29.6.2023

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 228/1

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Zalecenia EKES-u dotyczące solidnej reformy europejskiego semestru”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2023/C 228/01)

Sprawozdawcy:

Gonçalo LOBO XAVIER

Javier DOZ ORRIT

Luca JAHIER

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	27.10.2022
Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	18.4.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	226/2/6

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski semestr, pomimo swoich słabości, odegrał ważną rolę w koordynowaniu krajowych polityk gospodarczych w UE. Jednak związane z nim procedury nie pozwoliły zadowalająco zaangażować obywatelek i obywateli oraz krajowych podmiotów politycznych, gospodarczych i społecznych w państwach członkowskich w jego procesy i zalecenia. W większości państw członkowskich poziom uczestnictwa zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w europejskim semestrze jest niewystarczający i niskiej jakości. Mimo że nastąpiła pewna poprawa, jeśli chodzi o konsultowanie się przy sporządzaniu krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności (RRP), to nie została ona ugruntowana, a ostatnio niektóre kraje zaczęły z powodów politycznych wycofywać się z zobowiązań do dalszego wspierania tego udziału.

1.2.

Komunikat Komisji Europejskiej (KE) określający kierunki zmian unijnych ram zarządzania gospodarczego (1), które Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) popiera (2), ustanawia bardziej elastyczne i zróżnicowane ramy polityki fiskalnej, które będą wymagały negocjacji i osiągnięcia porozumień między instytucjami UE a państwami członkowskimi. Aby się to powiodło, niezbędne jest przyjęcie krajowej odpowiedzialności za ten proces i za podjęte zobowiązania. W tym celu konieczna jest reforma procedur i harmonogramów europejskiego semestru.

1.3.

EKES uważa, że przyjęcie przez państwa członkowskie odpowiedzialności w tym zakresie jest możliwe jedynie pod warunkiem konkretnego i strukturalnego zaangażowania podmiotów politycznych, gospodarczych i społecznych w proces europejskiego semestru. Jest także przekonany, że zaangażowanie partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego, a także parlamentów narodowych oraz władz lokalnych i regionalnych musi stać się jednym z filarów zmienionego europejskiego semestru. Należy rozszerzyć kompetencje Parlamentu Europejskiego (PE) do poziomu dającego mu więcej uprawnień do współdecydowania w sprawie wytycznych polityki gospodarczej i wniosków o charakterze europejskim.

1.4.

EKES proponuje zreformowanie europejskiego semestru, by stał się bardziej przejrzysty i demokratyczny, by mógł szerzej zaangażować zorganizowane społeczeństwo obywatelskie i skuteczniej funkcjonować. To wszystko musi łączyć się z dążeniem do osiągnięcia wzrostu gospodarczego i wysokiej jakości zatrudnienia, spójności społecznej i konwergencji między państwami członkowskimi oraz przyspieszenia zielonej i cyfrowej transformacji. Istniejące systemy wskaźników należy poddać przeglądowi, uzupełnić i wzajemnie uspójnić, co przyczyni się do poprawy procedur oceny.

1.5.

EKES jest zdania, że główne instrumenty europejskiego semestru, w szczególności zalecenia dla poszczególnych krajów, powinny obejmować okres trzech lat i przewidywać roczne oceny i przeglądy. Ta propozycja jest spójna z komunikatem KE w sprawie zmienionych unijnych ram zarządzania gospodarczego i ułatwi procesy przyjmowania krajowej odpowiedzialności za ten aspekt i angażowania zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego.

1.6.

To właśnie przestrzeganie zaleceń dla poszczególnych krajów umożliwia ocenę ważności i skuteczności europejskiego semestru. W związku z tym EKES uważa, że najlepszą zachętą w tym względzie byłoby powiązanie realizacji zaleceń krajowych z budżetem UE i z otrzymywaniem części środków z tego budżetu, tak jak ma to miejsce w przypadku Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF).

1.7.

Komitet proponuje, by zaangażować partnerów społecznych i organizacje społeczeństwa obywatelskiego za pośrednictwem ustrukturyzowanej, formalnej procedury konsultacji, zarówno na szczeblu europejskim, jak i krajowym, obejmującej etap redakcyjny i decyzyjny oraz fazę wdrażania, monitorowania i oceny. Ta procedura powinna odbywać się albo w ramach specjalnie do tego celu stworzonego organu, albo w ramach już istniejącego gremium, któremu takie funkcje byłyby prawnie przypisane. Istniejące krajowe rady społeczno-gospodarcze również powinny odgrywać istotną rolę w tym procesie.

1.8.

EKES jest zdania, że zasady i ogólną charakterystykę ustrukturyzowanego i stałego zaangażowania zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego na różnych etapach europejskiego semestru należy określić w unijnym rozporządzeniu. Trzeba jednocześnie mieć na uwadze, że doprecyzowanie procedur konsultacji i ustalenie upoważnionych do tego organów leży w gestii prawodawstwa krajowego, i przestrzegać kryteriów otwartości, przejrzystości i reprezentatywności.

1.9.

Zdaniem EKES-u wspomniane rozporządzenie powinno określać podstawowe kryteria i zasady dotyczące m.in. harmonogramów (związanych z Instrumentem na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności [RRF] i europejskim semestrem), formalnych procedur dotyczących posiedzeń i publicznego dostępu do dokumentacji w stosownym czasie i w odpowiedniej formie, a także protokołów, publicznego informowania o propozycjach i odpowiedzi rządów oraz planu wdrażania porozumień.

1.10.

Komitet uważa, że należy przeprowadzić pogłębioną debatę na temat zdolności fiskalnej UE i jej zasobów własnych. Jego zdaniem wyzwania geopolityczne, gospodarcze, społeczne i środowiskowe, przed którymi stanie UE w nadchodzących latach, będą wymagały finansowania wspólnych dóbr europejskich.

2. Wprowadzenie

2.1.

Celem niniejszej opinii jest zachęcenie do refleksji i sformułowania propozycji dotyczących solidnej reformy procedur europejskiego semestru, by unijne zarządzanie gospodarcze stało się bardziej przejrzyste, demokratyczne i skuteczne i by efektywniej zaangażować w nie zorganizowane społeczeństwo obywatelskie.

2.2.

Przedstawione w opinii analizy i propozycje uwzględniają zasady unijnego zarządzania gospodarczego, komunikat KE określający kierunki przeglądu unijnych ram zarządzania gospodarczego, a także opinię EKES-u w sprawie tego komunikatu oraz rezolucje Komitetu dotyczące zaangażowania zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w opracowywanie i wdrażanie krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności (RRP) (z 2021 i 2022 r.) (3).

2.3.

Podobnie jak miało to miejsce podczas przygotowania wyżej wspomnianych rezolucji, EKES przeprowadził szerokie konsultacje z przedstawicielami zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego za pośrednictwem krajowych delegacji grupy ds. europejskiego semestru (składającej się z trzech członków z każdego kraju – po jednym z każdej Grupy). Konsultacje odbyły się w formie kwestionariusza i obejmowały siedem wizyt w poszczególnych krajach (okrągłe stoły). Wyniki konsultacji przedstawiono w załączniku (4) i podsumowano w punkcie 5 niniejszej opinii.

3. Kontekst

3.1.

Po kryzysie z 2008 r. wprowadzono europejski semestr jako instrument zarządzania gospodarczego w UE. Początkowo skupiono się na stabilności finansowej państw członkowskich, ale z czasem, oprócz polityki gospodarczej i budżetowej, zaczęto brać pod uwagę kwestie dotyczące zatrudnienia i spraw społecznych. Obecnie semestr jest półrocznym cyklem koordynacji polityki gospodarczej, zatrudnieniowej, społecznej i fiskalnej: państwa członkowskie dostosowują swoje budżety i polityki gospodarcze do celów i przepisów uzgodnionych na szczeblu UE. Od czasu jego wprowadzenia w 2011 r. semestr stał się ugruntowanym forum dyskusji na temat wyzwań związanych z polityką fiskalną, gospodarczą i zatrudnieniową w krajach UE w ramach wspólnego rocznego harmonogramu. Obecnie jednak – w świetle gospodarczych i społecznych skutków pandemii z 2020 r. oraz wojny wywołanej nieuzasadnioną i niesprowokowaną inwazją Federacji Rosyjskiej na Ukrainę – mamy do czynienia z potrzebą większej koordynacji między państwami członkowskimi. W związku z tym w 2021 r. dostosowano semestr, aby uwzględnić utworzenie RRF. Realizacja krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności (RRP) jest obecnie motorem programu reform i inwestycji państw członkowskich na nadchodzące lata. Dzięki obecnemu szerszemu zakresowi i wielostronnemu nadzorowi europejski semestr z pożytkiem uzupełnia wdrażanie krajowych RRP.

3.2.

Zgodnie z art. 18 ust. 4 lit. q) rozporządzenia w sprawie RRF (5), w celu przygotowania i realizacji krajowych RRP należy przedstawić podsumowanie procesu konsultacji przeprowadzonych zgodnie z krajowymi uregulowaniami oraz krótkie wyjaśnienie, jak odzwierciedlono w RRP wkład zainteresowanych stron. Ci interesariusze to między innymi władze lokalne i regionalne, partnerzy społeczni, organizacje społeczeństwa obywatelskiego, organizacje młodzieżowe i inne podmioty. EKES podkreślił jednak w rezolucji przyjętej w maju 2022 r., że dotychczasowe zaangażowanie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego było ogólnie postrzegane jako niezadowalające, nawet jeśli weźmie się pod uwagę naturalne różnice między państwami w stosowanych procesach konsultacji.

3.3.

Cztery główne cele europejskiego semestru to: (1) zapobieganie nadmiernym zaburzeniom równowagi makroekonomicznej w UE; (2) zapewnienie zdrowych, zrównoważonych finansów publicznych (pakt stabilności i wzrostu); (3) wspieranie reform strukturalnych mających wspierać wzrost gospodarczy, zatrudnienie i politykę społeczną (strategia „Europa 2020”, Zielony Ład, cele zrównoważonego rozwoju, Europejski filar praw socjalnych); (4) zwiększanie inwestycji. Wskutek kryzysu związanego z COVID-19 i przyjęcia NextGenerationEU, obecnie celem jest również monitorowanie krajowych RRP.

3.4.

W listopadzie 2022 r. Komisja Europejska (KE) opublikowała komunikat w sprawie kierunków reformy unijnych ram zarządzania gospodarczego (6), w którym zaproponowała utrzymanie wartości referencyjnych paktu stabilności i wzrostu (deficyt budżetowy wynoszący 3 % PKB i relacja długu do PKB na poziomie 60 %) oraz ustanowienie procedur redukcji zadłużenia zróżnicowanych w zależności od kraju, wynegocjowanych z rządami tych państw (które byłyby zobowiązane przedkładać krajowe średnioterminowe plany ścieżki budżetowej). Zmienione ramy byłyby prostsze, bardziej przejrzyste i skuteczne oraz zapewniałyby większą krajową odpowiedzialność za nie i lepsze ich egzekwowanie. W ramach tej zmienionej struktury plany fiskalne najbardziej zadłużonych państw członkowskich byłyby ustanawiane na okres czterech lat (z możliwością przedłużenia o kolejne trzy lata), zgodnie z konkretnym i uzgodnionym programem inwestycji i reform, i podlegałyby corocznemu monitorowaniu zgodności z tym programem. Niniejszy wniosek odzwierciedla ducha wyżej wspomnianego NextGenerationEU. Konkluzje Rady Ecofin z 14 marca 2023 r. (7) obejmują wiele obszarów, odnośnie do których państwa członkowskie mają zbieżne poglądy, jak również obszary, w których potrzebne są dalsze prace nad zmienionymi ramami. Te konkluzje zapewniają wytyczne polityczne dotyczące przygotowania przez Komisję Europejską odpowiednich wniosków ustawodawczych. W szczególności Rada stwierdziła, że państwa członkowskie powinny systematycznie angażować partnerów społecznych, społeczeństwo obywatelskie i inne zainteresowane strony w terminowy i znaczący sposób na wszystkich etapach europejskiego semestru i cyklu kształtowania polityki, ponieważ ma to kluczowe znaczenie dla powodzenia koordynacji i wdrażania polityki gospodarczej, zatrudnieniowej i społecznej. Rada Europejska zatwierdziła te konkluzje 23 marca.

3.5.

Za pośrednictwem tego instrumentu koordynacji EKES nieustannie dąży do zwiększenia zaangażowania zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w decyzje, które mogą mieć na nie wpływ. Ma to na celu wzmocnienie legitymacji demokratycznej społeczeństwa obywatelskiego i jego zaufania do instytucji UE oraz zapewnienie skuteczniejszej realizacji wspomnianych planów i programów krajowych. Celem przeprowadzonych konsultacji było zatem określenie zaleceń zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w państwach członkowskich i wzmocnienie jego roli w tych procesach. W ramach konsultacji uwzględniono bieżące zmiany dotyczące europejskiego semestru (wdrażanie RRF, włączenie rozdziału dotyczącego REPowerEU oraz przegląd unijnych ram zarządzania gospodarczego).

4. Metodyka zastosowana na potrzeby konsultacji

4.1.

Dane i informacje potrzebne do sporządzenia niniejszej opinii gromadzono od grudnia 2022 r. do marca 2023 r. Wkład krajowy przekazały łącznie 23 państwa (przy czym obejmował on udzielenie odpowiedzi na kwestionariusz lub zorganizowanie obrad okrągłego stołu) (8). Konsultacje przeprowadzono na podstawie własnej wiedzy członkiń i członków, z udziałem partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego. W niektórych krajach konsultowano się także z krajowymi radami społeczno-gospodarczymi lub równoważnymi organami, bądź zasięgano opinii przedstawicieli rządu.

4.2.

Niniejsza opinia opiera się również na źródłach zewnętrznych, takich jak publikacje ośrodków analitycznych, badania porównawcze i debaty krajowe. Kwestionariusz rozesłano również do kilku europejskich organizacji społeczeństwa obywatelskiego, części Grupy Łącznikowej EKES-u oraz innych przedstawicieli trzech Grup w EKES-ie.

5. Uwagi dotyczące wyników konsultacji

Sekcja I: Działania następcze w związku z poprzednimi pracami EKES-u dotyczącymi krajowych RRP

5.1. Pytanie 1 – Stan zaangażowania organizacji społeczeństwa obywatelskiego we wdrażanie RRP

Ogólnie rzecz biorąc, nie nastąpiły żadne istotne zmiany. Głównymi przeszkodami są: brak woli politycznej rządów, brak systematycznego i jednolitego podejścia do monitorowania oraz brak stałych i formalnych procedur i struktur przekazywania informacji i dialogu. Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie proponuje utworzenie centralnej platformy poświęconej semestrowi i zawierającej wszystkie informacje krajowe, jak również stworzenie znormalizowanych mechanizmów konsultacji i monitorowania uwzględniających bardziej aktywną rolą krajowych rad społeczno-gospodarczych (i równoważnych organów).

Sekcja II: Poglądy zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego na temat europejskiego semestru

Pytanie 2 – Konsultacje ze zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim w ramach europejskiego semestru

Konsultacje ze zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim w kontekście semestru zasadniczo uznaje się za niewystarczające i/lub nieskuteczne – panuje pogląd, że jest to formalność i że propozycje zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego są rzadko przyjmowane. Zainteresowane podmioty krajowe, z którymi się skonsultowano, proponują, by wprowadzić zdefiniowany i regularny cykl konsultacji, zapewnić lepszy dostęp do dokumentacji i większą przejrzystość, publikować wyniki konsultacji, przyjąć harmonogram, który byłby zgodny z cyklem europejskiego semestru oraz zadbać o to, by proces semestru stal się widoczny dla ogółu społeczeństwa.

5.2. Pytanie 3 – Skuteczność i legitymacja europejskiego semestru jako narzędzie koordynacji polityki gospodarczej i fiskalnej

Większość przedstawicieli zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego pozytywnie ocenia rolę europejskiego semestru w koordynacji polityki gospodarczej i w zakresie zatrudnienia, chociaż wskazane niedociągnięcia uniemożliwiają zapewnienie semestrowi większej skuteczności i legitymacji. Uważają jednak, że interaktywność procesu jest utrudniona ze względu na obciążenia administracyjne oraz brak ustrukturyzowanej i jednolitej metody konsultacji. Krytykują również niski wskaźnik przyjmowania zaleceń dla poszczególnych krajów oraz słabe włączenie Europejskiego filaru praw socjalnych i wskaźników społecznych do mechanizmów oceny. Większość przedstawicieli zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego proponuje, by podczas reformowania semestru priorytetowo potraktować cele średnio- i długoterminowe.

5.3. Pytanie 4 – Zalecenia dla poszczególnych krajów

Większość respondentów uważa, że zalecenia dla poszczególnych krajów są spójne ze średnio- i długoterminowymi wyzwaniami, chociaż są zbyt ogólne lub koncentrują się na stabilności budżetowej, zaniedbując takie kwestie jak zdrowie, kształcenie i włączenie społeczne. Ponadto te zalecenia jedynie częściowo odzwierciedlają interesy partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Aby bardziej przestrzegano zaleceń dla poszczególnych krajów, należy je lepiej dostosować do priorytetów rządów i obywateli oraz zapewnić bardziej przejrzyste i partycypacyjne mechanizmy monitorowania i oceny, a także skuteczniejszy system zachęt i sankcji.

5.4. Pytanie 5 – Filar(y) europejskiego semestru wymagający[e] priorytetowego wzmocnienia

Pandemia sprawiła, że reformy strukturalne i wzrost gospodarczy nabrały jeszcze bardziej priorytetowego znaczenia. Reformy strukturalne wspierają odporność gospodarki i wymagają inwestycji, co jest drugim priorytetem europejskiego semestru. Te z kolei powinny wspierać rozwój gospodarczy i spójność społeczną. Należy zapewnić wzmocnienie dialogu społecznego i zwiększyć udział zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w semestrze poprzez przyjęcie europejskiego aktu ustawodawczego. Niezbędna stabilność finansów publicznych nie może być postrzegana jako sprzeczna z inwestycjami promującymi pozytywną konwergencję gospodarczą i społeczną.

5.5. Pytanie 7– Europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne (fundusze ESI)

Większość respondentów uważa, że należy wzmocnić powiązania między funduszami ESI a wdrażaniem zaleceń dla poszczególnych krajów, a także rozwinąć dialogi polityczne i społeczne oraz synergię między organami krajowymi odpowiedzialnymi za zarządzanie europejskim semestrem a funduszami ESI, z myślą o opracowaniu planu działania mającego na celu wdrożenie zaleceń dla poszczególnych krajów. Należy też promować większą integrację i konwergencję krajowych celów, polityk i zasobów, lepsze powiązanie funduszy ze strategiami europejskimi oraz lepsze wykorzystanie środków, by wspierać rozwój regionów znajdujących się w niekorzystnym położeniu.

Sekcja III: Poglądy zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego na temat europejskiego zarządzania gospodarczego

5.6. Pytanie 6 – Jakie aspekty należy wzmocnić, aby poprawić sposób wdrażania europejskiego zarządzania gospodarczego

Respondenci uznali, że przejrzystość i rozliczalność to najważniejsze elementy mogące poprawić sposób wdrażania europejskiego zarządzania gospodarczego. Ważne jest, by zapewnić wszystkim zainteresowanym stronom dostęp do informacji o zaleceniach dotyczących polityki gospodarczej i ich wdrażania, a także ustanowić jasne wskaźniki makroekonomiczne, progi i cele, aby uszczegółowić, lepiej ukierunkować i ukonkretnić unijne ramy zarządzania gospodarczego i europejski semestr. Zdaniem respondentów należy też zwiększyć zaangażowanie Parlamentu Europejskiego (PE), parlamentów narodowych, partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego, tak by polityka gospodarcza odzwierciedlała potrzeby i obawy szerokiego grona zainteresowanych stron.

6. Uwagi ogólne

Przegląd unijnych ram zarządzania gospodarczego

6.1.

EKES popiera propozycje KE dotyczące reformy zarządzania gospodarczego (9) i wzywa do szybkiego przyjęcia stosownych instrumentów ustawodawczych, aby mogły wejść w życie w 2024 r., kiedy to zniesiona zostanie także ogólna klauzula wyjścia w ramach paktu stabilności i wzrostu.

6.2.

Przedstawione w komunikacie KE zmiany, zwłaszcza te mające na celu zmniejszenie poziomu długu publicznego w państwach członkowskich zgodnie z zasadami zróżnicowania i elastyczności (10), będą siłą rzeczy pociągać za sobą zmiany w procedurach europejskiego semestru. EKES uważa, że konieczne będzie także zwiększenie zaangażowania krajowych podmiotów politycznych, gospodarczych i społecznych, by zapewnić solidną demokratyczną reprezentację całego społeczeństwa. W tym ważnym obszarze polityki gospodarczej trzeba należycie uwzględnić różnorodne poglądy i interesy, reprezentowane zwłaszcza przez partnerów społecznych i organizacje społeczeństwa obywatelskiego. Komisja Europejska podkreśla, jak ważne jest przyjęcie krajowej odpowiedzialności za europejski semestr. W tym kontekście istotne jest, aby krajowe średniookresowe plany ścieżki budżetowej bazowały na działaniach podjętych w ramach planów odbudowy i zwiększania odporności i je wzmacniały, na przykład poprzez wprowadzenie artykułu na wzór art. 18 ust. 4 lit. q) rozporządzenia w sprawie RRF, który nakłada obowiązek większej kontroli tego, w jaki sposób państwa członkowskie konsultują się ze zorganizowanym społeczeństwem obywatelskimi i uwzględniają w planach jego postulaty. Niezbędne jest uzyskanie opinii partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego na temat zaproponowanych w planach reform i inwestycji oraz ich wdrażania.

6.3.

Komisja Europejska opublikowała właśnie komunikat zatytułowany „Plan przemysłowy Zielonego Ładu na miarę epoki neutralności emisyjnej” (11). Uwzględniono w nim potrzebę zapewnienia zgodności z celami Zielonego Ładu, a także wdrożenie koncepcji strategicznej europejskiej autonomii przemysłowej oraz środki mające wzmocnić konkurencyjność zielonego przemysłu europejskiego w odpowiedzi na skutki promowanej przez rząd USA ustawy o redukcji inflacji. Jedną z propozycji zawartych w planie przemysłowym Zielonego Ładu jest ustanowienie Europejskiego Funduszu na rzecz Suwerenności w kontekście śródokresowego przeglądu wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027 w celu inwestowania w najbardziej innowacyjne technologie w dziedzinie transformacji ekologicznej i cyfrowej „chroniąc tym samym spójność i jednolity rynek przed zagrożeniami wynikającymi z nierównej dostępności pomocy państwa” (12).

6.4.

Polityczna i akademicka debata na temat unijnego zarządzania gospodarczego obejmuje takie kwestie jak budowanie stałej centralnej zdolności fiskalnej UE oraz poziom i rodzaj zasobów własnych, którymi powinna dysponować UE. Odniesienie się do tych kwestii nie jest celem niniejszej opinii. EKES uważa jednak, że instytucje UE powinny w trybie pilnym głęboko zastanowić się nad tymi zagadnieniami i modelami dalszej integracji polityki pieniężnej, fiskalnej i budżetowej. Jest zarazem przekonany, że wypowiada się w imieniu większości europejskiego zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, gdy twierdzi, że znalezienie wspólnych europejskich rozwiązań i budowanie wspólnych dóbr europejskich ma zasadnicze znaczenie dla sprostania geopolitycznym, gospodarczym, środowiskowym i społecznym wyzwaniom stojącym przed UE i jej państwami członkowskimi. Jest to także niezbędne dla pomyślnego wdrożenia zielonej i cyfrowej transformacji prowadzącej do bardziej produktywnego, konkurencyjnego oraz zrównoważonego pod względem środowiskowym i społecznym modelu gospodarczego. Zdaniem EKES-u zlikwidowanie przepaści technologicznej dzielącej UE od USA i Chin oraz wzmocnienie łańcuchów wartości wymaga wspólnej europejskiej polityki przemysłowej. Strategiczna autonomia, o którą apelują instytucje europejskie, poczynając od takich dziedzin jak polityka zagraniczna i obronna, poprzez politykę przemysłową, technologiczną, handlową i zdrowotną, a kończąc na strategiach w zakresie umiejętności i badań oraz polityce rozwojowej, wymaga wspólnych rozwiązań europejskich i wspólnych dóbr europejskich. Rozwiązania krajowe oparte na mechanizmie zdolności fiskalnej każdego państwa członkowskiego nie wystarczą i mogłyby poważnie zakłócić prawidłowe funkcjonowanie jednolitego rynku, który jest jednym z największych osiągnięć UE.

6.5.

EKES utrzymuje, że odpowiednie finansowanie wspólnych dóbr europejskich wymaga w pierwszej kolejności właściwego, wydajnego i skutecznego użytkowania istniejących zasobów finansowych i optymalnego wykorzystywania wszystkich środków dostępnych w ramach publicznych i publiczno-prywatnych instrumentów inwestycyjnych oraz finansowych będących w dyspozycji UE. W tym celu apeluje o maksymalną elastyczność przy wdrażaniu programów, a także w ramach synergii i transferu środków między nimi, a także o stosowanie rygorystycznych systemów oceny i monitorowania. Udział społeczeństwa obywatelskiego może zwiększyć przejrzystość i skuteczność tego procesu.

6.6.

Niezależnie od powyższego, skala potrzeb inwestycyjnych związanych ze wspólnymi dobrami i wspieraniem inwestycji realizowanych przez państwa członkowskie wymagać będzie dodatkowego finansowania. Należy również stworzyć właściwe warunki do zapewnienia odpowiednich inwestycji prywatnych i najbardziej odpowiednich ram regulacyjnych w perspektywie długoterminowej. Takie stanowisko wyraził EKES we wspomnianej wyżej rezolucji (z 2022 r.) w sprawie krajowych RRP, które są powiązane z osiągnięciem celów Zielonego Ładu i przyspieszeniem transformacji energetycznej. Trzeba być świadomym tego, że warunkiem osiągnięcia postępów w tym kierunku jest przede wszystkim pomyślne wdrożenie krajowych RRP.

6.7.

EKES uważa, że w ramach dobrego zarządzania gospodarczego i budżetowego należy jak najszybciej rozwiązać kwestię systemu dochodów własnych UE, wypełniając zobowiązania określone w WRF na lata 2021–2027 i NextGenerationEU oraz kładąc podwaliny pod wzmocnienie budżetu europejskiego w perspektywie długoterminowej.

Europejski semestr i jego procedury

6.8.

Europejski semestr, pomimo swoich słabości, odegrał ważną rolę w koordynowaniu krajowych polityk gospodarczych. Jego procedury nie pozwalają jednak na wystarczająco wyraźne i regularne zaangażowanie w jego procesy i zalecenia obywatelek i obywateli oraz krajowych podmiotów politycznych, gospodarczych i społecznych w państwach członkowskich. W czasie wielkiej recesji obecnego stulecia semestr był instrumentem wdrażania wyraźnie procyklicznych strategii politycznych wywodzących się rzecz jasna z zasad ekonomii politycznej będących podstawą zarządzania semestrem. Reakcja instytucji europejskich na kryzys związany z COVID-19 była zupełnie inna, a procedury semestru zastąpiono procedurami ustanowionymi w rozporządzeniu w sprawie Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF). Przewidziane w nim dotacje i pożyczki były pozytywnym bodźcem, dzięki którym RRF ukształtował – za pośrednictwem krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności – pewien model orientacyjnego planowania inwestycji i reform strukturalnych. Po wygaśnięciu RRF powrót do poprzedniego modelu semestru nie będzie już możliwy. Stąd potrzeba przeprowadzenia zaproponowanej przez EKES reformy.

6.9.

Problemy w funkcjonowaniu europejskiego semestru i RRFU, które wskazało zorganizowane społeczeństwo obywatelskie, mają oczywiście różny charakter i różne nasilenie w zależności od danego państwa członkowskiego. Jednak większość przedstawicieli zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego skrytykowała przede wszystkim następujące aspekty:

—	komunikacja z zainteresowanymi stronami i społeczeństwem jest niewystarczająca i zbyt mało przejrzysta,

—	udział partnerów społecznych i zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego rzadko osiąga taki poziom jakości, by można było uznać ich uczestnictwo za przydatne,

—

ograniczone ramy czasowe na konsultacje ze zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim w ramach semestru utrudniają zaangażowanie wszystkich krajowych podmiotów politycznych, gospodarczych i społecznych; utrudniają także przestrzeganie wytycznych zawartych w krajowych planach reform i zaleceniach dla poszczególnych krajów,

—	cele i propozycje reform zawarte w krajowych planach reform i zaleceniach dla poszczególnych krajów często nie są odpowiednio ustrukturyzowane, a ich treść społeczna nie jest wystarczająca,

—	wiele krajów nie osiągnęło odpowiedniego poziomu zgodności z zaleceniami dla poszczególnych krajów, a mechanizm sankcji okazał się nieskuteczny.

6.10.

Ta sytuacja pod pewnymi względami poprawiła się dzięki zastosowaniu procedur RRF. EKES nie przystąpił jeszcze do oceny śródokresowej (13), ale konsultacje przeprowadzone w związku z dwiema wyżej wymienionymi rezolucjami Komitetu i z niniejszą opinią wykazały, że osiągnięto znaczny stopień zgodności z wymaganymi reformami. Jest to bez wątpienia związane z pozytywną zachętą wynikającą z otrzymywania środków z RRF. Jednak poziom realizacji inwestycji pozostaje w tyle. Poziom uczestnictwa zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego poprawił się na wczesnych etapach wdrażania krajowych RRP w porównaniu z jego udziałem na etapie przygotowawczym i z poziomem osiąganym zwykle w ramach semestru. W 2022 r. nie odnotowano jednak żadnej poprawy, a w niektórych państwach nastąpił poważny regres pod tym względem spowodowany zmianami politycznymi.

6.11.

Zaproponowana przez Komisję Europejską reforma ram zarządzania gospodarczego wyraźnie wiąże się z koniecznością dostosowania semestru. Zrewidowane wspólne ramy polityki fiskalnej zapewnią elastyczniejsze i bardziej zróżnicowane ramy obejmujące negocjacje i porozumienia między instytucjami UE a państwami członkowskimi. Pociągnie to za sobą zmiany w harmonogramie i procedurach semestru. Aby zapewnić dalszą skuteczność i pomyślne rezultaty europejskiego semestru, trzeba będzie ułatwić przyjęcie krajowej odpowiedzialności za ten proces i za podjęte w jego ramach zobowiązania, co będzie możliwe jedynie dzięki szerszemu zaangażowaniu podmiotów politycznych, gospodarczych i społecznych. Zdaniem EKES-u udział partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego musi być zatem jednym z filarów zmienionego semestru. Niezbędne jest także zaangażowanie parlamentów narodowych oraz władz lokalnych i regionalnych.

6.12.

EKES już wcześniej wezwał do przyjęcia europejskiego aktu ustawodawczego regulującego udział partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w semestrze. Podstawą postulowanej przez EKES regulacji może być art. 18 ust. 4 lit. q) rozporządzenia w sprawie RRF. Komitet proponuje, by ten akt przyjął formę rozporządzenia określającego podstawowe zasady i specyfikę konsultacji z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. W ten sposób uwzględniono by krajowe tradycje i procedury uczestnictwa w życiu społecznym, a jednocześnie ich realizacja byłaby zgodna z podstawowymi zasadami i specyfiką europejskiego rozporządzenia.

6.13.

Komisja Europejska zapowiedziała rychłe opublikowanie komunikatu w sprawie wzmocnienia dialogu społecznego, jak również zalecenia w sprawie roli dialogu społecznego na poziomie krajowym. EKES uważa, że jeżeli ta inicjatywa doprowadzi do przyjęcia stosownych przepisów, to powinny one stanowić uzupełnienie postulowanego przez Komitet rozporządzenia.

7. Propozycje reformy europejskiego semestru

7.1.

EKES proponuje, by zreformować europejski semestr w celu wzmocnienia takich zasad, wartości i tendencji jak: przejrzystość, demokracja, zaangażowanie partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego, skuteczne funkcjonowanie semestru sprzyjające wzrostowi gospodarczemu i wysokiej jakości zatrudnieniu, przyczynianie się do spójności społecznej i konwergencji między państwami członkowskimi, a także pełne urzeczywistnienie zielonej i cyfrowej transformacji gospodarki UE

7.2.

W tym celu należy odnowić, uzupełnić i wzajemnie uspójnić istniejące systemy wskaźników gospodarczych, zatrudnieniowych, społecznych i środowiskowych, by wzmocnić procedury oceny. Należy także zaangażować w ten proces partnerów społecznych i organizacje społeczeństwa obywatelskiego.

7.3.

EKES postuluje, by przy koordynowaniu gospodarek w UE i formułowaniu propozycji mających pobudzić ich zrównoważony wzrost w ramach europejskiego semestru zawsze uwzględniać społeczny wymiar decyzji gospodarczych. Promowane w ramach semestru środki muszą priorytetowo traktować zarówno zdolności innowacyjne i wzrost wydajności, jak i sprawiedliwą transformację ekologiczną i cyfrową europejskiej gospodarki oraz wdrażanie Europejskiego filaru praw socjalnych. Na tym właśnie polega korzystna równowaga nazywana „konkurencyjnym zrównoważonym rozwojem UE”, którą EKES określił i w pełni poparł w dwóch niedawnych opiniach w sprawie rocznej analizy zrównoważonego wzrostu gospodarczego.

7.4.

Zdaniem Komitetu główne instrumenty europejskiego semestru – roczna strategia zrównoważonego wzrostu gospodarczego, krajowe plany reform i zalecenia dla poszczególnych krajów – powinny obowiązywać przez trzy lata i obejmować roczne oceny i przeglądy. Poprawiłoby to proces uczestnictwa podmiotów politycznych, gospodarczych i społecznych, zwiększyło odpowiedzialność krajową i przyczyniło się do lepszego wdrażania tych instrumentów.

7.5.

Postulowana przez EKES realizacja zaleceń dla poszczególnych krajów w perspektywie średnioterminowej byłaby przydatna dla oceny zasadności i skuteczności semestru. Przeprowadzone na potrzeby niniejszej opinii konsultacje pozwoliły zorientować się, co zorganizowane społeczeństwo obywatelskie sądzi na temat celowości sankcji za nieprzestrzeganie przepisów oraz jakie rodzaje sankcji uważa za najskuteczniejsze. EKES sądzi, że najwłaściwszym podejściem jest zachęcanie do przestrzegania zobowiązań krajowych dzięki temu, że – zgodnie z modelem RRF – wypełnianie zobowiązań byłoby powiązanie z budżetem UE i otrzymywaniem określonych środków przez państwa członkowskie. Proces kształtowania krajowej odpowiedzialności za wypełnianie zobowiązań musi być demokratyczny i przebiegać z udziałem podmiotów politycznych i społecznych, by zobowiązania miały wyważony charakter i były spójne ze wszystkimi filarami zarządzania gospodarczego.

7.6.

Należy zaangażować demokratyczne organy polityczne na szczeblu europejskim i krajowym w procedury semestru, a w niektórych przypadkach także w jego proces decyzyjny, aby był bardziej demokratyczny. Mowa tu o PE i parlamentach narodowych, a także o lokalnych i regionalnych instytucjach politycznych. Celem niniejszej opinii nie jest zaproponowanie konkretnych rozwiązań lub kompetencji w tym zakresie. Trzeba jednak podkreślić, że odgrywanie przez instytucje krajowe ważnej roli w opracowywaniu i ocenie stosownych planów i zaleceń jest konieczne dla przejęcia krajowej odpowiedzialności za skuteczną realizację zaleceń i środków semestru. Podobnie należy rozszerzyć kompetencje PE do poziomu umożliwiającego mu współdecydowanie w sprawie ogólnych wytycznych polityki gospodarczej i wniosków o charakterze europejskim.

7.7.

EKES proponuje, by zaangażować partnerów społecznych i reprezentatywne organizacje społeczeństwa obywatelskiego poprzez ustrukturyzowaną, formalną procedurę konsultacji na szczeblu europejskim i krajowym. Ich udział musi być zapewniony zarówno na etapie opracowywania wytycznych, zaleceń i środków, jak i podczas ich wdrażania i oceny. Należy także powołać specjalny organ lub ewentualnie wykorzystać już istniejące gremium i nadać mu formalne i prawne kompetencje do prowadzenia konsultacji w sprawie europejskiego semestru i angażowania społeczeństwa obywatelskiego w jego ocenę. Krajowe rady społeczno-gospodarcze mogłyby w wielu krajach odgrywać istotną rolę w konsultacjach i ocenie semestru. Jednak decyzja w tej sprawie należy do poszczególnych państw członkowskich i musi być zgodna z krajowymi tradycjami i przepisami. Obecnie decyzja o tym, czy partnerzy społeczni i organizacje społeczeństwa obywatelskiego angażowane są w ramach wspólnej procedury i organu czy też w ramach oddzielnych procesów, także leży w gestii poszczególnych krajów.

7.8.

EKES uważa, że należy uregulować udział partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego na różnych etapach europejskiego semestru poprzez przyjęcie unijnego rozporządzenia określającego wartości, zasady i główne charakterystyki tego procesu, których należy przestrzegać. Natomiast wyszczególnienie procedur i organów odpowiedzialnych za ich wdrażanie należy pozostawić w gestii ustawodawstwa krajowego. EKES proponuje, by w rozporządzeniu uwzględnić następujące główne wymogi dotyczące prowadzenia skutecznego, formalnego procesu konsultacji na szczeblu krajowym:

—	proces musi mieć stały i ustrukturyzowany charakter, jego specyfikę należy ująć w przepisach krajowych; państwa członkowskie, które już mają takie przepisy muszą dokonać ich przeglądu i aktualizacji zgodnie z rozporządzeniem UE,

—

proces nie może być jednorazowy i ograniczony do określonego okresu lub roku, lecz musi opierać się na odpowiednim, stałym mechanizmie konsultacji i wymiany obejmującym wszystkie różnorodne etapy oraz odpowiednie struktury i metody; wszystkie państwa członkowskie muszą publikować co roku regularne sprawozdania z procesu konsultacji i przekazywać je KE i parlamentom narodowym oraz udostępniać zorganizowanemu społeczeństwu obywatelskiemu i ogółowi społeczeństwa,

—

procedury muszą spełniać kryteria otwartości, przejrzystości i reprezentatywności; otwarty dostęp do informacji powinien obejmować wszystkie dokumenty i statystyki związane z RRF i semestrem, w tym kluczowe dane dotyczące projektów inwestycyjnych i wyniki gospodarczych, społecznych i środowiskowych tablic wskaźników; należy rozszerzyć wspólne i odpowiednio ustrukturyzowane korzystanie z portali internetowych na wszystkie państwa członkowskie,

—

każde państwo członkowskie musi określić rodzaj organu lub organów, za pośrednictwem których prowadzony będzie proces partycypacyjny, oraz cechy, które powinny posiadać, by zapewnić reprezentatywność swoich członków i apolityczność ich nominacji; formalne konsultacje ze zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim powinny odbywać się zarówno na etapie opracowywania kluczowych dokumentów europejskiego semestru – rocznej analizy zrównoważonego wzrostu gospodarczego, wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu i wytycznych dotyczących zatrudnienia, krajowych programów reform, zaleceń dla poszczególnych krajów itp. – jak i na etapach wdrażania i oceny; należy zwiększyć zaangażowanie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, by zapewnić jego udział w procesach reform wynikających z zaleceń dla poszczególnych krajów i w procedurach dotyczących zakłóceń równowagi makroekonomicznej bądź w zmienionym mechanizmie modelu zarządzania gospodarczego UE,

—	trzeba odpowiednio ujednolicić harmonogramy konsultacji na szczeblu UE, by umożliwić konwergencję w ramach wspólnego procesu i zapewnić spójność z już istniejącymi procesami i z tymi, które zostały dostosowane wskutek integracji RRF z semestrem,

—

należy zwoływać posiedzenia w stosownym czasie i w odpowiedniej formie oraz przesyłać zaproszonym partnerom społecznym i organizacjom społeczeństwa obywatelskiego niezbędne dokumenty i informacje; zorganizowane społeczeństwo obywatelskie musi mieć wystarczająco dużo czasu na zapoznanie się z nimi; należy sporządzać protokoły z posiedzeń uwzględniające propozycje przedstawicieli zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego,

—

rządy krajowe i KE powinny w odpowiednim czasie ustosunkowywać się do propozycji partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz włączać je, wraz z uzasadnionymi odpowiedziami, do dokumentów roboczych semestru na różnych jego etapach; należy także dołączać plan działania na rzecz wdrożenia przyjętych propozycji,

—	internetowe konsultacje – otwarte lub półotwarte – mogą uzupełniać udział zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego realizowany za pośrednictwem delegatów ich organizacji przedstawicielskich oraz w drodze formalnych i ustrukturyzowanych konsultacji, ale nie mogą go nigdy zastępować.

7.9.

EKES jest zdania, że należy zastosować podobne kryteria odnośnie do procedur dialogu społecznego i dialogu ze społeczeństwem obywatelskim oraz wspierającymi je organami na szczeblu europejskim. Pewne dostosowania będą rzecz jasna konieczne ze względu na różnice w zakresie dialogu, jego treści i harmonogramach.

Bruksela, dnia 27 kwietnia 2023 r.

Oliver RÖPKE

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) COM(2022) 583 final – Komunikat w sprawie kierunków reformy unijnych ram zarządzania gospodarczego.

(2) Opinia EKES-u „Komunikat w sprawie kierunków reformy unijnych ram zarządzania gospodarczego” (Dz.U. C 146 z 27.4.2023, s. 53).

(3) Rezolucja EKES-u „Zaangażowanie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w krajowe plany odbudowy i zwiększania odporności – co zdaje egzamin, a co nie?”, przyjęta w lutym 2021 r. (Dz.U. C 155 z 30.4.2021, s. 1), oraz rezolucja „Jak poprawić zaangażowanie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w krajowe plany odbudowy i zwiększania odporności?”, przyjęta w maju 2022 r. (Dz.U. C 323 z 26.8.2022, s. 1).

(4) Załącznik do opinii z inicjatywy własnej w sprawie zaleceń EKES-u dotyczących solidnej reformy europejskiego semestru.

(5) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/241 z dnia 12 lutego 2021 r. ustanawiające Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (Dz.U. L 57 z 18.2.2021, s. 17).

(6) COM(2022) 583 final

(7) Europejski semestr 2023 – sprawozdanie podsumowujące Sekretariatu Generalnego Rady Unii Europejskiej (20.3.2023).

(8) AT, BE, BG, CZ, IE, IT, EL, ES, FI, FR, HR, CY, LT, LU, HU, MT, NL, PL, RO, SI, SK, SE i DK.

(9) Opinia EKES-u „Komunikat w sprawie kierunków reformy unijnych ram zarządzania gospodarczego” (Dz.U. C 146 z 27.4.2023, s. 53).

(10) W szczególności EKES przedstawił propozycję dotyczącą tej elastyczności w punktach 3.6 i 3.7 ww. opinii.

(11) COM(2023) 62 final

(12) Przemawiając na sesji plenarnej EKES-u w dniu 24 stycznia 2023 r., wiceprzewodnicząca wykonawcza Komisji Europejskiej Margrethe Vestager poinformowała, że z kwoty 677 mld EUR, które państwa członkowskie przyznały przedsiębiorstwom od początku pandemii, na Niemcy przypada 50 %, a na Francję 25 % tych środków.

(13) Raport z oceny EKES-u w sprawie śródokresowej oceny RRF (który ma zostać przyjęty we wrześniu 2023 r.).

29.6.2023

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 228/10

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Prawo do zdrowego środowiska w Unii Europejskiej, szczególnie w kontekście wojny w Ukrainie”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2023/C 228/02)

Sprawozdawczyni:

Ozlem YILDIRIM

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	27.10.2022
Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego
Data przyjęcia przez sekcję	13.4.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	162/1/1

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Dnia 23 czerwca 2022 r. Ukraina otrzymała status kraju kandydującego do UE. Kiedy Ukraina przystąpi do UE, będzie największym lub drugim co do wielkości państwem członkowskim UE pod względem terytorium. Duże terytorium Ukrainy może poszczycić się różnorodnymi ekosystemami. Według Sekretariatu Konwencji o różnorodności biologicznej Ukraina zajmuje 6 % terytorium Europy, ale na jej obszarze znajduje się 35 % różnorodności biologicznej.

1.2.

Szkody środowiskowe spowodowane przez wojnę obejmują degradację ekosystemów, zanieczyszczenie powietrza i wody oraz skażenie pól uprawnych i pastwisk. Jak wynika z raportów, od początku wojny pożarami zostało dotkniętych 200 tys. hektarów lasów, 680 tys. ton paliw kopalnych stanęło w płomieniach, a 180 tys. metrów sześciennych gleby zostało skażonych amunicją. Wojna spowodowała degradację obszarów chronionych i zniszczenie stacji uzdatniania wody. W wyniku tego konfliktu doszło do ponad 100 pożarów lasów, co uwolniło 33 miliony ton CO2.

1.3.

Działania Rosji, jak wynika z definicji zaproponowanej przez ekspertów prawnych i opublikowanej w czerwcu 2021 r., mają znamiona ekobójstwa. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) zaapelował, aby „ekobójstwo”, zgodnie z definicją Niezależnego Zespołu Ekspertów ds. Prawnej Definicji Ekobójstwa, zostało skodyfikowane w prawie UE jako przestępstwo. Uznanie przestępstwa ekobójstwa w zmienionej dyrektywie UE w sprawie przestępstw przeciwko środowisku doprowadzi do zmian w prawodawstwie poza UE, w szczególności w Międzynarodowym Trybunale Karnym, co pomoże zwiększyć stopień odpowiedzialności Rosji i odzwierciedli wyrządzone szkody środowiskowe i ekologiczne.

EKES:

1.4.

podkreśla pilną konieczność poprawy ochrony środowiska w odniesieniu do praw podstawowych w UE i poza nią, która to konieczność przybrała na sile w związku ze szkodami wyrządzonymi środowisku naturalnemu przez wojnę w Ukrainie, w tym ze szkodami dla zdrowia fizycznego i psychicznego ludzi, z degradacją ekosystemów, zanieczyszczeniem powietrza i wody oraz skażeniem pól uprawnych i pastwisk, co bezpośrednio zagraża produkcji rolnej i eksponuje kruchość światowego bezpieczeństwa żywnościowego;

1.5.

zwraca uwagę na środowiskowe i społeczne skutki rosyjskiej inwazji oraz na znaczenie dokumentowania, mapowania i mierzenia tych skutków oraz na konieczność pomocy w tych działaniach, znaczenie dążenia do prawnej ochrony środowiska, zapewnienia rozliczalności oraz przygotowania fundamentów pod ekologiczną i zrównoważoną odnowę powojenną, a także pomocy w ocenie potrzeb finansowych przy ponownym przydzielaniu środków na ekologiczną odbudowę gospodarczą;

1.6.

wzywa Komisję i Radę do podjęcia działań mających na celu określenie negatywnych skutków środowiskowych nielegalnej wojny Rosji przeciwko Ukrainie oraz ich wpływu na prawa człowieka. Komisja i Rada muszą wspierać wysiłki społeczeństwa obywatelskiego zmierzające do udokumentowania szkód środowiskowych, w tym przestępstw środowiskowych popełnianych przez Rosję, oraz wspierać rolę społeczeństwa obywatelskiego w kształtowaniu odbudowy Ukrainy;

1.7.

uważa, że UE musi pomóc w ochronie środowiska w Ukrainie i naprawie szkód środowiskowych spowodowanych przez wojnę. Komitet podtrzymuje, że wszystkie działania na rzecz odbudowy będą prowadzone zgodnie z międzynarodowymi normami MOP i zasadami warunkowości społecznej;

1.8.

podkreśla, że zdrowia ludzkiego i jakości środowiska nie można rozdzielać, gdyż stan ekosystemów oraz zdrowie zwierząt i ludzi są ze sobą wzajemnie powiązane – oraz że UE musi chronić to prawo. Pogorszenie się stanu środowiska jest główną przyczyną złego stanu zdrowia. Dla przykładu zanieczyszczenie hałasem prowadzi do 12 tys. zgonów rocznie. Wzajemne zależności między środowiskiem a zdrowiem ludzkim są również szczególnie widoczne w obszarze bezpieczeństwa żywnościowego;

1.9.

wzywa Komisję i Radę do wzmocnienia metod kontroli produktów rolnych i artykułów spożywczych przy wprowadzaniu na jednolity rynek, ze szczególnym uwzględnieniem wykrywania zanieczyszczenia środowiska spowodowanego wojną w Ukrainie, aby zagwarantować zdrowie wszystkich obywateli Europy i naszego środowiska;

1.10.

zauważa, że prawo do zdrowego środowiska ma zasadnicze znaczenie dla społecznego i gospodarczego dobrostanu ludzi w Europie i na świecie. Szacuje się, że około 40 % miejsc pracy na świecie zależy od zdrowego klimatu i ekosystemu. W świetle międzynarodowych ram prawnych i tych gorzkich realiów nie dziwi fakt, że przyjęto wiele aktów prawnych UE, aby nadać moc prawną zobowiązaniu UE do zapewnienia poszanowania prawa do zdrowego środowiska;

1.11.

nawołuje wszystkie państwa członkowskie i instytucje europejskie do zwiększenia wysiłków na rzecz poprawy skuteczności istniejących narzędzi prawnych, ponieważ w praktyce często zawodzi właśnie ten aspekt. Szereg przykładów spraw sądowych kwestionujących zaniedbania państw członkowskich lub samej UE w takich dziedzinach jak czyste powietrze, klimat, rybołówstwo czy woda świadczy o stopniu, w jakim władze publiczne nie są w stanie zadbać o poszanowanie tego prawa.

2. Uwagi ogólne

2.1. Prawo do zdrowego środowiska naturalnego w kontekście rosyjskiej wojny przeciwko Ukrainie i przystąpienia Ukrainy do UE

2.1.1.

Dnia 16 marca 2022 r. Komitet Ministrów Rady Europy wydalił Rosję ze skutkiem natychmiastowym (1). Podczas gdy UE była w trakcie negocjowania przystąpienia do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencja”), 16 września 2022 r. Rosja przestała być nią związana. Spowodowało to drastyczne zmniejszenie zasięgu ochrony praw człowieka na kontynencie europejskim. Jednak w czasie inwazji i do 16 września 2022 r. Rosja była związana konwencją, i także potem pomimo dalszego wycofywania się z organów międzynarodowych podlegała i nadal podlega szerokiemu zakresowi zobowiązań międzynarodowych. Dotyczą one nie tylko praw człowieka (2), ale także środowiska. Rosja w swojej agresji zlekceważyła m.in. międzynarodową Ramową konwencję ONZ w sprawie zmian klimatu (3) oraz Konwencję o różnorodności biologicznej.

2.1.2.

Zasadnicze znaczenie ma zapewnienie ochrony praw człowieka i środowiska w pozostałej części Europy – nie tylko w 27 państwach członkowskich UE, gdzie ochrona praw człowieka zostanie wzmocniona dzięki przystąpieniu UE do konwencji, ale także w pozostałych 19 państwach członkowskich Rady Europy, w tym w Ukrainie.

2.1.3.

Jest to tym bardziej istotne, że 23 czerwca 2022 r. Ukraina stała się krajem kandydującym do UE. Gdy Ukraina przystąpi do UE, będzie największym lub drugim co do wielkości państwem członkowskim UE pod względem terytorium (4). Duże terytorium Ukrainy może poszczycić się różnorodnymi ekosystemami. Według Sekretariatu Konwencji o różnorodności biologicznej (5) Ukraina zajmuje 6 % terytorium Europy, ale na jej obszarze znajduje się 35 % różnorodności biologicznej. Ponadto w ciągu ostatniego roku ziemie uprawne tego kraju – kluczowe dla światowych dostaw żywności – oraz jego rozbudowana infrastruktura paliw kopalnych, od której niektóre sąsiadujące państwa członkowskie są szczególnie zależne w odniesieniu do dostaw energii, stały się w znacznym stopniu zagrożone.

2.1.4.

Działania Rosji, jak wynika z definicji zaproponowanej przez ekspertów prawnych i opublikowanej w czerwcu 2021 r., mają znamiona ekobójstwa (6). Również ukraiński kodeks karny (7) od 2001 r. zawiera przestępstwo ekobójstwa. Równolegle do decyzji Parlamentu Europejskiego (8) EKES zaapelował, aby „ekobójstwo”, zgodnie z definicją Niezależnego Zespołu Ekspertów ds. Prawnej Definicji Ekobójstwa, zostało skodyfikowane w prawie UE jako przestępstwo (9). Uznanie przestępstwa ekobójstwa w zmienionej dyrektywie UE w sprawie przestępstw przeciwko środowisku doprowadzi do zmian w prawodawstwie poza UE, w szczególności w Międzynarodowym Trybunale Karnym, co pomoże zwiększyć stopień odpowiedzialności Rosji i odzwierciedli wyrządzone szkody środowiskowe i ekologiczne.

2.1.5.

Dnia 19 stycznia 2023 r. Parlament Europejski przyjął rezolucję wzywającą do powołania trybunału do spraw zbrodni agresji przeciwko Ukrainie. EKES poparł tę rezolucję na sesji plenarnej w lutym (10). W treści rezolucji dwukrotnie pojawia się odniesienie do kwestii środowiskowych. Po pierwsze, dostrzeżono w niej związek między wojną a długotrwałą szkodą dla środowiska naturalnego i klimatu. Po drugie, wezwano w niej do utworzenia międzynarodowego rejestru, w którym m.in. odnotowywano by powszechne i poważne szkody dla środowiska naturalnego i klimatu, aby pomóc w ustaleniu przyszłych odszkodowań za ich wyrządzenie. W tym kontekście zasadnicze znaczenie ma podkreślenie i wzmocnienie związku między szkodami wyrządzonymi w środowisku naturalnym a bronią wojenną oraz ściganie tych przestępstw.

2.1.6.

Szkody środowiskowe spowodowane przez wojnę obejmują degradację ekosystemów, zanieczyszczenie powietrza i wody oraz skażenie pól uprawnych i pastwisk. Na przykład wycieki z dwóch rosyjskich gazociągów w Morzu Bałtyckim mogłyby doprowadzić do bezprecedensowych skutków dla klimatu i innych aspektów środowiska (11). Od początku wojny pożarami zostało dotkniętych 200 tys. hektarów lasów, 680 tys. ton paliw kopalnych stanęło w płomieniach, a 180 tys. metrów sześciennych gleby zostało skażonych amunicją. Wojna spowodowała degradację obszarów chronionych i zniszczenie stacji uzdatniania wody. Zagrożenie jest tym większe, że Ukraina jest drugim krajem w Europie co do ilości reaktorów jądrowych – jest ich tam piętnaście. W wyniku tego konfliktu doszło do ponad 100 pożarów lasów, co uwolniło 33 miliony ton CO2. Rosyjskie ataki bombowe niszczą różnorodność biologiczną Ukrainy. Ukraińscy eksperci szacują szkody środowiskowe spowodowane przez Rosję na 24 mld EUR.

2.1.7.

Wojna w Ukrainie oznacza bezprecedensowe i długoterminowe obciążenia dla środowiska. Ma ona również negatywny wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne oraz na integralność i dobrostan narodu ukraińskiego oraz jego przyszłych pokoleń. Ten wpływ nasila się w przypadku grup szczególnie wrażliwych, a szczególną uwagę należy zwrócić na psychologiczne skutki wojny i problemy ze zdrowiem psychicznym. Wojna powoduje zanieczyszczenie powietrza, wody i gleby, a także zanieczyszczenie hałasem, a wszystko to będzie miało wpływ na jej ofiary i kolejne pokolenia. Wiele problemów można uznać za wykraczające poza granice Ukrainy i istnieją poważne łączne zagrożenia dla zdrowia publicznego. Skutki degradacji środowiska dla zdrowia fizycznego i psychicznego, a zwłaszcza wpływ zanieczyszczenia powietrza, gleby i wody, tak samo jak i skutki wojny oddziałują na wiele pokoleń. Odczują je nie tylko dzieci mieszkające w Ukrainie lub te, które z niej uciekły; cierpieć będą także kolejne pokolenia.

2.1.8.

Tym ważniejsze stają się wysiłki ruchów i organizacji młodzieży ukraińskiej zmierzające do tego, aby głos ich pokolenia był słyszalny. Ich głosy i opinie muszą stanowić część działań na rzecz odbudowy.

2.1.9.

Szkody w naszym wspólnym ekosystemie, takie jak degradacja gleby, bezpośrednio zagrażają produkcji rolnej w przyszłości i ujawniają kruchość światowego bezpieczeństwa żywnościowego. Zwłaszcza obecna struktura rynku towarowego nie sprzyja osiągnięciu „zrównoważonej gospodarki, jakiej potrzebujemy” ani celów związanych ze zrównoważonym rozwojem, ambitnych celów klimatycznych i celów dotyczących sprawiedliwej transformacji określonych w Agendzie 2030 Organizacji Narodów Zjednoczonych i Europejskim Zielonym Ładzie, a wręcz aktywnie osiągnięciu tych celów przeciwdziała (12).

2.1.10.

Przed wybuchem wojny społeczeństwo obywatelskie odgrywało w Ukrainie kluczową rolę w obronie środowiska naturalnego. Wojna w drastyczny sposób wpłynęła na zdolność społeczeństwa obywatelskiego do prowadzenia działalności. Wiele aktywistek i aktywistów na rzecz środowiska musiało uciekać lub skierowało swoje działania na pomoc w obronie kraju. Ci z nich, którzy mogą jeszcze działać, skupili się na dokumentowaniu skutków rosyjskiej napaści dla środowiska (13). Ich zaangażowanie będzie miało zasadnicze znaczenie dla odbudowy środowiska naturalnego Ukrainy i zapewnienia, że Ukraina przyjmie unijne prawo ochrony środowiska, co umożliwi jej przystąpienie do UE.

2.1.11.

Dla Ukrainek i Ukraińców ochrona środowiska i jej wpływ na ich codzienne życie i zdrowie są nadal ważne. Ponadto, jak wynika z badania opinii publicznej, 95,2 % respondentów uważa, że odbudowa przyrody będzie istotna dla powojennej odbudowy Ukrainy (14).

2.1.12.

Przy odpowiednim wsparciu międzynarodowym zniszczenie przez Rosję ukraińskiej infrastruktury przemysłu ciężkiego mogłoby stać się dla Ukrainy okazją do wykorzystania jej potencjału w zakresie energii słonecznej i wiatrowej oraz zbudowania lepszej i bardziej ekologicznej infrastruktury z alternatywnymi źródłami energii elektrycznej. To przyniosłoby korzyści jej obywatelkom i obywatelom oraz osobom spoza jej granic, a także znacznie wzmocniłoby pozycję Ukrainy w negocjacjach dotyczących przystąpienia do UE.

2.1.13.

Jednak obecnie sytuacja pozostaje niestabilna, a przyszły rozwój wydarzeń jest bardzo niepewny. Poza ogromnym dramatem ludzi i katastrofą humanitarną pojawią się pytania dotyczące ostatecznego kosztu odbudowy Ukrainy oraz zakresu, w jakim Rosja może zostać pociągnięta do odpowiedzialności za tę odbudowę. UE ma tu do odegrania ważną rolę. W rezolucji Wojna w Ukrainie i jej skutki gospodarcze, społeczne i środowiskowe (15) EKES podkreślił, że poza konsekwencjami dla ludzi to wpływ wojny na środowisko – bombardowania, wycieki ropy naftowej i gazu oraz incydenty w fabrykach chemicznych i elektrowniach jądrowych – budzi poważne obawy Ukrainek i Ukraińców, UE i nie tylko. Ten wpływ na środowisko będzie nieuchronnie miał długotrwałe konsekwencje dla zdrowia ludzkiego i ekosystemów. Skutki wojny dla środowiska stanowią rzeczywiste zagrożenie dla ludności. Ekspertki i eksperci ONZ ostrzegają, że zanieczyszczenie może utrzymywać się przez wiele lat, zwiększając ryzyko występowania nowotworów, chorób układu oddechowego i opóźnień rozwojowych u dzieci (16). W tym kontekście niepokoić może również wpływ na zdrowie reprodukcyjne. EKES podkreślił, że UE musi pomóc w ochronie środowiska w Ukrainie i naprawie szkód środowiskowych spowodowanych przez wojnę. Komitet podtrzymuje, że wszystkie działania na rzecz odbudowy będą prowadzone zgodnie z międzynarodowymi normami MOP i zasadami warunkowości społecznej. EKES zaproponował, aby UE zareagowała poprzez programy takie jak RescEU i LIFE, skoordynowane z mechanizmami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi oraz we współpracy z sektorem prywatnym i organizacjami pozarządowymi.

2.1.14.

Chociaż wojna wciąż trwa, współpraca transgraniczna między organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, rządami i organizacjami międzynarodowymi jest ważna dla mapowania i monitorowania szkód środowiskowych o charakterze transgranicznym, aby móc ocenić rozmiar zniszczeń oraz potrzeby finansowe, stymulować inwestycje i ponownie przydzielić środki na zrównoważoną i socjalną odbudowę Ukrainy. Jeśli chodzi o mapowanie, EEA wspierała wysiłki mające poprawić zdolności do gromadzenia informacji odzwierciedlających stan środowiska sprzed wojny, które to informacje można by wykorzystać jako punkt odniesienia w procesach monitorowania (17).

2.1.15.

Komisja i Rada muszą wspierać wysiłki społeczeństwa obywatelskiego zmierzające do udokumentowania szkód środowiskowych, w tym przestępstw środowiskowych popełnianych przez Rosję. UE musi również zapewnić, że jej wysiłki na rzecz wsparcia odbudowy Ukrainy zapobiegną tragicznym skutkom ekologicznym i środowiskowym wojny oraz je złagodzą, tak aby zapewnić skuteczność praw człowieka.

2.1.16.

Działania UE muszą także zagwarantować, że gospodarka Ukrainy i gospodarka UE nie będą już uzależnione od paliw kopalnych, a wysiłki na rzecz odbudowy nie będą skierowane na infrastrukturę paliw kopalnych. Działania UE muszą także umożliwić Ukrainie odgrywanie jej roli w światowym systemie żywnościowym, a zarazem – w perspektywie przystąpienia tego kraju do UE – umożliwić Unii wypełnienie jej zobowiązań wynikających z porozumienia paryskiego i globalnych ram na okres po 2020 roku. UE powinna również zadbać o to, aby jej programy sankcji miały pozytywny wpływ na środowisko. Organizacje pozarządowe wezwały na przykład do zastosowania sankcji, które nie tylko ograniczyłyby zdolność Rosji do prowadzenia nielegalnej wojny, ale także jej zdolność do czerpania zysków z nielegalnych, nieregulowanych i nieraportowanych połowów (18).

2.2. Prawne zobowiązanie UE do ochrony prawa do zdrowego środowiska

2.2.1.

Dnia 28 lipca 2022 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło przełomową rezolucję uznającą prawo do czystego, zdrowego i zrównoważonego środowiska za prawo człowieka (19). W rezolucji wezwano narody, organizacje międzynarodowe, przedsiębiorstwa i wszystkie inne zainteresowane strony do wzmożenia wysiłków na rzecz zapewnienia czystego, zdrowego i zrównoważonego środowiska dla wszystkich. Za przyjęciem rezolucji głosowało 27 państw członkowskich UE, a także zdecydowana większość innych krajów. Zgodnie z raportem informacyjnym EKES-u z 2021 r. Ochrona środowiska jako warunek wstępny poszanowania praw podstawowych (20), w rezolucji ONZ uznano, że „degradacja środowiska, zmiana klimatu, utrata różnorodności biologicznej, pustynnienie i niezrównoważony rozwój stanowią jedne z najpilniejszych i najpoważniejszych zagrożeń dla możliwości skutecznego korzystania przez obecne i przyszłe pokolenia z wszystkich praw człowieka”. W rezolucji wezwano m.in. organizacje międzynarodowe, takie jak UE, „do zacieśnienia współpracy międzynarodowej, intensyfikacji budowania potencjału i dalszej wymiany dobrych praktyk w celu zwiększenia wysiłków na rzecz zapewnienia czystego, zdrowego i zrównoważonego środowiska dla wszystkich”.

2.2.2.

W prawie do zdrowego środowiska uznaje się podstawowy związek między środowiskiem a zdrowiem ludzkim. Ponieważ zdrowia ludzkiego i jakości środowiska nie można rozdzielić – stan ekosystemów oraz zdrowie zwierząt i ludzi są ze sobą wzajemnie powiązane – UE musi bronić tego prawa. Pogorszenie się stanu środowiska jest główną przyczyną złego stanu zdrowia. Na przykład w 2019 r. przyczyną 307 tys. przedwczesnych zgonów był drobny pył zawieszony, 40,4 tys. – dwutlenek azotu, a 16,8 tys. – ostry ozon (21). Oczywiście problem nie ogranicza się tylko do jakości powietrza. Dla przykładu zanieczyszczenie hałasem prowadzi do 12 tys. zgonów rocznie (22). Wzajemne zależności między środowiskiem a zdrowiem ludzkim są również szczególnie widoczne w obszarze bezpieczeństwa żywnościowego.

2.2.3.

Unijny porządek prawny jest w czołówce światowej, jeśli chodzi o uznanie na poziomie ponadnarodowym prawa do zdrowego środowiska. Postanowieniom traktatów (art. 37 Karty praw podstawowych i art. 11 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) towarzyszą inne przepisy, w szczególności art. 3 ust. 3 i art. 21 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej, art. 191 TFUE (23), a także różne inne postanowienia Karty (24), które łącznie stanowią uznanie prawa do czystego, zdrowego i zrównoważonego środowiska. Zgodnie z art. 51 ust. 1 Karty instytucje UE podlegają temu obowiązkowi przez cały czas, a państwa członkowskie podlegają mu przy wdrażaniu prawa UE (25). Parlament Europejski wezwał do uznania w Karcie prawa do zdrowego środowiska i stwierdził, że „UE powinna stać na czele inicjatywy dążącej do uznania podobnego prawa na arenie międzynarodowej” (26).

2.2.4.

Na mocy art. 52 ust. 3 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej UE jest również zobowiązana do przestrzegania postanowień Konwencji, gdy postanowienia Karty odpowiadają postanowieniom Konwencji. W szczególności poprzez prawo do poszanowania życia prywatnego, rodzinnego i domu (art. 7 Karty, art. 8 Konwencji), Europejski Trybunał Praw Człowieka prawdopodobnie uznał już prawo do bezpiecznego i zdrowego środowiska (27). Wiąże się to nie tylko z negatywnymi zobowiązaniami (zobowiązanie do niepogarszania prawa do zdrowego środowiska), ale także z pozytywnymi zobowiązaniami do podejmowania środków, np. dotyczących jakości powietrza, aby zapewnić poszanowanie tego prawa (28). Zobowiązania te staną się jeszcze bardziej możliwe do wyegzekwowania na drodze prawnej po tym, jak UE przystąpi do Konwencji, do czego zobowiązuje ją art. 6 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej. Podzielając stanowisko Parlamentu Europejskiego, Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy wezwało do sporządzenia protokołu do Konwencji, który wyraźnie uznawałby „prawo do bezpiecznego, czystego, zdrowego i zrównoważonego środowiska” (29). W ten sposób powstałoby egzekwowalne prawo we wszystkich 27 państwach członkowskich UE i 19 krajach trzecich, które są również członkami Rady Europy.

2.2.5.

Powszechnie wiadomo, że UE ma ogromny wpływ na globalne przepisy dotyczące środowiska. Różne obszary prawa UE, które mają wpływ na prawo do zdrowego środowiska – zwłaszcza przepisy dotyczące substancji toksycznych zawarte w rozporządzeniu REACH (30) – są podręcznikowymi przypadkami tzw. efektu brukselskiego (31), kiedy to przepisy UE stają się normami międzynarodowymi.

2.2.6.

Prawo do zdrowego środowiska ma zasadnicze znaczenie dla społecznego i gospodarczego dobrostanu ludzi w Europie i na świecie. Szacuje się, że około 40 % miejsc pracy na świecie zależy od zdrowego klimatu i ekosystemu (32). W świetle międzynarodowych ram prawnych i tych gorzkich realiów nie dziwi fakt, że przyjęto wiele aktów prawnych UE, aby nadać moc prawną zobowiązaniu UE do zapewnienia poszanowania prawa do zdrowego środowiska. Wyraźnym przykładem są przepisy UE dotyczące jakości powietrza (dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE (33)). Rzecznik generalna Juliane Kokott stwierdziła, że przepisy dotyczące jakości powietrza precyzują zatem obowiązki Unii w zakresie zapewnienia ochrony wynikające z podstawowego prawa do życia na podstawie art. 2 ust. 1 Karty oraz w zakresie wysokiego poziomu ochrony środowiska na podstawie art. 3 ust. 3 TUE, art. 37 Karty oraz art. 191 ust. 2 TFUE (34). Aby zapewnić maksymalną ochronę zdrowia ludzkiego, EKES zaleca pełne dostosowanie do 2030 r. unijnych norm jakości powietrza do zaktualizowanych globalnych wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia dotyczących jakości powietrza.

2.2.7.

W unijnych programach działań w zakresie ochrony środowiska – wymaganych na mocy art. 192 ust. 3 TFUE – coraz częściej uznaje się zdrowe środowisko za prawo. W 8. programie działań w zakresie ochrony środowiska wyraźnie zaznaczono, że „[p]ostępy ku uznaniu prawa do czystego, zdrowego i zrównoważonego środowiska, określonego w rezolucji 48/13 Rady Praw Człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych, są warunkiem podstawowym osiągnięcia celów priorytetowych 8. EAP” (35).

2.2.8.

Często jednak w praktyce brakuje skuteczności (36), dlatego EKES wzywa wszystkie państwa członkowskie i instytucje europejskie do wzmożenia wysiłków na rzecz poprawy skuteczności istniejących narzędzi prawnych. Szereg przykładów spraw sądowych kwestionujących zaniedbania państw członkowskich lub samej UE w takich dziedzinach jak czyste powietrze, klimat, rybołówstwo czy woda świadczy o stopniu, w jakim władze publiczne nie są w stanie zadbać o poszanowanie tego prawa.

2.2.9.

Wobec rosyjskiej wojny prowadzonej przeciwko Ukrainie i przyszłego przystąpienia Ukrainy do UE, nadanie skuteczności prawu do zdrowego środowiska jest dla UE i jej państw członkowskich ważniejsze niż kiedykolwiek. Oznacza to nadanie ochronie środowiska takiego samego priorytetu jak innym dziedzinom prawa, takim jak konkurencja czy ochrona danych, w których UE jest światowym wzorem zarówno w teorii, jak i w praktyce.

2.2.10.

W ten sposób UE ma możliwość uznania międzypokoleniowego charakteru prawa do zdrowego środowiska.

2.2.11.

Nie dziwi, że właśnie ruchy młodzieżowe szczególnie głośno domagają się ochrony środowiska. Ze względu na negatywny wpływ degradacji środowiska na zdrowie reprodukcyjne zagrożone jest istnienie przyszłych pokoleń. UE powinna brać przykład z państw członkowskich, które powołały instytucje odpowiedzialne za ochronę interesów przyszłych pokoleń. Instytucja tego rodzaju na szczeblu UE pomogłaby zapewnić przyszłym pokoleniom korzyści społeczne i gospodarcze, jakie przynosi dzisiejsza ochrona środowiska.

Bruksela, dnia 27 kwietnia 2023 r.

Oliver RÖPKE

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) CM/Del/Dec(2022) 1431/2.3, Consequences of the aggression of the Russian Federation against Ukraine [„Konsekwencje rosyjskiej agresji wobec Ukrainy”].

(2) Zob. np. art. 11 ust. 2 lit. b) Międzynarodowego paktu praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych.

(3) Zob. np. art. 3 ust. 5: „Strony powinny współdziałać przy promowaniu wspierającego i otwartego międzynarodowego systemu ekonomicznego, który prowadziłby do zrównoważonego wzrostu ekonomicznego i rozwoju wszystkich Stron”.

(4) Żadne państwo członkowskie nie jest większe. Spośród obecnych krajów kandydujących tylko Turcja jest większa.

(5) Konwencja o różnorodności biologicznej: Krajowa strategia i plan działania na rzecz różnorodności biologicznej.

(6) „Bezprawne lub samowolne czyny popełniane ze świadomością, że istnieje znaczne prawdopodobieństwo spowodowania przez te czyny poważnych i rozległych albo długotrwałych szkód w środowisku”, Fundacja Stop Ecocide Foundation.

(7) Ukraiński kodeks karny.

(8) Decyzja z dnia 29 marca 2023 r.

(9) Opinia EKES-u „Poprawa ochrony środowiska poprzez prawo karne” (Dz.U. C 290 z 29.7.2022, s. 143).

(10) Rezolucja Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Ukraina: Rok po rosyjskiej inwazji – perspektywa europejskiego społeczeństwa obywatelskiego” (Dz.U. C 146 z 27.4.2023. s. 1).

(11) Nord Stream: Russian gas pipe leaks could have an „unprecedented” environmental impact [„Nord Stream: Wycieki gazu z rosyjskich rur mogą mieć »bezprecedensowy« wpływ na środowisko”] | Euronews.

(12) Opinia EKES-u „Kryzys cen żywności: rola spekulacji i konkretne propozycje działań w konsekwencji wojny w Ukrainie” (Dz.U. C 100 z 16.3.2023, s. 51).

(13) Zob. np. prace organizacji EcoAction: Crimes against the environment after one month of Russia's war against Ukraine – Ecoaction [„Zbrodnie przeciwko środowisku po pierwszym miesiącu wojny Rosji przeciwko Ukrainie – Ecoaction”].

(14) How does the war change Ukrainians: public opinion poll about the war, the environment, post-war reconstrution and EU acesssion [„Jak wojna zmienia Ukrainki i Ukraińców: badanie opinii publicznej na temat wojny, środowiska naturalnego, powojennej odbudowy i pomocy UE”], Resource and Analysis Centre „Society and Environment”, 2023 r.

(15) Dz.U. C 290 z 29.7.2022, s. 1.

(16) OECD, lipiec 2022 r., Conséquences environnementales de la guerre en Ukraine et perspectives pour une reconstruction verte (oecd.org) [Skutki wojny w Ukrainie dla środowiska i perspektywy ekologicznej odbudowy].

(17) Wspólny system informacji o środowisku ENI (SEIS)

(18) Agence Europe, Europe Daily Bulleting No.13014, Thirteen NGOs call for inclusion of Russian fishing vessels in upcoming EU sanctions against Putin’s regime [„Trzynaście organizacji pozarządowych wzywa do objęcia rosyjskich statków rybackich przyszłymi sankcjami UE przeciwko reżimowi Putina”], 6 września 2022 r.

(19) Rezolucja (A/76/L.75) – Biblioteka cyfrowa ONZ.

(20) Raport informacyjny EKES-u Ochrona środowiska jako warunek wstępny poszanowania praw podstawowych.

(21) Europejska Agencja Środowiska, Air Quality in Europe 2021: Health impacts of air pollution in Europe [Wpływ zanieczyszczenia powietrza na zdrowie w Europie], 15 listopada 2021 r.

(22) Europejska Agencja Środowiska, Health risks caused by environmental noise in Europe [Zagrożenia dla zdrowia spowodowane hałasem otoczenia w Europie], 14 grudnia 2020 r.

(23) W tym artykule przedstawiono cele polityki środowiskowej UE.

(24) W szczególności art. 2 (prawo do życia), art. 3 (prawo do integralności osoby), art. 35 (zapewnienie wysokiego poziomu zdrowia ludzkiego przy określaniu i realizacji polityk i działań UE) oraz art. 38 (ochrona konsumentów).

(25) „Postanowienia niniejszej Karty mają zastosowanie do instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii przy poszanowaniu zasady pomocniczości oraz do państw członkowskich wyłącznie w zakresie, w jakim stosują one prawo Unii”.

(26) P9_TA(2021)0277, „Unijna strategia na rzecz bioróżnorodności 2030 – Przywracanie przyrody do naszego życia”, pkt 143.

(27) Irmina Kotiuk, Adam Weiss i Ugo Taddei, w: Journal of Human Rights and the Environment, vol. 13, wydanie specjalne, wrzesień 2022 r.

(28) O pozytywnych zobowiązaniach wynikających z art. 8 Konwencji (a zatem i z art. 7 Karty), zob. np. Fadeyeva przeciwko Rosji, numer zgłoszenia 55723/00, wyrok z 9 czerwca 2005 r.

(29) Rezolucja nr 2396 (2021), Anchoring the right to a healthy environment: need for enhanced action by the Council of Europe [„Zapewnienie prawa do zdrowego środowiska: potrzeba wzmożonych działań ze strony Rady Europy”].

(30) Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE (Dz.U. L 396 z 30.12.2006, s. 1).

(31) Anu Bradford, The Brussels Effect: How the European Union Rules the World [„Efekt brukselski: Jak Unia Europejska rządzi światem”], Oxford University Press, 2020 r.

(32) MOP: World employment social outlook 2018 – Greening with jobs, [„Globalna prognoza zatrudnienia i sytuacji społecznej 2018: Zazielenianie dzięki miejscom pracy”], 2018 r.

(33) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (Dz.U. L 152 z 11.6.2008, s. 1).

(34) Sprawa C-723/17, Craeynest v Brussels Hoofdstedelijk Gewest [„Craeynest przeciwko Regionowi Stołecznemu Brukseli”], ustęp 53.

(35) Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/591 z dnia 6 kwietnia 2022 r. w sprawie ogólnego unijnego programu działań w zakresie środowiska do 2030 r. (Dz.U. L 114 z 12.4.2022, s. 22).

(36) Opinia EKES-u „Wdrażanie prawodawstwa UE w zakresie ochrony środowiska w odniesieniu do jakości powietrza i wody oraz do odpadów” (Dz.U. C 110 z 22.3.2019, s. 33).

29.6.2023

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 228/17

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Dalsze zwiększanie konkurencyjności cyfrowej UE”

(opinia rozpoznawcza)

(2023/C 228/03)

Sprawozdawca:	Gonçalo LOBO XAVIER
Współsprawozdawca:	Philip VON BROCKDORFF

Wniosek o konsultację	Prezydencja Rady Europejskiej, 14.11.2022
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej Opinia rozpoznawcza
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	4.4.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	145/0/0

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Zdaniem Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego (EKES) nie ulega wątpliwości, że konkurencyjność cyfrowa ma kluczowe znaczenie z punktu widzenia ogólnej konkurencyjności UE i powinna być postrzegana jako zasadniczy element unijnego programu na rzecz konkurencyjności, co podkreślano we wcześniejszych sprawozdaniach Komitetu. Aby UE mogła odnieść sukces w globalnym środowisku konkurencyjnym, konieczna jest znaczna poprawa jej konkurencyjności. W tym celu EKES zaapelował o wprowadzenie zgodnego z politykami i celami UE sprawdzianu konkurencyjności, który powinien zostać włączony do procesów unijnych kształtowania polityki i stanowienia prawa. Powinien on obejmować kompleksową ocenę wpływu wszelkich nowych inicjatyw na konkurencyjność i gwarantować, aby w procesie podejmowania decyzji odpowiednio uwzględniane były aspekty konkurencyjności. Komitet uważa, że dzięki tej perspektywie oraz jasnemu przekazowi łatwiej byłoby zaangażować obywateli i zmotywować ich do osiągania ogólnych celów.

1.2.

EKES popiera stanowisko, zgodnie z którym UE powinna zagwarantować sprzyjające otoczenie biznesowe, w oparciu o kompleksową strategię, która łączyłaby i zestrajała ze sobą różne obszary polityki, przy czym poczesne miejsce powinny w tym zakresie zajmować: konkurencyjność, wymiar społeczny oraz wpływ przedsiębiorstw na dobrobyt obywateli. Zdaniem Komitetu celem powinno być zwiększenie konkurencyjności opartej na technologiach cyfrowych przez – z jednej strony – poprawę warunków do rozwoju i dostarczania rozwiązań cyfrowych przez przedsiębiorstwa z UE, a z drugiej – przyjęcie i stosowanie rozwiązań cyfrowych w wielu różnych przedsiębiorstwach unijnych, m.in. w takich sektorach jak produkcja, transport i logistyka, handel detaliczny, rolnictwo i budownictwo – by wymienić tylko te najistotniejsze.

1.3.

Obywatele UE powinni być zaangażowani w strategię konkurencyjności cyfrowej i czuć się spokojni co do jednej z najistotniejszych kwestii związanych z cyfryzacją i gromadzeniem danych – cyberbezpieczeństwa. EKES jest zdania, że UE powinna promować europejską gospodarkę opartą na danych przez poprawę przystępności, dostępności i przekazywania danych przy jednoczesnym zapewnieniu odpowiedniej ich ochrony. W tym celu Unia potrzebuje bardziej strategicznego podejścia, aby umożliwić zainteresowanym stronom bezpieczne gromadzenie, przechowywanie, konsolidację, udostępnianie i analizowanie danych. Kluczowe znaczenie ma przyspieszenie inicjatyw na rzecz sektorowych ogólnoeuropejskich przestrzeni danych, aby umożliwić lepszą analizę i lepsze wykorzystanie danych z korzyścią dla społeczeństwa europejskiego, UE i konkurencyjności jej przedsiębiorstw. Przestrzenie danych mogłyby stanowić czynnik inicjujący powstawanie i rozwój nowych skalowalnych przemysłowych innowatorów i przedsiębiorstw typu start-up. Zasadnicze znaczenie ma także dobrze funkcjonujący jednolity rynek danych, ponieważ jest nierozerwalnie związany z jednolitym rynkiem towarów, usług, kapitału i zasobów ludzkich, a także z systemami energetycznymi i transportowymi.

1.4.

Zdaniem EKES-u inwestycje w kompleksową, efektywną i bezpieczną infrastrukturę cyfrową stanowią niezbędną podstawę wszelkiego rozwoju cyfrowego. Jest to wyraźnie widoczne w innych obszarach geograficznych wiodących na świecie w niektórych dziedzinach. Oprócz sieci cyfrowych, ośrodków przetwarzania danych, mocy obliczeniowych itp. musi to obejmować także dostęp do energii niskoemisyjnej i surowców krytycznych potrzebnych w przypadku produktów i systemów cyfrowych.

1.5.

Zatem aby UE mogła odgrywać wiodącą rolę w kluczowych obszarach, takich jak cyberbezpieczeństwo, musi – z jednej strony – promować i wspierać cyberbezpieczeństwo, a z drugiej – zwiększać konkurencyjność swoich przedsiębiorstw. W tym kontekście EKES uważa, że certyfikacja w UE w dalszym ciągu powinna być uzależniona od potrzeb rynku i powinna się ona opierać na istniejących standardach międzynarodowych. Przed opracowaniem nowych propozycji programów na mocy aktu o cyberbezpieczeństwie Unia powinna podnieść poziom bezpieczeństwa poprzez „europeizację” istniejących krajowych systemów certyfikacji, aby zagwarantować rynek zharmonizowany między państwami członkowskimi. UE musi także zagwarantować spójne i zharmonizowane ramy prawne na szczeblu unijnym oraz unikać w swoim prawodawstwie niespójności (np. ryzyko związane z brakiem zgodności wymogów z przepisami dotyczącymi cyberbezpieczeństwa zawartymi w ustawodawstwie wertykalnym w nowych ramach prawnych).

1.6.

Zdaniem EKES-u oczywistym jest, że doskonałość w zakresie kluczowych technologii wymaga: znacznego zwiększenia inwestycji, zarówno publicznych, jak i prywatnych, w badania i innowacje, rozwoju światowej klasy infrastruktury w zakresie badań, rozwoju i innowacji, przyciągania talentów oraz tworzenia ekosystemów opartych na współpracy między przedsiębiorstwami, uczelniami wyższymi i instytucjami badawczymi. Chociaż ważne jest, aby zwiększyć wykorzystanie sztucznej inteligencji, technologii kwantowych i innych zaawansowanych technologii, należy również uznać, że wiele małych i średnich przedsiębiorstw stoi przed sporymi wyzwaniami związanymi z wdrażaniem nawet podstawowych technologii cyfrowych. UE i państwa członkowskie powinny ukierunkować konkretne wysiłki na wspieranie i ułatwianie cyfryzacji MŚP. Będzie to wymagać angażowania MŚP w centra innowacji, przestrzenie danych i ekosystemy biznesowe. Konieczne jest także zwiększenie świadomości MŚP na temat możliwości oferowanych przez cyfryzację, dostępnego wsparcia na rzecz rozwoju umiejętności oraz dostępnej technicznej wiedzy fachowej i dostępnych wytycznych dotyczących przepisów obowiązujących w tej dziedzinie.

1.7.

EKES podtrzymuje swoją opinię, że ludzie są jednym z najważniejszych atutów Europy, ponieważ mogą wpłynąć na zmianę tempa rozwoju gospodarczego i społecznego. Państwa członkowskie muszą sporo zainwestować w systemy kształcenia i szkolenia, w tym uczenia się przez całe życie, aby odpowiedzieć na obecne i przyszłe potrzeby zarówno w zakresie opracowywania, jak i stosowania narzędzi oraz rozwiązań cyfrowych. UE musi również wspierać i ułatwiać transgraniczną mobilność pracowników i talentów, zarówno w samej Unii, jak i we współpracy z państwami trzecimi. Komitet uważa także, że należałoby zaangażować w ten proces również seniorów.

1.8.

Aby ramy regulacyjne przyczyniały się do konkurencyjności cyfrowej, UE musi zadbać o to, by przepisy były adekwatne do zakładanych celów, zachęcały do innowacji i inwestycji oraz zapewniały równe warunki i równe traktowanie na jednolitym rynku. UE musi również współpracować z krajami o zbieżnych poglądach w celu wzmocnienia wspólnych międzynarodowych zasad i norm. Należy zachować wysokie standardy, ale też wszelkie przepisy muszą sprzyjać udanej cyfryzacji i konkurencyjności przedsiębiorstw. Także sektor publiczny musi dokonać cyfryzacji swych działań i usług, w tym procesów administracyjnych. Przyspieszenie procedur wydawania pozwoleń na inwestycje i inne operacje biznesowe to przykładowo jedna z pilnych potrzeb, w przypadku których cyfryzacja byłaby częścią rozwiązania.

1.9.

EKES popiera pogląd, że kolejnym warunkiem koniecznym udanej i skutecznej transformacji cyfrowej jest dostęp do finansowania, niezależnie od tego, czy chodzi o kapitał wysokiego ryzyka, finansowanie publiczne czy jakiekolwiek inne źródła. Jeżeli chodzi o wieloletnie ramy finansowe, należy zwiększyć finansowanie programu „Cyfrowa Europa”, aby wzmocnić m.in. rolę, widoczność i dostępność centrów innowacji cyfrowych. Jest to działanie uzasadnione, ponieważ przedsiębiorstwa cyfrowe rozwijają się średnio dwa i pół razy szybciej niż pozostałe przedsiębiorstwa. Komitet nie domaga się oczywiście utworzenia odrębnej linii inwestycyjnej na rzecz „transformacji cyfrowej”, ale apeluje o opracowanie wspólnej, rozsądnej strategii dotyczącej procesu finansowania cyfryzacji w celu stworzenia odpowiednich warunków dla wszystkich zainteresowanych stron ekosystemu innowacji.

1.10.

Podobnie jak w wielu innych obszarach gospodarczych i społecznych (strategia przemysłowa, systemy opieki zdrowotnej, handel detaliczny itp.), EKES apeluje o opracowanie wspólnej inteligentnej strategii w zakresie umiejętności. W wielu sektorach przygotowuje się już wielkoskalowe projekty w zakresie przekwalifikowywania pracowników i podnoszenia ich kwalifikacji w oparciu o cyfryzację i transformację ekologiczną. Komitet apeluje o opracowanie skoordynowanego programu na rzecz umiejętności, który pozwoliłby obecnym i nowym pracownikom sprostać związanym z tym wyzwaniom. Państwa członkowskie powinny przeznaczyć wystarczające środki na sprostanie temu wyzwaniu, co powinno być ich pilnym priorytetem, zwłaszcza jeśli chodzi o wspieranie MŚP, które nadal borykają się z trudnościami spowodowanymi kryzysem związanym z COVID-19 i wojną w Ukrainie.

1.11.

EKES stoi na stanowisku, że dla zwiększenia i mierzenia konkurencyjności cyfrowej UE zasadnicze znaczenie mają ambitne, wymagające kluczowe wskaźniki efektywności. Obecne wskaźniki (oparte na indeksie gospodarki cyfrowej i społeczeństwa cyfrowego, DESI) oraz cele określone w kontekście cyfrowego kompasu powinny zostać ocenione i uzupełnione z punktu widzenia konkurencyjności cyfrowej, aby monitorować nie tylko czynniki wspomagające rozwój cyfrowy, ale także korzyści z niego płynące, takie jak nowe produkty cyfrowe i ich udział w rynkach, bardziej wydajne procesy produkcji i towarzyszący im wpływ na wydajność, a także wdrażanie rozwiązań cyfrowych mających zaradzić problemom społecznym (np. zdrowie i klimat). Monitorowanie wskaźników musi pokazywać osiągane z biegiem czasu postępy w UE i jej państwach członkowskich oraz obejmować porównanie z konkurentami międzynarodowymi. Ważne jest również motywowanie obywateli dzięki lepszej komunikacji i angażowaniu ich w ten proces.

2. Kontekst

2.1.

Niniejsza opinia stanowi odpowiedź na wniosek szwedzkiej prezydencji w Radzie o sporządzenie przez EKES opinii rozpoznawczej dotyczącej konkurencyjności UE jako działanie następcze względem opinii EKES-u (INT/1000) (1) w sprawie sprawdzianu konkurencyjności, przyjętej na wniosek prezydencji czeskiej. Szwedzka prezydencja w Radzie zwróciła się do EKES-u o rozważenie, co jest potrzebne, aby UE mogła jeszcze zwiększyć swą konkurencyjność cyfrową, a w szczególności umożliwić przedsiębiorstwom czerpanie korzyści z cyfryzacji. Celem niniejszej opinii jest przyjrzenie się konkurencyjności w UE w kontekście transformacji cyfrowej w kierunku bardziej zrównoważonego modelu wzrostu gospodarczego. Omawia ona działania i polityki, które są niezbędne z punktu widzenia dalszej poprawy konkurencyjności cyfrowej UE, zwłaszcza by umożliwić przedsiębiorstwom i pracownikom odniesienie korzyści z procesu cyfryzacji.

2.2.

Należy przypomnieć, że w opinii INT/1000 Komitet potwierdził, że jednolity rynek i model wzrostu społecznej gospodarki rynkowej w UE znacznie przyczyniły się do wspierania wzrostu gospodarczego i dobrobytu społecznego w całej Unii. Jest to istotne z punktu widzenia wszelkich propozycji mających na celu zwiększenie konkurencyjności cyfrowej. Tak samo jest i w tym konkretnym przypadku.

2.3.

Ważne jest również zdanie sobie sprawy, że konkurencyjność Europy w porównaniu z krajami będącymi jej głównymi konkurentami uległa w ostatnich latach pogorszeniu, co pokazują kluczowe wskaźniki ekonomiczne dotyczące konkurencyjności i wzrostu wydajności. Cyfryzacja jest jednak obszarem, w którym UE poczyniła znaczące postępy, i mogłaby stanowić podstawę zwiększenia konkurencyjności i rentowności przedsiębiorstw oraz poprawy warunków pracy pracowników. Należy wytyczyć dalszą drogę w procesie transformacji cyfrowej w średnim horyzoncie czasowym.

3. Cyfryzacja w kontekście programu na rzecz konkurencyjności

3.1.

EKES zaapelował do Komisji, aby uczyniła program na rzecz konkurencyjności jednym ze swoich priorytetów, którego głównym celem byłoby zwiększenie konkurencyjności UE. Wszystkie inicjatywy Komisji w dziedzinie cyfryzacji mają na celu ułatwienie transformacji cyfrowej gospodarek i społeczeństw w całej UE. Skuteczna transformacja wymaga jednak silnego, niezachwianego zaangażowania ze strony państw członkowskich. Zobowiązanie to zostało już wyrażone w ramach działań na rzecz odbudowy i zwiększania odporności na szczeblu poszczególnych państw członkowskich, lecz EKES uważa, że nie wszystkie państwa członkowskie zmierzają w kierunku cyfryzacji w tym samym tempie i z taką samą intensywnością, co ma kluczowe znaczenie dla zwiększenia konkurencyjności UE.

3.2.

UE musi bardziej niż kiedykolwiek polegać na jednolitym rynku, ale, co równie ważne, powinna skupić się na dostępie do rynków zagranicznych, inwestycjach i dostępie do finansowania, systemach podatkowych, badaniach i innowacjach, umiejętnościach i wzmocnieniu rynku pracy, a także na MMŚP oraz dwojakiej transformacji, z uwzględnieniem również ram zrównoważonego finansowania, w których konkurencyjność jest spójna z celami społecznymi i środowiskowymi (2). Transformacja cyfrowa ma kluczowe znaczenie dla osiągnięcia tego celu, ponieważ stanowi podstawę innowacji, poprawy konkurencyjności i rozwoju rynku pracy, a jednocześnie stwarza możliwości poprawy warunków pracy w kontekście społecznej gospodarki rynkowej.

3.3.

EKES uważa, że cyfryzacja jest czynnikiem umożliwiającym wykorzystanie pełnego potencjału jednolitego rynku. Komitet jest zdania, że po 30 latach czerpania korzyści społecznych i ekonomicznych z jednolitego rynku można osiągnąć znacznie więcej, a cyfryzacja – jeżeli zostanie skutecznie wdrożona z takim samym stopniem intensywności i inkluzywności w całej UE – przyniesie przedsiębiorstwom, pracownikom i obywatelom w każdym wieku i ze wszystkich środowisk społecznych ogromne korzyści.

3.4.

EKES jest również zdania, że dla poprawy konkurencyjności Europy kluczowe znaczenie ma wsparcie polityczne dla przedsiębiorczości i gospodarki opartej na wiedzy, która może zatrzymywać i przyciągać talenty oraz oferować lepsze warunki pracy. To jest w rozumieniu Komitetu pełen proces transformacji cyfrowej w przedsiębiorstwach. Z punktu widzenia EKES-u oczywistym jest, że UE jako całość powinna zagwarantować sprzyjające otoczenie biznesowe, w oparciu o kompleksową strategię, która łączyłaby i zestrajała ze sobą różne obszary polityki.

3.5.

EKES dostrzega liczne inicjatywy i strategie polityczne stosowane w przeszłości w celu zwiększenia konkurencyjności, którym bez wątpienia przyświecały dobre intencje. Rzeczywistość pokazała jednak, że pod względem wydajności UE pozostaje obecnie w tyle za Stanami Zjednoczonymi i Chinami. W tym kontekście cyfryzacja stanowi okazję, by doścignąć zarówno Stany Zjednoczone, jak i Chiny, przy jednoczesnym stosowaniu bardziej zrównoważonego modelu wzrostu gospodarczego, koncentrującego się zarówno na gospodarczym, jak i społecznym dobrostanie obywateli Unii.

4. Polityki wspierające cyfryzację w kontekście programu na rzecz konkurencyjności

4.1.

W wielu wydanych przez siebie opiniach EKES wyraził pogląd, że transformacja cyfrowa wymaga dalszych i bardziej ukierunkowanych inwestycji w rozwój umiejętności cyfrowych. Istnieje również silny argument ekonomiczny przemawiający za zwiększeniem inwestycji w zasoby ludzkie, zwłaszcza jeśli chodzi o związek pomiędzy rozwijaniem umiejętności a wydajnością oraz – pośrednio – konkurencyjnością. Rozwój szeregu umiejętności cyfrowych jest niezbędny, by wspierać innowacje w miejscu pracy. EKES uważa, że innowacje w miejscu pracy powinny koncentrować się w szczególności na metodach organizacji pracy oraz sposobie wykorzystywania i rozwijania umiejętności w miejscu pracy, a nie tylko na podaży pracowników. Warunki pracy i zatrudnienia są równie ważne jak inwestycje w nowe technologie lub sprzęt. W związku z tym Komitet zaleca, by przedsiębiorstwa i sektor publiczny zastanowiły się nad tym, jakie strategie polityczne i formy organizacji pracy okazały się skuteczne w ramach udanych przedsięwzięć i zwiększyły innowacyjność dzięki inwestycjom w umiejętności. Takie przykłady udanych działań mogłyby zostać następnie wykorzystane przez inne przedsiębiorstwa.

4.2.

We wcześniejszych opiniach EKES zalecał również inwestycje w infrastrukturę niezbędną do wspierania cyfryzacji w całej UE. Plany odbudowy i zwiększania odporności mają pomóc w osiągnięciu tego właśnie celu. Obawy Komitetu budzi fakt, że tego rodzaju inwestycje mogą być w dużej mierze skierowane do sektora publicznego. Komitet przyznaje, że przejście na cyfrowe usługi publiczne, na przykład w ramach wymiaru sprawiedliwości, pośrednio zwiększa konkurencyjność dzięki poprawie wydajności. Niemniej również przedsiębiorstwa wymagają stosunkowo wysokiego poziomu inwestycji, a bez dostępnego wsparcia finansowego firmy, niezależnie od wielkości, ale zwłaszcza MŚP, mogą mieć trudności z gromadzeniem środków finansowych niezbędnych do cyfryzacji procesów pracy i inwestowania w siłę roboczą.

4.3.

EKES zaleca dokonanie przeglądu istniejących możliwości finansowania cyfryzacji oferowanych przez podmioty państwowe na terytorium całej UE. Ogólnie rzecz biorąc, programy mające na celu udzielanie przedsiębiorstwom wsparcia finansowego w obszarze cyfryzacji opierają się na projektach i aby zapewnić sobie finansowanie, przed rozpoczęciem działań projektowych wymagane jest złożenie odpowiedniego wniosku i uzyskanie jego zatwierdzenia. Oprócz typowych, związanych z tego typu programami procedur administracyjnych poprzedzających zatwierdzenie wniosku, które mogą stanowić dla niektórych przedsiębiorstw obciążenie (choć z czasem ulegają usprawnieniu), obecnie procesy te zazwyczaj opóźniają rozpoczęcie realizacji projektów i inicjatyw wspierających cyfryzację w przedsiębiorstwach.

4.4.

Może to być niewykonalne w przypadku przedsiębiorstw, które potrzebują natychmiastowych wyników w celu rozpoczęcia procesu komercjalizacji, aby móc ulepszać swoje produkty/usługi/procesy, a tym samym utrzymywać przewagę konkurencyjną, wchodzić na nowe rynki, zmniejszać koszty lub po prostu zaspokajać potrzeby klientów. Takie programy ukierunkowane na projekty mogą zatem zniechęcać przedsiębiorstwa prywatne do ubiegania się o finansowanie. W związku z tym EKES apeluje o nową – choć komplementarną – formę finansowania opartą na działaniach cyfrowych, a nie wyłącznie na projektach. Zgodnie z tym podejściem ulgi podatkowe lub płatności gotówkowe byłyby przyznawane przedsiębiorstwom na podstawie ich zgłoszonych rocznych wydatków na działalność cyfrową, przy czym wydatki kwalifikowalne byłyby, w celu zagwarantowania jasności, z góry określone. Koszty kwalifikowalne obejmowałyby wszelkie wydatki na szkolenie i rozwój personelu w dziedzinie cyfryzacji.

4.5.

EKES uznaje potencjał UE w dziedzinie cyfryzacji, w tym postępy poczynione w dziedzinie prawodawstwa i technologii, jest jednak zdania, że nadal kluczowe znaczenie mają zarówno krajowe, jak i zagraniczne inwestycje bezpośrednie, zwłaszcza w celu wspierania badań i innowacji w dziedzinie cyfryzacji. Zdaniem Komitetu zwiększy to także konkurencyjność UE na rynku światowym. Dążenie do strategicznej autonomii w produkcji półprzewodników jest zjawiskiem pozytywnym. Komitet sądzi, że Unia nie może sobie pozwalać na niedobory, które mogłyby zakłócić działalność przemysłu w Europie. Półprzewodniki stanowią trzon polityki przemysłowej UE mającej na celu osiągnięcie strategicznej autonomii w sferze cyfrowej. Choć należy ograniczyć te ryzyka, EKES przestrzega przed przyjęciem podejścia protekcjonistycznego, które zagraża partnerstwom badawczym z przedsiębiorstwami z sektora technologii cyfrowych na całym świecie.

4.6.

Zrównoważony wzrost gospodarczy oparty na udanej transformacji cyfrowej ma zasadnicze znaczenie dla dobrobytu w UE. Wpisuje się to również w cel Unii, jakim jest społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności, zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego oraz wysokiego poziomu ochrony i poprawy jakości środowiska naturalnego. EKES uważa, że można to osiągnąć jedynie przez zwiększenie wzrostu wydajności w stosunku do obecnego poziomu we wszystkich sektorach gospodarki. Jest zdania, że cyfryzacja odgrywa i może nadal odgrywać kluczową rolę w osiąganiu wyżej wymienionych celów gospodarczych i społecznych. Komitet zauważa również, że wśród sektorów wytwórczych wzrost wydajności był najszybszy w branżach opartych na technologii, co potwierdza pogląd, że cyfryzacja może wpłynąć na zwiększenie zarówno zysków przedsiębiorstw, jak i realnych zarobków pracowników. Ponadto cyfryzacja jest podstawowym sposobem osiągania postępów w zielonej transformacji. UE musi zatem maksymalizować możliwości poprzez jednoczesne promowanie obu ścieżek dwojakiej transformacji.

4.7.

Aby udało się osiągnąć realną cyfrową konkurencyjność gospodarki i społeczeństwa, EKES apeluje o opracowanie wspólnej inteligentnej strategii w zakresie umiejętności. W kilku sektorach przygotowuje się już wielkoskalowe projekty w zakresie przekwalifikowywania pracowników i podnoszenia ich kwalifikacji w oparciu o cyfryzację i transformację ekologiczną. Komitet apeluje o opracowanie skoordynowanego programu na rzecz umiejętności, który pozwoliłby obecnym i nowym pracownikom sprostać związanym z tym wyzwaniom. Powinno się to stać priorytetem.

5. Sprawdzian konkurencyjności i ocena programów cyfryzacji

5.1.

Konkurencyjność cyfrowa ma kluczowe znaczenie z punktu widzenia ogólnej konkurencyjności UE i powinna być postrzegana jako zasadniczy element unijnego programu na rzecz konkurencyjności. Aby UE mogła odnieść sukces w obliczu ostrej konkurencji na rynku światowym, konieczna jest znaczna poprawa jej konkurencyjności. W tym celu EKES zaapelował również o wprowadzenie zgodnego z politykami i celami UE sprawdzianu konkurencyjności, który powinien zostać włączony do unijnych procesów kształtowania polityki i stanowienia prawa. Potrzebne są również odpowiednie struktury zarządzania, aby zapewnić pełną realizację w praktyce sprawdzianu konkurencyjności i programu działań na rzecz konkurencyjności.

5.2.

EKES odnotowuje obecne wytyczne dotyczące lepszego stanowienia prawa oraz zestaw instrumentów w tym zakresie, ale zwraca uwagę, że – jak podkreśliła Rada ds. Kontroli Regulacyjnej – istnieje wyraźna potrzeba udoskonaleń, zwłaszcza w odniesieniu do wdrażania środków niezbędnych do zwiększenia konkurencyjności.

5.3.

Wreszcie EKES apeluje o skuteczne wykorzystanie zasobów finansowych przeznaczonych na związane z procesem cyfryzacji działania w zakresie innowacji, badań i rozwoju. W tym kontekście istotne znaczenie ma także ocena wpływu i realizacji istniejących programów, które zostały opracowane w celu stworzenia warunków sprzyjających cyfryzacji. Obywatele Unii, a zwłaszcza zorganizowane społeczeństwo obywatelskie, mogą pozytywnie oceniać ustalenie kolejności dostępu do finansowania w odniesieniu do inwestycji zarówno prywatnych, jak i publicznych.

Bruksela, dnia 27 kwietnia 2023 r.

Oliver RÖPKE

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Dz.U. C 100 z 16.3.2023. s. 76.

(2) Dz.U. C 100 z 16.3.2023, s. 76.

29.6.2023

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 228/22

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „30 lat jednolitego rynku: jak usprawnić jego funkcjonowanie”

(opinia rozpoznawcza)

(2023/C 228/04)

Sprawozdawca:	Felipe MEDINA MARTÍN
Współsprawozdawca:	Angelo PAGLIARA

Wniosek o konsultację	Prezydencja Rady Europejskiej, 14.11.2022
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej Opinia rozpoznawcza
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	4.4.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	137/1/0

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) uważa, że rynek wewnętrzny był i nadal jest jednym z największych politycznych i gospodarczych sukcesów procesu integracji europejskiej. Przynosi korzyści obywatelom i przedsiębiorstwom i należy go postrzegać jako proces ciągłego doskonalenia, który zawsze dostosowuje się do nowych potrzeb w miarę ich pojawiania się. W ciągu ostatnich 30 lat osiągnięto wiele korzyści, ale nadal potrzebne są krytyczny przegląd i nowe ulepszenia, nie tylko z punktu widzenia wciąż niezrealizowanych celów, lecz również z punktu widzenia nowych wyzwań, z którymi trzeba się zmierzyć, takich jak pandemia COVID-19, kryzys energetyczny czy inwazja Rosji na Ukrainę. EKES pragnie wnieść wkład w ten proces doskonalenia i proponuje następujące środki mające na celu jego usprawnienie.

1.2.

Komitet ma nadzieję, że programowi na rzecz jednolitego rynku na lata 2021–2027, którego celem jest poprawa funkcjonowania rynku wewnętrznego oraz konkurencyjności i zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw, towarzyszyć będą odpowiednie narzędzia kontroli i ochrony jakości pracy, równych warunków działania dla wszystkich przedsiębiorstw, praw obywateli i ochrony konsumentów. Apeluje zarazem o wprowadzenie wszystkich niezbędnych środków w celu wyeliminowania wszelkich form dumpingu socjalnego i podatkowego, aby zapewnić uczciwą konkurencję i prawidłowe funkcjonowanie jednolitego rynku, unikając wszelkich form zakłóceń.

1.3.

Obecne wyzwania geopolityczne będą miały wpływ na funkcjonowanie jednolitego rynku, systemy dostaw oraz odporność gospodarki europejskiej. Komitet z zadowoleniem przyjmuje dążenie do zmniejszenia krytycznych zależności od państw trzecich i wzywa Komisję Europejską do przyjęcia wszelkich niezbędnych środków w celu aktualizacji europejskiej polityki przemysłowej poprzez zachowanie i wzmocnienie jednolitego rynku oraz korzyści dla konsumentów, pracowników i przedsiębiorstw.

1.4.

Niedawny kryzys pokazał, że głównym priorytetem jednolitego rynku UE powinna być poprawa poziomu życia i warunków pracy poprzez wspieranie wzrostu gospodarczego i uczciwej konkurencyjności oraz tworzenie środowiska przyjaznego przedsiębiorstwom i społeczeństwu. EKES sądzi, że swobodny przepływ osób i pracowników jest jednym z fundamentów jednolitego rynku, w związku z czym apeluje o przyspieszenie procesów uznawania kwalifikacji i dyplomów między państwami członkowskimi. Należy poświęcić szczególną uwagę zwolnionym pracownikom.

1.5.

Komitet uważa, że europejskie przedsiębiorstwa borykają się z problemami związanymi z niedociągnięciami jednolitego rynku, które mają poważny wpływ na konkurencyjność i zrównoważony rozwój. Pomimo ogromnych wysiłków na rzecz wdrożenia przepisów dotyczących jednolitego rynku, większość obciążeń regulacyjnych nadal powstaje na szczeblu krajowym. Mając to na uwadze instytucje UE powinny dążyć do zapewnienia wyższych standardów w celu osiągnięcia pełnej harmonizacji, a państwa członkowskie powinny pamiętać o możliwym wpływie ich uzupełnień na integralność i prawidłowe funkcjonowanie rynku oraz, w miarę możliwości, unikać środków, które mogłyby spowodować znaczne zakłócenia i fragmentację. EKES zaleca, by instytucje UE podejmowały bardziej proaktywne i szybkie działania w celu opracowania na czas przepisów sprzyjających harmonizacji. Konieczne jest ograniczenie w jak największym stopniu inicjatyw krajowych, które mogłyby zagrozić rynkowi wewnętrznemu i jego wspólnym przepisom. W związku z tym EKES podkreśla, że należy wzmocnić mechanizm systemu informacji o przepisach technicznych (TRIS), aby stworzyć warunki dla prawdziwie jednolitego rynku, a nie 27 różnych rynków.

1.6.

Komitet opowiada się za zdecydowanym zaangażowaniem na rzecz poprawy jakości prawodawstwa w Europie i w państwach członkowskich. EKES uważa, że należy przeprowadzić przegląd na wstępnych etapach prawodawstwa europejskiego – obowiązkową ocenę skutków poprzedzającą jakąkolwiek inicjatywę prawną oraz konsultacje publiczne – aby nadać inicjatywie większą przejrzystość i poprawić jej cele. Program lepszego stanowienia prawa oraz program sprawności i wydajności regulacyjnej (REFIT) również powinny koncentrować się na osiągnięciu większej otwartości i integracji rynków towarów i usług, aby przynieść największe korzyści obywatelom i europejskiej gospodarce, sprawdzając, czy istnieją zbędne przepisy i skupiając się głównie na tych obszarach, w których konieczna jest harmonizacja, oraz doskonaląc istniejące przepisy dotyczące ochrony socjalnej.

1.7.

EKES uważa, że należy położyć większy nacisk na wdrażanie, uproszczenie i egzekwowanie, zwłaszcza w odniesieniu do państw członkowskich. Wzywa je do ścisłego wdrażania i egzekwowania wspólnych przepisów oraz unikania kolejnych przepisów krajowych, jeśli nie są niezbędne (1).

1.8.

Komitet wzywa Komisję Europejską do oceny każdego rozporządzenia pod kątem jego wkładu w konkurencyjność przedsiębiorstw i dobrostan obywateli oraz do określenia barier, które należy systematycznie usuwać i eliminować.

1.9.

EKES uważa, że obecna liczba instrumentów prawnych Unii Europejskiej służących do ochrony jej rynku wewnętrznego jest wystarczająca i współmierna do potrzeb: procedura TRIS, wzajemne uznawanie prawodawstwa, SOLVIT, 28. system prawny, procedura składania skarg, CEN-CENELEC, normy itp. Są to podstawowe instrumenty ochrony jednolitego rynku, lecz ich potencjał nie zawsze jest wykorzystywany, gdyż muszą stać się skuteczniejsze i bardziej przydatne.

1.10.

Komitet uważa, że spośród wszystkich nowych wyzwań stojących przed jednolitym rynkiem należy priorytetowo potraktować promowanie otwartej strategicznej autonomii UE w odniesieniu do dostaw i handlu, w sektorze energetycznym, w obszarze surowców krytycznych oraz – w bardziej ogólnym ujęciu – przywództwa innowacyjnego, cyfryzacji i zaawansowanych badań naukowych. Zaleca pogłębienie współpracy z państwami o zbieżnych poglądach oraz zawieranych z nimi umów.

1.11.

Co się tyczy towarów i usług, Komitet dostrzega pozytywny wpływ wspólnych zakupów w różnych sektorach, takich jak gaz czy handel detaliczny. Tego rodzaju sojusze europejskie mają wiele skutków sprzyjających konkurencji i oczywistych korzyści dla konsumentów, dlatego instytucje UE muszą je zdecydowanie wspierać.

1.12.

EKES jest przekonany, że wyzwaniom jednolitego rynku wynikającym z transformacji cyfrowej należy stawić czoła poprzez dialog społeczny i wiodącą pozycję UE, również w stosowaniu wspólnego prawodawstwa w celu ochrony osób znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji i zatroszczenia się o to, aby dążenie do skuteczności nie podważało spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej oraz stabilności politycznej.

1.13.

Jednolity rynek nie jest doskonały i wymaga stałego dostosowywania do zmieniających się okoliczności, by zapewnić jego funkcjonowanie nawet w dobie kryzysu oraz aktywnie wspierać jego swobody (pandemia pokazała, że swobodnego przepływu nie można uważać za pewnik). Ta rocznica powinna zatem być okazją do ponownego uwzględnienia tej polityki w europejskim programie i zaproponowania ulepszeń na najbliższą przyszłość.

1.14.

EKES jest zaniepokojony, że rozluźnienie zasad pomocy państwa w odpowiedzi na ustawę o obniżeniu inflacji (IRA) mogłoby doprowadzić do dalszych asymetrii między państwami członkowskimi, tym samym zagrażając odporności jednolitego rynku, i uważa, że najlepszym sposobem nadania nowego impulsu europejskiej polityce przemysłowej i inwestycjom w zielone technologie jest stworzenie Europejskiego Funduszu na rzecz Suwerenności.

1.15.

Komitet podkreśla istotny wkład jednolitego rynku w zapobieganie protekcjonizmowi i tworzenie równych warunków działania w obrębie UE. W związku z tym uważa, że konieczna jest wnikliwa refleksja nad kryteriami przyznawania pomocy państwa, skutkami tych kryteriów, ich użytecznością i odpornością. Niektóre sektory gospodarki nigdy nie miały dostępu do tego rodzaju pomocy, która jest ponadto nierównomiernie rozłożona między poszczególnymi państwami członkowskimi, co powoduje w UE różnice w konkurencyjności.

2. Wprowadzenie

2.1.

W 2023 r. przypada 30. rocznica utworzenia jednolitego rynku – jednego z największych politycznych, gospodarczych i społecznych sukcesów w procesie integracji Unii Europejskiej. Rocznica powinna być jednak okazją do gruntownego dostosowania koncepcji jednolitego rynku i zsynchronizowania jej z obecnymi wyzwaniami. Proces ten rozpoczął się w 1986 r. wraz z Jednolitym aktem europejskim, który promował przyjęcie wspólnych – zamiast krajowych – przepisów w wielu różnych dziedzinach poprzez zatwierdzenie setek strategicznych środków legislacyjnych i stosowanie zasady wzajemnego uznawania.

2.2.

Obecnie nikt nie neguje pozytywnych i negatywnych skutków jednolitego rynku. Można go uznać za zasadniczy element modelu europejskiego, który umożliwia swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału w całej Unii Europejskiej, ułatwiając – w większości przypadków – życie przedsiębiorstwom, instytucjom i obywatelom.

2.3.

Jednolity rynek przyczynił się do postępów nie tylko pod względem gospodarczym i społecznym, ale również politycznym, przyspieszając proces integracji. Swobodny przepływ osób dzięki jednolitemu rynkowi cechuje życie kilku pokoleń Europejczyków, którzy korzystając z takich programów jak Erasmus, mogą od najmłodszych lat poczuć europejskiego ducha oraz nawiązać więzi oparte na jedności i porozumieniu z wieloma osobami, takimi jak oni sami, pochodzącymi z różnych państw członkowskich i podzielającymi wspólny europejski styl życia.

3. Uwagi ogólne

3.1.

Pandemia pokazała, że UE potrzebuje nowego modelu gospodarczego i biznesowego. Ostatnie kryzysy, trwające napięcia geopolityczne, wyzwania związane z dwojaką transformacją – ekologiczną i cyfrową – oraz niedawne zatwierdzenie amerykańskiej IRA pokazują, że nadszedł czas, aby unowocześnić jednolity rynek i nadać mu nowy impuls, nie zapominając, że jest on narzędziem dla Europejek i Europejczyków, a nie celem samym w sobie.

3.2.

Jednolity rynek ewoluuje wraz z postępem procesu integracji europejskiej. Chociaż początkowo koncentrował się on na eliminowaniu barier pozataryfowych i środków o równoważnym skutku w wewnątrzwspólnotowym handlu towarami oraz na harmonizacji prawodawstwa (jednolity rynek europejski), kolejne potrzeby i ambicje polityczne rozszerzały jego zakres na nowe obszary, takie jak usługi i gospodarka cyfrowa.

3.3.

Wszystkie te postępy osiągnięto jedynie dzięki ogromnym wysiłkom ze strony wszystkich zainteresowanych stron, administracji oraz podmiotów gospodarczych i społecznych. Niemniej w ostatnich latach jednolity rynek nie wydaje się już priorytetem politycznym, a otwarcie i integracja rynków towarów i usług zeszły na dalszy plan. W tym względzie pierwszym niedociągnięciem, które należy odnotować, jest w ostatnich latach brak zaangażowania ze strony państw członkowskich. Rada wielokrotnie zobowiązywała się do poprawy i wzmocnienia jednolitego rynku, lecz jej konkluzje rzadko przekładały się na kierunki polityki krajowej. W związku z tym EKES apeluje do Rady i państw członkowskich, aby podjęły dalsze działania w tym zakresie.

3.4.

Komitet zauważa, że jednolity rynek musi być użyteczny pod względem zwiększenia konkurencyjności europejskich przedsiębiorstw na rynkach światowych. Ma być procesem nieustannie ewoluującym, co stanowi zarówno słabość, jak i ryzyko, lecz nadaje mu również nową rolę – odporności. Ta nowa rola dołącza do tradycyjnych zadań, które muszą pozostać dynamiczne i nie mogą być brane za pewnik.

3.5.

EKES zwraca się do Komisji i Rady, by z wykorzystaniem istniejących narzędzi UE oraz – w razie potrzeby – realizując propozycję stworzenia Europejskiego Funduszu na rzecz Suwerenności, przyjęły wszelkie niezbędne środki w celu przyczynienia się do realizacji celów transformacji ekologicznej i cyfrowej w ramach europejskiej polityki przemysłowej i w europejskich przedsiębiorstwach. Przypomina jednak państwom członkowskim i Komisji, że istnieją już liczne programy i narzędzia finansowania, których potencjał należy w pełni wykorzystać przed dodaniem kolejnych instrumentów. Wzywa Komisję Europejską do włączenia go w dyskusje na temat zasad pomocy państwa.

3.6.

EKES zgadza się (2), że UE potrzebuje solidnej i ambitnej polityki cyfrowej, aby wykorzystać możliwości oferowane przez innowacje cyfrowe w celu podniesienia konkurencyjności UE. Podkreśla, że prawdziwie jednolity rynek oraz proste, transgraniczne przepisy umożliwią wielu sektorom reagowanie na postulaty konsumentów i rywalizację w konkurencyjnym w skali światowej, bardziej cyfrowym środowisku.

3.7.

Cyfryzacja jednolitego rynku może zapewnić Europejczykom i europejskim przedsiębiorstwom dalszy wzrost gospodarczy i dobrostan. W związku z tym EKES wzywa Komisję Europejską do przyjęcia wszelkich niezbędnych środków na rzecz zwiększania inwestycji, aby pokonać przepaść cyfrową występującą między regionami europejskimi. Zasadnicze znaczenie ma to, by państwa członkowskie zwiększyły inwestycje w kształcenie i szkolenie z myślą o rozwoju jednolitego rynku cyfrowego i zwiększeniu jego efektywności. Celem musi być zapewnienie wykwalifikowanych pracowników, innowacyjnych przedsiębiorstw i wysokiej jakości miejsc pracy w oparciu o zwalczanie niepewnych warunków pracy.

3.8.

Komitet wzywa Komisję Europejską do skoncentrowania się na zagrożeniach wynikających z tworzenia, obiegu i przechowywania danych osobowych i wrażliwych pochodzących z procesów cyfryzacji, a także na zagrożenia związane z ich wykorzystywaniem i kontrolą. Zwraca się zarazem do Komisji o przyjęcie wszelkich niezbędnych środków mogących zapobiec temu zagrożeniu oraz o uwzględnienie konkluzji z obecnych negocjacji dotyczących porozumienia Rady Europy w sprawie sztucznej inteligencji, praw człowieka, demokracji i praworządności (3) jako podstawy ram regulacyjnych. Celem musi być ochrona danych osobowych, pracowników i konsumentów, przy czym trzeba umożliwiać poufne wykorzystywanie danych, tak aby móc czerpać korzyści płynące z nowych technologii.

3.9.

Kapitalne znaczenie ma przyspieszenie realizacji inicjatyw na rzecz cyfryzacji i sektorowych ogólnoeuropejskich przestrzeni danych, aby umożliwić lepszą analizę i wykorzystanie danych z korzyścią dla społeczeństwa europejskiego i konkurencyjności europejskich przedsiębiorstw. Przestrzenie danych mogłyby stanowić zalążek i bodziec dla nowych, skalowalnych innowatorów przemysłowych i przedsiębiorstw typu start-up. Sprawnie funkcjonujący jednolity rynek danych ma kluczowe znaczenie również dlatego, że jest nierozerwalnie związany z jednolitym rynkiem towarów, usług, kapitału i ludzi, a także z systemami energetycznymi i transportowymi.

4. Jednolity rynek towarów i usług

4.1.

EKES uważa, że nadal należy przeanalizować niedociągnięcia jednolitego rynku i przedsięwziąć środki w celu ich wyeliminowania, w szczególności poprzez przezwyciężenie niepotrzebnych obciążeń regulacyjnych i administracyjnych z myślą o ułatwieniu konkurencyjności i zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw europejskich oraz zachowując i doskonaląc istniejące prawodawstwo w zakresie ochrony socjalnej.

4.2.

Komitet zwraca uwagę na problemy powodowane przez państwa członkowskie, gdy uprzedzają one przyjęcie wspólnych środków na szczeblu europejskim, a także na to, jak wpływają one na wspólne rozwiązania w prawodawstwie europejskim i kierują nimi. W niektórych przypadkach wynika to z faktu, że Komisja Europejska nie zaproponowała środków, lecz czasami problem wywołują państwa członkowskie, które uprzedzają wniosek europejski (np. oznaczanie pochodzenia produktów mięsnych, etykietowanie żywności z przodu opakowania, irlandzki wniosek w sprawie ostrzeżeń zdrowotnych dotyczących napojów alkoholowych itp.), co utrudnia proces harmonizacji i swobodny przepływ towarów. Z tego względu EKES wzywa Komisję Europejską, by w razie potrzeby antycypowała uregulowania w celu uniknięcia mnożenia przepisów krajowych powodujących fragmentację jednolitego rynku.

4.3.

Dyrektywa (UE) 2015/1535 Parlamentu Europejskiego i Rady (4) ustanawia procedurę udzielania informacji w dziedzinie przepisów technicznych i zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego dostępnych dla państw członkowskich. Ten środek ustawodawczy przewiduje możliwość zobowiązania państwa członkowskiego do odroczenia przyjęcia projektu przepisów o 12–18 miesięcy, jeżeli realizowana i odnawiana jest inicjatywa UE, której przepis krajowy mógłby zagrozić. W praktyce jednak prerogatywa Komisji Europejskiej jest publikowana, lecz nie ma być egzekwowana i ostatecznie to państwa członkowskie determinują europejskie prawodawstwo.

4.4.

Innym dostępnym narzędziem mającym na celu powstrzymanie wszelkich działań sprzecznych z jednolitym rynkiem i przeciwdziałanie im jest SOLVIT. Jest to procedura stosowana w przypadkach, gdy administracja innego państwa członkowskiego nie stosuje prawidłowo prawodawstwa europejskiego i uniemożliwia pełne korzystanie z praw obywateli i przedsiębiorstw na jednolitym rynku. Jest to system mediacji między administracjami krajowymi, który w praktyce w większym stopniu opiera się na determinacji organów administracji niż na ich mocy prawnej, by zaradzić sytuacji, w związku z czym EKES uważa, że jego skuteczność jest ograniczona i wymaga poprawy.

4.5.

Innym dostępnym narzędziem jest procedura składania skarg do Komisji Europejskiej. EKES uznaje to narzędzie za skuteczne, ponieważ jest ono elastyczne i przejrzyste, lecz wymaga silnego poparcia politycznego, a procedura powinna zostać usprawniona z myślą o efektywności i skuteczności.

4.6.

W 2018 r. zatwierdzono strategię otwierania i rozwoju różnych sektorów europejskich. Wciąż występują jednak problemy, nadal dochodzi do dyskryminacji i nie wszystkie państwa członkowskie powiadamiają Komisję Europejską na podstawie art. 15 ust. 7 dyrektywy usługowej.

4.7.

EKES zwraca uwagę, że niektóre sektory, takie jak usługi finansowe czy też sektor detaliczny i hurtowy są bardzo rozdrobnione, lecz zdołały się zjednoczyć i wzmocnić na szczeblu europejskim. Sektory detaliczny i hurtowy przyjęły ducha jednolitego rynku wraz z jego niekwestionowanymi zaletami, aby na co dzień lepiej służyć europejskim konsumentom dzięki sojuszom zakupowym i jednolitemu rynkowi. Nadal istnieją poważne wyzwania związane z harmonizacją i skutecznym korzystaniem ze swobody przedsiębiorczości w sektorze detalicznym i hurtowym, w którym nadal nie wdrożono w pełni strategii w sprawie europejskiego sektora detalicznego na miarę XXI wieku. Ponadto konieczne jest wsparcie dla sojuszy zakupowych w sektorze handlu detalicznego jako sposób na poprawę dobrobytu konsumentów w sposób sprzyjający konkurencji na szczeblu europejskim.

5. Jednolity rynek pracowników

5.1.

Wśród wyzwań stojących przed jednolitym rynkiem EKES zwraca uwagę na transformację rynku pracy i wynikającą z niej zmianę stosunków między stronami, a także na związane z tym zagrożenia pod względem elastyczności (godzin pracy, lokalizacji i usług), w szczególności w odniesieniu do osób pracujących za pośrednictwem platform internetowych oraz, bardziej ogólnie, zawodów cyfrowych i inteligentnych pracowników [ang. „smart workers”].

5.2.

Niedawne kryzysy pokazały, że głównym priorytetem jednolitego rynku UE powinna być poprawa poziomu życia i warunków pracy, przy jednoczesnym wspieraniu wzrostu gospodarczego i uczciwej konkurencyjności oraz tworzeniu otoczenia przyjaznego dla biznesu i społeczeństwa. Pomimo poczynionych postępów 21,7 % ludności Europy jest nadal zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym (Eurostat, 2021 r.).

5.3.

EKES uważa, że swobodny przepływ osób i pracowników jest jednym z fundamentów jednolitego rynku, w związku z czym apeluje o przyspieszenie procesów uznawania kwalifikacji i dyplomów między państwami członkowskimi. Szczególną uwagę należy zwrócić na zapewnienie sprawiedliwego traktowania pracowników delegowanych pod względem wynagrodzeń i warunków pracy.

5.4.

Jak pokazał kryzys związany z pandemią, swobodny przepływ pracowników służby zdrowia był czynnikiem konwergencji i ochrony własnej w Unii Europejskiej, lecz dotychczas wiele zawodów pozostaje na marginesie tego procesu (na przykład w dziedzinie prawa i nauczania). EKES (5) apeluje o zmianę środków wspierających zatrudnienie i umiejętności oraz o inwestowanie w zbiór umiejętności przyszłych pracowników poprzez lepsze szkolenia zawodowe i kształcenie oraz indywidualne uczenie się, aby wspierać przedsiębiorstwa. Szczególną uwagę należy poświęcić zielonym miejscom pracy.

5.5.

Infrastruktura cyfrowa ma nadrzędne znaczenie dla skutecznego wykorzystania korzyści płynących z jednolitego rynku na wszystkich europejskich obszarach i we wszystkich europejskich regionach, zwłaszcza tych, które pozostają w tyle za średnią. Opóźnienia w dziedzinie infrastruktury pogłębiają nierówności i wpływają na szanse obywateli i przedsiębiorstw. W związku z tym EKES zwraca się do Komisji Europejskiej o przyjęcie niezbędnych środków w celu zwiększenia inwestycji, by pokonać przepaść cyfrową występującą w UE. Szczególną uwagę należy poświęcić przedsiębiorstwom, zwłaszcza MŚP.

6. Dalsze kroki. Przyszłe wyzwania stojące przed jednolitym rynkiem

6.1.

Instytucje UE muszą nadal wzmacniać jednolity rynek, aby w pełni wykorzystać jego potencjał w zakresie tworzenia wzrostu gospodarczego, miejsc pracy i lepszego społeczeństwa w przyszłości.

6.2.

Zapewniając wyższe standardy, instytucje UE powinny dążyć do pełnej harmonizacji prawa UE tam, gdzie jest to możliwe i stosowne, aby zapobiec niepotrzebnemu rozdrobnieniu jednolitego rynku, na przykład w dziedzinie opodatkowania. EKES zwraca uwagę, że do wyzwań stojących przed jednolitym rynkiem należą dalsze dążenie do harmonizacji podatkowej między państwami członkowskimi i unikanie dumpingu, a w perspektywie średnioterminowej – do konwergencji płac, a także zapobieganie dumpingowi socjalnemu i nieuczciwej konkurencji, zwłaszcza w odniesieniu do przyciągania inwestycji, lokalizacji przedsiębiorstw i zatrudniania pracowników.

6.3.

Kluczowe znaczenie ma egzekwowanie przepisów, aby wdrażanie i uproszczenie stały się priorytetem i zasadą przewodnią jednolitego rynku. Instytucje UE muszą zadbać o to, by w wysoce upolitycznionym środowisku europejskim chronić rolę Komisji jako strażniczki traktatów. Jeżeli prawodawcy krajowi – korzystając z przysługującemu im marginesu swobody – zdecydują się na dodanie wymogów na poziomie krajowym, powinni to zrobić w sposób transparentny, powiadomić o tym Komisję i inne organy krajowe oraz wyjaśnić powody swojego działania, zgodnie z zobowiązaniami podjętymi w Porozumieniu międzyinstytucjonalnym w sprawie lepszego stanowienia prawa. Ponadto w obrębie UE sankcje nie mogą się różnić.

6.4.

Jakość prawodawstwa oznacza lepsze prawodawstwo. Proces przygotowawczy powinien obejmować sprawdzian konkurencyjności przy kształtowaniu polityki, lepsze modelowanie ocen skutków oraz pogłębioną analizę wpływu uregulowań na łączne obciążenie biurokratyczne przedsiębiorstw, zwłaszcza MŚP.

6.5.

Usunięcie zbędnych barier krajowych: Komisja Europejska i państwa członkowskie powinny ocenić, czy krajowe przepisy techniczne są nadal adekwatne do zakładanych celów, dostosowane do przyszłych wyzwań i proporcjonalne w celu poprawy swobodnego przepływu towarów i usług.

6.6.

Aby podtrzymać zaufanie konsumentów i zagwarantować im bezpieczeństwo zgodnie z nowym rozporządzeniem w sprawie bezpieczeństwa produktów i usług, w tym produktów i usług cyfrowych, Komisja i państwa członkowskie muszą zapewnić równe warunki działania wszystkim podmiotom, na podstawie solidnych ram prawnych, dzięki którym wszystkie produkty i usługi sprzedawane na rynku UE będą zgodne z wymogami UE i bezpieczne.

6.7.

Instytucje UE muszą skutecznie zająć się protekcjonizmem i dyskryminacją w państwach członkowskich, aby zagwarantować, że interesy konsumentów są w równym stopniu uwzględniane przy podejmowaniu decyzji politycznych na szczeblu unijnym i krajowym.

6.8.

Konieczne jest udoskonalenie dostępnych narzędzi, aby umożliwić przedsiębiorstwom i konsumentom dostęp do informacji dotyczących zgłoszeń (pojedyncze okno zgłoszeniowe) oraz zwiększyć przydatność i elastyczność tych procesów, na przykład poprzez rozwinięcie sieci rozstrzygania sporów z myślą o konsumentach transgranicznych. EKES zachęca do tworzenia sieci łatwo dostępnych systemów rozstrzygania sporów, ponieważ konsumenci nabraliby zaufania do jednolitego rynku, gdyby mogli z łatwością dochodzić roszczeń wobec przedsiębiorstw mających siedzibę w innych państwach członkowskich.

6.9.

Jeśli chodzi o jednolity rynek zamówień publicznych, jest to obszar, na którym stosowane są krajowe ograniczenia i restrykcje wobec przedsiębiorstw mających siedzibę w innym państwie członkowskim, co może zakłócić zwykłe funkcjonowanie jednolitego rynku. To wymaga zdecydowanej reakcji ze strony instytucji UE w celu uzupełnienia ram regulacyjnych przyczyniających się do postępu społecznego obywateli (6).

6.10.

Komisja Europejska, państwa członkowskie i inne zainteresowane strony powinny współpracować w celu zapewnienia zrównoważonych społeczności. Zmiana klimatu niesie ze sobą zagrożenia i możliwości: sprawne dostosowanie jednolitego rynku jest konieczne, aby uwzględnić zmianę priorytetów zgodną z Zielonym Ładem. Należy promować stosowanie technologii bezemisyjnych oraz szybko dostosować szkolenia pracowników. Zielone inwestycje mogłyby zaowocować długim okresem wzrostu na rynku wewnętrznym UE, a jednocześnie w istotny sposób przyczynić się do przeciwdziałania zmianie klimatu.

Bruksela, dnia 27 kwietnia 2023 r.

Oliver RÖPKE

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Dz.U. C 440 z 6.12.2018. s. 28.

(2) Dz.U. C 152 z 6.4.2022. s. 1.

(3) Decyzja Rady (UE) 2022/2349 z dnia 21 listopada 2022 r. w sprawie upoważnienia do podjęcia w imieniu Unii Europejskiej negocjacji dotyczących konwencji Rady Europy w sprawie sztucznej inteligencji, praw człowieka, demokracji i praworządności (Dz.U. L 311 z 2.12.2022, s. 138).

(4) Dyrektywa (UE) 2015/1535 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 9 września 2015 r. ustanawiająca procedurę udzielania informacji w dziedzinie przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz.U. L 241 z 17.9.2015, s. 1).

(5) Dz.U. C 152 z 6.4.2022. s. 1.

(6) Dz.U. C 341 z 24.8.2021. s. 20.

29.6.2023

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 228/28

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Niskiej jakości zatrudnienie a zdrowie psychiczne”

(opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji hiszpańskiej)

(2023/C 228/05)

Sprawozdawca:

José Antonio MORENO DÍAZ

Wniosek ze strony hiszpańskiej prezydencji w Radzie UE	Pismo z 27.7.2022
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
	Opinia rozpoznawcza
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	3.4.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	158/73/12

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Zgodnie z rezolucją Parlamentu Europejskiego z dnia 4 lipca 2017 r., niskiej jakości („niepewne”) zatrudnienie „oznacza formy zatrudnienia, w przypadku których nie są przestrzegane normy i przepisy europejskie, międzynarodowe i krajowe lub które nie zapewniają wystarczających środków na godne życie lub adekwatnej ochrony socjalnej”.

1.2.

Praca może być czynnikiem ochrony zdrowia psychicznego, ale może również przyczyniać się do rozwoju chorób, dlatego też WHO uważa ją za społeczny czynnik warunkujący stan zdrowia.

1.3.

Według solidnych dowodów naukowych niska jakość zatrudnienia zwiększa prawdopodobieństwo pogorszenia się zdrowia psychicznego pracowników. Na przykład wysoka niepewność zatrudnienia zwiększa prawdopodobieństwo depresji, stanów lękowych i samobójstwa; wysokie wymagania i niski poziom kontroli zwiększają ewentualność zwolnienia chorobowego z powodu zdiagnozowanej choroby psychicznej; podobnie, połączenie tych dwóch rodzajów ryzyka zwiększa możliwość wystąpienia zaburzeń depresyjnych.

1.4.

Różne formy niskiej jakości zatrudnienia mogą obejmować: wymuszoną pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy; niskie wynagrodzenie niepozwalające na zaspokojenie podstawowych potrzeb; umowy zerogodzinowe, umowy na żądanie lub umowy na czas określony mające na celu zaspokojenie potrzeb strukturalnych; stałą niepewność co do czasu trwania zatrudnienia, godzin pracy, wynagrodzenia, zadań itp.; brak autonomii i rozwoju kariery zawodowej; nadmierne wymagania skutkujące długimi lub intensywnymi godzinami pracy i konfliktem między życiem zawodowym i rodzinnym. Tego rodzaju formy pracy rzadko wynikają z dobrowolnego wyboru pracowników, chociaż są pracownicy, którzy je wybierają.

1.5.

Niskiej jakości zatrudnienie występuje częściej wśród pracowników wykonujących pracę fizyczną, kobiet, ludzi młodych i migrantów. To pogłębia nierówności społeczne i może zwiększać dyskryminację oraz pogarszać społeczny gradient chorób psychicznych.

1.6.

Zgodnie z dyrektywą Rady 89/391/EWG (1) w sprawie bezpieczeństwa i zdrowia w miejscu pracy, Kartą praw podstawowych Unii Europejskiej, Europejską kartą społeczną, Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz zasadami Europejskiego filaru praw socjalnych i związanego z nim planu działania, generowanie i zwiększanie zysków przedsiębiorstw, ograniczanie kosztów pracy i zapewnianie pracodawcom elastyczności nie może odbywać się kosztem bezpieczeństwa i higieny w pracy.

1.7.

Niskiej jakości zatrudnienie jest niezgodne z realizacją celów zrównoważonego rozwoju w UE.

1.8.

EKES uważa, że w celu ograniczenia niskiej jakości zatrudnienia i częstotliwości występowania związanych z tym problemów ze zdrowiem psychicznym należy zapewnić wdrożenie i egzekwowanie europejskiego i krajowego prawodawstwa ustanawiającego wysokiej jakości, zdrowe warunki pracy i zatrudnienia umożliwiające godne życie.

1.9.

W związku z tym jest zdania, że należy wzmóc działania monitorujące i kontrolujące zgodność z odpowiednimi przepisami – z zastrzeżeniem przeznaczenia wystarczających środków na rzecz właściwego organu publicznego (uwzględnienie wskaźników MOP-u), a także w celu zapewnienia odpowiednich kar finansowych za nieprzestrzeganie przepisów.

1.10.

Proponuje również, by zgodnie z obowiązującymi dyrektywami w sprawie zamówień publicznych wykluczyć przedsiębiorstwa i organizacje niegwarantujące przestrzegania tych przepisów z zamówień publicznych i pomocy publicznej.

1.11.

EKES przyjmuje do wiadomości komunikat w sprawie strategicznych ram UE dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy na lata 2021–2027 (COM(2021) 323 final). Proponuje ponadto, by przyjąć konkretne przepisy dotyczące zapobiegania zagrożeniom psychospołecznym na poziomie UE. Sugeruje też, by rozszerzyć i zmodernizować dyrektywę w sprawie bezpieczeństwa i zdrowia w miejscu pracy (89/391/EWG), by zapobiegać zawodowym zagrożeniom psychospołecznym u źródła i by zmienić koncepcję i organizację pracy oraz sposób zarządzania nią, gdyż dowody naukowe wskazują, że konkretne przepisy w tym zakresie są skuteczniejszą formę zapobiegania i ograniczania narażenia na te czynniki ryzyka. Zatem za pośrednictwem dyrektywy można by rozszerzyć korzyści płynące z takich przepisów na wszystkie kraje UE.

1.12.

EKES podkreśla, że zwalczanie u źródła rozpoznanych zagrożeń psychospołecznych związanych z pracą poprzez działania organizacyjne mające zmienić warunki pracy jest krokiem do promowaniu zdrowia psychicznego w miejscu pracy, zgodnie z tym, co zostało przedstawione przez WHO i MOP w ich wytycznych i dokumencie orientacyjnym (2) z września 2022 r.

1.13.

Komitet odnotowuje i popiera trwające negocjacje nad wnioskiem z 2021 r. w sprawie dyrektywy dotyczącej poprawy warunków pracy świadczonej za pośrednictwem platform internetowych. Sugeruje także, by wypracować odpowiednie podejście do zarządzania wykorzystaniem sztucznej inteligencji w miejscu pracy, by zapobiec ryzyku zawodowemu i osłabianiu innych praw pracowniczych.

1.14.

Wzywa także do opracowania na szczeblu europejskim i krajowym polityki przemysłowej mającej na celu tworzenie wysokiej jakości zatrudnienia zapewniającego zdrowe warunki pracy i poprawiającego konkurencyjność.

2. Uwagi ogólne

2.1.

Rząd Hiszpanii uznał, że zajęcie się wpływem niskiej jakości zatrudnienia na zdrowie psychiczne będzie priorytetem hiszpańskiej prezydencji w Radzie UE w 2023 r., gdyż należy koniecznie ograniczyć ten wpływ i określić nową politykę pracy umożliwiającą przejście do zdrowszych, ukierunkowanych na ludzi i bardziej sprzyjających włączeniu społecznemu rynków pracy opartych na godnej pracy (3). W związku z tym rząd Hiszpanii zwrócił się do EKES-u o sporządzenie opinii rozpoznawczej na ten temat.

2.2.

Niska jakość zatrudnienia jest nie do pogodzenia z osiągnięciem milenijnych celów ONZ do 2030 r., a mianowicie celu nr 8 „Wzrost gospodarczy i godna praca”, celu nr 3 „Dobre zdrowie i jakość życia” i celu nr 5 „Równość płci” (4). Według WHO (5) godna praca jest korzystna dla zdrowia psychicznego, a niskiej jakości środowisko pracy – w tym dyskryminacja i nierówność, nadmierne obciążenie pracą, niska kontrola nad pracą i brak bezpieczeństwa zatrudnienia – stanowią zagrożenie dla zdrowia psychicznego.

2.3.

W rezolucji Parlamentu Europejskiego w sprawie warunków pracy i niepewności zatrudnienia określono niskiej jakości (6) („niepewne”) zatrudnienie jako „formy zatrudnienia, w przypadku których nie są przestrzegane normy i przepisy europejskie, międzynarodowe i krajowe lub które nie zapewniają wystarczających środków na godne życie lub adekwatnej ochrony socjalnej”.

2.4.

Według tezaurusa EU-OSHA, niskiej jakości zatrudnienie jest nisko płatne, nie zapewnia bezpieczeństwa ani ochrony i nie pozwala na utrzymanie gospodarstwa domowego (7). Natomiast według definicji podanej przez międzynarodową sieć badań nad niepewnym zatrudnieniem (ang. Precarious Work Research – PWR), zatrudnienie niskiej jakości jest wielowymiarowym pojęciem, obejmującym między innymi (ale nie tylko) brak bezpieczeństwa zatrudnienia, niewystarczające dochody oraz brak praw i ochrony w ramach stosunku pracy, co może mieć wpływ zarówno na pracowników nieformalnych, jak i na tych zatrudnionych na podstawie umów formalnych (8). Eurofound odnotowuje, że nie ma uniwersalnej definicji zatrudnienia niskiej jakości, ale istnieje powszechna zgoda co do potrzeby zajęcia się tą kwestią, by zapewnić godne i zdrowe warunki pracy, zgodnie z opracowanym przez MOP programem godnej pracy (9).

2.5.

W świetle powyższych koncepcji można uznać, że niektóre formy zatrudnienia i warunki pracy są niskiej jakości, co przekłada się ogólnie na niższej jakości zatrudnienie. Obejmuje to na przykład wymuszoną pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy, długie godziny pracy lub ciągły wymóg dyspozycyjności, niskie lub niepewne wynagrodzenie, nadużywanie umów na czas określony, umowy zerogodzinowe lub na żądanie, brak umowy o pracę lub pracę wykonywaną bez środków zapobiegawczych.

2.6.

Niskiej jakości zatrudnienie może oznaczać: intensyfikację i przedłużenie dnia pracy; brak autonomii i rozwoju kariery zawodowej; nieprzewidywalne i aspołeczne dni i godziny pracy powodujące konflikt między życiem zawodowym a rodzinnym; niewystarczającą liczbę godzin pracy i niewystarczające wynagrodzenie uniemożliwiające zaspokojenie podstawowych potrzeb; stałą niepewność co do okresu zatrudnienia i warunków pracy (godziny pracy, wynagrodzenie, zadania itp.); trudności z egzekwowaniem praw pracowniczych, w tym działań zbiorowych, co prowadzi do ograniczenia uprawnień umownych; większą podatność na nadużycia, dyskryminację i molestowanie; niemożność prowadzenia godnego życia mimo bycia zatrudnionym (tzw. ubodzy pracujący).

2.7.

Niskiej jakości zatrudnienie może mieć konsekwencje dla różnych obszarów życia codziennego, w tym zdrowia. EU-OSHA odnotowuje, że badania dotyczące wpływu niskiej jakości zatrudnienia na bezpieczeństwo i higienę pracy wykazały korelację między tymi dwoma zjawiskami – im mniej stabilne jest zatrudnienie, tym bardzie jest ono związane z zachorowalnością lub śmiertelnością (10).

2.8.

Pewne konkretne przykłady oparte na najwyższej jakości dowodach naukowych, porównujące pracowników narażonych z pracownikami nienarażonymi (badania wzdłużne lub obejmujące duże bazy danych, pozwalające wykluczyć losowość i odizolować inne pozazawodowe i zawodowe przyczyny) pokazują, że wysoki poziom postrzeganej niepewności zatrudnienia charakteryzujący zatrudnienie niskiej jakości zwiększa prawdopodobieństwo depresji o 61 %, stanów lękowych o 77 % (11) i samobójstwa o 51 % (12). Te przykłady dowodzą, że wysokie obciążenie pracą zwiększa prawdopodobieństwo zwolnienia chorobowego ze względu na zdiagnozowane zaburzenia psychiczne o 23 %, że niski poziom kontroli zwiększa ewentualność takiego zwolnienia o 25 % (13), a połączenie tych dwóch czynników zwiększa możliwość wystąpienia depresji o 77 %. Podobnie, długie godziny pracy zwiększają prawdopodobieństwo depresji o 14 % (14).

2.9.

Gdyby wyeliminowano w UE narażenia na zawodowe zagrożenia psychospołeczne, przypadki depresji zmniejszyłyby się o 17–35 %, a chorób układu krążenia o 5–11 % (15).

2.10.

Niskiej jakości formy zatrudnienia i warunki pracy rzadko wynikają z dobrowolnego wyboru. Istniejące dowody konsekwentnie pokazują, że te formy zatrudnienia uwidaczniają się częściej wśród pracowników wykonujących prace fizyczne, kobiet, ludzi młodych i migrantów (16). Pogłębia to nierówności społeczne związane z klasą społeczną, płcią, wiekiem, narodowością i pochodzeniem etnicznym, co może potęgować dyskryminację krzyżową, już istniejące nierówności zdrowotne i pogarszać gradient społeczny chorób psychicznych. Chociaż te formy pracy często nie są preferowaną opcją, to niektórzy pracownicy je wybierają.

2.11.

Niskiej jakości zatrudnienie występuje z różną częstotliwością w rożnych krajach UE (17) i w różnych sektorach działalności. Jest częstsze w przypadku działalności będącej swoistym przedłużeniem pracy w gospodarstwie domowym i w sektorze opiekuńczym (np. sprzątanie, opieka społeczna i zdrowotna, gastronomia, hotelarstwo, bezpieczeństwo, dostawy do domu itp.) (18). Pandemia COVID-19 jeszcze nasiliła częstotliwość zatrudnienia niskiej jakości. Jednak niskiej jakości zatrudnienie występuje we wszystkich branżach, w tym w sektorze publicznym, i we wszystkich krajach.

2.12.

Zgodnie z dyrektywą 89/391/EWG w sprawie bezpieczeństwa i zdrowia w miejscu pracy, pracodawca ma obowiązek zapewnić bezpieczeństwo i zdrowie pracowników odnośnie do każdego aspektu związanego z pracą. Artykuł 31 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej stanowi, że każdy pracownik ma prawo do warunków pracy szanujących jego zdrowie, bezpieczeństwo i godność. Ponadto ma między innymi prawo do ograniczenia maksymalnego wymiaru czasu pracy, do okresów dziennego i tygodniowego odpoczynku oraz do corocznego płatnego urlopu. Jest to także ujęte w Europejskiej karcie społecznej, Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz w zasadach określonych w Europejskim filarze praw socjalnych i jego planie działania. Generowanie lub zwiększanie zysków przedsiębiorstw i ograniczanie kosztów pracy bądź zapewnianie pracodawcom elastyczności nie może odbywać się kosztem zdrowia i bezpieczeństwa pracowników.

2.13.

Należy zauważyć, że publiczne systemy opieki zdrowotnej odgrywają ważną rolę w zapewnianiu ogólnie pojętego zdrowia psychicznego. Bez szybkich/koniecznych zmian i dostosowań w publicznych systemach opieki zdrowotnej oraz bez zapewnienia dostępności pomocy psychologicznej i psychiatrycznej w trybie pilnym, zdalnym i terapeutycznym, nie zdołamy zająć się odpowiednio kwestią zdrowia psychicznego nie tylko pracowników, ale również wszystkich obywateli w Europie.

3. Uwagi szczegółowe

3.1.

Zachwianie równowagi sił między kapitałem a pracą jest czynnikiem ryzyka mogącym prowadzić do niskiej jakości zatrudnienia. Należy skorygować ten brak równowagi – zarówno za pomocą przepisów, jak i dialogu społecznego i działań związkowych, tworząc warunki chroniące pracownice i pracowników, jednocześnie utrzymując korzystne warunki gospodarcze i unikając nieuczciwej konkurencji.

3.2.

Należy zwiększyć przestrzeganie i wdrażanie przepisów dotyczących praw pracowników oraz ich przedstawicieli z uwagi na to, że trzy główne powody motywujące przedsiębiorstwa w UE do zajęcia się kwestią BHP w miejscu pracy to: konieczność przestrzegania przepisów (89,2 %), spełnienie postulatów pracowników oraz ich przedstawicieli (81,8 %) oraz uniknięcie kar pieniężnych nakładanych przez organy ds. pracy (79,4 %) (19).

3.3.

Hiszpania jest kolejnym przykładem skuteczności przepisów ograniczających niepewność umów o pracę: niedawno przyjęta w wyniku dialogu społecznego reforma rynku pracy zmniejszyła rażąco wysokie wskaźniki zatrudnienia tymczasowego obserwowane na tamtejszym rynku pracy.

4. Propozycje

4.1.

EKES odnotowuje istnienie przekonujących dowodów na to, że niskiej jakości zatrudnienie zwiększa prawdopodobieństwo złego stanu zdrowia psychicznego. W związku z tym, zgodnie z zaleceniami naukowców zajmujących się ochroną zdrowia, zdrowiem publicznym i epidemiologią chorób w miejscu pracy, a także z zaleceniami międzynarodowych instytucji specjalizujących się w zdrowiu psychicznym w środowisku pracy, jak również uwzględniając prawa określone w dyrektywie 89/391/EWG w sprawie zapobiegania ryzyku zawodowemu w miejscu pracy, wszystkie zaproponowane w niniejszej opinii środki świadomie bazują na podejściu mającym na celu ograniczenie zjawiska rozpowszechniania się zagrożeń związanych z zatrudnieniem niskiej jakości, by zapobiegać pogorszeniu stanu zdrowia psychicznego pracowników. Ponieważ czynniki ryzyka mogące mieć wpływ na zdrowie psychiczne znacznie różnią się między poszczególnymi sektorami, a nawet między różnymi miejscami pracy w tym samym sektorze, najlepsze rozwiązania można najczęściej znaleźć w drodze dialogu społecznego na poziomie sektorowym lub na poziomie przedsiębiorstwa. To z kolei pozwala na zastosowanie ukierunkowanego podejścia z uwzględnieniem wszystkim ram prawnych.

4.2.

EKES odnotowuje, że w strategicznych ramach UE dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy na lata 2021–2027 (20) Komisja wskazała, że podejmie między innymi następujące działania:

—	rozpocznie „kampanię EU-OSHA: zdrowe i bezpieczne miejsce pracy” na lata 2023–2025 na rzecz utworzenia bezpiecznej i zdrowej cyfrowej przyszłości, obejmującej w szczególności psychospołeczne i ergonomiczne czynniki ryzyka,

—

przygotuje, we współpracy z państwami członkowskimi i partnerami społecznymi, nieustawodawczą inicjatywę na szczeblu UE dotyczącą zdrowia psychicznego w miejscu pracy, w ramach której ocenione zostaną pojawiające się kwestie związane ze zdrowiem psychicznym pracowników oraz przedstawione zostaną wytyczne dotyczące działań przed końcem 2022 r.,

—	opracuje podstawy analityczne, narzędzia elektroniczne i wytyczne w zakresie oceny ryzyka związanego z zielonymi miejscami pracy i miejscami pracy w sektorze cyfrowym i procesami, z uwzględnieniem w szczególności psychospołecznych i ergonomicznych czynników ryzyka.

4.3. Zapewnić wdrożenie już istniejącego prawodawstwa europejskiego i krajowego, które ustanawia wysokiej jakości zatrudnienie i warunki pracy

4.3.1.

EKES odnotowuje, że obowiązujące dyrektywy UE dotyczące warunków pracy i zatrudnienia oraz reprezentacji i udziału pracowników obejmują prawa, obowiązki i zobowiązania związane z organizacją czasu pracy (2003/88/WE (21)), równowagą między życiem zawodowym a prywatnym ((UE) 2019/1158 (22)), adekwatną płacą minimalną ((UE) 2022/2041 (23)), niedyskryminacją (2006/54/WE (24), 2000/78/WE (25), 2000/43/WE (26)), przewidywalnością i przejrzystością warunków pracy ((UE) 2019/1152 (27)), zapobieganiem zagrożeniom zawodowym oraz bezpieczeństwem i zdrowiem pracowników (89/391/EWG wraz z odpowiednimi zmianami) oraz informowaniem pracowników i ich przedstawicieli oraz konsultowaniem się z nimi (2009/38/WE (28), 2003/72/WE (29), 2002/14/WE (30)). Ponadto wolność zrzeszania się oraz prawo do rokowań zbiorowych, demonstracji i strajku są chronione na mocy Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Pełne wdrożenie tego zbioru przepisów zapewniłoby pracownikom możliwość godnej pracy, zmniejszyłoby niepewność i wspierałoby zdrowie psychiczne.

4.3.2.

EKES zauważa jednak, że istnieje pole do poprawy pod względem wdrażania, egzekwowania i przestrzegania tych przepisów dotyczących warunków pracy, ustanowionych jako niezbędne prawa minimalne, a także w zakresie stosowania obowiązującego prawodawstwa.

4.4.

W związku z tym EKES proponuje, by:

4.4.1.

zwiększyć monitorowanie i egzekwowanie obowiązujących przepisów prawa pracy objętych wspomnianymi dyrektywami, by zapewnić ich skuteczne wdrożenie; w tym celu państwa członkowskie muszą zapewnić właściwym organom ds. pracy odpowiednie zasoby ludzkie, zgodnie ze wskaźnikami zalecanymi przez MOP (31);

4.4.2.

zapewnić odpowiednie sankcje finansowe za brak zgodności z tymi dyrektywami;

4.4.3.

uniemożliwić składanie ofert w zamówieniach publicznych i wniosków o wszelkiego rodzaju unijną, krajową, lokalną lub jakąkolwiek inną pomoc publiczną podmiotom nieprzestrzegającym tych dyrektyw, zgodnie z obecnymi dyrektywami w sprawie udzielania zamówień publicznych;

4.4.4.

w pełni wykorzystać możliwości oferowane przez Komitet Starszych Inspektorów Pracy (SLIC), by monitorować egzekwowanie prawodawstwa, o którym mowa w paragrafie 4.3.1.

4.4.5.

EKES popiera trwające negocjacje na temat wniosku z 2021 r. w sprawie dyrektywy dotyczącej poprawy warunków pracy świadczonej za pośrednictwem platform internetowych. Ponadto odnotowuje toczące się negocjacje w sprawie stanowiska Rady, a także w sprawie poprawek zgłoszonych w grudniu 2022 r. przez Komisję Zatrudnienia Parlamentu Europejskiego. Proponuje także, by wypracować odpowiednie podejście do zarządzania wykorzystaniem sztucznej inteligencji w miejscu pracy, by zapobiec ryzyku zawodowemu i osłabianiu innych praw pracowniczych.

4.5. Skupienie się na zapobieganiu zagrożeniom psychospołecznym związanym z pracą

4.5.1.

EKES odnotowuje komunikat Komisji w sprawie strategicznych ram UE dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy na lata 2021–2027 (COM(2021) 323 final). Sugeruje także, by przyjąć konkretne przepisy dotyczące zapobiegania zagrożeniom psychospołecznym na poziomie UE poprzez rozwiniecie i modernizację dyrektywy w sprawie bezpieczeństwa i zdrowia w miejscu pracy (89/391/EWG), wdrażanie działań na rzecz zapobiegania zagrożeniom psychospołecznym u źródła, a także poprzez zmianę koncepcji i organizacji pracy oraz sposobu zarządzania nią, gdyż dowody naukowe wskazują, że konkretne przepisy krajowe w tym zakresie stanowią skuteczniejszą formę działań zapobiegających i ograniczających narażenie na te zagrożenia (32).

4.5.2.

Komitet podkreśla, że prawo do bezpiecznego i zdrowego środowiska pracy zostało wprowadzone w ramach podstawowych zasad i praw w pracy, przyjętych przez MOP na 110. Międzynarodowej Konferencji Pracy w czerwcu 2022 r. Odnotowuje także, że zwalczanie u źródła związanych z pracą zagrożeń psychospołecznych, przy wykorzystaniu interwencji organizacyjnych w celu zmiany warunków pracy, jest niezbędnym krokiem do promowania zdrowia psychicznego w miejscu pracy, zgodnie z ustaleniami WHO i MOP-u zawartymi w ich wytycznych i dokumencie orientacyjnym z września 2022 r. (33), w których przedstawiono praktyczne strategie. Oprócz profilaktyki zagrożeń psychospołecznych, instytucje te zalecają, jako drugi krok, poprawę zdrowia psychicznego w miejscu pracy oraz jego ochronę i promocję, zwłaszcza poprzez szkolenia i interwencje poprawiające wiedzę o zdrowiu psychicznym. Trzecim krokiem jest wspieranie pracowników z zaburzeniami psychicznymi w pełnym i sprawiedliwym uczestnictwie w pracy poprzez rozsądne środki dostosowawcze i programy powrotu do pracy. Na koniec wspomniane organizacje zalecają stworzenie sprzyjającego środowiska i podejmowanie przekrojowych działań, by poprawić zdrowie psychiczne w miejscu pracy poprzez przywództwo, inwestycje oraz zapewnianie praw, integracji, udziału, dowodów i zgodności.

4.5.3.

EKES zaznacza – zgodnie z tym, co stwierdzono także w zawartym na szczeblu UE porozumieniu ramowym partnerów społecznych w sprawie stresu – że na mocy dyrektywy ramowej 89/391/EWG wszyscy pracodawcy są prawnie zobowiązani do ochrony bezpieczeństwa pracy i zdrowia pracowników. Obowiązek ten odnosi się również do problemów dotyczących stresu związanego z pracą, jeśli zagrażają one zdrowiu i bezpieczeństwu.

4.5.4.

W tym kontekście EKES proponuje, by w ramach wyżej wspomnianej dyrektywy rozwinąć profilaktykę pierwotną w zakresie zapobiegania zagrożeniom psychospołecznym związanym z pracą dzięki organizacyjnemu i zbiorowemu podejściu. W tym celu dyrektywa powinna obejmować:

4.5.4.1.

wymogi jakościowe dotyczące stosowanych metod oceny (potwierdzone danymi zdrowotnymi, które mierzą zagrożenia psychospołeczne ustalone na podstawie dowodów naukowych, wykazują nierówności itp.);

4.5.4.2.

w razie potrzeby ustanawianie, planowanie i wdrażanie środków zapobiegawczych, by wyeliminować lub zminimalizować zagrożenia poprzez: 1) uwzględnienie wyników oceny zagrożeń psychospołecznych; 2) zmianę u źródła warunków pracy uznanych za szkodliwe i stosowanie środków organizacyjnych pozwalających uniknąć sytuacji, w której środki profilaktyczne skupiałyby się wyłącznie na upodmiotowieniu i rehabilitacji;

4.5.4.3.

zobowiązanie pracodawców do ograniczenia ryzyka zawodowego poprzez wdrożenie odpowiednich środków w celu przeciwdziałania rozpoznanym zagrożeniom psychospołecznym związanym z pracą poprzez zmianę warunków pracy. Te środki mogłyby obejmować: poprawę technologii oraz procesów produkcji towarów i świadczenia usług, jak również zwiększenie liczby personelu, by zmniejszyć obciążenia; zadbanie o to, by harmonogram czasu pracy był do pogodzenia z rodzinnymi obowiązkami opiekuńczymi; promowanie partycypacyjnych i opartych na współpracy metod pracy, by zapewnić pracownikom wpływ na pracę, i zwiększenie funkcjonalnego wsparcia między pracownikami oraz ich przełożonymi; ustanowienie sprawiedliwych procedur rekrutacji, przydziału zadań, szkoleń i awansów, by poprawić jakość przywództwa; określenie wzbogaconych zadań, by pracownicy mogli wykorzystywać swoje umiejętności i swoją wiedzę i nabywać nowe kompetencje; promowanie stabilności zatrudnienia i warunków pracy oraz przewidywalności zmian, które powinny być uzasadnione i rozsądne, aby uniknąć niepewności zatrudnienia; zapewnienie adekwatnego wynagrodzenia umożliwiającego godne życie, zgodnie z mającym zastosowanie prawem, dialogiem społecznym i układami zbiorowymi pracy; te wszystkie środki przyczyniłyby się do ograniczenia niskiej jakości zatrudnienia i ochrony zdrowia psychicznego;

4.5.4.4.

wprowadzenie obowiązku należytego uwzględniania zapobiegawczego celu oceny, by propagować skuteczne zarządzanie wspomnianymi czynnikami ryzyka i uniknąć przeprowadzania ponownych ocen z czysto biurokratycznych powodów;

4.5.4.5.

zadbanie o to, by wszystkie te środki mające zapobiegać zagrożeniom psychospołecznym u źródła, począwszy od opracowania oceny, po zmiany organizacyjne i monitorowanie ich skuteczności w ograniczaniu czynników ryzyka, opierały się na udziale pracowników oraz ich przedstawicieli w miejscu pracy lub na poziomie przedsiębiorstwa, zgodnie z mającymi zastosowanie przepisami dotyczącymi informowania pracowników i/lub ich przedstawicieli oraz konsultowania się z nimi; w tym celu należy zapewnić, zgodnie z obowiązującymi przepisami krajowymi, istnienie i funkcjonowanie odpowiednich organów, jeżeli jest to przewidziane w przepisach krajowych lub układach zbiorowych – chodzi tu o komitety ds. bezpieczeństwa i zdrowia, osoby oddelegowane do zapobiegania zagrożeniom w miejscu pracy, rady zakładowe itp.; należy także umożliwić negocjacje między przedstawicielami związków zawodowych a pracodawcami, zgodnie z mającym zastosowanie ustawodawstwem i układami zbiorowymi.

4.6. Polityka przemysłowa mająca pomagać w tworzeniu wysokiej jakości miejsc pracy

4.6.1.

Polityka przemysłowa poszczególnych krajów jest jednym z czynników wpływających na zdolność przedsiębiorstw do tworzenia wysokiej jakości i wymagających wysokich kwalifikacji miejsc pracy w gospodarce. W związku z tym EKES proponuje, by przy opracowywaniu polityki przemysłowej na szczeblu europejskim uwzględnić cel, jakim jest tworzenie wysokiej jakości miejsc pracy wymagających wysokich kwalifikacji, które zapewniają zdrowe warunki pracy i poprawiają konkurencyjność. Mogłoby to obejmować między innymi następujące elementy:

4.6.1.1.

znacznie bardziej aktywne zaangażowanie władz publicznych, w tym agencji rozwoju gospodarczego, skupiające się na zapewnieniu niezbędnej infrastruktury oraz aktywnej polityki zatrudnienia ukierunkowanej na konkretne potrzeby sektorów przemysłowych o największym potencjale tworzenia lokalnych miejsc pracy wysokiej jakości; w zamian zobowiązano by przedsiębiorstwa będące beneficjentami takiej polityki do tworzenia pewnej minimalnej liczby wysokiej jakości miejsc pracy;

4.6.1.2.

ukierunkowanie inwestycji w badania i rozwój na podnoszące wydajność i przyjazne pracy technologie w celu synergetycznego zwiększenia ich zdolności do tworzenia wartości;

4.6.1.3.

kształtowanie polityki przemysłowej z uwzględnieniem kryteriów dotyczących zapobiegania ryzyku zawodowemu i ochrony zdrowia pracowników;

4.6.1.4.

uwzględnianie w międzynarodowych umowach handlowych rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju zapewniających prawa pracownicze.

4.7.

EKES proponuje, by w każdym kraju włączyć do przekrojowego programu obowiązkowego nauczania i szkolenia zawodowego wiedzę na temat indywidualnych i zbiorowych praw pracowniczych, a także umiejętności w zakresie przedsiębiorczości, aby wyposażyć przyszłych pracowników i pracodawców w niezbędną wiedzę w tym zakresie.

4.8.

W świetle wyników badań Eurofound, EU-OSHA i Eurostatu oraz dostarczonych przez nie danych EKES proponuje, by regularnie identyfikować najbardziej rozpowszechnione formy niskiej jakości zatrudnienia i ich kontekst rozwojowy (kraje, sektory itp.), a także określać, które grupy są najbardziej dotknięte tym zjawiskiem (pracownicy wykonujący pracę fizyczną, kobiety, ludzie młodzi itp.), i obserwować rozwój tej tendencji.

4.9.

Proponuje też, by zintensyfikowano badania nad jakością pracy i zdrowiem psychicznym, począwszy od poprawy systemów informacji i nadzoru epidemiologicznego w tych obszarach.

Bruksela, dnia 27 kwietnia 2023 r.

Oliver RÖPKE

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Dyrektywa Rady 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (Dz.U. L 183 z 29.6.1989, s. 1).

(2) https://www.ilo.org/global/about-the-ilo/newsroom/news/WCMS_856821/lang--en/index.htm

(3) Druga wicepremier rządu Hiszpanii, Ministerstwo Pracy i Gospodarki Społecznej: wniosek o sporządzenie opinii rozpoznawczej.

(4) ONZ, Zgromadzenie Ogólne, 70. sesja (2015), rezolucja pt. „Przekształcamy nasz świat: Agenda na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030”, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne w dniu 25 września 2015 r.

(5) https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/mental-health-at-work

(6) https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-8-2017-0290_PL.html

(7) https://osha.europa.eu/en/tools-and-resources/eu-osha-thesaurus/term/62001d

(8) https://doi.org/10.1186/s13643-021-01728-z

(9) https://www.eurofound.europa.eu/pl/node/91840

(10) EU-OSHA „Priorities for occupational safety and health research in Europe: 2013–2020” [Priorytety w zakresie europejskich badań nad bezpieczeństwem i higieną pracy: 2013–2020] (2013). Luksemburg, Urząd Publikacji Unii Europejskiej. 10.2802/25457.

(11) Niedhammer, I., Bertrais, S., i Witt, K. (2021). „Psychosocial work exposures and health outcomes: a meta-review of 72 literature reviews with meta-analysis” [Psychospołeczny wpływ pracy i skutki zdrowotne: metaprzegląd 72 przeglądów piśmiennictwa wraz z metaanalizą]. Scandinavian Journal of Work, Environment & Health, 47(7), 489–508.

(12) Blomqvist, S., Virtanen, M., LaMontagne, A. D., i Magnusson Hanson, L. L. (2022). „Perceived job insecurity and risk of suicide and suicide attempts: a study of men and women in the Swedish working population” [Postrzegana niepewność zatrudnienia i ryzyko samobójstwa i prób samobójczych: badanie dotyczące mężczyzn i kobiet w szwedzkiej ludności aktywnej zawodowo]. Scandinavian Journal of Work, Environment & Health, 48(4), 293–301.

(13) Duchaine, C.S. i inni. (2020). „Psychosocial stressors at work and the risk of sickness absence due to a diagnosed mental disorder: a systematic review and meta-analysis” [Psychospołeczne czynniki stresogenne w pracy i ryzyko nieobecności chorobowej z powodu zdiagnozowanych zaburzeń psychicznych: systematyczny przegląd i metaanaliza]. JAMA psychiatry, 77(8), 842–851.

(14) Niedhammer, Bertrais, Witt (2021), (zob. wyżej).

(15) Niedhammer I. i inni. (2022). „Update of the fractions of cardiovascular diseases and mental disorders attributable to psychosocial work factors in Europe” [Aktualizacja odsetka chorób układu krążenia i zaburzeń psychicznych związanych z psychospołecznymi czynnikami w miejscu pracy w Europie]. International Archives of Occupational and Environmental Health, 95(1), 233–247.

(16) https://oshwiki.osha.europa.eu/en/themes/precarious-work-definitions-workers-affected-and-osh-consequences

(17) Matilla-Santander N. i inni. (2019). „Measuring precarious employment in Europe 8 years into the global crisis” [Pomiar niskiej jakości zatrudnienia w Europie 8 lat po kryzysie światowym]. Journal of Public Health (Oxf), 41(2), s. 259–267.

(18) Eurofound (2021). „Working conditions and sustainable work: An analysis using the job quality framework” [Warunki pracy i trwała kariera zawodowa: analiza z wykorzystaniem ram jakości miejsc pracy]. Luksemburg, Urząd Publikacji Unii Europejskiej.

(19) https://visualisation.osha.europa.eu/esener/en/survey/datavisualisation/2019

(20) Komunikat „Strategiczne ramy UE dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na lata 2021–2027. Bezpieczeństwo i higiena pracy w zmieniającym się świecie pracy” (COM(2021) 323 final).

(21) Dyrektywa 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 listopada 2003 r. dotycząca niektórych aspektów organizacji czasu pracy (Dz.U. L 299 z 18.11.2003, s. 9).

(22) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylająca dyrektywę Rady 2010/18/UE (Dz.U. L 188 z 12.7.2019, s. 79).

(23) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2041 z dnia 19 października 2022 r. w sprawie adekwatnych wynagrodzeń minimalnych w Unii Europejskiej (Dz.U. L 275 z 25.10.2022, s. 33).

(24) Dyrektywa 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy (Dz.U. L 204 z 26.7.2006, s. 23).

(25) Dyrektywa Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz.U. L 303 z 2.12.2000, s. 16).

(26) Dyrektywa Rady 2000/43/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzająca w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne (Dz.U. L 180 z 19.7.2000, s. 22).

(27) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1152 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej (Dz.U. L 186 z 11.7.2019, s. 105).

(28) Dyrektywa 2009/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 maja 2009 r. w sprawie ustanowienia europejskiej rady zakładowej lub trybu informowania pracowników i konsultowania się z nimi w przedsiębiorstwach lub w grupach przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym (Dz.U. L 122 z 16.5.2009, s. 28).

(29) Dyrektywa Rady 2003/72/WE z dnia 22 lipca 2003 r. uzupełniająca statut spółdzielni europejskiej w odniesieniu do zaangażowania pracowników (Dz.U. L 207 z 18.8.2003, s. 25).

(30) Dyrektywa 2002/14/WE Parlamentu Europejskiego I Rady z dnia 11 marca 2002 r. ustanawiająca ogólne ramowe warunki informowania i przeprowadzania konsultacji z pracownikami we Wspólnocie Europejskiej (Dz.U. L 80 z 23.3.2002, s. 29).

(31) https://www.ilo.org/global/topics/labour-administration-inspection/resources-library/publications/WCMS_844151/lang--en/index.htm, § 4.1.8.

(32) Jain, A. i inni (2022), „The impact of national legislation on psychosocial risks on organisational action plans, psychosocial working conditions, and employee work-related stress in Europe” [Wpływ ustawodawstwa krajowego dotyczącego ryzyka psychospołecznego na plany działania organizacji, psychospołeczne warunki pracy i związany z pracą stres pracowników w Europie], Social Science & Medicine 302.

(33) https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_protect/---protrav/---safework/documents/publication/wcms_856976.pdf

ZAŁĄCZNIK

Następujące poprawki, które uzyskały poparcie co najmniej jednej czwartej oddanych głosów, zostały odrzucone w trakcie debaty (art. 60 ust. 2 regulaminu wewnętrznego):

POPRAWKA 1

Zgłoszona przez:

BLIJLEVENS René

DANISMAN Mira-Maria

MINCZEWA Marija

PILAWSKI Lech

POTTIER Jean-Michel

VADÁSZ Borbála

SOC/745

Niskiej jakości zatrudnienie a zdrowie psychiczne

Punkt 2.7

Dodać nowy punkt

Umieścić po istniejącym punkcie 2.6

Opinia sekcji

Poprawka

Definicja zastosowana przez PE w rezolucji z 2017 r. (12) z jednej strony wskazuje, że niskiej jakości oznacza pracę, która nie jest zgodna z obowiązującymi przepisami. Definicja ta odnosi się jednak również do pracy, która „nie zapewnia wystarczających środków na godne życie lub adekwatnej ochrony socjalnej”. Jednocześnie EKES zauważa, że według Eurofoundu niepewne zatrudnienie (ang. precarious work) to pojęcie, które nie ma powszechnie akceptowanej definicji w całej Europie, podczas gdy szeroko uznaje się potrzebę zajęcia się tym złożonym zjawiskiem. Według WHO w miejscu pracy zagrożenia dla zdrowia psychicznego, zwane również zagrożeniami psychospołecznymi, mogą być związane m.in. z treścią stanowiska lub harmonogramem pracy, szczególnymi cechami miejsca pracy lub możliwościami rozwoju kariery zawodowej. WHO wskazuje również, że chociaż zagrożenia psychospołeczne występują we wszystkich sektorach, niektórzy pracownicy są bardziej narażeni na nie niż inni ze względu na to, jaką wykonują pracą, gdzie i w jakich warunkach (13) . Również autonomiczne porozumienie partnerów społecznych na szczeblu UE w sprawie stresu stanowi, że stres związany z pracą może być spowodowany różnymi czynnikami, takimi jak treść pracy, organizacja pracy, środowisko pracy, słaba komunikacja itp. (14) . Oznacza to, że przy ocenie związku między niskiej jakości zatrudnieniem a zagrożeniami dla zdrowia psychicznego należy wziąć pod uwagę brak powszechnie akceptowanej definicji w Europie. Ponadto ocena musi uwzględniać następujące elementy:

—

Nie ma automatycznego związku przyczynowego między tym, co w niniejszej opinii uznaje się za pracę niepewną a złym zdrowiem psychicznym, ale niepewne zatrudnienie jest jednym z czynników ryzyka, które mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie psychiczne pracowników. Kwestie poruszone w punktach 1.3 i 2.6 niniejszej opinii (15) są sprzeczne z tym stwierdzeniem lub nie odzwierciedlają go w wystarczającym stopniu.

—

Zdrowie psychiczne jest połączeniem uwarunkowań indywidualnych, rodzinnych, społeczno-gospodarczych i środowiskowych i podczas gdy niektóre czynniki ryzyka dla zdrowia psychicznego występują w miejscu pracy, to występują one także w całym społeczeństwie. Przy rozstrzyganiu, czy mamy do czynienia z pracą niskiej jakości, zawsze należy opierać się na ocenie sytuacji danej osoby. Znajduje to również odzwierciedlenie w porozumieniu ramowym partnerów społecznych na szczeblu UE w sprawie stresu (16) , w którym stwierdza się, że różnorodność siły roboczej jest ważnym czynnikiem przy rozwiązywaniu problemów stresu związanego z pracą oraz że różne osoby mogą w różny sposób reagować na podobne sytuacje, a ta sama osoba może w różny sposób reagować na podobne sytuacje w różnych okresach życia. Kwestie poruszone w punktach 1.5 i 2.6 niniejszej opinii są sprzeczne z tymi spostrzeżeniami lub nie odzwierciedlają ich w wystarczającym stopniu.

—

Ponadto wiele kwestii związanych z różnymi rodzajami zatrudnienia jest już uwzględnionych w przepisach unijnych i krajowych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, czasu pracy i innych istotnych aspektów. Kwestie poruszone w punktach 1.11, 2.6, 4.5.1, 4.5.4 i 4.5.4.3 opinii są sprzeczne z tym stwierdzeniem lub nie odzwierciedlają go w wystarczającym stopniu.

—	Jednocześnie te formy pracy mogą również stanowić pierwszy krok do wejścia na rynek pracy i do stopniowego przechodzenia pewniejsze miejsca pracy. Kwestie poruszone w punkcie 1.5 opinii są sprzeczne z tymi spostrzeżeniami lub nie odzwierciedlają ich w wystarczającym stopniu.

Wynik głosowania:

Za:	81
Przeciw:	127
Wstrzymało się:	13

POPRAWKA 3

Zgłoszona przez:

BLIJLEVENS René

DANISMAN Mira-Maria

MINCZEWA Marija

PILAWSKI Lech

POTTIER Jean-Michel

VADÁSZ Borbála

SOC/745

Niskiej jakości zatrudnienie a zdrowie psychiczne

Punkt 4.5.1

Dodać nowy punkt

Umieścić po istniejącym punkcie 4.5

Opinia sekcji

Poprawka

Promowanie zdrowia i dobrostanu leży w interesie całego społeczeństwa. Promowanie zdrowia psychicznego w życiu zawodowym jest ważne, ponieważ problemy ze zdrowiem psychicznym mogą prowadzić do niższej wydajności pracy, osiągania gorszych wyników pracy oraz większej absencji, natomiast dobre zdrowie psychiczne wiąże się z większą motywacją i produktywnością. Zgadza się z podejściem Komisji (29) , zgodnie z którym należy przygotować – we współpracy z państwami członkowskimi i partnerami społecznymi – inicjatywę nieustawodawczą na poziomie UE dotyczącą zdrowia psychicznego w miejscu pracy, w ramach której oceniano by pojawiające się kwestie związane ze zdrowiem psychicznym pracownic i pracowników. EKES popiera również cel Komisji, jakim jest włączenie zagrożeń psychospołecznych i ergonomicznych do kampanii dotyczącej zdrowych i bezpiecznych miejsc pracy. EKES uważa, że na poziomie unijnym i krajowym, a także w miejscach pracy, należy poświęcać więcej uwagi odpowiednim strategiom politycznym i/lub działaniom mającym rozwinąć profilaktykę pierwotną w zakresie zapobiegania zagrożeniom psychospołecznym związanym z pracą dzięki organizacyjnemu i zbiorowemu podejściu w stosownych przypadkach. Nie ma jednak potrzeby proponowania na szczeblu UE szczegółowych przepisów dotyczących zapobiegania zagrożeniom psychospołecznym. Kwestie poruszone w punktach 1.11, 4.5.1, 4.5.4 i 4.5.4.3 opinii są sprzeczne z tym stwierdzeniem lub nie odzwierciedlają go w wystarczającym stopniu.

Wynik głosowania:

Za:	91
Przeciw:	127
Wstrzymało się:	18

POPRAWKA 4

Zgłoszona przez:

BLIJLEVENS René

DANISMAN Mira-Maria

MINCZEWA Marija

PILAWSKI Lech

POTTIER Jean-Michel

VADÁSZ Borbála

SOC/745

Niskiej jakości zatrudnienie a zdrowie psychiczne

Punkt 4.6.1

Dodać nowy punkt

Umieścić po istniejącym punkcie 4.6

Opinia sekcji

Poprawka

Ze względu na głębokie zmiany w środowisku operacyjnym pilnie potrzebne jest, aby UE kształtowała kompleksową i aktualną politykę przemysłową opartą na innowacji i doskonałości. Przedsiębiorstwa będą tworzyć zatrudnienie i zapewniać wysokiej jakości miejsca pracy, jeśli będzie istniało korzystne otoczenie regulacyjne i inwestycyjne oraz jeśli przedsiębiorstwo będzie mogło być prowadzone z zyskiem. Oznacza to, że nie można planować tworzenia miejsc pracy w ramach polityki przemysłowej. Podobnie, wymaganie, aby przedsiębiorstwa korzystające z infrastruktury lub aktywnej polityki rynku pracy tworzyły minimalną liczbę miejsc pracy, nie jest realistyczne w dłuższym terminie ani rozsądne. Ponadto polityka przemysłowa współistnieje z obowiązującymi unijnymi i krajowymi ramami regulacyjnymi dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy, ale sama polityka przemysłowa nie określa kryteriów zapobiegania ryzyku zawodowemu. Ponadto przedsiębiorstwa potrzebują również dostępu do wykwalifikowanej siły roboczej, ale obecnie borykają się z niedoborem pracowników i umiejętności. Podkreśla to znaczenie skutecznych systemów uczenia się przez całe życie i lepszego przewidywania przyszłych potrzeb w zakresie umiejętności. Kwestie poruszone w punktach 4.6.1.1 i 4.6.1.3 niniejszej opinii są sprzeczne z tymi spostrzeżeniami lub nie odzwierciedlają ich w wystarczającym stopniu.

Wynik głosowania:

Za:	89
Przeciw:	139
Wstrzymało się:	9

POPRAWKA 5

Zgłoszona przez:

BLIJLEVENS René

DANISMAN Mira-Maria

MINCZEWA Marija

PILAWSKI Lech

POTTIER Jean-Michel

VADÁSZ Borbála

SOC/745

Niskiej jakości zatrudnienie a zdrowie psychiczne

Punkt 1.3

Dodać nowy punkt

Umieścić po istniejącym punkcie 1.2

Opinia sekcji

Poprawka

Na przykład w autonomicznym porozumieniu partnerów społecznych na szczeblu UE w sprawie stresu stwierdza się, że stres związany z pracą może być spowodowany różnymi czynnikami, takimi jak treść pracy, organizacja pracy, środowisko pracy, słaba komunikacja itp. (1) . Przy ocenie związku między niepewnym zatrudnieniem a zagrożeniami dla zdrowia psychicznego należy wziąć pod uwagę brak powszechnie akceptowanej definicji niepewnych form zatrudnienia w Europie. Ponadto ocena musi uwzględniać następujące elementy:

—

Nie ma automatycznego związku przyczynowego między tym, co w niniejszej opinii uznaje się za niskiej jakości zatrudnienie a złym zdrowiem psychicznym, ale niepewne zatrudnienie jest jednym z czynników ryzyka, które mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie psychiczne pracowników. Kwestie poruszone w punktach 1.3 i 2.6 niniejszej opinii (2) są sprzeczne z tym stwierdzeniem lub nie odzwierciedlają go w wystarczającym stopniu.

—

Zdrowie psychiczne jest połączeniem uwarunkowań indywidualnych, rodzinnych, społeczno-gospodarczch i środowiskowych i podczas gdy niektóre czynniki ryzyka dla zdrowia psychicznego występują w miejscu pracy, to występują one także w całym społeczeństwie. Przy rozstrzyganiu, czy mamy do czynienia z pracą niskiej jakości, zawsze należy opierać się na ocenie sytuacji danej osoby. Kwestie poruszone w punktach 1.5 i 2.6 niniejszej opinii są sprzeczne z tymi spostrzeżeniami lub nie odzwierciedlają ich w wystarczającym stopniu.

—

—	Jednocześnie te formy pracy mogą również stanowić pierwszy krok do wejścia na rynek pracy i do stopniowego przechodzenia na mniej niepewne miejsca pracy. Kwestie poruszone w punkcie 1.5 opinii są sprzeczne z tymi spostrzeżeniami lub nie odzwierciedlają ich w wystarczającym stopniu.

Wynik głosowania:

Za:	83
Przeciw:	139
Wstrzymało się:	15

POPRAWKA 6

Zgłoszona przez:

BLIJLEVENS René

DANISMAN Mira-Maria

MINCZEWA Marija

PILAWSKI Lech

POTTIER Jean-Michel

VADÁSZ Borbála

SOC/745

Niskiej jakości zatrudnienie a zdrowie psychiczne

Punkt 1.4

Dodać nowy punkt

Umieścić po istniejącym punkcie 1.3 (zob. poprawka 5)

Opinia sekcji

Poprawka

Zgadza się z podejściem Komisji (3) , zgodnie z którym należy przygotować – we współpracy z państwami członkowskimi i partnerami społecznymi – inicjatywę nieustawodawczą na poziomie UE dotyczącą zdrowia psychicznego w miejscu pracy, w ramach której oceniano by pojawiające się kwestie związane ze zdrowiem psychicznym pracownic i pracowników. EKES uważa, że na poziomie unijnym i krajowym, a także w miejscach pracy, należy poświęcać więcej uwagi odpowiednim strategiom politycznym i/lub działaniom mającym rozwinąć profilaktykę pierwotną w zakresie zapobiegania zagrożeniom psychospołecznym związanym z pracą dzięki organizacyjnemu i zbiorowemu podejściu w stosownych przypadkach. Nie ma jednak potrzeby proponowania na szczeblu UE szczegółowych przepisów dotyczących zapobiegania zagrożeniom psychospołecznym. Kwestie poruszone w punktach 1.11, 4.5.1, 4.5.4 i 4.5.4.3 opinii są sprzeczne z tym stwierdzeniem lub nie odzwierciedlają go w wystarczającym stopniu.

Wynik głosowania:

Za:	91
Przeciw:	141
Wstrzymało się:	11

(12) Teksty przyjęte – Warunki pracy i niepewność zatrudnienia – wtorek 4 lipca 2017 r. (europa.eu)

(13) https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/mental-health-at-work

(14) https://resourcecentre.etuc.org/agreement/framework-agreement-work-related-stress oraz https://www.businesseurope.eu/sites/buseur/files/media/imported/2005-00679-EN.pdf

(15) Użyta tu numeracja odnosi się do numeracji punktów wyrażonych w opinii Sekcji SOC przedłożonej na sesji plenarnej i zamieszczonej w portalu członków na sesję plenarną EKES-u w dniach 26–27 kwietnia (zmiany w numeracji mogą wynikać z ostatecznego przyjęcia tych lub innych poprawek).

(16) https://resourcecentre.etuc.org/agreement/framework-agreement-work-related-stress oraz https://www.businesseurope.eu/sites/buseur/files/media/imported/2005-00679-EN.pdf

(29) COM(2021) 323 final

(1) https://resourcecentre.etuc.org/agreement/framework-agreement-work-related-stress oraz https://www.businesseurope.eu/sites/buseur/files/media/imported/2005-00679-EN.pdf

(2) Użyta tu numeracja odnosi się do numeracji punktów wyrażonych w opinii Sekcji SOC przedłożonej na sesji plenarnej i zamieszczonej w portalu członków na sesję plenarną EKES-u w dniach 26–27 kwietnia (zmiany w numeracji mogą wynikać z ostatecznego przyjęcia tych lub innych poprawek),

(3) Komunikat „Strategiczne ramy UE dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na lata 2021–2027 Bezpieczeństwo i higiena pracy w zmieniającym się świecie pracy” COM(2021) 323 final.

29.6.2023

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 228/43

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Demokracja w miejscu pracy”

(opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji hiszpańskiej)

(2023/C 228/06)

Sprawozdawca:	Reiner HOFFMANN
Współsprawozdawca:	Krzysztof BALON

Wniosek prezydencji hiszpańskiej w Radzie Unii Europejskiej	Pismo z 27.7.2022
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej Opinia rozpoznawcza
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	3.4.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	175/69/13

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Przez dziesięciolecia wypracowano w prawodawstwie europejskim solidny system partycypacji pracowników w miejscu pracy, oparty na prawie i praktykach państw członkowskich oraz podstawowych wolnościach UE. Demokratyczny świat pracy jest elementem dalszego rozwoju europejskiego modelu społecznego w zrównoważonym i konkurencyjnym środowisku.

1.2.

Niedawne kryzysy pokazały, że aktywnie wykorzystywane prawa obywateli i pracowników wzajemnie się wzmacniają. Wzmocnieniu ulega spójność społeczna, demokratyczna struktura naszych społeczeństw jest bardziej stabilna, a społeczeństwo jest mniej podatne na populistyczne i autorytarne poglądy.

1.3.

Mechanizmy i instrumenty prawne służące realizacji celu, którym jest demokracja w miejscu pracy, sprawiają, że przedsiębiorstwa stają się odporniejsze, osiągają lepsze wyniki gospodarcze, a jednocześnie są bardziej zdolne do oferowania zatrudnienia i godnej pracy. Demokracja w pracy jako koncepcja przewodnia powinna obejmować wszystkich pracowników, a także wszystkie rodzaje i miejsca pracy, niezależnie od tego, czy mają charakter prywatny, publiczny czy społeczny, jak również niezależnie od wielkości, sektora czy innych aspektów organizacyjnych. Należy przy tym wziąć pod uwagę sytuację MŚP. Dowody empiryczne pokazują, że głos pracowników oferuje elastyczność i pole manewru niezbędne do tego, by na poziomie miejsca pracy dostosowywać się do zmian strukturalnych.

1.4.

Szybko zmieniający się świat pracy jest również szansą na zwiększenie demokracji. Partycypacja pracowników i dialog społeczny muszą zajmować ważniejsze miejsce w świadomości społecznej i aby było to możliwe, trzeba je wzmacniać również ponad granicami. W tym celu niezbędne są wiarygodne europejskie ramy prawne ukierunkowujące krajowe systemy informowania, konsultacji i partycypacji i zwiększające ich skuteczność, wspierane przez programy działania o przewidywalnych skutkach na szczeblu krajowym.

1.5.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) z zadowoleniem przyjmuje niedawny komunikat Komisji Europejskiej w sprawie wzmacniania dialogu społecznego jako podstawy większej demokracji w miejscu pracy, a także stwierdzenie, że dialog społeczny bazuje na dynamicznej kulturze zaufania opartej na szczególnej roli partnerów społecznych, natomiast uznawany za odrębny proces dialog obywatelski, kształtując procesy transformacji, angażuje organizacje społeczeństwa obywatelskiego w szerszy zakres tematów. Należy jednak zauważyć, że rynek pracy ulega zmianom, na przykład wielu pracowników jest zatrudnionych w małych przedsiębiorstwach i mikroprzedsiębiorstwach, a ok. 13,6 mln (1) osób w Unii Europejskiej jest zatrudnionych w podmiotach gospodarki społecznej. Trzeba w pełni włączyć wszystkich tych pracowników i ich pracodawców w instytucjonalny dialog społeczny.

1.6.

Europejskie rady zakładowe od dziesięcioleci wnoszą pozytywny wkład w realizację długoterminowych celów gospodarczych, społecznych i środowiskowych przedsiębiorstw. Aby zwiększyć ich potencjał i skuteczność, należy znacznie poprawić ich prawa do partycypacji i zasoby: na przykład trzeba skutecznie karać obchodzenie lub naruszanie ich prawa do partycypacji i ułatwiać dostęp do wymiaru sprawiedliwości. W tym kontekście EKES z zadowoleniem przyjmuje niedawną rezolucję Parlamentu Europejskiego w sprawie przeglądu dyrektywy o europejskich radach zakładowych i wzywa Komisję do terminowego podjęcia środków prawnych.

1.7.

Oprócz demokracji w miejscu pracy w oparciu o prawo lub dialog społeczny istnieją inne udane formy demokratycznej partycypacji pracowników, które są bardzo aktywnie wykorzystywane w gospodarce społecznej, głównie w spółdzielniach.

1.8.

Innowacje technologiczne doprowadziły do powstania nowych modeli biznesowych w gospodarce platform, którym często towarzyszy niepewne zatrudnienie, zwłaszcza w przypadku osób na stanowiskach najniższego szczebla i pracowników migrujących. Dostęp do reprezentacji zbiorowej w większości przypadków nie istnieje albo jest niewystarczająco wykorzystywany. EKES ocenia jako celowy przyjęty w obecnym projekcie dyrektywy UE w sprawie pracy za pośrednictwem platform internetowych zamiar, by zapobiegać fikcyjnemu samozatrudnieniu, a w szczególności definicję pracodawców i pracowników oraz przeniesienie ciężaru dowodu. Wzmocniłoby to również podstawę dla uwzględniania głosu pracowników w gospodarce platform, gdy spełnione są odpowiednie kryteria dotyczące statusu zatrudnienia. EKES odnotowuje wytyczne Komisji w sprawie stosowania prawa konkurencji Unii do układów zbiorowych dotyczących warunków pracy osób pracujących na własny rachunek niezatrudniających pracowników. EKES zachęca hiszpańską prezydencję Rady UE do zwrócenia uwagi na ten aspekt, zwłaszcza przy przyjmowaniu dyrektywy, a także do zajęcia się kwestią potencjalnego dostępu tych pracowników do rokowań zbiorowych zgodnie z dyrektywą w sprawie wynagrodzeń minimalnych.

1.9.

Gwałtowny rozwój sztucznej inteligencji (AI) stwarza nieznane dotąd wyzwania dla standardów demokratycznych w świecie pracy. Zarządzanie danymi w oparciu o algorytmy ma ogromny wpływ na organizację pracy, warunki pracy i bezpieczeństwo danych. Europejscy partnerzy społeczni zgadzają się, że kluczowe znaczenie ma wprowadzanie technologii cyfrowej w oparciu o terminowe konsultacje z pracownikami i ich przedstawicielami, w ramach systemów stosunków pracy, w szczególności dialogu społecznego i rokowań zbiorowych, tak aby można było zbudować zaufanie do tego procesu. EKES popiera wzmocnienie praw pracowników do ochrony danych w taki sposób, aby zabezpieczyć zbiorowe prawa pracowników i pragnie, aby związki zawodowe miały odpowiedni dostęp cyfrowy do przedsiębiorstw i ich pracowników w celu nawiązania i wspierania skutecznego dialogu społecznego w dziedzinie stosowania sztucznej inteligencji w miejscu pracy.

1.10.

Dobry ład korporacyjny oznacza przestrzeganie praw człowieka i praw pracowniczych oraz realizację celów środowiskowych w całym łańcuchu dostaw. Pracodawcy muszą wykazać, że uważają należytą staranność za obowiązkową część zarządzania ryzykiem przez zarząd. Tworzenie godnej pracy na całym świecie należy uznać za cel zrównoważonego ładu korporacyjnego. W związku z tym EKES opowiada się za zdefiniowaniem potrzeby zrównoważonego ładu korporacyjnego w europejskich ramach prawnych. Pracownicy i ich przedstawiciele oraz społeczeństwo obywatelskie (stowarzyszenia ekologiczne, organizacje obrony praw człowieka i organizacje konsumenckie) powinni systematycznie uczestniczyć w tym procesie.

1.11.

EKES ubolewa jednak nad tym, że partycypacja pracowników na szczeblu zarządu przedsiębiorstwa nie jest uznawana za kluczowy element zrównoważonego ładu korporacyjnego. W związku z tym popiera odpowiednie wysiłki na rzecz ustanowienia zharmonizowanych ram partycypacji pracowników na szczeblu zarządu, z uwzględnieniem różnic między państwami członkowskimi, oraz na rzecz dopilnowania, by europejskie prawo spółek nie prowadziło do unikania lub ograniczania partycypacji w zarządzaniu przedsiębiorstwem w państwach członkowskich.

1.12.

Większa demokracja w miejscu pracy zależy nie tylko od niezbędnych i odpowiednich podstaw prawnych, ale także od opartej na wiedzy współpracy wszystkich podmiotów, w szczególności w obliczu wyzwań związanych z transformacją ekologiczną i cyfrową. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego działające na szczeblu regionalnym lub lokalnym w dziedzinie informacji, edukacji i upodmiotowienia, a także instytucje akademickie oraz ekspertki i eksperci reprezentujący wolne zawody również mogą wspierać taką współpracę za pomocą ukierunkowanych środków dostosowanych do warunków lokalnych, w porozumieniu z partnerami społecznymi i władzami lokalnymi. Takie działania powinny być również wspierane z europejskich funduszy strukturalnych.

1.13.

Edukacyjna rola partycypacji w miejscu pracy mogłaby wzmacniać praktykę demokratyczną w szerszym znaczeniu politycznym i społecznym. W tym kontekście kluczowe znaczenie ma podnoszenie świadomości i edukowanie młodych ludzi w zakresie demokracji w miejscu pracy jeszcze przed podjęciem zatrudnienia. Oprócz partnerów społecznych uzupełniającą rolę mogą odgrywać organizacje społeczeństwa obywatelskiego działające w dziedzinie edukacji i należy je wspierać.

2. Demokracja w miejscu pracy: znaczenie społeczno-polityczne w Europie

2.1.

Kryzysy zewnętrzne i wyzwania wiążące się z transformacją stały się stałym elementem obecnej sytuacji. Instytucje UE i państwa członkowskie muszą nieustannie poszukiwać nowych skutecznych mechanizmów reagowania łączących efektywność ekonomiczną z celami społecznymi, środowiskowymi i politycznymi.

2.2.

Istnieje wiele normatywnych i empirycznych uzasadnień dla większej demokracji w świecie pracy (2). W związku z tym EKES od dawna opowiada się za wyważonym wdrażaniem koncepcji demokracji w miejscu pracy i jej kluczowych elementów, takich jak dynamiczny dialog społeczny i sprawiedliwa równowaga praw i obowiązków w miejscu pracy, co obejmuje również krzewienie kultury zaufania i współpracy między pracodawcami a pracownikami, w tym partycypacji pracowników. Te elementy powinny opierać się na ramach prawnych i dialogu społecznym na wszystkich szczeblach oraz dobrych praktykach przedsiębiorstw.

2.3.

Demokracja w miejscu pracy nie tylko przyczynia się do budowania odpornej demokracji, ale ma również kluczowe znaczenie dla zrównoważonej konkurencyjności gospodarczej i dobrobytu. Partycypacja w miejscu pracy wspomaga kształcenie i szkolenie obywateli w zakresie demokratycznych praktyk, wartości i kultury politycznej. Osoby, które czują, że ich zdanie jest brane pod uwagę w miejscu pracy, i mogą uczestniczyć w podejmowaniu decyzji, zachowują się podobnie w życiu społecznym, a także mają bardziej pozytywny stosunek do demokracji.

2.4.

EKES konsekwentnie podkreśla, że solidne europejskie ramy i dobre praktyki w zakresie partycypacji pracowniczek i pracowników (głos pracowników) (3) jako podstawa opartego na zaufaniu dialogu między kierownictwem a pracownikami na wszystkich szczeblach (transgranicznym, krajowym, lokalnym) stanowią element podstawowych ram prawnych europejskiej demokracji i ważną wskazówkę dla konkurencyjnej społecznej gospodarki rynkowej. Powinno to mieć zastosowanie do wszystkich pracowników i wszystkich form pracy we wszystkich miejscach pracy, niezależnie od tego, czy mają one charakter prywatny, publiczny czy społeczny, oraz niezależnie od wielkości, sektora czy innych aspektów organizacyjnych.

2.5.

Dzięki konsensusowi politycznemu między rządami, partnerami społecznymi i społeczeństwem obywatelskim przez dziesięciolecia głos pracowników był zapisywany w wielu europejskich aktach prawnych (4). Te efektywne zasoby muszą być w pełni wdrażane jako cenny element we wszystkich krajach i przedsiębiorstwach, dalej wzmacniane i ulepszane w interesie sukcesu gospodarczego i spójności społecznej w Europie, ponadto umacniane wszędzie tam, gdzie występują luki w prawie lub we wdrażaniu, a także dalej rozwijane zgodnie ze zmianami zachodzącymi w świecie pracy. W tym kontekście EKES zachęca państwa członkowskie do oceny na poziomie krajowym aktualnej sytuacji i opracowania inicjatyw na rzecz solidnych ram informacji i konsultacji.

2.6.

Głos pracowników w krajach UE charakteryzuje się wieloma instytucjami, czasami „odpowiednikami funkcjonalnymi” opartymi na różnych systemach stosunków pracy, takimi jak solidne informacje na temat pracy i przedsiębiorstwa, prawa do konsultacji i negocjacji, partycypacja pracowników na szczeblu zarządu, układy zbiorowe na szczeblu przedsiębiorstwa, na szczeblu sektorowym i międzybranżowym, wiążące wyniki dialogu społecznego, a także kultura przedsiębiorstwa i zdolność do zarządzania zmianami.

2.7.

Wniosek przyszłej prezydencji hiszpańskiej o sporządzenie opinii rozpoznawczej EKES-u w sprawie demokracji w miejscu pracy wpisuje się w godny uwagi trend polegający na tym, że instytucje unijne i rządy w krajach UE coraz częściej stawiają sobie za cel polityczny „więcej demokracji w miejscu pracy” z myślą o „przyszłości Europy”. Przykładowo:

—	W zobowiązaniu społecznym z okazji Szczytu Społecznego w 2021 r. w Porto europejskie rządy i partnerzy społeczni potwierdzili zobowiązanie, by promować i wzmacniać autonomiczny dialog społeczny na szczeblu europejskim, krajowym, regionalnym, sektorowym i na poziomie przedsiębiorstw (5).

—

W niedawnym sprawozdaniu Parlamentu Europejskiego w sprawie demokracji w miejscu pracy podkreślono, że istotne zmiany wynikające z Europejskiego Zielonego Ładu i cyfryzacji należy wprowadzać sprawiedliwie, i zachęcono do promowania prawnych możliwości partycypacji pracowników (6). W tym samym duchu Parlament Europejski wezwał niedawno zdecydowaną większością głosów do zmiany obowiązującej dyrektywy UE o europejskich radach zakładowych (7).

—	Dyrektywa w sprawie adekwatnych wynagrodzeń minimalnych w UE zobowiązuje wszystkie państwa członkowskie do przedsięwzięcia środków mających na celu zwiększenie zasięgu rokowań zbiorowych, takich jak promowanie budowania i wzmacniania zdolności partnerów społecznych.

—

W niedawnym wniosku dotyczącym zalecenia Rady w sprawie wzmacniania dialogu społecznego Komisja stwierdziła, że państwa członkowskie powinny w pełni uznać i respektować szczególną rolę organizacji partnerów społecznych w strukturach i procesach dialogu społecznego, przy jednoczesnym uznaniu, że dialog obywatelski o szerszym zakresie tematycznym i obejmujący szerszy krąg zainteresowanych stron, jest odrębnym procesem (8).

—	W przyjętym w 2021 r. planie działania na rzecz gospodarki społecznej wyraźnie zobowiązano się do propagowania modeli biznesowych gospodarki społecznej, których jedną z głównych cech charakterystycznych jest demokratyczne i partycypacyjne sprawowanie rządów.

2.8.

W tym samym duchu EKES uważa, że wiarygodny i skuteczny głos pracowników może być zasadniczym warunkiem wstępnym „zrównoważonego” i pomyślnego gospodarczo ładu korporacyjnego w UE.

2.9.

EKES chętnie odpowiada na pytania prezydencji hiszpańskiej:

—	w jaki sposób udział pracowników i ich przedstawicieli w zarządzaniu przedsiębiorstwem może przyczynić się do sprawiedliwej transformacji społecznej i ekologicznej,

—	w jakim stopniu potrzebne jest dalsze rozwijanie istniejących ram prawnych dotyczących partycypacji pracowników w podejmowaniu decyzji w przedsiębiorstwie i ich angażowania w nie, również w przedsiębiorstwach wielonarodowych,

—	w jaki sposób w kontekście cyfryzacji wzmocnić prawa pracowników do partycypacji, co obejmuje również kwestie gospodarki platform i ochrony danych,

—	jaki wpływ wywierają nowe technologie na podstawowe prawa demokratyczne, takie jak partycypacja pracowników.

2.10.

Ponadto w niniejszej opinii EKES przedstawia refleksję na temat innych form demokracji w miejscu pracy.

2.11.

EKES odnosi się z aprobatą do przyjętej przez MOP w czerwcu 2022 r. na Międzynarodowej Konferencji Pracy rezolucji w sprawie godnej pracy oraz gospodarki społecznej i solidarnej, w której podkreślono podstawową rolę organizacji gospodarki społecznej, „uwzględniając wkład gospodarki społecznej i solidarnej w godną pracę, zrównoważoną gospodarkę sprzyjającą włączeniu społecznemu, sprawiedliwość społeczną, zrównoważony rozwój i poprawę poziomu życia dla wszystkich”, a także do rezolucji Organizacji Narodów Zjednoczonych w sprawie promowania gospodarki społecznej i solidarnej na rzecz zrównoważonego rozwoju z 18 kwietnia 2023 r. (9) Te zasadnicze rezolucje pokazują, że organizacje gospodarki społecznej odgrywają ważną rolę w rozwoju demokracji w miejscu pracy, przyczyniając się znacząco do większej demokracji i uczestnictwa w gospodarce i na rynku pracy; należy to uwzględnić, by włączyć organizacje gospodarki społecznej w instytucjonalny dialog społeczny również na szczeblu europejskim.

3. Stanowisko EKES-u na temat demokracji w miejscu pracy

3.1.

EKES jest zdania, że należy uznać i wspierać włączenie społeczne wszystkich zainteresowanych stron, a w szczególności głos pracowników jako kluczowy filar przedsiębiorstwa i gospodarki, gdyż jest to warunek wstępny sprawienia, by przedsiębiorstwa były bardziej „społeczne”, a także bardziej zrównoważone środowiskowo i bardziej konkurencyjne.

3.2.

EKES w wielu przyjętych zdecydowaną większością głosów opiniach podkreślał już korzyści płynące z instrumentów obowiązkowej partycypacji pracowników na szczeblu krajowym i europejskim i zwracał uwagę, że:

—	struktury demokratyczne w miejscu pracy należy postrzegać jako podstawowy element europejskiego modelu społecznego (10),

—	dialog społeczny i obywatelski na szczeblu krajowym i unijnym ma kluczowe znaczenie dla polityki gospodarczej, polityki pracy i polityki społecznej, która pomaga poprawić warunki życia i pracy ludzi oraz konkurencyjność przedsiębiorstw (11),

—	kraje, w których funkcjonują ugruntowane instytucje dialogu społecznego i skuteczne systemy stosunków pracy, są lepiej przygotowane do tego, by realizować pozytywne cele gospodarcze, społeczne i ekologiczne,

—	skuteczna partycypacja pracowników w procesie podejmowania decyzji w sprawie przedsiębiorstwa przyczynia się do sukcesu biznesowego i do realizacji projektów transformacji cyfrowej i ekologicznej oraz transformacji w kierunku neutralności klimatycznej,

—	wykorzystanie całego potencjału innowacji wymaga zaangażowania i motywowania pracowników (12); w tym kontekście głos pracowników w przedsiębiorstwach przyczynia się do pozytywnych zmian,

—	świat pracy jest również miejscem uczenia się o demokracji, zwłaszcza dla ludzi młodych i pracowników na stanowiskach najniższego szczebla, i właśnie tu można skutecznie zadbać o to, by ta grupa nie pozostała w tyle w procesie transformacji (13),

—	należy wspierać podmioty gospodarki społecznej, takie jak spółdzielnie, które dążą do osiągnięcia długoterminowych celów i bezpośrednio służą swoim pracownikom i społecznościom,

—

restrukturyzację we wszystkich formach można lepiej antycypować i lepiej nią zarządzać dzięki udziałowi zorganizowanych przedstawicieli pracowników już na wczesnym etapie tam, gdzie się to przewiduje (14), także na szczeblu zarządu, bez zawężania przy tym niezbędnego pola manewru w procesie podejmowania decyzji w przypadku zmian w przedsiębiorstwie lub organizacji pracy,

—	przeniesienie własności przedsiębiorstwa w przypadku braku spadkobierców lub zagrożenia niewypłacalnością na pracowników skupionych w spółdzielni mogłoby również być sposobem na przekształcenie przedsiębiorstwa w zrównoważone i demokratycznie zarządzane (15),

—	zwłaszcza w czasach transformacji i kryzysu zaangażowanie pracowników i społeczeństwa obywatelskiego w oparciu o dynamiczną kulturę wzajemnego zaufania sprzyja lepszemu wdrażaniu i akceptacji zmian strukturalnych i organizacyjnych (16), a tym samym zwiększa bezpieczeństwo i stabilność.

3.3.

EKES podkreśla wartość zaangażowania pracowników w innowacje w miejscu pracy. Inicjatywy partnerów społecznych mające na celu zwiększenie wydajności i dobrostanu pracowników w miejscu pracy zasługują na propagowanie w szerszym kontekście europejskim. EKES z zadowoleniem przyjmuje inicjatywy i badania Eurofoundu (17) i Europejskiej Sieci Innowacji w Miejscu Pracy (European Workplace Innovation Network) i proponuje, by UE podjęła działania w celu rozwijania dialogu między partnerami społecznymi i innymi zainteresowanymi stronami w ramach podejść partycypacyjnych.

3.4.

EKES wyraził również przekonanie, że zrównoważona gospodarka wymaga, aby w przedsiębiorstwach poszczególne zainteresowane podmioty działały wspólnie, a wszyscy w ramach współpracy dążyli do osiągnięcia trwałych perspektyw gospodarczych, konkurencyjności gospodarczej, zrównoważenia środowiskowego i równowagi społecznej. Dlatego też EKES apeluje o model ładu korporacyjnego, który wspiera tworzenie długoterminowych wartości – jako obowiązek dyrektorów wykonawczych – poprzez dążenie do realizacji długoterminowych interesów spółki i jej zainteresowanych stron (18).

3.5.

W debacie na temat dalszego rozwoju europejskich ram prawnych dotyczących zrównoważonego ładu korporacyjnego trzeba uwzględniać rezolucje, opinie i sprawozdania już przyjęte przez EKES i Parlament Europejski, a także inne istotne źródła, takie jak umowy między partnerami społecznymi. W związku z tym EKES apeluje do Komisji, by w kolejnych programach prac uwzględniła ramy ładu korporacyjnego, które byłyby punktem odniesienia dla bardziej zrównoważonego i demokratycznego ładu. Zasadniczo taki ład powinien odpowiednio wyrażać głos pracowników oraz ich przedstawicieli w strukturach nadzorczych i administracyjnych przedsiębiorstw na wszystkich szczeblach.

3.6.

3.7.

Punktem wyjścia dla europejskiego wsparcia na rzecz demokratycznej partycypacji w kształtowaniu przyszłościowej transformacji muszą być dostępne umiejętności, infrastruktura naukowa i przemysłowa oraz pobudzająca kultura gospodarki społecznej. W ten sposób lokalne gospodarki mogą skutecznie włączyć się w światową konkurencję w zakresie produktów i usług.

4. Uwagi szczegółowe na temat demokratycznego rozwoju świata pracy

4.1. Utrzymanie i wzmocnienie istniejących standardów partycypacji pracowników

4.1.1.

Szerzenie demokracji w miejscu pracy musi wykraczać poza prawa do partycypacji na poziomie przedsiębiorstwa i obejmować również sektorowe i międzysektorowe systemy rokowań zbiorowych i reprezentacji oraz dialog społeczny na wszystkich szczeblach, jak również dialog ze społeczeństwem obywatelskim.

4.1.2.

EKES omawiał już potrzebę oceny obecnych ram prawnych UE oraz sposoby ich skutecznego wdrożenia w prawie krajowym. Obejmuje to zamiar odpowiedniej poprawy już istniejących przepisów.

4.1.3.

Przykładowo EKES zajmował się potrzebą opracowania unijnych ram dotyczących partycypacji pracowników w podejmowaniu na szczeblu zarządu strategicznych decyzji odnośnie do rozwoju przedsiębiorstwa, z poszanowaniem różnic między państwami członkowskimi i poszczególnymi przedsiębiorstwami (19).

—	W sprawozdaniu PE w sprawie demokracji w miejscu pracy (20) wskazano, w jaki sposób można opracować takie europejskie ramy dotyczące praw pracowników do informacji, konsultacji i reprezentacji na szczeblu zarządu.

—

Ponadto zasadnicze znaczenie ma to, aby ramy regulacyjne UE chroniły istniejące krajowe prawa do partycypacji, w szczególności prawa pracowników do udziału w organach decyzyjnych przedsiębiorstwa. Prawo UE, które reguluje transgraniczne przenoszenie siedziby statutowej czy łączenie przedsiębiorstw i tworzy rodzaje spółek europejskich, nie może prowadzić do unikania lub ograniczania praw nabytych na szczeblu krajowym, takich jak partycypacja pracowników na szczeblu zarządu.

4.1.4.

EKES omawiał również potrzebę konsolidacji przepisów prawa UE dotyczących obowiązkowej partycypacji pracowników w oparciu o już osiągnięte standardy oraz potrzebę ujednolicenia definicji informowania, konsultacji i partycypacji (21).

4.1.5.

Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE potwierdziło niedawno, że istniejące elementy uczestnictwa pracowników na poziomie przedsiębiorstwa, takie jak skład zarządu, muszą być również brane pod uwagę przy przekształcaniu przedsiębiorstw w europejską formę prawną, taką jak spółka europejska (SE) (22). Prawo UE powinno zapewniać, by ten element był funkcjonalnie porównywalny w prawie państw członkowskich UE. Zapewniłoby to wszystkim zaangażowanym stronom godne zaufania i pewne pod względem prawnym warunki działania.

4.1.6.

Mając na uwadze zwiększenie skuteczności działania ERZ, EKES zajmował się już potrzebą wprowadzenia udoskonaleń, szczególnie w odniesieniu do prawa do partycypacji, zapewnienia niezbędnych zasobów, wzmocnienia środków dotyczących egzekwowania, wyjaśnienia definicji w celu zapobiegania obchodzeniu przepisów oraz zapewnienia skutecznych sankcji dla przedsiębiorstw, które naruszają stosowne przepisy (23).

4.1.7.

4.2. Wymogi dotyczące partycypacji w gospodarce platform

4.2.1.

Gospodarka platform przynosi ze sobą możliwości, trudności i zagrożenia związane z pracą, w połączeniu z niepewnością zatrudnienia i nierównością (25), co stwarza wyzwania dla demokracji w miejscu pracy. Dotyczy to w szczególności możliwości reprezentacji zbiorowej i ochrony praw zbiorowych (26), które do tej pory były zastrzeżone dla osób zatrudnionych bezpośrednio. Pracownicy gospodarki platform – w dużej mierze ludzie na stanowiskach najniższego szczebla i pracownicy migrujący – często napotykają większe wyzwania niż inni pracownicy pod względem warunków pracy i wynagrodzenia, zatem pod warunkiem spełnienia odpowiednich kryteriów im również należy przyznać prawa pracownicze i ich głos powinien być częścią głosu pracowników.

4.2.2.

EKES ocenia jako celowy przyjęty w obecnym projekcie dyrektywy w sprawie pracy za pośrednictwem platform internetowych zamiar, by zapobiegać fikcyjnemu samozatrudnieniu. Oznaczałoby to przeniesienie ciężaru dowodu z pracowników na platformy i udzielenie pracownikom platform internetowych ochrony na mocy prawa pracy i prawa socjalnego, w tym zapewnienie im prawa do reprezentacji i łatwiejszego dostępu do wymiaru sprawiedliwości. EKES odnotowuje wytyczne Komisji w sprawie stosowania prawa konkurencji Unii do układów zbiorowych dotyczących warunków pracy osób pracujących na własny rachunek niezatrudniających pracowników.

4.2.3.

EKES przywołuje swoje wcześniejsze stanowisko, że w szczególności spółdzielnie są w stanie zapewnić demokrację w miejscu pracy w kontekście platform cyfrowych (27). Ponadto popiera stanowisko Parlamentu Europejskiego, że spółdzielnie mogłyby stanowić ważny instrument oddolnej organizacji pracy za pośrednictwem platform internetowych (28).

4.2.4.

Ponieważ osoby młode ze środowisk znajdujących się w trudnej sytuacji stanowią 55 % osób pracujących za pośrednictwem platform internetowych, kluczowe znaczenie ma edukowanie ich w zakresie demokracji w miejscu pracy jeszcze przed podjęciem zatrudnienia, tak aby mogły one korzystać ze swoich praw i zwalczać dyskryminację. Oprócz partnerów społecznych ważną rolę mogą odgrywać organizacje społeczeństwa obywatelskiego działające w dziedzinie edukacji i należy wspierać odpowiednie projekty.

4.2.5.

EKES będzie dalej monitorował aspekty głosu pracowników w gospodarce platform i zwracał uwagę na szczególną sytuację osób samozatrudnionych pracujących za pośrednictwem platform internetowych i na objęcie ich zasięgiem rokowań zbiorowych.

4.3. Głos pracowników w kontekście wykorzystania sztucznej inteligencji (AI) i ochrony danych w miejscu pracy

4.3.1.

Ponieważ sztuczna inteligencja może mieć znaczny wpływ na prawa podstawowe, niedyskryminację i warunki pracy, powinna opierać się na solidnej podstawie możliwych do wyegzekwowania zasad, by ochronić pracowników przed jej negatywnymi skutkami. Stwarza ona również nowe wyzwania dla standardów demokratycznych w miejscu pracy. Należy przede wszystkim skupić się na ochronie prywatności i egzekwowaniu odpowiednich przepisów. Ponadto należy zapewnić monitorowanie, śledzenie i kontrolę algorytmów sztucznej inteligencji stosowanych w miejscu pracy. W tym kontekście nasuwa się na przykład pytanie, jaki dostęp do informacji powinny mieć osoby, których dane dotyczą, by móc zrozumieć funkcjonowanie algorytmu i jego wpływ na organizację i warunki pracy (29).

4.3.2.

Partnerzy społeczni powinni uczestniczyć we wszystkich etapach wprowadzania i wykorzystywania sztucznej inteligencji. W porozumieniu ramowym europejskich partnerów społecznych w sprawie cyfryzacji z czerwca 2020 r. wyraźnie podkreślono m.in. potrzebę odpowiedniej antycypacji oraz zaangażowania w odpowiednim czasie pracowników i ich przedstawicieli na szczeblu strategicznym (30).

4.3.3.

Duże zbiory danych są głównym elementem sztucznej inteligencji. Dlatego systemy sztucznej inteligencji muszą być również zgodne z zasadami europejskiego ogólnego rozporządzenia o ochronie danych (RODO). Art. 88 RODO nakłada na pracodawców szczególne obowiązki w zakresie ochrony danych osób zatrudnionych. Zdaniem EKES-u należy przeanalizować, czy w związku z dynamicznym rozwojem i coraz większą złożonością przetwarzania danych konieczne jest udoskonalenie istniejących przepisów w celu zwiększenia niezbędnych praw do ochrony.

4.3.4.

EKES pragnie, aby związki zawodowe miały odpowiedni dostęp cyfrowy do przedsiębiorstw i ich pracowników w celu nawiązania i wspierania skutecznego dialogu społecznego w dziedzinie stosowania sztucznej inteligencji w miejscu pracy. Należy dopilnować, aby RODO nie stanowiło w praktyce przeszkody w uzasadnionym korzystaniu ze zbiorowych praw pracowniczych. Należy zapobiegać nadużyciom za pomocą odpowiednich sankcji (31).

4.3.5.

Dodatkowo do już przyjętych opinii EKES będzie dalej pracował nad swoim stanowiskiem w sprawie wpływu sztucznej inteligencji na świat pracy i skupi się przy tym również na głosie pracowników.

4.4. Partycypacja w zakresie należytej staranności przedsiębiorstw w całym łańcuchu dostaw

4.4.1.

Europejski Zielony Ład – jako strategia zrównoważonego wzrostu gospodarczego dla UE – oznacza, że dla przedsiębiorstw istotne znaczenie mają już nie tylko sukces gospodarczy, lecz również cele społeczne i ekologiczne. W związku z tym wspólne zasady zapewniające, aby przedsiębiorstwa i ich właścicielki i właściciele przestrzegali „dobrego ładu korporacyjnego”, powinny w wyważony sposób uwzględniać rolę wszystkich zainteresowanych stron, w tym głos pracowników.

4.4.2.

Zgodność z prawami człowieka i prawami pracowniczymi oraz celami ekologicznymi w całym łańcuchu dostaw jest ważnym elementem zrównoważonego ładu korporacyjnego. Tworzenie godnych miejsc pracy na całym świecie musi stać się uznawanym celem decyzji biznesowych (32). Dlatego też EKES uznał już potrzebę opracowania na poziomie UE jednolitych ram regulacyjnych dla przedsiębiorstw (33). Łańcuchy dostaw powinny stanowić większą część zarządzania ryzykiem, w tym w kontekście poszanowania praw człowieka. Logiczne jest zatem powierzenie odpowiedzialności za nie zarządowi.

4.4.3.

EKES odnotowuje, że nie tylko pracownicy i ich związki zawodowe i organy przedstawicielskie, ale także grupy społeczeństwa obywatelskiego, takie jak organizacje ochrony środowiska, organizacje praw człowieka i organizacje konsumenckie, mogą odgrywać kluczową rolę w monitorowaniu należytej staranności. Z zadowoleniem przyjmuje zatem propozycję wprowadzenia mechanizmów oceny i monitorowania przestrzegania należytej staranności przedsiębiorstw. Stwierdza jednak z zaniepokojeniem, że nie przewidziano dialogu między partnerami społecznymi.

4.4.4.

EKES sugerował już, że istotną rolę muszą odgrywać wiążące ramy prawne dotyczące należytej staranności i odpowiedzialności przedsiębiorstw, uwzględniające głos pracowników (34). Wzywa Komisję, aby w ramach trwającego procesu decyzyjnego określiła w proponowanym tekście legislacyjnym przepisy dotyczące obowiązkowej i skutecznej partycypacji zarówno pracowników, jak i zainteresowanych stron społeczeństwa obywatelskiego – zgodnie z ich interesami – w procesie należytej staranności.

4.5. Dalsza refleksja nad demokracją w miejscu pracy i bezpośrednimi formami partycypacji

4.5.1.

Podejście oparte na zarządzaniu partycypacyjnym ma także znaczenie w obszarach o słabo rozwiniętych formach reprezentacji pracowników, takich jak przedsiębiorstwa typu start-up, firmy freelancerów i wiele MŚP. Podejście to odgrywa już pierwszoplanową rolę w przedsiębiorstwach gospodarki społecznej, zwłaszcza w aktywnych gospodarczo organizacjach społeczeństwa obywatelskiego i spółdzielniach. EKES będzie promować wymianę najlepszych praktyk w tej dziedzinie, zwłaszcza pod kątem interakcji między ustawową i związkową partycypacją pracowników a formami bezpośredniego uczestnictwa jako elementu zarządzania partycypacyjnego.

4.5.2.

4.5.3.

Z myślą o kształtowaniu regionalnych zmian strukturalnych oraz stworzeniu zielonego i społecznego ładu należy zadać pytanie, w jaki sposób formy demokracji w miejscu pracy mogą współgrać z formami demokracji uczestniczącej wykraczającymi poza przedsiębiorstwo, angażującymi organizacje społeczne, takie jak organizacje ekologiczne i społeczne w kontekście regionalnym i lokalnym.

4.5.4.

Skuteczne wdrażanie różnych form demokracji w świecie pracy zależy również od opartej na wiedzy współpracy wszystkich zainteresowanych stron. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego działające na szczeblu regionalnym lub lokalnym w dziedzinie informacji, edukacji i upodmiotowienia mogą wspierać taką współpracę za pomocą ukierunkowanych środków dostosowanych do warunków lokalnych, w porozumieniu z partnerami społecznymi i władzami lokalnymi. W tym kontekście w niektórych państwach członkowskich organizacje społeczeństwa obywatelskiego, w tym organizacje konsumenckie i organizacje praw człowieka, mogą odgrywać uzupełniającą rolę we wzmacnianiu pozycji pracowników i nakłanianiu pracodawców do wcielania w życie społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw. Takie działania powinny być również wspierane z funduszy europejskich.

Bruksela, dnia 27 kwietnia 2023 r.

Oliver RÖPKE

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Komisja przedstawia plan działania na rzecz pobudzenia gospodarki społecznej i tworzenia miejsc pracy, 9 grudnia 2021 r.

(2) Benchmarking Working Europe 2019, rozdział 4.

(3) Biorąc pod uwagę różne sposoby i procesy angażowania pracowników i ich przedstawicieli w państwach członkowskich, w niniejszej opinii używa się w stosownych przypadkach ogólnego terminu „głos pracowników”.

(4) Z udziałem partnerów społecznych do europejskiego prawa wtórnego dodano zbiór prawie 40 dyrektyw, ustanawiając szerokie ramy prawne informowania pracowników, konsultowania się z nimi i umożliwiania im partycypacji; ETUI Facts & Figures.

(5) Porto Social Commitment 2021.

(6) Sprawozdanie Parlamentu Europejskiego A9-0331/2021.

(7) Rezolucja Parlamentu Europejskiego P9_TA(2023)0028.

(8) Wniosek dotyczący zalecenia Rady w sprawie wzmocnienia dialogu społecznego w Unii Europejskiej, COM(2023) 38 final, s. 14.

(9) W rezolucji tej stwierdza się, co następuje: „Uznanie wkładu gospodarki społecznej i solidarnej w godną pracę i zrównoważoną gospodarkę sprzyjającą włączeniu społecznemu, w promowanie międzynarodowych norm pracy, w tym praw podstawowych w pracy, w poprawę poziomu życia dla wszystkich oraz w innowacje społeczne, w tym w dziedzinie zmiany i podnoszenia kwalifikacji”.

(10) Dz.U. C 229 z 31.7.2012, s. 77.

(11) Dz.U. C 10 z 11.1.2021, s. 14.

(12) Dz.U. C 159 z 10.5.2019, s. 1, pkt 1.1.

(13) Rezolucja EKES-u w sprawie Europejskiego Roku Młodzieży, przyjęta 8 grudnia 2021 r., pkt 2.13 i 2.14 (Dz.U. C 100 z 16.3.2023, s. 1).

(14) Dz.U. C 229 z 31.7.2012, s. 77, pkt 1.4 i Dz.U. C 10 z 11.1.2021, s. 14, pkt 5.5.

(15) Dz.U. C 286 z 16.7.2021, s. 13, pkt 1.6.

(16) Dz.U. C 341 z 24.8.2021, s. 23, pkt 2.6.

(17) Europejskie badanie przedsiębiorstw 2019.

(18) Dz.U. C 229 z 31.7.2012, s. 77, pkt 4.1, Dz.U. C 341 z 24.8.2021, s. 23, pkt 1.11, Dz.U. C 10 z 11.1.2021, s. 14, pkt 5.1, Dz.U. C 106 z 31.3.2020, s. 1.

(19) Dz.U. C 341 z 24.8.2021, s. 23, pkt 1.14 i pkt 3, Dz.U. C 10 z 11.1.2021, s. 14, Dz.U. C 161 z 6.6.2013, s. 35, pkt 4.2.2 i pkt 4.4.2.

(20) Sprawozdanie Parlamentu Europejskiego A9-0331/2021.

(21) Punktem odniesienia powinny tu być dyrektywa 2009/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 maja 2009 r. w sprawie ustanowienia europejskiej rady zakładowej lub trybu informowania pracowników i konsultowania się z nimi w przedsiębiorstwach lub w grupach przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym (Dz.U. L 122 z 16.5.2009, s. 28) i dyrektywa 2002/14/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 marca 2002 r. ustanawiająca ogólne ramowe warunki informowania i przeprowadzania konsultacji z pracownikami we Wspólnocie Europejskiej (Dz.U. L 80 z 23.3.2002, s. 29); zob. Dz.U. C 161 z 6.6.2013, s. 35, pkt 1.6 i pkt 4.4.2.

(22) Wyrok TSUE z dnia 18 października 2022 r., sygn. akt C-677/20 (SAP), wyrok TSUE z dnia 18 lipca 2017 r., sygn. akt C-566/15 (TUI).

(23) Dz.U. C 10 z 11.1.2021, s. 14, pkt 1.10.

(24) Rezolucja Parlamentu Europejskiego P9_TA(2023)0028.

(25) The platform economy and the disruption of the employment relationship.

(26) Dz.U. C 290 z 29.7.2022, s. 95.

(27) Dz.U. C 152 z 6.4.2022, s. 38.

(28) Sprawozdanie PE w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy w sprawie pracy za pośrednictwem platform internetowych, motyw 39a (nowy).

(29) Labour in the age of AI: why regulation is needed to protect workers.

(30) European Social Partners Agreement on Digitalisation.

(31) Analiza ECA, Data Protection Law and the Exercise or Collective Labour Rights, 2021.

(32) Dz.U. C 486 z 21.12.2022, s. 149, punkty 1.8 i 1.9.

(33) Dz.U. C 486 z 21.12.2022, s. 149, pkt 1.11.

(34) Dz.U. C 443 z 22.11.2022, s. 81, pkt 1.7, i Dz.U. C 341 z 24.8.2021, s. 23, pkt 3.10.

ZAŁĄCZNIK

Następujące poprawki, które uzyskały poparcie co najmniej jednej czwartej oddanych głosów, zostały odrzucone w trakcie debaty (art. 74 ust. 3 regulaminu wewnętrznego):

POPRAWKA 3

SOC/746

Demokracja w miejscu pracy

Punkt 4.1.3

Zmienić

Opinia sekcji

Poprawka

—	W sprawozdaniu PE w sprawie demokracji w miejscu pracy (2) wskazano, w jaki sposób można opracować takie europejskie ramy dotyczące praw pracowników do informacji, konsultacji i reprezentacji na szczeblu zarządu.

—

—	W sprawozdaniu PE w sprawie demokracji w miejscu pracy (2) wskazano, w jaki sposób można opracować takie europejskie ramy dotyczące praw pracowników do informacji, konsultacji i reprezentacji na szczeblu zarządu.

—	Ponadto zasadnicze znaczenie ma to, aby ramy regulacyjne UE chroniły istniejące krajowe prawa do partycypacji, w szczególności prawa pracowników do udziału w organach decyzyjnych przedsiębiorstwa.

Uzasadnienie

Ponieważ jakakolwiek forma partycypacji w przedsiębiorstwie opiera się na krajowych przepisach lub praktykach, europejskie prawo spółek samo w sobie nie powinno mieć wpływu na systemy partycypacji. W każdym razie nie ma potrzeby wprowadzania nowych regulacji na szczeblu UE w celu rozwiązania ewentualnych problemów.

Wynik głosowania

Za:	98
Przeciw:	130
Wstrzymało się:	20

POPRAWKA 4

SOC/746

Demokracja w miejscu pracy

Punkt 4.1.5

Skreślić punkt

Opinia sekcji

Poprawka

Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE potwierdziło niedawno, że istniejące elementy uczestnictwa pracowników na poziomie przedsiębiorstwa, takie jak skład zarządu, muszą być również brane pod uwagę przy przekształcaniu przedsiębiorstw w europejską formę prawną, taką jak spółka europejska (SE) (1) . Prawo UE powinno zapewniać, by ten element był funkcjonalnie porównywalny w prawie państw członkowskich UE. Zapewniłoby to wszystkim zaangażowanym stronom godne zaufania i pewne pod względem prawnym warunki działania.

Uzasadnienie

Kwestia ta nie została odpowiednio omówiona przez grupę analityczną, ponieważ jest to wysoce złożona kwestia prawna z szeregiem aspektów specyficznych dla poszczególnych państw. W związku z tym nie jest zadaniem EKES-u wyciąganie wniosków z wyroku TSUE.

Wynik głosowania

Za:	100
Przeciw:	136
Wstrzymało się:	15

POPRAWKA 5

SOC/746

Demokracja w miejscu pracy

Punkt 4.1.7

Zmienić

Opinia sekcji

Poprawka

Postulaty te znajdują również odzwierciedlenie w niedawnej rezolucji Parlamentu Europejskiego w sprawie dyrektywy o europejskich radach zakładowych, w której wezwał on Komisję do przedstawienia wniosku dotyczącego przeglądu dyrektywy o europejskich radach zakładowych w celu wyjaśnienia jej celów, definicji i procedur oraz wzmocnienia prawa przedstawicieli pracowników i związków zawodowych do informacji i konsultacji, zwłaszcza podczas procesów restrukturyzacyjnych. EKES odnotowuje postulaty Parlamentu dotyczące poprawy dyrektywy o europejskich radach zakładowych. Wzywa Komisję, by odpowiednio szybko podjęła kroki , skupiając się na środkach sprzyjających skutecznemu egzekwowaniu europejskich praw w praktyce biznesowej (1). EKES zauważa również, że w dniu 11 kwietnia Komisja rozpoczęła pierwszy etap konsultacji z europejskimi partnerami społecznymi dotyczących ewentualnego przeglądu dyrektywy w sprawie europejskich rad zakładowych w celu zebrania opinii europejskich partnerów społecznych na temat potrzeby i ogólnego kierunku ewentualnych działań UE na rzecz poprawy dyrektywy w sprawie europejskich rad zakładowych. Konsultacje potrwają sześć tygodni (2) .

Uzasadnienie

Istnieją zdecydowanie rozbieżne poglądy na temat poparcia dla rezolucji Parlamentu Europejskiego i jej użyteczności. W związku z tym, a także aby osiągnąć kompromis, można odnotować rezolucję PE. Należy również zauważyć, że w dniu 11 kwietnia Komisja rozpoczęła pierwszy etap konsultacji z europejskimi partnerami społecznymi dotyczących ewentualnego przeglądu dyrektywy w sprawie europejskich rad zakładowych w celu zebrania opinii europejskich partnerów społecznych na temat potrzeby i ogólnego kierunku ewentualnych działań UE na rzecz poprawy dyrektywy w sprawie europejskich rad zakładowych. Konsultacje potrwają sześć tygodni.

Wynik głosowania

Za:	86
Przeciw:	139
Wstrzymało się:	18

POPRAWKA 6

SOC/746

Demokracja w miejscu pracy

Punkt 4.4.4

Zmienić

Opinia sekcji

Poprawka

EKES sugerował już, że istotną rolę muszą odgrywać wiążące ramy prawne dotyczące należytej staranności i odpowiedzialności przedsiębiorstw, uwzględniające głos pracowników (1). Wzywa Komisję, aby w ramach trwającego procesu decyzyjnego określiła w proponowanym tekście legislacyjnym przepisy dotyczące obowiązkowej i skutecznej partycypacji zarówno pracowników, jak i zainteresowanych stron społeczeństwa obywatelskiego – zgodnie z ich interesami – w procesie należytej staranności.

EKES sugerował już, że istotną rolę będą odgrywać wiążące ramy prawne dotyczące należytej staranności i odpowiedzialności przedsiębiorstw, uwzględniające głos pracowników (1).

Uzasadnienie

Poprawka bardziej precyzyjnie uzasadnia cel opinii EKES-u w odniesieniu do należytej staranności przedsiębiorstw w obszarze zrównoważonego rozwoju.

Jeśli chodzi o fakt, że wniosek Komisji w sprawie należytej staranności oczekuje na rozpatrzenie w procesie legislacyjnym, reakcje EKES-u nie są przydatne. Jeśli chodzi o treść zdania, nie można poprzeć wniosku o wprowadzenie przepisów prawnych dotyczących obowiązkowej partycypacji, ponieważ podważyłoby to obowiązki kierownictwa i właścicieli przedsiębiorstwa.

Wynik głosowania

Za:	89
Przeciw:	148
Wstrzymało się:	11

POPRAWKA 1

SOC/746

Demokracja w miejscu pracy

Punkt 1.6

Zmienić

Opinia sekcji

Poprawka

Europejskie rady zakładowe od dziesięcioleci wnoszą pozytywny wkład w realizację długoterminowych celów gospodarczych, społecznych i środowiskowych przedsiębiorstw. Aby zwiększyć ich potencjał i skuteczność , należy znacznie poprawić ich prawa do partycypacji i zasoby: na przykład trzeba skutecznie karać obchodzenie lub naruszanie ich prawa do partycypacji i ułatwiać dostęp do wymiaru sprawiedliwości. W tym kontekście EKES z zadowoleniem przyjmuj e niedawną rezolucję Parlamentu Europejskiego w sprawie przeglądu dyrektywy o europejskich radach zakładowych i wzywa Komisję do terminowego podjęcia środków prawnych .

Europejskie rady zakładowe od dziesięcioleci wnoszą pozytywny wkład w realizację długoterminowych celów gospodarczych, społecznych i środowiskowych przedsiębiorstw. EKES uważa, że aby zwiększyć ich potencjał i skuteczność, potrzebne są dalsze promowanie odpowiedniego egzekwowania oraz wytyczne oparte na praktycznych narzędziach, takich jak analiza porównawcza z najlepszymi praktykami . W tym kontekście EKES z zainteresowaniem odnotowuje niedawną rezolucję Parlamentu Europejskiego w sprawie przeglądu dyrektywy o europejskich radach zakładowych i wzywa Komisję do terminowego podjęcia działań . EKES zauważa również, że w dniu 11 kwietnia Komisja rozpoczęła pierwszy etap konsultacji z europejskimi partnerami społecznymi dotyczących ewentualnego przeglądu dyrektywy w sprawie europejskich rad zakładowych w celu zebrania opinii europejskich partnerów społecznych na temat potrzeby i ogólnego kierunku ewentualnych działań UE na rzecz poprawy dyrektywy w sprawie europejskich rad zakładowych. Konsultacje potrwają sześć tygodni (1) .

Uzasadnienie

Dyrektywa o europejskich radach zakładowych w wersji przekształconej w 2009 r. jest odpowiednia do założonych celów i nie ma potrzeby przeprowadzania długiego i uciążliwego procesu przeglądu. Zamiast tego, w duchu dobrej współpracy, można by wzmocnić egzekwowanie dyrektywy poprzez wspólne wysiłki partnerów społecznych, takie jak opracowanie kodeksu postępowania. Należy również zauważyć, że w dniu 11 kwietnia Komisja rozpoczęła pierwszy etap konsultacji z europejskimi partnerami społecznymi dotyczących ewentualnego przeglądu dyrektywy w sprawie europejskich rad zakładowych w celu zebrania opinii europejskich partnerów społecznych na temat potrzeby i ogólnego kierunku ewentualnych działań UE na rzecz poprawy dyrektywy w sprawie europejskich rad zakładowych. Konsultacje potrwają sześć tygodni.

Wynik głosowania: związany z poprawką 5

POPRAWKA 2

SOC/746

Demokracja w miejscu pracy

Punkt 1.11

Zmienić

Opinia sekcji

Poprawka

EKES ubolewa jednak nad tym, że partycypacja pracowników na szczeblu zarządu przedsiębiorstwa nie jest uznawana za kluczowy element zrównoważonego ładu korporacyjnego. W związku z tym popiera odpowiednie wysiłki na rzecz ustanowienia zharmonizowanych ram partycypacji pracowników na szczeblu zarządu, z uwzględnieniem różnic między państwami członkowskimi , oraz na rzecz dopilnowania, by europejskie prawo spółek nie prowadziło do unikania lub ograniczania partycypacji w zarządzaniu przedsiębiorstwem w państwach członkowskich.

Uzasadnienie

Chociaż na szczeblu UE istnieją kompleksowe ramy prawne dotyczące informowania pracowników i konsultowania się z nimi, systemy partycypacji opierają się na krajowych ramach prawnych i głęboko zakorzenionych tradycjach. Regulacje na szczeblu UE podważałyby i hamowały rozwój sytuacji na szczeblu krajowym, a także ingerowałyby w krajowe systemy prawa spółek. Jest to dziedzina, w której najlepszym rozwiązaniem, także w kontekście ładu korporacyjnego, nie jest regulacja, ale np. wymiana najlepszych praktyk i inne sposoby rozpowszechniania informacji.

Ponieważ jakakolwiek forma partycypacji w przedsiębiorstwie opiera się na krajowych przepisach lub praktykach europejskie prawo spółek samo w sobie nie powinno mieć wpływu na systemy partycypacji. W każdym razie nie ma potrzeby wprowadzania nowych regulacji na szczeblu UE w celu rozwiązania ewentualnych problemów.

Wynik głosowania: związany z poprawką 3

(1) Dz.U. C 341 z 24.8.2021, s. 23, pkt 1.14 i 3, Dz.U. C 10 z 11.1.2021, s. 14, Dz.U. C 161 z 6.6.2013, s. 35, pkt 4.2.2 i 4.4.2.

(2) Sprawozdanie Parlamentu Europejskiego A9-0331/2021.

(1) Dz.U. C 341 z 24.8.2021, s. 23, pkt 1.14 i 3, Dz.U. C 10 z 11.1.2021, s. 14, Dz.U. C 161 z 6.6.2013, s. 35, pkt 4.2.2 i 4.4.2.

(2) Sprawozdanie Parlamentu Europejskiego A9-0331/2021.

(1) Wyrok TSUE z dnia 18 października 2022 r., sygn. akt C-677/20 (SAP), wyrok TSUE z dnia 18 lipca 2017 r., sygn. akt C-566/15 (TUI).

(1) Rezolucja Parlamentu Europejskiego P9_TA(2023)0028.

(2) Pierwszy etap konsultacji z partnerami społecznymi (europa . eu)

(1) Dz.U. C 443 z 22.11.2022, s. 81, pkt 1.7, i Dz.U. C 341 z 24.8.2021, s. 23, pkt 3.10.

(1) Pierwszy etap konsultacji z partnerami społecznymi (europa . eu)

29.6.2023

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 228/58

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Procedura dotycząca zakłóceń równowagi społecznej”

(opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji hiszpańskiej)

(2023/C 228/07)

Sprawozdawczyni:

Justyna Kalina OCHĘDZAN

Wniosek ze strony hiszpańskiej prezydencji w Radzie UE	Pismo, 27.7.2022
Podstawa prawna	Artykuł 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej Opinia rozpoznawcza
Organ odpowiedzialny	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	3.4.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	234/7/5

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) uważa, że Unia Europejska i państwa członkowskie powinny rozwijać się w sposób zrównoważony pod względem gospodarczym, społecznym i środowiskowym, aby dochodziło do pozytywnej konwergencji w tych trzech wymiarach przy wysokim poziomie przestrzegania praw człowieka. Osiąganie takiego wspólnego rozwoju jest związane z wieloma wyzwaniami.

1.2.

EKES zauważa, że w obliczu wielokryzysowości oraz na wypadek przyszłych kryzysów należy przemyśleć unijny zestaw narzędzi zarządzania społecznego w celu osiągnięcia pozytywnej konwergencji społecznej i zmniejszenia nierówności.

1.3.

W UE wobec wielu kryzysów i ich długoterminowych skutków zagrożona jest pozytywna konwergencja społeczna, a zarządzanie fiskalne i makroekonomiczne oraz zarządzanie środowiskowe są lepiej rozwinięte i skoordynowane między sobą, niż ma to miejsce w przypadku zarządzania społecznego. EKES postrzega procedurę dotyczącą zakłóceń równowagi społecznej (SIP) jako okazję do poprawy koordynacji krajowych wysiłków na rzecz osiągnięcia pozytywnej konwergencji społecznej. Ta procedura powinna również prowadzić do lepszego wykorzystywania obecnej struktury zarządzania w UE.

1.4.

1.5.

Najlepszym sposobem na wdrożenie SIP jest podejście stopniowe, które opierałoby się w stosownych przypadkach na już obecnie stosowanych procedurach i systemach monitoringu wyników społecznych związanych z Europejskim filarem praw socjalnych (EPSR) oraz planem jego realizacji i byłoby w te procedury i systemy włączone.

1.6.

EKES proponuje, aby zdefiniować nierównowagi społeczne jako sytuacje krytyczne zidentyfikowane przez tablicę wskaźników społecznych oraz wyraźne odstępstwa od ścieżki osiągania celów planu realizacji EPSR. Należy dążyć do poprawy jakości metodologii pomiaru wyników społecznych, aby w pełni uwzględniała zasady EPSR oraz kilkuletnie trendy.

1.7.

EKES zaleca włączenie SIP do europejskiego semestru na różnych jego etapach. Komisja i Rada powinny wykorzystywać wspólne sprawozdanie o zatrudnieniu, sprawozdania krajowe oraz szczegółowe oceny sytuacji ad hoc w celu identyfikowania i eliminowania zakłóceń równowagi społecznej. W zaleceniach dla poszczególnych krajów – w preambule w odrębnym punkcie i w treści zaleceń – powinny zostać uwzględnione zakłócenia równowagi społecznej opisane w sprawozdaniu krajowym. Zalecenia powinny zachęcać państwa członkowskie do wdrażania konkretnych reform, które według analiz Komisji oraz ocen państw członkowskich, krajowych partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego najbardziej przyczynić się mogą do poprawy sytuacji w obszarach zidentyfikowanych jako krytyczne. W odpowiedzi dane państwo członkowskie powinno – po konsultacji z partnerami społecznymi i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego – zaproponować inicjatywy i reformy, które mają zostać wdrożone w celu poprawy ustalonych sytuacji krytycznych. Taki plan mógłby obejmować również ocenę spójności między uwzględnionymi inicjatywami a polityką makroekonomiczną i budżetową prowadzoną przez państwo członkowskie, tak aby zapewnić właściwą równowagę między wymiarem gospodarczym, społecznym i budżetowym.

1.8.

Komisja Europejska i państwa członkowskie powinny rozważyć zwiększenie elastyczności istniejących zasad przyznawania funduszy (w tym funduszy ESI, RRF i innych), aby można je było szybko dostosować do obecnych wyzwań społecznych i krytycznych sytuacji zidentyfikowanych podczas wdrażania SIP.

2. Uwagi ogólne

2.1.

Niniejsza opinia jest odpowiedzią na wniosek prezydencji hiszpańskiej o sporządzenie przez EKES opinii rozpoznawczej na temat procedury dotyczącej zakłóceń równowagi społecznej (SIP). Zadaniem EKES-u jest odpowiedzieć na pytania: (i) Jaki jest zdaniem EKES-u najlepszy sposób opracowania SIP jako specjalnego mechanizmu wykrywania i monitorowania rosnących nierówności społecznych w Unii Europejskiej? (ii) W jaki sposób najlepiej wpisać SIP w obecną strukturę instytucjonalną i schemat semestru europejskiego, ograniczając obciążenia administracyjne wywołane ewentualnym wprowadzeniem tej procedury? (iii) W jaki sposób można powiązać Europejski filar praw socjalnych z systemem monitorowania wynikającym z utworzenia SIP? (iv) W jaki sposób można wykorzystać obecny proces zarządzania gospodarczego do wzmocnienia spójności i harmonii między makroekonomicznymi i społecznymi aspektami europejskiego semestru?

2.2.

W celu osiągnięcia sprawiedliwej transformacji ekologicznej i cyfrowej oraz by niwelować negatywne skutki pandemii COVID-19, Unia Europejska i jej państwa członkowskie powinny zwrócić szczególną uwagę na przyczyny nierówności społecznych i dążyć do zrównoważenia rozwoju gospodarczego i rozwoju społecznego, sprzyjających włączeniu społecznemu, w oparciu o zasady Europejskiego filaru praw socjalnych (EPSR) (1).

2.3.

Podczas szczytu społecznego w Porto w maju 2021 r. Belgia i Hiszpania zaproponowały poszerzenie zmienionej tablicy wskaźników społecznych (ang. social scoreboard) o mechanizm ostrzegania, który umożliwiałby uruchamianie działań następczych oraz podejmowanie dyskusji na szczeblu Komisji i ministrów, opierając się na podejściu do zakłóceń równowagi makroekonomicznej zawartym w sprawozdaniu przedkładanym w ramach mechanizmu ostrzegania (AMR) (2).

2.4.

Dyskusja mająca na celu wzmocnienie społecznego wymiaru europejskiego semestru poprzez wprowadzenie procedury dotyczącej zakłóceń równowagi społecznej (ang. social imbalances procedure, SIP) była kontynuowana na forum Rady EPSCO w październiku i grudniu 2021 r., a prezydencja francuska włączyła ją do debaty i harmonogramu prac w I połowie 2022 r. Wnioski z dyskusji zostały omówione na posiedzeniu Rady EPSCO w czerwcu 2022 r.

2.5.

W ramach wdrażania EPSR UE i państwa członkowskie uzgodniły plan realizacji EPSR z trzema głównymi celami i celami pomocniczymi. Każde państwo członkowskie postawiło też własne cele w tym zakresie. Ponadto prowadzony jest monitoring realizacji EPSR w państwach członkowskich za pomocą złożonej metodologii tablicy wyników zawierającej wskaźniki społeczne (ang. social scoreboard, SBB) (3) ze wskaźnikami głównymi i pomocniczymi. Na podstawie monitoringu określone zostają pozycje państw członkowskich w odniesieniu do średniej w wymiarach określonych przez wskaźniki. Pozwalają one określić obszary EPSR, które w poszczególnych państwach wymagają podejmowania działań (sytuacje społecznie krytyczne).

2.6.

Semestr europejski (4) jest procesem koordynacji polityki UE i polityk państw członkowskich w zakresie instrumentów osiągania celów gospodarczych, społecznych i środowiskowych. W ramach semestru uwzględniany jest też EPSR, plan jego realizacji oraz monitoring wyników społecznych.

3. W stronę pozytywnej konwergencji społecznej

3.1.

EKES uważa, że w obliczu wielokryzysowości, a także na wypadek przyszłych kryzysów i zakłóceń równowagi gospodarczej i społecznej należy przemyśleć unijny zestaw narzędzi zarządzania społecznego w celu osiągnięcia pozytywnej konwergencji społecznej i zmniejszenia nierówności (5). W 2022 r. wśród Europejczyków było więcej osób niezgadzających się lub zdecydowanie niezgadzających się ze stwierdzeniem, że ludzie dostają w swoim kraju to, na co zasługują (37 %) – niż osób, które się z tym stwierdzeniem zgadzały (35 %) (6).

3.2.

Zdaniem EKES-u równoczesne osiąganie celów gospodarczych, społecznych i środowiskowych w ramach wszechstronnej pozytywnej konwergencji jest dużym wyzwaniem. W ostatnich latach rozwinięto procedury zarządzania fiskalnego i makroekonomicznego, procedury zarządzania środowiskowego w zakresie ograniczania emisji gazów cieplarnianych oraz koordynację między nimi. Wymiar społeczny w zarządzaniu UE pozostaje w tyle w stosunku do rozwoju tych obszarów i koordynacji między nimi.

3.3.

W czasie kryzysu energetycznego, migracyjnego, wojennego, klimatycznego i post-COVID-owego Europa potrzebuje silnego przywództwa gospodarczego i społecznego – zarówno na poziomie całej wspólnoty, jak i państw członkowskich. W związku z tym EKES zaleca wdrożenie SIP jako mechanizmu monitorowania i koordynacji, który pomógłby osiągnąć lepsze cele społeczne i gospodarcze, przyczyniając się jednocześnie do konwergencji społecznej w całej UE.

3.4.

Komisja Europejska i państwa członkowskie powinny rozważyć zwiększenie elastyczności istniejących zasad przyznawania funduszy (w tym funduszy ESI, RRF i innych), tak aby można je było szybko dostosować do obecnych wyzwań społecznych i krytycznych sytuacji zidentyfikowanych m.in. podczas wdrażania SIP. COVID-19, wojna w Ukrainie, kryzys kosztów życia, kryzys klimatyczny i migracyjny wymagają lepszych krajowych i, w stosownych przypadkach, unijnych reakcji na długotrwałe skutki kryzysów i nowe rodzaje wykluczeń. Wzrost kosztów życia jest obecnie najpilniejszym problemem według 93 % Europejczyków, a ubóstwo i wykluczenie społeczne są najpilniejszym problemem dla 82 % (7). Z innego badania Eurobarometr wynika, że 78 % Europejczyków uważa, że ogólne wydatki publiczne na kluczowe polityki społeczne powinny wzrosnąć (8).

4. Odpowiedzi na pytania prezydencji hiszpańskiej

4.1.

4.2.

EKES zaleca wdrożenie SIP i jej dalszy rozwój w ramach zintegrowanego systemu koordynacji polityki UE i państw członkowskich w kontekście semestru europejskiego. Ważne jest, aby SIP uzupełniała istniejące procesy i narzędzia monitorowania oraz wnosiła wyraźną wartość dodaną w zakresie ułatwiania pozytywnej konwergencji społecznej. Jednocześnie należy unikać zbędnych obciążeń administracyjnych, aby zapewnić poczucie odpowiedzialności i zaangażowania w państwach członkowskich.

4.3.

SIP jest procedurą, która ma na celu usprawnienie koordynacji między UE i państwami członkowskimi w celu osiągania pozytywnej konwergencji społecznej według zasad EPSR. EKES zakłada, że jest ona już częściowo realizowana w ramach planu realizacji EPSR i jego celów do roku 2030 oraz monitoringu wyników społecznych. Obawia się jednak, że osiągnięcie tych celów będzie utrudnione ze względu na brak reform i inwestycji społecznych w tych państwach członkowskich, które według tablicy wskaźników społecznych znajdują się w krytycznej sytuacji społecznej. Sytuacje te zagrażają realizacji celów planu realizacji EPSR oraz pozytywnej konwergencji społecznej i dlatego powinny być objęte szczególną uwagą w ramach SIP.

4.4.

EKES uważa, że procedurze SIP powinno się nadać takie samo znaczenie jak paktowi stabilności i wzrostu lub procedurze dotyczącej zakłóceń równowagi makroekonomicznej, SIP może jeszcze bardziej poprawić to, co już osiągnięto w zarządzaniu społecznym, poprzez bardziej efektywne wykorzystanie istniejących procesów i sposobów mierzenia konwergencji społecznej oraz w miarę potrzeb rozwój nowych. Procedura dotycząca zakłóceń równowagi makroekonomicznej i SIP powinny być skoordynowane i nie powinny się pokrywać.

4.5.

EKES chce zwrócić uwagę, że Unia Europejska i państwa członkowskie mają różne kompetencje w zakresie kształtowania polityki społecznej dotyczącej pracy, edukacji, ochrony zdrowia i ochrony socjalnej, które są objęte Europejskim filarem praw socjalnych (EPSR). Główne kompetencje i zadania w tym zakresie mają państwa członkowskie rozumiane jako rządy i samorządy oraz różni interesariusze, jak związki zawodowe, organizacje pracodawców i organizacje społeczeństwa obywatelskiego. W wyniku podziału kompetencji między UE a państwa członkowskie Unia Europejska podejmuje wiele inicjatyw w tych obszarach o charakterze koordynacyjnym, regulacyjnym i finansowym w ramach polityki spójności i jej społecznych priorytetów.

4.6.

Zdaniem EKES-u wdrożenie SIP w obecnej sytuacji prawnej w UE jest możliwe. UE ma ważne zadania społeczne i może je realizować przede wszystkim na drodze deklaracji (EPSR i plan jego realizacji) i zaleceń, instrumentów finansowych (np. warunkowość społeczna i priorytety społeczne polityki spójności) oraz instrumentów koordynacji (semestr europejski i monitoring wyników społecznych opartych na EPSR). Podejście to uwzględnia określone kompetencje na różnych szczeblach, a także rolę różnych interesariuszy, tj. organizacji pracodawców, związków zawodowych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego. SIP może wspierać decydentów politycznych w ich wysiłkach na rzecz osiągnięcia pozytywnej konwergencji społecznej i zmniejszania nierówności. Powinna uwzględniać odpowiednie wymiary społeczne określone wspólnie przez państwa członkowskie i różnych interesariuszy.

4.7.

Jeśli SIP zostanie dobrze powiązana z istniejącymi już mechanizmami, takimi jak europejski semestr, a zwłaszcza tablica wskaźników społecznych, może przyczynić się do wzmocnienia dotychczasowych osiągnięć, tj. Planu działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych oraz monitorowania wyników społecznych w oparciu o Europejski filar praw socjalnych.

4.8.

Biorąc pod uwagę powyższe warunki, EKES sądzi, że pierwszym krokiem w rozwoju SIP powinno być wprowadzenie zmian w zasadach, jakimi kieruje się Komisja Europejska, przygotowując w ramach semestru wspólny raport o zatrudnieniu (JER), sprawozdania krajowe (CR) i zalecenia dla poszczególnych krajów (CSRs).

4.9.

We wspólnym raporcie o zatrudnieniu oraz w sprawozdaniach krajowych należy zawrzeć odrębny podrozdział dotyczący zakłóceń równowagi społecznej zagrażających pozytywnej konwergencji społecznej, w którym zostaną omówione obszary zidentyfikowane w ramach monitoringu wskaźników społecznych (SSB) jako krytyczne. Dotyczyć to będzie więc tylko tych państw członkowskich, w których takie obszary zostały zidentyfikowane.

4.10.

4.11.

W zaleceniach dla poszczególnych krajów – w preambule w odrębnym punkcie i w treści zaleceń – powinny zostać uwzględnione zakłócenia równowagi społecznej opisane w sprawozdaniu krajowym. Zalecenia powinny zachęcać państwa członkowskie do wdrażania konkretnych reform, które według analiz Komisji oraz ocen państw członkowskich, krajowych partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego najbardziej przyczynić się mogą do poprawy sytuacji w obszarach zidentyfikowanych jako krytyczne. W odpowiedzi dane państwo członkowskie powinno, po konsultacji z partnerami społecznymi i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, zaproponować inicjatywy i reformy, które zostaną wdrożone w celu poprawy ustalonych sytuacji krytycznych. Taki plan dotyczący inicjatyw i reform mógłby obejmować również ocenę spójności między uwzględnionymi inicjatywami a polityką makroekonomiczną i budżetową prowadzoną przez dane państwo członkowskie, tak aby zapewnić właściwą równowagę między wymiarem gospodarczym, społecznym i budżetowym.

4.12.

UE powinna wdrożyć nowe i lepiej finansowane instrumenty służące bezpośredniemu informowaniu ludności państw członkowskich o SIP i zaleceniach wynikających z europejskiego semestru, aby zapewnić przejrzystość i wpływ na sytuację w państwach członkowskich.

4.13.

Aby uniknąć konwergencji w dół, państwa członkowskie objęte procedurą nadmiernego deficytu powinny być zobligowane do przyjęcia planu reform i inwestycji w obszarach zidentyfikowanych jako krytyczne. W takiej sytuacji dane państwa członkowskie powinny mieć prawo renegocjować plany wydatków innych funduszy, w tym w stosownych wypadkach RRF, w uzgodnieniu z Komisją.

4.14.

Wskazany sposób pierwszego kroku w rozwoju SIP, jaki zaproponowano powyżej, w najmniejszym możliwym stopniu obciąża dodatkowymi czynnościami analityczno-administracyjnymi po stronie zarówno UE, jak i państw członkowskich. Nie proponuje dodatkowej sprawozdawczości dla wszystkich państw członkowskich ani też nie dodaje nowych procedur monitoringu i sprawozdawczości do już wdrożonych.

4.15.

Obecny system monitorowania wyników społecznych (SSB) opracowany dla EPSR już został ustanowiony i opiera się na złożonej metodologii interpretacji dużego zestawu wskaźników. Odpowiadają one głównym obszarom EPSR. Monitoringowi podlegają też postępy w realizacji celów planu realizacji europejskiego filaru praw socjalnych. SIP powinna zostać włączona do istniejącego procesu europejskiego semestru i wykorzystywać istniejące wskaźniki (tablica wskaźników społecznych).

4.16.

Jako następny krok we wdrażaniu SIP należy odpowiednio opracować obszar pomiaru i wskaźniki stosownie do przyjętej definicji nierównowag społecznych w kontekście pozytywnej konwergencji społecznej.

4.17.

W ramach przyszłych analiz i konsultacji nt. SIP powinny być zawarte odpowiedzi na pytania, w jakim stopniu wskaźniki monitoringu SSB odpowiadają wszystkim zasadom EPSR, a także w jakim stopniu i w jaki sposób zidentyfikowane obszary krytyczne powodują problemy w pozytywnej konwergencji społecznej.

4.18.

Ogólna kondycja państw członkowskich, w tym w wymiarze gospodarczym, zasadniczo wpływa na skalę i dynamikę problemów społecznych, które dotykają ich mieszkańców, a tym samym również na pozytywną konwergencję społeczną. Jeżeli warunkiem dobrych wyników społecznych są dobre wyniki gospodarcze, to mechanizmy koordynacji zapewniające te drugie (SGP i MIP) będą miały kluczowe znaczenie dla tych pierwszych. Zaproponowany przez EKES pierwszy krok w rozwoju SIP uwzględnia powyższe podejście, na którym zbudowana jest logika zarządzania fiskalnego i makroekonomicznego w UE.

5. Wyzwania i priorytety związane z rozwojem SIP

5.1.

Dalszy rozwój SIP w ramach zintegrowanego systemu koordynacji polityki UE i państw członkowskich w ramach semestru europejskiego, ale też innych instrumentów UE, powinien być przedmiotem kolejnych analiz i dyskusji KE, Rady, państw członkowskich, partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego, celem wdrożenia równocześnie ze zreformowanym zarządzaniem fiskalnym i makroekonomicznym (9).

5.2.

Należy bardziej szczegółowo przeanalizować polityczną, administracyjną i ekonomiczną wykonalność wdrożenia i rozwoju SIP. Trzeba zadbać o to, by nie dublować procedur i w ten sposób utrzymać obciążenia biurokratyczne na minimalnym poziomie, oraz o to, by autentycznie włączyć partnerów społecznych i organizacje społeczeństwa obywatelskiego w ten proces.

5.3.

EKES podkreśla, że należy wzmocnić rolę Rady EPSCO w SIP, aby zwiększyć polityczne poparcie dla wyników tego instrumentu. Udział Rady EPSCO można zapewnić poprzez przyjmowanie konkluzji Rady w sprawie SIP pod koniec tego procesu.

5.4.

EKES podkreśla, że kluczowe dla wdrożenia SIP jest wyprowadzenie konkretnych wniosków praktycznych z monitoringu wyników społecznych i poziomu realizacji celów społecznych UE w państwach członkowskich.

(a)

Pierwszy wniosek dotyczy koordynacji między zarządzaniem fiskalnym i makroekonomicznym a SIP. Państwa członkowskie objęte procedurami nadmiernego deficytu i/lub zagrożone wystąpieniem nierównowag makroekonomicznych oraz mające jednocześnie obszary krytyczne w tablicy wskaźników społecznych oraz odstępstwa od ścieżki realizacji celów społecznych powinny otrzymać jasny sygnał, że UE wspiera reformy i inwestycje społeczne w zidentyfikowanych krytycznych obszarach społecznych. Zaproponowanie najodpowiedniejszych rozwiązań i podejść służących zaradzeniu krytycznym obszarom leży w gestii każdego państwa członkowskiego.

(b)

Drugi wniosek praktyczny dotyczy wdrożenia wniosku pierwszego w ramach semestru europejskiego (10). Komisja Europejska powinna uwzględnić w sprawozdaniach krajowych w odrębnym podrozdziale analizę nierównowag społecznych na podstawie monitoringu wyników społecznych i postępów w realizacji celów społecznych. Powinna je też uwzględnić w zaleceniach dla poszczególnych krajów zarówno w preambule, jak i w treści samych rekomendacji.

Należy również zagwarantować rolę Rady EPSCO, partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w tym procesie.

Bruksela, dnia 27 kwietnia 2023 r.

Oliver RÖPKE

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Dz.U. C 286 z 16.7.2021, s. 13.

(2) Belgian-Spanish Non Paper ahead of the Porto Social Summit.

(3) Eurostat: https://ec.europa.eu/eurostat/web/european-pillar-of-social-rights/overview.

(4) Opinia EKES-u „Europejski semestr i polityka spójności – w kierunku nowej europejskiej strategii po 2020 r.” (Dz.U. C 353 z 18.10.2019, s. 39).

(5) Dz.U. C 14 z 15.1.2020, s. 1.

(6) Eurobarometr, 2023, Fairness, Inequality and Inter-Generational Mobility.

(7) EP Autumn 2022 Survey.

(8) Eurobarometr, 2023, Fairness, Inequality and Inter-Generational Mobility.

(9) Opinia EKES-u w sprawie europejskiego filaru praw socjalnych (Dz.U. C 125 z 21.4.2017, s. 10).

(10) Opinia EKES-u „Europejski semestr i polityka spójności – w kierunku nowej europejskiej strategii po 2020 r.” (Dz.U. C 353 z 18.10.2019, s. 39).

29.6.2023

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 228/64

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Rozwój kompetencji i umiejętności w związku z dwojaką transformacją – ekologiczną i cyfrową”

(opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji szwedzkiej)

(2023/C 228/08)

Sprawozdawczyni:	María del Carmen BARRERA CHAMORRO
Współsprawozdawczyni:	Justyna Kalina OCHĘDZAN

Wniosek szwedzkiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej	Pismo z 14.11.2022
Podstawa prawna	Artykuł 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej Opinia rozpoznawcza
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	3.4.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	149/0/0

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) zauważa, że na rynku pracy następuje wzrost nierówności wskutek transformacji cyfrowej. Odnotowuje się zwłaszcza zmniejszenie – wskutek automatyzacji – liczby miejsc pracy wymagających średnich kwalifikacji i oferujących średnie wynagrodzenie, podczas gdy następuje wzrost liczby nisko płatnych miejsc pracy wymagających niskich kwalifikacji. Przewiduje się także tworzenie wysoko płatnych miejsc pracy wymagających wysokich kwalifikacji, a zatem wzrost zapotrzebowania na zaawansowane umiejętności (1). EKES stwierdza ponadto, że w wielu sektorach coraz bardziej widoczny jest niedobór siły roboczej i umiejętności. Kapitalne znaczenie dla ułatwienia przedsiębiorstwom i pracownikom sprostania temu wyzwaniu ma zdaniem EKES-u rzeczywisty dostęp do szkoleń. Jest on również niezbędny do zapobiegania nierównościom na rynku pracy wynikającym z transformacji cyfrowej.

1.2.

EKES przyznaje, że należy wystrzegać się przeprowadzania transformacji za pomocą zwolnień lub środków drastycznych dla rynku pracy, i apeluje, by Komisja Europejska i państwa członkowskie wprowadziły systemy sprzyjające transformacji wewnętrznej – zamiast zewnętrznej – w ramach której przedsiębiorstwa szkoliłyby pracowników w zakresie niezbędnych umiejętności, unikając zwalniania osób nieposiadających tych umiejętności.

1.3.

Kształcenie jest prawem człowieka odnoszącym się do całego życia każdej jednostki. Zgodnie z Europejskim filarem praw socjalnych wzywa zatem państwa członkowskie do ustanowienia praw do uczenia się przez całe życie (z uwzględnieniem krajowych systemów stosunków pracy oraz praktyk edukacyjnych i szkoleniowych), które zapewniłyby wszystkim obywatelkom i obywatelom możliwości uczenia się oraz rozwoju osobistego i zawodowego i uczyniłyby z uczenia się przez całe życie główną zasadę polityki edukacyjnej i szkoleniowej.

1.4.

EKES wnosi, by wszyscy mieli prawdziwe prawo do uzyskania pełnych kwalifikacji w obliczu wyzwań związanych z dwojaką transformacją – cyfrową i ekologiczną – na podstawie zatwierdzonych i poświadczonych szkoleń w zakresie umiejętności cyfrowych i ekologicznych oraz zrównoważenia środowiskowego. W tym celu szkolenie w zakresie umiejętności musi być powiązane z płatnym urlopem szkoleniowym, z uwzględnieniem krajowych przepisów i porozumień.

1.5.

EKES uważa, że dotychczasowe inicjatywy Komisji Europejskiej w zakresie umiejętności cyfrowych i ekologicznych są niewystarczające i przebiegają z niewielkim udziałem partnerów społecznych. W związku z tym wzywa do uwzględnienia w Planie działania w dziedzinie edukacji cyfrowej na 2021–2027 skutecznych strategii na rzecz poprawy szkoleń i dostosowania umiejętności osób zatrudnionych i bezrobotnych we wszystkich sektorach bez względu na wielkość przedsiębiorstw, co wymaga udziału partnerów społecznych. Partnerzy społeczni na szczeblu krajowym powinni nadal wdrażać europejskie porozumienie ramowe w sprawie cyfryzacji (2). EKES pragnie podkreślić wagę rokowań zbiorowych jako narzędzia kształtowania i dostosowywania programów szkoleniowych.

1.6.

EKES apeluje, by właściwe organy poświadczały szkolenia w zakresie umiejętności i kompetencji cyfrowych i ekologicznych, a nie tylko je zatwierdzały.

1.7.

EKES wzywa Komisję, by opracowała do 2030 r. roczny wskaźnik liczby osób dorosłych i zatrudnionych, w tym zwłaszcza młodych, uczestniczących w doskonaleniu zawodowym w zakresie umiejętności ekologicznych, świadomości ochrony środowiska, odpowiedzialności ekologicznej i środowiskowej, uwzględniając proste narzędzia dostosowane do potrzeb MŚP.

1.8.

EKES zwraca się o wspieranie i ułatwianie dostosowania istniejących programów nauczania, by uwzględnić nauczanie umiejętności potrzebnych do dwojakiej transformacji – cyfrowej i ekologicznej.

1.9.

EKES uważa, że konieczne jest wprowadzenie strategicznego monitorowania zdolności antycypowania przyszłych potrzeb szkoleniowych rynku pracy i społeczeństw państw członkowskich, by uniknąć przepaści ekologicznej i cyfrowej oraz podnieść konkurencyjność UE.

1.10.

EKES odnotowuje, że występują duże różnice pod względem poziomu podstawowych umiejętności cyfrowych i dotyczą zwłaszcza grup znajdujących się w niekorzystnej sytuacji oraz szerokiej rzeszy osób dorosłych, w tym szczególnie starszych. Przepaść cyfrowa jest faktem, w związku z czym w programach nauczania umiejętności cyfrowych trzeba zwrócić większą uwagę na osoby starsze i inne grupy defaworyzowane, w stosownych przypadkach dostosowując szkolenia do ich potrzeb, tak by nikt nie pozostał w tyle podczas dwojakiej transformacji – cyfrowej i ekologicznej. Szczególną uwagę należy zwrócić na udział kobiet w takich szkoleniach, biorąc pod uwagę różnice w dostępie kobiet i mężczyzn do szkoleń mających na celu przystosowanie się do transformacji cyfrowej i ekologicznej.

1.11.

EKES stwierdza, że aby dokonać sprawiedliwej transformacji, należy zagwarantować każdemu możliwość doskonalenia podstawowych umiejętności cyfrowych związanych z codziennymi zadaniami, a także zrozumienia kwestii cyberbezpieczeństwa, komunikacji cyfrowej, bezpieczeństwa danych, ochrony danych osobowych i prywatności w internecie oraz zagrożeń wynikających z dezinformacji.

2. Uwagi ogólne

2.1.

Nastał czas przemian i transformacji. Kolejne kryzysy nakładają się na poważne wyzwania stojące przed przedsiębiorstwami, siłą roboczą i obywatelami, takie jak szybkie zmiany zachodzące na rynku pracy wskutek dwojakiej transformacji – cyfrowej i ekologicznej. Jednocześnie pojawia się szereg nowych zawodów związanych z tą transformacją, obecne miejsca pracy ewoluują i tworzone są nowe. Trzeba zapewnić pracownikom narzędzia, by byli w stanie kierować tymi zmianami i stawiać im czoła, przy czym przedsiębiorstwa powinny móc zachować wydajność i konkurencyjność.

2.2.

Te wyzwania pojawiają się na wszystkich poziomach i etapach życia zawodowego. W związku z tym dotyczą zarówno ludzi młodych, jak i dorosłych, a także osób o niskich, średnich i wysokich kwalifikacjach. EKES odnotowuje, że niektóre miejsca pracy, w których niegdyś potrzebne były jedynie niskie kwalifikacje, wymagają obecnie szkoleń cyfrowych, zważywszy, że zmienia się forma ubiegania się o zatrudnienie. Ponadto ten problem dotyczy przede wszystkim kobiet, gdyż przepaść cyfrowa między kobietami a mężczyznami nadal się pogłębia. Od tradycyjnych form kontaktu ustnego w celu znalezienia pracy przechodzi się do ofert, które można otrzymać wyłącznie za pośrednictwem internetu lub wyspecjalizowanych platform cyfrowych. Oznacza to, że ogół obywatelek i obywateli musi mieć możliwość odbycia szkolenia w zakresie podstawowych umiejętności cyfrowych.

2.3.

EKES stwierdza, że jednym ze skutków kryzysu związanego z COVID-19 jest wzrost nierówności na rynku pracy, w szczególności w wyniku rozpowszechnienia telepracy (3). Przykładowo osoby wykonujące niektóre zawody, które na ogół wymagają niskich kwalifikacji i oferują niskie wynagrodzenie, zazwyczaj nie mogą korzystać z telepracy. Natomiast osoby, które wykonują niektóre zawody wymagające wyższych kwalifikacji (w szczególności pracę biurową) i zapewniające zazwyczaj wyższe wynagrodzenie, często mają możliwość telepracy. Dlatego telepraca musi obejmować możliwość rozwijania umiejętności cyfrowych i środowiskowych, aby nie pogłębiać nierówności, oraz umożliwiać dostęp do tych szkoleń dotyczących telepracy także osobom, które nie mogą pracować zdalnie.

2.4.

EKES odnotowuje rosnącą nierównowagę na rynku pracy związaną w szczególności z tzw. dużą przepaścią cyfrową. Wskazuje się, że to zjawisko polega na zmniejszeniu – wskutek automatyzacji – liczby miejsc pracy wymagających średnich kwalifikacji i oferujących średnie wynagrodzenie, podczas gdy następuje wzrost liczby nisko płatnych miejsc pracy wymagających niskich kwalifikacji oraz wysoko płatnych miejsc pracy wymagających wysokich kwalifikacji. EKES podkreśla, że wzrost nierówności zagraża utrzymaniu państwa opiekuńczego w UE.

2.5.

EKES zauważa, że Europa musi zmierzyć się z poważnym wyzwaniem demograficznym i malejącą liczbą ludności w wieku produkcyjnym. Te zjawiska przyczyniają się do zwiększenia sporego niedoboru siły roboczej oraz kompetencji we wszystkich sektorach gospodarki i na różnych poziomach umiejętności. Dlatego też, by zaradzić temu niedoborowi, potrzebne są osoby z umiejętnościami na wszystkich poziomach. Aby wypełnić luki, trzeba zagwarantować doskonalenie zawodowe i przekwalifikowanie pracowników, a także sprzyjać – za pomocą polityki wsparcia – udziałowi w rynku pracy osób biernych zawodowo oraz bezrobotnych. Dlatego też konieczne jest również rozważenie podejścia do polityki migracyjnej.

2.6.

EKES przyznaje, że należy unikać przeprowadzania transformacji za pomocą zwolnień lub środków drastycznych dla rynku pracy. System nie powinien nagradzać transformacji zewnętrznej, lecz wewnętrzną, w ramach której przedsiębiorstwa szkoliłyby pracowników w zakresie niezbędnych umiejętności i unikałyby zwalniania osób nieposiadających tych umiejętności. Jest to szczególnie trudne dla MŚP, których transformacja wymaga odpowiedniego wsparcia finansowego ze strony państw członkowskich.

2.7.

EKES odnotowuje, że wraz z rozpowszechnieniem telepracy rynek pracy staje się bardziej elastyczny w skali światowej. Oznacza to, że pracownicy europejscy nie mogą konkurować pod względem niskich kosztów, ponieważ niskie koszty utrzymania i słabość waluty innych krajów w porównaniu z walutą europejską obniżają ich konkurencyjność. Możliwe będzie zatem konkurowanie wyłącznie dzięki większym i lepszym umiejętnościom i kompetencjom pracowników europejskich.

2.8.

Ważne jest, aby pracownicy zatrudnieni na podstawie różnych umów mieli dostęp do szkoleń, aby pomóc im w utrzymaniu umiejętności i szans na zatrudnienie w obliczu nowych realiów rynku pracy.

2.9.

EKES odnotowuje, że coraz bardziej skraca się czas między pojawieniem się nowej umiejętności a zaistnieniem dużego popytu na nią na rynku pracy. Wymaga to dużych zdolności adaptacyjnych, proaktywności, a także ograniczenia biurokracji w dostępie do szkoleń i doskonalenia zawodowego w placówkach publicznych. Komitet podkreśla również znaczenie odpowiedniej i skutecznej aktualizacji programu kształcenia i szkolenia w odpowiedzi na nowe i pojawiające się potrzeby w zakresie umiejętności w drodze niezbędnej, bardziej ożywionej współpracy między rządami, partnerami społecznymi, organizatorami kształcenia lub szkolenia oraz społeczeństwem obywatelskim.

2.10.

EKES odnotowuje, że – ze względu na dużą liczbę rutynowych i mało skomplikowanych prac na europejskich rynkach pracy – 55 % dorosłych pracowników w UE nie wykorzystuje w pełni swoich umiejętności w miejscu pracy, a 28 % ma wyższe kwalifikacje, niż jest to potrzebne do wykonywania pracy. Należy zwrócić uwagę, że marnowanie potencjału kapitału ludzkiego przekłada się na wyraźnie niższe wynagrodzenia i zmniejsza dobrostan osób zatrudnionych. W sprawozdaniach Cedefopu podkreśla się, że trudności z rekrutacją lub niedopasowaniem umiejętności mogą, wśród innych czynników, odzwierciedlać niską jakość miejsc pracy (4).

2.11.

Wyzwanie związane z transformacją cyfrową gospodarki nie powinno polegać wyłącznie na tym, jak rozwinąć podstawowe umiejętności cyfrowe wszystkich pracowników, lecz również na cyfryzacji już istniejących umiejętności oraz na nabywaniu bardziej zaawansowanych umiejętności cyfrowych. Należy skoncentrować wysiłki na przekształcaniu klasycznych umiejętności, tak by można je było wykorzystywać w świecie cyfrowym. Pojęcie umiejętności zdigitalizowanych ma charakter przekrojowy i odnosi się do zdolności połączenia aspektów cyfrowych z innymi kompetencjami. Wymaga to wystarczających zdolności i wiedzy na temat świata cyfrowego, a także odpowiednich szkoleń w zakresie konkretnych umiejętności zawodowych.

2.12.

Nie mniejszym wyzwaniem jest transformacja ekologiczna z punktu widzenia rynku pracy i wymogów w zakresie umiejętności. W wyniku niezbędnej dekarbonizacji i dostosowania modeli biznesowych do potrzeb zrównoważonego rozwoju związanych z Europejskim Zielonym Ładem zmieni się sposób funkcjonowania wszystkich sektorów (5). W przywołanym dokumencie w sprawie Zielonego Ładu podkreśla się, że strategia przemysłowa musi uwzględniać wpływ na siłę roboczą, a także obejmować szkolenie, przekwalifikowanie oraz podnoszenie kwalifikacji. Te skutki należy analizować wspólnie z partnerami społecznymi, zawsze w celu antycypacji, aby nie dopuścić do niepożądanych konsekwencji dla zatrudnienia i gospodarki.

2.13.

Transformacja cyfrowa i ekologiczna to proces gwałtownych przemian porównywalny ze skutkami rewolucji przemysłowej na początku XX wieku. Cyfryzacja oraz działania niezbędne do tego, by zapewnić jak największą przyjazność dla środowiska działalności przemysłowej, rzemieślniczej, rolnej, handlowej i usługowej, mają lub będą miały wpływ na wszystkie zawody i organizacje. Szczególną uwagę należy zwrócić na MŚP i mikroprzedsiębiorstwa, którym należy zapewnić wsparcie i pomoc – zarówno pod względem zasobów ludzkich, jak finansowych.

2.14.

EKES uważa, że przeprowadzenie sprawiedliwej transformacji ekologicznej we wszystkich odnośnych sektorach przemysłu będzie wymagać szkolenia i kształcenia w zakresie umiejętności ekologicznych. Wiąże się to przede wszystkim z trzema kwestiami:

—	dostosowaniem obecnych umiejętności do potrzeb sektorów w procesie dekarbonizacji oraz w obliczu wyzwań związanych z nowymi źródłami energii,

—	szkoleniem w zakresie umiejętności z myślą o wszystkich zrównoważonych i zielonych miejscach pracy,

—	podnoszeniem świadomości w celu zmniejszenia śladu węglowego w miejscu pracy.

2.15.

Aby dokonać sprawiedliwej transformacji zgodnie z Europejskim filarem praw socjalnych, należy zapewnić wszystkim ludziom – w miejscu pracy i poza nim – równy dostęp do wysokiej jakości szkoleń i uczenia się przez całe życie w dziedzinie technologii cyfrowych i ekologicznych, których znajomość będzie potrzebna w obecnych i przyszłych zawodach. Zgodnie z krajowymi i sektorowymi praktykami państw członkowskich należy zapewnić pracownikom skuteczne wsparcie w celu podniesienia poziomu opanowania tych umiejętności (godzenie z innymi obowiązkami, urlop szkoleniowy itp.), a przedsiębiorstwom – pomoc finansową na ten cel.

3. Uwagi szczegółowe

3.1.

Dwojaka transformacja – cyfrowa i ekologiczna – prowadzi do przekształcenia istniejących miejsc pracy i tworzenia nowych. Jakość miejsc pracy oraz godziwe warunki pracy i płacy są konieczne do sprawiedliwej transformacji, która umożliwia długoterminową cyfryzację i dekarbonizację wraz ze zrównoważonym wzrostem gospodarki, wydajnością i innowacją. Wartość umiejętności jako czynnika konkurencyjności przedsiębiorstw ma również zasadnicze znaczenie dla opracowywania inicjatyw z zakresu przekwalifikowania oraz dla umożliwienia pracownikom rzeczywistego dostępu do szkoleń. Jedynym sposobem osiągnięcia tych celów jest nabywanie przez całe życie nowych umiejętności cyfrowych, zdigitalizowanych oraz ekologicznych.

3.2.

Rozwój zawodowy we wszystkich grupach wiekowych odgrywa zasadniczą rolę w zapewnieniu sprawiedliwego przebiegu dwojakiej transformacji – cyfrowej i ekologicznej. W związku z tym EKES apeluje, aby w Planie działania w dziedzinie edukacji cyfrowej na lata 2021–2027 oraz w propozycjach zaleceń Rady dotyczących umiejętności cyfrowych i szkolenia cyfrowego uwzględnić skuteczne strategie na rzecz poprawy szkoleń i dostosowania umiejętności osób zatrudnionych i bezrobotnych we wszystkich sektorach bez względu na wielkość przedsiębiorstw. Szkolenie w zakresie umiejętności cyfrowych musi być adekwatne do potrzeb w każdym zawodzie i sektorze i uwzględniać konieczność godzenia życia zawodowego z rodzinnym.

3.3.

EKES stwierdza, że wspólna odpowiedzialność za nabywanie nowych umiejętności i dostosowywanie kompetencji do nowych wyzwań cyfrowych i ekologicznych spoczywa na ogóle społeczeństwa. W tym względzie Komisja Europejska zauważa, że przedsiębiorstwa finansują 90 % szkoleń w miejscu pracy (6). Państwa, organizacje społeczeństwa obywatelskiego i przedsiębiorstwa – za pośrednictwem stowarzyszeń branżowych, a także samodzielnie – powinny opracować strategie wspierania cyfryzacji oraz stawienia czoła wyzwaniu ekologicznemu, które sprzyjałyby podnoszeniu umiejętności. Należy dogłębnie przeanalizować pozytywne przykłady krajowych mechanizmów finansowania i strategii szkoleń w układach zbiorowych i dzielić się nimi jako dobrymi praktykami (7).

3.4.

EKES z zadowoleniem przyjmuje podpisane między ETUC, Business Europe, CEEP i SMEUnited europejskie porozumienie ramowe w sprawie cyfryzacji (8), w którym stwierdza się, że „jeżeli pracodawca zwróci się do pracownika o udział w szkoleniu zawodowym związanym bezpośrednio z transformacją cyfrową przedsiębiorstwa, koszty szkolenia pokrywane są przez pracodawcę lub zgodnie z układem zbiorowym lub praktyką krajową. Szkolenie może mieć charakter wewnętrzny lub zewnętrzny i odbywać się w odpowiednim czasie uzgodnionym między pracodawcą a pracownikiem, w miarę możliwości w godzinach pracy. Jeżeli odbywa się poza godzinami pracy, należy zaoferować odpowiednią rekompensatę”. EKES wzywa do uwzględnienia tych zasad podczas opracowywania Planu działania w dziedzinie edukacji cyfrowej na lata 2021–2027.

3.5.

3.6.

EKES popiera zalecenie Rady w sprawie uczenia się na rzecz zrównoważenia środowiskowego (9), jeśli chodzi o mikropoświadczenia w dziedzinie cyfrowej, lecz zauważa, że muszą one być uzupełnieniem pełnych dyplomów i świadectw. Ponadto zwraca uwagę na potrzebę zagwarantowania i poświadczenia jakości tych kwalifikacji, a nie tylko jej potwierdzenia, tak aby mogły również odgrywać istotną rolę w walidacji uczenia się formalnego i pozaformalnego.

3.7.

EKES przyznaje, że aby zagwarantować sprawiedliwą transformację, szkolenie w zakresie umiejętności musi być powiązane z płatnym urlopem szkoleniowym zgodnie z krajowymi przepisami i porozumieniami. Powinno to umożliwić pracownikom udział w programach i kursach rozwoju zawodowego związanych z nowymi zielonymi oraz cyfrowymi miejscami pracy, a zarazem – godzenie życia zawodowego z rodzinnym.

3.8.

Jeśli chodzi o opracowane przez Komisję Europejską europejskie ramy kompetencji w zakresie zrównoważonego rozwoju (10), „aby pomóc w rozwijaniu i ocenie wiedzy, umiejętności i postaw w zakresie zmiany klimatu i zrównoważonego rozwoju”, EKES wzywa Komisję do wprowadzenia konkretnych rozwiązań dla osób poszukujących pracy i pracujących, tak aby miały rzeczywisty dostęp do wysokiej jakości włączających szkoleń zawodowych pomagających w nabyciu umiejętności niezbędnych do dwojakiej transformacji – ekologicznej i cyfrowej. Dlatego też wnosi o zwiększenie skuteczności i jakości szkoleń w celu zagwarantowania wszystkim ich wysokiej jakości, a także włączającego i sprawiedliwego charakteru.

3.9.

EKES wzywa Komisję, by opracowała do 2030 r. roczny wskaźnik liczby osób dorosłych i zatrudnionych, w tym zwłaszcza młodych, uczestniczących w doskonaleniu zawodowym w dziedzinie umiejętności ekologicznych, świadomości ochrony środowiska, kompetencji i odpowiedzialności w zakresie ekologii i środowiska, uwzględniając proste narzędzia dostosowane do potrzeb MŚP.

3.10.

Obecne programy szkoleniowe należy dostosować do nowych wyzwań. W związku z tym EKES zwraca się o wspieranie i ułatwianie dostosowania istniejących programów nauczania, by uwzględnić nauczanie umiejętności niezbędnych do transformacji ekologicznej, a także o kształcenie nauczycieli w tych dziedzinach. Szkolenia zawodowe powinny obejmować nauczanie odpowiedzialności za środowisko i wzbudzanie świadomości klimatycznej. Kapitalne znaczenie mają ocena i certyfikacja kursów szkoleniowych. EKES wnosi, by Komisja Europejska zachęcała państwa członkowskie do przedsięwzięcia środków niezbędnych do zapewnienia osobom poszukującym pracy i pracującym dostępu do wysokiej jakości szkoleń podlegających ocenie i certyfikacji.

3.11.

Konieczne jest właściwe informowanie wszystkich sektorów działalności i zapewnienie ich odpowiedniej dostrzegalności. Opierając się na istniejących już w Europie i w niektórych krajach UE mechanizmach informowania na temat zatrudnienia i kwalifikacji lub centrach monitorowania w tej dziedzinie, można by wskazać dobre praktyki w celu określenia przyszłych potrzeb, podniesienia świadomości i zaangażowania pracowników i przedsiębiorstw z myślą o wspólnym opracowywaniu prognostycznych scenariuszy działania i przyciągnięcia nowych talentów.

3.12.

EKES uważa, że zasadnicze znaczenie ma strategiczne monitorowanie zapotrzebowania na umiejętności, by działać z wyprzedzeniem z myślą o przyszłych potrzebach szkoleniowych rynku pracy i społeczeństw państw członkowskich w celu uniknięcia przepaści ekologicznej i cyfrowej oraz zwiększenia konkurencyjności UE. Wiodącą rolę w analizie i diagnozowaniu zapotrzebowania powinni odgrywać partnerzy społeczni, społeczeństwo obywatelskie i publiczne służby zatrudnienia. Muszą oni brać udział w przewidywaniu zapotrzebowania na umiejętności i wiedzieć, w jaki sposób oferowane szkolenia odpowiadają umiejętnościom wymaganym przez przedsiębiorstwa i rynek pracy zgodnie z obecnymi tendencjami, również na szczeblu terytorialnym.

4. Umiejętności i kompetencje cyfrowe i ekologiczne

4.1.

EKES proponuje włączenie zrównoważonego rozwoju do polityki i programów kształcenia i szkolenia, takich jak europejski obszar edukacji i Plan działania w dziedzinie edukacji cyfrowej, zgodnie m.in. z zadaniem 4.7 w ramach celów zrównoważonego rozwoju. Oznacza to uwzględnienie kształcenia i szkolenia w zakresie zrównoważonego rozwoju w programach Erasmus+, EFS+ i „Horyzont Europa” oraz tworzenie synergii między tymi programami.

4.2.

EKES zaznacza, że inwestycje w ludzi i zwiększanie możliwości uczenia się przez całe życie są równie istotne jak inwestowanie w technologie cyfrowe, ekologiczne i zrównoważone.

4.3.

EKES zwraca się do decydentów o zwiększenie wsparcia dla nauczycieli i pedagogów na etapie wdrażania technologii cyfrowych, ekologicznych i zrównoważonych w środowiskach edukacyjnych poprzez inwestowanie w ich początkowy i ustawiczny rozwój zawodowy oraz w ich umiejętności i kompetencje cyfrowe i ekologiczne.

4.4.

EKES apeluje, by – w celu prowadzenia dalszej analizy rozwoju umysłów dzieci w świecie cyfrowym – inwestowano w interdyscyplinarne i bezstronne badania wzdłużne nad różnymi aspektami technologii cyfrowych w kształceniu, które łączy w sobie nauki o edukacji, pedagogikę, psychologię, socjologię, neuronaukę, inżynierię oraz informatykę.

4.5.

EKES wnosi o przyjęcie kompleksowego podejścia do strategii cyfrowych sprzyjających rozwojowi podstawowych umiejętności jako fundamentu spójności społecznej.

4.6.

EKES z zadowoleniem przyjmuje Europejski Rok Umiejętności i zwraca uwagę na podejście polegające na rozwijaniu umiejętności cyfrowych i ekologicznych z szerszej perspektywy. Konieczne jest niemniej zaradzenie niedoborowi podstawowych umiejętności cyfrowych, zważywszy, że posiada je zaledwie 54 % Europejek i Europejczyków, podczas gdy cele cyfrowej dekady Europy zakładają, że do 2030 r. 80 % z nich zdobędzie przynajmniej podstawowe umiejętności cyfrowe. EKES dostrzega konieczność wspierania rozwoju umiejętności w celu zaspokojenia potrzeb związanych z wprowadzaniem nowych technologii, takich jak analiza dużych zbiorów danych, sztuczna inteligencja i cyberbezpieczeństwo.

4.7.

EKES sądzi, że warunkiem wstępnym zapewnienia aktywnego uczestnictwa wszystkich osób uczących się w życiu społecznym jest rozwój obywatelstwa cyfrowego. Szczególną uwagę należy zwrócić na różnice w dostępie kobiet i mężczyzn do szkoleń w ramach dwojakiej transformacji. Większość społeczeństwa nie może pozostać w tyle ze względu na brak podejścia uwzględniającego problematykę płci. W tym celu należy lepiej popularyzować europejskie ramy kompetencji cyfrowych (DigComp 2.0), aby zapewnić ich akceptację przez różne placówki edukacyjne i zainteresowane strony zaangażowane w kształcenie i szkolenie i tym samym rozpropagować szerszy zbiór umiejętności potrzebnych do obywatelstwa cyfrowego.

4.8.

EKES zauważa, że luki w dostępie do zasobów cyfrowych i rozwoju umiejętności cyfrowych są związane ze środowiskiem społeczno-gospodarczym. Dysproporcje regionalne i społeczno-ekonomiczne należy zlikwidować, gwarantując grupom znajdującym się w najbardziej niekorzystnej sytuacji konkretne wsparcie i zwracając uwagę na obszary wiejskie.

4.9.

EKES wzywa, by dążono do ustanowienia zasad związanych z interoperacyjnością i otwartymi protokołami w stosowanych narzędziach cyfrowych w celu stworzenia bardziej demokratycznej przestrzeni nauki w internecie oraz narzędzi cyfrowych będących alternatywą dla już utrwalonych i tradycyjnych rozwiązań, co umożliwi wspólne kształtowanie procesu i treści uczenia się.

4.10.

Doskonalenie umiejętności cyfrowych trzeba monitorować za pośrednictwem europejskiego semestru i Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, tak aby wszelkim środkom finansowym wykorzystywanym do wypełnienia luk w infrastrukturze cyfrowej towarzyszyła odpowiednia polityka uczenia się w celu kształtowania umiejętności cyfrowych.

4.11.

EKES dostrzega trudności, które napotykają organizacje społeczeństwa obywatelskiego oraz MŚP w dostosowaniu się do transformacji cyfrowej ze względu na niewystarczające zasoby na cyfryzację lub nieodpowiednie szkolenia w tym zakresie. Należy stworzyć więcej możliwości finansowania, a także ułatwiać działania w zakresie partnerskiego uczenia się i wymianę zasobów cyfrowych w sektorze, biorąc pod uwagę, że organizacje społeczeństwa obywatelskiego wspomagają kształcenie i doskonalenie zawodowe wszystkich obywateli lub są ich organizatorami. Ponadto należy wspierać dostęp do otwartego oprogramowania w celu zagwarantowania bezpłatności, wspólnego i demokratycznego tworzenia przestrzeni w internecie oraz promowania alternatywnych zasobów cyfrowych, które otworzą przestrzeń internetową dla wszystkich.

Bruksela, dnia 27 kwietnia 2023 r.

Oliver RÖPKE

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) https://www.cedefop.europa.eu/en/news/more-employment-higher-skills-demand

(2) https://www.businesseurope.eu/sites/buseur/files/media/reports_and_studies/2020-06-22_agreement_on_digitalisation_-_with_signatures.pdf

(3) https://www.businessinsider.com/service-industry-work-from-home-remote-madrid-london-paris-berlin-2021-2?r=US&IR=T

(4) https://www.cedefop.europa.eu/files/3092_en.pdf

(5) Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 15 stycznia 2020 r. w sprawie Europejskiego Zielonego Ładu.

(6) Sprawozdanie statystyczne na temat uczenia się dorosłych, https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=738&langId=pl&pubId=8337&furtherPubs=yes.

(7) Np. finansowanie Scuola Edile w sektorze budownictwa we Włoszech w oparciu o układ zbiorowy w tym sektorze lub Fondi Interprofessionali – specjalne środki na finansowanie szkoleń dla MŚP, uzgodnione przez partnerów społecznych w układach zbiorowych.

(8) http://erc-online.eu/wp-content/uploads/2020/07/Final-22-06-20-with-signatures_Agreement-on-Digitalisation-2020.pdf

(9) https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-9242-2022-INIT/pl/pdf

(10) https://joint-research-centre.ec.europa.eu/greencomp-european-sustainability-competence-framework_en

29.6.2023

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 228/71

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Europejska karta osoby z niepełnosprawnością”

(opinia rozpoznawcza na wniosek Komisji Europejskiej)

(2023/C 228/09)

Sprawozdawca:

Ioannis VARDAKASTANIS

Wniosek o konsultację	Opinia rozpoznawcza na wniosek Komisji, 20.1.2023
Podstawa prawna	Artykuł 11 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej Opinia rozpoznawcza
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	3.4.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	135/2/3

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) z zadowoleniem przyjmuje sztandarową inicjatywę Komisji Europejskiej, która wprowadzi europejską kartę osoby z niepełnosprawnością, uprawniającą osoby z niepełnosprawnościami do swobodnego przemieszczania się i przebywania w całej UE dzięki ułatwieniu wzajemnego uznawania jej posiadaczy za osoby z niepełnosprawnościami. Od dawna wysuwano postulat europejskiej karty osoby z niepełnosprawnością, która jest również kwestią priorytetową ruchu na rzecz osób z niepełnosprawnościami, zważywszy na utrzymujące się ograniczenia prawa do swobodnego przemieszczania się, wynikające z nieuznawania niepełnosprawności.

1.2.

EKES podkreśla, że brak wzajemnego uznawania statusu osoby z niepełnosprawnościami ogranicza dostępność środków wsparcia dla tych osób, co jest równoznaczne z bezpośrednią odmową możliwości korzystania z praw do podróżowania lub przemieszczania się do innych krajów UE.

1.3.

Komitet ma świadomość, że poprawa swobody przemieszczania się dzięki wzajemnemu uznawaniu niepełnosprawności ułatwiłaby kształtowanie wspólnej tożsamości europejskiej osób z niepełnosprawnościami i zapewniłaby im większą spójność, uwrażliwiając usługodawców na brak dostępności oraz ułatwiając dostęp do usług w dłuższej perspektywie. Będzie to korzystne również dla usługodawców, ponieważ zwiększy liczbę odwiedzających.

1.4.

Europejska karta osoby z niepełnosprawnością usprawni również współpracę między różnymi organami krajowymi i agencjami rządowymi z myślą o szerzeniu wiedzy na temat problematyki niepełnosprawności, dając niektórym osobom z niewidoczną niepełnosprawnością narzędzie ułatwiające dostęp do korzyści i usług bez konieczności wyjaśniania ich niepełnosprawności. Ułatwi również świadczenie usług na rzecz osób z niepełnosprawnościami z państw członkowskich, które nie posiadają krajowej karty osoby z niepełnosprawnością. Będzie stanowić dokument, z którego te osoby będą mogły korzystać również na szczeblu krajowym jako dowód niepełnosprawności.

1.5.

EKES podkreśla wagę uzupełnienia europejskiej karty osoby z niepełnosprawnością środkami zarówno na szczeblu europejskim, jak i krajowym, mającymi na celu poprawę ogólnej dostępności środowiska zbudowanego, transportu, usług i towarów zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/882 (1), dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/2102 (2), rozporządzeniami w sprawie dostępności transportu (3) i powiązanymi normami dostępności.

1.6.

EKES z zadowoleniem przyjmuje to, że Komisja proponuje inicjatywę ustawodawczą w sprawie europejskiej karty osoby z niepełnosprawnością, i wzywa ją do przedstawienia rozporządzenia, ponieważ jest to odpowiedniejszy instrument z punktu widzenia zapewnienia sprawności stosowania i zapobieżenia różnicom we wdrażaniu na szczeblu krajowym.

1.7.

EKES podkreśla znaczenie włączenia do europejskiej karty osoby z niepełnosprawnością zakresu dostępu do wszystkich form usług, świadczeń i zniżek przyznanych już na szczeblu krajowym, akceptowanych we wszystkich usługach obejmujących preferencyjne warunki lub dostosowania dla osób z niepełnosprawnościami, niezależnie od tego, czy usługi te są świadczone przez podmioty publiczne czy prywatne.

1.8.

Komitet zaleca, aby europejska karta osoby z niepełnosprawnością umożliwiała przyznawanie tymczasowego dostępu do świadczeń związanych z publiczną polityką społeczną lub krajowymi systemami zabezpieczenia społecznego, gdy osoba z niepełnosprawnością przeprowadziła się do danego państwa członkowskiego w celu podjęcia nauki lub pracy, przynajmniej na czas przeprowadzenia ponownej oceny i poświadczenia niepełnosprawności.

1.9.

Chociaż uznawanie niepełnosprawności za pomocą europejskiej karty osoby z niepełnosprawnością nie oznacza ujednolicenia modeli orzekania o niepełnosprawności między państwami członkowskimi, to zobowiązuje ono państwa członkowskie do udoskonalenia obecnych systemów opartych przede wszystkim na podejściu medycznym, tak aby były one w większym stopniu dopasowane do modeli zgodnych z Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych.

1.10.

EKES uważa, że karta musi mieć formę fizyczną obejmującą funkcje cyfrowe, w pełni dostępną i w standardowym rozmiarze dokumentu tożsamości, oraz zawierać informacje o pomocy osobistej dla posiadacza karty lub o osobie mu towarzyszącej.

1.11.

Komitet sugeruje, że prawodawstwo dotyczące europejskiej karty osoby z niepełnosprawnością musi przewidywać ogólnounijną, w pełni dostępną stronę internetową w formie łatwej do czytania, zredagowaną we wszystkich językach Unii i udostępnioną również w języku migowym, która zawierać będzie praktyczne informacje dla każdego kraju. Musi przewidywać również prowadzenie ogólnounijnych i krajowych kampanii informacyjnych we wszystkich językach UE skierowanych do ogółu społeczeństwa, potencjalnych użytkowników karty i usługodawców.

1.12.

EKES popiera propozycję opracowania nowych przepisów dotyczących europejskiej karty parkingowej wraz z wnioskiem dotyczącym europejskiej karty osoby z niepełnosprawnością. Niemniej wzywa Komisję do uwzględnienia faktu, że obie karty muszą pozostać fizycznie odrębne we wszystkich przypadkach.

1.13.

Komitet podkreśla znaczenie utrzymywania przez instytucje UE ścisłej współpracy z osobami z niepełnosprawnościami, a także z unijnymi, krajowymi, regionalnymi i lokalnymi organizacjami reprezentującymi te osoby na etapie opracowywania, wdrażania i późniejszej oceny europejskiej karty osoby z niepełnosprawnością.

1.14.

EKES rozumie, że europejska karta osoby z niepełnosprawnością jest w pełni zgodna z ogólnym rozporządzeniem o ochronie danych (RODO) (4) i zapewnia ochronę danych osobowych użytkownika. Zwraca się do Komisji o zagwarantowanie wysokiego poziomu ochrony tych danych, wraz ze środkami bezpieczeństwa i środkami na rzecz zwalczania podrabiania, poprzez proponowane przepisy dotyczące projektowania i stosowania europejskiej karty osoby z niepełnosprawnością.

2. Uwagi ogólne

2.1.

EKES zauważa, że status obywatela europejskiego, o którym mowa w art. 20 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, wiąże się z prawem do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich (5). W przypadku osób z niepełnosprawnościami prawo to jest chronione na mocy art. 18 Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych – ratyfikowanej przez Unię Europejską i 27 państw członkowskich – ustanawiającego swobodę przemieszczania się, swobodę wyboru miejsca zamieszkania i prawo do obywatelstwa, na zasadzie równości z innymi osobami. Zakładając, że niepełnosprawność jest szeregiem upośledzeń, które w kontakcie z różnymi barierami mogą utrudniać pełny i skuteczny udział w życiu społecznym na zasadzie równości z innymi osobami (6), całe społeczeństwo, w szczególności poprzez krajowe i europejskie polityki publiczne, ponosi odpowiedzialność za ochronę i skuteczne umożliwienie realizacji tego prawa.

2.2.

W tych ramach zapewnianie osobom z niepełnosprawnościami wsparcia, pomocy, środków na rzecz dostępności, konkretnych usług, racjonalnych usprawnień, pozytywnych działań i innych form świadczeń to narzędzia służące korzystaniu z praw na zasadzie równości i przezwyciężeniu barier. W związku z tym nieuznawanie statusu osoby z niepełnosprawnością, które zmniejsza dostępność tych środków wsparcia, jest równoznaczne z bezpośrednią odmową możliwości korzystania z praw do podróżowania lub przemieszczania się do innych krajów UE 87 mln osób z niepełnosprawnościami zamieszkałym w UE.

2.3.

EKES wyraża zadowolenie, że Komisja proponuje inicjatywę ustawodawczą w sprawie europejskiej karty osoby z niepełnosprawnością i zdecydowanie zaleca ustanowienie tej karty w drodze rozporządzenia mającego zastosowanie we wszystkich państwach członkowskich w sposób szybki, skuteczny i jednolity. Rozporządzenie jest właściwszym instrumentem z punktu widzenia sprawności stosowania i uniknięcia różnic we wdrażaniu na szczeblu krajowym. Przepisy nie mogą mieć charakteru zalecenia, ponieważ nie pozwalałoby to na uniwersalne i jednolite stosowanie karty. W przypadku dyrektywy istniałoby wysokie ryzyko nieokreślonego wydłużenia czasu potrzebnego na jej transpozycję, w sytuacji gdy europejska karta osoby z niepełnosprawnością ma status aktywny w niektórych państwach członkowskich, a w innych państwach UE nie ma odpowiednich przepisów, które obejmowałyby korzyści wynikające z jej stosowania. Rozporządzenie miałoby natomiast natychmiastowy skutek we wszystkich państwach członkowskich.

2.4.

Europejska karta osoby z niepełnosprawnością, ułatwiająca usuwanie barier w swobodnym przemieszczaniu się w UE osób z niepełnosprawnościami, działałaby zatem jak paszport osoby z niepełnosprawnością i miała jego cechy, umożliwiając identyfikację i późniejszy dostęp do wszystkich słusznie należnych usług i świadczeń.

2.5.

EKES uważa, że projekt pilotażowy zainicjowany w latach 2016–2019 w ośmiu państwach członkowskich pokazał wykonalność zastosowania karty i możliwości, które stwarza ona dla użytkowników, a także sposób, w jaki ułatwia mobilność poprzez zapewnienie dostępu do korzystnych warunków świadczenia konkretnych usług, już dostępnych dla osób z niepełnosprawnościami w przyjmującym państwie członkowskim.

2.6.

W ocenie projektu pilotażowego (7) opracowanej w 2021 r. szczegółowo opisano skuteczność karty. Na przykład korzystanie z karty zwiększyło udział osób z niepełnosprawnościami w kulturze i rekreacji, wzrosła mobilność transgraniczna, a doświadczenia wielu turystów zagranicznych będących jej użytkownikami poprawiły się.

2.7.

W ocenie wykazano jednak również, że użytkownicy domagają się większych ambicji i objęcia większej liczby sektorów, w tym sektora transportu, który uwzględniono w ograniczonym stopniu. Ponadto uznano, że kampanie informacyjne są bardzo potrzebne, aby potencjalni użytkownicy mogli lepiej zrozumieć nowe możliwości, a usługodawcy rozpoznawać kartę oraz związane z nią zniżki i usługi.

2.8.

W sprawozdaniu z oceny jasno przedstawiono możliwości, ale również wnioski kierowane przez osoby z niepełnosprawnościami oraz potencjalne luki, które europejska karta osoby z niepełnosprawnością może uwydatnić, jeśli będzie obejmować ograniczony zakres sektorów. W związku z tym EKES podkreśla znaczenie udzielenia użytkownikom europejskiej karty osoby z niepełnosprawnością dostępu do wszystkich form usług, świadczeń i zniżek już przyznanych na szczeblu krajowym, akceptowanych we wszystkich usługach obejmujących preferencyjne warunki lub dostosowania dla osób z niepełnosprawnościami, niezależnie od tego, czy usługi te są świadczone przez podmioty publiczne czy prywatne. Jest zdania, że prawodawstwo nie powinno zawierać ograniczonego wykazu sektorów, lecz powinno mieć zastosowanie do wszystkich usług na jednolitym rynku UE, ponieważ sporządzenie wykazu pociągałoby za sobą wiele wyjątków, utrzymując większość istniejących przeszkód i ograniczając jego skuteczność.

2.9.

EKES jest świadom, że w odniesieniu do zakresu świadczeń związanych z publiczną polityką społeczną lub krajowymi systemami zabezpieczenia społecznego, takich jak bezpośrednie wsparcie ekonomiczne, pomoc osobista, wsparcie dla studentów lub świadczenia związane z pracą dla przedsiębiorstw zatrudniających pracowników z niepełnosprawnościami, europejska karta osoby z niepełnosprawnością powinna umożliwiać tymczasowe przyznawanie dostępu do takich usług w przypadku, gdy osoba z niepełnosprawnością przeprowadziła się do państwa członkowskiego w celu podjęcia studiów lub pracy, przynajmniej na czas przeprowadzenia ponownej oceny i poświadczenia niepełnosprawności. Oznacza to, że osoby z niepełnosprawnościami przenoszące się do innego państwa członkowskiego w celu podjęcia pracy lub studiów (np. w ramach programu Erasmus+) będą miały możliwość dostępu do wszelkiego wsparcia wymaganego do pracy lub nauki na równych zasadach.

2.10.

Komitet podkreśla, że europejska karta osoby z niepełnosprawnością jest w pełni zgodna z ogólnym rozporządzeniem o ochronie danych (RODO) i zapewnia ochronę danych osobowych użytkownika, ponieważ korzystanie z tego dokumentu w celu uzyskania dostępu do usług i świadczeń zabezpiecza osobę przed obowiązkiem okazywania danych osobowych i informowania o nich, w szczególności o orzeczeniu o niepełnosprawności i informacjach osobowych o zdrowiu.

2.11.

Wniosek dotyczący europejskiej karty osoby z niepełnosprawnością powinien obejmować uruchomienie systemu egzekwowania i monitorowania, aby zapewnić jej sprawne i skuteczne wdrożenie, oraz przewidywać powołanie organu zajmującego się przyjmowaniem skarg i wniosków użytkowników oraz zarządzaniem nimi.

2.12.

EKES ma świadomość, że uznawanie niepełnosprawności za pomocą europejskiej karty osoby z niepełnosprawnością nie oznacza ujednolicenia modeli orzekania o niepełnosprawności między państwami członkowskimi. Niemniej zobowiązuje ono państwa członkowskie do udoskonalenia obecnych systemów opartych przede wszystkim na podejściu medycznym z myślą o stworzeniu modeli zgodnych z Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Zgodnie z niedawno przeprowadzonymi przez Parlament Europejski badaniami dotyczącymi orzekania o niepełnosprawności, wzajemnego uznawania statusu osoby z niepełnosprawnością i europejskiej karty osoby z niepełnosprawnością panuje powszechna zgoda co do potrzeby usprawnienia przyjmowania wspólnych zasad i większej harmonizacji w zakresie orzekania o niepełnosprawności, jej definiowania i jej wzajemnego uznawania. Komitet jest też świadom, że istniejące systemy orzekania w większym stopniu koncentrowały się na cechach indywidualnych niż na cechach środowiskowych, opierając się w znacznej mierze na wiedzy medycznej lub badaniach osób w oderwaniu od kontekstu, a nie na bardziej całościowym podejściu uwzględniającym rzeczywiste sytuacje życiowe ludzi (8).

3. Uwagi szczegółowe

3.1.

EKES uważa w odniesieniu do formatu, że karta musi mieć charakter fizyczny i przewidywać funkcje cyfrowe – na przykład pozytywnym uzupełnieniem byłby kod QR lub elektroniczny chip łączący z informacjami dotyczącymi orzeczenia o niepełnosprawności. Fizyczna karta musi być w pełni dostępna, z opisem w alfabecie Braille’a, i mieć standardowy rozmiar dokumentu tożsamości.

3.2.

Projekt europejskiej karty osoby z niepełnosprawnością musi obejmować stronę internetową na szczeblu UE zawierającą praktyczne informacje dla poszczególnych krajów – np.: gdzie uzyskać kartę oraz jak ona działa. Unijna strona internetowa powinna być dostępna we wszystkich językach, również w języku migowym, i musi być przygotowana w formie łatwej do czytania, na najwyższym poziomie zgodności (AAA) określonym w Wytycznych dotyczących dostępności treści internetowych (9), podobnie jak krajowe strony internetowe i pełny proces uzyskiwania karty.

3.3.

Europejska karta osoby z niepełnosprawnością powinna również zawierać informacje na temat pomocy osobistej lub osób towarzyszących właścicielowi karty, aby w stosownych przypadkach włączyć je w zakres świadczeń i wsparcia. Te informacje mogą być wyrażone konkretnym symbolem lub wzmianką na karcie fizycznej.

3.4.

EKES uważa, że korzystanie z europejskiej karty osoby z niepełnosprawnością musi być dobrowolne i powinno być skodyfikowane w prawie, zgodnie z którym każda osoba z niepełnosprawnością może samodzielnie decydować, czy chce ubiegać się o kartę, a jej posiadanie na potrzeby przedstawienia dowodu niepełnosprawności nigdy nie powinno być obowiązkiem.

3.5.

Komitet wzywa Komisję do zapewnienia instrumentu finansowania w celu wprowadzenia europejskiej karty osoby z niepełnosprawnością we wszystkich państwach członkowskich UE, w tym stworzenia ogólnounijnej strony internetowej. Następnie należy zapewnić dalsze finansowanie druku i wydawania karty, finansowanie personelu, komunikacji i utrzymania strony internetowej oraz powiązanych narzędzi, takich jak ewentualne aplikacje mobilne. Można to osiągnąć poprzez kontynuację stosowania unijnego instrumentu finansowania lub krajowych strumieni finansowania.

3.6.

Komunikacja i podnoszenie świadomości na temat europejskiej karty osoby z niepełnosprawnością mają zasadnicze znaczenie w docieraniu do wszystkich potencjalnych beneficjentów i usługodawców. Wprowadzenie karty powinno iść w parze z ogólnounijną i krajową kampanią informacyjną w formie łatwej do czytania, we wszystkich językach UE, w tym w języku migowym, aby zapewnić jej powszechną dostępność. Kampania ta powinna być skierowana do ogółu społeczeństwa, potencjalnych użytkowników karty, którzy chcą się o nią ubiegać, oraz do usługodawców, którzy chcieliby przyłączyć się do systemu, tak aby w pełni wykorzystać jego potencjał. Należy dołożyć szczególnych starań, aby dotrzeć do tych osób z niepełnosprawnościami, które mogą mieć większe trudności w zdobyciu informacji o korzystaniu z karty i związanych z nią korzyściach, a także o procedurach jej uzyskania, takich jak osoby z niepełnosprawnością psychospołeczną lub intelektualną oraz osoby o ograniczonym systemie wsparcia w przypadku uchodźców z niepełnosprawnościami. Aby lepiej dotrzeć do uchodźców ukraińskich z niepełnosprawnościami, należy również przekazywać informacje w języku ukraińskim. Po zakończeniu kampanii trzeba regularnie informować posiadaczy karty i ogół społeczeństwa o nowych dodatkach do systemu karty i ogólnie o korzyściach z nią związanych, aby zapewnić wysoką widoczność tego projektu UE.

3.7.

EKES podkreśla znaczenie, jakie dla instytucji UE ma utrzymanie ścisłej współpracy z osobami z niepełnosprawnościami, a także z unijnymi, krajowymi, regionalnymi i lokalnymi organizacjami reprezentującymi osoby z niepełnosprawnościami. Projekt należy realizować przy pełnym zaangażowaniu osób z niepełnosprawnościami i ich organizacji przedstawicielskich. Powinno to dotyczyć zarówno szczebla politycznego, jak i poziomu wykonawczego z myślą o wdrożeniu i dystrybucji karty, a także o informowaniu o niej. Komisja powinna organizować coroczną wymianę informacji między państwami członkowskimi na temat wyzwań, postępów i dobrych praktyk, z udziałem osób z niepełnosprawnościami i ich organizacji, aby z czasem poprawić zakres i wykorzystanie karty.

3.8.

Wdrożenie europejskiej karty osoby z niepełnosprawnością powinno obejmować proces gromadzenia danych na temat zanonimizowanych informacji o beneficjentach, zdezagregowanych według płci i wieku.

4. Unijna karta parkingowa

4.1.

EKES rozumie znaczenie aktualizacji przepisów harmonizujących cechy i funkcjonowanie unijnej karty parkingowej. Przeszkodą dla użytkowników są wciąż różnice w formatach kart wprowadzonych na szczeblu krajowym, regionalnym, a nawet lokalnym, co wiąże się z ich nieprawidłowym działaniem. Stosowanie karty ma jednak niebagatelne znaczenie dla wielu osób z niepełnosprawnościami, zwłaszcza że jest to jedyne rozwiązanie umożliwiające dojazd do trudno dostępnych obszarów miejskich, ponieważ transport publiczny często nie jest alternatywą ze względu na brak dostępności.

4.2.

Komitet uważa, że należy zharmonizować format, cechy i procedurę wydawania unijnej karty parkingowej, w formie wiążącej dla państw członkowskich i wyraźnie podanej do wiadomości użytkowników karty. Należy zaostrzyć kontrole nieuczciwego korzystania z karty i nielegalnego korzystania z miejsc parkingowych zarezerwowanych dla osób z niepełnosprawnościami oraz wprowadzić bardziej rygorystyczne środki bezpieczeństwa i zwalczania podrabiania, a także wyższe i skuteczniejsze kary za niewłaściwe wykorzystanie i podrabianie. Kampania informacyjna dotycząca zwalczania nielegalnego korzystania z zarezerwowanych miejsc parkingowych powinna być również skierowana do ogółu społeczeństwa.

4.3.

Akty prawne dotyczące unijnej karty parkingowej powinny w jeszcze większym stopniu zharmonizować przepisy dotyczące kwalifikowalności i procedury wydawania karty, w formie wiążącej dla państw członkowskich i wyraźnie podanej do wiadomości użytkowników kart. Mogą również ułatwić wymianę dobrych praktyk między organami krajowymi poprzez powołanie grupy roboczej Komisji zajmującej się tą tematyką, co będzie sprzyjać powstawaniu nowych pomysłów na szczeblu UE.

4.4.

Przy opracowywaniu nowych przepisów dotyczących unijnej karty parkingowej, wraz z wnioskiem dotyczącym europejskiej karty osoby z niepełnosprawnością, należy wziąć pod uwagę fakt, że obie karty muszą pozostać fizycznie odrębne we wszystkich przypadkach. Nie wszystkie osoby z niepełnosprawnościami będące potencjalnymi posiadaczami karty osoby z niepełnosprawnością prowadzą pojazd, a ze względów praktycznych karta parkingowa musi pozostać w zaparkowanym pojeździe, podczas gdy europejską kartę osoby z niepełnosprawnością użytkownik powinien nosić przy sobie.

Bruksela, dnia 27 kwietnia 2023 r.

Oliver RÖPKE

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/882 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie wymogów dostępności produktów i usług (Dz.U. L 151 z 7.6.2019, s. 70).

(2) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/2102 z dnia 26 października 2016 r. w sprawie dostępności stron internetowych i mobilnych aplikacji organów sektora publicznego (Dz.U. L 327 z 2.12.2016, s. 1).

(3) Dz.U. L 204 z 26.7.2006, s. 1; Dz.U. L 46 z 17.2.2004, s. 1; Dz.U. L 334 z 17.12.2010, s. 1; Dz.U. L 123 z 17.5.2003, s. 18; Dz.U. L 315 z 3.12.2007, s. 14; Dz.U. L 356 z 12.12.2014, s. 110; Dz.U. L 55 z 28.2.2011, s. 1; Dz.U. L 42 z 13.2.2002, s. 1.

(4) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz.U. L 119 z 4.5.2016, s. 1).

(5) Dz.U. C 115 z 9.5.2008, s. 47, art. 20 ust. 2 lit. a).

(6) Organizacja Narodów Zjednoczonych, Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych, Zbiór traktatów, 2515, 3, 2006.

(7) Komisja Europejska, Study assessing the implementation of the pilot action on the EU Disability Card and associated benefits [Badanie oceniające realizację działania pilotażowego dotyczącego europejskiej karty osoby z niepełnosprawnością i związanych z nią korzyści], 2021. Sprawozdanie końcowe https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=738&langId=pl&pubId=8407&furtherPubs=yes.

(8) Parlament Europejski, Disability assessment, mutual recognition and the EU Disability Card. Progress and opportunities [Orzekanie o niepełnosprawności, wzajemne uznawanie a europejska karta osoby z niepełnosprawnością. Postępy i szanse], Departament Tematyczny ds. Praw Obywatelskich i Spraw Konstytucyjnych, Dyrekcja Generalna ds. Polityki Wewnętrznej, PE 739.397, listopad 2022 r.

(9) Wytyczne dotyczące dostępności treści internetowych (WCAG) 2.0 https://www.w3.org/Translations/WCAG21-pl/.

29.6.2023

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 228/76

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Inicjatywa w sprawie światów wirtualnych, takich jak metawersum”

(opinia rozpoznawcza na wniosek Komisji Europejskiej)

(2023/C 228/10)

Sprawozdawca:	Martin BÖHME
Współsprawozdawca:	Hervé JEANNIN

Wniosek o konsultację	20.1.2023
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
	Opinia rozpoznawcza
Sekcja odpowiedzialna	Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle (CCMI)
Data przyjęcia przez sekcję	19.4.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	153/1/2

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) jest przekonany, że metawersum i rozwój wirtualnych światów mogą wywrzeć ogromny wpływ na nasze wspólne życie. Metawersum jest światem cyfrowym (przestrzenią wirtualną) bardzo silnie wzajemnie połączonym, który wykorzystuje internet, awatary i agentów oprogramowania, łącząc je w celu stworzenia nowego świata fizycznego i wirtualnego. Oddziałuje to na otoczenie biznesu, warunki pracy i rozwój społeczeństwa obywatelskiego. Zmiany przyniosą zarówno szanse, jak i zagrożenia, którym społeczeństwo będzie musiało stawić czoła. Konieczne jest uzyskanie większej akceptacji dla wykorzystania tych nowych technologii, które zwiększają bezpieczeństwo wszelkiego rodzaju pracowników.

1.2.

Z punktu widzenia EKES-u ważne jest zadbanie o to, by internet nowej generacji był otwarty i połączony. Metawersum opiera się na fundamencie wzajemnie połączonych wirtualnych światów, które są tworzone z wykorzystaniem różnych technologii, takich jak oprogramowanie do modelowania 3D, Web 3.0, rzeczywistość rozszerzona/wirtualna/poszerzona, sztuczna inteligencja/uczenie się maszyn oraz obliczenia rozproszone. Organizacje mogą analizować, w jaki sposób technologie te mogą poprawić ich modele biznesowe, ale muszą też zająć się kluczowymi pytaniami: jak oceniać tendencje rynkowe, pozyskiwać zdolności, mierzyć zaangażowanie i dostosowywać przedsiębiorstwa w celu utrzymania konkurencyjności. Możliwości i wyzwania przedstawiono bardziej szczegółowo w punktach 3.2 i 3.3, a w punkcie 3.10 przytoczono konkretne przykłady użycia w przemyśle. Należy stale analizować, czy obecnie obowiązujące przepisy są wystarczające do uregulowania światów wirtualnych. EKES przypomina niedawne stanowisko Parlamentu Europejskiego i podkreśla znaczenie prawidłowego określenia statusu zatrudnienia osób działających w świecie wirtualnym oraz zapewnienia, by osoby te były uznawane za pracowników lub osoby samozatrudnione, w zależności od ich rzeczywistych warunków pracy.

1.3.

Rozwój metawersum wymaga starannego rozważenia przez prawodawcę w celu zagwarantowania bezpiecznego środowiska. Jeśli chcemy zapewnić, by metawersum przynosiło korzyści społeczeństwu, konieczna jest stała współpraca między zainteresowanymi stronami. Jednak wirtualne światy, takie jak metawersum, stwarzają również zagrożenia, zwłaszcza dla dzieci i słabszych grup społecznych. Operatorzy platform muszą wprowadzić rygorystyczne mechanizmy kontroli w celu filtrowania i usuwania szkodliwych treści oraz zabezpieczenia, aby zapobiegać nękaniu i nadużyciom.

1.4.

Metawersum może również wpływać na warunki pracy oraz zdrowie i bezpieczeństwo. Ważne jest, by zapewnić wdrożenie odpowiednich środków pozwalających zadbać o wystarczające informacje na temat tych kwestii, w tym poprzez dialog społeczny i rokowania zbiorowe, w celu zagwarantowania bezpieczeństwa pracowników i dostępu do szkoleń umożliwiających podnoszenie kompetencji i umiejętności. UE musi zagwarantować, że obowiązujące przepisy, które mają zastosowanie w świecie rzeczywistym, będą również przestrzegane w świecie wirtualnym oraz że w razie potrzeby zostaną podjęte specyficzne środki w zakresie regulacji metawersum.

1.5.

Wedle wiedzy EKES-u obecnie wykorzystanie metawersum w przemyśle koncentruje się na optymalizacji działalności, gromadzeniu danych i poprawie wyników. Cyfrowe bliźniaki okazały się cennym narzędziem umożliwiającym przedsiębiorstwom osiągnięcie tych celów. Metawersum musi zapewniać rozwiązania dla nierozwiązanych problemów lub umożliwiać wytwarzanie produktów po niższych kosztach i w krótszym czasie, poprawiać jakość, zmniejszać ryzyko i zwiększać wydajność.

1.6.

Metawersum może potencjalnie mieć pozytywny wpływ na środowisko i zmianę klimatu dzięki przeniesieniu możliwości pracy zdalnej na nowy poziom, zmniejszeniu zapotrzebowania na podróże i ograniczeniu emisji dwutlenku węgla. Ponadto metawersum można wykorzystać do symulowania i testowania zrównoważonych praktyk, takich jak systemy energii odnawialnej i inteligentne miasta, przed ich wdrożeniem w świecie fizycznym. Należy jednak również wziąć pod uwagę zużycie energii i ślad węglowy technologii, która umożliwia istnienie metawersum. Rozwój światów wirtualnych jeszcze bardziej zwiększy światowe zapotrzebowanie na energię elektryczną. Zwiększy to popyt na wytwarzanie zielonej energii.

1.7.

EKES dostrzega potrzebę zajęcia się już dziś kwestiami opodatkowania działalności w metawersum. Kwestie fiskalne w metawersum stanowią wyzwanie, ponieważ tradycyjne modele podatkowe mogą okazać się nieodpowiednie i być może potrzebne będą nowe sposoby podejścia w celu poboru sprawiedliwych i skutecznych podatków.

2. Uwagi ogólne

2.1.

Internet następnej generacji będzie otwarty i wzajemnie połączony – będzie cyfrowym czynnikiem wspomagającym rozwój handlu i społeczeństwa. Technologie związane z metawersum – rzeczywistość rozszerzona (AR), rzeczywistość wirtualna (VR), rzeczywistość poszerzona (XR) i cyfrowe bliźniaki – są w stanie przyspieszyć zaangażowanie, socjalizację, współpracę i doświadczenia, oferując użytkownikom nowe immersyjne sposoby dostępu do produktów i usług.

2.2.

Organizacje mają okazję zastanowić się, w jaki sposób nowa generacja internetu poprawi ich produkty i usługi. Między innymi mogą rozważyć, jaki wpływ metawersum wywrze na handel, jak AR może usprawnić szkolenia, jak skutecznie wykorzystywać modelowanie 3D i cyfrowe bliźniaki oraz w jaki sposób można zastosować VR w rozrywce. Jednak pojawienie się nowych wirtualnych światów, takich jak metawersum, rodzi również szereg wymagających pilnej uwagi pytań o krytycznym znaczeniu dla organizacji. Po pierwsze, aby zachować konkurencyjność, muszą one przewidzieć odpowiednie możliwości i ocenić rynek, potrzeby klientów i tendencje. Po drugie, potrzebują skutecznych procesów pozyskiwania zdolności, w tym partnerstw i outsourcingu. Po trzecie, dla ciągłej poprawy wyników i zadowolenia klientów kluczowe znaczenie ma mierzenie wpływu zaangażowania i doświadczenia. Ponadto jeżeli organizacje chcą pozostać konkurencyjne, muszą dostosować swoje modele biznesowe do nowych technologii, rynków i oczekiwań klientów.

2.3.

Trzeba zastanowić się, w jaki sposób świat wirtualny i świat fizyczny powinny zostać wyważone, aby zapewnić odpowiedzialną budowę metawersum. Zasadnicze znaczenie ma zapewnienie, aby metawersum było bezpiecznym środowiskiem dla konsumentów i było ściśle zgodne z „otwartą” wizją internetu nowej generacji. Trzeba przygotować konsumentów do korzystania z niego i muszą oni przejść odpowiednie szkolenia; w przypadku dzieci i nastolatków najlepiej by miało to miejsce w szkole. Ponadto kluczowe jest rozważenie, czy technologia może rozwijać się wystarczająco szybko, aby zbudować metawersum, jakie tworzy nasza wyobraźnia. Kwestie te wymagają stałego dialogu i współpracy między zainteresowanymi stronami, w tym przemysłem, decydentami, partnerami społecznymi i sieciami społeczeństwa obywatelskiego, jeśli chcemy, by rozwój metawersum przyniósł korzyści całemu społeczeństwu.

2.4.

EKES zwraca uwagę na możliwe zagrożenia, zwłaszcza dla dzieci i słabszych grup społecznych, takich jak osoby z niepełnosprawnością i mniejszości. Ponieważ metawersum istnieje w świecie wirtualnym, przestępcy mogą łatwiej zachować anonimowość i bezkarnie w złej wierze przekazywać innym użytkownikom szkodliwe wiadomości. Może to prowadzić do cyberprzemocy. Metawersum może zawierać potencjalnie szkodliwe lub nieodpowiednie treści, które nie są przeznaczone dla dzieci. Operatorzy platform muszą wprowadzić rygorystyczne mechanizmy kontroli w celu filtrowania i usuwania takich treści. Problematyczne jest również to, że intensywne korzystanie z metawersum może oznaczać nieaktywny styl życia. Określenie i monitorowanie prawnych warunków bezpieczeństwa w światach wirtualnych jest zadaniem politycznym i obowiązkiem UE.

2.5.

EKES podkreśla, że światy wirtualne mogą mieć wpływ na warunki pracy oraz zdrowie i bezpieczeństwo. Należy stale analizować, czy obecnie obowiązujące przepisy są wystarczające do uregulowania światów wirtualnych. EKES przypomina niedawne stanowisko Parlamentu Europejskiego i podkreśla znaczenie prawidłowego określenia statusu zatrudnienia osób działających w świecie wirtualnym oraz zapewnienia, by osoby te były uznawane za pracowników lub osoby samozatrudnione, w zależności od ich rzeczywistych warunków pracy (1). Należy wprowadzić odpowiednie środki gwarantujące bezpieczeństwo pracowników oraz zapewnić stosowanie takich samych norm jak w świecie rzeczywistym. W tym celu niezbędne są dialog społeczny i rokowania zbiorowe. Istotne jest również, aby pracownicy byli odpowiednio przeszkoleni i informowani, co pozwoli im bezpiecznie i skutecznie pracować w światach wirtualnych. Uczenie się przez całe życie jest bardziej niż konieczne. Kontrola kompetencji w trakcie całej kariery zawodowej ma zasadnicze znaczenie dla zaspokojenia potrzeb szkoleniowych (podnoszenie i zmiana kwalifikacji). Również w tym przypadku dialog społeczny ma za zadanie oferować wspólne podejście umożliwiające każdemu indywidualnemu pracownikowi dostęp do przeglądu kompetencji oraz do szkoleń niezbędnych do podnoszenia kompetencji i umiejętności oraz do wnoszenia wkładu w budowanie europejskiej autonomii w światach wirtualnych.

2.6.

EKES uważa, że światy wirtualne, takie jak metawersum, będą mieć wpływ na środowisko i zużycie zasobów. Z jednej strony mogą one zużywać znaczną ilość energii, zwłaszcza gdy są utrzymywane na serwerach o wysokiej wydajności, co może prowadzić do wzrostu zapotrzebowania energię elektryczną, a tym samym do zwiększenia śladu węglowego. Z drugiej strony światy wirtualne mogą jednak być wykorzystywane jako substytut rzeczywistych doświadczeń i interakcji, co może mieć pozytywny wpływ na zużycie zasobów, zwłaszcza jeśli ludzie będą rzadziej podróżować i wykorzystywać mniej produktów fizycznych. EKES dostrzega potrzebę wprowadzenia wymogów regulacyjnych, wskutek których operatorzy świata wirtualnego będą musieli podjąć działania, by ograniczyć zużycie energii i zasobów. Obejmuje to wykorzystywanie energii odnawialnej, takiej jak energia słoneczna lub wiatrowa, optymalizację serwerów i sprzętu w celu zmniejszenia zużycia energii oraz promowanie recyklingu i ponownego wykorzystania sprzętu i wyposażenia.

2.7.

EKES uważa, że wartości europejskie i filozofia ukierunkowana na człowieka muszą być punktem wyjścia dla uregulowań dotyczących wirtualnych światów i zarządzania wirtualnymi światami. Z tego powodu Europa powinna zająć dominującą pozycję w rozwoju metawersum. Zadaniem unijnego organu regulacyjnego jest działanie, w miarę możliwości, w celu wypracowania odpowiedniej równowagi na szczeblu międzynarodowym w odniesieniu do interoperacyjności norm, która musi zostać ustalona we współpracy ze wszystkimi zainteresowanymi stronami, w tym z partnerami społecznymi. W kontekście skutków ubocznych metawersum należy zwrócić szczególną uwagę na wymiar społeczny, a zwłaszcza na młodych ludzi. Musimy również unikać nierówności geograficznych i nierówności wynikających z różnic w infrastrukturze cyfrowej w Europie.

2.8.

Opodatkowanie przedsiębiorstw w metawersum jest złożonym wyzwaniem, ponieważ tradycyjne pojęcia granic geograficznych i lokalizacji fizycznych już się nie sprawdzają. Ustalenie dochodu podlegającego opodatkowaniu, oszacowanie aktywów cyfrowych i określenie rodzaju działalności wymaga dostosowania podstawy opodatkowania. Zasadnicze znaczenie ma również stworzenie odpowiednich mechanizmów regulacyjnych w celu zapewnienia uczciwych praktyk podatkowych.

3. Uwagi szczegółowe

3.1. Elementy składowe metawersum

3.1.1.

Z technicznego punktu widzenia metawersum opiera się na fundamencie wzajemnie połączonych wirtualnych światów, z których każdy może przedstawiać odrębne środowisko lub doświadczenie. Aby umożliwić interakcje i komunikację między użytkownikami w ramach metawersum, stosuje się różne protokoły i standardy, takie jak otwarty protokół interoperacyjności metawersum (OMI), który umożliwia płynną interakcję między różnymi wirtualnymi światami. Inne komponenty techniczne obejmują protokoły sieciowe, systemy identyfikacji użytkowników i algorytmy sztucznej inteligencji. Stos technologiczny metawersum obejmuje cztery główne elementy składowe: 1) treść i doświadczenia, 2) platformy (takie jak silniki gier komputerowych), 3) infrastruktura i sprzęt (w tym urządzenia i sieci) oraz 4) elementy wspomagające (takie jak mechanizmy płatności i zabezpieczenia). Elementy te dzielą się na dziesięć warstw tworzących kluczowe podstawy, na których opierają się wszystkie doświadczenia w ramach metawersum.

3.1.2.

Ponadto metawersum obejmuje również elementy gospodarcze i handlowe, takie jak waluty wirtualne, platformy handlowe oraz systemy zakupu i sprzedaży wirtualnych towarów i usług. Elementy te są zaprojektowane w taki sposób, aby ułatwić handel i wymianę wartości w ramach metawersum, i mogą opierać się na łańcuchach bloków i innych zdecentralizowanych technologiach pozwalających zapewnić przejrzystość i bezpieczeństwo.

3.2. Szanse

3.2.1.

Zdaniem EKES-u warto zauważyć, że przyszłość metawersum ma wiele wymiarów i obejmuje metawersa konsumentów, przedsiębiorstw i przemysłu. (i) Metawersum konsumentów służy jako przestrzeń rekreacyjna, w której ludzie mogą grać w gry w wirtualnej rzeczywistości i wchodzić w interakcje społeczne. (ii) Metawersum przedsiębiorstw stanowi platformę do wspólnego projektowania z klientami. (iii) Metawersum przemysłowe działa jako portal do wytwarzania produktów.

3.2.2.

Metawersum przemysłowe oferuje znaczny potencjał dla europejskich przedsiębiorstw chcących zoptymalizować swoją działalność, gromadzić dane i poprawić wyniki. Wykorzystywanie cyfrowych bliźniaków w sektorze przemysłowym, na przykład projektowanie bez użycia fizycznych prototypów, okazało się dla przedsiębiorstw cennym narzędziem pozwalającym osiągnąć właśnie te cele.

3.2.3.

Dla osób fizycznych płynne przechodzenie między fizycznymi doświadczeniami i interakcjami oraz ich wirtualnymi i multimodalnymi wersjami otwiera nieskończenie wiele możliwości. Metawersum oferuje wspaniałe możliwości rekrutacji, onboardingu, szkolenia bez ponoszenia ryzyka oraz zapewniania opartych na współpracy i immersyjnych środowisk pracy zdalnej, przyciągających przyszłe talenty, których przemysł potrzebuje do rozwoju.

3.3. Wyzwania

3.3.1.

Aktualnie EKES stwierdza, że nadal trzeba pracować nad akceptacją wykorzystywania tych nowych technologii. Warunkami wstępnymi wdrożenia tego nowego internetu na dużą skalę z korzyścią dla konsumentów i obywateli są także: niezbędny wzrost poziomu dojrzałości, jakiego wymaga połączenie wielu technologii, oraz rozwój infrastruktury, mocy obliczeniowej i sieci łączności.

3.3.2.

Z metawersum wiążą się pilne wyzwania, z którymi muszą zmierzyć się przedsiębiorstwa, ich pracownicy, niezależni programiści i twórcy treści, rządy i konsumenci. Większość pracowników będzie musiała się przekwalifikować, aby móc korzystać z metawersum, zamiast z nim konkurować, a miasta i kraje muszą stać się ośrodkami rozwoju metawersum i będą musiały uczestniczyć w światowym współzawodnictwie, by przyciągać talenty i inwestycje oraz zatrzymywać pracowników na stałe. Dialog społeczny i rokowania zbiorowe muszą zapewniać pracownikom wszelkie niezbędne możliwości w zmieniającym się środowisku pracy.

3.3.3.

EKES podkreśla, że na szczeblu społecznym różne zainteresowane strony będą musiały określić plan działania na rzecz etycznego, bezpiecznego i inkluzywnego metawersum. Konieczne mogą być również wytyczne dotyczące kwestii takich jak bezpieczeństwo, etyka i zgodność z przepisami, zdrowie fizyczne i bezpieczeństwo, zrównoważony rozwój oraz równość i sprawiedliwość. Szczególne wyzwanie stanowią również wymogi w zakresie ochrony danych i wdrożenia europejskiego ogólnego rozporządzenia o ochronie danych w metawersum. Należy zbadać, w jakim stopniu istniejące wymogi są nadal wystarczające.

3.3.4.

Ogromne znaczenie mają kwestie związane z przydzielaniem przestrzeni wirtualnej w metawersum, ponieważ decydują o tym, kto ma dostęp do określonych obszarów i treści, a kto nie. Duzi operatorzy platform, tacy jak Facebook, Google i Microsoft, będą odgrywać ważną rolę w kształtowaniu metawersum, ponieważ są już silnie obecni w świecie wirtualnym i dysponują zasobami niezbędnymi do zapewnienia infrastruktury. Ważne jest, aby przedsiębiorstwa te przestrzegały przejrzystych i sprawiedliwych zasad dostępu do wirtualnej przestrzeni, co pozwoli stworzyć otwarty i zróżnicowany wirtualny świat. Ponadto należy też zapewnić mniejszym uczestnikom rynku możliwość udziału w tworzeniu wartości za pośrednictwem przestrzeni wirtualnej.

3.3.5.

Użytkownicy zgłaszają rosnący poziom obraźliwych i niepożądanych zachowań, m.in. napastowania użytkowników, seksualizacji interakcji awatarów, wykorzystywania danych i nieuregulowanych gier hazardowych, nękania, dosadnego prezentowania treści seksualnych, rasizmu, gróźb przemocy i uwodzenia nieletnich (CCDH, 2022). Ponadto użytkownicy na całym świecie wyraźnie żywią obawy przede wszystkim co do uzależnienia od symulacji rzeczywistości oraz kwestii prywatności i zdrowia psychicznego (Statista, 2020).

3.4.

Talenty: tworzenie metawersum dla przedsiębiorstw wymaga szczególnego rodzaju kompetencji. Możemy również potrzebować nowych funkcji, takich jak deweloperzy komponentów, dostawcy infrastruktury, deweloperzy usług i wirtualne hosty. Europa musi dążyć do tego, by ponownie stać się społecznością przyjmującą badaczy i inżynierów oraz szkolić ich następców. Priorytetem musi stać się podnoszenie i zmiana kwalifikacji obecnej siły roboczej we współpracy z uniwersytetami i innymi instytucjami edukacyjnymi.

3.5.

Narzędzia: w rozwoju metawersum niezbędne są narzędzia, które mogą tworzyć treści dla wielowymiarowych światów i wbudowywać programowanie w obiekty. Narzędzia te będą miały zasadnicze znaczenie dla tworzenia i rozpowszechniania treści i usług w metawersum. Ponadto narzędzia te będą musiały być dostępne dla szerokiego grona twórców i użytkowników, od hobbystów po profesjonalistów.

3.6.

Ekosystemy i modele: mogą być potrzebne nowe rynki i platformy do pozyskiwania „żywych” przedmiotów, takich jak niewymienialne tokeny (NFT), lub całych metawersów. Mogą one być oferowane jako produkty lub usługi, ale ceny, własność i modele biznesowe nie zostały jeszcze określone. W celu zapewnienia spójności konieczne będzie ustanowienie norm wyznaczających kierunek tego procesu.

3.7.

EKES podkreśla, że kluczowe znaczenie ma rozważenie nowych mechanizmów udostępniania i licencjonowania, które umożliwią tworzenie i dystrybucję treści i usług, a jednocześnie zapewnią ochronę własności intelektualnej oraz prywatności i bezpieczeństwa użytkowników. Projekt metawersum musi respektować znaki towarowe, prawa autorskie i inne licencje oraz formy własności intelektualnej i przemysłowej.

3.8.

Z technologicznego i społecznego punktu widzenia jednym z głównych wyzwań związanych z tworzeniem metawersum na dużą skalę jest standaryzacja. Trzeba ustanowić wiele protokołów, standardów i przepisów dotyczących cyberbezpieczeństwa, przechowywania i ochrony danych osobowych, ochrony osób fizycznych oraz walki z cyberstalkingiem, cyberprzestępczością i dezinformacją. Unia Europejska musi zdecydowanie stanąć na wysokości zadania, aby nie dopuścić do tego, by inne obszary geograficzne określały te elementy. UE musi zatem uczestniczyć w konsorcjach międzynarodowych odpowiedzialnych za ich rozwój.

3.9.

Sektor gier odgrywa wiodącą rolę w organizowaniu społeczności internetowych. To właśnie tam wiele osób, zwłaszcza dzieci i młodzież, po raz pierwszy ma kontakt ze światami wirtualnymi. W związku z tym EKES opowiada się za tym, by w szczególności ten sektor ten był odpowiedzialny za opracowywanie standardów ochrony konsumentów i w to zaangażowany.

3.10. Obecne przypadki użycia światów wirtualnych w przemyśle

3.10.1.

EKES zwraca uwagę na obliczenia producenta samochodów Renault, który w listopadzie 2022 r. ogłosił, że jego przemysłowe metawersum umożliwi oszczędności w wysokości 780 mln EUR na różnych etapach cyklu produkcyjnego. Do 2025 r. można by osiągnąć dodatkowe 320 mln EUR oszczędności, a także 260 mln EUR oszczędności w odniesieniu do zapasów, skrócenie o 60 % czasu dostawy pojazdów i zmniejszenie o 50 % śladu węglowego zakładów produkcyjnych Renault.

3.10.2.

W sektorze zdrowia Pfizer wykorzystuje rozwiązania szkoleniowe wykorzystujące rzeczywistość wirtualną w celu poprawy zgodności z protokołami badań klinicznych. Szkolenia mają formę realistycznego i immersyjnego doświadczenia w wirtualnym laboratorium, w którym osoby szkolące się mogą bezpiecznie wchodzić w interakcje i eksperymentować w warunkach zbliżonych do rzeczywistych. Pfizer wykorzystuje już podobne technologie do szkolenia swoich lokalnych operatorów w zakładach produkcyjnych. Pracownicy, którzy ukończyli takie szkolenia immersyjne, znacznie lepiej zachowują zgodność z rygorystycznymi protokołami i przepisami branży, zarówno w obszarze badań, jak i produkcji. Dodatkowo metawersum może spowodować daleko idące zmiany w dostępie do opieki zdrowotnej i w jej jakości, pomagając przezwyciężyć braki w tym sektorze, zwłaszcza na obszarach wiejskich i oddalonych.

3.10.3.

Jeżeli chodzi o sektor lotniczy i kosmiczny, Airbus i Boeing korzystają już z koncepcji cyfrowych bliźniaków – podstawy przemysłowego metawersum – jako przyszłej platformy tworzenia trójwymiarowej repliki ich nowych statków powietrznych i systemów produkcyjnych w celu wspierania działań inżynieryjnych i symulacyjnych.

3.10.4.

W sektorze finansowym kilka banków i zakładów ubezpieczeń poprawia obsługę klientów i kontakty z klientami dzięki rozwiązaniom immersyjnym i związanym z metawersum. Na przykład AXA nabyła wirtualną działkę ziemi na platformie Web 3.0 w celu kontaktowania się z nowymi grupami klientów i zbudowania w perspektywie długoterminowej wirtualnej agencji. Allianz wykorzystuje rzeczywistość rozszerzoną w celu lepszego informowania konsumentów.

3.10.5.

EKES zauważa, że prawdopodobnie to w branży produktów konsumpcyjnych, handlu detalicznego i dystrybucji (CPRD) pojawia się najwięcej nowych inicjatywy dotyczących metawersum i Web 3.0. Przypadki użycia obejmują wirtualne sklepy 3D i immersyjne zakupy społecznościowe, awatary, kreowanie marki i marketing, nowe rodzaje zaangażowania społeczności i nowe programy lojalnościowe oparte na technologiach NFT i Web 3.0.

Bruksela, dnia 27 kwietnia 2023 r.

Oliver RÖPKE

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20221212IPR64513/digital-workers-better-working-conditions-and-protection-of-rights

29.6.2023

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 228/81

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Przejście na długoterminowo zrównoważony system transportowy”

(opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji szwedzkiej)

(2023/C 228/11)

Sprawozdawca:	Stefan BACK
Współsprawozdawca:	Mateusz SZYMAŃSKI

Wniosek o konsultację	Prezydencja szwedzka, 14.11.2022
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej Opinia rozpoznawcza
Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	14.12.2022
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego
Data przyjęcia przez sekcję	12.4.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	159/0/1

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Przejście na długoterminowo zrównoważony system transportowy musi odbywać się tak, aby obywatele i przedsiębiorstwa – w tym zarówno przemysł, jak i sektor transportu – zaakceptowali zarówno cel ograniczenia o 90 % do 2050 r. emisji w sektorze transportu, jak i sposoby i środki wykorzystywane do jego osiągnięcia.

1.2.

Dlatego przejście to należy wdrażać w sposób akceptowalny dla obywateli i przedsiębiorstw – z finansowego, społecznego oraz praktycznego punktu widzenia, tak by byli oni gotowi i chętni do aktywnego jego wspierania. W przeciwnym wypadku istnieje poważne ryzyko nie tylko niepowodzenia, lecz w najgorszym razie – także niepokojów społecznych.

1.3.

Zdaniem EKES-u, aby transformacja zakończyła się sukcesem, muszą być spełnione następujące warunki:

—	przedsiębiorstwa muszą mieć poczucie, że nie są obciążone nadmiernymi kosztami i że utrzymają konkurencyjność, nie tylko w UE,

—	doświadczenie transformacji powinno być znośne dla pracowników i trzeba umożliwić im dostosowanie się do nowych warunków pracy w sposób akceptowalny społecznie,

—	obywatelom zarówno w aglomeracjach, jak i na obszarach wiejskich należy zapewnić dostępność i mobilność po rozsądnych kosztach i na dobrych warunkach ogólnych.

1.4.

Chociaż wydaje się, że panuje powszechna zgoda co do celu na 2050 r., mniejsza jest zgodność co do przewidzianych dotychczas sposobów i środków jego osiągnięcia. Dotyczy to na przykład kwestii transportu ciężkiego, w przypadku którego możliwości elektryfikacji wydają się bardzo ograniczone, a dostępność paliw alternatywnych – niewystarczająca.

1.5.

Stosowanie energii odnawialnej w transporcie powinno uwzględniać różne rodzaje odnawialnych źródeł energii i ich różne źródła, aby zachować niezależność od wybranych dostawców i krajów. Należy również wziąć pod uwagę zależności związane z surowcami i komponentami wykorzystywanymi do produkcji samochodów elektrycznych.

1.6.

Rozwój multimodalności ma zasadnicze znaczenie dla jak najlepszego wykorzystania każdego typu transportu, w tym jego nowych bezemisyjnych rodzajów. Optymalizacja i koordynacja zdolności oraz cyfryzacja przyczynią się do tego, że transport stanie się spójnym systemem.

1.7.

Infrastruktura transportowa, a w szczególności infrastruktura do dystrybucji paliw alternatywnych, inwestycje i efektywność wykorzystania infrastruktury są warunkiem wstępnym zmian w transporcie, także w zakresie dostępności transportu, stosowania czystych paliw, integracji różnych rodzajów transportu, wdrażania innowacji i nowych rodzajów transportu. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) wskazuje na problem ze spójnością między harmonogramem wdrażania infrastruktury paliw alternatywnych i wodoru oraz wyznaczonymi terminami wdrożenia sieci TEN-T a faktem, że w prawodawstwie UE pomija się milczeniem obszary wiejskie nieobjęte siecią TEN-T.

1.8.

Aby umożliwić poszczególnym krajom rozwój zrównoważonego transportu, należy wziąć pod uwagę ich specyfikę i preferencje.

1.9.

Rozmaite czynniki zewnętrzne mogą zakłócać zrównoważony, wytyczony w dokumentach UE rozwój transportu, jednak zaplanowane zmiany należy wspierać i dążyć do osiągnięcia wyników w akceptowalny sposób.

1.10.

Zrównoważony społecznie transport musi być dostępny, sprzyjający włączeniu społecznemu i przystępny cenowo, aby uniknąć problemu ubóstwa związanego z mobilnością. EKES uważa, że transport publiczny ma kluczowe znaczenie w procesie transformacji. Jego integracyjny charakter umożliwia osiągnięcie celów środowiskowych i społecznych.

1.11.

Transformacja nie powiedzie się bez udziału pracowników, który obecnie w tym sektorze jest niewielki. Dlatego tak ważne jest, aby sektor transportu charakteryzował się wysoką jakością miejsc pracy, dzięki czemu praca w transporcie stanie się bardziej atrakcyjna. Dialog społeczny i rokowania zbiorowe mają w tym względzie kluczowe znaczenie.

1.12.

EKES podkreśla znaczenie szeroko zakrojonych konsultacji ze wszystkimi zainteresowanymi stronami oraz podnoszenia świadomości na wszystkich etapach transformacji.

2. Wprowadzenie

2.1.

Szwedzka prezydencja zwróciła się o sporządzenie opinii rozpoznawczej w sprawie przejścia na system transportu zrównoważony w perspektywie długoterminowej.

Opinię należy rozpatrywać w kontekście ambitnych celów Zielonego Ładu – ograniczenia emisji CO2 z transportu o 90 % do 2050 r. i 55 % do 2030 r. – których realizację rozpoczęto za pośrednictwem pakietu „Gotowi na 55”. Osiągnięcie tych celów przyczyni się również do poprawy bezpieczeństwa.

2.2.

Jak uzgodniono, do 2030 r. należy osiągnąć redukcję o 55 % w przypadku samochodów osobowych i o 50 % w przypadku samochodów dostawczych, a do 2035 r. ograniczenie o 100 % w przypadku nowych samochodów osobowych i dostawczych. Komisja ma zaproponować dopuszczenie pojazdów napędzanych paliwami bezemisyjnymi po 2035 r., a w 2026 r. ocenić społeczne i gospodarcze skutki umowy.

Kolejne kluczowe propozycje mające znaczenie dla części pakietu „Gotowi na 55” dotyczącej transportu, co do których osiągnięto porozumienia trójstronne, dotyczą handlu uprawnieniami do emisji, który obejmuje transport drogowy, lotniczy i morski, przeglądu dyrektywy w sprawie paliw odnawialnych oraz rozporządzenia w sprawie infrastruktury paliw odnawialnych (AFIR).

2.3.

W grudniu 2021 r. przedstawiono wniosek dotyczący zmiany rozporządzenia w sprawie wytycznych dotyczących transeuropejskiej sieci transportowej (TEN-T) mający na celu szybsze i skuteczniejsze wdrożenie sieci oraz promowanie zrównoważoności, a także komunikat w sprawie mobilności w miastach oraz wniosek w sprawie komunikacji IT. Wspólne podejście do wniosku dotyczącego TEN-T zostało uzgodnione na posiedzeniu Rady ds. Transportu w grudniu 2022 r.

2.4.

Program prac Komisji na 2023 r. przewiduje pakiet dotyczący ekologizacji transportu towarowego, obejmujący zmiany dyrektywy w sprawie obciążeń i wymiarów pojazdów ciężkich oraz dyrektywy w sprawie transportu kombinowanego.

2.5.

W marcu 2023 r. Komisja przedstawiła komunikat w sprawie Europejskiego Banku Wodoru, w którym skupiła się na finansowaniu.

2.6.

Na 2023 r. zaplanowano komunikat w sprawie wspólnej europejskiej przestrzeni danych dotyczących mobilności.

2.7.

Porozumienia osiągnięte w ramach trwających rozmów trójstronnych w sprawie pakietu „Gotowi na 55” mogą mieć decydujący wpływ na możliwości osiągnięcia celów Zielonego Ładu wyznaczonych na 2050 r. Dotyczy to również wyżej wymienionych wniosków planowanych na 2023 r., a ich ostateczny kształt leży w gestii współprawodawców. Dla powodzenia transformacji szczególnie ważne jest znalezienie skutecznego sposobu zarządzania okresem przejściowym zarówno w odniesieniu do rozwoju technicznego i rozwoju systemów, jak i do aspektów społecznych.

3. Uwagi ogólne

3.1.

Transport obejmuje wiele kwestii i wiele z nich jest specyficznych dla poszczególnych rodzajów transportu. Kluczowe elementy wdrożenia i, w stosownych przypadkach, przyspieszenia transformacji transportu obejmują zasadniczo: redukcję emisji, rozwój odnawialnych źródeł energii, cyfryzację, poprawę efektywności i alternatywne środki transportu w ramach mobilności miejskiej. Te elementy oraz dostępność odpowiedniej infrastruktury dla paliw wydają się wspólne dla wszystkich rodzajów transportu, zarówno dla transportu towarów, jak i pasażerskiego. Ważne jest zapewnienie odpowiednich zasobów – prywatnych lub publicznych – na badania i rozwój pojazdów bezemisyjnych i niskoemisyjnych, paliw odnawialnych i rozwiązań cyfrowych dla transportu.

3.2.

Wszystkie stosowne przepisy muszą być jak najbardziej spójne z celami zielonej transformacji i promować redukcję emisji, ale tak, by nie szkodzić interesom społecznym pracowników.

3.3.

Trzeba zwrócić należytą uwagę na znaczne skutki społeczne transformacji transportu, zarówno dla pracowników, jak i użytkowników, zapobiegać negatywnym konsekwencjom dla pracowników, a jednocześnie zapewnić dostępność i przystępność cenową transportu dla użytkowników oraz wydajne łańcuchy logistyczne po rozsądnych cenach. Od właściwych rozwiązań tych kwestii będzie zależeć, czy przejście na nowy system transportowy zostanie zaakceptowany przez pracowników, ogół społeczeństwa i przedsiębiorstwa.

3.4.

Biorąc pod uwagę bardzo wysoki poziom ambicji oraz to, że popyt na transport będzie rosnąć i do 2050 r. ma osiągnąć poziom ponad dwukrotnie wyższy niż obecnie, niezbędne staje się dobre i wiarygodne zarządzanie transformacją. Środki wykonawcze muszą być wykonalne – i tak też powinny być postrzegane, zaś na rynku muszą pojawić się właściwe sygnały.

3.5.

Owa wiarygodność będzie również potrzebna, by przekonać społeczeństwo do zmiany nawyków i stylu życia zgodnie z celami transformacji, np. do inwestowania w pojazdy z nowymi układami napędowymi, preferowania wspólnego korzystania z samochodów, częstszego korzystania z transportu zbiorowego i z aktywnych sposobów mobilności, takich jak jazda na rowerze czy chodzenie pieszo, zwłaszcza w miastach. Natomiast przedsiębiorstwa transportu towarowego trzeba będzie zachęcić do wymiany informacji w celu zwiększenia możliwości efektywnego wykorzystania zasobów poprzez dzielenie się mocą.

3.6.

Ważne jest podnoszenie świadomości, a także monitorowanie takich działań informacyjnych, aby zagwarantować ich skuteczność. Istotne znaczenie mają tu organizacje społeczeństwa obywatelskiego i odpowiednie zainteresowane strony.

3.7.

Urbanizacja i rozwój handlu elektronicznego będą oznaczać zmianę potrzeb transportowych i wzorców transportu, co opisano na przykład we wspomnianym wyżej wniosku dotyczącym TEN-T oraz w komunikacie w sprawie mobilności w miastach. Obszary miejskie stanowią dobry kontekst do promowania aktywnych i ekologicznych rodzajów mobilności oraz ekologicznych rozwiązań w zakresie transportu towarowego.

3.8.

W Unii Europejskiej składającej się z 27 państw członkowskich, w których elementy takie jak przyroda, demografia, gęstość zaludnienia, ogólne warunki życia oraz poziom kosztów dla przedsiębiorstw znacznie się różnią, ze względów praktycznych i dla zapewnienia wykonalności być może trzeba uznać, że rozwiązania uniwersalne niekoniecznie odpowiadają wszystkim, oraz zachować elastyczność i akceptować różne rozwiązania, o ile w praktyce nie zakłócają one funkcjonowania rynku wewnętrznego. Przykładem może być całkowita wielkość zespołów pojazdów lub zakres, w jakim produkty leśne mogą być wykorzystywane do produkcji biopaliw, oraz udział biopaliw w ogólnej ofercie energii odnawialnej dla transportu.

3.9.

Neutralność technologiczna powinna być nadrzędną zasadą przy opracowywaniu i wdrażaniu rozwiązań na szczeblu unijnym i krajowym, aby umożliwić uwzględnienie specyfiki krajowej.

3.10.

W ciągu ostatnich kilku lat Europa mierzyła się z sytuacjami kryzysowymi mającymi wpływ na funkcjonowanie systemu transportowego, takimi jak pandemia COVID-19, która dotknęła transport pasażerski i utrudniała funkcjonowanie połączeń transportu towarowego. Wojna w Ukrainie i wynikające z niej sankcje miały znaczny wpływ na dostępność i ceny energii, w tym w odniesieniu do paliw dla transportu. Nie można wykluczyć, że problemy energetyczne i ceny energii wpłyną na możliwości rozwoju paliw odnawialnych, a przy tym stworzą warunki sprzyjające np. rozwojowi transportu zbiorowego.

3.11.

To pokazuje, jak ważne jest unikanie zależności od jednego dostawcy źródła energii.

Wymogi dotyczące emisji CO2 – paliwa odnawialne oraz rodzaje napędu – dostępność i opcje

3.12.

Komisja Europejska koncentruje się na energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych i zielonym wodorze jako głównych źródłach energii. W osiągniętym niedawno porozumieniu w kwestii dyrektywy w sprawie energii ze źródeł odnawialnych określono minimalny ogólny udział energii ze źródeł odnawialnych na 2030 r. na poziomie 42,5 %, przy czym odnośnie do transportu – na poziomie 29 %, włączając w to wiążący wspólny cel cząstkowy dotyczący 5,5 % zaawansowanych biopaliw/paliw odnawialnych pochodzenia niebiologicznego, przy minimalnym wymogu 1 % paliw odnawialnych pochodzenia niebiologicznego. To z kolei wiąże się z poprawkami do rozporządzenia w sprawie użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa (LULUCF), które ogranicza wykorzystywanie produktów leśnych do produkcji biopaliw oraz wykorzystanie odpadów z biomasy w rolnictwie i przemyśle spożywczym do produkcji paliw. Jest to ważny element ogólnego rozwiązania w zakresie dostaw energii, podobnie jak w przypadku energii geotermalnej i nowych paliw lotniczych.

3.13.

Przyszły wniosek dotyczący ograniczenia emisji CO2 z pojazdów ciężkich kieruje uwagę na ewentualne ograniczenia napędu elektrycznego, w szczególności w transporcie na duże odległości, a także na kwestię wystarczających dostaw paliw alternatywnych dla takich pojazdów i całkowitego kosztu ich posiadania. W tym kontekście przemysł motoryzacyjny poruszył kwestię alternatywnego wariantu dotyczącego rozwoju niskoemisyjnych paliw kopalnych jako sposobu zmniejszenia emisji bez konieczności odnawiania parków pojazdów i posiadania specjalnej infrastruktury. Połączona strategia oparta na obu filarach prawdopodobnie zapewni optymalny sposób osiągnięcia tego celu. Umożliwiłaby ona szybki rozwój paliw niskoemisyjnych i bezemisyjnych, w tym różnych rodzajów wodoru, oraz nieodłączne możliwości redukcji emisji w tych segmentach transportu, w których elektryfikacja nie jest obecnie opcją.

3.14.

EKES zaleca również bardziej kompleksową metodę oceny emisji CO2 z pojazdów, a mianowicie zastąpienie obecnej metody „od zbiornika paliwa do koła pojazdu” metodą „od źródła do koła”, która stanowi lepszą podstawę oceny emisji CO2.

3.15.

Kluczową kwestią jest dostępność infrastruktury do dystrybucji odnawialnych źródeł energii i wodoru, niezbędnej do korzystania z odnawialnych źródeł energii w transporcie, przy czym odnosi się to także do znacznej mocy potrzebnej dla pojazdów ciężkich. W porozumieniu trójstronnym w sprawie rozporządzenia AFIR określono m.in. cele w zakresie wdrożenia infrastruktury dla samochodów osobowych, samochodów dostawczych i pojazdów ciężkich w ramach bazowej i kompleksowej sieci TEN-T począwszy od 2025 r., a dla wodoru od 2030 r. W przypadku pojazdów ciężkich pełny zasięg infrastruktury zostanie zapewniony w 2030 r. Może to prowadzić do problemów ze spójnością, ponieważ sieć bazowa TEN-T zostanie ukończona do 2040 r., a sieć kompleksowa do 2050 r. Problemem może być również dostępność na obszarach wiejskich nieobjętych siecią TEN-T. W każdym razie częste opóźnienia w realizacji projektów infrastrukturalnych wskazują na konieczność zapewnienia priorytetowego charakteru inwestycji oraz skutecznego monitorowania.

Efektywność jako środek transformacji

3.16.

Efektywność poprawia zrównoważony charakter transportu. Można ją osiągnąć dzięki większej ładowności, udoskonalonej infrastrukturze, dzięki której transport staje się szybszy, lub ulepszonej infrastrukturze terminalowej umożliwiającej szybszy załadunek/rozładunek lub szybszą zmianę rodzaju transportu. Nowe technologie i nowe sposoby korzystania ze środków transportu, na przykład wspólne korzystanie z samochodów osobowych, mogą w szczególności zmniejszyć natężenie ruchu miejskiego. Możliwości korzystania z rozwiązań poprawiających efektywność nie powinny być uzależnione na przykład od ekologicznych właściwości pojazdu, ponieważ ograniczyłoby to zakres odpowiedniej poprawy zrównoważoności.

3.17.

Oznacza to na przykład, że zwiększona ładowność wynikająca z akceptowania większych i cięższych pojazdów lub zespołów pojazdów nie powinna być uwarunkowana ekologicznymi właściwościami pojazdu, takimi jak bezemisyjność, ani też nie powinna być powiązana z konkretnym użytkowaniem.

3.18.

Równie ważne jest jednak, by zapewnić pojazdom, samolotom czy statkom niskoemisyjnym i bezemisyjnym równe warunki działania dzięki przepisom technicznym gwarantującym im w miarę możliwości taką samą ładowność jak innym pojazdom, statkom i samolotom. Większe korzystanie z paliw niekopalnych wymaga ambitnych celów w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa inwestorom.

3.19.

Cyfryzacja jest kolejnym ważnym sposobem poprawy efektywności. Wymiana informacji między przedsiębiorstwami mogłaby przyczynić się do poprawy wydajności, umożliwić integrację środków transportu i koordynację działań, a tym samym poprawić zrównoważoność.

Multimodalność a transformacja

3.20.

Ponieważ kluczowym elementem Zielonego Ładu jest poprawa zrównoważonego charakteru wszystkich rodzajów transportu, każdy z nich może być postrzegany jako część systemu. W związku z tym celem powinno być raczej promowanie wydajnej i płynnej multimodalności, w ramach której każdy rodzaj transportu może dążyć do jak najlepszych wyników, co pozwoli poprawić ogólną zrównoważoność. Optymalizacja i koordynacja zdolności oraz cyfryzacja przyczynią się do tego, że rodzaje transportu staną się łącznie spójnym systemem. Dostęp do sieci powinien być równy dla wszystkich rodzajów transportu i należy ułatwić multimodalność. Każdy rodzaj transportu należy traktować na równi z innymi i umożliwić korzystanie z modernizacji w celu poprawy efektywności i przyczynienia się do dekarbonizacji oraz bardziej zrównoważonego i odpornego sektora transportu.

Nadrzędne podejście

3.21.

Jeśli chodzi o poprawę zrównoważoności, podstawowym podejściem powinno być optymalne wykorzystanie dostępnych i funkcjonujących rozwiązań. Z pewnością należy przeznaczyć środki na opracowanie nowych i innowacyjnych rozwiązań w sposób neutralny pod względem technologicznym. Równie ważne jest, aby nie utrudniać korzystania z już dostępnych opcji. Transformacja transportu musi być wiarygodna i realistyczna oraz przynieść wymierne rezultaty.

3.22.

Rozwiązania, które należy opracować, powinny być zatem społecznie wiarygodne i możliwe do zaakceptowania. Oznacza to, że należy opracować konkretne i skoordynowane plany, będące przedmiotem dialogu społecznego między zainteresowanymi stronami na temat tego, jak umożliwić pracownikom dostosowanie się do nowych wymogów w zakresie kompetencji i jak mogą uniknąć oni przejściowego bezrobocia.

3.23.

Ważne jest, aby rozwiązania były realistyczne finansowo. Oznacza to, że na przykład koszty wykorzystywania paliw niskoemisyjnych lub bezemisyjnych muszą być możliwe do udźwignięcia przez konsumentów pod względem finansowym i umożliwiać prowadzenie działalności na akceptowalnym poziomie zysku dla operatorów komercyjnych. Bezpośrednie wsparcie finansowe to rozwiązanie, którego należy unikać. Lepszym pomysłem jest przyznanie ulg podatkowych konsumentom lub przedsiębiorstwom inwestującym w zrównoważone rozwiązania.

3.24.

Ważna jest rola systemu zamówień publicznych jako środka promowania celów zrównoważonego rozwoju przy dokonywaniu inwestycji publicznych. Należy promować wprowadzenie szczególnego wymogu zgodności z prawem pracy. Unijne współfinansowanie transportu powinno być dostosowane do krajowych polityk i planowania, zgodnie z ramami UE.

3.25.

Bezpieczeństwo i ochrona mają zasadnicze znaczenie dla każdego zrównoważonego systemu transportu. Mają one wpływ na wszystkich użytkowników transportu i usługodawców. W związku z tym normy muszą być stale ulepszane we wszystkich rodzajach transportu.

Uczestnictwo i konsultacje

3.26.

Dla udanej zielonej transformacji ważne jest osiągnięcie konsensusu w drodze dialogu społecznego i szeroko zakrojonych konsultacji ze wszystkimi zainteresowanymi stronami i ogółem społeczeństwa. Podejście to pomoże określić problemy, znaleźć rozwiązania możliwe do zaakceptowania dla wszystkich zainteresowanych oraz zbudować zaufanie do planowanych działań i zdobyć ogólne poparcie dla nich. Należy je postrzegać jako niezbędny warunek powodzenia w negocjowaniu złożonego procesu transformacji sektora transportu oraz poprawy przejrzystości procedur legislacyjnych i jakości prawodawstwa.

3.27.

EKES podkreśla potrzebę ścisłego zaangażowania zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w inicjatywy promujące zrównoważony transport i sugeruje dalszy rozwój współpracy ze wszystkimi zainteresowanymi stronami na wczesnym etapie.

4. Uwagi szczegółowe

Aspekty społeczne – dostępność transportu

4.1.

Zrównoważony społecznie transport musi być dostępny, sprzyjający włączeniu społecznemu, bezpieczny i przystępny cenowo, aby uniknąć ubóstwa związanego z mobilnością. Musi odpowiadać szczególnym potrzebom różnych grup, np. kobiet. Dostępność oznacza między innymi odpowiednie planowanie terytorialne, także w odniesieniu do interakcji między aglomeracjami i otaczającymi je obszarami wiejskimi, z należytym uwzględnieniem specjalnych rozwiązań dla osób starszych i osób o ograniczonej możliwości poruszania się (ruchome chodniki, kolejki linowo-terenowe itp.). Należy poprawić ofertę ekologicznego transportu w turystyce miejskiej. EKES podkreśla potrzebę promowania i opracowywania planów zrównoważonej mobilności miejskiej.

4.2.

EKES wzywa do zwrócenia szczególnej uwagi na korzystające z transportu kobiety, aby przyczyniać się do równouprawnienia płci, m.in. poprzez skupienie się na bezpieczeństwie w transporcie publicznym.

4.3.

Trzeba wspierać wspólny i aktywny transport, w szczególności w miastach, w tym promować ekologiczne rodzaje transportu wykorzystujące inteligentne systemy transportowe, pojęcie mobilności jako usługi i poprawę bezpieczeństwa ruchu drogowego. Należy wziąć pod uwagę kwestie jakości życia, takie jak konieczność ograniczenia zanieczyszczenia hałasem.

4.4.

EKES uważa, że transport publiczny ma kluczowe znaczenie w procesie transformacji. Jego integracyjny charakter umożliwia osiągnięcie celów środowiskowych i społecznych. Można go uzupełnić rozwiązaniami w zakresie mikromobilności.

4.5.

Ceny transportu publicznego muszą być przystępne i sprawiedliwe, a jednocześnie nie prowadzić do zmniejszania liczby połączeń czy liczebności personelu oraz należycie uwzględniać interesy wszystkich zainteresowanych stron. Transport publiczny, jako usługa publiczna, nie może opierać się wyłącznie na potrzebie rentowności ani prowadzić do wykluczenia transportowego. Oznacza to uzasadnioną społecznie potrzebę utrzymywania nierentownych połączeń w celu zachowania spójności społecznej, na przykład poprzez obowiązek świadczenia usługi publicznej. Może to wymagać, aby odpowiedni poziom eksploatacji był utrzymywany przy wykorzystaniu napędu spalinowego.

Aspekty społeczne – pracownicy

4.6.

Głównym problemem sektora transportu jest niedobór zasobów ludzkich, który może stanowić przeszkodę dla rozwoju tego sektora, w tym dla planowanej zielonej transformacji. W tym kontekście trzeba zwrócić się uwagę na konieczność zapewnienia zadowalających warunków pracy i godziwych płac w tym sektorze, także dla osób pracujących za pośrednictwem platform internetowych. Chociaż stosunki pracy należą do kompetencji krajowych, należy jednak zwrócić uwagę na możliwości rokowań zbiorowych, jeśli chodzi o osiągnięcie na szczeblu krajowym i ponadnarodowym porozumienia w sprawie atrakcyjnych warunków pracy w sektorze transportu, w tym odpowiednich wynagrodzeń oraz bezpieczeństwa i higieny pracy.

4.7.

Nowe technologie mogą stworzyć nowe możliwości w tym zakresie. Istotne jest też znaczenie szkoleń i uczenia się przez całe życie, w szczególności jako metod umożliwiających pracownikom dotrzymanie kroku nowym wymogom w zakresie kompetencji wynikającym z zielonej transformacji, w tym cyfryzacji sektora.

4.8.

Środki, o jakich mowa w pkt 4.3 i 4.5 powyżej, zapewnią sektorowi atrakcyjny wizerunek i przyciągną do niego młodych ludzi i kobiety.

Bruksela, dnia 27 kwietnia 2023 r.

Oliver RÖPKE

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

29.6.2023

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 228/87

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący zalecenia Rady w sprawie wzmacniania dialogu społecznego w Unii Europejskiej”

(COM(2023) 38 final – 2023/0012 (NLE))

oraz „Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów »Wzmacnianie dialogu społecznego w Unii Europejskiej: wykorzystanie jego pełnego potencjału do zarządzania sprawiedliwymi transformacjami«”

(COM(2023) 40 final)

(2023/C 228/12)

Sprawozdawca:	Pekka RISTELÄ
Współsprawozdawczyni:	Marija MINCZEWA

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 8.3.2023
Podstawa prawna	Artykuł 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	3.4.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	179/52/17

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji w sprawie wzmacniania dialogu społecznego w Unii Europejskiej („komunikat”) oraz wniosek Komisji dotyczący zalecenia w sprawie wzmacniania dialogu społecznego w Unii Europejskiej („zalecenie”).

1.2.

Dialog społeczny na szczeblu krajowym i europejskim odgrywa znaczącą rolę w kształtowaniu polityki gospodarczej, polityki w dziedzinie pracy i polityki społecznej, które propagują pozytywną konwergencję warunków życia i pracy we wszystkich państwach członkowskich. EKES w pełni zgadza się z poglądem, że dialog społeczny może być korzystnym narzędziem stymulowania odporności gospodarczej i społecznej, konkurencyjności oraz zrównoważonego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu.

1.3.

Nie należy jednak przyjmować pozytywnych wyników dialogu społecznego za pewnik, gdyż dialogu społecznego nie można traktować po prostu jako instrumentu, który da się wdrożyć. Komisja powinna przyjrzeć się udanym modelom krajowym, regionalnym i sektorowym oraz zbadać, dzięki czemu odniosły sukces.

1.4.

EKES zgadza się ze stwierdzeniem zawartym w komunikacie, że należy zrobić więcej zarówno na szczeblu krajowym, jak i unijnym, aby wspierać zasięg rokowań zbiorowych. Chociaż w zaleceniu wymieniono istotne czynniki wpływające na zwiększenie zasięgu rokowań zbiorowych, pomija się w nim bardzo ważną kwestię uwzględnioną w komunikacie, a mianowicie znaczenie sektorowych układów zbiorowych.

1.5.

EKES z zadowoleniem przyjmuje to, że celem zalecenia jest poprawa trójstronnego dialogu społecznego zarówno na szczeblu europejskim, jak i krajowym. Zauważa jednocześnie, że w niektórych państwach członkowskich trójstronny wymiar dialogu społecznego ma raczej charakter formalny niż faktyczne znaczenie. Uważa, że do zapewnienia skutecznych i wysokiej jakości konsultacji z krajowymi partnerami społecznymi mogłoby przyczynić się ustanowienie wspólnych, skutecznych ram, które należałoby wdrożyć na szczeblu krajowym w celu zaangażowania partnerów społecznych. Państwa członkowskie powinny również mieć obowiązek dołączania wyników konsultacji z partnerami społecznymi do krajowych programów reform i inwestycji. W wypadku gdy ci partnerzy nie zostaną faktycznie zaangażowani, Komisja powinna podjąć działania.

1.6.

EKES jest zaniepokojony niejasną sytuacją w zakresie wdrażania umów między partnerami społecznymi za pośrednictwem dyrektyw Rady. Istnieje ryzyko, że – jeśli nie zadba się o jasność, przejrzystość i przewidywalność – znaczny zakres uznaniowości Komisji Europejskiej w tej dziedzinie będzie w sposób niezamierzony zniechęcać partnerów społecznych do negocjowania tego rodzaju umów. EKES ponownie apeluje więc do Komisji o omówienie tej kwestii z partnerami społecznymi.

1.7.

2. Uwagi ogólne

2.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji w sprawie wzmacniania dialogu społecznego w Unii Europejskiej („komunikat”) oraz wniosek Komisji dotyczący zalecenia w sprawie wzmacniania dialogu społecznego w Unii Europejskiej („zalecenie”).

2.2.

Jak zauważono w opinii EKES-u SOC/644 (1), dialog społeczny na szczeblu krajowym i europejskim odgrywa znaczącą rolę w kształtowaniu polityki gospodarczej, polityki w dziedzinie pracy i polityki społecznej, które propagują pozytywną konwergencję warunków życia i pracy we wszystkich państwach członkowskich, a także w reagowaniu na wyzwania w dziedzinie pracy, przed którymi stoi Europa.

2.3.

Jak stwierdzono w komunikacie, partnerzy społeczni dysponują niezrównaną wiedzą i doświadczeniem w zakresie zatrudnienia i sytuacji społecznej w terenie. Ich wkład może zapewnić właściwą równowagę między interesami pracowników i pracodawców oraz poprawić akceptowalność i skuteczność polityki i ustawodawstwa. Komisja słusznie zauważa również, że partnerzy społeczni odgrywają wyjątkową rolę w porównaniu z innymi zainteresowanymi stronami.

2.4.

2.5.

EKES podkreślał już wcześniej (2), że jedną z głównych funkcji dialogu społecznego, w szczególności rokowań zbiorowych, jest przyczynianie się do kształtowania środowiska biznesowego i zarządzania zmianami w życiu zawodowym dzięki dostarczaniu informacji, przewidywaniu, partycypacji i wprowadzaniu ułatwień z myślą o budowaniu wzajemnego zaufania między partnerami społecznymi na wszystkich szczeblach.

2.6.

EKES w pełni zgadza się z poglądem, że dialog społeczny może być korzystnym narzędziem stymulowania odporności gospodarczej i społecznej, konkurencyjności oraz zrównoważonego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu. Nie należy jednak przyjmować pozytywnych wyników dialogu społecznego za pewnik, gdyż dialogu społecznego nie można traktować po prostu jako instrumentu, który da się wdrożyć. Komisja powinna przyjrzeć się udanym modelom krajowym, regionalnym i sektorowym oraz zbadać, dzięki czemu odniosły sukces. Dzielenie się wiedzą i wzajemna ocena między państwami członkowskimi mogłyby również przyczynić się do poprawy sytuacji w krajach, w których dialog społeczny jest słaby.

2.7.

Aby dalej wspierać partnerów społecznych w angażowaniu się w dialog społeczny, w poprawie zasięgu umów zbiorowych i we wdrażaniu porozumień w sprawie dialogu społecznego, zarówno na szczeblu unijnym, jak i krajowym, ważne jest, aby partnerzy społeczni w krajach, w których dialog społeczny jest obecnie słabszy, mieli dostęp do dodatkowego wsparcia w zakresie budowania zdolności. Dotyczy to w szczególności Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS+), w przypadku którego ważne byłoby rozróżnienie między wsparciem na rzecz budowania zdolności dla partnerów społecznych i dla szeroko rozumianego społeczeństwa obywatelskiego. Rozróżnienie to należy wprowadzić w rozporządzeniu w sprawie EFS+ i rozporządzeniu w sprawie wspólnych przepisów na następny okres finansowy. Zarazem trzeba znaleźć lepsze rozwiązania finansowe dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

2.8.

Jak uznała Komisja Europejska, dialog społeczny odgrywał wiodącą rolę w opracowywaniu i wdrażaniu polityk ograniczających skutki pandemii w świecie pracy. Partnerzy społeczni odgrywają również ważną rolę w przeciwdziałaniu dalekosiężnym skutkom rosyjskiej wojny napastniczej przeciwko Ukrainie, gdyż ułatwiają osobom przesiedlonym z Ukrainy, a także innym uchodźcom i migrantom integrację na rynku pracy. Partnerzy społeczni wnoszą ponadto istotny wkład w znajdowanie trwałych rozwiązań, jeśli chodzi o dostosowanie wynagrodzeń i układów zbiorowych w odpowiedzi na kryzys związany z kosztami utrzymania i wysoki poziom inflacji.

2.9.

EKES uznał (3), że skuteczny dialog społeczny musi obejmować:

—	reprezentatywnych i prawowitych partnerów społecznych posiadających wiedzę, możliwości techniczne i dostęp do odpowiednich informacji w odpowiednim czasie, aby móc w nim uczestniczyć,

—	wolę polityczną i zobowiązanie do zaangażowania się w dialog społeczny,

—	poszanowanie podstawowych prerogatyw i autonomii partnerów społecznych oraz wolności zrzeszania się i rokowań zbiorowych, a także sprzyjające ramy prawne i instytucjonalne wspierające procesy dialogu społecznego wraz z dobrze funkcjonującymi instytucjami.

EKES docenia fakt, że wszystkie te elementy zostały uwzględnione w omawianej inicjatywie Komisji.

2.10.

Jednocześnie w całej UE nadal istnieją przykłady, w których dialog społeczny jest słaby i funkcjonuje w nieprzychylnym środowisku. Niekiedy ramy prawne nie zapewniają partnerom społecznym miejsca do negocjacji. Osłabia to pozycję partnerów społecznych, ale również zmniejsza ich zdolność do angażowania się w rokowania zbiorowe i przyciągania nowych członków. Otwarte, przejrzyste, ustalone wcześniej obiektywne kryteria określania reprezentatywności organizacji partnerów społecznych, przyjęte w porozumieniu z nimi i niepowodujące nadmiernych obciążeń administracyjnych, są kluczowe dla państw członkowskich, które wciąż nie mają długich tradycji. Jednocześnie istnieje duża różnorodność praktyk krajowych (w tym wzajemne uznawanie się organizacji partnerów społecznych), które należy uszanować.

2.11.

EKES zgadza się ze stwierdzeniem ujętym w komunikacie, że należy uczynić więcej zarówno na szczeblu krajowym, jak i unijnym, aby wspierać zasięg rokowań zbiorowych (4), i w związku z tym z zadowoleniem przyjmuje zawarte w zaleceniu odniesienia do różnych środków służących osiągnięciu tego celu, takich jak: usunięcie instytucjonalnych lub prawnych barier dla dialogu społecznego i rokowań zbiorowych, obejmujących nowe formy pracy lub nietypowe zatrudnienie; zapewnienie negocjującym stronom swobody decydowania o kwestiach będących przedmiotem negocjacji; zadbanie o to, aby każda możliwość odstępstwa od układów zbiorowych była uzgodniona między partnerami społecznymi i ograniczona w odniesieniu do warunków, w których może mieć zastosowanie; oraz zapewnienie i wdrożenie systemu egzekwowania układów zbiorowych.

2.12.

Chociaż w zaleceniu wymieniono te istotne czynniki wpływające na zwiększenie zasięgu rokowań zbiorowych, pomija się w nim bardzo ważną kwestię uwzględnioną w komunikacie, a mianowicie znaczenie sektorowych układów zbiorowych. Jak zauważono w komunikacie, zasięg rokowań zbiorowych jest wysoki (ponad 50 %) tylko w państwach, w których obowiązuje co najmniej pewna forma rokowań sektorowych. Tę współzależność dostrzeżono również w niedawnej dyrektywie w sprawie adekwatnych wynagrodzeń minimalnych (dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2041 (5)), zgodnie z którą państwa członkowskie promują budowanie i wzmacnianie zdolności partnerów społecznych do angażowania się w rokowania zbiorowe w sprawie ustalania wynagrodzeń, w szczególności na szczeblu sektorowym lub międzybranżowym.

2.13.

Jednocześnie ważne jest zachowanie dobrowolnego charakteru rokowań zbiorowych i stworzenie odpowiednich warunków, aby proces ten był atrakcyjny i przynosił obopólne korzyści. Proces ten musi być jak najbardziej inkluzywny. Trzeba też wprowadzić skuteczne systemy rozstrzygania sporów. W państwach członkowskich należy opracować z udziałem partnerów społecznych mechanizmy monitorowania zakresu układów zbiorowych.

2.14.

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że zalecenie ma na celu poprawę trójstronnego dialogu społecznego zarówno na szczeblu europejskim, jak i krajowym, odnosząc się m.in. do znaczenia, jakie mają: przeznaczenie wystarczającej ilości czasu na konsultacje w całym procesie kształtowania polityki, zapewnienie odpowiednich ram instytucjonalnych oraz zapewnienie dostępu do istotnych informacji niezbędnych do uczestnictwa w dialogu społecznym.

2.15.

EKES podkreśla, że w niektórych państwach członkowskich trójstronny wymiar dialogu społecznego ma raczej charakter formalny niż faktyczne znaczenie. Dzięki odpowiedniemu wdrożeniu i monitorowaniu zalecenie może stanowić ważny krok naprzód w kierunku poprawy tej sytuacji. Wspieranie trójstronnego dialogu na szczeblu europejskim miałoby szczególne znaczenie w odniesieniu do aspektów związanych z zatrudnieniem i ochroną socjalną, na przykład poprzez należyte uwzględnienie utworzenia trójstronnych komitetów doradczych zajmujących się tymi kwestiami.

2.16.

W swoich wcześniejszych opiniach EKES zalecał na przykład odpowiednie zaangażowanie partnerów społecznych w opracowywanie i wdrażanie krajowych planów odbudowy oraz zalecał lepszą współpracę między partnerami społecznymi a Komisją Europejską w celu zapewnienia spójnego wykorzystania zasobów europejskich (6). Należy również zapewnić lepsze zaangażowanie innych organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

2.17.

EKES zgadza się z Komisją co do znaczenia europejskich porozumień w sprawie dialogu społecznego jako jednego z najważniejszych wyników dialogu społecznego UE. Przyjmuje również do wiadomości apel Komisji do europejskich partnerów społecznych o wynegocjowanie i zawarcie większej liczby umów między partnerami społecznymi, podkreślając jednocześnie, że sami partnerzy społeczni zdecydują, czy i w jakich kwestiach należy podjąć negocjacje. Jest to podstawowy aspekt ich autonomii.

2.18.

Jednocześnie EKES jest zaniepokojony niejasną sytuacją w zakresie wdrażania umów między partnerami społecznymi za pośrednictwem dyrektyw Rady. Bez bardziej przejrzystego procesu szeroki zakres uznaniowości Komisji Europejskiej w tej sprawie, możliwy dzięki niedawnym orzeczeniom Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (7), w sposób niezamierzony może zniechęcać partnerów społecznych do negocjowania tego rodzaju umów.

2.19.

Z tego względu EKES ponawia swój apel do Komisji o omówienie tej kwestii z partnerami społecznymi, z poszanowaniem ich autonomii i zgodnie z procedurą określoną w art. 155 TFUE. Ponownie apeluje również do Komisji o przedstawienie jasnych i przejrzystych kryteriów dotyczących wdrażania sektorowych porozumień partnerów społecznych (8).

3. Uwagi szczegółowe

3.1. Uwagi szczegółowe dotyczące komunikatu

3.1.1.

W komunikacie tym Komisja proponuje wsparcie i doradztwo prawne ze strony służb Komisji dla negocjujących partnerów społecznych, w szczególności w kwestiach, które mogłyby mieć negatywny wpływ na wdrażanie umowy za pomocą prawa UE. Co istotne, partnerzy społeczni muszą wspólnie uzgodnić, czy takie doradztwo i wsparcie są konieczne w kontekście prowadzonych przez nich negocjacji.

3.1.2.

Komisja odnosi się również do praktyki, potwierdzonej wyrokiem Trybunału w sprawie C-928/19 P, polegającej na ocenie między innymi stosowności wdrożenia wynegocjowanej umowy między partnerami społecznymi za pośrednictwem prawa UE. Zauważa, że w tym obszarze można by przeprowadzić ocenę skutków. Zobowiązuje się do poinformowania odpowiednich partnerów społecznych w terminie trzech miesięcy o swoich wstępnych rozważaniach, w tym ewentualnie o tym, czy przeprowadzona zostanie ocena skutków.

3.1.3.

Chociaż EKES uznaje wartość wsparcia i doradztwa oferowanego przez Komisję oraz zobowiązanie do przestrzegania pewnych terminów w przeprowadzaniu ocen, środki te nie są wystarczające, by zapewnić procesowi jasność, przejrzystość i przewidywalność, których potrzebują partnerzy w negocjacjach.

3.1.4.

EKES podkreśla znaczenie odpowiednich ram wsparcia dla sektorowego dialogu społecznego i przyjmuje do wiadomości list otwarty europejskich sektorowych partnerów społecznych (9). Obawy organizacji sektorowych dotyczące finansowania i organizacji komitetów sektorowego dialogu społecznego zasługują na poważne rozważenie.

3.1.5.

3.1.6.

W kontekście europejskiego semestru na rzecz koordynacji polityki gospodarczej i polityki zatrudnienia EKES z zadowoleniem przyjmuje uznanie przez Komisję, że partnerzy społeczni, jeżeli zostaną w odpowiednim czasie i w znaczący sposób zaangażowani na szczeblu unijnym i krajowym, odgrywają ważną rolę w zapewnianiu skutecznego opracowywania i wdrażania reform i inwestycji. Mimo że zorganizowany dialog z partnerami społecznymi na szczeblu UE jest regularnie przeprowadzany w kluczowych momentach cyklu semestru, na szczeblu krajowym rządy zbyt często jednak lekceważyły ich zaangażowanie, a jego skuteczność zależy w dużej mierze od dobrej woli rządów, a nie od ustalonych praktyk lub zasad.

3.1.7.

EKES zgadza się, że promowanie dialogu społecznego i rokowań zbiorowych jest ważne także w kontekście toczących się negocjacji w sprawie rozszerzenia, i z zadowoleniem przyjmuje wsparcie Komisji dla projektów mających na celu poprawę dialogu społecznego w krajach kandydujących lub potencjalnych krajach kandydujących. To samo dotyczy europejskiej polityki sąsiedztwa i unijnych partnerstw w strategii „Global Gateway”, w ramach których UE słusznie zobowiązuje się do utrzymania wysokich standardów w zakresie praw człowieka, praw socjalnych i praw pracowniczych.

3.2. Uwagi szczegółowe dotyczące zalecenia

3.2.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje to, że w zaleceniu respektuje się rolę i autonomię związków zawodowych i organizacji pracodawców w rokowaniach zbiorowych. EKES uważa za istotne, aby wyjaśnić, że pojęcie organizacji pracowników, o którym mowa w motywie 12, jest interpretowane zgodnie z orzecznictwem organów nadzorczych MOP-u (w szczególności konwencjami nr 98 i 154), oraz aby w motywie 12 usunąć słowo „zazwyczaj”. Ponadto, oprócz konwencji nr 135, w motywie 13 istotne byłoby odniesienie do konwencji MOP-u nr 98.

3.2.2.

EKES z zadowoleniem przyjmuje apel do państw członkowskich o zapewnienie systematycznego, znaczącego i terminowego zaangażowania partnerów społecznych w opracowywanie i wdrażanie strategii politycznych, zwłaszcza tych dotyczących europejskiego semestru i Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF). EKES uważa, że do zapewnienia skutecznych i wysokiej jakości konsultacji mogłoby przyczynić się ustanowienie wspólnych, skutecznych ram, które należałoby wdrożyć na szczeblu krajowym w celu zaangażowania partnerów społecznych oraz organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

3.2.3.

Jeżeli chodzi o europejski semestr, państwa członkowskie powinny mieć obowiązek dołączania wyników konsultacji z partnerami społecznymi oraz ich stanowiska lub wkładu do krajowych planów reform i inwestycji. Dotyczy to również, w stosownych przypadkach, EFS+ i innych funduszy spójności, z pełnym poszanowaniem zasady partnerstwa. We wszystkich przypadkach istotne jest, aby partnerzy społeczni byli skutecznie zaangażowani i aby nie sprowadzało się to do czystej formalności. Ponadto w przypadku osłabienia dialogu społecznego lub braku znaczącego zaangażowania na szczeblu krajowym Komisja powinna podjąć działania: np. można by wstrzymać się z zatwierdzeniem umów partnerstwa lub projektów planów.

3.2.4.

W motywach zalecenia spostrzega się, że dyrektywy UE w sprawie zamówień publicznych (10) zobowiązują państwa członkowskie do przestrzegania prawa organizowania się i rokowań zbiorowych. EKES uważa, że kwestia ta, ściśle związana z celem zwiększenia zasięgu rokowań zbiorowych, powinna zostać uwzględniona w rzeczywistych zaleceniach dla państw członkowskich.

3.2.5.

W zaleceniu zauważono, że należy wzmocnić zdolności krajowych partnerów społecznych w niektórych państwach członkowskich w celu wdrożenia unijnych autonomicznych umów między partnerami społecznymi na szczeblu krajowym. EKES uważa, że większe wsparcie w tym zakresie (w tym za pośrednictwem EFS+) pomogłoby wypromować wyniki dialogu społecznego UE na szczeblu krajowym i usprawniłoby proces wdrażania w terenie.

3.2.6.

EKES z zadowoleniem przyjmuje zwrócenie szczególnej uwagi na dostępne finansowanie krajowe i unijne na rzecz wsparcia partnerów społecznych. EFS+ jest cennym instrumentem służącym zwiększeniu zdolności partnerów społecznych (także reprezentujących MŚP i mikroprzedsiębiorstwa) do angażowania się w trójstronne i dwustronne dialogi społeczne, a także wspieraniu wspólnych działań podejmowanych przez nich w celu przewidywania, zmiany i rozwiązywania problemów związanych z zatrudnieniem i społecznymi konsekwencjami wyzwań wynikających z różnych przemian społeczno-gospodarczych, takich jak transformacja cyfrowa i ekologiczna, by podać tylko jeden przykład. Należy to jasno wskazać jako element specjalnego podejścia do wspierania budowania zdolności partnerów społecznych w ramach EFS+.

3.2.7.

Ponieważ Komisja słusznie uznaje dialog obywatelski z udziałem szerszego grona zainteresowanych stron za odrębny proces, wsparcie w ramach EFS+ powinno przebiegać według tego samego modelu. Pozycje budżetowe przeznaczone dla partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego powinny zostać rozdzielone, aby lepiej określić konkretne role i lepiej śledzić wyniki. Ponadto potrzebny jest jasny zestaw kryteriów dotyczących testów pomocy państwa (zatwierdzonych przez Komisję), ponieważ wydaje się, że jest to problem w niektórych państwach członkowskich. Kryteria te powinny być stosowane przy ocenie przez organy krajowe zgodności projektów partnerów społecznych z zasadami pomocy państwa. Struktura tych kryteriów powinna odzwierciedlać szczególną rolę partnerów społecznych, aby ułatwić im większe zaangażowanie w dialog społeczny na różnych szczeblach (międzynarodowym, unijnym, krajowym, regionalnym, sektorowym) i skuteczny wkład w ten dialog. Podobne zasady należy opracować dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

3.2.8.

EKES uważa za istotne, by zalecenie zawierało jasne i skuteczne przepisy dotyczące monitorowania. Zaleca się, by państwa członkowskie przedstawiły, w terminie 18 miesięcy od opublikowania zalecenia, wykaz środków służących jego wdrożeniu, sporządzony w porozumieniu z partnerami społecznymi. Komisja ze swojej strony zamierza opracować uzgodnione wspólnie wskaźniki w celu monitorowania wdrażania wspólnie z Komitetem ds. Zatrudnienia i z odpowiednimi partnerami społecznymi. Partnerzy społeczni powinni odgrywać istotną rolę w opracowywaniu tych wskaźników.

3.2.9.

EKES z zadowoleniem przyjmuje stwierdzenie zawarte w zaleceniu, że monitorowanie to powinno umożliwić partnerom społecznym m.in. identyfikację sytuacji, w których zostali oni wykluczeni lub w niewystarczającym stopniu zaangażowani w konsultacje na szczeblu krajowym w sprawie polityki unijnej i krajowej. Uważa, że istotne byłoby również określenie procesu działań następczych po stwierdzeniu takich przypadków, który miałby na celu poprawę sytuacji.

Bruksela, dnia 27 kwietnia 2023 r.

Oliver RÖPKE

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Opinia EKES-u w sprawie dialogu społecznego na rzecz stabilności gospodarczej oraz odporności (Dz.U. C 10 z 11.1.2021, s. 14).

(2) Opinia EKES-u „Dialog społeczny w zakresie innowacji w gospodarce cyfrowej” (Dz.U. C 159 z 10.5.2019, s. 1).

(3) Opinia EKES-u w sprawie dialogu społecznego na rzecz stabilności gospodarczej oraz odporności (Dz.U. C 10 z 11.1.2021, s. 14).

(4) Opinia EKES-u w sprawie dialogu społecznego na rzecz stabilności gospodarczej oraz odporności (Dz.U. C 10 z 11.1.2021, s. 14).

(5) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2041 z dnia 19 października 2022 r. w sprawie adekwatnych wynagrodzeń minimalnych w Unii Europejskiej (Dz.U. L 275 z 25.10.2022, s. 33).

(6) Opinie EKES-u w sprawie dialogu społecznego na rzecz stabilności gospodarczej i odporności gospodarek (Dz.U. C 10 z 11.1.2021, s. 14) oraz w sprawie wytycznych dotyczących polityki zatrudnienia państw członkowskich (Dz.U. C 517 z 22.12.2021, s. 97).

(7) Wyrok Sądu z dnia 24 października 2019 r., T–310/18, i wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 2 września 2021 r. C-928/19 P.

(8) Opinia EKES-u w sprawie dialogu społecznego na rzecz stabilności gospodarczej oraz odporności (Dz.U. C 10 z 11.1.2021, s. 14).

(9) List otwarty europejskich sektorowych partnerów społecznych – EuroCommerce.

(10) Dyrektywa 2014/24/UE, zob. Dz.U. L 94 z 28.3.2014, s. 65; dyrektywa 2014/25/UE, zob. Dz.U. L 94 z 28.3.2014, s. 243, oraz dyrektywa 2014/23/UE, zob. Dz.U. L 94 z 28.3.2014, s. 1.

ZAŁĄCZNIK

Następujące poprawki, które uzyskały poparcie co najmniej jednej czwartej oddanych głosów, zostały odrzucone w trakcie debat (art. 74 ust. 3 regulaminu wewnętrznego):

POPRAWKA 1

SOC/764

Wzmacnianie dialogu społecznego

Punkt 2.3

Zmienić

Opinia sekcji

Poprawka

Jak stwierdzono w komunikacie, wkład partnerów społecznych może zapewnić właściwą równowagę między interesami pracowników i pracodawców oraz poprawić akceptowalność i skuteczność polityki i ustawodawstwa. Komisja słusznie zauważa również, że partnerzy społeczni odgrywają wyjątkową rolę w porównaniu z innymi zainteresowanymi stronami. EKES podkreśla jednak znaczenie współpracy i wymiany poglądów między uczestnikami zarówno dialogu społecznego, jak i obywatelskiego. Wiele organizacji społeczeństwa obywatelskiego również posiada wyjątkowe doświadczenie i konkretną wiedzę w terenie. Wiedza ta może być wykorzystywana poza ramami dialogu obywatelskiego. Warto podkreślić praktyki stosowane w niektórych państwach członkowskich, gdzie przedstawicielki i przedstawiciele konkretnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego są zapraszani przez partnerów społecznych na spotkania organizowane w ramach dialogu społecznego, na których wysłuchuje się ich poglądów, aby wykorzystać ich wiedzę, doświadczenie i obeznanie.

Uzasadnienie

W wielu kontekstach sytuacji społecznej „w terenie” wiedza organizacji społeczeństwa obywatelskiego jest znacznie szersza – na przykład w dziedzinie walki z ubóstwem, wspierania osób z niepełnosprawnością lub innych słabszych grup obywateli, integracji migrantów, praw mniejszości etnicznych i pomocy dzieciom zagrożonym wykluczeniem społecznym. Rzeczywistość ta powinna znaleźć odzwierciedlenie w opinii rozpoznawczej, aby uniknąć wrażenia, że jedynie partnerzy społeczni dysponują rozeznaniem na temat sytuacji społecznej „w terenie”. Wspomniana wiedza fachowa jest znana, uznawana i zrozumiała przez partnerów społecznych w niektórych państwach członkowskich, którzy zapraszają przedstawiciel(k)i konkretnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego na spotkania z podmiotami w strukturach dialogu trójstronnego w celu pogłębienia ich wiedzy i wzbogacenia ich doświadczenia.

Wynik głosowania

Za:	83
Przeciw:	153
Wstrzymało się:	9

POPRAWKA 2

SOC/764

Wzmacnianie dialogu społecznego

Punkt 2.4

Zmienić

Opinia sekcji

Poprawka

Jak stwierdzono w zaleceniu, szczególna rola organizacji partnerów społecznych powinna być w pełni uznana i respektowana w strukturach i procesach dialogu społecznego, przy jednoczesnym uznaniu, że dialog obywatelski, z udziałem szerszego grona zainteresowanych stron i na temat większego spektrum zagadnień, jest odrębnym procesem. EKES podkreśla potrzebę współpracy i wymiany poglądów między uczestniczkami i uczestnikami dialogu społecznego i obywatelskiego, ponieważ głównymi przedstawicielami interesów wielu grup społecznych nie są partnerzy społeczni, lecz inne organizacje społeczeństwa obywatelskiego. W związku z tym należy unikać sytuacji, w których zawierane byłyby porozumienia między partnerami społecznymi bez uwzględnienia poglądów i argumentów innych organizacji społeczeństwa obywatelskiego, które reprezentują obywateli europejskich i wywierają znaczący wpływ na ich życie.

Uzasadnienie

Celem poprawki jest podkreślenie, że przy prowadzeniu dialogu społecznego należy uwzględnić interesy innych grup, które nie są w pełni odzwierciedlone na poziomie partnerów społecznych i które najczęściej są reprezentowane przez inne organizacje społeczeństwa obywatelskiego.

Wynik głosowania

Za:	79
Przeciw:	157
Wstrzymało się:	7

POPRAWKA 3

SOC/764

Wzmacnianie dialogu społecznego

Punkt 3.1.5

Zmienić

Opinia sekcji

Poprawka

Jeśli chodzi o promowanie europejskiego trójstronnego dialogu społecznego, EKES z zadowoleniem przyjmuje zapowiedź Komisji, że w każdej ze służb Komisji zostanie wyznaczony koordynator ds. dialogu społecznego. Tacy koordynatorzy na poziomie dyrekcji generalnych Komisji i w odnośnych służbach mogą przyczynić się do zwiększenia świadomości dialogu społecznego i do poprawy jego jakości, a tym samym pomóc Komisji zrozumieć korzyści, jakie dobrze funkcjonujący dialog trójstronny może przynieść w kształtowaniu polityki europejskiej. Jednocześnie EKES podkreśla, że w każdej dyrekcji generalnej Komisji należy zapewnić podobnych koordynatorów w celu promowania europejskiego dialogu obywatelskiego. Oba dialogi powinny być wzmacniane równolegle przez Komisję, bez preferencji dla żadnego z nich.

Uzasadnienie

Komisja Europejska proponuje obecnie utworzenie w każdej dyrekcji generalnej i w innych służbach specjalnego koordynatora ds. dialogu społecznego. Trzeba się tu liczyć z bardzo znaczącymi zasobami ludzkimi na wzmocnienie dialogu społecznego ze względu na istnienie 30 dyrekcji generalnych i wielu innych służb. Powołanie specjalnego koordynatora ds. dialogu społecznego przynajmniej w niektórych dyrekcjach generalnych budzi wątpliwości, ponieważ dotyczy to obszarów działalności zdominowanych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego inne niż partnerzy społeczni. Przykłady obejmują środowisko, klimat, rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich, edukację, młodzież, sport i kulturę, sprawiedliwość i konsumentów. Konieczne są jednoczesne działania wspierające dialog obywatelski – nie ma powodu, aby Komisja Europejska zajmowała się konkretnie tylko jednym rodzajem dialogu, przeznaczając na jego wzmocnienie znaczne zasoby ludzkie, które łącznie mogą przekroczyć 50 osób.

Wynik głosowania

Za:	78
Przeciw:	156
Wstrzymało się:	7

POPRAWKA 4

SOC/764

Wzmacnianie dialogu społecznego

Punkt 1.7

Zmienić

Opinia sekcji

Poprawka

Jak stwierdzono w zaleceniu, szczególna rola organizacji partnerów społecznych powinna być w pełni uznana i respektowana w strukturach i procesach dialogu społecznego, przy jednoczesnym uznaniu, że dialog obywatelski, z udziałem szerszego grona zainteresowanych stron i na temat większego spektrum zagadnień, jest odrębnym procesem. Rozróżnienie to należy również wprowadzić odnośnie do wspierania budowania zdolności partnerów społecznych i szerzej pojętego społeczeństwa obywatelskiego. EKES podkreśla jednak znaczenie współpracy i wymiany poglądów między uczestnikami zarówno dialogu społecznego, jak i obywatelskiego. Wiele organizacji społeczeństwa obywatelskiego również posiada wyjątkowe doświadczenie i konkretną wiedzę w terenie. Wiedza ta może być wykorzystywana poza ramami dialogu obywatelskiego.

Uzasadnienie

Odzwierciedlenie głównej części tekstu.

Wynik głosowania

Za:	83
Przeciw:	153
Wstrzymało się:	9

29.6.2023

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 228/97

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie gromadzenia i przekazywania danych pasażera przekazywanych przed podróżą (API) w celu usprawnienia i ułatwienia kontroli na granicach zewnętrznych, zmieniającego rozporządzenie (UE) 2019/817 i rozporządzenie (UE) 2018/1726 oraz uchylającego dyrektywę Rady 2004/82/WE”

(COM(2022) 729 final)

oraz „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie gromadzenia i przekazywania danych pasażera przekazywanych przed podróżą w celu zapobiegania przestępstwom terrorystycznym i poważnej przestępczości, ich wykrywania, prowadzenia postępowań przygotowawczych w ich sprawie i ich ścigania oraz zmieniającego rozporządzenie (UE) 2019/818”

(COM(2022) 731 final)

(2023/C 228/13)

Sprawozdawca:

Tymoteusz Adam ZYCH

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 8.2.2023
Podstawa prawna	Art. 77 ust. 2 lit. b) i d) i art. 79 ust. 2 lit. c) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE)
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	3.4.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	137/0/0

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) z zadowoleniem przyjmuje wnioski Komisji Europejskiej dotyczące danych pasażera przekazywanych przed podróżą (API) (1), biorąc pod uwagę potrzebę skutecznego gromadzenia i przekazywania danych API i danych dotyczących przelotu pasażera (PNR) do celów zarządzania granicami oraz zwalczania nielegalnej imigracji, a także ze względów bezpieczeństwa, w tym ze względu na potrzebę zapobiegania terroryzmowi i poważnej przestępczości oraz ich zwalczania.

1.2.

EKES jest przekonany, że dopóki dane API i PNR pozostaną przedmiotem obecnych dyrektyw (dyrektywa w sprawie API (2) i dyrektywa w sprawie danych PNR (3)), będą istniały niepożądane różnice we wdrażaniu tych dyrektyw na szczeblu krajowym.

1.3.

Aby zharmonizować wdrażanie dyrektyw, a także zwiększyć skuteczność gromadzenia i przekazywania danych API i PNR, niezbędne są rozporządzenia, które wyeliminują różnice wynikające ze zróżnicowanych praktyk stosowanych przez państwa członkowskie, zwiększą pewność prawa, przyspieszą przepływ pasażerów oraz zmniejszą trudności administracyjne dla przewoźników lotniczych.

1.4.

EKES podkreśla znaczenie Karty praw podstawowych (Karty) przy stosowaniu proponowanych rozporządzeń. Należy starannie uwzględnić prawa słabszych grup społecznych, zwłaszcza osób z niepełnosprawnością.

1.5.

Ważnym argumentem przemawiającym za przyjęciem wniosków jest fakt, że obecne dyrektywy w sprawie API i PNR są przedmiotem krytyki ze względu na niezgodność z obowiązującymi standardami w zakresie ochrony danych.

1.6.

EKES dostrzega konieczność poniesienia generowanych przez eu-LISA kosztów związanych z zaprojektowaniem, opracowaniem i obsługą routera oraz technicznym zarządzaniem nim, które to koszty mają być pokrywane z budżetu ogólnego UE, a także odnotowuje koszty do poniesienia przez państwa członkowskie w związku z ich podłączeniem do routera i integracją z nim.

1.7.

EKES zauważa jednak, że proponowane rozporządzenia, oprócz daleko idących zmian w obecnie funkcjonującym systemie z technicznego punktu widzenia, wprowadzają istotne zmiany prawne. W związku z tym nowe ramy API i PNR wymagają stałego i dokładnego monitorowania, prowadzonego nie tylko na szczeblu państw członkowskich, ale również na szczeblu Komisji, przewoźników lotniczych i właściwych organów, a także przez agencję eu-LISA, zwłaszcza w kontekście danych osobowych. Z tego względu EKES podkreśla, że istnieje silna potrzeba zorganizowania kampanii informacyjnej na temat nowych przepisów, a także szkoleń dla przewoźników lotniczych. Proponuje się także częstsze audyty, a także rozważenie dodatkowych procedur monitorowania funkcjonowania nowych ram gromadzenia i przekazywania danych API i PNR.

1.8.

EKES zdaje sobie sprawę, że zakres stosowania proponowanych rozporządzeń nie obejmuje wszystkich pasażerów przekraczających zewnętrzne granice UE. Jednak z uwagi na zasadę proporcjonalności i specyfikę podróży lotniczych ograniczenie wniosków do lotnictwa wydaje się na tym etapie uzasadnione. Komitet proponuje się, by podczas oceny ex post skutków rozporządzeń Komisja oceniła potrzebę rozszerzenia zakresu na inne rodzaje transportu, w szczególności na transport morski.

1.9.

Ponadto EKES rozumie obawy związane z praktycznym stosowaniem przepisów zawartych we wnioskach. Proponuje dalsze doprecyzowanie norm dotyczących kar nakładanych na prywatnych operatorów sektora lotniczego. Biorąc pod uwagę fakt, że w praktyce nie jest możliwe zapewnienie pełnej dokładności danych API, proponuje się również rozważenie „progu tolerancji” na szczeblu UE w odniesieniu do błędów w gromadzeniu i przekazywaniu danych oraz wyjaśnienie, że kary nakładane są na przewoźników niechętnych współpracy lub nakładane tylko wtedy, gdy nie zostanie osiągnięty minimalny dopuszczalny poziom jakości danych API (określony na poziomie UE).

2. Wprowadzenie

2.1.

Niniejsza opinia koncentruje się głównie na proponowanym rozporządzeniu dotyczącym gromadzenia i przekazywania danych API do celów zarządzania granicami (4) i pokrótce analizuje w pkt 7 poniżej drugie proponowane rozporządzenie w sprawie gromadzenia i przekazywania API w kontekście poważnej przestępczości i przestępstw terrorystycznych (5). To drugie rozporządzenie ma zastosowanie do danych PNR ze względu na planowane zmiany dotyczące API.

2.2.

Proponowane rozporządzenia mają zastosowanie wyłącznie do transportu lotniczego, z wyłączeniem innych środków transportu, takich jak podróże drogą morską lub lądową. Będą miały zastosowanie zarówno do lotów czarterowych, jak i biznesowych.

2.3.

Proponowane rozporządzenia uchylą obowiązującą dyrektywę API. Po ich przyjęciu staną się one częścią dorobku Schengen.

3. Uwagi ogólne

3.1.

EKES uznaje fakt, że ze względu na wzrost popularności ruchu lotniczego istniejące systemy usług pasażerskich są niewystarczająco skuteczne i wymagają poprawy, zwłaszcza w celu zapewnienia płynnego przepływu pasażerów. W 2019 r. Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego poinformowała, że w ramach przewozów regularnych 4,5 mld pasażerów podróżowało samolotem, a co roku ponad pół miliarda pasażerów przybywało do UE lub wyjeżdżało z niej. Ani pandemia COVID-19, ani rosyjska inwazja na Ukrainę nie zmieniły tej sytuacji, co sprawia, że konieczne jest poszukiwanie innowacyjnych rozwiązań w celu przyspieszenia i usprawnienia procesu kontroli granicznej. Pomimo załamania ruchu lotniczego, które miało miejsce w latach 2020–2021 z powodu pandemii, podróże lotnicze powracają do normalnego stanu.

3.2.

Z drugiej strony EKES zdaje sobie sprawę z faktu, że – niezależnie od efektywności kontroli i szybkości procesu obsługi pasażerów lotniczych – potrzebne są skuteczne instrumenty przeciwdziałania zjawisku nielegalnej imigracji oraz służące zabezpieczeniu granic UE.

3.3.

Zdaniem EKES-u wykorzystanie systemów automatycznego gromadzenia danych może przynieść znaczne korzyści, takie jak zwiększenie wydajności, rozwój technologiczny, poprawa jakości i przyspieszenie pozyskiwania danych.

3.4.

Podobnie jak w przypadku każdej innowacyjnej technologii automatyzacja gromadzenia i przekazywania danych wiąże się również z ryzykiem i złożonymi wyzwaniami politycznymi w obszarach takich jak ochrona, bezpieczeństwo i monitorowanie, aspekty społeczno-gospodarcze, etyka i prywatność, niezawodność itp.

3.5.

Dane API to zbiór informacji dotyczących tożsamości pasażerów zawartych w ich dokumentach podróży, połączonych z informacjami dotyczącymi lotu zgromadzonymi podczas odprawy, a następnie przekazywanych służbom granicznym państwa przeznaczenia. Informacje API obejmują dane personalizacyjne pasażera, najlepiej pobrane z pola przeznaczonego do odczytu maszynowego w dokumentach podróży, a także niektóre informacje związane z jego lotem.

3.6.

System gromadzenia i przekazywania danych API opiera się na przekazywaniu właściwym organom danych API przed przylotem, tak aby organy te mogły przeprowadzić z wyprzedzeniem, zgodnie z obowiązującymi przepisami, kontrolę podróżnych pod kątem profili ryzyka, list ostrzegawczych i baz danych.

3.7.

EKES jest świadomy, że obecna dyrektywa nakłada na przewoźników lotniczych obowiązek przekazywania danych API na żądanie służbom granicznym państwa przeznaczenia przed startem lotu; nie nakłada jednak na państwa członkowskie obowiązku żądania danych API od przewoźników lotniczych. W rezultacie organy państw członkowskich działają niespójnie: niektóre żądają API, inne nie. Zgodnie z uzasadnieniem szacuje się, że dane API są gromadzone w odniesieniu do 65 % lotów przychodzących, w związku z czym w praktyce łatwo jest obejść kontrole i odprawy. Ponadto, jako odnotowano w ocenie dyrektywy w sprawie API (6) dokonanej przez Komisję, nawet w przypadku gdy państwa członkowskie zwracają się o dane API, ich organy krajowe nie zawsze wykorzystują je w spójny sposób.

3.8.

EKES zdaje sobie sprawę ze słabości obecnego systemu ustanowionego na mocy dyrektywy. Jak wykazała ocena, brak normalizacji i harmonizacji przepisów prowadzi do zmniejszenia korzyści płynących z przetwarzania danych API, stwarza obciążenie dla zainteresowanych stron i generuje pewien poziom niepewności prawa.

3.9.

EKES dostrzega również potencjalne zagrożenie dla pracowników sektora lotnictwa wynikające z wykorzystania automatycznych systemów gromadzenia danych. W związku z tym widzi potrzebę zorganizowania szkoleń dla takich pracowników, które mogłyby pomóc w rozwiązaniu potencjalnych problemów wynikających z wdrożenia proponowanych przepisów.

3.10.

Zauważa jednak, że proponowane rozporządzenie w sprawie zarządzania granicami nie powinno mieć negatywnego wpływu na poziom zatrudnienia i sytuację pracowników, a jedynie prowadzić do zwiększenia skuteczności i niezawodności metod gromadzenia i przekazywania danych, które są już wdrażane z wykorzystaniem zautomatyzowanych procedur.

4. Nowe rozporządzenie w sprawie API powinno usprawnić i ułatwić kontrole graniczne

4.1.

Doświadczenia związane ze stosowaniem i oceną obecnej dyrektywy ujawniły liczne niedociągnięcia obecnego systemu, w tym nieefektywność, wysokie koszty oraz trudności formalne i administracyjne dla przewoźników. Ponadto niektóre przepisy dyrektywy są niejasne, budzą wątpliwości co do wykładni, prowadzą do rozbieżności w ich stosowaniu w państwach członkowskich, a także są niespójne z innymi przepisami prawa UE.

4.2.

Należy wskazać główne niedociągnięcia obecnej dyrektywy:

—	obecnie przewoźnicy lotniczy są zobowiązani do zrozumienia krajowych systemów przekazywania informacji API w poszczególnych państwach członkowskich i dostosowania się do nich,

—	obecnie przewoźnicy są w niektórych przypadkach zobowiązani do przesyłania tych samych danych do różnych organów,

—	obecnie liczba i rodzaj elementów danych wymaganych przez odpowiedzialne organy również różnią się w poszczególnych państwach członkowskich,

—	aρτ. 3 ust. 2 dyrektywy zawiera niewyczerpujący wykaz elementów danych, a wykaz nie jest zgodny z normami międzynarodowymi,

—

aρτ. 6 ust. 1 tej dyrektywy zezwala na przesyłanie danych „elektronicznie lub, w przypadku błędu, innym odpowiednim środkiem”, co nie nakazuje konkretnego protokołu i formatu komunikatów. Powoduje to dodatkowe obciążenie dla przewoźników (np. ze względu na przestrzeganie zróżnicowanych formatów wymaganych przez odpowiedzialne organy w celu przekazywania danych), ale ma również wpływ na terminowość i jakość danych API, a tym samym wpływa na ich przydatność,

—	procedury operacyjne dotyczące pozyskiwania, przekazywania, przetwarzania i analizowania danych API różnią się w poszczególnych państwach członkowskich pod względem metod, terminów, formatu i częstotliwości przekazywania,

—

sama dyrektywa nie przewiduje szczegółowych gwarancji ochrony danych osobowych (z wyjątkiem art. 6 ust. 1, który stanowi, że do celów kontroli granicznej i migracji organy muszą usunąć dane API w ciągu 24 godzin od ich przekazania), podczas gdy analogiczne przepisy innych aktów prawnych, takich jak EES (rozdział VII art. 51–59), ETIAS (rozdział XII, Ochrona danych, art. 59–70) i PNR (art. 12 i 13), zawierają bardziej szczegółowe przepisy dotyczące ochrony danych.

4.3.

Ważnym argumentem przemawiającym za przyjęciem proponowanego rozporządzenia jest również fakt, że dyrektywa jest przedmiotem krytyki ze względu na jej niezgodność z obowiązującymi standardami w zakresie ochrony danych. Przede wszystkim dyrektywa budzi następujące wątpliwości:

—	wykaz danych API wymaganych od przewoźników lotniczych nie jest wyczerpujący, co jest sprzeczne z zasadą minimalizacji danych,

—	cel gromadzenia danych API (do celów kontroli granicznej lub egzekwowania prawa) jest niejasny,

—	z punktu widzenia wymogów kontroli granicznej 24-godzinny limit zatrzymywania danych jest zbyt krótki i niepraktyczny;

—	przepisy dotyczące zatrzymywania i późniejszego wykorzystywania danych nie są wystarczająco zdefiniowane i jasne.

4.4.

Aby przeciwdziałać stwierdzonym niedociągnięciom, w proponowanym rozporządzeniu zakłada się utworzenie centralnego routera API w celu usprawnienia kontroli wstępnych na odpowiednich granicach zewnętrznych z wykorzystaniem wysokiej jakości i kompletnych danych API oraz ułatwienia przepływu podróżnych.

5. Zakres i szczebel rozporządzenia

5.1.

Biorąc pod uwagę powyższe ustalenia, EKES stwierdza, że wprowadzenie jednolitego systemu na szczeblu UE dla wszystkich państw członkowskich umożliwi m.in. opracowanie systemu „jednego okienka”, tj. centralizację procesu gromadzenia wszystkich danych pochodzących od przewoźników i dalsze przekazywanie ich właściwym organom. Ujednolicony system umożliwiłby poprawę jakości otrzymywanych danych, a także pełną automatyzację całego procesu, co zmniejszyłoby koszty ponoszone przez podmioty publiczne, przewoźników i samych podróżnych.

5.2.

Proponowane rozporządzenie służy ujednoliceniu i uproszczeniu procedury gromadzenia i przekazywania danych API, co jest korzystne nie tylko z punktu widzenia organów państw członkowskich, ale przede wszystkim z punktu widzenia sektora lotniczego, chociaż zobowiąże je do gromadzenia i przekazywania danych API dla wszystkich lotów do UE. Niemniej proponowane rozporządzenie zapewni pewność prawa i przewidywalność, a tym samym zwiększy przestrzeganie przepisów przez przewoźników lotniczych.

5.3.

EKES uważa, że proponowane rozporządzenie jest lepszym rozwiązaniem, by zagwarantować realizację celów dyrektywy API. Jest mało prawdopodobne, aby korzyści płynące z wdrożenia systemów API przez państwa wdrażające zostały osiągnięte bez interwencji UE. Podsumowując, wniosek dotyczący rozporządzenia opiera się na przekonaniu, że brak harmonizacji we wdrażaniu dyrektywy stanowi przeszkodę dla jej skuteczności i spójności.

5.4.

EKES zwraca również uwagę na potrzebę zmiany dyrektywy ze względu na upływ czasu od jej wejścia w życie, zwłaszcza w świetle rozwoju technologii informacyjnych, który miał miejsce od 2004 r. Zgodnie z proponowanym rozporządzeniem nowy system będzie w pełni zgodny z już stosowanymi rozwiązaniami, tj. systemem informacyjnym Schengen (SIS), wizowym systemem informacyjnym (VIS), systemem Eurodac, systemem wjazdu/wyjazdu (EES), europejskim systemem informacji o podróży oraz zezwoleń na podróż (ETIAS) oraz scentralizowanym systemem identyfikacji państw członkowskich posiadających informacje o wyrokach skazujących wydanych wobec obywateli państw trzecich i bezpaństwowców (system ECRIS-TCN).

6. Skuteczność proponowanych rozwiązań

6.1.

EKES popiera przyjęcie rozwiązań, które zapewnią skuteczne kontrole na granicach zewnętrznych i spójne podejście w całej strefie Schengen, w tym w odniesieniu do możliwości przeprowadzania wstępnych kontroli podróżnych z wykorzystaniem danych API.

6.2.

Niezależnie od ogólnego poparcia dla proponowanego rozporządzenia EKES jest jednak zaniepokojony ryzykiem nadużyć związanych z centralizacją procesu gromadzenia i przekazywania danych API, w tym w szczególności danych osobowych. Obawy te są również uzasadnione faktem, że router, za pośrednictwem którego będą przekazywane dane, nadal znajduje się w fazie planowania – zadanie związane z jego projektowaniem, budową, opracowaniem, zarządzaniem i konserwacją techniczną powierzono agencji eu-LISA.

6.3.

EKES przyznaje, że przyjęcie proponowanego rozporządzenia będzie miało wpływ na budżet i potrzeby kadrowe eu-LISA i właściwych służb granicznych państw członkowskich. Szacuje się, że dodatkowe koszty obejmą 45 mln EUR (33 mln EUR w obecnych WRF) na utworzenie routera i 9 mln EUR rocznie od 2029 r. na techniczne zarządzanie nim oraz około 27 mln EUR dla państw członkowskich, co zostanie pokryte z budżetu UE.

6.4.

Komitet docenia precyzyjne i kompleksowe określenie danych zawartych w API (zdefiniowanych w art. 4 ust. 2 i 3 wniosku) w celu usprawnienia i ułatwienia kontroli na granicach zewnętrznych.

6.5.

EKES podkreśla, że proponowane rozporządzenie umożliwia Komisji wyjaśnienie licznych szczegółowych kwestii, zwłaszcza technicznych, za pomocą aktów delegowanych wydanych później. Dlatego ostateczna ocena proponowanych regulacji zależy od szczegółowych przepisów wydanych w przyszłości, a także od jakości przyjętych rozwiązań technicznych.

6.6.

W związku z tym EKES jest zobowiązany do zwrócenia uwagi na obawy dotyczące bezpieczeństwa w odniesieniu do ochrony danych. Z punktu widzenia EKES-u należy przyjrzeć się zwłaszcza skutecznej ochronie danych w kontekście ochrony praw podstawowych, w szczególności prawa do prywatności i prawa do ochrony danych osobowych, w tym prawa do informacji o pozyskiwaniu, przechowywaniu i przetwarzaniu danych osobowych. Dlatego EKES w pełni popiera nowy obowiązek przeprowadzania regularnych kontroli w zakresie ochrony danych osobowych. Jednocześnie EKES proponuje rozważenie, czy właściwe krajowe organy ochrony danych powinny dopilnować, by przetwarzanie danych API stanowiących dane osobowe było kontrolowane częściej niż raz na cztery lata.

6.7.

Aby zapewnić jak najlepsze funkcjonowanie routera, należy zapewnić współpracę między eu-LISA, państwami członkowskimi i przewoźnikami lotniczymi. W związku z tym spoczywający na eu-LISA obowiązek prowadzenia szkoleń dla osób zainteresowanych technicznym korzystaniem z routera jest pozytywnym krokiem.

6.8.

EKES, kierując się zasadą proporcjonalności i troską o maksymalną ochronę danych osobowych, popiera wyłączenie z obowiązku statystycznego takich danych, jak: obywatelstwo, płeć i data urodzenia.

7. Znaczenie rozporządzenia w sprawie PNR (drugi wniosek dotyczący rozporządzenia)

7.1.

EKES uważa, że drugie z proponowanych rozporządzeń stanowi niezbędną i spójną modyfikację systemu gromadzenia i przekazywania danych PNR w związku z reformą danych API.

7.2.

W związku z tym ujednolicenie systemu poprzez przyjęcie obu rozporządzeń na szczeblu UE oraz utworzenie routera zarządzanego przez eu-LISA zwiększy również bezpieczeństwo dzięki skuteczniejszemu procesowi identyfikacji podróżnych wysokiego ryzyka i potwierdzi wzorzec podróżowania osób podejrzanych.

8. Koszt rozporządzeń

8.1.

EKES stwierdza, że przyjęcie proponowanych rozporządzeń pociągnie za sobą koszty po stronie budżetu UE, wydatki dla państw członkowskich, a także potrzeby inwestycyjne sektora lotniczego (szacowane na ok. 75 mln EUR zgodnie z oceną skutków), ale w sumie korzyści przewyższą koszty, ponieważ koszty te zostaną zrekompensowane przez zracjonalizowane i scentralizowane podejście do przekazywania informacji właściwym organom krajowym.

8.2.

Proponowane rozporządzenia zmniejszają koszty operacyjne, a także kary zazwyczaj nakładane za niewystarczające lub brakujące dane dotyczące podróży. Ponadto wejście w życie rozporządzeń poprawi nadzór nad przejściami granicznymi, pracę służb lotniskowych i krajowych służb granicznych, a także przyczyni się do poprawy bezpieczeństwa i przeciwdziałania imigracji nieuregulowanej. Biorąc pod uwagę powyższe, EKES uważa, że proponowane rozporządzenia są uzasadnione w świetle pozytywnej oceny kosztów i korzyści, jak stwierdzono w ocenie skutków przeprowadzonej przez Komisję.

9. Uwagi szczegółowe

9.1.

Komitet podkreśla znaczenie Karty w procesie stosowania proponowanego rozporządzenia, ze szczególnym uwzględnieniem grup szczególnie wrażliwych, w tym osób z niepełnosprawnością. Pod tym względem należy wziąć pod uwagę orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) oraz kontekst obecnie toczących się spraw.

9.2.

Orzecznictwo TSUE, w szczególności wyrok w sprawie C-817/19, ma szczególne znaczenie dla nowych przepisów dotyczących gromadzenia i przekazywania danych PNR w proponowanych ramach instytucjonalnych. EKES sugeruje również, że terminologia obu wniosków powinna w sposób kompleksowy uwzględniać utrwalone orzecznictwo TSUE.

9.3.

Jak zauważono w pkt 1.6 powyżej, EKES uważa, że zakres stosowania jest na tym etapie uzasadniony. Proponuje się jednak, by podczas oceny ex post skutków rozporządzeń Komisja oceniła potrzebę rozszerzenia zakresu na inne rodzaje transportu, w szczególności na transport morski. W takiej ocenie należy wziąć pod uwagę takie czynniki, jak specyfika każdego rodzaju transportu, obciążenia administracyjne nakładane na przewoźników oraz skuteczność i efektywność zabezpieczenia granic UE.

9.4.

Jak zauważono w punkcie 1.7 powyżej, EKES proponuje dalsze doprecyzowanie kar nakładanych na prywatnych operatorów sektora lotniczego, rozważenie „progu tolerancji” na szczeblu UE w odniesieniu do błędów w gromadzeniu i przekazywaniu danych oraz nakładanie kar wyłącznie pod pewnymi warunkami.

9.5.

EKES zwraca uwagę, że wejściu w życie proponowanych rozporządzeń powinna towarzyszyć szeroko zakrojona kampania informacyjna, która mogłaby pomóc w informowaniu opinii publicznej o ich celach i zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia nieprzewidzianych okoliczności przy wdrażaniu nowych przepisów.

Bruksela, dnia 27 kwietnia 2023 r.

Oliver RÖPKE

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Są to dwa wnioski: a) wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie gromadzenia i przekazywania danych pasażera przekazywanych przed podróżą (API) w celu usprawnienia i ułatwienia kontroli na granicach zewnętrznych, zmieniającego rozporządzenie (UE) 2019/817 i rozporządzenie (UE) 2018/1726 oraz uchylającego dyrektywę Rady 2004/82/WE; b) wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie gromadzenia i przekazywania danych pasażera przekazywanych przed podróżą w celu zapobiegania przestępstwom terrorystycznym i poważnej przestępczości, ich wykrywania, prowadzenia postępowań przygotowawczych w ich sprawie i ich ścigania oraz zmieniającego rozporządzenie (UE) 2019/818.

(2) Dyrektywa Rady 2004/82/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie zobowiązania przewoźników do przekazywania danych pasażerów (Dz.U. L 261 z 6.8.2004, s. 24).

(3) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/681 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie wykorzystywania danych dotyczących przelotu pasażera (danych PNR) w celu zapobiegania przestępstwom terrorystycznym i poważnej przestępczości, ich wykrywania, prowadzenia postępowań przygotowawczych w ich sprawie i ich ścigania (Dz.U. L 119 z 4.5.2016, s. 132).

(4) COM(2022) 729 final.

(5) COM(2022) 731 final.

(6) Komisja Europejska, dokument roboczy służb Komisji, ocena dyrektywy Rady 2004/82/WE w sprawie zobowiązania przewoźników do przekazywania danych pasażerów (dyrektywa w sprawie API), Bruksela, 8.9.2020, SWD(2020) 174 final.

29.6.2023

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 228/103

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie homologacji typu pojazdów silnikowych i silników oraz układów, komponentów i oddzielnych zespołów technicznych przeznaczonych do tych pojazdów w odniesieniu do emisji i trwałości akumulatorów (Euro 7) oraz uchylenia rozporządzeń (WE) nr 715/2007 i (WE) nr 595/2009”

(COM(2022) 586 final — 2022/0365(COD))

(2023/C 228/14)

Sprawozdawca:	Bruno CHOIX
Współsprawozdawca:	Guido NELISSEN

Wniosek o konsultację	Parlament Europejski, 15.12.2022 Rada Unii Europejskiej, 21.12.2022
Podstawa prawna	Art. 114 i 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle
Data przyjęcia przez sekcję	27.3.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	140/1/3

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Przemysł motoryzacyjny uczestniczy obecnie w największej transformacji w swej historii, a mianowicie – w dekarbonizacji i cyfryzacji transportu drogowego. Ten nowy paradygmat wywrze głęboki wpływ na strukturę przemysłu oraz na liczbę i jakość miejsc pracy. Biorąc pod uwagę skalę transformacji, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) wzywa do opracowania kompleksowej polityki przemysłowej łączącej w sobie trzy wymiary zrównoważonego rozwoju: gospodarczy, środowiskowy i społeczny. Wymiar zatrudnienia należy uwzględnić poprzez wzmożone wysiłki w zakresie szkolenia zawodowego, podnoszenia i zmiany kwalifikacji siły roboczej, regionalne/lokalne programy restrukturyzacji gospodarczej i przekwalifikowania zawodowego. Musi to być poparte ugruntowanym dialogiem społecznym i ambicją zapewnienia utrzymania/tworzenia godnych miejsc pracy w tym sektorze.

1.2.

EKES popiera wprowadzenie norm emisji Euro 7, gdyż jest to istotny element realizacji celów UE dotyczących jakości powietrza. Umożliwi to również Unii utrzymanie wiodącej pozycji w przemyśle – w dziedzinie czystych technologii motoryzacyjnych.

1.3.

EKES przyjmuje z zadowoleniem liczne udoskonalenia wprowadzone we wniosku dotyczącym rozporządzenia: zapobieganie ingerencji, zastosowanie technologii cyfrowych, zmniejszenie złożoności, a także uwzględnienie pojazdów elektrycznych i emisji innych niż spaliny.

1.4.

Z kilku powodów EKES zaleca przyjęcie realistycznego i efektywnego kosztowo podejścia do ustalania nowych norm emisji:

1.4.1.

zgodność z zasadą proporcjonalności: ponieważ od 2035 r. silniki spalinowe wewnętrznego spalania staną się prawdopodobnie przestarzałą technologią, środki budżetowe niezbędne do spełnienia nowych norm nie będą już dostępne, by można było zainwestować je bezpośrednio w czyste mechanizmy napędowe,

1.4.2.

możliwość indywidualnego przemieszczania się samochodem osobowym musi pozostać przystępna cenowo, by uniknąć ubóstwa transportowego (ze względu na to, że alternatywne rozwiązania transportowe nie są wystarczająco dostępne poza aglomeracjami miejskimi),

1.4.3.

zbyt wysoki koszt norm emisji Euro 7 może przynieść efekty odwrotne do zamierzonych, gdyż konsumenci odłożą na później wymianę samochodu osobowego i będą nadal używać pojazdów bardziej zanieczyszczających środowisko, co ograniczy potencjalne korzyści dla zdrowia wynikające z norm emisji Euro 7.

1.5.

Istotne jest zatem, aby wszystkie elementy nowego rozporządzenia opierały się na naukowej ocenie kosztów i korzyści. W związku z tym konieczne jest, by wszystkie zainteresowane strony rozumiały tak samo sposób obliczania kosztów nowych norm.

1.6.

EKES uważa, że oferowanie konsumentom zachęt przyspieszyłoby modernizację parku samochodowego i przyniosłoby znaczne korzyści zdrowotne, gdyż zastąpienie pojazdów Euro 1/I–5/V pojazdami Euro 6/VI doprowadziłoby do zmniejszenia emisji NOx o 80 %.

1.7.

Komitet apeluje o szybkie przyjęcie rozporządzenia i o wyznaczenie terminu co najmniej dwóch lat w przypadku samochodów osobowych/pojazdów użytkowych i trzech lat w przypadku autobusów/pojazdów ciężarowych w celu zapewnienia wykonalności technicznej i efektywności ekonomicznej proponowanego rozporządzenia.

2. Kontekst wniosku

2.1.

Sektor motoryzacyjny odpowiada za około 10 % wartości dodanej generowanej przez przemysł w UE i zatrudnia 13 mln Europejczyków, co stanowi nieomal 7 % ludności aktywnej zawodowo w UE.

2.2.

Po okresie nieprzerwanego wzrostu trwającego przez ponad sto lat – od 2018 r. sektor motoryzacyjny boryka się z recesją oraz z kryzysem swego modelu ekonomicznego. Utrzymujące się sytuacje kryzysowe doprowadziły do skorygowania w dół prognoz ożywienia światowej produkcji samochodów, szczególnie w Europie.

2.3.

Podmioty sektora motoryzacyjnego muszą jednocześnie rozpocząć transformację na skalę największą od czasu wynalezienia samochodu: elektryfikację mechanizmu napędowego i cyfryzację pojazdów.

2.4.

W obliczu tych przemian strukturalnych sektor motoryzacyjny jest zaangażowany w intensywne inwestycje, które stanowią obciążenie dla jego modelu ekonomicznego i są finansowane dzięki zmniejszeniu inwestycji w technologie konwencjonalne (w tym silniki spalinowe) oraz obniżeniu kosztów produkcji.

2.5.

Ponadto wprowadzenie energoelektroniki i technologii cyfrowej otwiera drzwi nowym konkurentom i powoduje przetasowanie kart w sektorze, osłabiając pozycję zasiedziałych producentów sprzętu. Ta transformacja jest istotnym czynnikiem zmian w zatrudnieniu.

2.6.

Pod względem ilościowym liczba miejsc pracy w tym sektorze przemysłowym zmniejsza się wraz ze zmniejszeniem mocy produkcyjnych i uproszczeniem nowych układów napędowych. Pod względem jakościowym następuje istotna zmiana w zatrudnieniu: potrzeby związane z elektryfikacją i cyfryzacją wymagają w sektorze motoryzacyjnym rozwijania wiedzy fachowej w nowych obszarach kompetencji.

2.7.

Tę dynamikę zatrudnienia można zaobserwować również w sektorze usług motoryzacyjnych: nowe układy napędowe zmniejszają potrzebę konserwacji i wymagają zmiany umiejętności.

2.8.

W tym kontekście 10 listopada 2022 r., po wielokrotnych opóźnieniach, opublikowano wniosek Komisji Europejskiej dotyczący nowych norm emisji Euro 7 dla samochodów osobowych, użytkowych, ciężarowych i autobusów.

2.9.

Wniosek dotyczący nowych norm emisji Euro 7 należy do znacznie szerszego zbioru strategii politycznych UE mających na celu przeciwdziałanie zanieczyszczeniu powietrza związanemu z transportem. Europejskie przepisy dotyczące jakości powietrza, okresowych badań technicznych, emisji CO2, jakości paliw, infrastruktury paliw alternatywnych, czystych ekologicznie pojazdów oraz eurowiniet są odzwierciedleniem potrzeby ograniczenia dużego wpływu transportu na zanieczyszczenie powietrza. Wszystkie te elementy wzajemnie się uzupełniają, aby osiągnąć ambitny cel Europejskiego Zielonego Ładu dotyczący klimatu i braku zanieczyszczeń i przyczynić się do przestawienia się na mobilność zgodną z zasadami zrównoważonego rozwoju.

2.10.

Nowe normy Euro 7 będą prawdopodobnie jako ostatnie stosować się do samochodów z silnikami spalinowymi, gdyż w ramach programu „Gotowi na 55” z 2021 r. postanowiono przyspieszyć dekarbonizację sektora motoryzacyjnego. W konsekwencji Parlament Europejski i Rada zawarły (27 października 2022 r.) porozumienie przewidujące obniżenie do 2030 r. emisji CO2 z samochodów o 55 % oraz wprowadzenie od 2035 r. zakazu sprzedaży nowych samochodów z silnikami spalinowymi (w tym z napędem hybrydowym).

3. Treść wniosku

Główne zmiany zaproponowane w rozporządzeniu to:

—	bardziej rygorystyczne dopuszczalne wartości emisji będą miały zastosowanie do samochodów osobowych i ciężarowych zarówno z silnikiem wysokoprężnym, jak i benzynowym (chociaż limity emisji NOx dla samochodów osobowych pozostają na tym samym poziomie),

—	warunki badania emisji zanieczyszczeń w rzeczywistych warunkach jazdy zostaną rozszerzone, podczas gdy współczynniki zgodności zostaną zniesione,

—	większy nacisk zostanie położony na krótsze podróże: odległość stanowiąca podstawę do obliczenia budżetu emisji podczas zimnego rozruchu zmniejszy się z 16 do 10 km,

—	pomiarowi i regulacji podlegać będą emisje inne niż spaliny, składające się z cząstek stałych emitowanych przez hamulce i z mikrodrobin plastiku emitowanych przez opony,

—	wymogi odnośnie do trwałości zostaną zaostrzone: 200 tys. km lub 10 lat w przypadku samochodów osobowych/pojazdów użytkowych i 875 tys. km bez ograniczeń czasowych w przypadku samochodów ciężarowych/autobusów,

—	wprowadzone zostanie stałe monitorowanie emisji dzięki kontroli pokładowej: czujniki będą mierzyć rzeczywiste emisje w całym okresie eksploatacji pojazdu,

—	trwałość akumulatorów zostanie oceniona na podstawie zmiany ich pojemności w miarę zwiększania się przebiegu,

—	zaostrzone przepisy zagwarantują, że pojazdy nie będą przedmiotem ingerencji,

—

wyznaczone zostaną dopuszczalne wartości emisji odnośnie do wcześniej nieuregulowanych zanieczyszczeń (amoniaku w przypadku samochodów osobowych oraz formaldehydu w przypadku samochodów ciężarowych); po raz pierwszy ustalone zostaną dopuszczalne wartości emisji powodowanych przez opary podczas tankowania pojazdu.

4. Uwagi ogólne

4.1.

Chociaż w 2019 r. w UE-27 liczba przedwczesnych zgonów związanych z narażeniem na zanieczyszczenia powietrza zmniejszyła się o 33 % w porównaniu z 2005 r., nadal niezbędne są ambitniejsze wielkości graniczne. Transport drogowy powoduje bowiem 37 % całkowitych emisji NOx i szacuje się, że co roku pył drobny i tlenki azotu pochodzące z ruchu drogowego odpowiadają za ponad 70 tys. przedwczesnych zgonów w UE-27.

4.2.

Komisja opowiedziała się za realistycznym podejściem do ustanowienia nowych przepisów. Pojazdy z silnikami spalinowymi będą nadal przystępne cenowo, choć zaostrzenie norm dla silników wysokoprężnych przyspieszy prawdopodobnie spadek podaży tego typu pojazdów. Należy również pamiętać, że nowe normy emisji CO2 będą miały także wpływ na cenę zakupu pojazdów.

4.3.

Chociaż norma Euro 7 wyznacza mniej ambitne dopuszczalne wartości emisji niż oczekiwano, jest to istotna zmiana, która niweluje pewne niedociągnięcia normy Euro 6, na przykład związane z ryzykiem ingerencji, złożonością przepisów, starzeniem się pojazdów oraz emisjami zanieczyszczeń w rzeczywistych warunkach jazdy. Przyjęto w niej również znacznie szersze podejście, uwzględniając pojazdy elektryczne i emisje inne niż spaliny.

4.4.

Presja regulacyjna wynikająca z kolejnych norm emisji Euro sprzyjała innowacjom w projektowaniu systemów kontroli emisji i mechanizmów napędowych oraz przyczyniła się do zdobycia przez Unię wiodącej pozycji w przemyśle. Z tego względu istotne jest, aby normy UE nadal wyprzedzały normy opracowywane na kluczowych rynkach. Wiodąca rola we wdrażaniu technologii cyfrowych i czystych technologii jest dużym atutem z punktu widzenia wejścia na rynki międzynarodowe. W tym względzie należy również rozważyć wprowadzenie ambitniejszych norm, takich jak wymogi dotyczące trwałości w USA (240 tys. km przebiegu lub 15 lat eksploatacji).

4.5.

EKES uważa, że oferowanie konsumentom zachęt przyspieszyłoby modernizację parku samochodowego, co miałoby wyraźny wpływ na jakość powietrza i redukcję emisji. Zastąpienie starego parku samochodowego najnowszymi pojazdami zgodnymi z normą Euro 6, w połączeniu z trwającą obecnie elektryfikacją, umożliwiłoby do 2035 r. znaczne zmniejszenie (o 80 %) emisji NOx z transportu drogowego.

4.6.

EKES wzywa do przeprowadzenia rzetelnej i naukowej oceny kosztów i korzyści odnośnie do każdego z nowych elementów podlegających regulacji w celu wyjaśnienia, w jakim stopniu te nałożone oddzielnie wymogi mogą przyczynić się do efektywnej pod względem kosztów redukcji emisji. W związku z tym istotne jest, aby wszystkie zainteresowane strony rozumiały tak samo analizę dodatkowych kosztów związanych z wdrożeniem normy Euro 7.

4.7.

EKES jest przekonany, że możliwość indywidualnego przemieszczania się samochodem osobowym musi pozostać dostępna i przystępna cenowo dla wszystkich, zwłaszcza dla osób, które nie mogą korzystać z wysokiej jakości transportu publicznego (lub innych rozwiązań w zakresie transportu). Dlatego też apeluje do przemysłu motoryzacyjnego, aby dalej utrzymywał podaż dostępnych dla wszystkich pojazdów z niższej półki. Wyraża również przekonanie, że nadszedł czas, by poważnie potraktować problem ubóstwa transportowego ze względu na to, że ceny samochodów osobowych rosną znacznie szybciej niż siła nabywcza, a usługi mobilności współdzielonej nie stanowią jeszcze wiarygodnej alternatywy.

4.8.

Ogólnie rzecz biorąc, EKES jest zdania, że należy znaleźć równowagę między trzema wymiarami zrównoważonego rozwoju. Równoczesne inwestowanie w przechodzenie na pojazdy elektryczne i przebudowę silników spalinowych może spowodować niekorzystne warunki konkurencji dla europejskiego przemysłu motoryzacyjnego w stosunku do producentów wytwarzających wyłącznie pojazdy elektryczne lub zagranicznych producentów samochodów, którzy nie podlegają tym samym wymogom. Ponadto nie można dopuścić do sytuacji, w której zbyt wysokie ceny samochodów spełniających normę Euro 7 powodowałyby, że konsumenci odkładaliby na później wymianę samochodów osobowych w większym stopniu zanieczyszczających środowisko. Zmniejszyłoby to znacznie potencjalne korzyści płynące z wprowadzenia normy Euro 7 i doprowadziło do restrukturyzacji przemysłu wskutek spadku sprzedaży.

4.9.

Wziąwszy pod uwagę skalę transformacji, EKES apeluje o spójną politykę przemysłową, która będzie w stanie sprostać potrójnemu wyzwaniu stojącemu przed przemysłem motoryzacyjnym:

—	w dziedzinie ochrony środowiska: wkład w osiągnięcie celów Zielonego Ładu i nowych norm emisji określonych w dyrektywie w sprawie jakości powietrza,

—	w kontekście gospodarki: utrzymanie wiodącej pozycji w przemyśle, zachowanie łańcucha dostaw w sektorze motoryzacyjnym w UE, rozwój silnego ekosystemu dla samochodów elektrycznych,

—	pod względem społecznym: ramy sprawiedliwej transformacji, uprzednie informowanie i przeprowadzanie konsultacji/dialog społeczny w celu przewidywania transformacji i pokierowania nią, regionalne plany zmiany kwalifikacji, przekwalifikowanie i utrzymanie wysokiej jakości miejsc pracy.

5. Uwagi szczegółowe

5.1.

W projekcie Komisja przewiduje dwie daty rozpoczęcia stosowania: lipiec 2025 r. w przypadku pojazdów lekkich i lipiec 2027 r. w przypadku pojazdów ciężkich. Z upływem obu powyższych terminów państwa członkowskie będą musiały odmawiać rejestracji pojazdów, które nie będą zgodne z przepisami Euro 7.

Wybór tych dat budzi wątpliwości, zwłaszcza jeśli chodzi o pojazdy lekkie.

5.1.1.

Propozycja wyznaczenia terminu na lipiec 2025 r. wydaje się mało realistyczna. Producenci będą musieli przestawić produkcję kilka miesięcy przed tym terminem, aby uniknąć produkcji zapasów pojazdów spełniających normę Euro 6, których nie będzie można już zarejestrować, zważywszy, że homologacja całego parku samochodowego zajmuje zazwyczaj ponad rok. Homologacja powinna zatem rozpocząć się z początkiem 2024 r., tj. bezpośrednio po przyjęciu rozporządzenia Euro 7 i ewentualnie przed publikacją przepisów wykonawczych.

Propozycja przewidująca początek obowiązywania od lipca 2027 r. dotycząca pojazdów ciężkich może wydawać się bardziej odpowiednia, lecz należy uwzględnić czas potrzebny do opracowania innowacyjnych rozwiązań technicznych takich jak reaktor katalityczny podgrzewany elektrycznie, które będą konieczne do osiągnięcia granicznych wielkości emisji. W związku z tym EKES jest zdania, że szybkie przyjęcie rozporządzenia i minimalny okres dwóch lat (od czasu przyjęcia) w przypadku samochodów osobowych/pojazdów użytkowych oraz trzech lat w przypadku autobusów i pojazdów ciężarowych są niezbędne do zapewnienia wykonalności technicznej i efektywności ekonomicznej proponowanego rozporządzenia.

5.2.

Odnośnie do pojazdów lekkich wniosek dotyczący rozporządzenia przewiduje zastąpienie różnych dopuszczalnych wartości emisji dla pojazdów użytkowych w zależności od ich masy jednolitym zbiorem wartości dla wszystkich pojazdów użytkowych pod warunkiem że stosunek mocy do masy własnej pozostanie poniżej 35 kW/t. To dążenie do uproszczenia jest godne pochwały, lecz może znacznie rzutować na działalność w sektorze lekkich pojazdów użytkowych, zwłaszcza przerobionych, tym bardziej, że daty rozpoczęcia stosowania odnośnie do pojazdów lekkich i ciężkich różnią się od siebie. W tym kontekście EKES apeluje o przyznanie odstępstw i o zachowanie elastyczności w stosowaniu, na przykład w przypadku przerobienia lekkiego pojazdu użytkowego w kategorii N1 (masa poniżej 3 500 kg) na minibus w kategorii M2 (masa poniżej 5 000 kg).

5.3.

W ramach ambitnych celów cyfrowych Zielonego Ładu Komisja proponuje wprowadzenie do pojazdów lekkich i ciężkich nowatorskiego urządzenia o nazwie OBM (ang. „On Board Monitoring” – monitorowanie pokładowe), które ma na celu stałe rejestrowanie na pokładzie pojazdu poziomu emisji zanieczyszczeń w celu:

—	wykrywania przypadków nadmiernych emisji, których nie rozpoznał układ OBD (system diagnostyki pokładowej),

—

okresowego przekazywania wartości emisji do serwerów w celu ułatwienia działań w zakresie nadzoru rynku, kontroli zgodności eksploatacyjnej i badań zdatności do ruchu drogowego.

Chociaż takie urządzenie może rzeczywiście przyczynić się do uproszczenia procesów monitorowania, jego opracowanie wymaga szybkiego sporządzenia przepisów technicznych, które umożliwią wskazanie niezbędnego sprzętu (czujników, oprogramowania itp.). Wprowadzenie tej zmiany, która może wywrzeć duży wpływ na użytkowników, będzie wymagać okresu trzech lat od czasu publikacji przepisu technicznego.

5.4.

Jeśli chodzi o pojazdy lekkie, zaproponowane przez Komisję dopuszczalne wartości mogą wydawać się mało ambitne, gdyż zasadniczo odpowiadają harmonizacji na podstawie najniższej wartości przewidzianej w przepisach Euro 6 dla silników benzynowych i wysokoprężnych. Należy jednak stwierdzić, że:

—	w załącznikach do wniosku dotyczącego rozporządzenia przewiduje się ponowne określenie warunków, które gwarantują obecnie reprezentatywność badania drogowego dla normalnego użytkowania pojazdu, co zobowiąże producentów do dostosowania systemów wtórnej obróbki spalin,

—

harmonizacja granicznych wielkości na podstawie najlepszej wartości zwiększa ograniczenia zarówno dla silników benzynowych (obniżenie o 50 % dopuszczalnej wartości CO dla samochodów osobowych napędzanych benzyną), jak i wysokoprężnych (obniżenie o 40 % dopuszczalnej wartości NOx dla ciężkich pojazdów użytkowych z silnikiem wysokoprężnym),

—	w przeciwieństwie do przepisów Euro 6 – w przepisach Euro 7, których podstawą będzie badanie drogowe, nie przewiduje się już tolerancji.

5.5.

Biorąc pod uwagę, że mikrodrobiny plastiku pochodzące z opon są jednym z największych źródeł zanieczyszczenia oceanów i że nie ustalono jeszcze ich dopuszczalnej wartości ze względu na brak procedury na poziomie ONZ, pilnie potrzebne jest opracowanie takiej procedury bez zbędnej zwłoki.

5.6.

Komisja zastanawia się nad koniecznością wprowadzenia norm emisji amoniaku dla samochodów osobowych. Zważywszy, że sektor transportu odpowiada za mniej niż 1 % emisji amoniaku w Europie, koszt tego środka wydaje się niewspółmierny do korzyści. Komisja zadaje sobie również pytania o zasadność nałożenia obowiązku zainstalowania w pojazdach systemu ograniczania emisji oparów podczas tankowania, podczas gdy Europa wprowadziła już system odsysania w pompach dozujących paliwo.

5.7.

Co się tyczy pojazdów ciężkich, zaproponowane przez Komisję dopuszczalne wartości oznaczają odejście od wartości wyznaczonych w rozporządzeniu Euro 6, przy czym cele redukcji emisji wynoszą odpowiednio –80 % w przypadku NOx i liczby cząstek stałych oraz do –95 % w przypadku CO. Ponadto ze względu na wpływ na efekt cieplarniany Komisja proponuje indywidualną regulację progów CH4 (metanu) oraz – na szczególnie niskim poziomie – N2O (podtlenku azotu). Jest oczywiste, że te zmiany te będą wymagać znacznych inwestycji, które trzeba będzie wziąć pod uwagę podczas przyszłych dyskusji nad przebiegiem emisji CO2 z pojazdów ciężkich (1).

Bruksela, dnia 27 kwietnia 2023 r.

Oliver RÖPKE

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) COM(2023) 88 final.

29.6.2023

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 228/108

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 2011/36/UE w sprawie zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz ochrony ofiar”

(COM(2022) 732 final — 2022/0426(COD))

„Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów »Sprawozdanie z postępów w zwalczaniu handlu ludźmi (czwarte sprawozdanie)«”

(COM(2022) 736 final)

(2023/C 228/15)

Sprawozdawca:	José Antonio MORENO DÍAZ
Współsprawozdawca:	Pietro Vittorio BARBIERI

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 8.2.2023
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	3.4.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	125/1/1

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Handel ludźmi jest haniebnym przestępstwem i poważnym naruszeniem praw podstawowych danej osoby. W strategii bezpieczeństwa Unii Europejskiej z 2020 r. zasygnalizowano, jaką rolę w handlu ludźmi odgrywa przestępczość zorganizowana oraz jakie koszty ludzkie się z tym wiążą.

1.2.

W 2011 r. przyjęto dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/36/UE (1) w sprawie zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz ochrony ofiar. W 2021 r. Komisja Europejska przyjęła strategię UE w zakresie zwalczania handlu ludźmi na lata 2021–2025 i już wówczas stwierdziła, że wdrażanie dyrektywy należy poddać ocenie, aby je usprawnić.

1.3.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) z zadowoleniem przyjmuje czwarte sprawozdanie z postępów, w którym podkreślono ewolucję tych zjawisk, a także wniosek dotyczący zmiany dyrektywy w sprawie zwalczania handlu ludźmi. Dyrektywa ta ma na celu zapobieganie handlowi ludźmi i zwalczanie tego procederu oraz ochronę ofiar. Dlatego też opiera się na trzech ramach działania: (i) kryminalizacji, ściganiu i oskarżaniu w odniesieniu do handlu ludźmi, w tym określaniu przestępstw, kar i sankcji; (ii) pomocy i wsparciu dla ofiar handlu ludźmi oraz ich ochronie; a także na (iii) zapobieganiu handlowi ludźmi.

1.4.

EKES pozytywnie ocenia rozszerzenie definicji różnych form wykorzystywania. Komitet zgadza się, że wykaz tych przestępstw należy rozumieć jako niewyczerpujący, ponieważ niestety każdego dnia wykorzystywanie przybiera nowe formy. Uważa, że państwa członkowskie powinny rozumieć w ten sposób kwestię handlu ludźmi, przyjmując kompleksowe podejście do zagadnień związanych z wykorzystywaniem.

1.5.

EKES jest zdania, że należałoby wzmocnić aspekt płci w treści i wdrażaniu dyrektywy, biorąc pod uwagę, że zdecydowaną większość ofiar stanowią kobiety i dziewczęta. Należy również zwrócić uwagę na trudne sytuacje, które mogą sprzyjać werbowaniu i wykorzystywaniu przez siatki przestępcze i inne. Ponadto należy poświęcić więcej uwagi innym słabszym grupom społecznym, w tym uchodźcom, osobom ubiegającym się o azyl oraz osobom, które nie posiadają dokumentów lub mają niepewny status pobytu.

1.6.

EKES ocenia pozytywnie wyraźne odniesienie do internetowego wymiaru przestępstw handlu ludźmi. Stosowanie nowych technologii sprzyja przestępstwom handlu ludźmi, ułatwiając i zwiększając dostęp do ofiar i ich wykorzystywanie oraz nastręczając większych trudności w monitorowaniu zysków z tych przestępstw.

1.7.

EKES popiera opracowanie przez Komisję lepszego systemu kar. Ocena unaoczniła, że większość państw członkowskich nie opracowała w pełni nieobowiązkowych środków karnych, w związku z czym nowy obowiązkowy system, w którym wprowadza się rozróżnienie na przestępstwa zwykłe i kwalifikowane, usprawnia zwalczanie przestępstw handlu ludźmi.

1.8.

EKES ocenia pozytywnie również to, że osoby prawne mogą być podlegać karom, które mogą pozbawiać je prawa do korzystania ze świadczeń publicznych lub pomocy, nakazywać czasowe lub stałe zamknięcie zakładów lub wprowadzać czasowy lub stały zakaz prowadzenia działalności gospodarczej. Uważa, że świadome korzystanie z usług stanowiących formę wyzysku można by powiązać z dyrektywą w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju, by móc pociągnąć do odpowiedzialności również te przedsiębiorstwa, które czerpią korzyści z różnych form wykorzystywania.

1.9.

1.10.

EKES zwraca się do Komisji o uwzględnienie we wniosku dotyczącym dyrektywy konieczności zachowania zgodności z dyrektywą Rady 2004/81/WE (2) z 2004 r. w sprawie dokumentu pobytowego wydawanego obywatelom państw trzecich, którzy są ofiarami handlu ludźmi lub wcześniej byli przedmiotem działań ułatwiających nielegalną imigrację, którzy współpracują z właściwymi organami.

1.11.

EKES ponownie zwraca uwagę na znaczenie działań na rzecz zapobiegania handlowi ludźmi, kładąc nacisk na potrzebę zmniejszenia popytu na wszelkie formy wykorzystywania. Jak zauważono w sprawozdaniu, popyt na tanią siłę roboczą i prostytucję nadal rośnie, pomimo faktu że często wiążą się one z przestępstwami handlu ludźmi.

1.12.

EKES zgadza się co do potrzeby sprawniejszego gromadzenia danych, a także udoskonalenia narzędzi służących do lepszego rozpoznawania tych przestępstw. Jak podkreślono w sprawozdaniu, wiele przypadków jest niezgłaszanych, czemu też należy zaradzić i na co należy zareagować w drodze koordynacji i współpracy między państwami członkowskimi, a także z instytucjami europejskimi.

1.13.

EKES jest zdania, że przedstawienie wniosku dotyczącego dyrektywy powinno posłużyć podnoszeniu świadomości i lepszemu informowaniu o potrzebie sprawniejszego zwalczania handlu ludźmi. Naruszanie praw wskutek różnych rodzajów wykorzystywania wymaga kompleksowej i wielowymiarowej reakcji, w której kapitalne znaczenie ma rola obywatelek i obywateli w walce z bezkarnością i normalizacją nadużyć.

1.14.

EKES przypomina, że czynniki wpływające na handel ludźmi obejmują: feminizację ubóstwa, różnice w dostępie kobiet i mężczyzn do nauki i zasobów, nierówności medyczne i w zakresie zdrowia, rozprzestrzenianie się przemocy ze względu na płeć na świecie oraz bardziej ogólne różnice społeczne między mężczyznami a kobietami.

1.15.

2. Uwagi ogólne

2.1.

ONZ zdefiniowała handel ludźmi na szczeblu międzynarodowym w 2000 r., stwierdzając, że:

—

„»Handel ludźmi« oznacza werbowanie, transport, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osób z zastosowaniem gróźb lub użyciem siły lub też z wykorzystaniem innej formy przymusu, uprowadzenia, oszustwa, wprowadzenia w błąd, nadużycia władzy lub wykorzystania słabości, wręczenia lub przyjęcia płatności lub korzyści dla uzyskania zgody osoby mającej kontrolę nad inną osobą, w celu wykorzystania” (art. 3 protokołu ONZ o handlu ludźmi z 2000 r.).

—	Wykorzystywanie oznacza „wykorzystanie prostytucji innych osób lub inne formy wykorzystania seksualnego, pracę lub usługi o charakterze przymusowym, niewolnictwo lub praktyki podobne do niewolnictwa, zniewolenie albo usunięcie organów”.

2.2.

2.3.

W 2011 r. przyjęto dyrektywę 2011/36/UE w sprawie zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz ochrony ofiar (dyrektywa w sprawie zwalczania handlu ludźmi). Był to istotny krok w kierunku harmonizacji przepisów między państwami członkowskimi. W 2021 r. Komisja przyjęła strategię UE w zakresie zwalczania handlu ludźmi na lata 2021–2025 i już wówczas stwierdziła, że wdrażanie dyrektywy należy poddać ocenie, aby je usprawnić.

2.4.

Przeprowadzona przez Komisję ocena obejmuje okres transpozycji dyrektywy (od kwietnia 2013 r. do marca 2022 r.) i opiera się na danych zgromadzonych na szczeblu europejskim oraz na informacjach jakościowych zebranych podczas rozmów z ekspertami i wyspecjalizowanymi podmiotami.

2.5.

Wewnętrzna ocena Komisji unaoczniła trudności w prawidłowym oszacowaniu rzeczywistej liczby ofiar, ponieważ liczbę 55 314 ofiar zidentyfikowanych w latach 2013–2022 uznaje się za zaniżoną. Wykorzystywanie seksualne nadal jest najczęstszą formą wyzysku w handlu ludźmi, gdyż odpowiada za 55,7 % przypadków zgłoszonych w 2021 r., przy czym coraz poważniejszym problemem staje się wyzysk pracowników, szczególnie w takich sektorach jak rolnictwo, budownictwo czy też usługi opiekuńcze. Pokrzywdzone dzieci stanowią 21 % wszystkich ofiar handlu ludźmi, a kobiety i dziewczęta – 75 %.

2.6.

W ocenie i sprawozdaniu odnotowano również, że ściganie i skazywanie sprawców wciąż pozostaje na bardzo niskim poziomie, co może sprzyjać kulturze bezkarności wśród handlarzy ludźmi. Sieci społecznościowe stworzyły nowe możliwości dla siatek przestępczych działających w UE, z których większość uczestniczy w handlu ludźmi. Wojna w Ukrainie może również prowadzić do nasilenia się przemytu ludzi i handlu ludźmi. Handel ludźmi jest wciąż przestępstwem niskiego ryzyka, które przynosi duże zyski.

2.7.

Chociaż dyrektywa przyczyniła się do ustanowienia wspólnych ram prawnych dotyczących zwalczania handlu ludźmi, to unaoczniła również trudności w poczynieniu postępów w zwalczaniu pewnych form wykorzystywania, które wymykają się definicji handlu ludźmi, oraz przestępstw transgranicznych. W dyrektywie wskazano również, co należy poprawić w procesach ścigania i oskarżania handlarzy ludźmi, a także podkreślono potrzebę poprawy zdolności organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości z myślą o prowadzeniu dochodzeń finansowych związanych z handlem ludźmi.

2.8.

Chociaż dyrektywa skupia się również na ochronie przed handlem ludźmi, to ocena pokazała, że można wprowadzić udoskonalenia m.in. w takich kwestiach jak stosowanie zasady odstąpienia od ścigania ofiar i zasady niestosowania wobec nich sankcji; ochrona ofiar w postępowaniach przygotowawczych i sądowych oraz udzielanie pomocy adekwatnej do cech i potrzeb ofiar, zwłaszcza dzieci i grup szczególnie wrażliwych. Stwierdzono również, że problemem jest słabe gromadzenie i przetwarzanie danych dotyczących handlu ludźmi.

2.9.

W ocenie uznano znaczenie dyrektywy jako punktu zwrotnego w zwalczaniu handlu ludźmi w UE. Podkreślono również potrzebę poczynienia postępów w opracowywaniu narzędzi poprawiających monitorowanie handlu i handlarzy ludźmi, zapobieganie handlowi ludźmi, ściganie przestępstw tego rodzaju i ich rozpatrywanie przez sądy, a także usprawniających pomoc dla ofiar.

2.10.

W tym kontekście wniosek przedstawiony przez Komisję dotyczy zmiany dyrektywy. Ma ponadto zapewnić szereg środków ulepszających zapobieganie handlowi ludźmi i zwalczanie tego procederu w UE oraz ochronę ofiar.

3. Dyrektywa w sprawie zwalczania handlu ludźmi

3.1.

Dyrektywa w sprawie zwalczania handlu ludźmi ma na celu zapobieganie handlowi ludźmi i zwalczanie tego procederu oraz ochronę ofiar. Dlatego też opiera się na trzech ramach działania: (i) kryminalizacji, ściganiu i oskarżaniu w odniesieniu do handlu ludźmi, w tym określaniu przestępstw, kar i sankcji; (ii) pomocy i wsparciu dla ofiar handlu ludźmi oraz ich ochronie; a także na (iii) zapobieganiu handlowi ludźmi.

3.2.

EKES z zadowoleniem przyjmuje przedstawienie wniosku dotyczącego zmiany tej dyrektywy, ponieważ zgadza się z potrzebą dalszych postępów i poprawy w zwalczaniu handlu ludźmi i w ochronie ofiar. Podziela stanowisko, że handel ludźmi staje się coraz większym zagrożeniem w okolicznościach, które są bardziej skomplikowane niż w 2011 r.

3.3.

EKES z zadowoleniem przyjmuje rozszerzenie definicji różnych form wykorzystywania i pochwala odniesienie się w sprawozdaniu do tych różnych form. Chociaż najczęstszym rodzajem wykorzystywania w sprawach związanych z handlem ludźmi jest wciąż wykorzystywanie seksualne, a drugim pod względem powszechności jest wyzysk pracowników, to istnieją również inne formy handlu ludźmi uwzględnione w dyrektywie (wykorzystywanie do żebractwa, do prowadzenia działalności przestępczej lub handlu narządami) i niektóre z nich nasiliły się w ostatnich latach. Jednocześnie pojawiły się inne zjawiska – nieuwzględnione w dyrektywie – które można by również uznać za formy handlu ludźmi, takie jak przymusowe małżeństwa, macierzyństwo zastępcze czy też nielegalne adopcje. EKES z zadowoleniem przyjąłby włączenie odniesienia do „zatrudniania w warunkach szczególnego wyzysku”, co znalazło odzwierciedlenie w dyrektywie UE w sprawie kar wobec pracodawców. EKES uważa, że potrzeba więcej wytycznych Komisji dotyczących definicji tych różnych możliwych form, aby zapewnić bardziej jednolite stosowanie przez państwa członkowskie.

3.4.

Komitet zgadza się, że wykaz tych przestępstw należy rozumieć jako niewyczerpujący, ponieważ niestety każdego dnia wykorzystywanie przybiera nowe formy. Uważa, że państwa członkowskie powinny rozumieć w ten sposób kwestię handlu ludźmi, przyjmując kompleksowe podejście do zagadnień związanych z wyzyskiem.

3.5.

EKES jest zdania, że należałoby wzmocnić aspekt płci w treści i wdrażaniu dyrektywy, biorąc pod uwagę, że zdecydowaną większość ofiar stanowią kobiety i dziewczęta. Podobnie należy zwrócić uwagę na pewne grupy szczególnie wrażliwe, w tym uchodźców, osoby ubiegające się o azyl oraz osoby nieposiadające dokumentów lub posiadające niepewny status pobytu, a także na sytuacje wymagające szczególnego traktowania, które mogą ułatwić rekrutację i wykorzystywanie przez siatki przestępcze. Komitet zwraca uwagę, że czynniki wpływające na handel ludźmi obejmują: feminizację ubóstwa, różnice w dostępie kobiet i mężczyzn do nauki i zasobów, nierówności medyczne i w zakresie zdrowia, rozprzestrzenianie się przemocy ze względu na płeć na świecie oraz bardziej ogólne różnice społeczne między mężczyznami a kobietami.

3.6.

EKES ocenia pozytywnie fakt, że zawarto wyraźne odniesienie do internetowego wymiaru przestępstw handlu ludźmi. Stosowanie nowych technologii sprzyja przestępstwom handlu ludźmi, ułatwiając i zwiększając dostęp do ofiar i ich wykorzystywanie oraz nastręczając większych trudności w monitorowaniu zysków z tych przestępstw. Sieci społecznościowe ułatwiają werbowanie i wykorzystywanie ofiar i sprawiają, że do sytuacji wykorzystywania doszły również nowe nadużycia, takie jak rozpowszechnianie zdjęć, nagrań wideo itp.

3.7.

3.8.

3.9.

EKES uważa, że krokiem naprzód jest propozycja zmiany, zgodnie z którą za przestępstwo uznaje się korzystanie z usług lub działalności opartej na wyzysku ze świadomością, że osoba świadcząca daną usługę lub działalność jest ofiarą handlu ludźmi, czyli, gdy dochodzi do świadomego korzystania (ang. knowing use) z usług stanowiących formę wyzysku, i że mogą temu towarzyszyć surowsze środki ze strony państw członkowskich. Komitet sądzi, że istotne jest udzielenie państwom członkowskim większego wsparcia w zakresie wdrażania w tym zakresie oraz przeprowadzenie oceny wpływu tego środka – zarówno pod kątem zapobiegania handlowi ludźmi, jak i ścigania go – w sprawozdaniu z transpozycji, które Komisja ma przedłożyć Parlamentowi i Radzie, tak by nie dopuścić do jego szkodliwego wpływu na ofiary lub grupy szczególnie wrażliwe oraz upewnić się, że stanowi krok naprzód z punktu widzenia zwalczania kultury bezkarności istniejącej wokół tych przestępstw.

3.10.

EKES uważa, że wskazane jest, by Komisja dostosowała ramy regulacyjne i ramy dotyczące kar do świata internetu. W tym względzie szczególnie pozytywne jest to, że dyrektywa uwzględnia zabezpieczanie i konfiskatę mienia zgodnie z ramami regulacyjnymi ustanowionymi w tym zakresie przez Unię Europejską. Mienie odzyskane od sprawców powinno stać się dostępne w celu wypłaty odszkodowań ofiarom, a ofiary powinny mieć pierwszeństwo w kolejności zaspokajania wierzycieli.

3.11.

EKES ocenia pozytywnie fakt, że Komisja podkreśla potrzebę poprawy współpracy w odniesieniu do przestępstw handlu ludźmi, które popełniane są między różnymi państwami członkowskimi. Zasadnicze znaczenie ma współpraca transgraniczna i można ją usprawnić za pomocą wymiany informacji, wspólnych działań oraz szkoleń dla kadry zawodowej – w tym zwłaszcza dla organów ścigania – która zajmuje się ofiarami transgranicznymi.

3.12.

Koniecznym krokiem jest opracowanie przez państwa członkowskie kolejnych krajowych mechanizmów ukierunkowanej pomocy, w ramach których organizacje społeczeństwa obywatelskiego uczestniczyłyby w identyfikacji ofiar i świadczeniu usług wsparcia. EKES sądzi, że Komisja powinna wspierać państwa członkowskie w tworzeniu lub wzmacnianiu tych instrumentów, które można by koordynować na szczeblu europejskim w celu poprawy opieki nad ofiarami handlu ludźmi i ich ochrony. Postępy w tworzeniu europejskiego instrumentu ukierunkowanej pomocy są niezbędne do poprawy harmonizacji w zakresie opieki nad ofiarami i pomocy im oraz rozwoju systemów wsparcia dla nich. Dla każdego państwa członkowskiego można by stworzyć kolejne narzędzie: niezależny organ monitorowania i gwarancji obejmujący krajowego sprawozdawcę, który monitoruje skuteczność środków wdrożonych przez państwa członkowskie w ramach zwalczania handlu ludźmi, prowadzi badania i utrzymuje kontakty z publicznymi i prywatnymi zainteresowanymi stronami zajmującymi się tym zjawiskiem na różnych poziomach.

3.13.

EKES jest zdania, że w dyrektywie należy zwrócić większą uwagę na ofiary handlu ludźmi, i pragnie przypomnieć, że państwa członkowskie mają obowiązek otoczyć je opieką, chronić je i zapewniać w jak największym stopniu ich włączenie społeczne. Dyrektywa powinna nie tylko przypominać, że nie należy karać ofiar handlu ludźmi, lecz również wzmacniać mechanizmy i instrumenty pomocy i wsparcia dla ofiar, zwłaszcza z grup szczególnie wrażliwych, takich jak małoletni, mniejszości, uchodźcy i migranci nieposiadający dokumentów. Należy w niej również w większym stopniu rozważyć i wzmocnić narzędzia dochodzenia roszczeń przez ofiary i zapobiegania, w tym bezpieczne mechanizmy zgłaszania przestępstw i składania skarg oraz fundusze odszkodowawcze.

3.14.

Integracja w kraju docelowym opiera się na ułatwianiu ofiarom handlu ludźmi udziału w zindywidualizowanych planach pomocy, informowania, doskonalenia zawodowego i upodmiotowienia za pomocą: przyjmowania w specjalnych chronionych ośrodkach; obowiązkowego wydawania dokumentów pobytowych jako warunku koniecznego do uwolnienia się od handlu ludźmi; pomocy, informowania i profilaktyki zdrowotnej; wsparcia psychologicznego i mediacji kulturowej; informowania i doradztwa socjalnego i prawnego; kursów językowych i alfabetyzacji; oceny zdolności i kompetencji; poradnictwa i szkolenia zawodowego; integracji na rynku pracy.

3.15.

Dyrektywa nie odnosi się do zmian legislacyjnych w zakresie ochrony praw ofiar czy też pomocy i wsparcia dla osób będących ofiarami handlu ludźmi, które to dziedziny wymagają jeszcze dużego udoskonalenia. EKES przypomina, że dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29/UE (3) ustanawiająca normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw dotyczy między innymi określonych potrzeb poszczególnych kategorii ofiar handlu ludźmi, niegodziwego traktowania dzieci w celach seksualnych, wykorzystywania seksualnego i pornografii dziecięcej.

3.16.

EKES zwraca się do Komisji o uwzględnienie we wniosku dotyczącym zmiany dyrektywy konieczności zachowania zgodności z dyrektywą 2004/81/WE.

3.17.

Współpracę ze strony ofiary należy rozumieć jako chęć udziału w zindywidualizowanym planie integracji społecznej i uwolnienia się od sytuacji wyzysku. Dokument pobytowy nie może być wydawany wyłącznie tym osobom, które decydują się współpracować z wymiarem sprawiedliwości, gdyż możliwość skorzystania z alternatyw dla handlu ludźmi, czyli dostęp do usług terytorialnych umożliwiających zdobywanie kwalifikacji i upodmiotowienie, uwarunkowana jest uzyskaniem dokumentu pobytowego.

3.18.

Ofiary niechętnie zeznają przeciwko handlarzom ludźmi. Często poddawane są nieustannemu szantażowi, a zeznania wymagają od nich zaryzykowania swojego życia i życia swych rodzin. W tym względzie należy przypomnieć, że zgoda ofiary handlu ludźmi na wyzysk nie ma znaczenia (art. 3 lit. b) protokołu ONZ o handlu ludźmi z 2000 r.).

3.19.

EKES wzywa również Komisję do poczynienia postępów w realizacji zaleceń zawartych w jej publikacji pt. „Unijne prawa ofiar handlu ludźmi” (4), tak by państwa członkowskie zawsze wydawały ofiarom handlu ludźmi dokumenty pobytowe w następujących przypadkach:

—	gdy obecność ofiary jest niezbędna do celów postępowania przygotowawczego lub sądowego,

—	gdy ofiara wykazała wyraźną gotowość do współpracy,

—	gdy ofiara zerwała wszelkie związki z sprawcą lub sprawcami przestępstwa handlu ludźmi,

—	gdy ofiara nie stwarza żadnego zagrożenia dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa publicznego.

EKES zachęca również państwa członkowskie do korzystania w większym stopniu z możliwości oferowania ofiarom zezwoleń na pobyt ze względów humanitarnych lub osobistych, nawet jeżeli powyższe warunki nie są spełnione.

3.20.

EKES ponownie zwraca uwagę na znaczenie działań na rzecz zapobiegania handlowi ludźmi, kładąc nacisk na potrzebę zmniejszenia popytu na wszelkie formy wykorzystywania. Popyt na tanią siłę roboczą lub prostytucję nadal rośnie pomimo faktu, że często wiążą się one z przestępstwami handlu ludźmi.

3.21.

Komitet uważa, że należy rozwinąć wiele działań mających na celu poprawę informowania i podnoszenia świadomości w tych kwestiach, wypróbowując również nowe narzędzia komunikacji, szkolenia, programy edukacyjne i kampanie uświadamiające usprawniające zwalczanie handlu ludźmi we wszystkich państwach członkowskich.

3.22.

EKES zgadza się co do potrzeby sprawniejszego gromadzenia danych, a także udoskonalenia narzędzi służących do lepszego rozpoznawania tych przestępstw. Oczywiste jest, że wiele przypadków jest niezgłaszanych, czemu też należy zaradzić i na co należy zareagować w drodze koordynacji i współpracy między państwami członkowskimi, a także z instytucjami europejskimi. Propozycja dotycząca rocznego sprawozdania statystycznego na temat handlu ludźmi może pomóc w uzyskaniu lepszych danych, usprawnieniu działań, a także w podniesieniu świadomości społecznej na temat tych przestępstw.

3.23.

EKES ocenia również pozytywnie fakt, że Komisja stwierdza konieczność przedstawiania Parlamentowi i Radzie Europejskiej rocznego sprawozdania z wysiłków państw członkowskich w zakresie zwalczania handlu ludźmi, w którym zaakcentowane zostaną realizacja działań i ich wpływ.

3.24.

EKES jest zdania, że przedstawienie tego wniosku dotyczącego zmiany dyrektywy powinno posłużyć podnoszeniu świadomości i lepszemu informowaniu o potrzebie sprawniejszego zwalczania handlu ludźmi. Naruszanie praw wskutek różnych rodzajów wykorzystywania wymaga kompleksowej i wielowymiarowej reakcji, w której kapitalne znaczenie ma rola obywatelek i obywateli w walce z bezkarnością i normalizacją nadużyć.

Bruksela, dnia 27 kwietnia 2023 r.

Oliver RÖPKE

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/36/UE z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz ochrony ofiar, zastępująca decyzję ramową Rady 2002/629/WSiSW (Dz.U. L 101 z 15.4.2011, s. 1).

(2) Dyrektywa Rady 2004/81/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie dokumentu pobytowego wydawanego obywatelom państw trzecich, którzy są ofiarami handlu ludźmi lub wcześniej byli przedmiotem działań ułatwiających nielegalną imigrację, którzy współpracują z właściwymi organami (Dz.U. L 261 z 6.8.2004, s. 19).

(3) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29/UE z dnia 25 października 2012 r. ustanawiająca normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw oraz zastępująca decyzję ramową Rady 2001/220/WSiSW (Dz.U. L 315 z 14.11.2012, s. 57).

(4) Unijne prawa ofiar handlu ludźmi.

29.6.2023

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 228/114

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, zmieniającego rozporządzenie (UE) 2019/1020 i dyrektywę (UE) 2019/904 oraz uchylającego dyrektywę 94/62/WE”

(COM(2022) 677 final – 2022/0396 (COD))

(2023/C 228/16)

Sprawozdawca:	István KOMORÓCZKI
Współsprawozdawca:	Panagiotis GKOFAS

Wniosek o konsultację	Parlament Europejski, 13.3.2023 Rada, 8.3.2023
Podstawa prawna	Art. 114 i 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego
Data przyjęcia przez sekcję	13.4.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	153/0/1

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Ilość odpadów wytwarzanych z opakowań stale rośnie na całym świecie, co ma bardzo szkodliwy wpływ na nasze zdrowie, życie, gospodarki i planetę, gdy odpadami tymi odpowiednio się nie zarządza. Dlatego też Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) z zadowoleniem przyjmuje omawianą inicjatywę i wzywa Komisję Europejską do zajęcia się kwestiami związanymi z opakowaniami, odpadami opakowaniowymi i polityką w zakresie opakowań w sposób skoordynowany oraz do harmonizacji przepisów w całej UE.

1.2.

Potrzebne są środki z zakresu polityki oparte na sprawdzonych danych w celu zapewnienia najlepszych wyników dla środowiska. Wyzwania związane ze zmianą klimatu dają Europie możliwość zbudowania zrównoważonej i zorientowanej na przyszłość bazy przemysłowej. EKES zaleca, aby wszystkie nadchodzące inicjatywy z zakresu polityki opierały się na dowodach naukowych i dogłębnym zrozumieniu ich rzeczywistego wpływu na środowisko. Strategicznie pomocne jest wspieranie stosowania metodyki oceny cyklu życia (LCA) jako narzędzia oceny wpływu produktów na środowisko przez cały ich cykl życia.

1.3.

EKES popiera podejmowane obecnie wysiłki na rzecz zmniejszenia ilości odpadów opakowaniowych, ponieważ odpady te mają bardzo negatywny wpływ na środowisko. Jednocześnie ubolewa nad tym, że we wniosku nie zawarto dogłębnej analizy spodziewanego oddziaływania na środowisko, zdrowie ludzi i podmioty gospodarcze. Opakowania odgrywają kluczową rolę w zapewnianiu bezpieczeństwa, zdrowia i jakości żywności. Z tego punktu widzenia w nowym rozporządzeniu należy uwzględnić ochronę środowiska oraz bezpieczeństwo konsumentów.

1.4.

EKES podkreśla, że ponowne wykorzystanie i powtórne napełnianie zupełnie nie są najlepszym wyborem z punktu widzenia zmiany klimatu i środowiska. Ze względu na duże odległości transportowe w porównaniu z lokalnym zbieraniem i recyklingiem zwiększone zapotrzebowanie na logistykę będzie miało negatywne skutki. Czyszczenie butelek do wielokrotnego napełniania lub zastaw stołowych do wielokrotnego użytku zwiększa zużycie energii, emisje i zużycie wody. EKES ponownie wyraża ubolewanie z powodu braku odpowiedniej oceny skutków.

1.5.

Skutki gospodarcze będą wyraźnie uzależnione od dokładnego brzmienia planowanych aktów delegowanych, które mają zostać przyjęte dopiero w ciągu pięciu lat od przyjęcia rozporządzenia. Sam fakt, że konkretne parametry przepisów będą znane dopiero po przyjęciu proponowanego rozporządzenia, stwarza ogromną niepewność biznesową i jest poważnym zagrożeniem dla cyklu inwestycji i innowacji.

1.6.

Komitet wzywa wszystkie zainteresowane strony, takie jak partnerzy dialogu społecznego, podmioty gospodarcze, pracownicy, konsumenci, organizacje ochrony konsumentów, organizacje ochrony środowiska i europejska platforma zainteresowanych stron gospodarki o obiegu zamkniętym, do zaangażowania się we wdrażanie nowego rozporządzenia. Transpozycja zaktualizowanego rozporządzenia do ustawodawstwa krajowego nie powinna nakładać na MŚP zbędnych obciążeń administracyjnych lub operacyjnych. W związku z tym ważne jest zapewnienie, aby terminy wdrożenia i wejścia w życie były odpowiednie. EKES zwraca uwagę, że rozporządzenie zastępuje rolę recyklingu ustanowioną w pakiecie dotyczącym gospodarki o obiegu zamkniętym – artykułem 26, który ma bezpośrednie zastosowanie do wszystkich podmiotów gospodarczych, niezależnie od tego, czy jest to efektywne pod względem środowiskowym, w połączeniu z egzekwowanym ograniczeniem stosowania opakowań, bez względu na to, czy spowoduje to zagrożenie dla zdrowia lub pogorszenie stanu środowiska.

1.7.

Jeśli chodzi o kryteria „recyklingu na dużą skalę”, EKES proponuje zwiększenie proponowanego odsetka odpadów opakowaniowych poddawanych recyklingowi na dużą skalę (opakowania zbierane, sortowane i poddawane recyklingowi w państwach członkowskich UE) z 75 % do 90 % ludności UE, a jednocześnie objęcie tym co najmniej dwóch trzecich państw członkowskich UE do 2030 r., aby osiągnąć skuteczne wdrożenie. Komitet popiera również wdrożenie klas wydajności recyklingu i stopniowe wycofywanie do 2030 r. opakowań klasy E o najgorszej wydajności.

1.8.

EKES zaleca, aby obowiązkowe cele dotyczące zawartości materiałów pochodzących z recyklingu były brane pod uwagę i stosowane wyłącznie w odniesieniu do określonych materiałów opakowaniowych i o ile może to prowadzić do większego wykorzystania recyklatów (np. tworzyw sztucznych). W przypadku opakowań ze stali obowiązkowe cele dotyczące zawartości materiałów pochodzących z recyklingu byłyby szkodliwe i mogłyby prowadzić do zakłóceń na rynku złomu. Ponadto kryteria dotyczące zdolności opakowań do recyklingu powinny obejmować wymogi dotyczące projektowania z myślą o recyklingu, selektywnej zbiórki, skutecznego sortowania oraz możliwości wielokrotnego recyklingu materiału. Wszelkie proponowane cele w zakresie ograniczenia ilości odpadów określone w rozporządzeniu powinny także być ustalane oddzielnie dla każdego materiału (cele szczegółowe dla poszczególnych materiałów), z uwzględnieniem jego specyfiki i współczynnika recyklingu.

1.9.

EKES podaje też w wątpliwość skuteczność jednolitego celu 15 %, ponieważ ma on dyskryminujący wpływ na konsumentów z krajów, w których produkcja odpadów opakowaniowych na mieszkańca jest stosunkowo niska. Dane statystyczne pokazują, że produkcja odpadów opakowaniowych w krajach o ich wyższym zużyciu jest nawet trzykrotnie wyższa niż w krajach o niskim zużyciu, a jednak oczekuje się, że wszystkie kraje bez żadnych rozróżnień zmniejszą ilość opakowań na konsumenta o 15 %. Zamiast tego cel powinien być obliczany na podstawie liczby mieszkańców, poziomu działalności gospodarczej, produkcji przemysłowej i dochodów mieszkańców.

1.10.

EKES apeluje o stosowanie i egzekwowanie systemów ochrony i wsparcia (edukacja publiczna, szkolenia, negocjacje zbiorowe, systemy rekompensat, przeniesienie do innej gałęzi przemysłu) dla pracowników zatrudnionych w branżach przechodzących transformację, które wkrótce odczują wpływ wdrażania zmienionego rozporządzenia, w celu przeniesienia ich do innych gałęzi przemysłu.

1.11.

Komitet zachęca państwa członkowskie do wprowadzenia strategii rozwoju ich branż i warsztatów napraw poprzez bodźce do inwestycji w maszyny do napraw, obniżanie cen części zamiennych oraz tworzenie synergii między sektorami.

1.12.

Sektor opakowaniowy stanowi szybko rozwijającą się branżę obejmującą wiele miejsc pracy. Konieczne jest zatem przeprowadzanie ocen skutków oraz staranne i regularne monitorowanie nowych regulacji w państwach członkowskich zarówno na szczeblu centralnym, jak i lokalnym, ponieważ mają one kluczowe znaczenie dla oceny wpływu na rentowność, miejsca pracy i zrównoważenie środowiskowe.

1.13.

Komitet wzywa więc Komisję Europejską do przyjęcia zróżnicowanych, odpowiednio dostosowanych ram oceny, monitorowania i porównywania strategii opakowaniowych dla różnych produktów. Aby zmniejszyć ilość odpadów opakowaniowych, należy regularnie oceniać rzeczywiste zapotrzebowanie na opakowania i ponownie analizować zoptymalizowane rozwiązania. W odniesieniu do dobrze funkcjonujących krajowych systemów kaucyjnych ważne będzie znalezienie sposobów dalszego funkcjonowania nowych unijnych kodów kreskowych i istniejących kodów krajowych oraz ich równoległego funkcjonowania.

1.14.

Należy włączać w ten proces konsumentów i zachęcać ich do ponownego wykorzystania, zwrotu lub recyklingu materiałów opakowaniowych w optymalny sposób za pomocą pozytywnych i negatywnych mechanizmów kompensacyjnych. Konsumenci będą odgrywać ważną rolę w systemie kaucyjnym, w ponownym wykorzystaniu i powtórnym napełnianiu, i EKES wzywa do prowadzenia kampanii uświadamiających i edukacyjnych, które umożliwią konsumentom lepsze poznanie i zrozumienie ich własnej roli.

1.15.

EKES apeluje, by Rada i Parlament Europejski ściśle współpracowały z władzami lokalnymi i regionalnymi oraz podmiotami gospodarczymi w celu znalezienia najlepszych sposobów praktycznego wdrożenia systemu etykietowania.

1.16.

Jakość i ilość odpadów determinują ich potencjał związany z recyklingiem. EKES wzywa państwa członkowskie, aby na etapie planowania dokonały oceny skutków środowiskowych i gospodarczych niezbędnych działań z zakresu gospodarowania odpadami.

1.17.

Jeśli chodzi o zasady legislacyjne, rozporządzenie łączy normę, która ma bezpośredni wpływ na poszczególne podmioty gospodarcze, z dyrektywą, która określa cele ramowe dla państw członkowskich. Powinno zatem zostać podzielone na dwa akty ustawodawcze. Po pierwsze, potrzebna jest dyrektywa ustanawiająca cele dla państw członkowskich w zakresie gospodarowania opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. Po drugie, trzeba przyjąć rozporządzenie w sprawie podstawowych wymogów dotyczących opakowań oraz wymogów dotyczących ich zdolności do recyklingu i etykietowania.

1.18.

Jeśli chodzi o ograniczenie ilości odpadów, EKES zaleca, by przeglądowi prawodawstwa dotyczącego opakowań i odpadów opakowaniowych towarzyszył przegląd dyrektywy w sprawie składowania odpadów (1999/31/WE (1)), co pozwoli zmniejszyć ilości składowanych odpadów.

2. Kontekst i główne założenia

Konieczność stałej analizy wpływu opakowań na środowisko naturalne

2.1.

Większość opakowań na świecie jest jednorazowa i wyrzucana lub poddawana recyklingowi zamiast być ponownie użyta. Władze odpowiedzialne za ochronę środowiska w dużych krajach uprzemysłowionych szacują, że blisko połowa wszystkich stałych odpadów komunalnych to artykuły spożywcze i materiały używane do ich pakowania (2).

2.2.

Marnotrawstwo cennych zasobów i zanieczyszczenie powodowane przez ten system konsumpcji i unieszkodliwiania stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi, środowiska, zrównoważonego rozwoju i globalnego klimatu.

2.3.

W związku z tym kluczowe znaczenie ma regularne monitorowanie przez Komisję Europejską odpadów opakowaniowych, a także ich zbiórki, gospodarowania nimi i ich ponownego użycia, we współpracy ze wszystkimi zainteresowanymi stronami.

2.4.

Oczekuje się, że sektory przechodzące transformacje, a także pracownicy i drobni właściciele w niektórych sektorach objętych kontrolą, staną w obliczu poważnych trudności oraz utraty dochodów lub miejsc pracy ze względu na spadek całkowitego obrotu spowodowany efektem substytucyjnym. Systemy ochrony socjalnej i inicjatywy w zakresie przekwalifikowania mogłyby zmniejszyć ten wpływ.

2.5.

Podobnie w niektórych regionach, zależnych od pewnych technologii opakowaniowych i produkcji przemysłowej, w perspektywie krótkoterminowej może dojść do utraty miejsc pracy i migracji zarówno wysoko, jak i mniej wyspecjalizowanych pracowników. Dostosowana do potrzeb polityka na szczeblu lokalnym ma zasadnicze znaczenie dla uniknięcia drenażu mózgów i wyludniania się obszarów wiejskich i przemysłowych.

2.6.

Kluczowe znaczenie ma monitorowanie wpływu wdrażania prawodawstwa za pomocą stałego mechanizmu oceny w celu dokonywania przeglądu dokumentacji każdego państwa, wymiany najlepszych praktyk i proponowania zmian parametrycznych. Należy uwzględnić potencjalną modernizację zdolności technologicznych przemysłu do ponownego użycia i recyklingu określonych materiałów (np. tworzywa biodegradowalne), ze szczególnym uwzględnieniem zdrowia publicznego i długoterminowego wpływu na środowisko.

Wspierane przez Komisję Europejską narzędzia zarządzania kwestiami dotyczącymi opakowań i materiałów opakowaniowych

2.7.

W projekcie rozporządzenia Komisji szczegółowo określono pierwszorzędną rolę, jaką cyfryzacja i zrównoważony rozwój odgrywają w ograniczaniu ilości opakowań i odpadów opakowaniowych. Uzgodnienie ich ze sobą ma zasadnicze znaczenie, ponieważ są one kluczowe dla osiągnięcia celów Zielonego Ładu i zwiększenia odporności, przyszłego dobrobytu i zrównoważonego rozwoju Europy.

Zasoby naturalne i energetyczne w branży opakowań – obawy i rozwiązania

2.8.

Nowoczesne opakowania artykułów spożywczych – główne zastosowanie materiałów opakowaniowych – są wytwarzane z wykorzystaniem rozwiązań, dzięki którym żywność jest zdatna do spożycia, higieniczna, trwała w temperaturze pokojowej i bezpieczna. Większość opakowań artykułów spożywczych jest jednak nadal jednorazowego użytku i nie można ich w pełni poddać recyklingowi, jeśli nie są właściwie oddzielone i zebrane według frakcji materiału, ponieważ są one zabrudzone żywnością, zbyt małe lub wielowarstwowe.

2.9.

Każdy rodzaj opakowania wymaga wykorzystania wielu zasobów, w tym energii, wody, chemikaliów, ropy naftowej, minerałów, drewna i tekstyliów. Ponadto ich produkcja często powoduje powstawanie ścieków i osadów zawierających szkodliwe substancje chemiczne oraz emisję do powietrza gazów cieplarnianych, metali ciężkich i cząstek stałych.

2.10.

Do produkcji nowoczesnych opakowań artykułów spożywczych wykorzystuje się różne materiały wytworzone przez człowieka i syntetyczne, między innymi ceramikę, szkło, metal, papier, tekturę, karton, wosk, drewno i w coraz większym stopniu tworzywa sztuczne. Większość tych opakowań jest wykonana ze szkła, sztywnego tworzywa sztucznego, papieru i tektury. Chociaż niektóre najnowsze tworzywa sztuczne uzyskuje się z kukurydzy i innych materiałów roślinnych, większość z nich jest nadal wytwarzana z ropy naftowej i zawiera dodatki takie jak polimery.

2.11.

Niezwykle istotne jest, aby Komisja Europejska określiła w swoim wniosku minimalną, obowiązkową zawartość surowców biopochodnych w opakowaniach nadających się do kompostowania na poziomie co najmniej 60 %. Tektura jest często pokryta tworzywem sztucznym, którego nie widać, a wiele różnych form opakowań znakuje się tekstem z wykorzystaniem farb drukarskich.

2.12.

Coraz częstsze stosowanie różnych rodzajów opakowań oraz niski poziom ich ponownego użycia i recyklingu mogą utrudniać tworzenie w UE niskoemisyjnej gospodarki o obiegu zamkniętym.

2.13.

EKES uważa, że opakowania nadające się do kompostowania, które są bezpieczne w kontakcie z żywnością, są najodpowiedniejszym rozwiązaniem i odgrywają kluczową rolę w zapewnianiu większego udziału odpadów ulegających biodegradacji. Zmniejszyłoby to również ilość nieulegających biodegradacji tworzyw sztucznych, które w przeciwnym razie zanieczyszczają kompost.

3. Opakowania z tworzyw sztucznych

3.1.

ONZ uznała zanieczyszczenie oceanów tworzywami sztucznymi, głównie z powodu licznych opakowań żywności wykonanych z tworzyw sztucznych, które trafiły do rzek, za „planetarną katastrofę” (3). Sytuacja ta budzi obawy w odniesieniu do wszystkich gatunków wodnych.

3.2.

Państwa członkowskie będą musiały rozważyć nowe podejście do tworzyw sztucznych oparte na gospodarce o obiegu zamkniętym. Mogą promować opracowywanie opakowań odpowiednich do obiegu zamkniętego, wybierając inne materiały lub konkretne materiały polimerowe, aby zapewnić znacznie wyższy poziom zdolności do recyklingu. W przypadku gdy niemożliwy jest recykling tworzyw sztucznych, należy je wykorzystywać do produkcji biopaliw.

4. Materiały trwałe, dane dotyczące recyklingu i kwestie związane z celami dotyczącymi powtórnego napełniania butelek po napojach alkoholowych

4.1.

Poszczególne materiały opakowaniowe do artykułów spożywczych mają różne cechy i właściwości, co wpływa na ich potencjał związany z recyklingiem. Materiały takie jak aluminium, szkło i stal uznaje się za „materiały trwałe”, ponieważ wykazują one minimalną degradację w okresie użytkowania i można je bez końca poddawać recyklingowi bez utraty jakości i nieodłącznych właściwości materiałowych.

4.2.

Zainteresowanie materiałami trwałymi wzrosło znacząco i równolegle z myśleniem w kategoriach gospodarki o obiegu zamkniętym. Takie materiały należy odpowiednio uwzględnić w przyszłym prawodawstwie, a przyszłe strategie polityczne powinny skutecznie wspierać ich recykling.

4.3.

Materiały oparte na włóknach oraz inne naturalne materiały wykorzystywane w produkcji opakowań mogą umożliwić wzrost oddzielony od zużycia zasobów. Takie opakowania są wytwarzane z materiałów odnawialnych, a jednocześnie są trwałe, atrakcyjne, nadają się do recyklingu i ulegają biodegradacji. Ostatnie badania pokazały, że opakowania z włókien można poddawać recyklingowi ponad 25 razy, co dowodzi, że jest to istotny element gospodarki o obiegu zamkniętym.

4.4.

Współczynnik recyklingu opakowań szklanych w UE w 2020 r. wyniósł średnio 76 % (4), przy czym w niektórych państwach członkowskich możliwe jest usprawnienie systemów zbiórki i sortowania. W 2017 r. wskaźniki te wynosiły 95 % w Szwecji, 88,4 % w Niemczech, 78 % we Włoszech i 61 % we Francji (5).

4.5.

We wniosku określono obowiązkowe cele w zakresie ponownego wykorzystania i powtórnego napełniania butelek po napojach alkoholowych. Kluczowe podmioty gospodarcze są jednak głęboko przekonane/zdania, że cele te mogą stanowić poważne wyzwanie zarówno pod względem dostaw, jak i zagrożeń dla zdrowia publicznego, biorąc pod uwagę, że butelki są zwykle wykorzystywane przez konsumentów do innych praktycznych celów. To obowiązkowe ponowne użycie może powodować problemy, częściowo z powodu infekcji spowodowanych m.in. rozwojem patogenów i bakterii.

5. Zanieczyszczenie wody i gruntu spowodowane przez opakowania artykułów spożywczych

5.1.

Kiedy opakowania, szczególnie te z tworzyw sztucznych, są wyrzucane na wysypiska, nie tylko powodują niedopuszczalne poważne zanieczyszczenie gruntu i środowiska, ale zawarte w nich chemikalia, takie jak farby i barwniki z etykiet, przenikają do wód gruntowych i gleby.

5.2.

Zwłaszcza odpady tworzyw sztucznych często docierają do najbardziej oddalonych regionów naszej planety, zagrażając życiu ludzi, ptaków i organizmów morskich. Zanieczyszczenie oceanów plastikiem stało się tak poważne, że szef ONZ ds. oceanów uznał je za kryzys planetarny.

5.3.

Zanieczyszczenie oceanów stanowi tylko jeden z negatywnych skutków pojawienia się tworzyw sztucznych w ekosystemie. Z badań wynika, że jedna trzecia wszystkich tworzyw sztucznych, które wyrzucamy, trafia do dróg wodnych lub gleby. Z kolei inne dane wskazują, że zanieczyszczenie gleb mikrodrobinami plastiku na całym świecie jest od 4 do 23 razy większe niż zanieczyszczenie oceanów mikrodobinami.

5.4.

Mikrodrobiny plastiku w glebie negatywnie oddziałują na zachowanie zwierząt żyjących w glebie (takich jak dżdżownice), powodują rozprzestrzenianie się chorób i wywołują inne szkodliwe skutki. Obecność mikrodrobin plastiku stwierdzono również w organizmach noworodków. Ponadto rozkładające się tworzywa sztuczne, kiedy dostaną się do gleby i dróg wodnych, absorbują szkodliwe substancje, takie jak pestycydy, np. DDT.

6. Zanieczyszczenie powietrza i oceanów spowodowane opakowaniami artykułów spożywczych

6.1.

Odpady z opakowań po artykułach spożywczych, które nie podlegają kompostowaniu lub recyklingowi, często trafiają na składowiska odpadów, co powoduje emisję zanieczyszczeń do powietrza, w tym gazów cieplarnianych. Na składowiskach odpadów dochodzi do uwalniania metanu, amoniaku i siarkowodoru. Natomiast spalarnie emitują rtęć, ołów, chlorowodór, dwutlenki siarki, tlenki azotu, pył zawieszony i dioksyny, które należą do najbardziej niebezpiecznych związków chemicznych.

6.2.

Większość kubeczków do kawy i ich pokrywek, saszetek z kawą, pojemników styropianowych, plastikowych butelek i nakrętek, plastikowych opakowań foliowych, opakowań sześciopaków i plastikowych toreb na zakupy jest przeznaczona do jednorazowego użytku. Jeśli jednak nie zostaną poddane recyklingowi, często zatykają nasze drogi wodne, w których zwierzęta mylą je z pożywieniem lub się w nie zaplątują.

6.3.

Wszelkie tworzywa sztuczne unoszące się w oceanach są niezwykle szkodliwe dla zwierząt. Ocean Conservancy (6) podaje, że „tworzywa sztuczne znaleziono u 59 % ptaków morskich, takich jak albatrosy i pelikany, u 100 % gatunków żółwi morskich i u ponad 25 % ryb pobranych z rynków owoców morza”.

6.4.

Choć w oceanach krążą miliardy kilogramów tworzyw sztucznych w postaci bilionów kawałków, unoszonych przez prądy morskie, tylko ok. 5 % tej masy widać na powierzchni; reszta unosi się w wodzie lub osiada na dnie oceanu.

6.5.

EKES wyraża przekonanie, że zasadnicze znaczenie ma zachęcanie do recyklingu organicznego odpadów żywnościowych i nadających się do kompostowania odpadów opakowaniowych po artykułach spożywczych, zważywszy na fakt, że selektywna zbiórka w celu recyklingu organicznego odpadów żywnościowych będzie obowiązkowa od 31 grudnia 2023 r. Odpady pochodzące z hodowli zwierząt, takie jak obornik i gnojówka, umożliwiają wytwarzanie nawozów organicznych, biogazu lub biometanu.

7. Uwagi ogólne

7.1.

EKES popiera dążenie Komisji Europejskiej do przeglądu wymogów dotyczących opakowań i odpadów opakowaniowych, aby ograniczyć ilość, rozmiar i wagę opakowań na jednolitym rynku UE, zapobiec wytwarzaniu bezużytecznych odpadów opakowaniowych, wspierać wysokiej jakości recykling oraz zwiększyć możliwości recyklingu i ponownego wykorzystania opakowań.

7.2.

Wszelkie zmiany przepisów dotyczących opakowań i odpadów opakowaniowych powinny być w pełni zgodne z nadrzędnymi celami Europejskiego Zielonego Ładu, takimi jak neutralność klimatyczna, zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych i ochrona środowiska, oraz powinny być spójne z powiązanymi przepisami, takimi jak Plan działania dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym, dyrektywa ramowa w sprawie odpadów, dyrektywa w sprawie produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, dyrektywa w sprawie ekoprojektu, a także przepisy UE dotyczące materiałów przeznaczonych do kontaktu z żywnością.

7.3.

EKES podkreśla potrzebę wprowadzenia surowych kryteriów dotyczących zdolności opakowań do recyklingu. Opakowanie należy uznać za nadające się do recyklingu, jeżeli można je wielokrotnie poddać recyklingowi w stałym obiegu materiałów, a nie tylko wtedy, gdy spełnione są kryteria projektowe, a materiały są oddzielnie zbierane i sortowane bez zanieczyszczeń.

7.4.

Komitet uważa, że kryteria procentowe dotyczące opakowań, które mają być poddawane recyklingowi na szeroką skalę, powinny zostać uzupełnione o wymóg ilościowy obejmujący odpowiednią liczbę państw członkowskich.

7.5.

Komitet popiera wdrożenie klas wydajności recyklingu, opartych na kryteriach „projektowania z myślą o recyklingu” dla kategorii opakowań. Z zadowoleniem przyjmuje harmonizację w odniesieniu do wszystkich materiałów i ma nadzieję na stopniowe wycofywanie do 2030 r. opakowań o klasie wydajności E.

7.6.

W 2020 r. średni ogólnounijny wskaźnik recyklingu osiągnął 85,5 % w przypadku opakowań ze stali, 74 % w przypadku opakowań szklanych i 82 % w przypadku opakowań papierowych. Obieg zamknięty dla tych materiałów jest stosunkowo skuteczny. Jednakże na przykład przyjęcie celu w zakresie zawartości materiałów z recyklingu dla opakowań stalowych mogłoby doprowadzić do destabilizacji i fragmentacji rynku surowców wtórnych/złomu i negatywnie odbić się na środowisku naturalnym. Wprowadzenie obowiązkowych celów w zakresie zawartości materiałów z recyklingu powinno mieć zastosowanie jedynie do określonych grup opakowań i materiałów, w przypadku których ich przyjęcie mogłoby doprowadzić do poprawy sytuacji na rynku i zwiększenia wykorzystania recyklatów (np. tworzyw sztucznych).

7.7.

EKES podkreśla, że udział rynkowy różnych materiałów opakowaniowych w ogólnej ilości odpadów opakowaniowych w państwach członkowskich powinien zostać uwzględniony przy ocenie możliwości ograniczenia ilości odpadów. Cele w zakresie zmniejszenia ilości odpadów powinny być ustalone dla każdego z materiałów opakowaniowych (tworzywo sztuczne, papier, metale żelazne, aluminium itp.), z uwzględnieniem zmian współczynników recyklingu w czasie, aby zapewnić równe warunki działania i zapobiec niepożądanemu zastępowaniu niektórych materiałów opakowaniowych alternatywnymi materiałami o niskiej zdolności do recyklingu.

7.8.

Należy skutecznie zachęcać państwa członkowskie UE do wspierania nowych inwestycji w infrastrukturę i technologie recyklingu, a także w badania i rozwój.

7.9.

EKES uważa, że przeglądowi dyrektywy w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych powinien towarzyszyć również przegląd dyrektywy w sprawie składowania odpadów (99/31/WE), aby ograniczyć ilość odpadów opakowaniowych trafiających na składowiska. Zmniejszenie ilości odpadów, które trafiają na składowiska, byłoby zgodne z zobowiązaniem UE do recyklingu i ograniczenia ilości odpadów.

7.10.

Zmienione rozporządzenie musi respektować i stosować zasadę neutralności materiałowej, tj. umożliwiać wybór materiału opakowaniowego w oparciu o jego przydatność do danego zastosowania, jego właściwości techniczne i strukturalne oraz jego ogólny profil środowiskowy.

8. Uwagi szczegółowe

8.1.

EKES uważa, że oprócz proponowanych przepisów, w tym dotyczących etykietowania, informowania, zbierania, sortowania i możliwości ponownego użycia, państwa członkowskie powinny rozważyć wprowadzenie ograniczeń w produkcji materiałów opakowaniowych, którym być może towarzyszyłyby instrumenty podatkowe, aby dotrzymać terminów określonych w Zielonym Ładzie.

8.2.

EKES proponuje, by UE i państwa członkowskie wspierały wszelkimi dostępnymi środkami zdolność do recyklingu i ponownego użycia opakowań, albo poprzez zachęcanie do stosowania alternatywnych materiałów nadających się do recyklingu lub materiałów odnawialnych, albo poprzez zniechęcanie do stosowania materiałów opakowaniowych o niskiej zdolności do recyklingu.

8.3.

Podmioty gospodarcze zaangażowane w ten ważny sektor, ponoszące główną odpowiedzialność za pracowników i ich miejsca pracy, powinny otrzymywać w procesie transformacji wsparcie finansowe od państw członkowskich.

8.4.

Należy ustanowić jasną politykę krajową i międzynarodową w celu identyfikacji wytwórców odpadów, których odpady są transportowane do innych państw członkowskich.

8.5.

Państwa członkowskie powinny zachęcać zainteresowane strony do opracowywania nowych rozwiązań dotyczących opakowań i właściwego etykietowania, aby osiągnąć cele Zielonego Ładu i uniknąć oszustw związanych z oryginalnymi produktami europejskimi.

8.6.

Należy jasno określić rolę gmin w zbieraniu odpadów i gospodarowaniu nimi, aby uniknąć mnogości procedur i infrastruktur gospodarowania odpadami.

Bruksela, dnia 27 kwietnia 2023 r.

Oliver RÖPKE

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Dyrektywa Rady 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów (Dz.U. L 182 z 16.7.1999, s. 1).

(2) https://foodprint.org/issues/the-environmental-impact-of-food-packaging/

(3) https://www.newscientist.com/article/mg25333710-100-pollution-is-the-forgotten-global-crisis-and-we-need-to-tackle-it-now/

(4) https://www.statista.com/statistics/1258851/glass-recycling-rate-in-europe/

(5) https://feve.org/glass_recycling_stats_2018/

(6) https://oceanconservancy.org/about/

29.6.2023

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 228/121

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin”

(COM(2022) 748 final – 2022/0432 (COD))

(2023/C 228/17)

Sprawozdawca:

John COMER

Wniosek o konsultację	Parlament Europejski, 13.2/2023 Rada, 10.2.2023
Podstawa prawna	Art. 114 i 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego
Data przyjęcia przez sekcję	13.4.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	145/0/0

1. Wnioski i zalecenia

Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES):

1.1.

Podkreśla, że chociaż UE może zaproponować aktualizację Globalnie Zharmonizowanego Systemu Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (GHS ONZ) zgodnie ze zmienionym rozporządzeniem CLP, nie ma gwarancji, że wszystkie strony przyjmą wniosek UE. Tymczasowa rozbieżność może stać się problemem długoterminowym. Wydaje się, że wdrożenie nowych wniosków dotyczących sprzedaży przez internet pochodzących spoza UE jest praktycznie niemożliwe, chyba że zostanie zaakceptowane przez GHS ONZ.

1.2.

Uważa, że bardzo istotne jest, aby Europejska Agencja Chemikaliów (ECHA) dysponowała wystarczającymi zasobami, wiedzą fachową i personelem w celu wdrożenia zmienionego rozporządzenia. W dużej mierze dodanie nowych klas zagrożenia oznacza, że ECHA i państwa członkowskie będą musiały zwiększyć swoje zasoby, aby sprostać wyzwaniom w szczególności związanym ze zwiększonym nakładem pracy.

1.3.

Ubolewa, że nie istnieje żaden przepis szczegółowy dotyczący ostrzegania konsumenta w sytuacji, gdy składniki chemiczne w produkcie markowym ulegają zmianie, a nazwa marki pozostaje taka sama. Konsumenci używający znanej marki nie będą jej sprawdzać, chyba że na etykiecie znajdzie się specjalne ostrzeżenie. Producenci detergentów stosowanych w gospodarstwie domowym często zmieniają składniki, na przykład enzymy i rozpuszczalniki. Konsument powinien otrzymywać informacje o takich zmianach w przypadku, gdy nazwa marki pozostaje taka sama.

1.4.

Proponuje, by w kontekście opracowywanych przez Komisję ram służących monitorowaniu wdrażania zmienionego rozporządzenia CLP oszacowano dokładnie wpływ na podstawowe łańcuchy wartości obejmujące chemikalia, tak aby nie był on negatywny. Europejska Rada Przemysłu Chemicznego (CEFIC) sugeruje, że proponowane zmiany rozporządzenia CLP oraz ogólnego podejścia do zarządzania ryzykiem (GRA) mogą mieć wpływ na aż 12 tys. substancji. W związku z tym wiele produktów, na których polegają konsumenci i specjaliści, może zostać wycofanych z rynku.

1.5.

Apeluje, by szczególną uwagę zwrócono na dobrostan osób pracujących w przemyśle chemicznym. Kwestiami priorytetowymi muszą być zawsze zdrowie i bezpieczeństwo. Pracownicy przemysłu chemicznego muszą odbyć intensywne szkolenia, tak aby mieć pełną wiedzę na temat chemikaliów, z którymi stykają się w pracy. Cały sprzęt musi podlegać odpowiedniej konserwacji. Dane pochodzące z systemu zgłaszania poważnych awarii (MARS) wskazują, że w 12 tys. zarejestrowanych zakładów przemysłowych o wysokim stopniu ryzyka mieszczących się w UE co roku dochodzi średnio do ponad 30 awarii przemysłowych.

1.6.

Zaznacza, że podejście ostrożnościowe jest ważne dla ochrony zdrowia i środowiska. W ramach tego podejścia wykorzystuje się istniejące dane dotyczące strukturalnie powiązanych związków, co umożliwia podjęcie decyzji o charakterze zapobiegawczym, zanim pojawią się pełne dowody naukowe na istnienie ryzyka.

1.7.

Odnotowuje, że w sprawozdaniu Europejskiego Biura Ochrony Środowiska (EEB) w sprawie przepisów dotyczących chemikaliów z lipca 2022 r. stwierdzono trzy główne wąskie gardła w procesie regulacyjnym dotyczącym chemikaliów:

—	składanie przez grupy przemysłowe dokumentacji bez kompletnych lub wiarygodnych danych,

—	brak zdecydowanych działań ze strony naukowców w UE w oparciu o zasadę ostrożności,

—	opóźnienia w rozpatrywaniu dokumentacji przez Komisję, mimo że jest ona prawnie zobowiązana do sporządzenia projektów decyzji w ciągu trzech miesięcy.

2. Wniosek Komisji

2.1.

Komisja proponuje zmianę rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 (1) w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin (rozporządzenie CLP).

Celem rozporządzenia CLP jest ustanowienie wysokiego poziomu ochrony zdrowia i środowiska. Umożliwia ono również swobodny przepływ substancji chemicznych, mieszanin i wyrobów. Rozporządzenie CLP nakłada na producentów, importerów i dalszych użytkowników substancji i mieszanin chemicznych obowiązek etykietowania i pakowania niebezpiecznych substancji chemicznych przed wprowadzeniem ich do obrotu. W rozporządzeniu CLP ustanowiono prawnie wiążące zasady identyfikacji i klasyfikacji zagrożeń. W rozporządzeniu tym określono wspólne zasady dotyczące etykietowania w celu właściwego informowania konsumentów i pracowników o stosowaniu niebezpiecznych produktów.

2.2.

Komisja twierdzi, że UE udało się stworzyć skuteczny jednolity rynek chemikaliów.

Według Komisji konieczna jest zmiana rozporządzenia CLP ze względu na pewne niedociągnięcia i luki prawne w obowiązującym rozporządzeniu CLP. Wnioski obejmują wprowadzenie nowych klas zagrożenia dla substancji zaburzających funkcjonowanie układu hormonalnego i innych niebezpiecznych chemikaliów (na podstawie aktu delegowanego), przepisy szczegółowe dotyczące nadających się do wielokrotnego napełniania opakowań produktów chemicznych, usprawnienie przekazywania informacji, w tym w internecie, dzięki jaśniejszemu i czytelniejszemu etykietowaniu, możliwość opracowania przez Komisję wniosków w sprawie klasyfikacji oraz usprawnione i szybsze procesy.

2.3.

UE zdecydowanie popiera Agendę na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 i przewidziane w niej cele zrównoważonego rozwoju. Komisja uważa, że zmiana rozporządzenia CLP przyczyni się do realizacji kilku celów zrównoważonego rozwoju, w tym tych dotyczących dobrego zdrowia i jakości życia, wzorców zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz czystej wody i warunków sanitarnych. Dla Komisji ten przegląd jest również istotnym wynikiem strategii w zakresie chemikaliów na rzecz zrównoważoności (część Zielonego Ładu).

2.4.

Komisja stwierdza, że istnieje potrzeba lepszej identyfikacji i klasyfikacji niebezpiecznych chemikaliów ze względu na zagrożenie, jakie stwarzają dla zdrowia ludzkiego i środowiska. Należy rozwiązać problem nieskutecznych procedur i braków w komunikacji o niebezpiecznych chemikaliach. W wykazie Europejskiej Agencji Chemikaliów (ECHA) znajduje się duża liczba błędnych lub nieaktualnych klasyfikacji substancji. Istnieje wiele przyczyn takiego stanu rzeczy, w tym brak przeglądu i aktualizacji klasyfikacji oraz zmian w zharmonizowanej klasyfikacji substancji składowych. Problemem może być również przygotowywanie niedokładnych kart charakterystyki (SDS). Informacje zawarte w karcie charakterystyki mogą mieć bardzo poważne skutki na niższym szczeblu rynku, zwłaszcza jeżeli są niedokładne. Ponadto substancje, które niegdyś określano jako inne niż niebezpieczne, mogą w świetle dalszych badań zostać uznane za niebezpieczne. Na przykład kwas borowy był kiedyś klasyfikowany jako inny niż niebezpieczny. Następnie zaliczono go do substancji bardzo niebezpiecznych (działających szkodliwie na rozrodczość). W związku z tym konieczne było sporządzenie nowych kart charakterystyki.

2.5.

W ramach pakietu zmian rozporządzenia CLP Komisja proponuje akt delegowany, aby umożliwić zaklasyfikowanie do ustalonych klas zagrożenia substancji i mieszanin, które mają właściwości powodujące zaburzanie funkcjonowania układu hormonalnego („ED”); są trwałe, wykazujące zdolność do bioakumulacji i toksyczne („PBT”); bardzo trwałe i wykazujące bardzo dużą zdolność do bioakumulacji („vPvB”); trwałe, mobilne i toksyczne („PMT”) lub bardzo trwałe i bardzo mobilne („vPvM”).

2.6.

W ramach zmiany proponuje się umożliwienie Komisji inicjowania i finansowania bardziej zharmonizowanej dokumentacji klasyfikacyjnej.

2.7.

Proponuje się udoskonalenie metody, zgodnie z którą przedsiębiorstwa klasyfikują substancje, w tym obowiązek podawania przyczyn rozbieżności zgłoszonych klasyfikacji w wykazie ECHA oraz wprowadzenie wczesnego etapu terminu zgłoszeń klasyfikacji.

2.8.

Poprawi się przejrzystość i przewidywalność wniosków, które różne podmioty planują przedłożyć ECHA, ponieważ będą one zobowiązane do informowania ECHA o takich zamiarach.

2.9.

W przeglądzie proponuje się poprawę komunikacji w zakresie niebezpiecznych chemikaliów:

—

Celem wniosku jest uczynienie oznakowania jaśniejszym i bardziej zrozumiałym dla konsumentów, a także mniej uciążliwym dla dostawców i łatwiejszym do egzekwowania. W celu zwiększenia czytelności etykiet, w tym minimalnego rozmiaru czcionki, wprowadzone zostaną obowiązkowe zasady dotyczące formatowania. Dozwolone będzie powszechniejsze użycie etykiet rozkładanych.

—	Wprowadzone zostaną przepisy dotyczące sprzedaży chemikaliów w opakowaniach nadających się do wielokrotnego napełniania. System ten będzie ograniczony do substancji chemicznych stwarzających mniej poważne zagrożenia.

—	Dozwolone będzie dobrowolne oznakowanie cyfrowe chemikaliów, ale informacje na temat ochrony zdrowia i środowiska muszą pozostać na etykiecie na opakowaniu.

—	Wprowadzone zostaną również odstępstwa dotyczące chemikaliów sprzedawanych konsumentom luzem, takich jak paliwa, i produktów sprzedawanych w bardzo małych opakowaniach, takich jak różne przybory do pisania.

2.10.

Wniosek w sprawie zmiany dotyczy również luk prawnych i niejasności, które wiążą się ze sprzedażą przez internet i powiadomieniami skierowanymi do ośrodka zatruć.

2.11.

Aby prowadzić sprzedaż przez internet, dostawca będzie zobowiązany zapewnić, aby substancja lub mieszanina wprowadzona do obrotu w UE spełniała wymogi rozporządzenia CLP, co obejmie sprzedaż przez internet wyrobów spoza UE.

2.12.

Zostaną doprecyzowane przepisy dotyczące powiadomień skierowanych do ośrodków zatruć. Wszystkie zainteresowane podmioty będą musiały upewnić się, że powiadamiają ośrodki zatruć w całej UE.

2.13.

Proponuje się również istotną zmianę w obszarze reklamy. Wprowadzony zostanie obowiązek dopilnowania, aby reklama substancji i mieszanin stwarzających zagrożenie zawierała wszystkie informacje, które są najważniejsze z punktu widzenia bezpieczeństwa i ochrony środowiska. W reklamie należy uwzględnić klasę zagrożenia, zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia i piktogramy.

2.14.

Główne działania wymienione w strategii w zakresie chemikaliów, które Komisja zamierza uwzględnić w omawianym wniosku, obejmują prawnie wiążącą identyfikację zagrożeń związanych z substancjami zaburzającymi funkcjonowanie układu hormonalnego (w oparciu o definicję WHO), korzystanie z kryteriów już opracowanych dla pestycydów i biocydów oraz stosowanie ich we wszystkich przepisach. Celem nowych klas i kryteriów zagrożeń jest pełne uwzględnienie toksyczności dla środowiska, trwałości, mobilności i bioakumulacji.

3. Uwagi ogólne

3.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje proponowany ukierunkowany przegląd rozporządzenia CLP, którego celem jest zapewnienie skutecznego i sprawnego funkcjonowania rozporządzenia.

3.2.

EKES z zadowoleniem przyjmuje proponowany akt delegowany w celu ustanowienia nowych klas zagrożenia w odniesieniu do substancji zaburzających funkcjonowanie układu hormonalnego, a także substancji i produktów, które nie ulegają rozkładowi w środowisku i mogą gromadzić się w organizmach żywych lub przedostawać się do systemu wodnego, w tym wody pitnej.

3.3.

Poważnym niedociągnięciem w obecnym rozporządzeniu CLP jest to, że wiele chemikaliów sprzedawanych przez internet w UE nie spełnia wymogów prawnych CLP. Stanowi to zagrożenie dla zdrowia ludzkiego i środowiska. EKES z zadowoleniem przyjmuje propozycję rozwiązania tego problemu.

3.4.

Nie jest jasne, w jaki sposób egzekwowana będzie proponowana zmiana przepisów dotyczących reklamy. Czy sankcjom podlegać będą zarówno podmiot publikujący reklamę naruszającą przepisy, jak i sprzedawca produktu, który zamieścił reklamę?

3.5.

W dokumencie roboczym opublikowanym w maju 2022 r. EEB stwierdziło, że „przedsiębiorstwa rutynowo przekazują niekompletne lub wadliwe dane dotyczące niebezpiecznych skutków ich chemikaliów, ale nadal uzyskują dostęp do rynku (nieprzestrzeganie zasady »brak danych, brak obrotu«). W związku z tym niska jakość dokumentacji rejestracyjnej w poszczególnych branżach […] znacznie utrudnia regulację”.

3.6.

We wspólnym piśmie do Komisji z dnia 27 lutego 2023 r. EEB i różne organizacje pozarządowe stwierdziły, że „reformy systemów regulacyjnych REACH i CLP stanowią kluczową okazję do wyeliminowania obecnych niezaprzeczalnych luk w danych oraz potrzeby przyspieszenia działań regulacyjnych dotyczących szkodliwych chemikaliów. W niniejszym piśmie chcielibyśmy wyrazić poważne obawy dotyczące tych luk w danych, które to luki utrudniają skuteczną identyfikację chemikaliów budzących największe zaniepokojenie i zarządzanie ryzykiem w tym zakresie”.

3.7.

Zmiany w rozporządzeniach REACH i CLP mają charakter uzupełniający. Na przykład nowe wymogi informacyjne w ramach zmienionego rozporządzenia REACH zapewnią informacje na temat swoistych właściwości substancji, umożliwiając ich zaklasyfikowanie do nowych klas zagrożenia w zmienionym rozporządzeniu CLP.

3.8.

Aby nie naruszać przepisów prawa konkurencji, ECHA doradziła przedsiębiorstwom ostrożną wymianę informacji, co oznacza jej ograniczenie do tych treści, które są absolutnie niezbędne do uniknięcia kosztownego powielania badań.

4. Uwagi szczegółowe

4.1.

W dniu 11 lipca 2022 r. Europejskie Biuro Ochrony Środowiska (EEB) opublikowało sprawozdanie na temat przepisów dotyczących chemikaliów, w którym stwierdzono trzy główne wąskie gardła w procesie dotyczącym chemikaliów:

—	składanie przez grupy przemysłowe dokumentacji bez kompletnych lub wiarygodnych danych,

—	niepodejmowanie zdecydowanych działań przez naukowców z UE w oparciu o zasadę ostrożności,

—	opóźnienia w rozpatrywaniu dokumentacji przez Komisję, mimo że jest ona prawnie zobowiązana do sporządzenia projektów decyzji w ciągu trzech miesięcy.

4.2.

EEB zasugerowała, że konieczne są wiążące terminy podejmowania decyzji oraz nowe sankcje wobec organizacji, które nie dostarczają wszystkich niezbędnych danych, oraz że w ramach regulacji chemikaliów należy stosować podejście ostrożnościowe.

4.3.

W ramach przeglądu określono terminy aktualizacji etykiet po zmianie klasyfikacji i zaproponowano, aby sześciomiesięczny termin miał zastosowanie również w przypadku, gdy nowe zagrożenie ma charakter dodatkowy w stosunku do istniejącego zagrożenia. W przypadku rozbieżności między nowszymi i zdezaktualizowanymi klasyfikacjami zgłaszający powinni być zobowiązani do aktualizacji swoich zgłoszeń w ciągu sześciu miesięcy od zmiany klasyfikacji.

4.4.

W sprawozdaniu z czerwca 2022 r. ECHA stwierdziła, że „zagrożenia muszą zostać potwierdzone, zanim możliwe będzie rozpoczęcie działań w zakresie zarządzania ryzykiem, i często potrzeba najpierw większej ilości danych” oraz że w związku z tym „przedsiębiorstwa muszą proaktywnie aktualizować swoje rejestracje za pomocą najnowszych informacji […]”.

4.5.

Aktualne informacje mają kluczowe znaczenie dla powodzenia tego procesu, w związku z czym wszystkie podmioty muszą się w niego włączyć w interesie zdrowia ludzkiego i środowiska. Sankcje powinny mieć zastosowanie w przypadku istnienia wyraźnych dowodów zbędnej zwłoki lub w przypadkach przekazania nieodpowiednich danych.

4.6.

Aby skutecznie wdrożyć proponowane nowe rozporządzenie, ECHA będzie musiała zwiększyć liczbę swoich pracowników. Ponadto wiele państw członkowskich dysponuje niewystarczającymi zasobami, co ogranicza ich zdolność do składania dokumentacji.

4.7.

Egzekwowanie rozporządzenia CLP leży w gestii organów krajowych, co obejmuje sprawdzanie, czy dana substancja została zarejestrowana lub wstępnie zarejestrowana, oraz weryfikację dokładności kart charakterystyki (SDS). ECHA nie ponosi odpowiedzialności za egzekwowanie przepisów. Niemniej organizuje forum wymiany informacji na temat egzekwowania przepisów między państwami członkowskimi.

4.8.

Komisja opracowuje obecnie ramy w celu monitorowania funkcjonowania zmienionego rozporządzenia. Niezwykle istotne jest, aby monitorowano również wpływ na łańcuchy wartości oparte na chemikaliach oraz ogólne oddziaływanie na jednolity rynek chemikaliów.

4.9.

Nowe przepisy dotyczące sprzedaży przez internet wprowadzają wymóg dotyczący dostawcy mającego siedzibę w UE, który zapewni, że substancja chemiczna spełnia wymogi rozporządzenia. Dotyczy to również sprzedaży przez internet wyrobów pochodzących spoza UE do UE. Celem omawianego wniosku jest zapobieżenie sytuacji, w której konsument staje się formalnie i praktycznie importerem spoza UE. Nie przedstawiono jasnej propozycji dotyczącej sposobu, w jaki można by to skutecznie zrealizować. W rzeczywistości wdrożenie takiego rozwiązania wydaje się praktycznie niemożliwe do czasu dostosowania zmienionego rozporządzenia CLP do Globalnie Zharmonizowanego Systemu Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (GHS ONZ).

4.10.

Producenci, którzy zmieniają składniki produktu markowego, ale nie zmieniają nazwy marki, powinni być zobowiązani do umieszczenia na etykiecie specjalnego ostrzeżenia, tak aby konsument został poinformowany o zmianach chemicznych w produkcie.

4.11.

Zdaniem Europejskiej Rady Przemysłu Chemicznego (2) zmiany w rozporządzeniu CLP będą miały wpływ na wszystkie łańcuchy wartości oraz konieczne jest, aby Komisja przeprowadziła dokładną analizę w celu określenia, czy i w jaki sposób reforma rozporządzenia CLP może negatywnie wpłynąć na strategiczne i podstawowe łańcuchy wartości.

4.12.

Zgodnie z zasadą ostrożności należy przedsięwziąć środki w celu zmniejszenia zagrożenia stwarzanego przez chemikalia w obliczu niepewnego, lecz podejrzewanego ryzyka spowodowania szkody. Należy zatem podjąć działania, zanim uzyska się pełne naukowe dowody na istnienie ryzyka.

4.13.

Kapitalne znaczenie ma bezpieczeństwo osób pracujących w przemyśle chemicznym. Należy przeprowadzać częstą ocenę bezpieczeństwa w miejscu pracy, przy jednoczesnym zapewnieniu pełnego i właściwego wdrożenia wszystkich protokołów dotyczących zdrowia i bezpieczeństwa.

4.14.

Niewłaściwe postępowanie z chemikaliami oraz pominięcie odpowiednich ocen ryzyka to poważne kwestie, które należy podkreślić w miejscu pracy. Pracownicy przemysłu chemicznego muszą odbyć intensywne szkolenia, tak aby mieć pełną wiedzę na temat chemikaliów, z którymi stykają się podczas pracy. Niezbędna jest odpowiednia konserwacja całego sprzętu w zakładach chemicznych, by ochronić pracowników przed obrażeniami lub śmiercią z powodu wadliwych urządzeń. Według danych pochodzących z systemu zgłaszania poważnych awarii (MARS) – w 12 tys. zarejestrowanych zakładów przemysłowych o wysokim stopniu ryzyka mieszczących się w UE co roku dochodzi średnio do ponad 30 awarii przemysłowych. Dane nie obejmują wypadków w obiektach niebezpiecznych, które zostały wyłączone z dyrektywy Seveso. Nie dotyczą również rurociągów ani transportu.

Bruksela, dnia 27 kwietnia 2023 r.

Oliver RÖPKE

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz.U. L 353 z 31.12.2008, s. 1).

(2) www.cefic.org

29.6.2023

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 228/126

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów »W kierunku silnego i zrównoważonego unijnego sektora alg«”

(COM(2022) 592 final)

(2023/C 228/18)

Sprawozdawca:

Zsolt KÜKEDI

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 8.2.2023
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	27.4.2023
Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego
Data przyjęcia przez sekcję	13.4.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	147/0/1

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) z aprobatą przyjmuje komunikat Komisji zmierzający do stworzenia silnego i zrównoważonego sektora alg w UE. Algi mogą na wiele sposobów przyczyniać się do łagodzenia skutków zmiany klimatu, do zrównoważonego żywienia szybko zwiększającej się ludności świata oraz do zrównoważonego zaopatrywania jej w energię.

1.2.

Wśród europejskich obywatelek i obywateli zdania na temat alg są podzielone. W szczególności na terenach sąsiadujących z zanieczyszczonymi wodami namnażanie się alg uznaje się za powód do niepokoju. Jednocześnie algi są też postrzegane jako możliwe rozwiązanie problemów wielu krajów, częściowo dzięki innowacjom europejskim. EKES wskazuje, że w kontekście tworzenia sektora alg należy budować zaufanie do produktów z alg i zwrócić większą uwagę na ich bezpieczeństwo.

1.3.

EKES stwierdza, że w komunikacie nie podkreślono wystarczająco wyraźnie możliwości wykorzystywania jako żywności alg uprawianych w środowisku słodkowodnym. Ponadto dotyczy to siłą rzeczy nie tylko alg pozyskiwanych ze świeżej wody słodkiej, lecz także alg wydobywanych z wód słodkich dotkniętych eutrofizacją, wykorzystanych wód leczniczych oraz ścieków, gdzie można je wykorzystywać do celów środowiskowych lub energetycznych. Ten ogromny, lecz niedostatecznie spożytkowany zasób powinien służyć rozwojowi Europy, a w szczególności obszarów wiejskich UE.

1.4.

Makroalgi w wodach przybrzeżnych mogą przynosić dodatkowe dochody przedsiębiorstwom rybackim. Ich ekstrahowanie ogranicza eutrofizację i może generować cenne produkty i usługi ekosystemowe, m.in. dzięki tworzeniu nowych siedlisk dla niektórych gatunków. Sektor makroalg słodkowodnych dopiero zaczyna się rozwijać i powinien zostać uwzględniony w przyszłych dokumentach programowych.

1.5.

W UE ciągła uprawa mikroalg jest możliwa głównie w zamkniętym reaktorze, co wiąże się z ogromnym zapotrzebowaniem na kapitał. Jest ona jednak bardzo wydajna i pewna, o przewidywalnej jakości. Uprawa mikroalg jest również możliwa w wodach słodkich i jeziorach w południowej Europie.

1.6.

Dla niektórych państw członkowskich pozbawionych wybrzeża morskiego (np. Węgry, Czechy i Słowacja) produkcja mikroalg stanowi praktycznie jedyną dostępną opcję. Jednocześnie niektóre z tych krajów cechują się wysokim poziomem wiedzy naukowej i technologicznej, którą należy wykorzystać podczas tworzenia europejskiego sektora alg.

1.7.

Makroalg i mikroalg, które oferują szeroki wachlarz możliwości, mają odmienne cechy i pociągają za sobą różne skutki oraz potrzeby regulacyjne, nie powinno się traktować jednakowo. EKES rozumie, że w komunikacie zachowano rozsądną równowagę między makroalgami a mikroalgami, zaleca jednak, by rozważyć, w jaki sposób słodkowodny segment sektora alg mógłby przynieść korzyści niektórym państwom członkowskim (tym pozbawionym wybrzeża morskiego). Zaleca przyjęcie bardziej zrównoważonego i zintegrowanego podejścia do powiązanych sektorów, wyraźne rozróżnienie kompetencji UE i kompetencji państw członkowskich oraz ewentualną ochronę rynku wewnętrznego przed tanimi produktami importowanymi.

1.8.

Zaopatrzenie w żywność w Unii Europejskiej nie stanowi jeszcze problemu, inaczej niż to się dzieje w przypadku dostępności i cen energii (pod względem zarówno produkcji, jak i importu), nawozów i składników pasz bądź w przypadku wzrostu ilości odpadów organicznych oraz zmniejszenia powierzchni gruntów ornych. Technologie mogące ogólnie posłużyć do rozwiązania tych naglących problemów, włączając w to produkcję i eksploatację alg, zasługują na mocne wsparcie.

1.9.

EKES stwierdza, że w komunikacie dostrzega się ogromny potencjał gospodarczy alg, jednak ich uprawa przedstawia teoretycznie jeszcze większy potencjał, a zatem jest w stanie sprostać rosnącemu zapotrzebowaniu. Fundusze europejskie można jednak przeznaczać wyłącznie na realne i zrównoważone rozwiązania gospodarcze, toteż EKES wnosi, aby Komisja zwróciła szczególną uwagę na efektywność ekonomiczną produkcji alg oraz na wymiar środowiskowy i społeczny.

1.10.

Tworząc przemysł alg, należy zgodnie z propozycją EKES-u promować wiedzę i świadomość na temat tego nowego sektora z myślą o jego akceptacji przez społeczeństwo i rynek. Dlatego EKES zwraca się do Komisji Europejskiej, aby na ten proponowany środek położyła szczególny nacisk za pomocą reprezentatywnych ankiet, planów działania dla poszczególnych krajów oraz poprzez włączenie, a nawet ustanawianie, organizacji branżowych.

1.11.

EKES zaleca, by Komisja Europejska, zainteresowane państwa członkowskie i sektor alg rozważyły następujące propozycje dotyczące utworzenia sektora alg:

—	włączenie produkcji alg do istniejących łańcuchów wartości rolnych produktów spożywczych, pasz oraz surowców przemysłowych i energetycznych,

—	w komunikacie należy położyć większy nacisk na produkcję alg słodkowodnych,

—	rozpoczęcie procesu normalizacji obejmującego wszystkie algi, który mógłby uwzględniać również opracowanie zintegrowanej strategii w zakresie produktów pochodzenia morskiego,

—	w oparciu o najlepsze praktyki administracyjne – położenie kresu fragmentacji prawodawstwa i rozszerzenie wzorów zezwoleń także na algi,

—	ujęcie różnorakich gatunków alg w unijnym katalogu żywności,

—	wyeliminowanie luk w wiedzy technicznej, technologiach i innowacjach za pomocą ambitnego programu finansowania badań naukowych w perspektywie krótko- i średnioterminowej,

—	utworzenie banków materiału rozmnożeniowego alg, finansowanie ich działalności oraz zapewnienie dostępności surowców w rozsądnych cenach dla producentów alg i na potrzeby projektów badawczo-rozwojowych,

—	należy dokonać przeglądu ekonomicznych aspektów produkcji i potencjalnych zastosowań, aby stworzyć rentowny sektor alg; rynek wewnętrzny trzeba chronić przed tanimi produktami importowanymi.

1.12.

EKES wzywa instytucje UE, aby zaczęły traktować kwestię wody priorytetowo i opracowały Niebieski Ład dla Europy w celu zachowania i lepszego wykorzystywania zasobów wodnych oraz odpowiedniego zajęcia się wyzwaniami dotyczącymi tych zasobów. W tym kontekście utworzenie unijnego sektora alg stanowi ważny krok.

2. Uwagi ogólne

2.1.

Dnia 15 listopada 2022 r. Komisja Europejska opublikowała wniosek „W kierunku silnego i zrównoważonego unijnego sektora alg” (1). W komunikacie zaproponowano, by wypracować nowe, zrównoważone sposoby żywienia szybko zwiększającej się ludności świata i zaopatrywania jej w zrównoważoną energię. Podkreślono też, że, aby zapewnić bezpieczeństwo dostaw surowców i energii, musimy wykorzystać potencjał alg jako odnawialnego źródła energii w Europie.

2.2.

Komunikat Komisji Europejskiej jest logiczny i zgodny z szeregiem opublikowanych do tej pory dokumentów na ten temat, w których uznaje się znaczny potencjał gospodarczy oraz korzyści społeczne i środowiskowe wynikające z prowadzonej na szeroką skalę uprawy mikroalg i makroalg w UE. Wskazano też 23 działania mające na celu: udoskonalenie ram zarządzania i obowiązujących przepisów, poprawę warunków prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie uprawy alg, zwiększanie świadomości społecznej i akceptacji konsumentów dla alg i produktów na bazie alg oraz wyrównywanie różnic dotyczących wiedzy, badań i technologii.

2.3.

W europejskich strategiach politycznych, zarówno w Europejskim Zielonym Ładzie (2), jak i w strategii „Od pola do stołu” (3), zwrócono uwagę na potencjał alg (wodorostów morskich) i innych produktów na bazie alg jako źródła białka do produkcji żywności i pasz o niskim śladzie węglowym. W komunikacie „Strategiczne wytyczne dotyczące bardziej zrównoważonej i konkurencyjnej akwakultury w UE na lata 2021–2030” (4) podkreślono konieczność propagowania uprawy alg – zarówno makroalg (wodorostów morskich), jak i mikroalg – jako jednego ze sposobów wnoszenia wkładu w realizację szeregu celów Europejskiego Zielonego Ładu. W komunikacie w sprawie zrównoważonego obiegu węgla (5) Komisja dostrzegła możliwości, jakie algi stwarzają dla gospodarki opartej na niebieskim dwutlenku węgla. W komunikacie w sprawie zrównoważonej niebieskiej gospodarki (6) wspomniano również o potencjale alg w zakresie zapewnienia zrównoważonego systemu żywnościowego i światowego bezpieczeństwa żywnościowego.

2.4.

Algi nie tylko są surowcem przyjaznym dla środowiska (a zatem ekologicznym), ale ich systemowe wykorzystywanie jest zgodne z fundamentalną zasadą maksymalnego ograniczenia ilości odpadów leżącą u podstaw niebieskiej gospodarki, co potencjalnie czyni je produktem zarówno niebieskim, jak i zielonym.

2.5.

Uprawa alg wnosi wartość dodaną do prawie wszystkich elementów Europejskiego Zielonego Ładu:

—	ochrona klimatu dzięki obniżeniu emisyjności,

—	dostawy energii dzięki produkcji biogazu i biopaliw,

—	osiąganie obiegu zamkniętego poprzez jej wkład w gospodarowanie odpadami i strategię „zero zanieczyszczeń”,

—	promowanie zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego,

—	ochrona i odbudowa ekosystemów i różnorodności biologicznej, a także rozwój usług środowiskowych,

—	osiąganie celu „zero zanieczyszczeń”.

Nasilenie produkcji alg stwarza następujące konkretne możliwości (7):

—	zrównoważona produkcja żywności (w tym żywności dla niemowląt) lub suplementów diety (np. witamin lub karagenów), bez wykorzystywania gruntów ornych,

—	wytwarzanie biogazu i biopaliw najnowszej generacji,

—	wytwarzanie produktów kosmetycznych, produktów ochrony zdrowia (ekstrakty lecznicze, pigmenty, talasoterapia) i surowców przemysłowych (włókna celulozowe lub włókna pochodzenia biologicznego) o wysokiej wartości dodanej,

—	produkcja suplementów paszowych (poprawa wydajności lub jakości, zmniejszenie zapotrzebowania na śrutę sojową lub mączkę rybną),

—	produkcja biostymulatorów dla upraw (polepszacze gleby, opryski dolistne),

—	korzyści pod względem ochrony środowiska (oczyszczanie ścieków, pomiar czystości wody, uprawnienia do emisji dwutlenku węgla).

2.6.

W komunikacie Komisja ogłosiła, że „[zbada potencjał] alg w UE i [określi spójne podejście obejmujące] ukierunkowane działania, które będzie wspierało proces upowszechniania regeneracyjnej uprawy i produkcji alg w całej UE, a także rozwijanie rynków alg wykorzystywanych w celach spożywczych oraz rynków alg wykorzystywanych w innych celach i włączanie ich w główny nurt działań”.

2.7.

Nie tylko „regeneracyjn[a] upraw[a] i produkcj[a] alg” umożliwia przekształcanie energii słonecznej i składników odżywczych w biomasę roślinną i wspieranie odtwarzania ekosystemów, ale także „[u]prawa wodorostów morskich może zapewnić dostęp do wartościowych towarów i usług ekosystemowych, uwzględniając nowe siedliska dla ryb i wędrownych gatunków bezkręgowców”.

2.8.

Morza i oceany są ogromnym, lecz dzisiaj praktycznie nieeksploatowanym zasobem – „stanowią źródło zaledwie 2 % żywności spożywanej przez ludzi, mimo że pokrywają ponad 70 % powierzchni Ziemi”. Jednocześnie eksploatacja środowiska wodnego może objąć nie tylko morza i oceany, ale również wody słodkie dotknięte eutrofizacją (czy to rzeki i jeziora, czy to stworzone przez człowieka zbiorniki wodne, kanały nawadniające itp.), wykorzystane wody lecznicze oraz ścieki.

2.9.

Wykorzystanie alg pozwoliłoby skutecznie i trwale złagodzić problemy z dostępnością nawozów, składników pasz i energii spowodowane wojną Rosji przeciw Ukrainie (8).

2.10.

Popyt na algi ma ogromny potencjał wzrostu (9): podczas gdy popyt na wodorosty morskie w Europie stanowił ok. 270 tys. ton w 2019 r., mógłby wynieść 8 mln ton i osiągnąć wartość 9 mld EUR w 2030 r. Taki wzrost mógłby doprowadzić do stworzenia około 85 tys. miejsc pracy, do usuwania co roku tysięcy ton fosforu i azotu z europejskich mórz, do zmniejszenia emisji CO2 o nawet 5,4 mln ton CO2 rocznie i osłabienia presji na wykorzystanie gruntów. EKES stwierdza, że uprawa alg przedstawia teoretycznie jeszcze większy potencjał niż obecny popyt, a zatem jest w stanie sprostać rosnącemu zapotrzebowaniu.

3. Uwagi szczegółowe

3.1.

Przeciętny Europejczyk, podobnie jak przedsiębiorstwa, postrzega algi na ogół negatywnie: kojarzą mu się z widokiem plaży zaatakowanej przez wodorosty morskie lub słodkowodnego jeziora, które zmienia kolor wskutek namnożenia się alg. Jednakże struktura fizyczna i tryb życia alg czynią je wyjątkowymi i użytecznymi organizmami.

3.2.

Pojęcie „algi” określa w istocie grupę około 72 500 gatunków (10) wodnych organizmów przeprowadzających fotosyntezę. Jedną piątą tych gatunków stanowią makroalgi, tj. duże wielokomórkowe algi, występujące zwykle w morzach, natomiast pozostała część to mikroalgi, które można również skutecznie uprawiać w sztucznych warunkach i które mają bardziej uniwersalne zastosowanie, lecz których produkcja jest droższa. W omawianej inicjatywie zadbano o rozsądną równowagę między makroalgami a mikroalgami, skoro na całym świecie produkuje się obecnie 36 mln ton makroalg i 0,05 mln ton mikroalg.

3.3.

Komunikat otwiera przed europejskim sektorem produkcji alg ambitne, lecz realistyczne perspektywy. Analiza sektora alg, jego możliwości i ograniczeń jest w znacznej mierze ścisła, program wygląda spójnie, a środki wydają się na ogół konkretne oraz istotne dla rozwoju europejskiego sektora alg w najbliższej przyszłości. Niemniej pewne elementy wymagają doprecyzowania i wyjaśnienia. Należałoby zadbać o spójność wdrażania z innymi sektorami, takimi jak tradycyjny przemysł rolno-spożywczy czy sektor żywności pochodzenia morskiego (rybołówstwo i akwakultura zwierząt).

3.4.

Obecnie produkcja alg jest zupełnie oddzielona od innych sektorów produkcji rolnej. Jest jednak ważne, aby produkcji alg nie traktować jako całkowicie odrębnego sektora, lecz włączyć go do istniejących łańcuchów wartości rolnych produktów spożywczych, pasz oraz surowców przemysłowych i energetycznych. EKES podkreśla potrzebę uregulowania produkcji alg i powiązanej z nią działalności w obrębie wspólnego systemu, w szczególności odnośnie do następujących aspektów:

—	sektor elektrowni i sektor oczyszczania ścieków (skomplikowane metody oczyszczania ścieków, odzyskiwanie ciepła odpadowego i odzysk CO2),

—	integracja wytwórni biogazu rolniczego z produkcją lub wykorzystaniem alg (np. wykorzystanie gnojowicy, zmniejszenie zapotrzebowania na grunty rolne, wykorzystanie alg jako dodatkowego substratu do produkcji biogazu),

—	częściowe zastąpienie zapotrzebowania na paszę białkową w hodowli zwierząt (powiązane badania w zakresie żywienia i dietetyki),

—	zrównoważone odtwarzanie dotkniętych eutrofizacją ekosystemów wód płynących.

3.5.

Ponieważ mowa o słabo rozwiniętym nowym sektorze, należy zwrócić szczególną uwagę na pobudzanie jego rozwoju i rozpocząć proces normalizacji. Tym działaniom może towarzyszyć opracowanie zintegrowanej strategii w zakresie żywności pochodzenia morskiego i innych produktów spożywczych na bazie tej żywności, która to strategia obejmowałaby takie rodzaje działalności jak rybołówstwo, eksploatacja dzikiej fauny i flory i akwakultura zwierząt, a także uwzględniała – oprócz sektora spożywczego – kwestię biopaliw produkowanych na bazie alg. Uprawa wodorostów morskich może być również alternatywą dla rybaków, którzy borykają się ze spadkiem produkcji innych surowców i rosnącymi kosztami i mogą być zmuszeni do zmiany swojej tradycyjnej działalności. Takie zintegrowane podejście bynajmniej nie znajduje odzwierciedlenia w omawianym komunikacie.

3.6.

Wiele środków przewidzianych w komunikacie koncentruje się głównie na uprawie alg w wodach głębinowych. Jest to zrozumiałe, zważywszy na obecne wskaźniki produkcji makro- i mikroalg oraz na okoliczność, że produkcja mikroalg jest dzisiaj słabo rozwinięta w Europie, jednakże cel dotyczący rozwoju powinien obejmować wszystkie rodzaje alg. Wodorosty morskie mogą być uprawiane w krajach posiadających wybrzeże morskie i wyspy, zazwyczaj w warunkach naturalnych, zależnie od gatunków i ich wykorzystania. Ponadto uprawa mikroalg, którą zazwyczaj prowadzi się na lądzie, ma również duże znaczenie, zwłaszcza w kontekście produkcji białka i tłuszczu, i nie należy o niej zapominać. Obejmuje ona mikro- i makroalgi słodkowodne oraz uprawy stosowane w ściekach, będące obiecującym źródłem biomasy przeznaczonej do wykorzystania jako surowiec biologiczny, a tym samym umożliwiające dywersyfikację struktury gospodarczej obszarów odizolowanych i wyludnionych, co przyczynia się do urzeczywistnienia długoterminowej wizji dla obszarów wiejskich UE (11).

3.7.

Jednymi z głównych znanych barier w produkcji, zwłaszcza w przypadku makroalg, zarówno na morzu, jak i na lądzie, są rozdrobnienie przepisów w zakresie alg i ich znaczne rozbieżności, nie tylko między państwami członkowskimi, lecz także między regionami tego samego kraju, lub nawet całkowity brak takich uregulowań, ponieważ wzory zezwoleń zostały opracowane na ogół z myślą o zwierzętach wodnych (rybach, skorupiakach, mięczakach i innych bezkręgowcach wodnych itp.). W formularzach stosowanych w procedurze udzielania zezwoleń bardzo często o algach się nie wspomina, wobec czego nie można nawet złożyć wniosku o zezwolenie na uprawę alg. EKES zaleca, aby sporządzono ogólnoeuropejski kompletny wykaz przepisów i procedur administracyjnych mających zastosowanie do każdego etapu uprawy alg i do każdej dziedziny ich wykorzystania (żywność, pasza, biopaliwa, kosmetyki, produkty farmaceutyczne itp.) i użyto go jako przykładu dla państw członkowskich w ramach rozwijania dobrych praktyk administracyjnych, tak aby stworzyć sprawiedliwe warunki konkurencji dla handlu w UE i poza nią.

3.8.

Dla rozwoju prawdziwie europejskiego sektora alg spożywczych jest niezwykle ważne, aby zachęcano do włączenia gatunków lub grup alg do unijnego katalogu żywności. Wiele z obecnie uznanych gatunków pochodzi z państw trzecich (szczególnie z Azji), co może stanowić przeszkodę zwłaszcza dla mniejszych przedsiębiorstw i inwestorów pragnących uprawiać blisko powiązane lub podobne gatunki europejskie. Ponadto trzeba dokonać przeglądu części katalogu żywności odnoszących się do alg i zachęcać do włączenia nowych gatunków lub rodzin.

3.9.

Biorąc pod uwagę silną niechęć społeczeństwa do alg – bezpodstawną i wynikającą z braku wiedzy o nich – należy na wszystkich szczeblach administracji krzewić wiedzę i świadomość na temat tego nowego przemysłu, a także promować jego integrację i systematyzację, co powinno znaleźć odzwierciedlenie w proponowanych środkach. Można by przewidzieć następujące kroki:

—	reprezentatywne ankiety na szczeblu krajowym wśród opinii publicznej społeczeństwa i przedsiębiorstw, oparte na jednorodnych pytaniach i metodyce,

—	opracowanie na tej podstawie planów działania dla poszczególnych krajów, mających na celu zmianę postaw,

—	tworzenie organizacji branżowych.

3.10.

Przemysł alg jest nowym sektorem w Europie, w związku z czym istnieją znaczne braki stosownych umiejętności technicznych, technologii i innowacji. Luki w wiedzy zostały w dużej mierze zidentyfikowane, należy je jednak wyeliminować za pomocą ambitnego programu finansowania badań naukowych w perspektywie krótko- i średnioterminowej. W tym względzie badania, zarówno podstawowe (strategiczne), jak i stosowane, mają kapitalne znaczenie na wszystkich poziomach produkcji alg:

—	priorytetowe wsparcie dla badań podstawowych: dotyczących głównie technologii upraw (w przypadku mikroalg), wydajności plonów oraz badań nad gamą gatunków w wodach morskich w poszczególnych krajach (w przypadku makroalg), jak również potencjału wykorzystania odnośnie do wszystkich gatunków alg,

—	ulepszenie otoczenia rynkowego, jeśli chodzi o badania stosowane o wysokiej wartości dodanej (produkty farmaceutyczne, kosmetyki, nawozy dolistne, środki spożywcze).

3.11.

Niezawodną jakość (skład gatunkowy) i wysokie plony alg można w Europie uzyskać jedynie w systemach zamkniętych lub półzamkniętych, wymagających czystego materiału rozmnożeniowego, którego produkcja nie jest rentowna w systemach przemysłowych. W związku z tym konieczne jest utworzenie wystarczającej liczby banków materiału rozmnożeniowego alg, finansowanie ich działalności oraz zapewnienie dostępności tych surowców w rozsądnych cenach dla producentów alg i na potrzeby projektów badawczo-rozwojowych.

3.12.

Sektor alg ma znaczny potencjał w zakresie tworzenia miejsc pracy, które powinny być dobrze opłacane i zapewniać godne warunki pracy. Powinien zwłaszcza móc skorzystać z możliwości budowania kompetencji niezbędnych do stworzenia Niebieskiego Ładu UE. Ważne są inwestycje w szkolenia. Bariery wejścia do sektora alg nie powinny uniemożliwiać podejmowania tego rodzaju działalności małym i średnim przedsiębiorstwom. EKES aprobuje, że tworzy się łańcuchy produktów z wodorostów morskich pozwalające zapobiec nieuczciwym praktykom.

3.13.

Dla trwałego rozwoju sektora alg niezbędna jest poprawa warunków prowadzenia działalności gospodarczej. Należy starannie przeanalizować ekonomiczne aspekty produkcji i potencjalnych zastosowań oraz sposoby, w jakie można te aspekty ulepszyć. Na przykład działanie nr 7 dotyczy propagowania odchodzenia od pasz pozyskiwanych z ryb na rzecz pasz pozyskiwanych z alg (w akwakulturze). W paszy dla ryb prawie wszystkie składniki pozyskiwane z ryb można łatwo zastąpić składnikami na bazie alg (białko, kwasy tłuszczowe itp.), jednak produkcja tych składników jest dużo kosztowniejsza niż mające podobne właściwości produkty pozyskiwane z ryb lub soi. Jako że pasza stanowi jeden z głównych kosztów produkcji dla hodowców ryb, których marże zysku są zazwyczaj niskie, pasza na bazie alg po prostu nie wchodzi w grę z perspektywy ekonomicznej. Trzeba zatem przewidzieć środki mające na celu zmniejszenie kosztów produkcji składników pozyskiwanych z alg, nie wprowadzając jednak surowszych wymogów w zakresie monitorowania i normalizacji odnośnie do alg niż w przypadku innych produktów rolnych. Wszyscy producenci (składników) żywności powinni być traktowani na tych samych zasadach, aby można było zapewnić równe warunki działania na rynku. Jeżeli pojawią się dowody, że składniki na bazie alg są bardziej zrównoważone, ich stosowanie można by połączyć z certyfikacją środowiskową (oznakowanie ekologiczne), co może skłonić konsumentów do zaakceptowania wyższej ceny za bardziej ekologiczny produkt.

Bruksela, 27 kwietnia 2023 r.

Oliver RÖPKE

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) „W kierunku silnego i zrównoważonego unijnego sektora alg”, COM(2022) 592 final, 15 listopada 2022 r.

(2) „Europejski Zielony Ład”, COM(2019) 640 final, 11 grudnia 2019 r.

(3) „Strategia »od pola do stołu« na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego”, COM(2020) 381 final, 20 maja 2020 r.

(4) „Strategiczne wytyczne dotyczące bardziej zrównoważonej i konkurencyjnej akwakultury w UE na lata 2021–2030”, COM(2021) 236 final, 12 maja 2021 r.

(5) „Zrównoważony obieg węgla”, COM(2021) 800 final, 15 grudnia 2021 r.

(6) „Przekształcenie niebieskiej gospodarki UE na rzecz zrównoważonej przyszłości”, COM(2021) 240 final, 17 maja 2021 r.

(7) Źródło i inne odniesienia: Babich et al., „Algae: Study of Edible and Biologically Active Fractions, Their Properties and Applications”, Plants, R. 11, nr 6, 780, 2022, https://doi.org/10.3390/plants11060780, a także Poonam Sharma, Nivedita Sharma, „Industrial and Biotechnological Applications of Algae: A Review”, Journal of Advances in Plant Biology, R. 1, nr 1, s. 1–25, 2017, DOI 10.14302/issn.2638-4469.japb-17-1534, https://openaccesspub.org/article/530/japb-17-1534.pdf.

(8) Konkluzje Rady Europejskiej z dn. 23–24 czerwca 2022 r.

(9) Szacunki zaczerpnięto z badania przeprowadzonego przez koalicję Seaweed for Europe Hidden Champion of the Ocean: Seaweed as a Growth Engine for a Sustainable European Future.

(10) W artykule „How many species of algae are there?” Michael D. Guiry szacuje liczbę gatunków alg na milion. Podana liczba 72 500 pochodzi z internetowej taksonomicznej bazy danych AlgaeBase. Zob. Guiry M.D., 2012, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27011267/, DOI: 10.1111/j.1529-8817.2012.01222.x.

(11) COM(2021) 345, „Długoterminowa wizja dla obszarów wiejskich UE – W kierunku silniejszych, lepiej skomunikowanych, odpornych i zamożnych obszarów wiejskich do 2040 r.”, oraz Dz.U. C 290 z 29.7.2022, s. 137.

29.6.2023

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 228/132

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów »Ramy polityki dotyczące biopochodnych, biodegradowalnych i kompostowalnych tworzyw sztucznych«”

(COM(2022) 682 final)

(2023/C 228/19)

Sprawozdawca:	András EDELÉNYI
Współsprawozdawca:	Alessandro MOSTACCIO

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 8.2.2023
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego
Data przyjęcia przez sekcję	13.4.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	134/0/4

1. Wnioski i zalecenia

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES):

1.1.

Przyjmuje z zadowoleniem sporządzony w odpowiednim czasie komunikat w sprawie ram polityki UE dotyczących biopochodnych, biodegradowalnych i kompostowalnych tworzyw sztucznych: jest to sektor, który stwarza możliwości przybliżenia się do celów zrównoważonego rozwoju i obiegu zamkniętego. Biologiczne tworzywa sztuczne mogą być instrumentem ekologicznego rozwoju (zmniejszenie zużycia paliw kopalnych i zanieczyszczenia tworzywami sztucznymi, zwiększenie selektywnej zbiórki odpadów) pod warunkiem że zostaną odpowiednio uregulowane.

1.2.

Podkreśla, że Europa jest na szczęście pionierem w dziedzinie biologicznych i biodegradowalnych tworzyw sztucznych i w latach 2007–2020 sfinansowała ponad 130 projektów badawczych o wartości 1 mld EUR (1). UE jest drugim co do wielkości producentem biologicznych tworzyw sztucznych na świecie i powinna wzmocnić swoją pozycję na świecie, koncentrując się na produktach o najwyższej wartości dodanej, tj. na produktach biopochodnych, biodegradowalnych i kompostowalnych (produkcja azjatycka ogranicza się głównie do produktów kompostowalnych, lecz nieodnawialnych).

1.3.

Uważa, że będziemy w stanie podnieść poprzeczkę globalnej konkurencji poprzez osiągnięcie maksymalnych korzyści dla środowiska, jeżeli w nowych ramach regulacyjnych uda się wybrać zastosowania przemysłowe o najwyższej wartości dodanej dla środowiska, a wszystkie nowe produkty wprowadzane do obrotu będą opatrzone jasnymi i zgodnymi z prawdą informacjami i będą w ten sposób pomagać konsumentom proaktywnie podchodzić do przestawienia się na gospodarkę o obiegu zamkniętym.

1.4.

Zachęca Komisję do wyciągnięcia wniosków z analizy porównawczej korzyści płynących z biopochodnych, biodegradowalnych i kompostowalnych tworzyw sztucznych w porównaniu z tworzywami sztucznymi opartymi na paliwach kopalnych. Zbyt ostrożne zalecenia o charakterze nieporównawczym mogą nie zawierać wystarczających wytycznych w zakresie badań, innowacji i rozpoczynania działalności inwestycyjnej. Może to utrudnić postęp i osłabić przewagę konkurencyjną UE.

1.5.

Zaleca przeprowadzenie systematycznego przeglądu wszystkich środków, które mają bezpośredni i pośredni wpływ na otoczenie prawne i normatywne, zgodnie z najnowszymi ustaleniami naukowymi. Mogłoby to zmniejszyć dezorientację i chronić użytkowników.

1.6.

Apeluje, by do oceny materiałów, produktów i procesów, w tym aspektów związanych z obiegiem zamkniętym i zrównoważonym rozwojem, stosować kaskadowy hierarchiczny system priorytetów. Ma to znaczenie dla surowców, biomasy i łańcuchów żywnościowych, a także dla kaskad recyklingu. Wdrożenie dyrektywy w sprawie energii odnawialnej (RED III) dodatkowo ustanowi sekwencję, w której ponowne użycie/recykling materiału (materiału odnawialnego) ma pierwszeństwo przed ponownym użyciem do celów energetycznych (energii odnawialnej).

1.7.

Jest przekonany, że analiza pełnego cyklu życia (LCA) jest doskonałym narzędziem oceny niektórych aspektów zrównoważonego charakteru produktów, a zatem pomaga w ukierunkowywaniu planowanych lub trwających działań w obszarach badań naukowych, innowacji i inwestycji. Konieczne są jednak dalsze istotne wysiłki na rzecz zmniejszenia niedociągnięć w obecnie stosowanych metodach, aby zmniejszyć niepewność związaną z pomijaniem premii za biogeniczny dwutlenek węgla (2) oraz ograniczyć wpływ na kapitał naturalny.

1.8.

Jest zdania, że większość bieżących metod wyceny według kosztów bieżących i ustalania cen nie uwzględnia ani nie uznaje wpływu dodatkowych komponentów, które są ponownie wprowadzane do obiegu produkcyjnego, pod względem związanych z tym wydatków i zysków. Realistyczny system rozszerzonej odpowiedzialności producenta oparty na ocenie cyklu życia i dostosowany do konkretnych potrzeb może przekierować i skorygować szkodliwą konkurencyjność cenową produktów z biopolimeru.

1.9.

Sugeruje, że wybrany zestaw obszarów interwencji, które powinny wchodzić w zakres „Europy wartości dodanej (3)” (Value-Added Europe), może pomóc w określeniu i odblokowaniu wąskich gardeł hamujących tak potrzebne szybkie postępy. Dotyczy to zwłaszcza danych, monitorowania i dyskusji oraz wspierania badań naukowych i innowacji.

1.10.

Zaleca, by Komisja kontynuowała cykliczne przeglądy istotnych zmian w ekosystemie biopolimeru. Istniejące metody i narzędzia konsultacji publicznych są dobrym sposobem na włączenie wszystkich zainteresowanych stron, przede wszystkim poprzez zaangażowanie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego za pośrednictwem różnych stowarzyszeń przedstawicielskich.

1.11.

Zachęca państwa członkowskie do wprowadzenia obowiązkowej procentowej zawartości biopochodnych tworzyw sztucznych zarówno w odniesieniu do biopochodnych, jak i kompostowalnych tworzyw sztucznych. Proponuje się, aby wszystkie nośniki informacji (promocja, marka itp.) opierały się na ostatecznych standardach i normach. W przypadku certyfikowanej zawartości węgla biogenicznego jest to metoda radiowęglowa 14C. Metoda bilansu masy może być dopuszczalna jako sposób wyrażenia zawartości biomasy w bardziej złożonym, wielokrotnym lub pośrednim recyklingu, lecz konsumentów trzeba o jej stosowaniu powiadomić.

1.12.

Odnotowuje wprowadzenie przepisów zakazujących produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, ale proponuje doprecyzowanie definicji ich zakresu i ich brzmienia, ponieważ uważa, że uregulowania nie powinny wykluczać szeregu produktów z tworzyw sztucznych i ich zastosowań, które to produkty z natury są jednorazowego użytku i nie nadają się do zwrotu, tj. nie można ich ponownie wykorzystać ani poddać recyklingowi mechanicznemu. W tych przypadkach należy dać pierwszeństwo stosowaniu biopochodnych lub biodegradowalnych i kompostowalnych tworzyw sztucznych.

1.13.

Zaznacza, że recykling mechaniczny (o krótkim obiegu) jest często korzystny ze względu na względną prostotę, ale ma pewne niedociągnięcia: należą do nich downcycling zależny od mieszanki, limity grubości, efektywność zwrotów i zapotrzebowanie na energię. Złożone porównanie dotyczące zrównoważonego charakteru może wskazywać, że lepszym rozwiązaniem jest wykorzystanie biopolimerów lub różnych ścieżek recyklingu (tj. organicznego i/lub chemicznego). W tym przypadku najodpowiedniejszym wariantem może być wykorzystanie tworzyw sztucznych, które są zarówno biopochodne, jak i kompostowalne. Należy jeszcze opracować techniki separacji cienkich folii.

1.14.

Jest zdania, że biodegradowalne tworzywa sztuczne certyfikowane zgodnie z normami UE umożliwiają zmniejszenie zanieczyszczenia tworzywami sztucznymi dzięki ograniczeniu gromadzenia się mikro- i nanodrobin plastiku i tym samym – szkód, które powodują odpady nieulegające biodegradacji. Na razie możliwe są jedynie nieliczne – choć bardzo ważne – zastosowania w zakresie kontrolowanej biodegradacji w otwartym i naturalnym środowisku. Należy dołożyć większych starań, aby opracować metody systemowe łączące właściwości materiałowe i uwarunkowania w celu wykorzystania możliwości biodegradacji w glebie oraz innym otwartym środowisku.

1.15.

Jest przekonany, że kompostowanie przemysłowe i stosowanie kompostowalnych tworzyw sztucznych jest doskonałym sposobem usprawnienia zbierania i wykorzystywania odpadów żywnościowych. Oprócz powrotu węgla do gleby te techniki umożliwiają łączne unieszkodliwianie i recykling odpadów żywnościowych i opakowań (lub innych kompostowalnych elementów). Należy zachęcać państwa członkowskie do wdrażania obowiązkowego selektywnego zbierania odpadów organicznych od 2024 r. i wspierać je w tym. Na ten etap należy przygotować kompostowalne tworzywa sztuczne, takie jak worki i inne zastosowania tworzyw sztucznych związane z żywnością, a także infrastrukturę, organizację i kampanie informacyjne.

1.16.

Wnosi, by zakres zastosowań kompostowalnych tworzyw sztucznych nie ograniczał się do tych, które wymienione zostały we wniosku Komisji w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych. Doświadczenie i dobre praktyki pokazują, że kompostowalne tworzywa sztuczne mogą odgrywać korzystną rolę w wielu obszarach, głównie związanych z kontaktem z żywnością, obiegiem zamkniętym i cienkimi foliami.

2. Kontekst opinii, glosariusz i aktualna sytuacja w sektorze

2.1. Definicje dotyczące odnawialnych tworzyw sztucznych:

—

„Biologiczne tworzywa sztuczne” są ogólnym terminem zbiorowym, którego nie należy używać ani przy wprowadzaniu do obrotu tworzyw sztucznych, ani w odniesieniu do zastosowań, ponieważ może być wykorzystywany niewłaściwie, wprowadzać w błąd lub wywoływać negatywne skojarzenia. W tym przypadku termin ten oznacza „biopochodne, biodegradowalne i kompostowalne tworzywa sztuczne”.

—

Biopochodne tworzywa sztuczne (oparte na surowcach roślinnych): tworzywa sztuczne wykonane z surowców odnawialnych, niekopalnych (4). Biopochodne tworzywa sztuczne mogą ulegać biodegradacji albo nie. Biopochodne tworzywa sztuczne typu „drop-in” są chemicznie identyczne z ich odpowiednikami opartymi na paliwach kopalnych. Tworzywa sztuczne „bio-attributed” („o elementach biopochodnych”) można zdefiniować jako tworzywa sztuczne o przypisanej zawartości materiałów biopochodnych.

—

Biodegradowalne tworzywa sztuczne: tworzywa sztuczne, które pod koniec okresu użytkowania ulegają rozkładowi przez mikroorganizmy, a tym samym wytwarzają wodę, biomasę, sole mineralne i dwutlenek węgla (CO2) (lub metan w przypadku degradacji beztlenowej). Mogą być wykonane zarówno z surowców biopochodnych, jak i kopalnych.

—

Kompostowalne tworzywa sztuczne: podzbiór biodegradowalnych tworzyw sztucznych (w przypadku których wspólnym akronimem jest BDCP), w którym proces biodegradacji odbywa się w kontrolowanych warunkach z wykorzystaniem mikroorganizmów do produkcji ustabilizowanych pozostałości organicznych, wody i CO2 w obecności tlenu lub metanu przy braku tlenu, przy czym oba te gazy końcowe można wychwytywać. Standaryzowane, ściśle kontrolowane kompostowanie odbywa się w kompostowniach (zakładach recyklingu organicznego) zgodnie z wymogami normy EN 13432 (5), które również zapewniają stosowanie biologicznie przyjaznych dodatków. Kompostowanie domowe nie podlega tak rygorystycznym warunkom, w związku z czym nie można w tym procesie uzyskać uprzednio określonego produktu końcowego.

—	Najkorzystniejszą kombinacją są rzecz jasna tworzywa sztuczne, które są zarówno biopochodne, jak i biodegradowalne, w tym kompostowalne, co dotyczy powszechnie stosowanego poliaktydu (PLA).

2.2. Sektor tworzyw sztucznych

Produkcja tworzyw sztucznych/bioplastiku – świat

Dane za lata 2021–2022 – globalna produkcja tworzyw sztucznych i bioplastiku (6)

Rok	Tworzywa sztuczne oparte na paliwach kopalnych [Mt]	Biologiczne tworzywa sztuczne [Mt]	BP [%]	BBP [Mt; (%)]	BDCP [Mt; (%)]
2021	367	1,80	0,49	0,74 ; (41,2 )	1,05 ; (58,7 )
2022 (*1)	390	2,22	0,57	1,07 ; (48,2 )	1,14 ; (51,3 )
Opracowano na podstawie: European Bioplastics „Facts and Figures” [Fakty i liczby]. https://www.european-bioplastics.org/market/.

Biologiczne tworzywa sztuczne stanowią obecnie ok. 1 % całkowitej światowej produkcji tworzyw sztucznych.

Oczekuje się jednak, że do 2027 r. wielkość produkcji biologicznych tworzyw sztucznych wzrośnie z 1,8 mln ton do 6,2 mln ton.

2.2.1. Biologiczne tworzywa sztuczne na świecie

Głównym ośrodkiem produkcji biologicznych tworzyw sztucznych jest Azja (zwłaszcza Chiny) (41,4 % w 2022 r.), na drugim miejscu plasuje się UE (26,5 %), a na trzecim – USA (18,9 %).

Do 2027 r. udział Azji wzrośnie do 63 %, natomiast bez środków wsparcia udział UE ma znacznie się zmniejszyć.

2.2.2. Europejski popyt na biologiczne tworzywa sztuczne

W UE popyt na biologiczne tworzywa sztuczne wzrósł z 210 000 ton w 2019 r. do około 320 000 ton w 2021 r. (7) Roczna stopa wzrostu wyniosła ponad 23 %. Na tle światowej produkcji biologicznych tworzyw sztucznych europejski popyt wynosi około 18 %. Europa odgrywa wiodącą rolę pod względem zagranicznego bilansu handlowego i innowacji technicznych.

Kluczowe znaczenie ma zwiększenie świadomości konsumentów na temat różnic względem tworzyw sztucznych opartych na paliwach kopalnych oraz na temat optymalnego wykorzystania bioplastiku.

2.3. Wyzwania środowiskowe związane z tworzywami sztucznymi

2.3.1. Wpływ na klimat

Łańcuch wartości tworzyw sztucznych w niewielkim stopniu przyczynia się do emisji gazów cieplarnianych w porównaniu z innymi łańcuchami wartości, takimi jak energia, chemikalia i niektóre inne materiały. Szacuje się, że całkowite emisje gazów cieplarnianych spowodowane przez łańcuch wartości tworzyw sztucznych w UE w 2018 r. wyniosły 208 mln ton ekwiwalentu dwutlenku węgla (równoważnika CO2). Większość tych emisji (63 %) powstaje podczas produkcji polimerów z tworzyw sztucznych. Przetwarzanie tych polimerów w produkty odpowiada za 22 %, a utylizacja odpadów z tworzyw sztucznych po zakończeniu eksploatacji stanowi kolejne 15 %, głównie wskutek spalania (8).

2.3.2. Wpływ na kapitał naturalny

Tworzywa sztuczne wywierają wpływ na klimat, a współczynnik ich recyklingu jest nadal zbyt niski. Ma to również wpływ na środowisko i światowy kapitał naturalny (ślad), gdyż wiąże się z wykorzystaniem ograniczonych zasobów naturalnych i wyrządza szkody w światowych ekosystemach, w tym w glebie, gruntach, powietrzu, wodzie, organizmach żywych, a ostatecznie w zakresie zdrowia i dobrostanu ludzi. Szczególnym problemem jest gromadzenie się mikrodrobin plastiku w wodzie słodkiej i morskiej.

2.3.3. Wysiłki na rzecz złagodzenia problemu

Łańcuch wartości biologicznych tworzyw sztucznych może potencjalnie ograniczyć emisje CO2 z powodu biogenicznego lub sekwestrowanego CO2, jeżeli znacznie wzrośnie ich wykorzystanie i jeżeli odpady z biopochodnych tworzyw sztucznych będą poddawane recyklingowi, a nie spalane. Wytwarzanie tworzyw sztucznych z biomasy lub zagwarantowanie, że produkty z tworzyw sztucznych mogą ulegać biodegradacji w niektórych środowiskach, przynosi szereg korzyści w porównaniu z tradycyjnymi tworzywami sztucznymi, ale korzyści te należy rozpoznać i uwzględnić. W obliczeniach (sprawozdanie EIONET – ETC/WMGE 2021/3) dla scenariusza zastąpienia wszystkich tworzyw sztucznych pochodzenia kopalnego tworzywami biopochodnymi w UE całkowite roczne emisje gazów cieplarnianych w UE wyniosły 146 mln ton ekwiwalentu dwutlenku węgla dla biopochodnych tworzyw sztucznych, czyli o 30 % mniej niż 208 mln ton ekwiwalentu dwutlenku węgla z łańcucha wartości opartego na paliwach kopalnych (9).

3. Uwagi ogólne

3.1.

Wszystkie biologiczne tworzywa sztuczne łączy to, że mają one niebagatelny potencjał poprawy i ochrony trwałego, zrównoważonego obiegu węgla. W związku z tym pozytywnie wpływają na neutralność emisyjną i ochronę kapitału naturalnego. Dwie główne grupy należy jednak traktować oddzielnie. Biopochodne tworzywa sztuczne, pozyskiwane z roślin, umożliwiają przejście z gospodarki opartej na paliwach kopalnych na gospodarkę tworzyw sztucznych opartą na biomasie. Biodegradowalne i kompostowalne tworzywa sztuczne przynoszą tymczasem wyjątkowe korzyści dla gospodarowania produktami po zakończeniu ich eksploatacji oraz dla osiągania celów Zielonego Ładu (np. ograniczenie marnotrawienia żywności, zrównoważona produkcja i konsumpcja).

Rozsądnym pomysłem jest stosowanie tworzyw sztucznych, które są zarówno biopochodne, jak i kompostowalne, by zmniejszyć bilans netto gazów cieplarnianych o ilość CO2 sekwestrowanego ze środowiska.

3.2.

W komunikacie Komisji Europejskiej zawarto dogłębną i obszerną analizę sektora biopochodnych, biodegradowalnych i kompostowalnych tworzyw sztucznych, w której dokonano przeglądu dostępnych danych. Wnioski i zalecenia w niektórych kwestiach są nadmiernie zachowawcze i stwarzają ryzyko zniechęcenia do innowacji i inwestycji w pewnych kluczowych obszarach. Analiza powinna mieć charakter porównawczy i zestawiać biopochodne, biodegradowalne i kompostowalne tworzywa sztuczne z obecną wersją opartą na paliwach kopalnych, chociaż zastąpienie 1:1 tworzyw sztucznych bioplastikiem nie jest realnym scenariuszem.

3.3.

Ogólne postrzeganie przez społeczeństwo zrównoważonych materiałów i produktów oraz ich stosowania jest dość pozytywne, a poziom ich akceptacji dość wysoki i zazwyczaj wynosi od 80 % do 90 % w badaniach opinii publicznej. 25 % konsumentów udzielających odpowiedzi byłoby gotowych zapłacić o 20 % wyższą cenę od ceny równoważnych produktów wykonanych z tworzyw sztucznych opartych na paliwach kopalnych, a 4 % zapłaciłoby o 50 % wyższą cenę za zrównoważone produkty biopolimerowe.

3.4.

Opracowanie i wdrożenie realistycznych ram strategicznych wymaga:

—	jasnych, jednoznacznych definicji i klasyfikacji typów biopolimerów, ich charakterystyki i obszarów optymalnych zastosowań,

—	uświadomienia ludziom, że „biopochodne” odnosi się wyłącznie do pochodzenia bazy surowców, podczas gdy „biodegradowalne” i „nadające się do recyklingu” są własnością systemową, która zależy od materiału i środowiska/warunków funkcjonalnego wycofania z eksploatacji,

—	systematycznego przeglądu i dostosowania otoczenia prawnego regulującego projektowanie, produkcję, stosowanie i ponowne wprowadzanie do obrotu, tj. pełnego cyklu życia towarów z tworzyw sztucznych,

—	dostosowania otaczającego zbioru norm i powiązanego etykietowania, z uwzględnieniem najnowszych wyników badań, rozwoju technicznego i innowacji,

—	zapewnienia konsumentom potwierdzonej naukowo wiedzy, stworzenia skutecznej infrastruktury umożliwiającej im włączenie się w proces osiągania wspólnie uzgodnionych celów zrównoważonego rozwoju oraz dalszego badania wpływu bioplastiku na zdrowie i środowisko.

3.5.

W całych ramach, w tym w odniesieniu do ograniczenia ilości tworzyw sztucznych u źródła i nawet wcześniej, musi dominować kaskadowy hierarchiczny system priorytetów. Musi to obejmować łańcuch wartości i być zgodne z zasadami zachowania, ponownego użycia, recyklingu i odzysku w celu utrzymania komponentów w obiegu, w miarę możliwości należy kontrolować całe zasoby węgla, cały przepływ i cykl: obejmuje to stężony węgiel w surowcach (węgiel, ropa naftowa, gaz), węgiel, który przeszedł proces produkcji, przetworzenia, wychwytywania (jako CO2), gromadzenia (jako odpady) i recyklingu oraz rozproszony węgiel występujący w używanych produktach, glebie i powietrzu. Warianty recyklingu obejmują zoptymalizowane pod kątem zrównoważonego rozwoju ścieżki krótkiego obiegu (recykling mechaniczny), średniego obiegu (fizyczny/chemiczny lub chemiczny) oraz pełnego obiegu (biochemiczny), w zależności od tego, w jaki sposób poszczególne substancje można przywrócić do obiegu.

3.6.

Powyższe wymogi stwarzają nowe i szerokie spektrum wyzwań z punktu widzenia inżynierii ekoprojektu. Oprócz tradycyjnych zadań w zakresie funkcjonalności, wykonalności i estetyki inżynierowie ekoprojektu muszą obecnie uwzględniać pozyskiwanie surowców, trwałość, prognozę wycofania z eksploatacji, obieg zamknięty i zoptymalizowaną zrównoważoność.

3.7.

Zrównoważone pozyskiwanie surowców zasługuje na szczególną uwagę: 1 % udziału biopochodnych tworzyw sztucznych w rynku tworzyw sztucznych zajmuje 0,02 % gruntów ornych. Teoretyczne, choć nierealistyczne, zastąpienie w 100 % tworzyw sztucznych opartych na paliwach kopalnych tworzywami biopochodnymi wymagałoby 4–5 % gruntów ornych. Rośliny uprawne (cukier, skrobia, oleje) stanowią obecnie dwie trzecie surowców, a pozostałą jedną trzecią stanowią rośliny niejadalne (drewno, olej rycynowy). Pomimo niskiego wykorzystania gruntów celem będzie przejście na niższe poziomy w kaskadzie wykorzystywania żywności i biomasy, tj. przeniesienie źródeł zaopatrzenia z upraw/żywności na produkty uboczne (np. słoma, odpady drzewne) i odpady nadające się do recyklingu (lignoceluloza organiczna, węglowodór i odpady węglowodanowe) przed odzyskiem energii. To samo dotyczy nowych inicjatyw w zakresie surowców, takich jak odpady z alg.

3.8.

Technologie produkcyjne są w większości ugruntowane, a technologie w zakresie tworzyw sztucznych opartych na paliwach kopalnych mogą być stosowane do transformacji. W przypadku łańcucha o obiegu zamkniętym na obu końcach procesu liniowego należy jednak dodać kolejne etapy: produkcja surowców i biorafineria, a także zbieranie i przetwarzanie odpadów, a następnie recykling lub odzysk. Przyczyniają się one do zwiększenia rozproszonych przepływów materiałowych. Jeżeli jest to konieczne i wykonalne, należy wykorzystywać scentralizowane procesy wychwytywania CO2.

3.9.

Badania materiałowe i inżynieria powinny koncentrować się na rozszerzeniu zakresu zastosowań nowych biopolimerów lub mieszanin dzięki nowatorskim połączeniom właściwości fizycznych, chemicznych i funkcjonalnych i zdolności do degradacji, zarówno w odniesieniu do właściwości materiału, jak i warunków.

3.10.

Aspektów dotyczących pracy jeszcze dogłębnie nie przeanalizowano. Szacunki przewidują dodatkowe 175 000–215 000miejsc pracy do 2030 r. (przypis 16). Nowe technologie wymagają nowych umiejętności, zwłaszcza w zakresie przetwarzania surowców, recyklingu i inżynierii ekoprojektu. Te potrzeby należy uwzględnić w planach rozwoju i inwestycji, a także w programach szkoleń, kształcenia, przekwalifikowania i podnoszenia kwalifikacji. Satysfakcja z pracy i prestiż pracy rosną, lecz jednakową uwagę trzeba poświęcić opracowywaniu godnych warunków pracy.

3.11.

Większość powszechnych obecnie modeli księgowania kosztów i ustalania cen opiera się na tradycyjnym lub liniowym podejściu typu „od wydobycia surowców po wyjście z organizacji”. W tym porównaniu biopolimery wypadają gorzej ze względu na wysokie koszty materiałów, bardziej rozdrobniony dostęp do surowców, mniejsze seryjne produkcje i krzywą uczenia się. W paradygmacie „od kołyski do kołyski”, który internalizuje koszty zrównoważonego ponownego obiegu, mogłoby to ulec całkowitej zmianie. Właściwie stosowane metody modułowej rozszerzonej odpowiedzialności producenta mogłyby wypełnić tę lukę.

3.12.

Do oceny śladu środowiskowego używanych towarów i materiałów stosuje się metody i obliczenia analizy pełnego cyklu życia. Podjęto znaczne wysiłki w celu zdefiniowania i ilościowego określenia tego wpływu, wyrażonego jako emisje gazów cieplarnianych netto w ekwiwalencie dwutlenku węgla. Potrzebne będą dalsze doświadczenia, badania i modelowanie w celu rozwinięcia obecnych metod oznaczania śladu środowiskowego produktu, ponieważ metody te nie są wystarczające, jeśli chodzi o ustanowienie premii za emisje biogenicznego dwutlenku węgla, ilościowe określenie wpływu zmiany użytkowania gruntów oraz trudny do oszacowania wpływ na kapitał naturalny. Realistyczna i zaakceptowana analiza pełnego cyklu życia jest warunkiem wstępnym wiarygodnego i modułowego systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Badania i prognozy oparte na analizie pełnego cyklu życia zmniejszyłyby ryzyko dzięki ukierunkowaniu podejmowanych na wczesnym etapie decyzji dotyczących badań naukowych, innowacji oraz inwestycji.

3.13.

Praktyka i przepisy państw członkowskich znacznie się różnią. „Europa wartości dodanej” (10) powinna zatem koncentrować się na wspieraniu takich obszarów, jak gromadzenie danych i przejrzystość, wskazywanie i rozpowszechnianie dobrych praktyk, monitorowanie postępu naukowego, gospodarczego, finansowego i społecznego, a także rozpoznawanie wąskich gardeł i pomoc w ich usuwaniu lub zaradzeniu im, aby utrzymać dość wysoki poziom konkurencyjności UE w tym sektorze.

4. Uwagi szczegółowe

4.1. Wprowadzenie

4.1.1.

W wielu przypadkach recykling mechaniczny nie jest możliwy ze względu na to, że opakowanie jest zanieczyszczone żywnością, bądź nie jest możliwy lub wygodny w przypadku małych lub cienkich opakowań. W takich przypadkach kompostowalne tworzywa sztuczne są dobrym rozwiązaniem, ponieważ umożliwiają wspólne unieszkodliwianie i wspólny recykling odpadów żywnościowych i opakowań do żywności.

4.2. Biopochodne tworzywa sztuczne

4.2.1.

Ramy polityki powinny określać obowiązkową minimalną zawartość materiałów biopochodnych i materiałów z recyklingu w odniesieniu do biopochodnych tworzyw sztucznych, począwszy od wniosku Komisji Europejskiej w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (30 listopada 2022 r.). Ta zawartość materiałów biopochodnych mogłaby zastąpić lub uzupełnić minimalną zawartość materiałów pochodzących z recyklingu. Bezpieczeństwo żywności wymaga stosowania surowców pierwotnych lub materiałów pochodzących z recyklingu chemicznego do zastosowań przeznaczonych do kontaktu z żywnością (sztućce, kubki, tace, folie do pakowania); jedynie butelki i tace PET (z politereftalanu etylenu) mogą być poddawane recyklingowi mechanicznemu i ponownemu przetworzeniu na tworzywa sztuczne przeznaczone do bezpośredniego kontaktu z żywnością.

4.2.2.

Istnieją już systemy certyfikacji zawartości materiałów biopochodnych, np. system dotyczący materiałów biopochodnych TUV Austria OK (11) i system DIN CERTCO (12). Wprowadzono również szczegółowe normy europejskie i międzynarodowe (13), w tym certyfikowane przez strony trzecie podejścia oparte na bilansie masy. Ponadto niektóre państwa członkowskie ustanowiły obowiązkowe poziomy zawartości materiałów pochodzących zarówno z recyklingu, jak i materiałów biopochodnych. Do celów certyfikacji zawartość węgla biogenicznego należy określić przy użyciu metody radiochemicznej 14C. Jednak w przypadku produktów wielokrotnie poddanych recyklingowi i niejednorodnych oraz tworzyw sztucznych zawierających bioplastik dopuszczalna może być również metoda zawartości masy.

4.2.3.

Niektóre metody oparte na łańcuchu kontroli pochodzenia produktu umożliwiają stosowanie surowców biopochodnych w półproduktach lub produktach, w przypadku których złożoność łańcuchów wartości lub poziom skali nie pozwalają jeszcze na segregację (14).

4.2.4.

Ramy polityki odnoszą się do „metody oceny cyklu życia tworzyw sztucznych” (15) Wspólnego Centrum Badawczego, która opiera się na unijnej metodzie oznaczania śladu środowiskowego produktu (PEF), gdyż jest ona najbardziej zharmonizowana. Metodyka oznaczania śladu środowiskowego produktu jest jednak niewystarczająca, jeśli chodzi o odpowiednie uwzględnianie węgla biogenicznego (a nawet sprzeczna z niektórymi powszechnie przyjętymi normami (16) uwzględniającymi z góry wychwytywanie węgla biogenicznego w bioproduktach i tworzywach sztucznych) oraz zmiany użytkowania gruntów.

4.3. Biodegradowalne i kompostowalne tworzywa sztuczne

Właściwości biodegradowalności i kompostowalności nie są negatywnymi aspektami prowadzącymi do zwiększonego zaśmiecania. Nie ma danych, badań ani dowodów potwierdzających założenie, że biodegradowalność może mieć negatywny wpływ na zaśmiecanie. Problem ten można rozwiązać za pomocą systemu etykietowania, który już wprowadzono we Włoszech. Żadnego materiału nie należy pozbywać się w sposób powodujący zanieczyszczenie: wszystkie materiały muszą być zbierane, sortowane i poddawane recyklingowi.

4.3.1. Biodegradowalne tworzywa sztuczne

Biodegradowalność tworzyw sztucznych w otwartym środowisku nie jest narzędziem gospodarowania odpadami. Przeciwnie, zgodnie z dyrektywą 94/62/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (17) i normą EN 13432 kompostowalne tworzywa sztuczne należy poddawać recyklingowi organicznemu wraz z odpadami żywnościowymi lub z obornikiem i gnojówką w kompostowniach, aby wytworzyć kompost organiczny, który można wykorzystać jako nawóz organiczny do nawożenia i poprawy jakości gleby. Celem jest wykorzystanie tych materiałów tam, gdzie istnieją udowodnione korzyści dla zrównoważonego rozwoju, jak ma to miejsce w przypadku zastosowań związanych z żywnością. Takie wykorzystanie kompostowalnych tworzyw sztucznych może przyczynić się zarówno do podniesienia poziomu zbierania odpadów organicznych, jak i do zmniejszenia zanieczyszczenia odpadów organicznych spowodowanego tradycyjnymi materiałami z tworzyw sztucznych.

4.3.1.1.

Należy prowadzić dalsze intensywne badania nad systemowo zoptymalizowanymi materiałami i warunkami kontrolowanej biodegradacji w konkretnym otwartym środowisku naturalnym. Dobrymi przykładami są tu gips ulegający rozkładowi w wodzie lub powłoki polimerowe ulegające degradacji w glebie z nawozów uwalniających się wolno lub w sposób kontrolowany. Konieczne są jednak dalsze wysiłki na rzecz rozwoju rozkładu, ponieważ mogą się znacznie przyczynić do zapobiegania zanieczyszczeniu nagromadzeniem mikro- i nanodrobin plastiku i do jego łagodzenia.

4.3.1.2.

Jak stwierdzono w komunikacie Komisji Europejskiej, biodegradowalne tworzywa sztuczne odgrywają ważną rolę w rolnictwie. W tym sektorze stanowią korzystną alternatywę, ponieważ ulegają biodegradacji w glebie bez wytwarzania mikrodrobin plastiku. Zapobiegają one również erozji gleby, która miałaby miejsce w przypadku stosowania bardzo cienkich (< 25 μm) tradycyjnych plastikowych folii do ściółkowania.

4.3.2. Tworzywa sztuczne nadające się do kompostowania przemysłowego

4.3.2.1.

EKES podkreśla zasadniczą rolę kompostowalnych tworzyw sztucznych w większości specyficznych zastosowań w opakowaniach przeznaczonych do kontaktu z żywnością i poza opakowaniami, do których należą m.in. zastosowania wspomniane przez Komisję (naklejki na owoce i warzywa, torebki na herbatę i saszetki filtrujące z kawą, a także bardzo lekkie torby plastikowe na zakupy). W związku z tym należy upowszechniać inne ważne kompostowalne zastosowania w opakowaniach i poza opakowaniami, takie jak sztućce, kubki, tace i folie do pakowania (również w trakcie wydarzeń, zastosowań i obszarów o obiegu zamkniętym), a nie zakazywać ich na mocy art. 22 i załącznika V do wniosku w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych. Nie jest to zgodne z faktem, że od dnia 31 grudnia 2023 r. bioodpady będą musiały być zbierane selektywnie lub poddawane recyklingowi u źródła we wszystkich krajach UE (18); kompostowalne tworzywa sztuczne odgrywają kluczową rolę w osiągnięciu wyższego wskaźnika wychwytywania bioodpadów i zmniejszenia zanieczyszczenia kompostu tworzywami sztucznymi nieulegającymi biodegradacji.

Niektóre kompostowalne i biopochodne tworzywa sztuczne znajdują się już na rynku, dlatego najodpowiedniejszym rozwiązaniem wydaje się wprowadzenie wymogu minimalnej zawartości materiałów biopochodnych w przypadku kompostowalnych tworzyw sztucznych, zgodnie z niektórymi przepisami krajowymi (np. we Włoszech i Francji).

4.3.2.2.

Przegląd dyrektywy w sprawie nawozów wykazał wyraźny brak równowagi w europejskich wzorcach nawożenia: średnie nadmierne stosowanie syntetycznych składników odżywczych azotu, fosforu i potasu może prowadzić do eutrofizacji wód, podczas gdy brak nawozów organicznych, takich jak obornik, kompost z odpadów, szlam itp., może prowadzić do spadku zawartości węgla w glebie.

4.3.2.3.

W komunikacie Komisji Europejskiej kwestia zanieczyszczenia krzyżowego jest argumentem przemawiającym za ograniczeniem stosowania kompostowalnych tworzyw sztucznych. Zanieczyszczenie krzyżowe wiąże się jednak nie tylko z kompostowalnymi tworzywami sztucznymi, ale również z innymi materiałami (takimi jak metale w strumieniach tworzyw sztucznych i niekompostowalne tworzywa sztuczne w bioodpadach). Dochodzi również do zanieczyszczenia krzyżowego w strumieniach tworzyw sztucznych, ponieważ poszczególne polimery należy odseparować przed przystąpieniem do większości procesów recyklingu, aby uniknąć downcyclingu. W praktyce nie wykazano zanieczyszczenia krzyżowego strumieni tworzyw sztucznych bioplastikiem: z danych włoskich wynika, że obecność kompostowalnych tworzyw sztucznych w strumieniach tworzyw sztucznych wynosi poniżej 1 %. Wynika to z faktu, że niektóre produkty mogą być wytwarzane wyłącznie z kompostowalnych tworzyw sztucznych (torebki plastikowe jednorazowego użytku, sztućce, talerze), oraz że istnieje jasny system etykietowania zarówno kompostowalnych, jak i tradycyjnych tworzyw sztucznych, który umożliwia konsumentom ich rozróżnienie i wyrzucenie do odpowiedniego systemu recyklingu (kompostowalne tworzywa sztuczne do bioodpadów, a tworzywa niekompostowalne do plastiku). W związku z tym w krajach, które ustanowiły odpowiednie systemy gospodarowania odpadami z kompostowalnych tworzyw sztucznych, nie występują zanieczyszczenie krzyżowe ani dezorientacja konsumentów (19). Te kraje i ich ramy prawne, systemy gospodarowania odpadami i systemy etykietowania mogłyby stanowić dobrą praktykę w odniesieniu do biologicznych tworzyw sztucznych.

Normę EN 13432 można zaktualizować, ale w komunikacie Komisji Europejskiej nie uwzględniono faktu, że – jak pokazują wywiady przeprowadzone przez Biorepack w kompostowniach – kompostownie, które stosują najlepsze dostępne praktyki i technologie w zakresie procesów, a zwłaszcza odpowiedni czas kompostowania, są w stanie w pełni przetwarzać i biodegradować kompostowalne tworzywa sztuczne i odpady żywnościowe (20). Nie jest to winą ani biologicznych tworzyw sztucznych, ani normy EN 13432, jeżeli niektóre kompostownie, zwłaszcza w państwach członkowskich UE o mniej wydajnych systemach gospodarowania odpadami żywnościowymi, nie przestrzegają właściwych procesów i odpowiedniego czasu kompostowania. Te kompostownie wymagają po prostu modernizacji.

Bruksela, dnia 27 kwietnia 2023 r.

Oliver RÖPKE

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Wspólne Przedsięwzięcie na rzecz Biotechnologicznej Europy Opartej na Obiegu Zamkniętym.

(2) Pochłanianie (sekwestracja) biogenicznego dwutlenku węgla ze środowiska powinno być odejmowane od emisji dwutlenku węgla w obliczeniach śladu środowiskowego, tj. zaliczane jako pozytywny element w kontekście wpływu na klimat.

(3) Obszary, w których UE może wspólnie tworzyć wartość dodaną, w przeciwieństwie do poszczególnych państw członkowskich działających oddzielnie, bez koordynacji i wspólnych zasobów.

(4) Rodzina biopochodnych tworzyw sztucznych może również obejmować tworzywa sztuczne „bio-attributed” („o elementach biopochodnych”), które można zdefiniować jako tworzywa sztuczne o przypisanej zawartości materiałów biopochodnych (zawartość materiałów biopochodnych można określić za pomocą przydziału surowców).

(5) Dz.U. L 190 z 12.7.2001, s. 21.

(*1) Bilans wstępny.

(6) Źródło:„Produkcja tworzyw sztucznych na świecie w 2020 r.”, Plastics Europe, 2021. European Bioplastics, Facts and Figures (https://www.european-bioplastics.org/market/).

(7) Plastic Consult, informacje nt. rynku bioplastików w Europie, „Aktualizacja dotycząca rynku”, 23 września 2022 r.

(8) Sprawozdanie EIONET – ETC/WMGE 2021/3.

(9) Sprawozdanie EIONET – ETC/WMGE 2021/3.

(10) Jest to odwrotność koncepcji kosztów braku działań na poziomie europejskim i odnosi się do korzyści płynących z działania w synergii, a nie indywidualnie.

(11) https://www.tuv-at.be/green-marks

(12) https://www.dincertco.de

(13) CEN/TS 16640; ASTM D6866.

(14) W złożonych i długich procesach przemysłowych z wykorzystaniem wielu surowców fizyczne rozdzielenie materiałów (na kopalne i pochodzenia biologicznego oraz na nowe i pochodzące z recyklingu) wymagałoby niemożliwych do udźwignięcia inwestycji. Metody oparte na łańcuchu kontroli pochodzenia produktu umożliwiają rzetelną i przejrzystą rachunkowość, a także zamieszczanie jasnych i jednoznacznych etykiet i twierdzeń dotyczących zawartości produktu w całym łańcuchu wartości.

(15) https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/handle/JRC125046

(16) ISO 22526-1, 2 i 3, EN 16760, ISO, EN 15804, ISO 14067.

(17) Dyrektywa 94/62/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Dz.U. L 365 z 31.12.1994, s. 10).

(18) Art. 22 dyrektywy 2008/98/WE.

(19) Zob. systemy rozszerzonej odpowiedzialności producenta Biorepac dla kompostowalnych tworzyw sztucznych we Włoszech, https://eng.biorepack.org/.

(20) https://eng.biorepack.org/communication/news/composting-plants-talk.kl

29.6.2023

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 228/141

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie przepisów szczegółowych odnoszących się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi przeznaczonych do wprowadzenia do obrotu w Irlandii Północnej”

(COM(2023) 122 final – 2023/0064 (COD))

(2023/C 228/20)

Sprawozdawca generalny:

Jack O’CONNOR

Wniosek o konsultację	Rada, 9.3.2023 Parlament Europejski, 13.3.2023
Podstawa prawna	Art. 114 i 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Stosunków Zewnętrznych
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	154/0/0

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Komitet Ekonomiczno-Społeczny (KES) zgadza się, że rozporządzenie stanowi właściwy instrument do nadania skuteczności wspólnie ustalonym rozwiązaniom, i wyraża zadowolenie, że Komisja przedstawiła wniosek dotyczący rozporządzenia terminowo.

1.2.

EKES zgadza się co do tego, że:

—	przepisy proponowanego rozporządzenia stosownie ograniczają się do odpowiedniego obszaru polityki i nie jest konieczna ocena spójności z innymi obszarami polityki Unii,

—	za podstawę prawną wniosku przyjęto art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej,

—	przewidziane środki są proporcjonalne do celów, które mają zostać osiągnięte,

—	wniosek obejmuje również adekwatne mechanizmy ochronne z myślą o zapewnieniu ochrony jednolitego rynku UE,

—	proponowane rozporządzenie jest wyłączone z oceny skutków ze względu na pilny i delikatny charakter sytuacji.

1.3.

EKES popiera przyjęcie i szybkie wdrożenie proponowanego rozporządzenia, co zapewniłoby ciągłość dostaw produktów leczniczych stosowanych u ludzi w Irlandii Północnej i polepszyło perspektywy wdrożenia Protokołu w sprawie Irlandii/Irlandii Północnej, a także przyczyniłoby się do ochrony porozumienia z Belfastu/porozumienia wielkopiątkowego.

1.4.

Artykuły 9 i 10 proponowanego rozporządzenia umożliwiają zawieszenie przez Komisję stosowania przepisów szczegółowych w przypadku ich nieprzestrzegania przez Zjednoczone Królestwo. EKES zgadza się, że taki przepis ma fundamentalne znaczenie. Wskazuje jednak na wagę konsultacji ze Zjednoczonym Królestwem, jak wskazano w art. 9 ust. 3, oraz z ekspertami wyznaczonymi przez każde państwo członkowskie (art. 10 ust. 4), które to konsultacje należy podjąć przed ewentualnym zawieszeniem stosowania jakichkolwiek przepisów.

1.5.

EKES zachęca do kontynuowania trwających konsultacji z głównymi zainteresowanymi stronami, aby zapewnić terminowe wdrożenie, a także monitorowanie wszelkich przyszłych zagrożeń dla realizacji celów proponowanego rozporządzenia. W związku z tym instytucje europejskie powinny być również co pewien czas informowane o postępach we wdrażaniu w okresie do stycznia 2025 r.

2. Uwagi ogólne

2.1.

Proponowane rozporządzenie pojawia się w kontekście rozwiązań uzgodnionych między UE a Zjednoczonym Królestwem w ramach windsorskich.

2.2.

Projektowane rozporządzenie zostaje opublikowane w kontekście obszernego zestawu wspólnych rozwiązań uzgodnionych między UE a Zjednoczonym Królestwem w celu zaradzenia problemom wymienionym w uzasadnieniu tego aktu prawnego. Dotyczy przyjęcia przepisów szczegółowych w dziedzinie produktów leczniczych stosowanych u ludzi, przeznaczonych do wprowadzenia do obrotu w Irlandii Północnej zgodnie z art. 6 dyrektywy 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (1). Te przepisy mają na celu wprowadzenie przepisów szczegółowych w przepisach wymienionych w załączniku 2 do Protokołu w sprawie Irlandii/Irlandii Północnej (Protokół), które regulują działalność w sektorze produktów leczniczych.

2.3.

Praktyczne trudności, którym ma zaradzić proponowane rozporządzenie, pojawiły się w momencie wejścia w życie Protokołu w dniu 1 stycznia 2021 r. Ze względu na złożone nowe otoczenie regulacyjne utrzymywały się nawet jeszcze po upływie okresu przejściowego określonego w umowie brexitowej, zwłaszcza jeśli chodzi o dostępność w Irlandii Północnej produktów leczniczych wytworzonych w Wielkiej Brytanii. Aby zapewnić nieprzerwane dostawy leków z Wielkiej Brytanii do Irlandii Północnej, UE przyjęła 12 kwietnia 2022 r. dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/642 (2) ustanawiającą odstępstwa od niektórych obowiązków dotyczących niektórych produktów leczniczych stosowanych u ludzi udostępnianych w Zjednoczonym Królestwie w odniesieniu do Irlandii Północnej.

2.4.

Zasadniczo te odstępstwa pozwoliły producentom ze Zjednoczonego Królestwa na utrzymanie funkcji związanych z badaniami serii i funkcji regulacyjnych w częściach Zjednoczonego Królestwa innych niż Irlandia Północna. Ułatwiły też dostawy nowych leków, umożliwiając właściwym organom Zjednoczonego Królestwa zezwolenie przez określony czas na dostarczanie pacjentom w Irlandii Północnej nowego leku, nawet jeśli ten lek nie otrzymałby jeszcze takiego pozwolenia w UE.

2.5.

Późniejsze doświadczenia unaoczniły pewne problemy praktyczne z tymi rozwiązaniami. Wymóg zapewniania oddzielnych opakowań i ulotek informacyjnych w Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej stanowiłby znaczne obciążenie ekonomiczne dla producentów w związku z niewielkim rozmiarem rynku Irlandii Północnej. Wyrażono również obawy, że współistnienie potencjalnie rozbieżnych pozwoleń na dopuszczenie do obrotu tego samego leku w Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej spowodowałoby niepewność prawa co do przepisów mających zastosowanie do leków. Inne problemy dotyczyły złożoności przepisów mających zastosowanie do wywozu i ponownego przywozu leków. Komisja zajęła się nimi w rozporządzeniu delegowanym Komisji (UE) 2022/315 (3), przewidując trzyletnie odstępstwo dla hurtowni.

2.6.

Wspólne rozwiązania uzgodnione następnie między UE a Zjednoczonym Królestwem mają na celu zapewnienie trwałego rozwiązania wyżej wymienionych problemów. Przewidują one, że:

—	nowe i innowacyjne leki wprowadzane zgodnie z prawem do obrotu w Irlandii Północnej mają być objęte jedynie ważnym pozwoleniem na dopuszczenie do obrotu wydanym przez Zjednoczone Królestwo,

—	unijne zabezpieczenia nie będą umieszczane na opakowaniach leków udostępnianych w Irlandii Północnej,

—	leki wprowadzane do obrotu w Irlandii Północnej nie będą udostępniane w żadnym państwie członkowskim UE,

—	opakowania ze Zjednoczonego Królestwa będą opatrzone specjalną etykietą „UK only”,

—	organy Zjednoczonego Królestwa będą stale monitorowały działalność na rynku w celu zapewnienia zgodności,

—	Komisja może jednostronnie zawiesić stosowanie nowych przepisów w przypadku nieprzestrzegania przez Zjednoczone Królestwo spoczywających na nim zobowiązań.

2.7.

Wniosek ma nadać temu zestawowi wspólnych rozwiązań moc prawną.

2.8.

EKES zgadza się, że rozporządzenie stanowi właściwy instrument do nadania skuteczności wspólnie ustalonym rozwiązaniom, i wyraża zadowolenie, że Komisja przedstawiła wniosek dotyczący rozporządzenia terminowo.

2.9.

EKES zgadza się co do tego, że:

—	przepisy proponowanego rozporządzenia stosownie ograniczają się do odpowiedniego obszaru polityki i nie jest konieczna ocena spójności z innymi obszarami polityki Unii,

—	za podstawę prawną wniosku przyjęto art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej,

—	przewidziane środki są proporcjonalne do celów, które mają zostać osiągnięte,

—	wniosek obejmuje również adekwatne mechanizmy ochronne z myślą o zapewnieniu ochrony jednolitego rynku UE,

—	proponowane rozporządzenie jest wyłączone z oceny skutków ze względu na pilny i delikatny charakter sytuacji.

2.10.

Biorąc pod uwagę, że szeroko zakrojone konsultacje ze stowarzyszeniami branżowymi i innymi zainteresowanymi stronami poprzedziły dyskusje ze Zjednoczonym Królestwem przed przyjęciem pierwszego zestawu rozwiązań w kwietniu 2022 r. oraz że ten dodatkowy zestaw wspólnych rozwiązań stanowi odpowiedź na tylko kilka dodatkowych kwestii, które wyłoniły się w międzyczasie, EKES zgadza się, że nie ma konieczności przeprowadzenia otwartych konsultacji publicznych przed przyjęciem rozporządzenia. Zachęca jednak do kontynuowania trwających konsultacji z głównymi zainteresowanymi stronami, aby zapewnić terminowe wdrożenie, a także monitorowanie wszelkich potencjalnych przyszłych zagrożeń dla realizacji celów proponowanego rozporządzenia. W związku z tym instytucje UE powinny być również co pewien czas informowane o postępach we wdrażaniu w okresie do stycznia 2025 r.

2.11.

Bruksela, dnia 27 kwietnia 2023 r.

Oliver RÖPKE

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Dyrektywa 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 listopada 2001 r. w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi (Dz.U. L 311 z 28.11.2001, s. 67).

(2) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/642 z dnia 12 kwietnia 2022 r. zmieniająca dyrektywy 2001/20/WE i 2001/83/WE w odniesieniu do odstępstw od niektórych obowiązków dotyczących niektórych produktów leczniczych stosowanych u ludzi udostępnianych w Zjednoczonym Królestwie w odniesieniu do Irlandii Północnej oraz na Cyprze, w Irlandii i na Malcie (Dz.U. L 118 z 20.4.2022, s. 4).

(3) Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2022/315 z dnia 17 grudnia 2021 r. zmieniające rozporządzenie delegowane (UE) 2016/161 w odniesieniu do odstępstwa od obowiązku wycofania przez hurtowników niepowtarzalnego identyfikatora produktów leczniczych wywożonych do Zjednoczonego Królestwa (Dz.U. L 55 z 28.2.2022, s. 33).

29.6.2023

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 228/144

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie przepisów szczegółowych dotyczących wprowadzania do Irlandii Północnej z innych części Zjednoczonego Królestwa niektórych przesyłek towarów detalicznych, roślin przeznaczonych do sadzenia, sadzeniaków ziemniaka, maszyn i niektórych pojazdów wykorzystywanych do celów rolniczych lub leśnych, a także przemieszczania o charakterze niehandlowym niektórych zwierząt domowych do Irlandii Północnej”

(COM(2023) 124 final – 2023/0062 (COD))

(2023/C 228/21)

Sprawozdawca generalny:

Klaas Johan OSINGA

Wniosek o wydanie opinii	Rada, 10.3.2023 Parlament Europejski, 13.3.2023
Podstawa prawna	Art. 43 ust. 2, art. 114, art. 168 ust. 4 lit. b) i art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Organ odpowiedzialny	Sekcja Stosunków Zewnętrznych
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	147/0/0

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) z zadowoleniem przyjmuje ramy windsorskie (1) jako dowód na to, że gdy Zjednoczone Królestwo i Unia Europejska (UE) spotykają się w dobrej wierze w celu wypracowania i wspólnego uzgodnienia rozwiązań, dwustronne stosunki mogą przynieść wymierne rezultaty dla społeczeństwa obywatelskiego obu stron.

1.2.

EKES popiera proponowane rozporządzenie Komisji (2) regulujące wprowadzanie na terytorium? i wprowadzanie do obrotu w Irlandii Północnej niektórych towarów rolnych – w tym roślin przeznaczonych do sadzenia, maszyn i pojazdów do celów rolniczych lub leśnych oraz sadzeniaków ziemniaka – a także przemieszczanie o charakterze niehandlowym psów, kotów i fretek domowych z innych części Zjednoczonego Królestwa (Wielka Brytania) do Irlandii Północnej.

1.3.

EKES dostrzega zarówno pilny, jak i techniczny charakter proponowanego rozporządzenia oraz kwestii, które ma ono uregulować. Uznaje również znaczne wysiłki, aby ułatwienia w procedurach pogodzić z zabezpieczeniem integralności rynku wewnętrznego UE oraz z ochroną zdrowia publicznego, zdrowia zwierząt i roślin.

1.4.

EKES zauważa, że termin oznakowania opakowanych towarów detalicznych wprowadzanych do Irlandii Północnej z Wielkiej Brytanii może stanowić wyzwanie dla niektórych przedsiębiorstw w Zjednoczonym Królestwie, zwłaszcza tych, które mają większe ograniczenia finansowe i techniczne, takich jak małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP).

1.5.

EKES wyraża podobne obawy w związku z opracowaniem jednolitego zbioru danych dla przedsiębiorstw w Wielkiej Brytanii, tak aby spełnić wymogi sanitarne i fitosanitarne (SPS) oraz wymogi celne przy zaopatrywaniu klientów w Irlandii Północnej. Zauważa, że wszelkie opóźnienia względem proponowanego terminu mogą spowodować dłuższe kontrole identyfikacyjne niż te przewidziane w samym rozporządzeniu.

1.6.

EKES wzywa Komisję do dalszego wyjaśnienia i przedstawienia rozwiązań w obszarach, w których występują wyraźniejsze rozbieżności między normami SPS w Zjednoczonym Królestwie i UE, ze szczególnym uwzględnieniem stosowania środków ochrony roślin (PPP) w Irlandii Północnej. Zauważa, że utrzymująca się niepewność dyskryminuje rolników w Irlandii Północnej.

1.7.

Nadal pozostaje kilka pytań dotyczących przemieszczania żywych zwierząt i materiału roślinnego do i z Irlandii Północnej zarówno z Wielkiej Brytanii, jak i z UE. EKES wzywa Komisję do jak najszybszego rozwiązania tych kwestii, ponieważ operatorzy potrzebują jasności.

1.8.

Tymczasem zdecydowanie niepożądaną niepewność mogą pogłębić skutki projektu modelu operacyjnego dla celów granicznych, który został opublikowany przez Zjednoczone Królestwo, ma zostać wprowadzony od października 2023 r. i określa nowy model przywozu do Wielkiej Brytanii, w tym kontrole SPS. Wiele niejasności pojawia się już z samym wdrożeniem ustawy o zachowanym prawie UE.

2. Uwagi ogólne

2.1.

Proponowane rozporządzenie ustanawia szczegółowe przepisy dotyczące wprowadzania do Irlandii Północnej z Wielkiej Brytanii niektórych przesyłek towarów detalicznych przeznaczonych do wprowadzenia do obrotu w Irlandii Północnej, jak również niektórych przesyłek roślin do sadzenia, maszyn i pojazdów, które były wykorzystywane do celów rolniczych lub leśnych, oraz sadzeniaków ziemniaka przeznaczonych do wprowadzenia do obrotu i wykorzystania w Irlandii Północnej.

2.2.

W rozporządzeniu ustanowiono również szczegółowe przepisy dotyczące przemieszczania o charakterze niehandlowym do Irlandii Północnej psów, kotów i fretek domowych z innych części Zjednoczonego Królestwa. Ustanawia się w nim także przepisy dotyczące zawieszenia stosowania zawartych w nim przepisów szczegółowych.

2.3.

Zgodnie z umową o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa z UE szereg aktów ustawodawczych UE dotyczących środków SPS ma zastosowanie do Zjednoczonego Królestwa i w Zjednoczonym Królestwie w odniesieniu do Irlandii Północnej po zakończeniu okresu przejściowego określonego w umowie o wystąpieniu.

2.4.

W związku z tym wprowadzanie do Irlandii Północnej z Wielkiej Brytanii niektórych przesyłek produktów pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego, w tym paszy dla zwierząt, roślin przeznaczonych do sadzenia, maszyn i pojazdów do celów rolniczych lub leśnych oraz sadzeniaków ziemniaka wchodzi w zakres tych aktów i podlega kontrolom urzędowym, wymogom w zakresie certyfikacji i zakazom. Dotyczy to również przemieszczania o charakterze niehandlowym niektórych zwierząt domowych.

2.5.

Zjednoczone Królestwo i niektóre zainteresowane strony mające siedzibę w Zjednoczonym Królestwie wyraziły poważne obawy, że umowa o wystąpieniu nakłada nieproporcjonalnie wysokie obciążenie administracyjne na wprowadzanie do Irlandii Północnej z Wielkiej Brytanii niektórych towarów objętych środkami SPS, jeżeli towary te są przeznaczone dla konsumentów końcowych w Irlandii Północnej. Osłabiłoby to pozycję Irlandii Północnej na rynku wewnętrznym Zjednoczonego Królestwa.

2.6.

Na tej podstawie Komisja i Zjednoczone Królestwo uzgodniły kompleksowy zestaw wspólnych rozwiązań dla codziennych problemów wszystkich społeczności w Irlandii Północnej, które to rozwiązania chronią integralność zarówno rynku wewnętrznego UE, jak i rynku wewnętrznego Zjednoczonego Królestwa. Oznacza to m.in.:

—	uproszczenie wymogów i procedur dotyczących wprowadzania na terytorium Irlandii Północnej niektórych towarów detalicznych podlegających unijnym aktom SPS, przeznaczonych dla konsumentów końcowych w Irlandii Północnej,

—	nowe rozwiązanie dotyczące wprowadzania do Irlandii Północnej z Wielkiej Brytanii cenionych produktów, w tym sadzeniaków ziemniaka, roślin przeznaczonych do sadzenia i maszyn oraz pojazdów do celów rolniczych lub leśnych,

—	stosowanie brytyjskich standardów zdrowia publicznego i ochrony konsumentów do towarów detalicznych przewożonych z Wielkiej Brytanii do Irlandii Północnej i tam konsumowanych,

—	uproszczoną dokumentację podróży do celów przemieszczania o charakterze niehandlowym zwierząt domowych towarzyszących osobom podróżującym do Irlandii Północnej z Wielkiej Brytanii.

2.7.

Rozwiązania te we wszystkich przypadkach przewidywałyby odpowiednią ochronę zdrowia publicznego, zdrowia zwierząt i roślin oraz zabezpieczenia integralności rynku wewnętrznego UE.

3. Uwagi szczegółowe

3.1.

Jeżeli chodzi o etykietowanie towarów detalicznych, art. 4 ust. 1 lit. a) proponowanego rozporządzenia stanowi, że paczkowane towary detaliczne wprowadzane z Wielkiej Brytanii do spożycia w Irlandii Północnej muszą być opatrzone oznakowaniem „Not for EU”, jak określono w art. 6.

3.2.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. a) oznakowanie to ma zastosowanie od dnia 1 października 2023 r. Obecnie ten termin może być trudny dla niektórych przedsiębiorstw w Wielkiej Brytanii zaopatrujących klientów w Irlandii Północnej. W szczególności MŚP mogą nie mieć zasobów technicznych lub finansowych koniecznych do dotrzymania tego terminu lub do zrealizowania inwestycji, które byłyby niezbędne, wobec skali prowadzonej przez nie działalności.

3.3.

Te napięte terminy mogą stanowić wyzwanie również w odniesieniu do zarządzania danymi. Zbiory danych, które przedsiębiorstwa w pozostałej części Zjednoczonego Królestwa będą potrzebowały do spełnienia wymogów SPS i wymogów celnych przy zaopatrywaniu klientów w Irlandii Północnej, są podobne. Posiadanie jednolitego zbioru danych byłoby korzystne nie tylko dla przedsiębiorstw, ale również dla monitorowania zgodności z wymogami SPS i wymogami celnymi. Taki zbiór danych może być trudny do opracowania przed 1 października 2023 r.

3.4.

Jeżeli wdrożenie art. 6 ust. 1 lit. a) w dniu 1 października 2023 r. nie jest możliwe, wówczas wskaźnik kontroli identyfikacyjnych przesyłek wprowadzanych do Irlandii Północnej z Wielkiej Brytanii może być tymczasowo wyższy niż ten wskazany w art. 4 ust. 3. Nie jest również jasne, w jaki sposób paczkowane towary detaliczne pochodzące z UE mogłyby być praktycznie opatrzone etykietą „Not for EU” w supermarketach, zaopatrujących zarówno Irlandię Północną, jak i Irlandię.

3.5.

Kolejna potencjalna trudność dotyczy PPP w Irlandii Północnej, co uwypukla skutki rozbieżności między UE a Zjednoczonym Królestwem. W Irlandii Północnej większość PPP jest wykorzystywana na użytki zielone i obecnie pochodzi z UE i Wielkiej Brytanii. Każdy PPP ma swój własny najwyższy dopuszczalny poziom pozostałości i w niektórych przypadkach różnią się one między Zjednoczonym Królestwem a UE. Sprawia to, że rolnicy w Irlandii Północnej znajdują się w trudnej sytuacji. Przydatne byłoby dokonanie przeglądu systemu.

3.6.

Innym czynnikiem, który należy wziąć pod uwagę, są skutki projektu modelu operacyjnego dla celów granicznych, który został opublikowany przez Zjednoczone Królestwo w dniu 5 kwietnia 2023 r. i który określa nowy model przywozu do Wielkiej Brytanii, w tym kontrole SPS. Zostanie on wprowadzony pod koniec października 2023 r. Zwiększa to niepewność operatorów spowodowaną przez ustawę o zachowanym prawie UE, która może doprowadzić do automatycznego zniesienia tysięcy przepisów UE do końca 2023 r.

3.7.

Chociaż UE zmieniła swoje rozporządzenie delegowane umożliwiające przemieszczanie bydła i owiec poza obszar podlegający regulacji UE – a zatem do Irlandii Północnej – i powrót w ciągu 15 dni, w praktyce nadal stanowi to wyzwanie dla hodowców bydła w Irlandii Północnej.

3.8.

Targi zwierząt gospodarskich muszą być ośrodkami wywozu zatwierdzonymi przez Agencję ds. Zdrowia Zwierząt i Roślin (APHA), przy czym wszystkie zwierzęta wystawiane w tych ośrodkach muszą mieć ten sam status zdrowotny. Jednak o ile szkockie zaświadczenie o braku gruźlicy u zwierzęcia (Scottish Official Tuberculosis Free, OTF) zwalnia z obowiązku poddania zwierząt testowi na gruźlicę przed sprzedażą lub pokazem, o tyle hodowcy angielscy lub walijscy musieliby testować zwierzęta na gruźlicę przed sprzedażą lub pokazem. Ponieważ w Wielkiej Brytanii zainteresowanie zatwierdzeniem przez APHA ośrodków wywozu jest niewielkie lub nie ma go wcale, jedynym targiem zatwierdzonym przez APHA jest targ w Carlisle. Jest to też jedyny targ, na którym można sprzedawać bydło z Irlandii Północnej i korzystać z rozporządzenia delegowanego UE. Oznacza to, że jeżeli zwierzęta z Irlandii Północnej są oferowane do sprzedaży na targu, który nie jest zatwierdzony przez APHA, i nie zostaną sprzedane, to muszą pozostać w Wielkiej Brytanii przez sześć miesięcy przed powrotem do Irlandii Północnej, co jest nieopłacalne finansowo.

3.9.

Jeżeli chodzi o ponowne znakowanie zwierząt gospodarskich przemieszczanych z pozostałej części Zjednoczonego Królestwa do Irlandii Północnej, wciąż nie jest jasne, w jaki sposób powinno się to odbywać. Obecnie bydło wprowadzane do Irlandii Północnej z Wielkiej Brytanii musi posiadać, oprócz dwóch etykiet brytyjskich, dodatkowy identyfikator eksportowy Wielkiej Brytanii. W ciągu 20 dni od znalezienia się w Irlandii Północnej zwierzęta muszą mieć dodatkowo dwa identyfikatory tego kraju. Procedura ta jest bardzo niepraktyczna i może mieć również wpływ na dobrostan zwierząt –, chyba że znaczniki zostaną usunięte.

3.10.

Ramy umożliwiają przemieszczanie do Irlandii Północnej z pozostałej części Zjednoczonego Królestwa, a także z UE materiału rozmnożeniowego roślin, takiego jak sadzeniaki ziemniaka. Umożliwia to kontynuację wymiany handlowej między Szkocją w szczególności a Irlandią, która to wymiana była rozwijana przez wiele lat przed brexitem.

3.11.

Proponowana dokumentacja i kontrole, które będą związane z tym przemieszczaniem sadzeniaków, prawdopodobnie nie będą problematyczne dla przedsiębiorstw. Uprawy z tych sadzeniaków z Irlandii Północnej mogą być sprzedawane plantatorom w ramach jednolitego rynku i w Wielkiej Brytanii. Ziemniaki jadalne mogą zbyć przewożone do Irlandii Północnej z jednolitego rynku w celu przetworzenia i dalszej sprzedaży do pozostałej części Zjednoczonego Królestwa.

Bruksela, dnia 27 kwietnia 2023 r.

Oliver RÖPKE

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/fs_23_1272

(2) COM(2023) 124 final.

29.6.2023

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 228/149

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący dyrektywy Rady zmieniającej dyrektywę 2006/112/WE w odniesieniu do przepisów dotyczących VAT w epoce cyfrowej”

(COM(2022) 701 final – 2022/0407 (CNS))

oraz wniosek dotyczący rozporządzenia Rady zmieniającego rozporządzenie (UE) nr 904/2010 w odniesieniu do ustaleń dotyczących współpracy administracyjnej w dziedzinie VAT niezbędnych w epoce cyfrowej

(COM(2022) 703 final – 2022/0409 (CNS))

(2023/C 228/23)

Sprawozdawca:	Philip VON BROCKDORFF
Współsprawozdawca:	Krister ANDERSSON

Wniosek o konsultację	Rada Unii Europejskiej, 10.2.2023 i 13.2.2023
Podstawa prawna	Art. 113 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	18.4.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	145/0/0

1. Streszczenie i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę Komisji mającą na celu uaktualnienie liczących 30 lat przepisów dotyczących podatku od wartości dodanej (VAT), aby usprawnić funkcjonowanie jednolitego rynku, zmniejszyć jego rozdrobnienie i dostosować go do epoki cyfrowej.

1.2.

EKES uważa, że głównym celem wniosku powinien być system VAT lepiej dopasowany do obecnego stanu gospodarki cyfrowej i poprawiający funkcjonowanie jednolitego rynku. Ponadto wniosek powinien zapewnić skuteczność i terminowość poboru podatków, co pozwoli ograniczyć oszustwa związane z VAT, a w konsekwencji – lukę w podatku VAT.

1.3.

Aby w pełni korzystać z jednolitego rynku, przedsiębiorstwa potrzebują jednolitego stosowania przepisów dotyczących VAT w całej UE. Można to osiągnąć jedynie za pomocą działań na szczeblu UE, które zapobiegają biurokracji, rozbieżnościom i lukom w obowiązujących przepisach dotyczących VAT. EKES zachęca Komisję do kontynuowania prac nad wdrożeniem i podkreśla znaczenie not wyjaśniających lub podobnych wytycznych dla zapewnienia jednolitości.

1.4.

Pozytywnie ocenia to, że proponowane przepisy dotyczące platform cyfrowych i ich roli w poborze podatku VAT są spójne z wcześniejszymi inicjatywami Komisji dotyczącymi gospodarki cyfrowej.

1.5.

EKES docenia to, że krajowy mechanizm odwrotnego obciążenia będzie miał zastosowanie do dostaw zarówno towarów, jak i usług. Zwraca uwagę, że w obecnym systemie towary i usługi w handlu wewnątrzwspólnotowym są traktowane w różny sposób. Ubolewa, że w kompleksowym wniosku Komisji nie wykorzystano okazji do ujednolicenia opodatkowania towarów i usług podatkiem VAT. Zmniejszyłoby to obciążenie administracyjne przedsiębiorstw, zwłaszcza MŚP.

1.6.

EKES jest zdania, że zaproponowany termin dwóch dni na zgłaszanie wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów i wewnątrzwspólnotowego świadczenia usług wydaje się bezzasadnie krótki. Jest zaniepokojony, że dwudniowy termin wystawiania faktur elektronicznych i sprawozdawczości może stanowić barierę w handlu wewnątrzunijnym, zwłaszcza biorąc pod uwagę, że wiele MŚP już teraz ma problemy z dotrzymaniem znacznie dłuższego terminu określonego w obecnych ramach prawnych.

1.7.

Komisja sugeruje we wniosku wyeliminowanie możliwości wystawiania faktur zbiorczych. EKES uważa, że nie należy tego czynić, ponieważ stworzyłoby to problemy w wielu sektorach. W przypadku transakcji krajowych należy zawsze zezwalać na stosowanie faktur zbiorczych. W odniesieniu do transakcji wewnątrzwspólnotowych EKES zauważa, że innym rozwiązaniem mogłoby być ograniczenie stosowania faktur zbiorczych, np. poprzez zawężenie terminu do siedmiu dni.

1.8.

EKES zachęca Komisję do kontynuowania prac nad jak najszybszym włączeniem odliczeń VAT do punktu kompleksowej obsługi oraz nad terminowym zwrotem VAT.

1.9.

EKES wyraża zaniepokojenie, że znaczne koszty wdrożenia środków przewidzianych w kompleksowym pakiecie VAT mogą doprowadzić do wyższych cen dla konsumentów.

1.10.

EKES podziela pogląd Komisji, że wewnątrzunijny wymiar oszustw związanych z VAT wymaga interwencji UE zgodnie z odpowiednio zastosowaną zasadą pomocniczości.

1.11.

EKES zwraca uwagę, że dane gromadzone i wymieniane między organami podatkowymi mogą potencjalnie obejmować dane osobowe oraz wrażliwe dane dotyczące przedsiębiorstw. Takie dane muszą być chronione i przetwarzane z najwyższą starannością w celu zachowania integralności konsumentów i przedsiębiorstw.

2. Wprowadzenie i kontekst

2.1.

W dniu 8 grudnia 2022 r. Komisja Europejska opublikowała pakiet środków (1) mających na celu modernizację unijnego systemu podatku od wartości dodanej (VAT), mając na uwadze podwójny cel, którym jest dostosowanie systemu VAT do epoki cyfrowej, uczynienie go bardziej odpornym na oszustwa, a tym samym zmniejszenie obecnej luki w podatku VAT (szacowanej na około 93 mld EUR) (2).

2.2.

Uściślając, ten pakiet składa się z trzech środków legislacyjnych: i) wniosku dotyczącego dyrektywy Rady zmieniającej dyrektywę 2006/112/WE w odniesieniu do przepisów dotyczących VAT w epoce cyfrowej (3); ii) wniosku dotyczącego rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie Rady (UE) nr 904/2010 (4) w odniesieniu do uzgodnień dotyczących współpracy administracyjnej w dziedzinie VAT; iii) wniosku dotyczącego rozporządzenia wykonawczego Rady zmieniającego rozporządzenie (UE) nr 282/2011 w odniesieniu do wymogów informacyjnych dotyczących niektórych procedur VAT (5).

2.3.

Pakiet legislacyjny ma trzy główne cele: i) modernizację obowiązków w zakresie sprawozdawczości VAT przez wprowadzenie wymogów w zakresie sprawozdawczości cyfrowej; ii) odpowiedź na wyzwania w zakresie podatku VAT związane z tak zwaną „gospodarką platformową” przez doprecyzowanie obowiązujących przepisów, aby zapewnić równe traktowanie podmiotów, a także przez zwiększenie roli platform w pobieraniu podatku VAT; iii) zapobieżenie konieczności wielokrotnej rejestracji VAT w całej UE przez wprowadzenie jednej rejestracji VAT.

2.4.

Ustanowiony zostanie obowiązkowy system zgłaszania poszczególnych transakcji w odniesieniu do transakcji wewnątrzwspólnotowych w celu szybkiego informowania państw członkowskich. Państwa członkowskie będą miały swobodę decydowania, czy wprowadzić taki system sprawozdawczości w odniesieniu do transakcji krajowych. W nowym systemie sprawozdawczości zasadniczą rolę będzie odgrywać fakturowanie elektroniczne, które stanie się domyślnym systemem wystawiania faktur i podstawą sprawozdawczości cyfrowej.

2.5.

Wszyscy podatnicy będą mogli przekazywać dane z faktur elektronicznych, które są zgodne z normą europejską. Państwa członkowskie będą mogły przewidzieć przekazywanie danych z faktur elektronicznych wystawionych w innym formacie, o ile umożliwią one również stosowanie normy europejskiej. Formaty danych dozwolone przez państwa członkowskie będą musiały gwarantować interoperacyjność z europejską normą dotyczącą transakcji wewnątrzwspólnotowych.

2.6.

W sektorach krótkoterminowego najmu lokali mieszkalnych i transportu pasażerskiego w kontekście gospodarki platform wprowadzony zostanie system „podmiotu uznawanego za dostawcę” (w ramach którego platformy rozliczają VAT od odnośnych dostaw, w przypadku których dostawca nie pobiera VAT).

2.7.

Wprowadzenie punktu kompleksowej obsługi (OSS) i punktu kompleksowej obsługi importu (IOSS) okazało się sukcesem, gdyż pozwoliło ograniczyć złożoność. System uproszczenia punktu kompleksowej obsługi nie obejmuje jednak niektórych dostaw towarów i świadczenia niektórych usług. Zakres obecnych procedur punktów kompleksowej obsługi zostanie rozszerzony w celu zapewnienia dalszego zmniejszenia potrzeby wielokrotnej rejestracji VAT w całej UE. Ponadto punkty kompleksowej obsługi importu staną się obowiązkowe dla platform w celu dalszego uproszczenia procesu przywozu towarów w handlu elektronicznym i zwiększenia jego odporności na oszustwa.

2.8.

Jak wynika z oceny skutków (6), trzy proponowane wnioski zapewniają optymalną równowagę między wszystkimi dostępnymi możliwościami regulacyjnymi pod względem skuteczności, proporcjonalności i pomocniczości. W ocenie skutków oszacowano, że w latach 2023–2032 wdrożone środki powinny przynieść korzyści netto o wartości od 172 mld EUR do 214 mld EUR, w tym 51 mld EUR oszczędności (41,4 mld EUR z tytułu sprawozdawczości VAT, 0,5 mld EUR z tytułu usprawnień i wyjaśnień dotyczących gospodarki platformowej oraz 8,7 mld EUR z tytułu zniesienia obowiązków rejestracji VAT).

3. Uwagi ogólne

3.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę Komisji mającą na celu uaktualnienie liczących 30 lat przepisów dotyczących VAT, aby usprawnić funkcjonowanie jednolitego rynku, zmniejszyć jego rozdrobnienie i dostosować go do epoki cyfrowej. Jest to długo oczekiwany krok w ramach planu działania w sprawie VAT realizowanego przez Komisję w ostatnich latach. EKES uważa również, że wniosek ten stanowi ważny krok w kierunku wspierania jednolitego rynku poprzez wzmocnioną współpracę i większą harmonizację między organami podatkowymi.

3.2.

EKES sądzi, że głównym celem wniosku powinien być system VAT lepiej dopasowany do obecnego stanu gospodarki cyfrowej i poprawiający funkcjonowanie jednolitego rynku. Ponadto wniosek powinien zapewnić skuteczność i terminowość poboru podatków, co pozwoli ograniczyć oszustwa związane z VAT i zapewnić równe warunki działania.

3.3.

EKES podziela pogląd Komisji, że wewnątrzunijny wymiar oszustw związanych z VAT wymaga interwencji UE zgodnie z odpowiednio zastosowaną zasadą pomocniczości. Obecna luka w podatku VAT wskazuje, że instrumenty krajowe nie są wystarczające do zwalczania oszustw transgranicznych.

3.4.

Zharmonizowane przepisy dotyczące sprawozdawczości w zakresie VAT przyczynią się do lepszego funkcjonowania i większej konsolidacji jednolitego rynku. Rozdrobnienie i różne systemy sprawozdawczości w poszczególnych państwach członkowskich powodują obciążenia administracyjne dla przedsiębiorstw i mogą stanowić barierę dla transgranicznej sprzedaży na jednolitym rynku. EKES zdaje sobie sprawę, że państwa członkowskie aktywnie tworzyły własne systemy sprawozdawczości oraz że istnienie różnych systemów zmniejsza skuteczność funkcjonowania jednolitego rynku. Aby zmniejszyć tę fragmentację, potrzebne jest wspólne podejście. Istotne jest, aby nowy obowiązek sprawozdawczy doprowadził do zniesienia informacji podsumowujących.

3.5.

Aby w pełni korzystać z jednolitego rynku, przedsiębiorstwa wymagają i potrzebują jednolitego stosowania przepisów dotyczących VAT w całej UE, bez konieczności przestrzegania różnych sposobów wdrażania wspólnych przepisów na poziomie krajowym. Można to osiągnąć jedynie za pomocą działań na szczeblu UE, które zapobiegają biurokracji, rozbieżnościom i lukom w obowiązujących przepisach dotyczących VAT. EKES zachęca Komisję do kontynuowania prac nad harmonijnym wdrożeniem i podkreśla znaczenie not wyjaśniających lub podobnych wytycznych dla zapewnienia jednolitości.

4. Uwagi szczegółowe

4.1.

EKES przypomina, że w związku z dodatkowymi obciążeniami administracyjnymi wynikającymi z wprowadzenia wymogów w zakresie sprawozdawczości cyfrowej przedsiębiorstwa, a zwłaszcza MŚP, poniosą znaczne koszty. Chociaż takie koszty są niezbędne do skutecznej modernizacji obecnego systemu, ponoszone przez przedsiębiorstwa koszty przestrzegania przepisów powinny być jak najmniejsze i stale monitorowane w trakcie procesu wdrażania, aby można było ocenić obciążenia związane z przestrzeganiem przepisów.

4.2.

EKES odnotowuje również, że szacowane koszty wdrożenia będą bardzo duże dla przedsiębiorstw w całej UE (7). Ostrzega, że dodatkowe koszty, zwłaszcza dla przedsiębiorstw, mogą doprowadzić do tego, że konsumenci będą płacić wyższe ceny. Potwierdza to badanie, w którym dowiedziono, że w wielu przedsiębiorstwach istnieje korelacja między przepisami (nadmierną regulacją) a cenami (8).

4.3.

EKES zwraca uwagę, że chociaż obowiązki w zakresie sprawozdawczości dla transakcji wewnątrzwspólnotowych dotyczą jedynie transakcji B2B, to gromadzone dane, wymieniane między organami podatkowymi, mogą obejmować dane osobowe, oraz że dane te będą przechowywane przez okres co najmniej pięciu lat. Zgromadzone dane będą prawdopodobnie obejmować również wrażliwe dane biznesowe, które także wymagają ochrony. W związku z tym EKES podkreśla zasadę minimalizacji danych i potrzebę ich pełnej ochrony. Należy to zapewnić i monitorować z biegiem czasu.

4.4.

EKES z zadowoleniem zauważa, że proponowane przepisy dotyczące platform cyfrowych i ich roli we wspieraniu poboru VAT są zgodne z wcześniejszymi inicjatywami Komisji dotyczącymi gospodarki cyfrowej, w tym z wnioskiem dotyczącym dyrektywy w sprawie poprawy warunków pracy za pośrednictwem platform internetowych. Ponadto odnotowuje, że nałożenie obowiązku wprowadzenia punktu kompleksowej obsługi importu przyniesie korzyści konsumentom, ponieważ zakup towarów za pośrednictwem platform stanie się dla nich łatwiejszy, a jednocześnie usprawniony zostanie pobór VAT od tych zakupów.

4.5.

EKES zwraca uwagę, że w obecnym systemie towary i usługi w handlu wewnątrzunijnym są traktowane w różny sposób i jedynie usługi podlegają mechanizmowi odwrotnego obciążenia. Ubolewa, że w kompleksowym wniosku Komisji nie wykorzystano okazji do ujednolicenia opodatkowania towarów i usług podatkiem VAT. Taka aktualizacja przepisów doprowadziłaby do dostosowania przepisów do obecnych realiów gospodarczych, w których klienci zazwyczaj kupują pakiety rozwiązań, a nie tylko towary lub usługi. Ta zmiana zmniejszyłaby obciążenie administracyjne spoczywające na przedsiębiorstwach, zwłaszcza MŚP, które obecnie muszą rozróżniać odrębne składniki świadczeń złożonych tylko ze względu na przepisy dotyczące podatku VAT.

4.6.

EKES popiera ogólny cel Komisji, którym jest zwiększenie roli platform w ramach regulacyjnych dotyczących VAT. Przedmiotowe wnioski można postrzegać jako skuteczne podejście do przeciwdziałania zakłóceniom konkurencji. Zatem obawy leżące u podstaw wniosków dotyczących podatku od usług cyfrowych zostały odpowiednio i w wystarczającym stopniu uwzględnione.

4.7.

EKES z zadowoleniem przyjmuje rozszerzenie zakresu korzystania z punktu kompleksowej obsługi. Doprowadzi to do zmniejszenia liczby zagranicznych rejestracji do celów VAT dla przedsiębiorstw, co sprawi, że przestrzeganie przepisów stanie się mniej uciążliwe i mniej kosztowne, zwłaszcza dla MŚP.

4.8.

Proponowana sprawozdawczość w czasie rzeczywistym opiera się na fakturowaniu elektronicznym. Choć EKES z zadowoleniem przyjmuje wykorzystanie cyfryzacji w obszarze opodatkowania, to pragnie zwrócić uwagę, że poziom korzystania z fakturowania elektronicznego znacznie różni się między państwami członkowskimi. W związku z tym istotne może być uwzględnienie przez Komisję potrzeby wsparcia technicznego, które może być potrzebne w różnych państwach członkowskich, a także rozważenie, czy mogłyby go udzielać przedsiębiorstwom Komisja i państwa członkowskie. Ponadto EKES uważa, że Komisja powinna jaśniej określić europejską normę fakturowania elektronicznego oraz fakt, że z czasem norma ta będzie ewoluować. Zaleca, by Komisja jak najszybciej opublikowała normę europejską, tak aby przedsiębiorstwa mogły rozpocząć przygotowania do zmian.

4.9.

EKES zwraca uwagę, że we wniosku rozszerzono wymogi informacyjne dotyczące faktur, ponieważ należy podać zarówno międzynarodowy numer rachunku bankowego (IBAN) lub jego odpowiednik, jak i datę płatności. Rozszerzenie wymogów związanych z wystawianiem faktur może prowadzić do niepewności i wyższych kosztów administracyjnych dla przedsiębiorstw. Ponadto EKES zauważa, że przedsiębiorstwa często posiadają na fakturze kilka numerów IBAN, w związku z czym istnieje potrzeba doprecyzowania, co należy zgłaszać. Zaleca, by Komisja zbadała, czy takie informacje mogą być wykorzystywane przez administracje podatkowe w celu zapewnienia poboru podatku VAT. Jeżeli informacji nie można wykorzystać do poboru i kontroli VAT, stanowi to jedynie dodatkowe obciążenie dla przedsiębiorstw.

4.10.

EKES jest zdania, że zaproponowany termin dwóch dni na zgłaszanie wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów i wewnątrzwspólnotowego świadczenia usług wydaje się bezzasadnie krótki. Wyraża również pewne obawy, że mógłby on stanowić barierę dla wejścia na jednolity rynek, zwłaszcza że wiele MŚP już teraz ma problemy z dotrzymaniem znacznie dłuższego terminu określonego w obecnych ramach prawnych.

4.11.

EKES zwraca uwagę, że termin dwóch dni może być dla nabywcy zbyt uciążliwy. Trzeba go zatem znacznie wydłużyć, biorąc również pod uwagę wielkość zainteresowanych przedsiębiorstw i ewentualne odstępstwa dla najmniejszych przedsiębiorstw. Ponadto EKES zauważa, że krótsze terminy często prowadzą do większej liczby błędów i korekt z mocą wsteczną, które z kolei są różnie karane w państwach członkowskich. Zachęca Komisję do doradzania państwom członkowskim, aby ograniczyły kary i stopy procentowe, zwłaszcza w pierwszych latach obowiązywania przepisów.

4.12.

Komisja sugeruje, że wniosek wyeliminowałby możliwość wystawiania faktur zbiorczych. EKES uważa, że może to być bardzo trudne z punktu widzenia funkcjonowania niektórych sektorów, oraz zachęca Komisję i Radę do dokładniejszego przeanalizowania korzyści płynących z wyeliminowania tej możliwości i porównania ich z kosztami i problemami, które w związku z tym pojawią się w różnych sektorach. W przypadku transakcji krajowych należy zawsze zezwalać na stosowanie faktur zbiorczych. W odniesieniu do transakcji wewnątrzwspólnotowych EKES zauważa, że innym rozwiązaniem mogłoby być ograniczenie stosowania faktur zbiorczych, np. poprzez zawężenie terminu do siedmiu dni.

4.13.

Odliczenia podatku VAT naliczonego są kluczowym elementem dobrze funkcjonującego systemu VAT i odróżniają VAT od podatku od towarów i usług lub innych podatków pośrednich. Chociaż EKES rozumie, że specyfika państw członkowskich nie pozwoliła Komisji na zaproponowanie, aby procedura punktu kompleksowej obsługi obejmowała odliczenia podatku VAT naliczonego, EKES zachęca Komisję do kontynuowania prac w tym kierunku. Nawet jeśli odliczenia VAT nie mogłyby zostać natychmiast włączone do systemu punktów kompleksowej obsługi, EKES zachęca Komisję do zbadania możliwości szybszego zwrotu VAT dla przedsiębiorstw, które spełniają wymogi w ramach tego systemu. Szybsze zwroty podatku VAT poprawiłyby funkcjonowanie jednolitego rynku. Ponadto, jako cel długoterminowy, EKES zachęca Komisję, by w przyszłości kontynuowała prace na rzecz dokonywania odliczeń VAT w ramach punktu kompleksowej obsługi.

4.14.

EKES wyraża zaniepokojenie, że wysokie koszty wdrożenia środków przewidzianych w kompleksowym pakiecie VAT mogą doprowadzić do wyższych cen dla konsumentów. Bardzo ważne jest zatem jak największe ograniczenie złożoności i kosztów administracyjnych ponoszonych przez przedsiębiorstwa poprzez zapewnienie jednolitego systemu sprawozdawczości i harmonijnego wdrażania przepisów we wszystkich państwach członkowskich.

4.15.

EKES jest również zaniepokojony terminami zaproponowanymi przez Komisję. Chociaż zasugerowano, by główne zmiany zaczęły obowiązywać w 2028 r., proponuje się, by niektóre obszary wniosku weszły w życie już w 2024 r. EKES przypomina Komisji, że do zapewnienia właściwego wdrożenia potrzeba wystarczająco dużo czasu. W związku z tym zachęca Komisję do wydłużenia harmonogramu poprzez jego zmianę, tak aby zapewnić co najmniej jeden rok na wdrożenie po osiągnięciu przez Radę porozumienia w sprawie wniosku.

Bruksela, dnia 27 kwietnia 2023 r.

Oliver RÖPKE

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Pakiet legislacyjny dotyczący VAT w epoce cyfrowej, 8 grudnia 2022 r.

(2) Należy jednak zauważyć, że luka w podatku VAT znacznie się różni między państwami członkowskimi.

(3) COM(2022) 701 final

(4) Dz.U. L 268 z 12.10.2010, s. 1.

(5) COM(2022) 704 final

(6) SWD(2022) 393 final.

(7) Koszt wdrożenia dla przedsiębiorstw szacuje się na 11,3 mld EUR, natomiast koszt wdrożenia dla organów podatkowych szacuje się na 2,2 mld EUR.

(8) Regulations could be increasing consumer prices [Regulacja może prowadzić do wzrostu cen konsumpcyjnych].

29.6.2023

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 228/155

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Dokument roboczy służb Komisji – Ocena zasad dotyczących dotacji państwa na usługi zdrowotne i społeczne świadczone w ogólnym interesie gospodarczym oraz rozporządzenia w sprawie pomocy de minimis dotyczącej usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym”

(SWD(2022) 388 final)

(2023/C 228/25)

Sprawozdawca:	Giuseppe GUERINI
Współsprawozdawca:	Paulo BARROS VALE

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 8.3.2023
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	4.4.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	138/0/1

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) zauważa, że – ze względu na postępujące starzenie się społeczeństwa i oraz na coraz większą rzeszę osób z niepełnosprawnościami i osób w niekorzystnej sytuacji potrzebujących odpowiedniej opieki – niezbędne jest rozwinięcie usług zdrowotnych i społecznych w całej UE. Ta sytuacja wymaga rozwoju opieki długoterminowej i wsparcia z wykorzystaniem odpowiednich inwestycji publicznych, a także wsparcia ze strony przedsiębiorstw i społeczeństwa obywatelskiego, aby wprowadzić innowacje społeczne i zapewnić odpowiednią reakcję na obecne wyzwania.

1.2.

EKES uważa, że wysiłkom na rzecz zapewnienia odpowiednich usług społecznych izdrowotnych będą musiały towarzyszyć odpowiednie środki finansowe w postaci właściwych inwestycji publicznych oraz pomoc państwa przeznaczona specjalnie dla tych sektorów. Aby zapewnić uczciwą konkurencję i osiągnąć cele leżące w interesie ogólnym, trzeba odpowiednio dostosować obowiązujące zasady pomocy państwa, które zostały przyjęte w 2012 r. EKES odnotowuje jednak, że przyjęty w 2012 r. pakiet pomocy państwa dotyczący usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym (UOIG) znacznie poprawił poprzednie ramy prawne z 2005 r., upraszczając je i zwiększając ich przewidywalność.

1.3.

Tak jak we wcześniejszej opinii (1) EKES przypomina, że obecny pułap pomocy de minimis dla sektora UOIG – określony w rozporządzeniu Komisji (UE) nr 360/2012 (2) i wynoszący 500 tys. EUR w ciągu trzech lat budżetowych – z pewnością powinien zostać zwiększony, zwłaszcza dla usług społecznych i zdrowotnych, biorąc pod uwagę dotychczasowe i przyszłe skutki inflacji, a także szczególne znaczenie tych usług dla najsłabszych grup i dla spójności społecznej.

1.4.

Dlatego wobec rosnącej strategicznej roli usług społecznych i zdrowotnych w całej Unii EKES zaleca znaczne zwiększenie pułapu de minimis dla usług zdrowotnych i społecznych, powyżej pułapu przewidzianego niedawno w proponowanej zmianie horyzontalnego pułapu de minimis z rozporządzenia Komisji (UE) nr 1407/2013 (3).

1.5.

EKES zaleca również, by oprócz zmiany maksymalnych progów de minimis doprecyzować również: (i) szerszą definicję „mieszkania socjalnego”; (ii) pojęcie „rozsądnej marży zysku” z odrębnym ujęciem przedsiębiorstw społecznych, których marże zysku są związane z celem społecznym oraz (iii) pojęcie „niedoskonałości rynku”.

1.6.

Jeśli chodzi o pojęcie „rozsądnej marży zysku”, EKES zauważa, że przydatne byłoby określenie przez Komisję kryteriów i wskaźników, według których ustalana byłaby dopuszczalna marża zysku podmiotów gospodarczych zgodnie z ich zdolnością do realizacji celów leżących w interesie ogólnym w sposób przynoszący pozytywne skutki społeczne.

2. Uwagi ogólne

2.1.

W dokumencie roboczym służb Komisji „Ocena zasad dotyczących dotacji państwa na usługi zdrowotne i społeczne świadczone w ogólnym interesie gospodarczym oraz rozporządzenia w sprawie pomocy de minimis dotyczącej usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym” Komisja podsumowuje wyniki oceny pakietu Almunii obowiązującego od 2012 r.

2.2.

Główne cele pakietu z 2012 r. w odniesieniu do usług zdrowotnych i społecznych były następujące: (i) uproszczenie kryteriów zgodności oraz (ii) zmniejszenie obciążeń administracyjnych dla państw członkowskich pragnących rekompensować koszty tych podmiotów, którym powierzono świadczenie na sprawiedliwych i przystępnych warunkach UOIG dla osób w trudnej sytuacji.

2.3.

Ocena Komisji miała zatem ustalić, w jakim stopniu przepisy dotyczące usług zdrowotnych i społecznych spełniły wytyczone odnośnie do nich cele i czy nadal są one odpowiednie w obecnych warunkach społeczno-gospodarczych.

2.4.

Konkretnie Komisja oceniała skuteczność, wydajność, spójność i unijną wartość dodaną przepisów dotyczących UOIG w odniesieniu do usług zdrowotnych i społecznych w ciągu ostatnich dziesięciu lat. Skoncentrowano się na analizie faktycznych problemów, z którymi borykają się państwa członkowskie przy wdrażaniu przepisów dotyczących UOIG. Celem oceny jest również zbadanie, jak stosowano rozporządzenie w sprawie pomocy de minimis dotyczącej UOIG.

2.5.

Z analizy Komisji wynika, że pakiet dotyczący UOIG z 2012 r. okazał się dość skuteczny pod względem wyjaśnienia i uproszczenia przepisów, ponieważ uprościł zestaw przepisów dotyczących UOIG z 2005 r., wprowadzając na przykład rozporządzenie w sprawie pomocy de minimis odnoszące się do tych usług. Wyjaśniono i doprecyzowano również niektóre podstawowe pojęcia istotne dla stosowania przepisów dotyczących UOIG.

2.6.

Z oceny wynika jednak, że nadal sporo można poprawić, w szczególności w odniesieniu do wyjaśnienia niektórych kluczowych pojęć związanych z zakresem stosowania zarówno art. 107 TFUE, jak i ram prawnych dotyczących UOIG, takich jak: (i) działalność gospodarcza i niegospodarcza; (ii) wpływ na wymianę handlową; (iii) rozsądny zysk; (iv) niedoskonałość rynku; (v) mieszkalnictwo socjalne. W ocenie podkreślono również możliwość podwyższenia obecnego pułapu de minimis dla UOIG oraz powszechny konsensus zainteresowanych stron w tym zakresie.

2.7.

Jeżeli chodzi o efektywność, w ocenie wskazano, że rozporządzenie w sprawie pomocy de minimis dotyczącej UOIG i zmiana decyzji w sprawie UOIG wdrożone w 2012 r. faktycznie zmniejszyły obciążenia administracyjne organów publicznych, choć możliwe są jeszcze dalej idące uproszczenia. Z innych zebranych danych wynika, że należy dążyć do ograniczenia kosztów związanych ze stosowaniem wymogów określonych w przepisach dotyczących UOIG.

2.8.

Poza tym stwierdzono, że zasady dotyczące pomocy państwa zawarte w pakiecie z 2012 r. są wewnętrznie spójne i umożliwiają lepszy podział zadań między państwa członkowskie a Komisję. Stanowi to unijną wartość dodaną, co w dużej mierze potwierdziły zainteresowane podmioty zarówno publiczne, jak i prywatne.

2.9.

Ogólnie panuje zgoda co do tego, że pakiet dotyczący UOIG z 2012 r. zapewnił państwom członkowskim stabilne otoczenie prawne i jest w stanie zaspokoić potrzeby w UE. Jednak nie można jeszcze w pełni ocenić wpływu kryzysu związanego z COVID-19 oraz rosyjskiej inwazji na Ukrainę ani wynikającej z tego niepewności, dlatego być może w przyszłości potrzebne będą pewne dalsze usprawnienia.

2.10.

Systemy opieki społecznej i ochrony zdrowia w całej UE należy gwarantować i wspierać przede wszystkim za pomocą odpowiednich inwestycji publicznych, przy czym coraz większą rolę w nich powinny odgrywać prywatne podmioty gospodarcze i podmioty gospodarki społecznej. Wszystkie podmioty publiczne lub prywatne zaangażowane w świadczenie usług społecznych i zdrowotnych powinny przestrzegać odpowiednich standardów i kryteriów pozwalających pogodzić konkurencję z celami leżącymi w interesie ogólnym.

3. Uwagi szczegółowe

3.1.

EKES docenia szeroko zakrojone konsultacje i późniejszą ocenę przeprowadzoną przez Komisję, aby oszacować wpływ i obecne skutki przepisów z 2012 r. dotyczących pomocy państwa w celu zrekompensowania UOIG, ze szczególnym uwzględnieniem usług zdrowotnych i społecznych.

3.2.

EKES z zadowoleniem przyjmuje to, że Komisja uwzględniła jego opinię z inicjatywy własnej „Zasady pomocy państwa mające zastosowanie do zdrowotnych i społecznych usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym w scenariuszu popandemicznym”. Przemyślenia i propozycje dotyczące oceny Komisji mającej na celu zmianę pakietu legislacyjnego z 2012 r.” (4), a także prace prowadzone w tej samej sprawie przez Komitet Regionów.

3.3.

EKES docenia konsultacje publiczne prowadzone przez Komisję w okresie od 31 lipca 2019 r. do 4 grudnia 2019 r. oraz badanie eksperckie przeprowadzone w okresie od czerwca 2020 r. do maja 2021 r. Konsultacje te uczyniły proces oceny bardziej przejrzystym i demokratycznym, niezależnie od wysoce technicznego charakteru analizowanego przedmiotu.

3.4.

EKES pragnie ponownie podkreślić, że pakiet z 2012 r. określający zasady pomocy państwa mające zastosowanie do UOIG był z pewnością przydatny w aktualizacji i uproszczeniu wcześniejszych przepisów, które pochodziły z 2005 r. Dlatego w przyszłości należy utrzymać podejście regulacyjne przyjęte w ramach tego pakietu i po prostu aktualizować niektóre kwestie oraz dążyć do dalszego uproszczenia, jasności i pewności prawa.

3.5.

EKES uważa, że podwyższenie progu zwolnienia z obowiązku zgłoszenia dla niektórych usług społecznych, wprowadzone decyzją Komisji 2012/21/UE (5) i ocenione przez Komisję w dokumencie roboczym, ułatwiło świadczenie zdrowotnych i społecznych UOIG na szczeblu krajowym. Rzeczywiście zmniejszyło to obciążenie administracyjne organów publicznych, a przedsiębiorstwom zapewniło większą przewidywalność prawną i elastyczność. Takie podniesienie progu w praktyce świadczy o tym, że Komisja uznaje usługi zdrowotne i społeczne za podgrupę o cechach autonomicznych w szerszych ramach UOIG.

3.6.

EKES uważa, że można by nieco rozszerzyć definicję „mieszkania socjalnego”. Obecna definicja brzmi następująco: „przedsiębiorstwa zajmujące się usługami socjalnymi, w tym zapewnianiem mieszkalnictwa socjalnego osobom w niekorzystnej sytuacji lub osobom w gorszym położeniu społecznym, które nie posiadają wystarczających środków, aby pozyskać mieszkanie na zasadach rynkowych, powinny również korzystać z możliwości zwolnienia z wymogu zgłoszenia określonego w niniejszej decyzji”. Ważne byłoby zatem uwzględnienie w definicji innych poważnych, należycie weryfikowalnych przypadków osób, które nie są w całkowicie „niekorzystnej sytuacji” lub „w gorszym położeniu” ani nie są sensu stricto niewypłacalne czy też „nie posiadają wystarczających środków”, czyli np. osób podatnych na zagrożenia, w tym kobiet będących ofiarami przemocy domowej, a także osób starszych. Poza tym dostęp do mieszkania jest podstawowym warunkiem włączenia społecznego i obecna sytuacja młodych ludzi w Europie jak najbardziej uzasadnia politykę inwestycji publicznych w mieszkalnictwo przeznaczone właśnie dla tej grupy.

3.7.

EKES ponawia swój apel o dalsze wyjaśnienie pojęcia „rozsądnej marży zysku”, którą dostawcy UOIG mogą uzyskać oprócz rekompensaty kosztów poniesionych w związku ze świadczeniem usługi. W tym względzie EKES podziela wniosek Komitetu Regionów, wskazując, że władze lokalne i regionalne nie są wystarczająco przygotowane do określenia punktów odniesienia dla rozsądnego zysku. Oprócz bardziej szczegółowego wyjaśnienia pojęcia „rozsądnej marży zysku” Komisja mogłaby przedstawić dodatkowe wytyczne, aby wesprzeć organy publiczne w tym zakresie. EKES podkreśla, że dla władz lokalnych bardzo ważne jest to, by znały odpowiednie przepisy i mogły je jasno i z łatwością stosować. Rozsądną marżę zysku trzeba określić na podstawie oceny konkretnego wkładu przedsiębiorstw zaangażowanych w świadczenie usług społecznych i zdrowotnych w realizację interesu ogólnego.

3.8.

Jak podkreślono w ocenie Komisji, sytuację pogarsza jeszcze to, że niektóre państwa członkowskie podały, iż „nie pozwalają podmiotom świadczącym UOIG na uzyskanie rozsądnego zysku w ramach rekompensaty ze względu na złożoność tej koncepcji”.

3.9.

Dlatego EKES uważa, że w definicji „rozsądnej marży zysku” należy wprowadzić rozróżnienie na korzyść przedsiębiorstw gospodarki społecznej, które mają obowiązek reinwestować wygenerowane marże zysku we własną działalność statutową. W ten sposób osiągają bowiem korzystny efekt ekonomiczny, do którego należy zachęcać i który trzeba wspierać.

3.10.

EKES podkreśla konieczność uwzględnienia najnowszego orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości dotyczącego pojęcia „działalności gospodarczej” tak, by w przyszłości dostosować przepisy pakietu dotyczącego UOIG z 2012 r., uściślając, że konkretne działania związane z usługami zdrowotnymi i społecznymi mogą nie mieć charakteru gospodarczego. W przypadku gdy dany podmiot prowadzi jednocześnie działalność gospodarczą i pozagospodarczą, utrzymywanie oddzielnej i precyzyjnej księgowości bardzo ułatwia zachować przejrzystość i zapobiegać subsydiowaniu skrośnemu.

3.11.

EKES pragnie ponownie podkreślić, że w poszczególnych państwach członkowskich organizacja usług opieki zdrowotnej i prawie wszystkich usług opieki społecznej leży w gestii regionów, powiatów lub nawet miast. Oznacza to, że mobilność użytkowników między regionami lub mniejszymi jednostkami terytorialnymi w danym kraju jest bardzo ograniczona, co z góry eliminuje znaczące ingerencje w wymianę handlową między państwami członkowskimi.

3.12.

Służby Komisji zauważają w swej ocenie, że trudno jest z góry założyć, iż żadna z usług zdrowotnych lub społecznych nie wpłynie na wymianę handlową ani iż nawet stosunkowo mała kwota pomocy lub stosunkowo niewielkie przedsiębiorstwo będące beneficjentem pomocy nie będzie oddziaływać na tę wymianę. Chociaż stanowisko Komisji jest zrozumiałe i zgodne z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości, EKES zwraca uwagę, że konkurencję i inwestycje międzypaństwowe można zapewnić poprzez stabilne finansowanie usług zdrowotnych i społecznych na szczeblu lokalnym, a jednocześnie udostępnianie na niedyskryminacyjnych zasadach zachęt publicznych dla tych podmiotów z innego państwa członkowskiego, które chcą wejść na dany rynek.

3.13.

Wiele zainteresowanych stron uznało, że wyjaśnienie pojęcia „niedoskonałości rynku” zawartego w pakiecie z 2012 r. przynajmniej częściowo ułatwiło przestrzeganie przepisów dotyczących UOIG mających zastosowanie do usług zdrowotnych i społecznych. W związku z tym EKES pragnie zauważyć, że niedoskonałość rynku może zostać zasygnalizowana nie tylko w przypadku, gdy dana usługa nie jest świadczona przez rynek, ale i szczególnie wtedy, gdy rynek nie jest w stanie zapewnić odpowiedniej jakości, a także sprawiedliwego i przystępnego cenowo dostępu do usługi dla wszystkich, co negatywnie odbija się na spójności społecznej i równości szans.

3.14.

EKES popiera stanowisko większości zainteresowanych podmiotów, z którymi konsultowała się Komisja, które uznały, że obecny pułap 500 tys. EUR określony w rozporządzeniu (UE) nr 360/2012 nie odpowiada obecnym potrzebom finansowym związanym ze świadczeniem UOIG, ponieważ pułap pomocy de minimis zazwyczaj łatwo osiągnąć, skoro od 2012 r. średnia kwota wsparcia ze strony państwa znacznie wzrosła. Ten próg należy jeszcze bardziej podnieść w przypadku podmiotów, które zgodnie ze swoim statutem i przepisami są zobowiązane do reinwestowania uzyskanych przychodów zgodnie z realizowanym celem społecznym, tak jak ma to miejsce w przypadku przedsiębiorstw społecznych (6).

3.15.

EKES podkreśla jednocześnie wpływ pandemii COVID-19 na usługi społeczne i zdrowotne, a także znaczny wzrost inflacji w ciągu ostatnich trzech lat. W tym kontekście podniesienie pułapu pomocy de minimis – może nawet do wyższego poziomu niż niedawno zaproponowano – i dostosowanie rozporządzenia (UE) nr 1407/2013 byłoby uzasadnione, biorąc pod uwagę strategiczną rolę usług zdrowotnych i społecznych w całej UE. Warto zatem starannie przeanalizować taką ewentualność, nawet jeśli standardowy pułap przewidziany w rozporządzeniu (UE) nr 1407/2013 miałby pozostać w mocy przez dłuższy okres.

3.16.

EKES zauważa, że podwyższanie przez trzy lata budżetowe progu de minimis, ustalonego obecnie na poziomie 500 tys. EUR, zapewni pewność prawa podmiotom świadczącym usługi, a także lokalnym administracjom i władzom, które chcą wspierać infrastrukturę społeczną i medyczną. W wielu państwach członkowskich sytuacja pod względem dostępu do opieki jest niepokojąca i Komisja musi wspierać wysiłki państw członkowskich, które chcą inwestować w takie obszary.

3.17.

W opinii „Plan działania na rzecz gospodarki społecznej” (7) EKES podkreśla znaczenie gospodarki społecznej dla usług zdrowotnych i społecznych. Należy wspierać funkcjonowanie tych usług i w związku z tym wyjaśnić wymogi dotyczące dostępu do UOIG oraz kwoty wsparcia dostępnego w ramach pomocy państwa dla podmiotów gospodarki społecznej.

3.18.

EKES zwraca uwagę, że w dokumencie roboczym Komisji nie przeanalizowano wprawdzie dogłębnie, jak na pakiet w sprawie UOIG z 2012 r. wpłynęły pandemia COVID-19 i rosyjska wojna napastnicza przeciwko Ukrainie, niemniej w istotnych przypadkach wpływ ten uwzględniono. Warto tu zauważyć, że zarówno pandemia COVID-19, jak i inwazja na Ukrainę jeszcze bardziej uwypukliły znaczenie usług zdrowotnych i społecznych (8), a zarazem negatywnie odbiły się na działalności i funkcjonowaniu świadczących je podmiotów. Dlatego tym potrzebniejsze są ramy prawne zapewniające stabilne, skuteczne i uproszczone finansowanie usług społecznych i zdrowotnych ze środków publicznych.

3.19.

EKES stwierdza też, że Komisja Europejska rozpoczęła ostatnio prace nad elastyczniejszymi i skuteczniejszymi ramami prawnymi finansowania transformacji ekologicznej, aby odpowiednio dostosować politykę UE do przyjętej przez Stany Zjednoczone ustawy o obniżeniu inflacji. Międzynarodowa konkurencyjność UE jest bez wątpienia dobrym argumentem za dostosowaniem obecnych ram prawnych dotyczących pomocy państwa. Analogicznie dostosowanie i odpowiednie uproszczenie obecnych przepisów dotyczących usług zdrowotnych i społecznych byłoby tak samo uzasadnione i z pewnością przyczyniłoby się do lepszego świadczenia usług dla obywateli, również w obliczu rosnącego zapotrzebowania na usługi opiekuńcze – dla opiekunów i osób korzystających z opieki, na co zwrócono uwagę w dokumentach na temat europejskiej strategii w dziedzinie opieki (9).

3.20.

Ponadto EKES ponownie podkreśla szczególne znaczenie uważnego monitorowania wykorzystywania pomocy państwa w dziedzinie usług zdrowotnych i społecznych w celu uniknięcia nieprawidłowości lub nadużyć ze strony podmiotów gospodarczych działających w sektorach o tak krytycznym znaczeniu.

Bruksela, dnia 27 kwietnia 2023 r.

Oliver RÖPKE

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Dz.U. C 429 z 11.12.2020. s. 131.

(2) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 360/2012 z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis przyznawanej przedsiębiorstwom wykonującym usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym (Dz.U. L 114 z 26.4.2012, s. 8).

(3) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1407/2013 z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis (Dz.U. L 352 z 24.12.2013, s. 1).

(4) Dz.U. C 323 z 26.8.2022, s. 8.

(5) Decyzja Komisji 2012/21/UE z dnia 20 grudnia 2011 r. w sprawie stosowania art. 106 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy państwa w formie rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych, przyznawanej przedsiębiorstwom zobowiązanym do wykonywania usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym (Dz.U. L 7 z 11.1.2012, s. 3).

(6) Dz.U. C 429 z 11.12.2020. s. 131.

(7) Dz.U. C 323 z 26.8.2022, s. 38.

(8) Świadczy o tym choćby wzrost wydatków państw członkowskich na usługi społeczne i zdrowotne w ostatnich latach, który podkreślono w ocenie Komisji.

(9) https://ec.europa.eu/social/main.jsp?langId=pl&catId=89&furtherNews=yes&newsId=10382

		ISSN 1977-1002
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej		C 228

Wydanie polskie	Informacje i zawiadomienia	Rocznik 66 29 czerwca 2023

Spis treści		Strona
	I Rezolucje, zalecenia i opinie
	OPINIE
	Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny
	578. sesja plenarna EKES-u – odnowienie składu, 26.4.2023–27.4.2023
2023/C 228/01	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Zalecenia EKES-u dotyczące solidnej reformy europejskiego semestru (opinia z inicjatywy własnej)	1
2023/C 228/02	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Prawo do zdrowego środowiska w Unii Europejskiej, szczególnie w kontekście wojny w Ukrainie (opinia z inicjatywy własnej)	10
2023/C 228/03	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Dalsze zwiększanie konkurencyjności cyfrowej UE (opinia rozpoznawcza)	17
2023/C 228/04	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego 30 lat jednolitego rynku: jak usprawnić jego funkcjonowanie (opinia rozpoznawcza)	22
2023/C 228/05	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Niskiej jakości zatrudnienie a zdrowie psychiczne (opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji hiszpańskiej)	28
2023/C 228/06	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Demokracja w miejscu pracy (opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji hiszpańskiej)	43
2023/C 228/07	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Procedura dotycząca zakłóceń równowagi społecznej (opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji hiszpańskiej)	58
2023/C 228/08	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Rozwój kompetencji i umiejętności w związku z dwojaką transformacją – ekologiczną i cyfrową (opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji szwedzkiej)	64
2023/C 228/09	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Europejska karta osoby z niepełnosprawnością (opinia rozpoznawcza na wniosek Komisji Europejskiej)	71
2023/C 228/10	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Inicjatywa w sprawie światów wirtualnych, takich jak metawersum (opinia rozpoznawcza na wniosek Komisji Europejskiej)	76
2023/C 228/11	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Przejście na długoterminowo zrównoważony system transportowy (opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji szwedzkiej)	81

	III Akty przygotowawcze
	Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny
	578. sesja plenarna EKES-u – odnowienie składu, 26.4.2023–27.4.2023
2023/C 228/12	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Wniosek dotyczący zalecenia Rady w sprawie wzmacniania dialogu społecznego w Unii Europejskiej (COM(2023) 38 final – 2023/0012 (NLE)) oraz Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Wzmacnianie dialogu społecznego w Unii Europejskiej: wykorzystanie jego pełnego potencjału do zarządzania sprawiedliwymi transformacjami (COM(2023) 40 final)	87
2023/C 228/13	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie gromadzenia i przekazywania danych pasażera przekazywanych przed podróżą (API) w celu usprawnienia i ułatwienia kontroli na granicach zewnętrznych, zmieniającego rozporządzenie (UE) 2019/817 i rozporządzenie (UE) 2018/1726 oraz uchylającego dyrektywę Rady 2004/82/WE (COM(2022) 729 final) oraz Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie gromadzenia i przekazywania danych pasażera przekazywanych przed podróżą w celu zapobiegania przestępstwom terrorystycznym i poważnej przestępczości, ich wykrywania, prowadzenia postępowań przygotowawczych w ich sprawie i ich ścigania oraz zmieniającego rozporządzenie (UE) 2019/818 (COM(2022) 731 final)	97
2023/C 228/14	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie homologacji typu pojazdów silnikowych i silników oraz układów, komponentów i oddzielnych zespołów technicznych przeznaczonych do tych pojazdów w odniesieniu do emisji i trwałości akumulatorów (Euro 7) oraz uchylenia rozporządzeń (WE) nr 715/2007 i (WE) nr 595/2009 (COM(2022) 586 final — 2022/0365(COD))	103
2023/C 228/15	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 2011/36/UE w sprawie zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz ochrony ofiar (COM(2022) 732 final — 2022/0426(COD)) – Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Sprawozdanie z postępów w zwalczaniu handlu ludźmi (czwarte sprawozdanie) (COM(2022) 736 final)	108
2023/C 228/16	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, zmieniającego rozporządzenie (UE) 2019/1020 i dyrektywę (UE) 2019/904 oraz uchylającego dyrektywę 94/62/WE (COM(2022) 677 final – 2022/0396 (COD))	114
2023/C 228/17	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin (COM(2022) 748 final – 2022/0432 (COD))	121
2023/C 228/18	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów W kierunku silnego i zrównoważonego unijnego sektora alg (COM(2022) 592 final)	126
2023/C 228/19	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Ramy polityki dotyczące biopochodnych, biodegradowalnych i kompostowalnych tworzyw sztucznych (COM(2022) 682 final)	132
2023/C 228/20	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie przepisów szczegółowych odnoszących się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi przeznaczonych do wprowadzenia do obrotu w Irlandii Północnej (COM(2023) 122 final – 2023/0064 (COD))	141
2023/C 228/21	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie przepisów szczegółowych dotyczących wprowadzania do Irlandii Północnej z innych części Zjednoczonego Królestwa niektórych przesyłek towarów detalicznych, roślin przeznaczonych do sadzenia, sadzeniaków ziemniaka, maszyn i niektórych pojazdów wykorzystywanych do celów rolniczych lub leśnych, a także przemieszczania o charakterze niehandlowym niektórych zwierząt domowych do Irlandii Północnej (COM(2023) 124 final – 2023/0062 (COD))	144
2023/C 228/22	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie statystyk europejskich dotyczących ludności i mieszkań, zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 862/2007 oraz uchylającego rozporządzenia (WE) nr 763/2008 i (UE) nr 1260/2013 (COM(2023) 31 final – 2023/0008 (COD))	148
2023/C 228/23	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Wniosek dotyczący dyrektywy Rady zmieniającej dyrektywę 2006/112/WE w odniesieniu do przepisów dotyczących VAT w epoce cyfrowej (COM(2022) 701 final – 2022/0407 (CNS)) oraz wniosek dotyczący rozporządzenia Rady zmieniającego rozporządzenie (UE) nr 904/2010 w odniesieniu do ustaleń dotyczących współpracy administracyjnej w dziedzinie VAT niezbędnych w epoce cyfrowej (COM(2022) 703 final – 2022/0409 (CNS))	149
2023/C 228/24	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę (UE) 2015/413 w sprawie ułatwień w zakresie transgranicznej wymiany informacji dotyczących przestępstw lub wykroczeń przeciwko bezpieczeństwu ruchu drogowego (COM (2023)126 final)	154
2023/C 228/25	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Dokument roboczy służb Komisji – Ocena zasad dotyczących dotacji państwa na usługi zdrowotne i społeczne świadczone w ogólnym interesie gospodarczym oraz rozporządzenia w sprawie pomocy de minimis dotyczącej usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym (SWD(2022) 388 final)	155

Wniosek o konsultację	Rada Unii Europejskiej, 15.2.2023
Podstawa prawna	Art. 338 ust. 1 i art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	142/0/1

Wniosek o konsultację	Parlament Europejski, 16.3.2023 Rada Unii Europejskiej, 23.3.2023
Podstawa prawna	Art. 91 ust. 1 i art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.4.2023
Sesja plenarna nr	578
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	133/0/0