Rezolucja Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wspólne przeciwdziałanie zagrożeniu egzystencjalnemu: partnerzy społeczni i społeczeństwo obywatelskie na rzecz realizacji ambitnych działań w dziedzinie klimatu”

(2023/C 75/01)

Sprawozdawcy:

Peter SCHMIDT Isabel CAÑO AGUILAR Sandra PARTHIE Josep PUXEU ROCAMORA Neža REPANŠEK Lutz RIBBE

Podstawa prawna	Art. 50 regulaminu wewnętrznego Rezolucja
Data przyjęcia na sesji plenarnej	26.10.2022
Sesja plenarna nr	573
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	104/1/0

Doroczne posiedzenie Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (COP27) odbędzie się w Szarm el-Szejk w Egipcie w dniach 6–18 listopada.

Zgodnie z notatką Prezydium EKES-u z dnia 22 lutego 2022 r. EKES powołał grupę ad hoc ds. Konferencji Stron Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu w celu przygotowania rezolucji EKES-u dotyczącej Konferencji Stron (COP), uwzględniającej priorytety następnej COP i procesy negocjacyjne Ramowej konwencji ONZ w sprawie zmian klimatu (UNFCCC), a także w celu lepszego zapoznania Komitetu jako całości z procesem UNFCCC i zaangażowania go w negocjacje w sprawie zmiany klimatu.

W skład grupy ad hoc wchodzi sześcioro członków Sekcji NAT oraz osoba reprezentująca młodzież, która regularnie uczestniczy w posiedzeniach grupy, zgodnie z opinią z inicjatywy własnej „W kierunku zorganizowanego zaangażowania młodzieży na rzecz klimatu i zrównoważonego rozwoju w procesie decyzyjnym UE” (1). W ciągu ostatnich kilku miesięcy grupa ad hoc spotkała się z odpowiednimi organizacjami i instytucjami, takimi jak Komisja Europejska, Komitet Regionów, Biuro Liderów Wysokiego Szczebla w Dziedzinie Ochrony Klimatu i Climate Action Tracker [organizacją monitorującą działania w dziedzinie klimatu], a także z przedstawicielami środowisk społeczeństwa obywatelskiego – młodymi ludźmi, przedsiębiorstwami, rolnikami, związkami zawodowymi i organizacjami pozarządowymi zajmującymi się ochroną środowiska – w celu wymiany informacji i poszukiwania synergii. Kryzys klimatyczny był dominującym tematem wszystkich tych spotkań.

W 2022 roku ekstremalne zjawiska pogodowe spowodowane zmianą klimatu dają się we znaki bardziej niż kiedykolwiek wcześniej. Fale niemiłosiernych upałów i pożary w Europie i niektórych częściach Azji Południowej, katastrofalne powodzie w Pakistanie i Bangladeszu oraz przedłużająca się susza w Afryce Wschodniej pochłonęły tysiące istnień ludzkich, a miliony innych osób musiały opuścić miejsce zamieszkania lub stanęły w obliczu widma głodu.

W niedawnym sprawozdaniu Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (2) stwierdzono, że aby ograniczyć globalne ocieplenie do 1,5 oC, emisje gazów cieplarnianych muszą osiągnąć wartość szczytową „najpóźniej przed 2025 r.”, emisje muszą zmniejszyć się o połowę do 2030 r., a do osiągnięcia tego celu niezbędna jest głęboka i natychmiastowa redukcja emisji we wszystkich sektorach. Przewiduje się jednak, że obecna polityka doprowadzi do wzrostu temperatury o około 2,7 oC, a bieżące zobowiązania krajowe – ustalone na poziomie krajowym wkłady – ograniczą ocieplenie do 2,4 oC (3).

Rosyjska inwazja na Ukrainę sprawiła, że i tak już trudna pod względem gospodarczym i społecznym sytuacja stała się o wiele bardziej złożona. Nie można jednak odkładać na później palącej potrzeby rozwiązania kwestii klimatycznej. Wszelkie przyjęte środki szczególne muszą mieć charakter wyjątkowy i ograniczony w czasie, a Unia Europejska musi przyspieszyć przeformułowanie swojej polityki energetycznej i klimatycznej, by zaradzić wstrząsom krótkoterminowym, przy jednoczesnym dążeniu do nieuniknionej dekarbonizacji społeczeństw. Europa musi przewodzić działaniom w dziedzinie klimatu, niwelując dysonans między ambicjami a podejmowanymi środkami politycznymi.

W rezolucji przygotowanej przez członkinie i członków grupy ad hoc wezwano instytucje i rządy UE do zwiększenia ambicji w dziedzinie klimatu, zgodnie z nauką i informacjami naukowymi, oraz położono szczególny nacisk na rolę zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w przyspieszaniu działań w dziedzinie klimatu. Odporność społeczną można zwiększyć jedynie dzięki wzmocnieniu pozycji społeczeństwa obywatelskiego, podmiotów społecznych i ruchów oddolnych.

Jesteśmy ostatnim pokoleniem, które może powstrzymać zmianę klimatu, a EKES, jako głos europejskiego społeczeństwa obywatelskiego, powinien odgrywać wiodącą rolę w promowaniu tych przemian w kierunku społeczeństw neutralnych pod względem emisji dwutlenku węgla, sprzyjających włączeniu społecznemu i sprawiedliwych społecznie.

Zalecenia Polityczne Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Zwiększenie ambitnych celów klimatycznych w celu zaradzenia kryzysowi klimatycznemu oraz wzmocnienie działań UE w dziedzinie klimatu

Jako głos zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w Europie, działając jako organ doradczy Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji, a także jako część światowej społeczności obywatelskiej,

1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) zaznacza, że Ramową konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) przyjęto 30 lat temu, a jej ostatecznym celem było „ustabilizowanie koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze na poziomie, który zapobiegałby niebezpiecznej antropogenicznej ingerencji w system klimatyczny” (art. 2), i że cel ten nie został osiągnięty.

2.

Zwraca uwagę, że w porozumieniu paryskim z 2015 r. przestano koncentrować się na jakościowym celu konwencji w sprawie zmian klimatu – zapobieganie ingerencji w klimat – ale skupiono się na celu ilościowym: „utrzymanie wzrostu średniej temperatury na świecie do wartości znacznie niższej niż 2 oC powyżej poziomów sprzed epoki przemysłowej i kontynuacja wysiłków w celu ograniczenia wzrostu temperatury do 1,5 oC powyżej poziomów sprzed epoki przemysłowej (4).

3.

Podkreśla, że cel 1,5 oC nie wystarczy, by uniknąć dramatycznych konsekwencji zmiany klimatu. Jak pokazują dowody, zmiana klimatu już teraz wpływa na każdy region na świecie. Powodzie, susze, burze, pożary i fale upałów nasilają się w alarmującym tempie, co powoduje niszczące skutki społeczne i miliardowe skutki gospodarcze każdego roku (5).

4.

Podkreśla, że przeżywamy kryzys klimatyczny i że nie powinniśmy rezygnować z realizacji postanowień art. 2 konwencji, mimo że UNFCCC nie jest obecnie w stanie wywiązać się ze swoich zobowiązań.

5.

Jest głęboko przekonany, że decyzje polityczne muszą odpowiadać nauce i informacjom naukowym, oraz wskazuje, że IPCC określił wyraźne punkty odniesienia: emisje muszą osiągnąć wartość szczytową „najpóźniej przed 2025 r.” (6), a świat musi ograniczyć emisje o 45 % poniżej poziomu z 2010 r. do 2030 r., aby utrzymać cel ograniczenia globalnego ocieplenia do 1,5 oC.

6.

Przyznaje, że inwazja Rosji na Ukrainę pogłębiła już i tak trudną sytuację charakteryzującą się inflacją, wysokimi cenami energii i żywności oraz możliwymi niedoborami energii, co ma dotkliwy wpływ na życie obywateli i stwarza poważne wyzwania społeczne i gospodarcze, przynajmniej w perspektywie krótkoterminowej. EKES uważa, że obecna sytuacja sprawia, że europejskie działania w dziedzinie klimatu są dziś bardziej potrzebne niż kiedykolwiek przedtem oraz że nowa sytuacja geopolityczna zwiększa potrzebę przyspieszenia przez UE procesu przekształcania jej polityki energetycznej i klimatycznej.

7.

Jest przekonany, że należy wzmocnić Europejski Zielony Ład, aby osiągnąć cel dekarbonizacji gospodarki, jeszcze bardziej ograniczyć zależność od czynników zewnętrznych, zapewnić odporność i wzmocnić sprawiedliwą transformację, a także, że wyjątkowe odstępstwa od uzgodnionych celów mogą być przyznawane jedynie na ograniczony okres (7). Uważa też, że rozwój otwartej strategicznej autonomii powinien zapewnić zmniejszenie zależności w zakresie energii, surowców krytycznych i żywności.

8.

Wzywa UE do objęcia roli przywódczej i zwraca się do Komisji Europejskiej oraz państw członkowskich UE o zaktualizowanie ustalonego na poziomie krajowym wkładu (NDC) zgodnie z paktem klimatycznym z Glasgow. Apeluje także o uczciwy podział w skali globalnej, oparty na sprawiedliwości, odpowiedzialności historycznej i możliwościach.

9.

Z zadowoleniem przyjmuje decyzje Parlamentu Europejskiego w sprawie systemu handlu emisjami (8) i pochłaniaczy dwutlenku węgla (9), które doprowadziły do nieznacznego zwiększenia unijnego celu redukcji emisji i chociaż zakładany poziom redukcji jest niewystarczający, to stanowi on wezwanie do zwiększenia ustalonych na poziomie krajowym wkładów UE.

10.

Wyraża zaniepokojenie faktem, że wiele państw ogłosiło długoterminowe plany mające na celu osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 lub 2060 r., które nie są poparte współmiernymi planami krótko- i średnioterminowymi, i w związku z tym wzywa Komisję Europejską do zintensyfikowania działania w obszarze dyplomacji unijnej w celu promowania przyjęcia przez społeczność międzynarodową ram politycznych podobnych do Europejskiego Zielonego Ładu. Jest gotów wspierać to przedsięwzięcie poprzez współpracę z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego na całym świecie, biorąc za kompas Agendę 2030 i cele zrównoważonego rozwoju na nadchodzące lata, które będą decydujące.

11.

Zwraca się do UE o dalsze rozwijanie podejść sektorowych w odniesieniu do środków dostosowanych do potrzeb lub „klubów klimatycznych”, które mogłyby powstać wśród państw posiadających najbardziej ambitne programy działań na rzecz klimatu, aby zachęcić inne narody do szybszych działań – narzędziem do realizacji tego celu mogłoby być wdrożenie mechanizmu dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 (CBAM).

12.

Uważa, że konieczne jest podjęcie zdecydowanych i jasno określonych działań, aby zapewnić operacyjność art. 6 porozumienia paryskiego i zakończyć prace nad pakietem paryskim, który ustanawia ramy dobrowolnej współpracy międzynarodowej, tak by poszczególne kraje mogły ograniczyć emisje w celu wypełnienia swoich zobowiązań, unikając jednocześnie niektórych zagrożeń związanych z podwójnym liczeniem lub ryzykiem fałszywych jednostek redukcji emisji.

Dokonanie przeglądu naszego obecnego modelu gospodarczego w celu skutecznego uwzględnienia kwestii łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej oraz zapewnienie odpowiedniego dostępu do finansowania działań w związku ze zmianą klimatu.

13.

Podkreśla, że aby przyspieszyć przejście na społeczeństwo neutralne dla klimatu, musimy dokonać przeglądu naszego obecnego modelu gospodarczego, aby ponownie przemyśleć sposób, w jaki konsumujemy i produkujemy, oraz znaczenie, jakie przypisujemy wystarczalności. Wzywa UE do zaproponowania nowej wizji dobrobytu dla ludzi i planety, opartej na zasadach zrównoważenia środowiskowego, prawa do godnego życia i ochrony wartości społecznych (10).

14.

Proponuje nowe ramy zarządzania w celu opracowania tych zmian transformacyjnych i zachęca rządy i władze regionalne do utworzenia komisji sprawiedliwej transformacji, aby umożliwić partnerom społecznym i organizacjom społeczeństwa obywatelskiego, w tym organizacjom młodzieżowym, przedstawianie zaleceń oraz negocjowanie i opracowywanie krajowych i regionalnych planów sprawiedliwej transformacji (11). Jest zdania, że obecne inicjatywy mające na celu sprostanie wyzwaniom społecznym związanym z zieloną transformacją pozostają rozdrobnione (12).

15.

Uważa, że szybkie przejście na gospodarkę niskoemisyjną będzie wiązało się z ogromnymi wyzwaniami dla obywateli, pracowników, przedsiębiorstw i regionów, zwłaszcza tych, które są najbardziej uzależnione od sektorów i gałęzi przemysłu emitujących duże ilości dwutlenku węgla (13). Jest także zdania, że ustalone na poziomie krajowym wkłady powinny obejmować sporządzenie szczegółowej mapy i analizy wpływu, jaki przejście to będzie miało na zatrudnienie i umiejętności w danym państwie, podregionach i sektorach, w tym na podwykonawców i łańcuchy wartości niższego szczebla – należy przy tym uwzględnić krajowe plany zwiększania zatrudnienia i strategie sprawiedliwej transformacji (14), oparte na zasadzie sprawiedliwej transformacji opracowanej przez MOP. W związku z tym popiera propozycję przedstawioną podczas Konferencji w sprawie przyszłości Europy (15) dotyczącą zapewnienia sprawiedliwej transformacji, która chroni pracowników i miejsca pracy poprzez odpowiednie finansowanie transformacji i dalszych badań.

16.

Podkreśla, że odpowiedzialność sektora prywatnego za osiągnięcie celu dekarbonizacji będzie wymagała szybkiej transformacji systemów na niespotykaną dotąd skalę, i zaznacza, że sektor prywatny ma do odegrania kluczową rolę w tym procesie.

17.

Uznaje liczne i zróżnicowane działania podejmowane przez firmy i przedsiębiorców w całej UE w celu opracowania rozwiązań biznesowych służących łagodzeniu wyzwań związanych ze zmianą klimatu i dostosowywaniu się do nich oraz uważa, że innowacyjne i odpowiedzialne modele biznesowe powinny przeciwdziałać zmianie klimatu poprzez skupienie się na wymiernych celach w zakresie zrównoważonego rozwoju, w tym na zmniejszonym zużyciu wody, energii lub substancji chemicznych.

18.

Jest zaniepokojony faktem, że ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych w UE towarzyszy wzrost emisji za granicą w celu zaspokojenia konsumpcji w UE, co powoduje efekt mnożnikowy w odniesieniu do emisji gazów cieplarnianych (16) i uważa, że unijne podejście do inwentaryzacji gazów cieplarnianych musi uwzględniać emisje gazów cieplarnianych związane z produktami przywożonymi, że oddzielenie postępu społeczno-gospodarczego od negatywnego wpływu produktów krajowych i przywożonych na klimat i różnorodność biologiczną musi stać się priorytetem oraz że mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 jest środkiem wspierającym osiągnięcie tego celu.

19.

Zauważa, że utrata różnorodności biologicznej i zmiana klimatu wzajemnie się wzmacniają, co jest podkreślane przez społeczność naukową, i wzywa do przyjęcia całościowego podejścia do działań na rzecz środowiska, uwzględniającego powiązania między utratą bioróżnorodności a zmianą klimatu. Proponuje, by dokonać przeglądu wielkości obszarów chronionych i je zwiększyć oraz wzmóc wysiłki na rzecz ochrony pozostałych zasobów naturalnych w ramach unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności 2030 (17).

20.

Wyraża zaniepokojenie faktem, że skutki zmiany klimatu dotykają w nieproporcjonalnym stopniu osoby najbardziej narażone oraz że społeczności, które są w najmniejszym stopniu odpowiedzialne za globalne emisje, stają w obliczu najgorszych skutków i nie zawsze dysponują środkami, by sobie z nimi poradzić.

21.

Zwraca uwagę, że działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu mają coraz bardziej krytyczne znaczenie w miarę mnożenia się anormalnych zjawisk klimatycznych i że konieczne jest lepsze przewidywanie skutków zmiany klimatu. Zaznacza, że w porozumieniu paryskim podkreślono znaczenie procesów planowania adaptacji na szczeblu krajowym, zobowiązując wszystkie państwa do składania sprawozdań z poczynionych postępów, oraz wzywa do usprawnienia procesu włączania, aby uniknąć nasilenia istniejących nierówności.

22.

Wzywa kraje rozwinięte do zwiększenia łącznych wkładów na finansowanie działań w związku ze zmianą klimatu i do położenia równego nacisku na finansowanie działań na rzecz łagodzenia zmian klimatu i działań w zakresie przystosowania się do niej, gdyż bez dodatkowych środków finansowych na adaptację ograniczeniu ulegnie planowanie i wdrażanie działań na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu, zwłaszcza w krajach rozwijających się. Apeluje o podjęcie dalszych kroków w celu zapewnienia przestrzegania tej zasady, biorąc pod uwagę, że działania na rzecz łagodzenia zmian klimatu chronią przyszłe pokolenia przed pogłębieniem kryzysu klimatycznego, natomiast działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu chronią obecne i przyszłe pokolenia przed ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi spowodowanymi już istniejącą zmianą klimatu (18). Przypomina, że finansowanie działań w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu stanowi obecnie jedynie 25 % światowego finansowania działań w związku ze zmianą klimatu oraz że nie dotrzymuje się wcześniejszych zobowiązań, zgodnie z którymi finansowanie działań w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu wzrośnie do 40 % do 2025 r. (19).

23.

Z zadowoleniem przyjmuje wkład Komisji w wysokości 100 mln EUR do Funduszu Adaptacyjnego, wzywając jednocześnie państwa członkowskie UE do podwojenia do 2025 r. środków finansowych przeznaczonych na przystosowanie się do zmiany klimatu z poziomu z 2019 r., a także wzywa do podjęcia dodatkowych działań na rzecz planu realizacji celu w wysokości 100 mld USD. Podkreśla fakt, że obecnie nie istnieje żaden światowy instrument finansowy wspierający naprawę strat i szkód poniesionych przez te osoby oraz wzywa państwa członkowskie UE i Komisję do zobowiązania się na rzecz „instrumentu finansowania strat i szkód” w celu naprawy skutków zmiany klimatu.

24.

Uważa, że w ramach działań na rzecz sprawiedliwości klimatycznej rządy i instytucje UE muszą opracować dalekosiężną i kompleksową europejską politykę migracyjną i azylową, która zapewni ochronę osobom przesiedlonym ze względu na klimat, począwszy od formalnego uznania uchodźców klimatycznych.

Wspieranie skutecznych działań sektorowych w celu osiągnięcia neutralności klimatycznej

25.

Podkreśla, że gospodarka o obiegu zamkniętym i biogospodarka są czynnikami umożliwiającymi opracowanie nowej wizji dobrobytu dla ludzi i że należy jeszcze bardziej przyspieszyć ich urzeczywistnianie (20). Wskazuje, że strategie dotyczące gospodarki o obiegu zamkniętym wdrażane we wszystkich sektorach i narodach mogą potencjalnie ograniczyć globalne emisje gazów cieplarnianych o 39 % (21). Wyraża zaniepokojenie, że w UE gospodarka o obiegu zamkniętym stanowi jedynie ok. 12 %, pomimo poważnego procesu aktualizacji przepisów rozpoczętego w 2015 r. za pośrednictwem pierwszego planu działania UE dotyczącego gospodarki o obiegu zamkniętym, i uważa, że dalsze postępy można osiągnąć jedynie poprzez zaangażowanie wszystkich elementów społeczeństwa obywatelskiego, zwłaszcza w celu pokonania pozostałych barier politycznych, kulturowych, infrastrukturalnych, związanych z zarządzaniem i finansowych (22).

26.

Wzywa do należytego uwzględnienia w ustalonych na poziomie krajowym wkładach strategii przejściowych na rzecz wprowadzenia zrównoważonych systemów żywnościowych i przyznaje, że choć wiele państw wspomina w swoich ustalonych na poziomie krajowym wkładach o potencjale rolnictwa w zakresie łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej, bardzo niewiele z nich wyznacza cele w odniesieniu do innych etapów systemu żywnościowego (23), pozostawiając możliwości w znacznym stopniu niewykorzystane (24). Potwierdza swoje zalecenia dotyczące przyjęcia kompleksowych polityk żywnościowych, takich jak strategia „Od pola do stołu”, obejmujących środki klimatyczne, oraz zapewnienia zorganizowanego zaangażowania zainteresowanych stron w całym łańcuchu dostaw żywności (25) i na wszystkich szczeblach zarządzania, w szczególności umieszczając producentów w centrum strategii rolnych i angażując ich w kształtowanie polityki.

27.

Wyraża zaniepokojenie sytuacją Afryki, która odpowiada za mniej niż 4 % globalnych emisji, ale wyróżnia się w sposób dysproporcjonalny jako jeden z najbardziej narażonych regionów na świecie. Ponadto, z uwagi na to, że COP27 odbywa się w Afryce, apeluje z całą mocą do UE o priorytetowe zapewnienie Afryce zasobów finansowych, technicznych i w zakresie budowania zdolności, aby wesprzeć zobowiązania podjęte przez ten kontynent podczas COP21 w Paryżu, a także by uwzględnić fakt, że większość afrykańskich wkładów ustalonych na poziomie krajowym obejmuje cele w zakresie łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej, które zależne są od otrzymania odpowiedniego wsparcia międzynarodowego. Ta zależność stawia pod znakiem zapytania możliwość zachowania ekosystemów ochrony o wysokiej wartości, takich jak lasy lub sawanny, jak również możliwość zaprzestania wydobycia paliw kopalnych.

28.

Wzywa do natychmiastowego zaprzestania subsydiowania paliw kopalnych, a także z zadowoleniem przyjmuje komunikat REPowerEU, ponieważ przedstawiono w nim rozwiązania zgodne z celami Zielonego Ładu i europejskiej unii energetycznej (26) (27). Uważa, że rządy powinny zapewnić ramy w odniesieniu do inwestycji w przełomowe technologie w takich dziedzinach, jak efektywność energetyczna i produkcja energii odnawialnej, poprzez wsparcie na rzecz badań, innowacji i rozwoju, a także że należy opracować przepisy, które umożliwią rozwój i wprowadzanie na rynek nowych technologii, w tym środki po stronie popytu w celu stworzenia rynków pionierskich i zachęcenia do konsumpcji produktów niskoemisyjnych (28).

29.

Z zadowoleniem przyjmuje rozwiązania cyfrowe umożliwiające ochronę środowiska i transformację w kierunku zrównoważonego rozwoju w transporcie, systemach energetycznych, budynkach, rolnictwie i innych sektorach, ale zauważa również, że ogólnie rzecz biorąc, cyfryzacja nie przyczyniła się jak dotąd do zmniejszenia zapotrzebowania na energię i emisji dwutlenku węgla, a zatem podkreśla potrzebę prowadzenia wspierających strategii politycznych w celu złagodzenia efektu odbicia i efektu indukcji (29).

30.

Podkreśla, że zmiana klimatu ma również poważne reperkusje dla przedsiębiorstw, w szczególności dla MŚP, takie jak przerwanie łańcuchów dostaw lub uszkodzenie zakładów produkcyjnych z powodu ekstremalnych zjawisk pogodowych, i zmusza je do wprowadzania niekiedy kosztownych zmian w ich modelach biznesowych i operacyjnych, a także do inwestycji w celu sprostania wymogom regulacyjnym lub innym. Uważa, że należy wspierać wczesnych użytkowników nowych zrównoważonych modeli biznesowych, aby ich innowacyjność nie doprowadziła do niekorzystnej sytuacji konkurencyjnej.

31.

Zaznacza, że wsparcie dla sektora prywatnego musi być zgodne z zasadami sprawiedliwego dostępu do narzędzi finansowania MŚP i powinno opierać się wyłącznie na celach klimatycznych (30) oraz że konieczne będą szeroko zakrojone prace w ramach łańcuchów wartości i współpraca międzysektorowa.

32.

Uważa, że harmonizacja i normalizacja mają kluczowe znaczenie dla osiągnięcia skalowalności rozwiązań w całym przemyśle dzięki technologii, podnoszeniu umiejętności i regulacji, które powinny być wspierane przez rządy UE na szczeblu międzynarodowym, oraz że szczególnie dla MŚP kluczowe będzie uzyskanie instrumentów towarzyszących i budowanie zdolności w celu spełnienia nowych wymogów i zwiększenia dostępu do rynku w UE.

Wzmocnienie pozycji społeczeństwa obywatelskiego w celu przyspieszenia działań w dziedzinie klimatu i wezwanie do stworzenia nowych ram zarządzania.

33.

Podkreśla, że skala potrzebnych działań wymaga zintegrowanej, wielopoziomowej polityki i rozwiązań międzysektorowych przy rzeczywistym zaangażowaniu społeczeństwa obywatelskiego, a zatem proponuje nowe ramy zarządzania w celu opracowania tych zmian transformacyjnych.

34.

Jest zdania, że na poziomie miejsca pracy te nowe ramy zarządzania powinny gwarantować dialog społeczny poprzez zapewnienie praw i udziału pracowników oraz wzmocnienie układów zbiorowych.

35.

Uważa, że należy również wzmocnić szerszy dialog z udziałem regionów, podmiotów wiejskich i miast, partnerów społecznych, spółdzielni i społeczeństwa obywatelskiego, aby zapewnić sprawiedliwość społeczną i wiarygodność i nadać konkretne znaczenie zobowiązaniu, że nikt nie zostanie pozostawiony w tyle (31). Na przykład ułatwianie podejścia prosumenckiego może przyspieszyć przejście na czystszy system energetyczny, stworzyć nowe modele gospodarcze i pomóc w ochronie najsłabszych grup w naszych społeczeństwach przed np. odcięciem od ciepła, światła i technologii informacyjnych.

36.

Jest głęboko przekonany, że należy rzeczywiście wspierać i promować inicjatywy oddolne i obywatelskie, aby przyspieszyć łagodzenie zmiany klimatu i przystosowanie się do niej oraz wzmocnić odporność społeczną, uwalniając w ten sposób potencjał kultury współpracy i rozwiązań oddolnych. Uważa ponadto, że istnieje równa i zasadnicza potrzeba zwiększenia inwestycji w innowacje społeczne w celu upowszechnienia zmian kulturowych i społecznych niezbędnych do włączenia ochrony klimatu do codziennego życia przedsiębiorstw, organów publicznych i gospodarstw domowych.

37.

Jest zdania, że nie należy traktować płci jako odrębnego i wyizolowanego zagadnienia, lecz należy ją uznać za kwestię podstawową, aby uniknąć środków i strategii politycznych obojętnych wobec problematyki płci. Zmiana klimatu nie ma takiego samego wpływu na wszystkie grupy ludności, a polityka klimatyczna, jeśli nie jest prawidłowo opracowana, może utrwalić te niesprawiedliwości i brak równowagi. Na przykład nierówny udział kobiet w procesach decyzyjnych oraz rynkach pracy potęguje nierówności, a często uniemożliwia kobietom pełne włączenie się w proces planowania, kształtowania i realizowania polityki klimatycznej (32).

38.

Jest przekonany, że silniejsze zaangażowanie młodzieży w procesy decyzyjne, począwszy od opracowywania wniosków ustawodawczych i inicjatyw, poprzez ich wdrażanie, monitorowanie i działania następcze, najlepiej uwzględni międzypokoleniowy wymiar tych zmian (33). Dlatego też od 2021 r. EKES zaczął włączać delegata ds. młodzieży do oficjalnej delegacji UE na posiedzenia Konferencji Stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu i zobowiązał się do wzmocnienia głosów młodzieży i organizacji młodzieżowych w ramach prac Komitetu; EKES zdecydowanie zaleca stronom i innym zainteresowanym podmiotom przyjęcie podobnego podejścia.

39.

Uznaje rolę ludności tubylczej na pierwszej linii frontu zmiany klimatycznej – ludność tubylcza jest strażnikiem ponad 80 % pozostałej różnorodności biologicznej na naszej planecie (34). Z zadowoleniem przyjmuje rosnące zaangażowanie ludności tubylczej w politykę klimatyczną i wzywa strony do aktywnego włączenia jej w realizację działań w dziedzinie klimatu.

40.

EKES zobowiązuje się do podjęcia działań mających na celu wdrożenie wyżej wymienionych zaleceń politycznych.

---

(1)  Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 44.

(2)  https://www.ipcc.ch/2022/04/04/ipcc-ar6-wgiii-pressrelease/

(3)  https://climateactiontracker.org/global/temperatures/

(4)  Porozumienie paryskie.

(5)  Na podstawie: „Economic losses from weather and climate-related extremes in Europe reached around half a trillion euros over past 40 years” [„Straty ekonomiczne spowodowane ekstremalnymi zdarzeniami pogodowymi i klimatycznymi w Europie osiągnęły około pół biliona EUR w ciągu ostatnich 40 lat”] – Europejska Agencja Środowiska; „New report: World counts the cost of a year of climate breakdown – UK charity fighting global poverty” [„Nowy raport: Świat liczy koszty roku kryzysu klimatycznego – brytyjska organizacja charytatywna walcząca z globalnym ubóstwem”], Christian Aid, Media Centre; „The Costs of Extreme Weather Events Caused by Climate Change” [„Koszty ekstremalnych zjawisk pogodowych spowodowanych zmianą klimatu”] – CMCC; „Billion-Dollar Weather and Climate Disasters” [„Katastrofy pogodowe i klimatyczne powodujące szkody o wartości miliardów dolarów”], National Centers for Environmental Information (NCEI).

(6)  „Climate Change 2022: Mitigation of Climate Change” [„Zmiana klimatu 2022: łagodzenie zmiany klimatu”], IPCC.

(7)  Rezolucja EKES-u „Wojna w Ukrainie i jej skutki gospodarcze, społeczne i środowiskowe” (Dz.U. C 290 z 29.7.2022, s. 1).

(8)  Zmiana klimatu: PE chce szybszych działań UE i niezależności energetycznej.

(9)  Gotowi na 55: Parlament za wzrostem naturalnych pochłaniaczy CO2 w UE do 2030.

(10)  Opinia EKES-u „Zrównoważona gospodarka, jakiej potrzebujemy” (Dz.U. C 106 z 31.3.2020, s. 1).

(11)  Opinia EKES-u „»Gotowi na 55«: osiągnięcie unijnego celu klimatycznego na 2030 r. w drodze do neutralności klimatycznej” (Dz.U. C 275 z 18.7.2022, s. 101).

(12)  Opinia EKES-u „Dialog społeczny w ramach transformacji ekologicznej” (Dz.U. C 486 z 21.12.2022, s. 95).

(13)  Opinia EKES-u „»Gotowi na 55«: osiągnięcie unijnego celu klimatycznego na 2030 r. w drodze do neutralności klimatycznej” (Dz.U. C 275 z 18.7.2022, s. 101).

(14)  Opinia EKES-u „»Gotowi na 55«: osiągnięcie unijnego celu klimatycznego na 2030 r. w drodze do neutralności klimatycznej” (Dz.U. C 275 z 18.7.2022, s. 101).

(15)  Konferencja w sprawie przyszłości Europy – zalecenia przyjęte przez europejski panel obywatelski.

(16)  2021 Europe Sustainable Development Report – SDSN Europe [Sprawozdanie nt. zrównoważonego rozwoju Europy z 2021 r. – SDSN Europe].

(17)  Będąca w przygotowaniu opinia EKES-u (NAT/841) w sprawie celów dotyczących odbudowy zasobów przyrodniczych w ramach unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności.

(18)  Opinia EKES-u „Nowa strategia w zakresie przystosowania do zmiany klimatu” (Dz.U. C 374 z 16.9.2021, s. 84).

(19)  António Guterres: „50 % of All Climate Finance Needed for Adaptation” [António Guterres: „50 % wszystkich środków w ramach finansowania działań w związku ze zmianą klimatu musi być przeznaczone na działania w zakresie adaptacji”].

(20)  Opinia EKES-u „Rozwijanie synergii pomiędzy różnymi planami działania dotyczącymi gospodarki o obiegu zamkniętym” (Dz.U. C 14 z 15.1.2020, s. 29).

(21)  Circularity Gap Report 2021 „Climate Change Mitigation through the Circular Economy” [Sprawozdanie z 2021 r. w sprawie luki w obiegu zamkniętym – „Łagodzenie zmiany klimatu poprzez gospodarkę o obiegu zamkniętym”].

(22)  Opinia EKES-u „Nowa strategia w zakresie przystosowania do zmiany klimatu” (Dz.U. C 374 z 16.9.2021, s. 84).

(23)  „Enhancing NDCs For Food Systems – recommendations for decision-makers” [„Wzmocnienie ustalonych na poziomie krajowym wkładów w odniesieniu do systemów żywnościowych – zalecenia dla decydentów”], NDC Action Project.

(24)  Opinia EKES-u „Bezpieczeństwo żywnościowe i zrównoważone systemy żywnościowe” (Dz.U. C 194 z 12.5.2022, s. 72).

(25)  Opinia EKES-u w sprawie komunikatu „Strategia »Od pola do stołu« na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego” (Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 268).

(26)  Opinia EKES-u „Sprawiedliwość klimatyczna” (Dz.U. C 81 z 2.3.2018, s. 22) i opinia w sprawie nowej Strategii w zakresie przystosowania do zmiany klimatu (Dz.U. C 374 z 16.9.2021, s. 84).

(27)  Opinia EKES-u „REPowerEU: Wspólne europejskie działania w kierunku bezpiecznej i zrównoważonej energii po przystępnej cenie” (Dz.U. C 323 z 26.8.2022, s. 123).

(28)  Opinia EKES-u „»Gotowi na 55«: osiągnięcie unijnego celu klimatycznego na 2030 r. w drodze do neutralności klimatycznej” (Dz.U. C 275 z 18.7.2022, s. 101).

(29)  Opinia EKES-u „Cyfryzacja i zrównoważony rozwój: status quo i potrzeba działania z perspektywy społeczeństwa obywatelskiego” (Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 187).

(30)  Opinia EKES-u „»Gotowi na 55«: osiągnięcie unijnego celu klimatycznego na 2030 r. w drodze do neutralności klimatycznej” (Dz.U. C 275 z 18.7.2022, s. 101).

(31)  Opinia EKES-u „»Gotowi na 55«: osiągnięcie unijnego celu klimatycznego na 2030 r. w drodze do neutralności klimatycznej” (Dz.U. C 275 z 18.7.2022, s. 101).

(32)  2020 Pocket Guide to Gender Equality under the UNFCCC – WEDO [Podręczny przewodnik po równości płci w ramach UNFCCC – WEDO z 2020 r.].

(33)  Opinia EKES-u „W kierunku zorganizowanego zaangażowania młodzieży na rzecz klimatu i zrównoważonego rozwoju w procesie decyzyjnym UE” (Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 44).

(34)  „Indigenous peoples defend Earth's biodiversity—but they're in danger” [„Ludność tubylcza broni różnorodności biologicznej Ziemi, ale jest zagrożona”].

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Suwerenność cyfrowa kluczowym filarem cyfryzacji i wzrostu”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2023/C 75/02)

Sprawozdawca:

Philip VON BROCKDORFF

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	20.1.2022
Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	7.10.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	26.10.2022
Sesja plenarna nr	573
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	185/0/3

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Pomimo znacznych postępów w zwiększaniu suwerenności cyfrowej UE istnieje wciąż duża zależność od przedsiębiorstw technologicznych mających siedzibę poza UE. Ogranicza to przywództwo i autonomię strategiczną UE w świecie cyfrowym, co z kolei zmniejsza jej potencjał w zakresie wzrostu gospodarczego.

1.2.

W środowisku internetowym, w którym wciąż dominują przedsiębiorstwa technologiczne spoza UE, rodzi się pytanie, w jakim stopniu obywatele, przedsiębiorstwa i rządy UE mogą mieć kontrolę nad swoimi danymi cyfrowymi. Być może w obecnych kryzysowych okolicznościach nie wydaje się to kwestią największej wagi, lecz nie można bagatelizować potrzeby zaradzenia brakowi równowagi w zakresie suwerenności cyfrowej.

1.3.

W związku z tym EKES jest zdania, że UE musi zmniejszyć zależność od gigantów technologicznych spoza UE poprzez wzmożone wysiłki, by rozwinąć bezpieczną, inkluzywną i opartą na wartościach gospodarkę cyfrową, zdolną do konkurowania z gigantami technologicznymi spoza UE i kładącą nacisk na niezawodną łączność, bezpieczeństwo danych i sztuczną inteligencję (AI).

1.4.

EKES apeluje zatem, by inwestycje w sektorze cyfrowym były w znacznym stopniu ukierunkowane na otwartą autonomię strategiczną w gospodarce cyfrowej. Powinno to obejmować inwestycje w zdolności cyfrowe, edukację i szkolenie zawodowe oraz w infrastrukturę i technologie. EKES wzywa również do zapewnienia równych warunków działania w transformacji cyfrowej, w ramach których prawa pracownicze są chronione, a przedsiębiorstwa różnej wielkości mogą współistnieć i rozwijać się bez nadmiernej regulacji.

1.5.

EKES odnotowuje, że takie innowacje, jak chmura obliczeniowa i AI, stały się ważnymi atutami strategicznymi w UE, które wpływają pozytywnie na potencjalny wzrost gospodarki UE. UE traci jednak pozycję w globalnym wyścigu o rozwój nowych technologii w świecie cyfrowym, a w przypadku niektórych technologii inwestycje prywatne UE pozostają w tyle za podobnymi inwestycjami w USA i Chinach.

1.6.

EKES wzywa do wznowienia wysiłków na rzecz tworzenia partnerstw publiczno-prywatnych w dziedzinie technologii cyfrowych oraz do wspierania zakrojonych na szeroką skalę unijnych badań w dziedzinie nowych technologii w celu dotrzymania kroku zdolnościom badawczym USA i Chin.

1.7.

EKES stwierdza, że istniejące nierówności w zakresie suwerenności cyfrowej wynikają częściowo z barier krajowych, które nadal utrudniają urzeczywistnienie prawdziwego jednolitego rynku. W obecnej sytuacji jednolity rynek jest zasadniczo połączeniem wielu mniejszych rynków krajowych, bez skali potrzebnej do tego, by jakiekolwiek przedsiębiorstwo z siedzibą w UE mogło konkurować z gigantami cyfrowymi na świecie. Ponadto w całej UE istnieją różne poziomy rozwoju cyfrowego, infrastruktury i zdolności cyfrowych.

1.8.

EKES apeluje, by Komisja poczyniła postępy w zakresie ram regulacyjnych dotyczących technologii cyfrowych w celu ochrony obywateli UE przed nadużyciami świata cyfrowego i zadbania o podstawy bardziej humanocentrycznego i etycznego środowiska.

1.9.

Równie istotne jest, by platformy, ekosystemy i zajęcia online stały się bardziej otwarte, sprawiedliwe i przewidywalne dzięki przepisom dotyczącym przejrzystości i neutralności algorytmicznej oraz uwzględniającym udostępnianie danych i interoperacyjność.

1.10.

EKES popiera apele do UE o rozwinięcie infrastruktury chmury obliczeniowej i danych, by zbudować suwerenność cyfrową i zaradzić głębokim nierównościom na rynku chmury obliczeniowej i przechowywania danych, który jest niemal całkowicie zdominowany przez przedsiębiorstwa spoza UE.

1.11.

EKES dostrzega również potencjał UE, by stać się światowym liderem w zakresie gromadzenia i przetwarzania danych, które stanowią trzon gospodarki cyfrowej. Unijne ramy gromadzenia i udostępniania danych mają ogromny potencjał w sektorach strategicznych, takich jak zdrowie, rynek pracy i transport.

1.12.

EKES wzywa do aktualizacji polityki konkurencji i polityki ochrony konsumentów na jednolitym rynku. Należy się również skupić się na zakłócających praktykach przedsiębiorstw technologicznych spoza UE, a także na rosnącym wpływie chińskich przedsiębiorstw cyfrowych w UE. W związku z tym EKES z zadowoleniem przyjmuje zmiany regulacyjne, takie jak akt o rynkach cyfrowych i proponowany europejski akt w sprawie czipów.

1.13.

EKES uznaje, że małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu suwerenności cyfrowej UE, zwłaszcza dzięki kontaktom z dużymi unijnymi przedsiębiorstwami technologicznymi.

1.14.

Wreszcie, EKES podkreśla znaczenie kształcenia na wszystkich szczeblach (zarówno zawodowego, jak i akademickiego) dla rozwoju suwerenności cyfrowej UE.

2.   Wprowadzenie

2.1.

Suwerenność cyfrową można określić jako autonomię, dzięki której rządy i przedsiębiorstwa zarządzają własnymi danymi, sprzętem i oprogramowaniem oraz je tworzą. Wielokrotnie wyrażano już obawy związane z mocnym uzależnieniem UE od niewielkiej liczby dużych przedsiębiorstw technologicznych działających poza UE.

2.2.

O tej zależności UE od przedsiębiorstw technologicznych spoza UE świadczy fakt, że zgodnie z szacunkami 92 % wszystkich danych w świecie zachodnim jest przechowywanych na serwerach należących do USA. Są wśród nich dane internetowe, dane pobrane z mediów społecznościowych oraz dane zarządzane przez rządy krajowe (1).

2.3.

Nie dziwi, że ten stan rzeczy budzi coraz większe obawy, że unijne przedsiębiorstwa i rządy krajowe mogą nie mieć pełnej kontroli nad danymi i nadal w dużym stopniu polegają na dużych przedsiębiorstwach technologicznych spoza UE, co utrudnia przedsiębiorstwom technologicznym mającym siedzibę w UE rywalizację z przedsiębiorstwami w USA. Kolejnym problemem jest to, że UE nieuchronnie traci zdolność do skutecznego egzekwowania przepisów w środowisku cyfrowym.

2.4.

Niepokojące jest, że duża zależność od amerykańskich przedsiębiorstw technologicznych ogranicza przywództwo i autonomię strategiczną UE w świecie cyfrowym, co może z kolei zmniejszyć jej potencjał w zakresie wzrostu gospodarczego. Nie można bagatelizować wpływu gospodarczego przedsiębiorstw technologicznych spoza UE. To samo dotyczy wpływu tych przedsiębiorstw na obywateli UE i ich strukturę konsumpcji, a także na ich sposób wchodzenia w interakcję z innymi obywatelami w UE i poza nią.

2.5.

Obecnie duże przedsiębiorstwa technologiczne spoza UE wiedzą o nas więcej niż być może najbliżsi członkowie rodziny i przyjaciele, a brak prywatności budzi niepokój. Nie mamy bowiem kontroli nad naszymi danymi w internecie: mają ją duże przedsiębiorstwa technologiczne, a sieć pozostaje w dużej mierze nieuregulowana. Próby określenia nowych zasad podejmowano w takich dokumentach jak ogólne rozporządzenie o ochronie danych (RODO) (2). Problem polega na tym, że przedsiębiorstwa technologiczne rozwiązują ten problem szybciej niż UE. Duże przedsiębiorstwa technologiczne często działają w miejscach, w których mają znaczną przewagę informacyjną nad organami regulacyjnymi i ogólnie mają swobodę śledzenia ruchów obywateli w internecie, gromadząc w tym procesie informacje i wykorzystując zdobytą wiedzę do osiągnięcia zysków.

2.6.

W związku z tym przewodnicząca Komisji uznała politykę cyfrową za jeden z głównych priorytetów swojej kadencji na lata 2019–2024, zobowiązując się do suwerenności technologicznej. Jest jednak wciąż daleko do osiągnięcia tego celu i sama Komisja wyraziła zaniepokojenie, że duże przedsiębiorstwa technologiczne spoza UE lekceważą przepisy i podstawowe wartości UE. W ostatnich latach gospodarka cyfrowa skonsolidowała się wokół tych gigantów technologicznych, którzy wykorzystują pliki cookie do kontrolowania danych i utrzymania oligopolistycznej władzy rynkowej. Parlament Europejski wyraził zaniepokojenie zagrożeniami dla bezpieczeństwa związanymi z coraz większą obecnością technologiczną Chin w UE, a w szczególności wezwał do podjęcia działań na szczeblu UE w celu zmniejszenia ich rosnącego wpływu na infrastrukturę 5G.

2.7.

Niepokojące jest to, że całe sektory gospodarki UE są w znacznym stopniu uzależnione od dużych platform internetowych spoza UE. Pozbawia to państwa członkowskie suwerenności cyfrowej w kluczowych obszarach, takich jak prawo autorskie, ochrona danych i opodatkowanie. Obawy dotyczą również innych obszarów, takich jak handel elektroniczny i dezinformacja cyfrowa.

2.8.

W środowisku internetowym zdominowanym przez przedsiębiorstwa technologiczne spoza UE nasuwa się pytanie, czy obywatele UE mogą odzyskać kontrolę nad swoimi danymi cyfrowymi oraz czy UE może skutecznie i w rozsądnym czasie rozwiązać problem braku równowagi w zakresie suwerenności cyfrowej. Poglądy na ten temat omówiono w punktach 3 i 4.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

UE musi przede wszystkim zmniejszyć zależność od gigantów technologicznych spoza UE poprzez wzmożone wysiłki, by rozwinąć bezpieczną, inkluzywną i opartą na wartościach gospodarkę cyfrową, zdolną do konkurowania z gigantami technologicznymi spoza UE i kładącą nacisk na niezawodną łączność, bezpieczeństwo danych i AI. EKES uważa, że szczególnie istotny jest aspekt dotyczący wartości i kładzie nacisk na wymiar społeczny i etyczny, a także na prawa pracowników w gospodarce cyfrowej.

3.2.

W odpowiedzi na zmiany w gospodarce cyfrowej Komisja opracowała w 2021 r. cyfrowy kompas na cyfrową dekadę UE, skupiając się na infrastrukturze, administracji, przedsiębiorstwach i umiejętnościach. Wyznaczono w nim cele na szczeblu unijnym i krajowym, zaproponowano solidne wspólne ramy zarządzania w celu monitorowania postępów i wyeliminowania niedociągnięć, a także zaproponowano dalsze projekty obejmujące wiele krajów, łączące inwestycje UE, państw członkowskich i sektora prywatnego. Jego uzupełnieniem był akt o rynkach cyfrowych – ramy prawne mające na celu zapewnienie wyższego stopnia konkurencji na europejskich rynkach cyfrowych poprzez zapobieganie nadużywaniu przez duże przedsiębiorstwa ich siły rynkowej oraz umożliwienie wejścia na rynek nowym podmiotom. Zaproponowany niedawno europejski akt w sprawie czipów ma na celu zwiększenie produkcji mikroczipów w całej UE w odpowiedzi na rosnący popyt i zmniejszenie zależności od dostawców spoza Europy. Stanowiłoby to przeciwwagę dla dominacji Chin, zwłaszcza w produkcji czipów półprzewodnikowych.

3.3.

W kontekście ożywienia gospodarki UE po pandemii i w obliczu rosnących cen EKES wzywa do skutecznego wdrożenia cyfrowego kompasu oraz do zapewnienia przez rządy UE zachęt dla przedsiębiorstw do dalszego inwestowania w zdolności cyfrowe i zasoby ludzkie. Inwestycje te pomogłyby zwiększyć strategiczną autonomię w transformacji cyfrowej gospodarki UE. Za kluczowe uznaje się również inwestycje rządów UE w poprawę zdolności cyfrowych oraz infrastruktury i technologii cyfrowych.

3.4.

EKES odnotowuje, że takie innowacje, jak chmura obliczeniowa i AI, stały się ważnymi atutami strategicznymi w UE, co wpływa pozytywnie na potencjalny wzrost jej gospodarki. UE ciągle jednak traci pozycję w globalnym wyścigu o rozwój nowych technologii w świecie cyfrowym. Na przykład inwestycje prywatne UE w AI pozostają w tyle za podobnymi inwestycjami w USA i Chinach. To samo dotyczy gromadzenia danych, technologii dostępu do danych oraz obliczeń kwantowych, przy czym inwestycje UE w technologie blockchain i internet rzeczy również pozostają w tyle za podobnymi inwestycjami w USA i Chinach.

3.5.

EKES odnotowuje również różne instrumenty finansowe mające na celu nadrobienie dystansu w stosunku do amerykańskich i chińskich inwestycji w technologie cyfrowe. Te instrumenty mogłyby z pewnością wspierać badania naukowe i innowacje w dziedzinie technologii cyfrowych, lecz – jak stwierdzono w punkcie 3.3 – konieczne są dalsze inwestycje. EKES wzywa do wznowienia wysiłków na rzecz tworzenia partnerstw publiczno-prywatnych w zakresie technologii cyfrowych oraz do wspierania zakrojonych na szeroką skalę badań UE w dziedzinie nowych technologii w celu dotrzymania kroku zdolnościom badawczym USA i Chin.

3.6.

EKES uważa, że suwerenność cyfrowa nie jest jedynie kwestią odzyskania utraconej pozycji czy też wyznaczania trendów w świecie cyfrowym. Nie chodzi również o to, czy suwerenność cyfrowa polega na protekcjonizmie UE. Celem jest stworzenie równych warunków działania dla przedsiębiorstw technologicznych z siedzibą w UE, aby – jak wskazano w tytule niniejszej opinii z inicjatywy własnej – zwiększyć potencjał wzrostu gospodarczego UE, a tym samym przynieść korzyści całemu społeczeństwu w UE.

3.7.

Istnieją uzasadnione powody, dla których przedsiębiorstwa technologiczne mieszczące się w UE mogą wymagać korzystniejszego traktowania od przedsiębiorstw spoza UE, jeśli mają znaleźć się w światowej czołówce liderów cyfrowych. EKES stwierdza jednak, że istniejące nierówności w zakresie suwerenności cyfrowej wynikają częściowo z barier krajowych, które nadal utrudniają urzeczywistnienie prawdziwego jednolitego rynku. W obecnej sytuacji jednolity rynek jest zasadniczo połączeniem wielu mniejszych rynków krajowych, bez skali potrzebnej do tego, by przedsiębiorstwo z siedzibą w UE mogło konkurować z takimi przedsiębiorstwami na świecie jak Microsoft. Ponadto poziom rozwoju i infrastruktury jest zróżnicowany w całej UE. Nie dziwi zatem, że rynek cyfrowy jest nadal zdominowany przez przedsiębiorstwa spoza UE.

3.8.

EKES sądzi również, że zajęcie się kwestią suwerenności cyfrowej pomoże rozwiązać problemy związane z prywatnością i danymi osobowymi, opodatkowaniem, danymi i zamówieniami publicznymi. Pomimo solidniejszych ram regulacyjnych nie stanie się to z dnia na dzień. Kontrowersje wzbudza zwłaszcza kwestia opodatkowania, gdyż przedsiębiorstwa technologiczne z siedzibą w USA mogą uzyskiwać dochody dzięki interakcjom z klientami w UE, w związku z czym nasuwa się pytanie o fizyczną obecność, która zazwyczaj powoduje powstanie obowiązku podatkowego.

3.9.

Wreszcie, EKES podkreślił już we wcześniejszej opinii (3) znaczenie suwerenności cyfrowej jako głównego filaru rozwoju gospodarczego, społecznego i środowiskowego Europy oraz wyraźnie wskazał, że ta suwerenność musi opierać się na globalnej konkurencyjności i na ożywionej współpracy między państwami członkowskimi. Jest to niezbędny warunek wstępny do tego, by UE stała się światowym liderem na arenie międzynarodowej, szczególnie pod względem niezawodności technologii cyfrowych.

4.   Uwagi szczegółowe

4.1.

EKES apeluje do państw członkowskich o skuteczne wdrożenie ram regulacyjnych dotyczących technologii cyfrowych w celu ochrony obywateli UE przed nadużyciami zaobserwowanymi w świecie cyfrowym i jednocześnie o zadbanie o ramy zapewniające etyczne i przyjazne dla ludzi środowisko. Komitet uważa, że ramy regulacyjne powinny przyczynić się do skuteczniejszego zarządzania sektorem cyfrowym UE. Ponadto ochrona pracowników i prawo do rokowań zbiorowych powinny ułatwić transformacją cyfrową. Jednocześnie unijne przedsiębiorstwa technologiczne powinny mieć wystarczającą przestrzeń do innowacji i rozwoju w porównaniu z przedsiębiorstwami technologicznymi spoza UE, przy czym w miarę możliwości należy zachęcać do tworzenia partnerstw międzynarodowych.

4.2.

Ustanowienie przepisów dotyczących danych UE przyczyni się do zwiększenia suwerenności UE w ujęciu nominalnym, lecz nie wystarczy, aby unijne przedsiębiorstwa technologiczne dorównały przedsiębiorstwom spoza UE pod względem globalnego zasięgu. Można to osiągnąć jedynie dzięki ukierunkowaniu politycznemu, inwestycjom w badania naukowe i innowacje oraz zajęciu się obecnymi niedociągnięciami jednolitego rynku.

4.3.

Wymaga to bardziej dalekosiężnego podejścia do ram regulacyjnych, które nadadzą kształt gospodarce cyfrowej w nadchodzących latach. Równie istotne jest, by platformy, ekosystemy i zajęcia online stały się bardziej otwarte, sprawiedliwe i przewidywalne dzięki przepisom dotyczącym przejrzystości i neutralności algorytmicznej oraz uwzględniającym udostępnianie danych i interoperacyjność.

4.4.

W ramach budowania suwerenności cyfrowej UE EKES wzywa do zwiększenia koordynacji między jurysdykcjami krajowymi, a w szczególności między organami regulacyjnymi w tej dziedzinie. Konieczne jest ponowne przemyślenie istniejących struktur zarządzania zarówno w celu rozwinięcia kontaktów między państwami członkowskimi, jak i ułatwienia wspólnego podejmowania decyzji w dziedzinie cyfrowej. Zdaniem EKES-u będzie to miało kluczowe znaczenie dla wspierania wysiłków na rzecz osiągnięcia pewnej formy suwerenności cyfrowej. Jednocześnie EKES ostrzega przed nadmierną regulacją, która mogłaby zaszkodzić potencjalnemu wzrostowi gospodarczemu.

4.5.

EKES popiera apele do UE o rozwinięcie infrastruktury chmury obliczeniowej i danych, by zbudować suwerenność cyfrową i zaradzić głębokim nierównościom na rynku chmury obliczeniowej i przechowywania danych, który jest niemal całkowicie zdominowany przez przedsiębiorstwa spoza UE. Pomogłoby to również zmniejszyć zagrożenia dla bezpieczeństwa obywateli UE. W związku z tym EKES ponownie wyraża poparcie dla projektu UE Gaia-X, którego celem jest zapewnienie bezpiecznego środowiska do zarządzania danymi dla obywateli, przedsiębiorstw i rządów.

4.6.

EKES dostrzega również potencjał UE, by stać się światowym liderem w zakresie gromadzenia i przetwarzania danych, które stanowi trzon gospodarki cyfrowej. Unijne ramy gromadzenia i udostępniania danych mają ogromny potencjał w sektorach strategicznych, takich jak zdrowie, rynek pracy i transport. Umożliwiłoby to obywatelom i przedsiębiorstwom dostęp do ogólnounijnych danych (zgodnie z przepisami dotyczącymi prywatności i ochrony danych) oraz zwiększyłoby efektywność jednolitego rynku.

4.7.

Dlatego też EKES wzywa do aktualizacji polityki konkurencji na jednolitym rynku i do zaradzenia istniejącej nierównowadze. Należy się również skupić się na zakłócających praktykach przedsiębiorstw technologicznych spoza UE, a także na rosnącym wpływie chińskich przedsiębiorstw cyfrowych w UE.

4.8.

EKES przyznaje, że osiągnięcie suwerenności cyfrowej będzie zależne od: (i) sposobu dostosowania się unijnych przedsiębiorstw technologicznych do ram prawnych; (ii) środków służących wyeliminowaniu niedociągnięć jednolitego rynku; (iii) badań naukowych i innowacji UE w dziedzinie cyfrowej, a także od możliwości inwestycyjnych. Jednocześnie nie można pomijać roli, jaką MŚP mogą odegrać w kształtowaniu suwerenności cyfrowej UE. Być może MŚP nie mają środków finansowych potrzebnych do bezpośredniego kształtowania gospodarki cyfrowej, lecz mogą z pewnością wnosić wkład za pomocą interakcji z dużymi unijnymi przedsiębiorstwami technologicznymi.

4.9.

Wreszcie, EKES podkreśla znaczenie kształcenia na wszystkich szczeblach (zarówno zawodowego, jak i akademickiego) dla rozwoju suwerenności cyfrowej UE: instytucje edukacyjne muszą inwestować w odpowiednie badania naukowe i innowacje i trzeba stworzyć strukturę opartą na wykwalifikowanym personelu, który będzie w stanie wspierać strategię cyfrową UE. Zaleca się również skoordynowane podejście we wszystkich instytucjach edukacyjnych w UE.

---

(1)  https://www.weforum.org/agenda/2021/03/europe-digital-sovereignty/

(2)  Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz.U. L 119 z 4.5.2016, s. 1).

(3)  Dz.U. C 365 z 23.9.2022, s. 13.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Gotowość na wypadek sytuacji wyjątkowej”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2023/C 75/03)

Sprawozdawca:

Paul RÜBIG

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	24.2.2022
Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	7.10.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	26.10.2022
Sesja plenarna nr	573
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	184/8/9

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) zwraca się do Komisji Europejskiej i państw członkowskich o pilne opracowanie planu mającego na celu znaczne zwiększenie autonomii/suwerenności jednolitego rynku UE w odniesieniu do zakładów wytwarzania energii, do produkcji żywności i wody oraz wydobycia niezbędnych surowców, w tym suwerenności/autonomii w zakresie niezbędnych technologii. Ta autonomia/suwerenność UE musi obejmować odnośne badania i rozwój, przetwarzanie, projektowanie, wytwarzanie, instalację, uruchomienie i konserwację obiektów na jednolitym rynku UE, aby zapobiec ubóstwu energetycznemu oraz bezrobociu unijnych obywateli i konsumentów. Najskuteczniejsza gotowość na wypadek sytuacji kryzysowych opiera się na odporności, zarówno technicznej, jak i społecznej. Należy włączać stałe zwiększanie odporności systemów energetycznych na zagrożenia naturalne, polityczne lub wszelkie inne do wszystkich polityk energetycznych.

1.2.

EKES zaleca, by UE określiła krótkoterminowe środki na rzecz budowy zakładów produkcji energii w ramach jednolitego rynku jako kwestię pilną z punktu widzenia realizacji unijnego celu dotyczącego autonomii/suwerenności.

1.3.

EKES ocenia, że powszechnym i długotrwałym niedoborom energii w Europie można zapobiec poprzez podjęcie następujących działań: — otwartość technologiczna (odnośnie do zastosowań związanych z produkcją i wykorzystaniem energii), — wzmocnienie i rozwój europejskiego jednolitego rynku energii, — wzmocnienie współpracy i koordynacji z partnerami o podobnych poglądach, a także ściślejsza współpraca z państwami sąsiednimi i państwami spoza UE, — prowadzenie ambitnej polityki handlowej i dywersyfikacja dostaw, — rozwiązanie problemu niedopasowania umiejętności do potrzeb rynku pracy, — poprawa komunikacji i podnoszenie świadomości, — przyspieszenie innowacji i cyfryzacji, — ułatwianie dostępu do finansowania, — zapewnienie wystarczających inwestycji (m.in. w celu ułatwienia transformacji ekologicznej), — zadbanie o to, by strategie polityczne były realistyczne. Na przykład w dziedzinie energii i klimatu musimy ponownie ocenić pakiet „Gotowi na 55”, aby znaleźć równowagę między osiągnięciem celów na 2030 i 2050 r. a zapewnieniem transformacji, która będzie możliwa do przeprowadzenia pod względem gospodarczym i społecznym. Zyski z handlu uprawnieniami do emisji powinny zostać wykorzystane do sfinansowania pułapu cenowego dla gazu, opartego na amerykańskim wskaźniku Henry Hub, oraz inwestycji w nowe zakłady produkcji energii w UE.

1.4.

Aby można było uniknąć konieczności zmiany harmonogramu Zielonego Ładu i wdrożyć realistyczną politykę energetyczną – procedury oceny wariantów, wpływu i ryzyka dotyczące Zielonego Ładu i polityki energetycznej UE powinny obejmować wpływ przedsięwziętych środków nie tylko na klimat, ale także na siłę nabywczą konsumentów unijnych oraz na konkurencyjność unijnej gospodarki, co pozwoli chronić miejsca pracy w UE.

1.5.

Ze względu na dotkliwość kryzysu nie należy zdaniem EKES-u wykluczać żadnych środków w reakcji na ten kryzys.

1.6.

W ramach środków, które należy przedsięwziąć, część reakcji powinna według EKES-u polegać na wdrożeniu planu EPSTE (europejski strategiczny plan w dziedzinie technologii energetycznych) i planu REPowerEU, a w szczególności na podjęciu następujących działań: — poprawa efektywności energetycznej i promowanie systemów o obiegu zamkniętym, — wdrożenie planu REPowerEU, aby położyć kres zależności UE od rosyjskich paliw kopalnych, — zwiększenie magazynowania gazu i skoordynowanych operacji uzupełniania zapasów; monitorowanie i optymalizacja rynków energii elektrycznej; ukierunkowanie inwestycji na systemy energetyczne i poprawa łączności w bezpośrednim sąsiedztwie za pośrednictwem Agencji Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki (ACER) (1), Organu Europejskich Regulatorów Łączności Elektronicznej (BEREC), europejskiej sieci operatorów systemów przesyłowych ENTSO gazu (2) i ENTSO energii elektrycznej (3) oraz wspólnot wiedzy i innowacji Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii w dziedzinie InnoEnergy, surowców i produkcji w kontekście rozwoju europejskiej wodorowej sieci szkieletowej, magazynowania H2 i składowania CO2, — utworzenie tysiąca zakładów produkujących energię w UE z 14-dniową procedurą wydawania pozwoleń i natychmiastowe rozpoczęcie inwestycji przy 50-procentowym unijnym wsparciu finansowym z dochodów z handlu uprawnieniami do emisji.

1.7.

EKES zaleca, by zachęcać konsumentów do inwestowania we własną produkcję energii i efektywność energetyczną oraz wspierać ich w tym zakresie. Będzie to wymagało kampanii informacyjnych i zachęt podatkowych.

1.8.

Ponadto EKES sądzi, że UE powinna zbudować nową infrastrukturę transportową do przesyłu energii i zasobów energetycznych (gazociąg z Afryki Północnej do Hiszpanii) oraz do celów odnawialnych źródeł energii, takich jak wodór, biometan i amoniak (Campfire).

1.9.

Jako odpowiedź na kryzys EKES zaleca szereg środków krótkoterminowych: — ochrona innych źródeł, zwłaszcza ropy naftowej, węgla, gazu, uranu, wody, żywności i paszy dla zwierząt, — opracowanie planów i koncepcji oszczędzania i reglamentacji energii we wszystkich 27 państwach członkowskich UE: — reglamentacja powinna odbywać się w ramach jasnych priorytetów, np. negocjowania planów dotyczących reglamentacji energii dla energochłonnych gałęzi przemysłu oraz negocjowania nowych umów handlowych WTO zawierających nowe priorytety w zakresie żywności, pasz, wody i urządzeń sanitarnych, — priorytetowe traktowanie magazynowania energii elektrycznej i gazu oraz dostaw dla szpitali i opieki medycznej, służb ratunkowych, a także na potrzeby opieki nad osobami starszymi i znajdującymi się w trudnej sytuacji, — wprowadzenie przepisów mających na celu zapewnienie rezerw ropy naftowej i gazu na wystarczającym poziomie, — promowanie oszczędności energii i nowych źródeł energii, — intensyfikacja badań i rozwoju UE w dziedzinie energii, zwłaszcza odnośnie do energii z alternatywnych źródeł, energii termojądrowej, magazynowania energii, technologii wodorowych i dotyczących amoniaku, efektywności energetycznej energochłonnych procesów przemysłowych oraz urządzeń konsumenckich, — przyspieszenie publicznych procedur zatwierdzania nowych projektów zapewniających dodatkową energię w perspektywie krótko- i średnioterminowej, np. stacji rozładunku wodoru w portach UE, rurociągów i obiektów portowych dla regazyfikacji gazu skroplonego (LNG), — zwrócenie się do wszystkich przedsiębiorstw w UE, które wytwarzają lub dostarczają produkty i usługi potrzebne w sytuacjach nadzwyczajnych, by zapewniły sobie awaryjne źródła zasilania, zaktualizowały plany działania w sytuacjach wyjątkowych, organizowały okresowe szkolenia itp. (chodzi np. o przedsiębiorstwa zajmujące się telekomunikacją i nadawaniem, służby ratunkowe, publiczne serwery IT i dostawców energii elektrycznej).

1.10.

Oprócz środków krótkoterminowych EKES zaleca również szereg środków średnio- i długoterminowych:

1.10.1.

EKES zwraca się do Komisji Europejskiej o opracowanie planów i podjęcie następujących ogólnounijnych skoordynowanych środków i działań: — wdrożenie rozkładu metanu w drodze elektrolizy/pirolizy i reformingu parowego w celu produkcji wodoru oraz węgla w postaci stałej, — wykorzystanie zróżnicowanych i trwałych rezerw metanu jako surowca do produkcji wodoru (nośnika energii) i węgla oraz pełne zbadanie korzyści płynących ze stosowania ich jako polepszaczy gleby w rolnictwie w celu zwiększenia plonów i poprawy bezpieczeństwa żywnościowego, — znaczne przyspieszenie zamówień na krytyczną infrastrukturę energetyczną, tj. uproszczenie i usprawnienie przepisów UE, które spowalniają zamówienia na taką infrastrukturę, — nowa ramowa dyrektywa wodna UE; priorytetem musi być zapewnienie szybkich dostaw energii, — należy uprościć nowe unijne przepisy dotyczące łańcucha dostaw; szczególny nacisk trzeba położyć na zapewnienie zrównoważonych dostaw surowców i towarów krytycznych do UE, wynegocjowanych w ramach dwustronnych umów handlowych, — wzmocnienie łańcuchów produkcji i systemów transportowych w celu zrekompensowania ewentualnych przyszłych zakłóceń w dostępności surowców krytycznych dla przedsiębiorstw z UE (przemysłu i handlu), — zmniejszenie zależności od przywozu materiałów krytycznych i prefabrykatów, — położenie nacisku na suwerenność/autonomię technologiczną UE, — rozwój transgranicznej infrastruktury sieci energetycznej (380 kV lub więcej), — zabezpieczenie produkcji transformatorów w celu zmiany napięcia energii elektrycznej (wysokie/niskie, prąd przemienny/stały), — wznowienie tysięcy projektów w zakresie produkcji energii (energia wodna, geotermiczna, elektrownie szczytowo-pompowe itp.), które są zamrożone od lat bądź ze względu na niski wskaźnik zwrotu (spowodowany tanim gazem z Rosji), bądź też ze względu na bariery biurokratyczne, — zbadanie nowych technologii eksploatacji; w UE istnieje kilka regionów posiadających znaczne rezerwuary gazu ziemnego, który można wydobywać za pomocą nowych technologii opracowanych niedawno przez europejskie uczelnie; w świetle celu UE, jakim jest suwerenność/autonomia energetyczna, należy poważnie przyjrzeć się tym nowym technologiom i zachęcać regiony do ich wypróbowania, — ponowne rozważenie lokalnej produkcji gazu/ropy naftowej i e-paliw tam, gdzie jest to możliwe i potrzebne, lub zwiększenie istniejącej produkcji jako środek krótkoterminowy.

1.10.2.

Nasilenie szkoleń zawodowych i dotyczących umiejętności dla elektryków i rolników oraz tworzenie miejsc pracy w sektorze gospodarki wodnej.

1.10.3.

EKES zaleca zwiększenie liczby europejskich studentek i studentów nauk przyrodniczych, technologii, inżynierii i matematyki (STEM), gdyż utrzymuje się ona na niezmiennym poziomie, podczas gdy kraje azjatyckie znacznie zwiększyły liczbę osób studiujących fizykę, technologie informacyjno-komunikacyjne i inżynierię. EKES zaleca, by stworzyć inicjatywy i zachęty w celu zwiększenia liczby dodatkowych inżynierów, techników i miejsc pracy w sektorze zaawansowanych technologii w Europie, tak aby osiągnąć cele UE w zakresie suwerenności/autonomii technologicznej.

1.10.4.

Wreszcie, zdaniem EKES-u ważne jest utrzymanie siły nabywczej obywateli i konsumentów UE poprzez skupienie się na suwerenności/autonomii technologicznej UE, a tym samym zmniejszenie zależności UE od importu (technologii i energii) oraz zwiększenie liczby miejsc pracy wymagających znajomości zaawansowanych technologii w Europie.

1.11.

Podsumowując wnioski i zalecenia: trzeba zadać sobie pytanie, czy kolejność priorytetów w świadomości konsumentów zmieniła się z takiej: 1) środowisko, 2) cena i 3) bezpieczeństwo dostaw – na taką: 1) bezpieczeństwo dostaw, 2) cena i 3) środowisko.

2.   Uwagi ogólne

2.1.

Zarządzanie sytuacjami wyjątkowymi oznacza organizację zasobów i zadań oraz zarządzanie nimi w celu sprostania wszelkim aspektom humanitarnym tych sytuacji. Obejmuje to: — zapobieganie, — gotowość, — reagowanie, — łagodzenie, — odbudowę.

2.2.

Nie wiadomo, ile potrwa brutalna wojna w Ukrainie, jaki odsetek infrastruktury ulegnie zniszczeniu ani ile milionów ukraińskich uchodźców – którzy staną się nowymi konsumentami na jednolitym rynku – ucieknie do państw członkowskich UE.

2.3.

Wojna ta z pewnością będzie miała dramatyczne konsekwencje dla UE, ponieważ Unia jest bardzo silnie uzależniona od paliw kopalnych i surowców importowanych z Rosji i Ukrainy. Pilnie zaleca się inwestowanie w rodzime obiekty górnicze i zakłady produkujące energię, by móc osiągnąć autonomię/suwerenność, która jest jednym z głównych celów UE.

2.4.

W 2021 r. kilka państw europejskich importowało 100 % gazu ziemnego z Rosji, niektóre zaś importowały około 70 % ropy naftowej z tego kraju. Według stanu na wrzesień 2022 r. niektóre kraje UE (np. Polska, Bułgaria i wszystkie trzy państwa bałtyckie) zaprzestały importu gazu z Rosji, a wielu krajom UE udało się znacznie ograniczyć import rosyjskiego gazu ziemnego poprzez zwiększenie importu gazu z innych państw, głównie LNG za pośrednictwem terminali LNG. W rezultacie ceny gazu w UE skoczyły i dalej rosną. Od lipca 2022 r. średnie ceny gazu w Unii były około osiem razy wyższe niż w USA, co negatywnie wpływa na konkurencyjność UE.

2.5.

W związku z tym rośnie ryzyko masowej utraty miejsc pracy w UE. Według EUROFER przemysł stalowy w UE zatrudnia bezpośrednio 330 tys. wysoko wykwalifikowanych pracowników, a pośrednio wspiera jeszcze do 2,2 mln osób. Przemysł aluminiowy, cementowy, papierniczy, szklarski i chemiczny również bezpośrednio i pośrednio zatrudnia setki tysięcy osób. W ramach jednolitego rynku zakłady produkcji energii mogłyby zapewnić setki tysięcy nowych dobrze płatnych miejsc pracy, a tym samym zwiększyć siłę nabywczą konsumentów w UE.

2.6.

Jeśli chodzi o bezpieczeństwo żywnościowe, kraje UE będą systematycznie dążyć do zmniejszenia zależności od dostaw pszenicy z Ukrainy i Rosji. Musimy przyjrzeć się dopłatom do nawozów, gruntom odłogowanym na produkcję żywności i pasz oraz odpadom rolno-spożywczym do produkcji biogazu.

3.   Gotowość na wypadek klęsk żywiołowych (4)

3.1.

UE zrobiła wiele w zakresie przygotowania się na sytuacje wyjątkowe, jednak wojna na Ukrainie pokazała, że UE musi kontynuować, a nawet wzmóc wysiłki w następujących dziedzinach: — przerwy w dostawie energii elektrycznej spowodowane awariami technicznymi, cyberatakami itp., które mogą mieć wpływ na: — systemy łączności, — systemy sanitarne, zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków, — ciągłość działania przemysłu, — plany w zakresie reglamentacji przydziałów energii elektrycznej i gazu dla konsumentów i przemysłu w UE. Ryzyko to drastycznie wzrosło od czasu wojny w Ukrainie, — zakłócenia w dostępności surowców wynikające z awarii łańcucha produkcyjnego lub systemu transportowego (np. zator komunikacyjny, który objął 400 dużych statków towarowych w porcie w Szanghaju w kwietniu 2022 r. ze względu na wprowadzoną w mieście blokadę w związku z COVID-19), — zagrożenia lub incydenty cybernetyczne: w jaki sposób UE może wzmocnić odporność przedsiębiorstw i zapewnić ciągłość działań z myślą o zagwarantowaniu dostaw niezbędnych dla konsumentów? — inne ataki: przedsiębiorstwa muszą dysponować odpowiednimi środkami, by mogły poradzić sobie z atakami i szybko wznowić działalność.

3.2.

Sytuacje nadzwyczajne i klęski żywiołowe uwypuklają znaczenie 17 celów zrównoważonego rozwoju ONZ (5). Katastrofę mogą stanowić klęski żywiołowe (6), katastrofy spowodowane awariami przemysłowymi lub technologicznymi (maszyny wyprodukowane przez człowieka, katastrofy ABC), wojna oraz katastrofy polityczne i cywilne (7), epidemie i klęski głodu, a także wpływ produkcji żywności i pasz.

4.   Ważne organizacje w Komisji Europejskiej

4.1.

Unii Europejskiej nie brak kompetentnych i wyspecjalizowanych organów, które mogłyby pomóc pokierować debatą i przygotowaniami w zakresie gotowości na wypadek sytuacji wyjątkowej. Obejmują one w szczególności takie: — Dyrekcja Generalna ds. Prowadzonych przez UE Operacji Ochrony Ludności i Pomocy Humanitarnej (DG ECHO) (8), — Centrum Koordynacji Reagowania Kryzysowego (ERCC) (9), — unijna sieć wiedzy w zakresie ochrony ludności (10), — Unijny Mechanizm Ochrony Ludności (UMOL) (11).

5.   Aktualne przykłady potencjalnych sytuacji nadzwyczajnych o krytycznym znaczeniu dla państw członkowskich UE, zwłaszcza w dziedzinie zakładów wytwarzających energię

5.1.

Niewydolność łańcucha dostaw energii ze źródeł kopalnych (węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny, uran). W 2021 r. paliwa kopalne stanowiły ok. 80 % całej energii pierwotnej zużywanej w UE, z czego większość pochodziła z importu.

5.2.

Przerwy w dostawie energii elektrycznej i późniejsze problemy z łącznością spowodowane awariami technicznymi, cyberwojną lub atakami terrorystycznymi. Produkcja energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych jest nieprzewidywalna: wiatr nie zawsze wieje, a słońce nie zawsze świeci akurat, gdy UE potrzebuje dużej ilości energii, w związku z czym jakiemukolwiek zwiększeniu zdolności wytwarzania energii wiatrowej i fotowoltaicznej w UE musi towarzyszyć budowa ogromnych instalacji magazynowania energii.

5.3.

Zdolność do zabezpieczenia dostaw surowców krytycznych (miedzi, litu, kobaltu, metali ziem rzadkich itp.) za pomocą nowych unijnych strategii jednolitego rynku w zakresie górnictwa, recyklingu itp.

5.4.

Zdolność do zapewnienia konkurencyjnego jednolitego rynku dostaw półproduktów (np. unijny przemysł motoryzacyjny od początku wojny w Ukrainie odnotował poważny niedobór wiązek kablowych produkowanych w tym kraju).

5.5.

Zasoby materiałowe potrzebne dla ogromnej liczby turbin wiatrowych niezbędnych do osiągnięcia celów obniżenia emisyjności produkcji energii elektrycznej przekraczają roczną światową produkcję miedzi 14-krotnie (25 mln ton produkowanych obecnie w porównaniu z potrzebnymi 350 mln ton), roczną globalną produkcję aluminium – 7,2 raza, a roczną światową produkcję specjalnej stali potrzebnej do turbin wiatrowych – 3,9 raza. Panele fotowoltaiczne są produkowane głównie w Chinach.

5.6.

Pilnie potrzebne są ogromne dostawy paliw kopalnych, dopóki w UE nie zostanie zbudowana wystarczająca liczba zakładów produkujących energię ze źródeł odnawialnych.

6.   Reagowanie

6.1.

Biorąc pod uwagę wielkość zużycia energii w UE, transformacja ekologiczna Unii zajmie około dwóch dziesięcioleci. Na posiedzeniu Rady w Wersalu zalecono jej przyspieszenie, co byłoby bardzo trudnym zadaniem.

6.2.

Głównym problemem uniemożliwiającym szybszą transformację nie są tylko pieniądze, lecz także materiały niezbędne dla ok. 700 tys. dużych turbin wiatrowych o mocy 5 MW potrzebnych w całej UE, a także miliony instalacji fotowoltaicznych, energii termojądrowej, elektrowni wodnych i instalacji magazynowania energii. Ponadto konieczne będzie zbudowanie obiektów geotermalnych oraz instalacji do składowania wodoru, amoniaku i CO2. Dystrybucja znacznie większej ilości zdecentralizowanej energii elektrycznej będzie wymagać rozbudowania na kolosalną skalę linii przesyłowych wysokiego i średniego napięcia.

6.3.

Każda z tych 700 tys. dużych turbin wiatrowych o mocy 5 MW (które zwykle wytwarzają 12,5 GWh energii elektrycznej rocznie) ma wysokość około 200 metrów, podstawę składającą się z około 2 000 ton zbrojonego betonu, wymaga ok. 600 ton specjalnej stali, 20 ton miedzi oraz dostaw występujących w bardzo ograniczonym stopniu metali ziem rzadkich, które muszą być importowane głównie z Chin lub Rosji. Po pomnożeniu tych ton niezbędnych materiałów przez ok. 700 tys. turbin wiatrowych potrzebnych w UE – konieczne okazują się ogromne ilości betonu, stali, miedzi i innych materiałów, których produkcja wygenerowałaby ogromne dodatkowe ilości CO2. W przypadku metali ziem rzadkich (do generatorów prądu i baterii), neodymu, dysprozu itp. problem niedoboru jest jeszcze poważniejszy i bardzo trudno będzie go rozwiązać do 2050 r.

7.   Łagodzenie

7.1.

Jeśli Niemcy będą nadal wznosić turbiny wiatrowe w tempie odnotowanym w 2021 r., budowa 70 tys. turbin wiatrowych potrzebnych do realizacji założeń Zielonego Ładu zajmie 160 lat.

7.2.

Podsumowując, wielu inżynierów twierdzi, że osiągnięcie celów Zielonego Ładu do 2050 r. stanowi duże wyzwanie ze względu na niedobór inżynierów i wykwalifikowanych pracowników (np. elektryków) oraz materiałów (metali ziem rzadkich, miedzi, stali itp.), którzy są niezbędni do realizacji Europejskiego Zielonego Ładu.

8.   Zapobieganie

8.1.

Do 2050 r. wiele energochłonnych gałęzi przemysłu, w tym przemysł stalowy, chemiczny i cementowy, ma przejść na odnawialny ekologiczny wodór lub amoniak produkowany z użyciem odnawialnej energii elektrycznej. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że transformacja tych wszystkich energochłonnych gałęzi przemysłu wymaga ok. 10 razy więcej energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych niż przejście na elektromobilność i obniżenie emisyjności przemysłu stalowego.

8.2.

Produkcja żelaza i stali odpowiada za jedną czwartą wszystkich światowych emisji CO2 w przemyśle. W 2020 r. na całym świecie wyprodukowano ok. 1 870 mln ton stali – z tego ok. 57 % w Chinach i 7 % w UE. Z tych 1 870 mln ton ok. 1 300 mln ton (65 %) wytwarza się za pośrednictwem zintegrowanego procesu wielkopiecowego, gdzie rudę żelaza redukuje się koksem, co generuje bardzo wysokie emisje CO2 (około 1,4 tony CO2 na tonę stali).

8.3.

W 27 państwach członkowskich UE produkuje się rocznie ok. 150 mln ton stali, z czego ok. 90 mln ton za pośrednictwem procesu wielkopiecowego. Aby przestawić produkcję tych 90 mln ton surówki (zredukowanej koksem w procesie wielkopiecowym) na ekologiczne żelazo wytworzone przy pomocy odnawialnego wodoru, potrzeba będzie ok. 360 TWh rocznie energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych (do 2050 r.). Jest to ogromna ilość energii odnawialnej! To więcej energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych niż potrzeba do elektryfikacji wszystkich samochodów osobowych w całej UE. Do jej produkcji dla przemysłu stalowego w UE trzeba będzie zapewnić co najmniej 30 tys. dużych turbin wiatrowych.

8.4.

Jeśli chodzi o Unię Europejską, produkcja energii elektrycznej w 2019 r. wyniosła ok. 2 904 TWh, z czego tylko około 35 % pochodziło ze źródeł odnawialnych. Około 38 % (1 112 TWh) wyprodukowano jednak z paliw kopalnych, a około 26 % z energii jądrowej (765 TWh). Tylko 13 % pochodziło z energii wiatrowej, 12 % z elektrowni wodnych, 4 % z elektrowni słonecznych, 4 % z bioenergii i 2 % z dostaw geotermalnych. Znaczna część produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w Unii Europejskiej w 2019 r. (1 005 TWh) pochodziła z energii wiatrowej (367 TWh, czyli 42 % wszystkich odnawialnych źródeł energii). Kolejne 39 % pochodziło z elektrowni wodnych (345 TWh), 12 % z elektrowni słonecznych (125 TWh), a pozostałe 6 % z bioenergii (55 TWh).

8.5.

Do ustabilizowania sieci w razie nieuchronnej przerwy w dostawie energii elektrycznej niezbędna jest rozbudowa elektrowni szczytowo-pompowych.

8.6.

Bardziej priorytetowe znaczenie w programie polityki energetycznej i klimatycznej należy nadać energii wodnej. Elektrownie wodne prowadzone w sposób zrównoważony należy uznać za odnawialne źródła energii. Rządy powinny uwzględnić duże i małe elektrownie wodne w swoich długoterminowych celach w zakresie rozmieszczania, planach energetycznych i systemach zachęt w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, na równi ze zmiennymi odnawialnymi źródłami energii.

---

(1)  Agencja Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki.

(2)  https://www.entsog.eu/

(3)  https://www.entsoe.eu/

(4)  https://ec.europa.eu/echo/what/humanitarian-aid/disaster-preparedness_en

(5)  https://sdgs.un.org/goals

(6)  https://www.conserve-energy-future.com/10-worst-natural-disasters.php

(7)  https://www.samhsa.gov/find-help/disaster-distress-helpline/disaster-types/incidents-mass-violence

(8)  https://ec.europa.eu/echo/index_en

(9)  https://erccportal.jrc.ec.europa.eu/

(10)  https://civil-protection-knowledge-network.europa.eu/

(11)  https://ec.europa.eu/echo/what/civil-protection/eu-civil-protection-mechanism_en

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Cyfrowe euro”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2023/C 75/04)

Sprawozdawca:

Juraj SIPKO

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	20.1.2022
Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	6.10.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	26.10.2022
Sesja plenarna nr	573
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	183/1/1

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Szybki postęp innowacyjnych technologii w sektorze finansowym doprowadził do stopniowego opracowywania walut cyfrowych przez banki centralne na całym globie. Podobnie jak inne banki centralne na świecie, Europejski Bank Centralny (EBC-Eurosystem) przyjął decyzję, w lipcu 2021 r., by rozpocząć badanie możliwości wprowadzenia cyfrowego euro. EKES wyraża zadowolenie, że EBC w dalszym ciągu pracuje nad wprowadzeniem cyfrowego euro. Obecnie EBC-Eurosystem podejmuje kolejne kroki zmierzające do przyjęcia cyfrowego euro, które mają określony harmonogram. Nie podjęto jednak jeszcze decyzji w sprawie przyjęcia cyfrowego euro.

1.2.

Za bardzo ważne podczas wprowadzania cyfrowego euro EKES uważa sprzyjanie włączeniu społecznemu pod względem finansowym i cyfrowym. Oczekuje zatem, że cyfrowe euro przyniesie korzyści wszystkim obywatelkom i obywatelom w strefie euro. Cyfrowe euro powinno umożliwić szybsze i skuteczniejsze wykonywanie transakcji płatniczych.

1.3.

EKES stwierdza, że cyfrowe euro będzie nową formą pieniądza. W związku z tym podkreśla, że choć w rozważaniach o przyjęciu cyfrowego euro trzeba uwzględnić wszystkie pozytywne aspekty i oferowane możliwości, to należy też wskazać potencjalne zagrożenia, zwłaszcza odnośnie do sektora finansowego. Dlatego podczas opracowywania cyfrowego euro trzeba będzie wziąć pod uwagę monitorowanie i nadzorowanie potencjalnych zagrożeń oraz zarządzanie nimi.

1.4.

Za jedną z kluczowych kwestii na drodze do wprowadzenia cyfrowego euro EKES uważa stabilność finansową. Toteż w procesie jego wprowadzania będzie istotne, aby EBC podjął wszelkie niezbędne środki w sferze nadzoru w celu przeciwdziałania nielegalnym transakcjom, szczególnie w przypadku prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, oraz w celu udaremniania cyberataków.

1.5.

EKES dostrzega możliwość, by w ramach przygotowań do ewentualnego wprowadzenia cyfrowego euro zwiększyć skuteczność i konkurencyjność systemu płatności. Cyfrowe euro mogłoby zmniejszyć ryzyko, a zarazem sprzyjać stabilności finansowej.

1.6.

EKES popiera kroki podjęte przez EBC-Eurosystem w kierunku wprowadzenia cyfrowego euro. Zważywszy że mowa tutaj o bardzo złożonym przedsięwzięciu, na które wyraźnie wpływa także bieżący dynamiczny rozwój innowacyjnych technologii, będzie ważne, aby EBC-Eurosystem określił możliwości wyboru co do projektu. Trzeba będzie zatem również umożliwić dokonywanie transakcji zarówno online, jak i offline. Ponadto przy transgranicznych transakcjach płatniczych systemy będą musiały być wzajemnie kompatybilne.

1.7.

EKES ściśle monitoruje i będzie nadal monitorował prace EBC nad przyjęciem cyfrowego euro. Dlatego będzie ważne, aby w dalszym procesie decyzyjnym na poziomie EBC-Eurosystemu podjęto wszelkie środki merytoryczne i systemowe zmierzające do umożliwienia wyboru najwłaściwszego modelu z zachowaniem włączenia finansowego, stabilności finansowej i ochrony prywatności. EBC bada i analizuje obecnie różne warianty projektowe.

1.8.

Biorąc pod uwagę, że jest to złożony i szczególnie wymagający projekt, który dotyczy wszystkich mieszkańców państw członkowskich Unii Europejskiej, EKES podkreśla potrzebę zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego w dalsze etapy przygotowań, negocjacji i dyskusji na temat wprowadzenia cyfrowego euro.

2.   Uwagi ogólne

2.1.

Ciągły postęp technologiczny prowadzi do szybkiej cyfryzacji we wszystkich sektorach gospodarki, w tym odnośnie do nadrzędnej struktury społecznej. Szybki rozwój innowacji technologicznych oraz ich oddziaływanie można zaobserwować również w sektorze finansowym i w instytucjach świadczących usługi płatnicze. W sektorze publicznym również następuje szybka cyfryzacja.

2.2.

Banki centralne na całym świecie dyskutują obecnie nad wprowadzeniem cyfrowej waluty banku centralnego (CBDC) i podejmują decyzje w tym względzie. Do tej pory jako legalny środek płatniczy walutę cyfrową przyjęły banki centralne Bahamów i Nigerii. Poza tym możliwość wprowadzenia waluty cyfrowej rozważa ponad 110 krajów na świecie.

2.3.

Chińska Republika Ludowa (1) – jako pierwsze państwo z grupy G-20 – z powodzeniem uruchomiła projekt waluty cyfrowej, który do tej pory nie jest powiązany z innymi bankami centralnymi na świecie. Amerykański System Rezerwy Federalnej opublikował w styczniu 2022 r. badanie na temat dobrych i złych stron wprowadzenia cyfrowego dolara.

2.4.

Około 90 % banków centralnych, reprezentujących 95 % światowego PKB, rozważa obecnie przyjęcie waluty cyfrowej (2). Około połowy banków centralnych na świecie opracowuje lub przeprowadza specjalne testy dotyczące wprowadzenia CBDC. Ponadto dwie trzecie banków centralnych zamierza w perspektywie krótko- lub średnioterminowej wprowadzić CBDC dla transakcji detalicznych.

2.5.

Istnieje powszechna zgoda co do tego, że po wprowadzeniu walut cyfrowych przez banki centralne można się spodziewać niższych kosztów oraz skuteczniejszych, szybszych i bezpieczniejszych operacji płatniczych.

2.6.

Proces przyjmowania przez banki centralne walut cyfrowych jest powiązany z dynamicznym rozwojem rynku kryptowalut. Ponadto pojawienie się i szybkie rozprzestrzenianie się COVID-19 jeszcze bardziej przyspieszyło proces cyfryzacji.

2.7.

Podczas podejmowania decyzji o wprowadzeniu cyfrowych walut banków centralnych istotne będzie uwzględnienie wpływu takiego posunięcia na stabilność makrofinansową. Oczekuje się, że państwa, które postanowiły przyjąć i potencjalnie wdrożyć waluty cyfrowe, odniosą znaczne korzyści nie tylko pod względem szybkości, skuteczności i wolumenu operacji, lecz również z punktu widzenia nieprzerwanego funkcjonowania systemu płatności i rozrachunku.

2.8.

Wprowadzenie cyfrowego euro przez Europejski Bank Centralny (EBC) powinno zmierzać do zachowania roli pieniądza publicznego jako podstawy systemu płatności, a także wnieść wkład w strategiczną autonomię i efektywność gospodarczą Unii Europejskiej. Powinno również przyczynić się do powstania sprawiedliwszego, bardziej zróżnicowanego i odporniejszego europejskiego rynku płatności detalicznych, przy jednoczesnym zapewnieniu wysokiego poziomu prywatności i bezpieczeństwa. Eurosystem rzeczywiście zaangażował się w zapewnianie wysokich standardów ochrony prywatności. Do ram regulacyjnych należałoby jednak włączyć wyższy poziom ochrony prywatności niż obecne rozwiązania w zakresie płatności.

3.   Główne uwagi

3.1.

EKES zwraca uwagę, że dążąc do wprowadzenia cyfrowego euro, EBC powinien skupić się na ograniczaniu i eliminowaniu potencjalnego ryzyka. Jeśli chodzi o samo cyfrowe euro, dyskutuje się nad kilkoma modelami, w tym modelami opartymi na walidacji przez osoby trzecie i walidacji typu peer-to-peer oraz z funkcją offline lub online (3).

3.2.

EKES oczekuje, że EBC w swojej strategii dotyczącej przyjęcia cyfrowego euro przeanalizuje wszelkiego rodzaju ryzyko i skupi się na środkach eliminujących potencjalne zagrożenia.

3.3.

EKES podkreśla, że strategia ta powinna również koncentrować się na utrzymaniu stabilności finansowej i zapewnieniu sprawnej transformacji w kierunku nowego modelu emisji waluty. Dlatego istotne znaczenie będą miały szczegółowe analizy różnych cech projektu cyfrowego euro, w tym analizy przyszłego wpływu cyfrowego euro na stabilność makrofinansową.

3.4.

EKES oczekuje, że proces rozwoju technologicznego będzie musiał również uwzględniać inne możliwe zagrożenia związane z tym procesem. Strategia EBC w zakresie cyfrowego euro będzie zatem musiała sprostać dwóm wyzwaniom, a mianowicie z jednej strony zagwarantować stabilność finansową i płynną transformację polityki pieniężnej, a z drugiej – zapewnić dynamiczny proces rozwoju technologicznego i innowacji.

3.5.

EKES spodziewa się, że w chwili dokonywania płatności zagranicznych konieczne będzie przedsięwzięcie wszelkich niezbędnych środków przeciwko finansowaniu terroryzmu i innym nielegalnym operacjom (4). W tym kontekście dostrzega duże pole do korzystnej dla obu stron współpracy międzynarodowej i koordynacji między bankami centralnymi a międzynarodowymi monetarnymi instytucjami finansowymi i międzynarodowymi instytucjami gospodarczymi (5).

3.6.

EKES odnotowuje, że oceniając różne formy pieniędzy, należy wziąć pod uwagę pełnione przez nie funkcje, tj. takie jak przechowywanie wartości, jednostka rozliczeniowa i środek wymiany. Aby uniknąć negatywnych konsekwencji dla sektora finansowego, cyfrowe euro powinno być wykorzystywane głównie jako środek płatniczy i nie powinno stać się instrumentem inwestycji finansowych.

3.7.

EKES uważa, że aby osiągnąć maksymalny efekt odnośnie do funkcji płatniczej, ważne będzie, aby dopływ środków finansowych był wystarczający i wolny od jakichkolwiek ograniczeń. EKES zwraca również uwagę, że istotne będzie, by w stosunkach wzajemnych płatności i rozrachunku akceptowano zarówno osoby fizyczne, jak i prawne. Konieczne będzie jednak wprowadzenie odpowiednich narzędzi, aby uniknąć wykorzystywania cyfrowego euro do celów inwestycyjnych (6).

3.8.

EKES spodziewa się, że rozważając wprowadzenie cyfrowego euro, EBC będzie musiał stawić czoła pewnym wyzwaniom, zwłaszcza jeśli chodzi o bezpieczeństwo i skuteczność płatności, włączenie finansowe, w tym stabilność finansową i mechanizm transmisji polityki pieniężnej. Plany przedsiębiorstw sektora prywatnego dotyczące wprowadzenia walut cyfrowych przyspieszyły realizację projektów cyfrowej waluty banku centralnego. Jest bardzo ważne, aby EBC przewidywał dalszą konkurencję ze strony walut cyfrowych sektora prywatnego (7).

3.9.

EKES zwraca uwagę, że istotna będzie decyzja EBC o tym, w jaki sposób określić warunki pozwalające zapobiec potencjalnej niedoskonałości rynku. Ponadto konieczne będzie również określenie sposobu postępowania z bankami prywatnymi, a także z instytucjami finansowymi świadczącymi usługi w zakresie płatności krajowych i zagranicznych. EBC będzie zatem musiał podjąć na etapie przygotowawczym ważną decyzję co do wyboru modelu cyfrowej waluty banku centralnego.

3.10.

Uznane obecnie modele walut cyfrowych banku centralnego to: model bezpośredni, pośredni, realizowany przez pośredników i hybrydowy. Ponadto EKES zwraca uwagę, że do największych wyzwań związanych z wdrożeniem jednego z możliwych modeli waluty cyfrowej EBC będzie należała interoperacyjność między bankami centralnymi (8).

3.11.

EKES oczekuje, że transgraniczne systemy płatności odnośnie do transakcji detalicznych wykorzystujących cyfrowe euro będą wystarczająco szybkie, bardziej racjonalne pod względem kosztów, przejrzystsze i bezpieczniejsze oraz znacznie bardziej dostępne.

3.12.

EKES podkreśla, że wzajemne powiązanie płatności detalicznych ułatwi przeprowadzanie indywidualnych transakcji w oparciu o różne modele przyjęte przez poszczególne banki centralne podczas wprowadzania cyfrowego euro. Im lepsza interoperacyjność między dostawcami usług płatniczych, tym większe zadowolenie użytkowników i dostawców usług.

3.13.

EKES przewiduje, że cyfrowe euro będzie nową formą pieniądza. Innowacje technologiczne prowadzą do powstania dwóch form waluty cyfrowej, a mianowicie a) aktywów cyfrowych banku centralnego i b) prywatnych aktywów cyfrowych. W tym kontekście należy wziąć pod uwagę nie tylko potencjalną konkurencję, lecz również status cyfrowego euro w międzynarodowych stosunkach walutowych jako drugiej pod względem ważności waluty rezerwowej.

4.   Zalecenia szczegółowe

4.1.

EKES zwraca uwagę, że w przypadku wprowadzenia cyfrowego euro EBC, we współpracy z bankami komercyjnymi, zadba o to, by środki pieniężne w postaci gotówki w dalszym ciągu były dostarczane i mogły być wykorzystywane w operacjach detalicznych (9).

4.2.

EKES zwraca uwagę, że EBC powinien monitorować wszystkie potencjalne zagrożenia. Stabilna kryptowaluta będzie jednym z istotnych środków zapewniających stabilność waluty w łańcuchu bloków (10). Zasadnicze znaczenie będzie miało zatem określenie, w jaki sposób EBC będzie radzić sobie z tą formą cyfrowej waluty – stabilną kryptowalutą – którą można również powiązać z cyfrowym euro.

4.3.

EKES podkreśla, że gotówka pozostanie bardzo ważna dla zapewnienia inkluzywności waluty. Niektóre grupy społeczne – zwłaszcza osoby starsze i znajdujące się w trudnej sytuacji finansowej – nie zawsze mają dostęp do rachunków cyfrowych i kart kredytowych. Gotówka jest dla nich jedynym środkiem płatniczym. Ponadto stanowi ona ochronę przed nadmierną ingerencją w sferę prywatną obywateli. Rosnąca ilość banknotów w gospodarce jest dowodem zaufania do tej formy pieniądza, prawdopodobnie również po kryzysie finansowym z 2008 r. i z jego powodu.

4.4.

EKES zauważa, że obecnie nieomal wszystkie banki centralne na świecie, które przyjęły strategię wprowadzenia cyfrowej waluty banku centralnego, starają się stworzyć i przetestować formę, system, projekt i model swoich przyszłych walut cyfrowych.

4.5.

EKES dostrzega dylemat, przed którym stoi EBC w związku z procesem innowacji technologicznych (11): w jaki sposób kontynuować trwający proces cyfryzacji euro, zapewniając powiązania z innymi cyfrowymi walutami banku centralnego, a także włączenie finansowe oraz stabilność makroekonomiczną i finansową.

4.6.

EKES nie oczekuje, że wprowadzenie cyfrowego euro ma być rozwiązaniem wszelkich problemów związanych z postępującą rewolucją technologiczną. Można się spodziewać znacznego spadku metod płatności gotówkowych. Ponadto trzeba będzie zająć się kwestią suwerenności monetarnej, m.in. wspierając proces cyfryzacji związany z płatnościami i transferami zagranicznymi, w tym rozwiązując kluczową kwestię włączenia finansowego. Są to wszystko nierozstrzygnięte kwestie, którym EBC musi wciąż sprostać.

4.7.

EKES odnotowuje, że nie można przyjąć uniwersalnego podejścia do cyfrowego euro dla wszystkich państw członkowskich, ponieważ między poszczególnymi państwami występują różnice. W związku z tym przy przechodzeniu na cyfrowe euro należy przede wszystkim rozważyć możliwość jego stosowania w każdym kraju. Cyfrowe euro będzie oferowane wszystkim obywatelom strefy euro, podobnie jak będą im oferowane środki pieniężne w gotówce, niezależnie od ich kraju. Sposób korzystania z cyfrowego euro może różnić się w zależności od zwyczajów i standardów poszczególnych krajów.

4.8.

EKES ma świadomość, że starając się kształtować różne cechy wprowadzenia cyfrowego euro, należy w szczególności uwzględnić warunki prywatności, a także czas wprowadzenia euro na rynek. Niebagatelne znaczenie będzie również miało wykorzystanie obecnej infrastruktury i nowej architektury technicznej w celu zapewnienia bezpieczeństwa transakcji płatniczych i procedur identyfikacji klienta.

4.9.

EKES sądzi, że w rzeczywistości cyfrowe euro będzie charakteryzować się wysokim stopniem ochrony prywatności. Chociaż ramy czasowe nie zostały jeszcze dokładnie określone, na tym etapie zasadnicze znaczenie mają staranne przygotowania. Ponadto EKES zauważa, że podczas emisji cyfrowego euro EBC weźmie pod uwagę wszystkie wymogi w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, to jednak nie oznacza, że sam EBC będzie przeprowadzał kontrole pod kątem zasady „znaj swojego klienta”. Mogłyby je przeprowadzać na przykład nadzorowane podmioty, w zależności od kształtu cyfrowego euro.

4.10.

EKES jest zdania, że ważna będzie również ocena suwerenności państw oraz wpływu na europejski system bankowy. Chociaż europejski system płatniczy nie jest obecnie całkowicie jednolity, bardzo korzystne jest to, że jest on dostępny zarówno dla osób fizycznych, jak i prawnych. Do tej pory, od czasu światowego kryzysu finansowego, jest on stosunkowo skuteczny, stabilny i bezpieczny.

4.11.

EKES domaga się ukończenia unii bankowej. Pełna i rzeczywista unia bankowa byłaby pożyteczna z punktu widzenia dalszego wzmocnienia odporności i jednolitości europejskiego sektora bankowego. Jest to również istotne i korzystne w świetle potencjalnego cyfrowego euro.

4.12.

EKES zwraca uwagę, że banki komercyjne w krajach strefy euro korzystają obecnie z korzystnych warunków transakcji płatniczych. W związku z tym oczekuje się, że banki komercyjne i inne instytucje sektora finansowego, w tym instytucje świadczące usługi płatnicze, będą intensywnie współpracować z EBC przy opracowywaniu i wprowadzaniu cyfrowego euro.

4.13.

Wprowadzenie i wdrożenie CBDC w krajach strefy euro będzie musiało uwzględniać co najmniej następujące, bardzo ważne aspekty: (i) gdy cyfrowe euro przyjęte zostanie jako podstawowy środek płatniczy, nadal możliwe musi być dokonanie transakcji płatniczych gotówką, (ii) cyfrowe euro musi być możliwe do wykorzystania i dostępne w strefie euro, a potencjalnie również poza jej granicami, (iii) proces cyfryzacji powinien oznaczać, że cyfrowe euro może być stosowane w transakcjach na nowych warunkach, które nie istniały w przypadku płatności gotówkowych.

4.14.

EKES zakłada, że EBC przygotuje i wdroży szereg środków mających na celu wprowadzenie cyfrowego euro zgodnie z przyjętym harmonogramem. Ponadto podkreśla potrzebę bardzo ścisłej współpracy w celu zapewnienia wysokiego stopnia wzajemnych połączeń między systemami płatniczymi nie tylko w obrębie państw członkowskich strefy euro, lecz również z innymi bankami centralnymi na całym świecie i z odpowiednimi monetarnymi instytucjami finansowymi, które będą również udzielać niezbędnej pomocy technicznej.

4.15.

Wprowadzenie cyfrowego euro będzie wymagało stworzenia szeregu warunków merytorycznych i systemowych, które zapewnią jego skuteczne funkcjonowanie. Ponieważ będzie to dotyczyć wszystkich obywateli państw członkowskich strefy euro, w tym państw członkowskich UE, istnieje wyraźna potrzeba włączenia społeczeństwa obywatelskiego oraz środowisk naukowych i akademickich do kolejnych etapów dyskusji na temat przyjęcia i wprowadzenia cyfrowego euro.

---

(1)  W 2014 r. Chiny uruchomiły projekt cyfrowego yuana i waluty tej używano podczas zimowych igrzysk olimpijskich w 2022 r. Jak dotąd yuan cyfrowy był wykorzystywany wyłącznie na terytorium Chin.

(2)  Więcej informacji – zob. https://news.bitcoin.com/105-countries-are-exploring-central-bank-digital-currencies-cbdc-tracker-shows/.

(3)  Więcej informacji – zob. https://www.ecb.europa.eu/paym/digital_euro/investigation/governance/shared/files/ecb.degov220504_magdesignfeatures.en.pdf?2e15ee7911b93a720fbdebe09cfa1a79.

(4)  Więcej informacji – zob. ostatnią opinię EKES-u na ten temat, dotyczącą pakietu legislacyjnego dotyczącego przeciwdziałania praniu pieniędzy” (Dz.U. C 152 z 6.4.2022, s. 89).

(5)  W proces wprowadzenia cyfrowej waluty banku centralnego najbardziej zaangażowane są następujące instytucje: Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Rozrachunków Międzynarodowych, Bank Światowy oraz inne publiczne i prywatne monetarne instytucje finansowe i instytucje gospodarcze.

(6)  Więcej informacji – zob. https://www.ecb.europa.eu/paym/digital_euro/investigation/governance/shared/files/ecb.degov220711_tools.en.pdf?fb2430528d8f964513dd66ffcd8cbaf7.

(7)  Prywatne waluty cyfrowe (kryptowaluty) mogą konkurować z walutami cyfrowymi banku centralnego. Od czasu światowego kryzysu finansowego nastąpił znaczny wzrost liczby prywatnych walut cyfrowych.

(8)  Podczas łączenia różnych modeli transgranicznych systemów płatności ważne jest, by modele te były ze sobą kompatybilne.

(9)  Więcej informacji – zob. wcześniejszą opinię EKES-u w sprawie unijnej strategii w zakresie płatności detalicznych (Dz.U. C 220 z 9.6.2021, s. 72).

(10)  Stabilna kryptowaluta (ang. stablecoin) to kryptowaluta o stałej cenie, której wartość rynkowa jest powiązana z innymi aktywami. W przeciwieństwie do innych kryptowalut, takich jak bitcoin, stabilna kryptowaluta może być powiązana z aktywami, takimi jak niektóre rezerwy lub waluty wymienialne, które mogą być przedmiotem obrotu na giełdach, w tym dolar amerykański lub euro.

(11)  Rozwój technologiczny opiera się na procesie decentralizacji finansów, tak jak ma to miejsce na przykład w przypadku eksperymentów prowadzonych przez duże przedsiębiorstwa technologiczne. Diem/libra i wprowadzenie e-CNY są wynikiem rewolucyjnego procesu technologicznego.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Dokapitalizowanie przedsiębiorstw UE – innowacyjny sposób na trwałą odbudowę sprzyjającą włączeniu społecznemu”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2023/C 75/05)

Sprawozdawca:

Antonio GARCÍA DEL RIEGO

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	20.1.2022
Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	6.10.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	26.10.2022
Sesja plenarna nr	573
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	186/0/2

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Najnowsze dane wskazują, że niedobór kapitału własnego i kapitału hybrydowego wynosi 450–600 mld EUR. Istnienie wielu przedsiębiorstw jest zatem zagrożone, zwłaszcza z uwagi na to, że pojawiają się nowe napięcia gospodarcze i że przedsiębiorstwa z UE są nadmiernie zadłużone. Przedsiębiorstwa unijne polegają głównie na finansowaniu bankowym, dlatego należy zachęcać je do korzystania z innych źródeł finansowania. Wymaga to zaangażowania takich podmiotów, jak podmioty zarządzające aktywami, zakłady ubezpieczeń i fundusze emerytalne.

1.2.

W tym kontekście EKES zaleca opracowanie ram usprawniających hybrydowe instrumenty finansowe, tak aby były one łatwe do wdrożenia, wzmacniały bilanse przedsiębiorstw i umożliwiały przedsiębiorstwom utrzymanie poziomu inwestycji bez zwiększania zadłużenia. Pozwoliłoby im to zachować konkurencyjność i dostosować się do wyzwań przyszłości, pobudzając transformację ekologiczną i cyfrową.

1.3.

Instrumenty w dużym stopniu podporządkowane są najlepszą alternatywą z kilku powodów: (i) istnieją już i są regulowane w różnych krajach europejskich, co czyni je bezpiecznym instrumentem dla mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw (MMŚP), (ii) w porównaniu z bardziej wyrafinowanymi alternatywami, takimi jak obligacje lub akcje, są elastycznym rozwiązaniem długoterminowym, łatwym do wdrożenia dla przedsiębiorstw każdej wielkości, (iii) stanowią produkt kompatybilny z formą działania przedsiębiorstw rodzinnych, które stanowią 60 % przedsiębiorstw w UE, gdyż zazwyczaj rodziny chcą zachować kontrolę nad przedsiębiorstwem.

1.4.

Instrumenty te, aby stanowić skuteczne rozwiązanie, powinny mieć status quasi-kapitału własnego, tak by nie były uwzględniane w bilansach jako dług, a w przypadku likwidacji przedsiębiorstwa plasowały się tuż przed kapitałem własnym w ramach płatności kaskadowych.

1.5.

Aby mieć duży wpływ i dotrzeć do przedsiębiorstw każdej wielkości, najlepszym rozwiązaniem jest system, w którym istnieje współpraca między instytucjami prywatnymi i publicznymi, w tym bankami, podmiotami zarządzającymi aktywami, sektorem publicznym i inwestorami instytucjonalnymi (ubezpieczycielami i funduszami emerytalnymi).

1.6.

Zalecenie to pozwala osiągnąć długoterminowy cel dzięki rozwiązaniu, które można wprowadzić w perspektywie krótkoterminowej i które wspierałoby unię rynków kapitałowych. Dzięki przyjęciu ogólnounijnego modelu instrumentu można by skorzystać na widoczności, płynności i skali jednolitego rynku, a także przyciągnąć szerokie rzesze inwestorów instytucjonalnych zainteresowanych profilami ryzyka typowymi dla instrumentów dłużnych i hybrydowych, ale o lepszych zwrotach, przy jednoczesnym zaspokojeniu potrzeb mniejszych przedsiębiorstw. Przy odpowiedniej skali ogólnounijnej skuteczne ramy mogłyby przekształcić się w dobrze zdefiniowaną klasę aktywów zachęcającą do inwestycji i integracji w UE.

2.   Kontekst

2.1.

Małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) są podstawą gospodarki: w UE-27 stanowią 99,8 % wszystkich firm, odpowiadają za prawie dwie trzecie (65 %) zatrudnienia i ponad połowę (53 %) wartości dodanej generowanej przez sektor przedsiębiorstw niefinansowych (1). Należą one do gospodarki realnej i są głównym czynnikiem spójności społecznej w wielu regionach europejskich. W 2020 r. działało ponad 22,5 mln MŚP. Średniej wielkości MŚP jest niecałe 200 tys., ale odpowiadają one za 17,3 % wartości dodanej i 16 % zatrudnienia (2).

2.2.

Pandemia COVID-19 mocno obciążała gospodarkę przez cały 2020 r. i przez część 2021 r., ale szybka reakcja rządów i wprowadzenie tymczasowych środków publicznych zapobiegły masowej fali bankructw związanych z COVID-19, głównie dzięki rozwiązaniom mającym na celu zaradzenie problemom z płynnością i trudnościom krótkoterminowym, które w rezultacie doprowadziły do nadmiernego zadłużenia przedsiębiorstw w UE.

2.3.

Wygasanie większości już przyznanych publicznych środków wsparcia zbiega się w czasie z nowymi napięciami w gospodarce światowej i europejskiej, takimi jak kryzys energetyczny, inflacja, koniec akomodacyjnej polityki pieniężnej EBC, wzrost premii za ryzyko, wzrost kosztów finansowania, problemy w łańcuchach dostaw i inwazja Rosji na Ukrainę.

2.4.

Objęcie przez Europę pozycji lidera zielonej transformacji będzie wymagało dużych inwestycji ze strony podmiotów publicznych i prywatnych. Gorsza sytuacja MŚP może utrudnić im przystosowanie się do nowych standardów i spowodować, że pozostaną w tyle za dużymi korporacjami lub średnimi firmami z innych części świata.

2.5.

Biorąc pod uwagę, że wysoki odsetek przedsiębiorstw jest nadmiernie zadłużonych (3), a jednocześnie potrzebuje długoterminowych zasobów, aby stawić czoła nadchodzącym wyzwaniom, potrzebne są nowe rozwiązania wzmacniające kapitał MMŚP i małych spółek o średniej kapitalizacji. Istniejące inicjatywy na poziomie europejskim takie jak program ESCALAR EBI są zazwyczaj skierowane do korporacji o wysokim wzroście, uznawanych za przedsiębiorstwa scale-up, lub do przedsiębiorstw na wczesnym etapie rozwoju finansowanych przez fundusze venture capital. Nowe rozwiązania powinny uzupełniać już istniejące rozwiązania i koncentrować się na działających MMŚP o solidnej pozycji oraz małych spółkach o średniej kapitalizacji, które stanowią większość firm europejskich.

2.6.

W niektórych krajach wprowadzono selektywne środki mające na celu zwiększenie zdolności inwestycyjnej przedsiębiorstw, unikając jednocześnie ryzyka „zombifikacji”. W Hiszpanii i we Francji programy te opiewają na ponad 30 mld EUR dla 15 tys. przedsiębiorstw (4), przy czym głównym instrumentem są pożyczki w wysokim stopniu podporządkowane, a kryterium kwalifikacji stanowi rating kredytowy, który ma zagwarantować, że beneficjentami będą przedsiębiorstwa rentowne.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

Nadmierne zadłużenie przedsiębiorstw w UE wymaga wprowadzenia jakiegoś instrumentu dokapitalizowania, który pozwoli im utrzymać lub zwiększyć wysiłek inwestycyjny. Rynki publiczne do tej pory dość dobrze wspierały istniejące spółki giełdowe, ale rynki prywatne nie mają wystarczającej zdolności, aby wspierać mniejsze przedsiębiorstwa. Luka w kapitale własnym i hybrydowym, z którą UE może mieć do czynienia w wyniku pandemii i ograniczenia państwowych środków wsparcia, szacowana jest na 450–600 mld EUR (5).

3.2.

MMŚP i małe spółki o średniej kapitalizacji zasadniczo podają, że jest im trudniej niż dużym przedsiębiorstwom uzyskać dostęp do finansowania, zwłaszcza długoterminowego:

3.2.1.

Jak wynika z badania SAFE (6), większy ich odsetek stwierdza, że przy ubieganiu się o pożyczkę napotykają przeszkody (7 % MŚP w porównaniu z 4 % dużych przedsiębiorstw), mają niższe wskaźniki powodzenia (72 % w porównaniu z 85 %) i wyższe wskaźniki odrzucenia (6 % w porównaniu z 2 %), a także gorsze warunki.

3.2.2.

Przedsiębiorstwa rodzinne stanowią ponad 60 % wszystkich firm europejskich, przy czym odsetek ten wzrasta do 85 % w Hiszpanii i 75 % we Włoszech, Francji i w Niemczech (7). Przedsiębiorstwa te są mniej skłonne szukać powiązanych z kapitałem własnym rozwiązań z zakresu finansowania długoterminowego, które wymagają rezygnacji z kontroli nad przedsiębiorstwem.

3.3.

Ponadto MŚP mają zwykle mniej zróżnicowany portfel zewnętrznych instrumentów finansowych, często oparty na bankach i nastawiony na krótkoterminowe wykorzystanie. (i) Zależność MŚP od banków pozostaje wysoka w strefie euro, gdzie 70 % finansowania zewnętrznego zależy od banków, w porównaniu z 40 % w USA (8) (ii) 63 % dużych firm zgłasza wykorzystanie funduszy na inwestycje w środki trwałe, w porównaniu z 38 % MŚP i zaledwie 28 % mikroprzedsiębiorstw (9).

3.4.

W niniejszej opinii z inicjatywy własnej zaleca się zatem opracowanie wspólnych ram dla wysoce podporządkowanych instrumentów finansowych, które pobudzą dokapitalizowanie unijnych przedsiębiorstw. Ramy te powinny zapewnić, aby instrumenty te uwzględniały quasi-kapitał własny i tym samym nie wpływały na wskaźnik zadłużenia przedsiębiorstw i ich rating korporacyjny.

3.4.1.

Wzywa się UE do podjęcia wspólnych działań w celu właściwego opracowania tych wspólnych ram zgodnie z zasadami pomocniczości i proporcjonalności, zezwalając na interwencję Unii, gdy cele danego działania mogą zostać lepiej osiągnięte na poziomie Unii ze względu na skalę i skutki proponowanego działania.

3.4.2.

Ramy dla wysoce podporządkowanych instrumentów powinny: (i) wyeliminować wspomniany niedobór finansowania długoterminowego w celu wzmocnienia bilansów i wsparcia inwestycji, (ii) zapewnić przedsiębiorstwom rodzinnym instrument pozwalający na zwiększenie inwestycji długoterminowych bez konieczności rezygnacji z kontroli nad firmą, ponieważ – jak wykazują badania – przedsiębiorstwa te są skłonne do dystrybucji części zysków lub do emisji instrumentów hybrydowych (10), (iii) być zgodne z praktykami głównych dostawców finansowania (banków komercyjnych, podmiotów zarządzających aktywami, sektora publicznego), tak aby mogła z nich skorzystać większość przedsiębiorstw, (iv) pomóc w przyciąganiu inwestorów instytucjonalnych, takich jak zakłady ubezpieczeń i fundusze emerytalne, podlegających rozporządzeniu w sprawie PRIIP (11), którzy zarządzają oszczędnościami i odgrywają kluczową rolę w kierowaniu większej ilości aktywów do gospodarki realnej.

3.5.

Istnieją różne wysoce podporządkowane instrumenty, które można by wykorzystać do wzmocnienia bilansów MŚP i spółek o średniej kapitalizacji, takie jak obligacje, obligacje zamienne, systemy udziałów o różnych uprawnieniach i pożyczki hybrydowe (takie jak pożyczki partycypacyjne): (i) Emisja obligacji jest wykorzystywana głównie przez duże spółki i w przypadku dużych emisji. To skomplikowane i kosztowne rozwiązanie. Na przykład choć wykorzystanie obligacji korporacyjnych znacznie wzrosło w ostatnich latach; łącznie aktywnych jest tylko 2 tys. emitentów i są to głównie większe przedsiębiorstwa (12). (ii) Prywatne obligacje zamienne mają tę główną przewagę, że są niezwykle elastyczne pod względem struktury, ponieważ opierają się na prywatnej umowie. Oznacza to jednak również niski poziom bezpieczeństwa dla mniejszych firm, zwykle dysponujących mniejszą wiedzą finansową, oraz wysoki koszt transakcji. Obligacje te są wykorzystywane głównie przez wyspecjalizowanych dostawców kapitału wysokiego ryzyka. (iii) Systemy udziałów o różnych uprawnieniach odnoszą się do emisji dwóch kategorii akcji, z których jedna zazwyczaj daje ograniczone prawa głosu lub nie daje żadnych praw głosu, a jednocześnie zapewnia kapitał własny. Chociaż w niektórych państwach członkowskich instrument ten jest dozwolony (13) (np. w krajach nordyckich, Polsce, Portugalii i Włoszech), w wielu innych (takich jak Niemcy, Francja i Hiszpania) nie jest dopuszczalny, a jego wdrożenie na dużą skalę wydaje się trudniejsze, gdyż wymagałoby wysokiego stopnia dostosowania do spółki emitującej. (iv) Pożyczki hybrydowe są instrumentami dłużnymi, które są silnie podporządkowane i ukierunkowane na długi okres (zazwyczaj z uwzględnieniem okresów karencji). Jest to instrument regulowany w wielu jurysdykcjach, co daje firmom większe bezpieczeństwo i sprawia, że proces ten jest bardziej elastyczny, ponieważ produkt nie jest tworzony dla każdej operacji. Ponadto nie wpływa on niekorzystnie na przedsiębiorstwa ze względu na zadłużenie, ponieważ zajmuje on ostatnie miejsce w kolejności spłat, przed kapitałem własnym.   Wdrażanie Poziom wykonalności Poziom wyników Poziom ochrony przedsiębiorstw Poziom ochrony inwestorów Obligacje Niski Wysoki Niski Średni Wysoki Obligacje zamienne Średni Średni Niski Niski Wysoki Udziały dwuklasowe Niski Średni Średni Wysoki Średni Pożyczki hybrydowe Wysoki Wysoki Średni do wysokiego Wysoki Średni Źródło: Inbonis Rating.

3.6.

Hybrydowy instrument pożyczkowy jest najlepszym rozwiązaniem z kilku powodów: (i) stanowią one rozwiązanie długoterminowe, które jest łatwe do wdrożenia i zapewnia większą ochronę przedsiębiorstw w porównaniu z obligacjami czy udziałem, (ii) w przypadku MMŚP zapewnia, aby nie dochodziło do osłabienia lub utraty kontroli, przy jednoczesnych korzyściach związanych z kosztami, takich jak możliwość odliczenia od podatku lub niższe koszty emisji), (iii) oferuje kredytobiorcom atrakcyjny zwrot, bez konieczności angażowania posiadaczy w podejmowanie decyzji korporacyjnych, (iv) pożyczki partycypacyjne, rodzaj pożyczek hybrydowych, już istnieją i są regulowane w wielu krajach europejskich, takich jak Hiszpania (préstamos participativos), Francja (prêts participatifs), Niemcy (Partiarisches Darlehen) czy ostatnio Portugalia (empréstimos participativos) (14).

3.6.1.

Pożyczki hybrydowe są instrumentem wybieranym w ramach różnych inicjatyw publicznych i prywatnych mających na celu rozwiązanie problemu braku finansowania kapitałowego w całej UE: co najmniej sześć programów w trzech państwach członkowskich, a także niektóre programy Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego oferują takie hybrydowe pożyczki partycypacyjne. (i) Francja realizuje wspierany przez rząd program długu podporządkowanego o wartości 12,7 mld EUR, skierowany do 10 tys. przedsiębiorstw, głównie MŚP, wykorzystujący pożyczki partycypacyjne i obligacje podporządkowane. Program ten jest dystrybuowany przez banki i finansowany przez inwestorów instytucjonalnych. (ii) W Hiszpanii utworzono fundusz na rzecz dokapitalizowania przedsiębiorstw dotkniętych skutkami pandemii COVID-19 o wartości 1 mld EUR, z wykorzystaniem pożyczek partycypacyjnych, przeznaczony dla MŚP i spółek o średniej kapitalizacji, które mają problemy z wypłacalnością, ale są rentowne. (iii) Również w Hiszpanii utworzono 15-letni fundusz wsparcia produktywnych inwestycji przemysłowych o łącznej wartości 9 mld EUR (600 mln EUR rocznie), finansowany ze środków publicznych, wykorzystujący zwykłe finansowanie zadłużenia, pożyczki partycypacyjne i kapitał własny, skierowany do przedsiębiorstw realizujących projekty inwestycji przemysłowych. (iv) W Walencji regionalny bank rozwoju Instituto Valenciano de Finanzas uruchomił szereg programów finansowania, w których wykorzystuje się pożyczki partycypacyjne w celu wsparcia MŚP i strategicznych spółek o średniej kapitalizacji, o łącznej wartości 400 mln EUR rocznie. (v) Niderlandy uruchomiły program wsparcia o wartości 400 mln EUR oparty na pożyczkach podporządkowanych dla MŚP.

3.7.

Aby zapewnić skuteczne wdrożenie, które dociera do wszystkich MMŚP i ma maksymalne oddziaływanie, najlepszym systemem operacyjnym jest taki, w którym istnieje wiele publicznych i prywatnych jednostek inicjujących i dystrybutorów, którzy nie muszą być tożsami. Jednostki inicjujące obejmują banki, podmioty zarządzające aktywami oraz sektor publiczny, podczas gdy inwestorami mogą być banki, inwestorzy z sektora publicznego lub inwestorzy instytucjonalni (ubezpieczyciele i fundusze emerytalne). Ramy te odnoszą się do nowo rozpoczętych transakcji, a nie do sekurytyzacji wcześniejszych transakcji. Miało to miejsce na przykład we Francji w ramach programu Relance (15).

3.8.

Ograniczenie potencjalnie postrzeganego ryzyka związanego z dystrybucją na dużą skalę hybrydowego systemu pożyczek w całej Europie: Postrzegane ryzyko Rozwiązanie Nadzór nad równoległym systemem bankowym Narzędzia zarządzania ryzykiem, takie jak rating kredytowy, wyeliminowałyby ryzyko związane z równoległym systemem bankowym. Wypieranie banków Hybrydowy instrument pożyczkowy przywróciłby wypłacalność przedsiębiorstw, w związku z czym banki byłyby skłonne do dalszego udzielania im kredytów. Kompatybilność z inicjatywą dotyczącą ulgi służącej przeciwdziałaniu zjawisku uprzywilejowania finansowania dłużnego w stosunku do kapitałowego (DEBRA) Inicjatywa również ma na celu uniknięcie nadmiernego zadłużenia przedsiębiorstw, a zatem jest zgodna z głównym celem inicjatywy DEBRA. Przywrócenie wypłacalności nierentownych przedsiębiorstw Wprowadzenie standardów rynkowych, takich jak rating kredytowy, uniemożliwiłoby nierentownym przedsiębiorstwom dostęp do tych instrumentów. Wymóg ten istnieje w wielu programach publicznych obejmujących pożyczki partycypacyjne.

4.   Uwagi szczegółowe

4.1.

Proponowane ramy dla pożyczek hybrydowych powinny spełniać określone standardy, które czynią je atrakcyjnymi dla wszystkich zainteresowanych stron: przedsiębiorstw, dostawców usług finansowych działających w charakterze dystrybutorów oraz inwestorów instytucjonalnych.

4.2.

Istotne jest, aby ramy te zapewniały uwzględnienie kapitału własnego w odniesieniu do tego rodzaju pożyczek hybrydowych o następujących skutkach: (i) Przy obliczaniu współczynnika kapitału dłużnego nie zwiększa to istniejącego zadłużenia ani nie ma nadmiernego wpływu na stosunek zadłużenia do kapitału. na przykład we Francji art. 313-14 Code monétaire et financier[Kodeksu pieniężnego i finansowego] stanowi, że „kredyty partycypacyjne są traktowane jako kapitał własny do celów oceny sytuacji finansowej spółek, które je otrzymują”. (ii) Do celów obniżenia kapitału; tak jest na przykład w przypadku hiszpańskiego rozporządzenia, które stanowi, że pożyczki partycypacyjne są uwzględniane przy obliczaniu kapitału własnego w celu obniżenia kapitału i rozwiązania spółek oraz że przedterminowa spłata lub amortyzacja pożyczek partycypacyjnych może nastąpić tylko wtedy, gdy następuje po niej podwyższenie kapitału o tę samą kwotę (16). (iii) W przypadku niewypłacalności ta pożyczka hybrydowa powinna mieć status instrumentu podporządkowanego, plasującego się za zwykłym zadłużeniem lub zwykłymi wierzycielami, a przed udziałowcami. Nieprzyjęcie takiej konstrukcji długu prawdopodobnie osłabiłoby zdolność przedsiębiorstw do pozyskiwania finansowania dłużnego z tradycyjnych źródeł. Jednym z celów unijnego planu działania na rzecz tworzenia unii rynków kapitałowych jest osiągnięcie większej konwergencji między różnymi zasadami stosowanymi w przypadku niewypłacalności w państwach członkowskich UE.

4.2.1.

Istnieją przypadki, w których pożyczki hybrydowe są traktowane jako kapitał własny zgodnie z międzynarodowymi standardami sprawozdawczości finansowej (MSSF) i Bazyleą II. Na przykład, jeżeli pożyczka hybrydowa ma bezterminowy termin zapadalności, kwalifikuje się jako kapitał własny zgodnie z zasadami MSSF ze względu na swój głęboko podporządkowany status (17). Ogólnie rzecz biorąc, instrumenty hybrydowe można uznać za kapitał własny, jeżeli nie są gwarantowane, są podporządkowane i w pełni wypłacone, jeżeli nie podlegają wykupowi z inicjatywy posiadacza, jeżeli mogą zostać wykorzystane do pokrycia strat oraz jeżeli zobowiązanie do zapłaty odsetek można odroczyć (18).

4.2.2.

EKES zaleca zmianę dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE (19) („dyrektywa o rachunkowości”) w celu zharmonizowania procedury księgowej w odniesieniu do pożyczek hybrydowych lub innych rodzajów zadłużenia, których okres zapadalności jest dłuższy niż osiem lat (20), z okresem karencji wynoszącym co najmniej trzy lata i ze zmienną stopą oprocentowania, której część jest powiązana z „powodzeniem” zdefiniowanym według uznania (np. w odniesieniu do wzrostu, rentowności itp.). Zmiana ta ułatwi obliczanie pożyczek partycypacyjnych jako kapitału własnego przy kalkulacji wartości netto przedsiębiorstwa do celów prawa handlowego, traktowanych jako kapitał własny lub fundusze własne do celów rachunkowości.

4.3.

Aby uniknąć niepewności, należy również utrzymać uznawanie instrumentu za dług do innych celów (tj. podatkowych i prawnych), tak by emisja instrumentu podobnego do kapitału własnego nie pociągała za sobą utraty kontroli nad przedsiębiorstwem wynikającej z posiadanych praw głosu.

4.3.1.

Kolejną ważną kwestią zarówno dla przedsiębiorstw, jak i inwestorów jest to, że okresowe odsetki opłacane z tytułu podporządkowanego instrumentu dłużnego nie mogą podlegać żadnemu potrąceniu ani odliczeniu podatku u źródła, dzięki czemu do puli środków trafi dochód z odsetek w kwocie brutto.

4.4.

Jeśli chodzi o stronę inwestycyjną, instrument quasi-kapitałowy taki jak proponowany można uznać za instrument kwalifikujący się do europejskich długoterminowych funduszy inwestycyjnych (EDFI) zgodnie z art. 10 rozporządzenia w sprawie EDFI (21), co umożliwi natychmiastowe włączenie go do ekosystemu finansowego.

4.4.1.

EDFI mogłyby być następnie wprowadzane do obrotu w UE poprzez publikację prospektu lub dokumentu zawierającego kluczowe informacje, który spełnia wymogi odpowiednio rozporządzenia w sprawie prospektu emisyjnego (22) lub rozporządzenia w sprawie detalicznych produktów zbiorowego inwestowania i ubezpieczeniowych produktów inwestycyjnych. Pomogłoby to zapewnić inwestorom indywidualnym możliwość korzystania z instrumentów dłużnych oferowanych na rynku niepublicznym i zintegrować ich z gospodarką realną, czego nie udało się jeszcze osiągnąć w przypadku inicjatyw dotyczących crowdfundingu dłużnego.

4.4.2.

Optymalnie instrument ten powinien opierać się na standardach rynkowych, takich jak ratingi kredytowe wystawiane przez agencje zarejestrowane w ESMA lub oceny wskaźników z zakresu ochrony środowiska, polityki społecznej i ładu korporacyjnego w celu zwiększenia bazy inwestorów.

4.5.

Ponadto inicjatywa ta stanowiłaby wsparcie dla unii rynków kapitałowych. Dzięki przyjęciu podejścia ogólnounijnego, czyli modelu wspólnego europejskiego instrumentu, można by skorzystać na widoczności, płynności i skali jednolitego rynku, a także przyciągnąć szerokie rzesze inwestorów instytucjonalnych zainteresowanych profilami ryzyka typowymi dla instrumentów dłużnych i hybrydowych, ale o lepszych zwrotach, przy jednoczesnym zaspokojeniu potrzeb mniejszych przedsiębiorstw. Przy odpowiedniej skali ogólnounijnej skuteczne ramy mogłyby przekształcić się w dobrze zdefiniowaną klasę aktywów zachęcającą do inwestycji i integracji w UE.

---

(1)  Sprawozdanie roczne 2020–2021 w sprawie europejskich MŚP, Komisja Europejska, lipiec 2021 r.

(2)  Sprawozdanie roczne 2020–2021 w sprawie europejskich MŚP, Komisja Europejska, lipiec 2021 r.

(3)  Wskaźnik zadłużenia wzrósł o 18,8 punktu procentowego między końcem 2019 r. a początkiem 2021 r., osiągając najwyższy poziom 164,4 %. Biuletyn Ekonomiczny EBC, wydanie 2/2022.

(4)  Francuskie Ministerstwo Gospodarki, COFIDES, SEPIDES, Instituto Valenciano de Finanzas.

(5)  Recapitalising EU businesses post COVID-19, AFME i PwC.

(6)  Survey on the access to finance of enterprises (SAFE), Komisja Europejska, listopad 2021 r.

(7)  Europejska Organizacja Firm Rodzinnych (European Family Businesses, EFB).

(8)  European SMEs Financing Gap, Euler Hermes.

(9)  Survey on the access to finance of enterprises (SAFE), Komisja Europejska, listopad 2021 r.

(10)  Recapitalising EU businesses post COVID-19, AFME i PwC.

(11)  Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1286/2014 z dnia 26 listopada 2014 r. w sprawie dokumentów zawierających kluczowe informacje, dotyczących detalicznych produktów zbiorowego inwestowania i ubezpieczeniowych produktów inwestycyjnych (PRIIP) (Dz.U. L 352 z 9.12.2014, s. 1).

(12)  The rise of non-bank finance and its implications for monetary policy transmission, 2021, EBC.

(13)  Study on minority shareholders protection, sprawozdanie końcowe, Komisja Europejska.

(14)  Ramy prawne pożyczek partycypacyjnych zatwierdzone w dekrecie z mocą ustawy nr 11/2022 z 12 stycznia.

(15)  Dispositif de garantie aux fonds de prêts participatifs et d’obligations subordonnées [System gwarancji państwowych dla pożyczek partycypacyjnych i podporządkowanych funduszy obligacji], Komisja Europejska.

(16)  Decyzja Instytutu Rachunkowości i Audytu (Instituto de Contabilidad y Auditoría de Cuentas) z 20 grudnia 1996 r.

(17)  Decyzja Komisji SA.60113 (2021/N) – Finlandia – pomoc w związku z COVID-19 na rzecz Finnair.

(18)  Bazylea II. 4. Hybrydowe instrumenty dłużne/kapitałowe, załącznik 1a. Definicja kapitału. (d) Hybrydowe instrumenty dłużne/kapitałowe.

(19)  Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek, zmieniająca dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/43/WE oraz uchylająca dyrektywy Rady 78/660/EWG i 83/349/EWG (Dz.U. L 182 z 29.6.2013, s. 19).

(20)  Należy pamiętać, że średni czas trwania przedsiębiorstwa jest zbliżony do tej liczby, a w przypadku niepublicznego rynku kapitałowego nawet krótszy (pięć lat).

(21)  Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/760 z dnia 29 kwietnia 2015 r. w sprawie europejskich długoterminowych funduszy inwestycyjnych (Dz.U. L 123 z 19.5.2015, s. 98).

(22)  Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1129 z dnia 14 czerwca 2017 r. w sprawie prospektu, który ma być publikowany w związku z ofertą publiczną papierów wartościowych lub dopuszczeniem ich do obrotu na rynku regulowanym oraz uchylenia dyrektywy 2003/71/WE (Dz.U. L 168 z 30.6.2017, s. 12).

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Dodatkowe rozważania na temat komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Europejskiego Banku Centralnego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Komitetu Regionów i Europejskiego Banku Inwestycyjnego – Roczna analiza zrównoważonego wzrostu gospodarczego 2022”

(COM(2021) 740 final)

(opinia z inicjatywy własnej)

(2023/C 75/06)

Sprawozdawczyni:

Judith VORBACH

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	24.3.2022
Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	6.10.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.10.2022
Sesja plenarna nr	573
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	133/0/0

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Od czasu przyjęcia pierwszej opinii na temat „Rocznej analizy zrównoważonego wzrostu gospodarczego 2022” nastąpiła drastyczna zmiana sytuacji na skutek rosyjskiej agresji na Ukrainę. W rezultacie obniżono szacunkowe wartości wzrostu realnego PKB w UE i dokonano korekty prognozowanej inflacji w strefie euro do rekordowo wysokiego poziomu, co w dużej mierze wynikało z gwałtownych podwyżek cen na rynku gazu. Komitet uznaje, że wszystkie główne cele polityki gospodarczej zorientowanej na dobrobyt są zagrożone, a czynnikami ryzyka pozostają podziały i napięcia geoekonomiczne oraz pandemia COVID-19.

1.2.

Komitet wyraźnie ponownie wzywa do przyjęcia wyważonego podejścia w ramach polityki gospodarczej zakładającego rozwiązywanie utrzymujących się od dawna problemów i reagowanie na obecne kryzysy. Cele UE określone w art. 3 TUE stanowią – zarówno w przeszłości, obecnie, jak i w przyszłości – podstawę dobrobytu, stabilności politycznej, pozytywnej konwergencji, konkurencyjności i odporności UE. Nie można dopuścić do tego, aby obecny kryzys zagroził celom w zakresie sprawiedliwości i celom środowiskowym. W kontekście rosnących cen istnieje pilna potrzeba ochrony najbardziej narażonych i zagrożonych przedsiębiorstw, w szczególności MŚP. Ponadto kluczowe znaczenie ma zabezpieczenie siły nabywczej gospodarstw domowych o niskich i średnich dochodach, które odpowiadają za główną część popytu gospodarczego. Do innych kwestii, na których należy się skoncentrować, należy solidarność z narodem ukraińskim, zwiększenie strategicznej autonomii UE i dążenie do pokoju.

1.3.

Głównym narzędziem służącym do realizacji priorytetów polityki UE w ramach europejskiego semestru (semestr) stał się Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF). Instrument ten przyczynił się do ustabilizowania gospodarki w czasie pandemii i odgrywa główną rolę w działaniach podejmowanych w odpowiedzi na obecny kryzys. Komitet wzywa do realizacji krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności (RRP) w taki sposób, aby miały one wyraźny wpływ na dobrostan obywateli. Ponieważ zalecenia dla poszczególnych krajów mają zyskać na znaczeniu, Komitet wzywa do prowadzenia szczegółowego monitorowania i przyjęcia wyważonego podejścia. Komitet wzywa również do reformy semestru gwarantującej wysokiej jakości udział zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego. Jeżeli chodzi o krajowe plany odbudowy i zwiększania odporności, Komitet z zadowoleniem przyjmuje zalecenie dotyczące „opiera[nia] się na doświadczeniach uzyskanych w ramach skutecznego stosowania zasady partnerstwa” i wzywa do ustanowienia obowiązku angażowania zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego.

1.4.

Komitet z zadowoleniem przyjmuje zwiększenie celów w zakresie energii elektrycznej i wydajności oraz podkreśla, że zrównoważenie środowiskowe należy traktować priorytetowo, a jednocześnie wzywa również do promowania sprawnej i pilnej reformy europejskiego rynku energii elektrycznej. W związku z tym, że propagowanie zielonej transformacji i zwiększenie strategicznej autonomii wymaga dokonania ogromnych inwestycji, Komitet wzywa Komisję do przedstawienia uporządkowanej wizji ze wskazaniem, które fundusze UE należy wykorzystywać oraz w jakim stopniu inwestycje powinny być finansowane z programów UE, przez państwa członkowskie lub w ramach narzędzi finansowania prywatnego lub mieszanego. EKES zaleca wdrożenie Funduszu Dostosowania do Zmiany Klimatu, a w przyszłości również rozważenie wzmocnienia NextGenerationEU (NGEU) i/lub InvestEU. Komitet przestrzega przed ograniczaniem środków finansowych na cele społeczne w ramach restrukturyzacji funduszy lub opracowania nowych wieloletnich ram finansowych.

1.5.

Urzeczywistnienie jednolitego rynku powinno przynieść dalszą pozytywną konwergencję między państwami członkowskimi. Należy wyeliminować zakłócenia i bariery oraz wspierać regiony, aby mogły one w pełni realizować swój potencjał. Należy poczynić postępy w kierunku ukończenia tworzenia unii rynków kapitałowych i unii bankowej oraz wdrożenia strategii zrównoważonego finansowania, co jest tak samo potrzebne jak zapewnienie stabilności rynków finansowych. Komitet wzywa do przyjęcia sprawiedliwego i wyważonego podejścia do poprawy otoczenia działalności gospodarczej i wydajności. Podstawowymi narzędziami umożliwiającymi zwiększenie konkurencyjności, przyspieszenie sprawiedliwej dwojakiej transformacji i osiągnięcie wyższego poziomu strategicznej autonomii pozostają szkolenia i badania naukowe. Komitet z zadowoleniem przyjmuje propozycje wskazane w komunikacie dotyczącym naszego europejskiego modelu wzrostu, ale jednocześnie podkreśla znaczenie zwiększenia strategicznej autonomii, przenoszenia produkcji głównych produktów do UE i niezaniedbywania celów społecznych i środowiskowych w kontekście łańcuchów dostaw.

1.6.

Komisja słusznie twierdzi, że wsparcie publiczne mające pobudzić inwestycje prywatne musi być dobrze ukierunkowane i dotyczyć projektów o wyraźnej wartości dodanej, a polityka konkurencji ma do odegrania kluczową rolę w tym zakresie. Komitet podkreśla znaczenie przejrzystości i monitorowania z myślą o zapewnieniu integralności i osiągnięciu wyznaczonych celów. Należy unikać nieoczekiwanych efektów poprzez niesubsydiowanie inwestycji, które i tak by zrealizowano, a budżety publiczne nie mogą być obarczone nadmiernym ryzykiem. Ponadto środki pomocy państwa należy także powiązać z tworzeniem wysokiej jakości miejsc pracy oraz poszanowaniem praw pracowniczych, norm środowiskowych i zobowiązań podatkowych.

1.7.

Komitet popiera zalecenia Komisji dotyczące umożliwienia działania automatycznych stabilizatorów, zwiększenia inwestycji i dalszego stosowania ogólnej klauzuli wyjścia w całym roku 2023. Komitet ma jednak zastrzeżenia co do utrzymania wzrostu wydatków bieżących finansowanych ze środków krajowych poniżej średniookresowego wzrostu produktu potencjalnego- oraz zamiaru oceny zasadności wszczęcia procedur nadmiernego deficytu wiosną 2023 r. Dotychczas unijne reguły fiskalne prawie w ogóle nie zostały wdrożone, a sankcji nigdy nie zastosowano. Komitet ponownie wzywa do modernizacji ram budżetowych poprzez określenie realistycznych celów i uwzględnienie złotej reguły budżetowej bez narażania stabilności fiskalnej w średnim okresie, a jednocześnie do przedstawienia wytycznych dotyczących okresu przejściowego. Należy chronić solidną wartość euro dzięki zrównoważonemu podejściu monetarnemu i fiskalnemu zgodnemu z należytym zarządzaniem makroekonomicznym. Ponadto Komitet podkreśla, że warunkiem koniecznym do zapewnienia stabilności fiskalnej jest sprawiedliwy system wydatków i dochodów.

2.   Uwagi ogólne

2.1.

W lutym 2022 r. EKES przyjął opinię w sprawie rocznej analizy zrównoważonego wzrostu gospodarczego 2022 (1). W tamtym czasie UE wychodziła z najgłębszej recesji w swojej historii (2), w związku z czym podjęto bezprecedensowe działania wspierające, aby złagodzić cios i zażegnać niestabilną sytuację. Dzięki NGEU UE wchodziła w nowy etap polityki gospodarczej i solidarności. Ponieważ w ramach RRF Komisja dużą rolę nadała semestrowi, dzięki czemu wzrosło jego znaczenie w kontekście koordynacji polityki, Komitet ponownie wzywa do ściślejszego zaangażowania zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego. Komitet z zadowoleniem przyjął program na rzecz konkurencyjnej zrównoważoności, a jednocześnie wskazał, że cztery wymiary tego programu – zrównoważenie środowiskowe, wydajność, sprawiedliwość i stabilność makroekonomiczna – należy traktować na równi, aby osiągnąć zamierzony efekt wzmocnienia i sprawiedliwą transformację ekologiczną i cyfrową.

2.2.

Tak jak w poprzednich latach w niniejszej opinii dodatkowej uwzględnia się trwający proces semestru i zapewnia się informacje na potrzeby kolejnego cyklu. Jest to szczególnie ważne w tym roku. Od czasu rosyjskiej agresji na Ukrainę nastąpiła drastyczna zmiana sytuacji geopolitycznej, zmieniły się priorytety, a politykę dostosowano, co odzwierciedla komunikat „Plan RepowerEU” (3) i w komunikat dotyczący naszego europejskiego modelu wzrostu (4). Okazało się, że semestr, który także przeszedł zmianę systemową, stanowi wiarygodne ramy koordynacji polityki UE w czasie pandemii. W pakiecie wiosennym ponownie w sposób kompleksowy uwzględniono skutki obecnego kryzysu. Tak jak w tym komunikacie (5) struktura niniejszej opinii opiera się na wymiarach programu na rzecz konkurencyjnej zrównoważoności.

2.3.

Gospodarka UE odczuwa skutki wojny w Ukrainie i związanych z nią sankcji, w połączeniu ze środkami powstrzymującymi rozprzestrzenianie się koronawirusa stosowanymi w Chinach i spowolnieniem gospodarczym w Stanach Zjednoczonych. Szybki wzrost cen energii i towarów żywnościowych napędza inflację, która osłabia siłę nabywczą i ogranicza konkurencyjność. UE jest w trudnej sytuacji ze względu na położenie geograficzne, znaczące uzależnienie od przywożonych paliw i duży poziom integracji z globalnymi łańcuchami wartości. W prognozie letniej szacunkowe wartości wzrostu realnego PKB obniżono do 2,7 % w 2022 r. i dokonano korekty prognozowanej inflacji do rekordowo wysokiej średniej 8,3 % w 2022 r. (6) Komisja podkreśliła, że „bezprecedensowy charakter i rozmiar wstrząsów wynikających z wojny” sprawiają, że prognozy obarczone są znaczną niepewnością. Dalszy wzrost cen w połączeniu z efektami drugiej rundy mogą spotęgować siły stagflacyjne, co prawdopodobnie będzie miało skutki polityczne. Napięcia geopolityczne i COVID-19 pozostają ważnymi czynnikami ryzyka (7).

2.4.

Ostatni kryzys zagraża osiągnięciu wszystkich głównych celów polityki gospodarczej ukierunkowanej na dobrobyt (8), którymi są: zrównoważenie środowiskowe, zrównoważony wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu, pełne zatrudnienie i wysokiej jakości miejsca pracy, sprawiedliwy podział, zdrowie i jakość życia, stabilność rynków finansowych, stabilność cen, zrównoważony handel oparty na sprawiedliwej i konkurencyjnej strukturze przemysłowej i gospodarczej oraz stabilne finanse publiczne. Komitet wyraźnie ponownie wzywa do przyjęcia wyważonego podejścia koncentrującego się na wszystkich tych celach, zakładającego rozwiązanie utrzymujących się od dawna problemów i odpowiednie reagowanie na obecne kryzysy, zgodnie z art. 3 TUE. Trzymanie się celów i zasad UE stanowiło podstawę unijnego dobrobytu w przeszłości, a ponadto stanowi podstawę obecnej i przyszłej stabilności politycznej, pozytywnej konwergencji, konkurencyjności i odporności na nowe kryzysy. Reakcja UE na rosyjską agresję nie może zagrażać celom w zakresie sprawiedliwości i celom środowiskowym.

2.5.

Przyczyny bezprecedensowych wzrostów cen są różnorakie i obejmują m.in. braki w europejskiej polityce. Sama przewodnicząca Komisji Ursula von der Leyen słusznie stwierdziła, że obecna struktura rynku energii elektrycznej już nie działa i wymaga reformy (9). EKES wzywa Komisję i Radę do szybkiego przyspieszenia reformy unijnego rynku energii, a w ramach tej reformy również do rozwiązania problemu niekorzystnej krótkoterminowej zmienności i długoterminowego wzrostu cen. EKES zdecydowanie wzywa do podjęcia drastycznych, nadzwyczajnych, a także tymczasowych środków. Możliwe punkty wyjścia obejmują efekt rankingu cenowego, unijną giełdę energii (EEX), nadużywanie władzy rynkowej oraz wpływ transakcji spekulacyjnych i transakcji wysokich częstotliwości. Ceny energii elektrycznej nie powinny mieć związku z cenami gazu oraz należy uwzględniać pułapy cenowe. Nieoczekiwane zyski powinny być obłożone opłatami, przy czym należy uważać, aby nie zniechęcać do inwestycji w rozwiązania niskoemisyjne.

2.6.

Priorytety UE muszą w głównej mierze koncentrować się na solidarności z narodem ukraińskim, zwiększeniu strategicznej autonomii UE i dążeniu do pokoju. Zgodnie z art. 21. TUE, który stanowi m.in., że Unia ma prowadzić polityki w celu „ochrony swoich wartości, podstawowych interesów, bezpieczeństwa, niezależności i integralności”, „umacniania i wspierania demokracji” oraz „utrzymania pokoju, zapobiegania konfliktom i umacniania bezpieczeństwa międzynarodowego”. W tym celu Komitet uznaje również cele zapisane w Deklaracji wersalskiej Rady, tj. umocnienie suwerenności UE poprzez zmniejszenie jej strategicznych zależności, zwiększenie bezpieczeństwa dostaw w obszarze surowców krytycznych i zredukowanie uzależnienia od importu rosyjskich paliw kopalnych. EKES z zadowoleniem przyjmuje kroki podejmowane w celu stopniowego wycofywania zależności od paliw kopalnych i wzywa do dalszych działań w tym kierunku.

2.7.

Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF) stał się głównym narzędziem realizacji priorytetów polityki UE w ramach semestru i faktycznie w znaczny sposób przyczynił się już do ustabilizowania gospodarki w czasie pandemii, umocnienia dwojakiej transformacji i rozwoju współpracy między Komisją a państwami członkowskimi. Od tej pory RRF będzie odgrywał główną rolę w mobilizowaniu i kierowaniu zasobów na działania podejmowane w odpowiedzi na niedawny kryzys i w celu realizacji planu REPowerEU. Państwa członkowskie zachęca się do zaproponowania w ich krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności (RRP) specjalnego rozdziału dotyczącego REPowerEU na podstawie nowych zaleceń dla poszczególnych krajów. Komitet podkreśla znaczenie wdrożenia zaktualizowanych RRP w sposób skuteczny i zrównoważony tak, aby realizacja tych planów miała pozytywny i wyraźny wpływ na dobrostan obywateli. Powiązanie osiągnięcia celów określonych w RRP z wypłatami transzy RRF zwiększa jednak znaczenie zaleceń dla poszczególnych krajów. Tę zmianę w procedurach należy monitorować i poddać ocenie, a Komitet wzywa Komisję i Radę do zapewnienia wyważonego podejścia.

2.8.

W szczególności konieczne jest ściślejsze zaangażowanie partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w proces semestru na szczeblu krajowym w celu zapewnienia odpowiedniej reprezentacji wszystkich grup społecznych, propagowania dostosowanych rozwiązań cieszących się pełnym poparciem zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego oraz osiągnięcia szerszego zaangażowania w RRP. Komitet wzywa do reformy semestru gwarantującej, w drodze dyrektywy lub rozporządzenia, skuteczny, wysokiej jakości udział zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego. W toku formalnego procesu konsultacji opartego na zasadach i przejrzystych procedurach organizacjom społeczeństwa obywatelskiego należy udzielać odpowiednich informacji na piśmie i dawać im wystarczająco dużo czasu na przeanalizowanie wniosków i sporządzenie uwag i propozycji. Uwzględnieniu lub odrzuceniu tych propozycji musi towarzyszyć uzasadnienie zawarte w dokumentach publicznych.

2.9.

W kontekście RRP Komitet z zadowoleniem przyjmuje zalecenie Komisji dotyczące „opiera[nia] się na doświadczeniach uzyskanych w ramach skutecznego stosowania zasady partnerstwa podczas programowania i wdrażania polityki spójności”, do czego Komitet wzywał w opinii w sprawie rocznej analizy zrównoważonego wzrostu gospodarczego 2022. Zaangażowanie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego musi być obowiązkowe. W swojej pierwszej rezolucji (10) dotyczącej zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego w opracowanie planów Komitet stwierdził, że w większości państw członkowskich poziom takiego uczestnictwa społeczeństwa obywatelskiego jest w dużej mierze niewystarczający i wezwał do określenia minimalnych norm dotyczących takich konsultacji. W swojej drugiej rezolucji (11) Komitet wezwał wiele państw członkowskich do zwiększenia zaangażowania organizacji społeczeństwa obywatelskiego, przejrzystego wdrażania i monitorowania, a także udzielania informacji ogółowi społeczeństwa, a jednocześnie propagowania dalszego dialogu na temat RRP ze wszystkimi zainteresowanymi stronami, co może przyczynić się do zapobiegania nadużyciom i oszustwom. W rezolucji tej przedstawiono ponadto dobre praktyki, takie jak ustanowienie organu monitorującego, w skład którego wchodzą m.in. przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego i który może służyć jako przykład dla innych państw członkowskich. Podczas swojej dorocznej konferencji grupa ds. europejskiego semestru Komitetu ponownie wezwała do tego, aby uczestnictwo społeczeństwa obywatelskiego stanowiło obowiązek przewidziany w prawie (12). Wezwanie do odpowiedniego zaangażowania zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego oraz władz lokalnych i regionalnych odzwierciedlono również w sporządzonym z własnej inicjatywy wspólnym sprawozdaniu Komisji Budżetowej i Komisji Gospodarczej i Monetarnej z wdrażania RRF (13) zawierającym wkład Parlamentu Europejskiego w sprawozdanie z przeglądu wdrażania RRF, które Komisja Europejska przyjęła 29 lipca 2022 r. (14)

3.   Uwagi szczegółowe

3.1.   Energia i zrównoważenie środowiskowe

3.1.1.

Komisja słusznie podkreśla, że przyspieszenie dekarbonizacji „zmniejszy naszą zależność od paliw kopalnych, pomagając jednocześnie w osiągnięciu celów klimatycznych na 2030 r.” Komitet podkreślił, że zrównoważenie środowiskowe musi odgrywać główną rolę i z zadowoleniem przyjął zwiększenie celu w zakresie odnawialnych źródeł energii do co najmniej 45 % ogólnego koszyka energetycznego UE oraz cel w zakresie efektywności energetycznej zakładający obniżenie zużycia energii o 13 % do 2030 r. w ramach planu REPowerEU. Podobnie z zadowoleniem przyjmuje się zalecenia dotyczące inwestycji w energię, które powinny koncentrować się m.in. na wsparciu gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji, promowaniu mobilność zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju i dekarbonizacji przemysłu, badaniach naukowych i innowacjach oraz rozwoju infrastruktury, w tym w kontekście transgranicznym.

3.1.2.

Już przed wojną w Ukrainie istniało niedopasowanie finansowania do potrzeb inwestycyjnych. Szacuje się, że roczne dodatkowe potrzeby inwestycyjne na osiągnięcie celu pośredniego zakładającego spadek emisji na poziomie 55 % do 2030 r. w porównaniu z poziomem w 1990 r. wynoszą 520 mld EUR (15). Ponadto występują potrzeby w zakresie podnoszenia i zmiany kwalifikacji, przystosowania się do zmiany klimatu i kluczowych technologii, takich jak baterie. Z drugiej strony, około 30 % budżetu UE na lata 2021–2027 zostanie wydane na zieloną transformację. Oczekuje się, że wkład w ramach polityki spójności wyniesie około 100 mld EUR w tym dziesięcioleciu, a 224,1 mld EUR powinno pochodzić z RRF (16). Z analizy Komisji wynika, że REPowerEU wiąże się z dodatkowymi inwestycjami w wysokości 210 mld EUR od chwili obecnej do 2027 r. oprócz tego, co jest potrzebne do osiągnięcia celów wyznaczonych we wnioskach w ramach pakietu „Gotowi na 55”. W celu uruchomienia środków finansowych przedstawiono szereg możliwości, które w dużej mierze opierają się na komponencie pożyczkowym RRF. Komitet wzywa Komisję do przedstawienia uporządkowanej wizji ze wskazaniem, które fundusze UE należy wykorzystywać oraz w jakim stopniu inwestycje powinny być finansowane z programów UE, przez państwa członkowskie lub w ramach narzędzi finansowania prywatnego lub mieszanego.

3.1.3.

Ze względu pilną potrzebę przyspieszenia transformacji energetycznej stanowiącej przedmiot wspólnego zainteresowania Komitet zdecydowanie zaleca, aby państwa członkowskie szybko i kompleksowo wykorzystały możliwości, jakie oferują NGEU, RRP i niedawny plan REPowerEU. Jeżeli okaże się, że istniejące środki są niewystarczające do sprostania potrzebom finansowania, które mogą wzrastać, konieczne będzie podjęcie dalszych działań. EKES wzywa do utworzenia Funduszu Dostosowania do Zmiany Klimatu (17) w celu zapewnienia natychmiastowego wsparcia w przypadku klęsk żywiołowych. Ponadto, nawet gdyby wprowadzono złotą regułę budżetową, niektóre państwa członkowskie mogłyby nadal nie być w stanie gromadzić potrzebnych kwot bez narażania swojej stabilności fiskalnej. W związku z tym należy rozważyć wzmocnienie NGEU i/lub InvestEU. Powiązanie dotacji lub pożyczek z inwestycjami w transformację energetyczną może stanowić punkt zwrotny. Komitet wzywa do przyjęcia sprawiedliwego i wyważonego podejścia do poprawy otoczenia działalności gospodarczej i wydajności. W każdym przypadku Komitet przestrzega przed ograniczaniem środków finansowych na cele społeczne i sprawiedliwą transformację w ramach restrukturyzacji istniejących funduszy, a także w kontekście nowych wieloletnich ram finansowych.

3.1.4.

Komisja słusznie poskreśla, że „[p]rzekształcenie gospodarki europejskiej powiedzie się tylko pod warunkiem że będzie ona miała sprawiedliwy i sprzyjający włączeniu społecznemu charakter, a możliwości niesione przez dwojaką transformację będą dostępne dla każdego” (18). Nie można rzucać słów na wiatr. Komitet ponownie wzywa do przygotowania opisu i analizy wpływu transformacji na zatrudnienie i umiejętności (19). W czasach braku bezpieczeństwa i kryzysów jeszcze większy nacisk należy kłaść na dialog społeczny i prawidłowy ład korporacyjny z udziałem pracowników oraz zaangażowanie partnerów społecznych i zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w kształtowanie polityki. Ponadto dużą wagę należy nadal przykładać do wszystkich aspektów zrównoważenia środowiskowego, w tym bioróżnorodności i zapobiegania zanieczyszczeniom. Zasadę „nie czyń poważnych szkód” należy również stosować w kontekście zaktualizowanych krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności.

3.2.   Wydajność

3.2.1.

Urzeczywistnienie jednolitego rynku powinno przynieść dalszą pozytywną konwergencję gospodarczą i społeczną między państwami członkowskimi. Komitet zgadza się z Komisją, że należy wyeliminować wszelkie zakłócenia i bariery na jednolitym rynku. Wparcie regionów w uwolnieniu ich pełnego potencjału będzie skutkowało nie tylko większą integracją jednolitego rynku, ale również wzrostem wydajności UE i stabilności energetycznej, jako że regiony znacznie różnią się pod względem zdolności do produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Należy poczynić postępy w kierunku ukończenia tworzenia unii rynków kapitałowych i unii bankowej, a jednocześnie zapewnić stabilność rynków finansowych, aby rozwijać wiarygodne i stabilne finanse i inwestycje. W szczególności zaciąganie pożyczek na potrzeby NGEU powoduje umocnienie unijnych rynków kapitałowych i międzynarodowej roli euro. Ponadto Komitet wskazuje na ramy zrównoważonego finansowania, których celem jest ukierunkowanie inwestycji prywatnych na zrównoważony rozwój, a jednocześnie podkreśla znaczenie uwzględniania ryzyka związanego z klimatem.

3.2.2.

Komitet z zadowoleniem przyjmuje kompleksowe podejście w zakresie polityki, zgodnie z którym inwestycje i reformy mają przyczynić się do poprawy otoczenia działalności gospodarczej i propagowania wydajności w sprawiedliwy i wyważony sposób. Reformy powinny koncentrować się na skutecznej administracji publicznej, nowoczesnej infrastrukturze transportowej, wysokiej jakości szkoleniach i edukacji oraz efektywnej gospodarce zasobami. Komitet zgadza się z Komisją, że główne znaczenie mają niezależne, wysokiej jakości i skuteczne systemy wymiaru sprawiedliwości oraz dobrze funkcjonujące ramy antykorupcyjne. Badania naukowe i innowacje wraz z edukacją pozostają podstawowymi narzędziami umożliwiającymi zwiększenie wydajności i konkurencyjności, przyspieszenie zielonej i cyfrowej transformacji, rozwój pozytywnej konwergencji i umocnienie strategicznej autonomii UE. Komitet z zadowoleniem przyjmuje zalecenia Komisji między innymi dotyczące ułatwiania transferu wiedzy, osiągania doskonałości, wspierania innowacji w działalności gospodarczej i przyciągania talentów.

3.2.3.

Komitet przedstawia następujące uwagi dotyczące komunikatu w sprawie naszego europejskiego modelu wzrostu. Komisja podkreśla działania prowadzone w celu zmniejszenia strategicznych zależności, takie jak partnerstwa międzynarodowe, sojusze przemysłowe, inwestycje publiczne i prywatne oraz w szczególności dywersyfikacja łańcuchów dostaw. Komitet podkreśla znaczenie propagowania przez UE programu na rzecz wolnego handlu w sprawiedliwy sposób bez zaniedbywania celów środowiskowych i społecznych w kontekście łańcuchów dostaw. Jeżeli chodzi o dostawy surowców krytycznych, UE nie powinna tworzyć nowych zależności od państw, które nie podzielają wartości UE, ale powinna dążyć do uzyskania strategicznej autonomii. Ponadto produkcję kluczowych produktów takich jak leki należy przenieść do UE, aby zapewnić ich dostępność na wypadek sytuacji wyjątkowej.

3.2.4.

Cyfryzacja stanowi czynnik ułatwiający przeprowadzenie zielonej transformacji oraz zwiększenie wydajności i konkurencyjności. Komisja słusznie podkreśla następujące cztery obszary działania: rozwój edukacji cyfrowej, umiejętności i kompetencji cyfrowych; bezpieczną i zrównoważoną infrastrukturę cyfrową i infrastrukturę połączeń; transformację cyfrową przedsiębiorstw oraz cyfryzację usług publicznych i systemów edukacji. Aby osiągnąć te cele, konieczne będzie zwiększenie inwestycji w kluczowe technologie cyfrowe, w tym cyberbezpieczeństwo, sztuczną inteligencję, przestrzenie danych i półprzewodniki. Komitet wzywa do zrównoważonej cyfryzacji realizowanej poprzez ochronę praw socjalnych, zwiększenie efektywności energetycznej i ograniczenie odpadów elektronicznych i zużycia wody.

3.2.5.

Zdaniem Komisji, źródłem znacznej części inwestycji służących finansowaniu dwojakiej transformacji i zwiększeniu odporności będzie sektor prywatny, natomiast inwestycje publiczne należy dobrze ukierunkowywać, tak aby zachęcały prywatnych inwestorów i pomogły skorygować niedoskonałości rynku. W praktyce UE dąży do uruchomienia w ciągu następnej dekady co najmniej 1 bln EUR za pośrednictwem budżetu UE i powiązanych instrumentów. Komisja słusznie twierdzi, że wsparcie publiczne musi być dobrze ukierunkowane i dotyczyć projektów o wyraźnej wartości dodanej, a polityka konkurencji ma do odegrania kluczową rolę w tym zakresie. W szczególności w kontekście Programu InvestEU lub podobnych programów Komitet podkreśla potrzebę przejrzystości i monitorowania z myślą o zapewnieniu integralności i osiągnięciu wyznaczonych celów. Należy unikać nieoczekiwanych efektów poprzez niesubsydiowanie inwestycji, które i tak by zrealizowano. Alokacje muszą być przejrzyste, a podział ryzyka musi obywać się w sposób prawnie wiążący tak, aby sektory publiczne nie były obarczone nadmiernym ryzykiem. Nie należy generować kosztów wyższych niż w przypadku finansowania publicznego, a środki pomocy państwa należy powiązać z tworzeniem wysokiej jakości miejsc pracy oraz poszanowaniem praw pracowniczych, norm środowiskowych i zobowiązań podatkowych.

3.3.   Sprawiedliwość

3.3.1.

Chociaż UE prosperuje stosunkowo dobrze jak na standardy światowe, to jednak nierówności między państwami członkowskimi i regionami oraz w ich granicach stanowią poważne wyzwanie. Komisja wskazuje, że dzięki szybkiej reakcji politycznej ogólne nierówności dochodowe i zagrożenie ubóstwem lub wykluczeniem społecznym nie ulegały znaczącym zmianom w latach 2019–2020, natomiast nie ma pewności co do skutków w średnim terminie. Kryzys w nieproporcjonalnie dużym stopniu dotknął tych, którzy już wcześniej funkcjonowali w gorszych warunkach. Gwałtowne podwyżki najmocniej uderzyły w najuboższe gospodarstwa domowe. Ponadto ceny nieruchomości mieszkalnych nadal znacznie rosły – w niektórych państwach członkowskich odnotowano najszybsze tempo wzrostu cen od ponad dziesięciu lat – podczas gdy stopy procentowe zaczynają rosnąć. Miliony osób uzyskują mniejszy dochód do dyspozycji i z trudem udaje im się przetrwać do końca miesiąca. Nadal odnotowuje się wysoki poziom niepewności, rośnie liczba katastrof związanych z klimatem, a dwojaka transformacja skutkuje zmianami strukturalnymi.

3.3.2.

Zrównoważony rozwój społeczny nie stanowi wyłącznie celu samego w sobie, ale jest również warunkiem koniecznym do uzyskania stabilnej sytuacji gospodarczej i politycznej, sprawiedliwej wydajności i konkurencyjności. Spadające dochody w ujęciu realnym i niejasne oczekiwania wpływają nie tylko na dobrostan jednostek, ale również na popyt gospodarczy i tym samym na plany inwestycyjne, produkcję i wzrost gospodarczy. Ponadto, o ile sektor bankowy okazał się odporny i udało się znacznie ograniczyć poziom kredytów zagrożonych, z wyjątkiem trzech państw członkowskich, odporność ta może być zagrożona w przypadku wystąpienia dalszego pogorszenia koniunktury gospodarczej. Komitet przestrzega przed takimi efektami drugiej rundy. Jeżeli chodzi o rosnące ceny, konieczne jest pilne zapewnienie ochrony gospodarstw domowych znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji i zabezpieczenie siły nabywczej gospodarstw domowych o niskich i średnich dochodach, które odpowiadają za większą część popytu.

3.3.3.

Komitet z zadowoleniem przyjmuje środki wprowadzone w celu ochrony gospodarstw domowych znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji i złagodzenia społecznego wpływu wielu kryzysów w UE, w tym na przykład przyjęcie instrumentu SURE, a także środki wprowadzone w celu wsparcia osób uciekających z Ukrainy. Komitet zgadza się również z Komisją w kwestii istotności zapewnienia dostępu do edukacji o wysokiej jakości na wszystkich poziomach, odpowiedniego zasięgu siatki bezpieczeństwa socjalnego i dostępności przystępnych cenowo mieszkań socjalnych oraz posiadania sprawnych, odpornych i zrównoważonych systemów opieki zdrowotnej. EKES zwraca uwagę na potrzebę wspierania również młodych ludzi dotkniętych kryzysem energetycznym. W praktyce podstawę stanowi pełne wdrożenie Europejskiego filaru praw socjalnych: jego realizacja w ramach cyklu europejskiego semestru wraz z monitorowaniem za pośrednictwem tablicy wskaźników społecznych stanowi krok we właściwym kierunku. Ponadto z wielkim zadowoleniem przyjmuje się reformy i inwestycje w ramach RRP, które wnoszą wkład we włączenie społeczne i odporność.

3.3.4.

Z wywiadów przeprowadzonych w kontekście rezolucji Komitetu w sprawie zaangażowania zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego wynika, że społeczny wymiar niektórych RRP jest stosunkowo niedopracowany. Komitet zaleca zwracanie szczególnej uwagi na efekty dystrybucyjne i szczegółowe uwzględnienie Europejskiego filaru praw socjalnych w kontekście RRP. Ponadto Komitet zwraca się o przedstawienie szacunkowej kwoty inwestycji potrzebnych do realizacji filaru. EKES podkreśla znaczenie znalezienia równowagi między swobodami gospodarczymi a prawami socjalnymi i prawami na rynku pracy. Krajowe prawa ochronne na rzecz pracowników nigdy nie mogą być klasyfikowane jako bariery administracyjne dla rynku (20). Przy wzmacnianiu jednolitego rynku należy w równym stopniu przestrzegać praw socjalnych i pracowniczych, by zapewnić w sprawiedliwy sposób postępy UE na drodze do zrównoważenia gospodarczego, społecznego i środowiskowego.

3.4.   Stabilność makroekonomiczna

3.4.1.

Umożliwienie udzielania i wdrożenie krajowego i unijnego wsparcia fiskalnego na dużą skalę w sposób decydujący przyczyniło się do ochrony stabilności gospodarczej, społecznej i politycznej, zwłaszcza dzięki zwiększeniu poziomu zaufania. Ponadto, chociaż wybuch wojny poważnie wpłynął na ożywienie gospodarcze, bardzo prawdopodobne jest, że ekspansywny kurs polityki fiskalnej w 2022 r. przyczyni się do ponownego złagodzenia wpływu ostatniego kryzysu i ochrony stabilności. Komitet popiera zalecenia Komisji dotyczące umożliwienia działania automatycznych stabilizatorów i zwiększenia inwestycji w celu realizacji dwojakiej transformacji. Komitet ze szczególnym zadowoleniem przyjmuje dalsze stosowanie ogólnej klauzuli wyjścia w całym 2023 r., ponieważ w praktyce sytuacja gospodarcza w UE nie unormowała się, a państwa członkowskie muszą być w stanie w razie potrzeby szybko reagować. Komitet dostrzega, że EBC podniósł stopy procentowe po raz pierwszy od jedenastu lat, i zdecydowanie wzywa do wprowadzenia środków z zakresu polityki w celu zapewnienia, by spready rentowności obligacji europejskich miały umiarkowany poziom i zapobiegania zawirowaniom na rynkach finansowych, tak aby nie zagrozić inwestycjom prywatnym w transformację energetyczną i uniknąć recesji. Chociaż cele te mogą wymagać szerokiego wykorzystania zestawu narzędzi EBC, to jednak sama polityka pieniężna nie będzie w stanie w zrównoważony sposób ograniczyć obecnej dynamiki cen.

3.4.2.

Komitet z zadowoleniem przyjmuje działania dyskrecjonalne w ramach polityki fiskalnej, które przyjęto w celu zmniejszenia wpływu wysokich cen energii i które są szacowane na 0,6 % PKB UE w 2022 r., wobec szczególnie narażonych sektorów przemysłu znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji. Problemy niedoboru energii i wpływu na ceny innych towarów mogą jednak być istotne również w perspektywie średnioterminowej w kontekście trwających napięć geopolitycznych i dalszej presji na obniżenie cen w gospodarce UE. Ponadto perspektywy niskiego wzrostu gospodarczego oraz coraz silniejsza presja cenowa stanowią nowe problemy, które należy uwzględnić w polityce gospodarczej UE. Dlatego też Komitet popiera zalecenie Komisji, zgodnie z którym UE powinna być gotowa reagować na zmieniającą się sytuację gospodarczą. Należy uważnie monitorować sytuację, tak aby możliwe było jak najwcześniejsze wykrycie nowych czynników negatywnych wymagających zastosowania stabilizującego impulsu fiskalnego oraz przewidywanie konieczności rozszerzenia działań wspierających.

3.4.3.

Komitet wyraża zastrzeżenia co do utrzymania wzrostu wydatków bieżących finansowanych ze środków krajowych poniżej średniookresowego wzrostu produktu potencjalnego w państwach członkowskich o wysokim poziomie zadłużenia, a jednocześnie podkreśla, że w ramach każdej kontroli bieżących wydatków pierwotnych należy uwzględniać wpływ społeczny, i przestrzega przed cięciami wydatków na cele społeczne, opiekę zdrowotną i edukację. Z kolei różnice między państwami członkowskimi należy niwelować w sposób zorientowany na dobrobyt, na przykład poprzez propagowanie badań i rozwoju oraz rozwijanie szkoleń. Komitet ma również wątpliwości, czy sensowne jest oceniać stosowność wszczęcia procedur nadmiernego deficytu wiosną 2023 r., i wskazuje, że unijne reguły fiskalne prawie w ogóle nie zostały wdrożone (21), a sankcji w ramach drugiej fazy procedury nadmiernego deficytu nigdy nie zastosowano, ponieważ w trudnych czasach gospodarczych takie sankcje jedynie jeszcze bardziej pogorszyłyby sytuację. Ponadto Komitet kwestionuje ewentualne stosowanie procedur nadmiernego deficytu w czasie, w którym klauzula wyjścia nadal jest aktywna.

3.4.4.

Komitet przywołuje swoje rozważania dotyczące niedociągnięć obecnych ram budżetowych i ponownie wzywa do ich modernizacji m.in. poprzez określenie realistycznych i operacyjnych docelowych wartości deficytu i długu (22), uwzględnienie złotej reguły budżetowej w ramach inwestycji i przewidzenie większej elastyczności i zróżnicowania między państwami bez narażania stabilności fiskalnej w średnim okresie. Należy chronić solidną wartość euro dzięki zrównoważonemu podejściu monetarnemu i fiskalnemu zgodnemu z należytym zarządzaniem makroekonomicznym. Ponadto Komitet wzywa Komisję do przedstawienia wytycznych dotyczących okresu przejściowego, w którym nie należy uruchamiać procedury nadmiernego deficytu, zanim znowelizowane ramy wejdą w życie (23). Ponadto w rezolucji z dnia 8 lipca 2021 r. Parlament Europejski podkreślił, że „potrzebny jest jasny plan przeglądu ram budżetowych, najlepiej przed dezaktywacją ogólnej klauzuli wyjścia” oraz że „stosowanie obecnych ram budżetowych, w szczególności ścieżek dostosowawczych, prowadziłoby do wysokiego tempa redukcji zadłużenia, podważając plan odbudowy gospodarek”. Ponadto, aby uniknąć zagrożeń dla stabilności oraz zwiększyć gotowość na sytuacje kryzysowe i zdolności reagowania, należy rozważyć utworzenie odpowiednich funduszy UE.

3.4.5.

Komitet w pełni popiera zalecenie, zgodnie z którym należy dalej wspólnie zwiększać starania na rzecz zwalczania agresywnego planowania podatkowego i uchylania się od opodatkowania, a także powiązanych skutków obocznych w państwach członkowskich, oraz wzywa do podjęcia skoordynowanego działania. Komitet z zadowoleniem przyjmuje porozumienie OECD dotyczące reformy opodatkowania osób prawnych i zachęca państwa członkowskie do jej szybkiej realizacji. UE powinna propagować to porozumienie na poziomie międzynarodowym, w szczególności w kontaktach z głównymi partnerami handlowymi. Ponadto z zadowoleniem przyjmuje się strategie przesuwania obciążeń podatkowych z pracy i – pod warunkiem należytego uwzględnienia efektu dystrybucyjnego – na wspieranie dwojakiej transformacji. Na przykład podatek od nieruchomości w mniejszym stopniu zakłóca konkurencję i umożliwiłby odejście od opodatkowania pracy. Ponadto Komitet zwraca uwagę na fakt, że w kontekście zapewnienia rozważnej polityki fiskalnej uwzględnia się wyłącznie środki związane z wydatkami, a nie środki oparte na dochodach. Podsumowując, sprawiedliwy system dochodów stanowi warunek konieczny do osiągnięcia stabilności fiskalnej i przywrócenia zdrowych finansów publicznych, w szczególności w państwach wysoko zadłużonych.

---

(1)  Zob. opinia EKES-u w sprawie rocznej analizy zrównoważonego wzrostu gospodarczego 2022 (Dz.U. C 275 z 18.7.2022, s. 50).

(2)  Zob. European Economic Forecast. Spring 2020 (europa.eu), [Europejska prognoza gospodarcza. Wiosna 2020 r.], s. 1.

(3)  COM(2022) 230 final.

(4)  Komunikat Komisji Europejskiej „W kierunku zielonej, cyfrowej i odpornej gospodarki: nasz europejski model wzrostu”.

(5)  Komunikat „Europejski semestr w 2022 r. – pakiet wiosenny” – Komisja Europejska (europa.eu).

(6)  Summer 2022 Economic Forecast: Russia's war worsens the outlook [Prognoza gospodarcza z lata 2022 r.: rosyjska wojna pogarsza perspektywy] (europa.eu).

(7)  Spring 2022 Economic Forecast: Russian invasion tests EU economic resilience [Prognoza gospodarcza z wiosny 2022 r.: rosyjska inwazja wystawia na próbę odporność gospodarczą UE] – Komisja Europejska (europa.eu).

(8)  Zob. opinia EKES-u w sprawie rocznej analizy zrównoważonego wzrostu gospodarczego 2022 (Dz.U. C 275 z 18.7.2022, s. 50).

(9)  Wystąpienie przewodniczącej Komisji Ursuli von der Leyen podczas debaty w ramach sesji plenarnej Parlamentu Europejskiego (w dniu 8.6.2022) na temat wniosków ze specjalnego posiedzenia Rady Europejskiej, które odbyło się 30 i 31 maja 2022 r.

(10)  Dz.U. C 155 z 30.4.2021, s. 1.

(11)  Zob. rezolucja EKES-u „Jak poprawić zaangażowanie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w krajowe plany odbudowy i zwiększania odporności?” (Dz.U. C 323 z 26.8.2022, s. 1).

(12)  Doroczna konferencja grupy ds. europejskiego semestru 2022 – Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (europa.eu).

(13)  2021/2251 (INI), pkt 88.

(14)  COM(2022) 383 final.

(15)  Wzrost z 683 mld EUR rocznie zainwestowanych w poprzednim dziesięcioleciu. W scenariuszu pośrednim dodatkowe średnie roczne potrzeby inwestycyjne oszacowano na 360 mld EUR do 2030 r. Zob. Bruegel Policy Contribution, wydanie nr 18/21 – wrzesień 2021 r. Po roku 2030 potrzeby inwestycyjne będą jeszcze większe.

(16)  COM(2022) 231 final.

(17)  Zob. opinia EKES-u Fundusz Dostosowania do Zmiany Klimatu finansowany z Funduszu Spójności i NGEU (Dz.U. C 486 z 21.12.2022, s. 23).

(18)  Komunikat Komisji Europejskiej „W kierunku zielonej, cyfrowej i odpornej gospodarki” (COM(2022) 83 final).

(19)  Zob. opinia EKES-u „»Gotowi na 55«: osiągnięcie unijnego celu klimatycznego na 2030 r. w drodze do neutralności klimatycznej” (Dz.U. C 275 z 18.7.2022, s. 101).

(20)  Zob. opinia EKES-u w sprawie rocznej analizy zrównoważonego wzrostu gospodarczego 2022 (Dz.U. C 275 z 18.7.2022, s. 50), pkt 3.2.3.

(21)  Z prognoz MFW z października 2015 r. wynika, że oczekiwano, iż dziewięć państwa członkowskich nie będzie przestrzegać zasady obniżenia zadłużenia o jedną dwudziestą przez kolejne trzy lata. Nie zrealizowano drugiej fazy procedury nadmiernego deficytu (Bruegel Policy Contribution, marzec 2016 r.).

(22)  Klaus Regling, dyrektor Europejskiego Mechanizmu Stabilności, proponuje korektę wskaźnika zadłużenia z 60 % na 100 % i utrzymanie rocznego deficytu na poziomie 3 % PKB.

(23)  Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 227 oraz Dz.U. C 105 z 4.3.2022, s. 11.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Uwagi dodatkowe na zalecenia dotyczącego zalecenia Rady w sprawie polityki gospodarczej w strefie euro”

(COM(2021) 742 final)

(opinia z inicjatywy własnej)

(2023/C 75/07)

Sprawozdawca:

Juraj SIPKO

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	22.3.2022
Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	6.10.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	27.10.2022
Sesja plenarna nr	573
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	170/1/2//

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES zauważa, że obecny stan rozwoju gospodarczego strefy euro i Unii Europejskiej charakteryzuje się szczególnie wysokim poziomem niepewności gospodarczej, geoekonomicznej i politycznej. Niepewność ta wynika z dwóch wstrząsów systemowych, z jakimi mamy obecnie do czynienia, tj. utrzymującej się pandemii COVID-19 oraz inwazji Rosji na Ukrainę. Pojawiło się także nowe zagrożenie związane z rozdrobnieniem w sektorach handlu międzynarodowego, płatności, rynków kapitałowych i finansowych, w tym produkcji, badań i transportu. To ryzyko systemowe doprowadziło do ogromnego wzrostu długu publicznego i przyrostu inflacji. Największym wyzwaniem, przed jakim stoją strefa euro i państwa członkowskie UE, pozostaje jednak walka ze zmianą klimatu.

1.2.

EKES przypomina, że do zakończenia walki z ciągłym rozpowszechnianiem się COVID-19 jest jeszcze daleka droga. Dlatego należy podjąć wszelkie konkretne i systemowe działania w celu zwalczenia tej choroby, przygotowując się jednocześnie do innych potencjalnych epidemii i pandemii. Komitet podkreśla, co potwierdzają doświadczenia ostatnich dwóch lat, że najwyższa stopa zwrotu z inwestycji występuje w sektorze zdrowia.

1.3.

EKES popiera zakończenie rosyjskiej agresji i wojny w Ukrainie oraz przywrócenie integralności terytorialnej Ukrainy. Może to stworzyć warunki dla odpornego, sprzyjającego włączeniu społecznemu i zrównoważonego wzrostu gospodarczego w państwach strefy euro i w państwach członkowskich Unii Europejskiej.

1.4.

EKES z uwagą śledzi bardzo niekorzystne tendencje inflacyjne, które wynikają głównie z rosnących cen towarów, żywności i energii, w tym z zakłóceń w łańcuchu dostaw. W tej sytuacji podnoszenie stóp procentowych nie jest szczególnie skutecznym narzędziem. Zbyt ostra polityka pieniężna może też zwiększyć ryzyko recesji i opóźnić prywatne inwestycje w transformację energetyczną, które są tak pilnie potrzebne. Dlatego EKES zaleca, aby EBC przeprowadził odpowiednią ocenę proporcjonalności, dokładnie analizując skutki uboczne zaostrzonej polityki pieniężnej i jej konsekwencje dla długoterminowych celów w zakresie stabilności cen. EKES zachęca jednak Europejski Bank Centralny do obniżania inflacji bazowej bez szkody dla ożywienia gospodarczego w UE. Ze względu na wyżej wymienione zagrożenia EBC powinien postępować ostrożnie w normalizacji polityki pieniężnej.

1.5.

W obliczu gwałtownie rosnących cen energii i żywności EKES zaleca krajowym decydentom w dziedzinie polityki gospodarczej utworzenie sprawnej i skutecznej siatki bezpieczeństwa socjalnego dla najsłabszych grup społecznych, w tym dla najbardziej dotkniętej obecną sytuacją części klasy średniej – siatki, która nikogo nie pozostawi na uboczu.

1.6.

Komitet jest zaniepokojony stałym wzrostem długu publicznego. W związku z tym zaleca podjęcie działań w kierunku konsolidacji budżetowej w perspektywie średnioterminowej. Mając na uwadze konieczność uzupełnienia budżetów państw, EKES dostrzega możliwość sprawiedliwego opodatkowania, a jednocześnie efektywnego wykorzystania funduszy publicznych.

1.7.

EKES zwraca uwagę, że uruchomienie ogólnej klauzuli wyjścia w odpowiedzi na pandemię COVID-19 było słuszną decyzją. Choć obowiązywanie klauzuli przedłużono do 2023 r., trzeba będzie rozważyć jego dalsze przedłużenie, jeżeli ryzyko systemowe będzie się utrzymywać. W związku z tym Komitet oczekuje, że Komisja Europejska niezwłocznie poczyni konkretne kroki w celu zreformowania paktu stabilności i wzrostu.

1.8.

Pomimo postępów w tworzeniu unii finansowej należy przyjąć i wdrożyć wszelkie konkretne i systemowe środki służące dokończeniu budowy unii bankowej i unii rynków kapitałowych. EKES wzywa więc odpowiedzialne organizacje i właściwe instytucje, aby połączyły siły w celu utworzenia unii finansowej.

1.9.

EKES podkreśla negatywne skutki rozdrobnienia. Zwraca uwagę na niestabilną sytuację na rynku obligacji skarbowych na rynkach strefy euro. Dlatego też Komitet z zadowoleniem przyjmuje zapowiedź Europejskiego Banku Centralnego z 15 czerwca 2022 r. dotyczącą przygotowania środków na rzecz przeciwdziałania rozdrobnieniu w strefie euro.

1.10.

EKES popiera transformację gospodarek strefy euro. Jednocześnie zwraca uwagę na elementarne ryzyko związane ze zmianą klimatu. W związku z tym – i pomimo nieprzewidzianych złożonych zmian geoekonomicznych – zaleca przejście na odnawialne źródła energii oraz wykorzystanie środków finansowych dostępnych w ramach planu odbudowy, a także innych zasobów finansowych, w tym wsparcia finansowego ze strony sektora prywatnego.

1.11.

Podobnie jak inne państwa UE, kraje strefy euro zmagają się obecnie ze wstrząsami i zagrożeniami systemowymi. Dlatego też, biorąc pod uwagę krytyczny okres, w którym znajduje się ludzkość, EKES wzywa wszystkie kraje i właściwe instytucje międzynarodowe do współpracy w celu rozwiązania wszystkich historycznie bezprecedensowych wstrząsów, niebezpieczeństw i zagrożeń systemowych, przed którymi stoi obecnie świat. Opóźnienie przyjęcia i wdrożenia środków może mieć daleko idące konsekwencje, nie tylko w postaci strat materialnych, ale także – i przede wszystkim – w postaci zagrożenia dla życia ludzkiego.

2.   Tło i kontekst

2.1.

Obecnie mamy do czynienia z dwoma realnymi wstrząsami systemowymi – pandemią COVID-19 i inwazją Rosji na Ukrainę – które wraz z następującym w ich konsekwencji rozdrobnieniem geoekonomicznym spowodowały wysoki stopień niepewności. Co więcej, rosnące ceny towarów i żywności doprowadziły do znacznego ryzyka społeczno-gospodarczego zarówno w strefie euro, jak i w całej UE. W świetle elementarnego zagrożenia związanego ze zmianą klimatu jednym z największych wyzwań dla strefy euro i państw członkowskich UE jest przejście na zieloną gospodarkę.

2.2.

Dzisiejsza sytuacja gospodarcza jest naznaczona bezprecedensowymi realnymi wstrząsami zewnętrznymi w krajach strefy euro. Z punktu widzenia podstawowych wskaźników makroekonomicznych nie można zatem uznać, że sytuacja ta jest stabilna. Ponadto niektóre państwa członkowskie strefy euro w swoich dążeniach do utworzenia zrównoważonych, odpornych i sprzyjających włączeniu społecznemu gospodarek od dłuższego czasu zmagają się z wyzwaniami strukturalnymi.

2.3.

Przed wystąpieniem tych dwóch wstrząsów systemowych inflacja utrzymywała się na stosunkowo niskim poziomie w niemal wszystkich państwach członkowskich należących do strefy euro. Względnie niższe stopy inflacji odnotowano jeszcze przed nadejściem kryzysu klimatycznego, a w niektórych krajach strefy euro odnotowano wręcz deflację. Dzisiejsza dynamika inflacji wymaga szerokiego zastosowania zestawu narzędzi EBC. Obecnie inflacja jest jednym z największych zagrożeń dla trwałego i odpornego wzrostu gospodarczego w strefie euro sprzyjającego włączeniu społecznemu. Obniżenie i ustabilizowanie inflacji oraz utrzymanie jej na poziomie celu inflacyjnego, czyli poniżej 2 %, nie jest możliwe bez odpowiednich zmian w polityce pieniężnej Europejskiego Banku Centralnego. W najbliższej przyszłości ważne jest, aby EBC zachował ostrożność w normalizacji polityki pieniężnej.

2.4.

Inflacja jest najwyższa od czasów utworzenia europejskiej unii walutowej. Wynika to z całego szeregu czynników, które doprowadziły do stopniowego wzrostu inflacji nawet w czasie pogłębiającego się globalnego kryzysu związanego z COVID-19. Trwające obecnie ożywienie gospodarcze w strefie euro jeszcze bardziej pogłębiło tę negatywną tendencję w wyniku zmniejszenia podaży. Do zwiększenia cen przyczyniła się także rosyjska inwazja na Ukrainę. Zasadne jest pytanie, w jakim stopniu polityka pieniężna Europejskiego Banku Centralnego, zakładając wykorzystanie wszystkich dostępnych instrumentów, może spowolnić wzrost inflacji oraz stopniowo przywrócić ją do poziomu zadeklarowanego celu inflacyjnego i utrzymać ją na tym poziomie, bez zagrożenia dla stabilności jednej waluty i ożywienia gospodarczego po kryzysie związanym z COVID-19.

2.5.

Obecne tendencje inflacyjne nie są ani przejściowe, ani krótkoterminowe (jak zauważono jesienią 2021 r.), ale ujawniają wysoki stopień niepewności. W drugiej połowie ubiegłego roku zwyżki cen wynikały przede wszystkim ze wzrostu cen energii, a także z zakłóceń w łańcuchach dostaw, niezwykle gwałtownego wzrostu cen towarów i wyższych kosztów transportu. Ponieważ przyczyny obecnej dynamiki cen są złożone, sama polityka pieniężna nie zdoła ograniczyć inflacji. Potrzebna jest dywersyfikacja importu energii, a tym samym zmniejszenie zależności od dostaw z Rosji. Dywersyfikacja daje również państwom członkowskim strefy euro historyczną możliwość przeprowadzenia pilnych reform strukturalnych (np. reform administracyjnych, reform sądownictwa, reform mających na celu wzmocnienie praworządności) i uniezależnienia od importu tradycyjnych surowców energetycznych. Ponadto konieczna jest interwencja na rynku w celu kontrolowania obecnej zmienności cen na rynku energii. W związku z tym EKES z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji dotyczący interwencji nadzwyczajnej w celu rozwiązania problemu wysokich cen energii.

2.6.

Jednocześnie istnieją dowody na to, że pomimo rosnących cen energii wiele przedsiębiorstw było w stanie zwiększyć swoje zyski jednostkowe. Analiza EBC wykazała, że zyski były kluczowym czynnikiem wpływającym na ogólną inflację krajową, ponieważ firmy przenosiły wyższe koszty oraz zabezpieczały i zwiększały marże zysku. Interwencje rynkowe w sektorze energetycznym mogą także ograniczać dynamikę cen.

2.7.

Obecne wzrosty cen są przede wszystkim związane z podażą. Tendencja ta wpływa negatywnie na konkurencyjność strefy euro, prowadząc do wzrostu kosztów i wywierając presję na wzrost wynagrodzeń w okresie pogorszenia koniunktury gospodarczej. Jeśli ten niekorzystny wzorzec będzie się utrzymywał, może doprowadzić do stagflacji (choć obecnie nie występuje ona w krajach strefy euro jako całości). W przeszłości stagflację odnotowano niemal 40 lat temu. Jeśli zewnętrzne wstrząsy systemowe będą się utrzymywać, nie można wykluczyć, że dojdzie do tego niepożądanego zjawiska. Z drugiej strony EKES wskazuje na możliwe negatywne skutki dla popytu, jeśli osoby o niskich i średnich dochodach zostaną dotknięte spadkiem płac realnych.

2.8.

W 2021 r. odnotowano stosunkowo korzystną tendencję wzrostu gospodarczego w państwach członkowskich strefy euro. Nie spodziewano się jednak gwałtownego spowolnienia inwestycji i przepływów handlowych spowodowanego wysokim poziomem niepewności gospodarczej. Światowy kryzys związany z COVID-19 może pogłębić przepaść między poziomami wzrostu gospodarczego w strefie euro, jeśli nie zostaną przyjęte i wdrożone reformy strukturalne. Ta tendencja w kierunku rozbieżności gospodarczej może mieć istotny wpływ na konwergencję i pogłębić niekorzystne zmiany w państwach członkowskich strefy euro.

2.9.

Perspektywy potencjalnego wzrostu inwestycji w krótkim okresie nie są zachęcające. W obliczu niepewności inwestycyjnej spowodowanej wojną w Ukrainie przyjęto nieco bardziej stonowane podejście do instrumentów wprowadzonych w celu zapewnienia odbudowy po pandemii COVID-19 (Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności). Dlatego ważne jest, aby poszczególne gospodarki były w stanie poradzić sobie z trwającymi zakłóceniami przepływów handlowych i inwestycyjnych oraz z utrzymującą się niepewnością w gospodarce światowej, ale przede wszystkim z wysokim poziomem niepewności w państwach członkowskich strefy euro.

2.10.

Spowolnienie gospodarcze wynika również ze znacznych podwyżek cen energii, z którymi borykają się gospodarstwa domowe. Niektóre państwa członkowskie wprowadziły środki mające na celu przeciwdziałanie wzrostowi cen w postaci dotacji, zmian w podatku VAT, w tym dodatkowych składek społecznych, oraz taryf socjalnych dla gospodarstw domowych o najniższych dochodach. W związku z tym konieczna jest nowa definicja efektywnego wykorzystania energii w gospodarstwach domowych i zmiana nawyków związanych z jej zużyciem. Rosnące ceny energii doprowadziły do stopniowego wyparcia innych pozycji z koszyka konsumenckiego, na które obecnie nastąpił spadek popytu. Co więcej, wyższe ceny energii dla gospodarstw domowych prowadzą do zmiany struktury konsumpcji gospodarstw domowych i znacznego spadku konsumpcji niektórych artykułów konsumenckich. Energia jest jednak dobrem podstawowym i dostęp do niej można ograniczyć jedynie w niewielkim zakresie, co oznacza, że skutki tych podwyżek cen szczególnie odczują biedniejsze gospodarstwa domowe.

2.11.

Pandemia COVID-19 miała i nadal ma bardzo negatywny wpływ na finanse publiczne w państwach członkowskich należących do strefy euro. W celu zwalczenia kryzysu związanego z COVID-19 w marcu 2020 r. uruchomiono ogólną klauzulę wyjścia w ramach paktu stabilności i wzrostu. Ustanowiono także tymczasowe ramy pomocy państwa umożliwiające wykorzystanie bodźców fiskalnych na szeroką skalę w celu wsparcia sektora biznesowego, ale również w celu utrzymania stabilności społecznej.

2.12.

Podejmowane w odpowiedzi na kryzys działania w ramach polityki fiskalnej oraz spadek produkcji doprowadziły do znacznego wzrostu wskaźników zadłużenia sektora instytucji rządowych i samorządowych, zwłaszcza w niektórych państwach członkowskich o wysokim zadłużeniu. Ogromne znaczenie ma dalsze zapewnianie długookresowej zdolności do obsługi długu publicznego przez jego stopniowe zmniejszanie. Biorąc pod uwagę, że w perspektywie średnioterminowej ceny energii nadal będą utrzymywać się na wysokim poziomie, konieczne będą przegląd mechanizmów rynkowych i mechanizmów ustalania cen oraz wprowadzenie dalszych środków wsparcia fiskalnego w celu udzielenia pomocy gospodarstwom domowym i przedsiębiorstwom szczególnie dotkniętym wzrostem cen energii.

2.13.

Zwiększone wydatki na bezpieczeństwo i inne obszary priorytetowe o krytycznym znaczeniu mogą doprowadzić do tymczasowego spadku kondycji gospodarczej strefy euro na tle gospodarek światowych. W tym kontekście państwa członkowskie należące do strefy euro stoją przed poważnym wyzwaniem, jakim jest dążenie do trwałego wzrostu gospodarczego i utrzymanie udziału gospodarki strefy euro względem innych światowych konkurentów przy użyciu wszystkich dostępnych narzędzi w połączeniu ze skuteczną polityką indywidualną, w tym narzędzi dyplomatycznych.

2.14.

W ostatnim czasie w wyniku niekorzystnych wydarzeń geopolitycznych kurs euro spadł w stosunku do dolara amerykańskiego. Te tendencje spadkowe obserwowano od maja 2021 r. Deprecjacja euro, drugiej co do wielkości waluty rezerwowej, wynika głównie z odmiennej polityki pieniężnej prowadzonej przez Europejski Bank Centralny i System Rezerwy Federalnej (FED).

2.15.

Na podstawie powyższych analiz Komisja Europejska przedstawiła swoją prognozę gospodarczą (w lipcu 2022 r.), uwarunkowaną przede wszystkim rozwojem sytuacji w Ukrainie. Prognozy Komisji zakładają, że w tym roku wzrost gospodarczy wyniesie 2,7 % w państwach członkowskich UE i 2,6 % w strefie euro, a w przyszłym roku spadnie do 1,5 % i 1,4 %. Przewiduje się, że w tym roku średnia stopa inflacji wyniesie 7,6 % w UE i 7,6 % w strefie euro, natomiast w przyszłym roku inflacja ma spaść odpowiednio do 4,6 % i 4 %.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

EKES podkreśla, że rozwój gospodarczy krajów strefy euro w perspektywie krótko-, ale także średnioterminowej jest i w dalszym ciągu może być silnie uzależniony od skutków inwazji Rosji na Ukrainę. Przyczyny tej niekorzystnej sytuacji mają charakter systemowy i na próżno szukać analogii w powojennej historii. Dlatego bardzo trudno jest ją porównać z innymi wstrząsami, które w przeszłości miały negatywny wpływ na rozwój gospodarczy w strefie euro. W każdym razie istnieje bardzo duży stopień niepewności, który utrudnia określenie perspektyw rozwoju sytuacji w przyszłości.

3.2.

EKES zwraca uwagę, że dynamika podstawowych wskaźników makro- i mikroekonomicznych w krajach strefy euro nie jest optymistyczna. Panuje ogromna niepewność. W szczególności mamy do czynienia z szeregiem nieznanych zmiennych, głównie o charakterze geopolitycznym i gospodarczym, które mogą wpłynąć na i tak już niezwykle wysoki stopień niepewności.

3.3.

Komitet uważa, że tendencja inflacyjna stanowi duże zagrożenie dla postępu społeczno-gospodarczego w krajach strefy euro. Obecne ryzyko inflacyjne związane jest głównie z dostawami i zakłóceniami w łańcuchach wartości. Wydarzenia w Ukrainie, szczególnie w kontekście dostaw energii, w tym cen surowców, a także środki mające na celu ograniczenie rozprzestrzeniania się COVID-19 doprowadziły do zmian po stronie podaży.

3.4.

Dzisiejsza dynamika inflacji wymaga szerokiego stosowania zestawu narzędzi EBC w celu osiągnięcia stabilności cen za pomocą akomodacyjnej polityki pieniężnej. EBC powinien postępować ostrożnie w kwestii normalizacji polityki pieniężnej. Co więcej, oczekuje się, że polityka pieniężna będzie nadal wspierać politykę gospodarczą w krajach należących do strefy euro.

3.5.

Komitet podkreśla, że ryzyko inflacyjne nie zostało opanowane w państwach członkowskich, a próby jego wyeliminowania są jedynie częściowe. Z uwagi na utrzymującą się niekorzystną tendencję inflacyjną, która wpływa na gospodarstwa domowe oraz na konkurencyjność, EKES wzywa wszystkie właściwe i odpowiedzialne instytucje do przyjęcia i wdrożenia wszelkich pilnych środków, aby zrekompensować negatywne skutki gwałtownych skoków cen. Jednocześnie należy zapobiec zawirowaniom na rynku obligacji skarbowych w strefie euro (1).

3.6.

EKES z zadowoleniem przyjmuje publikację programu REPowerEU. Oczekuje, że program ten przyczyni się do stopniowego zmniejszenia zależności od dostaw energii z Federacji Rosyjskiej. Program oferuje też możliwość stopniowego eliminowania największego ryzyka kosztowego, które stanowi główne zagrożenie dla stabilności cen w krajach strefy euro.

3.7.

Komitet spodziewa się, że REPowerEU wniesie wkład w dwóch kolejnych kluczowych aspektach: (i) REPowerEU powinien stymulować znaczny wzrost inwestycji w wybranych sektorach i obszarach, co pozwoli zrealizować pomysł, który powstał przed inwazją Rosji na Ukrainę – głównym założeniem jest to, że ten rok będzie znaczący pod względem wzrostu inwestycji, szczególnie w wybranych obszarach interesu publicznego; (ii) REPowerEU powinien również wnieść znaczący wkład w najważniejsze zmiany strukturalne, przed którymi stoi obecne pokolenie, a tym samym przyczynić się do osiągnięcia kluczowego celu, jakim jest uczynienie gospodarek strefy euro bardziej konkurencyjnymi, zrównoważonymi i odpornymi, przy jednoczesnym dążeniu do realizacji głównych celów określonych w Zielonym Ładzie.

3.8.

EKES uważnie przygląda się zasadniczej zmianie przeznaczenia inwestycji w porównaniu z pierwotnymi planami inwestycyjnymi. Można oczekiwać, że wzrost inwestycji będzie niższy w sektorach związanych z restrukturyzacją energetyczną i realizacją przez kraje UE priorytetów określonych w Zielonym Ładu. Perspektywy w sektorach i obszarach, które nie są z tym bezpośrednio powiązane, pozostają niewiadomą. W tym kontekście ważny będzie rozwój małych i średnich przedsiębiorstw w tradycyjnych sektorach gospodarki (nie tych niezbędnych ze względów strategicznych ani dążących do doskonałości na światowym poziomie), wykorzystujących potencjał w poszczególnych regionach.

3.9.

EKES zdecydowanie popiera zwrócenie należytej uwagi nie tylko na realizację bieżących priorytetów o krytycznym znaczeniu, ale także na zapewnienie jednolitych wyników w zakresie innowacji w poszczególnych regionach, w strefie euro i w całej UE. Bagatelizowanie tego celu może pogłębić rozbieżne tendencje między regionami w strefie euro i między państwami członkowskimi UE.

3.10.

Komitet z zadowoleniem przyjmuje możliwość zwiększenia konwergencji dzięki wzrostowi w niegdyś słabiej rozwiniętych państwach członkowskich strefy euro, które od dłuższego czasu odnotowują wzrost na poziomie wyższym niż średnia dla całej strefy euro. Z tej perspektywy należy zauważyć, że pandemia COVID-19 oraz obecna wojna w Ukrainie mogą doprowadzić do pogłębienia rozbieżności w państwach członkowskich strefy euro, co nie sprzyja realizacji podstawowych idei zawartych w traktacie z Maastricht.

3.11.

EKES z zadowoleniem przyjmuje i wspiera toczącą się debatę na temat kształtu nowych instytucjonalnych ram finansów publicznych w państwach członkowskich UE. W tym kontekście zwraca uwagę, że aktualizacja reguł fiskalnych określonych w pakcie stabilności i wzrostu wiąże się przede wszystkim z wyzwaniem dotyczącym pogodzenia stabilności finansowania z wyraźnymi potrzebami w zakresie inwestycji publicznych.

3.12.

EKES dostrzega możliwości wzajemnej koordynacji i powiązań między różnymi rodzajami polityk mających na celu zapewnienie zrównoważonego długu publicznego. Ponadto w uzasadnionych przypadkach należy wspierać strategie fiskalne zgodnie ze średniookresowym podejściem do korekty fiskalnej, które będzie ukierunkowane na odbudowę i odporność. Komitet oczekuje, że wypracowane zostaną realistyczne i wykonalne rozwiązania prowadzące do powstania platformy w dziedzinie finansów publicznych, którą należy niezwłocznie wdrożyć.

3.13.

Biorąc pod uwagę, że po kryzysie związanym z COVID-19 budżety publiczne są nadwyrężone, dalsze środki wyrównawcze wspomagające gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa w radzeniu sobie z kryzysem energetycznym muszą być odpowiednio ukierunkowane i skuteczne. EKES doskonale rozumie obecne przesłanki, które uzasadniają konieczność ochrony bezpieczeństwa oraz zaspokojenia potrzeb humanitarnych i społecznych, oraz ich wpływ na budżety państw w strefie euro, a także szanuje działania państw w tym zakresie. W tym kontekście z zadowoleniem przyjmuje decyzję Komisji o przedłużeniu obowiązywania klauzuli wyjścia w ramach paktu stabilności i wzrostu oraz wzywa Komisję do jak najszybszego przedstawienia konkretnych propozycji reformy paktu stabilności i wzrostu.

3.14.

Komitet wielokrotnie już stwierdzał, że podobnie jak w przeszłości – choć dziś jest to być może jeszcze bardziej istotne – konieczne są większe starania na rzecz wzmocnienia pozycji strefy euro w kontekście międzynarodowym. Obecnie gospodarki strefy euro stoją przed nowymi wyzwaniami związanymi z ogólnym zagrożeniem bezpieczeństwa i ze zmianami strukturalnymi. Ponadto rozwój sytuacji gospodarczej i politycznej może wpłynąć na pozycję euro w międzynarodowym systemie walutowym i płatniczym. Zakończenie rosyjskiej agresji i wojny w Ukrainie wraz z przywróceniem integralności terytorialnej Ukrainy może doprowadzić do ożywienia koniunktury na świecie, a także do umocnienia gospodarki strefy euro.

4.   Uwagi szczegółowe

4.1.

EKES jest przekonany, że w celu zapewnienia względnej stabilności społeczno-gospodarczej w państwach członkowskich należących do strefy euro, w obliczu dużej niepewności geopolitycznej i gospodarczej związanej z ryzykiem wzrostu inflacji i długu publicznego, istotne będzie skupienie się na właściwych priorytetach przy korzystaniu z funduszy Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF). Instrument ten umożliwia państwom członkowskim UE wspólną emisję obligacji na rynkach kapitałowych i jak dotąd jest bardzo skuteczny. Dlatego Komitet bardzo przychylnie odnosi się do jego praktycznego wykorzystania także w przyszłości. W związku z tym widzi możliwość wykorzystania RRF po 2026 r.

4.2.

Komitet podkreśla, że trwająca inwazja Rosji na Ukrainę może doprowadzić do niepożądanej recesji, a nawet stagflacji w niektórych krajach strefy euro. Dlatego teraz bardziej niż kiedykolwiek potrzebne jest uważne monitorowanie tych niekorzystnych zjawisk i podejmowanie działań zapobiegawczych.

4.3.

EKES zwraca uwagę, że stopa bezrobocia i tendencje na rynku pracy wskazują na względnie stabilną sytuację. Jednocześnie podkreśla, że w porównaniu z okresem sprzed 2008 r. zaobserwowano stosunkowo duże rozbieżności między wskaźnikami bezrobocia w poszczególnych krajach. W niektórych państwach członkowskich strefy euro utrzymuje się bezrobocie strukturalne, któremu towarzyszy niedobór wykwalifikowanej siły roboczej. To właśnie ten względny niedobór wysoko wykwalifikowanej kadry nie daje dostatecznego pola do zwiększenia konkurencyjności w wybranych sektorach i obszarach. W tym kontekście EKES zauważa, że w państwach członkowskich strefy euro i w UE nadal istnieją wystarczające i wciąż jeszcze niewykorzystane możliwości podnoszenia i zmiany kwalifikacji.

4.4.

Komitet jest bardzo zaniepokojony negatywnymi tendencjami w zakresie nierówności i rosnącym ubóstwem w państwach członkowskich strefy euro i w całej UE. Nierówności w szerokim tego słowa znaczeniu są w dużej mierze także pokłosiem globalnego kryzysu finansowego. Pandemia COVID-19 dodatkowo pogłębiła tę niekorzystną sytuację. Skutki rosnących cen energii i żywności dotykają obecnie najsłabsze grupy społeczne, a także gospodarstwa domowe o niskich i średnich dochodach. Z tego względu EKES pilnie wzywa wszystkie właściwe instytucje do utworzenia siatki bezpieczeństwa socjalnego, która będzie skutecznie działać i nie pozostawi nikogo na uboczu.

4.5.

EKES ponownie zwraca uwagę na możliwy i nieprzewidziany rozwój kolejnych mutacji wirusa, pandemii i epidemii. Pojawienie się i szybkie rozprzestrzenianie COVID-19 ujawniło, jak bardzo sektor zdrowia był nieprzygotowany na pandemię. Potrzeba zatem bardziej dogłębnego przygotowania, ale przede wszystkim bardziej odpowiedzialnej polityki ze strony wszystkich właściwych organów i instytucji w tej dziedzinie. Komitet zauważa, że – jak pokazały wydarzenia z ostatnich dwóch lat – największy zwrot z inwestycji pochodzi z inwestycji w zdrowie i profilaktykę.

4.6.

EKES podkreśla, że wspieranie działań mających na celu zapewnienie dodatkowej płynności od czasu wybuchu pandemii COVID-19 było słusznym posunięciem. Biorąc jednak pod uwagę, że niektóre szczególne operacje zostały zawieszone, konieczne będzie teraz skupienie się na zapewnieniu wypłacalności niektórych przedsiębiorstw. Dodatkowa płynność będzie również potrzebna do wsparcia wzrostu po pandemii. Dlatego też zdaniem EKES-u zasadnicze znaczenie mają dalsze działania zmierzające do utworzenia unii rynków kapitałowych i unii bankowej.

4.7.

Komitet zwraca uwagę, że w gospodarce światowej dochodzi do rozdrobnienia. Inwazja Rosji na Ukrainę doprowadziła do rozdrobnienia w handlu międzynarodowym, płatnościach międzynarodowych, międzynarodowych stosunkach walutowo-finansowych, transporcie międzynarodowym, międzynarodowej nauce i badaniach, globalnych łańcuchach wartości, a także w innych obszarach. Proces ten ma bardzo negatywny wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy w krajach strefy euro.

4.8.

EKES zauważa, że wobec wysokiego poziomu niepewności gospodarczej i geoekonomicznej, któremu towarzyszy duże ryzyko, Europa znalazła się w niezwykle skomplikowanej sytuacji, najtrudniejszej od początku projektu integracji europejskiej. Ponieważ nie sposób przewidzieć przyszłego rozwoju sytuacji społeczno-gospodarczej, istnieje silna potrzeba przyjęcia i wdrożenia przez właściwe instytucje całego szeregu środków mających na celu ograniczenie i wyeliminowanie zewnętrznych wstrząsów dla gospodarek państw członkowskich strefy euro.

---

(1)  W związku z tym Komitet z zadowoleniem przyjmuje komunikat EBC z 15 czerwca 2022 r. o zamiarze opracowania instrumentu mającego na celu przeciwdziałanie rozdrobnieniu w strefie euro.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Zwiększenie mobilności pracowników w celu wsparcia odbudowy gospodarczej”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2023/C 75/08)

Sprawozdawca:

Philip VON BROCKDORFF

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	20.1.2022
Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	29.9.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	26.10.2022
Sesja plenarna nr	573
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	101/0/0

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

W wielu swoich opiniach EKES odniósł się do znaczenia mobilności pracowników i zauważył, że choć na przestrzeni lat wewnątrzunijna mobilność pracowników wzrastała, to tylko w umiarkowanym tempie.

1.2.

Komitet uważa, że trzeba dokładniej przeanalizować, dlaczego – poza ograniczeniami spowodowanymi pandemią – liczba osób w wieku produkcyjnym przemieszczających się w obrębie UE wzrasta o mniejszy odsetek niż w poprzednich latach. Wzywa również do przeprowadzenia badania dotyczącego określenia kosztów ekonomicznych obecnego stanu rynku pracy.

1.3.

Komitet zaleca bardziej skuteczne środki na szczeblu krajowym z naciskiem na aktywne polityki rynku pracy, takie jak świadczenia pracownicze dla pracowników z UE i państw trzecich.

1.4.

EKES wzywa Komisję Europejską do uwzględnienia w semestrze europejskim wskaźników będących częścią zaleceń krajowych, służących monitorowaniu polityk krajowych, które w taki czy inny sposób ograniczają mobilność pracowników wewnątrz UE.

1.5.

Komitet wzywa Komisję także do przeanalizowania negatywnego rozwoju sytuacji związanej z mobilnością pracowników, w szczególności zjawiska drenażu mózgów w niektórych sektorach i regionach. Jednocześnie walka z drenażem mózgów musi iść w parze ze środkami promowania pozytywnej konwergencji społecznej i gospodarczej.

1.6.

EKES zaleca również, by państwa członkowskie w dalszym ciągu ulepszały swoje odpowiednie portale poprzez uwzględnienie minimalnych warunków pracy wymaganych na podstawie przepisów krajowych, z myślą o uniknięciu nadużyć. Wzywa też do dalszych wysiłków na rzecz poprawy umiejętności językowych.

1.7.

EKES wzywa państwa członkowskie do ułatwiania mobilności osobom z niepełnosprawnościami.

1.8.

Komitet uważa także, że ważnym czynnikiem zwiększania mobilności pracowników w UE jest równouprawnienie płci, jak stwierdzono w opinii SOC/731 (1).

1.9.

EKES wzywa Komisję Europejską do stałego monitorowania koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego i do zapewniania wspólnych rozwiązań w nowych sytuacjach, takich jak telepraca z zagranicy. Ponadto apeluje o intensywniejsze wysiłki na rzecz utworzenia europejskiego numeru zabezpieczenia społecznego jako sposobu na pokonanie przeszkód w dostępie do zabezpieczenia społecznego w sytuacjach transgranicznych.

1.10.

EKES zauważa, że dobre warunki pracy i zatrudnienia, a także aspekty jakości życia, takie jak dostępność dobrych szkół i obiektów rekreacyjnych, są niezbędne, aby przedsiębiorstwa utrzymały przewagę konkurencyjną i przyciągały wykwalifikowanych pracowników.

1.11.

EKES stwierdza również, że pandemia COVID-19 wyraźnie zwiększyła możliwości telepracy. Coraz więcej pracowników jest zainteresowanych pracowaniem zdalnie z zagranicy przez krótki lub średni okres. EKES oczekuje zbliżających się negocjacji partnerów społecznych na temat dyrektywy w tej sprawie.

1.12.

Komitet wzywa do utworzenia ogólnounijnej sieci punktów informacyjnych, internetowych, ale również fizycznych i telefonicznych, mających na celu pomoc pracownikom i pracodawcom w radzeniu sobie z wątpliwościami dotyczącymi usług bankowych i ubezpieczeniowych.

1.13.

Wreszcie, EKES podkreśla znaczenie trwającej analizy statystycznej przepływów w ramach mobilności pracowników. Ma ona pomóc w rozwiązaniu problemu niedopasowania umiejętności na rynkach pracy UE, a także w ocenie wpływu wydarzeń takich jak wojna w Ukrainie oraz przemieszczania się osób w wieku produkcyjnym w państwach członkowskich i między nimi.

2.   Uwagi ogólne

2.1.

W czasie ogromnej niepewności gospodarczej, gdy prognozy gospodarcze są obniżane, a podwyżka stóp procentowych w strefie euro zapobiegająca wysokiej inflacji jest niemal nieunikniona, mobilność pracowników w UE może odegrać kluczową rolę w ożywieniu gospodarczym i perspektywach wzrostu UE. Powszechnie uznaje się, że swobodny przepływ pracowników i usług przyczynia się do wzrostu gospodarczego i spójności w Unii oraz stwarza możliwości zatrudnienia na jednolitym rynku. Efekt jest oczywisty: zwiększenie mobilności pracowników wypełniających istniejące wakaty poprawia alokację zasobów siły roboczej oraz zwiększa produkcję gospodarczą i dobrobyt, zwłaszcza jeśli oferowane warunki pracy są sprawiedliwe. Unijny rynek pracy opiera się również na zasadzie równego traktowania zapisanej w art. 45 TFUE i zawartej w szeregu aktów prawa wtórnego. Zwiększona mobilność pracowników może przynieść ogólne korzyści gospodarce UE. Poszczególne państwa członkowskie mogą jednak, w zależności od długoterminowych skutków kierunków przepływów w ramach mobilności, zarówno na nich zyskać, jak i ponieść straty. W perspektywie krótkoterminowej mobilność pracowników byłaby korzystna dla krajów wysyłających charakteryzujących się bezrobociem strukturalnym. Niemniej wyniki netto dla krajów przyjmujących zależałyby w dużej mierze m.in. od warunków pracy zapewnianych pracownikom.

2.2.

W wielu opiniach EKES odnosił się do znaczenia mobilności pracowników i zauważył, że mobilność pracowników wewnątrz UE na przestrzeni lat wzrastała, ale w umiarkowanym tempie; w ujęciu procentowym nadal pozostaje ona w tyle za mobilnością pracowników w USA. Z badania przeprowadzonego przez Dyrekcję Generalną ds. Polityki Regionalnej Komisji Europejskiej wynika, że w Stanach Zjednoczonych odsetek osób, które przeniosły się do innego stanu, w całej populacji w wieku produkcyjnym wynosi około 2,8 %, podczas gdy w UE – około 1,2 % (2).

2.3.

Według statystyk demograficznych Eurostatu na rok 2019 13 milionów osób w wieku produkcyjnym (od 20 do 64 lat) w UE przeniosło się z jednego państwa członkowskiego do drugiego. Liczba osób w wieku produkcyjnym przemieszczających się wewnątrz UE wzrosła jednak o mniejszy procent niż w poprzednich latach, a pandemia nie przyczyniła się do zwiększenia tej liczby.

2.4.

Badanie aktywności ekonomicznej ludności UE z 2019 r. wykazało, że 11,9 mln osób w wieku produkcyjnym przeniosło się w obrębie UE (osoby zdefiniowane jako obywatele UE mieszkający w państwie członkowskim innym niż państwo, którego są obywatelami), z czego 9,9 mln to aktywne zawodowo osoby przemieszczające się (definiowane jako obywatele UE, którzy podejmują pracę w innym państwie członkowskim bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę). Stanowi to 4,2 % ogółu siły roboczej ówczesnych 28 państw członkowskich. Wystąpienie Zjednoczonego Królestwa z UE z oczywistych względów zmniejszyło możliwości zatrudnienia dla obywateli UE. Głównymi krajami docelowymi są obecnie Niemcy, Francja, Włochy i Hiszpania.

2.5.

Rumunia i Polska są najważniejszymi krajami pochodzenia aktywnych zawodowo osób przemieszczających się, natomiast głównymi sektorami działalności gospodarczej osób przemieszczających się wewnątrz UE są przetwórstwo przemysłowe oraz handel hurtowy i detaliczny. Inne stosunkowo ważne sektory to budownictwo i transport, opieka społeczna i usługi domowe, turystyka i rolnictwo.

2.6.

Liczba pracowników transgranicznych w UE-28 wynosiła 1,5 mln, jednak wraz z wystąpieniem Zjednoczonego Królestwa z UE spadła. Głównymi krajami zamieszkania pracowników transgranicznych są zaś Francja, Niemcy i Polska, podczas gdy znaczące przepływy pracowników mają miejsce także między Słowacją, Węgrami i Austrią. EKES zauważa, że mobilność pracowników w UE jest motywowana różnymi przyczynami, w zależności od sytuacji osobistej, w tym różnicami w wynagrodzeniach między państwem przyjmującym a państwem zamieszkania pracownika transgranicznego. Decyzja o przeniesieniu się za granicę w celu podjęcia pracy może rzeczywiście opierać się na kilku różnych powodach, w tym na zatrudnieniu oferowanym sezonowo w sektorach takich jak rolnictwo i turystyka. Niedawny spadek siły nabywczej obywateli w całej UE może w rzeczywistości zniechęcać do mobilności pracowników, zwłaszcza jeżeli wzrost cen ma również wpływ na koszt wynajmowanych lokali mieszkalnych.

2.7.

W ostatnich latach zwiększyła się mobilność osób z wyższym wykształceniem – do tej kategorii zalicza się ponad jedna trzecia osób przemieszczających się wewnątrz UE. Z kolei odsetek osób przemieszczających się o niskich kwalifikacjach spadł o taki sam procent, o jaki wzrosła liczba przeprowadzek wśród osób z wyższym wykształceniem. Należy zauważyć, że mobilność osób wysoko wykwalifikowanych jest ważnym czynnikiem rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. Do najważniejszych krajów docelowych w UE dla wysoko wykwalifikowanych pracowników przemieszczających się należą Niemcy, Hiszpania, Francja, Belgia i Austria. Wysoko wykwalifikowane osoby przemieszczające się pracują najczęściej jako specjaliści w biznesie, nauczaniu, nauce i inżynierii. Mimo to nadmierne kwalifikacje okazują się dość powszechne. Szacuje się, że 55 % wysoko wykwalifikowanych osób przemieszczających się stanowią kobiety.

2.8.

Zgodnie z prognozami demograficznymi Eurostatu średni wiek obywateli UE zwiększy się. Co istotne, oczekuje się także, że udział ludności w wieku produkcyjnym w całej populacji zmniejszy się, zwłaszcza w grupie osób w wieku od 20 do 39 lat. Natomiast w starszych grupach wiekowych nastąpi duży proporcjonalny wzrost. Wymienione zmiany demograficzne będą miały znaczący wpływ na potencjalną liczbę osób przemieszczających się wewnątrz UE w nadchodzących latach, ponieważ ludzie najchętniej przemieszczają się na początku swojego życia zawodowego, a wraz z wiekiem jest to coraz mniej prawdopodobne. Potwierdzają to dane, z których wynika, że osoby w wieku od 20 do 29 lat oraz od 30 do 39 lat odnotowują wyższy roczny odpływ niż inne grupy wiekowe.

2.9.

Ponieważ liczba osób w młodszych kohortach wiekowych maleje również w krajach wysyłających, oczekuje się, że spowoduje to spadek liczby pracowników przemieszczających się w całej UE. Spodziewanemu spadkowi przepływów w ramach mobilności może jednak stanąć na przeszkodzie starzenie się społeczeństwa UE, które w związku ze zwiększeniem zapotrzebowania na specjalistyczną opiekę zdrowotną i społeczną będzie wymagało zatrudnienia większej liczby pracowników mobilnych.

2.10.

Powyższe dane wyraźnie wskazują, że przepływy w ramach mobilności wewnątrz UE nadal są wyzwaniem, które ogranicza podaż i powoduje niedopasowania w większości sektorów, w tym w branży informatycznej i zaawansowanej technologii. Sytuacji tej nie mogła poprawić pandemia, podczas której mobilność wewnątrz UE ograniczały obostrzenia i inne środki ograniczające, takie jak zamknięcie granic i zakaz podróżowania. Przed pandemią mobilność pracowników na linii wschód–zachód przeważała nad przepływami na linii południe–północ. Oczekuje się, że wraz z napływem uchodźców z ogarniętej wojną Ukrainy tendencja ta się utrzyma. W każdym razie im szybciej mobilność obywateli UE powróci do poziomu sprzed pandemii, tym lepiej. W latach 2019–2020 liczba aktywnych zawodowo osób przemieszczających się na rynku pracy spadła o 4 % (3).

2.11.

Zasadnicze znaczenie dla znalezienia pracowników tam, gdzie utrzymują się niedobory siły roboczej, oraz dla ułatwienia mobilności ma wzajemne uznawanie dyplomów i kwalifikacji. Niemniej system uznawania dyplomów i kwalifikacji trzeba wzmocnić w taki sposób, aby był skuteczniejszy i wspierał mobilność pracowników. Problem pojawia się głównie w przypadku wzajemnego uznawania kwalifikacji zawodowych, a nie na poziomie zdobytego wykształcenia czy uprawnień zawodowych. Trzeba jednak przyznać, że czym innym jest wzajemne uznawanie kwalifikacji akademickich, a czym innym kwalifikacji zawodowych. Należy również pamiętać, że zgodnie z art. 166 TFUE Unia musi w pełni respektować kompetencje państw członkowskich, jeśli chodzi o treść i organizację kształcenia zawodowego, a jednocześnie wspierać i uzupełniać ich działania.

3.   Uwagi szczegółowe

3.1.

Komitet uważa, że trzeba dokładniej przeanalizować, dlaczego – poza ograniczeniami spowodowanymi pandemią – liczba osób w wieku produkcyjnym przemieszczających się w obrębie UE wzrasta o mniejszy odsetek niż w poprzednich latach. Komitet apeluje również o przeprowadzenie badania, aby oszacować koszt ekonomiczny obecnej sytuacji na rynku pracy, gdzie panuje rozdrobnienie na poszczególne państwa członkowskie. Tytuł badania mógłby brzmieć: „Koszt niezjednoczonego rynku pracy UE”.

3.2.

EKES zaleca skuteczniejsze środki polityki krajowej, takie jak zachęty do mobilności, w tym mobilności cyrkulacyjnej (poprzez inwestowanie w krajach pochodzenia za pomocą programów wymiany i wzajemnego uczenia się), z naciskiem na aktywne krajowe środki polityki rynku pracy, takie jak świadczenia pracownicze dla pracowników z UE i z państw trzecich. Jest bowiem zdania, że oferowanie osobom poszukującym pracy wsparcia finansowego, np. pokrycia kosztów przeprowadzki w celu podjęcia pracy w innym państwie członkowskim lub regionie, jeszcze bardziej zachęciłoby do mobilności. Ponadto konieczne są dalsze wysiłki na rzecz poprawy informacji na temat miejsc pracy w innych państwach UE, a także pomocy w relokacji, aby wesprzeć logistykę przenoszenia się do innego kraju, np. znalezienie zakwaterowania, zarejestrowanie się do celów podatkowych, znalezienie szkoły dla dzieci, ewentualnie pomoc w znalezieniu pracy dla partnerów itp. EKES zaleca wykorzystanie narzędzi sztucznej inteligencji w ramach wspólnej ogólnounijnej sieci skupiającej wszystkie oferty pracy we wszystkich państwach członkowskich UE, w celu lepszego dopasowania profili zawodowych do wymogów pracy. Na tej samej zasadzie trzeba w sposób bardziej ukierunkowany motywować bezrobotnych pracowników do przenoszenia się do państw członkowskich o niskim poziomie bezrobocia. Jak stwierdzono w sprawozdaniu SAFE wydanym przez EBC 1 czerwca 2022 r., brak wykwalifikowanej siły roboczej to najpilniejsza bolączka przedsiębiorstw europejskich.

3.3.

EKES ubolewa, że rynek pracy UE pozostaje rozdrobniony. Mobilność pracowników jest ofiarą panującego dotychczas fragmentarycznego podejścia. Należy unikać dalszej niespójnej polityki, szczególnie na szczeblu krajowym. Niezbędne jest zapewnienie równego traktowania pracowników lokalnych i mobilnych, dlatego EKES wzywa Komisję Europejską do uwzględnienia w semestrze europejskim wskaźników będących częścią zaleceń krajowych, służących monitorowaniu polityk krajowych, które w taki czy inny sposób ograniczają mobilność pracowników wewnątrz UE.

3.4.

Zwiększenie mobilności pracowników i specjalistów z UE będzie możliwe tylko wtedy, gdy poprawi się egzekwowanie obowiązujących przepisów, dostęp do informacji i współpraca między państwami członkowskimi. EKES sądzi, że Komisja Europejska odgrywa w przedmiotowych kwestiach kluczową rolę. Zauważa, że niektóre państwa członkowskie mogą nie być chętne do dalszych reform jednolitego rynku z obawy, że mogą one prowadzić do krótkoterminowej utraty miejsc pracy, szczególnie w państwach, które już pozostają w tyle, jak również w państwach/sektorach o niskiej produktywności. Swobodny przepływ pracowników teoretycznie pomógłby rozwiązać ten problem, ale z krajowego punktu widzenia takie rozwiązanie mogłoby doprowadzić do utraty zasobów i potencjalnego drenażu mózgów/umiejętności w okresie przejściowym. Konieczne może być zatem, aby Komisja Europejska przeanalizowała negatywny rozwój sytuacji związanej z mobilnością pracowników, w szczególności zjawisko drenażu mózgów w niektórych sektorach i regionach. Jednocześnie walka z drenażem mózgów musi iść w parze ze środkami promowania pozytywnej konwergencji społecznej i gospodarczej. EKES przyznaje, że w grę może wchodzić szereg zmiennych, w tym perspektywy demograficzne i ich wpływ na wielkość i skład populacji w wieku produkcyjnym zarówno w krajach wysyłających, jak i przyjmujących.

3.5.

Mając na uwadze konieczność nieprzerwanego utrzymywania standardów kształcenia i walidacji, EKES wzywa państwa członkowskie do zmniejszenia biurokracji i przestrzegania podstawowej zasady równego traktowania. W związku z tym za konieczne uważa się dalsze usprawnianie mechanizmów wzajemnego uznawania i portali mobilności zawodowej. EKES odnotowuje istotne ulepszenia portalu mobilności zawodowej EURES, platformy internetowej Europass oraz europejskiej klasyfikacji umiejętności, kompetencji, kwalifikacji i zawodów (ESCO) i wzywa państwa członkowskie do dalszego udoskonalania odpowiednich portali i ujmowania w nich minimalnych warunków pracy wymaganych przez ustawodawstwo krajowe. Ta ostatnia kwestia jest uważana za szczególnie istotną dla uniknięcia nadużyć związanych z warunkami pracy pracowników mobilnych w regionach transgranicznych oraz pracowników z państw trzecich. EKES wzywa również do dalszych wysiłków, by poprawić znajomość języków, ponieważ jej brak stanowi główną przeszkodę w swobodnym przemieszczaniu się w UE.

3.6.

EKES wzywa państwa członkowskie do ułatwiania mobilności osobom z niepełnosprawnościami. W tym celu ważne jest przyjęcie wspólnej europejskiej definicji statusu osoby niepełnosprawnej, zgodnej z Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, oraz wzajemne uznawanie statusu osoby niepełnosprawnej przez państwa członkowskie.

3.7.

Komitet uważa, że ważnym czynnikiem zwiększania mobilności pracowników w UE jest równouprawnienie płci, jak stwierdzono w opinii SOC/731. Powinno to stanowić część szerszego zobowiązania do przestrzegania norm w zakresie demokracji i równości dla wszystkich jako sposobu na zwiększenie mobilności pracowników.

3.8.

EKES zaleca, by przyjmujące państwa członkowskie zapewniły przybywającym pracownikom na początku ich doświadczenia zawodowego dostęp do szkoleń, np. do kursów językowych, i później, jeśli trzeba, do zdobycia nowych kwalifikacji, aby zaradzić niedoborom siły roboczej w niektórych sektorach oraz wspierać transformację cyfrową i środki na rzecz gospodarki neutralnej dla klimatu.

3.9.

EKES zauważa również, że program Erasmus+ mógłby zwiększyć mobilność pracowników w całej UE. Zwraca uwagę na badanie z 2011 r. (4), w którym przeanalizowano, jak studia za granicą wpływają na mobilność na rynku pracy w późniejszym okresie życia, na przykładzie programu Erasmus jako niezależnego czynnika zmienności w studiowaniu za granicą. Badanie wykazało, że studia za granicą znacznie zwiększają prawdopodobieństwo pracy za granicą po uzyskaniu dyplomu. Absolwenci, którzy studiowali za granicą, są o około 15 punktów procentowych bardziej skłonni pracować za granicą po ukończeniu studiów.

3.10.

EKES z zadowoleniem przyjmuje poprawę koordynacji zabezpieczenia społecznego w UE, ale z pewnym niepokojem zauważa, że pracownicy mobilni, zwłaszcza pracownicy transgraniczni i przygraniczni, nadal napotykają trudności w dostępie do systemów ochrony socjalnej. Dlatego wzywa Komisję Europejską do stałego monitorowania koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego i do zapewniania wspólnych rozwiązań w nowych sytuacjach, takich jak telepraca z zagranicy. Nie sposób nie podkreślić znaczenia skoordynowanych działań na poziomie Unii. Państwa członkowskie muszą zapewniać pracownikom mobilnym prawa socjalne przez cały czas – także w sytuacjach kryzysowych. Choć istnieją różnice w systemach emerytalnych w UE, EKES wzywa również do zwiększenia wysiłków na rzecz lepszej koordynacji i egzekwowania praw emerytalnych mobilnych pracowników w całej UE. W miarę możliwości należy wydać w tym celu ukierunkowane zalecenia dla poszczególnych krajów w ramach europejskiego semestru. Ponadto Komitet wzywa do intensywniejszych wysiłków na rzecz utworzenia europejskiego numeru zabezpieczenia społecznego jako sposobu na pokonanie przeszkód w dostępie do zabezpieczenia społecznego w sytuacjach transgranicznych.

3.10.1.

Należy zauważyć, że ogólnoeuropejski indywidualny produkt emerytalny (OIPE) (5) ma być szczególnie atrakcyjny dla osób samozatrudnionych i dla pracowników mobilnych, którzy pracują w różnych krajach w trakcie swego życia zawodowego. Możliwość transgranicznej zmiany dostawców OIPE niewątpliwie przyczyni się do mobilności pracowników, chociaż nie jest jasne w jakim stopniu, ponieważ nie są jeszcze dostępne żadne OIPE.

3.10.2.

Kiedy koncepcja OIPE została wprowadzona, EKES przyjął ją z zadowoleniem jako istotny krok zachęcający obywateli UE do zatroszczenia się o odpowiednie dochody w okresie emerytalnym oraz jako ważny element unii rynków kapitałowych. Jednak w związku z tym, że oferta OIPE musi jeszcze się urzeczywistnić, EKES dostrzega potrzebę podjęcia dodatkowych wysiłków w kontekście planu działania na rzecz unii rynków kapitałowych (6) w ramach działania 9 w celu stymulowania uczestnictwa w pracowniczych programach emerytalnych.

3.11.

EKES stwierdza, że pandemia COVID-19 wyraźnie zwiększyła możliwości telepracy (7). Coraz więcej pracowników jest zainteresowanych pracowaniem zdalnie z zagranicy przez krótki lub średni okres. EKES oczekuje zbliżających się negocjacji partnerów społecznych w sprawie przeglądu i aktualizacji autonomicznego porozumienia w sprawie telepracy z 2002 r., które zostaną przedstawione do przyjęcia w formie prawnie wiążącego porozumienia wdrożonego w drodze dyrektywy.

3.12.

EKES zauważa, że dobre warunki pracy i zatrudnienia, a także aspekty jakości życia, takie jak dostępność dobrych szkół oraz wysokiej jakości zrównoważonych obiektów, są niezbędne, aby przedsiębiorstwa utrzymały przewagę konkurencyjną i przyciągały wykwalifikowanych pracowników. Podkreśla także znaczenie ciągłych inwestycji w formalne i nieformalne szkolenie oraz uczenie się przez całe życie z myślą o wspieraniu transformacji w kierunku gospodarki cyfrowej i gospodarki bezemisyjnej. W dynamicznym i szybko zmieniającym się otoczeniu kluczowe znaczenie ma szybkie i skuteczne dostosowanie się do zmieniających się potrzeb rynku pracy, przy jednoczesnym uznaniu wpływu niedoborów siły roboczej na istniejącą siłę roboczą. Istotne w tym kontekście jest porozumienie ramowe europejskich partnerów społecznych w sprawie cyfryzacji, w którym stwierdza się, że obie strony zobowiązują się podnosić lub zmieniać kwalifikacje, aby sprostać wyzwaniom cyfrowym, przed którymi stoją przedsiębiorstwa.

3.13.

EKES podkreśla potrzebę cyfryzacji procedur dotyczących mobilności pracowników i delegowania pracowników, aby poprawić wymianę informacji między organami krajowymi i usunąć niewspółmierne bariery. Pomoże to także w monitorowaniu i prawidłowym egzekwowaniu przepisów. EKES zgadza się z propozycją zawartą w rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 20 maja 2021 r.„Wpływ przepisów unijnych na swobodny przepływ pracowników i usług: wewnątrzunijna mobilność zawodowa jako narzędzie dopasowania umiejętności do potrzeb rynku” (2020/2007(INI)) (8), w której zaleca się utworzenie punktu kompleksowej obsługi dla pracowników i przyszłych pracodawców w zakresie obowiązujących przepisów unijnych, mieszczącego się zarówno pod względem cyfrowym, jak i fizycznym w Europejskim Urzędzie ds. Pracy. Jak określono w art. 5 rozporządzenia w sprawie Europejskiego Urzędu ds. Pracy, organ ten ma poprawić dostępność i jakość informacji na temat mobilności pracowników oraz dostęp do tych informacji, m.in. za pośrednictwem jednej ogólnounijnej strony internetowej działającej jako wspólny portal dostępu do źródeł informacji i usług na szczeblu unijnym i krajowym we wszystkich językach UE. Ponadto Europejski Urząd ds. Pracy powinien wspierać państwa członkowskie w aktualizowaniu ich krajowych stron internetowych.

3.14.

Jednocześnie EKES wzywa państwa członkowskie do cyfryzacji usług publicznych, zwłaszcza odpowiednich służb zabezpieczenia społecznego, aby ułatwić mobilność pracowników europejskich w całej UE, przy jednoczesnym zagwarantowaniu możliwości przenoszenia praw i wypełniania obowiązków związanych z mobilnością pracowników i specjalistów.

3.15.

Komitet wzywa jednocześnie do utworzenia ogólnounijnej sieci punktów informacyjnych, internetowych, ale również fizycznych i telefonicznych, mających na celu pomoc pracownikom i pracodawcom w radzeniu sobie z wątpliwościami dotyczącymi usług bankowych i ubezpieczeniowych.

3.16.

Komitet podkreśla znaczenie trwającej analizy statystycznej przepływów w ramach mobilności pracowników. Ma ona pomóc w rozwiązaniu problemu niedopasowania umiejętności na rynkach pracy UE, a także w ocenie wpływu wydarzeń takich jak wojna w Ukrainie oraz przemieszczania się osób w wieku produkcyjnym w państwach członkowskich i między nimi. EKES przyznaje, że dopasowanie na poziomie europejskim jest o wiele trudniejsze niż na poziomie krajowym czy regionalnym. Niemniej jednak uważa, że rola doradców EURES w udzielaniu kompetentnego wsparcia pracownikom mobilnym ma fundamentalne znaczenie.

3.17.

Istotne są również badania nad mobilnością pracowników z państw trzecich i warunkami ich pracy. EKES jest zaniepokojony niepewnymi warunkami pracy dla pracowników z państw trzecich w państwach członkowskich i wzywa do skuteczniejszego egzekwowania przepisów. Stwierdza również, że mobilność pracowników tylko z państw członkowskich UE nie wystarczy do rozwiązania problemu niedoboru wykwalifikowanej siły roboczej. Należy też ułatwić i wzmocnić migrację zarobkową z państw trzecich. W związku z tym Komitet z zadowoleniem przyjmuje niedawny pakiet dotyczący polityki migracyjnej, ponownie jednak wyraża pogląd, że należy podjąć skuteczne kroki, aby umożliwić bezrobotnym obywatelom UE wejście na rynek pracy.

---

(1)  Dz.U. C 443 z 22.11.2022, s. 63.

(2)  https://epc2010.princeton.edu/papers/100976

(3)  Sprawozdanie roczne na temat mobilności pracowników w UE (2021 r.).

(4)  Parey i Waldinger, „Studying abroad and the effect on international labour market mobility; evidence from the introduction of Erasmus” [Studiowanie za granicą a wpływ na międzynarodową mobilność na rynku pracy – dowody z wprowadzenia programu Erasmus], 2011 r.

(5)  Opinia EKES-u w sprawie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego (Dz.U. C 81 z 2.3.2018, s. 139).

(6)  Opinia EKES-u w sprawie komunikatu „Unia rynków kapitałowych dla obywateli i przedsiębiorstw – nowy plan działania”, Dz.U. C 155 z 30.4.2021, s. 20.

(7)  Dz.U. C 220 z 9.6.2021, s. 13, Dz.U. C 220 z 9.6.2021, s. 106.

(8)  Dz.U. C 15 z 12.1.2022, s. 137.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Poprawa równości w UE”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2023/C 75/09)

Sprawozdawczyni:	Ozlem YILDIRIM
Współsprawozdawca:	Cristian PÎRVULESCU

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	20.1.2022
Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	29.9.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	26.10.2022
Sesja plenarna nr	573
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	140/13/31

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES przypomina preambułę Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, która stanowi, że „Unia jest zbudowana na niepodzielnych, powszechnych wartościach godności osoby ludzkiej, wolności, równości i solidarności”. Podkreśla również znaczenie art. 20, w którym zapisana jest zasada równości wszystkich osób wobec prawa.

1.2.

Ponadto EKES przypomina, że stosowanie zasady równości nie tylko zakazuje dyskryminacji, ale sprzyja również spójnemu stosowaniu normy prawnej.

1.3.

EKES zdecydowanie zachęca Radę, Parlament i Komisję do dalszych prac nad ochroną przed dyskryminacją w dostępie do towarów i usług, w szczególności poprzez przyjęcie wniosku dotyczącego dyrektywy w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania osób bez względu na religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną (1).

1.4.

EKES uważa, że istnieje solidna podstawa w postaci Karty praw podstawowych Unii Europejskiej i że w całej Unii trzeba w jednolity sposób rozwijać instrumenty ochrony praw podstawowych. Ponadto konieczne jest uwzględnienie wszystkich interakcji, środowisk i sytuacji, w których może dojść do dyskryminacji. Różnice w ochronie prawnej tworzą niedopuszczalną hierarchię praw oraz pozbawiają ochrony całe kategorie osób.

1.5.

Obecny europejski system ochrony opiera się zasadniczo na indywidualnym korzystaniu przez ofiary z przepisów prawa i środków zaskarżenia. Szereg badań wskazuje jednak, że zgłoszenia i procedury nie umożliwiają uwzględnienia strukturalnego, międzysektorowego i systemowego wymiaru nierówności, a odwoływanie się ofiar do prawa jest nieznaczne, statystycznie bardzo wyjątkowe i stosowane jedynie w ostateczności (2).

1.6.

EKES podkreśla, że złożone zjawisko nierówności i dyskryminacji wynikające ze struktur społecznych można wyeliminować jedynie za pomocą spójnej i kompleksowej polityki, konkretnych środków i długotrwałej mobilizacji. Podnoszenie świadomości, widoczność i szkolenia to istotne mechanizmy, które należy uruchomić we wszystkich grupach społecznych.

1.7.

EKES uważa, że krzewienie równości i ochrona praw podstawowych muszą być włączone do szerszej wizji społecznej pomnażającej i wzmacniającej narzędzia, za pomocą których państwa członkowskie i instytucje europejskie dają praktyczny wyraz wsparciu dla jednostek oraz podmiotów publicznych i prywatnych.

1.8.

EKES jest zdania, że Unia musi aktywnie dążyć do uznania ogólnej zasady równości oraz obowiązków pozytywnych w zakresie równości szans oraz że w tym celu instytucje muszą rozpocząć opracowywanie następnej generacji środków na rzecz krzewienia równości w Europie.

1.9.

EKES przyznaje, że rozwój technologiczny ułatwia wielu obywatelkom i obywatelom dostęp do praw, lecz podkreśla, że może on również stworzyć nowe luki w zakresie równości i tym samym spowodować, że na nowo potrzebne będą działania w celu zapewnienia monitorowania oraz stosowania zasady równego traktowania.

1.10.

W celu przezwyciężenia indywidualnego obciążenia związanego ze sporem sądowym, nadania środkowi zaskarżenia mocy współmiernej do praktyk, które ten środek potępia, oraz uczynienia z ram prawnych skutecznego środka odstraszającego w celu uregulowania kwestii dyskryminacji, EKES opowiada się za przyjęciem przez Unię Europejską norm ułatwiających składanie w państwach członkowskich powództw zbiorowych poprawiających dostęp do środków zaskarżenia i zwiększających ich wpływ z myślą o zwalczaniu dyskryminacji i ochronie równego traktowania.

1.11.

EKES uważa, że Unia musi zapewnić bezpieczeństwo, równe traktowanie i ochronę ze strony władz państw członkowskich podmiotom politycznym, związkom zawodowym i stowarzyszeniom, co jest konsekwencją jej wartości, takich jak demokracja, państwo prawa i niedyskryminacja ze względu na poglądy polityczne.

1.12.

Należy również poprawić zdolność wszystkich podmiotów obywatelskich, w szczególności tych zaangażowanych w ochronę praw człowieka, do działania w oparciu o istniejące instrumenty prawne oraz do współpracy z instytucjami publicznymi.

2.   Uwagi ogólne

2.1.

EKES przypomina preambułę Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, która stanowi, że „Unia jest zbudowana na niepodzielnych, powszechnych wartościach godności osoby ludzkiej, wolności, równości i solidarności”. Podkreśla również znaczenie art. 20, w którym zapisana jest zasada równości wszystkich osób wobec prawa.

2.2.

Ponadto EKES przypomina, że stosowanie zasady równości nie tylko zakazuje dyskryminacji, ale sprzyja również spójnemu stosowaniu normy prawnej.

2.3.

Obecnie Unia Europejska uznaje wielorakie formy nierówności i ich aspekt intersekcjonalny (w tym nierówności płciowe, etniczne, społeczne, pokoleniowe itp.).

2.4.

Ponad dwadzieścia lat po przyjęciu traktatu z Amsterdamu wszystkie europejskie i krajowe wskaźniki pokazują utrzymującą się dyskryminację w dziedzinie zatrudnienia oraz w dostępie do towarów, kształcenia, usług publicznych i ochrony socjalnej ze względu na pochodzenie etniczne, rasę, płeć, orientację seksualną, poglądy i przekonania, niepełnosprawność i wiek.

2.5.

Ta utrzymująca się dyskryminacja powstaje w szczególności wskutek złożonych i często kumulujących się procesów i jest wynikiem wbudowanych procesów, systemów i norm, które wytwarzają i odtwarzają bezpośrednią lub pośrednią dyskryminację. Połączenie różnych źródeł nierówności powoduje sytuacje, które mają w związku z tym charakter systemowy i stanowią rzeczywiste przeszkody w szerzeniu równości (3).

2.6.

EKES, za pośrednictwem swoich członków, lecz także dzięki działaniom prowadzonym bezpośrednio w państwach członkowskich, zauważa także pogorszenie się ogólnego klimatu społecznego i coraz większe rozpowszechnienie zachowań dyskryminacyjnych wobec osób znajdujących się w trudnej sytuacji. Dlatego też zdecydowanie potrzebne jest szybkie i skoordynowane działanie na szczeblu krajowym i europejskim.

2.7.

Ponadto po nieomal dwóch latach kryzysu związanego z COVID-19 kilka agencji ONZ, w tym Międzynarodowa Organizacja Pracy (4), dostrzega niepokojące oznaki pogłębiania się nierówności społecznych i terytorialnych. Kryzys związany z COVID-19 spotęgował nierówności społeczne i ekonomiczne i znacząco wpłynął na przedsiębiorstwa europejskie, osłabiając ich zdolność do utrzymania i tworzenia zatrudnienia.

2.8.

W konsekwencji ubogie lub znajdujące się w niepewnej sytuacji grupy społeczne są siłą rzeczy bardziej narażone na dyskryminację, która następnie nakłada się na inne czynniki podatności na zagrożenia. EKES podkreśla potrzebę zajęcia się specyficznym charakterem tej dyskryminacji i opracowania zdecydowanej polityki zwalczania dyskryminacji osób znajdujących się w niekorzystnej sytuacji ekonomicznej i społecznej w UE.

2.9.

EKES zaznacza, że złożone zjawisko nierówności i dyskryminacji wynikające ze struktur społecznych można wyeliminować jedynie za pomocą zdecydowanej polityki, konkretnych środków i długotrwałej mobilizacji. Potrzebne jest większe i znaczne wsparcie dla krajowych organów ds. równości i praw człowieka, szczególnie z myślą o zapewnieniu ich większej niezależności oraz zwiększeniu ich zasobów kadrowych i finansowych. Podnoszenie świadomości, widoczność i szkolenia to istotne mechanizmy, które należy uruchomić we wszystkich grupach społecznych i polityce publicznej.

2.10.

EKES uważa, że krzewienie równości i ochrona praw podstawowych muszą być włączone do szerszej wizji społecznej pomnażającej i wzmacniającej narzędzia, za pomocą których państwa członkowskie i instytucje europejskie dają praktyczny wyraz wsparciu dla jednostek oraz podmiotów publicznych i prywatnych.

2.11.

EKES ponownie wyraża pełne poparcie dla nowego Planu działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych i uważa, że istnieje w nim wiele elementów zbieżnych z krzewieniem równości, ochroną praw podstawowych i walką z dyskryminacją (5). Do osiągnięcia jego celów niezbędna jest większa dbałość o ich wcielenie w życie.

2.12.

Zgodnie ze swoimi wcześniejszymi opiniami (6) EKES uznaje wysiłki podejmowane przez UE w dziedzinie równości kobiet i mężczyzn, ochrony przed dyskryminacją ze względu na pochodzenie etniczne, rasę lub wiek, religię, poglądy lub przekonania, ochrony praw osób LGBTQIA+ i osób z niepełnosprawnościami, a także integracji Romów i obrony praw migrantów.

2.13.

Jak Komitet już stwierdził, Karta praw podstawowych UE ma niewykorzystany potencjał dla instytucji praw człowieka, a także dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych. Konieczne są ulepszenia w celu zwiększenia jej wpływu na ochronę, zapobieganie, promowanie, wdrażanie i egzekwowanie zasady równości (7).

2.14.

Obecny europejski system ochrony opiera się zasadniczo na indywidualnym korzystaniu przez ofiary z przepisów prawa i środków zaskarżenia. Wszystkie badania wskazują jednak, że zgłoszenia i procedury nie umożliwiają uwzględnienia strukturalnego, międzysektorowego i systemowego wymiaru nierówności, a odwoływanie się ofiar do prawa jest nieznaczne, statystycznie bardzo wyjątkowe i stosowane jedynie w ostateczności (8).

2.15.

Walka z dyskryminacją w dziedzinie zatrudnienia ogranicza się obecnie do sytuacji odpowiadających kryteriom określonym w art. 19 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (płeć, rasa lub pochodzenie etniczne, religia lub przekonania, niepełnosprawność, wiek lub orientacja seksualna).

2.16.

Ponadto ochrona prawa UE w zakresie dostępu do towarów i usług publicznych ogranicza się do kryteriów rasy lub pochodzenia etnicznego oraz równości płci. Żadna inna forma naruszenia równości nie jest traktowana jako taka, a ochrona przed dyskryminacją różni się w zależności od kryterium.

2.17.

Obecnie poziom ochrony przed dyskryminacją w państwach członkowskich jest bardzo zróżnicowany. Niektóre z nich zapewniają ochronę w dostępie do towarów i usług przed wszelkimi formami dyskryminacji na mocy art. 19, a inne zapewniają ochronę wykraczającą poza kryteria ustanowione w tym artykule. W rezultacie ochrona przed dyskryminacją, a tym samym równość, różni się między państwami członkowskimi.

2.18.

W świetle tych wniosków należy określić kolejne kroki, które należy podjąć w celu przezwyciężenia obecnych ograniczeń w zakresie skutecznego wdrażania mechanizmu ochrony równości w Unii Europejskiej z perspektywy włączenia społecznego.

3.   Uwagi szczegółowe

3.1.   Dążenie do potwierdzenia ogólnej zasady równości w państwach członkowskich

3.1.1.

Obecna sytuacja w Europie unaocznia, że zasada równości jest dążeniem, które podlega trudnym do przewidzenia czynnikom. Sama Komisja stwierdza na przykład, że w czasie pandemii COVID-19 równy dostęp do opieki zdrowotnej był w Europie poważnym wyzwaniem (9).

3.1.2.

Obecnie, podczas gdy niektóre państwa europejskie przekładają ogólną zasadę równości na ramy prawne, chroniąc prawo do równego traktowania w społeczeństwie obywatelskim, w stosunkach gospodarczych i w relacjach z państwem, to inne zwalczają jedynie dyskryminację wyraźnie zakazaną przez prawo, bez pozytywnego obowiązku wcielania w życie zasady równości (10).

3.1.3.

Te rozbieżności powodują znaczne dysproporcje między obywatelami i mieszkańcami Europy pod względem zakresu zasady równości, jej ochrony prawnej i wymogów jej skutecznego wdrażania.

3.1.4.

EKES wzywa Komisję do uznania trudności strukturalnych uniemożliwiających pełne urzeczywistnienie zasady równości, które świadczą o ograniczeniach dotychczasowych osiągnięć i o skali nierówności panującej w dzisiejszej Europie. Krajowe organizacje ds. równości i praw człowieka powinny brać czynny udział w tym nieustannym procesie oceny.

3.1.5.

EKES uważa, że UE musi przyjąć ambitną politykę promowania zasady równości i równości szans, zgodnie z wartościami głoszonymi w Traktacie o Unii Europejskiej i w Karcie praw podstawowych, mobilizując wszystkie swoje obszary kompetencji. W związku z tym popiera nową, opartą na art. 157 i 19 Traktatu inicjatywę Komisji Europejskiej, która dotyczy skuteczności krajowych organów ds. równości, rozwoju ich potencjału, a także ich wielorakich ról i zdolności.

3.1.6.

Unia musi wyposażyć się w konkretne środki, aby przełożyć ogólną zasadę równości na zasadę prawną mającą zastosowanie do wszystkich państw członkowskich, co umożliwi przyznanie ochrony przed nierównym traktowaniem wykraczającej poza siedem kryteriów dyskryminacji objętych ochroną w art. 19 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Wykorzystanie funduszy strukturalnych byłoby na przykład jednym ze skutecznych sposobów efektywnego przedsięwzięcia środków antydyskryminacyjnych.

3.1.7.

Uznając ogólną zasadę równego traktowania, nakładając obowiązki pozytywne i dostrzegając ich wymiar systemowy, można lepiej zwalczać nierówności ekonomiczne i społeczne.

3.2.   Zwalczanie nierówności i dyskryminacji w środowisku cyfrowym

3.2.1.

EKES przyznaje, że rozwój technologiczny ułatwia wielu obywatelkom i obywatelom dostęp do ich praw, lecz uważa, że tworzy on również nowe luki w zakresie równości w dostępie do praw i usług oraz powoduje, że na nowo potrzebne są działania w celu ochrony zasady równego traktowania.

3.2.2.

Transformacja cyfrowa usług państwowych oraz dostępu do towarów i usług (zwłaszcza do usług podstawowych) doprowadziła do głębokiej przemiany relacji z użytkownikiem, znosząc bariery fizyczne, lecz tworząc przy tym nowe bariery cyfrowe. Uniemożliwia ona dostęp do praw i usług niektórym obywatelom, zwłaszcza tym, którzy znajdują się w najbardziej niepewnej sytuacji, mają słabą pozycję lub osobom z niepełnosprawnością, a także większości osób starszych w Europie (11).

3.2.3.

Te braki wymagają opracowania i wdrożenia nowych kierunków polityki publicznej na rzecz włączenia cyfrowego oraz stworzenia obowiązków pozytywnych dla podmiotów publicznych i prywatnych wobec użytkowników, w tym odnośnie do łatwego i bezpłatnego dostępu.

3.2.4.

Oprócz trudności technicznych związanych z dostępem EKES stwierdza, że mamy do czynienia z nowymi wyzwaniami w zakresie naruszania praw i wywoływania dyskryminacji w związku z narzędziami opartymi na algorytmach (12) i technologiach biometrycznych (13).

3.2.5.

Jak podkreśla się w pracach Rady Europy (14) i Agencji Praw Podstawowych (15), decyzje algorytmiczne prowadzą do powstania narzędzi decyzyjnych o dyskryminacyjnych uprzedzeniach opartych na poszukiwaniu automatycznego powielania wyników. Prawo o niedyskryminacji i prawo o ochronie danych to najważniejsze instrumenty prawne mające ograniczać ryzyko dyskryminacji napędzanej przez sztuczną inteligencję. Oba te instrumenty prawne mogłyby pomóc w zwalczaniu nielegalnej dyskryminacji pod warunkiem skutecznego egzekwowania.

3.2.6.

EKES uważa, że kontrola tych skutków wymaga prowadzenia zdecydowanej polityki publicznej, mającej zastosowanie do całego europejskiego rynku wewnętrznego, a także do podmiotów gospodarczych spoza Europy, nakładającej – zgodnie z przyjmowanymi obecnie przepisami dotyczącymi usług cyfrowych – wymóg wprowadzenia automatycznej kontroli decyzji, weryfikacji danych, oceny, analizy wpływu oraz dokonywania korekty w ramach rozwoju i wdrażania tych technologii. Przyjęcie dyrektywy w sprawie usług cyfrowych może również pomóc w znalezieniu rozwiązań.

3.3.   Rozwój ochrony równego traktowania i przeciwdziałania dyskryminacji w miejscu pracy

3.3.1.

EKES podkreśla kluczowe znaczenie zatrudnienia jako środka integracji i realizacji obietnicy równości dla wszystkich.

3.3.2.

Pomimo historycznego zobowiązania Unii Europejskiej do zapewnienia równości kobiet w zatrudnieniu, obecna sytuacja przypomina, że w historii kobiety jako pierwsze ponosiły konsekwencje kryzysów (gospodarczych, społecznych, zdrowotnych itd.). Równość płci w miejscu pracy pozostaje jednym z głównych wyzwań, przed którymi stoją kraje europejskie. Wraz z kryzysem związanym z COVID-19 wskaźnik zatrudnienia kobiet spadł we wszystkich kategoriach wiekowych i zawodowych, do 61,8 % ogółem (16).

3.3.3.

Nierówności związane z płcią nakładają się na inne formy nierówności. Z badania Eurostatu z 2019 r. wynika, że 68 % osób z niepełnosprawnościami było zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, w porównaniu z 28,4 % ogółu społeczeństwa (17). 21 % osób uważających się za LGBT czuło się dyskryminowanych w pracy, podobnie jak 25 % osób pochodzenia północnoafrykańskiego, afrykańskiego i romskiego (18).

3.3.4.

Eurobarometr z 2020 r. dotyczący dyskryminacji wskazuje, że 59 % Europejczyków uważa pochodzenie etniczne lub kolor skóry za główną przyczynę dyskryminacji, a badania pokazują, że jest to szczególnie istotne w obszarze zatrudnienia, gdzie ma znaczący wpływ na równość szans oraz integrację społeczną. Należy wprowadzić skuteczne metody pozwalające na stwierdzenie takiej dyskryminacji przed sądem, takie jak uznana przez francuskie sądy najwyższe metoda Clerc, która pozwala na porównanie przebiegu kariery zawodowej osób zatrudnionych na tym samym poziomie (19).

3.3.5.

Obecnie europejska polityka w zakresie zwalczania dyskryminacji w sferze zatrudnienia ogranicza się do ram prawnych, które umożliwiają wnoszenie spraw o dyskryminację do sądów, nakładając na potencjalną ofiarę bardzo duży ciężar walki z dyskryminacją poprzez zastosowanie co najmniej jednego środka zaskarżenia przeciwko swemu pracodawcy, usługodawcy lub państwu.

3.3.6.

Komisja od dawna uznaje, że dyskryminacja wynika ze zjawisk zbiorowych. Prowadzenie spraw sądowych w poszczególnych przypadkach jest bardzo dużym obciążeniem dla poszkodowanych. Zjawisko rezygnacji z odwołania się do sądu w kwestiach dyskryminacji jest udokumentowane i powszechne (20). Niewiele jest sporów sądowych przeciwko dyskryminacji w sferze zatrudnienia i nie ma prawie żadnych pozwów dotyczących dyskryminacji w dostępie do towarów i usług. Można wzmocnić pozasądowe mechanizmy i procesy krzewienia równości, podobnie jak wsparcie dla pracy prawniczej pro bono i sporów sądowych w interesie publicznym.

3.3.7.

By przezwyciężyć indywidualne obciążenie związane ze sporem sądowym, nadać środkowi zaskarżenia moc współmierną do praktyk, które ten środek potępia, oraz uczynić z ram prawnych skuteczny środek odstraszający w celu uregulowania kwestii dyskryminacji, EKES opowiada się za przyjęciem przez Unię Europejską odpowiednich przepisów. Te przepisy powinny przewidywać narzędzia proceduralne ułatwiające dostęp do praw w państwach członkowskich, na przykład poprzez wykorzystanie mechanizmów powództw zbiorowych ułatwiających odwołanie się do sądu i zwiększających jego wpływ z myślą o zwalczaniu dyskryminacji i ochronie równego traktowania.

3.3.8.

Ponadto, jeśli Unia Europejska zamierza skutecznie zwalczać dyskryminację w miejscu pracy, spór sądowy nie może być jedynym środkiem interwencji w obliczu zbiorowej i systemowej dyskryminacji.

3.3.9.

Unia Europejska musi poszerzyć swój zakres interwencji przeciwko dyskryminacji, nie ograniczając się do dochodzenia roszczeń na drodze prawnej, lecz narzucając stosowanie narzędzi wyprzedzających, które pozwolą jej interweniować na wczesnym etapie nierówności, korygować praktyki i zapobiegać dyskryminacji.

3.3.10.

EKES uważa, że należy opracować porównywalną politykę w odniesieniu do dyskryminacji ze wszystkich przyczyn, o których mowa w art. 19 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. W związku z tym wzywa Komisję do: i. zobowiązania się, w ramach polityki zatrudnienia i walki z dyskryminacją, do skutecznego egzekwowania istniejących środków lub do przyjęcia nowych środków mających na celu krzewienie równości w sferze zatrudnienia oraz zapewnienie skutecznego wdrażania istniejącego prawodawstwa, ii. zapewnienia przyjęcia środków mających na celu upowszechnienie praktyki analizy dyskryminacji w miejscu pracy oraz zachęcanie pracodawców do podejmowania się zobowiązań w zakresie oceny, sprawozdawczości i monitorowania, iii. udzielenia pomocy przedsiębiorstwom w opracowaniu praktyk antydyskryminacyjnych i integracyjnych.

3.4.   Rozszerzenie i ujednolicenie zakresu ochrony przed dyskryminacją w całej UE

3.4.1.

EKES zdecydowanie zachęca Unię Europejską do dalszych prac nad ochroną przed dyskryminacją w dostępie do towarów i usług, w szczególności poprzez przyjęcie wniosku dotyczącego dyrektywy w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania osób bez względu na religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną.

3.4.2.

EKES zauważa, że ochrona przed dyskryminacją w dostępie do towarów i usług w obecnym kształcie tworzy hierarchię ochrony w zależności od kryteriów, a zatem stwarza sytuację nierównej ochrony osób, których dotyczą kryteria dyskryminacji.

3.4.3.

Chociaż zasada niedyskryminacji jest filarem ochrony praw podstawowych w Unii, to dopóki zawieszone będzie przyjęcie projektu dyrektywy, Unia Europejska nie wypełni swojej misji równego korzystania z praw w europejskiej przestrzeni publicznej.

3.4.4.

EKES zwraca się do Rady, Parlamentu i Komisji, by przedsięwzięły środki zapewniające przyjęcie projektu dyrektywy w wersji uwzględniającej jego ogólne propozycje dotyczące poprawy sposobu korzystania z praw i środków zaskarżenia. Chodzi w tym zwłaszcza o mechanizmy ułatwiające dostęp do praw dzięki przyjęciu procedur powództw zbiorowych w celu zapewnienia skuteczności tych praw oraz uznania kompetencji krajowych organów zwalczających dyskryminację.

3.4.5.

UE powinna dołożyć jeszcze większych starań i rozwinąć współpracę w terenie, aby zagwarantować, że godność i prawa człowieka osób LGBTQIA+ są bez wyjątku respektowane, że nie są one ścigane i że zwiększa się ich udział w życiu publicznym.

3.5.

EKES jest zdania, że Unia musi aktywnie dążyć do uznania ogólnej zasady oraz obowiązków pozytywnych w zakresie równości szans. Instytucje UE muszą również wspierać krajowe organizacje ds. równości i praw człowieka, przyjmując wiążące normy, tak by te organizacje były w stanie wykorzystać cały swój potencjał i zapewnić skuteczne zastosowanie istniejącego prawodawstwa.

3.6.   Odnowienie ochrony przed dyskryminacją polityczną, związkową i obywatelską

3.6.1.

EKES zauważa, że w ostatnich latach działacze polityczni, działacze związków zawodowych (lub stowarzyszeń pracowniczych) oraz działacze obywatelscy w całej Europie mogą napotykać trudności w korzystaniu z wolności słowa i działania, na przykład w korzystaniu z prawa do demonstracji w celu wyrażenia swoich żądań lub podjęcia negocjacji.

3.6.2.

EKES uważa, że zarówno Unia, jak i państwa członkowskie muszą – zgodnie ze swoim prawodawstwem i mającymi zastosowanie instrumentami międzynarodowymi – zapewnić w skuteczny sposób bezpieczeństwo, równe traktowanie i ochronę ze strony władz państw członkowskich podmiotom politycznym, partnerom społecznym i stowarzyszeniom, co jest konsekwencją unijnych wartości, takich jak demokracja, państwo prawa i niedyskryminacja ze względu na poglądy polityczne.

3.6.3.

Wszystkie państwa członkowskie ratyfikowały Konwencję MOP nr 87 dotyczącą wolności związkowej i ochrony praw związkowych oraz Konwencję nr 98 dotyczącą stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych. Ponadto należy respektować i promować wolność zrzeszania się i prawo do organizowania się. Ważne jest, aby na szczeblu krajowym i unijnym odbyły się dyskusje dotyczące rozwiązania, które mogłoby zapewnić pracownikom dostęp do reprezentacji związkowej i umożliwiało egzekwowanie praw do organizowania się i podejmowania działań zbiorowych (21). Zgodnie z uznanymi na szczeblu międzynarodowym normami Międzynarodowej Organizacji Pracy EKES zdecydowanie zachęca państwa członkowskie i Komisję do zapewnienia, zgodnie z ich prawodawstwem, systemami stosunków pracy i mającymi zastosowanie instrumentami międzynarodowymi, skutecznej ochrony wolności zrzeszania się, prawa do organizowania się i do rokowań zbiorowych.

3.7.   Skuteczne instytucje krajowe promujące równość, chroniące prawa podstawowe i zwalczające dyskryminację

3.7.1.

Stosowanie europejskich i krajowych przepisów w tej dziedzinie ma zbyt często istotne ograniczenia związane z aspektami prawnymi, instytucjonalnymi, organizacyjnymi i finansowymi, które charakteryzują każde państwo członkowskie.

3.7.2.

Komitet sądzi, że należy opracować konkretne plany, w tym zapewnić wsparcie finansowe, w celu poprawy zdolności instytucji krajowych.

3.7.3.

EKES zachęca Komisję do opracowania programu pomocy dla krajowych instytucji odpowiedzialnych za prawa człowieka w celu poprawy, wzmocnienia i racjonalizacji ich zdolności (ustanowienie, akredytacja i zgodność z międzynarodowymi standardami), w tym podnoszenia świadomości, rozwoju wiedzy i uwzględnienia specyficznych potrzeb wszystkich grup.

3.7.4.

Należy również poprawić zdolność wszystkich podmiotów społecznych i obywatelskich, w szczególności tych zaangażowanych w ochronę praw człowieka, do działania w oparciu o istniejące instrumenty prawne oraz do współpracy z instytucjami publicznymi. Niezbędne jest lepsze wsparcie podmiotów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego, które zapewnia ofiarom dyskryminacji dostęp do prawa. Wsparcie dla nich może przybrać formę szkoleń, podnoszenia świadomości, transferu wiedzy i dobrych praktyk, wsparcia finansowego i organizacyjnego oraz ochrony przed atakami i kampaniami oszczerstw.

3.7.5.

Zgodnie ze swą wcześniejszą propozycją EKES ponownie podkreśla potrzebę stworzenia skutecznego i dostępnego mechanizmu identyfikacji i zgłaszania napaści fizycznych, zniewag słownych, zastraszania i nękania, między innymi w formie nadużycia i mowy nienawiści wobec organizacji społeczeństwa obywatelskiego, w tym organizacji chroniących prawa człowieka (22). Gdy taka napaść następuje w sferze cyfrowej, należy ją szybko zidentyfikować i usunąć odpowiednie wpisy internetowe.

---

(1)  COM(2008) 426.

(2)  Agencja Praw Podstawowych, Równość w UE dwadzieścia lat po pierwszym wdrożeniu dyrektyw w sprawie równego traktowania, kwiecień 2021 r. (niedostępna jest polska wersja językowa całego sprawozdania).

(3)  Mulder, J., Indirect sex discrimination in employment [Pośrednia dyskryminacja ze względu na płeć w zatrudnieniu], europejska sieć ekspertów prawnych w dziedzinie równości płci i niedyskryminacji, Komisja Europejska, 2020.

(4)  Zob. w szczególności ósme wydanie sprawozdania MOP na temat wpływu trwającego kryzysu na świat pracy, październik 2021 r. Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP), ILO Monitor: COVID-19. Eighth edition [Monitor MOP: COVID-19. Ósme wydanie], 27 października 2021 r.

(5)  „Plan działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych”Dz.U. C 374 z 16.9.2021, s. 38.

(6)  Zob. w szczególności opinie dotyczące sytuacji kobiet z niepełnosprawnością (SOC/579) (Dz.U. C 367 z 10.10.2018, s. 20), sytuacji kobiet romskich (SOC/585) (Dz.U. C 110 z 22.3.2019, s. 20), strategii na rzecz praw osób z niepełnosprawnościami (SOC/616) (Dz.U. C 97 z 24.3.2020, s. 41), zarządzania różnorodnością w państwach członkowskich UE (SOC/642) (Dz.U. C 10 z 11.1.2021, s. 7), strategii na rzecz równości osób LGBTIQ na lata 2020–2025 (SOC/667) (Dz.U. C 286 z 16.7.2021, s. 128), planu działania na rzecz integracji i włączenia społecznego na lata 2021–2027 (SOC/668) (Dz.U. C 286 z 16.7.2021, s. 134), strategii na rzecz praw osób z niepełnosprawnościami (SOC/680) (Dz.U. C 374 z 16.9.2021, s. 50) oraz nowych unijnych ram strategicznych na rzecz równouprawnienia, włączenia społecznego i udziału Romów.

(7)  Opinia w sprawie nowej strategii na rzecz wzmocnienia stosowania Karty praw podstawowych w UE (SOC/671) (Dz.U. C 341 z 24.8.2021, s. 50).

(8)  Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Równość w UE dwadzieścia lat po pierwszym wdrożeniu dyrektyw w sprawie równego traktowania, op. cit.

(9)  Komisja Europejska, Solidarność w zdrowiu: zmniejszanie nierówności zdrowotnych w UE (COM(2009) 567 final).

(10)  Crowley, N., Making Europe more Equal: A legal Duty? [Wprowadzenie większej równości w Europie: prawny obowiązek?], Equinet, 2016.

(11)  Rzeczniczka praw, Dématérialisation et inégalités d’accès aux services publics [Transformacja cyfrowa i nierówności w dostępie do usług publicznych], 2019; Dématérialisation des services publics: trois ans après, où en est-on? [Transformacja cyfrowa usług publicznych: gdzie jesteśmy po trzech latach?], 2022.

(12)  Gerards, J. Xenidis, R., Algorithmic discrimination in Europe [Dyskryminacja algorytmiczna w Europie], europejska sieć ekspertów prawnych w dziedzinie równości płci i niedyskryminacji, Komisja Europejska, 2020.

(13)  Rzeczniczka praw, Technologies biométriques: l’impératif respect des droits fondamentaux [Technologie biometryczne: konieczność przestrzegania praw podstawowych], 2021.

(14)  Prof. Zuiderveen, F., Discrimination, intelligence artificielle et décisions algorithmiques [Dyskryminacja, sztuczna inteligencja i decyzje algorytmiczne], Rada Europy, ECRI, 2018.

(15)  Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Naprawić przyszłość: sztuczna inteligencja a prawa podstawowe, 2021.

(16)  Europejski Instytut ds. Równości Kobiet i Mężczyzn (EIGE), Gender equality and the socio-economic impact of the COVID-19 pandemic [Równość płci a wpływ społeczno-gospodarczy pandemii COVID-19].

(17)  Eurostat, Income inequalities [Nierówności płacowe], 2019.

(18)  Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Równość w UE dwadzieścia lat po pierwszym wdrożeniu dyrektyw w sprawie równego traktowania, op. cit.

(19)  Chappe. V.A., La preuve par la comparaison: méthode des panels et droit de la non-discrimination [Dowód porównawczy: metoda panelowa i prawo o niedyskryminacji], „Sociologies pratiques”, 2011/2 nr 23, s. 45–55; decyzja ramowa rzecznika praw, nr 2022-139 z 31 sierpnia 2022 r.; sąd kasacyjny: izba ubezpieczeń społecznych, 10 lipca 1998 r., nr 90-41231; izba ubezpieczeń społecznych, 4 lipca 2000 r., nr 98-43285; izba ubezpieczeń społecznych, 28 czerwca 2006 r., nr 04-46419.

(20)  Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Równość w UE dwadzieścia lat po pierwszym wdrożeniu dyrektyw w sprawie równego traktowania, op. cit.

(21)  Zob. również opinię Godziwe płace minimalne w całej Europie (SOC/632), pkt 4.5.3 i 4.5.6 (Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 159).

(22)  Opinia w sprawie nowej strategii na rzecz wzmocnienia stosowania Karty praw podstawowych w UE (SOC/671) (Dz.U. C 341 z 24.8.2021, s. 50).