Dziennik Urzędowy |
PL Serie C |
C/2023/1327 |
22.12.2023 |
Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Prognoza strategiczna jako instrument sprawowania rządów w UE i lepszego stanowienia prawa
(C/2023/1327)
|
ZALECENIA POLITYCZNE
EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW (KR),
Odpowiedni czas
1. |
Odnotowuje, że prognoza strategiczna (ang. „strategic foresight”) jest dziedziną, która umożliwia przewidywanie i badanie różnych przyszłych scenariuszy w sposób usystematyzowany, systemowy i zbiorowy i tym samym podejmowanie bardziej odpowiednich decyzji. |
2. |
Zaznacza, że celem prognozy strategicznej nie jest przewidywanie przyszłości, lecz przygotowanie się do niej, a tym samym – przyczynienie się do zarządzania antycypacyjnego na wszystkich szczeblach. Podkreśla zatem jej znaczenie dla zwiększenia odporności wszystkich szczebli instytucjonalnych Unii Europejskiej i ich zdolności do innowacyjnego reagowania na zmiany w odpowiednim czasie zgodnie z zasadą pomocniczości, zwłaszcza w złożonych, niepewnych i szybko zmieniających się warunkach. |
3. |
Przypomina, że zalecenia końcowe Konferencji w sprawie przyszłości Europy opierają się na oczekiwaniach obywateli co do dalekowzrocznych, zgodnych ze zrównoważonym rozwojem i wytrzymujących próbę czasu działań UE. W związku z tym z zadowoleniem przyjmuje uznanie przez Komisję prognozy strategicznej – zarówno jako jeden z jej celów przekrojowych, jak i za narzędzie sprawowania rządów. |
4. |
Podkreśla wkład prognozowania w opracowanie długoterminowej perspektywy strategicznej, co ma szczególne znaczenie dla sporządzenia programu strategicznego z myślą o przyszłości UE po wyborach europejskich w 2024 r. i w kontekście przyjęcia nowego programu politycznego na lata 2024–2029 oraz na wszystkich etapach przygotowania się do nowego cyklu programowania. |
5. |
Ubolewa, że prognoza strategiczna jest często przeprowadzana sporadycznie lub ogranicza się do niewielkiej grupy analityków i techników. Uważa, że ma ona istotną wartość polityczną i w związku z tym należy ją postrzegać jako strategiczną refleksję w obrębie instytucji. Ponadto powinna wpisywać się w proces stałej interakcji z kontekstem, w jakim te instytucje funkcjonują, a także z zainteresowanymi stronami i obywatelami. Jej ostatecznym celem musi być przyczynianie się do lepszego wielopoziomowego sprawowania rządów i opracowywania przyszłościowych strategii politycznych lepiej odpowiadających potrzebom obywateli. |
6. |
Jest ponadto zdania, że istotne jest mianowanie wiceprzewodniczącego Komisji ds. prognozy strategicznej, a także uwzględnienie prognozy w wytycznych i zestawie narzędzi służących lepszemu stanowieniu prawa (z 2021 r.). Oczekuje, że te konkretne działania zostaną zatwierdzone również przez nową Komisję i że będą rozwijane w przyszłości. |
7. |
Zwraca uwagę na potencjał prognozowania jako narzędzia nadającego kierunek strategiczny, które pomaga również w lepszym wyważeniu decyzji finansowych i budżetowych. Dzięki określeniu czynników mających największy wpływ na przyszłość (i związanych z nimi potrzeb) ułatwia ono wskazanie priorytetów inwestycyjnych i przydział zasobów na obszary, które prawdopodobnie będą miały największe oddziaływanie. |
8. |
Zwraca uwagę na potrzebę przekrojowego i bardziej systematycznego włączania prognoz strategicznych do strategii politycznych UE, aby zwiększyć odporność Unii i zapewnić adekwatność polityki do przyszłych potrzeb. Podkreśla jednocześnie, że rozwój kultury prognozy strategicznej ukierunkowanej na lepsze sprawowania rządów na szczeblu lokalnym i regionalnym oraz jej ściślejsze powiązanie z innymi szczeblami decyzyjnymi stanowią integralną część budowania odporności i zarządzania antycypacyjnego i uczestniczącego w całej UE i na świecie. |
9. |
Zaznacza, że władze lokalne i regionalne oraz inne zainteresowane strony terytorialne i obywatele – w szczególności młodzi – powinni odgrywać pierwszoplanową rolę w praktyce prognozowania strategicznego, aktywnie przyczyniając się do dokonywania wyborów, które będą nadawać kształt ich przyszłości. |
Globalne tendencje i wyzwania terytorialne
10. |
Sądzi, że zasadnicze znaczenie ma systematyczne rozpoznawanie w odpowiednim czasie wpływu globalnych tendencji na wymiar terytorialny. W istocie, aby lepiej zrozumieć różne możliwe scenariusze i przygotować się na nie, konieczne jest ściślejsze powiązanie informacji i umiejętności na różnych szczeblach. |
11. |
W związku z tym uważa, że niezbędne jest wyodrębnienie najbardziej odpowiednich metod i kanałów, aby władze lokalne i regionalne oraz inne istotne zainteresowane strony terytorialne (np. regionalne agencje rozwoju) mogły odnosić korzyści z prognozy strategicznej prowadzonej już na szczeblu europejskim, a także wnosić w nią wkład. |
12. |
Przypomina, że w sprawozdaniu ESPAS (1) dotyczącym globalnych tendencji i w sprawozdaniach prognostycznych Komisji nakreślono główne wyzwania stojące przed wszystkimi szczeblami sprawowania rządów w UE, w szczególności dążenie do otwartej strategicznej autonomii, potrzebę łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej, konieczność pogodzenia transformacji ekologicznej i cyfrowej i zapewnienia stabilności gospodarczej i zrównoważonego rozwoju społecznego, a także pilną potrzebę stawienia czoła pogłębiającym się dysproporcjom terytorialnym i skutkom trwającej urbanizacji. Podkreśla, że prawdziwym wyzwaniem jest zbadanie, w jaki sposób rozpoznane tendencje mogą na siebie wzajemnie oddziaływać, oraz zrozumienie w odpowiednim czasie ich wpływu terytorialnego i społecznego, a także terytorialnego i społecznego wpływu strategii politycznych i decyzji podejmowanych na szczeblu europejskim w celu uwzględnienia tego oddziaływania. Podkreśla w szczególności znaczenie właściwej analizy ich wpływu na świat pracy, politykę przemysłową i na ewentualne pogłębianie się podziałów terytorialnych i krajowych. |
13. |
Zauważa, że urbanizacja skupia w sobie jak w soczewce główne globalne tendencje i można ją postrzegać jako siłę, która wiele z nich przyspiesza. Zwraca ponadto uwagę, że miasta muszą stanąć przed rosnącą liczbą wyzwań o charakterze ponadnarodowym, coraz częściej występując w roli globalnych graczy: jest to istotne zjawisko z punktu widzenia myślenia strategicznego. |
14. |
Ma świadomość, że miasta, prowincje i regiony są miejscami transformacji, w związku z czym podkreśla, że procesy transformacji muszą opierać się na strategicznym, innowacyjnym, partycypacyjnym i długoterminowym planowaniu przestrzennym. Uważa, że podejście ukierunkowane na konkretny obszar, programy polityki wielosektorowej (2) oraz takie procesy, jak inteligentna specjalizacja, sojusze międzyregionalne i ekosystemy innowacji, mogą sprzyjać nowym modelom terytorialnym na rzecz bardziej zrównoważonych społeczeństw, zmniejszając ryzyko, że całe obszary pozostaną w tyle. Podkreśla, że prognoza strategiczna jest odpowiednim narzędziem ułatwiającym takie procesy. |
15. |
Wzywa do dalszej dyskusji nad najbardziej odpowiednimi i przydatnymi w procesie decyzyjnym podejściami, które należy przyjąć w terytorialnej prognozie strategicznej, z uwzględnieniem ograniczeń metodologicznych, specyfiki i problemów występujących w danym środowisku, na przykład coraz większej podatności na zagrożenia społeczne, różnorodności terytorialnej oraz czynników niezadowolenia obywateli. |
Wartość dodana terytorialnej prognozy strategicznej dla Programu lepszego stanowienia prawa UE
16. |
Podkreśla, że prognoza strategiczna stanowi integralną część wysiłków i narzędzi UE w zakresie lepszego stanowienia prawa, mających na celu opracowanie opartych na dowodach, zgodnych ze zrównoważonym rozwojem, przejrzystych i nieulegających dezaktualizacji przepisów, które tworzą maksymalną wartość dodaną dla obywatelek i obywateli UE. Odnotowuje, że to podejście jest w pełni zgodne z koncepcją „aktywnej pomocniczości” (3). |
17. |
Ponownie apeluje, aby w ścisłej współpracy ze Wspólnym Centrum Badawczym Komisji Europejskiej opracowano tabelę wskaźników podatności na zagrożenia w celu lepszego zrozumienia i uwzględnienia zagrożeń wynikających z określonych uwarunkowań obszarów i ludności (4). |
18. |
Przypomina, że wszystkie szczeble sprawowania rządów, począwszy od lokalnego i regionalnego, wnoszą istotne elementy na każdym etapie cyklu życia prawodawstwa i polityki UE. Podkreśla w związku z tym znaczenie takich kroków, jak: wspólne rozpoznanie przyszłych wyzwań i długofalowych tendencji; uważna analiza ich wpływu również na szczeblu terytorialnym na etapie sporządzania przepisów (w tym poprzez wprowadzenie obowiązku przeprowadzania ocen oddziaływania terytorialnego); kontrola zgodności z zasadami pomocniczości i proporcjonalności (również przez KR i władze szczebla niższego niż krajowy); przegląd wdrażania przepisów i ocena ich stosowności również z uwzględnieniem kryteriów oddziaływania terytorialnego (np. za pośrednictwem sieci RegHub KR-u i platformy ds. dostosowania się do wymogów przyszłości). Uważa ponadto, że takie metody prognozowania jak stosowanie testu warunków skrajnych w polityce mogą pomóc w lepszym przygotowaniu się na kryzysy i wydarzenia powodujące zakłócenia, i zachęca do stosowania tej praktyki. |
19. |
Zwraca uwagę, że dzięki utworzeniu Grupy Sterującej ds. Lepszego Stanowienia Prawa i Aktywnej Pomocniczości (BRASS) udało się połączyć na płaszczyźnie politycznej różnorakie działania podejmowane przez KR w dziedzinie lepszego stanowienia prawa. Rozważa się włączenie do tej grupy członka KR-u zajmującego się prognozą strategiczną. |
Współpraca międzyinstytucjonalna w zakresie prognozowania
20. |
Potwierdza swoją gotowość do wniesienia wkładu i wartości dodanej do międzyinstytucjonalnych wysiłków w zakresie prognozy strategicznej inicjowanych przez UE. W związku z tym z zadowoleniem przyjmuje propozycje przyjęte przez Konferencję Przewodniczących KR-u w planie działania dotyczącym prognozy strategicznej KR-u (z 2022 r.). |
21. |
Stawia sobie za cel rozwijanie wiedzy i świadomości na temat prognozy strategicznej wśród członkiń, członków i urzędników KR-u oraz kluczowych pracowników samorządów lokalnych i regionalnych. W tym celu zamierza propagować działania szkoleniowe dostosowane do konkretnych potrzeb. |
22. |
Zobowiązuje się, że wykorzystując optymalnie perspektywę terytorialną, będzie wnosić wkład w prowadzoną już współpracę międzyinstytucjonalną, taką jak czynny udział w ESPAS, monitorowanie horyzontalne oraz rozpoznawanie tendencji, które mają największe znaczenie dla przyszłości. Wzywa zatem do uwzględnienia tego wymiaru w sprawozdaniu prognostycznym Komisji oraz w sprawozdaniu ESPAS dotyczącym globalnych tendencji. |
23. |
Wyraża ponownie zamiar przekrojowego włączenia do swych opinii podejścia opartego na prognozie strategicznej i odnosi się pozytywnie do faktu, że coraz większa liczba badań wspierających jego działalność zawiera elementy prognostyczne. |
24. |
Stawia sobie również za cel wsparcie synergii i lepszych sposobów wymiany między miastami, prowincjami i regionami zainteresowanymi doskonaleniem umiejętności w zakresie prognozy strategicznej bądź dzieleniem się dobrymi praktykami lub procesami wzajemnego uczenia się. |
25. |
W związku z tym zobowiązuje się umożliwić swym członkiniom i członkom zabranie głosu na szczeblu europejskim w celu podzielenia się swą perspektywą, a także zgromadzić i spożytkować umiejętności i doświadczenie prognostyczne samorządów lokalnych i regionalnych oraz innych władz lokalnych. |
26. |
Wyraża gotowość, by we współpracy z instytucjami UE wspierać ściślejsze powiązanie działań w zakresie prognozy strategicznej inicjowanych na szczeblu lokalnym, prowincjonalnym i regionalnym z działaniami na szczeblu krajowym. Pragnie otrzymywać informacje o inicjatywach propagowanych w tej dziedzinie przez rotacyjne prezydencje Rady UE lub Komisję, a także brać w nich udział. |
27. |
Zachęca Komisję (w szczególności JRC) i Parlament (zwłaszcza Dyrekcję Generalną ds. Analiz Parlamentarnych) do podjęcia z nim współpracy podczas opracowywania łatwo dostępnych i wielojęzycznych narzędzi (podręczników, kursów szkoleniowych, zestawów narzędzi itp.) w celu rozpowszechnienia wspólnych umiejętności i wzmocnienia struktur prognozy strategicznej w samorządach lokalnych i regionalnych. |
28. |
Podkreśla, że istnieje wiele podejść do prognozy strategicznej oraz że instytucje samorządowe na szczeblu lokalnym powinny wybrać – z zachowaniem niezbędnej elastyczności – metody najbardziej adekwatne do swych potrzeb i zdolności czy też opracować własne podejście. |
29. |
Wzywa JRC, by ściśle z nim współpracował w celu opracowania podejść metodologicznych i zastosowań tematycznych dostosowanych do potrzeb władz szczebla niższego niż krajowy i zainteresowanych stron terytorialnych. Z aprobatą przyjmuje zatem swą współpracę z JRC podczas organizacji ćwiczenia prognostycznego dotyczącego przyszłości Zielonego Ładu (grupa robocza KR-u „Zielony Ład w terenie”). |
Zalecenia dotyczące prognozy strategicznej w oparciu o podejście terytorialne
30. |
Podkreśla znaczenie uwzględnienia perspektywy terytorialnej i szeroko zakrojonej wizji strategicznej podczas opracowywania programu na lata 2024–2029 i jego wdrażania. Zwraca się zatem do Parlamentu, prezydencji Rady i Komisji o uznanie wagi tego wymiaru, a także o uwzględnienie go w swych sprawozdaniach oraz działaniach w zakresie prognozy strategicznej. |
31. |
Apeluje, by Komisja systematycznie i w odpowiednim czasie konsultowała się z nim w procesie sporządzania rocznego sprawozdania prognostycznego, i zobowiązuje się do położenia większego nacisku na prognozę strategiczną we własnym rocznym sprawozdaniu na temat stanu miast i regionów UE. |
32. |
Podkreśla demokratyczną wartość propagowania działań w zakresie partycypacyjnej prognozy strategicznej na poziomie lokalnym oraz wagę oddolnego wkładu w wielopoziomowe sprawowanie rządów i program działań na rzecz zrównoważonego rozwoju. Zachęca zatem do zapoznawania obywateli i władz lokalnych i regionalnych z działaniami prognostycznymi i do angażowania ich w te działania, takie jak monitorowanie horyzontalne, wykrywanie słabych sygnałów i tendencji długoterminowych, sporządzanie możliwych scenariuszy oraz wspólne określanie rozwiązań na przyszłość. |
33. |
Zwraca uwagę, że prognozę strategiczną trzeba uznać za kluczowy element tego programu w przyszłym przeglądzie Porozumienia międzyinstytucjonalnego w sprawie lepszego stanowienia prawa. Podkreśla w tym kontekście, że ze względu na legitymację polityczną swych członkiń i członków oraz doświadczenie szczebla terytorialnego musi być bardziej uwzględniany i odgrywać większą rolę, zwłaszcza w Radzie ds. Kontroli Regulacyjnej. |
34. |
Zwraca uwagę, że na podstawie przeglądu wspomnianego porozumienia powinien zostać dopuszczony do rozmów trójstronnych w ramach procedury współdecyzji, i ponawia swe zobowiązanie do poszukiwania nowych sposobów wpływania na dialog międzyinstytucjonalny UE. Jest to tym bardziej istotne w kontekście uznania prognozy strategicznej oraz jej wymiaru lokalnego i regionalnego za kluczowy element programu UE. |
35. |
Wzywa do zwiększenia roli władz lokalnych i regionalnych oraz KR-u w kształtowaniu polityki UE. Sądzi na przykład, że decydenci powinni być bardziej zaangażowani w testy warunków skrajnych, aby przewidywać i zmieniać prawodawstwo UE oraz dostosowywać strategie polityczne (5). |
36. |
Zwraca się do innych instytucji UE, by wsparły go w rozwijaniu zdolności prognostycznych władz lokalnych i regionalnych za pomocą odpowiednich działań popularyzatorskich i szkoleniowych skierowanych do decydentów terytorialnych i lokalnych urzędników publicznych. Apeluje, by z nim współpracowały w celu zwiększenia rangi oraz widoczności działań w zakresie terytorialnej prognozy strategicznej na wszystkich etapach procesu decyzyjnego UE. |
37. |
Wnosi, by władze lokalne i regionalne inwestowały w prognozę strategiczną i jej ewentualny wkład na przykład w bardziej dalekosiężne, systemowe, spójne i partycypacyjne planowanie przestrzenne czy też w bardziej innowacyjne i zrównoważone strategie rozwoju. |
Bruksela, dnia 11 października 2023 r.
Vasco ALVES CORDEIRO
Przewodniczący Europejskiego Komitetu Regionów
(1) Europejski system analiz strategicznych i politycznych.
(2) Na przykład programy polityczne łączące politykę przemysłową, innowacyjną i edukacyjną.
(3) Konstruktywne zaangażowanie wszystkich szczebli sprawowania rządów w tworzenie unijnej wartości dodanej.
(4) Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Gotowość na wypadek sytuacji kryzysowej i zarządzanie kryzysowe: wzmocnienie odporności Unii, jej regionów i miast (Dz.U. C 257 z 21.7.2023, s. 6).
(5) Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Europejski Urząd ds. Gotowości i Reagowania na Stany Zagrożenia Zdrowia (Dz.U. C 301 z 5.8.2022, s. 33).
ELI: http://data.europa.eu/eli/C/2023/1327/oj
ISSN 1977-1002 (electronic edition)