Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Nie szkodzić spójności – zasada przekrojowa przyczyniająca się do spójności jako ogólnego celu i wartości UE

(2023/C 257/01)

Sprawozdawca: Michiel RIJSBERMAN (NL/Renew), członek zarządu prowincji Flevoland Dokument źródłowy: Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów dotyczący 8. sprawozdania na temat spójności: Spójność w Europie do 2050 r. COM(2022) 34 final Commission Staff Working Document Cohesion in Europe towards 2050 accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions on the 8th Cohesion Report: Cohesion in Europe towards 2050 SWD(2022) 24 final

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW (KR),

1.

Z zadowoleniem przyjmuje wprowadzenie zasady „nie szkodzić spójności” w 8. sprawozdaniu na temat spójności, która – zgodnie ze sprawozdaniem – oznacza, że „żadne działanie nie powinno utrudniać procesu konwergencji ani przyczyniać się do powstawania dysproporcji regionalnych” (1), lecz ubolewa, że w sprawozdaniu nie przedstawiono dogłębnej analizy pozwalającej uzyskać jasny obraz problemów (szkód dla spójności) i możliwych rozwiązań.

2.

Podkreśla znaczenie spójności jako podstawowej wartości Unii Europejskiej i celu przekrojowego, który w pełni popiera. Zauważa, że ostatnie kryzysy doprowadziły do stagnacji konwergencji i szczególnie dotknęły obywateli najbardziej narażonych na zagrożenia; zaznacza, że w kontekście zbliżających się wyborów europejskich należy unikać stwarzania warunków sprzyjających populizmowi i ekstremizmowi.

3.

Zwraca się z podziękowaniem do Parlamentu Europejskiego (2) za wezwanie go do włączenia się we wdrażanie i opracowywanie zasady „nie szkodzić spójności” oraz apeluje do Komisji Europejskiej o uwzględnienie propozycji zawartych w przedmiotowej opinii przy dalszym opracowywaniu tej zasady.

4.

Podkreśla, że w konkluzjach Rady dotyczących 8. sprawozdania na temat spójności apeluje się o podniesienie ogólnej świadomości, aby nie szkodzić spójności we wszystkich strategiach politycznych i inicjatywach Unii, a także w urzeczywistnianiu rynku wewnętrznego, w tym w zasadach pomocy państwa.

5.

Przypomina, że zgodnie z art. 175 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) europejskie strategie polityczne i działania, a także polityki gospodarcze państw członkowskich powinny przyczyniać się do ogólnego harmonijnego rozwoju Unii oraz do jej spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej. Zaznacza, że choć polityka spójności UE odgrywa pierwszoplanową rolę w propagowaniu spójności, inne strategie polityczne UE są związane tym celem. Zauważa, że obecnie nie ma mechanizmów, które by to zapewniały.

6.

Wnosi, aby Komisja Europejska, Parlament Europejski, Rada oraz państwa członkowskie przekuły koncepcję „nie szkodzić spójności” w rzeczywistość.

7.

Przestrzega Komisję, że ta zasada nie może być jeszcze wykorzystywana jako instrument zapewniania spójności i grozi naruszeniem celu polityki spójności jako takiej. Polityka spójności jest i powinna pozostać głównym narzędziem harmonijnego rozwoju Unii dla wszystkich regionów.

8.

Proponuje szeroką wykładnię zasady „nie szkodzić spójności”, obejmującą wszystkie europejskie strategie polityczne mające skutki przestrzenne, jak również odpowiednie krajowe strategie polityczne i wymóg przestrzegania zasad spójności w zakresie partnerstwa i wielopoziomowego sprawowania rządów.

9.

Proponuje, aby w uzasadnieniu każdej proponowanej inicjatywy Komisja stosowała obowiązkową zasadę „przestrzegaj lub wyjaśnij” związaną z zasadą „nie szkodzić spójności”.

10.

Wzywa Komisję do opracowania analizy aspektów spójności w ramach europejskiego semestru, w szczególności za pomocą załącznika do sprawozdań krajowych dotyczącego wyników gospodarczych i społecznych na szczeblu regionalnym; byłoby jeszcze bardziej przydatne, gdyby w załączniku tym przedstawiono stan spójności na poziomie NUTS2 w państwach członkowskich i zawarto analizę istniejących strategii politycznych, które mogłyby wyjaśnić sytuację, oraz ewentualne środki służące zaradzeniu dysproporcjom regionalnym.

Jak można zaszkodzić spójności

11.

Zauważa, że liczne rodzaje dysproporcji w połączeniu z brakiem danych na temat pozytywnych lub negatywnych skutków polityki w regionach i miastach utrudniają uzyskanie głębszego wglądu w szkody wyrządzane spójności oraz zaproponowanie możliwych do zastosowania rozwiązań.

12.

Wskazuje, że poza polityką spójności opracowanie i wdrożenie niektórych strategii politycznych UE przyczynia się do procesu konwergencji, podczas gdy inne mogą być z nim sprzeczne; podkreśla, że nie tylko polityka dotycząca finansowania, lecz także inicjatywy regulacyjne lub umowy handlowe mogą mieć znaczący wpływ i tworzyć przeszkody w rozwoju słabiej rozwiniętych regionów, nawet jeśli wydają się one pomijać aspekt terytorialny.

13.

Odnotowuje na przykład, że każde złagodzenie zasad pomocy państwa często przynosi większe korzyści bardziej rozwiniętym państwom członkowskim.

14.

Uważa, że można by lepiej wykorzystać potencjalne synergie między funduszami UE o wymiarze terytorialnym.

15.

Podkreśla, że mimo wielu uproszczeń wprowadzonych przez Komisję złożoność funduszy unijnych i zasad ich wykorzystania nadal utrudnia władzom lokalnym i regionalnym korzystanie z programów UE.

16.

Wskazuje, że ograniczona zdolność podmiotów lokalnych i regionalnych do uzyskania dostępu do możliwości finansowania i realizacji projektów wynika również z braku umiejętności technicznych lub zdolności do zapewnienia oczekiwanego współfinansowania; apeluje zatem do Komisji Europejskiej o wspieranie w szczególności państw członkowskich o niskim wskaźniku absorpcji środków finansowych za pomocą środków służących budowaniu zdolności.

17.

Podziela pogląd zawarty w rezolucji Parlamentu Europejskiego w sprawie 8. sprawozdania na temat spójności, że wdrażanie Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF) jest wysoce scentralizowane na szczeblu państw członkowskich i brakuje w nim konsultacji z regionami i gminami (3).

18.

Ubolewa, że w ramach RRF państwa członkowskie nie są zobowiązane do składania sprawozdań na temat podziału środków w poszczególnych regionach; opowiada się za lepszym informowaniem i przejrzystością na temat tego, gdzie trafiają pieniądze, i apeluje o wdrażanie przyszłych programów inwestycyjnych na szczeblu lokalnym lub regionalnym.

19.

Zaznacza, że różne równolegle realizowane programy i fundusze UE, takie jak RRF, REACT-EU, FST (Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji), EFRR (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego) i EFS+ (Europejski Fundusz Społeczny Plus), zobowiązują instytucje zarządzające do opierania się o różne zasady i obowiązki w zakresie wdrażania, co powoduje niepewność i prowadzi do wolniejszego uruchamiania niektórych programów.

20.

Ubolewa, że nie istnieje jasny przegląd łącznych skutków dużej liczby przepisów UE, zarówno w odniesieniu do całości, jak i do siebie nawzajem. Podkreśla, że ogranicza to możliwość podejmowania integralnych decyzji terytorialnych i utrudnia wdrażanie poszczególnych przepisów, przy czym konieczne jest dokonywanie wyborów na etapie ułatwiania transformacji energetycznej (przez inwestycje np. w sieci ciepłownicze/panele fotowoltaiczne), tworzenia terenów zielonych (np. w postaci drzew) w otoczeniu, zapewniania zrównoważonej mobilności oraz budowy wystarczających i zrównoważonych lokali mieszkaniowych.

21.

Zwraca uwagę, że nawet w ramach polityki spójności można wyrządzić niezamierzone szkody, osłabiając jej oddziaływanie; organy krajowe mogą nie przydzielać maksymalnych poziomów finansowania regionom słabiej rozwiniętym i znajdującym się w okresie przejściowym, hamując proces konwergencji. Zwraca się do Komisji i państw członkowskich o zoptymalizowanie wykorzystania środków finansowych w ramach polityki spójności w regionach słabiej rozwiniętych i regionach w okresie przejściowym, w tym jako część zbliżającego się przeglądu śródokresowego programów na lata 2021–2027.

22.

Zauważa, że spójności może zagrażać również fakt, że środki finansowe w ramach polityki spójności były wykorzystywane do systematycznego reagowania na niedawne kryzysy. Podkreśla, że chociaż mogło to przyczynić się do zapobieżenia dalszemu pogłębianiu się różnic, to jednak w każdym instrumencie reagowania kryzysowego należy nadal przestrzegać zasad spójności dotyczących opartego na dowodach programowania strategicznego, partnerstwa i wielopoziomowego sprawowania rządów.

23.

Zaznacza, że odrzuca wszelkie próby scentralizowania programów UE i nie zaakceptuje dalszego pomijania szczebla lokalnego i regionalnego w przyszłych programach UE. Podkreśla, że zarządzanie dzielone okazało się skuteczne i nie powinno być podważane przez programy zarządzane centralnie.

Realizacja przedmiotowej zasady za pomocą wzmocnionej oceny ex ante, oceny śródokresowej, bieżącej i ex post oddziaływania terytorialnego wszystkich odpowiednich strategii politycznych UE

24.

Zaznacza, że w 8. sprawozdaniu na temat spójności zaapelowano o wzmocnienie ocen oddziaływania terytorialnego i weryfikacji wpływu polityki na rozwój obszarów wiejskich, „aby w większym stopniu uwzględniane były potrzeby i specyfika różnych terytoriów UE”. Z zadowoleniem przyjmuje to, że w konkluzjach dotyczących 8. sprawozdania na temat spójności Rada zachęciła Komisję Europejską do rozważenia możliwości włączenia ocen oddziaływania terytorialnego (weryfikacji wpływu polityki na rozwój regionów) do odpowiednich strategii politycznych UE zarówno na etapie ich opracowywania, jak i oceny.

25.

Podkreśla potrzebę systematycznego przeprowadzania oceny ex ante potencjalnie zróżnicowanego oddziaływania terytorialnego na wszystkie rodzaje regionów we wszelkich nowych strategiach politycznych UE o wymiarze terytorialnym w fazie ich opracowywania, gdyż jest to najskuteczniejszy sposób zastosowania w praktyce zasady „nie szkodzić spójności”.

26.

Zwraca uwagę, że w porozumieniu międzyinstytucjonalnym w sprawie lepszego stanowienia prawa z 2016 r. zobowiązano Komisję Europejską, Parlament Europejski i Radę do przeprowadzania w miarę możliwości ocen skutków ze szczególnym uwzględnieniem oddziaływania terytorialnego. Uważa, że pakiet KE dotyczący lepszego stanowienia prawa z 2021 r. (4) zapewnia ramy dla ocen oddziaływania terytorialnego. Ubolewa jednak, że zastrzeżenie, iż oceny skutków powinny być proporcjonalne pod względem ich zakresu i przedmiotu, prowadzi w praktyce do często bardzo ograniczonego oceniania lub niedoszacowania oddziaływania terytorialnego. Przypomina o powtarzanych w ostatnich latach (5) zobowiązaniach Komisji Europejskiej do wzmocnienia ocen oddziaływania terytorialnego (TIA).

27.

W związku z tym zaleca wzmocnienie oceny potencjalnego zróżnicowanego oddziaływania terytorialnego i negatywnych skutków dla spójności w ramach zestawu narzędzi służących lepszemu stanowieniu prawa KE na kilka sposobów: — przez dodanie pytania na liście pytań w narzędziu lepszego stanowienia prawa nr 18 o treści: „Czy inicjatywa utrudnia proces konwergencji lub przyczynia się do powstawania dysproporcji regionalnych?”, — w narzędziu lepszego stanowienia prawa nr 34 – przez wprowadzenie obowiązku stosowania narzędzia do oceny konieczności przeprowadzania oceny oddziaływania terytorialnego („TIA Necessity Check”), aby określić potrzebę oceny oddziaływania terytorialnego, oraz przez zdecydowane przedkładanie narzędzia ESPON (Europejska Sieć Obserwacyjna Rozwoju Terytorialnego i Spójności Terytorialnej) do szybkiej oceny oddziaływania terytorialnego („ESPON TIA Quick Check”) nad konsultacje publiczne w celu oceny potencjalnego oddziaływania terytorialnego, ponieważ opiera się ono na połączeniu oceny ekspertów i ilościowych danych terytorialnych dostępnych dla wszystkich regionów UE, — przez wprowadzenie zalecenia, aby konsultacje z zainteresowanymi stronami wyraźnie obejmowały aspekty spójności terytorialnej albo na podstawie wzmianki w „zaproszeniu do zgłaszania uwag”, albo zestawu pytań w ramach konsultacji publicznych, albo ukierunkowanych konsultacji z władzami regionalnymi i lokalnymi, przy czym należy przypomnieć, że grupy docelowe na obszarach oddalonych i wiejskich mające bardziej utrudniony dostęp do internetu mogą wymagać komunikacji za pomocą specjalnych kanałów, — przez wprowadzenie obowiązku przedstawiania w sprawozdaniu z oceny skutków oceny potencjalnego zróżnicowanego oddziaływania terytorialnego i potencjalnej szkody dla spójności, w podobny sposób jak w przypadku zasady „nie czyń poważnych szkód” dotyczącej oddziaływania na środowisko; oceny skutków powinny jasno określać, czy występować będzie wpływ na spójność UE oraz jakie mogą być kompromisy między spójnością a innymi celami, — przez włączenie do uzasadnienia specjalnej, obowiązkowej części wyjaśniającej, w jaki sposób inicjatywa jest zgodna z zasadą „nie szkodzić spójności” w oparciu o zasadę „przestrzegaj lub wyjaśnij”: Komisja powinna wykazać, że wdrożenie inicjatywy nie szkodzi spójności Unii (jest zgodne z zasadą „nie szkodzić spójności”), lub wyjaśnić, dlaczego potencjalną szkodę (występującą wciąż po zastosowaniu środków łagodzących) można usprawiedliwić w świetle innych celów.

28.

Apeluje do Komisji o dalsze rozwijanie modeli i metod oceny oddziaływania terytorialnego przy wsparciu ze strony JRC (Wspólne Centrum Badawcze) i ESPON-u.

29.

Wzywa Komisję do stworzenia specjalnej służby wspierającej dyrekcje generalne w procesie oceny oddziaływania terytorialnego oraz do zapewnienia obowiązkowego szkolenia w zakresie oceny oddziaływania terytorialnego dla wszystkich urzędników Komisji zajmujących się ocenami oddziaływania.

30.

Ponawia swój apel o to, aby w skład Rady ds. Kontroli Regulacyjnej wchodził stały członek wyznaczony przez KR w celu zapewnienia uwzględnienia aspektu terytorialnego w polityce UE.

31.

Wyraża gotowość do pomocy Komisji w przeprowadzaniu ocen oddziaływania terytorialnego; oferuje pomoc przede wszystkim we wskazaniu odpowiednich pytań dla władz lokalnych i regionalnych w konsultacjach Komisji oraz w znalezieniu ekspertów na szczeblu lokalnym i regionalnym, którzy wezmą udział w warsztatach Komisji dotyczących oceny oddziaływania terytorialnego.

32.

Zwraca uwagę, że on sam może odgrywać większą rolę w unijnym programie lepszego stanowienia prawa – np. samodzielnie przeprowadzając ocenę oddziaływania terytorialnego w odniesieniu do strategii politycznych UE, które mogłyby potencjalnie zaszkodzić spójności, jeśli otrzyma dodatkowe środki.

33.

Podkreśla potrzebę wdrożenia zasady „nie szkodzić spójności”również na etapie oceny (ex post, śródokresowej i bieżącej) – tak aby nie była ona jednorazową formalnością w ramach oceny ex ante – przez monitorowanie i ocenę wpływu sektorowych strategii politycznych UE na spójność.

34.

W związku z tym proponuje, aby do pakietu dotyczącego lepszego stanowienia prawa KE wprowadzić zalecenie, że oceniane przepisy lub programy powinny uwzględniać ewentualny bezpośredni wpływ na spójność lub (nie)zgodność z polityką spójności, a sprawozdania (odpowiedniki sprawozdania na temat spójności) sporządzane w kontekście sektorowych strategii politycznych powinny zawierać część poświęconą efektom spójności.

35.

Przypomina o wartości dodanej, którą – dzięki konsultacjom z zainteresowanymi stronami – sieć regionalnych centrów ds. oceny wdrożenia polityki UE wnosi w ocenę wdrażanych przepisów Unii. Ponawia apel o pełne wykorzystanie platformy ds. dostosowania się do wymogów przyszłości, sieci RegHub i samego KR-u, aby zapewnić Komisji szczegółowe dowody na oddziaływanie w terenie.

36.

Podkreśla ogólną potrzebę danych i narzędzi statystycznych na szczeblu lokalnym i regionalnym, aby wspierać ocenę ex ante i ex post oddziaływania polityki/instrumentów UE na spójność. Podkreśla, że wskaźniki i kompleksowe indeksy (inne niż PKB na mieszkańca), takie jak wskaźniki postępu społecznego UE lub indeks konkurencyjności regionalnej, powinny odzwierciedlać wszystkie aspekty harmonijnego rozwoju, ponieważ mogą pojawić się nowe źródła dysproporcji. Apeluje o przeznaczenie dodatkowych środków dla Eurostatu i JRC na rozwój obserwatoriów obszarów miejskich i obszarów wiejskich. Wzywa państwa członkowskie do wdrożenia systemów gromadzenia danych i informacji na szczeblu lokalnym w celu oceny wpływu przepisów i strategii politycznych.

Wdrażanie przedmiotowej zasady za pomocą lepszej koordynacji strategii politycznych/funduszy UE oraz ich realizacji na szczeblu krajowym i niższym niż krajowy

37.

Zwraca się do Komisji Europejskiej o usprawnienie polityki inwestycyjnej i funduszy inwestycyjnych, aby zapewnić synergię i komplementarność z myślą o wybranych celach. Apeluje, aby Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji oraz Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich były zarządzane wraz z innymi funduszami na podstawie tego samego rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów.

38.

Podkreśla potrzebę zwiększenia synergii między polityką spójności a programem „Horyzont Europa”, aby wzmocnić potencjał badawczy i innowacyjny we wszystkich regionach UE, co pozwoli UE konkurować na skalę globalną dzięki inwestowaniu w doskonałość regionalną i może być rozwiązaniem „pułapki rozwojowej” regionów o średnich dochodach.

39.

Wzywa Komisję Europejską, aby zarządzając środkami finansowymi UE, uwzględniała poziom rozwoju regionów i możliwości zmniejszenia dysproporcji regionalnych, i by czyniąc to nie kierowała się jedynie wskaźnikiem PKB.

40.

Zachęca rządy krajowe do przeprowadzania systematycznej oceny oddziaływania terytorialnego ex ante , tak aby żadna polityka krajowa nie pomijała aspektów terytorialnych, z wykorzystaniem wniosków wyciągniętych z działania pilotażowego Agendy Terytorialnej 2030 „Zrozumieć, jak polityki sektorowe kształtują (nie)równowagę terytorialną”.

41.

Zaznacza, że państwa członkowskie muszą zagwarantować komunikację i koordynację między różnymi ministerstwami, agencjami i instytucjami zarządzającymi, aby jak najlepiej wykorzystać potencjalną synergię i komplementarność między różnymi strategiami politycznymi i strumieniami finansowania oraz zapewnić, że nie będą się one na siebie nakładać ani nie będą szkodzić spójności.

42.

Ponawia swój apel do państw członkowskich i Komisji, aby w RRF i w instrumencie, który go zastąpi, bezpośrednio uwzględnić podejście do polityki spójności oparte na strategicznym programowaniu w oparciu o dowody, wielopoziomowym sprawowaniu rządów i partnerstwie.

43.

Podkreśla, że różne szczeble administracji muszą współpracować na zasadzie partnerstwa, aby zapewnić spójność w terenie, w tym koordynując wdrażanie różnych strategii politycznych/instrumentów UE.

44.

Wzywa państwa członkowskie, aby wspierały wszystkie swoje regiony, których rozwój jest opóźniony, w budowaniu zdolności administracyjnych i by pobudzały doskonalenie w nich umiejętności, tak aby mogły one w pełni korzystać z programów UE.

---

(1)  Zob. s. 30 dokumentu „Spójność w Europie do 2050 r. – Ósmy raport na temat spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej” (http://ec.europa.eu/regional_policy/en/information/cohesion-report/).

(2)  Sprawozdanie A9-0210/2022 w sprawie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej w UE: 8. sprawozdanie na temat spójności (2022/2032(INI)).

(3)  Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Sprawozdanie z przeglądu wdrażania Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (Dz.U. C 157 z 3.5.2023, s. 12).

(4)  „Lepsze stanowienie prawa: wytyczne i narzędzia”.

(5)  Zob. komunikaty KE „Długoterminowa wizja dla obszarów wiejskich UE” (2021 r.) oraz „Postawienie ludzi na pierwszym miejscu, zapewnienie trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu, uwolnienie potencjału regionów najbardziej oddalonych UE” (2022 r.).

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Gotowość na wypadek sytuacji kryzysowej i zarządzanie kryzysowe: wzmocnienie odporności Unii, jej regionów i miast

(2023/C 257/02)

Sprawozdawca: Christophe CLERGEAU (PES/FR), członek rady regionu Kraj Loary

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW (KR),

Przygotowanie społeczeństwa – nowe podejście do zapewnienia gotowości na wypadek wystąpienia zagrożeń i kryzysów

1.

Uważa, że nieznane są przyszłe kryzysy, które wybuchną w Europie, europejskich miastach, powiatach i regionach, lecz można przewidzieć, kim będą ich ofiary. Kryzysy nie mają granic administracyjnych i w związku z tym wymagają wielopoziomowego podejścia obejmującego wszystkie instytucje gminne, władze lokalne szczebli pośrednich (prowincji, powiatów itp.) oraz szczebel regionalny. Aby uniknąć ofiar, trzeba kształtować kulturę przeciwdziałania zagrożeniom i kryzysom – nowe podejście oparte na przygotowaniu społeczeństwa z myślą o bezpieczeństwie, zdrowiu i dobrostanie ludności. Takie jest przesłanie niniejszej opinii.

2.

Stwierdza, że główną cechą kryzysów w ostatnich latach jest ich brutalność i nieprzewidywalność. Wyobrażenie sobie i antycypowanie klęsk żywiołowych oraz zdarzeń ekstremalnych związanych ze zmianą klimatu było zarówno możliwe, jak i wskazane, lecz ich natężenie i częstość wykraczają poza wszelkie prognozy. Kryzys związany z COVID-19 czy też wojna w Ukrainie i wywołany przez nią ogrom cierpienia ludności świadczą o tym, że następują nowego rodzaju nieprzewidywalne kryzysy na dużą skalę. W obliczu tych zjawisk niewystarczające jest już przyjęcie całościowego podejścia do zapobiegania opartego na podejmowaniu działań w celu unikania znanych zagrożeń, których prawdopodobieństwo można przewidzieć, czy też zasady ostrożności polegającej na próbach zażegnania nowych poważnych i nieodwracalnych zagrożeń dla zdrowia ludzkiego lub środowiska.

3.

Uważa, że Europa musi zaangażować się w nowy kierunek: w przygotowanie społeczeństw oparte na zbiorowej zdolności do zapewnienia ich gotowości do stawienia czoła przyszłym wyzwaniom, w tym zwłaszcza kryzysom i katastrofom, w duchu spójności i solidarności. W ramach przygotowania społeczeństwa kładzie się szczególny nacisk na wymiar obywatelski, społeczny i ludzki, na dostęp do usług oraz na jakość wsparcia dla ludzi. Kryzysy i katastrofy dotykają przede wszystkim osób znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji. Takie wnioski płyną z kryzysu związanego z COVID-19.

4.

Jest zdania, że całościowe podejście do kwestii odporności musi łączyć w sobie dwa elementy: zwiększenie zdolności społeczeństw do przemian niezbędnych do stawienia czoła wyzwaniom związanym z nierównościami gospodarczymi, społecznymi i terytorialnymi, zmianą klimatu i transformacją ekologiczną, a także doskonalenie zdolności do zaradzenia podatności społeczeństw na zagrożenia, kryzysy i katastrofy, co wymaga zwłaszcza rozwijania działań zapewniających przygotowanie społeczeństwa.

5.

Proponuje odróżnienie podatności na znane zagrożenia, głównie środowiskowe, demograficzne i przemysłowe, od podatności wynikającej z nieznanych zagrożeń będących konsekwencją zmiany klimatu, sytuacji zdrowotnej lub działalności człowieka. Tych zagrożeń nie można zażegnać za pomocą planów zarządzania bez względu to, jak bardzo są dopracowane. Stawienie im czoła wymaga – zwłaszcza w wypadku drugiego rodzaju podatności – położenia nacisku na rozwijanie kultury przeciwdziałania kryzysom i zagrożeniom oraz zbiorowej zdolności do zmierzenia się z niepewnością i katastrofami.

6.

Wzywa do uznania tego, że analiza społecznej i terytorialnej podatności na zagrożenia jest priorytetem politycznym Unii, ponieważ bez tych informacji trudne będzie przygotowanie społeczeństw. Jedynie uwypuklenie i zrozumienie tych słabych punktów umożliwi skuteczne reagowanie na szczeblu europejskim i krajowym, a przede wszystkim we wszystkich miastach, powiatach i regionach. Powinniśmy być ostrożni, jeżeli chodzi o zbyt całościowe podejście do podatności na zagrożenia, obejmujące zbyt szeroką skalę geograficzną, i opowiadać się za podejściem lokalnym, które pozwala adekwatnie reagować na realia doświadczane w praktyce przez mieszkańców.

7.

Przyjmuje do wiadomości, że polityka ochrony ludności leży przede wszystkim w gestii państw członkowskich, lecz stwierdza, że bardzo często podmioty lokalne, miasta i powiaty (prowincje itp.) mające kompetencje w tej dziedzinie realizują przy wsparciu regionów działania w zakresie zapobiegania, przygotowania społeczeństwa i pomocy doraźnej. W związku z tym organy te trzeba ściśle włączyć w opracowywanie, realizację i monitorowanie tych działań oraz należy zapewnić im odpowiednie środki, w tym finansowe i prawne, zgodnie z zasadą aktywnej pomocniczości oraz z podejściem opartym na wielopoziomowym sprawowaniu rządów, które obejmuje wszystkie szczeble terytorialne.

8.

Podkreśla potrzebę wzmocnienia zdolności miast i regionów do świadczenia, nawet w czasach kryzysu, usług niezbędnych dla ludności. Jednym z głównych sposobów osiągnięcia tego celu jest zwiększenie gwarantowanego wspólnie bezpieczeństwa dostaw w całej Europie. Wymaga to określenia krytycznych zależności, wytwarzania większości niezbędnych produktów i usług w Europie oraz zabezpieczenia mechanizmów jednolitego rynku w celu wzmocnienia bezpieczniejszych dostaw surowców, materiałów i żywności. Należy również wzmocnić infrastrukturę krytyczną, aby zapewnić zachowanie warunków życia podczas kryzysów.

Umieszczenie analizy podatności na zagrożenia w centrum przyszłej polityki spójności

Miernik i tabela wskaźników, by lepiej zrozumieć i uwzględnić zagrożenia związane z podatnością obszarów i ludności na zagrożenia

9.

Z zadowoleniem przyjmuje mobilizację Wspólnego Centrum Badawczego (JRC) i jego działu ds. zarządzania ryzykiem do opracowania miernika podatności na zagrożenia (1), który łączy w sobie wymiar środowiskowy, terytorialny, gospodarczy i społeczny. Życzy sobie, by JRC otrzymało pełne wsparcie polityczne i finansowe w celu poczynienia postępów w tym procesie.

10.

Podkreśla znaczenie społecznego wymiaru podatności na zagrożenia, który jest zbyt często pomijany lub bagatelizowany, chociaż stanowi główny element odporności. Każda analiza podatności na zagrożenia powinna w pełni uwzględniać kwestie dostępu do osób, wsparcia społecznego i dostępu osób wymagających szczególnego traktowania do systemu opieki zdrowotnej i usług społecznych, a także niwelowanie przepaści cyfrowej i poprawę dostępności cyfrowej. KR zwraca uwagę na podatność na zagrożenia mniejszości, kobiet, osób ubogich, starszych i z niepełnosprawnościami oraz przewlekle chorych i na znaczenie podatności na zagrożenia społeczne w regionach najbardziej oddalonych oraz w regionach wyspiarskich i odizolowanych, które znajdują się na pierwszej linii walki ze zmianą klimatu.

11.

Popiera wysiłki JRC na rzecz poprawienia jakości danych i miernika podatności na zagrożenia, dążenie do ściślejszej współpracy między JRC, innymi dyrekcjami generalnymi (DG) Komisji i państwami członkowskimi w tym zakresie, potwierdza przydatność dostosowania tego miernika do wszystkich szczebli terytorialnych – NUTS 2, NUTS 3 i przede wszystkim poziomu lokalnego – oraz ponawia apel o opublikowanie tabeli wskaźników podatności na zagrożenia umożliwiającej pokazanie realiów na każdym terytorium. W tym celu zaleca państwom członkowskim i samorządom terytorialnym inwestowanie w ocenę ryzyka, zwłaszcza pod kątem podatności na zagrożenia, oraz publikowanie wyników tych prac, aby wzmocnić kulturę ryzyka w Unii Europejskiej.

12.

Zwraca uwagę na potrzebę dysponowania danymi skutecznie opisującymi najsłabsze grupy społeczne. Oznacza to posiadanie danych niezagregowanych i danych krzyżowych w celu uwypuklenia konkretnych realiów (np. ubogich kobiet), a także posiadanie danych wykazujących problemy z dostępem do usług.

13.

Uważa, że zamiast dążyć do opracowania idealnego wskaźnika, należy przede wszystkim przetestować go jako narzędzie podejmowania decyzji. Wyraża zadowolenie, że kilka organizacji oddolnych zaangażowało się w to przedsięwzięcie, i życzy sobie, by rozpoczęto program pilotażowy z udziałem miast, powiatów i regionów, które pragną przetestować zastosowanie wskaźnika podatności na zagrożenia w celu porównania go z lokalnym postrzeganiem realiów oraz ukierunkowania ich polityki i inwestycji.

14.

Proponuje, by JRC zainicjowało utworzenie europejskiej platformy wymiany w oparciu o całościowe podejście do podatności na zagrożenia, przewidywania, gotowości i zarządzania ryzykiem i kryzysami, z udziałem instytucji europejskich, państw członkowskich, władz lokalnych i regionalnych oraz zainteresowanych stron. Tworząc tę platformę, można wykorzystać doświadczenia platform inteligentnej specjalizacji i finansować ją z programu Interreg Europe. Opierałaby się ona w szczególności na europejskiej sieci wiedzy w zakresie ochrony ludności (2), która zresztą również powinna być wspierana i rozwijana.

15.

Stawia sobie za cel zdopingowanie miast, powiatów i regionów do uczestnictwa we wszystkich tych inicjatywach.

16.

Zachęca do utworzenia europejskiej sieci ruchów obywatelskich i stowarzyszeń pozarządowych zaangażowanych w zapobieganie zagrożeniom i kryzysom i zarządzanie nimi oraz w przygotowanie społeczeństw do radzenia sobie z nimi. Wzywa Komisję do wyrażenia również zainteresowania tą inicjatywą i ułatwienia jej uruchomienia. Jest gotów przyczynić się, we współpracy z unijną siecią wiedzy w zakresie ochrony ludności, do jej powstania, organizując co roku, we współpracy z UNDRR i Komisją Europejską, wydarzenie gromadzące wszystkie wspomniane podmioty.

Radzenie sobie z podatnością na zagrożenia – nowy priorytet polityki spójności

17.

Pragnie podkreślić, w jak dużym stopniu ostatnie kryzysy dowiodły, że podatność na zagrożenia obszarów i ludności może powodować głębokie i nowe nierówności w zakresie zdrowia i dobrostanu. W związku z tym stwierdza, że zaradzenie społecznej i terytorialnej podatności na zagrożenia musi stać się priorytetem polityki spójności. Wymagałoby to wzmocnienia wymiaru społecznego polityki spójności, który powinien wykraczać poza kwestie zatrudnienia i szkolenia, skupiając się na kwestiach włączenia społecznego i dostępu do usług zdrowotnych i społecznych. Przyczyniłoby się to również do zbliżenia polityki spójności do obywateli.

18.

Sądzi, że opracowanie miernika i tabeli wskaźników podatności obszarów na zagrożenia jest niezbędne do zainicjowania debaty politycznej na temat rozwiązań, które należy zastosować w tym zakresie w ramach przyszłej polityki spójności. Polityka ta powinna również uwzględniać we wszystkich jej elementach dane na poziomie NUTS 3, aby zapewnić bardziej ukierunkowane, czytelniejsze i skuteczniejsze podejście.

19.

Pozostaje ostrożny, jeśli chodzi o stosowanie wskaźnika podatności na zagrożenia jako narzędzia podejmowania decyzji w sprawie podziału funduszy polityki spójności, ale podkreśla potrzebę intensywniejszej interwencji w ramach polityki spójności w regionach znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji.

20.

Proponuje, aby odporność na kryzysy oraz przeciwdziałanie społecznej i terytorialnej podatności na zagrożenia stały się osią programowania polityki spójności, a także sugeruje wprowadzenie dodatkowego i uzupełniającego finansowania dla regionów i powiatów znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji, które zdecydują się na bardzo silną aktywizację polityki spójności wokół tej osi.

21.

Uważa niemniej, że polityka spójności może i powinna być narzędziem służącym przygotowaniu społeczeństwa, a nie – naprawianiu szkód spowodowanych poważnymi katastrofami. Jest również zdania, że nowy instrument – rezerwa na rzecz solidarności i pomocy nadzwyczajnej – skupia się bardziej na natychmiastowym reagowaniu na katastrofy i pandemie niż na zaradzeniu ich skutkom. Apeluje zatem, by przeanalizowano stworzenie stałego mechanizmu interwencji w celu naprawy poważnych szkód spowodowanych katastrofami na danym terytorium.

22.

Proponuje, by w ramach europejskich programów finansowania, takich jak INTERREG, „Horyzont Europa” lub Erasmus+, wsparto opracowywanie projektów współpracy międzyregionalnej, które powinny być projektowane z uwzględnieniem realiów geograficznych poszczególnych obszarów i które tym samym mogą prowadzić do współpracy z państwami trzecimi. Takie projekty dotyczyłyby odporności na sytuacje kryzysowe i przeciwdziałania podatności na zagrożenia, w szczególności z zastosowaniem transgranicznego podejścia do zagrożeń i kryzysów, które jest znaczącą pomocą w zbliżeniu do siebie rozmaitych praktyk państw członkowskich w konkretnych kwestiach. W związku z tym prawdopodobnie niezbędne będą konkretny komponent INTERREG i narzędzia takie jak EUWT.

23.

Uznaje, że chociaż instrumenty na szczeblu UE okazały się bardzo pomocne, istnieje możliwość podjęcia dalszych działań w odniesieniu do wyzwań prawnych i administracyjnych związanych ze współpracą transgraniczną. Usunięcie przeszkód w tej dziedzinie zapewniłoby również większą solidarność europejską. W związku z tym KR wzywa Komisję Europejską do wznowienia procesu przyjmowania europejskiego mechanizmu transgranicznego.

Przestawienie się z zarządzania ryzykiem na wspólną kulturę przeciwdziałania zagrożeniom: przygotowanie Europy i jej obszarów na kryzysy i katastrofy

24.

Stwierdza, że od czasu wybuchu kryzysu związanego z COVID-19 europejska polityka ochrony ludności i zdrowia publicznego szybko się rozwija. Pojawiło się wiele inicjatyw, w tym RescEU i Urząd ds. Gotowości i Reagowania na Stany Zagrożenia Zdrowia (HERA). Europejskie działania podejmowane w odpowiedzi na wojnę w Ukrainie doprowadziły do kompleksowej reakcji w zakresie wsparcia obywateli, co wysunęło na pierwszy plan ludzki i społeczny wymiar zarządzania kryzysowego. KR życzy sobie, by oprócz wciąż w pełni aktualnej potrzeby zarządzania kryzysowego nadano priorytet przygotowaniu społeczeństwa, czyli zapobieganiu zagrożeniom, gotowości na wypadek sytuacji kryzysowej oraz rozpowszechnieniu w Europie wspólnej kultury przeciwdziałania zagrożeniom i kryzysom

25.

Podkreśla ważną rolę Centrum Koordynacji Reagowania Kryzysowego jako centralnego punktu koordynacji europejskich reakcji na kryzysy, zwłaszcza w przypadku wojny w Ukrainie lub trzęsienia ziemi w Turcji. Zarządzanie tymi kryzysami uwypukliło ludzki i społeczny wymiar zarządzania kryzysowego. Z tego względu KR pragnie, by oprócz wciąż w pełni aktualnej potrzeby zarządzania kryzysowego nadano również priorytet przygotowaniu społeczeństwa, czyli zapobieganiu zagrożeniom, gotowości na wypadek sytuacji kryzysowej oraz rozpowszechnianiu w Europie wspólnej kultury przeciwdziałania zagrożeniom i kryzysom.

Unijne cele w zakresie odporności na klęski i katastrofy

26.

Z zadowoleniem przyjmuje opublikowanie przez Komisję zalecenia i komunikatu w sprawie unijnych celów w zakresie odporności na klęski i katastrofy, zgadza się z ich ogólnymi założeniami, które uwzględniają wiele propozycji przedstawionych we wcześniejszych opiniach, pochwala lepsze uwzględnienie realiów lokalnych i regionalnych oraz podkreśla znaczenie realizowanych w ich ramach inicjatyw przewodnich. Jest przekonany, że ramy te, choć niewiążące, będą sprzyjać zbieżności praktyk w różnych państwach członkowskich, a tym samym lepszej gotowości na wypadek sytuacji kryzysowej. Pragnie być ściśle zaangażowany w forum ochrony ludności, które odbędzie się w 2024 r., i stworzy okazję do wstępnego przeglądu i dostosowania tych celów.

27.

Zachęca regiony do wykorzystania nowych możliwości udziału w inicjatywach i finansowania projektów, w szczególności w ramach celu 2 „przygotowanie” oraz inicjatywy przewodniej „preparEU”. Zamierza przyczynić się do większego zaangażowania władz lokalnych i regionalnych w unijną sieć wiedzy w zakresie ochrony ludności.

28.

Ubolewa jednak, że publikacje te pozostają jedynie częścią Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności i nie uwzględniają bardziej całościowego podejścia do podatności i odporności Europy, jej miast i regionów na kryzysy.

29.

Z zadowoleniem przyjmuje wprowadzenie testów warunków skrajnych dotyczących odporności operacyjnych centrów ratownictwa, lecz życzy sobie, by objęto nimi również krajowe, regionalne i lokalne mechanizmy ostrzegania i zarządzania kryzysowego oraz proponuje lepsze uwzględnienie w tych testach wszystkich czynników podatności na zagrożenia, zwłaszcza społecznych i terytorialnych.

30.

Zachęca regiony i władze lokalne do udziału w testach warunków skrajnych w odniesieniu do scenariuszy odpowiadających lokalnemu lub regionalnemu krajobrazowi ryzyka. Uważa, że można by również zachęcać do tworzenia lokalnych lub regionalnych atlasów zagrożeń oraz do podejmowania działań w zakresie świadomości ryzyka i gotowości społeczeństwa, a także działań w ramach europejskiego miesiąca gotowości na wypadek klęski lub katastrofy, który zaproponowano w komunikacie w sprawie celów w zakresie odporności na klęski i katastrofy.

Kształtowanie wspólnej kultury przeciwdziałania zagrożeniom i kryzysom w kręgach decydentów lokalnych, krajowych i europejskich

31.

Odnotowuje, że większość napotkanych podmiotów odpowiada się za sporządzeniem europejskich ram strategicznych dotyczących zagrożeń i kryzysów, by umożliwić opracowanie systemowego i skoordynowanego podejścia, którego – jak się uważa – obecnie brakuje. Stwierdza, że szereg z nich wspomina o możliwości utworzenia DG ds. Zagrożeń i Kryzysów, która zajmowałaby się równocześnie przygotowywaniem społeczeństw na zagrożenia i kryzysy spowodowane podatnością na zagrożenia, zapobieganiem im oraz zarządzaniem nimi.

32.

Zauważa, że głównym wyzwaniem w obliczu zagrożeń i kryzysów jest zmiana sposobu myślenia decydentów oraz procesów podejmowania decyzji politycznych. Znakomita większość decydentów nie odbyła szkoleń w zakresie przewidywania kryzysów, zarządzania kryzysowego oraz wyzwań związanych z odpornością. Pojawiło się wiele mechanizmów skupiających się na zarządzaniu jasno określonym ryzykiem, co doprowadziło do fragmentacji polityki publicznej kosztem całościowego podejścia ukierunkowanego na odporność, analizę społecznej i terytorialnej podatności na zagrożenia oraz gotowość do stawienia czoła nieznanym zagrożeniom. Należy upowszechnić nową zbiorową kulturę przeciwdziałania zagrożeniom i kryzysom na podstawie zasady przygotowania społeczeństwa.

33.

Dlatego też proponuje utworzenie europejskiej szkoły zajmującej się przeciwdziałaniem zagrożeniom i kryzysom, która zapewniałaby decydentom i osobom piastującym najważniejsze stanowiska operacyjne ścieżki uczenia się, opracowywałaby ramy zawodowe oraz mechanizm akredytacji umożliwiający stworzenie spójnych społeczności zawodowych, ułatwiałaby mobilność i wzajemne uznawanie, wspierałaby ustawiczne szkolenie zawodowe, rozwijałaby sieci i działania służące wymianie wiedzy i doświadczeń, organizowałaby warsztaty mające na celu dzielenie się doświadczeniami oraz opracowywanie innowacyjnych strategii i działań operacyjnych.

34.

Zwraca uwagę, że choć globalne kryzysy mogą wystąpić poza terytorium Europy, ich skutki mogą mieć wpływ na każde państwo członkowskie UE, na przykład w postaci znacznego napływu uchodźców lub trudności w dostępie do podstawowych produktów. Należy podjąć wysiłki na rzecz wzmocnienia zdolności przewidywania globalnych kryzysów i zapobiegania im poprzez wspólne działania, w tym poza Unią Europejską.

35.

Uważa, że w interesie Europy leży działanie tam, gdzie pojawiają się nowe zagrożenia, aby ograniczyć narażenie na nie Unii. Odpowiednie organy w Unii muszą dysponować środkami, by współdziałać na zasadzie sieci z wieloma strukturami, których KR jest już partnerem (na szczeblu międzynarodowym są to m.in. Biuro ONZ ds. Zmniejszania Ryzyka Związanego z Klęskami Żywiołowymi – UNDRR, platforma UE–Azja Środkowa i inicjatywa na rzecz odpornych miast 2030), i uczestniczyć w interwencjach poza granicami UE – we współpracy z zainteresowanymi państwami – zaraz po rozpoznaniu zagrożeń, z wykorzystaniem znaczących zasobów. Współpraca ta powinna również obejmować fazę przygotowawczą, a w szczególności środki służące mające na celu zapobieganie kryzysom, ograniczanie podatności na zagrożenia i przygotowanie społeczeństw na kryzysy. W tym celu istniejące mechanizmy i fora zainteresowanych stron, takie jak europejska sieć wiedzy w zakresie ochrony ludności, powinny wzmacniać partnerstwa z podmiotami społeczeństwa obywatelskiego i lokalnymi organizacjami pozarządowymi.

Odporne i antycypujące społeczeństwa, aby lepiej radzić sobie z zagrożeniami i kryzysami

36.

Uważa, że jednym z fundamentów odporności jest zdolność obywatelek i obywateli do mobilizacji, by przetrwać pierwsze godziny kryzysu w oczekiwaniu na udzielenie pomocy. Obejmuje to zarówno wcześniejsze szkolenie dla wszystkich obywateli, przygotowanie wszystkich gospodarstw domowych, jak i lokalne praktyki solidarnościowe. Unia Europejska powinna zatem przyjąć „72-godzinną strategię radzenia sobie z kryzysami”, dostosowaną lokalnie w zależności od cech każdego kraju i regionu, opierając się zwłaszcza na wnioskach wyciągniętych z doświadczeń takich krajów jak Japonia czy Stany Zjednoczone.

37.

Ponownie wyraża dwa silne przekonania: najlepszym sposobem zmiany sposobu myślenia jest szkolenie dzieci i młodzieży, a najważniejszym czynnikiem odporności społeczeństw są zaangażowanie obywateli, działalność stowarzyszeń oraz duże zaangażowanie wolontariuszy. Mając to na uwadze, proponuje uzupełnienie unijnych celów w zakresie odporności na klęski i katastrofy o trzy nowe inicjatywy przewodnie: — upowszechnienie wypróbowanych już w kilku krajach warsztatów – dostosowanych do lokalnych i regionalnych warunków ramowych i potrzeb – na temat zagrożeń (ang. „risk factories”) (3), by nauczyć wszystkie dzieci w wieku 6–10 lat zadawania sobie odpowiednich pytań i właściwych zachowań w celu przygotowania się na zagrożenia i poradzenia sobie z nimi, — stworzenie europejskich ram szkolenia w zakresie pierwszych reakcji i pierwszej pomocy, umożliwiających organizację w każdym kraju szkoleń możliwych do uznania i wykorzystania gdzie indziej, do których zachęcano by wszystkie młode osoby w wieku do 20 lat, — europejska kampania promująca dobrowolne zaangażowanie obywatelskie zarówno w ramach korpusów ochotniczych, jak i organizacji pozarządowych.

38.

Wzywa również do odejścia od probabilistycznego podejścia do zagrożeń, które systematycznie zaniża bardzo duże ryzyko, tak jak miało to miejsce w przypadku epidemii, a także do wykroczenia poza plany działania mające na celu zarządzanie znanym i prawdopodobnym ryzykiem środowiskowym i przemysłowym, by w przeciwieństwie do tego w każdym mieście, powiecie i regionie bez wyjątku opracować strategię odporności i lokalną platformę mobilizacji w celu powołania lokalnych zespołów ds. odporności i przygotowania społeczeństw na kryzysy ze szczególnym uwzględnieniem wsparcia dla ludności znajdującej się w najgorszej sytuacji. Te lokalne platformy odporności powinny opierać się na mobilizacji obywateli, zachęcać do interdyscyplinarności, ułatwiać wymianę danych i ich interoperacyjność, sprzyjać współpracy – zwłaszcza transgranicznej – przyspieszać działania w zakresie reagowania kryzysowego i wzmacniać potencjał odporności na kryzysy.

39.

Wzywa do bardzo zdecydowanej mobilizacji w celu rozwiązania problemu ubóstwa cyfrowego, które stanowi dodatkowe ryzyko w kontekście kryzysu, ponieważ z jego powodu znaczna część społeczeństwa nie ma dostępu do podstawowych informacji i usług. Podkreśla potrzebę stworzenia w miastach i regionach sieci fizycznych punktów dostępu do informacji, pomocy i wsparcia ludzkiego działających w przypadku kryzysu jak najbliżej ludności.

RescEU i systemy koordynacji reagowania kryzysowego

40.

Popiera wszelkie europejskie inwestycje finansowe służące wzmocnieniu rescEU nie tylko w celu zwiększenia zdolności UE do szybkiego, kompleksowego i autonomicznego reagowania, ale również w celu wzmocnienia jej roli w zarządzaniu ryzykiem i klęskami żywiołowymi.

41.

Z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę ERCC 2.0, której celem jest wzmocnienie zdolności przewidywania i przygotowywania wydarzeń międzysektorowych na szczeblu UE oraz dalsze ulepszanie systemów wczesnego ostrzegania i inwestowanie w nie, tak aby wczesne informowanie i podnoszenie świadomości przekładały się na działania. Docenia prace przeprowadzone w tej dziedzinie przez Komisję Europejską zgodnie z jej mandatem w dziedzinie systemów wczesnego ostrzegania, na mocy przepisów dotyczących Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności, w celu opracowania transgranicznych systemów wykrywania, informowania i ostrzegania, takich jak EFAS (europejski system informowania o powodziach), EFFIS (europejski system informacji o pożarach lasów) i ODE (Europejskie Obserwatorium ds. Susz).

HERA i Europejska Unia Zdrowotna

42.

Wyraża poparcie dla HERA i dla prowadzonych od roku działań, mających zwłaszcza na celu rozpoznanie różnego rodzaju ryzyka dla zdrowia, określenie scenariuszy zarządzania i medycznych środków przeciwdziałania, wzmocnienie łańcuchów wartości i zdolności do produkcji w Europie potrzebnych towarów i świadczenia potrzebnych usług. Przypomina, że HERA potrzebuje przez kilka lat wznowionego i ciągłego wsparcia politycznego i finansowego, aby skutecznie wykonywać powierzone jej zadania.

43.

Przyznaje, że trudno jest ocenić działania urzędu HERA po jednym roku działalności, ale ponawia swój apel o większe zaangażowanie Parlamentu Europejskiego, miast i regionów oraz zainteresowanych stron społecznych w organach HERA, w szczególności w forum HERA.

44.

Z zadowoleniem przyjmuje wdrożenie nowych typów podejścia, takich jak „Jedno zdrowie”, w celu odejścia od odrębnego traktowania zdrowia ludzi, zdrowia zwierząt i zdrowia środowiska oraz w celu włączenia polityki zdrowotnej do spójnego podejścia do zrównoważonego rozwoju.

45.

Ponownie zdecydowanie ostrzega Komisję i Radę o niewystarczających wysiłkach na rzecz wzmocnienia europejskiej produkcji towarów i leków, których potrzebujemy do radzenia sobie z kryzysami zdrowotnymi, oraz o praktykach nabywców publicznych, którzy w wielu krajach faworyzują raczej niskie ceny niż produkcję w Europie, zapominając tym samym o wnioskach z kryzysu związanego z COVID-19.

46.

Proponuje, by odporność systemów opieki zdrowotnej, w tym środowiskowej opieki zdrowotnej i szpitali, była przedmiotem otwartych prac w ramach Europejskiej Unii Zdrowotnej, z udziałem państw członkowskich oraz właściwych władz lokalnych i regionalnych. Obejmuje to zwłaszcza zapewnienie ciągłości leczenia w czasach kryzysu dzięki wystarczającej, już istniejącej lub tymczasowej zdolności przyjmowania pacjentów. W związku z tym KR wzywa do rozpoczęcia badań mających na celu ocenę skutków opóźnienia lub przerwania leczenia wskutek kryzysu związanego z COVID-19, zwłaszcza w przypadku nowotworów, chorób przewlekłych i zdrowia psychicznego.

47.

Życzy sobie, by pogłębiono debatę nad wykorzystaniem danych dotyczących zdrowia w celu zidentyfikowania ludności najbardziej podatnej na kryzysy i tym samym ułatwienia wsparcia społecznego dla niej i zapewnienia jej ciągłości opieki medycznej. Choć jest świadom związanych z tym wyzwań etycznych i operacyjnych, zachęca do tworzenia europejskiej przestrzeni danych dotyczących zdrowia, umożliwiającej gromadzenie danych i poprawę ich jakości, a także ich udostępnienie lokalnym służbom publicznym. Ostrzega przed ryzykiem nieuwzględnienia w danych dotyczących zdrowia całych grup ludności z powodu wykluczenia tych grup czy też z powodu przepaści cyfrowej.

W kierunku przekrojowego podejścia do podatności na zagrożenia, gotowości na wypadek sytuacji kryzysowych i zarządzania kryzysowego

48.

Proponuje uwzględnienie miernika i tabeli wskaźników podatności na zagrożenia w celu pokierowania rozwojem strategii w różnych dziedzinach polityki Unii wykraczających poza politykę spójności (takich jak wspólna polityka rolna, polityka w zakresie badań naukowych i innowacji czy Europejska Unia Zdrowotna). W tym celu szczególnie pomocna może być grupa zadaniowa Komisji z udziałem przedstawicieli różnych DG.

49.

Pochwala podejście oparte na odporności już w fazie projektowania (ang. „resilience by design”), które umożliwia uwzględnienie skutków w zakresie odporności i podatności na zagrożenia już począwszy od pierwszych etapów kształtowania polityki publicznej, przepisów, planów działania, wielkich programów inwestycyjnych, infrastruktury na dużą skalę itp.

50.

Uważa, że zamówienia publiczne mają do odegrania ważną rolę we wprowadzaniu innowacji, testowaniu nowej solidarności lokalnej i wzmacnianiu odporności lokalnej infrastruktury i wyposażenia.

51.

Popiera stworzenie w ramach programu „Horyzont Europa” misji dotyczącej odporności na zagrożenia i kryzysy (zarządzanie, przygotowanie, wspólna kultura, podatności na zagrożenia). Byłaby ona uzupełnieniem klastru badawczego „Bezpieczeństwo cywilne na rzecz społeczeństwa”, który nadal skupia się na doskonaleniu metod i technologii, by uczynić z nich żywe laboratorium innowacji i mobilizacji osadzonej w realiach miast i regionów.

---

(1)  https://drmkc.jrc.ec.europa.eu/risk-data-hub/#/vulnerability-in-europe

Miernik podatności na zagrożenia umożliwia pójście o krok dalej, niż pozwalają na to prace JRC prowadzone w ramach tabeli wskaźników odporności, w której przyjęto szersze podejście do zdolności społeczeństw do adaptacji i przewidywania (https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/strategic-planning/strategic-foresight/2020-strategic-foresight-report/resilience-dashboards_pl).

(2)  https://civil-protection-knowledge-network.europa.eu/about-knowledge-network

(3)  Np. w Szkocji: http://www.safercommunitiesscotland.org/wp-content/uploads/the-risk-factory.pdf; w Niderlandach: https://www.riskfactorymwb.nl/over-ons/.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Śródokresowy przegląd wieloletnich ram finansowych: perspektywa regionalna i lokalna

(2023/C 257/03)

Sprawozdawca: Thomas HABERMANN (DE/EPL), starosta powiatu Rhön-Grabfeld

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW (KR),

1.

Stwierdza, że rosyjska wojna napastnicza w Ukrainie i trwająca okupacja terytoriów ukraińskich z naruszeniem prawa międzynarodowego nie tylko powodują tam ogromne zniszczenia i cierpienia, ale również dotkliwie odbijają się na Unii Europejskiej, jej państwach członkowskich oraz władzach lokalnych i regionalnych zarówno na obszarach wiejskich, jak i miejskich.

2.

Zauważa przy tym, że Unia Europejska po pandemii COVID-19 nie powróciła jeszcze w pełni do normalnego stanu, co już spowodowało obciążenie finansowe, zwłaszcza dla władz lokalnych i regionalnych.

3.

Zwraca uwagę, że obecne wieloletnie ramy finansowe (WRF) powstały jeszcze przed wybuchem wojny w Ukrainie, pandemią COVID-19, wysokimi kosztami energii i wysoką inflacją. A zatem już dwa lata po przyjęciu tych ram jasne jest, że nie mogą stanowić odpowiedzi na obecne kryzysy.

4.

Dlatego z zadowoleniem przyjmuje fakt, że porozumienie międzyinstytucjonalne towarzyszące wieloletnim ramom finansowym zobowiązuje Komisję Europejską do przedstawienia śródokresowego przeglądu WRF, oraz wzywa do kompleksowej oceny ich zakresu, w tym pułapów budżetowych, ich funkcjonowania i środków elastyczności.

5.

Podkreśla znaczenie zasad horyzontalnych, na których opierają się WRF i wszystkie powiązane strategie polityczne UE, w szczególności w odniesieniu do realizacji celów Unii w zakresie klimatu i różnorodności biologicznej oraz promowania równości płci. Podkreśla, że w przeglądzie należy utrzymać te zasady w centrum WRF i umożliwić Unii wywiązanie się z jej zobowiązania do zapewnienia wszystkim sprawiedliwej, odpornej, zrównoważonej i społecznie sprawiedliwej odbudowy, w tym do wdrożenia zmienionych ram Unii w zakresie klimatu, energii i środowiska do 2030 r. z myślą o osiągnięciu przez UE neutralności klimatycznej do 2050 r.

6.

Podkreśla, że struktura WRF ma ogromny wpływ na rozwój społeczności lokalnych i regionalnych, a znaczna część funduszy europejskich jest wykorzystywana bezpośrednio do wzmacniania gmin i regionów.

7.

Ponownie podkreśla znaczenie europejskiej polityki spójności dla osiągnięcia spójności gospodarczej, terytorialnej i społecznej we wszystkich regionach. Bez tego kluczowego europejskiego filaru wsparcia powodzenie europejskiego jednolitego rynku byłoby zagrożone. Zobowiązuje się do działania w ramach Sojuszu na rzecz Spójności na rzecz zapewnienia, by w przyszłych WRF silna i ulepszona polityka spójności nadal odgrywała centralną rolę w Europie.

8.

Zauważa, że niskie wskaźniki absorpcji funduszy spójności UE w niektórych krajach wynikają głównie z późnego zatwierdzenia programów i z faktu, że w szeregu różnych unijnych programów wsparcia obowiązują różne zasady i równolegle występują rozbieżne terminy zobowiązań i płatności (np. Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), REACT-EU, Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST), fundusze strukturalne i inwestycyjne), a okresy planowania i wdrażania są zbyt krótkie na interwencje kryzysowe ex post. Wzywa do dostosowania przepisów dotyczących różnych funduszy objętych zarządzaniem dzielonym na mocy rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów i podkreśla, że obecne niskie wskaźniki absorpcji w niektórych programach nie mogą być wykorzystywane jako pretekst do zmniejszaniu budżetu w ramach polityki spójności.

WRF, które wspierają inwestycje na szczeblu lokalnym i regionalnym

9.

Podkreśla, że wysoka inflacja, koszty zakwaterowania i integracji uchodźców oraz opieki nad nimi, a także gwałtowny wzrost kosztów energii stanowią poważne wyzwanie dla władz lokalnych i regionalnych. Nawet w silniejszych gospodarczo państwach członkowskich władze lokalne często nie już są w stanie własnymi siłami zrealizować niezbędnych inwestycji. Dodatkowo niedobór surowców, niedostatek wykwalifikowanej siły roboczej oraz niestabilne łańcuchy dostaw stanowią kolejne wyzwania zagrażające stabilności gospodarczej w Europie.

10.

Zauważa, że ponad połowa zasobów FST pochodzi z instrumentu Next Generation EU i ma jedynie skrócony czas trwania do 2023 r. Stwierdza z zaniepokojeniem, że całkowicie nowy FST znajduje się pod ogromną presją inwestycyjną w pierwszych latach, co nie ma miejsca w przypadku ustanowionych funduszy polityki spójności. Wzywa do przedłużenia okresu inwestycyjnego zasobów FST z NGEU (np. poprzez przedłużenie terminów zobowiązań), tak aby nie zagrozić odpływowi środków i zapewnić pełne wykorzystanie zasobów FST na skuteczne i zrównoważone projekty zgodnie z celami Europejskiego Zielonego Ładu.

11.

Zwraca uwagę, że wdrożenie znacznej części celów przyjętych z myślą o osiągnięciu wspólnych celów europejskich wymaga sporych inwestycji na szczeblu lokalnym i regionalnym, co bezpośrednio wpływa na budżety na szczeblu niższym niż krajowy. Dotyczy to między innymi – choć nie tylko – celów cyfrowych UE oraz Europejskiego Zielonego Ładu lub pakietu „Gotowi na 55”, w ramach którego ponad połowę niezbędnych inwestycji trzeba zrealizować na szczeblu lokalnym i regionalnym.

12.

Wzywa do – dawno już opóźnionego – wycofania szkodliwych dotacji oraz do zapewnienia spójności między wszystkimi funduszami i programami UE w WRF po 2027 r. Nalega, aby projekty i programy, które są niezgodne z celem ograniczenia globalnego ocieplenia do poziomu poniżej 1,5 oC lub z celem zatrzymania i odwrócenia procesu utraty różnorodności biologicznej, nie kwalifikowały się do wsparcia w następnych WRF.

13.

Przypomina, że władze lokalne i regionalne są przeciążone istniejącymi zobowiązaniami inwestycyjnymi ze względu na złą sytuację budżetową w wielu miejscach, i obawia się, że ogólny spadek inwestycji publicznych poważnie zagrozi osiągnięciu ogólnoeuropejskich celów (takich jak cele Europejskiego Zielonego Ładu) oraz dobrobytowi obywateli i ogólnemu potencjałowi gospodarczemu regionów i gmin.

14.

Uważa zatem, że w tej sytuacji samo wzmocnienie WRF bez jednoczesnego wzmocnienia zdolności inwestycyjnych władz lokalnych i regionalnych nie byłoby właściwe. Jest też zdania, że w tym kontekście ważne jest promowanie strategii rozwoju terytorialnego (RLKS/ZIT), w razie potrzeby poprzez obowiązkowe stosowanie, w celu zaangażowania poziomów sprawowania rządów najbliżej obywateli w planowanie, konsultacje, wdrażanie i zarządzanie funduszami.

15.

Stwierdza, że chociaż fundusze europejskie mogą istotnie wspierać wspólnoty terytorialne szczebla niższego niż krajowy, nie wszędzie będą one wystarczające, aby umożliwić inwestycje na szczeblu lokalnym i regionalnym niezbędne do realizacji celów europejskich.

16.

Nadmienia przy tym, że w większości państw członkowskich nie istnieją mechanizmy automatycznego i pełnego rekompensowania przez wyższe poziomy administracji takich kosztów, które zostały poniesione przez władze lokalne i regionalne w wyniku realizowania celów europejskich.

17.

Uważa, że silna, konkurencyjna i zrównoważona UE będzie możliwa tylko wtedy, gdy wszystkie poziomy sprawowania rządów będą dysponowały wystarczającymi, wzajemnie powiązanymi i uzupełniającymi się zasobami budżetowymi. Z tego względu wzywa do faktycznego przeglądu WRF, uwzględniającego nowe wyzwania i zapewniającego dodatkowe środki do stawienia im czoła.

18.

Jest zdania, że w przypadku nowych inicjatyw ustawodawczych UE Komisja powinna ocenić, jak wysokie są koszty wdrażania na odpowiednim poziomie, czy na szczeblu krajowym istnieją mechanizmy kompensacyjne i w jakim zakresie do ich kompensowania przyczynią się środki z WRF. Wzywa Komisję i państwa członkowskie do zapewnienia wystarczających środków na skompensowanie wydatków w przypadku luki inwestycyjnej w celu zapewnienia kompleksowego i spójnego rozwoju.

19.

Wzywa Komisję Europejską, aby jeszcze przed opracowaniem celów dokonała analizy tych aspektów na podstawie kompleksowej oceny oddziaływania terytorialnego, która powinna obejmować zarówno państwa członkowskie, jak i centra regionalne.

20.

Podkreśla, że w ósmym sprawozdaniu na temat spójności wzywa się do wzmocnienia ocen oddziaływania terytorialnego i weryfikacji wpływu polityki na rozwój obszarów wiejskich, tak aby lepiej uwzględnić potrzeby i specyfikę różnych terytoriów UE. Nawiązuje tu również do opinii KR-u „Nie szkodzić spójności – zasada przekrojowa przyczyniająca się do spójności jako ogólnego celu i wartości UE” (1). Wzywa władzę budżetową do wykorzystania przeglądu WRF w celu dodania środków finansowych na finansowanie tych ocen oddziaływania terytorialnego.

WRF, które wzmacniają Unię Europejską i zwiększają jej odporność

21.

Stwierdza, że w ostatnich latach w sytuacjach kryzysowych zdolność Unii do reagowania była ograniczona z powodu długich dyskusji na temat budżetu i finansowania nowych działań oraz ze względu na fakt, że instrumenty elastyczności budżetowej nie były wystarczające. Podkreśla swoje przekonanie, że śródokresowy przegląd WRF został uzgodniony w celu sprostania tym nieprzewidywalnym nowym wyzwaniom.

22.

Uważa, że WRF nie odpowiadają aktualnym potrzebom i wymagają przeglądu.

23.

Zwraca uwagę, że WRF i zasoby własne są ze sobą powiązane. Wzywa Radę i Komisję do przestrzegania harmonogramu wprowadzania nowych zasobów własnych, uzgodnionego w prawnie wiążącym porozumieniu międzyinstytucjonalnym podpisanym w grudniu 2020 r. i niezbędnego do pokrycia co najmniej spłaty NextGenerationEU.

24.

Z zadowoleniem przyjmuje to, że Komisja Europejska w 2023 r. przedstawi propozycje dotyczące kolejnych źródeł dla rzeczywistych zasobów własnych. Podkreśla, że te nowe dochody powinny wejść do budżetu UE jako dochody nieprzeznaczone na określony cel i służyć nie tylko refinansowaniu zadłużenia w ramach instrumentu NextGenerationEU, ale także wzmocnieniu zdolności budżetu UE do reagowania na kryzysy, w myśl art. 174 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Powinny one również w ramach prawa pierwotnego i przy pełnym uwzględnieniu kompetencji państw członkowskich pomóc w rozwiązaniu pilnych problemów politycznych w otoczeniu gospodarczym charakteryzującym się inflacją i wysokimi cenami energii oraz w zmniejszeniu zależności UE od zasobów opartych na DNB. Reforma systemu zasobów własnych powinna w pełni uwzględniać zbadanie konsekwencji dla gmin i regionów w ramach ocen oddziaływania terytorialnego, odpowiednie postanowienia Traktatu UE. Należy w dalszym ciągu ograniczać zależność UE od istniejących zasobów własnych opartych na DNB.

25.

Zwraca uwagę, że jeszcze przed wprowadzeniem nowych zasobów własnych należy przeanalizować ich wpływ na władze lokalne i regionalne, przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe w UE. Trzeba szczególnie wziąć pod uwagę istniejące systemy opodatkowania na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym, aby uniknąć konkurencji między poziomem europejskim i krajowym, regionalnym lub lokalnym, a nawet podwójnego opodatkowania. Tu wskazuje się również na opinię KR-u „Kolejna generacja zasobów własnych dla budżetu UE” (2).

26.

Ponawia swój apel z opinii „Zapewnienie użyteczności ETS i CBAM dla miast i regionów UE” (3) o przydzielenie części nowych dochodów bezpośrednio poziomowi odpowiedzialnemu za realizację powiązanych celów europejskich.

27.

Jest zdania, że WRF powinny przyczyniać się do decentralizacji poprzez wzmocnienie odporności i zdolności inwestycyjnych władz lokalnych i regionalnych w terenie. Łączenie zdolności na szczeblu europejskim nie może narażać na szwank odporności na sytuacje kryzysowe ani zdolności władz szczebla niższego niż krajowy do reagowania.

28.

Stanowczo wzywa Komisję Europejską do przeanalizowania możliwych modeli uczestnictwa w negocjacjach, dystrybucji, programowaniu i wdrażaniu funduszy spójności (w szczególności funduszy objętych rozporządzeniem w sprawie wspólnych przepisów i EFRROW) w celu optymalizacji zaangażowania władz regionalnych i lokalnych na wszystkich etapach zarządzania funduszami UE w latach 2028–2034. Do przeprowadzenia tej analizy należy wykorzystać wnioski wyciągnięte z pierwszej połowy WRF.

29.

Proponuje utworzenie w WRF centralnej i kompleksowej rezerwy na reagowanie kryzysowe, która – jeśli nie zostanie wykorzystana do końca okresu budżetowego– powinna zostać wykorzystana w ramach odpowiednich funduszy do wzmocnienia zapobiegania kryzysom na szczeblu lokalnym i regionalnym z uwzględnieniem przedłużonych okresów wdrażania środków już zaprogramowanych.

30.

Przypomina, że odbudowa Ukrainy jest koniecznością i moralnym obowiązkiem Europy. Niezbędna będzie ogólnoeuropejska koordynacja bezpośrednich działań wspierających państw członkowskich i dodatkowych zasobów poza obecnymi WRF Unii (4). Działania te można by zapewnić m.in. poprzez dalsze rozwijanie mechanizmu wielostronnej platformy koordynacji darczyńców dla Ukrainy, wspieranej przez Komisję. Strategia odbudowy powinna w jak największym stopniu opierać się na metodyce polityki spójności UE, aby również jak najlepiej przygotować Ukrainę do ścieżki przystąpienia do UE i do zbliżenia przepisów do unijnego dorobku prawnego.

WRF, które odpowiednio finansują realizację polityki europejskiej

31.

Stwierdza, że w przeszłości Komisja Europejska regularnie proponowała nowe środki i w kwestii finansowania czyniła ogólne odniesienie do polityki regionalnej lub Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF) bez sprawdzania, czy fundusze na finansowanie działań w terenie na podstawie programów lub planów rzeczywiście są dostępne.

32.

W związku z tym podkreśla, że nowe zadania UE wymagają również nowych zasobów, i z zadowoleniem przyjmuje przyjęcie porozumienia międzyinstytucjonalnego między Parlamentem Europejskim, Radą i Komisją w sprawie nowych zasobów własnych, w tym harmonogramu wprowadzania nowych zasobów własnych. Zwraca się zatem do Komisji Europejskiej – w kontekście nowych zamierzeń europejskich – o sprawdzenie, czy w WRF są dostępne środki na te cele i czy można wykorzystać te fundusze we wszystkich państwach członkowskich na realizację celów. Odnośnie do funduszy polityki regionalnej należy dokładnie sprawdzić, czy istniejące środki nie zostały już zarezerwowane na inne cele lub czy ich wykorzystanie nie wymaga dostosowania programów operacyjnych.

33.

Apeluje o dostosowanie WRF do strategii politycznych UE oraz do zapewnienia środków finansowych niezbędnych do ich wdrożenia. Podkreśla, że przegląd WRF powinien zostać wykorzystany do skorygowania niedociągnięć w obecnym budżecie wieloletnim.

34.

Podkreśla, że Komisja Europejska musi zadbać o to, by Unia wywiązała się ze swoich międzynarodowych zobowiązań w dziedzinie klimatu pod względem finansowym, oraz zapewnić środki na międzynarodowe finansowanie działań związanych ze zmianą klimatu zgodnie z podjętymi zobowiązaniami, a w szczególności zapewnić finansowanie funduszu strat i szkód uzgodnionego podczas COP27 oraz odpowiednich programów w ramach Instrumentu Sąsiedztwa i Współpracy Międzynarodowej i Rozwojowej (ISWMR) – „Globalny wymiar Europy”.

35.

Podkreśla, że KR od samego jego założenia niemal 30 lat temu był organem niedofinansowanym w porównaniu z instytucjami UE wykonującymi podobne zadania na mocy prawa pierwotnego (5). Mimo to skutecznie promował lepsze stanowienie prawa i środki na rzecz oceny oddziaływania terytorialnego oraz wzmacniał demokrację europejską za pośrednictwem demokratycznie wybranych przedstawicieli lokalnych i regionalnych.

36.

Ponownie zaznacza, że budżet instytucjonalny KR-u w 2022 r. stanowił mniej niż 1 % linii budżetowej 7 „Europejska administracja publiczna” (6) oraz że inwestycje w KR sprzyjają realizacji priorytetów politycznych UE, skoro 70 % unijnych celów wdraża się na szczeblu lokalnym i regionalnym, a władze lokalne i regionalne odpowiadają średnio za połowę inwestycji publicznych, jedną trzecią wydatków publicznych i jedną czwartą dochodów podatkowych.

37.

Dlatego podkreśla, że pieniądze podatników powinny być rozdzielane bardziej według klucza administracyjnego WRF (linia budżetowa 7), aby przywrócić zaufanie i wzmocnić dialog z obywatelkami i obywatelami, zwłaszcza za pośrednictwem dwóch zgromadzeń politycznych UE składających się z demokratycznie wybranych członków, a mianowicie Parlamentu Europejskiego i Europejskiego Komitetu Regionów. Należy przy tym pamiętać o znacznym zaufaniu obywateli do decydentów regionalnych i lokalnych oraz o wnioskach Konferencji w sprawie przyszłości Europy (7).

38.

Ubolewa, że skonsolidowany wniosek Komisji Europejskiej dotyczący linii budżetowej 7 WRF („Europejska administracja publiczna”) nie obejmuje preliminarza budżetowego KR-u na 2024 r., przyjętego zdecydowaną większością głosów 15 marca 2023 r. (projekt „Wykorzystanie potencjału władz lokalnych i regionalnych do wzmocnienia UE” lub „Cinderella”), zwłaszcza w kontekście wyjątkowej zbieżności w czasie zbliżających się wyborów europejskich w 2024 r., korzyści wynikających z wyników Konferencji na temat przyszłości Europy oraz wniosków wyciągniętych z licznych kryzysów na szczeblach lokalnych i regionalnych znajdujących się w dalszym ciągu na pierwszej linii działań.

WRF, które promują spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną

39.

Postuluje, by całe WRF zostały ukierunkowane na cele określone w art. 174 TFUE i poprzez wyważony podział zasobów ogólnie wnosiły wkład w spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną. Należy również zapewnić małym gminom równy dostęp do środków finansowania, w szczególności poprzez uproszczenie procedur składania wniosków i ukierunkowane wsparcie ze strony Unii Europejskiej.

40.

Zwraca uwagę, że cele europejskiej polityki spójności można osiągnąć jedynie przy dostępności funduszy na inwestycje długoterminowe. Polityka spójności okazała się użytecznym narzędziem natychmiastowego reagowania na niedawne kryzysy, m.in. dzięki elastyczności i skuteczności zapewnianej przez zasadę partnerstwa i wielopoziomowego sprawowania rządów oraz dzięki istnieniu wyspecjalizowanego i umocowanego w terenie ekosystemu podmiotów zarządzających funduszami europejskimi. Stwierdza jednak, że choć pewna elastyczność jest niezbędna, nie można wykorzystywać tych funduszy do doraźnego reagowania kryzysowego, jak miało to miejsce w ostatnich miesiącach i latach. Trzeba zapewnić niezależną od kryzysów i chronioną pozycję budżetową, która instytucjom zarządzającym i beneficjentom finansowania umożliwi przewidywalne i długoterminowe inwestycje.

41.

Podkreśla, że sprawą najwyższej wagi jest jak najszybsze udostępnienie wszystkim państwom członkowskim, zgodnie z wymogami prawnymi, krajowych pul środków finansowych przeznaczonych na politykę spójności, tak aby nie utrudniać wdrażania i zapewnić wszystkim beneficjentom równe warunki działania.

42.

Apeluje, by wszystkie fundusze w dalszym ciągu były rozdzielane z pełnym poszanowaniem zasady partnerstwa. Największe korzyści rozwiną one wtedy, gdy do określania potrzeb w terenie zostaną włączeni odpowiedni partnerzy. Wzywa się Komisję Europejską do niezwłocznego przeprowadzenia przeglądu europejskiego kodeksu postępowania w ramach europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych (8), aby zapewnić pełne zaangażowanie, zwiększyć pewność prawa dla instytucji zarządzających i zmniejszyć obciążenia administracyjne.

43.

Uważa, że w przypadku funduszy strukturalnych system zarządzania dzielonego sprawdził się i warto go utrzymać. Także już istniejące fundusze oraz nowe fundusze, które mają zostać utworzone, powinny funkcjonować według tego systemu i być rozdzielane – w miarę możliwości – poprzez zarządzanie zdecentralizowane.

44.

Dlatego wyraża krytykę, że fundusze na odbudowę po kryzysie (NextGenerationEU) nie stanowią formalnie części budżetu, gdyż taka struktura utrudnia spójne wykorzystanie środków. Wszystkie obecne i przyszłe fundusze powinny zostać w pełni włączone do budżetu.

45.

Domaga się intensywniejszych wysiłków nastawionych na niwelowanie różnic na szczeblu lokalnym i regionalnym w Europie, które wciąż pogłębiają się w następstwie różnych kryzysów.

46.

Podkreśla, że wiele regionów o silnej bazie przemysłowej przechodzi głęboką transformację strukturalną. Apeluje zatem, aby przyszła polityka inwestycyjna i polityka spójności ułatwiały ten proces i zapewniały zainteresowanym regionom ukierunkowane wsparcie w kształtowaniu transformacji ekologicznej, społecznej, demograficznej i cyfrowej. Należy przy tym przestrzegać zasady „nie szkodzić spójności”, zgodnie z którą „żadne działanie nie powinno utrudniać procesu konwergencji ani przyczyniać się do powstawania dysproporcji regionalnych”.

47.

W związku z tym na etapie opracowywania i wdrażania funduszu transformacji należy wziąć pod uwagę nie tylko te terytoria, które stoją przed największymi wyzwaniami, ale również te, które już rozpoczęły transformację na pewnym szczeblu. Ponadto jeżeli władze lokalne i regionalne nie będą odpowiednio zaangażowane w ten proces, istnieje ryzyko niezrównoważonego przydziału środków, bez priorytetowego traktowania poziomu NUTS 3.

48.

Wzywa Komisję Europejską do zwiększenia środków budżetowych na sprawiedliwą transformację regionów motoryzacyjnych najpóźniej począwszy od 2028 r., ale najlepiej już podczas śródokresowego przeglądu obecnych WRF. W tym kontekście należy zapewnić regionom elastyczność w korzystaniu z finansowania, ponieważ wyzwania są bardzo zróżnicowane.

WRF, które jak najefektywniej wykorzystują istniejące zasoby

49.

Dlatego apeluje do Komisji Europejskiej o zbadanie, jak obecne fundusze można spożytkować w najbardziej efektywny sposób. Wymogi na szczeblu europejskim powinny gwarantować, że nie tylko budżet Unii Europejskiej, ale także budżety lokalne i regionalne mogą być wykorzystywane w jak najbardziej efektywny sposób oraz że niepotrzebna biurokracja nie utrudnia wykorzystania zasobów.

50.

Jest zdania, że cele UE i ich wdrażanie na szczeblu krajowym w państwach członkowskich przy pełnym uwzględnieniu zasad pomocniczości i samorządu lokalnego powinny w miarę możliwości dawać władzom lokalnym i regionalnym szerokie pole manewru, aby umożliwić podejście nastawione na konkretny obszar i konkretne potrzeby.

51.

Zwraca ponadto uwagę na rozbudowaną i złożoną materię regulacyjną szczególnie w dziedzinie pomocy państwa i zamówień publicznych. Znaczna część samorządów lokalnych i regionalnych nie jest już w stanie samodzielnie przeprowadzić pełnej oceny prawnej i technicznej projektów i musi zasięgać porady u wyspecjalizowanych podmiotów trzecich. To znacznie ogranicza zdolność inwestycyjną władz lokalnych i regionalnych do inwestowania, gdyż tak wydane środki nie trafią już na docelowe inwestycje. Wzywa prawodawcę do zapewnienia środków upraszczających i podkreśla potrzebę unikania nadmiernie rygorystycznego wdrażania. Ponadto zwraca się o przyznanie środków finansowych na poprawę regionalnych i lokalnych zdolności administracyjnych.

52.

Stwierdza ponadto, że długotrwałe procedury udzielania zamówień znacznie utrudniają realizację projektów w ramach danego okresu wdrożenia lub okresu finansowania.

53.

Dlatego z myślą o wzmocnieniu konkurencyjności UE oraz jej władz lokalnych i regionalnych domaga się dostosowania unijnych zasad pomocy państwa, aby wszystkim regionom zapewnić równe warunki inwestowania w przyszłe technologie i ich produkcję.

54.

Uważa, że także rozporządzenia dotyczące funduszy strukturalnych należy sprawdzić pod kątem ewentualnych dalszych uproszczeń w procedurach składania wniosków i zarządzania. Proponuje, by Komisja i państwa członkowskie zidentyfikowały obciążenia administracyjne i by w momencie określania pomocy wzięły pod uwagę charakterystykę regionów, różnice między nimi oraz wyznaczone przez nie cele. Trzeba poprawić choćby spójność różnych funduszy na szczeblu europejskim i ich współdziałanie z finansowaniem krajowym i regionalnym. Podkreśla również specyfikę regionów najbardziej oddalonych, obszarów wiejskich i terytoriów o niekorzystnych warunkach naturalnych lub stojących w obliczu wyzwań demograficznych. Ponadto wzywa do zastanowienia się nad wprowadzeniem odstępstw od niektórych obowiązków, gdyż w większości przypadków mogą się z nich skutecznie wywiązać jedynie ci beneficjenci, którzy mają większy budżet, lepsze wyposażenie i liczniejszą populację. Poza tym w perspektywie długoterminowej należy przewidzieć możliwość elastycznego wykorzystania funduszy, tak jak to uczyniono w reakcji na pandemię COVID-19. Zmniejszyłoby to obciążenia administracyjne i zwłaszcza mniejsze gminy oraz przedsiębiorstwa odniosłyby korzyści z tych uproszczeń.

55.

Stwierdza, że ewentualny Europejski Fundusz na rzecz Suwerenności, rozważany jako odpowiedź na amerykańskie przepisy dotyczące redukcji inflacji, podobnie jak Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS) powinien wspierać europejskie przedsiębiorstwa w formie gwarancji poprzez wykorzystanie uwolnionych środków budżetowych, ale z zachowaniem większej równowagi geograficznej, przy której uwzględniano by słabiej rozwinięte państwa członkowskie w bardziej sprawiedliwy sposób, zapewniając większą elastyczność.

---

(1)  COTER-VII/026 (zob. s. 16 niniejszego Dziennika Urzędowego).

(2)  Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Kolejna generacja zasobów własnych dla budżetu UE (Dz.U. C 79 z 2.3.2023, s. 99).

(3)  Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Zapewnienie użyteczności ETS i CBAM dla miast i regionów UE (Dz.U. C 301 z 5.8.2022, s. 116).

(4)  Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Rola miast i regionów UE w odbudowie Ukrainy (Dz.U. C 498 z 30.12.2022, s. 12), pkt 3.

(5)  „Wzmacnianie demokracji w UE: uwolnienie potencjału miliona polityków lokalnych i regionalnych”, Europejski Komitet Regionów, s. 6.

(6)  154. sesja plenarna KR-u w dniu 15 marca 2023 r. – załącznik 1 – Szczegółowy projekt budżetu KR-u na 2024 r., COR-2023-00005-01-00-NB-REF, s. 9.

(7)  Konferencja w sprawie przyszłości Europy, sprawozdanie z ostatecznych wyników, maj 2022 r., m.in. wzmocnienie demokracji przedstawicielskiej „nie tylko podczas wyborów europejskich, ale również przed wyborami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi” (propozycja Konferencji w sprawie przyszłości Europy 38.4), zaangażowanie w kwestie związane z Unią Zdrowotną (propozycja 10.2) oraz ustanowienie lokalnych rad młodzieżowych (propozycja 36.8).

(8)  Rozporządzenie delegowane (UE) nr 240/2014 z dnia 7 stycznia 2014 r. w sprawie europejskiego kodeksu postępowania w zakresie partnerstwa w ramach europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych (Dz.U. L 74 z 14.3.2014, s. 1).

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Wyeliminowanie bezrobocia długotrwałego: perspektywa lokalna i regionalna

(2023/C 257/04)

Sprawozdawca: Yonnec POLET (BE/PES), pierwszy zastępca burmistrza gminy Berchem-Sainte-Agathe

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW (KR),

Wprowadzenie

1.

Przypomina, że UE postawiła sobie za cel „trwały rozwój Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy oraz stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego” (1).

2.

Podkreśla, że zanim UE osiągnie ten cel, musi sprostać wyzwaniu, którym nadal jest bezrobocie długotrwałe, zdefiniowane przez Eurostat jako liczba osób pozostających bez pracy i aktywnie poszukujących zatrudnienia przez co najmniej rok (2). Bezrobocie długotrwałe w 2021 r. wciąż dotyczyło bowiem 2,8 % siły roboczej w Europie, czyli prawie 6 mln osób (3).

3.

Zwraca uwagę, że w 2021 roku długotrwałym bezrobociem dotkniętych było 3,5 % osób w wieku od 15 do 29 lat (4), czyli ponad 2,5 mln młodych ludzi w Europie.

4.

Zaznacza, że nieomal jedna czwarta osób w wieku 15–64 lat w Europie jest bierna zawodowo (5), w tym osoby bez zatrudnienia, które zaprzestały aktywnego poszukiwania pracy z powodu zniechęcenia i które wymykają się statystykom dotyczącym bezrobocia.

5.

Przypomina, że wysoka stopa bezrobocia długotrwałego jest oznaką niewłaściwego funkcjonowania rynku pracy: utraty zasobów ludzkich, umiejętności osób bezrobotnych, składek na ubezpieczenie społeczne i działalności gospodarczej.

6.

Zwraca uwagę na skutki społeczne bezrobocia długotrwałego oraz na fakt, że im dłużej ono trwa, tym trudniej jest powrócić na rynek pracy.

7.

Przypomina o wysokich kosztach społecznych bezrobocia długotrwałego i ponownie podkreśla (6), że trzeba mu przeciwdziałać, aby zapewnić spójność społeczną oraz nie dopuścić do marginalizacji części ludności.

8.

Zwraca uwagę, że Europejski filar praw socjalnych stanowi, że „każdy ma prawo do terminowego i dostosowanego do potrzeb wsparcia na rzecz poprawy perspektyw zatrudnienia lub prowadzenia działalności na własny rachunek” oraz że „osoby długotrwale bezrobotne mają prawo do dogłębnej indywidualnej oceny najpóźniej do 18. miesiąca bezrobocia” (7).

9.

Przypomina, że w Planie działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych wytyczono jasne cele w zakresie zatrudnienia i ograniczania ubóstwa oraz że potwierdzono je w deklaracji z Porto (8), podkreślając potrzebę przeciwdziałania ryzyku wykluczenia grup społecznych znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji, w szczególności długotrwale bezrobotnych.

10.

Podkreśla, że lepsze przygotowanie osób poszukujących pracy do oczekiwań rynku pracy przyczyni się do polepszenia ich perspektyw zatrudnienia, i z zadowoleniem przyjmuje wysiłki Komisji Europejskiej na rzecz poprawy ciągłego nabywania i odświeżania umiejętności zawodowych, w tym jej propozycję ogłoszenia 2023 Europejskim Rokiem Umiejętności.

11.

Ubolewa jednak nad brakiem inicjatywy mającej na celu zwalczanie bezrobocia długotrwałego od czasu wydania zalecenia Rady w 2016 r. (9), mimo że wszystkie państwa członkowskie nadal borykają się z tym problemem.

12.

Zaznacza, że dla osób najbardziej oddalonych od rynku pracy, w tym dla osób długotrwale pozbawionych zatrudnienia, dostęp do szkolenia jest wciąż zbyt często trudny i sam w sobie nie pozwala na ponowne podjęcie pracy.

13.

Ponownie stwierdza, że „gdy popyt na pracę ulega stagnacji” (w określonej branży lub na szczeblu lokalnym), „bezrobotnemu trudno jest znaleźć nową pracę, nawet jeżeli realizuje zindywidualizowany program kształcenia” (10).

14.

Podkreśla potrzebę oferowania wszystkim, w tym długotrwale bezrobotnym, możliwości zatrudnienia.

Podejście oparte na wyeliminowaniu bezrobocia długotrwałego – lokalna innowacja na rzecz powrotu do zatrudnienia

15.

Stwierdza, że bezrobocie jest bardziej kosztowne od tworzenia dodatkowych miejsc pracy.

16.

Podkreśla innowacyjność i podejście gospodarki społecznej i solidarnej oparte na szeregu eksperymentów, takich jak program „Gminy o zerowym bezrobociu długotrwałym”, realizowany w Walonii i we Francji (Territoires zéro chômeur de longue durée), i zauważa, że wszystkie te inicjatywy przekierowują koszty bezrobocia długotrwałego na tworzenie godnych miejsc pracy przydatnych na obszarach, gdzie zostały opracowane.

17.

Odnotowuje, że wspomniane inicjatywy są realizowane w co najmniej czterech państwach członkowskich Unii Europejskiej: we Francji od 2016 r., w Belgii od 2022 r., w Gramatneusiedl w Austrii pod nazwą „Gwarancja zatrudnienia” (MAGMA Modellprojekt Arbeitsplatzgarantie) oraz w Groningen w Holandii od 2020 r. pod nazwą Basisbaan.

18.

Zauważa, że wspomniane projekty opierają się w dużej mierze na podobnych założeniach: a) nikt nie jest niezdolny do zatrudnienia, gdy jest ono dostosowane do zdolności i umiejętności danej osoby, pewnych miejsc pracy brakuje na rynku, a podmioty prywatne i publiczne nie wykonują pewnych czynności i usług; b) dobrowolność ze strony osób trwale pozbawionych zatrudnienia, która – w przeciwieństwie do przymusowego zajęcia lub warunkowego wsparcia – umożliwia faktyczne wzięcie na siebie odpowiedzialności przez osoby długotrwale bezrobotne; zarazem zakres programów obejmuje także osoby, które nie są już zarejestrowane w publicznych służbach zatrudnienia; c) tworzenie wysokiej jakości miejsc pracy w oparciu o umiejętności osób poszukujących pracy i ich indywidualną sytuację, w szczególności z punktu widzenia stanu zdrowia lub sytuacji rodzinnej; d) wynagrodzenie równe płacy minimalnej lub ją przewyższające oraz odpowiedni czas pracy dla każdego z chętnych na podstawie umowy na czas nieokreślony; e) świadczenie usługi, która przynosi korzyści całemu obszarowi i nie powoduje konkurencji z przedsiębiorstwami już działającymi na tym obszarze; f) oparte na udziale i inkluzywne podejście zainicjowane na szczeblu lokalnym z udziałem obywatelek, obywateli i wszystkich zainteresowanych stron.

19.

Stwierdza, że wyżej wspomniane inicjatywy wpisują się w cztery obszary działania podkreślone w zaleceniu Rady z 2016 r. w sprawie bezrobocia długotrwałego, jakimi są: lepsza aktywizacja osób długotrwale pozbawionych zatrudnienia, indywidualne podejście, ściślejsza współpraca podmiotów lokalnych w dziedzinie zatrudnienia oraz partnerstwo z lokalnymi pracodawcami i społecznościami. Ponadto podkreśla, że w zaleceniu Rady z 2023 r. (11) w sprawie odpowiedniego dochodu minimalnego zaleca się wspieranie możliwości pracy w sektorze gospodarki społecznej, a także zindywidualizowane wsparcie.

20.

Odnotowuje, że działalność prowadzona w ramach programów „Gminy o zerowym bezrobociu długotrwałym”, „Gwarancja zatrudnienia” czy też inicjatywy Basisbaan umożliwia poszerzenie oferty usług w dziedzinie społecznej, środowiskowej lub handlowej o takie przystępne i dostępne dla osób i przedsiębiorstw usługi na danym terytorium, których do tej pory nie świadczyły ani lokalne władze publiczne, ani lokalne podmioty prywatne.

21.

Stwierdza, że w ramach programów „Gminy o zerowym bezrobociu długotrwałym” czy też inicjatyw „Gwarancja zatrudnienia” i Basisbaan rozwinięto ofertę tak różnorodnych usług, jak uprawa warzyw, recykling, naprawa rowerów, sprzątanie pomieszczeń stowarzyszeń, usługi biznesowe, recepcja, doręczanie przesyłek, sklepy społeczne, opieka nad osobami i inne rodzaje działalności związanej z gospodarką o obiegu zamkniętym, co przyczynia się do transformacji ekologicznej i rozwoju oferty usług opieki nad osobami w UE.

22.

Podkreśla, że – oprócz indywidualnych i zbiorowych korzyści ekonomicznych powrotu do zatrudnienia – wspomniane inicjatywy umożliwiają poprawę dostępu do szkoleń i szans na zdrowie, w tym zdrowie psychiczne, na kontakty międzyludzkie, włączenie społeczne i dobrostan osób długotrwale pozbawionych zatrudnienia, zwiększając jednocześnie spójność społeczną danej społeczności.

23.

Zauważa, że wspomniane projekty wymagają konsultacji i koordynacji z lokalnymi podmiotami w dziedzinie zatrudnienia, w tym ze wspierającymi służbami socjalnymi, by osiągnąć konsensus na szczeblu lokalnym, i podkreśla znaczenie konsultacji oraz współtworzenia z lokalnymi podmiotami gospodarczymi, służbami pomocniczymi i partnerami społecznymi z punktu widzenia akceptacji i powodzenia inicjatyw.

24.

Zaznacza, że współtworzenie przynosi korzyści lokalnym podmiotom gospodarczym albo w sposób bezpośrednio związany z ich działalnością, gdy osoby bezrobotne znajdują zatrudnienie w przedsiębiorstwach jak w przypadku austriackiej „Gwarancji zatrudnienia”, albo pośrednio dzięki usługom i działalności gospodarczej, które rozwijają się na danym terytorium.

25.

Podkreśla, że ta koordynacja może również przyczynić się do realizacji innych kierunków aktywnej polityki rynku pracy, w tym do szkoleń, oraz do tworzenia punktów kompleksowej obsługi dla osób poszukujących pracy.

Wymiar lokalny i regionalny

26.

Podkreśla pierwszoplanową rolę władz lokalnych i regionalnych w tworzeniu odpowiednich programów, takich jak „Gminy o zerowym bezrobociu długotrwałym”, tym bardziej, że posiadają one informacje na temat lokalnego rynku pracy, świadczą usługi wspierające integrację społeczną i integrację na rynku pracy, i utrzymują kontakty z przedsiębiorstwami lokalnymi i lokalnymi partnerami społecznymi. Kolejnym przykładem najlepszej praktyki w tym kierunku jest przykład kraju związkowego Berlin, finansujący 1 000 miejsc pracy w latach 2019–2025 dla osób bezrobotnych w okresie od 1 roku do 3 lat w ramach projektu „Solidarny dochód podstawowy”.

27.

Wzywa władze lokalne i regionalne do realizacji projektów łączących podstawowe założenia programu „Gminy o zerowym bezrobociu długotrwałym” oraz inicjatywy „Gwarancja zatrudnienia” w oparciu o przekierowanie kosztów bezrobocia na tworzenie godnych miejsc pracy.

28.

Apeluje, by samorządy lokalne i regionalne, które podjęły takie inicjatywy, zaangażowały lokalnych liderów biznesu i przedstawicieli związków zawodowych w różne etapy projektu, zwłaszcza by zapobiec jakiejkolwiek konkurencji dla już istniejącej działalności oraz zadbać o przestrzeganie układów zbiorowych obowiązujących w danym sektorze.

29.

Zachęca władze lokalne i regionalne do wymiany poglądów i najlepszych praktyk dotyczących systemów zwalczania długotrwałego bezrobocia z innymi władzami lokalnymi i regionalnymi zarówno w kraju, jak i w innych państwach członkowskich.

Finansowanie inicjatyw typu „Gminy o zerowym bezrobociu długotrwałym”

30.

Podkreśla wagę uruchomienia wydatków pasywnych dla powodzenia inicjatyw typu „Gminy o zerowym bezrobociu długotrwałym” i odnotowuje, że dzięki temu można zrekompensować koszty tworzenia dodatkowych miejsc pracy za pomocą oszczędności w zakresie zasiłków dla bezrobotnych, świadczeń społecznych i opłat za opiekę zdrowotną pokrywanych przez organy zabezpieczenia społecznego.

31.

Odnotowuje, że w 2016 r. we Francji utworzono fundusz ad hoc pokrywający uruchomienie wydatków pasywnych na mocy ustawy o ukierunkowanych na konkretny obszar eksperymentach mających na celu zmniejszenie bezrobocia długotrwałego (12), by umożliwić przydzielanie środków krajowych na tworzenie miejsc pracy na szczeblu lokalnym.

32.

Stwierdza, że – wobec braku mechanizmu uruchamiania wydatków pasywnych w zainteresowanych państwach członkowskich – programy Basisbaan w Holandii i „Gminy o zerowym bezrobociu długotrwałym” w Walonii opierają się na wsparciu finansowym z EFS+.

Finansowanie przez państwa członkowskie

33.

Podkreśla znaczenie ścisłej współpracy między lokalnymi podmiotami w dziedzinie zatrudnienia a regionalnymi lub krajowymi instytucjami zabezpieczenia społecznego oraz opieką socjalną na szczeblu lokalnym.

34.

Wzywa państwa członkowskie do przyjęcia niezbędnych środków w celu uruchomienia wydatków pasywnych związanych z bezrobociem długotrwałym.

35.

Apeluje do państw członkowskich o utworzenie struktur niezbędnych do właściwego uruchomienia wydatków pasywnych związanych z bezrobociem długotrwałym oraz o dopilnowanie, by oszczędności poczynione pod względem świadczeń społecznych trafiły faktycznie do samorządów terytorialnych, które ponoszą koszty inicjatyw podejmowanych w celu zwalczania bezrobocia długotrwałego.

36.

Podkreśla, że – wobec braku mechanizmu uruchamiania wydatków pasywnych związanych z bezrobociem długotrwałym – (współ)finansowanie na szczeblu państw członkowskich lub regionów ułatwia zainteresowanym władzom terytorialnym podejmowanie inicjatyw mających na celu zwalczanie bezrobocia długotrwałego, zmniejszając ich obciążenie finansowe.

Koordynacja inicjatyw na rzecz zwalczania bezrobocia długotrwałego

37.

Przypomina, że w 2016 r. Rada wezwała Komisję do wspierania „projektów innowacji społecznych w dziedzinie integracji osób długotrwale bezrobotnych na rynku pracy” (13).

38.

Z zadowoleniem przyjmuje wyrażony przez Komisję Europejską (14) zamiar dalszego wsparcia dla powielania pozytywnych doświadczeń w zakresie gospodarki społecznej we wszystkich państwach członkowskich.

39.

Przypomina o sukcesie gwarancji dla młodzieży, a w szczególności o przyjętym w niej indywidualnym podejściu do osób poszukujących pracy, zbliżonym do założeń programu „Gminy o zerowym bezrobociu długotrwałym” oraz projektu „Gwarancja zatrudnienia”.

40.

Podkreśla, że gwarancja dla młodzieży – ze względu na to, iż miała na celu systematyczne proponowanie każdemu bezrobotnemu rozwiązania dostosowanego do potrzeb – utorowała już drogę dla mechanizmów i metod niezbędnych do realizacji w wielu państwach członkowskich inicjatyw podobnych do „Gmin o zerowym bezrobociu długotrwałym” oraz „Gwarancji zatrudnienia”.

41.

Wzywa Komisję Europejską do sporządzenia wykazu tych inicjatyw, w tym poprzez mobilizację europejskiej sieci publicznych służb zatrudnienia.

42.

Sugeruje, aby Komisja Europejska zaproponowała wytyczne dotyczące realizacji takich inicjatyw w innych państwach członkowskich UE na podstawie założeń wymienionych w punkcie 17.

43.

Zobowiązuje się do uwzględniania tych inicjatyw na cyfrowej platformie dobrych praktyk Komitetu Regionów.

Dostęp do finansowania europejskiego

44.

Podkreśla rolę EFS+ jako źródła finansowania projektów typu „Gminy o zerowym bezrobociu długotrwałym” dla władz terytorialnych, które nie korzystają jeszcze z uruchomienia wydatków pasywnych związanych z bezrobociem długotrwałym lub którym brakuje silnego wsparcia ze strony władz krajowych i regionalnych.

45.

By przezwyciężyć te trudności, apeluje o przeznaczenie części środków z EFS+ na lokalne inicjatywy w rodzaju „Gminy o zerowym bezrobociu długotrwałym”, szczególnie w formie środków na inicjowanie projektów i wsparcie opracowywania projektów na szczeblu terytorialnym.

46.

Wnosi, by Komisja – w zapowiedzianym na 2023 r. zaleceniu Rady w sprawie tworzenia warunków ramowych dla gospodarki społecznej – zaproponowała ułatwienie przedsiębiorstwom społecznym i przedsiębiorstwom gospodarki solidarnej zmobilizowanym do walki z bezrobociem długotrwałym dostępu do finansowania europejskiego, zwłaszcza do środków przewidzianych w segmencie InvestEU dotyczącym inwestycji społecznych i umiejętności z myślą o prostszej realizacji projektów mających na celu wyeliminowanie bezrobocia długotrwałego.

47.

Przypomina, że ustanowienie w 2013 r. europejskiej inicjatywy na rzecz zatrudnienia ludzi młodych w połączeniu ze znacznym wysiłkiem finansowym w wysokości 8,9 mld EUR na lata 2014–2020 umożliwiło pomyślne wdrożenie gwarancji dla młodzieży, dzięki której ponad 24 mln młodych ludzi znalazły zatrudnienie bądź rozpoczęły ustawiczne szkolenie zawodowe, przyuczanie do zawodu lub staż.

48.

Przypomina zalecenie zawarte już w opinii „Integracja osób długotrwale bezrobotnych na rynku pracy” autorstwa Enrico Rossiego, by skuteczniej zwalczać bezrobocie długotrwałe za pomocą nadzwyczajnych inicjatyw takich jak utworzenie funduszu ad hoc na rzecz walki z tym rodzajem bezrobocia (15).

49.

Wzywa Komisję do utworzenia wspomnianego funduszu ad hoc na rzecz walki z bezrobociem długotrwałym na wzór inicjatywy dotyczącej zatrudnienia ludzi młodych i do jego finansowania przez pięć lat co najmniej na poziomie 750 mln EUR, by w regionach każdego państwa członkowskiego UE najbardziej dotkniętych bezrobociem długotrwałym zainicjować nowe projekty pilotażowe zainspirowane programem „Gminy o zerowym bezrobociu długotrwałym” i „Gwarancją zatrudnienia”.

---

(1)  Art. 3 Traktatu o Unii Europejskiej.

(2)  Zalecenie Rady z dnia 15 lutego 2016 r. w sprawie integracji osób długotrwale bezrobotnych na rynku pracy (Dz.U. C 67 z 20.2.2016, s. 1).

(3)  https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/une_ltu_a/default/table?lang=en

(4)  https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/yth_empl_130/default/table?lang=en

(5)  https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/LFSA_IPGA/default/table

(6)  Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Integracja osób długotrwale bezrobotnych na rynku pracy (Dz.U. C 120 z 5.4.2016, s. 27).

(7)  https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/economy-works-people/jobs-growth-and-investment/european-pillar-social-rights/european-pillar-social-rights-20-principles_pl

(8)  https://www.consilium.europa.eu/pl/press/press-releases/2021/05/08/the-porto-declaration/

(9)  Zalecenie Rady z dnia 15 lutego 2016 r. w sprawie integracji osób długotrwale bezrobotnych na rynku pracy (Dz.U. C 67 z 20.2.2016, s. 1).

(10)  Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Integracja osób długotrwale bezrobotnych na rynku pracy (Dz.U. C 120 z 5.4.2016, s. 27).

(11)  Zalecenie Rady z dnia 30 stycznia 2023 r. w sprawie odpowiedniego dochodu minimalnego zapewniającego aktywne włączenie (Dz.U. C 41 z 3.2.2023, s. 1).

(12)  Ustawa nr 2016-231 z dnia 29 lutego 2016 r. o eksperymentach ukierunkowanych na konkretny obszar mających na celu zmniejszenie bezrobocia długotrwałego.

(13)  Zalecenie Rady z dnia 15 lutego 2016 r. w sprawie integracji osób długotrwale bezrobotnych na rynku pracy (Dz.U. C 67 z 20.2.2016, s. 1).

(14)  COM(2021) 778 final.

(15)  Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Integracja osób długotrwale bezrobotnych na rynku pracy (Dz.U. C 120 z 5.4.2016, s. 27).

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Ramy legislacyjne dotyczące zrównoważonych systemów żywnościowych

(2023/C 257/05)

Sprawozdawczyni: Joke SCHAUVLIEGE (BE/EPL), wiceprzewodnicząca Parlamentu Flamandzkiego

ZALECENIA POLITYCZNE

Uwagi wstępne

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW (KR),

1.

Z zadowoleniem przyjmuje zamierzenie Komisji Europejskiej, aby przedstawić ramy prawne dotyczące zrównoważonych systemów żywnościowych (FSFS), jak zadeklarowano w programie prac Komisji Europejskiej na 2023 r.

2.

Zauważa, że zrównoważony system żywnościowy ma zapewniać bezpieczeństwo żywnościowe i żywienie dla wszystkich w sposób niezagrażający gospodarczym, społecznym i środowiskowym podstawom bezpieczeństwa żywnościowego i żywienia dla przyszłych pokoleń (1). Zrównoważony system żywnościowy powinien przyczyniać się do realizacji wszystkich elementów zrównoważenia środowiskowego, społecznego i gospodarczego.

3.

Podkreśla, że system żywnościowy – poza producentami i konsumentami, co do których w dużej mierze istnieją już obowiązujące przepisy prawa – obejmuje „elementy i działania związane z produkcją i konsumpcją żywności oraz ich skutki, w tym skutki gospodarcze, zdrowotne i środowiskowe” (2) od pola do stołu, włączając w to produkcję podstawową, przetwórstwo, sprzedaż detaliczną i usługi gastronomiczne, z uwzględnieniem również społecznego i kulturowego aspektu żywności oraz potrzeby poszanowania tradycyjnego sposobu odżywiania.

4.

Wzywa Komisję Europejską do zadbania o to, by horyzontalne i sektorowe strategie polityczne związane z żywnością i systemami żywnościowymi były zgodne z celami i założeniami określonymi w przyszłych ramach dotyczących zrównoważonych systemów żywnościowych, w strategii „Od pola do stołu”, w Europejskim prawie o klimacie oraz w strategii na rzecz różnorodności biologicznej i zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń, i by towarzyszyła temu odpowiednia ocena i regularne monitorowanie.

5.

Apeluje do Komisji Europejskiej o zapewnienie odpowiedniej oceny wpływu przyszłych ram legislacyjnych na europejskie systemy żywnościowe i produkcyjne oraz oceny ich skutków poprzez regularne monitorowanie. Wzywa także do jak największego ograniczenia stosowania przepisów delegowanych i wykonawczych w odniesieniu do aspektów mających decydujące znaczenie i aspektów wpływających na europejskie systemy produkcji, zgodnie z zapisanymi w Traktatach zasadami pomocniczości i lojalnej współpracy.

6.

W związku z tym domaga się, aby w przyszłym rozporządzeniu przewidziano przeprowadzenie oceny przez Komisję Europejską, a do 2030 r. dokonanie przeglądu wszystkich istniejących polityk horyzontalnych i sektorowych związanych z żywnością i systemami żywnościowymi w celu zapewnienia ich spójności z założeniami i celami przyszłego rozporządzenia w sprawie ram dotyczących zrównoważonych systemów żywnościowych oraz wspierania tych celów.

7.

W szczególności nalega, aby rozporządzenia dotyczące wspólnej polityki rolnej – gdy zostaną poddane przeglądowi po 2027 r. – były również spójne z nowym rozporządzeniem w sprawie ram prawnych dotyczących zrównoważonych systemów żywnościowych.

8.

Przypomina, że zgodnie ze sprawozdaniem końcowym Konferencji w sprawie przyszłości Europy obywatelki i obywatele Unii chcą przejścia na bezpieczną, zrównoważoną, sprawiedliwą, gwarantowaną dla wszystkich pod względem ilościowym i jakościowym, przystępną cenowo, odpowiedzialnie i właściwie wykorzystującą zasoby i nieszkodzącą klimatowi produkcję żywności. Oczekują zarazem poszanowania zasad zrównoważonego rozwoju, środowiska oraz ochrony różnorodności biologicznej i ekosystemów przy zapewnieniu bezpieczeństwa żywnościowego.

9.

Apeluje o zidentyfikowanie głównych powodów narażenia ludzi i narażenia środowiskowego, a także zanieczyszczeń powierzchni i wód gruntowych oraz powietrza i gleby.

10.

Apeluje do władz lokalnych i regionalnych oraz innych organów publicznych o to, by w kontekście stosowania unijnych przepisów dotyczących zamówień publicznych i wytycznych Komisji Europejskiej w sprawie zielonych i zrównoważonych zamówień publicznych określiły własne cele dotyczące zamówień publicznych na zdrową, zrównoważoną pod względem wartości odżywczych, sezonową, lokalną i ekologiczną żywność w ramach strategii zrównoważonych zamówień dla obiektów żywienia zbiorowego, co przyczyni się do realizacji celów zrównoważonego rozwoju.

11.

Podkreśla strategiczną rolę obszarów wiejskich dla klimatu i bezpieczeństwa żywnościowego oraz dla produkcji zdrowej i zróżnicowanej żywności z racji tego, że przyczyniają się one do zachowania gleb rolnych i ich żyzności. Sprzyja temu współistnienie hodowli zwierząt gospodarskich i kultywacji obszarów wiejskich i krajobrazowych w całej UE, gdyż promują one miejsca pracy w rolnictwie, przemyśle rolno-spożywczym i w powiązanych sektorach. Regiony i miasta mają do odegrania ważną rolę w ochronie obszarów wiejskich i krajobrazu, co należy uwzględnić we wniosku Komisji.

12.

Ponownie domaga się wyznaczenia wiążącego celu zmniejszenia o połowę ilości odpadów żywnościowych do 2030 r. w ramach przeglądu dyrektywy ramowej Parlamentu Europejskiego i Rady (3) w sprawie odpadów oraz na podstawie prac prowadzonych przez Unijną Platformę ds. Strat i Marnotrawienia Żywności. Zwraca przy tym uwagę na zalecenia sformułowane przez europejski panel obywatelski ds. marnotrawienia żywności (4).

13.

Przypomina o wpływie zrównoważonego zarządzania lasami i innymi terenami leśnymi oraz systemami rolno-leśnymi na produkcję żywności i na zdrowie. Zwraca uwagę na rosnące zainteresowanie produktami spożywczymi pochodzenia leśnego i apeluje, by sprzyjać wykorzystaniu tych obszarów na potrzeby hodowli, aby zapobiegać pożarom lasów, przywrócić różnorodność biologiczną oraz utrzymać i poprawić usługi ekosystemowe na obszarach wiejskich.

Zharmonizowane ogólnounijne podejście

14.

Podkreśla pilną potrzebę ustanowienia kompleksowych ram dla zrównoważonych systemów żywnościowych w UE, aby zrównoważony rozwój stał się zasadniczym elementem wszystkich strategii politycznych związanych z żywnością, przy jednoczesnym zapewnieniu bardziej spójnej polityki.

15.

Apeluje o całościowe, zrównoważone podejście obejmujące aspekty gospodarcze, społeczne i środowiskowe oraz oparte na jasnych, naukowych, ogólnounijnych definicjach, zasadach i celach ogólnych zrównoważonego rozwoju.

16.

Wzywa władze unijne, krajowe, lokalne i regionalne o dopilnowanie, by uwzględniano zrównoważony rozwój we wszystkich nurtach polityki związanych z żywnością. Przepisy ramowe powinny mieć na celu jasne określenie zakresu odpowiedzialności wszystkich podmiotów systemu żywnościowego poprzez ustanowienie wielopoziomowej współpracy oraz zadbanie o uczestnictwo na szczeblu unijnym, krajowym, regionalnym i lokalnym. Każdemu ewentualnemu rozszerzeniu kompetencji szczebla lokalnego i regionalnego powinno towarzyszyć wsparcie i wytyczne oraz odpowiednie zasoby finansowe, aby wypełnić dodatkowe zobowiązania.

17.

Przy przyjmowaniu krajowych celów w zakresie ograniczenia stosowania chemicznych środków ochrony roślin do 2030 r. państwa członkowskie, na terenie których znajdują się regiony najbardziej oddalone, wymienione w art. 349 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, mogą uwzględnić szczególne potrzeby tych regionów w zakresie stosowania środków ochrony roślin ze względu na specyficzne warunki klimatyczne i strukturę upraw w tych regionach. Nie może to jednak prowadzić do wyznaczania niższych celów w regionach najbardziej oddalonych.

18.

Podkreśla znaczenie innowacji technologicznych dla osiągnięcia zrównoważenia środowiskowego, a także dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju gospodarczego i społecznego oraz utrzymania obecnego poziomu produkcji.

Zarządzanie

19.

Jest przekonany, że miasta i regiony są kluczowymi podmiotami w tej dziedzinie, gdyż to one w głównej mierze stają wobec wyzwań związanych z systemami żywnościowymi. Należy zatem uwzględnić rolę miast i regionów z należytym poszanowaniem zasady pomocniczości. Żywność jest częścią sektora zdrowia i szkolnictwa, a także odnośnych organizacji administracyjnych. Regiony i miasta mają również do odegrania ważną rolę w promowaniu dobrej i sprawiedliwej opieki zdrowotnej i nawyków życiowych różnych grup ludności. Żywność jako działalność gospodarcza jest wyraźnie powiązana z rozwojem regionalnym i planowaniem przestrzennym, za które często odpowiedzialne są władze lokalne i regionalne.

20.

Zwraca uwagę na znaczenie innowacji społecznych w zaspokajaniu zbiorowych potrzeb i sprzyjaniu zrównoważonemu charakterowi systemów produkcji i konsumpcji żywności.

21.

Podkreśla znaczenie krótszych łańcuchów wartości przybliżających rolników do konsumentów dzięki sprzedaży bezpośredniej, co pozwoli zagwarantować przystępne ceny żywności dla konsumentów, a jednocześnie odpowiednie ceny dla producentów, umożliwiające im godny poziom życia.

22.

Dlatego ponawia swój apel o ustanowienie wielostronnej platformy ds. zrównoważonych systemów żywnościowych, angażującej Europejski Komitet Regionów wraz z innymi zainteresowanymi stronami i społeczeństwem obywatelskim. W ten sposób powstałaby sieć, która ułatwi europejskim regionom i miastom przejście na bardziej zrównoważone systemy żywnościowe, przy jednoczesnym uwzględnieniu różnic regionalnych oraz przeznaczenia i tradycji poszczególnych obszarów.

23.

Podkreśla rolę różnych podmiotów, które mogą generować zmiany w systemach żywnościowych, począwszy od producentów surowców, rolników i rybaków, poprzez różnych producentów i przedsiębiorców, producentów żywności, handlowców, sprzedawców detalicznych oraz przedsiębiorstwa hotelarsko-gastronomiczne i gastronomiczne, a skończywszy na podmiotach działających w sektorze zdrowia i na konsumentach.

24.

Zwraca się do Komisji Europejskiej o ustanowienie mechanizmu „zanieczyszczający płaci a dostawca otrzymuje”, aby nagradzać tych rolników lub innych producentów żywności, którzy wykraczają poza minimalne wymogi prawne UE i przynoszą społeczeństwu UE dodatkowe korzyści dla środowiska, a także aby zachęcać innych producentów żywności do poprawy zrównoważonego charakteru ich produkcji.

Zdrowy sposób odżywiania o zrównoważonym charakterze

25.

Ponieważ niezdrowe i niezrównoważone środowisko żywnościowe jest główną przyczyną niewłaściwych nawyków żywieniowych, Komitet nalega, aby w ramach dotyczących zrównoważonych systemów żywnościowych uwzględniono koncepcję środowiska żywnościowego, by ułatwić dostęp do zdrowej i zrównoważonej diety.

26.

Podkreśla rolę miast i regionów w kształtowaniu środowiska żywnościowego, w którym promowany będzie przystępny cenowo, łatwo dostępny, zrównoważony i zdrowy sposób odżywiania się, a producenci postępujący zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju będą otrzymywać wsparcie. Zwraca zatem uwagę, że miejskie planowanie przestrzenne ma wpływ na ułatwianie dostępu do zdrowej żywności. Jest to szczególnie ważne w pobliżu szkół i tam, gdzie występują tzw. „pustynie spożywcze”.

27.

Zauważa potencjał unijnego programu „Owoce, warzywa i mleko w szkole” dla łatwiejszego przejścia na zrównoważone i kompletne systemy żywnościowe i żywieniowe.

28.

Wzywa jednocześnie do jego przeglądu, tak aby zwiększyć spożycie produktów, które są elementem zdrowej, zrównoważonej, bardziej roślinnej diety, oraz by odnowić więź z rolnictwem poprzez działania edukacyjne w zrównoważonych gospodarstwach rolnych. W ramach przeglądu należy szczegółowo przeanalizować warunki promowania przez władze lokalne i regionalne zdrowej i zrównoważonej diety.

29.

Postuluje, by regularnie aktualizować krajowe wytyczne żywieniowe w celu wspierania zdrowej i zrównoważonej diety oraz przechodzenia na bardziej zrównoważone systemy żywnościowe.

30.

Apeluje o dostosowanie kampanii promocyjnych dotyczących produktów rolno-spożywczych do celów strategii „Od pola do stołu” oraz unijnego planu walki z rakiem.

31.

Domaga się, by środki publiczne były wydatkowane przede wszystkim na żywność związaną ze zdrowym i zrównoważonym sposobem odżywiania w większym stopniu opartym na produktach roślinnych. W tym celu gminy i regiony, jako główni zleceniodawcy publiczni, powinny mieć zapewnione wsparcie i doradztwo.

32.

Apeluje o taką politykę cenową, w której ceny żywności będą dostosowane do rzeczywistych kosztów produkcji żywności, zaś cena względna bardziej zrównoważonych wariantów produktów spożywczych, takich jak produkty o większej składowej roślinnej, zostanie obniżona.

33.

Apeluje o dotacje UE, aby wspierać drobnych producentów rolnych w produkcji ekologicznej żywności oraz nagradzać rolników, którzy stosują zrównoważone systemy pracy i promują dobrostan zwierząt.

34.

Postuluje wprowadzenie dla produktów żywnościowych pierwszej potrzeby zachęt podatkowych i minimalnej stawki podatku VAT.

35.

Jest zaniepokojony możliwym ponownym wprowadzeniem genetycznie zmodyfikowanych organizmów do naszej europejskiej żywności wraz z przyszłym europejskim wnioskiem dotyczącym rozporządzenia w sprawie roślin produkowanych za pomocą nowych technik genomowych (NGT). Powinno to opierać się na solidnej ocenie i rzetelnych dowodach naukowych Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). W każdym przypadku jakikolwiek produkt spożywczy zawierający GMO powinien mieć z przodu opakowania etykietę informującą o obecności GMO.

Zamówienia publiczne na żywność

36.

Ponawia swój apel (5) o usunięcie obecnych ograniczeń w przepisach dotyczących zamówień publicznych, jeśli chodzi o stosowanie kryteriów zrównoważonego rozwoju. Prawodawstwo UE w zakresie konkurencji zakazuje zawierania w dokumentacji zamówień publicznych preferencji terytorialnych (np. dla lokalnej żywności). Stwierdza, że obecnie władze publiczne, które chcą włączyć lokalnych dostawców i producentów oraz wspierać regionalną gospodarkę żywnościową, ryzykują postępowanie sądowe w związku z potencjalnym naruszeniem zasad wspólnego rynku, jeżeli wykorzystają istniejące luki prawne. Należy doprecyzować, że miasta i regiony, jako główni zleceniodawcy publiczni, powinny mieć zapewnione wsparcie i doradztwo.

37.

Podkreśla, że zamówienia publiczne na zrównoważoną, zdrową, sezonową i lokalną żywność stanowią potężne narzędzie przejścia na bardziej zrównoważone systemy żywnościowe zgodnie z polityką zrównoważonego rozwoju i celami zrównoważonego rozwoju, a także zachęca do stosowania kryteriów zielonych zamówień publicznych.

38.

Zwraca uwagę na konieczność przechodzenia w większym stopniu na żywność pochodzenia roślinnego jako podstawę bardziej zrównoważonego, neutralnego dla klimatu i odporniejszego systemu żywnościowego; w tym względzie podkreśla korzyści zdrowotne i kulturowe związane z tradycyjnym sposobem odżywiania.

39.

Wyraża obawy w związku z wprowadzaniem na europejskie rynki żywności produkowanej w laboratoriach, gdyż nie będzie ona w stanie zapewnić jakości, dobrostanu oraz ochrony kultury i tradycji. Żywność produkowana w laboratoriach jest nadal droga, co stanowi znaczną przeszkodę do pokonania.

40.

Zauważa, że niskoemisyjny łańcuch żywnościowy „od pola do stołu” pomaga osiągnąć cele redukcji emisji gazów cieplarnianych poprzez wprowadzanie innowacji naukowo-technicznych z zastosowaniem zasad obiegu zamkniętego w sektorze rolnym.

41.

Stwierdza, że trzeba włączyć krajowych i międzynarodowych ekspertów ds. zamówień publicznych w określenie kryteriów, które przyczynią się zarówno do promowania, jak i do wdrażania na szczeblu lokalnym i wśród nabywców publicznych, takich jak organy rządowe, regiony i miasta bardziej strategicznego wykorzystania zamówień publicznych.

42.

Wzywa do opracowania praktycznych przewodników dla urzędników odpowiedzialnych za zamówienia publiczne na temat wykorzystania zamówień publicznych do promowania celów zrównoważonego rozwoju oraz zdrowej, sezonowej, lokalnej i ekologicznej diety. Opowiada się za utworzeniem i wsparciem finansowym sieci kontaktów dla publicznych podmiotów zamawiających, aby mogły one dzielić się między sobą wytycznymi, fachową wiedzą i najlepszymi praktykami.

43.

Ponownie podkreśla, że UE i państwa członkowskie powinny zapewnić wsparcie finansowe i techniczne w celu bardziej strategicznego wykorzystania zamówień publicznych zgodnie z krajowymi i lokalnymi strategiami żywnościowymi i celami.

44.

Przywołuje korzyści płynące ze społecznie odpowiedzialnych zamówień publicznych na żywność. Takie zamówienia publiczne nie tylko zachęcają rolników do dalszej działalności na obszarach wiejskich, ale i obejmują gospodarkę społeczną i spółdzielnie społeczne w całym łańcuchu dostaw.

45.

Proponuje ustanowienie progresywnych celów dla poszczególnych krajów w zakresie zamówień publicznych na zrównoważoną żywność, zgodnie ze strategią „Od pola do stołu”.

Etykietowanie

46.

Zauważa, że wprowadzenie jednolitego etykietowania zrównoważonej żywności powinno być proporcjonalne, uregulowane prawnie, obowiązkowe i opracowane na podstawie solidnych i niezależnych danych naukowych oraz nie powinno kolidować z istniejącymi systemami, takimi jak oznaczenia geograficzne, poprzez arbitralne klasyfikowanie żywności, co mogłoby wprowadzać konsumentów w błąd co do wyboru żywności.

47.

Stwierdza, że etykietowanie pod kątem zrównoważoności powinno opierać się na kryteriach naukowych i obejmować wszystkie aspekty – środowiskowy, społeczny i żywieniowy. Powinno opierać się na oddzielnych indywidualnych wskaźnikach w celu zminimalizowania kompromisów między różnymi wymiarami zrównoważonego rozwoju. KR popiera proste, ogólnounijne etykietowanie produktów spożywczych z przodu opakowania na podstawie solidnych i niezależnych dowodów naukowych. Taki wskaźnik powinien uwydatnić produkty osiągające zarówno dobre, jak i gorsze wyniki, aby pomóc konsumentowi w dokonywaniu świadomego wyboru przy zakupie żywności. Podkreśla w tym względzie znaczenie realizowanych już od wczesnego dzieciństwa kampanii uświadamiających, zrównoważonych programów edukacji żywieniowej oraz innych inicjatyw na poziomie społeczności lokalnych.

48.

Podkreśla, że etykietowanie powinno być powiązane z polityką marketingu i promocji, a także z ograniczeniem ilości opakowań i odpadów opakowaniowych.

49.

Zwraca uwagę na to, że udostępnienie rolnikom skutecznych rozwiązań o charakterze organicznym lub biologicznym, tak aby ograniczyć stosowanie pestycydów i chemikaliów, jest niezbędne do zwiększenia odporności gospodarstw na wstrząsy zewnętrzne, ochrony zdrowia ludzi i przyrody oraz zachowania żyzności gleby, co w ostatecznym rozrachunku zwiększy bezpieczeństwo żywnościowe.

50.

Uważa, że dobrowolne systemy etykietowania żywności przyjęte bez koordynacji na poziomie europejskim mogą zakłócać jednolity rynek i negatywnie na niego wpływać, ze szczególną szkodą dla małych i średnich producentów. Jednocześnie uznaje, że nie może przeważyć to nad imperatywem zapewnienia wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludzi podczas określania i wdrażania wszelkich polityk i działań.

51.

Opowiada się za tym, by polityka UE pomagała konsumentom w podejmowaniu świadomych, zdrowych i zrównoważonych decyzji dotyczących żywności, w tym poprzez przyjęcie zharmonizowanych i proporcjonalnych europejskich systemów etykietowania opartych na solidnych i niezależnych dowodach naukowych.

52.

Podkreśla, że etykietowanie żywności musi odbywać się w sposób skoordynowany i zharmonizowany na szczeblu europejskim, bez wprowadzania jakichkolwiek ograniczeń ilościowych lub jakościowych w handlu wewnątrzeuropejskim i bez uszczerbku dla prawidłowego funkcjonowania jednolitego rynku, chyba że jest to uzasadnione imperatywnymi powodami, takimi jak ochrona zdrowia ludzi.

Bezpieczeństwo żywnościowe

53.

Wzywa UE do zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego i inwestowania w zrównoważoną lokalną produkcję rolną oraz do skrócenia łańcuchów dostaw.

54.

Podkreśla konieczność zapewnienia logistyki i transportu żywności między państwami członkowskimi również w sytuacjach kryzysowych.

55.

Apeluje o zmniejszenie zależności poprzez dywersyfikację źródeł importu kluczowych towarów za pomocą solidnej polityki handlowej, która będzie skłaniać również partnerów handlowych UE do bardziej zrównoważonego rozwoju. Producenci importowanych produktów muszą spełniać te same wymogi sanitarne dotyczące produkcji, co rolnicy unijni.

56.

Domaga się daleko idącej spójności i koordynacji między strategiami politycznymi UE w zakresie zrównoważonej produkcji żywności, konsumpcji i handlu, aby krótkowzroczne praktyki uczynić zrównoważonymi. W tym kontekście ramy dotyczące zrównoważonych systemów żywnościowych muszą również zapewniać spójność i zgodność między politykami UE dotyczącymi zrównoważonej produkcji żywności, konsumpcji i handlu, tak aby dopilnować, by sprowadzane produkty rolno-spożywcze spełniały takie same wymogi społeczne i środowiskowe dotyczące produkcji, jak te obowiązujące w Unii Europejskiej zgodnie z zasadami Światowej Organizacji Handlu.

57.

Podkreśla, że trzeba wzmocnić politykę badań naukowych i innowacji w dziedzinie zrównoważonej żywności. Europa musi dysponować prawodawstwem, które będzie sprzyjać stosowaniu nowych innowacyjnych technik.

---

(1)  FAO, 2014.

(2)  Systemy żywnościowe – OECD.

(3)  Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy (Dz.U. L 312 z 22.11.2008, s. 3).

(4)  flw_eu-actions_fwrt_20230210_recom-cit_0.pdf (europa.eu)

(5)  Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – W kierunku polityki UE dotyczącej zrównoważonej żywności i sprzyjającej tworzeniu miejsc pracy i wzrostowi gospodarczemu w regionach i miastach Europy (Dz.U. C 272 z 17.8.2017, s. 14).

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Akt w sprawie Interoperacyjnej Europy

(2023/C 257/06)

Sprawozdawca: Michele PAIS (IT/EKR), przewodniczący i członek Rady Regionalnej Sardynii Dokument źródłowy: Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego środki na rzecz zapewnienia wysokiego poziomu interoperacyjności sektora publicznego w całej Unii (akt w sprawie Interoperacyjnej Europy) COM(2022) 720

I.   ZALECANE POPRAWKI

Poprawka 1

Motyw 3

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską

Poprawka KR-u

Nowa struktura zarządzania powinna opierać się na prawnym upoważnieniu do kierowania dalszym rozwojem europejskich ram interoperacyjności i innych wspólnych rozwiązań interoperacyjnych, takich jak specyfikacje i aplikacje. Ponadto niniejsze rozporządzenie powinno ustanowić jasne i łatwo rozpoznawalne oznaczenie dla niektórych rozwiązań interoperacyjnych. Należy wspierać tworzenie aktywnej społeczności wokół rozwiązań technologicznych z zakresu otwartej administracji.

Nowa struktura zarządzania powinna umożliwić władzom lokalnym i regionalnym sprawiedliwy wpływ na tempo i stopień wdrażania zgodnie z zasadą pomocniczości . Dzięki temu nowa struktura zarządzania opierałaby się na prawnym upoważnieniu do kierowania dalszym rozwojem europejskich ram interoperacyjności i innych wspólnych rozwiązań interoperacyjnych, takich jak specyfikacje i aplikacje. Skutki finansowe dla władz lokalnych i regionalnych w związku z zadaniami z zakresu wdrażania interoperacyjności powinny zostać utrzymane na jak najniższym poziomie. Ponadto niniejsze rozporządzenie powinno ustanowić jasne i łatwo rozpoznawalne oznaczenie dla niektórych rozwiązań interoperacyjnych. Należy wspierać tworzenie aktywnej społeczności wokół rozwiązań technologicznych z zakresu otwartej administracji.

Uzasadnienie

Władze lokalne i regionalne dysponują ograniczonymi zasobami w zakresie finansowania, zasobów ludzkich, narzędzi itp. W związku z tym powinny one zachować poczucie kontroli nad procesem wdrażania, przy jednoczesnym przestrzeganiu zasady pomocniczości. Powinny również otrzymać adekwatne środki na pokrycie dodatkowych kosztów związanych z procesem wdrażania.

Poprawka 2

Motyw 3

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską

Poprawka KR-u

Aby proces ten był wystarczająco demokratyczny i oddolny, obywatele europejskich państw członkowskich powinni mieć możliwość wypowiedzenia się na temat priorytetów w zakresie rozwiązań interoperacyjnych. W tym celu, zgodnie z celem aktu w sprawie Interoperacyjnej Europy, władze lokalne i regionalne mogą co 2 lata prowadzić bezpośrednie konsultacje z obywatelami w celu zbadania, które rozwiązania interoperacyjne obywatele uznają za priorytetowe. Komisja Europejska udziela władzom lokalnym i regionalnym odpowiedniego wsparcia finansowego na prowadzenie takich dialogów z obywatelami. Władze lokalne i regionalne dzielą się wynikami konsultacji z Radą ds. Interoperacyjnej Europy i ze społecznością Interoperacyjnej Europy.

Uzasadnienie

Władze lokalne i regionalne znajdują się najbliżej obywateli, w związku z czym mogą uzyskać najdokładniejszy wgląd w priorytety i oczekiwania obywateli. Aby interoperacyjność stała się procesem demokratycznym i oddolnym, kluczowe znaczenie będzie miało wystarczające i aktywne zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych w monitorowanie priorytetów obywateli.

Poprawka 3

Motyw 8

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską

Poprawka KR-u

Aby utworzyć transgraniczne interoperacyjne usługi publiczne, należy skupić się na aspekcie interoperacyjności na jak najwcześniejszym etapie procesu kształtowania polityki. W związku z tym organizacje publiczne zamierzające utworzyć nową lub zmodyfikować istniejącą sieć i system informatyczny, które mogą mieć duży wpływ na interoperacyjność transgraniczną, powinny przeprowadzić ocenę interoperacyjności. Ocena ta jest niezbędna do oszacowania skali wpływu planowanego działania oraz do zaproponowania środków mających na celu osiągnięcie korzyści i pokrycie ewentualnych kosztów. Ocena interoperacyjności powinna być obowiązkowa w trzech przypadkach, które wchodzą w zakres interoperacyjności transgranicznej. W innych sytuacjach organizacje publiczne mogą zdecydować o przeprowadzeniu dobrowolnej oceny interoperacyjności.

Aby utworzyć transgraniczne interoperacyjne usługi publiczne, należy skupić się na aspekcie interoperacyjności na jak najwcześniejszym etapie procesu kształtowania polityki. W związku z tym organizacje publiczne zamierzające utworzyć nową lub zmodyfikować istniejącą sieć i system informatyczny, które mogą mieć duży wpływ na interoperacyjność transgraniczną, powinny przeprowadzić ocenę interoperacyjności. Ocena ta jest niezbędna do oszacowania skali wpływu planowanego działania oraz do zaproponowania środków mających na celu osiągnięcie korzyści i pokrycie ewentualnych kosztów. W celu zapewnienia sprawnego wdrożenia oceny interoperacyjności Rada ds. Interoperacyjnej Europy powinna opublikować szczegółowe wytyczne dotyczące usług objętych dyrektywą. Ocena interoperacyjności powinna być obowiązkowa w trzech przypadkach, które wchodzą w zakres interoperacyjności transgranicznej. W przypadkach, gdy ocena interoperacyjności jest obowiązkowa, należy zapewnić możliwości szkoleniowe, a źródła finansowania takie jak program „Cyfrowa Europa” powinny zagwarantować, że władzom lokalnym i regionalnym zostaną również udostępnione środki na pokrycie dodatkowo poniesionych kosztów.  W sytuacjach , gdy ocena nie jest obowiązkowa, organizacje publiczne mogą zdecydować o przeprowadzeniu dobrowolnej oceny interoperacyjności.

Uzasadnienie

Władze lokalne i regionalne dysponują ograniczonymi budżetami, więc nie można oczekiwać, że będą pokrywać koszty obowiązkowych ocen ze środków własnych. W przypadkach, w których oceny interoperacyjności są obowiązkowe, finansowanie ocen powinna zapewniać Komisja.

Poprawka 4

Motyw 37

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską	Poprawka KR-u
W celu zapewnienia jednolitych warunków wykonywania niniejszego rozporządzenia należy powierzyć Komisji uprawnienia wykonawcze do określenia przepisów i warunków dotyczących tworzenia i funkcjonowania piaskownic regulacyjnych.	W celu zapewnienia jednolitych warunków wykonywania niniejszego rozporządzenia należy powierzyć Komisji uprawnienia wykonawcze do określenia przepisów i warunków dotyczących tworzenia i funkcjonowania piaskownic regulacyjnych we współpracy z odpowiednimi organami sektora publicznego, w tym władzami lokalnymi i regionalnymi .

Uzasadnienie

Ponieważ działalność piaskownic regulacyjnych leży w gestii uczestniczących organów sektora publicznego, Komisja Europejska jednostronnie ustanawiałaby warunki operacyjne bez konsultacji z innymi właściwymi podmiotami.

Poprawka 5

Artykuł 3 ust. 3

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską

Poprawka KR-u

Właściwe organy krajowe i koordynatorzy ds. interoperacyjności udzielają wsparcia niezbędnego do przeprowadzenia oceny interoperacyjności. Komisja może dostarczyć narzędzia techniczne wspierające ocenę.

Właściwe organy krajowe i koordynatorzy ds. interoperacyjności udzielają wsparcia niezbędnego do przeprowadzenia oceny interoperacyjności. Komisja może dostarczyć narzędzia techniczne wspierające ocenę. Zanim weryfikacja interoperacyjności będzie musiała zostać przeprowadzona obowiązkowo, właściwe organy krajowe i Rada ds. Interoperacyjnej Europy udzielają wsparcia w zakresie wstępnej oceny, czy planowana operacja wchodzi w zakres niniejszego rozporządzenia.

Uzasadnienie

Zakres rozporządzenia jest szeroki, więc dla mniejszych organów sektora publicznego lub gmin dokonanie oceny, czy planowana operacja ma charakter transgraniczny, może okazać się zbyt skomplikowane.

Poprawka 6

Art. 3 ust. 5

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską

Poprawka KR-u

5. […] — Podczas przeprowadzania oceny interoperacyjności organ sektora publicznego lub dana instytucja, organ lub agencja Unii powstrzymuje się od korzystania z wiedzy fachowej swojego usługodawcy lub jego pracowników w celu zapobieżenia potencjalnemu konfliktowi interesów. Konsultacje te pozostają bez uszczerbku dla ochrony interesów handlowych lub publicznych lub bezpieczeństwa takich systemów.

Uzasadnienie

Aby uniknąć uzależnienia od jednego dostawcy, zainteresowane organy sektora publicznego powinny korzystać z wiedzy fachowej osób niezależnych od dostawców obecnych systemów lub sieci, ponieważ ich oceny mogą być stronnicze z korzyścią dla istniejących rozwiązań.

Poprawka 7

Artykuł 9 ust. 2

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską

Poprawka KR-u

W projekcie wspierającym wdrażanie polityki określa się: a) istniejące rozwiązania w ramach Interoperacyjnej Europy uznane za niezbędne do cyfrowego wdrażania wymogów polityki; b) wszelkie brakujące rozwiązania interoperacyjne, które należy opracować, uznane za niezbędne do cyfrowego wdrażania wymogów polityki; c) inne zalecane środki wsparcia, takie jak szkolenia lub wzajemne oceny.

W projekcie wspierającym wdrażanie polityki określa się: a) istniejące rozwiązania w ramach Interoperacyjnej Europy uznane za niezbędne do cyfrowego wdrażania wymogów polityki; b) wszelkie brakujące rozwiązania interoperacyjne, które należy opracować, uznane za niezbędne do cyfrowego wdrażania wymogów polityki; c) inne zalecane środki wsparcia, takie jak szkolenia lub wzajemne oceny; d) możliwości udzielenia wsparcia finansowego na wdrażanie rozwiązań związanych z interoperacyjnością.

Uzasadnienie

Wdrożenie interoperacyjności będzie bez pomocy finansowej niemożliwe, dlatego powinno również stanowić element wsparcia realizacji polityki.

Poprawka 8

Artykuł 11 ust. 2

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską	Poprawka KR-u
Piaskownice regulacyjne funkcjonują w ramach odpowiedzialności uczestniczących organów sektora publicznego, a w przypadku gdy funkcjonowanie danej piaskownicy wiąże się z przetwarzaniem danych osobowych przez organy sektora publicznego, funkcjonuje ona pod nadzorem innych właściwych organów krajowych […].	Piaskownice regulacyjne funkcjonują w ramach odpowiedzialności uczestniczących organów sektora publicznego, a w przypadku gdy funkcjonowanie danej piaskownicy wiąże się z przetwarzaniem danych osobowych przez organy sektora publicznego, funkcjonuje ona pod nadzorem innych właściwych organów krajowych lub organów szczebla niższego niż krajowy […].

Uzasadnienie

Piaskownice regulacyjne mogą również funkcjonować na szczeblu lokalnym i regionalnym. Władze lokalne i regionalne odgrywają kluczową rolę we wdrażaniu rozwiązań interoperacyjnych blisko obywateli, świadczą też szeroki zakres usług na szczeblu lokalnym.

Poprawka 9

Artykuł 12 ust. 1

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską

Poprawka KR-u

Uczestniczące organy sektora publicznego zapewniają, aby w zakresie, w jakim innowacyjne rozwiązanie interoperacyjne wiąże się z przetwarzaniem danych osobowych lub z innego tytułu wchodzi w zakres kompetencji nadzorczych innych organów krajowych udzielających dostępu do danych lub wspierających ten dostęp, krajowe organy ochrony danych i te inne organy krajowe włączono w działalność piaskownicy regulacyjnej. […]

Uczestniczące organy sektora publicznego zapewniają, aby w zakresie, w jakim innowacyjne rozwiązanie interoperacyjne wiąże się z przetwarzaniem danych osobowych lub z innego tytułu wchodzi w zakres kompetencji nadzorczych innych organów krajowych lub organów szczebla niższego niż krajowy udzielających dostępu do danych lub wspierających ten dostęp, krajowe organy ochrony danych lub organy ochrony danych szczebla niższego niż krajowy i te inne organy krajowe lub organy szczebla niższego niż krajowy włączono w działalność piaskownicy regulacyjnej. […]

Uzasadnienie

Piaskownice regulacyjne mogą również funkcjonować na szczeblu lokalnym i regionalnym. Władze lokalne i regionalne odgrywają kluczową rolę we wdrażaniu rozwiązań interoperacyjnych blisko obywateli, świadczą też szeroki zakres usług na szczeblu lokalnym.

Poprawka 10

Artykuł 13 ust. 2

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską

Poprawka KR-u

Komisja organizuje szkolenia na temat interoperacyjności na szczeblu Unii w celu zacieśnienia współpracy i usprawnienia wymiany najlepszych praktyk między pracownikami organów sektora publicznego oraz instytucji, organów i agencji Unii. Szkolenia ogłaszane są na portalu Interoperacyjna Europa.

Komisja organizuje szkolenia na temat interoperacyjności na szczeblu Unii w celu zacieśnienia współpracy i usprawnienia wymiany najlepszych praktyk między pracownikami organów sektora publicznego oraz instytucji, organów i agencji Unii. Szkolenia skierowane do decydentów lub praktyków ogłaszane są na portalu Interoperacyjna Europa i mogą obejmować internetowe sesje informacyjne, filmy instruktażowe i warsztaty, materiały szkoleniowe dla instruktorów oraz wytyczne dotyczące uczenia się w miejscu pracy .

Uzasadnienie

W przypadku konsultacji sieć RegHub KR-u wykazała, że szkolenie w zakresie interoperacyjności jest kluczowym priorytetem. Oprócz praktyków i ekspertów w dziedzinie ICT ważne jest ukierunkowanie działań na kadrę kierowniczą wyższego szczebla i dostosowanie kadry kierowniczej średniego szczebla, ponieważ może być wymagana zmiana kultury.

Poprawka 11

Art. 15 ust. 4 lit. r)

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską	Poprawka KR-u
regularnie informuje koordynatorów ds. interoperacyjności i społeczność Interoperacyjnej Europy o sprawach dotyczących transgranicznej interoperacyjności sieci i systemów informatycznych oraz uzgadnia z nimi kwestie w tym zakresie.	regularnie informuje koordynatorów ds. interoperacyjności i społeczność Interoperacyjnej Europy o sprawach dotyczących transgranicznej interoperacyjności sieci i systemów informatycznych , a także odpowiednich projektów i sieci finansowanych przez UE, oraz uzgadnia z nimi kwestie w tym zakresie.

Uzasadnienie

Zarząd powinien przedstawić inne istotne projekty finansowane przez UE, takie jak AURORAL w ramach programu „Horyzont 2020”, lub sieci miast na rzecz transformacji cyfrowej, takie jak living-in.eu, a także dążyć do synergii na poziomie strategicznym i operacyjnym.

Poprawka 12

Artykuł 16 ust. 4

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską	Poprawka KR-u
	d) wspierania organów sektora publicznego, instytucji, agencji lub organów Unii w przeprowadzaniu ocen interoperacyjności.

Uzasadnienie

Zalecenie to wpisuje się w propozycję, by zebrać ekspertów ze wszystkich państw członkowskich UE w celu wsparcia ocen interoperacyjności. W przeciwieństwie do wzajemnych ocen, o których mowa w art. 14, eksperci nie muszą pochodzić z państw członkowskich innych niż państwa członkowskie, w których siedzibę ma organ publiczny poddawany wzajemnej ocenie w zakresie oceny interoperacyjności.

Poprawka 13

Artykuł 17 ust. 2 lit. f)

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską	Poprawka KR-u
koordynuje i wspiera aktywne zaangażowanie różnych podmiotów krajowych w społeczność Interoperacyjnej Europy […]	koordynuje i wspiera aktywne zaangażowanie różnych podmiotów krajowych , w tym władz lokalnych i regionalnych, w społeczność Interoperacyjnej Europy […]

Uzasadnienie

Władze lokalne i regionalne odgrywają kluczową rolę we wdrażaniu rozwiązań interoperacyjnych blisko obywateli, świadczą też szeroki zakres usług na szczeblu lokalnym.

Poprawka 14

Artykuł 17 ust. 3

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską	Poprawka KR-u
Państwa członkowskie zapewniają, aby właściwy organ dysponował odpowiednimi kompetencjami i zasobami do skutecznego i efektywnego wykonywania powierzonych mu zadań.	Państwa członkowskie zapewniają, aby właściwy organ dysponował odpowiednimi kompetencjami do skutecznego i efektywnego wykonywania powierzonych mu zadań. Komisja zagwarantuje, aby właściwe organy państw członkowskich otrzymywały odpowiednie środki finansowe na wsparcie realizacji tych zadań.

Uzasadnienie

Ponieważ wyznaczonym właściwym organom zostaną powierzone dodatkowe zadania związane z interoperacyjnością, Komisja musi zagwarantować, aby koszty tych zadań, w tym związane z zatrudnianiem dodatkowych pracowników, nie były ponoszone wyłącznie przez te organy.

Poprawka 15

Art. 19 ust. 2 lit. d)

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską	Poprawka KR-u
wskazanie synergii z innymi odpowiednimi unijnymi i krajowymi programami i inicjatywami.	wskazanie synergii z innymi odpowiednimi unijnymi, krajowymi , regionalnymi i lokalnymi programami i inicjatywami.

Uzasadnienie

Władze lokalne i regionalne odgrywają kluczową rolę we wdrażaniu rozwiązań interoperacyjnych blisko obywateli, świadczą też szeroki zakres usług na szczeblu lokalnym.

Poprawka 16

Artykuł 21 ust. 1

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską

Poprawka KR-u

Z zastrzeżeniem dostępności środków finansowych z budżetu ogólnego Unii pokrywane są koszty : a) rozwoju i utrzymania portalu Interoperacyjna Europa; b) opracowania, utrzymania i propagowania rozwiązań w ramach Interoperacyjnej Europy; c) środków wsparcia w ramach Interoperacyjnej Europy.

Z zastrzeżeniem dostępności środków finansowych z budżetu ogólnego Unii pokrywane są: a) koszty rozwoju i utrzymania portalu Interoperacyjna Europa; b) koszty opracowania, utrzymania i propagowania rozwiązań w ramach Interoperacyjnej Europy; c) koszty środków wsparcia w ramach Interoperacyjnej Europy; d) koszty obowiązkowych ocen interoperacyjności na rzecz władz lokalnych i regionalnych. e) konsultacje z obywatelami prowadzone przez władze lokalne i regionalne dotyczące priorytetów interoperacyjności.

Uzasadnienie

Władze lokalne i regionalne dysponują ograniczonymi budżetami, więc nie można oczekiwać, że będą pokrywać wszystkie koszty obowiązkowych ocen ze środków własnych. W przypadkach, w których oceny interoperacyjności są obowiązkowe, finansowanie ocen powinna zapewniać Komisja. Zgodnie z poprawką 12 władze lokalne i regionalne znajdują się najbliżej obywateli, w związku z czym mogą uzyskać najdokładniejszy wgląd w priorytety i oczekiwania obywateli w odniesieniu do rozwiązań interoperacyjnych, które mają zostać opracowane. Zasadnicze znaczenie będzie miało wystarczające i aktywne zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych w monitorowanie priorytetów obywateli; w tym celu niezbędne będzie odpowiednie finansowanie.

Poprawka 17

Artykuł 21 ust. 1

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską	Poprawka KR-u
	(e) związane z dodatkowymi wydatkami ponoszonymi przez właściwe organy w związku z ich pracami w zakresie interoperacyjności.

Uzasadnienie

Ponieważ wyznaczonym właściwym organom zostaną powierzone dodatkowe zadania związane z interoperacyjnością, Komisja musi zagwarantować, aby koszty tych zadań, w tym związane z zatrudnianiem dodatkowych pracowników, nie były ponoszone wyłącznie przez te organy.

II.   ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW (KR),

1.

Odnotowuje wniosek ustawodawczy, który ma na celu ustanowienie ogólnounijnego systemu zarządzania interoperacyjnością, zachowując właściwą równowagę między stosowaniem podejścia odgórnego przy określaniu procedury formułowania ogólnych zaleceń dotyczących rozwiązań interoperacyjnych na szczeblu UE, a potrzebą uwzględniania wkładu władz lokalnych i regionalnych, biorąc pod uwagę, że są one najbliżej obywateli przy wdrażaniu prawodawstwa UE.

2.

Zauważa jednak, że niektóre aspekty wniosku wymagają wzmocnienia i dopracowania, zwłaszcza w odniesieniu do nowych zadań dla władz szczebla niższego niż krajowy, zasobów przeznaczonych na umożliwienie tym władzom szybkiego i skutecznego wdrażania rozwiązań interoperacyjnych, a także w odniesieniu do zrównoważonej struktury zarządzania, która będzie zgodna z zasadą pomocniczości i różnymi modelami zarządzania państw członkowskich i umożliwi władzom lokalnym i regionalnym wpływanie na ostateczne decyzje dotyczące tempa i stopnia wdrażania rozwiązań interoperacyjnych.

3.

Zaleca się uwzględnienie ewentualnego istnienia krajowych systemów interoperacyjności, o charakterze ogólnym lub sektorowym, które zostały uruchomione przed wprowadzeniem niniejszych ram regulacyjnych, ponieważ mogą one być sprzeczne z nowo wprowadzonymi przepisami, powodując rozbieżności i wymagając wykorzystania znacznych zasobów ludzkich i finansowych do ich wdrożenia.

4.

Podkreśla kluczową rolę władz lokalnych i regionalnych w świadczeniu usług na rzecz obywateli oraz zaznacza, że te usługi powinny zostać poddane cyfryzacji do 2030 r., zgodnie z zapisami dotyczącymi cyfrowej dekady Europy oraz z zasadami pomocniczości i proporcjonalności, przy czym w szczególności wszystkie zaangażowane podmioty muszą zawsze chronić dane osobowe.

5.

Zwraca uwagę, że usługi te obejmują zazwyczaj sektory takie jak mobilność, energetyka, ludność, zdrowie, rolnictwo itp., podkreślając jednocześnie wzajemne powiązania między wykorzystaniem danych w tych sektorach a odpowiednimi przepisami UE, takimi jak unijny akt w sprawie danych (1), akt w sprawie zarządzania danymi i ogólne rozporządzenie o ochronie danych (2).

6.

Przyznaje, że dzięki dodatkowemu wsparciu finansowemu oraz zapewnieniu szkolenia i podnoszenia kwalifikacji personelu samorządów interoperacyjność może znacznie poprawić efektywność administracji publicznej na szczeblu lokalnym i regionalnym. Władze lokalne i regionalne powinny w ramach zasad pomocniczości i proporcjonalności zapewnić interoperacyjność swoich systemów z systemami innych władz lokalnych, regionalnych, krajowych, a także władz pozostałych państw członkowskich UE oraz współpracujących z nimi przedsiębiorstw i dostawców; w kontekście omawianego wniosku ustawodawczego UE kluczową kwestią jest interoperacyjność transgraniczna.

7.

Zdaje sobie sprawę, że w obecnej sytuacji gospodarczej wiele organów administracji lokalnej i regionalnej boryka się z ograniczeniami w zakresie zasobów finansowych i ludzkich, a mimo to cyfryzacja musi być traktowana priorytetowo. Podkreśla, że bez wsparcia finansowego te wyzwania mogą ograniczać przyszłe możliwości gospodarcze i społeczne oraz stanowić rzeczywiste zagrożenie dla ogólnej spójności cyfrowej. W związku z tym wzywa instytucje europejskie do wspierania transformacji cyfrowej za pomocą odpowiednich środków finansowych, w tym dla mniejszych lub znajdujących się w niekorzystnej sytuacji regionów i wysp.

8.

Podkreśla, że badanie przeprowadzone w skupiającej władze lokalne i regionalne sieci RegHub (3) wykazało, iż główne wyzwania związane z osiągnięciem interoperacyjności na szczeblu lokalnym obejmują: przestrzeganie odpowiednich wymogów prawnych; zgodność z wymogami technicznymi w celu zintegrowania danych ze złożonymi specyfikacjami; brak interoperacyjności różnych systemów na szczeblu krajowym; brak stale dostępnych danych; różnorodność źródeł i rodzajów wykorzystywania danych; ponadto należy ograniczyć biurokrację w organizacjach i zmienić kulturę organizacyjną zgodnie z interoperacyjnością systemów technicznych (interoperacyjność organizacyjna).

9.

Docenia pracę Komisji Europejskiej nad przygotowaniem tego wniosku, a także jej inkluzywne podejście uwzględniające zalecenia grupy ekspertów ds. interoperacyjności usług publicznych (4), niedawno przyjętą opinię platformy ds. dostosowania się do wymogów przyszłości w sprawie „Strategii interoperacyjności administracji publicznej” (5) oraz wkład szeregu zainteresowanych stron i wczesnych użytkowników, którzy wprowadzają w życie innowacyjne rozwiązania na bardzo wczesnym etapie.

10.

Ponownie podkreśla potrzebę zagwarantowania wprowadzenia spójnych rozwiązań przez zapewnienie retrospektywnej zgodności nowych systemów z dotychczasowymi systemami (6).

11.

Pochwala wykorzystanie rozwiązań darmowych i rozwiązań opartych na otwartym oprogramowaniu, które stanowiłyby niewątpliwą korzyść dla władz lokalnych i obywateli Europy, ponieważ zdecydowanie odgrywają one kluczową rolę w osiągnięciu pożądanego rozpowszechniania i ponownego wykorzystywania rozwiązań interoperacyjnych, zwiększając w ten sposób interoperacyjność transgraniczną w rozumieniu art. 4 ust. 1.

12.

Zauważa, że opracowanie i wdrożenie wspólnych rozwiązań interoperacyjnych pociągnie za sobą znaczne koszty finansowe i kadrowe dla władz lokalnych i regionalnych. Podkreśla, że obejmuje to potrzebę opracowania nowych interoperacyjnych rozwiązań i inwestowania w nie lub rozpoczęcia przekształcania istniejących systemów. W tym celu w pokryciu powiązanych kosztów władzom lokalnym i regionalnym powinny pomóc środki dostępne w ramach programu „Cyfrowa Europa”.

13.

Podkreśla, że przede korzystanie z wolnego i otwartego oprogramowania jest kluczową i niezbędną metodą pozwalającą uniknąć uzależnienia od jednego dostawcy oraz że ewentualne udostępnianie i ponowne wykorzystywanie rozwiązań interoperacyjnych nieopartych na otwartym oprogramowaniu nie daje posiadaczom praw niesprawiedliwej przewagi konkurencyjnej w rozumieniu art. 4 ust. 2.

14.

Apeluje do Rady ds. Interoperacyjnej Europy, aby przedstawiła konkretne wskazówki na temat tego, kiedy przeprowadza się obowiązkową ocenę interoperacyjności i jakie czynniki mogą ją powodować, na przykład w przypadku zamówień publicznych. Podkreśla ponadto, że wdrożenie oceny interoperacyjności nie powinno być obowiązkowe do czasu przyjęcia odpowiednich wytycznych przez Radę ds. Interoperacyjnej Europy.

15.

Proponuje opracowanie ram i wytycznych dotyczących odpowiedniego licencjonowania i stosowania rozwiązań interoperacyjnych opartych na otwartym oprogramowaniu i chronionych prawem autorskim w celu wsparcia administracji publicznej w zamówieniach publicznych i przetargach na takie rozwiązania.

16.

Zauważa, że zarządzanie interoperacyjnością jest fragmentaryczne, zwłaszcza w krajach, gdzie administracja ma charakter zdecentralizowany, ze względu na dobrowolny charakter europejskich ram interoperacyjności; podkreśla kluczową rolę właściwych organów krajowych oraz władz lokalnych i regionalnych będących „wczesnymi użytkownikami” w podnoszeniu świadomości i wspieraniu transformacji cyfrowej w ich partnerskich miastach i regionach.

17.

Ponownie podkreśla potrzebę zniwelowania przepaści cyfrowej i terytorialnej. Do realizacji tego celu przyczyni się założenie cyfrowego kompasu (7) zakładające, że do 2030 r. 100 % kluczowych usług publicznych będzie świadczonych online. Zaznacza, że cyfrowe lub internetowe zapewnienie interoperacyjności usług publicznych ma ogromne znaczenie dla wszystkich regionów i gmin w UE, niezależnie od ich położenia geograficznego, w tym dla regionów peryferyjnych, oddalonych wysp i obszarów górskich. Technologia może zagwarantować tym regionom i gminom możliwość przezwyciężenia niedogodności wynikających z ich peryferyjnego położenia; podkreśla potrzebę konkretnej i skutecznej współpracy z regionami wyspiarskimi i peryferyjnymi w zakresie zarządzania interoperacyjną transformacją.

18.

Z zadowoleniem przyjmuje działania proaktywnych miast i regionów, które szukają rozwiązań i dzielą się najlepszymi praktykami, są wczesnymi użytkownikami i testują nowe rozwiązania. Pochwala pracę ruchu Living-in.EU (8), łączącego miasta i społeczności we wspieraniu transformacji cyfrowej, oraz Open and Agile Smart Cities, które opracowują minimalne mechanizmy interoperacyjności jako uniwersalne narzędzia służące osiągnięciu interoperacyjności danych, systemów i usług między miastami i dostawcami na całym świecie. Podkreśla, że w celu osiągnięcia bardziej jednolitego środowiska interoperacyjności i powszechnie stosowanych rozwiązań interoperacyjnych należy ustanowić ogólnounijny system zarządzania.

19.

Zauważa, że zamówienia publiczne i przetargi na nowe systemy lub modernizację istniejących systemów będą dla władz lokalnych i regionalnych obciążeniem, zwłaszcza ze względu na brak wiedzy fachowej, środków finansowych i personelu.

20.

Ponownie podkreśla kluczowe znaczenie interoperacyjności dla odporności cyfrowej i strategicznej niezależności UE: gdy usługi i systemy są ze sobą połączone, należy zapobiegać wybuchowi ewentualnej „cyfrowej pandemii” w wyniku poważnego cyberataku na najsłabszy punkt sieci, stosując te same lub podobne rozwiązania we wszystkich połączonych podmiotach. Jednocześnie wykorzystanie rozwiązań opartych na otwartym oprogramowaniu zmniejszy zależność od głównych dostawców rozwiązań w zakresie oprogramowania, zwiększając tym samym strategiczną niezależność UE.

21.

Przyjmuje do wiadomości obawy miast, mniejszych gmin i regionów związane z nowymi zadaniami powierzonymi im w drodze proponowanego rozporządzenia i podkreśla bezwzględną potrzebę uwzględnienia ich szczególnych interesów. Zaznacza, że przedstawiciele KR-u muszą być integralną częścią strategicznej warstwy zarządzania interoperacyjnością, a poprzez swój udział w Radzie ds. Interoperacyjnej Europy zamierza zadbać o uwzględnienie problemów lokalnych i regionalnych.

22.

Zaznacza, że dla władz lokalnych i regionalnych jest ważne, aby uzyskały od Rady ds. Interoperacyjnej Europy i właściwych organów krajowych konkretne wytyczne na temat tego, które usługi wchodzą w zakres stosowania oceny interoperacyjności. Podkreśla, że przed przeprowadzeniem oceny interoperacyjności należy zdefiniować kontrolę wstępną zastosowania transgranicznego, a odpowiedzialne powinny być za to właściwe organy krajowe.

23.

Z zadowoleniem przyjmuje fakt, że we wniosku kładzie się nacisk na rozwiązania oparte na otwartym oprogramowaniu, a także na udział podmiotów opracowujących otwarte oprogramowanie w społeczności Interoperacyjnej Europy. Otwarte oprogramowanie jako kluczowy element rozwiązań usługowych na szczeblu administracji lokalnej/regionalnej pozwoli na zwiększenie przejrzystości, zmniejszenie kosztów, poprawę cyberbezpieczeństwa i uniknięcie uzależnienia od jednego dostawcy, czyli sytuacji, w których zgromadzone dane mogą nie być dostępne przy zmianie dostawców usług.

24.

Sugeruje, by portal Interoperacyjna Europa – lub portal o podobnych funkcjach – służył jako repozytorium wszystkich usług publicznych świadczonych online w państwach członkowskich UE, w podziale według rodzaju usług i państw członkowskich. Może on stać się kiedyś punktem wyjścia dla każdego obywatela poszukującego informacji na temat dostępu do tych usług online. Byłby to skuteczny sposób gromadzenia informacji na temat kluczowych usług publicznych, które mają być świadczone online do 2030 r.

25.

Podkreśla na koniec, że ww. wniosek jest zgodny z zasadami pomocniczości i proporcjonalności.

---

(1)  Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Europejski akt w sprawie danych (Dz.U. C 375 z 30.9.2022, s. 112), zob. Podstawowe informacje o opinii (europa.eu).

(2)  Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz.U. L 119 z 4.5.2016, s. 1).

(3)  Sieć regionalnych centrów (europa.eu).

(4)  Official expert recommendations for a new Interoperability Policy | Joinup (europa.eu) [Oficjalne zalecenia ekspertów w sprawie nowej polityki interoperacyjności].

(5)  Final opinion 2022_SBGR3_10 Governments interoperability strategy_rev.pdf (europa.eu) [Opinia końcowa 2022_SBGR3_10 Strategia interoperacyjności rządów].

(6)  Jest to również zgodne z zaleceniem zawartym w opinii platformy ds. dostosowania się do wymogów przyszłości w zakresie poprawy warstw interoperacyjności organizacyjnej i semantycznej, aby odzwierciedlić wymiar czasowy danych (dotyczy to zgodności starych i nowych wersji rozwiązań informatycznych).

(7)  https://digital-strategy.ec.europa.eu/pl/policies/europes-digital-decade

(8)  https://living-in.eu/