(1)

Ramy prawne regulujące unijną politykę spójności na lata 2021–2027, w kontekście kolejnych wieloletnich ram finansowych, przyczyniają się do wywiązania się przez Unię z zobowiązań na rzecz realizacji porozumienia paryskiego przyjętego w ramach Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (5) (zwanego dalej „porozumieniem paryskim”), podejmując starania w celu ograniczenia wzrostu temperatury globalnej do 1,5 °C powyżej poziomu przedindustrialnego, oraz do osiągnięcia celów Organizacji Narodów Zjednoczonych dotyczących zrównoważonego rozwoju poprzez skoncentrowanie finansowania unijnego na celach zielonych. Niniejsze rozporządzenie powinno realizować jeden z priorytetów określonych w komunikacie Komisji z dnia 11 grudnia 2019 r. pt. „Europejski Zielony Ład” i stanowi ono część planu inwestycyjnego na rzecz zrównoważonej Europy, który przewiduje uruchomienie specjalnego finansowania z mechanizmu sprawiedliwej transformacji w kontekście polityki spójności w celu ograniczenia społecznych, gospodarczych i środowiskowych kosztów transformacji w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu oraz gospodarki o obiegu zamkniętym, gdzie pozostałe emisje gazów cieplarnianych są kompensowane ich równoważną absorpcją.

(2)

Transformacja w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu oraz gospodarki o obiegu zamkniętym stanowi jeden z najważniejszych celów politycznych Unii. W dniu 12 grudnia 2019 r. Rada Europejska zatwierdziła cel, którym jest osiągnięcie do roku 2050 neutralności klimatycznej Unii, zgodnie z celami porozumienia paryskiego. Podczas gdy walka ze zmianami klimatu i degradacją środowiska przyniesie wszystkim korzyści w długim okresie, a w średnim okresie postawi wszystkich przed nowymi możliwościami i wyzwaniami, nie wszystkie regiony i państwa członkowskie rozpoczynają transformację z tego samego poziomu wyjściowego i nie wszystkie dysponują taką samą zdolnością do reagowania. Niektóre regiony i państwa członkowskie są bardziej zaawansowane niż inne, natomiast skutki społeczne, gospodarcze i środowiskowe transformacji będą większe w przypadku tych regionów, które w dużej mierze opierają się na paliwach kopalnych w energetyce – zwłaszcza węglu kamiennym i brunatnym, torfie i łupkach bitumicznych – lub na gałęziach przemysłu charakteryzujących się wysoką intensywnością emisji gazów cieplarnianych. Taka sytuacja stwarza ryzyko nie tylko tego, że transformacja – w odniesieniu do działań w dziedzinie klimatu – będzie przebiegać w Unii w różnym tempie, ale również ryzyko pogłębiającego się zróżnicowania między regionami, co naraża na szwank cele dotyczące spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej.

(3)

Aby transformacja przebiegła pomyślnie i była społecznie akceptowalna dla wszystkich, musi być sprawiedliwa i sprzyjająca włączeniu społecznemu. Unia, państwa członkowskie oraz ich regiony muszą zatem uwzględnić od samego początku uwarunkowania społeczne, gospodarcze i środowiskowe transformacji, a także wdrożyć wszelkie możliwe instrumenty w celu łagodzenia negatywnych skutków. Ważną rolę w tym względzie odgrywa budżet Unii.

(4)

Jak wskazano w Europejskim Zielonym Ładzie i w planie inwestycyjnym na rzecz zrównoważonej Europy, mechanizm sprawiedliwej transformacji powinien uzupełniać inne działania objęte kolejnymi wieloletnimi ramami finansowymi na lata 2021–2027. Powinien on przyczyniać się do łagodzenia społecznych, gospodarczych i środowiskowych skutków transformacji w kierunku neutralności klimatycznej Unii do roku 2050, w szczególności względem pracowników dotkniętych skutkami tego procesu, poprzez skoncentrowanie wydatków z budżetu Unii na celach klimatycznych i społecznych na poziomie regionalnym oraz poprzez dążenie do zachowania wysokich standardów społecznych i środowiskowych.

(5)

Niniejsze rozporządzenie ustanawia Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST), który jest jednym z filarów mechanizmu sprawiedliwej transformacji wdrażanym w ramach polityki spójności. Celami FST są łagodzenie negatywnych skutków transformacji klimatycznej w drodze wspierania najbardziej dotkniętych jej skutkami terytoriów i pracowników oraz promowanie zrównoważonej transformacji społeczno-gospodarczej. Zgodnie z jedynym celem szczegółowym FST działania wspierane przez FST powinny bezpośrednio przyczyniać się do łagodzenia skutków transformacji poprzez zmniejszanie negatywnych konsekwencji dla zatrudnienia oraz poprzez finansowanie dywersyfikacji i modernizacji lokalnej gospodarki. Jedyny cel szczegółowy FST został ustanowiony na tym samym poziomie co cele polityki określone w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1060 (6) i został wymieniony razem z tymi celami.

(6)

By odzwierciedlić Europejski Zielony Ład jako unijną strategię w zakresie zrównoważonego wzrostu gospodarczego oraz znaczenie przeciwdziałania zmianom klimatu zgodnie z zobowiązaniami Unii na rzecz realizacji porozumienia paryskiego i celów zrównoważonego rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych, FST ma przyczynić się do uwzględnienia działań w dziedzinie klimatu i zrównoważenia środowiskowego oraz do osiągnięcia celu ogólnego, w ramach którego poziom wydatków na realizację celów klimatycznych w budżecie Unii ma osiągnąć 30 % i do zrealizowania ambicji przeznaczenia 7,5 % rocznych wydatków w ramach wieloletnich ram finansowych na cele w zakresie różnorodności biologicznej w 2024 r. oraz 10 % rocznych wydatków w ramach wieloletnich ram finansowych na cele związane z różnorodnością biologiczną w latach 2026 i 2027, przy uwzględnieniu faktu, że cele klimatyczne i cele dotyczące różnorodności biologicznej częściowo się pokrywają. Zasoby z puli własnej FST mają charakter dodatkowy w stosunku do inwestycji koniecznych do osiągnięcia ogólnego celu, jakim jest przeznaczanie 30 % wydatków z budżetu Unii na wspieranie celów klimatycznych. Zasoby te powinny w pełni przyczyniać się do osiągnięcia tego celu, wraz z zasobami przesuniętymi dobrowolnie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) ustanowionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1058 (7) i Europejskiego Funduszu Społecznego Plus (EFS+) ustanowionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1057 (8). W związku z tym FST powinien wspierać działania, które są prowadzone z poszanowaniem norm i priorytetów Unii w zakresie klimatu i środowiska, nie czynią poważnych szkód dla celów środowiskowych w rozumieniu art. 17 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 (9) i zapewniają transformację w kierunku gospodarki niskoemisyjnej w ramach dążeń do osiągnięcia neutralności klimatycznej Unii do roku 2050.

(7)

Zasoby z FST powinny stanowić uzupełnienie zasobów dostępnych w ramach polityki spójności.

(8)

Transformacja w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu jest wyzwaniem dla wszystkich państw członkowskich. Będzie ona szczególnie trudna w przypadku tych państw członkowskich, które opierają się lub do niedawna opierały się w dużej mierze na paliwach kopalnych lub na działalności przemysłowej charakteryzującej się wysoką intensywnością emisji gazów cieplarnianych, z uwagi na konieczność stopniowego wycofywania się z tych rodzajów działalności lub ich dostosowania ze względu na transformację w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu, a które to państwa nie dysponują środkami finansowymi na te działania. FST powinien zatem objąć wszystkie państwa członkowskie, ale podczas podziału jego środków finansowych należy skupić się na tych terytoriach, które są najbardziej dotknięte skutkami procesu transformacji klimatycznej, a podział ten powinien odzwierciedlać zdolność państw członkowskich do finansowania inwestycji koniecznych do sprostania transformacji w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu.

(9)

Do niniejszego rozporządzenia stosuje się horyzontalne zasady finansowe przyjęte przez Parlament Europejski i Radę na podstawie art. 322 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Zasady te zostały ustanowione w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) 2018/1046 (10) (zwanym dalej „rozporządzeniem finansowym”) i określają w szczególności procedurę uchwalania i wykonywania budżetu w drodze dotacji, nagród, zarządzania pośredniego, instrumentów finansowych, gwarancji budżetowych, pomocy finansowej i zwrotu kosztów ekspertom zewnętrznym oraz przewidują kontrolę odpowiedzialności podmiotów upoważnionych do działań finansowych. Zasady przyjęte na podstawie art. 322 TFUE obejmują także ogólny system warunkowości służący ochronie budżetu Unii.

(10)

Aby zapewnić skuteczne wykorzystanie zasobów FST, dostęp do FST powinien być ograniczony do 50 % krajowej alokacji w przypadku tych państw członkowskich, które jeszcze nie zobowiązały się do realizacji celu, w myśl celów porozumienia paryskiego, zakładającego osiągnięcie przez Unię neutralności klimatycznej do roku 2050, podczas gdy pozostałe 50 % zostanie udostępnione na programowanie po przyjęciu takiego zobowiązania. Aby zapewnić sprawiedliwość i równe traktowanie państw członkowskich, w przypadku gdy dane państwo członkowskie nie zobowiąże się do dnia 31 grudnia w każdym roku począwszy od 2022 r. do realizacji celu zakładającego osiągnięcie przez Unię neutralności klimatycznej do roku 2050, zobowiązanie budżetowe na rok poprzedni powinno zostać umorzone w całości w roku następnym.

(11)

Zgodnie z rozporządzeniem Rady (UE) 2020/2094 (11) oraz w granicach zasobów w nim alokowanych należy – w ramach FST – podjąć działania na rzecz odbudowy i zwiększania odporności w celu zaradzenia bezprecedensowym skutkom kryzysu związanego z COVID-19. Takie dodatkowe zasoby powinny być wykorzystywane w sposób zapewniający przestrzeganie terminów przewidzianych w tym rozporządzeniu.

(12)

W niniejszym rozporządzeniu należy określić rodzaje inwestycji, w ramach których dozwolone byłoby wsparcie wydatków przez FST. Wszystkie wspierane działania powinny być wdrażane z pełnym poszanowaniem klimatycznych, środowiskowych i społecznych zobowiązań i priorytetów Unii. Wykaz inwestycji powinien obejmować inwestycje, które wspierają lokalne gospodarki poprzez stymulowanie ich potencjału wzrostu endogenicznego zgodnie z odpowiednimi strategiami inteligentnej specjalizacji, w tym w stosownych przypadkach zrównoważoną turystykę. Inwestycje muszą być zrównoważone w długim okresie, z uwzględnieniem wszystkich celów Europejskiego Zielonego Ładu. Finansowane projekty powinny przyczyniać się do transformacji w kierunku gospodarki zrównoważonej, neutralnej dla klimatu oraz gospodarki o obiegu zamkniętym i obejmować działania mające na celu zwiększenie zasobooszczędności. Spalanie odpadów nie powinno być wspierane, ponieważ działalność ta znajduje się na niskim szczeblu hierarchii postępowania z odpadami w gospodarce o obiegu zamkniętym. Kwalifikowalne powinny być usługi doradcze przyczyniające się do realizacji działań wspieranych przez FST. W ramach projektów w zakresie przywracania funkcji obszarom powinno być możliwe wspieranie renaturyzacji terenów oraz rozwoju zielonej infrastruktury i gospodarki wodnej. Wspierając działania na rzecz efektywności energetycznej, FST może wspierać inwestycje, takie jak te, które przyczyniają się do ograniczania ubóstwa energetycznego, zasadniczo w drodze ulepszania efektywności energetycznej budynków mieszkalnych. FST może także wspierać rozwój innowacyjnych technologii magazynowania.

(13)

W celu ochrony obywateli, którzy są najbardziej podatni na skutki transformacji klimatycznej, FST powinien również wspierać podnoszenie i zmianę kwalifikacji, w tym szkolenia, pracowników dotkniętych skutkami transformacji, niezależnie od tego, czy pozostają oni zatrudnieni, czy też stracili pracę w wyniku transformacji. FST powinien mieć na celu pomoc takim osobom w dostosowywaniu się do nowych możliwości zatrudnienia. FST powinien również zapewniać wsparcie – w dowolnej stosownej formie – osobom poszukującym pracy, w tym pomoc w poszukiwaniu pracy i aktywną integrację na rynku pracy. Do uzyskania wsparcia z FST powinny się kwalifikować wszystkie osoby poszukujące pracy, które utraciły zatrudnienie w sektorach dotkniętych skutkami transformacji w regionie objętym terytorialnym planem sprawiedliwej transformacji, nawet jeżeli pracownicy, którzy zostali zwolnieni, nie są mieszkańcami tego regionu. Należytą uwagę należy zwrócić na obywateli zagrożonych ubóstwem energetycznym, w szczególności wówczas gdy realizuje się działania na rzecz efektywności energetycznej na potrzeby poprawy warunków w mieszkalnictwie socjalnym.

(14)

Należy zezwolić na wspieranie działań w obszarach kształcenia i włączenia społecznego, a także na wspieranie infrastruktury społecznej na potrzeby placówek opieki nad dziećmi i osobami starszymi oraz w ośrodkach szkoleniowych, pod warunkiem że działania te są należycie uzasadnione w terytorialnych planach sprawiedliwej transformacji. W odniesieniu do opieki nad osobami starszymi należy kierować się zasadą promowania opieki środowiskowej. Usługi społeczne i publiczne w tych obszarach mogłyby stanowić uzupełnienie kombinacji inwestycji. Wszelkie wsparcie w tych obszarach powinno wymagać należytego uzasadnienia w terytorialnych planach sprawiedliwej transformacji i powinno być zgodne z celami Europejskiego filaru praw socjalnych.

(15)

W celu uwzględnienia szczególnej sytuacji i roli kobiet podczas transformacji w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu, należy promować równość płci. Aktywność zawodowa i przedsiębiorczość kobiet oraz równość wynagrodzeń mają istotne znaczenie w zapewnianiu równych szans. W ramach FST należy także zwrócić szczególną uwagę na grupy szczególnie podatne na skutki transformacji, które ponoszą niewspółmierne szkody z powodu jej negatywnych konsekwencji, na przykład na pracowników z niepełnosprawnościami. Konieczne jest zachowanie tożsamości społeczności górniczych i zadbanie o ciągłość minionych i przyszłych społeczności. Wiąże się to ze zwróceniem szczególnej uwagi na ich materialne i niematerialne dziedzictwo górnicze, w tym kulturę.

(16)

Aby zwiększyć dywersyfikację gospodarczą terytoriów dotkniętych skutkami transformacji, FST powinien zapewniać wsparcie przedsiębiorstwom i podmiotom gospodarczym, w tym poprzez wsparcie inwestycji produkcyjnych w mikroprzedsiębiorstwach oraz małych i średnich przedsiębiorstwach (12) (MŚP). Inwestycje produkcyjne należy rozumieć jako inwestycje w środki trwałe lub wartości niematerialne i prawne przedsiębiorstw w celu produkcji towarów i usług, przyczyniając się w ten sposób do akumulacji brutto i zatrudnienia. W przypadku przedsiębiorstw innych niż MŚP inwestycje produkcyjne należy wspierać tylko wówczas, gdy są one konieczne do ograniczenia utraty miejsc pracy wskutek transformacji poprzez tworzenie lub ochronę znacznej liczby miejsc pracy oraz gdy nie prowadzą one do przeniesienia produkcji ani nie są rezultatem przeniesienia produkcji. Inwestycje w istniejące zakłady przemysłowe, w tym zakłady objęte unijnym systemem handlu uprawnieniami do emisji, powinny być dozwolone, jeżeli przyczyniają się do transformacji w kierunku neutralnej dla klimatu gospodarki Unii do roku 2050 i prowadzą do uzyskania wartości na poziomie znacznie poniżej odpowiednich wskaźników ustanowionych do celów przydziału bezpłatnych uprawnień na podstawie dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (13), oraz jeżeli zapewniają ochronę znacznej liczby miejsc pracy. Inwestycje takie powinny zostać odpowiednio uzasadnione w danym terytorialnym planie sprawiedliwej transformacji. W celu ochrony integralności rynku wewnętrznego i polityki spójności wsparcie na rzecz przedsiębiorstw powinno być zgodne z unijnymi zasadami pomocy państwa określonymi w art. 107 i 108 TFUE; w szczególności, wsparcie inwestycji produkcyjnych w przedsiębiorstwach innych niż MŚP powinno ograniczać się do przedsiębiorstw znajdujących się na obszarach wyznaczonych jako obszary objęte pomocą do celów art. 107 ust. 3 lit. a) i c) TFUE.

(17)

Aby zapewnić elastyczność w programowaniu zasobów FST w ramach celu „Inwestycje na rzecz zatrudnienia i wzrostu”, należy umożliwić przygotowanie osobnego programu FST lub programowanie zasobów FST w ramach co najmniej jednego odrębnego priorytetu objętego programami wspieranymi przez EFRR, EFS+ lub Fundusz Spójności. Zgodnie z rozporządzeniem (UE) 2021/1060 zasoby FST mogą być zwiększone dobrowolnie poprzez finansowanie uzupełniające z EFRR i EFS+. W takim przypadku odpowiednie kwoty przesunięte z EFRR i EFS+ powinny odpowiadać rodzajowi operacji określonych w terytorialnych planach sprawiedliwej transformacji.

(18)

Wsparcie FST powinno być uzależnione od skutecznej realizacji na danym terytorium procesu transformacji w celu osiągnięcia gospodarki neutralnej dla klimatu. W tym względzie państwa członkowskie powinny przygotować, w ramach dialogu społecznego i współpracy z odpowiednimi zainteresowanymi stronami, zgodnie z odpowiednim przepisem rozporządzenia (UE) 2021/1060 dotyczącym partnerstwa i przy wsparciu Komisji, terytorialne plany sprawiedliwej transformacji określające proces transformacji; plany te powinny być spójne z zintegrowanymi krajowymi planami w dziedzinie energii i klimatu. W tym celu Komisja powinna utworzyć platformę sprawiedliwej transformacji, opierając się na istniejącej platformie dla regionów górniczych w okresie transformacji, aby umożliwić dwustronną i wielostronną wymianę zebranych doświadczeń i najlepszych praktyk obejmujących wszystkie sektory dotknięte skutkami transformacji. Państwa członkowskie powinny zapewnić, aby we wdrażanie zasobów FST były zaangażowane samorządy lokalne i miasta i aby uwzględniano ich potrzeby w tym kontekście.

(19)

W terytorialnych planach sprawiedliwej transformacji należy wskazać terytoria najbardziej dotknięte negatywnymi skutkami transformacji, na których powinno koncentrować się wsparcie z FST, oraz opisać konkretne działania, jakie należy podjąć, aby osiągnąć cele Unii na rok 2030 w dziedzinie energii i klimatu oraz neutralną dla klimatu gospodarkę Unii do roku 2050, w szczególności w odniesieniu do przekształceń lub zamykania instalacji związanych z produkcją paliw kopalnych lub innej działalności charakteryzującej się wysoką intensywnością emisji gazów cieplarnianych. Terytoria te powinny zostać precyzyjnie określone i powinny odpowiadać poziomowi 3 wspólnej klasyfikacji Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (zwanemu dalej „regionami na poziomie NUTS 3”), która została ustanowiona rozporządzeniem (WE) nr 1059/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady (14), albo być częścią tych regionów. W planach należy szczegółowo określić wyzwania, przed którymi stoją te terytoria, oraz ich potrzeby, z uwzględnieniem ryzyka depopulacji, a także wskazać, jakiego rodzaju operacje są konieczne do przyczynienia się do utworzenia miejsc pracy na poziomie beneficjentów planu, w sposób zapewniający spójny rozwój odpornej na zmianę klimatu działalności gospodarczej spójnej z transformacją w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu i celami Europejskiego Zielonego Ładu. W przypadku wskazania takich terytoriów należy zwrócić również uwagę na specyfikę wysp, obszarów wyspiarskich i regionów najbardziej oddalonych, w których cechy geograficzne i społeczno-gospodarcze mogą wymagać przyjęcia innego podejścia do wspierania procesu transformacji w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu. Wsparcie finansowe z FST powinny otrzymywać jedynie te inwestycje, które są zgodne z terytorialnymi planami sprawiedliwej transformacji. Terytorialne plany sprawiedliwej transformacji powinny stanowić część programów, wspieranych, w zależności od sytuacji, z EFRR, EFS+, Funduszu Spójności lub FST, które zostały zatwierdzone przez Komisję.

(20)

Aby wykorzystanie zasobów FST było bardziej zorientowane na rezultaty, Komisja powinna mieć możliwość – zgodnie z zasadą proporcjonalności – stosowania korekt finansowych w przypadku wyników znacząco niższych od celów końcowych ustalonych w odniesieniu do celu szczegółowego FST.

(21)

W celu stworzenia odpowiednich ram finansowych FST należy powierzyć Komisji uprawnienia wykonawcze w celu określenia rocznego podziału dostępnych zasobów między państwa członkowskie.

(22)

Ponieważ cel niniejszego rozporządzenia, mianowicie wspieranie ludności, gospodarki i środowiska na terytoriach podlegających transformacji gospodarczej i społecznej podczas transformacji w kierunki gospodarki neutralnej dla klimatu, nie może zostać osiągnięty w sposób wystarczający przez państwa członkowskie z uwagi na zróżnicowanie w poziomach rozwoju różnych terytoriów oraz opóźnienia terytoriów najmniej uprzywilejowanych, a także ograniczone zasoby finansowe państw członkowskich i terytoriów, natomiast ze względu na konieczność spójnych ram wdrażania obejmujących kilka unijnych funduszy w ramach zarządzania dzielonego możliwe jest jego lepsze osiągnięcie na poziomie Unii, może ona podjąć działania zgodnie z zasadą pomocniczości określoną w art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej. Zgodnie z zasadą proporcjonalności określoną w tym artykule niniejsze rozporządzenie nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tego celu.

(23)

Ze względu na przyjęcie niniejszego rozporządzenia po rozpoczęciu okresu programowania, mając na uwadze potrzebę wdrażania FST w sposób skoordynowany i zharmonizowany, oraz w celu umożliwienia jego szybkiego wdrożenia, powinno ono wejść w życie następnego dnia po jego opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej,

(1)

W dniu 17 listopada 2017 r. Parlament Europejski, Rada i Komisja wspólnie proklamowały Europejski filar praw socjalnych (zwany dalej „filarem”) jako odpowiedź na wyzwania społeczne w Europie. 20 głównych zasad filaru podzielono na trzy kategorie: równe szanse i dostęp do zatrudnienia, uczciwe warunki pracy oraz ochrona socjalna i włączenie społeczne. Tych 20 zasad filaru powinno przyświecać działaniom prowadzonym w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Plus (EFS+). Aby przyczynić się do wdrożenia filaru, EFS+ powinien wspierać inwestycje w ludzi i systemy w obszarach polityki dotyczących zatrudnienia, kształcenia i włączenia społecznego, a tym samym wspierać spójność gospodarczą, terytorialną i społeczną zgodnie z art. 174 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE).

(2)

Na poziomie Unii europejski semestr na rzecz koordynacji polityki gospodarczej (zwany dalej „semestrem europejskim”) zapewnia ramy dla określania krajowych priorytetów w zakresie reform i dla monitorowania ich realizacji. W celu wspierania tych priorytetów państwa członkowskie opracowują swoje własne krajowe wieloletnie strategie inwestycyjne. Strategie te powinny być przedstawiane wraz z rocznymi krajowymi programami reform w celu określenia i koordynowania priorytetowych projektów inwestycyjnych, które mają być wspierane z finansowania unijnego lub krajowego.

Powinny one również pomóc w wykorzystywaniu unijnego finansowania w spójny sposób oraz w maksymalizowaniu wartości dodanej wsparcia finansowego otrzymywanego w szczególności z programów wspieranych przez Unię, w stosownych przypadkach, z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) oraz Funduszu Spójności, których cele szczegółowe i zakres wsparcia zostały określone rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1058 (4), EFS+, Europejskiego Funduszu Morskiego, Rybackiego i Akwakultury (EFMRA) ustanowionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady , Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) ustanowionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1305/2013 (5) oraz programu InvestEU ustanowionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/523 (6) (zwanego dalej „programem InvestEU”).

(3)

Przyjęto zmienione wytyczne dotyczące polityki zatrudnienia państw członkowskich w drodze decyzji Rady (UE) 2020/1512 (7).Treść tych wytycznych dostosowano do zasad filaru z myślą o poprawie konkurencyjności Europy i uczynienia jej lepszym miejscem do inwestowania, tworzenia miejsc pracy i wspierania spójności społecznej. Aby zapewnić pełną zgodność EFS+ z celami tych wytycznych, w szczególności jeżeli chodzi o zatrudnienie, kształcenie, szkolenia i walkę z wykluczeniem społecznym, ubóstwem i dyskryminacją, EFS+ powinien wspierać państwa członkowskie poprzez uwzględnienie stosownych zintegrowanych wytycznych i stosownych zaleceń dla poszczególnych krajów przyjętych zgodnie z art. 121 ust. 2 i art. 148 ust. 2 i 4 TFUE, a także, w stosownych przypadkach, krajowych programów reform popartych krajowymi strategiami. EFS+ powinien także przyczyniać się do odpowiednich aspektów realizacji najważniejszych inicjatyw i działań Unii, w szczególności komunikatów Komisji z dnia 10 czerwca 2016 r. zatytułowanego „Nowy europejski program na rzecz umiejętności” i z dnia 30 września 2020 r. zatytułowanego „Europejski obszar edukacji” oraz z dnia 7 października 2020 r. zatytułowanego „Unia równości: unijne ramy strategiczne na rzecz równouprawnienia, włączenia społecznego i udziału Romów”, a także zaleceń Rady z dnia 15 lutego 2016 r. w sprawie integracji osób długotrwale bezrobotnych na rynku pracy, z dnia 19 grudnia 2016 r. w sprawie ścieżek poprawy umiejętności i z dnia 30 października 2020 r. w sprawie pomostu do zatrudnienia – wzmocnienia gwarancji dla młodzieży oraz z dnia 12 marca 2021 r. w sprawie równouprawnienia, włączenia społecznego i udziału Romów.

(4)

W dniu 20 czerwca 2017 r. Rada przyjęła konkluzje zatytułowane „Zrównoważona przyszłość Europy: odpowiedź Unii Europejskiej na Agendę na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030”. Rada podkreśliła, jak ważne jest osiągnięcie zrównoważonego rozwoju w trzech wymiarach (gospodarczym, społecznym i środowiskowym) w wyważony i zintegrowany sposób. Konieczne jest uwzględnianie zrównoważonego rozwoju we wszystkich obszarach polityki wewnętrznej i zewnętrznej Unii oraz prowadzenie przez Unię ambitnych polityk, które sprostają globalnym wyzwaniom. Rada pozytywnie przyjęła komunikat Komisji z dnia 22 listopada 2016 r. zatytułowany „Kolejne kroki w kierunku zrównoważonej przyszłości Europy” jako pierwszy krok w procesie włączania celów Organizacji Narodów Zjednoczonych dotyczących zrównoważonego rozwoju (zwanych dalej „celami ONZ dotyczącymi zrównoważonego rozwoju”) w główny nurt działań i traktowania zrównoważonego rozwoju jako jednej z naczelnych zasad kierujących polityką Unii we wszystkich obszarach, w tym za pomocą unijnych instrumentów finansowania. EFS+ powinien przyczyniać się do realizowania celów ONZ dotyczących zrównoważonego rozwoju poprzez m.in. eliminowanie skrajnych form ubóstwa (cel 1); wspieranie dobrej jakości edukacji włączającej (cel 4); wspieranie równouprawnienia płci (cel 5); wspieranie trwałego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu, pełnego i produktywnego zatrudnienia oraz godnej pracy dla wszystkich (cel 8); oraz zmniejszanie nierówności (cel 10).

(5)

Niedawne i bieżące zmiany sytuacji pogłębiły odczuwane zwłaszcza przez małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) wyzwania strukturalne wynikające z globalizacji gospodarki, nierówności społecznych, zarządzania przepływami migracyjnymi i rosnącymi zagrożeniami dla bezpieczeństwa, z przechodzenia na czystą energię, postępu technologicznego, spadku liczby ludności, bezrobocia, w szczególności bezrobocia młodzieży, coraz bardziej starzejącej się siły roboczej, jak również wyzwania spowodowane rosnącym niedopasowaniem umiejętności i siły roboczej do potrzeb rynku pracy w niektórych sektorach i regionach. Zielona i cyfrowa transformacja oraz transformacja europejskich ekosystemów przemysłowych prawdopodobnie przyniosą ze sobą wiele nowych możliwości, o ile towarzyszyć im będą odpowiednie zestawy umiejętności oraz odpowiednie polityki i działania zatrudnieniowe i społeczne. Uwzględniając zmieniające się realia świata pracy, Unia powinna być przygotowana na bieżące i przyszłe wyzwania i inwestować w odpowiednie umiejętności, kształcenie, szkolenie i uczenie się przez całe życie, zapewniać, by wzrost gospodarczy w większym stopniu sprzyjał włączeniu społecznemu, oraz usprawniać polityki zatrudnieniowe i społeczne, przy jednoczesnym uwzględnieniu zrównoważoności gospodarki i przemysłu, mobilności pracowników oraz dążeniu do stworzenia zrównoważonego pod względem płci rynku pracy.

(6)

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1056 (8) ustanawia ramy działania EFRR, EFS+, Funduszu Spójności, Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST) ustanowionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1060 (9), EFMRA, Funduszu Azylu, Migracji i Integracji (FAMI), Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (FBW) oraz Instrumentu Wsparcia Finansowego na rzecz Zarządzania Granicami i Polityki Wizowej w ramach Funduszu Zintegrowanego Zarządzania Granicami i określa, w szczególności, cele polityki i przepisy dotyczące programowania, monitorowania i ewaluacji, zarządzania i kontroli w odniesieniu do funduszy Unii wdrażanych w ramach zarządzania dzielonego. Konieczne jest zatem określenie celów ogólnych EFS+ oraz ustanowienie przepisów szczegółowych dotyczących rodzaju działań, które mogą być finansowane z EFS+.

(7)

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) 2018/1046 (10) (zwane dalej „rozporządzeniem finansowym”) określa zasady wykonania budżetu ogólnego Unii (zwanego dalej „budżetem Unii”), w tym zasady dotyczące dotacji, nagród, zamówień, zarządzania pośredniego, instrumentów finansowych, gwarancji budżetowych, pomocy finansowej oraz zwrotu kosztów poniesionych przez zewnętrznych ekspertów. Współfinansowanie w odniesieniu do dotacji może pochodzić z zasobów własnych beneficjentów, dochodów wygenerowanych przez dany projekt lub wkładów finansowych bądź rzeczowych od osób trzecich. Aby zapewnić spójność we wdrażaniu programów unijnych, rozporządzenie finansowe ma mieć zastosowanie do działań realizowanych w ramach zarządzania bezpośredniego lub pośredniego na mocy EFS+.

(8)

Formy finansowania unijnego i metody wdrażania na mocy niniejszego rozporządzenia powinny być wybierane na podstawie ich możliwości osiągnięcia szczegółowych celów działań i zapewnienia rezultatów, z uwzględnieniem w szczególności kosztów kontroli, obciążenia administracyjnego oraz oczekiwanego ryzyka niezgodności z przepisami. W przypadku dotacji pod uwagę należy wziąć korzystanie z kwot ryczałtowych, stawek ryczałtowych i stawek jednostkowych, a także z finansowania niepowiązanego z kosztami, o którym mowa w art. 125 ust. 1 lit. a) rozporządzenia finansowego. Do celów realizacji środków związanych z integracją społeczno-gospodarczą obywateli państw trzecich oraz zgodnie z art. 94 rozporządzenia (UE) 2021/1060 Komisja może dokonywać zwrotów na rzecz państw członkowskich stosujących uproszczone metody rozliczania kosztów, w tym płatności ryczałtowe.

(9)

Aby usprawnić i uprościć system finansowania oraz stworzyć dodatkowe możliwości synergii przez zastosowanie zintegrowanych podejść w zakresie finansowania, należy włączyć do EFS+ działania, które były wspierane z Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym utworzonego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 223/2014 (11) oraz z programu Unii Europejskiej na rzecz zatrudnienia i innowacji społecznych utworzonego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1296/2013 (12). EFS+ powinien obejmować dwa komponenty: komponent objęty zarządzaniem dzielonym (zwany dalej „komponentem EFS+ objętym zarządzaniem dzielonym”), który ma być wdrażany w ramach zarządzania dzielonego oraz komponent „Zatrudnienie i innowacje społeczne” (zwany dalej „komponentem EaSI”), który ma być wdrażany w ramach zarządzania bezpośredniego i pośredniego. Powinno się to przyczynić do zmniejszenia obciążenia administracyjnego związanego z zarządzaniem różnymi funduszami, w szczególności dla państw członkowskich i beneficjentów, a jednocześnie umożliwić zachowanie prostszych przepisów w odniesieniu do prostszych operacji, takich jak dystrybucja żywności lub podstawowej pomocy materialnej.

(10)

W świetle szerszego zakresu EFS+ właściwe jest, by cele w postaci zwiększenia skuteczności rynków pracy, wspieranie równego dostępu do dobrej jakości zatrudnienia, poprawy równego dostępu do kształcenia i szkolenia oraz poprawy jakości kształcenia i szkolenia w celu wspomożenia powrotu do systemów kształcenia, wspieranie włączenia społecznego i dostępu do opieki zdrowotnej dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji oraz przyczyniania się do eliminacji ubóstwa były realizowane nie tylko w ramach zarządzania dzielonego w ramach komponentu EFS+ objętego zarządzaniem dzielonym, ale także, w odniesieniu do działań wymaganych na poziomie Unii, w ramach zarządzania bezpośredniego i pośredniego w stosunku do komponentu EaSI.

(11)

Niniejsze rozporządzenie określa pulę środków finansowych na cały okres obowiązywania EFS+, która stanowi – dla Parlamentu Europejskiego i Rady podczas rocznej procedury budżetowej – główną kwotę odniesienia w rozumieniu art. 18 Porozumienia międzyinstytucjonalnego z dnia 16 grudnia 2020 r. pomiędzy Parlamentem Europejskim i Komisją Europejską w sprawie dyscypliny budżetowej, współpracy w kwestiach budżetowych i należytego zarządzania finansami, a także nowych zasobów własnych, w tym planu działania na rzecz wprowadzenia nowych zasobów własnych (13). Powinno ono określać alokację na komponent EFS+ objęty zarządzaniem dzielonym oraz alokację na działania realizowane w ramach komponentu EaSI.

(12)

Aby ułatwić realizację celów szczegółowych i operacyjnych komponentu EaSI, EFS+ powinien wspierać działania związane z pomocą techniczną i administracyjną, takie jak działania przygotowawcze oraz działania w zakresie monitorowania, kontroli, audytu i ewaluacji, natomiast działania w zakresie komunikacji i upowszechniania informacji powinny stanowić część działań kwalifikowalnych w ramach komponentu EaSI.

(13)

EFS+ powinien mieć na celu wspieranie zatrudnienia za pomocą aktywnych interwencji umożliwiających integrację i reintegrację na rynku pracy, w szczególności osób młodych, zwłaszcza poprzez realizację wzmocnionej gwarancji dla młodzieży, osób długotrwale bezrobotnych, grup w niekorzystnej sytuacji na rynku pracy i osób biernych zawodowo, a także za pomocą promowania samozatrudnienia i ekonomii społecznej. Celem EFS+ powinno być usprawnienie funkcjonowania rynków pracy przez wspieranie modernizacji instytucji rynku pracy, takich jak publiczne służby zatrudnienia, aby poprawić ich zdolność do zapewniania intensywnych, ukierunkowanych usług poradnictwa i doradztwa w okresie szukania pracy i przechodzenia do etapu zatrudnienia, a także ich zdolność do stymulowania mobilności pracowników. EFS+ powinien wspierać zrównoważony udział mężczyzn i kobiet w rynku pracy za pomocą środków mających na celu zapewnienie, między innymi, równych warunków pracy, lepszej równowagi między życiem zawodowym a prywatnym i lepszego dostępu do opieki nad dziećmi, w tym wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem. EFS+ powinien też dążyć do zapewnienia zdrowego i dobrze dostosowanego środowiska pracy, aby skuteczniej reagować na zagrożenia dla zdrowia związane ze zmieniającymi się formami pracy i na potrzeby starzejącej się siły roboczej.

(14)

EFS+ powinien zapewniać wsparcie na poprawę jakości, poziomu włączenia społecznego i skuteczności systemów kształcenia i szkolenia oraz ich powiązania z rynkiem pracy – w tym promowanie cyfrowego uczenia się, walidację uczenia się pozaformalnego i nieformalnego oraz rozwój zawodowy pracowników dydaktycznych – aby ułatwiać nabywanie kompetencji kluczowych, zwłaszcza w zakresie umiejętności podstawowych, w tym kompetencji zdrowotnych, umiejętności korzystania z mediów, umiejętności w zakresie przedsiębiorczości, umiejętności językowych, kompetencji cyfrowych oraz kompetencji w zakresie zrównoważonego rozwoju, których każda osoba potrzebuje do osobistego rozwoju i spełnienia, a także zatrudnienia, korzystania z włączenia społecznego i prezentowania aktywnej postawy obywatelskiej. EFS+ powinien wspomagać pokonywanie kolejnych etapów kształcenia i szkolenia oraz proces przechodzenia do zatrudnienia, powinien wspierać uczenie się przez całe życie i szanse zatrudnienia, z myślą o ułatwieniu pełnego udziału w życiu społecznym dla wszystkich, oraz powinien przyczyniać się do konkurencyjności, w tym przez monitorowanie losów absolwentów, oraz innowacji społecznych i gospodarczych, udzielając wsparcia trwałym inicjatywom, które można rozszerzyć w tych obszarach oraz które są dostosowane do potrzeb różnych grup docelowych, takich jak osoby z niepełnosprawnościami. Takiego rodzaju pomoc i wsparcie można zapewnić na przykład za pomocą nauki online, szkolenia w miejscu pracy, staży, dualnych systemów kształcenia i szkolenia, a także przygotowania zawodowego, zdefiniowanego w zaleceniu Rady z dnia 15 marca 2018 r. w sprawie europejskich ram jakości i skuteczności przygotowania zawodowego, poradnictwa przez całe życie, przewidywania potrzeb w zakresie umiejętności w ścisłej współpracy z przedsiębiorstwami, aktualnych materiałów i metod szkoleniowych, prognozowania i monitorowania losów absolwentów, szkolenia edukatorów, walidacji efektów uczenia się oraz uznawania kwalifikacji i branżowej certyfikacji kompetencji.

(15)

Wsparcie z EFS+ powinno być wykorzystywane do wspierania równego dostępu dla wszystkich, zwłaszcza grup w niekorzystnej sytuacji, do wysokiej jakości sprzyjającego włączeniu społecznemu kształcenia i szkolenia, w których nie ma segregacji, od wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem, przy zwracaniu szczególnej uwagi na dzieci pochodzące ze środowisk w niekorzystnej sytuacji pod względem społeczno-ekonomicznym, poprzez ogólne i zawodowe kształcenie i szkolenie, zwłaszcza przygotowanie zawodowe, po wykształcenie wyższe, a także poprzez kształcenie i uczenie się dorosłych, w tym przy wykorzystaniu zajęć sportowych i kulturalnych. EFS+ powinien zapewniać ukierunkowane wsparcie osobom uczącym się będącym w potrzebie i zmniejszać nierówności edukacyjne, w tym przepaść cyfrową, zapobiegać wczesnemu kończeniu nauki i ograniczać to zjawisko, wspierać przenikanie się sektorów kształcenia i szkolenia, wzmacniać powiązania z uczeniem się pozaformalnym i nieformalnym oraz ułatwiać mobilność edukacyjną dla wszystkich oraz dostępność dla osób z niepełnosprawnościami. W tym kontekście wspierać należy efekt synergii z programem Erasmus+ ustanowionym rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/817 (14), w szczególności w celu ułatwienia uczestnictwa w mobilności edukacyjnej osobom z grup w niekorzystnej sytuacji .

(16)

EFS+ powinien wspierać elastyczne możliwości podnoszenia umiejętności oraz nabywania nowych i różnorodnych umiejętności przez wszystkich, zwłaszcza umiejętności w zakresie przedsiębiorczości i kompetencji cyfrowych, umiejętności w zakresie kluczowych technologii prorozwojowych oraz umiejętności na rzecz zielonej gospodarki i ekosystemów przemysłowych zgodnie z komunikatem Komisji z dnia 10 marca 2020 r. zatytułowanym „Nowa strategia przemysłowa dla Europy”. Zgodnie z europejskim programem na rzecz umiejętności i zaleceniem Rady w sprawie ścieżek poprawy umiejętności (15), EFS+ powinien wspierać elastyczne ścieżki, w tym dostępne, krótkie, ukierunkowane szkolenie modułowe prowadzące do uzyskania kwalifikacji w celu zapewnienia ludziom umiejętności, które są dostosowane do potrzeb rynku pracy i ekosystemów przemysłowych, zielonej i cyfrowej transformacji, innowacji oraz przemian społecznych i gospodarczych, ułatwienia im zmiany i podnoszenia kwalifikacji i szans zatrudnienia, zmiany ścieżki kariery zawodowej, mobilności geograficznej i sektorowej oraz w celu wspierania w szczególności osób o niskich umiejętnościach zawodowych, osób z niepełnosprawnościami oraz osób dorosłych o niskich kwalifikacjach. EFS+ powinien również ułatwiać, za pomocą takich instrumentów jak indywidualne rachunki szkoleniowe, zapewnianie wsparcia w odniesieniu do umiejętności osobom fizycznym, w tym osobom zatrudnionym, samozatrudnionym oraz bezrobotnym.

(17)

Efekt synergii z programem ramowym w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont Europa” (zwanym dalej „programem «Horyzont Europa»”) ustanowionym rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/695 (16) powinien zapewnić EFS+ możliwości upowszechniania i rozwijania innowacyjnych programów nauczania wspieranych z programu „Horyzont Europa”, aby wyposażać ludzi w umiejętności i kompetencje potrzebne w zawodach przyszłości.

(18)

EFS+ powinien wspierać wysiłki państw członkowskich na rzecz eliminowania ubóstwa, aby przerwać cykl marginalizacji przekazywany z pokolenia na pokolenie, oraz na rzecz promowania włączenia społecznego przez zapewnienie wszystkim równych szans, zmniejszanie barier, zwalczanie dyskryminacji i przeciwdziałanie nierównościom w zakresie zdrowia. Takie wsparcie wiąże się z uruchomieniem szeregu polityk skierowanych do osób znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, bez względu na płeć, orientację seksualną, wiek, religię lub światopogląd, rasę lub pochodzenie etniczne, w szczególności społeczności marginalizowanych, takich jak Romowie, osoby z niepełnosprawnościami lub chorobami przewlekłymi, osoby bezdomne, dzieci i osoby starsze. EFS+ powinien wspierać aktywne włączenie osób oddalonych od rynku pracy, aby zapewnić ich integrację społeczno-gospodarczą. Należy również wykorzystać EFS+ do zwiększenia szybkiego i równego dostępu do przystępnych cenowo, trwałych i wysokiej jakości usług, które wspierają dostęp do mieszkań i opieki skoncentrowanej na osobie, takiej jak opieka zdrowotna i opieka długoterminowa, zwłaszcza usług w zakresie opieki rodzinnej i środowiskowej. EFS+ powinien przyczyniać się do modernizacji systemów ochrony socjalnej, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci i grup w niekorzystnej sytuacji oraz z myślą, w szczególności, o wspieraniu dostępności takich systemów, również dla osób z niepełnosprawnościami.

(19)

EFS+ powinien się przyczyniać do eliminowania ubóstwa przez wspieranie krajowych systemów mających na celu łagodzenie niedoboru żywności i deprywacji materialnej, a także wspierać integrację społeczną osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym oraz osób najbardziej potrzebujących. Mając na uwadze ogólny cel, aby na poziomie Unii co najmniej 4 % zasobów z komponentu EFS+ objętego zarządzaniem dzielonym przeznaczano na wsparcie osób najbardziej potrzebujących, państwa członkowskie powinny przeznaczyć co najmniej 3 % swoich zasobów z komponentu EFS+ objętego zarządzaniem dzielonym na zwalczanie form skrajnego ubóstwa, które mają największy wpływ na wykluczenie społeczne, takich jak bezdomność, ubóstwo dzieci i niedobór żywności. Udzielanie pomocy żywnościowej lub podstawowej pomocy materialnej osobom najbardziej potrzebującym nie powinno zastępować istniejących świadczeń socjalnych przyznawanych im na mocy krajowych systemów zabezpieczenia społecznego lub zgodnie z prawem krajowym. Z uwagi na charakter tych operacji i rodzaj odbiorców końcowych konieczne jest, by do wsparcia, które przeznacza się na przeciwdziałanie deprywacji materialnej osób najbardziej potrzebujących, zastosowanie miały prostsze przepisy.

(20)

W świetle nieustającej potrzeby zwiększenia wysiłków na rzecz zarządzania przepływami migracyjnymi w Unii jako całości oraz aby zapewnić spójne, mocne i konsekwentne wsparcie działaniom na rzecz solidarności i podziału odpowiedzialności, EFS+ powinien zapewniać wsparcie na rzecz promowania integracji społeczno-gospodarczej obywateli państw trzecich, w tym migrantów, które może uwzględniać inicjatywy na szczeblu lokalnym, w uzupełnieniu do działań finansowanych z FAMI, EFRR i innych funduszy unijnych, które mogą mieć pozytywny wpływ na integrację obywateli państw trzecich.

(21)

Ze względu na znaczenie dostępu do opieki zdrowotnej EFS+ powinien zapewniać synergie i komplementarność z Programem UE dla zdrowia ustanowionym rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/522 (17), a zakres EFS+ powinien zawierać dostęp do opieki zdrowotnej dla osób w trudnej sytuacji.

(22)

EFS+ powinien wspierać reformy polityk i systemów w dziedzinie zatrudnienia, włączenia społecznego, dostępu do opieki zdrowotnej dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji, opieki długoterminowej oraz kształcenia i szkolenia, przyczyniając się do eliminowania ubóstwa. Aby zwiększyć zgodność z semestrem europejskim, państwa członkowskie powinny przeznaczyć odpowiednią kwotę swoich zasobów z komponentu EFS+ objętego zarządzaniem dzielonym na realizację stosownych zaleceń skierowanych do nich i związanych z wyzwaniami strukturalnymi, które należy rozwiązywać za pomocą wieloletnich inwestycji wchodzących w zakres EFS+, z uwzględnieniem filaru, tablicy wskaźników społecznych zmienionych w następstwie przyjęcia nowych celów określonych w planie działania na rzecz filaru praw socjalnych oraz specyfiki regionalnej.

Komisja i państwa członkowskie powinny zapewniać spójność, koordynację i komplementarność między komponentem EFS+ objętym zarządzaniem dzielonym i innymi unijnymi funduszami, programami i instrumentami, takimi jak FST, EFRR, Program UE dla zdrowia, Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności ustanowiony rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/241 (18), Europejski Fundusz Dostosowania do Globalizacji dla Zwalnianych Pracowników ustanowiony rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/691 (19), EFMRA, Erasmus+, FAMI, program „Horyzont Europa”, EFRROW, program „Cyfrowa Europa” ustanowiony rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/694 (20), program InvestEU, program „Kreatywna Europa” ustanowiony rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/818 (21), Europejski Korpus Solidarności ustanowiony rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/888 (22) oraz Instrument Wsparcia Technicznego ustanowiony rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/240 (23).

W szczególności Komisja i państwa członkowskie powinny zapewnić, na wszystkich etapach procesu, skuteczną koordynację w celu zachowania zgodności, spójności, komplementarności i synergii różnych źródeł finansowania, w tym pomocy technicznej.

(23)

Dzięki wsparciu dla celów szczegółowych określonych w niniejszym rozporządzeniu, m. in. poprzez realizowanie celu polityki „Europa o silniejszym wymiarze społecznym, bardziej sprzyjająca włączeniu społecznemu i wdrażająca Europejski filar praw socjalnych”, o którym mowa w rozporządzeniu (UE) 2021/1060, EFS+ będzie nadal wnosić wkład w strategie rozwoju terytorialnego i lokalnego w celu wdrażania filaru. Będzie on wspierać narzędzia określone w art. 28 tego rozporządzenia, a tym samym również przyczyniać się do realizacji celu polityki „Europa bliższa obywatelom dzięki wspieraniu zrównoważonego i zintegrowanego rozwoju wszystkich rodzajów terytoriów i lokalnych inicjatyw”, o którym mowa w rozporządzeniu (UE) 2021/1060, w tym poprzez środki na rzecz ograniczania ubóstwa i na rzecz włączenia społecznego, z uwzględnieniem specyfiki regionów miejskich, wiejskich i przybrzeżnych z myślą o niwelowaniu nierówności społeczno-gospodarczych w miastach i regionach.

(24)

Aby zapewnić należytą realizację wymiaru społecznego Europy zgodnie z zasadami zapisanymi w filarze oraz zapewnić, by pewna minimalna kwota zasobów była skierowana do osób najbardziej potrzebujących, państwa członkowskie powinny przeznaczyć co najmniej 25 % swoich zasobów z komponentu EFS+ objętego zarządzaniem dzielonym na wspieranie włączenia społecznego.

(25)

W celu rozwiązania problemu utrzymującego się wysokiego poziomu ubóstwa dzieci w Unii oraz stosownie do zasady 11 filaru, zgodnie z którą dzieci mają prawo do ochrony przed ubóstwem, a dzieci ze środowisk w niekorzystnej sytuacji mają prawo do szczególnych działań służących zwiększeniu równości szans, państwa członkowskie powinny zaprogramować odpowiednią kwotę swoich zasobów z komponentu EFS+ objętych zarządzaniem dzielonym na wdrożenie gwarancji dla dzieci w odniesieniu do działań na rzecz zwalczania ubóstwa dzieci, zgodnie z celami szczegółowymi EFS+, które pozwalają na programowanie zasobów na działania bezpośrednio wspierające równy dostęp dzieci do opieki, edukacji, opieki zdrowotnej, godnych warunków mieszkaniowych i odpowiedniego żywienia. Państwa członkowskie, w których średni wskaźnik dzieci w wieku poniżej 18 lat zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w latach 2017–2019 był wyższy od średniej unijnej, według danych Eurostatu, powinny przeznaczyć co najmniej 5 % swoich zasobów z komponentu EFS+ objętych zarządzaniem dzielonym na takie działania. Operacje przyczyniające się do spełnienia tego wymogu koncentracji tematycznej powinny być zaliczane na poczet wymogu koncentracji tematycznej na poziomie 25 % w odniesieniu do włączenia społecznego, jeżeli są one programowane w ramach odpowiednich celów szczegółowych.

(26)

W celu ułatwienia sprzyjającej włączeniu odbudowy gospodarki po poważnym kryzysie oraz wspierania zatrudnienia ludzi młodych w zmieniających się realiach zawodowych i w świetle utrzymujących się wysokich poziomów bezrobocia i bierności zawodowej młodzieży w wielu państwach członkowskich i regionach, konieczne jest, aby wszystkie państwa członkowskie inwestowały odpowiednią kwotę ze swoich zasobów EFS+ w działania wspierające zatrudnienie i umiejętności ludzi młodych, w tym przez wdrażanie programów w ramach gwarancji dla młodzieży. W oparciu o działania wspierane z Inicjatywy na rzecz zatrudnienia ludzi młodych w okresie programowania w latach 2014–2020 zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1304/2013 (24), skierowane do indywidualnych osób, oraz po wyciągnięciu wniosków, państwa członkowskie powinny dalej wspierać dobrej jakości ścieżki reintegracji zawodowej i edukacyjnej oraz inwestować we wczesne zapobieganie i skuteczne działania informacyjne, w stosownych przypadkach priorytetowo traktując młode osoby długotrwale bezrobotne, bierne zawodowo i znajdujące się w niekorzystnej sytuacji, w tym za pomocą pracy z młodzieżą. Państwa członkowskie powinny też inwestować w środki mające na celu ułatwienie przejścia od etapu nauki szkolnej do etapu zatrudnienia, a także w odpowiednie zdolności służb zatrudnienia, aby zapewnić młodym ludziom kompleksowe wsparcie dostosowane do ich potrzeb i bardziej zindywidualizowane oferty. Dzięki pełnemu włączeniu Inicjatywy na rzecz zatrudnienia ludzi młodych do EFS+ realizacja ukierunkowanych działań na rzecz zatrudnienia ludzi młodych będzie skuteczniejsza i efektywniejsza, a zakres zostanie rozszerzony na środki i reformy strukturalne, zapewniając tym samym lepsze dopasowanie wsparcia finansowego Unii i wdrożenia wzmocnionej gwarancji dla młodzieży.

Podnoszenie umiejętności oraz zdobywanie nowych i różnorodnych umiejętności powinno pomóc młodym ludziom w wykorzystaniu możliwości, jakie dają im rozwijające się sektory, i przygotowaniu ich do zmieniającego się charakteru pracy, przy jednoczesnym wykorzystaniu możliwości wynikających z zielonej i cyfrowej transformacji oraz transformacji unijnych ekosystemów przemysłowych. W związku z tym państwa członkowskie, w których średni wskaźnik ludzi młodych w wieku od 15 do 29 lat, którzy nie pracują, nie kształcą się ani nie szkolą się, przekraczał w latach 2017–2019 średnią unijną, według danych Eurostatu, powinny przeznaczyć na te działania co najmniej 12,5 % swoich zasobów z komponentu EFS+ objętych zarządzaniem dzielonym.

(27)

Zgodnie z art. 349 TFUE i art. 2 Protokołu nr 6 w sprawie przepisów szczególnych dla Celu 6 w ramach Funduszy Strukturalnych w Finlandii, Norwegii i Szwecji załączone do Aktu przystąpienia z 1994 r. (25), regiony najbardziej oddalone oraz północne słabo zaludnione regiony są uprawnione do szczególnych działań w ramach wspólnych polityk i programów unijnych. Z uwagi na trwałe ograniczenia, takie jak depopulacja, regiony te wymagają specjalnego wsparcia.

(28)

Efektywna i skuteczna realizacja działań wspieranych z EFS+ zależy od dobrego zarządzania i partnerstwa między wszystkimi podmiotami na stosownych szczeblach terytorialnych a podmiotami społeczno-gospodarczymi, w szczególności partnerami społecznymi i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. Niezbędne jest zatem, aby państwa członkowskie przeznaczyły odpowiednią kwotę swoich zasobów z komponentu EFS+ objętych zarządzaniem dzielonym na zapewnienie znaczącego udziału partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego we wdrażaniu komponentu EFS+ w ramach zarządzania dzielonego. Udział ten powinien obejmować odpowiednie podmioty reprezentujące społeczeństwo obywatelskie, takie jak partnerzy działający na rzecz środowiska, organizacje pozarządowe, oraz podmioty odpowiedzialne za promowanie włączenia społecznego, praw podstawowych, praw osób z niepełnosprawnościami, równouprawnienia płci i niedyskryminacji. Państwa członkowskie, do których skierowano w ramach zaleceń dla poszczególnych krajów zalecenie dotyczące budowania zdolności partnerów społecznych lub organizacji społeczeństwa obywatelskiego, powinny przeznaczyć na ten cel co najmniej 0,25 % swoich zasobów z komponentu EFS+ w ramach zarządzania dzielonego ze względu na szczególne potrzeby, jakie mają w tym obszarze.

(29)

Aby lepiej przygotować polityki na zmiany społeczne, a także wspierać innowacyjne rozwiązania i do nich zachęcać, niezwykle istotne jest wsparcie dla innowacji społecznych. W szczególności testowanie i ewaluacja innowacyjnych rozwiązań jeszcze przed zastosowaniem ich na dużą skalę ma kluczowe znaczenie dla zwiększenia efektywności polityk, a tym samym szczególne wsparcie ze strony EFS+ jest uzasadnione. Podmioty ekonomii społecznej mogłyby odgrywać jedną z kluczowych ról w realizacji innowacji społecznych i przyczynianiu się do odporności gospodarczej i społecznej. Definicja podmiotu ekonomii społecznej powinna być zgodna z definicjami zawartymi w prawie krajowym oraz z konkluzjami Rady z dnia 7 grudnia 2015 r. w sprawie propagowania ekonomii społecznej jako siły napędowej rozwoju gospodarczego i społecznego w Europie. Ponadto z myślą o zwiększeniu wzajemnego uczenia się oraz wymiany wiedzy i praktyk, należy zachęcać państwa członkowskie do kontynuowania działań w zakresie współpracy transnarodowej w ramach zarządzania dzielonego w obszarach zatrudnienia, kształcenia i szkolenia oraz włączenia społecznego, zgodnie z celami szczegółowymi EFS+.

(30)

Państwa członkowskie i Komisja powinny zapewnić, aby EFS+ przyczyniał się do promowania równości kobiet i mężczyzn zgodnie z art. 8 TFUE, w celu zwiększenia równego traktowania i szans kobiet i mężczyzn we wszystkich obszarach, w tym pod względem uczestnictwa w rynku pracy, zasad i warunków zatrudnienia oraz przebiegu kariery zawodowej. Powinny one też zapewniać, aby EFS+ wspierał równe szanse dla wszystkich bez dyskryminacji, zgodnie z art. 10 TFUE, wspierał włączenie społeczne osób z niepełnosprawnościami na równi z innymi osobami, a także przyczyniał się do wdrożenia Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych przyjętej dnia 13 grudnia 2006 r. w Nowym Jorku. EFS+ powinien przyczyniać się do promowania dostępności dla osób z niepełnosprawnościami w celu poprawy integracji na rynku pracy oraz w systemie kształcenia i szkolenia, a tym samym zwiększenia ich włączenia we wszystkie sfery życia. Wspieranie takiej dostępności należy brać pod uwagę we wszystkich wymiarach i na wszystkich etapach przygotowania, monitorowania, wdrażania i ewaluacji programów, w sposób terminowy i spójny, a jednocześnie zapewniać podejmowanie działań szczególnych promujących równouprawnienie płci i równe szanse. EFS+ powinien też wspierać przechodzenie od opieki stacjonarnej lub instytucjonalnej do opieki rodzinnej i środowiskowej, zwłaszcza w przypadku osób, które spotykają się z dyskryminacją z wielu przyczyn jednocześnie. EFS+ nie powinien wspierać działań przyczyniających się do segregacji lub wykluczenia społecznego. Rozporządzenie (UE) 2021/1060 przewiduje, że zasady kwalifikowalności wydatków mają być ustalane na szczeblu krajowym, z pewnymi wyjątkami wymagającymi określenia przepisów szczegółowych w odniesieniu do komponentu EFS+ objętego zarządzaniem dzielonym.

(31)

Wszystkie operacje powinny być wybierane i wdrażane zgodnie z Kartą praw podstawowych Unii Europejskiej (zwana dalej „Kartą”). Komisja powinna dołożyć wszelkich starań, by zapewnić terminowe rozpatrywanie skarg, w tym skarg dotyczących naruszeń Karty, i powinna informować skarżącego o wynikach swojej oceny zgodnie z komunikatem Komisji z dnia 19 stycznia 2017 r. zatytułowanym „Prawo Unii: lepsze wyniki dzięki lepszemu stosowaniu”.

(32)

Aby zmniejszyć obciążenie administracyjne związane ze zbieraniem danych, wymogi sprawozdawcze powinny być jak najprostsze. Jeżeli dane takie są dostępne w rejestrach, państwa członkowskie powinny mieć możliwość zezwolenia instytucjom zarządzającym na zbieranie danych z rejestrów.

(33)

W odniesieniu do przetwarzania danych osobowych w ramach niniejszego rozporządzenia krajowi administratorzy danych powinni wykonywać swoje zadania do celów niniejszego rozporządzenia zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 (26). Należy zagwarantować godność i poszanowanie prywatności odbiorców końcowych operacji w ramach celu szczegółowego „przeciwdziałanie deprywacji materialnej przez udzielanie pomocy żywnościowej lub podstawowej pomocy materialnej osobom najbardziej potrzebującym, w tym dzieciom, oraz zapewnianie środków towarzyszących wspierających ich włączenie społeczne”. Aby uniknąć stygmatyzacji, od osób otrzymujących żywność lub podstawową pomoc materialną nie należy wymagać identyfikacji w momencie otrzymywania wsparcia oraz podczas udziału w badaniach dotyczących osób najbardziej potrzebujących, które skorzystały z EFS+.

(34)

Eksperymenty społeczne polegają na testowaniu projektów o małej skali, co umożliwia zebranie dowodów sprawdzających wykonalność innowacji społecznych. Powinna istnieć możliwość testowania pomysłów na szczeblu lokalnym i należy do tego zachęcać oraz, w stosownych przypadkach, zapewnić możliwość rozwijania na szerszą skalę tych pomysłów, które są wykonalne, lub przenoszenia ich do innych kontekstów w różnych regionach lub państwach członkowskich przy wsparciu finansowym z EFS+ lub w połączeniu z innymi źródłami.

(35)

Rozporządzenie w sprawie EFS+ określa przepisy mające na celu umożliwienie pracownikom swobody przemieszczania się na niedyskryminacyjnych zasadach przez zapewnienie ścisłej współpracy publicznych służb zatrudnienia państw członkowskich, Komisji i partnerów społecznych. Europejska sieć służb zatrudnienia powinna wspierać lepsze funkcjonowanie rynków pracy przez ułatwianie transgranicznej mobilności pracowników, w szczególności za pomocą partnerstw transgranicznych, i zapewnianie większej przejrzystości informacji na rynkach pracy. W zakres EFS+ powinno wchodzić rozwijanie i wspieranie ukierunkowanych programów mobilności mających na celu obsadzanie wolnych miejsc pracy w tych obszarach rynku, w których zidentyfikowano braki.

(36)

Brak dostępu do finansowania dla mikroprzedsiębiorstw, przedsiębiorstw społecznych i ekonomii społecznej jest jedną z głównych przeszkód dla zakładania przedsiębiorstw, w szczególności wśród osób najbardziej oddalonych od rynku pracy. W ramach komponentu EaSI, niniejsze rozporządzenie powinno określić przepisy służące stworzeniu rynkowego ekosystemu w celu zwiększenia podaży i dostępności finansowania dla przedsiębiorstw społecznych, a także zaspokojenia potrzeb osób, które tego najbardziej potrzebują, w szczególności osób bezrobotnych, kobiet i osób znajdujących się w trudnej sytuacji, które chcą założyć lub rozwijać mikroprzedsiębiorstwo. Ten cel będzie również realizowany za pomocą instrumentów finansowych i gwarancji budżetowej w ramach segmentu polityki dotyczącego inwestycji społecznych i umiejętności Funduszu InvestEU. Podmioty ekonomii społecznej, jeżeli są zdefiniowane w prawie krajowym, powinny być w kontekście komponentu EaSI uznawane za przedsiębiorstwa społeczne, niezależnie od ich statusu prawnego, o ile przedsiębiorstwa te są objęte definicją przedsiębiorstwa społecznego przewidzianą w niniejszym rozporządzeniu.

(37)

Podmioty działające na rynku inwestycji społecznych, w tym podmioty charytatywne, mogłyby odegrać kluczową rolę w osiągnięciu kilku celów EFS+, ponieważ oferują one finansowanie, jak również innowacyjne i uzupełniające podejścia do walki z wykluczeniem społecznym i ubóstwem, ograniczania bezrobocia i przyczyniania się do realizacji celów ONZ dotyczących zrównoważonego rozwoju. Te podmioty charytatywne, takie jak fundacje i darczyńcy, powinny zatem uczestniczyć w działaniach EFS+, stosownie do sytuacji i o ile nie realizują programu politycznego lub społecznego sprzecznego z ideałami Unii, w szczególności w działaniach, które mają na celu rozwijanie ekosystemu rynku inwestycji społecznych.

(38)

W odniesieniu do rozwoju infrastruktury społecznej i powiązanych usług niezbędne są wytyczne w ramach komponentu EaSI, w szczególności w odniesieniu do mieszkalnictwa socjalnego, opieki nad dziećmi i edukacji, opieki zdrowotnej i opieki długoterminowej, w tym usług wspomagających przejście z usług opieki instytucjonalnej do usług opieki rodzinnej i środowiskowej oraz z uwzględnieniem wymogów w zakresie dostępności dla osób z niepełnosprawnościami.

(39)

Odzwierciedlając znaczenie przeciwdziałania zmianie klimatu zgodnie z zobowiązaniami Unii na rzecz realizacji porozumienia paryskiego przyjętego na podstawie Ramowej konwencji ONZ w sprawie zmian klimatu (27) oraz realizacji celów ONZ dotyczących zrównoważonego rozwoju, niniejsze rozporządzenie powinno przyczyniać się do uwzględnienia działań w dziedzinie klimatu i do osiągnięcia celu ogólnego zakładającego, że 30 % wydatków budżetowych Unii zostanie przeznaczonych na wspieranie celów klimatycznych. Stosowne działania zostaną określone na etapie przygotowania i wdrażania oraz ponownie ocenione w ramach ewaluacji śródokresowej.

(40)

Zgodnie z decyzją Rady 2013/755/UE (28) osoby i podmioty mające siedzibę w krajach i terytoriach zamorskich kwalifikują się do finansowania z zastrzeżeniem zasad i celów komponentu EaSI oraz uzgodnień mających zastosowanie do państwa członkowskiego, z którym dane kraje i terytoria zamorskie są powiązane.

(41)

Państwa trzecie będące członkami Europejskiego Obszaru Gospodarczego mogą uczestniczyć w programach unijnych w ramach współpracy ustanowionej na mocy Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (29) , które przewiduje wdrażanie programów na podstawie decyzji wydanej na mocy tego porozumienia. Państwa trzecie mogą również uczestniczyć w tych programach na podstawie innych instrumentów prawnych. W niniejszym rozporządzeniu należy wprowadzić odpowiedni przepis szczególny zobowiązujący państwa trzecie do przyznania właściwemu urzędnikowi zatwierdzającemu, Europejskiemu Urzędowi ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) oraz Trybunałowi Obrachunkowemu, praw i dostępu niezbędnych do wykonywania w pełni ich odpowiednich kompetencji.

(42)

Należy określić wskaźniki do celów sprawozdawczości w ramach komponentu EaSI. Wskaźniki te powinny być oparte na produktach, obiektywne, łatwe do wyszukania i proporcjonalne do udziału komponentu EaSI w całym EFS+. Powinny one obejmować cele operacyjne i działania w zakresie finansowania w ramach komponentu EaSI, bez konieczności ustalania odpowiednich celów końcowych.

(43)

Zgodnie z rozporządzeniem finansowym, rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) nr 883/2013 (30) i rozporządzeniami Rady (WE, Euratom) nr 2988/95 (31), (Euratom, WE) nr 2185/96 (32) i (UE) 2017/1939 (33) interesy finansowe Unii należy chronić za pomocą proporcjonalnych środków, w tym środków w zakresie zapobiegania nieprawidłowościom – w tym nadużyciom finansowym – ich wykrywania, korygowania i prowadzenia w ich sprawie postępowań, odzyskiwania środków utraconych, nienależnie wypłaconych lub nieodpowiednio wykorzystanych oraz, w stosownych przypadkach, nakładania kar administracyjnych. W szczególności, zgodnie z rozporządzeniami (Euratom, WE) nr 2185/96 i (UE, Euratom) nr 883/2013, Europejski OLAF jest uprawniony do prowadzenia dochodzeń administracyjnych, w tym kontroli na miejscu i inspekcji, w celu ustalenia, czy miały miejsce nadużycia finansowe, korupcja lub wszelka inna nielegalna działalność na szkodę interesów finansowych Unii.

Zgodnie z rozporządzeniem Rady (UE) 2017/1939 Prokuratura Europejska (EPPO) jest uprawniona do prowadzenia postępowań przygotowawczych oraz wnoszenia i popierania oskarżeń w sprawie przestępstw naruszających interesy finansowe Unii, jak przewidziano w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1371 (34). Zgodnie z rozporządzeniem finansowym każda osoba lub podmiot, które otrzymują środki finansowe Unii, mają w pełni współpracować w celu ochrony interesów finansowych Unii, przyznać Komisji, OLAF, Trybunałowi Obrachunkowemu oraz, w przypadku państw członkowskich, które uczestniczą we wzmocnionej współpracy na podstawie rozporządzenia (UE) 2017/1939, EPPO, niezbędne prawa i dostęp, a także zapewniać, aby wszelkie osoby trzecie uczestniczące we wdrażaniu środków finansowych Unii przyznały tym organom równoważne prawa.

(44)

Do niniejszego rozporządzenia zastosowanie mają horyzontalne zasady finansowe przyjęte przez Parlament Europejski i Radę na podstawie art. 322 TFUE. Zasady te zostały ustanowione w rozporządzeniu finansowym i określają w szczególności procedurę uchwalania i wykonywania budżetu w drodze dotacji, nagród, zamówień i zarządzania pośredniego oraz przewidują kontrolę odpowiedzialności podmiotów upoważnionych do działań finansowych. Zasady przyjęte na podstawie art. 322 TFUE obejmują także ogólny system warunkowości służący ochronie budżetu Unii.

(45)

Ponieważ cele niniejszego rozporządzenia, mianowicie zwiększanie skuteczności rynków pracy, wspieranie równego dostępu do dobrej jakości zatrudnienia, poprawa równego dostępu do kształcenia i szkolenia i poprawa ich jakości, wspieranie włączenia społecznego oraz przyczynianie się do eliminacji ubóstwa, a także cele realizowane w ramach komponentu EaSI nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast ze względu na rozmiary lub skutki działania możliwe jest ich lepsze osiągnięcie na poziomie Unii, może ona podjąć działania zgodnie z zasadą pomocniczości określoną w art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej. Zgodnie z zasadą proporcjonalności określoną w tym artykule niniejsze rozporządzenie nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tych celów.

(46)

W celu zmiany niektórych, innych niż istotne, elementów niniejszego rozporządzenia należy przekazać Komisji uprawnienia do przyjmowania aktów zgodnie z art. 290 TFUE w odniesieniu do zmiany i uzupełnienia załączników dotyczących wskaźników. Szczególnie ważne jest, aby w czasie prac przygotowawczych Komisja prowadziła stosowne konsultacje, w tym na poziomie ekspertów, oraz aby konsultacje te prowadzone były zgodnie z zasadami określonymi w Porozumieniu międzyinstytucjonalnym z dnia 13 kwietnia 2016 r. w sprawie lepszego stanowienia prawa (35). W szczególności, aby zapewnić Parlamentowi Europejskiemu i Radzie udział na równych zasadach w przygotowaniu aktów delegowanych, instytucje te otrzymują wszelkie dokumenty w tym samym czasie co eksperci państw członkowskich, a eksperci tych instytucji mogą systematycznie brać udział w posiedzeniach grup eksperckich Komisji zajmujących się przygotowaniem aktów delegowanych.

(47)

W celu zapewnienia jednolitych warunków wykonywania niniejszego rozporządzenia należy powierzyć Komisji uprawnienia wykonawcze. Uprawnienia wykonawcze w odniesieniu do wzoru ustrukturyzowanego badania dotyczącego odbiorców końcowych z uwagi na charakter tego modelu powinny być wykonywane zgodnie z procedurą doradczą, o której mowa w art. 4 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 182/2011 (36).

(48)

W celu umożliwienia szybkiego reagowania na wyjątkowe lub nadzwyczajne okoliczności, jak wskazano w pakcie stabilności i wzrostu, które mogą wystąpić w okresie programowania, należy powierzyć Komisji uprawnienia wykonawcze do przyjmowania środków tymczasowych, aby ułatwić wykorzystanie wsparcia z EFS+ w odpowiedzi na takie okoliczności przez okres nieprzekraczający 18 miesięcy. Komisja powinna przyjmować środki, które są najstosowniejsze w świetle wyjątkowych i nadzwyczajnych okoliczności, w jakich znalazło się dane państwo członkowskie, przy jednoczesnym zachowaniu celów EFS+, nie powinno to jednak obejmować zmian w wymogach koncentracji tematycznej. Ponadto należy powierzyć Komisji uprawnienia wykonawcze w odniesieniu do środków tymczasowych dotyczących wykorzystania wsparcia z EFS+ w odpowiedzi na wyjątkowe lub nadzwyczajne okoliczności; powinny być one przyjmowane bez procedury komitetowej, ze względu na fakt, że zakres stosowania tych środków jest określony w pakcie stabilności i wzrostu oraz jest ograniczony do środków określonych w niniejszym rozporządzeniu. Komisja powinna również monitorować wdrażanie tych środków tymczasowych i oceniać ich stosowność. W przypadku gdy Komisja uzna za konieczne wprowadzenie zmiany w niniejszym rozporządzeniu ze względu na wyjątkowe lub nadzwyczajne okoliczności, zakres zmiany nie powinien obejmować wymogów koncentracji tematycznej związanych z zatrudnieniem osób młodych ani wsparcia dla osób najbardziej potrzebujących ze względu na fakt, że osoby młode oraz osoby najbardziej potrzebujące są często najbardziej dotknięte takimi sytuacjami kryzysowymi. W związku z tym należy zapewnić, aby te grupy docelowe nadal otrzymywały odpowiednią kwotę wsparcia.

(49)

W zarządzaniu EFS+ Komisję powinien wspomagać komitet, o którym mowa w art. 163 TFUE (zwany dalej „Komitetem EFS+”). Aby umożliwić Komitetowi EFS+ dostęp do wszystkich niezbędnych informacji i uzyskanie szerokiej gamy opinii odpowiednich zainteresowanych stron, Komitet EFS+ powinien mieć możliwość zapraszania przedstawicieli bez prawa głosu, pod warunkiem że porządek obrad wymaga ich udziału, w tym przedstawicieli Europejskiego Banku Inwestycyjnego i Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego oraz odpowiednich organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

(50)

Aby zapewnić dalsze uwzględnianie specyfiki każdego komponentu EFS+, Komitet EFS+ powinien utworzyć grupy robocze dla każdego z komponentów EFS+. Skład i zadania tych grup roboczych mają zostać określone przez Komitet EFS+. Grupy robocze powinny mieć możliwość zapraszania na swoje posiedzenia przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego, a także innych zainteresowanych stron. Zadania grup roboczych mogą obejmować zapewnianie koordynacji i współpracy między organami państw członkowskich a Komisją w zakresie wdrażania EFS+, w tym konsultacje w sprawie programu prac komponentu EaSI, monitorowanie wdrażania każdego komponentu EFS+, wymianę doświadczeń i dobrych praktyk w ramach komponentów EFS+ i pomiędzy nimi oraz wspieranie potencjalnych synergii z innymi programami Unii.

(51)

W celu zapewnienia większej przejrzystości w wykonywaniu niniejszego rozporządzenia Komisja powinna ustanowić niezbędne powiązania z odpowiednimi komitetami politycznymi działającymi w dziedzinie polityki społecznej i zatrudnieniowej, takimi jak Komitet ds. Zatrudnienia i Komitet Ochrony Socjalnej lub Komitet Doradczy ds. Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia w Miejscu Pracy.

(52)

Zgodnie z art. 193 ust. 2 rozporządzenia finansowego dotacji można udzielić na działanie, które już się rozpoczęło, pod warunkiem że wnioskodawca może wykazać potrzebę rozpoczęcia działania przed podpisaniem umowy o udzielenie dotacji. Jednakże koszty poniesione przed dniem przedłożenia wniosku o udzielenie dotacji nie są kwalifikowalne, z wyjątkiem należycie uzasadnionych sytuacji wyjątkowych. Aby uniknąć zakłóceń w udzielaniu unijnego wsparcia, które mogłyby zaszkodzić interesom Unii, należy przewidzieć możliwość, by w decyzji w sprawie finansowania – w ograniczonym okresie na początku wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027 i wyłącznie w należycie uzasadnionych przypadkach – dopuścić kwalifikowalność działań i kosztów od początku roku budżetowego 2021, nawet jeżeli działania te zostały zrealizowane, a koszty poniesione przed przedłożeniem wniosku o udzielenie dotacji.

(53)

Należy zatem uchylić rozporządzenie (UE) nr 1296/2013.

(54)

Aby zapewnić ciągłość udzielania wsparcia w odpowiednim obszarze polityki i umożliwić rozpoczęcie realizowania działań od początku obowiązywania wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027, niniejsze rozporządzenie powinno wejść w życie w trybie pilnym następnego dnia po jego opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej i być stosowane w odniesieniu do komponentu EaSI z mocą wsteczną od dnia 1 stycznia 2021 r.,

Część I

Artykuł 1

Artykuł 2

Artykuł 3

Artykuł 4

Artykuł 5

Artykuł 6

Część II

Rozdział I

Artykuł 7

Artykuł 8

Artykuł 9

Artykuł 10

Artykuł 11

Artykuł 12

Rozdział II

Artykuł 13

Artykuł 14

Artykuł 15

Artykuł 16

Artykuł 17

Rozdział III

Artykuł 18

Artykuł 19

Artykuł 20

Artykuł 21

Artykuł 22

Artykuł 23

Artykuł 24

Część III

Rozdział I

Artykuł 25

Rozdział II

Artykuł 26

Artykuł 27

Artykuł 28

Artykuł 29

Rozdział III

Artykuł 30

Artykuł 31

Artykuł 32

Artykuł 33

Artykuł 34

Artykuł 35

Artykuł 36

Część IV

Artykuł 37

Artykuł 38

Artykuł 39

Artykuł 40

Artykuł 41

Artykuł 42

ZAŁĄCZNIK I

ZAŁĄCZNIK II

ZAŁĄCZNIK III

ZAŁĄCZNIK IV

(1)

Art. 176 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) stanowi, że Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) ma na celu przyczynianie się do korygowania podstawowych nierówności regionalnych w Unii. Zgodnie z tym artykułem oraz z art. 174 akapity drugi i trzeci TFUE, EFRR ma przyczyniać się do zmniejszania dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów oraz zacofania regionów najmniej uprzywilejowanych, wśród których szczególną uwagę należy zwrócić na regiony cierpiące na skutek poważnych i trwałych niekorzystnych warunków przyrodniczych lub demograficznych, w tym w szczególności niekorzystnych warunków wynikających ze spadku liczby ludności, takie jak najbardziej na północ wysunięte regiony o bardzo niskiej gęstości zaludnienia oraz regiony wyspiarskie, transgraniczne i górskie.

(2)

Fundusz Spójności utworzono w celu przyczynienia się do osiągnięcia ogólnego celu wzmocnienia spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej Unii poprzez zapewnienie wkładu finansowego w dziedzinach środowiska i sieci transeuropejskich w obszarze infrastruktury transportowej (TEN-T), jak określono w rozporządzeniu (UE) nr 1315/2013 Parlamentu Europejskiego i Rady (4).

(3)

W rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1060 (5) określono wspólne przepisy mające zastosowanie do EFRR, Europejskiego Funduszu Społecznego Plus (EFS+), Funduszu Spójności, Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, Europejskiego Funduszu Morskiego, Rybackiego i Akwakultury (EFMRA), Funduszu Azylu, Migracji i Integracji (FAMI), Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (FBW) oraz Instrumentu Wsparcia Finansowego na rzecz Zarządzania Granicami i Polityki Wizowej (IZGW), które działają na podstawie wspólnych ram.

(4)

W celu uproszczenia zasad, które miały zastosowanie zarówno do EFRR, jak i Funduszu Spójności w okresie programowania 2014–2020, stosowne przepisy dotyczące obu funduszy należy określić w jednym rozporządzeniu.

(5)

Przy wdrażaniu EFRR i Funduszu Spójności należy przestrzegać zasad horyzontalnych określonych w art. 3 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) oraz w art. 10 TFUE, w tym zasad pomocniczości i proporcjonalności określonych w art. 5 TUE, z uwzględnieniem Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Państwa członkowskie powinny również przestrzegać obowiązków określonych w Konwencji ONZ o prawach dziecka i Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (UNCRPD) oraz zasad Europejskiego filaru praw socjalnych, ogłoszonego przez Parlament Europejski, Radę i Komisję w 2017 r., a także zapewniać dostępność zgodnie z art. 9 UNCRPD oraz z przepisami prawa Unii harmonizującymi wymogi w zakresie dostępności produktów i usług. W tym kontekście EFRR i Fundusz Spójności, w synergii z EFS+, powinny być wdrażane w sposób promujący przejście od opieki instytucjonalnej do opieki rodzinnej i środowiskowej i powinny realizować swoje cele z myślą o przyczynianiu się do tworzenia wysokiej jakości miejsc pracy, eliminacji ubóstwa i wspierania włączenia społecznego. Państwa członkowskie i Komisja powinny dążyć do wyeliminowania nierówności i do promowania równości kobiet i mężczyzn, oraz do uwzględniania perspektywy płci, a także do zwalczania dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub przekonania, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. Żaden z funduszy nie powinien wspierać działań przyczyniających się do jakichkolwiek form segregacji lub wykluczenia, a w przypadku finansowania infrastruktury oba powinny zapewniać dostępność dla osób z niepełnosprawnościami.

(6)

Cele EFRR i Funduszu Spójności powinny być osiągane w ramach zrównoważonego rozwoju oraz zgodnie z promowanym przez Unię celem polegającym na zachowaniu, ochronie i poprawie jakości środowiska, w myśl art. 11 i art. 191 ust. 1 TFUE, z uwzględnieniem zasady „zanieczyszczający płaci”. Odzwierciedlając znaczenie przeciwdziałania zmianom klimatu zgodnie ze zobowiązaniami Unii na rzecz realizacji porozumienia klimatycznego z Paryża z 2015 r. przyjętego w ramach 21. Konferencji Stron Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu i osiągnięcia celów Organizacji Narodów Zjednoczonych dotyczących zrównoważonego rozwoju (zwanych dalej „celami zrównoważonego rozwoju ONZ”), oba fundusze przyczynią się do uwzględnienia działań w dziedzinie klimatu i do osiągnięcia celu ogólnego zakładającego, że 30 % wydatków budżetowych Unii zostanie przeznaczonych na wspieranie celów klimatycznych. W tym celu, w odniesieniu do operacji wdrażanych w ramach EFRR oczekuje się, że 30 % łącznej puli środków finansowych EFRR będzie przyczyniać się do realizacji celów klimatycznych. W odniesieniu do operacji realizowanych w ramach Funduszu Spójności oczekuje się, że 37 % łącznej puli środków finansowych Funduszu Spójności będzie przyczyniać się do realizacji celów klimatycznych. Ponadto, działania podejmowane na podstawie niniejszego rozporządzenia powinny przyczynić się do zrealizowania ambicji przeznaczenia 7,5 % rocznych wydatków na podstawie wieloletnich ram finansowych (WRF) na cele dotyczące różnorodności biologicznej w 2024 r. oraz 10 % rocznych wydatków w ramach WRF na cele dotyczące różnorodności biologicznej w latach 2026 i 2027, przy uwzględnieniu faktu, że cele klimatyczne i cele dotyczące różnorodności biologicznej częściowo się pokrywają.

Oba fundusze powinny wspierać działania, które są prowadzone z poszanowaniem norm i priorytetów Unii w zakresie klimatu i środowiska, które nie czynią poważnych szkód dla celów środowiskowych w rozumieniu art. 17 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 (6) i które zapewniają transformację w kierunku gospodarki niskoemisyjnej w ramach dążeń do osiągnięcia neutralności klimatycznej Unii do 2050 r. Programy w ramach EFRR i Funduszu Spójności powinny uwzględniać treść zintegrowanych krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu, przyjętych w ramach zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu, ustanowionych rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1999 (7).

(7)

W celu ochrony integralności rynku wewnętrznego, operacje EFRR i Funduszu Spójności, których beneficjentami są przedsiębiorstwa, mają być zgodne z unijnymi zasadami pomocy państwa określonymi w art. 107 i 108 TFUE.

(8)

We wdrażaniu EFRR i Funduszu Spójności, kluczowym elementem jest zasada partnerstwa, której podstawę stanowi podejście oparte na wielopoziomowym zarządzaniu i która zapewnia udział władz regionalnych, lokalnych, miejskich i innych instytucji publicznych, społeczeństwa obywatelskiego, partnerów gospodarczych i społecznych oraz, w stosownych przypadkach, organizacji badawczych i uniwersytetów. Przy wdrażaniu obu funduszy powinno się zapewnić koordynację z działaniami w ramach EFS+, Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, EFMRA oraz Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), a także komplementarność względem tych funduszy.

(9)

Należy ustanowić przepisy dotyczące wspierania przez EFRR celu „Inwestycje na rzecz zatrudnienia i wzrostu” i celu „Europejska współpraca terytorialna” (Interreg).

(10)

W celu zidentyfikowania rodzajów działań, które mogą otrzymywać wsparcie z EFRR i Funduszu Spójności, szczegółowe cele polityki dotyczące udzielania wsparcia z obu funduszy należy ustalić w taki sposób, aby zapewnić, by przyczyniały się one do co najmniej jednego ze wspólnych celów polityki, określonych w art. 5 ust. 1 rozporządzenia (UE) 2021/1060.

(11)

Mając na uwadze, że małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) są podstawą europejskiej gospodarki, w ramach EFRR należy nadal wspierać rozwój MŚP poprzez wzmacnianie ich trwałego wzrostu i konkurencyjności. Ponadto, biorąc pod uwagę potencjalnie głęboki wpływ pandemii COVID-19 lub wszelkie inne potencjalne sytuacje kryzysowe, jakie mogą pojawić się w przyszłości i wpłynąć na przedsiębiorstwa i zatrudnienie, EFRR powinien wspierać odbudowę po takich sytuacjach kryzysowych poprzez wspieranie tworzenia miejsc pracy w MŚP, w tym poprzez inwestycje produkcyjne.

(12)

Inwestycje realizowane w ramach EFRR powinny przyczyniać się do rozwoju kompleksowej, szybkiej sieci infrastruktury cyfrowej oraz do wspierania wolnej od zanieczyszczeń i zrównoważonej multimodalnej mobilności, z naciskiem na transport publiczny, mobilność współdzieloną, ruch pieszy i rowerowy jako elementy transformacji w kierunku gospodarki zeroemisyjnej.

(13)

Aby skorzystać z możliwości wynikających z ery cyfrowej, EFRR powinien przyczyniać się do rozwoju cyfrowego społeczeństwa sprzyjającego włączeniu, w którym obywatele, organizacje badawcze, przedsiębiorstwa i administracje publiczne w pełni wykorzystują możliwości, jakie oferuje cyfryzacja. Skuteczna administracja elektroniczna na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym obejmuje opracowywanie narzędzi oraz przemyślenie na nowo sposobu organizacji i procesów w celu skuteczniejszego, łatwiejszego, szybszego i tańszego świadczenia usług publicznych. W szczególności, technologie cyfrowe i telekomunikacyjne powinny być wykorzystywane do wzmacniania tradycyjnych sieci i usług z korzyścią dla społeczności lokalnych poprzez opracowywanie projektów, takich jak inteligentne miasta i wsie.

(14)

Wsparcie z EFRR w ramach celu polityki 1 (CP 1) powinno być oparte na budowaniu zdolności w zakresie strategii inteligentnej specjalizacji, które określają priorytety na poziomie krajowym lub regionalnym, lub na obu tych poziomach, w celu zwiększenia ich przewagi konkurencyjnej poprzez rozwijanie atutów w zakresie badań i innowacji i dopasowywanie ich do potrzeb biznesowych i wymaganych umiejętności w procesie przedsiębiorczego odkrywania. Proces ten powinien umożliwić podmiotom działającym w sektorze przedsiębiorczości, w tym w sektorze przemysłu, organizacjom edukacyjnym i badawczym, administracji publicznej i społeczeństwu obywatelskiemu, zidentyfikowanie najbardziej obiecujących obszarów zrównoważonego rozwoju gospodarczego w oparciu o charakterystyczne dla danego regionu struktury i bazę wiedzy. Ponieważ proces zarządzania inteligentną specjalizacją ma zasadnicze znaczenie dla jakości strategii, EFRR powinien udzielać wsparcia na rzecz rozwijania i wzmacniania zdolności niezbędnych dla efektywnego procesu przedsiębiorczego odkrywania oraz przygotowywania lub aktualizacji strategii inteligentnej specjalizacji.

(15)

Aby promować osiągnięcie neutralności klimatycznej Unii do 2050 r., uwzględniając należycie wynikające z niej konsekwencje społeczne i gospodarcze, EFRR i Fundusz Spójności powinny przyczyniać się do redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz do zwalczania ubóstwa energetycznego. W tym kontekście, szczególne znaczenie miałyby inwestycje w efektywność energetyczną, w tym plany oszczędzania energii, w zrównoważoną energię odnawialną zgodnie z kryteriami zrównoważonego rozwoju określonymi w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 (8), w inteligentne systemy energetyczne, jak również inwestycje mające na celu zapobieganie klęskom żywiołowym i katastrofom, wspieranie różnorodności biologicznej i zielonej infrastruktury, w tym zachowanie, waloryzację i podkreślanie znaczenia chronionych obszarów naturalnych, oraz inne działania służące redukcji emisji gazów cieplarnianych, takie jak zachowanie i odtwarzanie obszarów naturalnych o wysokim potencjale pochłaniania i składowania dwutlenku węgla, takie jak poprzez ponowne nawadnianie wrzosowisk, wychwytywanie gazu pochodzącego ze składowisk odpadów lub redukcja emisji w procesach lub produktach przemysłowych. Ponadto wsparcie powinno być udzielane inwestycjom mającym na celu ograniczanie wszelkich rodzajów zanieczyszczeń, takich jak zanieczyszczenie powietrza, wody i gleby oraz zanieczyszczenie hałasem i zanieczyszczenie światłem.

(16)

Podczas przygotowywania programów dofinansowanych z EFRR i Funduszu Spójności należy uwzględnić zintegrowane krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu, w których określone są polityki i środki oraz które służą rozwiązaniu problemu ubóstwa energetycznego i emisji gazów cieplarnianych. Mając na względzie przyczynienie się do osiągnięcia krajowych celów w zakresie ograniczania ubóstwa energetycznego określonych w zintegrowanych krajowych planach w dziedzinie energii i klimatu, EFRR powinien wspierać w szczególności poprawę efektywności energetycznej w budynkach mieszkalnych i niemieszkalnych zgodnie ze zmienioną dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/844 (9), aby przyczynić się do osiągnięcia dekarbonizacji zasobów budowlanych do 2050 r., a tym samym zmniejszenia zużycia energii i uzyskania oszczędności w gospodarstwach domowych dotkniętych ubóstwem energetycznym.

(17)

W celu poprawy połączeń transportowych EFRR i Fundusz Spójności powinny wspierać rozwój transeuropejskiej sieci transportowej, o której mowa w rozporządzeniu (UE) nr 1315/2013, poprzez inwestycje w infrastrukturę dla transportu kolejowego, żeglugi śródlądowej, transportu drogowego, transportu morskiego i transportu multimodalnego, w tym działania na rzecz ograniczenia hałasu. EFRR i Fundusz Spójności powinny również wspierać krajową, regionalną i lokalną oraz transgraniczną i miejską mobilność. Udzielając wsparcia, oba fundusze powinny zwracać uwagę na poprawę bezpieczeństwa, w szczególności istniejących mostów i tuneli.

(18)

W świecie rosnących współzależności oraz w obliczu dynamiki demograficznej i migracyjnej, polityka migracyjna Unii w oczywisty sposób wymaga wspólnego podejścia, opierającego się na synergii i komplementarności różnych instrumentów finansowania. W związku z tym, podczas przygotowywania i wdrażania programów wspieranych z EFRR należy zwracać uwagę na wyzwania demograficzne. W celu zapewnienia spójnego, mocnego i konsekwentnego wsparcia dla wysiłków na rzecz solidarności i podziału odpowiedzialności między państwami członkowskimi w zakresie zarządzania migracjami, EFRR powinien udzielać wsparcia, na najwłaściwszym poziomie terytorialnym, służącego ułatwieniu długoterminowej, sprzyjającej włączeniu społecznemu integracji obywateli państw trzecich, w tym migrantów, z korzyścią dla rozwoju społecznego i gospodarczego, poprzez przyjęcie podejścia mającego na celu ochronę ich godności i praw.

(19)

W celu wspierania innowacji społecznych i sprzyjającego włączeniu społecznemu dostępu do wysokiej jakości zatrudnienia EFRR powinien wspierać podmioty „ekonomii społecznej”, takie jak spółdzielnie, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, stowarzyszenia o charakterze niekomercyjnym i przedsiębiorstwa społeczne.

(20)

W celu wspierania włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa, szczególnie wśród społeczności marginalizowanych, należy poprawiać dostęp, w tym poprzez infrastrukturę, do usług społecznych, edukacyjnych, kulturalnych i rekreacyjnych, w tym sportu, z uwzględnieniem szczególnych potrzeb osób z niepełnosprawnościami, dzieci i osób starszych.

(21)

EFRR i Fundusz Spójności powinny wspierać włączenie społeczno-gospodarcze społeczności marginalizowanych, zwracając szczególną uwagę na krajowe strategiczne ramy polityki na rzecz integracji Romów, o których mowa w załączniku IV do rozporządzenia (UE) 2021/1060, określające działania służące integracji, gospodarstw domowych o niskich dochodach, w tym gospodarstw domowych zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym, oraz grup w niekorzystnej sytuacji, w tym osób o szczególnych potrzebach. W szczególności, zgodnie z zasadą 19 Europejskiego filaru praw socjalnych, EFRR i Fundusz Spójności powinny mieć możliwość wspierania zapewniania lokali socjalnych. Biorąc pod uwagę wyzwania stojące przed marginalizowanymi społecznościami romskimi w zakresie dostępu do podstawowych usług, EFRR i Fundusz Spójności powinny przyczyniać się do poprawy warunków życia i perspektyw rozwoju tych społeczności.

(22)

W celu zwiększenia gotowości do kształcenia i szkolenia na odległość oraz online w sposób sprzyjający włączeniu społecznemu EFRR powinien – w ramach zadania dotyczącego poprawy równego dostępu do sprzyjających włączeniu społecznemu i wysokiej jakości usług w zakresie kształcenia, szkoleń i uczenia się przez całe życie – w szczególności przyczyniać się do zwiększenia odporności w zakresie uczenia się na odległość oraz online. Wysiłki mające na celu zapewnienie ciągłości kształcenia i szkolenia w czasie trwania pandemii COVID-19 ujawniły istotne braki w dostępie do niezbędnego sprzętu technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK) i łączności wśród uczących się osób pochodzących ze środowisk w niekorzystnej sytuacji i w regionach oddalonych. W tym kontekście EFRR powinien wspierać udostępnianie niezbędnego sprzętu TIK i łączności, wzmacniając tym samym odporność systemów kształcenia i szkolenia w zakresie uczenia się na odległość oraz online.

(23)

W celu wzmocnienia zdolności systemów publicznej opieki zdrowotnej do zapobiegania sytuacjom zagrożenia zdrowia, szybkiego reagowania na nie oraz sprawnego powrotu do normalnego funkcjonowania po wystąpieniu takich sytuacji, EFRR powinien również przyczyniać się do budowania odporności systemów opieki zdrowotnej. Ponadto z uwagi na fakt, że bezprecedensowa pandemia COVID-19 pokazała, jak ważna dla zapewnienia skutecznej reakcji na sytuacje nadzwyczajne jest natychmiastowa dostępność krytycznych dostaw, należy rozszerzyć zakres wsparcia z EFRR, aby umożliwić zapewnienie dostaw niezbędnych do wzmocnienia odporności na klęski żywiołowe i katastrofy i odporności systemów opieki zdrowotnej, w tym podstawowej opieki zdrowotnej, oraz do wspierania przechodzenia od opieki instytucjonalnej do opieki rodzinnej i środowiskowej. Zapewnianie dostaw w celu wzmocnienia odporności systemów opieki zdrowotnej powinno być spójne z krajową strategią w obszarze zdrowia i nie powinno wykraczać poza tę strategię oraz powinno zapewniać komplementarność względem Programu UE dla zdrowia ustanowionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/522 (10), a także względem zdolności rescEU w ramach Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności ustanowionymi decyzją Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1313/2013/UE (11).

(24)

EFRR powinien wspierać i promować przechodzenie od opieki instytucjonalnej do opieki rodzinnej lub środowiskowej poprzez wspieranie placówek, które podejmowałyby starania, aby zapobiegać oddzieleniu od społeczności, ułatwiać integrację społeczną, i dążyłyby do zapewnienia warunków umożliwiających niezależne życie.

(25)

Należy określić cel szczegółowy dedykowany wsparciu gospodarek regionalnych w dużym stopniu zależnych od sektorów turystyki i kultury. Umożliwiłoby to wykorzystanie pełnego potencjału kultury i zrównoważonej turystyki na rzecz odbudowy gospodarki, włączenia społecznego i innowacji społecznych, bez uszczerbku dla możliwości zapewnienia wsparcia z EFRR dla tych sektorów w ramach innych celów szczegółowych.

(26)

Inwestycje wspierające sektor kreatywny i sektor kultury, usługi kulturalne i obiekty dziedzictwa kulturowego powinny móc być finansowane w ramach dowolnego celu polityki, pod warunkiem że będą przyczyniać się do realizacji celów szczegółowych i że będą objęte zakresem wsparcia z EFRR.

(27)

Zrównoważona turystyka wymaga zapewnienia równowagi między zrównoważonym rozwojem gospodarczym, społecznym, kulturowym i środowiskowym. Podejście do wspierania zrównoważonej turystyki powinno być zgodne z komunikatem Komisji z dnia 19 października 2007 r. zatytułowanym „Agenda dla zrównoważonej i konkurencyjnej turystyki europejskiej”. Powinno ono w szczególności uwzględniać korzyści dla turystów, szanować potrzeby środowiska naturalnego i kulturowego oraz zapewniać rozwój społeczno-gospodarczy i konkurencyjność ośrodków turystycznych i przedsiębiorstw za pomocą zintegrowanej i całościowej koncepcji politycznej.

(28)

W celu wsparcia wysiłków państw członkowskich i regionów w stawianiu czoła nowym wyzwaniom, zapewnianiu wysokiego poziomu bezpieczeństwa ich obywatelom oraz zapobieganiu marginalizacji, a także radykalizacji postaw, przy wykorzystaniu synergii i komplementarności z innymi politykami Unii, inwestycje w ramach EFRR powinny przyczyniać się do zapewnienia bezpieczeństwa w obszarach, w których zachodzi potrzeba zagwarantowania bezpiecznej i chronionej przestrzeni publicznej oraz infrastruktury krytycznej, takich jak transport i energia, a tym samym przyczyniać się do budowania bardziej integracyjnych i bezpieczniejszych społeczeństw.

(29)

EFRR powinien udzielać, w sposób zintegrowany wsparcia, w ramach celu polityki 5 (CP 5), na rzecz rozwoju gospodarczego, społecznego i środowiskowego w oparciu o międzysektorowe strategie terytorialne z wykorzystaniem narzędzi zintegrowanego rozwoju terytorialnego, aby zapewnić harmonijny rozwój zarówno obszarów miejskich, jak i pozamiejskich. Ponadto w ramach rozwoju obszarów miejskich należy zwrócić szczególną uwagę na wspieranie miejskich obszarów funkcjonalnych ze względu na ich znaczenie w pobudzaniu współpracy między władzami lokalnymi a partnerami ponad granicami administracyjnymi, a także we wzmacnianiu powiązań między obszarami miejskimi a wiejskimi.

(30)

EFRR powinien wspierać zrównoważoną turystykę w sposób zintegrowany, w szczególności poprzez zacieśnianie współpracy w ramach terytoriów funkcjonalnych. Aby zwiększyć wpływ zrównoważonej turystyki na gospodarkę, przedsiębiorstwa i instytucje publiczne powinny systematycznie współpracować w celu efektywniejszego świadczenia wysokiej jakości usług na obszarach o dużym potencjale dla turystyki, dbając należycie o stworzenie stabilnego otoczenia prawnego i administracyjnego sprzyjającego zrównoważonemu wzrostowi takich obszarów. Wspierane działania w obszarze zrównoważonej turystyki mogą uwzględniać najlepsze praktyki w tym obszarze, takie jak podejście oparte na „rejonach turystycznych”.

(31)

W związku z ogólnym celem Funduszu Spójności przewidzianym w TFUE należy określić i ograniczyć cele polityki, którym Fundusz Spójności ma zapewniać wsparcie.

(32)

Aby poprawić ogólne zdolności administracyjne instytucji oraz zarządzanie w państwach członkowskich wdrażających programy w ramach celu „Inwestycje na rzecz zatrudnienia i wzrostu”, należy umożliwić działania wspierające dla instytucji programu oraz podmiotów sektorowych lub terytorialnych odpowiedzialnych za prowadzenie działań istotnych dla wdrażania EFRR i Funduszu Spójności w ramach wszystkich realizowanych celów szczegółowych z uwzględnieniem zasad horyzontalnych, o których mowa w rozporządzeniu (UE) 2021/1060, w tym celów zrównoważonego rozwoju ONZ.

(33)

Aby promować i zintensyfikować działania w zakresie współpracy w programach wdrażanych w ramach celu „Inwestycje na rzecz zatrudnienia i wzrostu”, należy wzmocnić działania w zakresie współpracy z partnerami, w tym na poziomie lokalnym i regionalnym, w obrębie danego państwa członkowskiego lub pomiędzy różnymi państwami członkowskimi w odniesieniu do wsparcia zapewnianego w ramach wszystkich celów szczegółowych. Taka wzmocniona współpraca ma charakter uzupełniający względem współpracy w ramach Interreg i powinna w szczególności wspierać współpracę ustrukturyzowanych partnerstw w celu realizacji regionalnych strategii, o których mowa w komunikacie Komisji z dnia 18 lipca 2017 r. zatytułowanym „Zwiększanie innowacyjności europejskich regionów: Strategie na rzecz trwałego, zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu”. Partnerzy mogą zatem pochodzić z dowolnego regionu Unii, co może dotyczyć również regionów transgranicznych i regionów objętych europejskim ugrupowaniem współpracy terytorialnej na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1082/2006 (12), strategią makroregionalną lub strategią na rzecz basenu morskiego, lub kombinacją tych dwóch strategii.

(34)

EFRR powinien przyczyniać się do korygowania podstawowych nierówności regionalnych w Unii, do zmniejszania dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów oraz zacofania regionów najmniej uprzywilejowanych, w tym tych, które borykają się z wyzwaniami wynikającymi z zobowiązań w zakresie dekarbonizacji, promując w ten sposób odporność regionalną. Wsparcie z EFRR w ramach celu „Inwestycje na rzecz zatrudnienia i wzrostu” powinno zatem koncentrować się na kluczowych priorytetach Unii zgodnie z celami polityki określonymi w rozporządzeniu (UE) 2021/1060. W związku z tym wsparcie z EFRR powinno koncentrować się na celach polityki: „Bardziej konkurencyjna i inteligentna Europa dzięki wspieraniu innowacyjnej i inteligentnej transformacji gospodarczej oraz regionalnej łączności cyfrowej” oraz „Bardziej przyjazna dla środowiska, niskoemisyjna i przechodząca w kierunku gospodarki zeroemisyjnej oraz odporna Europa dzięki promowaniu czystej i sprawiedliwej transformacji energetycznej, zielonych i niebieskich inwestycji, gospodarki o obiegu zamkniętym, łagodzenia zmian klimatu i przystosowania się do nich, zapobiegania ryzyku i zarządzania ryzykiem oraz zrównoważonej mobilności miejskiej”. Zasoby przeznaczone na zrównoważoną mobilność miejską i inwestycje w sieci szerokopasmowe można częściowo uwzględnić przy obliczaniu zgodności z wymogami koncentracji tematycznej. Państwa członkowskie powinny w swoich umowach partnerstwa zdecydować, czy spełnić wymogi koncentracji tematycznej na poziomie kategorii regionu czy na poziomie krajowym w odniesieniu do całego okresu programowania. Koncentracja tematyczna na poziomie krajowym powinna być ustanowiona przez trzy grupy państw członkowskich, wyodrębnione na podstawie odpowiednich wartości dochodu narodowego brutto oraz powinna pozwalać na elastyczność na poziomie poszczególnych programów. Ponieważ wsparcie z Funduszu Spójności może również przyczyniać się do koncentracji tematycznej, należy określić warunki takiego wkładu. Ponadto należy szczegółowo określić metodykę klasyfikacji państw członkowskich z uwzględnieniem szczególnej sytuacji regionów najbardziej oddalonych i północnych regionów słabo zaludnionych.

(35)

W celu skoncentrowania wsparcia na kluczowych priorytetach Unii właściwe jest również, aby wymogi koncentracji tematycznej były przestrzegane przez cały okres programowania, w tym w przypadku przesunięcia środków między priorytetami w ramach programu lub między programami.

(36)

Aby możliwe było udzielanie wsparcia z EFRR w ramach Interreg w zakresie inwestycji w infrastrukturę i towarzyszących im inwestycji, jak również szkoleń i działań na rzecz integracji, należy ustalić, że z EFRR powinno być również możliwe wspieranie działań objętych zakresem celów szczegółowych EFS+ ustanowionych rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1057 (13).

(37)

W trosce o jak najefektywniej skoncentrowane wykorzystanie ograniczonych zasobów wsparcie inwestycji produkcyjnych z EFRR w ramach danego celu szczegółowego powinno ograniczać się do mikroprzedsiębiorstw oraz MŚP w rozumieniu zalecenia Komisji 2003/361/WE (14), z wyjątkiem inwestycji szczególnych określonych w niniejszym rozporządzeniu.

(38)

W kontekście wsparcia z EFRR inwestycji produkcyjnych wskazane jest doprecyzowanie, że inwestycje produkcyjne należy rozumieć jako inwestycje w środki trwałe lub wartości niematerialne i prawne przedsiębiorstw dokonane w celu produkcji towarów i usług, przyczyniające się w ten sposób do akumulacji brutto i zatrudnienia. Należy też wprowadzić przepisy umożliwiające, na pewnych warunkach, udzielanie wsparcia z EFRR i Funduszu Spójności na inwestycje w przedsiębiorstwach innych niż MŚP. Ponadto, w oparciu o doświadczenia z poprzednich okresów programowania, EFRR i Fundusz Spójności powinny również wspierać inwestycje w przedsiębiorstwach innych niż MŚP, w tym w szczególności w przedsiębiorstwach użyteczności publicznej, w przypadku gdy dotyczą one inwestycji w infrastrukturę zapewniającą dostęp do usług świadczonych dla ogółu obywateli w dziedzinie energii, środowiska i różnorodności biologicznej, transportu i łączności cyfrowej.

(39)

W niniejszym rozporządzeniu należy określić różne rodzaje działań, których koszty powinny móc być przedmiotem wsparcia w postaci inwestycji wspieranych z EFRR i Funduszu Spójności, w ramach stosownych celów określonych w TFUE, łącznie z finansowaniem społecznościowym. W ramach Funduszu Spójności powinno być możliwe wspieranie inwestycji w TEN-T i na rzecz środowiska, w tym korzystnych dla środowiska inwestycji związanych ze zrównoważonym rozwojem i zrównoważoną energią. W tym kontekście Fundusz Spójności powinien również mieć możliwość wspierania modernizacji sejsmicznej budynków połączonej z poprawą ich efektywności energetycznej. W przypadku EFRR wykaz działań powinien uwzględniać szczególne krajowe i regionalne potrzeby rozwojowe oraz potencjał endogeniczny; należy go też uprościć. W ramach EFRR możliwe powinno być również wspieranie inwestycji w infrastrukturę, w tym inwestycji w infrastrukturę biznesową dla MŚP na potrzeby badań i innowacji, w budynki mieszkalne dla społeczności marginalizowanych i grup w niekorzystnej sytuacji, w gospodarstwa domowe o niskich dochodach i migrantów, w kulturę i dziedzictwo, w zrównoważoną turystykę i usługi dla przedsiębiorstw, inwestycji dotyczących dostępu do usług, ze szczególnym naciskiem na społeczności w niekorzystnej sytuacji, marginalizowane i dotknięte segregacją, inwestycji produkcyjnych w MŚP, wyposażenie, oprogramowanie oraz wartości niematerialne i prawne, jak również działań w zakresie informacji, komunikacji, badań, tworzenia sieci kontaktów, współpracy, wymiany doświadczeń między partnerami i działań związanych z klastrami. W celu wsparcia wdrażania programu oba fundusze powinny mieć również możliwość wspierania działań w zakresie pomocy technicznej. Wreszcie, w celu zapewnienia wsparcia dla szerszego zasięgu interwencji na rzecz programów Interreg należy rozszerzyć zakres tak, aby obejmował również wspólne wykorzystywanie szerokiej gamy obiektów i zasobów ludzkich oraz koszty powiązane ze środkami w ramach EFS+.

(40)

Projekty dotyczące transeuropejskich sieci transportowych na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1316/2013 (15) mają być nadal finansowane z Funduszu Spójności zarówno w drodze zarządzania dzielonego, jak i zarządzania bezpośredniego, na mocy instrumentu „Łącząc Europę” ustanowionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady, ustanawiającym instrument „Łącząc Europę” (zwanym dalej „rozporządzeniem w sprawie instrumentu „Łącząc Europę” na lata 2021–-2027”) .

(41)

Jednocześnie istotne jest doprecyzowanie, które działania nie wchodzą w zakres EFRR i Funduszu Spójności, w tym inwestycje służące redukcji emisji gazów cieplarnianych z działań wymienionych w załączniku I do dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (16), aby uniknąć powielania finansowania już dostępnego w ramach tej dyrektywy, oraz inwestycje w przedsiębiorstwa znajdujące się w trudnej sytuacji, zdefiniowane w rozporządzeniu Komisji (UE) nr 651/2014 (17), chyba że jest to dozwolone w ramach pomocy de minimis lub tymczasowych zasad pomocy państwa ustanowionych w celu uwzględnienia wyjątkowych okoliczności. EFRR i Fundusz Spójności nie powinny również wspierać niektórych inwestycji w porty lotnicze, obiekty służące do składowania i przetwarzania odpadów resztkowych lub w paliwa kopalne. W związku z tym EFRR powinien mieć możliwość wspierania ukierunkowanych środków łagodzących oddziaływanie na środowisko oraz środków w zakresie bezpieczeństwa i ochrony w regionalnych portach lotniczych, o ile główny cel inwestycji zostanie jasno określony pod względem unijnych norm w dziedzinie środowiska, bezpieczeństwa lub ochrony i będzie zgodny z zasadami pomocy państwa.

W przypadku inwestycji służących zwiększeniu przepustowości w obiektach przetwarzania odpadów resztkowych odpady resztkowe należy rozumieć głównie jako odpady komunalne, które nie są zbierane selektywnie, i pozostałości po przetwarzaniu odpadów. Możliwe byłoby wsparcie modernizacji sieci ciepłowniczych z myślą o poprawie efektywności energetycznej efektywnych systemów ciepłowniczych, zdefiniowanych w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE (18), zgodnie z celami ustanowionymi w zintegrowanych krajowych planach w dziedzinie energii i klimatu. Z myślą o promowaniu energii odnawialnej możliwe byłoby udzielanie wsparcia na kotły ciepłownicze zasilane gazem w połączeniu z odnawialnymi źródłami energii. W takich przypadkach wsparcie udzielane z obu funduszy powinno być proporcjonalne do udziału energii odnawialnej w zasilaniu takich kotłów. Ponadto należy wyraźnie określić, że kraje i terytoria zamorskie wymienione w załączniku II do TFUE nie kwalifikują się do wsparcia z EFRR ani z Funduszu Spójności.

(42)

Państwa członkowskie powinny regularnie przekazywać Komisji informacje o poczynionych postępach, stosując wspólne wskaźniki produktu i rezultatu określone w załączniku I. Wspólne wskaźniki produktu i rezultatu można w stosownych przypadkach uzupełnić wskaźnikami produktu i rezultatu specyficznymi dla danego programu. Na podstawie informacji przekazywanych przez państwa członkowskie Komisja powinna informować o postępach w osiąganiu celów szczegółowych przez cały okres programowania, używając w tym celu podstawowego zestawu wskaźników określonego w załączniku II.

(43)

Zgodnie z pkt 22 i 23 Porozumienia międzyinstytucjonalnego z dnia 13 kwietnia 2016 r. w sprawie lepszego stanowienia prawa (19) EFRR i Fundusz Spójności powinny być oceniane na podstawie informacji zgromadzonych zgodnie ze szczególnymi wymogami dotyczącymi monitorowania, przy czym należy unikać obciążeń administracyjnych, w szczególności dla państw członkowskich, a także nadmiernej regulacji. Wymogi te powinny, w stosownych przypadkach, obejmować mierzalne wskaźniki stanowiące podstawę oceny skutków w praktyce obu funduszy.

(44)

W ramach stosownych zasad paktu stabilności i wzrostu, wyjaśnionych w kodeksie postępowania, państwa członkowskie powinny mieć możliwość wystąpienia z należycie uzasadnionym wnioskiem o dodatkową elastyczność w zakresie wydatków publicznych lub równoważnych wydatków strukturalnych wspieranych przez administrację publiczną w drodze dofinansowania inwestycji uruchomionych w ramach EFRR i Funduszu Spójności. Komisja powinna ocenić taki wniosek zgodnie z paktem stabilności i wzrostu oraz kodeksem postępowania.

(45)

EFRR powinien zająć się problemami obszarów w niekorzystnej sytuacji, w szczególności obszarów wiejskich i obszarów cierpiących na skutek poważnych i trwałych niekorzystnych warunków przyrodniczych lub demograficznych, w tym spadku liczby ludności, dotyczącymi dostępu do podstawowych usług, w tym usług cyfrowych, poprzez zwiększenie atrakcyjności tych obszarów pod względem inwestycji, m.in. poprzez inwestycje biznesowe i zapewnienie łączności z dużymi rynkami. W tym względzie EFRR powinien zwracać uwagę na szczególne wyzwania w zakresie rozwoju, z którymi borykają się niektóre regiony wyspiarskie, przygraniczne i górskie. Ponadto EFRR powinien zwrócić szczególną uwagę na specyficzne trudności obszarów na poziomie NUTS 3 i na poziomie lokalnych jednostek administracyjnych, o których mowa w rozporządzeniu (WE) nr 1059/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady (20), które są słabo zaludnione, zgodnie z kryteriami określonymi w pkt 161 Wytycznych w sprawie pomocy regionalnej na lata 2014–2020, a mianowicie obszarów, których gęstość zaludnienia wynosi mniej niż 12,5 mieszkańców na kilometr kwadratowy, lub obszarów, na których nastąpił średni roczny spadek liczby ludności o co najmniej 1 % mieszkańców w okresie 2007–2017. Aby stawić czoła tym wyzwaniom demograficznym, państwa członkowskie powinny rozważyć opracowanie dla takich obszarów szczególnych dobrowolnych planów działania na poziomie lokalnym.

(46)

Aby zmaksymalizować wkład w skuteczniejsze rozwiązywanie wyzwań gospodarczych, demograficznych, środowiskowych i społecznych, w szczególności w obszarach o niekorzystnych warunkach przyrodniczych i demograficznych, jak przewidziano w art. 174 TFUE, działania w dziedzinie rozwoju terytorialnego powinny opierać się na zintegrowanych strategiach terytorialnych, w tym na obszarach miejskich i wiejskich, z uwzględnieniem powiązań między obszarami miejskimi a wiejskimi. W związku z tym wsparcie z EFRR powinno być udzielane z wykorzystaniem form określonych w art. 28 rozporządzenia (UE) 2021/1060, przy zapewnieniu odpowiedniego udziału władz lokalnych, regionalnych i miejskich, partnerów gospodarczych i społecznych oraz przedstawicieli organizacji społeczeństwa obywatelskiego i organizacji pozarządowych. Strategie terytorialne powinny móc również korzystać z wielofunduszowego i zintegrowanego podejścia obejmującego EFRR, EFS+, EFMRA i EFRROW.

(47)

Aby poprawić odporność społeczności na obszarach wiejskich oraz ich warunki gospodarcze, społeczne i środowiskowe, wsparcie z EFRR powinno być wykorzystywane do rozwijania projektów, takich jak inteligentne wsie, o czym mowa w rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 3 października 2018 r. w sprawie uwzględnienia szczególnych potrzeb obszarów wiejskich, górskich i oddalonych, w szczególności poprzez stwarzanie nowych szans, takich jak zdecentralizowane usługi, rozwiązania w dziedzinie energii oraz technologie i innowacje cyfrowe.

(48)

W ramach zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich za konieczne uznaje się wspieranie zintegrowanego rozwoju terytorialnego służącego skuteczniejszemu podejmowaniu wyzwań gospodarczych, środowiskowych, klimatycznych, demograficznych i społecznych, przed jakimi stoją obszary miejskie, w tym miejskie obszary funkcjonalne, z jednoczesnym uwzględnieniem potrzeby wspierania powiązań między obszarami miejskimi a wiejskimi. Wsparcie ukierunkowane na obszary miejskie może przyjąć formę odrębnego programu lub odrębnego priorytetu i powinno mieć możliwość korzystania z podejścia wielofunduszowego. Zasady wyboru obszarów miejskich, na których mają być realizowane zintegrowane działania na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich, oraz indykatywne kwoty przeznaczone na te działania należy określić w programach w ramach celu „Inwestycje na rzecz zatrudnienia i wzrostu”, przeznaczając na ten cel na poziomie krajowym co najmniej 8 % zasobów EFRR. Należy także ustalić, że tej wartości procentowej należy przestrzegać przez cały okres programowania w przypadku przesunięcia środków między priorytetami w ramach programu lub między programami, w tym podczas przeglądu śródokresowego.

(49)

Aby zidentyfikować lub przedstawić rozwiązania służące uwzględnieniu na poziomie Unii kwestii dotyczących zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich, należy zastąpić innowacyjne działania miejskie w dziedzinie zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich Europejską inicjatywą miejską, która ma być realizowana w ramach zarządzania bezpośredniego lub pośredniego. Inicjatywa ta powinna obejmować wszystkie obszary miejskie, w tym miejskie obszary funkcjonalne, i wspierać agendę miejską Unii Europejskiej. Aby zachęcić władze lokalne do uczestnictwa w partnerstwach tematycznych w ramach agendy miejskiej, EFRR powinien udzielać wsparcia na rzecz kosztów organizacyjnych związanych z takim uczestnictwem. Inicjatywa może obejmować współpracę międzyrządową w kwestiach miejskich, w szczególności współpracę mającą na celu budowanie zdolności na poziomie lokalnym, aby osiągnąć cele zrównoważonego rozwoju ONZ. Państwa członkowskie oraz władze regionalne i lokalne powinny aktywnie uczestniczyć w tworzeniu i wdrażaniu Europejskiej inicjatywy miejskiej. Działania uzgodnione w ramach takiego modelu zarządzania mogą obejmować wymianę przedstawicieli władz regionalnych i lokalnych. Działania podejmowane w ramach Europejskiej inicjatywy miejskiej powinny wspierać powiązania między obszarami miejskimi a wiejskimi w ramach miejskich obszarów funkcjonalnych. Szczególne znaczenie ma w tym względzie współpraca z Europejską Siecią na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich.

(50)

Komercjalizacja i realizacja na większą skalę międzyregionalnych projektów w zakresie innowacji powinny być promowane na całym terytorium Unii poprzez nowe międzyregionalne inwestycje w innowacje, którymi ma zarządzać Komisja. Wspierając projekty w zakresie innowacji w obszarach inteligentnej specjalizacji, w tym projekty pilotażowe i działania w zakresie budowania zdolności, inwestycje te przyniosą w szczególności korzyści regionom słabiej rozwiniętym poprzez wzmocnienie ich ekosystemów innowacji oraz zdolności do integracji z większymi unijnymi łańcuchami wartości. Powinny one również przyczynić się do wdrożenia komunikatu Komisji z dnia 18 lipca 2017 r. zatytułowanego „Zwiększanie innowacyjności europejskich regionów: Strategie na rzecz trwałego, zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu”, w szczególności do wspierania tematycznych platform inteligentnej specjalizacji w kluczowych dziedzinach.

(51)

Szczególną uwagę należy zwrócić na regiony najbardziej oddalone, zwłaszcza poprzez przyjęcie na podstawie art. 349 TFUE środków przewidujących dodatkową alokację na te regiony, aby skompensować dodatkowe koszty ponoszone w tych regionach w wyniku jednego lub kilku trwałych ograniczeń, o których mowa w art. 349 TFUE, takich jak oddalenie, charakter wyspiarski, niewielkie rozmiary, trudna topografia i klimat oraz zależność gospodarcza od niewielkiej liczby produktów, w sytuacji gdy trwały charakter i łączne występowanie tych czynników poważnie szkodzą rozwojowi tych regionów. Powinno być możliwe przeznaczenie tej alokacji na pokrycie inwestycji, kosztów operacyjnych oraz obowiązków świadczenia usług publicznych, mających na celu skompensowanie dodatkowych kosztów spowodowanych takimi ograniczeniami. Powinno być możliwe objęcie pomocą operacyjną pokrycia wydatków na usługi transportu towarowego i wydatków na pomoc na rozpoczęcie działalności w zakresie usług transportowych, a także wydatków na operacje związane z ograniczeniami w zakresie magazynowania, z nadmierną wielkością i konserwacją narzędzi produkcyjnych oraz niedostatkiem kapitału ludzkiego na rynku lokalnym. Alokacja ta nie powinna podlegać wymogom koncentracji tematycznej. W celu ochrony integralności rynku wewnętrznego, analogicznie do wszystkich operacji dofinansowanych z EFRR i Funduszu Spójności, wszelkie wsparcie z EFRR na finansowanie pomocy operacyjnej i inwestycyjnej w regionach najbardziej oddalonych powinno być zgodne z zasadami pomocy państwa określonymi w art. 107 i 108 TFUE.

(52)

W celu umożliwienia szybkiego reagowania na wyjątkowe i nadzwyczajne okoliczności, o których mowa w pakcie stabilności i wzrostu, które mogą wystąpić w okresie programowania, należy powierzyć Komisji uprawnienia wykonawcze do przyjmowania środków tymczasowych, aby ułatwić wykorzystanie wsparcia z EFRR w odpowiedzi na takie okoliczności. Komisja powinna przyjmować środki, które są najbardziej stosowne w świetle wyjątkowych lub nadzwyczajnych okoliczności, w jakich znalazło się dane państwo członkowskie, przy jednoczesnym zachowaniu celów funduszu. Ponadto decyzje wykonawcze w odniesieniu do środka tymczasowego dotyczącego wykorzystania EFFR w odpowiedzi na wyjątkowe lub nadzwyczajne okoliczności powinny być przyjmowane bez procedury komitetowej, ze względu na fakt, że zakres stosowania jest określony w pakcie stabilności i wzrostu oraz jest ograniczony do środka określonego w niniejszym rozporządzeniu. Komisja powinna również monitorować wdrażanie tych środków i oceniać ich stosowność.

(53)

W celu zmiany niektórych, innych niż istotne, elementów niniejszego rozporządzenia należy przekazać Komisji uprawnienia do przyjmowania aktów zgodnie z art. 290 TFUE w odniesieniu do wprowadzania, w uzasadnionych przypadkach, dostosowań do załącznika II określającego wykaz wskaźników służących jako podstawa przekazywania Parlamentowi Europejskiemu i Radzie informacji o realizacji programów. Szczególnie ważne jest, aby w czasie prac przygotowawczych Komisja prowadziła stosowne konsultacje, w tym na poziomie ekspertów, oraz aby konsultacje te prowadzone były zgodnie z zasadami określonymi w Porozumieniu międzyinstytucjonalnym z dnia 13 kwietnia 2016 r. w sprawie lepszego stanowienia prawa. W szczególności, aby zapewnić udział na równych zasadach Parlamentu Europejskiego i Rady w przygotowaniu aktów delegowanych, instytucje te otrzymują wszelkie dokumenty w tym samym czasie co eksperci państw członkowskich, a eksperci tych instytucji mogą systematycznie brać udział w posiedzeniach grup eksperckich Komisji zajmujących się przygotowaniem aktów delegowanych.

(54)

Ponieważ cel niniejszego rozporządzenia, a mianowicie wzmocnienie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej poprzez korygowanie podstawowych nierówności regionalnych w Unii, nie może zostać osiągnięty w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast ze względu na stopień dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów oraz zacofania regionów najmniej uprzywilejowanych, a także ograniczone zasoby finansowe państw członkowskich i regionów, możliwe jest jego lepsze osiągnięcie na poziomie Unii, może ona podjąć działania zgodnie z zasadą pomocniczości określoną w art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej. Zgodnie z zasadą proporcjonalności określoną w tym artykule, niniejsze rozporządzenie nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tego celu.

(55)

W celu przyjęcia niniejszego rozporządzenia po rozpoczęciu okresu programowania oraz z uwzględnieniem potrzeby wdrażania zarówno EFRR jak i Funduszu Spójności w sposób skoordynowany i zharmonizowany oraz w celu umożliwienia jego szybkiego wdrożenia, powinno ono wejść w życie następnego dnia po jego opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej,

ROZDZIAŁ I

Artykuł 1

Artykuł 2

Artykuł 3

Artykuł 4

Artykuł 5

Artykuł 6

Artykuł 7

Artykuł 8

ROZDZIAŁ II

Artykuł 9

Artykuł 10

Artykuł 11

Artykuł 12

Artykuł 13

Artykuł 14

ROZDZIAŁ III

Artykuł 15

Artykuł 16

Artykuł 17

Artykuł 18

ZAŁĄCZNIK I

ZAŁĄCZNIK II