Rezolucja Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Zjednoczeni na rzecz demokracji”

(2023/C 184/01)

Sprawozdawcy:

Stefano MALLIA (MT-I) Oliver RÖPKE (AT-II) Séamus BOLAND (IE-III)

Podstawa prawna	Art. 50 regulaminu wewnętrznego
Data przyjęcia na sesji plenarnej	23.3.2023
Sesja plenarna nr	577
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	181/0/5

Odbudowa po pandemii, wartości demokratyczne, przestrzeń obywatelska, wolność mediów, różnorodność i liberalna demokracja znajdują się pod presją po obu stronach granicy UE, a sytuacja pogorszyła się jeszcze od początku wojny na terytorium Europy: mniej niż 50 % ludności świata żyje w systemie demokratycznym.

W czasach, gdy świat nadal jest świadkiem okrutnej wojny w Ukrainie i jej niszczycielskich skutków humanitarnych, społecznych i gospodarczych, EKES wzywa do wzmocnienia demokracji i wartości demokratycznych.

Nadzwyczajna mobilizacja unijnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego oferujących pomoc humanitarną, logistyczną i medyczną narodowi ukraińskiemu pokazała również znaczenie dobrze połączonego, skutecznego i dynamicznego społeczeństwa obywatelskiego. Poza Ukrainą jesteśmy również świadkami oddolnych ruchów walczących o demokrację w Iranie, Białorusi i Mołdawii. Ich wzmocnienie wzmacnia demokracje.

Obecnie ważniejsze niż kiedykolwiek są inwestycje w zwiększenie odporności demokracji i wzmocnienie ich zdolności do ochrony naszych praw podstawowych, budowania długotrwałego pokoju i stabilności, a w ostatecznym rozrachunku zapewnienia dobrobytu dla wszystkich.

Nie ulega wątpliwości, że powinniśmy zaangażować się we wspólną refleksję nad nowymi sposobami wzmocnienia struktur demokracji uczestniczącej. Silne, niezależne i zróżnicowane społeczeństwo obywatelskie jest ważniejsze niż kiedykolwiek wcześniej jako kluczowy element zapewniający aktywne obywatelstwo i odporną demokrację, która może chronić praworządność, prawa podstawowe, wolność wypowiedzi i integralność naszego demokratycznego stylu życia. Demokracja w UE jest nierozerwalnie i nieodwołalnie powiązana z pojęciami równości, sprawiedliwości, poszanowania praw człowieka i niedyskryminacji, zgodnie z art. 2 TUE.

W czasach złożonych zmian i wyzwań demokracja deliberatywna i uczestnicząca może stanowić jeden z elementów niezbędnej szerszej zmiany systemowej. Istnieje wiele przykładów na to, że jeżeli demokracja taka jest skuteczne stosowana, może umożliwić decydentom podejmowanie niełatwych decyzji dotyczących najtrudniejszych problemów polityki publicznej oraz zwiększyć zaufanie między obywatelami a rządem. Warunkiem wstępnym jest uwzględnienie różnorodności opinii i prawa do ich swobodnego wyrażania. Demokracja uczestnicząca nie stanowi jednak panaceum. Społeczeństwa demokratyczne stoją przed wieloma wyzwaniami, które wymagają różnych metod uczestnictwa. Demokratyczne sprawowanie rządów wymaga zatem wykorzystania różnych mechanizmów do różnych celów i uwzględnienia ich mocnych i słabych stron.

Musimy wspólnie dążyć do nowej równowagi między demokracją przedstawicielską, demokracją uczestniczącą i demokracją bezpośrednią.

W konkluzjach Konferencji w sprawie przyszłości Europy w sprawie demokracji europejskiej z 9 maja 2022 r., w szczególności w propozycjach 36. i 39., określono cele zwiększenia udziału obywateli i wzmocnienia struktur demokracji uczestniczącej i działań deliberatywnych. Mając na uwadze wyniki Konferencji w sprawie przyszłości Europy oraz ważną rolę, jaką odgrywa już Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES), EKES pragnie przedstawić różne warianty, które mogłyby być podstawą planu reform instytucjonalnych najlepiej służących celom EKES-u.

W tym kontekście, mając również na względzie Dni Społeczeństwa Obywatelskiego 2023, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES):

1.

Wzywa do skutecznego wdrożenia art. 11 TUE, w tym europejskiej strategii na rzecz społeczeństwa obywatelskiego i europejskiego statutu stowarzyszenia, aby połączyć różne elementy składowe struktury prawdziwie wzmacniającej pozycję i sprzyjającej włączeniu społecznemu. Chodzi o to, by odnowić zaangażowanie i wdrożyć zorganizowany dialog obywatelski we wszystkich instytucjach UE, w tym poprzez zapraszanie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego na szczyty społeczne i konferencje wysokiego szczebla. Jeżeli sektor społeczeństwa obywatelskiego ma wykazać się bardziej znaczącym i szerokim zaangażowaniem, istotne są również zasoby. Potrzebne są lepsze możliwości finansowania oraz sprawiedliwe i przejrzyste ramy polityki dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego, w tym ochrona transgraniczna, w celu budowania zdolności i odporności wszystkich organizacji społeczeństwa obywatelskiego, w tym organizacji młodzieżowych, gospodarki społecznej i sektora wolontariatu; konieczny jest także dostęp do elastycznych i zrównoważonych zasobów, zarówno prywatnych, jak i publicznych.

2.

Podkreśla potrzebę wzmocnienia kluczowej roli zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych we wspieraniu demokracji deliberatywnej – w uzupełnieniu demokracji przedstawicielskiej – w celu dalszego wzmacniania dialogu obywatelskiego we wszystkich państwach członkowskich i na szczeblu UE. Siła i wpływ europejskich demokracji opierają się na solidnej i szeroko zakrojonej współpracy między UE a jej państwami członkowskimi, która musi przyczyniać się do budowania zdolności organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Niezależne organizacje społeczeństwa obywatelskiego są bowiem „strażnikami wspólnego dobra”, odgrywają centralną rolę w określaniu zrównoważonych rozwiązań, propagowaniu innowacji społecznych i budowaniu wzajemnego zaufania w społeczeństwach. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego pomagają również identyfikować procesy, zapewniać wiedzę fachową w celu zwiększenia różnorodności debat i ułatwiać realizację demokracji uczestniczącej zgodnie z Traktatami.

3.

Apeluje o całościowe i oparte na współpracy podejście do kształcenia i szkolenia, aby stawić czoła obecnym wyzwaniom. Europejska polityka na rzecz umiejętności powinna być kształtowana wspólnie z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i partnerami społecznymi, którzy posiadają kapitał polityczny, konkretną wiedzę oraz zrozumienie bieżących potrzeb i braków. W tym kontekście wnosi, aby 2025 został ogłoszony Europejskim Rokiem Wolontariatu, ponieważ sektor wolontariatu ma do odegrania pierwszoplanową rolę w rozwijaniu nieformalnych umiejętności.

4.

Podkreśla, że kompetencje przekrojowe są prawdziwym filarem demokracji uczestniczącej i deliberatywnej: współpraca, krytyczne myślenie, rozwiązywanie problemów, demokratyczne i kolektywne zarządzanie, rozwiązywanie konfliktów, edukacja obywatelska i umiejętność korzystania z mediów. Kompetencje te mają kluczowe znaczenie dla zwalczania tendencji antydemokratycznych, propagowania wartości europejskich i przezwyciężenia obecnych podziałów społeczno-gospodarczych i politycznych. Jednocześnie umożliwiają organizacjom społeczeństwa obywatelskiego i partnerom społecznym wspólne opracowywanie strategii politycznych za pomocą środków konsultacyjnych lub partycypacyjnych w dążeniu do rozliczalności, przejrzystości i aktywnego obywatelstwa.

5.

Zobowiązuje się do dalszego rozwijania narzędzi służących wzmocnieniu demokracji uczestniczącej i deliberatywnej, takich jak europejska inicjatywa obywatelska i internetowe konsultacje publiczne UE, które muszą być w pełni dostępne i znane ogółowi społeczeństwa.

6.

Podkreśla znaczenie wyborów europejskich w 2024 r. oraz kluczową rolę organizacji społeczeństwa obywatelskiego w zachęcaniu wyborców do uczestnictwa i wzbudzaniu proeuropejskich nastrojów, a także w przeciwdziałaniu absencji wyborczej i dezinformacji. EKES wzywa europejskie ugrupowania polityczne do podkreślenia w swoich manifestach wyborczych roli organizacji społeczeństwa obywatelskiego w umacnianiu życia demokratycznego.

7.

Ponownie wyraża gotowość, by wraz z szerzej pojętymi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i instytucjami UE działać jako budowniczy pomostu pozwalającego przedyskutować projekt europejski z obywatelami i docierać nie tylko do osób już przekonanych – w ich społecznościach, regionach, miastach i wsiach. W związku z tym zasadnicze znaczenie ma stworzenie możliwości uczestnictwa w debatach publicznych i propagowanie kultury uczestnictwa na wszystkich szczeblach.

8.

Komisja powinna przewidzieć w swej organizacji wydzielenie osób odpowiedzialnych za kontakty w ramach dialogu obywatelskiego. Powinna również współpracować z państwami członkowskimi w celu wzmacniania struktur dialogu obywatelskiego, wspierając ich tworzenie tam, gdzie jeszcze nie istnieją, z wykorzystaniem funduszy europejskich. Inicjatywa ta zwiększyłaby świadomość i poprawiłaby jakość dialogu obywatelskiego, a tym samym pomogłaby Komisji i państwom członkowskim lepiej zrozumieć korzyści, jakie dobrze funkcjonujący dialog obywatelski może przynieść w kształtowaniu polityki. Ponadto dialog obywatelski zostałby wzmocniony poprzez działania w zakresie badań i monitorowania, co doprowadziłoby do określenia i wymiany najlepszych praktyk.

9.

Podkreśla w związku z tym, że zaangażowanie młodych ludzi i organizacji młodzieżowych ma szczególne znaczenie dla mobilizacji wyborców głosujących po raz pierwszy i wszystkich młodych wyborców. Aby osiągnąć pełną reprezentatywność, konieczne jest wspieranie rozwiązań, które umożliwiają szerokie zaangażowanie i sprzyjają równości szans w tym zakresie. Konieczne jest dotarcie do osób najbardziej oddalonych od ośrodków decyzyjnych i nawiązanie z nimi dyskusji. Niezbędny wydaje się większy udział na szczeblu lokalnym.

10.

Ponadto wzywa Parlament Europejski, Radę Europejską i państwa członkowskie do pilnej zmiany Aktu dotyczącego wyborów przedstawicieli do Parlamentu Europejskiego z 1976 r. w celu wyjaśnienia zasad powszechnego, bezpośredniego i tajnego charakteru wyborów. Umożliwiłoby to wdrożenie norm w całej UE i zagwarantowanie tym samym prawa do głosowania osobom z niepełnosprawnościami.

Opierając się na powyższych zaleceniach i na Konferencji w sprawie przyszłości Europy, EKES:

11.

Uważa niedawno podpisany protokół o współpracy z Komisją Europejską (27 października 2022 r.) za odnowione zobowiązanie polityczne do wniesienia wkładu w europejską agendę polityczną i główne cele (1) i aspiracje Europy, w dążenie do tego, by Unia Europejska była konkurencyjna, zamożna, sprzyjająca włączeniu społecznemu i zrównoważona środowiskowo; jednocześnie transformacja w kierunku neutralności klimatycznej, cyfryzacja i przemiany demograficzne powinny przebiegać przy zachowaniu sprawiedliwości społecznej, a Europejski Zielony Ład i cyfrowa dekada 2030 powinny oznaczać sukces dla wszystkich Europejczyków. Unia Europejska musi się również kierować Europejskim filarem praw socjalnych i programem na rzecz konkurencyjności, czyli politycznymi planami działania, które gwarantują, że nikt nie zostanie pominięty.

12.

Jest gotowy – a obecnie bardziej niż kiedykolwiek ma także legitymację – by działać jako kluczowe centrum uczestnictwa obywateli i zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, w tym przyszłych paneli obywatelskich. Rolą takiego centrum byłoby zwielokrotnienie skutków trwających konsultacji z obywatelami organizowanych przez Komisję Europejską i inne instytucje, a także systematyczne gromadzenie informacji zwrotnych od europejskiego zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego na temat wszystkich głównych priorytetów i polityk europejskiego programu politycznego. Przyczyni się to do zwiększenia zaufania publicznego do projektu i instytucji UE poprzez przyznanie obywatelom skutecznej roli w publicznym procesie decyzyjnym. EKES byłby gospodarzem, który będzie prowadzić, nadzorować, projektować, organizować, przeprowadzać i ułatwiać procesy deliberatywne z pomocą ekspertów zewnętrznych i przedstawicieli organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Oferta ta opiera się w szczególności na sprawozdaniu końcowym Konferencji w sprawie przyszłości Europy z 9 maja 2022 r., w którym wyraźnie wezwano do „zwiększenia instytucjonalnej roli EKES-u i wzmocnienia jego pozycji jako podmiotu ułatwiającego i gwarantującego działania na rzecz demokracji uczestniczącej, takie jak zorganizowany dialog z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i panele obywatelskie”. W tym kontekście zalecenia zawarte w opiniach z inicjatywy własnej EKES-u i opiniach rozpoznawczych, o które zwróciła się Komisja, należy w stosownych przypadkach poddać przeglądowi za pomocą ocen polityk UE.

13.

Uważa, że panele obywatelskie i konsultacje z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego mogłyby koncentrować się na ustalaniu programu prac, np. na przygotowaniu programu prac Komisji, lub mogłyby być powiązane z cyklem życia kluczowych priorytetów legislacyjnych. Wkład obywateli mógłby być najbardziej przydatny na etapie przedlegislacyjnym, aby omawiać i wydawać zalecenia przed niektórymi kluczowymi wnioskami (ustawodawczymi). W tym celu konsultacje z panelami obywatelskimi i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego mogłyby być prowadzone na podstawie rocznego planu działania i harmonogramu ustanowionego przez EKES we współpracy z instytucjami europejskimi. Mogłoby to obejmować konkretne wnioski ze strony Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego lub Rady Unii Europejskiej, inicjatywy własne samego EKES-u lub inicjatywy organizacji partnerskiej, Europejskiego Komitetu Regionów.

14.

Przypomina, że cykl działania mógłby rozpocząć się od orędzia o stanie Unii i deklaracji intencji, z myślą o rocznym programie prac Komisji Europejskiej na kolejny rok. Konsultacje odbywałyby się w pierwszej połowie następnego roku.

15.

Aby uzupełnić narzędzia służące wzmocnieniu praworządności, będzie nadal proponować innym instytucjom UE ustanowienie corocznego forum UE ds. praw podstawowych, praw człowieka i praworządności. Forum to poprawi monitorowanie, umożliwiając wczesne ostrzeganie unijnych decydentów przez zorganizowane społeczeństwo obywatelskie i organizacje oddolne ze wszystkich państw członkowskich UE celem pełnego i przejrzystego stosowania art. 2 TUE. Ponadto Komitet wzywa Komisję Europejską do włączenia do nadchodzącego przeglądu europejskiego planu działania na rzecz demokracji rozdziału poświęconego społeczeństwu obywatelskiemu. EKES będzie również odgrywał ważną rolę w monitorowaniu procesów akcesyjnych krajów kandydujących i ułatwi konstruktywną dyskusję z zaangażowanymi stronami w celu zapewnienia poszanowania wartości europejskich, w tym dotyczących mniejszości narodowych i etnicznych.

16.

Zainauguruje Europejski Tydzień Społeczeństwa Obywatelskiego, aby wzmocnić swą rolę jako Domu Europejskiego Społeczeństwa Obywatelskiego i poszerzyć zasięg inicjatyw przewodnich, takich jak Dni Społeczeństwa Obywatelskiego, Dzień Europejskiej Inicjatywy Obywatelskiej, YEYS i Nagroda dla Społeczeństwa Obywatelskiego. Inicjatywa ta zgromadzi kluczowe podmioty ze sfery europejskich i krajowych organizacji społeczeństwa obywatelskiego i stworzy forum dialogu na tematy będące przedmiotem zainteresowania podmiotów społeczeństwa obywatelskiego na poziomie europejskim. EKES będzie dążył do wzmocnienia działań oddolnych w celu dotarcia w jak największym stopniu do tych, którzy mają ograniczone możliwości udziału w debatach na tematy europejskie, oraz zapewnienia, by ich głos był brany pod uwagę w procesach decyzyjnych.

---

(1)  Artykuły 2 i 3 Traktatu o Unii Europejskiej.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Plan działania na rzecz młodzieży w ramach działań zewnętrznych UE na lata 2022–2027”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2023/C 184/02)

Sprawozdawca:	Michael McLOUGHLIN
Współsprawozdawczyni:	Tatjana BABRAUSKIENĖ

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	22.9.2022
Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Stosunków Zewnętrznych
Data przyjęcia przez sekcję	6.3.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	22.3.2023
Sesja plenarna nr	577
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	157/0/1

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) przyjmuje z aprobatą plan działania na rzecz młodzieży w ramach działań zewnętrznych UE, zauważa jednak, że podczas jego wprowadzania i realizacji mogą pojawić się wyzwania, które będą wymagały monitorowania i nadzoru. EKES wyraża chęć aktywnego uczestnictwa we wdrażaniu planu.

1.2.

Komitet jest zdania, że wiedza ekspercka i doświadczenie organizacji młodzieżowych w UE i na całym świecie mogą znacząco wspomóc realizację planu zarówno przez Komisję Europejską, jak i przez delegatury Unii. Uważa również, że wszystkim pracownikom UE pracującym z młodzieżą należy zapewnić podstawowe kompetencje w takich kwestiach jak przestrzenie przyjazne młodzieży, umiejętności prowadzenia konsultacji i metody pracy z młodzieżą.

1.3.

EKES życzy sobie, aby w trakcie wdrażania planu nieustannie zwracano uwagę na najbardziej zmarginalizowaną młodzież, w tym młode osoby z niepełnosprawnościami, i by wszystkim działaniom przywódczym towarzyszył równie duży nacisk na wsparcie oddolne dla młodzieży w społecznościach lokalnych. Procesy przywództwa i uczestnictwa należy zaprojektować w taki sposób, aby zapewnić oddolne zaangażowanie i oddolne procesy, które pozwolą wyłonić liderów zakorzenionych w życiu codziennym.

1.4.

EKES podkreśla, że kluczowym wyzwaniem z punktu widzenia realizacji planu działania na rzecz młodzieży jest gromadzenie i monitorowanie danych oraz że należy przewidzieć regularną sprawozdawczość ze strony Komisji Europejskiej, Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych (ESDZ), odpowiednich finansowanych agencji, jak też organizacji społeczeństwa obywatelskiego, w duchu inicjatywy Komisji Europejskiej, która niedawno przeprowadziła mapowanie międzynarodowych danych dotyczących młodzieży i analizę luk w ich zakresie (1).

1.5.

Komitet z zadowoleniem odnotowuje powiązania z pracami Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) i jej agencji w tej dziedzinie, zwłaszcza odnośnie do programu na rzecz młodzieży, pokoju i bezpieczeństwa oraz wszelkich synergii z Komitetem Praw Dziecka, a także zachęca do tworzenia takich powiązań.

1.6.

EKES uważa, że główne programy polityczne UE dotyczące młodzieży, takie jak Erasmus+ i gwarancja dla młodzieży, mogą być pomocne w pracy w obszarze zaangażowania młodzieży i polityki młodzieżowej. Podczas korzystania z takich struktur należy zwrócić uwagę na niezależność procedur składania wniosków oraz kwestie takie jak wizy i języki.

1.7.

EKES zaleca Radzie UE, aby zachęcała państwa członkowskie UE do opracowywania własnych planów, które koncentrowałyby się na zagadnieniach podobnych do tych z planu działania na rzecz młodzieży, i do współpracy ze społeczeństwem obywatelskim, w szczególności z organizacjami młodzieżowymi. Ponadto należy korzystać z istniejących powiązań – a także partnerstw w ramach społeczeństwa obywatelskiego – między państwami członkowskimi UE a krajami docelowymi, zwłaszcza między organizacjami młodzieżowymi, oraz umacniać takie powiązania i partnerstwa.

1.8.

EKES zaleca również, aby zachęcać kraje docelowe do opracowywania własnej konkretnej, specjalnej polityki młodzieżowej i tworzenia krajowych rad młodzieżowych lub ich odpowiedników oraz zapewnić im do tego narzędzia. Jednocześnie Komisja, wspierając kraje docelowe, powinna kierować się zasadami praw człowieka.

1.9.

Komitet uważa, że aby zapewnić priorytetowe traktowanie tych działań w krajach partnerskich, należy stworzyć powiązania między planem działania na rzecz młodzieży a Europejskim Rokiem Umiejętności.

1.10.

EKES jest zdania, że działania dotyczące edukacji powinny koncentrować się na równości, zwłaszcza ochronie młodych dziewcząt, a strategie powinny zapewniać zaangażowanie osób, do których najtrudniej dotrzeć. Wszystkie możliwości uzyskania stypendium powinny być otwarte, przejrzyste i powinny w przemyślany sposób zachęcać tych, do których najtrudniej dotrzeć.

1.11.

EKES jest głęboko przekonany, że należy wspierać zaangażowanie obywatelskie, promując przy tym wszystkie organizacje społeczeństwa obywatelskiego, takie jak organizacje młodzieżowe, związki zawodowe i grupy młodych przedsiębiorców.

1.12.

Komitet uważa, że należy zbadać wpływ polityki handlowej UE na młodzież i powiązania tej polityki z młodzieżą, zwłaszcza w ramach rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju oraz umów o partnerstwie gospodarczym (UPG).

1.13.

Zgodnie z badaniem przeprowadzonym przez Komisję Europejską EKES zaleca, aby do celów pracy z młodymi ludźmi w ramach działań zewnętrznych zapewniono specjalną opiekę środowiskową w zakresie zdrowia psychicznego dla młodych ludzi oraz opracowano cele dotyczące zarówno wyników ilościowych, jak i jakościowej poprawy zdrowia psychicznego.

1.14.

EKES uważa, że ważnym elementem planu działania na rzecz młodzieży należy uczynić zwalczanie pracy dzieci, tak aby w XXI wieku ten proceder ostatecznie odszedł do przeszłości.

2.   Kontekst: istotne działania EKES-u

2.1.

W październiku 2018 r. EKES przyjął opinię w sprawie nowej strategii UE na rzecz młodzieży (2), w której podkreślił potrzebę międzysektorowego podejścia do młodzieży oraz konieczność zwrócenia większej uwagi na zatrudnienie, zdrowie psychiczne, równość i edukację. Podkreślił w niej również znaczenie polityki działań zewnętrznych UE w tym zakresie.

2.2.

We wrześniu 2020 r. EKES przyjął opinię „W kierunku zorganizowanego zaangażowania młodzieży na rzecz klimatu i zrównoważonego rozwoju w procesie decyzyjnym UE” (3). W tym dokumencie zaapelował również o zorganizowanie Młodzieżowych Okrągłych Stołów ds. Klimatu i Zrównoważonego Rozwoju, w tym o włączenie młodzieżowego delegata do oficjalnej delegacji UE na posiedzenia Konferencji Stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu (UNFCCC COP), a także zadeklarował, że będzie starał się uwzględniać głosy młodzieży w swoich opiniach dotyczących klimatu i zrównoważonego rozwoju.

2.3.

W przyjętej w lipcu 2022 r. opinii „Polityka młodzieżowa na Bałkanach Zachodnich jako część programu innowacji dla Bałkanów Zachodnich” (4) EKES zachęcił rządy Bałkanów Zachodnich do śledzenia kluczowych dokumentów UE dotyczących polityki młodzieżowej oraz do dalszego inwestowania w opartą na dowodach politykę młodzieżową, która ma na celu sprostanie wyzwaniom związanym z rozwojem młodzieży, przy zapewnieniu wystarczających i przejrzystych środków budżetowych.

2.4.

EKES jest wyjątkowo dobrze przygotowany do tego, by ułatwiać współpracę z sieciami młodzieżowymi. Powołał grupę koordynacyjną ds. Europejskiego Roku Młodzieży, która otrzymała mandat do zacieśniania współpracy z organizacjami młodzieżowymi i młodzieżą w trakcie Europejskiego Roku Młodzieży i po jego zakończeniu oraz do współpracy z innymi instytucjami UE i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego w celu zapewnienia lepszego przekrojowego włączania młodych ludzi w ich codzienne działania. We wrześniu 2022 r. EKES przyjął opinię „Test wpływu polityki UE na młodzież” (5) i wniósł o bardziej ustrukturyzowane, konstruktywne i ukierunkowane uczestnictwo młodzieży.

3.   Uwagi ogólne na temat Planu działania na rzecz młodzieży w ramach działań zewnętrznych UE

3.1.

EKES z dużym zadowoleniem przyjmuje wspólny komunikat „Plan działania na rzecz młodzieży w ramach działań zewnętrznych UE na lata 2022–2027”, który stanowi ważny krok w działaniach zewnętrznych i polityce młodzieżowej, gdyż uznano tutaj – co prawda bardzo późno – potencjalne synergie między tymi dwoma obszarami. Ponadto – w kontekście Europejskiego Roku Młodzieży – taki postęp wskazuje również, że dostrzeżono, iż kwestia młodzieży i życia osób młodych przewija się przez wszystkie obszary polityki, a względy dotyczące tej grupy należy brać pod uwagę we wszystkich pracach politycznych, a nie tylko w „tradycyjnych” obszarach związanych z młodzieżą.

3.2.

Wojna w Ukrainie wciąż ma bardzo poważny wpływ na ludność cywilną, w szczególności na dzieci, osoby młodociane i młodzież. Omawiany plan działania na rzecz młodzieży odnośnie do Ukrainy, a także innych regionów świata dotkniętych konfliktami, powinien koncentrować się na zwiększeniu odporności osób młodych, wspieraniu ich zaangażowania obywatelskiego i wzmacnianiu ich pozycji jako twórców zmian w ich społecznościach – zwłaszcza w perspektywie odbudowy po konflikcie.

3.3.

Analizowany komunikat jest również odpowiednio umiejscowiony w świecie po pandemii COVID-19 i uwzględnia fakt, że w tym kryzysie najbardziej ucierpiały osoby młode, ich edukacja i swoboda przemieszczania się. O ile w Europie dostrzega się wpływ pandemii COVID-19 na osoby młode, o tyle na całym świecie poświęcono mu mniej uwagi, zwłaszcza w krajach rozwijających się i w państwach niestabilnych.

3.4.

Zasadniczo popieramy koncepcję stanowiącą, że wszystkie obszary polityki wewnętrznej dotyczącej młodzieży powinny być możliwe do przełożenia na nasze stosunki zewnętrzne, z uwzględnieniem specyficznych kontekstów lokalnych/regionalnych, w których realizuje się działania zewnętrzne. Opowiadalibyśmy się więc za tym, aby test wpływu polityki na młodzież przeprowadzony w przypadku strategii politycznych UE był także zalecany odnośnie do polityk służących wdrażaniu planu działania na rzecz młodzieży.

3.5.

EKES z zadowoleniem przyjmuje również to, że plan działania na rzecz młodzieży opiera się na Europejskim filarze praw socjalnych i Planie działania UE dotyczącym praw człowieka i demokracji, w których podkreślono potrzebę równego, pełnego i znaczącego udziału młodych ludzi w życiu publicznym i politycznym. Osoby młode – choć stoją na czele zmian – wbrew prawom podstawowym, jakie im przysługują, wciąż zbyt często nie są wystarczająco reprezentowane. EKES docenia plan działania na rzecz młodzieży za jego wysoce ambitne cele i wyraźny nacisk na działania. Docenia również uwzględnienie międzypokoleniowego wymiaru dzisiejszych globalnych wyzwań.

3.6.

W komunikacie przedstawiono wszystkie najważniejsze prace polityczne dotyczące młodzieży w różnych dziedzinach. W realizacji tych prac istotne będzie sprawowanie pewnego nadrzędnego nadzoru, zwłaszcza biorąc pod uwagę zaangażowanie różnych agencji wykonawczych i różnorodność odnośnych obszarów polityki. W pracach powinny uczestniczyć także osoby odpowiedzialne za młodzież i edukację, sama młodzież oraz organizacje młodzieżowe, jak też agencje pomocowe i inne organy krajowe państw członkowskich UE, finansowane agencje i organizacje społeczeństwa obywatelskiego. Podobnie przy realizacji tych prac należy uwzględnić różnorakie źródła finansowania, podmioty i odnośne wskaźniki. Podsumowując, będzie to wyzwaniem, ale skuteczny system nadzoru przyniesie korzyści i może stać się modelem wspólnej realizacji polityki.

3.7.

Należy usprawnić gromadzenie danych dotyczących młodzieży w niemal wszystkich obszarach działań zewnętrznych. Podczas wdrażania planu działania na rzecz młodzieży trzeba skupić się na tej trudnej kwestii, jak stwierdzono w przeprowadzonym niedawno przez Komisję Europejską mapowaniu międzynarodowych danych dotyczących młodzieży i analizie luk w ich zakresie. Dezagregacja produktów i wyników oraz dokładne określenie wkładu danego programu lub inicjatywy w uzyskany rezultat mogą być niełatwym zadaniem. Dlatego też wszelkie interwencje dotyczące młodzieży wymagają analizy długoterminowej.

3.8.

UE i wszystkie jej instytucje powinny współpracować ze Zjednoczonym Królestwem w celu zapewnienia, by młodzi ludzie i organizacje młodzieżowe w tym kraju nie utracili ducha współpracy, międzykulturowego uczenia się oraz zdobywania doświadczeń, którego rozwinęli w sobie dzięki programowi Erasmus+ i innym formom współpracy. Należy zbadać wszelkie możliwości optymalizacji potencjału odbudowy stosunków z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego Zjednoczonego Królestwa oraz stworzyć i wspierać nowe (6).

Przywództwo i uczestnictwo

3.9.

Plan działania na rzecz młodzieży w znacznym stopniu koncentruje się na przywództwie i uczestnictwie. Jest to podejście pożądane i jak najbardziej zgodne z najlepszymi praktykami dotyczącymi pracy z osobami młodymi. EKES uważa jednak, że do dalszego wdrażania takiego podejścia w działaniach zewnętrznych UE trzeba będzie przystąpić w sposób bardziej kompleksowy i przemyślany. Nawet w UE i jej państwach członkowskich, mimo usilnych starań, mamy jeszcze wiele do zrobienia w zakresie praktyki uczestnictwa. Przywództwo młodzieży wynika zazwyczaj z dobrej pracy u podstaw we wspierającym środowisku. To z kolei skłania osoby młode do zabierania głosu, ale w oparciu o kontakty z rówieśnikami i doświadczenie w zakresie lokalnych zagadnień, takich jak środowisko, transport, edukacja, zdrowie psychiczne, pomoc społeczna i wiele innych. Działania te są często ułatwiane przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego. Mamy nadzieję, że programy tematyczne dotyczące społeczeństwa obywatelskiego oraz praw człowieka i demokracji mogą skupić się na tych potrzebach.

3.10.

W związku z tym, aby można było stosować dobre praktyki w tym obszarze, musi wystąpić szereg powiązanych czynników. Celem programu Erasmus+ jest nadal priorytetowe traktowanie osób młodych o mniejszych szansach, przy czym rzeczywiście w ramach głównego programu wciąż jest wiele do zrobienia w tej dziedzinie. Jeśli chodzi o kontakty międzyludzkie i mobilność, decydującą rolę w zapewnieniu uczestnikom programu bezproblemowych doświadczeń odgrywają aspekty administracyjne, takie jak wizy, dlatego należy opracować wspólne podejście w tym zakresie. Podjęcie wspomnianych wyzwań odnośnie do państw rozwijających się, państw niestabilnych, a nawet państw totalitarnych wyraźnie sprawi, że wyzwania te będą jeszcze większe. Ostatecznie wszystkie przewidywane działania w zakresie przywództwa i uczestnictwa muszą być budowane na podstawie doświadczeń oddolnych i wspólnotowych.

3.11.

Należy uważać, aby w sytuacji braku rzeczywistych działań oddolnych nie odwrócić procesu w stronę pracy najpierw z „liderami”. Podmioty finansujące i międzynarodowe organizacje pozarządowe nie mogą stworzyć takiego przywództwa, dlatego należy zapewnić wysokiej jakości powiązania oddolne. W związku z tym potrzebujemy przejrzystego procesu wyboru, otwartych i sprzyjających włączeniu społecznemu metod oraz zabezpieczeń przed przejęciem przez państwa i inne podmioty, zwłaszcza w państwach niestabilnych. Umiejętności z zakresu zaangażowania, uczestnictwa i przywództwa mają zasadnicze znaczenie i nasze podejście musi stworzyć infrastrukturę, dzięki której staną się one realne. Długoterminowemu wsparciu dla organizacji młodzieżowych i społeczeństwa obywatelskiego należy przyznać pierwszeństwo przed podejściem opartym na projektach krótkoterminowych. Zaangażowanie w przywództwo młodzieży wymaga również opracowania strategii postępowania z ciągle zmieniającą się grupą, która jest krótkotrwała, rośnie i rozwija się, a na pewnym etapie będzie musiała lub będzie chciała pójść dalej.

3.12.

Należy zapewnić znaczące wsparcie dla organizacji oddolnych, które działają w terenie, aby mogły rozwijać się wewnętrznie i stać się istotnymi podmiotami w swoich społecznościach lokalnych. Mamy nadzieję, że ta kwestia zostanie uwzględniona w pracach unijnej rady konsultacyjnej ds. młodzieży nad międzynarodowym partnerstwem w tym zakresie oraz w pracach platformy dialogu z organizacjami młodzieżowymi w ramach Forum Polityki Rozwojowej (PFD). Ponadto wsparcie dla związków zawodowych i ich organizacji młodzieżowych może przyczynić się do zachęcania młodych ludzi, by podejmowali demokratyczne uczestnictwo w swoim miejscu pracy, oraz do wspomagania ich w tym zakresie. Krajowe rady młodzieżowe, o ile są niezależne, mogą – podobnie jak przedsięwzięcia w rodzaju inicjatywy Global Youth Mobilisation (Światowa Mobilizacja Młodzieży) realizowanej przez sześć wielkich organizacji młodzieżowych (Big 6) – zapewnić odpowiednią infrastrukturę umożliwiającą podejmowanie decyzji o tym, z kim współpracować w krajach partnerskich (7).

Metody realizacji

3.13.

Plan działania na rzecz młodzieży zawiera wiele istotnych i pożądanych odniesień do programu Erasmus+. W tym zakresie w komunikacie uniknięto powielania istniejących rozwiązań. Struktury i procesy programu mogą i powinny być w stosownych przypadkach wykorzystywane w stosunkach zewnętrznych. W fazie realizacji programu pomocne może być jego podzielenie na części, takie jak młodzież, szkoły, kształcenie i szkolenie zawodowe (VET) oraz szkolnictwo wyższe. Należy usunąć przeszkody, jak wizy, brak finansowania czy bariery językowe, a podczas wdrażania trzeba skupić się na takich aspektach jak wzajemne uczenie się, rozwój umiejętności i doświadczenie. W przypadku korzystania z agencji krajowych należy je poddawać starannej weryfikacji w celu zapewnienia poszanowania właściwych podmiotów społeczeństwa obywatelskiego i ich niezależności.

3.14.

Kształcenie zawodowe podstawowe zwiększa szanse osób młodych na zatrudnienie w przyszłości oraz ich udział w uczeniu się przez całe życie. Polityka kształcenia i szkolenia zawodowego oraz dobre praktyki w tej sferze wspierają włączenie społeczne i integrację na rynku pracy młodzieży niekształcącej się, niepracującej ani nieszkolącej się (młodzieży NEET).

3.15.

Komunikat zawiera użyteczne powiązania między działaniami zewnętrznymi UE a prawami dziecka, w zakresie których UE opracowała ostatnio strategię. W realizacji planu działania na rzecz młodzieży pomocne byłoby również większe powiązanie z Konwencją o prawach dziecka z 1989 r., na przykład przez wykorzystanie sprawozdań państwowych Komitetu Genewskiego. Wiele osób młodych ma mniej niż 18 lat i zasady zawarte w Konwencji o prawach dziecka mogą służyć jako wskazówki, jednak praca UE na rzecz młodzieży dotyczy także osób powyżej tego wieku. Nie zawsze należy postrzegać wiek 18 lat jako automatyczny podział.

3.16.

Do realizacji planu działania na rzecz młodzieży na szczeblu krajowym, regionalnym i wielostronnym należy zastosować podejście „Drużyna Europy”. UE powinna tym samym dostosować się do konkretnych potrzeb i warunków panujących w poszczególnych regionach. EKES uważa, że korzystne byłoby, gdyby partnerstwa przyczyniały się do wypełnienia luk w wiedzy i danych dotyczących młodzieży, zwłaszcza tych luk związanych z priorytetowymi obszarami, jakimi są rozwój e-umiejętności, zmiana klimatu i Zielony Ład. Komitet jest zainteresowany poznaniem w nadchodzących miesiącach sposobu wdrażania różnorodnych działań i jest gotów wnieść swój wkład.

3.17.

Mieliśmy nadzieję na większą liczbę odpowiedzi podczas procesu konsultacji dotyczącego planu działania na rzecz młodzieży i większą reprezentatywność odpowiedzi. Świadczy to o konieczności zapewnienia osobom młodym wszystkich istotnych informacji na ważne tematy, aby mogły one podejmować świadome decyzje i wnosić rzetelny i znaczący wkład w proces kształtowania polityki. Użyteczne w tym względzie mogą być narzędzia takie jak znak jakości Europejskiej Agencji Informacji i Doradztwa dla Młodzieży (ERYICA).

4.   Uwagi szczegółowe na temat niektórych części planu działania na rzecz młodzieży

4.1.

W ustaleniach planu działania na rzecz młodzieży uwzględniono wiele bieżących działań, a wyzwania związane z ich realizacją będą bardzo duże, szczególnie w związku z następstwami pandemii COVID-19. Dostęp do edukacji i równość płci mają kluczowe znaczenie, przy czym w tym obszarze osiągnięto postęp.

Edukacja

4.2.

W realizacji planu działania na rzecz młodzieży konieczne jest silne powiązanie z Europejskim Rokiem Umiejętności. EKES zwraca uwagę, że należy uwzględnić – także w procesie przekwalifikowania i podnoszenia kwalifikacji osób młodych – znaczenie potrzeb dotyczących rozwoju umiejętności, zwłaszcza w dziedzinie łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej, jak również w dziedzinie gospodarki o obiegu zamkniętym, zdrowia psychicznego i fizycznego, zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego oraz praw w tym zakresie (8). Dialog społeczny i dialog obywatelski odgrywają zasadniczą rolę i wymagają rozwijania.

4.3.

Również w tym przypadku w edukację zaangażowanych będzie wiele zainteresowanych stron, w związku z czym potrzebne są jasne cele i pomiary. Konieczne są stałe działania na rzecz osób, do których najtrudniej dotrzeć, zwłaszcza w najbiedniejszych i najbardziej niestabilnych państwach. Z zadowoleniem przyjmuje się zobowiązanie Komisji Europejskiej do przeznaczenia na ten cel 10 % środków z Instrumentu Sąsiedztwa oraz Współpracy Międzynarodowej i Rozwojowej – „Globalny wymiar Europy” oraz z budżetu na pomoc humanitarną i chcielibyśmy zobaczyć zobowiązania także innych agencji i państw. Długoterminowe rozwiązania w dziedzinie edukacji muszą pochodzić od rządów w krajach docelowych, a istotną rolę powinny odgrywać lokalne organizacje społeczeństwa obywatelskiego. W perspektywie długoterminowej społeczność międzynarodowa nie może być głównym podmiotem. Mamy nadzieję, że szczyt ONZ poświęcony transformacji edukacji będzie mógł się przyczynić do postępów w tym zakresie.

4.4.

Z zadowoleniem przyjmuje się zapisy dotyczące stypendiów i funduszy powierniczych, ale należy zwrócić uwagę na kwestie procedury wyboru i zapewnić zaangażowanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Ważne jest, aby przy tworzeniu tych możliwości określić przejrzyste, sprawiedliwe i włączające procedury wyboru uczestników programów akademickich, a kwestię dostępu do nich osób z mniejszymi możliwościami należy traktować priorytetowo.

4.5.

Maksymalne wykorzystanie wartości kapitału ludzkiego ma zasadnicze znaczenie dla zwiększenia konkurencyjności i zwalczania bezrobocia, przy jednoczesnym poszanowaniu zrównoważonego rozwoju. Wymaga to siły roboczej wyposażonej w szereg umiejętności przekrojowych i zdolność do adaptacji. Politykę w zakresie kształcenia i szkolenia zawodowego należy opracowywać i realizować w ścisłej współpracy z partnerami społecznymi i koncentrować się bardziej na kompetencjach niż kwalifikacjach. Pomoże to zmniejszyć lukę w niedopasowaniu umiejętności.

Organizacje młodzieżowe

4.6.

W komunikacie przedstawiono kilka forów i organów mających na celu zaangażowanie młodych ludzi. Z zadowoleniem przyjmuje się platformę Forum Polityki Rozwojowej, o ile zapewni ona oddolne kontakty z organizacjami młodzieżowymi, które będą niezależne, oparte na samoorganizacji i najlepiej kierowane przez młodzież.

4.7.

W komunikacie pojawia się mile widziane nawiązanie i odniesienie do angażowania organizacji młodzieżowych. Wdrożenie planu działania na rzecz młodzieży odniosłoby korzyści z zaangażowania w różnorodne praktyki w zakresie pracy z młodzieżą występujące w UE. Praktyki te mogą być równie istotne jak głosy młodzieży, ponieważ budują potencjał wśród wszystkich młodych ludzi na szczeblu lokalnym, a to z kolei pozwala wyłonić liderów młodzieży mających duże doświadczenie w środowisku lokalnym. W ramach partnerstwa UE/Rady Europy i wolontariatu młodzieżowego dostępne są liczne dowody i modele.

4.8.

Organizacje młodzieżowe mogą być ogromnym wsparciem w realizacji planu. Należy zachęcać państwa członkowskie UE, by angażowały w tej dziedzinie sektor młodzieżowy za pomocą krajowych planów działania. Należy priorytetowo traktować sprawdzone modele i prace organizacji młodzieżowych z UE w zakresie rozwoju, konfliktów i praw człowieka, a nie na przykład amerykańskie modele „rozwoju młodzieży”, które są często wykorzystywane w krajach rozwijających się i innych regionach jako „gotowce” – modele te często nie są jednak zbudowane na tych samych wartościach. W ten sposób można by zrealizować zobowiązanie do posiadania rozwiązań dostosowanych do potrzeb poszczególnych regionów.

4.9.

Realizacja zobowiązań w zakresie edukacji powinna obejmować również systemy nieformalne i pozaformalne w społecznościach, organizacjach społeczeństwa obywatelskiego i organizacjach zajmujących się pracą z młodzieżą. Definicje opracowane przez Unesco i Radę Europy dostarczają dobrych wskazówek w tym zakresie, podobnie jak prace w ramach rozdziału dotyczącego młodzieży w programie Erasmus+. Musimy dostrzec ogromne korzyści płynące dla wszystkich z uczenia się poza szkołą, które trwa przez całe życie i odnosi się do całego życia.

4.10.

Dialog polityczny jest ważny, a cele planu działania na rzecz młodzieży są ambitne, ale nie powinniśmy zaniedbywać polityki młodzieżowej w żadnym kraju ani odpowiedzialności rządów, jak również potrzeby istnienia prawdziwego sektora wolontariatu i społeczeństwa obywatelskiego. Wdrażanie planu działania na rzecz młodzieży musi również wspierać rozwój polityki w zakresie pracy z młodzieżą, rozwój krajowych rad młodzieżowych lub podobnych organów oraz podejścia takie jak test wpływu polityki UE na młodzież i inne.

4.11.

Organizacje młodzieżowe mają już powiązania na całym świecie, jak to pokazuje działalność sześciu wielkich organizacji młodzieżowych (Big 6), a wdrażanie planu powinno je wykorzystywać, opierać się na wcześniejszych pracach i być wzorem dla kolejnych inicjatyw. Powinniśmy również zachować ostrożność, aby nie stosować zbyt restrykcyjnego podejścia do kwestii uczestnictwa. Nie jest jasne, czy przy wyborze zagadnień do funduszu na rzecz wzmocnienia pozycji młodzieży korzystano z procesów partycypacyjnych. Młodzież nie zawsze wybiera kwestie, które inni uważają za ważne, szczególnie w krajach rozwijających się lub w państwach niestabilnych, gdzie ważniejsze mogą być względy praktyczne.

4.12.

Przepisy dotyczące budowania potencjału organizacji młodzieżowych są jak najbardziej pożądane i powinno im towarzyszyć skuteczne wsparcie dla inicjowania ruchów oddolnych w krajach partnerskich, w których delegatury UE mogą odgrywać kluczową rolę na całym świecie. Tam, gdzie to stosowne, należy zaproponować partnerstwo z organizacjami unijnymi, a prace należy monitorować. Ważne jest, aby ułatwić tworzenie i wzmacnianie sieci z organizacjami zarówno unijnymi, jak i spoza UE.

Skuteczna realizacja

4.13.

W pracę tę zaangażowanych jest wiele podmiotów, strategii politycznych i linii finansowania, takich jak delegatury UE, różne dyrekcje generalne Komisji, ESDZ, Rada UE i państwa członkowskie oraz różnorakie budżety pomocowe. Wdrożenie planu działania na rzecz młodzieży musi wiązać się z zapewnieniem jasności i właściwej współpracy międzysektorowej, aby ostatecznie zagwarantować silne skupienie się na grupie docelowej, a zarazem zapewnić wystarczający budżet.

4.14.

Koncepcje nawiązywania kontaktów mogą opierać się na dotychczasowych działaniach i uwzględniać współpracę partnerską oraz inne inicjatywy programu Erasmus+ dotyczące młodzieży. Ponadto projekty uczestnictwa młodzieży Erasmus+ (bez wymiaru transnarodowego) mogą być dobrymi wzorami dla projektów młodzieżowych w krajach docelowych.

4.15.

Osoby młode są przyszłymi liderami i twórcami zmian oraz są niezbędnymi partnerami przyczyniającymi się do sukcesu Agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, porozumienia klimatycznego z Paryża oraz transformacji cyfrowej. Plan działania na rzecz młodzieży powinien zagwarantować, aby działania zewnętrzne UE wzmocniły pozycję młodzieży na płaszczyźnie politycznej, społecznej i gospodarczej. EKES, działając zgodnie ze swoim zobowiązaniem do wdrożenia zalecenia Konferencji w sprawie przyszłości Europy, aby wzmocnić instytucjonalną rolę Komitetu i nadać mu uprawnienia podmiotu ułatwiającego i gwarantującego działania w zakresie demokracji uczestniczącej, takie jak zorganizowany dialog z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i panele obywatelskie, jest gotów wnieść swój wkład.

4.16.

Odniesienia do przejścia do dorosłości w planie działania na rzecz młodzieży są wyraźne, bardzo pożądane i zgodne z wartościami pracy z młodzieżą w UE. Ważne byłoby, aby osoby młode znały swoje prawa i obowiązki obywatelskie, posiadały wiedzę na temat finansów, znały języki obce, miały wiedzę z zakresu zrównoważonego rozwoju naszej planety i przedsiębiorczości. Podobnie EKES z zadowoleniem przyjmuje powiązanie z programem działań na rzecz młodzieży, pokoju i bezpieczeństwa oraz wezwanie do szerszego zaangażowania w działania ONZ. Realizując plan działania na rzecz młodzieży, musimy być świadomi istnienia utrudnionego dostępu młodzieży do procesu decyzyjnego w wielu obszarach.

4.17.

Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 2250 (2015) w sprawie młodzieży, pokoju i bezpieczeństwa jest istotnym narzędziem w angażowaniu młodych ludzi na całym świecie. Określono w niej pięć kluczowych filarów działania: uczestnictwo, ochrona, zapobieganie, partnerstwa oraz brak zaangażowania młodzieży i reintegracja. W tej przełomowej rezolucji wzywa się strony podpisujące do zapewnienia młodzieży większego wpływu na podejmowanie decyzji na szczeblu lokalnym, krajowym, regionalnym i międzynarodowym oraz do rozważenia ustanowienia mechanizmów, które umożliwiłyby młodzieży znaczący udział w procesach pokojowych. Należy zapewnić wsparcie osobom, które chcą realizować ten program na szczeblu lokalnym i krajowym. Powiązanie i koordynacja z funduszem na rzecz wzmocnienia pozycji młodzieży przyniosłyby tutaj wiele synergii.

Płeć

4.18.

EKES uważa, że korzystanie z potencjału osób młodych i wspieranie równości płci ma kluczowe znaczenie dla zrównoważonego rozwoju. Działania zewnętrzne UE mają na celu wzmocnienie pozycji młodzieży na płaszczyźnie politycznej, społecznej i gospodarczej oraz pomoc w zaangażowaniu się ich w proces podejmowania decyzji i kształtowania polityki w sposób znaczący i sprzyjający włączeniu społecznemu. EKES uważa, że wzmocnienie pozycji dziewcząt i młodych kobiet ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju, i docenia zawarte w planie działania odniesienia do zapewnienia równości płci i położenia kresu dyskryminacji. Zwraca uwagę, że plan działania powinien przekładać się na znaczące, strategiczne i długoterminowe działania, które przyniosą równe korzyści młodym mężczyznom i kobietom. Obejmuje to opracowanie strategii promujących uwzględnianie aspektu płci we wszystkich obszarach działań zewnętrznych.

4.19.

Ważne jest, aby zwiększyć liczbę osób młodych, zwłaszcza młodych kobiet, mających umiejętności STEM (nauki przyrodnicze, technologia, inżynieria i matematyka) oraz umiejętności cyfrowe, a także zainteresować dziewczęta dziedzinami STEM na wczesnym etapie, wspierać przedsiębiorczynie i kobiece wzorce w tych sektorach oraz inwestować w programy mające na celu zainteresowanie dziewcząt w szkołach średnich nauką STEM.

Zdrowie psychiczne

4.20.

Z zadowoleniem przyjmuje się zawarte w komunikacie odniesienie do zdrowia psychicznego i wyraża się nadzieję, że będzie ono istotnym elementem realizacji planu działania na rzecz młodzieży. Ponieważ systemy opieki zdrowotnej na całym świecie są słabe, należy opracować bardziej przyjazne dla młodzieży sposoby wdrażania usprawnień w tym obszarze.

Osoby z niepełnosprawnościami

4.21.

Ponadto EKES uważa, że odniesienie do młodych osób z niepełnosprawnościami w komunikacie jest równie ważne i powinno również odgrywać istotną rolę w realizacji planu działania na rzecz młodzieży. Młodzi ludzie z niepełnosprawnościami są często zapomnianą grupą przy promowaniu upodmiotowienia i demokratycznego uczestnictwa młodzieży. Należy ich uwzględnić we wdrażaniu planu działania na rzecz młodzieży.

Możliwości ekonomiczne

4.22.

Właściwe umiejętności będą kluczem do przyszłych możliwości ekonomicznych osób młodych. Przedsiębiorcom oraz przedsiębiorstwom typu start-up potrzebne będzie wsparcie, w tym finansowanie i kredyty, ponieważ będzie istniało wiele możliwości, zwłaszcza w dziedzinie cyfrowej, w szczególności w krajach rozwijających się.

4.23.

Jeśli chodzi o możliwości ekonomiczne, dobrym przykładem jest model unijnej gwarancji dla młodzieży, który odpowiednio dostosowano w celu zapewnienia możliwości młodzieży niekształcącej się, niepracującej ani nieszkolącej się. Aby program godnej pracy stał się rzeczywistością, konieczna będzie edukacja w zakresie praw pracowniczych i socjalnych.

4.24.

W ramach planu działania na rzecz młodzieży należy przeanalizować takie kwestie jak handel, na przykład w rozdziałach dotyczących zrównoważonego rozwoju w umowach o wolnym handlu, a także propagować zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego, między innymi organizacji młodzieżowych. Osoby młode są nadal najbardziej narażone na takie zjawiska jak praca dzieci i inne formy znęcania się. Aby temu przeciwdziałać, zwalczanie pracy dzieci należy uczynić ważnym elementem planu działania na rzecz młodzieży, tak aby w XXI wieku ten proceder ostatecznie odszedł do przeszłości. W tym celu należy stworzyć zasoby finansowe, dzięki którym pracujące dzieci nie będą już musiały być zależne od uzyskiwanych przez siebie dochodów. Z drugiej strony należy ograniczyć możliwość działania przedsiębiorstw, które korzystają z pracy dzieci w swoim globalnym łańcuchu produkcyjnym.

4.25.

Młodzi ludzie często jako pierwsi podejmują niebezpieczne podróże, by emigrować do Europy i innych miejsc. Aby zagwarantować, że nie będą zmuszeni do korzystania z niebezpiecznych, często nielegalnych szlaków w celu przekroczenia granic międzynarodowych, plan działania na rzecz młodzieży powinien obejmować aktywną współpracę z państwami trzecimi z myślą o ustanowieniu korytarzy humanitarnych i programów przesiedleń dla młodych ludzi, tak aby mogli bezpiecznie i legalnie wjechać do Europy.

---

(1)  Kalantaryan, S., McMahon, S. i Ueffing, P., Youth in external action, JRC130554, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg, 2022.

(2)  Dz.U. C 62 z 15.2.2019, s. 142.

(3)  Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 44.

(4)  Dz.U. C 443 z 22.11.2022, s. 44.

(5)  Dz.U. C 486 z 21.12.2022, s. 46.

(6)  Raport informacyjny „Wdrażanie umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa z UE, w tym protokołu w sprawie Irlandii i Irlandii Północnej”.

(7)  https://globalyouthmobilization.org/

(8)  Dz.U. C 100 z 16.3.2023, s. 38.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Rola młodych ludzi w zielonej transformacji”

(opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji szwedzkiej)

(2023/C 184/03)

Sprawozdawczyni:

Nicoletta MERLO

Wniosek szwedzkiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej	Pismo z 14.11.2022
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	8.3.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	22.3.2023
Sesja plenarna nr	577
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	152/00/01

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES jest zdania, że młodzi ludzie mogą i muszą odgrywać kluczową rolę w zielonej transformacji. Uważa, że niezbędny jest nowy model zarządzania, który będzie bardziej inkluzywny i zdolny zapewnić aktywne zaangażowanie młodych ludzi w procesy decyzyjne i przezwyciężyć wciąż istniejące przeszkody.

1.2.

EKES podkreśla, jak ważne jest zadbanie o to, by organizacje młodzieżowe odgrywały wiodącą rolę w procesie decyzyjnym oraz w opracowywaniu i rozpowszechnianiu projektów dotyczących zrównoważonego rozwoju i środowiska, w tym poprzez zagwarantowanie im niezbędnego wsparcia finansowego.

1.3.

Komitet jest zdania, że bardzo ważne jest stałe monitorowanie obecnego i przyszłego wpływu inwestycji publicznych na młodych ludzi, w tym skutków inwestycji związanych z transformacją ekologiczną. W tym celu należy ocenić gospodarcze, polityczne i społeczne skutki strategii politycznych, które mają zostać wdrożone, i zastosować odpowiednie wskaźniki – jeszcze przed przyjęciem tych polityk, podczas ich zatwierdzania oraz na późniejszym etapie.

1.4.

EKES zachęca instytucje UE i państwa członkowskie do wdrożenia środków i mechanizmów zapewniających uwzględnienie perspektywy młodzieżowej we wszystkich obszarach polityki oraz do stworzenia przestrzeni gwarantującej aktywne uczestnictwo młodych ludzi poprzez pełne przyjęcie testu wpływu polityki UE na młodzież.

1.5.

Jest zdania, że bardzo ważne jest powiązanie inicjatyw i strategii politycznych, które zostaną przyjęte w kontekście Europejskiego Roku Umiejętności, z tematem zielonej transformacji, zrównoważonego rozwoju i wyzwań stojących przed młodzieżą w szybko zmieniającym się świecie.

1.6.

W związku z tym EKES twierdzi, że wszelkie rozważania na temat edukacji i rozwoju umiejętności, jakich młodzi ludzie potrzebują w tym zakresie, wymagają zastosowania przekrojowego podejścia. To pozwoli wyposażyć ich w teoretyczne i praktyczne umiejętności, w tym poprzez wdrażanie i rozwijanie ścieżek przejścia od kształcenia do zatrudnienia i praktyk zawodowych, przy udziale partnerów społecznych. Należy również ustrukturyzować szkolenia na te tematy poprzez ich projektowanie i rozwijanie z uwzględnieniem terytoriów i ich potrzeb oraz szerszych ram krajowych.

1.7.

Uważa, że należy rozpocząć nauczanie kwestii dotyczących zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska od najmłodszych lat, przyjmując innowacyjne narzędzia edukacyjne uwzględniające ochronę środowiska, rozwój społeczno-gospodarczy oraz realizację powiązanych celów. Kluczem do tego jest wysokiej jakości edukacja dla wszystkim i godna praca dla osób, które ją zapewniają.

1.8.

EKES podkreśla, jak ważne jest, by szkoły angażowały się w tematy związane z transformacją ekologiczną w porozumieniu z władzami lokalnymi i organizowały stosowne zajęcia pozaszkolne – zwłaszcza z organizacjami młodzieżowymi i zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim. To z kolei przyczyni się do zwiększania świadomości i uczestnictwa zwykłych obywatelek i obywateli. W związku z tym EKES pozytywnie ocenia doświadczenia związane z projektem „Zielony Erasmus” i z niecierpliwością oczekuje jego wdrożenia.

1.9.

Jest zdania, że aby wyposażyć pracowników, zarówno młodszych, jak i starszych, w umiejętności umożliwiające zarządzanie innowacjami wynikającymi z transformacji ekologicznej, należy inwestować w uczenie się w miejscu pracy i promować zdobywanie kwalifikacji w trakcie pracy oraz wysokiej jakości staże i praktyki zawodowe, które są w stanie doprowadzić do pozytywnego sprężenia zwrotnego między potrzebami rynku a indywidualnymi umiejętnościami młodych ludzi. Dialog społeczny oraz rokowania zbiorowe mogą tu odegrać fundamentalną rolę.

1.10.

EKES uważa, że niezbędna jest całościowa polityka szkoleniowa, która byłaby zintegrowana z polityką przemysłową, skoordynowana z innymi strategiami rozwoju i szczegółowo zaplanowana na szczeblu terytorialnym i lokalnym, w ścisłej współpracy z partnerami społecznymi, aby transformacja ekologiczna była sprawiedliwa i nie pozostawiała nikogo w tyle.

1.11.

Jest zdania, że aby zapewnić odpowiedni udział kobiet w sektorach związanych z zieloną transformacją, równouprawnienie płci musi stanowić integralną część tej transformacji. Państwa członkowskie powinny zainwestować więcej zasobów w szkolne poradnictwo zawodowe dla młodych ludzi oraz wspierać ich w podejmowaniu pracy za pośrednictwem skutecznych publicznych służb zatrudnienia, odpowiednio powiązanych z tkanką produkcyjną danego terytorium.

1.12.

Młodzi przedsiębiorcy mogą odgrywać ważną rolę w rozwoju innowacji, w tym w dziedzinie zielonej transformacji. EKES utrzymuje, że należy ich zachęcać poprzez konkretne szkolenia i wspieranie innowacyjnych projektów oraz odpowiednią pomoc finansową.

1.13.

EKES sądzi, że aby zapewnić sprawiedliwą zieloną transformację i uniknąć zamykania przedsiębiorstw i w rezultacie utraty miejsc pracy, państwa członkowskie powinny w trybie priorytetowym inwestować znaczne zasoby – począwszy od tych przewidzianych w krajowych planach odbudowy i zwiększania odporności – we wspieranie przedsiębiorstw zmuszonych przekształcić swoją działalność, w przenoszenie zwolnionych pracowników oraz w pomaganie przedsiębiorcom, zwłaszcza młodym, zamierzającym inwestować w ekologiczne przedsiębiorstwa.

2.   Kontekst opinii

2.1.

Niniejsza opinia rozpoznawcza została opracowana na wniosek szwedzkiej prezydencji w Radzie UE w celu zbadania roli młodych ludzi w zielonej transformacji.

2.2.

„Zielona transformacja” odnosi się do transformacji gospodarki i społeczeństwa UE w celu osiągnięcia celów klimatycznych i środowiskowych, głównie poprzez odpowiednią politykę i inwestycje, zgodnie z Europejskim prawem o klimacie, w którym zobowiązano się do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r., a także zgodnie z Europejskim Zielonym Ładem i porozumieniem paryskim. Jednocześnie dba się o to, by transformacja była sprawiedliwa i inkluzywna dla wszystkich.

2.3.

W obliczu tych ogromnych wyzwań trzeba zauważyć, że to właśnie młode pokolenie jest najbardziej uwrażliwione na potrzebę działania na rzecz osiągnięcia zrównoważenia środowiskowego i ma największą tego świadomość. W istocie, jeśli istnieje obecnie jeden temat – który może stworzyć pozytywne sprzężenie zwrotne między wrażliwością i wartościami młodzieży a otwartymi kwestiami naszych czasów, a przy tym ma wysoki potencjał innowacyjny w odniesieniu do modeli produkcji i konsumpcji – to jest to środowisko, promowanie zdrowia i ochrona różnorodności biologicznej naszej planety.

2.4.

W ostatnich latach działania w dziedzinie klimatu zmobilizowały dużą liczbę młodzieży w całej Europie, a na szczeblu terytorialnym, krajowym i europejskim pojawiły się liczne ruchy środowiskowe i społeczne skupiające młodych ludzi, którzy demonstrują i domagają się od rządów i decydentów konkretnych środków w celu ochrony środowiska i osiągnięcia neutralności klimatycznej.

2.5.

Rok 2022 został ogłoszony Europejskim Rokiem Młodzieży nie tylko po to, by uczcić i wspierać młode pokolenie, które zostało najbardziej dotknięte pandemią, dzięki wzbudzeniu w nim nowej nadziei, siły i wiary w przyszłość, ale również, by podkreślić nowe perspektywy i możliwości oferowane przez zieloną i cyfrową transformację.

3.   Zaangażowanie młodzieży w zieloną transformację

3.1.

Osiągnięcie sprawiedliwej transformacji ekologicznej wymaga wdrożenia Agendy ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 i jej 17 celów zrównoważonego rozwoju za pośrednictwem Europejskiego Zielonego Ładu, w tym dzięki zastosowaniu nowego modelu zarządzania, bardziej inkluzywnego i zdolnego do aktywnego włączenia młodych ludzi w procesy decyzyjne.

3.2.

Podejmowane dziś przez przywódców politycznych decyzje w sprawie zmiany klimatu i innych kwestii środowiskowych będą miały szczególny wpływ na obecne i przyszłe młode pokolenia. W Agendzie 2030 stwierdzono, że młodzi ludzie mają prawo wypowiadać się na dotyczące ich tematy i że odgrywają oni „kluczową rolę w procesie zmian” w kontekście celów zrównoważonego rozwoju.

3.3.

Jest oczywiste, że w rzeczywistości nadal trudno jest młodym ludziom czynnie uczestniczyć w organach decyzyjnych, mimo coraz powszechniejszego uznania roli młodych ludzi w budowaniu bardziej zrównoważonego, inkluzywnego i ekologicznego świata i mimo ogłoszenia roku poświęconego młodzieży.

3.4.

W ostatnich latach, pomimo wysokiego poziomu aktywności młodych ludzi odnośne do zmiany klimatu, obserwujemy coraz większe niezadowolenie i utratę zaufania młodzieży do instytucji politycznych. To prowadzi do spadku aktywnego uczestnictwa młodych w partiach politycznych i do ich rosnącej absencji – zarówno jako wyborców, jak i kandydatów – w wyborach politycznych. Jest to zagrożeniem dla systemu demokratycznego i przeszkodą w opracowaniu przyszłościowych strategii politycznych, poczynając od polityk niezbędnych do sprostania wyzwaniom związanym z transformacją klimatyczną i zdolnych reagować na różne wrażliwe kwestie i potrzeby. EKES uważa zatem, że promowanie uczestnictwa młodzieży w polityce i innych procesach decyzyjnych musi być priorytetem i że należy zbadać wszystkie możliwości pozwalające skutecznie to urzeczywistnić na wszystkich poziomach.

3.5.

Należy zacząć od określenia i przezwyciężenia społecznych, gospodarczych i kulturowych przeszkód utrudniających pełne uczestnictwo młodzieży, które mogą także wynikać z nieświadomości lub utrudnionego dostępu do informacji na temat mechanizmów uczestnictwa i reprezentacji osób młodych. Kolejnym aspektem, który warto podkreślić, jest nowy, często nieformalny sposób, w jaki młodzi ludzie obecnie angażują się i prowadzą dialog, często z wykorzystaniem technologii i mediów społecznościowych, które należy odpowiednio uwzględnić z uwagi na ich zdolność do mobilizowania całych pokoleń.

3.6.

Zrównoważony rozwój jest głęboko zakorzeniony w sposobie, w jaki młodzi ludzie patrzą na świat, a także w ich procesach decyzyjnych, przy czym młodzież przejawia także duży pragmatyzm. Organizacje młodzieżowe reprezentujące interesy i wrażliwość milionów młodych ludzi w Europie mogą zatem odegrać ważną rolę w udzieleniu młodszemu pokoleniu głosu w ramach różnych instytucji i społeczeństwa obywatelskiego i we wnoszeniu znaczącego i merytorycznego wkładu w proces decyzyjny na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym i europejskim (1).

3.7.

W związku z tym EKES podkreśla, jak ważne jest umożliwienie wszystkim najbardziej reprezentatywnym organizacjom młodzieżowym angażowania się w kształtowanie polityki i koncepcji dotyczących zrównoważonego rozwoju – począwszy od organizacji reprezentujących młodzież znajdującą się w najtrudniejszej sytuacji oraz młode osoby zamieszkujące obszary najbardziej oddalone i wiejskie.

3.8.

Organizacje młodzieżowe mogą pełnić wiele funkcji i odgrywać kluczową rolę w rozpowszechnianiu i realizacji projektów dotyczących środowiska i zrównoważonego rozwoju. Z tego względu EKES wzywa instytucje UE do zapewnienia tym stowarzyszeniom strukturalnego wsparcia finansowego za pośrednictwem odpowiednich i konkretnych zasobów, aby organizacje młodzieżowe miały odpowiednie warunki do coraz większego angażowania młodych ludzi w zieloną transformację.

3.9.

Jednak samo zaangażowanie nie wystarczy. Wszystkie polityki publiczne muszą uwzględniać swój wpływ na młodych ludzi i ich oczekiwania, w tym na przyszłe pokolenia. W związku z tym należy przeprowadzać ocenę ex ante, ocenę bieżącą i ocenę ex post wszystkich inwestycji, w tym związanych z zieloną transformacją, by za pomocą wskaźników wiarygodnie określić gospodarcze, polityczne i społeczne skutki tych inwestycji dla młodych pokoleń.

3.10.

EKES zachęca instytucje UE i państwa członkowskie do wdrożenia środków i mechanizmów zapewniających uwzględnienie perspektywy młodzieżowej we wszystkich obszarach polityki. Należy przy tym stworzyć młodym ludziom przestrzeń do wnoszenia spójnego i opartego na kompetencjach wkładu w stawianie czoła stojącym przed nimi wyzwaniom dzięki pełnemu przyjęciu testu wpływu polityki UE na młodzież (2).

3.11.

Zarówno dla dobra naszej planety, jak i z myślą o zapewnieniu zaawansowanego rozwoju państw członkowskich należy wzmocnić pozycję młodych ludzi w obrębie czterech filarów: udziału w procesach zmian; możliwości odgrywania aktywnej roli poprzez przyjęcie odpowiedzialności za indywidualne i zbiorowe wybory; poszerzania wiedzy o zachodzących przemianach i nieuniknionych konsekwencjach zielonej i cyfrowej transformacji; rozwoju umiejętności pozwalających podejmować świadome działania.

4.   Zielona transformacja w edukacji i na rynku pracy

4.1.

Rok 2023 został ogłoszony Europejskim Rokiem Umiejętności. EKES utrzymuje, że bardzo ważne jest powiązanie inicjatyw i polityk, które zostaną przyjęte w tym kontekście, z tematem zielonej transformacji, zrównoważonego rozwoju i wyzwań stojących przed młodymi ludźmi w szybko zmieniającym się świecie.

4.2.

W kontekście kryzysu klimatycznego i środowiskowego edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju powinna stać się priorytetowym zadaniem szkół. Nauczyciele odgrywają zasadniczą rolę w przekazywaniu uczniom wiedzy o klimacie, a także wiedzy i umiejętności potrzebnych do uczestniczenia w zielonej gospodarce. Pedagodzy i szkoły mają do dyspozycji wiele różnych podejść, by omawiać te zagadnienia z uczniami, ale wymaga to również wysokiej jakości edukacji dla wszystkich i godnych warunków pracy dla osób, które ją zapewniają. EKES jest zdania, że niezbędne jest odpowiednie finansowanie na szczeblu europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym, by wspierać projekty i inicjatywy promujące i wdrażające nauczanie i uczenie się w zakresie środowiska i zrównoważonego rozwoju.

4.3.

Temat zielonej transformacji i strategii zrównoważonego rozwoju jest absolutnie przekrojowy. W związku z tym wszelkie rozważania na temat edukacji i rozwoju umiejętności, jakich młodzi ludzie potrzebują w tym zakresie, wymagają zastosowania przekrojowego podejścia. To pozwoli wyposażyć ich w teoretyczne i praktyczne umiejętności, w tym poprzez wdrażanie i rozwijanie ścieżek przejścia od kształcenia do zatrudnienia i praktyk zawodowych. Należy również ustrukturyzować szkolenia na te tematy poprzez ich projektowanie i rozwijanie z uwzględnieniem terytoriów i ich potrzeb oraz szerszych ram krajowych i perspektywy uczenia się przez całe życie.

4.4.

Nauczanie dzieci o kwestiach związanych ze zrównoważonym rozwojem i ochroną środowiska powinno rozpocząć się od najmłodszych lat – należy zacząć od przedszkola i kontynuować specjalne programy przez cały okres nauki szkolnej. W związku z tym ważne jest, aby nauczyciele również mieli specjalne szkolenia i zagwarantowane możliwości stałego aktualizowania swoich umiejętności.

4.5.

Wprowadzenie ścieżek zielonej i kulturowej transformacji do procesów edukacyjnych potwierdzi edukacyjną rolę szkół, którym powierzono zadanie wspierania ścieżek obywatelskich zdolnych nauczyć uczniów nowego i zrównoważonego sposobu życia na świecie. Dzięki temu uczniowie stają się protagonistami zmian, które ukierunkowują ich na nowy model społeczeństwa stawiający środowisko w centrum uwagi i umożliwiający im eksperymentowanie i rozpowszechnianie nowych stylów życia, które pozwalają zachować równowagę ekologiczną.

4.6.

Obecna sytuacja, ulegająca stałym i szybkim zmianom, wymaga zapewnienia innowacyjnego środowiska edukacyjnego poprzez stworzenie nowego alfabetu ekologicznego zgodnego z celami Agendy 2030 i skupionego na metodach wdrażania gospodarki o obiegu zamkniętym oraz na narzędziach oferowanych przez myślenie w kategoriach cyklu życia produktu (3). Przy czym należy też uwzględnić ochronę środowiska, rozwój społeczno-gospodarczy oraz realizację powiązanych celów.

4.7.

EKES zaznacza, że wszyscy powinni posiąść wiedzę niezbędną do przeciwdziałania zmianie klimatu, zwłaszcza dotyczącą wszystkich aspektów zrównoważonej konsumpcji i produkcji, a także wiedzę pozwalającą dokonywać odpowiedzialnych wyborów żywieniowych, ograniczać marnotrawienie żywności i wykorzystywać zrównoważoną energię. Uczenie się przez całe życie rodziców i kształcenie obywateli powinny wspierać edukację młodych ludzi (4).

4.8.

Zatem powodzenie transformacji ekologicznej będzie zależeć od zdolności szkół do współpracy z władzami lokalnymi i organizowania zajęć pozaszkolnych – zwłaszcza z organizacjami młodzieżowymi i zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim. Będzie to służyć zwiększaniu świadomości i uczestnictwa zwykłych obywatelek i obywateli. W związku z tym EKES pozytywnie ocenia doświadczenia związane z projektem „Zielony Erasmus” i z niecierpliwością oczekuje jego wdrożenia.

4.9.

Świadomość, wiedza i pozytywne przywództwo w kwestiach ochrony środowiska są jeszcze silniejsze wśród młodszego pokolenia, tj. pokolenia Z, zwanego też „Gen Z” (osoby poniżej 25 roku życia), oraz wśród osób dysponujących większym wykształceniem i solidniejszymi narzędziami kulturowymi. To oznacza nieuchronny wzrost i utrwalanie świadomości i opartej na faktach wiedzy w tym zakresie. Dowodzi to również, że wymagane pozytywne reakcje można wzmocnić dzięki lepszemu kształceniu młodych ludzi i zwiększaniu ich kapitału ludzkiego w sferze społecznej i gospodarczej. Natomiast niskie kwalifikacje edukacyjne i trudności w wejściu na rynek pracy nie tylko spowalniają wnoszenie wkładu w obecny wzrost gospodarczy krajów, ale także osłabiają rolę młodych ludzi jako aktywnych uczestników nowych procesów wzrostu, które są lepiej dostosowane do wyzwań związanych z czasami, w którym przyszło im żyć.

4.10.

Transformacja będzie możliwa jedynie wtedy, gdy ludzie będą posiadać odpowiednie umiejętności. Kluczowe znaczenie ma wyposażenie pracowników, zarówno młodszych, jak i starszych, w umiejętności umożliwiające zarządzanie innowacjami wynikającymi z zielonej transformacji, która ma i będzie miała znaczący wpływ na świat pracy. EKES uważa, że ważne jest inwestowanie w uczenie się oparte na pracy. Uczenie się w miejscu pracy, tj. zestaw praktyk szkoleniowych i edukacyjnych odbywających się w kontekście pracy, w szczególności w formie przygotowania zawodowego, stanowi decydujący atut dla (ponownego) nabywania umiejętności, zarówno technicznych, jak i przekrojowych. Szkolenia w miejscu pracy, staże i przygotowanie zawodowe to trzy formy, które na swój zróżnicowany sposób przyczyniają się do pozytywnego sprzężenia zwrotnego między potrzebami rynku a indywidualnymi umiejętnościami młodych osób. Partnerzy społeczni mogą odegrać zasadniczą rolę w osiągnięciu tego celu w drodze dialogu społecznego i rokowań zbiorowych.

4.11.

Transformacja ekologiczna musi być sprawiedliwa i zapewniać pracownikom przekwalifikowanie i podnoszenie kwalifikacji oraz wysokiej jakości miejsca pracy dla wszystkich, tak aby nikt nie został pominięty. Dlatego EKES jest zdania, że polityka szkoleniowa musi być całościowa, zintegrowana z polityką przemysłową, skoordynowana z innymi strategiami rozwoju i szczegółowo zaplanowana na szczeblu terytorialnym i lokalnym, w ścisłej współpracy z partnerami społecznymi.

4.12.

Obecnie wszystko wskazuje na brak takiego całościowego podejścia i na słabe upowszechnianie umiejętności ekologicznych, a w konsekwencji na słabe rozpowszechnianie zielonych miejsc pracy, zwłaszcza wśród osób o niższym poziomie wykształcenia i umiejętności. To stwarza ryzyko nowej polaryzacji między osobami, które posiadają umiejętności ekologiczne i w związku z tym mają doskonałe szanse na zatrudnienie w kontekście zielonej transformacji, a tymi, którzy pozostają wykluczeni z tych procesów szkoleniowych, posiadają ograniczone umiejętności i często wykonują zadania operacyjne, które mogą zniknąć z powodu połączonego wpływu zielonej transformacji i automatyzacji przemysłowej.

4.13.

Równouprawnienie płci musi również stanowić integralną część strategii na rzecz zielonej gospodarki. Młode kobiety są niedostatecznie reprezentowane w dziedzinie technologii i nauki, ponieważ są mało skłonne do wybierania specjalistycznego kształcenia w tych sektorach ze względu na stereotypy płci, w myśl których niektóre zawody są postrzegane jako wyłącznie męskie. Należy zająć się tymi stereotypami, aby zapewnić odpowiedni udział kobiet w sektorach, które przeżywają i będą w niedalekiej przyszłości przeżywać istotny rozwój ze względu na zieloną transformację. Szkolne poradnictwo zawodowe może tu odegrać istotną rolę. EKES jest zdania, że państwa członkowskie powinny zainwestować więcej zasobów w zapewnianie młodym ludziom poradnictwa zawodowego w szkole oraz wspierać ich w podejmowaniu pracy za pośrednictwem skutecznych publicznych służb zatrudnienia, odpowiednio powiązanych z tkanką produkcyjną danego terytorium.

4.14.

Rozwój innowacji ma kluczowe znaczenie dla powodzenia zielonej transformacji. Zachęcanie młodych ludzi o przedsiębiorczym nastawieniu do włączenia się w proces innowacji poprzez specjalne szkolenia i wspieranie innowacyjnych projektów oraz poprzez zapewnienie odpowiedniego wsparcia finansowego jest zatem zasadniczym elementem osiągania wspomnianych celów.

4.15.

Z oceny skutków (5) przeprowadzonej przez Europejską Agencję Środowiska wynika, że transformacja ekologiczna w Unii Europejskiej może doprowadzić do powstania 1 mln nowych miejsc pracy do 2030 r., ale że w jej wyniku pracę może również stracić od 500 tys. do 2 mln osób. EKES uważa, że państwa członkowskie powinny w sposób priorytetowy inwestować znaczne zasoby – począwszy od tych przewidzianych w krajowych planach odbudowy i zwiększania odporności – we wspieranie przedsiębiorstw zmuszonych przekształcić swoją działalność, w przenoszenie zwolnionych pracowników oraz w pomaganie przedsiębiorcom, zwłaszcza młodym, którzy zamierzają inwestować w ekologiczne przedsiębiorstwa.

---

(1)  Opinia EKES-u „W kierunku zorganizowanego zaangażowania młodzieży na rzecz klimatu i zrównoważonego rozwoju w procesie decyzyjnym UE” (Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 44).

(2)  Opinia EKES-u „Test wpływu polityki UE na młodzież” (Dz.U. C 486 z 21.12.2022, s. 46).

(3)  https://www.lifecycleinitiative.org/starting-life-cycle-thinking/what-is-life-cycle-thinking/

(4)  Opinia EKES-u „Wzmocnienie pozycji młodzieży w celu osiągnięcia zrównoważonego rozwoju poprzez edukację” (Dz.U. C 100 z 16.3.2023, s. 38).

(5)  https://www.eea.europa.eu/policy-documents/swd-2020-176-final-part

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Budownictwo drewniane na rzecz redukcji emisji CO2 w sektorze budowlanym”

(opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji szwedzkiej)

(2023/C 184/04)

Sprawozdawca:	Rudolf KOLBE
Współsprawozdawca:	Sam HÄGGLUND

Wniosek o konsultację	Prezydencja szwedzka, 14.11.2022
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	14.12.2022
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego
Data przyjęcia przez sekcję	7.3.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	22.3.2023
Sesja plenarna nr	577
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	153/2/4

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) ocenia materiały budowlane oparte na surowcach pochodzenia biologicznego jako ważny element transformacji ekologicznej. Zwiększenie udziału drewna w budownictwie z myślą o ograniczeniu emisji dwutlenku węgla musi być wspierane przez aktywną i zrównoważoną gospodarkę leśną w UE, bez zakłóceń w postaci ograniczeń politycznych.

1.2.

Ponieważ sektor publiczny pełni często funkcję punktu odniesienia, EKES wzywa państwa członkowskie, aby zwiększyły wykorzystanie drewna w budynkach publicznych, jako że obecnie poziom tego wykorzystania plasuje się poniżej ogólnej średniej.

1.3.

Komitet uważa, że łatwo dostępne również dla MŚP środki wsparcia na badania, rozwój i innowacje w zakresie alternatywnych materiałów budowlanych są ważnym sposobem wykorzystania potencjału budownictwa opartego na drewnie.

1.4.

EKES zachęca do kwestionowania tych wymogów formalnych, prawnych i technicznych, które stanowią przeszkodę dla rozwoju budownictwa drewnianego, z punktu widzenia ich konieczności dla jakości planowania. Zauważa przy tym, że innowacje muszą być w stanie odpowiadać aktualnemu stanowi wiedzy nie tylko pod względem spełniania norm, ale również stosowania tzw. równoważnych rozwiązań alternatywnych.

1.5.

Ponieważ także zróżnicowanie przepisów budowlanych dotyczących odnawialnych materiałów budowlanych stwarza bariery dla stosowania tych materiałów, EKES wzywa do wprowadzenia środków harmonizujących i postrzega nowy europejski Bauhaus (NEB) jako istotny bodziec.

1.6.

Komitet zaleca konsekwentne stosowanie rachunkowości środowiskowej na potrzeby specjalistycznej oceny zrównoważoności w całym cyklu życia budynków oraz porównywania wpływu na środowisko.

1.7.

EKES podkreśla znaczenie minimalnych norm emisji dwutlenku węgla w całym cyklu życia budynków oraz obowiązkowej sprawozdawczości w zakresie emisji dwutlenku węgla w całym sektorze budowlanym.

1.8.

EKES uważa dyrektywę w sprawie charakterystyki energetycznej budynków za główne narzędzie polityczne służące określeniu wymogów dotyczących redukcji emisji dwutlenku węgla w całym cyklu życia budynków. EKES wzywa Komisję Europejską do opracowania takiego systemu certyfikacji emisji dwutlenku węgla, który w pełni uwzględniałby rolę produktów drzewnych w kompensowaniu emisji.

1.9.

Zdaniem Komitetu niezbędne jest przekazywanie specjalistycznej wiedzy – tak jak przewidziano w ramach Akademii NEB – oraz zapewnienie odpowiedniego kształcenia i szkoleń na szczeblu krajowym. Kształcenie i szkolenia w zakresie stosowania nowych zrównoważonych metod i materiałów budowlanych są potrzebne wszystkim podmiotom zaangażowanym w proces budowlany: planistom przestrzennym, architektom, inżynierom, technikom, specjalistom IT i pracownikom budowlanym.

1.10.

Procedury udzielania zamówień oparte na jakości oraz na kryteriach zrównoważonego rozwoju i cyklu życia, a także wybór odpowiednich procedur udzielania zamówień, które dopuszczają innowacyjne rozwiązania, są według EKES-u niezbędne dla osiągnięcia celów klimatycznych i promowania budownictwa drewnianego. Dlatego Komitet domaga się zarówno wzmocnienia zobowiązań prawnych, jeśli chodzi o konkurowanie pod względem jakości oraz o ekologiczne zamówienia publiczne, jak i odpowiednich działań, aby szkolić instytucje zamawiające.

1.11.

EKES wzywa państwa członkowskie do udziału w inicjatywie rządów austriackiego i fińskiego „Wood POP”, której celem jest zmobilizowanie podmiotów publicznych i prywatnych w sektorze drewna na szczeblu krajowym i regionalnym oraz wspieranie reorientacji inwestycji na zrównoważone rozwiązania oparte na surowcach pochodzenia biologicznego i łańcuchy wartości oparte na drewnie.

2.   Uwagi ogólne

2.1.

Tradycja budowania z drewna to wielowiekowa historia innowacji. Stosowanie zrównoważonych materiałów przewidziano m.in. w założeniach nowego europejskiego Bauhausu (1).

2.2.

EKES podziela stanowisko Komisji, że materiały (budowlane), które są innowacyjne, oparte na surowcach pochodzenia biologicznego oraz zrównoważone i niskoemisyjne, mają ogromne znaczenie dla transformacji ekologicznej. Zgodnie ze sprawozdaniem Międzynarodowej Agencji Energetycznej (MAE) na temat budynków (2) to właśnie budynki odpowiadają obecnie za 33 % światowych emisji CO2 (2021 r.). Większość tych emisji wynika bezpośrednio i pośrednio z eksploatacji budynków, a 6,4 % (2021 r.) – z budowy i produkcji materiałów budowlanych. W sprawozdaniu nie uwzględniono transportu, rozbiórki i budowy infrastruktury. Emisje powstałe w związku z transportem przypisuje się do sektora transportu. Można założyć, że faktyczne emisje związane z budownictwem są wyższe. Według danych Komisji budynki odpowiadają za około 40 % zużycia energii i około jedną trzecią emisji gazów cieplarnianych w UE. Emisje gazów cieplarnianych udaje się redukować głównie dzięki termomodernizacji, rosnącemu udziałowi odnawialnych źródeł energii i dzięki nowocześniejszym systemom grzewczym. Z drugiej strony przybywa jednak lokali mieszkalnych, a i powierzchnia użytkowa przypadająca na jedno mieszkanie stale rośnie.

2.3.

EKES podkreśla, jak ogromne znaczenie mają lasy dla życia ludzi na całym świecie. Na przykład 400 mld drzew w Europie pochłania prawie 9 % emisji gazów cieplarnianych naszego kontynentu. Komitet zdaje sobie sprawę, że na świecie wylesianie jest ogromnym problemem, niemniej akurat w obrębie Unii zasoby leśne rosną. W latach 1990–2020 powierzchnia lasów wzrosła o 9 %, a ilość drewna w lasach europejskich zwiększyła się o 50 % (3). EKES w pełni popiera wszystkie wysiłki Komisji Europejskiej na rzecz rozwiązania światowego problemu wylesiania i podkreśla zarazem potrzebę dalszego promowania zdrowych i rosnących lasów w Unii. Zwiększenie udziału drewna w budownictwie z myślą o ograniczeniu emisji dwutlenku węgla powinno być wspierane przez aktywną i zrównoważoną gospodarkę leśną w całej UE, bez zakłóceń w postaci ograniczeń politycznych.

2.4.

Dlatego Komitet stwierdza, że wykorzystanie potencjału budownictwa drewnianego (zarówno masywnego, jak i niemasywnego) w zakresie ochrony klimatu musi być nierozerwalnie powiązane ze zrównoważoną gospodarką leśną. Austriacki projekt CareforParis (4), w ramach którego współpracowały Federalne Centrum Badawcze ds. Lasów (BFW), Uniwersytet Przyrodniczy (BOKU), Wood K plus oraz Federalna Agencja Ochrony Środowiska, miał na celu opracowanie i przeanalizowanie różnych scenariuszy gospodarki leśnej. Scenariusze te zakładają różne modele zmiany klimatu i strategie przystosowania się do nich dla austriackich lasów oraz pokazują możliwy rozwój sytuacji do 2150 r. Dokładniej przeanalizowano ślad węglowy lasów i produktów drzewnych, a także stopień zapobieżenia emisji CO2 dzięki wykorzystaniu produktów drzewnych. Połączenie wzrostu lasów, wykorzystania drewna i zapobieżenia emisji gazów cieplarnianych dzięki produktom drzewnym składa się na pozytywny bilans gazów cieplarnianych. Europejskie lasy są ważnym pochłaniaczem dwutlenku węgla. W latach 2010–2020 średnia roczna sekwestracja dwutlenku węgla w biomasie leśnej osiągnęła 155 mln ton w regionie europejskim. W UE-28 sekwestracja odpowiada 10 % emisji gazów cieplarnianych brutto (5). Bardziej skutecznym środkiem ochrony klimatu jest zastąpienie surowców i paliw kopalnych drewnem (jako surowcem materiałowym i energetycznym) i niedopuszczenie w ten sposób do powstania emisji. A zatem wykorzystanie drewna jako zamiennika dla materiałów generujących więcej emisji w całym cyklu życia znacząco przyczynia się do walki ze zmianą klimatu.

2.5.

Energia wbudowana to energia wykorzystana do produkcji, magazynowania, transportu, instalacji, a ostatecznie do usuwania materiałów lub komponentów i budynków. W porównaniu z innymi konwencjonalnymi materiałami budowlanymi drewno jeszcze przed swoim zastosowaniem jako materiał budowlany kumuluje węgiel (drzewo w około 50 % jest zbudowane z czystego węgla). Dlatego w analizie bilansu emisji drewna zasadnicze znaczenie mają takie czynniki jak: pochodzenie drewna, odległość transportu, sposób przetwarzania oraz możliwość ponownego użycia. Z analizy porównawczej równoważnych budynków w całym cyklu ich życia wynika, że drewno – w przeciwieństwie do innych materiałów budowlanych – ma lepsze wskaźniki pod względem energii wbudowanej, emisji gazów cieplarnianych, zanieczyszczenia powietrza i wody oraz innych elementów oddziaływania na środowisko. Wytwarzane obecnie produkty drzewne (czyli drewno jako surowiec materiałowy) już tylko poprzez sam efekt substytucyjny pozwalają co roku uniknąć około 10 % całkowitych emisji gazów cieplarnianych.

2.6.

Innymi słowy, budowanie w oparciu o drewno generuje do 40 % mniej emisji CO2 w porównaniu z betonem. Gdyby zastosować przeliczanie objętości na wagę, zalecane w opracowaniu Hagauera i innych autorów (2009) (6), wówczas masa sucha jednego kubika drewna (mieszanki drzew iglastych i liściastych) wyniesie 417 kg. Przy założeniu, że udział węgla C wynosi 50 %, to ekwiwalent CO2 wyniesie 0,765 tony na jeden kubik drewna. To oznacza, że na każdy milion kubików dodatkowo pozyskanego gotowego do wykorzystania drewna przypada 0,765 mln ton trwale związanego dwutlenku węgla.

2.7.

W ostatnich latach wzrósł udział konstrukcji budowanych z drewna. Na przykład w Austrii odsetek budynków z drzewa (7) wzrósł o ponad 70 % w ciągu 20 lat, osiągając w 2018 r. 24 % pod względem zrealizowanej powierzchni użytkowej. Z tego 53 % powstało w sektorze mieszkaniowym, 11 % – w budownictwie komercyjnym i przemysłowym, a 29 % stanowiły budynki o przeznaczeniu rolniczym. Dla porównania, udział konstrukcji drewnianych w sektorze budynków publicznych wynosił zaledwie 7 %. W Szwecji i Finlandii 90 % wszystkich nowych domów jednorodzinnych zbudowanych jest z drewna i około 20 % nowo wybudowanych domów wielorodzinnych posiada drewnianą konstrukcję.

2.8.

Zwiększanie gęstości zabudowy w miastach jest ważnym narzędziem w walce ze zmianą klimatu i nieuchronnie wiąże się ze wzrostem wysokości budynków. Aktualne projekty pokazują, że duże wysokości w budownictwie drewnianym są możliwe. Przykładem jest Centrum Kultury Sara w Szwecji – budynek dwudziestopiętrowy o wysokości 75 m (8) – czy Ascent Tower w Milwaukee z 18 piętrami z drewna (9).

2.9.

Dzisiejsze systemy budownictwa drewnianego można łatwo dostosować, tak aby dostarczały one kompleksowych rozwiązań w zakresie renowacji budynków i zapewniały wysoką jakość mieszkań oraz potencjał znacznych oszczędności energii. Takie projekty renowacji wykorzystują nie tylko łatwo dostępną infrastrukturę miejską, ale również energię wbudowaną już w istniejące zasoby budowlane.

2.10.

Korzystanie z istniejących rezerw – zamiast dodawania nowych budynków – oznacza efektywniejsze wykorzystanie zasobów miasta i dlatego takie podejście należy zasadniczo traktować priorytetowo. Zaletami budownictwa drewnianego są: szybkość montażu i zestawiania komponentów, lepszy stosunek wytrzymałości konstrukcyjnej do masy w porównaniu z innymi materiałami oraz stosunkowo niski ciężar własny oddziałujący na istniejącą konstrukcję.

2.11.

Drewno nadaje się przy tym do wykorzystania kaskadowego. Kilka etapów użytkowania zwiększa tworzenie wartości, ogranicza zużycie zasobów i umożliwią dłuższą sekwestrację CO2.

2.12.

Wymogi formalne, prawne i techniczne dotyczące jakości planowania w budownictwie drewnianym są stosunkowo wyższe i bardziej kompleksowe niż w przypadku innych rodzajów budownictwa. Ten poziom złożoności utrudnia wzrost udziału budownictwa drewnianego w rynku. Tymczasem standaryzacja części składowych, połączeń i zespołów może ułatwiać wdrażanie oraz zapewniać opłacalność i jakość. Jedną z funkcjonujących inicjatyw jest baza danych dataholz.eu, która w Niemczech i w Austrii drogą internetową udostępnia sprawdzone komponenty i połączenia konstrukcyjne z drewna. Zasadniczo EKES stwierdza, że innowacje także w budownictwie drewnianym muszą być w stanie odpowiadać aktualnemu stanowi wiedzy nie tylko pod względem obowiązujących norm, ale również stosowania tzw. równoważnych rozwiązań alternatywnych.

3.   Uwagi szczegółowe

3.1.

Komitet zauważa, że systemy budownictwa drewnianego – dzięki standaryzacji, precyzji i jakości – dobrze nadają się zarówno do budowy nowych budynków, jak i do renowacji tych istniejących oraz do zagęszczenia zabudowy miast. Liczne zalety tych systemów obejmują: zdolność adaptacyjną, wysoki stopień prefabrykacji, skrócenie czasu budowy i mniejszą masę w porównaniu z innymi materiałami.

3.2.

Kluczowym kryterium przy ocenie budynków jest ich oddziaływanie na środowisko w całym cyklu życia. Wpływ na środowisko wynika z procesu wytworzenia (produkcji i transportu używanych wyrobów budowlanych), użytkowania i demontażu (w tym recyklingu lub unieszkodliwiania wyrobów budowlanych). To oddziaływanie na środowisko jest ujmowane w ocenach cyklu życia (EN 15804:15.02.2022).

3.3.

Ocena cyklu życia (LCA) jest odpowiednim narzędziem oceny, na ile zrównoważone są dane wyroby budowlane. EKES zaleca konsekwentne stosowanie LCA na potrzeby obiektywnej oceny zrównoważoności budynków w całym cyklu życia, aby móc wykazać i porównać ich wpływ na środowisko.

3.4.

W ostatnich latach wymogi prawa budowlanego dopuściły stosowanie odnawialnych materiałów budowlanych. Zwłaszcza w kontekście wymogów ochrony przeciwpożarowej zwiększono możliwości budowy z wykorzystaniem drewna. Wiele bieżących projektów bada to zagadnienie.

3.5.

W ramach projektu badawczego TIMpuls (10), prowadzonego przez Uniwersytet Techniczny w Monachium (TUM), bada się obecnie pożary w wielopiętrowych budynkach drewnianych, by opracować rzetelne podstawy dla jednolitego zbioru przepisów dotyczących budowy wielokondygnacyjnych budynków drewnianych.

3.6.

Najnowsze badania i projekty pokazują, że pod względem bezpieczeństwa przeciwpożarowego budownictwo z drewna w żadnym wypadku nie ustępuje innym metodom budowania, a dodatkowo niesie ze sobą korzyści pod względem bezpieczeństwa sejsmicznego (11).

3.7.

Różnice w systemach prawnych, nawet w obrębie państw członkowskich, często stwarzają niepotrzebne przeszkody. Dlatego EKES wzywa do dalszej harmonizacji przepisów prawa budowlanego, tak aby zrównać materiały budowlane z drewna z innymi.

3.8.

Komitet apeluje do państw członkowskich, aby zwiększyły wykorzystanie drewna w budynkach publicznych, jako że obecnie poziom tego wykorzystania plasuje się poniżej ogólnej średniej. Sektor publiczny może pełnić rolę wzorca do naśladowania, jeśli chodzi o wykorzystanie potencjału budownictwa drewnianego do osiągnięcia celów związanych ze zmianą klimatu. W szczególności świetnie wykonane i innowacyjne wolno stojące budynki z drewna mogą świecić przykładem i być impulsem do zwiększonego wykorzystania drewna.

3.9.

Przy udzielaniu zamówień publicznych, podczas wyboru najlepszego oferenta takie kryteria jak biogospodarka, zrównoważony rozwój, koszty cyklu życia, wpływ na klimat itp. często bierze się pod uwagę w zbyt małym stopniu lub nie uwzględnia się ich w ogóle – często ze stratą dla rozwiązań budowlanych z użyciem drewna. Dlatego EKES apeluje o to, by w zamówieniach publicznych w sposób bardziej wiążący uwzględniano kryteria służące osiągnięciu celów klimatycznych.

3.10.

W przypadku budowy z prefabrykowanych materiałów z drewna planowanie musi być doprowadzone niemal do etapu wykonania, aby nie pozostawić miejsca na żadną niejednoznaczność oraz by zapewnić pełną porównywalność. Aby uzyskać korzyści z optymalizacji techniczno-ekonomicznej i z czasu realizacji budowy (12), należy wcześniej niż w przypadku niskiej prefabrykacji dokładnie przemyśleć szeroki zakres produktów oraz wpływ procesów produkcyjnych, logistycznych i montażowych. Do tego potrzeba jednak wczesnego uwzględnienia informacji oferenta, co jest możliwe przy odpowiednim trybie postępowania o udzielenie zamówienia, takim jak np. konkurs o projekt architektoniczny, dialog konkurencyjny, lub dzięki zaangażowaniu przez podmiot ogłaszający dane zamówienie wyspecjalizowanych projektantów.

3.11.

EKES podkreśla znaczenie nowego europejskiego Bauhausu (NEB) dla promowania wysokiej jakości przyjaznych dla klimatu materiałów budowlanych, a tym samym dla wykorzystania drewna w budownictwie. Obecnie udział drewna jako materiału budowlanego w UE wynosi jedynie 3 %, co oznacza, że potencjał budownictwa drzewnego dla łagodzenia zmiany klimatu wciąż pozostaje w dużej mierze niezrealizowany. Aby ten potencjał wykorzystać, trzeba zdaniem Komitetu wspierać badania, rozwój i innowacje w zakresie alternatywnych materiałów budowlanych w ramach NEB.

3.12.

W wielu przypadkach użytkownicy w branży budowlanej nie zawsze wiedzą, czy i jak mogą po takie materiały sięgać. Ta niepełna wiedza często prowadzi do ograniczonego wykorzystania drewna. Dlatego EKES uważa, że transfer know-how w Europie – zgodnie z planem Akademii NEB – jest bardzo ważny oraz że również na szczeblu krajowym trzeba zapewnić wystarczające moduły szkoleniowe w tej dziedzinie. Kształcenie i szkolenia w zakresie stosowania nowych zrównoważonych metod i materiałów budowlanych są potrzebne wszystkim grupom pracowników zaangażowanych w proces budowlany: planistom przestrzennym, architektom, inżynierom, technikom, specjalistom IT i pracownikom budowlanym. Tylko dzięki odpowiednio wyszkolonym zespołom możliwe będzie osiągnięcie zielonej transformacji.

3.13.

EKES z zadowoleniem przyjmuje wspólny europejski projekt społeczny RESILIENTWOOD, prowadzony przez Europejska Konfederacja Przemysłu Drzewnego (CEI-Bois) oraz Europejska Federacja Pracowników Budownictwa i Przemysłu Drzewnego (EFBWW), którego celem jest opracowanie zaleceń i wytycznych dla przedsiębiorstw, szkół zawodowych i organów publicznych, aby przyciągnąć młodych ludzi do przemysłu drzewnego UE oraz umożliwić dostosowanie się do zmian technologicznych i szkolenie pracowników.

3.14.

Komitet uważa, że trzeba publikować fachowe informacje techniczne, aby zapewnić wszystkim zainteresowanym stronom dostęp do najnowszych osiągnięć w dziedzinie budownictwa drewnianego oraz ustanowić standardy dotyczące konstrukcji i struktury, które ułatwią budowanie w oparciu o drewno.

3.15.

Dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynków jest głównym aktem prawnym UE dla sektora budowlanego. Nakłada ona na państwa członkowskie UE obowiązek określenia poziomów efektywności budynków, strategicznego planowania dekarbonizacji zasobów budowlanych za pomocą długoterminowych strategii renowacji oraz wdrażania dodatkowych środków. Dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynków jest zatem jednoznacznym narzędziem polityki, które z jednej strony określa wymogi, a z drugiej strony wyraźnie wskazuje sposoby na zredukowanie emisji dwutlenku węgla w całym cyklu życia budynków.

3.16.

Przepisy dyrektywy muszą być dostosowane do celów neutralności klimatycznej i wskazywać najważniejsze i najpilniejsze środki, które należy podjąć do 2050 r. Chociaż poprawa charakterystyki energetycznej budynków jest istotna, jednak istnieje ryzyko, że bez pełnego uzmysłowienia sobie, na czym polega całościowy ślad węglowy budynków, podejmowane działania nie będą optymalne.

3.17.

EKES z zadowoleniem przyjmuje zaproponowane wiosną 2022 r. rozporządzenie w sprawie ekoprojektu dla zrównoważonych produktów jako ważny krok w kierunku tworzenia produktów bardziej ekologicznych i o obiegu zamkniętym. Ustanowienie minimalnych kryteriów, takich jak zmniejszenie śladu środowiskowego i klimatycznego produktów, może również w pełni dotyczyć budownictwa drewnianego i stworzyć możliwości gospodarcze dla innowacji, chociaż obecnie budownictwo to nie jest uwzględnione w rozporządzeniu.

3.18.

Obowiązkowa sprawozdawczość dla sektora budowlanego w zakresie emisji dwutlenku węgla w całym cyklu życia ułatwi gromadzenie danych i analizę porównawczą oraz umożliwi sektorowi budowlanemu rozwijanie niezbędnych umiejętności i zdolności. Należy wprowadzić wiążące normy minimalne dotyczące emisji dwutlenku węgla w całym cyklu życia i potem stopniowo je zaostrzać. EKES wzywa Komisję Europejską do opracowania takiego systemu certyfikacji emisji dwutlenku węgla, który w pełni uwzględniałby rolę produktów drzewnych w kompensowaniu emisji.

3.19.

Komitet wzywa państwa członkowskie do pełnego włączenia się w nową inicjatywę rządów austriackiego i fińskiego „Wood POP”. „Wood POP” jest platformą rozwijania dialogu politycznego dotyczącego drewna, który ma objąć kluczowe krajowe i regionalne podmioty publiczne i prywatne w sektorze drewna, aby wspierać reorientację inwestycji na zrównoważone rozwiązania oparte na surowcach pochodzenia biologicznego i łańcuchy wartości oparte na drewnie.

3.20.

W opinii uzupełniającej CCMI/205 „Przemysł 5.0 w sektorze budownictwa drewnianego” EKES podkreśla, że drewno jako materiał budowlany stanowi dużą szansę, gdyż oferuje zrównoważoną i racjonalną pod względem kosztów alternatywę dla tradycyjnych materiałów, takich jak beton i stal. Kolejną korzyścią jest wysoka wydajność pracy, która umożliwia szybsze i wydajniejsze prace budowlane. Ponadto budownictwo drewniane oferuje możliwości zatrudnienia na obszarach wiejskich. Przynosi też korzyści dla środowiska, ponieważ drewno jest zasobem odnawialnym i w porównaniu z innymi materiałami powoduje niższe emisje dwutlenku węgla w procesie produkcji i w całym cyklu życia. Budownictwo drewniane sprzyja również ochronie i utrzymaniu lasów, a tym samym przyczynia się do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych.

---

(1)  Dz.U. C 275 z 18.7.2022, s. 73, Dz.U. C 155 z 30.4.2021, s. 73.

(2)  MAE (2022), raport Buildings, https://www.iea.org/reports/buildings.

(3)  https://foresteurope.org/wp-content/uploads/2016/08/SoEF_2020.pdf

(4)  Weiss, P., Braun, M., Fritz, D., Gschwantner, T., Hesser, F., Jandl, R., Kindermann, G., Koller, T., Ledermann, T., Ludvig, A., Pölz, W., Schadauer, K., Schmid, B.F., Schmid, C., Schwarzbauer, P., Weiss, G. 2020: Endbericht zum Projekt CareforParis. Klima- und Energiefonds, Wiedeń.

(5)  https://foresteurope.org/wp-content/uploads/2016/08/SoEF_2020.pdf

(6)  Hagauer, D., B. Lang, C. Pasteiner i K. Nemesthoty, 2009, Empfohlene Umrechnungsfaktoren für Energieholzsortimente bei Holz- bzw. Energiebilanzberechnungen, austriackie Federalne Ministerstwo Rolnictwa, Leśnictwa, Środowiska i Gospodarki Wodnej, Wydział V/10 – Energia i Gospodarka Środowiskowa, nakład własny, Wiedeń.

(7)  Holzbauanteil in Österreich. Eine statistische Erhebung aller Hochbauvorhaben in den Jahren 1998 – 2008–2018, Robert Stingl, Gabriel Oliver Praxmarer, Alfred Teischinger, Uniwersytet Przyrodniczy w Wiedniu, na zlecenie proHolz Austria.

(8)  Sara Cultural Centre w Skellefteå w Szwecji, White Arkitekter 2021.

(9)  Ascent Tower w Milwaukee, WIEHAG Austria 2021.

(10)  www.cee.ed.tum.de/hbb/forschung/laufende-forschungsprojekte/timpuls (dostęp: 23 stycznia 2023 r.).

(11)  Zob. projekt badawczy dotyczący bezpieczeństwa sejsmicznego budynków drewnianych, Wyższa Szkoła Zawodowa w Bernie, 2020 r., www.bfh.ch/de/forschung/referenzprojekte/erdbebensicherheit-holzgebaeude (dostęp: 23 stycznia 2023 r.).

(12)  Zob. projekt badawczy leanWOOD dot. nowych modeli współpracy i procesu dla prefabrykowanych konstrukcji drewnianych, Wyższa Szkoła Zawodowa HSLU w Lucernie, 2017 r.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

„Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego środki na rzecz zapewnienia wysokiego poziomu interoperacyjności sektora publicznego w całej Unii (akt w sprawie Interoperacyjnej Europy)”

(COM(2022) 720 final – 2022/0379 (COD))

„Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie wzmocnionej polityki interoperacyjności w sektorze publicznym »Łączenie usług publicznych, wspieranie polityk publicznych i większe korzyści dla społeczeństwa – W kierunku Interoperacyjnej Europy«”

(COM(2022) 710 final)

(2023/C 184/05)

Sprawozdawca:

Vasco DE MELLO

Wniosek o konsultację	a) Parlament Europejski, 21.11.2022 b) Rada Unii Europejskiej, 25.11.2022
Podstawa prawna	a) Art. 172 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej b) Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	10.3.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	22.3.2023
Sesja plenarna nr	577
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	200/0/3

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Podobnie jak Komisja, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) uważa, że interoperacyjność usług publicznych jest niezbędnym warunkiem utworzenia jednolitego rynku cyfrowego.

1.2.

Osiągnięcie tego celu nie może jednak prowadzić do przyjęcia przez państwa członkowskie polityki, która wymagałaby pełnej cyfryzacji usług publicznych, ze szkodą dla usług świadczonych osobiście. Trzeba tu uwzględnić grupy obywateli znajdujące się w najtrudniejszej sytuacji. Dla wszystkich, a w szczególności dla tych grup ludności, powinny być dostępne szkolenia w zakresie umiejętności cyfrowych.

1.3.

Rozwój i obsługa usług cyfrowych zamiast ograniczać liczbę personelu początkowo stworzą dodatkowe zapotrzebowanie na pracowników. Odpowiednie zasoby kadrowe są warunkiem wstępnym udanej transformacji cyfrowej.

1.4.

EKES z zadowoleniem odnotowuje, że cyfryzacja usług publicznych znacznie się rozwinęła w czasie pandemii.

1.5.

EKES popiera stworzenie modelu zarządzania tą polityką, składającego się z dwóch kluczowych organów, a mianowicie Rady ds. Interoperacyjnej Europy i społeczności Interoperacyjnej Europy.

1.6.

EKES z zadowoleniem przyjmuje to, że w komunikacie przewidziano opracowanie eksperymentalnych rozwiązań umożliwiających tworzenie partnerstw między sektorem publicznym a innowacyjnymi przedsiębiorstwami technologicznymi i przedsiębiorstwami typu start-up w celu przygotowania innowacyjnych rozwiązań eksperymentalnych, które mogłyby być stosowane przez służby publiczne i którymi służby te mogłyby się dzielić.

1.7.

EKES uważa, że ważne jest, by w przyszłych programach finansowania projektów dotyczących interoperacyjności usług publicznych przyznawanie funduszy było uzależnione od przyjęcia zasad i struktur zalecanych przez europejskie ramy interoperacyjności.

1.8.

EKES wyraża zadowolenie, że proces ten wpisuje się w tzw. dwojaką transformację, ale ostrzega, że niektóre rozwiązania technologiczne w zakresie cyfryzacji mogą być wysoce energochłonne.

1.8.1.

EKES sądzi, że ochrona danych – z należytą starannością – nie może stanowić przeszkody w tworzeniu nowych interoperacyjnych rozwiązań zarówno przez służby publiczne, jak i przez osoby prywatne.

1.8.2.

Z drugiej strony EKES uważa, że dostęp do danych – zarówno dla obywateli, przedsiębiorstw, jak i innych usług publicznych – powinien podlegać różnym poziomom zezwoleń, aby zapewnić poufność danych i dopilnować, że przekazywane będą jedynie te dane, które są absolutnie niezbędne.

2.   Wprowadzenie

2.1.

Utworzenie rynku wewnętrznego, tj. przestrzeni swobodnego przepływu osób, towarów, usług i kapitału, wymaga zniesienia wszystkich istniejących barier krajowych.

2.2.

Od momentu powstania UE, a zwłaszcza od chwili utworzenia jednolitego rynku Unia Europejska dąży do usunięcia wszelkiego rodzaju barier, które mogą stanowić przeszkodę w tworzeniu prawdziwego rynku wewnętrznego.

2.3.

Faktyczne urzeczywistnienie rynku wewnętrznego wymaga, aby obywatele i przedsiębiorstwa mieli możliwość łatwego i szybkiego dostępu do usług publicznych w państwach członkowskich oraz kontaktu z nimi, zarówno na szczeblu lokalnym, regionalnym, jak i krajowym.

2.4.

Z drugiej strony istnienie otwartej przestrzeni, takiej jak europejska, wymaga wymiany danych i współpracy między organami rządowymi na każdym szczeblu.

2.5.

Od lat 90. ubiegłego wieku Komisja stara się podjąć kroki w celu zbudowania i utrzymania interoperacyjności (1) lub – nawet lepiej – wzajemnej połączalności różnych usług publicznych państw członkowskich (2).

2.6.

Z czasem potrzeba ta zyskała na znaczeniu, gdyż rynek wewnętrzny znalazł się w nowej rzeczywistości – cyfrowej (3).

2.7.

Cyfryzacja jest prawdziwą rewolucją, zarówno w zwyczajach obywateli, jak i w sposobie funkcjonowania przedsiębiorstw i administracji publicznej.

2.8.

W ostatnich latach wiele usług publicznych w państwach członkowskich, które były świadczone wyłącznie w formie fizycznej, zaczęto również świadczyć w formie cyfrowej, co przyniosło ogromne korzyści zarówno obywatelom, przedsiębiorstwom, jak i samym organom publicznym, gdyż umożliwiło poczynienie ogromnych oszczędności tak w zakresie godzin pracy, jak i kosztów finansowych.

2.9.

Kryzys związany z COVID-19 przyspieszył tę tendencję, pokazując, że interoperacyjność między różnymi europejskimi służbami publicznymi może stać się użytecznym narzędziem wdrażania swobodnego przepływu osób, o czym świadczy na przykład stosowanie zaświadczenia COVID.

2.10.

Unia Europejska uznaje, że cyfryzacja sektora publicznego – biorąc pod uwagę jego udział w PKB (4) – może być kluczowym czynnikiem w europejskim procesie cyfryzacji nie tylko ze względu na duży wpływ tego sektora na inne sektory, ale również jego wiodącą pozycję w tym procesie w kontekście gospodarki europejskiej.

2.11.

W związku z tym plany odbudowy i zwiększania odporności przewidują inwestycje publiczne na rzecz cyfryzacji administracji publicznej na łączną kwotę 47 mld EUR.

2.12.

Unia Europejska, za pośrednictwem Komisji, oraz rządy państw członkowskich z czasem uznały potrzebę pogłębienia interoperacyjności i wzajemnej połączalności krajowych usług publicznych – zarówno między samymi usługami krajowymi, jak i pomiędzy nimi a usługami na poziomie Unii Europejskiej (5), tak aby obywatele i przedsiębiorstwa w całej Unii mieli dostęp do tych usług bez względu na miejsce przebywania.

2.13.

Chociaż interoperacyjność usługa publicznych nie jest nowym przedmiotem zainteresowania (6), omawiany komunikat ma na celu stworzenie bardziej formalnych, stabilnych i bezpiecznych ram współpracy, co doprowadzi do dalszego pogłębienia istniejącej wzajemnej połączalności systemów cyfrowych różnych krajowych służb publicznych, a także pomiędzy nimi a usługami Unii Europejskiej (7). Przyspieszy to realizację celu, by 2030 r. 100 % usług publicznych w Unii Europejskiej było dostępnych online, jak zaproponowano w komunikacie Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Cyfrowy kompas na 2030 r.: europejska droga w cyfrowej dekadzie” (COM(2021) 118).

2.14.

W związku z tym w komunikacie określono następujące kluczowe filary wdrażania spójnego podejścia w tej dziedzinie: — ustanowienie struktury zarządzania interoperacyjnością składającej się z dwóch organów (Rady ds. Interoperacyjnej Europy i społeczności Interoperacyjnej Europy), która ma umożliwić współpracę organów administracji publicznej zarówno na poziomie ogólnym (europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym), jak i w wymiarze sektorowym (sprawiedliwość, transport, sprawy wewnętrzne, zdrowie, ekologia itp.), a także współpracę z zainteresowanymi podmiotami prywatnymi – obejmującej jasno określone uprawnienia do uzgadniania wspólnych rozwiązań interoperacyjnych (np. ram, otwartych specyfikacji, standardów otwartych, aplikacji lub wytycznych), — wprowadzenie obowiązkowej oceny wpływu na interoperacyjność transgraniczną, który mógłby wynikać z wprowadzenia lub zmiany systemu informacyjnego usługi publicznej, — współtworzenie ekosystemu rozwiązań interoperacyjnych na potrzeby sektora publicznego UE (wprowadzenie katalogów uznanych zasobów interoperacyjności, które mogą być wykorzystywane przez administracje oraz przy kształtowaniu polityki, takich jak narzędzia cyfrowe, specyfikacje lub rozwiązania), tak aby organy administracji publicznej na wszystkich szczeblach w UE i inne zainteresowane strony mogły wnieść wkład w tworzenie, ulepszanie i ponowne wykorzystywanie takich rozwiązań, co umożliwi wspólne wprowadzanie innowacji i tworzenie wartości publicznej, — uzależnienie przyznania niektórych środków finansowych Unii na tworzenie lub wzmacnianie krajowych systemów informacyjnych od stosowania rozwiązań i zasad uprzednio określonych przez UE (8).

3.   Uwagi ogólne

3.1.

Podobnie jak Komisja, EKES uważa, że interoperacyjność usług publicznych jest niezbędnym warunkiem utworzenia jednolitego rynku cyfrowego oraz usunięcia pozostałych barier na rynku fizycznym (9).

3.2.

Ustanowienie celu na 2030 r. dotyczącego dostępności 100 % usług publicznych w Unii Europejskiej przez internet wiąże się z koniecznością przyspieszenia oraz modernizacji sieci transeuropejskiej, która łączy te usługi i wykorzystuje wspólne elementy, między innymi na poziomie technicznym, semantycznym, prawnym i organizacyjnym.

3.3.

Osiągnięcie tego celu nie może jednak prowadzić do polityki krajowej, która wymagałaby pełnej cyfryzacji usług publicznych ze szkodą dla usług świadczonych osobiście. Trzeba tu uwzględnić grupy obywateli znajdujące się w najtrudniejszej sytuacji, gdyż wszyscy muszą mieć dostęp do usług publicznych świadczonych osobiście. Dla wszystkich, a w szczególności dla tych grup ludności, powinny być dostępne szkolenia w zakresie umiejętności cyfrowych.

3.4.

Rozwój i obsługa usług cyfrowych zamiast ograniczać liczbę personelu początkowo stworzą dodatkowe zapotrzebowanie na pracowników. Odpowiednie zasoby kadrowe są warunkiem wstępnym udanej transformacji cyfrowej.

3.5.

Cyfryzacja powinna służyć poprawie usług publicznych.

3.6.

Jak EKES zauważył w swojej poprzedniej opinii, cyfryzacja „nie powinna […] polegać na zastępowaniu ludzi narzędziami informatycznymi, lecz przynieść oszczędność czasu, który można by poświęcić na zadania o większej wartości dodanej” (10).

3.7.

Cyfryzacja i wykorzystywanie sztucznej inteligencji nie są argumentem uzasadniającym ogólną redukcję miejsc pracy. Eliminacja rutynowych zadań w związku z cyfryzacją powinna sprawić, że pracownicy będą mieli więcej czasu na wymagającą pracę i doradzanie ludziom.

3.8.

Ponadto w 2030 r. z pewnością będzie istniała mniejszość obywateli wykluczonych cyfrowo, którzy będą mieli jedynie dostęp do usług publicznych świadczonych w formie fizycznej (11). W trakcie cyfryzacji nie można utrudniać ani eliminować dróg dostępu analogowego do korzystania z usług publicznych.

3.9.

W związku z tym EKES z zadowoleniem przyjmuje to, że celem omawianego komunikatu jest pogłębienie i poprawa poziomu interoperacyjności sektora publicznego poprzez ustanowienie ram prawnych określonych na szczeblu UE (12).

3.10.

EKES uznaje, że pogłębienie interoperacyjności przyniesie ogromne korzyści zarówno obywatelom, zwłaszcza pracownikom transgranicznym, jak i przedsiębiorstwom i administracji publicznej państw członkowskich.

3.11.

Niemniej, jak przyznaje Komisja, aby korzyści te były rzeczywiście skuteczne, nie wystarczy ustanowić przepisów technicznych umożliwiających wzajemne połączenia usług. Potrzebne są odpowiednie krajowe inwestycje publiczne na wszystkich szczeblach.

3.12.

Istnieje potrzeba koordynacji zarówno w wymiarze legislacyjnym, jak i na poziomie sieci usług sektorowych, aby z jednej strony zapobiec sytuacji, w której rezultaty uzyskane dzięki interoperacyjności zostaną zniweczone przez zbędną biurokrację, a z drugiej strony uniknąć wielokrotnego przekazywania tych samych danych przez obywateli lub przedsiębiorstwa różnym służbom publicznym, co prowadzi do powielania procedur i zbędnych kosztów.

3.13.

Z drugiej strony na szczeblu krajowym nie powinny istnieć żadne bariery dla cyfrowych usług publicznych, które uniemożliwiałyby wykorzystanie transgraniczne, czy to w zakresie połączalności czy interoperacyjności, dla obywateli i przedsiębiorstw z innych państw członkowskich, czy też innych usług publicznych należących do innych państw członkowskich (13).

3.14.

EKES z zadowoleniem odnotowuje, że cyfryzacja usług publicznych znacznie się rozwinęła w czasie pandemii i ograniczeń w przemieszczaniu się.

3.15.

Pozytywnie ocenia więc to, że w omawianym komunikacie dąży się do zapewnienia spójności między wszystkimi politykami w zakresie interoperacyjności, zarówno na poziomie polityk krajowych, jak i europejskich polityk sektorowych, co zostanie osiągnięte poprzez zachęcanie do stosowania wspólnych modeli oraz dzielenie się specyfikacjami technicznymi i innymi wspólnymi rozwiązaniami.

3.16.

Z tych samych powodów EKES popiera zasadę ponownego wykorzystywania i przekazywania elementów i danych przez różne służby publiczne tak na szczeblu europejskim, jak i krajowym.

3.17.

EKES jest zaniepokojony stosowaniem języków w odniesieniu do interoperacyjności usług publicznych. Język nie powinien stanowić przeszkody biurokratycznej i konieczne jest zapewnienie, aby wymiana danych i informacji odbywała się w języku zrozumiałym dla wszystkich.

3.18.

EKES popiera stworzenie i instytucjonalizację modelu zarządzania tą polityką składającego się z dwóch kluczowych organów: Rady ds. Interoperacyjnej Europy, której przewodniczy Komisja i w której skład wchodzą przedstawicielki i przedstawiciele wszystkich państw członkowskich, przedstawiciel(-ka) Komitetu Regionów i przedstawiciel(-ka) Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, a także społeczności Interoperacyjnej Europy złożonej z grup społeczeństwa obywatelskiego i sektora prywatnego (14) (15).

3.19.

EKES uważa, że ważne jest zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego, a zwłaszcza partnerów społecznych, w kształtowanie polityki w zakresie interoperacyjności, nie tylko dlatego, że obywatele i przedsiębiorstwa są ostatecznymi adresatami tej polityki, ale również dlatego, że społeczeństwo obywatelskie może wnieść wkład w tę politykę za pomocą nowych rozwiązań technologicznych, które nie byłyby możliwe do osiągnięcia za pośrednictwem sektora publicznego.

3.20.

EKES sądzi, że zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego powinno odbywać się w różnych wymiarach, a Komisja powinna zachęcać państwa członkowskie do promowania tego zaangażowania na różnych szczeblach – krajowym, regionalnym i lokalnym.

3.21.

EKES z zadowoleniem przyjmuje utworzenie przez Komisję pojedynczego punktu dostępu w celu skoncentrowania i scentralizowania całej wiedzy i rozwiązań związanych z interoperacyjnością, które mogą zostać dostarczone zarówno przez podmioty publiczne, jak i prywatne.

3.22.

Podobnie jak Komisja, EKES uważa, że usługi publiczne UE powinny zmniejszyć swoją zależność od infrastruktury cyfrowej zapewnianej przez państwa trzecie, gdyż zależność taka zagraża europejskiej suwerenności cyfrowej.

3.23.

W związku z tym podkreśla, że zdaniem Komisji należy stosować systemy otwarte, najlepiej w oparciu o otwarte oprogramowanie, co umożliwia dzielenie się rozwiązaniami między programistami.

3.24.

W tym kontekście EKES z zadowoleniem przyjmuje to, że w komunikacie przewidziano opracowanie eksperymentalnych rozwiązań (oraz zachęca się do ich opracowywania) umożliwiających tworzenie partnerstw między sektorem publicznym a innowacyjnymi przedsiębiorstwami technologicznymi i przedsiębiorstwami typu start-up w celu przygotowania innowacyjnych rozwiązań eksperymentalnych, które po udanym zakończeniu fazy pilotażowej mogłyby być stosowane przez służby publiczne i którymi służby te mogłyby się dzielić.

3.25.

EKES uważa, że ważne jest, by w przyszłych programach finansowania projektów dotyczących interoperacyjności usług publicznych przyznawanie funduszy było uzależnione od przyjęcia zasad i struktur zalecanych przez europejskie ramy interoperacyjności.

3.26.

Będzie to dobry sposób przekonania służb publicznych na zasadzie dobrowolności do przyjęcia wspólnych norm w zakresie interoperacyjności.

3.27.

EKES wyraża zdziwienie, że w przeciwieństwie do poprzednich komunikatów (16) w obecnym komunikacie nie wspomina się o korzyściach, jakie interoperacyjność europejskich systemów publicznych może przynieść w walce z oszustwami, prowadząc do wzrostu wydajności i dochodów w państwach członkowskich.

3.28.

W związku z tym EKES podkreśla, że interoperacyjności systemów powinno towarzyszyć wykorzystanie sztucznej inteligencji, która mogłaby pomóc służbom publicznym w analizie danych, a z drugiej strony umożliwić tworzenie ostrzeżeń i komunikatów wysyłanych do różnych służb publicznych w państwach członkowskich.

3.29.

Na koniec dwie uwagi na temat transformacji ekologicznej i ochrony danych:

3.29.1.

Jednym z celów komunikatu jest włączenie strategii interoperacyjności systemów publicznych nie tylko do strategii transformacji cyfrowej, ale również do strategii na rzecz transformacji ekologicznej.

3.29.2.

EKES zwraca uwagę, że niektóre bardzo efektywne rozwiązania informatyczne mogą być wysoce energochłonne.

3.29.3.

Tak jest w przypadku technologii blockchain, która – choć bardzo skuteczna pod względem bezpieczeństwa, np. danych wrażliwych – wymaga dużych zasobów energetycznych.

3.29.4.

EKES z zadowoleniem przyjmuje sposób, w jaki wprowadzono przepisy dotyczące piaskownic regulacyjnych w tym zakresie.

3.29.5.

EKES sądzi, że ochrona danych – z należytą starannością – nie może stanowić przeszkody w tworzeniu nowych interoperacyjnych rozwiązań zarówno przez służby publiczne, jak i przez osoby prywatne.

3.29.6.

Z drugiej strony EKES uważa, że dostęp do danych – zarówno dla obywateli, przedsiębiorstw, jak i innych usług publicznych – powinien podlegać różnym poziomom zezwoleń, aby zapewnić poufność danych i dopilnować, że przekazywane będą jedynie te dane, które są absolutnie niezbędne.

3.29.7.

W ten sposób można uniknąć pytań, takich jak te, które pojawiły się niedawno, dotyczących dostępności danych zawartych w centralnym rejestrze beneficjentów rzeczywistych, które były już przedmiotem orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

---

(1)  Interoperacyjność sektora publicznego definiuje się jako coś, co „umożliwia administracjom współpracę i zapewnienie funkcjonowania usług publicznych ponad granicami, sektorami i granicami organizacyjnymi” – komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie wzmocnionej polityki interoperacyjności w sektorze publicznym „Łączenie usług publicznych, wspieranie polityk publicznych i większe korzyści dla społeczeństwa – W kierunku Interoperacyjnej Europy”.

(2)  W następstwie decyzji nr 1719/1999/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Komisja podjęła inicjatywę w sprawie interoperacyjności usług publicznych, która obejmowała szereg wytycznych, w tym identyfikację projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, dotyczących transeuropejskich sieci elektronicznej wymiany danych między administracjami.

(3)  Przy tworzeniu cyfrowego rynku wewnętrznego pilne stało się usunięcie barier dla jego istnienia oraz stworzenie mechanizmów zapobiegających powstawaniu nowych barier.

(4)  Według danych Eurostatu za 2022 r. sektor publiczny odpowiada za 53,1 % europejskiego PKB – Government finance statistics – Statistics Explained (europa.eu).

(5)  Zob. na przykład końcowe komunikaty ze spotkań międzyresortowych w Tallinie w 2017 r., Berlinie w 2020 r. i Strasburgu w 2022 r.

(6)  W 2010 r. Komisja przedstawiła komunikat „W kierunku interoperacyjności europejskich usług użyteczności publicznej” (COM(2010) 744 final), który był przedmiotem opinii EKES-u TEN/448-449. Jego realizacja przebiegała za pośrednictwem programu na rzecz rozwiązań interoperacyjnych dla europejskich administracji publicznych (ISA) (decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 922/2009/WE z dnia 16 września), który został zastąpiony w 2015 r. programem ISA2 (decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2240) oraz programem „Cyfrowa Europa” (rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/694).

(7)  Komisja uznaje w omawianym wniosku, że dotychczasowe dobrowolne podejście jest niewystarczające do osiągnięcia proponowanych celów dotyczących interoperacyjności.

(8)  Zob. dokument wyjaśniający towarzyszący wnioskowi dotyczącemu rozporządzenia oraz komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie wzmocnionej polityki interoperacyjności w sektorze publicznym „Łączenie usług publicznych, wspieranie polityk publicznych i większe korzyści dla społeczeństwa – W kierunku Interoperacyjnej Europy”.

(9)  Już w opinii TEN/635 „Europejskie ramy interoperacyjności – strategia wdrażania” EKES podkreślił znaczenie interoperacyjności dla ukończenia tworzenia jednolitego rynku cyfrowego (Dz.U. C 81 z 2.3.2018, s. 176).

(10)  Zob. opinia EKES-u w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Europejski plan działań na rzecz administracji elektronicznej na lata 2011–2015 – Technologie informacyjno-komunikacyjne w służbie inteligentnej, zrównoważonej i innowacyjnej administracji publicznej” oraz komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „W kierunku interoperacyjności europejskich usług użyteczności publicznej” (Dz.U. C 376 z 22.12.2011, s. 92).

(11)  Jest to kwestia często poruszana w opiniach EKES-u (Dz.U. C 81 z 2.3.2018, s. 176).

(12)  EKES we wcześniejszych opiniach wyrażał poparcie dla wszystkich projektów Unii Europejskiej ukierunkowanych na osiągnięcie celów transformacji cyfrowej Unii Europejskiej (Dz.U. C 365 z 23.9.2022, s. 13).

(13)  Jednym z obszarów, które mogłyby stać się przeszkodą dla transgranicznej interoperacyjności usług publicznych, są dane osobowe.

(14)  Zadaniem Rady ds. Interoperacyjnej Europy jest opracowywanie środków, wspieranie, doradzanie i monitorowanie europejskiej polityki w zakresie interoperacyjności, natomiast społeczność Interoperacyjnej Europy połączy grupy społeczeństwa obywatelskiego, które będą pomagać Radzie w znajdywaniu i określaniu nowych rozwiązań.

(15)  Wariant przyjęty przez Komisję jest zgodny z zaleceniami EKES-u zawartymi we wcześniejszych opiniach (Dz.U. C 81 z 2.3.2018, s. 176).

(16)  Zob. załącznik do komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów „Europejskie ramy interoperacyjności – strategia wdrażania”.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie harmonizacji pewnych aspektów prawa dotyczącego niewypłacalności”

(COM(2022) 702 final – 2022/0408 (COD))

(2023/C 184/06)

Sprawozdawczyni:	Sandra PARTHIE
Współsprawozdawca:	Philip VON BROCKDORFF

Wniosek o konsultację	Parlament Europejski, 26.1.2023 Rada Unii Europejskiej, 30.1.2023
Podstawa prawna	Art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	10.3.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	22.3.2023
Sesja plenarna nr	577
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	207/0/3

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) podkreśla, że odpowiednio opracowane zasady postępowania w przypadku stwierdzenia niewypłacalności powinny pomóc rentownym przedsiębiorstwom w utrzymaniu działalności i uniknięciu przedwczesnej likwidacji. Celem powinno być znalezienie równowagi pomiędzy zbyt wczesnym stwierdzeniem niewypłacalności a zbyt późnym rozpoczęciem postępowania. Kluczowym czynnikiem w tym kontekście jest przejrzystość postępowania, a także łatwy dostęp do informacji o wynikach działalności przedsiębiorstwa. Ponadto odpowiednio opracowane zasady postępowania w przypadku stwierdzenia niewypłacalności powinny również zniechęcać pożyczkodawców do udzielania pożyczek wysokiego ryzyka, a kadrę zarządzającą i udziałowców do korzystania z takich pożyczek oraz podejmowania innych lekkomyślnych decyzji finansowych (1).

1.2.

EKES uważa, że reformy dotyczące niewypłacalności, które mają na celu zachęcanie do restrukturyzacji zadłużenia i reorganizacji wewnętrznej, przyczyniają się do utrzymania miejsc pracy, a jednocześnie zmniejszają zarówno odsetek upadających małych i średnich przedsiębiorstw, jak i odsetek likwidacji przedsiębiorstw przynoszących zyski. EKES z zadowoleniem przyjąłby jednak propozycje rozwiązania nierozstrzygniętej kwestii niewypłacalności osób fizycznych.

1.3.

EKES ma wątpliwości, czy przedmiotowy wniosek, który przedstawiono jest jako ważny krok w wypełnianiu istotnych luk w celu usprawnienia unii rynków kapitałowych UE, może rzeczywiście spełnić to oczekiwanie. Wniosek nie zapewnia zharmonizowanej definicji podstaw niewypłacalności i kolejności spłacania wierzytelności, które to elementy są kluczowe dla zwiększenia skuteczności i ograniczenia obecnej fragmentacji krajowych przepisów prawa upadłościowego.

1.4.

EKES wzywa zatem Komisję, Parlament i Radę do zmiany propozycji zawartej w art. 27, aby zobowiązać kontrahentów, np. dostawców przedsiębiorstwa, wobec którego wszczęto postępowanie upadłościowe, do podpisywania umów niewykonanych, które są następnie cedowane na nabywcę przedsiębiorstwa, bez zgody kontrahenta. Takie działanie w sposób sztuczny wiąże ich z partnerem, którego nigdy nie wybrali ani nie sprawdzili, i ogranicza ich swobodę prowadzenia działalności gospodarczej. Ograniczenie umownych praw do rozwiązania umowy w przypadku niewypłacalności zmniejszy gotowość kluczowych dostawców do udzielania pożyczek czy kredytów, zwłaszcza w przypadku MMŚP borykających się z trudnościami finansowymi.

1.5.

Niemniej EKES z aprobatą przyjmuje propozycję wprowadzenia specjalnej procedury ułatwiającej i przyspieszającej likwidację mikroprzedsiębiorstw, która umożliwia bardziej racjonalne pod względem kosztów postępowanie upadłościowe w przypadku tych przedsiębiorstw. Rozwiązania te wspierają również uporządkowaną likwidację mikroprzedsiębiorstw, które nie posiadają aktywów, rozwiązując problem polegający na tym, że niektóre państwa członkowskie odmawiają dostępu do postępowania upadłościowego, jeżeli przewidywana wysokość odzyskanej kwoty jest niższa od kosztów sądowych. EKES podkreśla, że dotyczy to około 90 % upadłości w UE, i dlatego uważa tę procedurę za bardzo istotną.

1.6.

Chociaż EKES popiera wprowadzenie tej specjalnej procedury, ostrzega, że wymogi związane z wykonywaniem tych zadań przez sądy krajowe mogą prowadzić do nadmiernego obciążenia krajowych systemów sądowych, jeżeli staną się odpowiedzialne za ocenę, czy mikroprzedsiębiorstwo jest rzeczywiście niewypłacalne, oraz za przeprowadzanie niezbędnych długotrwałych postępowań, w tym upłynniania aktywów i podziału uzyskanych środków. W związku z tym EKES zaleca wykorzystanie innych kompetentnych podmiotów, takich jak zarządcy, w celu zmniejszenia obciążenia systemu sądownictwa (2).

1.7.

Ponadto EKES pragnie zwrócić uwagę, że nieskuteczne postępowania upadłościowe mogą skutkować wyższym poziomem kredytów zagrożonych zagrażającym stabilności finansowej, a także mieć wpływ na kredyty, inflację i realny PKB. EKES jest zdania, że zasady dotyczące niewypłacalności oraz praw wierzycieli/dłużników (ICR) są jednym z uzupełniających narzędzi, którymi dysponują decydenci i które służą ograniczeniu wzrostu liczby kredytów zagrożonych poprzez zwiększenie prawdopodobieństwa spłaty i szybsze dostosowanie poziomu kredytów zagrożonych.

2.   Streszczenie wniosku Komisji

2.1.

Celem wniosku jest zmniejszenie różnic w krajowych przepisach dotyczących niewypłacalności, a tym samym rozwiązanie problemu potencjalnie nieskutecznych ram dotyczących niewypłacalności w państwach członkowskich, w których takie różnice istnieją, a ponadto zwiększenie przejrzystości postępowań upadłościowych oraz ograniczenie przeszkód utrudniających swobodny przepływ kapitału. Celem wniosku jest w szczególności zmniejszenie kosztów inwestorów transgranicznych związanych z pozyskiwaniem informacji i uczeniem się dzięki harmonizacji docelowych aspektów przepisów dotyczących niewypłacalności. Bardziej jednolite przepisy dotyczące niewypłacalności powinny, jak się oczekuje, spowodować rozszerzenie wyboru finansowania dostępnego dla przedsiębiorstw w całej Unii.

2.2.

Omawiany wniosek ma na celu wypełnienie pewnych luk w dotychczasowych przepisach UE dotyczących prawa upadłościowego, tj. w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023 (3) i rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/848 (4), w szczególności jeżeli chodzi o odzyskanie aktywów z likwidowanej masy upadłości, skuteczność postępowań oraz przewidywalny i sprawiedliwy podział odzyskanej kwoty pomiędzy wierzycieli. Obejmuje to kwestie związane z pozwami o stwierdzenie bezskuteczności czynności, śledzeniem aktywów, obowiązkami i odpowiedzialnością członków zarządu, sprzedażą spółki jako działającego przedsiębiorstwa w ramach postępowania w trybie przygotowanej likwidacji, przesłanką wszczęcia postępowania upadłościowego, specjalnymi zasadami postępowania w przypadku stwierdzenia niewypłacalności mikroprzedsiębiorstw i małych przedsiębiorstw, kolejnością spłacania wierzytelności i komitetami wierzycieli.

2.3.

Zauważono, że w ramach istniejących krajowych przepisów prawa upadłościowego w państwach członkowskich istnieją znaczne różnice pod względem czasu potrzebnego do likwidacji przedsiębiorstwa oraz kwotą, którą można ostatecznie odzyskać. W niektórych państwach członkowskich prowadzi to do długotrwałych postępowań upadłościowych i niskiej średniej wysokości odzyskanej kwoty w przypadku likwidacji. Zdaniem Komisji Europejskiej stanowi to przeszkodę dla powstania unii rynków kapitałowych i dla inwestycji transgranicznych w UE.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

EKES z aprobatą przyjmuje propozycję Komisji dotyczącą większej przejrzystości i dostępności informacji na temat przepisów prawa upadłościowego i postępowań upadłościowych w wymiarze transgranicznym. EKES jest jednak zdania, że propozycja ta stanowi jedynie pierwszy krok w kierunku osiągnięcia konwergencji zasad postępowania w przypadku stwierdzenia niewypłacalności w państwach członkowskich UE. EKES z zadowoleniem przyjąłby także propozycje rozwiązania nierozstrzygniętej kwestii niewypłacalności osób fizycznych.

3.2.

EKES podkreśla, że odpowiednio opracowane zasady postępowania w przypadku stwierdzenia niewypłacalności powinny pomóc rentownym przedsiębiorstwom w utrzymaniu działalności i uniknięciu przedwczesnej likwidacji. Powinny również zniechęcać pożyczkodawców do udzielania pożyczek wysokiego ryzyka, a kadrę zarządzającą i udziałowców do korzystania z takich pożyczek oraz podejmowania innych lekkomyślnych decyzji finansowych (5). Przedsiębiorstwo doświadczające trudności w wyniku tymczasowego pogorszenia koniunktury gospodarczej lub błędnej decyzji może jeszcze uda się uratować, jeżeli sytuacja gospodarcza się poprawi lub przedsiębiorstwo podejmie działania naprawcze. Gdy tak się dzieje, korzyści odnoszą wszystkie zainteresowane strony. Wierzyciele mogą odzyskać większą część swojej inwestycji, więcej pracowników zachowuje pracę, a sieć dostawców i klientów zostaje zachowana.

3.3.

W tym kontekście EKES wskazuje na badania, z których wynika, że skuteczne reformy praw wierzycieli wiążą się z niższymi kosztami pożyczek, większym dostępem do pożyczek, łatwiejszym odzyskiwaniem należności przez wierzycieli i skuteczniejszą ochroną miejsc pracy (6). Należy również zwiększyć prawa komitetu wierzycieli do partycypacji wraz z możliwością ewentualnego udziału przedstawiciela pracowników. Jeżeli po zakończeniu postępowania upadłościowego wierzyciele odzyskają większość swojej inwestycji, będą mogli dalej inwestować w przedsiębiorstwa i zwiększać dostęp przedsiębiorstw do pożyczek. Podobnie jeżeli zasady dotyczące upadłości przewidują bezwzględne pierwszeństwo wierzytelności, zabezpieczeni wierzyciele mogą nadal udzielać pożyczek, a system postępowań upadłościowych przyczynia się do zaufania (7).

3.4.

EKES uważa, że reformy dotyczące niewypłacalności, które mają na celu zachęcanie do restrukturyzacji zadłużenia i reorganizacji wewnętrznej, przyczyniają się do utrzymania miejsc pracy i zmniejszają zarówno odsetek upadających małych i średnich przedsiębiorstw, jak i odsetek likwidacji przedsiębiorstw przynoszących zyski.

3.5.

Znaczne rozbieżności w krajowych przepisach dotyczących niewypłacalności często wskazuje się – podobnie jak przepisy podatkowe – jako przeszkodę dla inwestycji transgranicznych. EKES uważa, że większy stopień zbieżności przepisów dotyczących niewypłacalności przyczyniłby się do lepszego funkcjonowania rynków kapitałowych, ułatwiając tym samym inwestycje w całej UE. Jednakże wniosek nie harmonizuje kluczowych aspektów prawa upadłościowego, takich jak definicja podstaw niewypłacalności i kolejności spłacania wierzytelności, a oba te elementy są kluczowe dla zwiększenia skuteczności i ograniczenia obecnej fragmentacji krajowych przepisów prawa upadłościowego. Nie jest to dobry znak, jeśli chodzi o osiągnięcie bardzo potrzebnego, lecz ambitnego celu dotyczącego unii rynków kapitałowych.

3.6.

EKES podkreśla jednak swoje niezachwiane poparcie dla większego otwarcia rynku kapitałowego w całej UE, co zapewni przedsiębiorstwom szerszy dostęp do inwestycji, i zgadza się z ustaleniami Komisji i Banku Światowego (8), że wzrost stopy odzyskiwania aktywów w kontekście większej skuteczności prawa upadłościowego i praw wierzycieli (ICR) zwiększa dostęp do pożyczek dla przedsiębiorstw europejskich.

4.   Uwagi szczegółowe

4.1.

EKES przyznaje, że postępowania upadłościowe różnią się znacznie w zależności od państwa członkowskiego – w niektórych krajach preferuje się podejście typu „dłużnik sprawujący zarząd własny”, podejście skupione na prawach wierzyciela bądź też podejście, w którym priorytetem jest zatrudnienie i przepisy prawa pracy. Prowadzi to do różnych preferencji w kwestii likwidacji przedsiębiorstw, kolejności zaspokajania wierzytelności oraz roli członków zarządu, zarządców i sądów. Przy opracowywaniu polityki należy również uwzględnić różnice między udziałowcami a wierzycielami – podczas gdy dla tych pierwszych bardziej istotne są narzędzia zapobiegawcze i usprawniające, dla tych drugich ważniejsza jest dostępność narzędzi restrukturyzacyjnych. EKES uważa, że propozycje Komisji stanowią pierwszy krok ku konwergencji w całej UE, ale nadal nie doprowadzą do skutecznej harmonizacji i nie rozwiązują nierozstrzygniętej kwestii niewypłacalności osób fizycznych.

4.2.

EKES popiera pogląd Komisji, że krajowe przepisy dotyczące niewypłacalności są kluczowym czynnikiem dla inwestorów zagranicznych. EKES zwraca jednak uwagę, że liczba upadłości, w przypadku których doszło do transgranicznego udzielenia pożyczki, nie przekracza 20 % wszystkich przypadków, a z danych dotyczących krajów grupy G-20 wynika, że skuteczny system praw zwiększa poziom bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) jedynie o 2–3 % PKB. Ponadto znaczna część BIZ wynika raczej z połączeń i przejęć istniejących przedsiębiorstw niż z inwestycji w nowe.

4.3.

W związku z tym EKES przestrzega, by nie oczekiwać zbyt wiele od wpływu konwergencji przepisów dotyczących niewypłacalności na inwestycje. EKES dostrzega jednak, że zapewnienie skutecznego systemu praw wierzycieli i większej przejrzystości w zakresie przepisów dotyczących niewypłacalności dla wszystkich potencjalnych inwestorów oraz równej informacji o sytuacji prawnej może mieć pozytywny wpływ na inwestycje zagraniczne. Pewność co do zasad dotyczących praw wierzycieli i dłużników oraz większa harmonizacja procedur usuwania zabezpieczeń w państwach członkowskich zmniejszy ryzyko i będzie dodatkowym bodźcem dla inwestycji transgranicznych i handlu wewnętrznego.

4.4.

EKES uważa ponadto, że bardzo ważne jest zapewnienie inwestorom informacji i przejrzystości w kwestiach związanych z pozwami o stwierdzenie bezskuteczności czynności, śledzeniem aktywów, obowiązkami i odpowiedzialnością członków zarządu, sprzedażą spółki jako działającego przedsiębiorstwa w ramach postępowania w trybie przygotowanej likwidacji, przesłanką wszczęcia postępowania upadłościowego, specjalnymi zasadami postępowania w przypadku stwierdzenia niewypłacalności mikroprzedsiębiorstw i małych przedsiębiorstw, kolejnością spłacania wierzytelności i komitetami wierzycieli.

4.5.

EKES z aprobatą przyjmuje również fakt, że we wniosku wprowadza się specjalną procedurę ułatwiającą i przyspieszającą likwidację mikroprzedsiębiorstw, która umożliwia bardziej racjonalne pod względem kosztów postępowanie upadłościowe w przypadku tych przedsiębiorstw. Rozwiązania te wspierają również uporządkowaną likwidację mikroprzedsiębiorstw, które nie posiadają aktywów, rozwiązując problem polegający na tym, że niektóre państwa członkowskie odmawiają dostępu do postępowania upadłościowego, jeżeli przewidywana wysokość odzyskanej kwoty jest niższa od kosztów sądowych. EKES podkreśla, że dotyczy to około 90 % upadłości w UE, i dlatego uważa tę procedurę za bardzo istotną.

4.6.

Jednak chociaż EKES popiera wprowadzenie tej specjalnej procedury, ostrzega, że wymogi związane z wykonywaniem tych zadań przez sądy krajowe, zgodnie z art. 12ff dyrektywy, mogą prowadzić do nadmiernego obciążenia krajowych systemów sądowych, jeżeli staną się odpowiedzialne za ocenę, czy mikroprzedsiębiorstwo jest rzeczywiście niewypłacalne, oraz za przeprowadzanie niezbędnych długotrwałych postępowań. W ocenie Komitetu częściowo utrudniłoby to osiągnięcie celu proponowanych przepisów. W poprzednich opiniach (9) EKES stwierdził, że systematyczne korzystanie z organu sądowego nie jest najlepszym rozwiązaniem, i zalecił powołanie nowych organów, które przejęłyby to zadanie. Skuteczny udział niezależnych zarządców okazał się korzystny zwłaszcza dla słabo zorganizowanych mikroprzedsiębiorców w uproszczonym postępowaniu likwidacyjnym i EKES jest zdania, że należy aktywnie rozważyć angażowanie zarządców (10).

4.7.

EKES zaleca ponadto, by w wypadku prawnie uzasadnionego interesu zarządcy mieli bezpośredni i szybki dostęp do krajowych rejestrów aktywów, niezależnie od państwa członkowskiego, w którym ich powołano. EKES zwraca również uwagę, że takie rejestry nie powstały jeszcze we wszystkich państwach członkowskich, i wzywa odpowiednie organy do szybkiego zaradzenia tej sytuacji.

4.8.

Ponieważ zwiększy to skuteczność, EKES z aprobatą przyjmuje propozycję dotyczącą postępowania w trybie przygotowanej likwidacji, w ramach którego sprzedaż przedsiębiorstwa dłużnika (lub jego części) przygotowuje się i negocjuje przed formalnym wszczęciem postępowania upadłościowego. Umożliwia to przeprowadzenie sprzedaży i uzyskanie wpływów w krótkim czasie po wszczęciu formalnego postępowania upadłościowego mającego na celu likwidację przedsiębiorstwa. EKES ostrzega jednak przed przyjęciem zawartej w art. 27 propozycji, aby zobowiązać kontrahentów, np. dostawców przedsiębiorstwa, wobec którego wszczęto postępowanie upadłościowe, do podpisywania umów niewykonanych, które są następnie cedowane na nabywcę przedsiębiorstwa, bez zgody kontrahenta. Takie działanie w sposób sztuczny wiąże ich z partnerem, którego nigdy nie wybrali ani nie sprawdzili, i ogranicza ich swobodę prowadzenia działalności gospodarczej. Dotyczy to tym bardziej pracowników, których wolności wyboru zawodu nie może naruszać przymusowa zmiana pracodawcy. EKES wzywa zatem Komisję, Parlament i Radę do zmiany tej propozycji. Ponadto w postępowaniu w trybie przygotowanej likwidacji trzeba zwiększyć możliwość udziału i kontroli przez komitet wierzycieli.

4.9.

EKES zwraca również uwagę na to, że w dyrektywie nie poruszono kwestii konwergencji w zakresie kolejności spłacania wierzytelności ani nie zawarto definicji podstaw niewypłacalności. Ponieważ elementy te są kluczowe dla zharmonizowanego postępowania upadłościowego, EKES wyraża głębokie ubolewanie, że Komisja nie podjęła dalszych działań w tym zakresie.

4.10.

Podobnie chociaż w komunikacie w sprawie dyrektywy twierdzono inaczej, we wniosku nie uwzględniono w wystarczającym stopniu przesłanek wszczęcia postępowania upadłościowego. We wniosku stwierdzono, że dwie zwyczajowe przesłanki wszczęcia standardowego postępowania upadłościowego w państwach członkowskich to test niewypłacalności i test bilansowy.

4.11.

W celu uproszczenia postępowania upadłościowego, co EKES zasadniczo popiera, w dyrektywie zaproponowano, aby niezdolność do spłaty długów w miarę ich zapadania stanowiła kryterium wszczęcia uproszczonego postępowania likwidacyjnego. Zamiast przedstawić wytyczne dotyczące sposobu określenia konkretnych warunków, w jakich kryterium to jest spełnione, we wniosku zwrócono się do państw członkowskich o samodzielne zdefiniowanie tej kwestii i nie wykorzystano możliwości zapewnienia spójności w całej UE.

4.12.

EKES zauważa również, że banki są zazwyczaj podstawowymi pośrednikami finansowymi i mają zasadnicze znaczenie dla stabilności systemu finansowego. Kredyty zagrożone obniżają rentowność i mogą szkodzić wypłacalności banków. Zasady dotyczące niewypłacalności oraz praw wierzycieli/dłużników (ICR) są jednym z uzupełniających narzędzi, którymi dysponują decydenci i które służą ograniczeniu wzrostu liczby kredytów zagrożonych i pomagają w rozwiązywaniu tego problemu, gdy poziom takich kredytów stanie się zbyt wysoki. Z analizy na poziomie przedsiębiorstw wynika, że reformy zasad postępowania w przypadku stwierdzenia niewypłacalności, które zmniejszają bariery dla restrukturyzacji przedsiębiorstw i osobiste koszty związane z niepowodzeniem w działalności gospodarczej, mogą zmniejszyć udział kapitału utopionego w tzw. firmach zombie. Korzyści te częściowo uzyskuje się dzięki restrukturyzacji przedsiębiorstw o słabych wynikach, co z kolei powoduje przenoszenie kapitału do bardziej produktywnych przedsiębiorstw.

4.13.

EKES zaleca ponadto, aby Komisja regularnie publikowała dane statystyczne dotyczące przypadków niewypłacalności na podstawie odpowiedniego rozporządzenia w sprawie postępowania upadłościowego, tak aby można było okresowo oceniać skuteczność ustanowionego systemu.

---

(1)  Bank Światowy, Resolving Insolvency, dostęp: 3 stycznia 2023 r.

(2)  The World Bank, Principles for Effective Insolvency and Creditor/debtor Regimes, wydanie zmienione 2021, zasady c6.1 i c19.6.

(3)  Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzenia długów i zakazów prowadzenia działalności oraz w sprawie środków zwiększających skuteczność postępowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów, a także zmieniająca dyrektywę (UE) 2017/1132 (dyrektywa o restrukturyzacji i upadłości) (Dz.U. L 172 z 26.6.2019, s. 18).

(4)  Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/848 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie postępowania upadłościowego (Dz.U. L 141 z 5.6.2015, s. 19).

(5)  Bank Światowy, Resolving Insolvency, dostęp: 3 stycznia 2023 r.

(6)  Bank Światowy, Resolving Insolvency, dostęp: 3 stycznia 2023 r.

(7)  Bank Światowy, Resolving Insolvency, dostęp: 3 stycznia 2023 r.

(8)  How Insolvency and Creditor/Debtor Regimes Can Help Address Nonperforming Loans – EFI Note-Finance. Waszyngton, DC: Bank Światowy.

(9)  W tym w opinii EKES-u dotyczącej niewypłacalności przedsiębiorstw (Dz.U. C 209 z 30.6.2017, s. 21).

(10)  The World Bank, Principles for Effective Insolvency and Creditor/debtor Regimes, wydanie zmienione 2021, zasady c6.1 i c19.6.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

„Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie Rady (WE) nr 6/2002 w sprawie wzorów wspólnotowych i uchylającego rozporządzenie Komisji (WE) nr 2246/2002”

(COM(2022) 666 final – 2022/0391 (COD))

„Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie prawnej ochrony wzorów” (wersja przekształcona)

(COM(2022) 667 final – 2022/0392 (COD))

(2023/C 184/07)

Sprawozdawca:

Ferre WYCKMANS

Wniosek o konsultację	a) Rada, 21.12.2022 b) Parlament Europejski, 12.12.2022 Rada, 21.12.2022
Podstawa prawna	a) Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej b) Art. 114 i 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia na sesji plenarnej	22.3.2023
Sesja plenarna nr	577
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	148/0/3

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) uważa, że skuteczny system ochrony wzorów jest korzystny dla konsumentów i ogółu społeczeństwa, gdyż zachęca do uczciwej konkurencji i uczciwych praktyk handlowych. Przyczynia się również do rozwoju gospodarczego, pobudzając kreatywność w przemyśle oraz w zakresie produktów, działalności handlowej i eksportu.

1.2.

Aby wzór mógł być objęty ochroną prawną, w większości państw członkowskich musi zostać zarejestrowany w krajowym urzędzie ds. własności przemysłowej. W zależności od ustawodawstwa krajowego i rodzaju wzoru może on być również chroniony prawem autorskim jako niezarejestrowany wzór lub dzieło sztuki. W niektórych państwach członkowskich ochrona jako wzoru przemysłowego oraz ochrona przez prawo autorskie kumulują się, a w innych – wzajemnie się wykluczają. W pewnych okolicznościach wzór może kwalifikować się również do ochrony na mocy prawa nieuczciwej konkurencji, lecz warunki ochrony i zakres istniejących praw oraz środków prawnych mogą się znacznie różnić.

1.3.

EKES sądzi, że by wesprzeć odbudowę i odporność Unii, a także zachęcić do innowacji i konkurencyjności, konieczne jest dostosowanie ram prawnych dotyczących wzorów do epoki cyfrowej. Zgadza się z nową definicją wzoru zawartą we wniosku dotyczącym dyrektywy. Nabiera ona znaczenia w świetle postępu technologicznego, gdyż pojęcie produktu rozszerzono na wzory technologiczne, które nie są zawarte w przedmiotach materialnych.

1.4.

EKES popiera również ograniczenie ochrony do takich cech postaci produktu, które w widoczny sposób są przedstawione w zgłoszeniu, ponieważ zwiększa to pewność prawną ochrony.

1.5.

EKES pozytywnie ocenia to, że we wniosku dotyczącym rozporządzenia przyjęto rozwiązanie przedstawione przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku w sprawie „Acacia” z dnia 20 grudnia 2017 r. (1), w którym wyjaśnił on wykładnię pojęcia „klauzuli naprawy”, tym bardziej, że zwiększa to ochronę konsumenta.

1.6.

EKES uważa natomiast, że połączenie opłaty za publikację z opłatą za rejestrację nie obniży całkowitej kwoty należnych opłat, ponieważ zgodnie z propozycją znacznie wzrastają koszty odnowienia. Ten środek nie jest zatem tak korzystny dla MŚP i poszczególnych twórców, jak się stwierdza w dokumencie. EKES życzy sobie, by przewidziano niższe opłaty dla MŚP oraz poszczególnych twórców, w stosownych przypadkach – proporcjonalnie do ich obrotów.

1.7.

Zdaniem EKES-u uproszczenie wynikające ze zniesienia wymogu „tej samej klasy” jest konieczne, lecz niewystarczające, gdyż należy jeszcze zwiększyć łatwość korzystania z systemów zgłaszania wzorów, proponowanych na stronach internetowych krajowych urzędów ds. ochrony własności przemysłowej oraz Urzędu Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO, dalej: Urząd). Aby sprostać temu wyzwaniu, urzędy mogłyby zwrócić się do rzeczników patentowych i tym samym ułatwić MŚP i poszczególnym twórcom ochronę ich wzorów.

1.8.

EKES sądzi, że niewłaściwe jest wykorzystywanie art. 290 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) do opracowywania przepisów dotyczących sporów i odwołań od decyzji Urzędu, ponieważ akt delegowany ma na celu jedynie uzupełnienie aktu podstawowego i musi odnosić się wyłącznie do elementów innych niż istotne. Przepisy, których przyjęcie w drodze aktu delegowanego przewiduje się we wniosku dotyczącym rozporządzenia, odnoszą się do praw zapisanych w tytule VI Karty praw podstawowych Unii Europejskiej dotyczącym wymiaru sprawiedliwości, w tym w szczególności art. 47 w sprawie prawa do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu. Nie można ich zatem uznać za elementy inne niż istotne.

1.9.

EKES zaleca, by przepisy te ustanowiono w samym rozporządzeniu.

2.   Kontekst

2.1.

W prawie pozytywnym dyrektywa 98/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (2) (dalej: „dyrektywa”) częściowo zharmonizowała ustawodawstwa państw członkowskich dotyczące wzorów, a rozporządzenie Rady (WE) nr 6/2002 (3) (dalej: „rozporządzenie”) ustanowiło system ochrony jednolitych praw o takim samym skutku w całej Unii odnośnie do zarejestrowanych i niezarejestrowanych wzorów wspólnotowych, pod warunkiem że te ostatnie spełniają warunki ochrony, czyli są nowe i mają indywidualny charakter. W przypadku braku rejestracji właściciel może mieć trudności z udowodnieniem istnienia prawa do wzoru. Ponadto okres ochrony jest ograniczony do trzech lat, a zakres przyznanych praw jest mniejszy.

2.2.

Rozporządzenie zostało zmienione w 2006 r., by nadać skuteczność przystąpieniu UE do haskiego systemu rejestracji międzynarodowej, co miało na celu stworzenie jednolitej, prostej, mało kosztownej i scentralizowanej procedury rejestracji wzorów w Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO).

2.3.

W rozporządzeniu wyłącza się części zamienne z zakresu ochrony wzorów wspólnotowych, gdyż nie udało się osiągnąć porozumienia w tej sprawie podczas prac nad sporządzeniem dyrektywy. W obliczu braku poparcia ze strony Rady Komisja wycofała swój wniosek dotyczący zmiany dyrektywy w 2014 r.

2.4.

Omawiany wniosek jest następstwem tego niepowodzenia i wynika z wpisującego się w kontynuację reformy prawa znaków towarowych komunikatu Komisji z dnia 25 listopada 2020 r. pt. „Pełne wykorzystanie potencjału innowacyjnego UE – Plan działania w zakresie własności intelektualnej wspierający odbudowę i odporność UE”. Jego celem jest lepsze dostosowanie się do epoki cyfrowej, zwiększenie dostępności i skuteczności dla poszczególnych twórców, MŚP i przemysłu, zmniejszenie kosztów i złożoności, a także zwiększenie pewności prawa systemu ochrony.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

Wzór przemysłowy składa się z elementów ozdobnych danego przedmiotu. Może być trój- lub dwuwymiarowy. Udany wzór łączy harmonijnie funkcję i formę. Bez względu na to, czy chodzi o stoły czy o telefony, wzór sprawia, że przedmiot jest atrakcyjny bądź preferowany spośród innych.

3.2.

Wzór przemysłowy ma zastosowanie do różnych produktów przemysłowych i rzemieślniczych, takich jak przyrządy techniczne lub medyczne, zegarki, biżuteria, dobra luksusowe, artykuły gospodarstwa domowego, urządzenia elektryczne, pojazdy, konstrukcje architektoniczne, wyroby włókiennicze, sprzęt rekreacyjny itp.

3.3.

Czyniąc przedmiot atrakcyjnym i zwiększając jego zniewalającą moc, wzór przemysłowy podnosi wartość rynkową produktu. Ochrona wzoru przyczynia się zatem do zapewnienia zwrotu z inwestycji.

3.3.1.

EKES uważa, że skuteczny system ochrony jest zatem korzystny dla konsumentów i ogółu społeczeństwa, gdyż zachęca do uczciwej konkurencji i uczciwych praktyk handlowych.

3.3.2.

Sprzyja również rozwojowi gospodarczemu, pobudzając kreatywność przemysłu i produkcji przemysłowej, a także rozwojowi działalności handlowej i eksportu.

3.4.

Aby wzór mógł być objęty ochroną prawną, w większości państw członkowskich musi zostać zarejestrowany w krajowym urzędzie ds. własności przemysłowej. W zależności od ustawodawstwa krajowego i rodzaju wzoru może on być również chroniony prawem autorskim jako niezarejestrowany wzór lub dzieło sztuki.

3.5.

W niektórych państwach członkowskich ochrona jako wzoru przemysłowego oraz ochrona przez prawo autorskie kumulują się, a w innych – wzajemnie się wykluczają. Wzór może kwalifikować się również do ochrony na mocy prawa nieuczciwej konkurencji, lecz warunki ochrony i zakres istniejących praw oraz środków prawnych mogą się różnić.

3.6.

Mając na uwadze dążenie Unii do pobudzenia odbudowy, zwiększenia odporności oraz wspierania innowacji i konkurencyjności, EKES sądzi, że niezbędne jest dostosowanie ram prawnych dotyczących wzorów do epoki cyfrowej. Popiera nową proponowaną definicję, ponieważ jest ona odpowiednia w świetle postępu technologicznego i zarazem rozszerza pojęcie produktu na wzory technologiczne, które nie są zawarte w przedmiotach materialnych.

3.7.

EKES pochwala również zwiększenie pewności prawa poprzez ograniczenie ochrony do cech postaci produktu, które są w widoczny sposób przedstawione w zgłoszeniu wzoru do rejestracji.

3.8.

Popiera również dostosowanie zakresu praw wynikających z rejestracji wzoru w taki sposób, aby uwzględnić problemy związane z wdrażaniem technologii drukowania przestrzennego, a także uwzględnienie – na wzór prawa znaków towarowych – prawa właścicieli wzorów do zapobiegania przewożeniu towarów podrobionych przez terytorium Unii lub objęciu ich procedurą celną bez dopuszczenia ich do swobodnego obrotu, tak aby zwalczać podrabianie.

4.   Uwagi szczegółowe

4.1.    Klauzula naprawy i ochrona konsumentów

4.1.1.

Dużo słów przelano na papier odnośnie do ochrony części zamiennych („części składowych produktu złożonego”) przez prawo dotyczące wzorów. Rozporządzenie zapewnia ochronę, lecz towarzyszy jej wyjątek, tzw. „klauzula naprawy” mająca na celu ograniczenie monopolu producentów pojazdu lub sprzętu (zwłaszcza samochodów) na rynku części zamiennych (art. 110). Klauzula naprawy przewiduje, że właściciel wzoru dotyczącego części zamiennej nie może sprawować monopolu ani uniemożliwiać osobie trzeciej wprowadzenia do obrotu części zamiennych przeznaczonych do naprawy danego produktu i przywrócenia jego pierwotnego wyglądu.

4.1.2.

Producent złożonego produktu końcowego (samochodu, zegarka, telefonu komórkowego itp.) często kontroluje cały łańcuch produkcji. Może zatem osiągnąć z tego podwójny zysk, na początku na rynku sprzedaży produktu gotowego, a następnie – na rynku sprzedaży części zamiennych.

4.1.3.

Według ekonomii behawioralnej większość konsumentów dokonuje wyboru na podstawie ceny sprzedaży produktu pierwotnego, nie zwracając uwagi na cenę sprzedaży usług serwisowych. Stają się oni zatem zakładnikami początkowej inwestycji i są zmuszeni do zapłacenia ceny, której być może nie zaakceptowaliby w innych okolicznościach.

4.1.4.

EKES zauważa, że ta sytuacja może wywołać problemy związane z prawem konkurencji, gdyż pierwotny producent/zakład montażu będący właścicielem prawa do wzorów ma istotną przewagę konkurencyjną, która może ostatecznie wyrządzić szkodę konsumentom: — klientom – umożliwiając mu stosowanie wysokich cen lub sprzedaży wiązanej, — serwisom naprawczym – opanowując rynek czy też dyktując warunki tym serwisom naprawczym, które zgadza się zaopatrywać, — dostawcom, ponieważ może im on zakazać zaopatrywania niezależnych serwisów naprawczych lub zakazać niezależnym dostawcom kopiowania części, by zaopatrywać rynek napraw.

4.1.5.

Aby uniknąć monopolizacji rynków wtórnych, prawodawca europejski postanowił ograniczyć prawa, które można uzyskać odnośnie do części zamiennych. — Pierwsze ograniczenie jest czasami nazywane wyjątkiem dotyczącym „ściśle dopasowanych” części (ang. „must match”) (art. 8 ust. 2). Nie można objąć ochroną wyglądu zewnętrznego produktu niezbędnego do połączenia z innym produktem. — Drugie ograniczenie dotyczy ochrony niewidocznych części.

4.1.6.

Zgłoszenie wzoru nie może chronić części, która nie jest widoczna podczas normalnego użytkowania produktu (art. 4 ust. 2). Dotyczy to na przykład: — mechanizmu znajdującego się w zegarkach, — wnętrza większości silników znajdujących się w elektrycznym sprzęcie gospodarstwa domowego, — silnika samochodu (uznanego za niewidoczny podczas normalnego użytkowania pojazdu, nawet jeśli można go z łatwością zobaczyć, podnosząc maskę).

4.1.7.

Chronione mogą być zatem te części zamienne, które nie zawierają żadnego mechanizmu wzajemnego połączenia i które są widoczne. Dlatego też na mocy rozporządzenia możliwa jest ochrona wielu części. Tytułem przykładu w przypadku samochodu są to: — reflektory, — błotniki, — maska i drzwi (lecz nie zawiasy), — kierownica.

4.1.8.

Każdy konkurencyjny producent części zamiennych może zatem powielić produkt, którego nie chroni zgłoszenie wzoru, i dostarczyć go na rynek napraw.

4.1.9.

Zastosowanie tych przepisów wzbudziło jednak wątpliwości. Dlatego też EKES z zadowoleniem przyjmuje, że we wniosku dotyczącym rozporządzenia uwzględniono rozwiązanie zaproponowane przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku w sprawie „Acacia” z dnia 20 grudnia 2017 r., w którym wyjaśniono wykładnię pojęcia „klauzuli naprawy”.

4.1.10.

EKES zwraca uwagę, że sąd apelacyjny w Paryżu zastosował to rozwiązanie w praktyce w przypadku obręczy sprzedawanych w sklepie internetowym w swym orzeczeniu z dnia 11 września 2018 r. w sprawie nr 2017/01589. Sprzedawca nie mógł skutecznie powołać się na „klauzulę naprawy”, ponieważ obręcze były oferowane „w celu dostosowania pojazdu do potrzeb estetycznych klienta” oraz „tuningu”. Sporne obręcze zostały zatem uznane za naruszające prawo, a sprzedawca został ukarany za podrabianie wzorów.

4.1.11.

Niektóre państwa członkowskie zliberalizowały rynek części zamiennych. Francuska ustawa o klimacie i odporności nr 2021-1104 z dnia 22 sierpnia 2021 r. otwiera rynek sprzedaży niektórych części samochodowych od dnia 1 stycznia 2023 r.

4.1.12.

Ma to na celu obniżenie cen na tym rynku. W latach 2019–2020 wzrosły one średnio o 8 %, głównie ze względu na coraz większą złożoność techniczną różnych części, takich jak silniki lusterek elektrycznych, czujniki zainstalowane w szybach przednich itp. W państwach o najbardziej liberalnym podejściu w tym zakresie ten sektor nie jest wysoko rozwinięty w przeciwieństwie do Niemiec – kraju potężnych producentów samochodów – gdzie rynek jest już bardziej otwarty. We Francji od dnia 1 stycznia 2023 r. producenci sprzętu – niezależnie od tego, czy chodzi o oryginalny sprzęt, czyli czy uczestniczyli w montażu nowego pojazdu, czy też są niezależni – mogą sprzedawać szyby. Producenci sprzętu, którzy uczestniczyli w oryginalnej instalacji innych widocznych części zamiennych (części optycznych, lusterek itp.), będą zatem mogli sprzedawać części jako producenci.

4.2.    Koszt ochrony wzorów

4.2.1.

EUIPO dysponuje internetowym systemem zgłaszania wzorów, w którym wskazano, że obecny koszt wynosi od 350 EUR wzwyż. EKES przypomina, że zarejestrowany wzór wspólnotowy zachowuje ważność przez początkowy okres 5 lat począwszy od daty zgłoszenia i że może być przedłużany co 5 lat przez okres nie dłuższy niż 25 lat.

4.2.2.

Do kosztów zgłoszenia dochodzą trzy rodzaje opłat: — opłata za rejestrację w wysokości 230 EUR, która może zostać podwyższona o dodatkową opłatę za rejestrację w wysokości 115 EUR za 2–10 dodatkowych rejestracji oraz o 50 EUR za więcej niż 10 rejestracji, — opłata za publikację w wysokości 120 EUR, która może wzrosnąć o 60 EUR za 2–10 dodatkowych publikacji oraz o 30 EUR za więcej niż 10 publikacji, — opłata za odroczenie publikacji w wysokości 40 EUR, która może wzrosnąć o 20 EUR za 2–10 wzorów i o 10 EUR powyżej 10 wzorów.

4.2.3.

Wysokość należnych opłat zależy od dwóch czynników: — liczby wzorów będących przedmiotem wniosku, — odroczenia lub nieodroczenia publikacji wzoru.

4.2.4.

Ich struktura odpowiada następującemu modelowi: — opłata podstawowa za pojedynczy wzór lub za pierwszy wzór w zgłoszeniu zbiorowym, — niższa opłata od drugiego do dziesiątego wzoru, — jeszcze niższa opłata począwszy od jedenastego wzoru.

4.2.5.

Wniosek dotyczący rozporządzenia przewiduje obniżenie do 70 EUR kosztów pierwszego odnowienia (po 5 latach) oraz ich zwiększenie do 140 EUR w przypadku drugiego odnowienia (po 10 latach), do 280 EUR w przypadku trzeciego odnowienia (po 15 latach) i do 560 EUR w przypadku czwartego odnowienia (po 20 latach). Suma opłat za pierwsze dwa odnowienia odpowiada opłatom w obecnej wysokości, czyli łącznie 210 EUR, lecz kolejne opłaty za odnowienie znacznie wzrastają.

4.2.6.

Ta propozycja nie wydaje się tak korzystna dla MŚP i poszczególnych twórców, jak się stwierdza w dokumencie. W związku z tym EKES wzywa do obniżenia kwot dla MŚP i poszczególnych twórców, w stosownych przypadkach – proporcjonalnie do ich obrotów.

4.2.7.

Ponadto EKES jest zdania, że zmiana struktury opłat polegająca na łączeniu opłat za publikację i rejestrację nie pozwoli na obniżenie całkowitych kosztów opłat.

4.3.    Zniesienie wymogu „tej samej klasy”

4.3.1.

Nawet jeśli zgłoszenie może dotyczyć kilku wzorów, muszą one koniecznie być zawarte lub zastosowane w produktach należących do tej samej klasy zgodnie z wymogiem tzw. „tej samej klasy”. Te klasy zostały ujęte w wykazie zwanym „klasyfikacją lokarneńską”.

4.3.2.

Zgodnie z art. 2 ust. 1 porozumienia z Locarno klasyfikacja lokarneńska „ma charakter wyłącznie administracyjny” i obejmuje: — wykaz klas i podklas, — alfabetyczny wykaz towarów, w których znalazły zastosowanie wzory przemysłowe, ze wskazaniem na klasy i podklasy, do których należą, — objaśnienia.

4.3.3.

Przewidziane we wniosku dotyczącym rozporządzenia zniesienie wymogu „tej samej klasy” umożliwiłoby przedsiębiorstwom dokonywanie większej liczby zgłoszeń zbiorowych wzorów poprzez połączenie kilku wzorów w jednym zgłoszeniu, bez konieczności spełnienia warunku, że produkty te muszą należeć do tej samej klasy lokarneńskiej. Celem jest zachęcenie MŚP i poszczególnych twórców do zgłaszania wzorów w celu ich ochrony.

4.3.4.

Zdaniem EKES-u uproszczenie wynikające ze zniesienia wymogu „tej samej klasy” jest konieczne, lecz niewystarczające, gdyż należy jeszcze zwiększyć łatwość korzystania z systemów zgłaszania wzorów, proponowanych na stronach internetowych krajowych urzędów ds. ochrony własności przemysłowej oraz EUIPO.

4.3.5.

Aby sprostać temu wyzwaniu i tym samym ułatwić MŚP i poszczególnym twórcom ochronę ich wzorów, urzędy mogłyby korzystać z wiedzy fachowej rzeczników patentowych.

4.3.6.

Rzecznicy patentowi będą oczywiście nadal wspierać właścicieli praw w korzystaniu z ich wzorów i reprezentować ich w sporach.

4.4.    Przekazanie uprawnień i przyjęcie aktów delegowanych

4.4.1.

Wniosek dotyczący rozporządzenia przewiduje, że przepisy dotyczące sporów w dziedzinie prawa wzorów zostaną przyjęte w aktach delegowanych. Dotyczy to: — wycofania i zmiany wzoru (art. 47a i 47b), — postępowania o unieważnienie (art. 53a), — postępowania odwoławczego od decyzji Urzędu (art. 55a), — postępowania ustnego przed Izbą Odwoławczą Urzędu (art. 64a), — postępowania dowodowego (art. 65a), — zawiadomienia o decyzjach i wezwaniach (art. 66a), — procedury przekazywania informacji Urzędowi (art. 66d), — sposobu obliczania i długości terminu postępowania (art. 66f), — podjęcia przed Urzędem postępowania (art. 67c), — pełnomocnictwa zawodowego w Urzędzie w przypadku sporu (art. 78a), — wnoszenia opłat i należności (art. 106aa).

4.4.2.

EKES jest zdania, że niewłaściwe jest wykorzystywanie art. 290 TFUE do opracowywania przepisów dotyczących sporów i odwołań od decyzji Urzędu, ponieważ akt delegowany ma na celu jedynie uzupełnienie aktu podstawowego i musi odnosić się wyłącznie do elementów innych niż istotne. Przepisy, o których mowa, odnoszą się do praw zapisanych w tytule VI Karty praw podstawowych Unii Europejskiej dotyczącym wymiaru sprawiedliwości, w tym w szczególności art. 47 w sprawie prawa do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu. Nie można ich zatem uznać za elementy aktu podstawowego inne niż istotne.

---

(1)  Sprawy połączone C-397/16 i C-435/16.

(2)  Dyrektywa 98/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 1998 r. w sprawie prawnej ochrony wzorów (Dz.U. L 289 z 28.10.1998, s. 28).

(3)  Rozporządzenie Rady (WE) nr 6/2002 z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie wzorów wspólnotowych (Dz.U. L 3 z 5.1.2002, s. 1).

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady »Sprawozdanie dotyczące prognozy strategicznej z 2022 r. – Powiązanie transformacji ekologicznej i cyfrowej w nowym kontekście geopolitycznym«”

(COM(2022) 289 final)

(2023/C 184/08)

Sprawozdawca:

Angelo PAGLIARA

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 27.10.2022
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	10.3.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	22.3.2023
Sesja plenarna nr	577
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	204/0/3

Wprowadzenie

Sprawozdanie Komisji Europejskiej i niniejsza opinia zostały sporządzone w czasie, gdy trwająca rosyjska napaść zbrojna na Ukrainę pociąga za sobą konsekwencje społeczne, geopolityczne i gospodarcze. Wybory strategiczne Unii Europejskiej dokonywane w tych miesiącach przesądzą o osiągnięciu nie tylko celów związanych z dwojaką transformacją – ekologiczną i cyfrową, lecz również odporności i autonomii strategicznej Unii.

EKES ma świadomość zasadniczej roli zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w rozpoznawaniu i interpretowaniu megatrendów i tym samym wagi włączenia go we wczesne etapy procesu formułowania prognozy strategicznej UE. W związku z tym pragnie w niniejszej opinii wnieść wkład w sprawozdanie dotyczące prognozy strategicznej z 2023 r., które skupi się na strategicznych kierunkach mogących wzmocnić globalną rolę UE.

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES zachęca Komisję do dalszego opracowywania planu prognozy strategicznej i wzywa do większego włączenia Komitetu w ten proces od samego początku. Większe zaangażowanie EKES-u – jako wyraziciela postulatów partnerów społecznych i zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego – poprawiłoby zdolności analityczne i prognostyczne UE oraz przyczyniłoby się do wskazania tendencji i możliwych rozwiązań.

1.2.

EKES życzy sobie, by podejście przyjęte w planie prognozy strategicznej oraz działania Komisji Europejskiej były ukierunkowane na stworzenie nowego modelu rozwoju zachowującego należytą dbałość o zrównoważoność gospodarczą, środowiskową i społeczną.

1.3.

Ze względu na to, że przeprowadzenie dwojakiej transformacji zależy również od woli i postępowania jednostek, EKES zaleca Komisji, by zwróciła też uwagę na obawy społeczeństwa oraz na jego ewentualną niechęć do proponowanych zmian.

1.4.

W sprawozdaniu opisano pożądaną przyszłość i zasoby niezbędne do jej zapewnienia, pomijając wystarczająco dogłębne omówienie ryzyka i zagrożeń. EKES wzywa Komisję do jaśniejszego opisu zagrożeń oraz do przeanalizowania różnych możliwości i scenariuszy w przypadku, gdy wytyczone cele nie zostaną zrealizowane, zwłaszcza odnośnie do dostępności surowców, metali ziem rzadkich, zasobów wodnych i ewentualnych powiązanych z tym kwestii.

1.5.

Aktualne wyzwania geopolityczne będą miały wpływ na systemy dostaw i odporność europejskiego sektora rolno-spożywczego. Niedawne wydarzenia związane z COVID-19 i agresją wojskową Rosji na Ukrainę zakłóciły nasz system dystrybucji i prawdopodobnie w perspektywie krótkoterminowej zdarzy się to ponownie. EKES z zadowoleniem przyjmuje zalecenie dotyczące zmniejszenia zależności UE od przywozu pasz, nawozów i innych środków produkcji i proponuje ustanowienie definicji otwartej strategicznej autonomii mającej zastosowanie do systemów żywnościowych, opartej na produkcji żywności, sile roboczej i uczciwym handlu – z nadrzędnym celem zapewnienia wszystkim obywatelom UE bezpieczeństwa żywnościowego poprzez zdrowe, zrównoważone, odporne i sprawiedliwe dostawy żywności.

1.6.

W sprawozdaniu dotyczącym prognozy strategicznej nie uwzględniono wagi strategicznej mocnego, spójnego i innowacyjnego europejskiego systemu przemysłowego zdolnego tworzyć wysokiej jakości miejsca pracy. EKES apeluje do Komisji Europejskiej o opracowanie konkretnych prognoz dotyczących przyszłości europejskiej polityki przemysłowej i zaleca przyjęcie odpowiedniej polityki gospodarczej, aby wzmocnić długoterminową konkurencyjność i wydajność oraz pobudzić inwestycje publiczne i prywatne w tym zakresie.

1.7.

Agresja wojskowa Rosji na Ukrainę, kryzys energetyczny oraz nowa rzeczywistość gospodarcza i geopolityczna będą miały wpływ na proces zmierzający do dwojakiej transformacji. EKES z zadowoleniem przyjmuje to, z jaką determinacją UE dąży do osiągnięcia swych celów. Jednocześnie wzywa Komisję i Radę do opracowania wszystkich niezbędnych narzędzi w celu wzmocnienia strategicznej autonomii energetycznej i europejskiego systemu przemysłowego oraz wsparcia przedsiębiorstw i pracowników w ramach kontynuacji działań podjętych podczas kryzysu pandemicznego, dzięki przyjęciu instrumentu wzorowanego na modelu SURE.

1.8.

EKES odnosi się pozytywnie do wyraźniejszej wzmianki o wymiarze społecznym i, podobnie jak w opinii z 2021 r., apeluje do Komisji o opracowanie w ramach analizy strategicznej specjalnych narzędzi prognozowania wpływu transformacji na systemy zabezpieczenia społecznego i w rezultacie o zaproponowanie konkretnych środków mających na celu złagodzenie społecznych skutków dwojakiej transformacji.

1.9.

EKES uważa, że aby wzmocnić swą rolę jako partnera na arenie międzynarodowej, UE musi trzymać się swych wartości i kontynuować współpracę z państwami trzecimi, wzmacniając wspólną politykę zewnętrzną, poszukując wspólnych rozwiązań i zapewniając, by nasza współpraca i nasz handel miały korzystny wpływ na prawa gospodarcze i społeczne narodów tych krajów, zwłaszcza w perspektywie długoterminowego zrównoważonego rozwoju.

2.   Uwagi ogólne

2.1.

Rosyjska napaść zbrojna na terytorium Ukrainy oraz jej konsekwencje dla systemu gospodarczego, społecznego i przemysłowego – pod względem technologii, handlu, standardów inwestycyjnych i zmian w strukturze przemysłowej – sprawiają, że jeszcze bardziej konieczne stają się inwestycje w transformację ekologiczną i cyfrową, również w celu osiągnięcia europejskiej autonomii strategicznej. Dlatego też EKES z zadowoleniem przyjmuje rozważania strategiczne nad zależnością między transformacją ekologiczną i cyfrową oraz nad ich zdolnością do wzajemnego wzmacniania się.

2.2.

Kolejne kryzysy – najpierw pandemiczny, a następnie wojenny – zwiększyły w różnych sferach życia potrzebę bezpieczeństwa ze strony ludności pragnącej większej ochrony. W związku z tym podczas realizacji celów dwojakiej transformacji należy zwrócić baczną uwagę na potencjalne negatywne skutki gospodarcze i społeczne, a także konsekwencje we wszystkich innych obszarach, między innymi przewidując odpowiednie instrumenty polityki. EKES podkreśla w tym względzie, że obywatelki i obywatele europejscy, szczególnie najsłabsze grupy, mogą być bardziej niechętni wobec zmian związanych z transformacją, jeżeli będą mieli poczucie, że ucierpieli z powodu jej konsekwencji.

2.3.

Coraz większe zaangażowanie EKES-u – jako wyraziciela postulatów partnerów społecznych i zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego – w formie wkładu w działania podejmowane w cyklu planu prognozy strategicznej zwiększyłoby zdolności analityczne i prognostyczne UE, umożliwiając lepsze rozpoznanie tendencji.

2.4.

EKES rozwija zdolność zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego do prognozowania strategicznego, podejmując działania zarówno wśród swoich członkiń i członków oraz – za ich pośrednictwem – wśród reprezentowanych przez nich organizacji krajowych, jak i w społeczeństwie obywatelskim na poziomie UE za pośrednictwem swej Grupy Łącznikowej, która skupia przedstawicieli największych sieci i organizacji społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu UE. Ułatwia w szczególności dialog i konsultacje ze zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim, podnosi świadomość na temat wagi prognozy strategicznej oraz dostarcza konkretnych narzędzi do jej przeprowadzenia. Usystematyzowany udział reprezentowanego przez EKES zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego zwiększy także możliwości całościowego uwzględnienia w strategicznym planie różnorakich aspektów (przemysłowego, społecznego, gospodarczego, środowiskowego itp.).

2.5.

Z tych wszystkich powodów EKES będzie bardzo chętnie współpracował z Komisją Europejską w ramach cyklu prognozy strategicznej od samego początku tego procesu, tak by był on bardziej partycypacyjny. Przykładem tego jest wysłuchanie, w ramach którego EKES zebrał opinie organizacji społeczeństwa obywatelskiego i ekspertów w celu zastanowienia się nad wyzwaniami i możliwościami, przed którymi stanie UE, dążąc do zrównoważoności pod względem społecznym i gospodarczym. W niniejszej opinii EKES przedstawia uwagi i sugestie dotyczące tych kluczowych aspektów, na których Komisja Europejska powinna się skupić w swoim następnym sprawozdaniu.

2.6.

Biorąc pod uwagę wyzwania i możliwości, przed którymi stanie Europa w nadchodzących dziesięcioleciach, prognoza strategiczna będzie miała coraz większe znaczenie. W związku z tym EKES wzywa Komisję do dalszego dopracowywania planu prognozy strategicznej poprzez zwiększenie zaangażowania EKES-u na etapie analizy i opracowywania sprawozdania.

2.7.

W sprawozdaniu nie uwzględniono w wystarczającym stopniu tego, że przepaść cyfrowa między poszczególnymi regionami europejskimi zagraża realizacji celów dwojakiej transformacji. W kolejnym sprawozdaniu strategicznym należy uwzględnić te różnice oraz ewentualne konsekwencje społeczne i dostępne możliwości.

2.8.

EKES ma świadomość, że technologie cyfrowe mogą pozytywnie wpłynąć na realizację celów klimatycznych, zwiększając również bezpieczeństwo energetyczne, oraz że transformacja ekologiczna może również przekształcić sektor cyfrowy i gospodarkę. W związku z tym z zadowoleniem przyjmuje liczne apele o inwestycje technologiczne i odpowiednie strategie polityczne służące osiągnięciu celów, a także zgadza się z odniesieniem do konieczności przyjęcia środków w zakresie cyberbezpieczeństwa w celu ochrony strategicznych technologii.

2.9.

W sprawozdaniu dotyczącym prognozy strategicznej z 2022 r. zwrócono wielokrotnie uwagę na kwestię zapotrzebowania na energię wynikającego z cyfryzacji oraz na zużycie energii na eksploatację sieci, systemów i urządzeń, które równoważy większa wydajność i zrównoważoność procesów z ich zastosowaniem (rolnictwo, logistyka, przetwarzanie w chmurze itd.). Trafne wydają się przypomnienia o konieczności poprawy efektywności energetycznej sektora oraz o potrzebie odzyskania przez Europę bardziej wiodącej roli w gospodarce o obiegu zamkniętym (od dostępu do surowców, przez gospodarowanie odpadami elektronicznymi po rozwój zaawansowanych technologii cyfrowych).

2.10.

Wskazana byłaby niemniej wyraźniejsza wzmianka o wynikających z transformacji cyfrowej (dematerializacja i zamiana) korzyściach dla zrównoważonego rozwoju i oszczędności energii, co przyczyniłoby się do zwiększenia akceptacji wartości i wpływu procesów głębokich przemian przez obywatelki, obywateli i decydentów politycznych.

2.11.

Pośród zmian związanych z cyfryzacją nie uwzględniono kwestii kryptowalut i walut cyfrowych. Ich coraz większe rozpowszechnienie wiąże się z wszechobecnością procesów cyfryzacji i rozwojem technologii blockchain, której przepływy wymykają się zdolności państw członkowskich do regulacji i tym samym pozostawiają spore pole manewru dla nielegalnej gospodarki. EKES sygnalizuje zatem, że w sprawozdaniu dotyczącym prognozy strategicznej trzeba zamieścić specjalną sekcję dotyczącą interpretacji i analizy wykorzystania kryptowalut i walut cyfrowych, i zachęca Komisję do przyjęcia i wdrożenia jednolitych ram regulacyjnych zgodnie z konkluzjami grupy G-20.

2.12.

EKES docenia prowadzone w sprawozdaniu rozważania nad rolnictwem, gdyż dzięki temu rola polityki europejskiej i jej kluczowe znaczenie dla przyszłego rozwoju stają się – w przeciwieństwie do wielu innych dziedzin – zasadniczym elementem samej prognozy. Inaczej niż w przypadku pozostałych sektorów będących przedmiotem analizy – w sprawozdaniu określono działania, które UE będzie musiała podjąć w dziedzinie rolnictwa, by zapobiec ryzykownemu regresowi.

2.13.

Systemy żywnościowe UE powinny być bardziej zróżnicowane. Należy również wzmocnić siłę roboczą w rolnictwie, zwłaszcza poprzez przyciąganie młodych ludzi i zapewnianie godnych warunków pracy i wynagrodzenia, a polityka handlowa powinna być dostosowana do unijnych norm zrównoważonej gospodarki żywnościowej i do konkurencyjności. Należy też zająć się koncentracją w łańcuchach żywnościowych i własnością finansową, a także przejrzystością rynku, aby zagwarantować, że przyszłe kryzysy nie zostaną spotęgowane nadmierną spekulacją towarową.

2.14.

EKES pragnie podkreślić, że w obecnym kontekście geopolitycznym dostęp do surowców krytycznych ma kapitalne znaczenie nie tylko dla osiągnięcia celów dwojakiej transformacji, lecz przede wszystkim dla utrzymania i wzmocnienia europejskiego systemu przemysłowego, a także dla odporności społecznej, gospodarczej i związanej z zatrudnieniem. W związku z tym Komitet proponuje, by Komisja przeprowadziła bardziej szczegółową analizę z wykorzystaniem odpowiednich narzędzi analitycznych (także z geopolitycznego punktu widzenia) i prognostycznych.

2.15.

EKES podkreśla, że wielokrotnie wspomniane w sprawozdaniu woda i zasoby wodne są nie tylko problemem, lecz również skrywają potencjał, zwłaszcza z punktu widzenia poprawy efektywności wodnej, gospodarowania zasobami i kampanii uświadamiających na rzecz odpowiedzialnej konsumpcji. W szczególności niebieska gospodarka odgrywa znaczącą rolę i wykazuje coraz większy potencjał w unijnej i światowej gospodarce pod względem tworzenia miejsc pracy oraz zapewniania dobrobytu i zdrowia obywateli. Zdaniem EKES-u ważne jest maksymalne wykorzystanie tych możliwości – które obejmują szeroki zakres zarówno tradycyjnych, jak i powstających sektorów i działań – przy jednoczesnym zminimalizowaniu negatywnego wpływu na klimat, różnorodność biologiczną i środowisko.

2.16.

EKES apeluje do Komisji, by w kontekście dwojakiej transformacji większą uwagę poświęciła możliwym zmianom scenariusza wynikającym z wojny w Ukrainie, szczególnie jeśli chodzi o dostawy energii i surowców krytycznych.

2.17.

EKES popiera przypomnienie o konieczności dostosowania polityki europejskiej do nowego modelu gospodarczego, zwiększenia inwestycji w celu poprawy dobrostanu oraz podniesienia konkurencyjności i wydajności europejskiego systemu przemysłowego i gospodarczego. W związku z tym wzywa do opracowania konkretnych prognoz dotyczących przyszłości europejskiej polityki przemysłowej, która ma zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia pełnej strategicznej autonomii.

2.18.

EKES popiera zalecenie dotyczące zwiększenia inwestycji publicznych i prywatnych, aby osiągnąć cele transformacji. Niemniej zwraca uwagę, że europejskie decyzje w dziedzinie gospodarki, a zwłaszcza perspektywy dalszego wzrostu stóp procentowych mogą wywierać negatywny wpływ na inwestycje.

2.19.

EKES z zadowoleniem przyjmuje apel o sprawiedliwą transformację oraz większy nacisk na spójność społeczną i rolę dialogu społecznego niż w poprzednim sprawozdaniu. Sądzi ponadto, że skupienie się na wymiarze społecznym i jakości pracy uczyni je priorytetowymi elementami w programie europejskim, zmieniając obecną hierarchię ważności, w której wciąż mają one drugorzędne znaczenie.

2.20.

EKES docenia fakt, że w sprawozdaniu dotyczącym prognozy strategicznej z 2022 r. zwrócono uwagę na spowodowane dwojaką transformacją zmiany dotyczące rynku pracy oraz warunków ekonomicznych grup społecznych znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji (rodzin, społeczności) oraz że podkreślono potrzebę zapewnienia odpowiednich zasobów do podejmowania działań społecznych. Komitet wzywa również do zwrócenia większej uwagi na kwestie ubóstwa i wykluczenia społecznego.

2.21.

EKES wzywa UE do uwzględnienia starzenia się społeczeństwa i zmian demograficznych, które z jednej strony oznaczają wzrost przewidywalnego zapotrzebowania na opiekę, a z drugiej strony niedobór pracowników służby zdrowia. UE musi zadbać o to, by opieka pozostała dostępna i przystępna cenowo oraz by nie stała się dobrem luksusowym.

2.22.

EKES zwraca uwagę na ogólnikowe potraktowanie w sprawozdaniu dotyczącym prognozy strategicznej z 2022 r. kwestii przyspieszenia hybrydyzacji miejsc pracy w wyniku cyfryzacji (między innymi poprzez omówienie jej mimochodem w ustępie poświęconym cyfryzacji i zapotrzebowaniu na transport), po prostu jako konsekwencję procesu transformacji technologicznej z pominięciem kwestii jej wpływu na warunki i stosunki pracy oraz na powiązane z tym potrzeby regulacyjne.

2.23.

EKES zauważa, że podejście przyjęte w prognozie strategicznej może mieć zbyt ekonomiczny charakter i nadmiernie skupiać się na kwestii konkurencji i rynku jako prawdziwym spoiwie europejskich działań, interesów i strategii. Przypisuje ono społeczeństwu obywatelskiemu i pracownikom rolę uzupełniającą, nie uwzględniając w wystarczającym stopniu zdolności dwojakiej transformacji do tworzenia nowego i większego dobrobytu oraz ułatwiania opracowania nowych modeli zdolnych do zredukowania słabych punktów i uspołecznienia powstałych korzyści.

2.24.

EKES wzywa Komisję, by w celu lepszego zrozumienia oczekiwań i punktu widzenia obywateli przeprowadziła specjalne badanie Eurobarometr na tematy, które zostaną poruszone w przyszłym sprawozdaniu dotyczącym prognozy strategicznej. Ma to również kapitalne znaczenie dla przewidzenia, w jakim stopniu przyjęte zostaną w przyszłości środki zaproponowane w analizie perspektywicznej.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Banku Centralnego i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego »Droga do umocnienia unijnego systemu rozliczeniowego«”

(COM(2022) 696 final)

i „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenia (UE) nr 648/2012, (UE) nr 575/2013 i (UE) 2017/1131 w zakresie środków mających na celu ograniczenie nadmiernych ekspozycji wobec kontrahentów centralnych z państw trzecich oraz zwiększenie efektywności unijnych rynków usług rozliczeniowych”

(COM(2022) 697 final – 2022/0403 (COD))

(2023/C 184/09)

Sprawozdawca:

Florian MARIN

Wniosek o konsultację	Rada, 31.1.2023 Parlament Europejski, 1.2.2023 Komisja Europejska, 8.2.2023
Podstawa prawna	Artykuł 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	2.3.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	22.3.2023
Sesja plenarna nr	577
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	201/1/3

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Komitet z zadowoleniem przyjmuje wniosek dotyczący rozporządzenia (1) i wysiłki Komisji na rzecz zapewnienia strategicznej autonomii rynków kapitałowych UE, zwiększenia wewnętrznej zdolności rozliczeniowej oraz zagwarantowania bardziej bezpiecznego i solidnego unijnego systemu rozliczeniowego. Uważa, że dla stabilności finansowej unijnych rynków kapitałowych kluczowe znaczenie ma konkurencyjny i wydajny system rozliczeniowy.

1.2.

EKES proponuje, aby izby rozliczeniowe z siedzibą w UE rozwijały i opracowywały swe ramy zdolności i inwestowały w ich poprawę w celu zachęcenia uczestników rynku do rozliczania operacji w UE.

1.3.

Komitet uważa, że kompleksowy plan zachęcający do przejścia na podmioty rozliczeniowe z siedzibą w UE należało wdrożyć bezzwłocznie po brexicie i jest rozczarowany powolnym procesem decyzyjnym dotyczącym rynku instrumentów pochodnych o wartości 81 bln EUR. Liczył na wyraźniejsze stanowisko w sprawie ograniczenia ekspozycji wobec brytyjskich kontrahentów centralnych oraz na bardziej szczegółowe przepisy i zachęty do przejścia na kontrahentów centralnych (CCP) z siedzibą w UE.

1.4.

Komitet uważa, że posiadanie konkretnych danych na temat unijnego systemu rozliczeniowego, obejmujących wszystkie klasy aktywów i wolumeny ma kluczowe znaczenie, i jest zdania, że należy podjąć więcej działań w tym zakresie. Aby dokładnie zrozumieć ryzyko dla stabilności finansowej, należy regularnie badać związek między gromadzonymi danymi a dynamiką ryzyka. EKES przyjmuje z zadowoleniem fakt, że oprócz ryzyka finansowego modele ryzyka muszą uwzględniać związane z CCP ryzyka z zakresu ochrony środowiska, polityki społecznej i ładu korporacyjnego oraz że powinny one być równie istotne w różnych scenariuszach i analizach ryzyka.

1.5.

Komitet zwraca się o kompleksową ocenę potencjalnych dodatkowych kosztów ponoszonych przez Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA) i inne organy UE w odniesieniu do siły roboczej, systemów informatycznych, wspólnych zespołów nadzorczych i proponowanego wspólnego mechanizmu monitorowania.

1.6.

Biorąc pod uwagę dodatkowe uprawnienia powierzone ESMA na mocy zmian wprowadzonych w 2019 r. do rozporządzenia EMIR i obecnego wniosku dotyczącego rozporządzenia, EKES życzy sobie, aby wprowadzono mechanizmy kontroli i równowagi w odniesieniu do działalności ESMA. Komitet proponuje, aby ESMA podjęła więcej działań mających na celu ustalenie, że znaczna część usług świadczonych klientom z UE musi być rozliczana przez CCP z UE.

1.7.

Jeśli chodzi o transakcje wewnątrzgrupowe, Komitet z zadowoleniem przyjmuje decyzję o braku zwolnienia z obowiązków rozliczania i wymogów dotyczących depozytu zabezpieczającego w odniesieniu do podmiotów z państw figurujących w wykazie jurysdykcji niechętnych współpracy do celów podatkowych oraz w wykazie jurysdykcji wysokiego ryzyka mających braki w systemach przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.

1.8.

EKES wyraża rozczarowanie, że Komisja nie przeprowadziła kompleksowej oceny istniejących ram i tego, jak w ostatnich latach zmieniła się atrakcyjność rynku UE, biorąc pod uwagę, że rozporządzenie zmieniono po raz ostatni ponad trzy lata temu. Z zadowoleniem przyjmuje wprowadzenie art. 7b i wzywa ESMA do przedstawienia sprawozdania na temat głównych powodów korzystania z usług CCP spoza UE rok po wejściu w życie rozporządzenia.

1.9.

Komitet proponuje, by CCP z UE zapewniali przejrzystość pod względem opłat, wezwań do uzupełnienia depozytu zabezpieczającego oraz działań w okresach skrajnych warunków rynkowych z myślą o większej przewidywalności dla wszystkich uczestników rynku.

1.10.

EKES zwraca się do Komisji o wyjaśnienie konkretnej definicji słowa „pilny” w proponowanych zmianach do art. 20 i zwraca się do współprawodawców o określenie, które wyłączenia uznaje się za decyzje wymagające podjęcia w trybie „pilnym”.

1.11.

EKES popiera proponowane zmiany w art. 23 dotyczące tworzenia wspólnych zespołów nadzorczych i wspólnego mechanizmu monitorowania. Proponuje zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego w mechanizm monitorowania ustanowiony na mocy art. 23c oraz swój udział – w charakterze obserwatora – we wspólnym mechanizmie monitorowania.

1.12.

EKES uważa, że pięcioletni termin na dokonanie przez Komisję przeglądu stosowania rozporządzenia jest zbyt długi. Uważa również, że należy podjąć dalsze działania, aby skrócić czas potrzebny na udzielenie zezwoleń lub rozszerzenie działalności i usług, a także na stworzenie centralnej bazy danych. Wzywa do zwiększenia interoperacyjności europejskiego systemu rozliczeniowego, a także do zmniejszenia obciążeń administracyjnych i uproszczenia rozwiązań w zakresie dostępu.

1.13.

Komitet popiera zwiększenie przejrzystości, wynikające ze zmiany art. 38, zgodnie z którą członkowie rozliczający i klienci świadczący usługi rozliczeniowe muszą informować swoich klientów oraz potencjalnych klientów o modelach depozytów zabezpieczających oraz o potencjalnych stratach lub innych kosztach.

2.   Kontekst

2.1.

Utworzona w 2015 r. przez Komisję Europejską unia rynków kapitałowych to ambitny, długoterminowy projekt skoncentrowany na zapewnieniu swobodnego przepływu kapitału w Unii, czyli jednej z czterech podstawowych swobód jednolitego rynku. Brexit doprowadził do gwałtownego zmniejszenia światowej roli Europy na rynkach kapitałowych: z 22 % globalnej aktywności przed brexitem do zaledwie 14 % (2). Trzydzieści lat po uruchomieniu jednolitego rynku, dwadzieścia lat po wprowadzeniu waluty euro i siedem lat po wdrożeniu inicjatywy dotyczącej unii rynków kapitałowych UE musi nadal wkładać wysiłek w stworzenie jednolitego rynku kapitałowego.

2.2.

Rozporządzenia EMIR Refit (3) i EMIR 2.2 (4) zapewniły większą przejrzystość w odniesieniu do CCP z państw trzecich dzięki wprowadzeniu zmian w upoważnieniu do rozliczania i przyznaniu dodatkowych uprawnień ESMA, unijnemu organowi nadzorczemu. Omawiany wniosek dotyczący rozporządzenia przyznaje ESMA jeszcze więcej uprawnień. Ponieważ zdolność rozliczeniowa jest ważną częścią unii rynków kapitałowych, europejskie rynki finansowe są zagrożone z powodu nadmiernej zależności od usług świadczonych przez CCP z państw trzecich, zwłaszcza ze Zjednoczonego Królestwa. W ramach umowy brexitowej UE umożliwiła agentom rozrachunkowym ze Zjednoczonego Królestwa dalsze świadczenie usług uczestnikom rynku UE do końca czerwca 2022 r. Termin ten przedłużono o trzy lata ze względu na zagrożenie dla stabilności rynku finansowego, aby zapewnić wystarczająco dużo czasu na stopniowe przenoszenie operacji rozliczeniowych do UE.

2.3.

Celem wniosku dotyczącego rozporządzenia jest zapewnienie większej stabilności, przewidywalności i proporcjonalności wszystkim podmiotom zobowiązanym do rozliczania, a także wprowadzenie wymogów dla uczestników rynku, aby deklarowali, w jakim stopniu są zależni od państw trzecich w zakresie przetwarzania transakcji na instrumentach pochodnych. Proponowane zmiany koncentrują się również na środkach mających na celu zwiększenie atrakcyjności unijnych CCP oraz zmniejszenie obciążeń administracyjnych, propagowanie centralnego rozliczania w UE przez zobowiązanie podmiotów rozliczeniowych do posiadania aktywnego rachunku w unijnych CCP oraz zapewnienie lokalnym organom uprawnień niezbędnych do nadzorowania ryzyka związanego z transakcjami transgranicznymi.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

EKES od dawna apeluje o przyjęcie przepisów wzmacniających unijne rynki kapitałowe oraz czyniących je bardziej stabilnymi i atrakcyjnymi (5). Biorąc pod uwagę ostatnie wydarzenia geopolityczne (inwazja Rosji na Ukrainę, wzrost cen energii, napięcia geopolityczne w wielu częściach świata oraz pandemia COVID-19), a także ich bezpośredni wpływ na otoczenie gospodarcze, EKES zwraca uwagę, że konieczne jest podjęcie szybkich działań na rzecz ochrony i zwiększenia stabilności unijnych rynków finansowych. Jest zdania, że dla stabilności finansowej rynków kapitałowych UE kluczowe znaczenie ma konkurencyjny i wydajny system rozliczeniowy.

3.2.

Komitet z zadowoleniem przyjmuje wniosek dotyczący rozporządzenia i zamiar Komisji, aby podjąć działania na rzecz zapewnienia strategicznej autonomii unijnych rynków kapitałowych, zwiększenia wewnętrznej zdolności rozliczeniowej UE oraz zagwarantowania bezpieczniejszego i odporniejszego systemu rozliczeniowego. Wzmocnienie unijnego rynku rozliczeniowego powinno uwzględniać koszty wywołane migracją kapitału z rynków rozliczeniowych spoza UE, potrzebę ochrony podejścia opartego na ryzyku oraz współzależność między rynkami finansowymi z UE i spoza UE.

3.3.

Wniosek dotyczący zmiany rozporządzenia EMIR przedstawiono po gwałtownym wzroście cen energii w Europie, spowodowanym głównie nieuzasadnionym atakiem Rosji na Ukrainę: doprowadziło to do niestabilności na rynkach rozliczeniowych, a niektóre przedsiębiorstwa nie były w stanie ustanowić zabezpieczenia swoich instrumentów pochodnych. EKES nalega, aby konsolidacja sektora rozliczeniowego w UE pozostała kwestią priorytetową. Aby zwiększyć konkurencyjność systemu rozliczeniowego UE, należy wziąć pod uwagę ceny, płynność, ryzyko, depozyty zabezpieczające, regulację i wydajność. Komitet popiera konieczność skrócenia czasu potrzebnego do udzielenia zezwoleń lub rozszerzenia działalności i usług, a także stworzenia centralnej bazy danych.

3.4.

Komitet uważa, że CCP mający siedzibę w UE muszą rozwijać i opracowywać swe ramy zdolności i inwestować w ich poprawę, aby przekonać uczestników rynku do rozliczania operacji w UE, zwłaszcza przez zwiększenie ich możliwości technologicznych i operacyjnych, zapewnienie lepszej współpracy między uczestnikami rynku oraz poprawę praktyk w zakresie zarządzania ryzykiem. Aby zwiększyć przewidywalność, CCP muszą zapewniać przejrzystość w zakresie opłat, wezwań do uzupełnienia depozytu zabezpieczającego oraz działań w okresach skrajnych warunków rynkowych.

3.5.

Stabilne rynki kapitałowe wymagają zrównoważonego i stabilnego rynku pracy. EKES przyjmuje z zadowoleniem fakt, że oprócz ryzyka finansowego modele ryzyka muszą uwzględniać związane z CCP ryzyka z zakresu ochrony środowiska, polityki społecznej i ładu korporacyjnego oraz że powinny one być równie istotne w różnych scenariuszach i analizach ryzyka.

3.6.

Komitet docenia konsultacje przeprowadzone przez Komisję na początku 2022 r., spotkania z przedstawicielami państw członkowskich i Parlamentu Europejskiego, Komitetu ds. Usług Finansowych i Komitetu Ekonomiczno-Finansowego, a także dwustronne spotkania z odpowiednimi zainteresowanymi stronami.

3.7.

EKES wyraża rozczarowanie, że okres, w którym izby rozliczeniowe z siedzibą w Zjednoczonym Królestwie mają nieograniczony dostęp do zainteresowanych stron z UE, przedłużono o trzy lata, do 30 czerwca 2025 r. Uważa, że szczegółowy plan zachęcający do przejścia na unijne podmioty rozliczeniowe należało wprowadzić bezpośrednio po brexicie. Komitet krytycznie ocenia dotychczasowy brak reakcji, ograniczone konsultacje i powolny proces decyzyjny w odniesieniu do rynku instrumentów pochodnych o wartości 81 bln EUR.

3.8.

Banki europejskie korzystają z wielowalutowej puli rynku Zjednoczonego Królestwa, a przestawienie się na europejskie izby rozliczeniowe doprowadziłoby do oparcia procesu rozliczenia na walucie euro, co wiązałoby się z wysokimi kosztami dla systemu bankowego. Choć EKES popiera tę zmianę i uważa, że należy jej dokonać jak najszybciej, zwraca uwagę, że należy zapewnić odpowiednie zachęty, by zapobiec przenoszeniu się banków na inne rynki. By skonsolidować sektor usług rozliczeniowych w UE, trzeba wziąć pod uwagę bardziej ukierunkowane i dostosowane zachęty.

3.9.

Zważywszy że wielu uczestników rynku w UE rozlicza swoje transakcje na instrumentach pochodnych w innych krajach, EKES oczekiwał bardziej zdecydowanego stanowiska wobec tej tendencji oraz bardziej konkretnych przepisów i zachęt, które przyczyniłyby się do przejścia na CCP z siedzibą w UE. Oczekiwałby, że przynajmniej podmioty publiczne będą miały obowiązek rozliczania się w UE, i wzywa do przedstawienia jasnej wizji jak najszybszego zakończenia tej zależności.

3.10.

EKES uważa, że rozwój działalności rozliczeniowej w UE powinien uwzględniać cały łańcuch dostaw, co przyniosłoby korzyści uczestnikom rynku. Zmniejszając ekspozycję na brytyjskich CCP, należy ostrożnie zarządzać płynnością rynku i równolegle stosować bardziej długoterminowe podejście oraz standaryzację wymogów dotyczących dostępu do unijnego rynku rozliczeniowego. Mając na względzie korzyść klientów, należy uwzględnić ich przygotowanie do rozliczenia oraz przeprowadzić różne symulacje. Komitet uważa również, że ESMA powinna starannie dostosować środki do małych i średnich uczestników rynku.

3.11.

EKES podkreśla, jak ważna dla unijnej stabilności finansowej jest rola CCP z państw trzecich. Zasadnicze znaczenie ma ograniczenie ryzyka koncentracji i zapewnienie, aby stosunki z tymi CPP opierały się na przejrzystym, przewidywalnym, proporcjonalnym i zorientowanym na ryzyko podejściu. W przedmiotowym wniosku dotyczącym rozporządzenia ESMA zyskuje jeszcze więcej uprawnień, przy czym EKES chciałby, aby w odniesieniu do jej działalności wprowadzono mechanizmy kontroli i równowagi.

3.12.

EKES proponuje, że aby uzyskać jasny obraz na potrzeby monitorowania, ważne jest dysponowanie konkretnymi danymi o unijnym systemie rozliczeniowym; dane te muszą być porównywalne i obejmować wszystkie klasy i wolumeny aktywów. Istotne jest gromadzenie właściwych danych w celu uzyskania dokładnego obrazu zagrożeń dla stabilności finansowej, a synergię między gromadzonymi danymi a dynamiką ryzyka należy uwzględniać w sposób systematyczny. EKES jest zdania, że w tym zakresie należy podjąć więcej działań.

3.13.

Należy uwzględnić więcej synergii między działalnością rozliczeniową a pojedynczym punktem dostępu. Pojedynczy punkt dostępu służy propagowaniu finansów opartych na danych i znacznie poprawia dostęp spółek, przedsiębiorstw i instytucji finansowych do danych i informacji o podmiotach, a także sprawia, że gospodarka jest dostosowana do cyfrowej przyszłości, wzmacnia suwerenność cyfrową, zwiększa szybkość przepływu informacji i wyznacza wspólne normy, ze szczególnym uwzględnieniem danych, technologii i infrastruktury (6).

3.14.

EKES popiera propozycję złagodzenia przepisów zawartych w rozporządzeniu EMIR dotyczących instrumentów pochodnych oraz dopuszczenia gwarancji bankowych i akredytyw dokumentowych jako wysoce płynnych zabezpieczeń, ponieważ te alternatywne rozwiązania bezgotówkowe zapewniają płynność rynku i są już stosowane na szeroką skalę na bardziej zaawansowanych rynkach kapitałowych, takich jak rynek amerykański. Popiera wzmocnienie roli banków centralnych w ochronie konsumentów unijnych.

3.15.

EKES popiera zmiany zaproponowane w art. 11, 14, 15 i 17 dotyczące czteromiesięcznego okresu wdrażania dla kontrahentów niefinansowych, którzy po raz pierwszy są zobowiązani do wymiany zabezpieczenia, a także dotyczące krótszych i mniej skomplikowanych procedur służących rozszerzeniu zakresu produktów oferowanych przez CCP. Z zadowoleniem przyjmuje proponowane zmiany, ponieważ usprawnią one proces rozszerzania działalności i usług oraz udzielania i odmowy zezwoleń. W europejskim systemie rozliczeniowym konieczne jest zwiększenie interoperacyjności, a także zmniejszenie obciążeń administracyjnych i uproszczenie rozwiązań w zakresie dostępu.

4.   Uwagi szczegółowe

4.1.

EKES nie zgadza się ze stwierdzeniem Komisji Europejskiej, że „niniejsza inicjatywa ustawodawcza nie będzie miała wpływu na wydatki ESMA ani innych organów Unii Europejskiej”, i uważa, że koszty wzrosną w takich obszarach jak siła robocza, systemy informatyczne, wspólne zespoły nadzorcze i proponowany wspólny mechanizm monitorowania. Odnotowuje, że w proponowanej poprawce do art. 90 Komisja zwraca się do ESMA o dokonanie oceny „potrzeb, które odnoszą się do personelu i zasobów”. W związku z tym apeluje o przeprowadzenie dogłębnej oceny dodatkowych kosztów, w której obliczono i ogłoszono by szacowany wpływ na budżet.

4.2.

EKES przyjmuje do wiadomości i popiera propozycję Komisji dotyczącą nałożenia na wszystkich uczestników rynku podlegających obowiązkom rozliczeniowym wymogu posiadania rachunku prowadzonego przez CCP z UE. Zwraca się do ESMA, po konsultacji z Europejskim Urzędem Nadzoru Bankowego, Europejskim Urzędem Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych, Europejską Radą ds. Ryzyka Systemowego i Europejskim Systemem Banków Centralnych, o uznanie dużej części usług świadczonych na rzecz klientów z UE za usługi o istotnym znaczeniu systemowym, które należy rozliczać w unijnych CCP.

4.3.

Komitet z zadowoleniem przyjmuje zamiar zwrócenia się do uczestników rynku o przedstawienie dokładnych danych liczbowych i zależności od zagranicznych agentów rozrachunkowych. Oczekuje, że ESMA szybko opracuje standardy techniczne określające te informacje, liczy na sporządzenie szczegółowego sprawozdania rok po wejściu w życie przedmiotowych przepisów i zakłada, że rozporządzenie EMIR zostanie odpowiednio zmienione.

4.4.

Jeśli chodzi o transakcje wewnątrz grupy, Komitet docenia brak zwolnienia z obowiązku rozliczania i wymogów dotyczących depozytu zabezpieczającego w odniesieniu do podmiotów z państw figurujących w wykazie jurysdykcji niechętnych współpracy do celów podatkowych oraz w wykazie jurysdykcji wysokiego ryzyka mających braki w systemach przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. W pełni popiera środki administracyjne dotyczące tych jurysdykcji i uważa, że te podmioty stwarzają duże zagrożenie dla unijnego systemu finansowego.

4.5.

Chociaż cyfrowa aktualizacja wiąże się z dodatkowymi potrzebami budżetowymi, EKES sądzi, że inwestycje w technologie cyfrowe są niezbędne do wsparcia proponowanych aktualizacji rozporządzenia w sprawie EMIR. Pozytywnie ocenia propozycję wprowadzenia zaawansowanego programu informatycznego do elektronicznego składania dokumentów nadzorczych, do którego dostęp miałyby wszystkie właściwe organy.

4.6.

EKES wyraża rozczarowanie, że Komisja nie przeprowadziła dokładnej oceny istniejących ram, biorąc pod uwagę, że rozporządzenie zmieniono po raz ostatni ponad trzy lata temu. Ponadto, aby obecne poprawki były zgodne z założonym celem, Komitet oczekiwałby ukierunkowanej analizy tego, jak w ostatnich latach zmieniła się atrakcyjność rynku UE, zwłaszcza w związku z ostatnimi istotnymi wydarzeniami geopolitycznymi.

4.7.

Komitet sugeruje, że standardy techniczne opracowane na podstawie art. 7 powinny być przejrzyste i inkluzywne. Należy również wziąć pod uwagę możliwość wprowadzenia zmian w celu szybkiego dostosowania tych standardów. Dla podmiotów zarządzających aktywami ważne jest, aby zapewniono narzędzia do porównywania cen w zakresie kosztów wykonania, kosztów rozliczeniowych i kosztów ponoszonych przez uczestników rozliczających.

4.8.

Komitet z zadowoleniem przyjmuje wprowadzenie art. 7b, w którym stwierdzono, że podmioty świadczące usługi rozliczeniowe są zobowiązane do informowania o zakresie rozliczenia przez CCP spoza UE oraz do informowania swoich klientów o możliwości rozliczania danego kontraktu przez CCP z UE. Zwraca się do ESMA o opracowanie ujednoliconej procedury sprawozdawczej, która będzie stosowana we wszystkich państwach członkowskich, oraz zaleca, aby sprawozdanie dotyczące głównych powodów korzystania z usług CCP spoza UE zostało przedstawione rok po wejściu w życie rozporządzenia. Aby zapewnić proporcjonalność na jednolitym rynku, należy również ostrożnie postępować z wykorzystaniem wspólnego podejścia do grzywien nakładanych na uczestników rynku.

4.9.

Komitet zwraca się do Komisji o wyjaśnienie konkretnej definicji słowa „pilny” w proponowanych zmianach do art. 20 i zwraca się do współprawodawców o uzgodnienie i określenie, które wyłączenia wchodzą w zakres decyzji wymagających podjęcia w trybie „pilnym”.

4.10.

EKES popiera proponowane zmiany w art. 23 dotyczące ustanowienia wspólnych zespołów nadzorczych i wspólnego mechanizmu monitorowania, ale zauważa, że zmiany te będą miały wpływ na budżet, ponieważ odnośne organy będą musiały zatrudnić więcej pracowników, co dotyczy także ESMA. Proponuje zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego w mechanizm monitorowania ustanowiony na mocy art. 23c, zwłaszcza w odniesieniu do przyszłych decyzji politycznych.

4.11.

Zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego wymaga również właściwa ocena wzajemnych połączeń, powiązań i ryzyka koncentracji w ramach komitetu nadzorczego ds. CCP (art. 24a), przy czym EKES powinien uczestniczyć we wspólnym mechanizmie monitorowania w charakterze obserwatora. Należy uwzględnić konieczność ograniczenia nakładania się obowiązków między dużą liczbą organów zajmujących się systemem rozliczeniowym. Współpraca między organami europejskimi i krajowymi powinna być wydajna i dostosowana do dynamiki ryzyka rynkowego.

4.12.

Pięcioletni termin na przeprowadzenie przez Komisję dokładnego przeglądu stosowania rozporządzenia po jego wejściu w życie wydaje się bardzo długi, biorąc pod uwagę okres między zmianami rozporządzenia EMIR. Ponadto EKES oczekiwał sprawozdania Komisji w sprawie stosowania rozporządzenia EMIR Refit i EMIR 2.2, jak uzgodniono 2 stycznia 2023 r., ale obecnie Komisja proponuje jego anulowanie. Komitet jest przeciwny tej propozycji i uważa, że może ona spowodować, iż zmiany do rozporządzenia EMIR nie zostaną w ogóle ocenione, mając na uwadze już wprowadzone do niego zmiany.

4.13.

Wreszcie Komitet popiera zwiększenie przejrzystości, wynikające z propozycji poprawki do art. 38, zgodnie z którą członkowie rozliczający i klienci świadczący usługi rozliczeniowe muszą informować swoich klientów oraz potencjalnych klientów o modelach depozytów zabezpieczających oraz o potencjalnych stratach lub innych kosztach w przypadku zastosowania przez CCP środków naprawczych. Jest zdania, że do poprawy przejrzystości systemu rozliczeniowego UE powinni przyczynić się także członkowie rozliczający.

---

(1)  COM(2022) 697 final.

(2)  Sprawozdanie – A new vision for EU capital markets [Nowa wizja unijnych rynków kapitałowych].

(3)  Dz.U. L 141 z 28.5.2019, s. 42.

(4)  Dz.U. L 322 z 12.12.2019, s. 1.

(5)  Dz.U. C 155 z 30.4.2021, s. 20.

(6)  Dz.U. C 290 z 29.7.2022, s. 58.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący dyrektywy Rady zmieniającej dyrektywę 2011/16/UE w sprawie współpracy administracyjnej w dziedzinie opodatkowania”

(COM(2022) 707 final – 2022/0413 (CNS))

(2023/C 184/10)

Sprawozdawca: Petru Sorin DANDEA

Współsprawozdawca: Benjamin RIZZO

Wniosek o konsultację	Rada, 7.2.2023
Podstawa prawna	Art. 113, 115 i 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	2.3.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	22.3.2023
Sesja plenarna nr	577
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	208/0/5

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES z aprobatą przyjmuje wniosek Komisji w sprawie DAC 8 – można go uznać za znaczący krok naprzód w kierunku udoskonalenia i uzupełnienia obecnej dyrektywy w sprawie współpracy administracyjnej (DAC).

1.2.

EKES uważa, że proponowane udoskonalenia dyrektywy w sprawie współpracy administracyjnej skutecznie zniechęcają posiadaczy kryptoaktywów do nieprzestrzegania przepisów podatkowych, przyczyniając się tym samym do walki z oszustwami podatkowymi, uchylaniem się od opodatkowania i unikaniem opodatkowania, zgodnie z szeregiem wcześniejszych inicjatyw Komisji.

1.3.

EKES uważa, że inicjatywa Komisji jest w pełni zgodna z zasadą sprawiedliwego i skutecznego opodatkowania, która jest podstawą europejskiej społecznej gospodarki rynkowej i ma na celu zapewnienie, aby wszyscy wnosili przypadający im wkład oraz byli traktowani w sposób równy i proporcjonalny, niezależnie od rodzaju posiadanego majątku.

1.4.

EKES zauważa, że skuteczne poradzenie sobie z nasilającymi się problemami i konsekwencjami o zasięgu globalnym dotyczącymi kryptoaktywów wymaga przede wszystkim globalnych działań na rzecz uregulowania tych aktywów i ich wykorzystania. Kluczowe znaczenie w tym względzie mają prowadzone obecnie na szczeblu OECD i grupy G-20 prace na rzecz osiągnięcia globalnego porozumienia dotyczącego przejrzystości w odniesieniu do kryptowalut i EKES zachęca Komisję do przyjęcia na siebie czynnej roli na arenie międzynarodowej.

1.5.

EKES docenia fakt, że lepsze i skuteczniejsze opodatkowanie kryptoaktywów przyczyni się do zwiększenia zakresu opodatkowania i zasilenia budżetów państwa, co pozwoli na przeznaczenie dodatkowych środków na działania na rzecz dobra wspólnego oraz na priorytety inwestycyjne Komisji (transformacja ekologiczna i cyfryzacja).

1.6.

EKES uważa, że wprowadzenie systemu podawania numerów identyfikacji podatkowej („NIP”) jest najlepszą metodą zapewnienia, aby nowe przepisy były skuteczne. Z tego względu zdecydowanie popiera propozycję Komisji dotyczącą numeru NIP, ponieważ przyczyni się on do zapobiegania ewentualnym błędom, zwiększając tym samym pewność prawa i przewidywalność systemu.

1.7.

EKES uważa, że obowiązki sprawozdawcze nie powinny ograniczać się jedynie do wymiany i transferów kryptoaktywów, lecz w trosce o przejrzystość i pewność należy je rozszerzyć, przynajmniej w fazie początkowej, na ogólne udziały kapitałowe z wykorzystaniem aktywów opartych na kryptowalutach, choć jest jasne, że opodatkowanie powinno dotyczyć wyłącznie rzeczywistych zysków.

1.8.

EKES podkreśla potrzebę skutecznych i proporcjonalnych kar, przy czym państwom członkowskim trzeba pozostawić swobodę decydowania o wysokości nakładanych kar. Zaleca również, by po wdrożeniu dyrektywy Komisja przedstawiła sprawozdanie na temat struktur kar wdrożonych przez państwa członkowskie, w razie potrzeby udzielając wskazówek dotyczących ewentualnych zmian.

1.9.

EKES ma nadzieję, że sankcje i środki służące zapewnieniu zgodności będą w stanie zachować odpowiednią równowagę między proporcjonalnością a skutecznością przepisów i odpowiednim efektem odstraszającym. Proporcjonalność można zapewnić na przykład przez odpowiednie uwzględnienie liczby transakcji związanych z naruszeniami dokonywanymi przez dane przedsiębiorstwo.

1.10.

EKES podkreśla, że przepisy szczegółowe i zabezpieczenia dotyczące ochrony danych zawarte we wniosku dotyczącym dyrektywy i zgodne z RODO powinny być należycie stosowane i przestrzegane zgodnie z rygorystycznymi normami, aby w pełni chronić prawa podstawowe osób, których dane będą gromadzone, wymieniane i przechowywane.

1.11.

EKES zaleca, aby Komisja włączyła do projektu wniosku przepisy mające na celu zacieśnienie współpracy między organami podatkowymi, które już wchodzą w zakres dyrektywy, a organami odpowiedzialnymi za zwalczanie prania pieniędzy oraz finansowania nielegalnej działalności i terroryzmu. W tym kontekście przypomina, że organy publiczne, w tym wypadku podatkowe, potrzebują odpowiednich zasobów zarówno w postaci wykwalifikowanych pracowników, jak i wysokiej jakości technologii cyfrowej i standardów cyfrowych.

2.   Wniosek Komisji

2.1.

Wniosek Komisji dotyczący dyrektywy Rady zmieniającej dyrektywę 2011/16/UE (1) („DAC 8”) (2) ma na celu aktualizację obecnej dyrektywy („DAC”) w celu rozszerzenia zakresu sprawozdawczości i wymiany informacji między organami podatkowymi, aby uwzględnić dochód lub przychód generowany za pomocą kryptoaktywów przez użytkowników, którzy są rezydentami Unii Europejskiej. Kryptoaktywami łatwo się obraca w wymiarze transgranicznym, a organy podatkowe nie dysponują obecnie informacjami niezbędnymi do monitorowania wpływów uzyskanych przy ich użyciu.

2.2.

Inicjatywa ustawodawcza ma na celu wprowadzenie większej przejrzystości podatkowej w odniesieniu do kryptoaktywów za pomocą szczegółowych przepisów dotyczących sprawozdawczości i wymiany informacji do celów podatków bezpośrednich. We wniosku doprecyzowano również obowiązujące przepisy, aby wyeliminować luki i wzmocnić ramy prawne.

2.3.

Wniosek DAC 8 jest dostosowany do definicji określonych w rozporządzeniu w sprawie rynków kryptoaktywów (3), które samo w sobie nie stanowi dla organów podatkowych podstawy do gromadzenia i wymiany informacji niezbędnych do opodatkowania dochodu z kryptoaktywów. We wniosku DAC 8 wykorzystano jednak doświadczenia z prac nad rozporządzeniem w sprawie rynków kryptoaktywów i oparto go na wymogu uzyskania zezwolenia wprowadzonego już w tym rozporządzeniu, co pozwala uniknąć nałożenia dodatkowych obciążeń administracyjnych na dostawców usług w zakresie kryptoaktywów.

2.4.

Wniosek jest zgodny z niedawno zatwierdzonymi ramami sprawozdawczości OECD dotyczącymi kryptoaktywów (4), a także ze zmianami we wspólnym standardzie do wymiany informacji. Takie standardy zatwierdzono również w ramach grupy G-20. Podczas konsultacji przeprowadzonych przez Komisję większość państw członkowskich poparła dostosowanie zakresu ram prawnych UE do prac prowadzonych na poziomie OECD.

2.5.

W celu zwiększenia zdolności państw członkowskich do wykrywania i zwalczania oszustw podatkowych, uchylania się od opodatkowania i unikania opodatkowania, wszyscy raportujący dostawcy usług w zakresie kryptoaktywów, niezależnie od ich wielkości i lokalizacji, będą mieli obowiązek zgłaszania transakcji swoich klientów będących rezydentami w UE. Uwzględniono zarówno transakcje krajowe, jak i transgraniczne. W niektórych przypadkach obowiązki sprawozdawcze obejmą również niewymienialne tokeny (NFT). W załączniku VI określono szczegółowe zasady dotyczące obowiązków, które mają wypełniać raportujący dostawcy usług w zakresie kryptoaktywów.

2.6.

Transakcje raportowane obejmują transakcje wymiany i transfery raportowanych kryptoaktywów. Zakres wniosku obejmuje zarówno transakcje krajowe, jak i transgraniczne, przy czym są one zagregowane według rodzaju raportowanych kryptoaktywów.

2.7.

Instytucje finansowe będą składać sprawozdania dotyczące pieniądza elektronicznego i walut cyfrowych banku centralnego, a jednocześnie rozszerzony zostanie zakres automatycznej wymiany wydawanych ex ante interpretacji indywidualnych o wymiarze transgranicznym dla zamożnego klienta indywidualnego. Chodzi o osoby fizyczne posiadające co najmniej 1 000 000 EUR w postaci majątku finansowego lub inwestycyjnego, lub zarządzanych aktywów. Państwa członkowskie będą wymieniać informacje o wydanych ex ante, zmienionych lub odnowionych interpretacjach indywidualnych o wymiarze transgranicznym w okresie od 1 stycznia 2020 r. do 31 grudnia 2025 r.

2.8.

Wniosek nie ograniczy zdolności państw członkowskich do kształtowania swojego systemu zgodności. Przewiduje się jednak ustanowienie i egzekwowanie wspólnego minimalnego poziomu sankcji za najpoważniejsze działania niezgodne z przepisami, takie jak całkowity brak raportowania pomimo upomnień administracyjnych.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

EKES z aprobatą przyjmuje i popiera wniosek Komisji w sprawie DAC 8, ponieważ stanowi on znaczący krok naprzód w udoskonalaniu i uzupełnianiu dyrektywy w sprawie współpracy administracyjnej zgodnie z zaleceniami Europejskiego Trybunału Obrachunkowego, który ostrzegł, że „[j]eżeli podatnik przechowuje środki w postaci elektronicznych kryptowalut, platforma lub inny dostawca usług elektronicznych świadczący usługi zarządzania portfelem na rzecz takich klientów nie mają obowiązku zgłaszania organom podatkowym tego rodzaju kwot ani zysków. Z tego względu środki przechowywane w postaci takich instrumentów elektronicznych pozostają w dużej części nieopodatkowane” (5).

3.2.

EKES uważa, że proponowane udoskonalenia dyrektywy w sprawie współpracy administracyjnej stanowią skuteczne narzędzie zniechęcające posiadaczy kryptoaktywów do nieprzestrzegania przepisów podatkowych, przyczyniając się tym samym do walki z oszustwami podatkowymi, uchylaniem się od opodatkowania i unikaniem opodatkowania, zgodnie z szeregiem inicjatyw podjętych przez Komisję w ostatnich latach.

3.3.

EKES wyraża uznanie dla szeroko zakrojonych i klarownych konsultacji Komisji w sprawie omawianego wniosku z udziałem wszystkich zainteresowanych stron, a także węższej grupy podmiotów działających w tym sektorze, z którymi Komisja konsultowała się oddzielnie. Państwa członkowskie również mogły przedstawić stanowisko i zachęciły Komisję do postępowania w ścisłej zgodności z bieżącymi pracami OECD. Dzięki konsultacjom proces legislacyjny stał się bardziej przejrzysty i rzeczowy, niezależnie od wysoce technicznego charakteru wniosku.

3.4.

EKES podkreśla, że skuteczne poradzenie sobie z nasilającymi się problemami i konsekwencjami o zasięgu globalnym dotyczącymi kryptoaktywów wymaga podjęcia globalnych działań na rzecz uregulowania tych aktywów i ich wykorzystania. W tym kontekście kluczowe znaczenie mają prowadzone obecnie na szczeblu OECD i grupy G-20 prace i negocjacje na rzecz osiągnięcia globalnego porozumienia dotyczącego przejrzystości kryptowalut i EKES zachęca Komisję do przewodzenia w tej kwestii na arenie międzynarodowej.

3.5.

EKES uważa, że inicjatywa Komisji jest w pełni zgodna z zasadą sprawiedliwego i skutecznego opodatkowania, która jest podstawą europejskiej społecznej gospodarki rynkowej i ma na celu zapewnienie, aby wszyscy wnosili przypadający im wkład oraz byli traktowani w sposób równy i proporcjonalny, niezależnie od rodzaju posiadanego majątku lub formy przyjmowanych płatności.

3.6.

EKES docenia fakt, że lepsze i skuteczniejsze opodatkowanie kryptoaktywów przyczyni się do zwiększenia zakresu opodatkowania i zasilenia budżetów państwa, co pozwoli na przeznaczenie dodatkowych środków na działania na rzecz dobra wspólnego oraz na priorytety inwestycyjne Komisji (transformacja ekologiczna i cyfryzacja).

3.7.

EKES w pełni zgadza się z Komisją, że większa przejrzystość zmniejszy rozbieżności oraz obecne nieuzasadnione zróżnicowanie ram prawnych i sposobu traktowania, co powoduje, że użytkownicy kryptoaktywów mają „przewagę nad tymi, którzy nie inwestują w kryptoaktywa”, i jest przeszkodą nie tylko w osiągnięciu „celu, jakim jest sprawiedliwe opodatkowanie”, lecz również w prawidłowym funkcjonowaniu jednolitego rynku i rzeczywistym stworzeniu równych warunków działania.

3.8.

EKES popiera łączne zastosowanie jako podstawy prawnej do poparcia wniosku zarówno art. 113 TFUE (ponieważ wymieniane informacje można by wykorzystać także do celów związanych z podatkiem VAT), jak i art. 115 TFUE. Zapisane w art. 115 zbliżenie przepisów krajowych, które mają wpływ na funkcjonowanie jednolitego rynku, jest istotne dla przedmiotowej sprawy, ponieważ kryptoaktywa mogą być wykorzystywane do różnych celów. Należy zatem unikać rozbieżności zarówno w zakresie ogólnych ram prawnych, jak i narzędzi egzekwowania przepisów na całym jednolitym rynku, ponieważ mogą one zaszkodzić jego konsolidacji.

4.   Uwagi szczegółowe

4.1.

EKES zachęca Komisję i państwa członkowskie do uwzględnienia w obecnym wniosku obowiązków sprawozdawczych dotyczących osób fizycznych, które posiadają kryptoaktywa. Zwiększyłoby to z pewnością skuteczność oraz zakres stosowania wniosku.

4.2.

EKES uważa, że wprowadzenie systemu podawania numerów identyfikacji podatkowej („NIP”) jest najlepszą metodą zapewnienia, aby nowe przepisy były skuteczne. Z tego względu zdecydowanie popiera propozycję Komisji dotyczącą numeru NIP, gdyż przyczyni się on do zwiększenia skuteczności wniosku, ponieważ jako niepowtarzalny numer identyfikacyjny zapobiega błędom, zwiększając tym samym pewność prawa i przewidywalność systemu.

4.3.

EKES odnotowuje, że większość państw członkowskich wprowadziła przepisy prawne lub przynajmniej wytyczne administracyjne dotyczące opodatkowania dochodów uzyskanych dzięki inwestycjom w kryptoaktywa, ale właściwe organy często nie posiadają niezbędnych informacji, aby zastosować je w praktyce. W związku z tym pewność i jasność prawa można zapewnić jedynie przez wyeliminowanie niedociągnięć krajowych za pomocą unijnej inicjatywy ustawodawczej mającej na celu zwiększenie skutecznej i efektywnej współpracy między organami podatkowymi.

4.4.

EKES uważa, że obowiązki sprawozdawcze nie powinny ograniczać się jedynie do wymiany i transferów kryptoaktywów, ale w trosce o przejrzystość i pewność należy je rozszerzyć, przynajmniej w obecnej fazie początkowej, na ogólne udziały kapitałowe z wykorzystaniem aktywów opartych na kryptowalutach, nawet jeżeli jest jasne, że opodatkowanie powinno dotyczyć wyłącznie rzeczywistych zysków.

4.5.

EKES podkreśla potrzebę skutecznych i proporcjonalnych kar, przy czym państwom członkowskim trzeba pozostawić swobodę decydowania o wysokości nakładanych kar. Wydaje się, że minimalne progi mogą potencjalnie zwiększyć skuteczność nowych przepisów dotyczących opodatkowania kryptowalut. EKES ma nadzieję, że sankcje i środki służące zapewnieniu zgodności będą w stanie zachować odpowiednią równowagę między proporcjonalnością a skutecznością przepisów i odpowiednim efektem odstraszającym. Proporcjonalność można zapewnić na przykład przez odpowiednie uwzględnienie liczby transakcji związanych z naruszeniami dokonywanymi przez dane przedsiębiorstwo.

4.6.

Ponadto po wdrożeniu dyrektywy Komisja powinna złożyć sprawozdanie na temat struktur kar w państwach członkowskich oraz przedstawić wskazówki dotyczące niezbędnych zmian w systemie kar i środków służących zapewnieniu zgodności.

4.7.

EKES podkreśla, że przepisy szczegółowe i zabezpieczenia dotyczące ochrony danych zawarte we wniosku dotyczącym dyrektywy i zgodne z przepisami i zasadami określonymi w RODO powinny być stosowane i przestrzegane w sposób dokładny i zgodny z rygorystycznymi normami, aby w pełni chronić prawa podstawowe osób, których dane będą gromadzone, wymieniane i przechowywane.

4.8.

EKES ponownie apeluje do państw członkowskich, by dokonywały odpowiednich inwestycji w swoje organy podatkowe i inne zaangażowane organy administracji, tak by mogły one wykonać zadanie polegające na ulepszeniu współpracy w dziedzinie opodatkowania.

4.9.

EKES zaleca ponadto, aby Komisja włączyła do swojego projektu wniosku wymóg współpracy między organami podatkowymi, które już wchodzą w zakres dyrektywy, a organami odpowiedzialnymi za zwalczanie prania pieniędzy oraz finansowania nielegalnej działalności i terroryzmu, ponieważ w ostatnich latach odnotowano szereg możliwych przypadków wykorzystania kryptoaktywów do nielegalnych celów i prania pieniędzy. W tym kontekście przypomina, że organy publiczne, w tym wypadku podatkowe, potrzebują odpowiednich zasobów w postaci wykwalifikowanych pracowników oraz wysokiej jakości technologii cyfrowych i standardów cyfrowych.

---

(1)  Dyrektywa Rady 2011/16/UE z dnia 15 lutego 2011 r. w sprawie współpracy administracyjnej w dziedzinie opodatkowania i uchylająca dyrektywę 77/799/EWG (Dz.U. L 64 z 11.3.2011, s. 1).

(2)  COM(2022) 707 final.

(3)  COM(2020) 593 final.

(4)  Ramy sprawozdawczości dotyczące kryptoaktywów i zmiany we wspólnym standardzie do wymiany informacji, OECD, 8.10.2022.

(5)  Europejski Trybunał Obrachunkowy, Wymiana informacji podatkowych w UE – solidne podstawy, niedociągnięcia we wdrażaniu, 2021. Wymiana informacji jest obecnie prowadzona na większą skalę, ale pewne informacje nadal nie są przekazywane.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady »W kierunku dyrektywy w sprawie sankcji karnych za naruszenie unijnych środków ograniczających«”

(COM(2022) 249 final)

„Wniosek dotyczący decyzji Rady w sprawie dodania naruszenia unijnych środków ograniczających do dziedzin przestępczości określonych w art. 83 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej”

(COM(2022) 247 final)

„Wniosek Komisji dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie definicji przestępstw związanych z naruszeniem unijnych środków ograniczających oraz kar za takie przestępstwa”

(COM(2022) 684)

(2023/C 184/11)

Sprawozdawca:

José Antonio MORENO DÍAZ

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 26.7.2022
Podstawa prawna	Artykuł 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	8.3.2023
Data przyjęcia na sesji plenarnej	22.3.2023
Sesja plenarna nr	577
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	141/1/2

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje decyzję o włączeniu naruszenia środków ograniczających do wykazu przestępstw, o których mowa w art. 83 ust. 1 TFUE, jak również wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie zbliżenia przewidzianych w ustawodawstwie krajowym definicji naruszeń środków ograniczających oraz zbliżenia określonych w tym ustawodawstwie minimalnych kar za takie naruszenia.

1.2.

EKES ubolewa jednak, że wspomniana wyżej decyzja nie była przedmiotem pełnej demokratycznej debaty w Komisji Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych Parlamentu Europejskiego ze względu na uruchomienie trybu pilnego. Podobnie jest zaniepokojony, że przedstawionego przez Komisję wniosku dotyczącego dyrektywy nie poprzedziła ocena skutków. Ponadto ubolewa, że we wniosku Komisji dotyczącym dyrektywy w sprawie definicji przestępstw oraz kar za naruszenia środków ograniczających nie wspomina się o Europejskim Komitecie Ekonomiczno-Społecznym wśród zainteresowanych stron, z którymi przeprowadzono konsultacje.

1.3.

EKES zachęca Komisję Europejską, Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej, by przy opracowywaniu dyrektywy rozszerzyły zakres wyłączeń ze względów humanitarnych, zwalniając agencje humanitarne i personel humanitarny z odpowiedzialności karnej i dostosowując ten przepis do obecnych praktyk międzynarodowych, przy jednoczesnym zapewnieniu odpowiednich mechanizmów zapobiegania nadużyciom popełnianym w celach przestępczych lub politycznych.

1.4.

EKES popiera uwzględnienie odpowiednich gwarancji i ochrony dla sygnalistek i sygnalistów oraz dziennikarek i dziennikarzy, którzy nagłaśniają próby unikania sankcji. Wspomniany zakres wyłączeń powinien obejmować również te osoby.

1.5.

Komitet wzywa Komisję, Parlament i Radę do zadbania o to, by sektor prywatny i organizacje społeczeństwa obywatelskiego otrzymywały odpowiednie informacje i proaktywne wsparcie w dostosowywaniu się do nowych przepisów i w spełnianiu nowych wymogów.

1.6.

EKES zachęca Komisję, Parlament i Radę do dopilnowania, by oprócz promowania harmonizacji prawodawstwa państwa członkowskie dysponowały odpowiednimi zdolnościami administracyjnymi, wystarczającymi środkami finansowymi i przeszkolonym personelem do wykrywania, ścigania i karania naruszeń środków ograniczających, co można by wspierać poprzez współpracę między państwami członkowskimi dzięki wymianie najlepszych praktyk w zakresie wykrywania i ścigania.

1.7.

EKES z zadowoleniem przyjmuje to, że we wniosku dotyczącym dyrektywy kładzie się nacisk na poszanowanie zasady niedziałania prawa wstecz, i podkreśla potrzebę zagwarantowania osobom oskarżonym prawa do rzetelnego procesu sądowego i innych gwarancji w zakresie praw człowieka.

1.8.

EKES jest nadal zaniepokojony faktem, że tak poważne powszechne przestępstwa jak przemoc ze względu na płeć i przestępstwa z nienawiści pozostają poza zakresem art. 83 ust. 1 TFUE zawierającego „europrzestępstwa”, a także podkreśla, że imperatywy geopolityczne nie powinny mieć pierwszeństwa przed ochroną i dobrostanem naszych współobywateli.

2.   Wprowadzenie

2.1.

Sankcje w dziedzinie polityki zagranicznej (zwane „środkami ograniczającymi” w żargonie UE) są uzgadniane przez Radę Unii Europejskiej w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (WPZiB) i przybierają formę wiążącego prawodawstwa mającego bezpośredni skutek we wszystkich państwach członkowskich UE.

2.2.

W przeciwieństwie do przepisów dotyczących środków ograniczających, które są przyjmowane centralnie i mają zastosowanie w całej UE, ich wdrażanie i egzekwowanie jest zdecentralizowane: organy państw członkowskich odpowiadają za monitorowanie przestrzegania zakazów przez przedsiębiorstwa i obywateli, przyznawanie odstępstw, ustanawianie kar za naruszenia oraz prowadzenie dochodzeń w ich sprawie i ściganie ich. Dotyczy to wszystkich środków ograniczających z wyjątkiem zakazów wjazdu, którymi zarządzają bezpośrednio organy państwowe.

2.3.

Zdecentralizowany charakter systemu wdrażania środków ograniczających UE prowadzi do fragmentacji (1): przepisy krajowe różnią się pod względem definicji i zakresu naruszeń środków ograniczających oraz kar, jakie mogą one powodować. Istnieją również różnice w zdolnościach administracyjnych w zakresie dochodzeń. Ponadto poszczególne organy krajowe dysponują szerokim zakresem uznania przy podejmowaniu decyzji o przyznaniu lub nieprzyznaniu odstępstwa ze względów humanitarnych.

2.4.

Badania naukowe potwierdziły znaczne różnice we wdrażaniu i egzekwowaniu środków ograniczających przez poszczególne państwa członkowskie UE (2). W niedawnym badaniu europejskiej sieci punktów kontaktowych dotyczących osób odpowiedzialnych za ludobójstwo, zbrodnie przeciw ludzkości oraz zbrodnie wojenne (sieci punktów kontaktowych ds. ścigania ludobójstwa) zwrócono uwagę na znaczne rozbieżności między państwami członkowskimi UE w zakresie kar za naruszenie środków ograniczających (3).

2.5.

Komisja posiada pewne uprawnienia nadzorcze w tym zakresie: dopilnowuje, by wszystkie państwa członkowskie wywiązywały się ze swoich zobowiązań wynikających z unijnego rozporządzenia w sprawie środków ograniczających, takich jak wprowadzenie odpowiednich kar. Podobnie jak w innych obszarach sprawowania rządów UE, Komisja jest uprawniona do wszczęcia postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, które nie spełnia tych zobowiązań, choć do tej pory nie podjęto takich działań. Wspiera również wdrażanie środków ograniczających, wydając wytyczne, np. dotyczące przyznawania odstępstw.

2.6.

Chociaż oczywista jest typowa dla tego systemu tendencja do fragmentacji, dopiero niedawno Komisja zaczęła podejmować pewne kroki (4) w celu poprawy wdrażania i egzekwowania środków ograniczających UE. Mimo że wznowione działania Komisji w tym zakresie miały miejsce przed rosyjską inwazją na Ukrainę rozpoczętą w lutym 2022 r., związana z tą napaścią fala środków ograniczających nadała nowy impuls wzmocnieniu ich wdrażania i egzekwowania.

2.7.

W decyzji Rady 2022/2332 (5) naruszenie środków ograniczających UE uznano za obszar przestępczości, który spełnia kryteria określone w art. 83 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Powszechnie uznaje się je za europrzestępstwa, co umożliwia Komisji zaproponowanie przepisów mających na celu zbliżenie definicji przestępstw i kar w państwach członkowskich (6).

2.8.

Omawiany wniosek jest uzasadniony tym, że naruszenia mogą pomóc w utrwalaniu zagrożeń dla pokoju i bezpieczeństwa, a także dla praworządności, demokracji i praw człowieka w państwach trzecich, i często mają wymiar transgraniczny. Stwierdzono w nim m.in., że naruszenie środków ograniczających „to szczególnie poważna dziedzina przestępczości, ponieważ może ona utrwalać zagrożenia dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, podważać umacnianie i wspieranie demokracji, państwa prawnego i praw człowieka oraz powodować znaczne szkody w gospodarce, społeczeństwie i środowisku” (7). Obecna sytuacja pozwala osobom fizycznym i przedsiębiorstwom rozważającym obchodzenie przepisów na poszukiwanie najkorzystniejszych warunków i jednocześnie uniemożliwia stworzenie równych szans dla podmiotów z UE.

2.9.

Dnia 30 czerwca 2022 r. Rada Unii Europejskiej osiągnęła porozumienie w sprawie tekstu i zwróciła się do Parlamentu Europejskiego o wyrażenie zgody na projekt decyzji Rady w sprawie dodania naruszeń unijnych środków ograniczających do dziedzin przestępczości określonych w art. 83 ust. 1 TFUE (8). Parlament Europejski w trybie pilnym wyraził zgodę 7 lipca 2022 r. (9) Decyzja została przyjęta 28 listopada 2022 r. (10)

2.10.

W dniu 2 grudnia 2022 r. Komisja przedstawiła projekt dyrektywy, w którym zaproponowała ustanowienie minimalnych zasad dotyczących definicji przestępstw związanych z naruszeniem środków ograniczających (11) oraz kar za takie przestępstwa.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

Uznanie naruszeń środków ograniczających za dziedzinę przestępczości na mocy art. 83 ust. 1 TFUE jest pozytywnym wydarzeniem, które pomoże zharmonizować typologię naruszeń środków ograniczających i związanych z nimi kar w całej UE oraz usprawnić wdrażanie i egzekwowanie środków ograniczających.

3.2.

EKES zachęca Komisję, Parlament i Radę do uwzględnienia przedstawionych poniżej obaw przy proponowaniu i przyjmowaniu rozważanej obecnie dyrektywy oraz innego materialnego prawodawstwa wtórnego odnoszącego się do ustanowienia norm minimalnych dotyczących definicji przestępstw i kar za naruszenia środków ograniczających.

4.   Uwagi szczegółowe

4.1.

Parlament Europejski wyraził zgodę na projekt decyzji Rady w trybie pilnym. Oznacza to, że udzielił zgody bez uprzedniego rozpatrzenia sprawy przez Komisję Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych (LIBE). Silny imperatyw geopolityczny leżący u podstaw przyjęcia wniosku nie powinien osłabiać konieczności poddawania wniosków ustawodawczych odpowiedniej demokratycznej kontroli. Należy zachować standardy demokratycznej rozliczalności. EKES ponownie podkreśla znaczenie zapewnienia odpowiedniej kontroli Parlamentu Europejskiego nad rozpatrywanym obecnie wnioskiem dotyczącym dyrektywy w sprawie ustanowienia norm minimalnych dotyczących definicji przestępstw związanych z naruszeniem środków ograniczających oraz kar za takie przestępstwa.

4.2.

Podobnie we wniosku dotyczącym dyrektywy wspomniano, że Komisja powstrzymała się od przeprowadzenia oceny skutków, wskazując na „pilną potrzebę pociągnięcia do odpowiedzialności osób fizycznych i prawnych zaangażowanych w naruszanie unijnych środków ograniczających” (12). Chociaż Komitet uznaje znaczenie przyspieszenia przyjęcia dyrektywy w sprawie sankcji karnych za naruszenie unijnych środków ograniczających, jest zdania, że stosunkowo pilna potrzeba harmonizacji definicji i sankcji nie uzasadnia pominięcia oceny skutków, która powinna towarzyszyć przygotowaniu dyrektywy. Ma to szczególne znaczenie dlatego, że osoby fizyczne i prawne zaangażowane w naruszanie środków ograniczających mogą już być pociągane do odpowiedzialności na mocy obowiązujących przepisów krajowych, co oznacza, że opóźnienie przyjęcia dyrektywy nie doprowadzi do bezkarnych naruszeń. EKES popiera zatem przeprowadzanie regularnej oceny skutków i opowiada się za szybkim wdrożeniem dyrektywy po jej przyjęciu.

4.3.

Choć Komitet z zadowoleniem przyjmuje szeroko zakrojone konsultacje, które Komisja przeprowadziła z wieloma różnymi zainteresowanymi stronami, ubolewa, że we wniosku Komisji dotyczącym dyrektywy w sprawie definicji przestępstw oraz kar za naruszenia środków ograniczających nie wymienia się wśród tych zainteresowanych stron Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego.

4.4.

Dbałości o wykrywanie, ściganie i karanie naruszeń środków ograniczających powinny towarzyszyć porównywalne wysiłki na rzecz ukierunkowania działań podmiotów gospodarczych i podmiotów społeczeństwa obywatelskiego we wdrażaniu środków ograniczających. Niedociągnięcia we wdrażaniu wynikają często z braku świadomości wśród zainteresowanych stron w sektorze prywatnym pomimo starań podejmowanych przez agencje krajowe, by je informować (13). Należy pamiętać, że większość podmiotów gospodarczych w UE to małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP), które często nie znają obowiązków wynikających z przepisów dotyczących środków ograniczających, biorąc pod uwagę, że w przeszłości środki gospodarcze były rzadko stosowane w kontekście środków ograniczających (14). EKES z zadowoleniem przyjmuje obecne wysiłki Komisji na rzecz poprawy wsparcia udzielanego podmiotom gospodarczym i zachęca do ich kontynuowania (15).

4.5.

Należy ustanowić odpowiednie przepisy w celu ochrony działań humanitarnych w jurysdykcjach objętych środkami ograniczającymi. Odpowiedzialność za ewentualne naruszenia środków ograniczających pozostaje problemem dla podmiotów humanitarnych udzielających pomocy w obrębie jurysdykcji objętych surowymi środkami ograniczającymi (16). Te podmioty regularnie zwracają uwagę na trudności z zagwarantowaniem, że w ramach ich działalności nie będzie dochodziło do żadnego naruszenia przepisów dotyczących środków ograniczających, a także na negatywne konsekwencje kojarzenia ich przez strony walczące z zachodnimi środkami ograniczającymi (17). Niedawne przyjęcie przez Radę Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych rezolucji nr 2664 z grudnia 2022 r. (18), która zawiera ogólne wyłączenie umożliwiające przekazywanie funduszy i świadczenie usług organizacjom humanitarnym (19) i została szybko wdrożona przez władze USA (20), sprawia, że ograniczone klauzule humanitarne w prawodawstwie UE stają się rażącym wyjątkiem. Aby zagwarantować, że ramy sankcji nie będą stanowić przeszkody dla działań humanitarnych, należy wzmocnić brzmienie proponowanej dyrektywy. Obecnie wyłącza ona z zakresu kryminalizacji jedynie „dostarczanie pomocy humanitarnej potrzebującym” (21). Komitet popiera przyjęcie szerszego wyłączenia ze względów humanitarnych wykluczającego odpowiedzialność karną w ramach unijnych środków ograniczających w przypadku wszystkich pracowników niezależnych organizacji humanitarnych. Taka klauzula zapewniłaby zgodność unijnych ram prawnych dotyczących środków ograniczających z międzynarodowym prawem humanitarnym. Jednocześnie powinny istnieć przepisy zapobiegające ewentualnym nadużyciom popełnianym do celów przestępczych lub politycznych. Ochrona podmiotów humanitarnych powinna obejmować dziennikarzy śledczych.

4.6.

EKES wzywa Komisję, by nie tylko monitorowała wdrażanie dyrektywy w odniesieniu do przyjmowania aktów prawnych, lecz także by zwracała uwagę na zapewnienie wystarczających zasobów administracyjnych, finansowych, technologicznych i ludzkich oraz odpowiednich szkoleń, tak aby umożliwić krajowym administracjom, organom sądowym i organom ścigania wprowadzenie w życie treści nowych przepisów. W przypadku braku odpowiedniego sprzętu, personelu i wyposażenia finansowego sama harmonizacja prawodawstwa prawdopodobnie nie wystarczy, by wykrywać, ścigać i karać naruszenia środków ograniczających. Ponadto EKES zachęca Komisję do opracowania kryteriów, które będą stosowane do monitorowania, aby zapewnić zainteresowanym stronom ogólne wskazówki.

4.7.

Jeżeli wyroki skazujące pozwalają na konfiskatę mienia, znaczną część dochodów należy przeznaczyć na odszkodowania dla ofiar, a w przypadku sankcji obowiązujących w związku z rosyjską napaścią na Ukrainę – na działania na rzecz odbudowy powojennej Ukrainy. Komitet popiera to żądanie, zgodnie ze swoją opinią (22) w sprawie wniosku Komisji dotyczącego dyrektywy w sprawie odzyskiwania i konfiskaty mienia. Ponadto zachęca Komisję do współpracy ze specjalnymi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego w zakresie definicji ofiar i opracowania mechanizmów przekazywania dochodów z uchylania się od środków ograniczających ofiarom lub na rzecz inwestycji społecznych, które przynoszą im bezpośrednie korzyści. Z myślą o rozliczalności opowiada się za większą przejrzystością w postaci upublicznienia danych liczbowych dotyczących skonfiskowanego mienia i jego przeznaczenia.

4.8.

Proponowana dyrektywa powinna również zawierać odpowiednie przepisy dotyczące ochrony sygnalistów i dziennikarzy śledczych, którzy ujawniają praktyki uchylania się od sankcji. Ich kluczowa rola jako mechanizmów wczesnego ostrzegania zasługuje na ochronę. W związku z tym EKES popiera propozycję Komisji dotyczącą rozszerzenia ochrony przyznanej na mocy dyrektywy (UE) 2019/1937 (23) na zgłaszanie naruszeń unijnych środków ograniczających oraz na osoby sygnalizujące takie naruszenia.

4.9.

Jak wskazano w obecnym brzmieniu dyrektywy, należy wprowadzić przepisy mające na celu utrzymanie zasady niedziałania wstecz sankcji karnych, zgodnie z zasadą nulla poena sine lege. EKES podkreśla potrzebę zagwarantowania osobom oskarżonym prawa do rzetelnego procesu sądowego i innych gwarancji w zakresie praw człowieka.

4.10.

Ponadto EKES ubolewa, że podczas gdy określenie naruszeń środków ograniczających jako europrzestępstw było szybkim procesem, przestępstwa tak poważne i powszechne jak przestępstwa z nienawiści i przemoc ze względu na płeć nie są jeszcze objęte zakresem art. 83 ust. 1 TFUE. Imperatywy geopolityczne nie powinny być traktowane priorytetowo kosztem zaniedbywania innych przestępstw mających bezpośrednie znaczenie dla naszych współobywateli.

4.11.

Podsumowując, nie należy zapominać, że celem harmonizacji kar jest poprawa wiarygodności środków ograniczających przyjętych w ramach WPZiB. Z tego punktu widzenia państwa członkowskie powinny dążyć do przestrzegania zakazów wizowych z taką samą starannością, jakiej oczekuje się od obywateli i podmiotów UE (24).

---

(1)  Portela, C., „Implementation and Enforcement” [Wdrażanie i egzekwowanie], w: Helwig, N. et al., Sharpening EU sanctions policy [Zaostrzenie polityki środków ograniczających UE], sprawozdanie FIIA 63, Fiński Instytut Spraw Międzynarodowych, Helsinki. Badanie zlecone przez kancelarię premier Finlandii, 2020, s. 107.

(2)  Druláková, R., Přikryl, P., „The implementation of sanctions by the European Union” [Wdrażanie środków ograniczających przez Unię Europejską], Central European Journal of International and Security Studies, t. 10, nr 1, 2016, s. 134.

(3)  Sieć punktów kontaktowych ds. ścigania ludobójstwa, Prosecution of sanctions (restrictive measures) violations in national jurisdictions: a comparative analysis [Ściganie naruszeń sankcji (środków ograniczających) w jurysdykcjach krajowych: analiza porównawcza], 2021.

(4)  Komunikat Komisji Europejskiej „Europejski system gospodarczy i finansowy: wspieranie otwartości, wytrzymałości i odporności”, COM(2021) 32 final

(5)  Decyzja Rady (UE) 2022/2332 z dnia 28 listopada 2022 r. w sprawie określenia naruszenia unijnych środków ograniczających jedną z dziedzin przestępczości spełniającą kryteria określone w art. 83 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.U. L 308 z 29.11.2022, s. 18).

(6)  Komunikat Komisji Europejskiej „W kierunku dyrektywy w sprawie sankcji karnych za naruszenie unijnych środków ograniczających”, COM(2022) 249 final.

(7)  To sformułowanie z komunikatu Komisji COM(2022) 249 final, s. 5, zostało powtórzone w preambule (motyw 10) decyzji Rady (UE) 2022/2332 (Dz.U. L 308 z 29.11.2022, s. 18).

(8)  Rada Unii Europejskiej, komunikat prasowy, 30 czerwca 2022 r.

(9)  Rezolucja ustawodawcza Parlamentu Europejskiego. TA/2022/0295.

(10)  Dz.U. L 308 z 29.11.2022, s. 18.

(11)  Wniosek Komisji dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie definicji przestępstw związanych z naruszeniem unijnych środków ograniczających oraz kar za takie przestępstwa, COM(2022) 684 final.

(12)  COM(2022) 684 final.

(13)  Druláková, R. i Zemanová, S., „Why the implementation of multilateral sanctions does (not) work: lessons learnt from the Czech Republic” [Dlaczego wdrażanie wielostronnych środków ograniczających (nie) jest skuteczne: wnioski z Czech], European Security, t. 29, nr 4, 2020, s. 524.

(14)  Portela, C., „Sanctions in EU foreign policy” [Sankcje w polityce zagranicznej UE], w: Helwig N. et al., Sharpening EU sanctions policy [Zaostrzenie polityki środków ograniczających UE], sprawozdanie FIIA 63, Fiński Instytut Spraw Międzynarodowych, Helsinki. Badanie zlecone przez kancelarię premier Finlandii, 2020, s. 23.

(15)  Decyzja Rady (WPZiB) 2022/1506 z dnia 9 września 2022 r. w sprawie działania Unii Europejskiej wspierającego rozwój narzędzi technologii informacyjnej w celu poprawy rozpowszechniania informacji na temat unijnych środków ograniczających (Dz.U. L 235 z 12.9.2022, s. 30).

(16)  Portela, C., „What if the EU made sanctions compatible with humanitarian aid?” [Czy środki ograniczające UE mogłyby być zgodne z pomocą humanitarną?], w: Gaub, F. (red.), What if…? Fourteen Scenarios for 2021 [Co jeśli…? Czternaście scenariuszy na 2021 r.], EUISS, Paryż, 2020.

(17)  Debarre, A., Safeguarding humanitarian action in sanctions regimes [Zapewnienie działań humanitarnych w ramach systemów środków ograniczających], International Peace Institute, Nowy Jork, 2019.

(18)  Rezolucja ONZ nr 2664, S/RES/2664(2022).

(19)  Punkt 1 S/RES/2664(2022) stanowi, że przekazywanie funduszy lub dostarczanie towarów i świadczenie usług niezbędnych do zapewnienia terminowego dostarczania pomocy humanitarnej przez Organizację Narodów Zjednoczonych (…) lub organizacje pozarządowe lub inne podmioty dodane przez poszczególne komitety ustanowione przez tę Radę „jest dozwolone i nie stanowi naruszenia zamrożenia aktywów wprowadzonego przez tę Radę lub jej komitety odpowiedzialne za sankcje”.

(20)  Departament Skarbu USA, komunikat prasowy, Treasury Implements Historic Humanitarian Sanctions Exceptions [Departament Skarbu wdraża historyczne zwolnienia ze względów humanitarnych od stosowania sankcji], 20 grudnia 2022 r.

(21)  COM(2022) 684 final.

(22)  Dz.U. C 100 z 16.3.2023, s. 105.

(23)  Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz.U. L 305 z 26.11.2019, s. 17).

(24)  Mangas Martin, A., „Sobre la vinculatoriedad de la PESC y el espacio aéreo como territorio de un estado” [O wiążącym charakterze WPZiB i przestrzeni powietrznej jako terytorium państwa], komentarz do wyroku Sądu Najwyższego Hiszpanii z 26 listopada 2020 r., Izba Karna. Revista General de Derecho Europeo, 53, 2021.