Rezolucja Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wkład w program prac Komisji Europejskiej na 2023 r.”

(2022/C 443/01)

Sprawozdawcy:

Marija MINCZEWA Stefano PALMIERI Kinga JOÓ

Podstawa prawna	Art. 52 ust. 4 Regulaminu wewnętrznego
Data przyjęcia na sesji plenarnej	14.7.2022
Sesja plenarna nr	571
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	196/0/0

1.   Wprowadzenie

1.1.

Zarówno pandemia, jak i wojna w Ukrainie pokazały, że UE musi być dobrze przygotowana na nieoczekiwane wydarzenia. W tym kontekście należy podkreślić rolę działań prognostycznych w wykrywaniu słabych sygnałów i nakreślaniu różnych scenariuszy, a tym samym przygotowywaniu podstaw do zwiększenia odporności, przeciwdziałania zagrożeniom i wykorzystywania pojawiających się możliwości przez unijnych decydentów, partnerów społecznych i inne podmioty społeczeństwa obywatelskiego. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) wzywa, by w strategicznych działaniach prognostycznych w znacznie większym stopniu skupiono się na rozwoju sytuacji geopolitycznej nie tylko w Europie, lecz także poza nią (1), w tym na jej wpływie na bezpieczeństwo, handel, uchodźców i ich integrację w społeczeństwach przyjmujących.

1.2.

Pandemia i wojna ponownie unaoczniły siłę i znaczenie społeczeństwa obywatelskiego i jego instytucji w kontekście zwalczania skutków kryzysu i pomagania ludności. W związku z tym EKES wzywa Komisję do większego uznania znaczenia społeczeństwa obywatelskiego i jego instytucji przez wyraźniejsze uwzględnienie go w polityce UE.

1.3.

Siła Unii na arenie międzynarodowej wynika z jej wspólnych wartości opartych na demokracji, praworządności oraz na jej modelu gospodarczym i społecznym. Kolejne wstrząsy pokazują, jak ważne jest zbudowanie bardziej odpornej gospodarki europejskiej i złagodzenie wtórnych skutków różnorakich kryzysów (inflacja, wzrost cen energii i surowców oraz braki w ich dostawach, zakłócenia w łańcuchu dostaw). Europa musi zmniejszyć swoją zależność od nierzetelnych dostawców i ograniczyć współpracę z nimi, ale jednocześnie powinna budować porozumienie z partnerami, którzy wyznają podobne wartości, i dywersyfikować źródła dostaw.

1.4.

Oprócz importu energii Rosja i Ukraina odgrywają ważną rolę w przywozie do UE metali, które mają kluczowe znaczenie dla szeregu sektorów o znaczeniu strategicznym (2). Oba kraje są znaczącymi eksporterami szeregu produktów rolnych, takich jak zboże i nasiona oleiste. Zakłócenia w wywozie z tych krajów już teraz doprowadziły do ogromnego wzrostu cen towarów rolnych na świecie. Konsekwencje są odczuwalne przede wszystkim w najuboższych krajach świata i najbardziej ucierpią na tym najbiedniejsi. W tym względzie EKES ponownie wzywa do przyspieszenia rozwoju strategicznej i technologicznej autonomii Europy oraz przypomina o konieczności ograniczenia jej zależności w zakresie energii, surowców krytycznych i żywności (3).

1.5.

Aby uniknąć drastycznych konsekwencji gospodarczych i społecznych, polityka energetyczna UE musi być realistyczna i pomóc w stworzeniu unii energetycznej oraz realizacji celów klimatycznych, nie powodując przy tym dodatkowego obciążenia dla konsumentów podatnych na zagrożenia i dla pracowników, a także nie ograniczając konkurencyjności europejskich przedsiębiorstw. UE musi dążyć do realizacji swoich ambitnych celów klimatycznych, jednocześnie zapewniając przedsiębiorstwom i obywatelom stabilność i bezpieczeństwo dostaw energii w przystępnej cenie.

1.6.

Społeczeństwa europejskie poważnie ucierpiały w wyniku pandemii, a obecny kryzys jest kolejnym ogromnym wstrząsem, którego skutki w największym stopniu odczuwają członkowie naszych społeczeństw znajdujący się w najtrudniejszej sytuacji. Zasadniczym elementem przyszłej polityki UE muszą być również solidarność i konwergencja społeczna: reakcja na wojnę w Ukrainie obarczy wszystkich kosztami, a Unia musi zadbać o to, by związane z tym obciążenia były sprawiedliwie dzielone. W celu rozwiązania problemów systemowych, które w obliczu trwającego kryzysu dodatkowo się pogłębiły, KE mogłaby prowadzić dalsze dyskusje z państwami członkowskimi na temat możliwych długoterminowych narzędzi, tj. programów reasekuracji świadczeń dla osób bezrobotnych. Należy zbadać skutki i ewentualne dalsze wykorzystanie instrumentu SURE i omówić je również z partnerami społecznymi.

1.7.

EKES zachęca KE do dalszego priorytetowego traktowania kwestii lepszego stanowienia prawa oraz wzywa Komisję i prawodawców Unii, by stale rozwijali i doskonalili system lepszego stanowienia prawa UE we wszystkich jego aspektach, a także by w swoich działaniach systematycznie korzystali z narzędzi i wytycznych w zakresie lepszego stanowienia prawa. W tym celu zachęca Komisję do dalszego propagowania zasad i narzędzi lepszego stanowienia prawa we wszystkich jej służbach.

1.8.

Nadrzędnym i nieodłącznym celem wszystkich polityk, programów i środków powinno być podejście oparte na zrównoważonym rozwoju. Aby przyspieszyć odbudowę po kryzysach, Komisja i państwa członkowskie powinny określić i realizować polityki i inicjatywy, które jednocześnie przynoszą korzyści gospodarcze, społeczne i środowiskowe, a więc takie, które wzmacniają otoczenie biznesowe, poprawiają warunki życia i pracy, a przy tym ułatwiają przejście na neutralną dla klimatu gospodarkę o obiegu zamkniętym.

1.9.

Zdolność UE do odbudowy po kryzysach i zwiększenia odporności na nie jest nierozerwalnie związana z trwałym wzrostem gospodarczym, konwergencją społeczną, korzystnym otoczeniem biznesowym oraz pozytywnym rozwojem zatrudnienia i warunków zatrudnienia zgodnie z Europejskim Zielonym Ładem, Europejskim filarem praw socjalnych i związanym z nim planem działania oraz celami zrównoważonego rozwoju. Wszelkie przedsięwzięte środki z zakresu polityki muszą sprzyjać zrównoważonej działalności gospodarczej, przedsiębiorczości i tworzeniu miejsc pracy, a także poprawie warunków pracy i życia.

1.10.

By zapewnić obywatelom i przedsiębiorstwom pomyślną przyszłość, mimo pilnych kwestii nie można tracić z oczu fundamentów UE, takich jak skuteczne wdrażanie jednolitego rynku czy też potrzeby długoterminowe, na przykład osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r. oraz walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym. W związku z tym Komisja powinna nadal ułatwiać inwestycje w badania naukowe i innowacje oraz zachęcać do nich, z należytym uwzględnieniem coraz większej potrzeby wypracowania rozwiązań i zwiększenia odporności na zagrożenia geoekonomiczne, społeczne, zdrowotne i środowiskowe.

1.11.

Oprócz wzmacniania rynku wewnętrznego i zmniejszania krytycznych zależności zapewnienie UE mocniejszej pozycji na świecie wymaga także pomyślnej działalności wywozowej. Komisja powinna zbadać możliwości zwiększenia ogólnej konkurencyjności europejskich przedsiębiorstw, a w szczególności ułatwiać przedsiębiorstwom z UE zdobycie silniejszej pozycji na światowych rynkach technologii, produktów i rozwiązań stanowiących odpowiedź na globalne megatrendy i wyzwania takie jak zmiana klimatu. Musi również wzmocnić zdolności sektora opieki zdrowotnej dzięki ulepszeniu badań naukowych i metod zarządzania rosnącym popytem na opiekę, a także ewentualnymi przyszłymi pandemiami. Musi to obejmować wspieranie rozwoju i propagowania na szczeblu międzynarodowym norm przez europejskie przedsiębiorstwa i innowatorów, ponieważ normy tworzą rynki.

1.12.

Zwiększenie roli UE na arenie międzynarodowej wymaga doskonałej jedności i wspólnych starań państw członkowskich. Komisja powinna wykorzystać jedność, którą udało się osiągnąć w czasie kryzysów, i opracować sposoby wzmocnienia odbudowy UE i jej konkurencyjności w dłuższej perspektywie, a także zwiększenia dobrobytu obywateli przy coraz większym wykorzystaniu innowacji i umiejętności, a nie pomocy państwa czy barier w handlu i współpracy. W stosunkach z resztą świata Unia powinna nadal przyczyniać się do wyeliminowania ubóstwa oraz do ochrony praw człowieka.

2.   Europejski Zielony Ład

2.1.

EKES wspiera wdrożenie Europejskiego Zielonego Ładu, wskazując, że musi się to odbywać w sposób sprawiedliwy społecznie, w warunkach zapewniających bezpieczeństwo żywnościowe Europy oraz bezpieczeństwo dostaw energii po przystępnej cenie. Dotyczy to między innymi pakietu „Gotowi na 55”, który będzie miał nierównomierny wpływ na sektory, przedsiębiorstwa, regiony, społeczności i poszczególne osoby w całej Europie. EKES podkreśla, że w tym kontekście zarówno na etapie planowania, jak i wdrażania istotne znaczenie ma aktywne zaangażowanie partnerów społecznych i odpowiednich organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Należy wspierać obywateli i grupy zainteresowanych stron w mobilizowaniu się do aktywnego uczestnictwa w transformacji w kierunku społeczeństwa niskoemisyjnego.

2.2.

EKES zauważa, że aby zbudować w UE konkurencyjną, sprawiedliwą i neutralną dla klimatu gospodarkę o obiegu zamkniętym, inicjatywy dotyczące Europejskiego Zielonego Ładu w obszarach klimatu, energetyki, transportu, budownictwa, przemysłu, leśnictwa i systemów żywnościowych muszą się wzajemnie uzupełniać i umacniać. Ponadto wzywa do zwiększenia komplementarności między zieloną i cyfrową transformacją.

2.3.

Aby monitorować postępy w przechodzeniu na rozwój zrównoważony pod względem gospodarczym, społecznym i środowiskowym zgodnie z Europejskim Zielonym Ładem, EKES apeluje o opracowanie zestawu właściwych wskaźników „wykraczających poza PKB”. Należy opracować zwięzłą tablicę wyników w zakresie wskaźników wychodzących poza PKB i włączyć ją do tablicy wyników dotyczącej Europejskiego Zielonego Ładu oraz do europejskiego procesu europejskiego zarządzania gospodarczego. Musi być ona wykorzystywana do opracowywania polityki, usprawniania komunikacji i wsparcia wyznaczania celów.

2.4.

EKES popiera cel przyświecający unijnej systematyce dotyczącej zrównoważonego rozwoju („systematyce UE”), którym jest kierowanie inwestycji ku zrównoważonym projektom i działaniom. W tym celu Komisja opracowała zbiór zasad definiujących ekologiczne (zielone) inwestycje. EKES wzywa do opracowania systematyki w sposób uwzględniający potrzeby społeczne, takie jak bezpieczeństwo dostaw energii oraz podstawowych surowców i towarów, a także do skoncentrowania się w większym stopniu na aspektach zrównoważonego rozwoju społecznego, takich jak prawa pracownicze i prawa człowieka, przy jednoczesnym poszanowaniu kompetencji państw członkowskich i różnych systemów stosunków pracy oraz wykonalności obiektywnej oceny w kontekście dostępu do finansowania. EKES od początku dowodzi, że realizacja Zielonego Ładu powiedzie się wyłącznie wówczas, gdy będzie to również Ład Społeczny. Co się tyczy aspektów społecznych systematyki, sporządza obecnie opinię z inicjatywy własnej „Systematyka społeczna – wyzwania i możliwości”. Systematyka powinna być także wykorzystywana w kontekście europejskiego standardu zielonych obligacji. Zdaniem EKES-u istotne jest ujednolicenie systematyk na arenie międzynarodowej w ramach międzynarodowej platformy ds. zrównoważonego finansowania.

2.5.

Aby odpowiedzieć na problemy społeczne i pracownicze poruszone w Europejskim Zielonym Ładzie, EKES wzywa Komisję do zaproponowania dodatkowych środków z zakresu polityki w celu wzmocnienia społecznego i pracowniczego wymiaru Ładu, tak aby dostosować go do ambitnych celów społecznych, zgodnie z deklaracją z Porto, Europejskim filarem praw socjalnych i wytycznymi MOP dotyczącymi sprawiedliwej transformacji. W szczególności wnosi, by instytucje UE przygotowały mapę i analizę wpływu zielonej transformacji na zatrudnienie i umiejętności w różnych krajach, regionach i sektorach, z uwzględnieniem podwykonawców i łańcuchów wartości niższego szczebla. Wzywa również do zapewnienia, aby krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu obejmowały strategie na rzecz sprawiedliwej transformacji. Ponadto należy przewidywać zmiany w świecie pracy i zarządzać nimi, między innymi za pomocą ukierunkowanego wsparcia obejmującego np. rozwijanie niezbędnych umiejętności, zapewnienie ochrony socjalnej, a także włączanie całego społeczeństwa w kształtowanie procesu transformacji, jak również za pomocą dodatkowych propozycji uruchomienia ogromnych inwestycji publicznych i prywatnych w celu wsparcia transformacji oraz znacznego zwiększenia wielkości i zakresu Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji w odpowiedzi na wyzwania.

2.6.

EKES zwraca się o dopilnowanie, by unijne ramy regulacyjne umożliwiały przedsiębiorstwom w UE, w tym MŚP, wiodącą rolę wśród ekologicznych firm, a jednocześnie zapobiegały ryzyku przenoszenia produkcji i chroniły przed przywozem o większym negatywnym wpływie na środowisko. Dotyczy to w szczególności sektorów energochłonnych. EKES apeluje również o wspieranie MŚP, aby lepiej rozumiały rosnące – kierowane do nich bezpośrednio i pośrednio – wymagania związane z klimatem i środowiskiem oraz potrafiły sobie z nimi radzić.

2.7.

EKES wzywa do zdecydowanego wspierania innowacji w przemyśle w celu rozwoju i wprowadzania ekologicznych technologii, materiałów, produktów, procesów produkcji i modeli biznesowych przez ułatwianie na przykład realizacji programów dotyczących wodoru, baterii, półprzewodników, wychwytywania i utylizacji dwutlenku węgla oraz praktyk w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym w rozmaitych obszarach takich jak opakowania.

2.8.

Aby zwiększyć globalny wpływ UE na łagodzenie zmiany klimatu, UE powinna zapewnić unijnym gałęziom przemysłu konkurencyjne warunki, aby wykorzystać możliwości wywozu wynikające ze światowego popytu na technologie i rozwiązania klimatyczne, a tym samym zwiększyć pozytywny ślad ekologiczny UE.

2.9.

Sojusze przemysłowe okazują się skuteczną metodą realizacji transgranicznych projektów przemysłowych na dużą skalę w strategicznych dziedzinach. Te sojusze, wraz z ważnymi projektami stanowiącymi przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania (IPCEI), mają kluczowe znaczenie dla odbudowy i dla promowania europejskich norm i kluczowych technologii, w szczególności w obszarach, w których sam rynek nie jest w stanie zapewnić rezultatów lub jest zakłócony.

2.10.

Należy przyspieszyć postępy na drodze do rzeczywistej unii energetycznej, aby zapewnić transformację energetyczną w kierunku przystępnego cenowo, bezpiecznego, konkurencyjnego, niezawodnego i zrównoważonego systemu energetycznego. Biorąc pod uwagę obecne wyzwania wynikające z wojny rosyjsko-ukraińskiej, Komisja powinna skoncentrować się na środkach, które przynoszą największe korzyści z punktu widzenia wszystkich celów unii energetycznej i jednocześnie przyczyniają się do sprostania najpilniejszym wyzwaniom i realizacji celów bardziej długoterminowych.

2.11.

Wskutek sytuacji w Ukrainie sporządzono komunikat w sprawie REPpowerEU (4), któremu – na wniosek Rady Europejskiej – towarzyszył plan REPowerEU zawierający propozycje (5). Jeżeli zostaną one odpowiednio zrealizowane, mogą znacznie przyspieszyć zarówno osiągnięcie niezależności energetycznej, jak i zrównoważony rozwój Unii Europejskiej. Docelowe uniezależnienie się od gazu i innych paliw kopalnych z Rosji wymaga zarówno niezwłocznej dywersyfikacji dostawców i źródeł energii, większej solidarności, jak i bardziej długoterminowych działań ułatwiających osiągnięcie neutralności pod względem emisji dwutlenku węgla, z uwzględnieniem charakterystyki różnych państw członkowskich i regionów oraz dostępnych źródeł alternatywnych. Aby zapewnić powodzenie tego procesu, należy jednak zmobilizować wystarczające inwestycje prywatne i publiczne, wykorzystując w pełni m.in. RRF i fundusze polityki spójności. Jak już wspomniano (6), zmniejszenie popytu na rosyjski gaz o dwie trzecie do końca 2022 r. jest trudnym zadaniem i wymagałoby dywersyfikacji: z jednej strony, za pomocą skroplonego gazu ziemnego (LNG) i biometanu, przede wszystkim w perspektywie krótkoterminowej, a z drugiej – za pomocą efektywności energetycznej i rozwoju odnawialnych źródeł energii. Należy unikać uzależnienia infrastruktury od jednego dostawcy, co w przyszłości mogłoby ograniczać realistyczne rozwiązania alternatywne, i skupić inwestycje w jak największym stopniu na odnawialnych źródłach energii i infrastrukturze wspierającej. Partnerzy społeczni i społeczeństwo obywatelskie muszą w dużym stopniu angażować się w opracowywanie propozycji politycznych w tym zakresie, aby zapewnić ich akceptację społeczną, zrównoważony charakter i skuteczną realizację. Ponadto aby zwiększyć poziom reakcji na kryzysy zewnętrzne, należałoby utworzyć stałą strukturę koordynacyjną w Radzie Unii Europejskiej.

2.12.

Dalsza integracja rynku energii UE odegra ważną rolę w zwiększaniu przystępności cenowej i bezpieczeństwa dostaw energii. W tym celu konieczne jest stworzenie wystarczającej przepustowości połączeń wzajemnych (7) oraz odpowiedniej do tego infrastruktury, zwłaszcza na wyspach energetycznych (takich jak Półwysep Iberyjski (8)). By wesprzeć przewagę konkurencyjną UE w dziedzinie energii odnawialnej oraz by rozbudowa odnawialnych źródeł energii nie zagrażała bezpieczeństwu dostaw, należy opracować realistyczny plan działania dotyczący rozwoju i uruchomienia wydajnej infrastruktury energii odnawialnej, w tym zdolności magazynowania i wystarczających połączeń międzysystemowych, co umożliwi wywóz nadwyżek produkcji energii do innych państw członkowskich. Aby szybko uruchomić infrastrukturę czystej energii, państwa członkowskie muszą przyspieszyć wydawanie pozwoleń.

2.13.

Aby zapewnić równiejsze warunki działania, UE powinna dążyć do wprowadzania opłat emisyjnych na szczeblu światowym. Należy rozwinąć i usprawnić system opodatkowania emisji dwutlenku węgla tak, aby w symetryczny sposób odzwierciedlał on wpływ na klimat i uwzględniał środki służące sekwestracji dwutlenku węgla z atmosfery. Ponadto EKES powinien dążyć do realizacji celu, którym jest stopniowe wycofanie dotacji na źródła energii szkodliwe dla klimatu i środowiska, dbając jednocześnie o sprawiedliwy przebieg transformacji w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu.

2.14.

Obecny gwałtowny wzrost cen energii stanowi ogromne zagrożenie zarówno z punktu widzenia pogłębiającego się ubóstwa energetycznego, jak i utraty konkurencyjności przez przedsiębiorstwa wykorzystujące energię. EKES domaga się podjęcia działań skutecznie łagodzących skutki wzrostu cen energii i zapobiegających ubóstwu energetycznemu, między innymi gospodarstw domowych w UE. Aby pomóc MŚP i sektorom energochłonnym w przetrwaniu kryzysu, konieczne są również tymczasowe i dobrze ukierunkowane środki mające na celu ograniczenie skutków gwałtownego wzrostu cen energii.

2.15.

Zgodnie z propozycją Agencji ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki (ACER) opartą na jej ostatniej ocenie obecnej struktury rynku energii elektrycznej (9) oraz systemu ustalania cen – podczas długofalowych rozważań nad reakcją rynku energii na wstrząsy należy zastanowić się nad dogłębnymi przyczynami wzrostu cen energii (obecnie ceny gazu). Ponadto można rozważyć dokonanie przeglądu odnośnie do rynków, na których koncentracja dostaw energii jest wysoka, a zatem normalna działalność może zostać zakłócona.

2.16.

W centrum transformacji energetycznej powinni być obywatele i konsumenci, co powinno się przejawiać we wsparciu dla energetyki obywatelskiej i poczucia odpowiedzialności lokalnej oraz w przekształceniu konsumentów energii w prosumentów. EKES apeluje o prowadzenie przejrzystych kampanii informacyjnych, konsultacyjnych i edukacyjnych, które zachęcą obywatelki i obywateli do angażowania się w transformację energetyczną.

2.17.

EKES wzywa również do zwrócenia większej uwagi na problemy związane z przeobrażeniem się w społeczeństwo neutralne pod względem emisji dwutlenku węgla zwłaszcza w sektorach, które z różnych przyczyn technicznych lub finansowych potrzebują czasu na dostosowanie się i zachowanie konkurencyjności na rynku.

2.18.

EKES z zadowoleniem przyjął aktualizację rozporządzenia w sprawie TEN-T mającą na celu zapewnienie lepszej odpowiedzi na bieżące cele i potrzeby. Szczególną uwagę należy poświęcić wytyczaniu priorytetów i zdefiniowaniu sieci łączącej wszystkie stolice, największe miasta, porty morskie i lotnicze oraz terminale państw członkowskich w oparciu o europejskie korytarze. Korytarze powinny obejmować, w stosownych przypadkach, mosty morskie lub regularne ruchliwe trasy morskie ro-ro między portami korytarza. Jeśli chodzi o spójność terytorialną, EKES uważa, że korytarze sieci bazowej muszą być lepiej powiązane z wymiarem regionalnym, miejskim i lokalnym. Należy także rozpoznać luki między wymaganiami technicznymi TEN-T a wymogami mobilności wojskowej w celu wdrożenia podwójnego zastosowania infrastruktury transportowej.

2.19.

Biorąc pod uwagę dość długi czas realizacji projektów TEN-T, EKES popiera europejskie ramy w zakresie regulacji i finansowania mające na celu zapewnienie średnio- i długoterminowej stabilności odnośnie do korytarzy i projektów do czasu ukończenia europejskiej sieci. Apeluje ponadto o pilne opracowanie krajowych planów dotyczących zwyczajnych i nadzwyczajnych środków na utrzymanie infrastruktury TEN-T i planu monitorowania sieci bazowej na szczeblu europejskim.

2.20.

Zważywszy na zasadniczą rolę lotnictwa w UE, EKES wzywa do przyjęcia kompleksowego i skutecznego podejścia do wspierania odbudowy i rozwoju zrównoważonego lotnictwa.

2.21.

Aby wesprzeć starania na rzecz zmniejszenia emisji z transportu drogowego, EKES domaga się stworzenia sprzyjających warunków regulacyjnych do użytkowania większych i cięższych pojazdów oraz zespołów pojazdów do przewozu towarów w zainteresowanych państwach członkowskich i pomiędzy nimi. Komisja Europejska powinna rozważyć przyszłe, szczególne wyzwania związane z transportem towarowym oraz przewidywany w nadchodzących latach niedobór kierowców samochodów ciężarowych, który wynika zarówno z braku wymiany pokoleń, jak i z trudnych warunków pracy. W tym kontekście dla zwiększenia atrakcyjności kolejowych przewozów towarowych w ramach całego łańcucha logistycznego istotny jest rozwój multimodalnego transportu towarowego wraz z poprawą warunków pracy pracowników transportu.

2.22.

EKES z zadowoleniem przyjmuje opracowanie unijnych ram mobilności miejskiej i wzywa do zwiększenia inkluzywności transportu miejskiego, szczególnie publicznego, co sprzyja równym szansom obywateli.

2.23.

Aby usprawnić zrównoważoną i inteligentną mobilność, EKES apeluje do Komisji o podjęcie zdecydowanej inicjatywy w celu uruchomienia projektów cyfrowych na szeroką skalę w dziedzinie transportu, co ma kluczowe znaczenie m.in. dla skutecznej multimodalności i optymalnego wykorzystania przepustowości.

2.24.

Ponieważ systemy energetyczne, transportowe i cyfrowe są coraz bardziej połączone, potrzebne jest stworzenie zintegrowanych sieci transportowych, cyfrowych i energetycznych. By zwiększyć synergię i odporność ogólnej infrastruktury, EKES wzywa do przeglądu głównych wąskich gardeł i słabych punktów we wzajemnych powiązaniach między tymi systemami zarówno z perspektywy bieżącej, jak i długoterminowej.

2.25.

EKES wzywa także do zwiększenia odporności sieci energetycznej, transportowej i cyfrowej na zmianę klimatu, zagrożenia naturalne i katastrofy spowodowane przez człowieka, aby wytworzyć i utrzymać długotrwałą wartość infrastruktury. Ogólnie rzecz ujmując, apeluje o wprowadzenie środków, które przyspieszą przystosowanie się do zmiany klimatu i jej skutków.

2.26.

Aby zagwarantować zrównoważony charakter systemów żywnościowych i konkurencyjność producentów europejskich, EKES wzywa do wspierania otwartej strategicznej autonomii, w tym do osiągnięcia większej niezależności w zakresie zaopatrzenia w białko, zapewnienia wzajemnej zgodności norm handlowych (gospodarczych, społecznych i środowiskowych), wspierania badań naukowych, przyspieszenia cyfryzacji, opracowywania innowacyjnych technologii i nasion oraz promowania sprawiedliwych cen uwzględniających wyższe koszty produkcji i koszty związane z bardziej zrównoważonym rozwojem.

2.27.

Do tworzenia bardziej zrównoważonych i odpornych systemów żywnościowych powinny się w znacznym stopniu przyczyniać wspólna polityka rolna i wspólna polityka rybołówstwa. Należy zapewnić zorganizowany i szeroki udział społeczeństwa obywatelskiego w realizacji strategii „Od pola do stołu”. Wniosek dotyczący ram prawnych dla zrównoważonych systemów żywnościowych powinien zawierać jasne cele, wskaźniki oraz solidny mechanizm monitorowania i tablicę wyników.

3.   Europa na miarę ery cyfrowej

3.1.

Pandemia i wojna w Ukrainie uwypukliły kluczowe znaczenie technologii cyfrowych oraz potrzebę zwiększenia suwerenności cyfrowej UE. EKES z zadowoleniem przyjął cyfrowy kompas oraz Drogę ku cyfrowej dekadzie i wzywa do skutecznego wprowadzenia mechanizmu zarządzania i do ułatwienia szybkiej realizacji wyznaczonych celów. Pandemia uwydatniła także wyzwania, które może nieść ze sobą transformacja cyfrowa. EKES wzywa zatem do zintensyfikowania dialogu społecznego na szczeblu europejskim, krajowym i branżowym, aby zapewnić również sprawiedliwy przebieg tej transformacji.

3.2.

EKES uważa, że kluczowe znaczenie dla oceny postępów i oszacowania środków niezbędnych do osiągnięcia celów ma współpraca między Komisją a państwami członkowskimi, w tym w ramach projektów wielu krajów. Ponadto wnosi, by sprawozdanie na temat stanu cyfrowej dekady przyczyniało się do wymiany wiedzy i dobrych praktyk między państwami członkowskimi.

3.3.

EKES podkreślał już, że transformacja cyfrowa musi przebiegać w sposób zrównoważony, ukierunkowany na człowieka i sprzyjający włączeniu społecznemu, z korzyścią dla wszystkich, bez dalszego pogłębiania istniejącej przepaści cyfrowej i tworzenia nowych nierówności, za to przy zapewnieniu dobrych warunków pracy, równowagi między życiem zawodowym a prywatnym oraz zdrowia i bezpieczeństwa pracowników. W tym celu należy także przewidywać zmiany w świecie pracy i zarządzać nimi, wykorzystując dialog społeczny na różnych szczeblach oraz rozwijając niezbędne umiejętności i zapewniając odpowiednie warunki pracy, w tym telepracy i pracy za pośrednictwem platform internetowych, przy jednoczesnym dążeniu do oceny na poziomie UE tzw. prawa do bycia offline.

3.4.

Inwestycje w infrastrukturę cyfrową zapewniającą lepszą dostępność i rozwój jednolitego rynku danych są niezbędnymi i istotnymi warunkami prawidłowego rozwoju cyfrowego we wszystkich regionach UE. EKES wzywa do skutecznego wdrożenia środków usprawniających swobodny przepływ danych, przy jednoczesnym zapewnieniu należytej ochrony danych, prywatności i własności intelektualnej.

3.5.

UE powinna kontynuować działania na rzecz ustanowienia bezpiecznego i autonomicznego systemu łączności opartej na infrastrukturze kosmicznej w celu świadczenia gwarantowanych i niezawodnych usług łączności satelitarnej, co zwiększy dostępność szybkich łączy szerokopasmowych i bezproblemowej łączności w całej Europie.

3.6.

Zdaniem EKES-u należy kontynuować rozwój inteligentnych systemów transportowych w kierunku wspólnej europejskiej przestrzeni danych dotyczących mobilności, co oznacza zapewnienie większej wydajności oraz spełnienie wstępnych warunków poprawy warunków pracy i niezakłóconej multimodalności.

3.7.

EKES uważa za zasadne, by przy wdrażaniu cyfrowych usług finansowych polegać na uczestnikach rynku europejskiego o silnej pozycji. Dostrzega pilną potrzebę podjęcia działań w celu zapewnienia przejrzystości sektora kryptoaktywów, a także ochrony końcowych użytkowników finansów cyfrowych, zagwarantowania stabilności finansowej, ochrony integralności sektora finansowego UE, zapewnienia równych warunków działania dla różnych podmiotów systemu gospodarczego i finansowego, a także ukierunkowania sektora kryptoaktywów na bardziej zrównoważone i mniej energochłonne mechanizmy działania.

3.8.

Ponieważ istotnym czynnikiem umożliwiającym transformację cyfrową są umiejętności i kompetencje, EKES wzywa do ciągłego opracowywania sposobów zwiększania zasobów wysokiej klasy talentów, a jednocześnie podnoszenia umiejętności i kompetencji obywateli i pracowników, tak aby mogli oni lepiej wykorzystywać możliwości wynikające z cyfryzacji oraz zarządzać związanym z nią ryzykiem.

3.9.

Aby przyspieszyć osiągnięcie doskonałości UE w dziedzinie cyfryzacji, europejskie przedsiębiorstwa potrzebują sprzyjających warunków do innowacji, inwestycji i działalności w porównaniu z zagraniczną konkurencją. Biorąc pod uwagę, że do wspierania szerokiego uczestnictwa w zarządzaniu platformami cyfrowymi szczególnie dobrze przygotowane są spółdzielnie, EKES wzywa do opracowania inicjatyw promujących rozwój spółdzielczych platform cyfrowych.

3.10.

Przy promowaniu innowacyjnych przedsiębiorstw należy zadbać o to, aby wszystkie przedsiębiorstwa (w tym mikroprzedsiębiorstwa oraz małe i średnie przedsiębiorstwa, a także przedsiębiorstwa społeczne) mogły się zaangażować w postęp i czerpać z niego korzyści. EKES uważa, że zwiększenie wykorzystania sztucznej inteligencji i innych zaawansowanych technologii jest ważne, ale należy również uznać, że wiele MŚP stoi przed wyzwaniami związanymi z wdrażaniem nawet podstawowych technologii cyfrowych.

3.11.

Coraz istotniejsze jest, by wszystkie podmioty, również w całych łańcuchach wartości, poświęcały należytą uwagę cyberbezpieczeństwu, a kryzysy jeszcze bardziej uwypuklają jego znaczenie dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa oraz utrzymania połączeń międzynarodowych. Wymaga to wzmożonych działań ze strony państw członkowskich, w tym współpracy wspieranej przez Komisję. Coraz ważniejsza staje się również walka z dezinformacją, a jednocześnie dbanie o to, by nie była ona wykorzystywana jako pretekst do ograniczania swobód obywatelskich, zwłaszcza wolności wypowiedzi.

3.12.

EKES wnosi o uruchomienie zarówno publicznych, jak i prywatnych środków finansowych w celu ułatwienia inwestycji w badania naukowe i innowacje, kształcenie i szkolenie oraz infrastrukturę techniczną. Kolejnym ogólnym czynnikiem kształtującym rozwój cyfrowy są ramy regulacyjne. Zdaniem EKES-u ważne jest, aby zmieniające się przepisy zachęcały do innowacji i inwestycji oraz zapewniały równe warunki konkurencji, a jednocześnie były zgodne z prawami człowieka oraz celami środowiskowymi i klimatycznymi.

3.13.

Zważywszy, że cyfryzacja jest nadal istotną siłą napędzającą światowy wzrost gospodarczy, EKES uważa, że polityki związane z opodatkowaniem gospodarki cyfrowej powinny wspierać, a nie utrudniać, wzrost gospodarczy oraz handel transgraniczny i inwestycje transgraniczne.

3.14.

Oparte na zasadach i równe warunki prowadzenia działalności cyfrowej są istotne także na poziomie międzynarodowym, a jednolity rynek jest etapem pośrednim na drodze do tego, by UE stała się wpływowym i potężnym podmiotem na arenie międzynarodowej. EKES wzywa do wykorzystania szerokiego wachlarza narzędzi, od działań dyplomatycznych po współpracę w dziedzinie innowacji i umowy handlowe, w celu promowania podejścia ukierunkowanego na człowieka i wiarygodności technologii cyfrowych. Wyznaczanie światowych standardów wymaga również konkurencyjności na poziomie globalnym, opartej na owocnej współpracy między państwami członkowskimi.

4.   Gospodarka służąca ludziom

4.1.

Obecnemu rozwojowi społeczno-gospodarczemu towarzyszy wysoki poziom niepewności związany z wciąż trwającą pandemią COVID-19, a wojna w Ukrainie i rosnące napięcia geopolityczne z Rosją dodatkowo pogarszają sytuację. Niezwykle ważne jest, aby państwa członkowskie skutecznie wzmacniały i koordynowały swą politykę gospodarczą, zdrowotną i społeczną, efektywnie przeciwdziałały zakłóceniom równowagi makroekonomicznej i zapewniały zdrowe finanse publiczne. Jednocześnie muszą poprawić jakość i strukturę swoich inwestycji publicznych, aby udostępnić niezbędne środki finansowe na wsparcie transformacji społeczno-gospodarczej, w tym poprzez zachęcanie do inwestycji prywatnych. Celem musi być dążenie do wysokiego poziomu zatrudnienia, wysokiej jakości miejsc pracy, dobrobytu i zapewnienia odpowiednich dochodów, przy czym należy zadbać o to, by zmiany te nie zmniejszały motywacji osób do aktywności na rynku pracy.

4.2.

UE powinna skupić się na przewadze konkurencyjnej unijnego przemysłu i miejsc pracy jako sposobu osiągnięcia dobrobytu, a także na walce z nierównościami i ubóstwem w procesie odbudowy. Europejski filar praw socjalnych – jako instrument przewodni polityki społecznej UE – powinien być w centrum strategii odbudowy, aby zapewnić jednoczesną odbudowę gospodarczą i społeczną. UE powinna poświęcić szczególną uwagę wspieraniu grup społecznie wrażliwych za sprawą aktywnej polityki sprzyjającej włączeniu społecznemu, której towarzyszyć będą podstawowe i wspierające usługi społeczne.

4.2.1.

Biorąc pod uwagę równoczesny sukces Next Generation EU oraz Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, narzędzia te należy ocenić jako skuteczną odpowiedź na obecny kryzys spowodowany wojną, która prawdopodobnie pociągnie za sobą dramatyczne konsekwencje dla gospodarki europejskiej. Narzędzia te uzupełniają istniejące mechanizmy strukturalne wspierające wzrost gospodarczy i pozytywną konwergencję, chroniące warunki życia oraz zapewniające pokój i stabilność społeczną w UE.

4.3.

Unia i rządy krajowe powinny przedsięwziąć środki łagodzące skutki wojny w Ukrainie zarówno w celu zminimalizowania wzrostu cen i kosztów energii dla rodzin i przedsiębiorstw, jak i wsparcia gospodarki i zatrudnienia dzięki dostosowaniu istniejących środków nadzwyczajnych. Aby pomóc przedsiębiorstwom w radzeniu sobie z kryzysami oraz w tworzeniu i utrzymaniu miejsc pracy, Komisja powinna stale monitorować wpływ pandemii i wojny na przedsiębiorstwa w UE, niezależnie od ich wielkości, a także powinna być przygotowana na wprowadzenie niezbędnych tymczasowych środków wsparcia, jednocześnie zapewniając uczciwe warunki konkurencji.

4.4.

EKES zdecydowanie popiera cel, którym jest takie ukierunkowanie inwestycji, aby przyczyniały się do przekształcenia UE w gospodarkę zrównoważoną. Należy przy tym zachować czujność na nieuczciwy PR dotyczący celów ekologicznych lub zrównoważonego rozwoju. Komitet oczekuje, że Komisja włączy aktywnie partnerów społecznych i społeczeństwo obywatelskie w projektowanie i wdrażanie zrównoważonego finansowania.

4.5.

Państwa członkowskie UE muszą dysponować odpowiednią przestrzenią fiskalną, aby przeciwdziałać negatywnym skutkom gospodarczym i społecznym wojny w Ukrainie. Oznacza to jeszcze silniejszą potrzebę zmiany unijnych ram zarządzania gospodarczego. Państwa członkowskie muszą jednak skonsolidować swoje finanse publiczne w okresach dobrego wzrostu, co umożliwi reakcję w czasie recesji. Również w tym kontekście EKES ponownie ostrzega przed przedwczesnym wygaśnięciem ogólnej klauzuli wyjścia.

4.5.1.

Ponadto EKES wzywa do ustanowienia zmienionych i ponownie wyważonych ram zarządzania gospodarczego zorientowanego na dobrobyt, w których równą wagę przywiązuje się do szeregu kluczowych celów politycznych, takich jak trwały wzrost gospodarczy sprzyjający włączeniu społecznemu, pełne zatrudnienie i godna praca, konkurencyjna społeczna gospodarka rynkowa i stabilne finanse publiczne. Warunkiem wstępnym zwiększenia dobrobytu wszystkich Europejczyków jest konkurencyjna gospodarka europejska, zrównoważona pod względem społecznym i środowiskowym.

4.5.2.

Co więcej, gospodarki, w których uznaje się, że w okresie wzrostu należy tworzyć rezerwy dochodowe w ramach krajowych polityk budżetowych, a jednocześnie zapewnić inwestycje niezbędne dla przyszłego dobrobytu, wykażą większą odporność podczas przeciwdziałania negatywnym skutkom pogorszenia koniunktury gospodarczej.

4.5.3.

By pomóc państwom członkowskim w ustabilizowaniu finansów publicznych i zwiększeniu zaufania inwestorów, niezbędne będzie właściwe wdrażanie paktu stabilności i wzrostu, zmienionego po zakończeniu bieżącego przeglądu, najlepiej wraz z uproszczonymi zasadami, ograniczoną procyklicznością i uwzględnieniem sytuacji popandemicznej. Wszelkie przyszłe ramy fiskalne muszą: a) sprzyjać stabilnym finansom publicznym umożliwiającym większe inwestycje publiczne, b) dopuszczać więcej polityki antycyklicznej i c) umożliwiać większą elastyczność oraz zróżnicowanie sposobów restrukturyzacji długu przez poszczególne kraje, przy jednoczesnym zagwarantowaniu stabilności budżetowej. Konkretniej rzecz ujmując, jedna z głównych propozycji EKES-u w sprawie przeglądu ram fiskalnych dotyczy wprowadzenia złotej zasady inwestycji publicznych, bez osłabiania średnioterminowej stabilności fiskalnej i finansowej oraz wartości euro, a wraz z nim reguły wydatkowej.

4.5.4.

Zarówno parlamenty narodowe, jak i Parlament Europejski muszą zachować wyrazistą rolę w przyszłych unijnych ramach zarządzania gospodarczego, aby wzmocnić demokratyczną rozliczalność Unii. EKES przyjął do wiadomości pomysł ustanowienia programu świadczeń dla osób bezrobotnych, który pierwotnie znalazł się pośród priorytetów politycznych Komisji Europejskiej. W świetle skutków kryzysu związanego z COVID-19 i trwającej wojny w Ukrainie KE mogłaby kontynuować dyskusje z państwami członkowskimi i partnerami społecznymi na temat możliwych długoterminowych narzędzi rozwiązania problemów systemowych, tj. programów reasekuracji świadczeń dla osób bezrobotnych.

4.6.

Mechanizm SURE (10) odgrywał zasadniczą rolę w łagodzeniu skutków pandemii i okazał się skutecznym narzędziem. W związku z tym EKES wzywa do rozważenia możliwości dalszego korzystania z tego mechanizmu.

4.7.

Pogłębienie unii gospodarczej i walutowej idzie w parze ze wzmocnieniem zarządzania gospodarczego, w tym z ukończeniem tworzenia unii bankowej i unii rynków kapitałowych oraz wzmocnieniem roli europejskiego semestru w zwiększaniu wzrostu gospodarczego, spójności, włączenia społecznego, konkurencyjności i konwergencji.

4.8.

EKES uważa, że w obliczu wyzwań związanych z wojną, a w szczególności rosnących potrzeb w zakresie wydatków zarówno na obronę, jak i na energię, Unia Europejska powinna ustanowić nowe mechanizmy zasobów własnych.

4.9.

Rozdrobnienie rynków kapitałowych w państwach członkowskich nie stwarza wystarczających możliwości, by przedsiębiorstwa miały łatwiejszy dostęp do zasobów finansowych na jednolitym rynku kapitałowym. Dlatego potrzebne są dalsze postępy w finalizacji unii rynków kapitałowych. Pogłębienie unii rynków kapitałowych i unii bankowej powinno koncentrować się na wzmocnieniu kanałów finansowania i promowaniu udziału sektora prywatnego w wysiłkach inwestycyjnych. EKES apeluje o zachowanie w ramach tych działań właściwej równowagi między podziałem ryzyka a ograniczaniem ryzyka oraz w szczególności z zadowoleniem przyjmuje starania o lepsze monitorowanie zagrożeń systemowych wynikających z kryzysu klimatycznego. Ponadto ważne jest także uwzględnienie zagrożeń związanych ze zrównoważonym rozwojem społecznym, które osłabiają spójność społeczną z powodu pogłębiania się różnic dystrybucyjnych. Regulacja rynku finansowego powinna również nadawać pierwszeństwo wydajności przed złożonością oraz zapewniać wysoki poziom ochrony konsumentów.

4.10.

Wszystkie zainteresowane strony powinny być zaangażowane w opracowywanie i wdrażanie środków służących poszerzaniu wiedzy finansowej, poprawie skuteczności przepisów dotyczących ochrony oraz zmniejszeniu asymetrii informacji między dostawcami usług finansowych a obywatelami.

4.11.

Jednolity rynek europejski powinien osiągnąć swój pełny potencjał. Korzyści gospodarcze można zapewnić dzięki lepszemu i skuteczniejszemu stosowaniu i egzekwowaniu istniejących przepisów oraz wprowadzeniu bardziej szczegółowego prawodawstwa. Dalsze usuwanie barier w swobodnym przepływie towarów i usług przynosi korzyści wszystkim: klientom, pracownikom i przedsiębiorstwom. Właściwe funkcjonowanie jednolitego rynku zależy również od bezpieczeństwa i jakości towarów i usług.

4.12.

EKES wyraża obawy o istnienie w UE nieuczciwej konkurencji podatkowej, która sprzyja unikaniu opodatkowania. Uważa, że skuteczna unia walutowa wymaga zharmonizowanej polityki fiskalnej oraz zapewnienia spójności reguł fiskalnych jej członków. Zaproponował także uruchomienie europejskiego paktu na rzecz skutecznego zwalczania oszustw podatkowych, uchylania się od opodatkowania i unikania go oraz prania pieniędzy.

4.13.

Nadmierna biurokracja powoduje niepotrzebne koszty dla gospodarki i społeczeństwa. Przyszła UE nie powinna koncentrować się na mikrozarządzaniu, lecz kierować się zasadą lepszego stanowienia prawa. Nie powinno się to jednak odbywać kosztem wysokich standardów ochrony konsumentów, społeczeństwa, pracy i środowiska, które są nieodłącznym elementem społecznej gospodarki rynkowej. Na szczeblu europejskim można by zwiększyć zdolność partnerów społecznych do rozwiązywania problemów, na przykład w celu równoważenia różnych interesów.

4.14.

Przedsiębiorczość jest kompetencją kluczową z punktu widzenia zwiększenia konkurencyjności, innowacji i dobrobytu oraz rozwoju gospodarki społecznej i ekologicznej, tym bardziej w odbudowie po pandemii. Zachęcanie do nauczania przedsiębiorczości z myślą o rozwijaniu umiejętności w tej dziedzinie mogłoby być sposobem ograniczania bezrobocia, szczególnie wśród osób młodych. Przedsiębiorczość we wszystkich formach i sektorach (w tym w turystyce, przemyśle, gospodarce platformowej, gospodarce społecznej i wolnych zawodach) jest niezbędna do zapewnienia wzrostu gospodarczego, innowacji, zatrudnienia i włączenia społecznego. Istotne jest określenie trudności, które napotykają MŚP (zwłaszcza bardzo małe przedsiębiorstwa, często o charakterze rodzinnym) w dostępie do jednolitego rynku, szczególnie w kontekście zielonej i cyfrowej transformacji, oraz reagowanie na te trudności. EKES zachęca Komisję do podjęcia konkretnych działań w ramach jej programu prac w celu usunięcia już rozpoznanych barier dla jednolitego rynku (11).

4.15.

EKES popiera przyjęcie kombinacji polityk gospodarczych, które skutecznie wykorzystują dostępne zasoby krajowe, zarówno publiczne, jak i prywatne, w tym środki finansowe stworzone w ramach Next Generation EU oraz Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności. Zaobserwowany brak zaangażowania organizacji społeczeństwa obywatelskiego budził i nadal budzi zaniepokojenie EKES-u. Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie domaga się bardziej formalnych procedur, które ułatwią faktyczną wymianę informacji w procesie wdrażania i oceny krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności. Zasada partnerstwa powinna służyć jako plan działania na rzecz skutecznego mechanizmu zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego.

4.16.

EKES popiera wnioski ustawodawcze Komisji w obszarze opodatkowania osób prawnych i pochwala ich koordynację z globalnymi dyskusjami prowadzonymi na forum otwartych ram OECD w celu wypracowania światowego konsensusu.

4.17.

Komitet popiera wszelkie działania zmierzające do zmniejszenia kosztów przestrzegania przepisów, ponoszonych przez przedsiębiorstwa europejskie i organy podatkowe na etapie przygotowywania nowego systemu podatkowego. Nie można dopuścić do tego, by przedsiębiorstwa europejskie znalazły się w niekorzystnej pozycji konkurencyjnej. Pełne wdrożenie filaru 2 porozumienia w sprawie globalnego podatku będzie złożonym i długotrwałym procesem i będzie się wiązać ze znacznym nakładem pracy zarówno ze strony przedsiębiorstw, jak i organów podatkowych. Jednolite przyjęcie i wdrożenie w UE i jednocześnie w innych blokach handlowych przepisów uzgodnionych na szczeblu międzynarodowym leży w nadrzędnym interesie UE i jej państw członkowskich.

4.18.

Ze względu na rolę, jaką może odegrać w przezwyciężaniu kryzysu, na szczególną uwagę zasługuje przedsiębiorczość społeczna. Realizacja planu działania na rzecz gospodarki społecznej będzie odgrywać kluczową rolę we wzmacnianiu tego sektora. Określenie w nowej strategii przemysłowej konkretnego ekosystemu gospodarki społecznej musi prowadzić do konkretnych działań, dzięki którym gospodarka społeczna stanie się ekologiczna, cyfrowa i odporna.

4.19.

Po pandemii wzrosła potrzeba wspierania wysokiej jakości mobilności edukacyjnej dla wszystkich oraz uznawania efektów uczenia się, dlatego EKES propaguje utworzenie do 2025 r. prawdziwego europejskiego obszaru edukacji na rzecz uczącej się Europy. Cel ten można osiągnąć dzięki finansowaniu, a przede wszystkim dzięki współpracy międzysektorowej w dziedzinie edukacji.

4.20.

Nowoczesna polityka konsumencka musi zapewniać konsumentom prawa i ochronę, których potrzebują. Dzięki jednolitemu rynkowi konsumenci i przedsiębiorcy unijni mogą łatwiej nabywać i sprzedawać towary i usługi za granicą, zarówno przez internet, jak i poza nim. Wymaga to pewności i zaufania do rynku, odpowiedniego prawodawstwa i skutecznego egzekwowania przepisów. Aby pomóc konsumentom w dokonywaniu bardziej odpowiedzialnych wyborów, należy także zapewnić im informacje i szkolenia.

4.21.

Trzeba poprawić dostęp do działalności wolontariackiej oraz zwiększyć jej zakres i jakość. Należy zbadać potencjał w zakresie angażowania w wolontariat osób w różnym wieku i z różnych środowisk, a następnie wykorzystać go w innowacyjnych i elastycznych ramach, które otworzą nowe możliwości. UE powinna ogłosić rok 2025 Europejskim Rokiem Wolontariuszy. Byłby to odpowiedni hołd dla wysiłków wolontariuszy oraz wpływu działań wolontariackich podejmowanych podczas kryzysu związanego z COVID-19 i wojny w Ukrainie. Podkreśliłby on znaczenie wolontariuszy dla zapewnienia zdrowia i dobrego samopoczucia w Europie oraz ich rolę w odbudowie i kształtowaniu przyszłości Europy.

4.22.

Kluczowym czynnikiem społecznym i gospodarczym we wszystkich państwach członkowskich są wolne zawody. Odpowiadają one za ważne usługi publiczne w takich dziedzinach, jak zdrowie, wymiar sprawiedliwości, bezpieczeństwo, język i sztuka. Dlatego konieczne jest, aby przed przyjęciem prawodawstwa europejskiego i po jego przyjęciu przeprowadzić szczegółową ocenę skutków wniosków ustawodawczych dla wolnych zawodów. W tym względzie europejski prawodawca powinien w szczególności wziąć pod uwagę negatywne skutki obciążeń biurokratycznych dla wolnych zawodów.

5.   Silniejsza pozycja Europy na świecie

5.1.

EKES wzywa do otwartych, inkluzywnych i przewidywalnych międzynarodowych warunków handlowych, które przyczynią się do demokracji i praworządności, pokoju i stabilności, zrównoważonego rozwoju społecznego i środowiskowego oraz otwartego, sprawiedliwego i opartego na zasadach porządku handlowego na świecie. Europa musi chronić światowe zasady handlu, zapewnić równe warunki działania oraz znaleźć równowagę między strategiczną autonomią a otwartością na handel międzynarodowy, wspierając mocną bazę przemysłową i odporne międzynarodowe łańcuchy dostaw.

5.2.

Jednak, zarówno rozwój sytuacji w Chinach w ostatnich latach, jak i trwająca agresja Rosji wyraźnie pokazują, że rozwój handlu międzynarodowego niekoniecznie przyczynia się do wzmocnienia procesów demokratycznych. W ramach polityki handlowej UE musi zatem propagować swe podstawowe wartości, takie jak poszanowanie praw człowieka, praworządność i wolność mediów.

5.3.

EKES jest zdania, że należy w dalszym ciągu zajmować się problemem krytycznych zależności UE od krajów trzecich. Chodzi w szczególności o sektory energetyki, surowców, żywności, produktów zdrowotnych, infrastruktury i technologii. Dotyczy to również przemysłowego wymiaru polityki bezpieczeństwa oraz polityki obronnej i kosmicznej. UE musi w szczególności przemyśleć brak potencjału przemysłowego i zależność od nierzetelnych partnerów.

5.4.

Jednocześnie wzmocnienie otwartej strategicznej autonomii i pozycji UE na świecie wymaga współpracy z partnerami w różnych dziedzinach, w tym w handlu. EKES wzywa do zakończenia negocjacji w sprawie dwustronnych umów handlowych oraz do rozwijania wielostronnej współpracy w ramach WTO. Ożywienie stosunków z partnerami z Ameryki Łacińskiej, oparte na zmodernizowanych umowach, również może być dla UE obecnie okazją do wzmocnienia swojej pozycji.

5.5.

EKES podkreśla pierwszoplanową rolę społeczeństwa obywatelskiego w handlu oraz potrzebę zacieśnienia współpracy z nim, począwszy od kształtowania po monitorowanie narzędzi i umów handlowych (umów o wolnym handlu, umów o partnerstwie gospodarczym i umów inwestycyjnych). Przyczyniłoby się to do realizacji celów nowej strategii handlowej UE, zapewniając zawarcie umów zgodnych z zasadami rozwoju zrównoważonego pod względem gospodarczym, społecznym i środowiskowym zarówno dla UE, jak i krajów partnerskich biorących udział w negocjacjach.

5.6.

Konieczna jest także współpraca w dziedzinie transportu, technologii cyfrowych i energii, w przypadku których otworzyły się nowe możliwości, np. w zakresie współpracy UE–USA. Należy zapewnić lepsze wzajemne połączenia korytarzy sieci bazowej z resztą świata, zarówno w przewozie towarów, jak i w transporcie pasażerskim. EKES wzywa do ustanowienia forum, które ułatwiłoby integrację sieci TEN-T z resztą świata, w tym z krajami sąsiadującymi.

5.7.

EKES sądzi, że UE potrzebuje bardziej proaktywnego i skutecznego podejścia, by zadbać o interesy przemysłu europejskiego przez ustanowienie równych warunków konkurencji i zwalczanie nieuczciwych praktyk handlowych za pomocą obowiązujących przepisów handlowych, szczególnie antydumpingowych i antysubsydyjnych.

5.8.

Zdaniem Komitetu należy zwiększyć międzynarodową rolę euro jako istotnego narzędzia służącego umocnieniu pozycji Europy na świecie. Wnosi, by zwrócono większą uwagę na przyczyny osłabienia roli euro na świecie oraz zakończono tworzenie unii gospodarczej i walutowej.

5.9.

EKES zachęca Komisję do zintensyfikowania starań na rzecz wprowadzenia do WTO unijnego podejścia do handlu i zrównoważonego rozwoju, obejmującego zarówno zobowiązania w zakresie pracy, jak i ochrony środowiska. Powinno to również obejmować dalsze refleksje nad zorganizowanym zaangażowaniem wszystkich grup społeczeństwa obywatelskiego w procesy WTO, ponieważ bez jego uczestnictwa nie może być mowy o prawdziwym zrównoważonym rozwoju.

5.10.

Unijny Mechanizm Ochrony Ludności nie jest już w stanie ani na terytorium Unii, ani poza nim w wystarczającym stopniu i na odpowiednią skalę odpowiadać na katastrofy związane ze zmianą klimatu i wielorakimi zagrożeniami. W ramach mechanizmu prowadzone są już dobrze przećwiczone działania w zakresie klęsk żywiołowych, natomiast korzysta się z niego również w odniesieniu do takich zagrożeń, jak pandemia, poważne zagrożenia przemysłowe, zanieczyszczenie mórz i oceanów na dużą skalę, konsekwencje cyberataków dla sieci elektroenergetycznych i wodociągów dostarczających wodę pitną oraz dla wszelkiej innej infrastruktury podstawowej czy też zarządzanie kryzysami humanitarnymi związanymi z migracją.

5.11.

Należy w większym stopniu uwzględnić i koordynować powiązania między ochroną ludności w perspektywie krótkoterminowej a zarządzaniem pomocą humanitarną w perspektywie długoterminowej. Zdaniem EKES-u w tym celu należałoby przeanalizować potrzebę utworzenia europejskiej agencji ochrony ludności i pomocy humanitarnej jako praktycznego mechanizmu bardziej zdecydowanych działań w ramach polityki zagranicznej.

5.12.

EKES odnotowuje, że w wielu krajach partnerskich wciąż brakuje pluralistycznego i partycypacyjnego dialogu i kształtowania polityki, a przestrzeń dialogu obywatelskiego i społecznego – mimo wsparcia ze strony Komisji – stopniowo się kurczy. Proponuje, by Komisja we współpracy z EKES-em opracowała projekt pilotażowy „Tablica wyników przestrzeni obywatelskiej” dla niektórych krajów partnerskich w celu corocznego pomiaru stanu dialogu obywatelskiego i społecznego, poczynając od krajów Bałkanów Zachodnich lub krajów partnerstwa Euromed.

6.   Krzewienie europejskiego stylu życia

6.1.

Konieczne jest wzmocnienie systemów opieki zdrowotnej w niemal każdym kraju europejskim, przy czym trzeba się skupić na profilaktyce i zagwarantować wszystkim dostęp do wysokiej jakości struktur zdrowia publicznego, podstawowych usług zdrowotnych, w tym szczepionek, oraz opieki długoterminowej. Pilnej strategicznej reakcji wymagają kwestie zdrowia psychicznego.

6.2.

EKES przypomina, że kluczowe znaczenie ma wspieranie silnego i skoordynowanego europejskiego ekosystemu opieki zdrowotnej, aby wzmocnić strategiczną autonomię przemysłową i suwerenność technologiczną UE oraz poprawić jakość życia obywatelek i obywateli Unii. Należy przeprowadzić oddolne mapowanie i analizę, aby ocenić dokładny charakter zidentyfikowanych zależności oraz zaradzić słabościom i niedoborom materiałów strategicznych.

6.3.

Migracja jest w dalszym ciągu kwestią priorytetową ze względu na jej wpływ na demografię, gospodarkę i politykę UE (zatrudnienie, sprawy socjalne, rynek pracy, polityka integracyjna, kontrola granic, walka z rasizmem, ksenofobią, populizmem i dyskryminacją). Trzeba będzie nadać ostateczny kształt unijnemu paktowi o migracji i azylu oraz wspólnemu europejskiemu systemowi azylowemu, dążąc przy tym do zachowania faktycznej równowagi między solidarnością i odpowiedzialnością a zobowiązaniami UE i państw członkowskich wynikającymi z prawa międzynarodowego.

6.4.

Kryzys uchodźczy, który narasta w wyniku wojny w Ukrainie, unaocznia jeszcze bardziej kluczowe znaczenie tej dziedziny i wskazuje właściwy sposób reakcji ze strony UE: oprócz zapewnienia uchodźcom natychmiastowej ochrony i wprowadzenia tymczasowych zezwoleń na pobyt i pracę – należy podjąć pilne działania na rzecz integracji uchodźców w społeczeństwach i na rynkach pracy państw członkowskich oraz udostępnić zarówno rządom, jak i organizacjom społeczeństwa obywatelskiego działającym w terenie odpowiednie środki finansowe.

6.5.

2022 ogłoszono Europejskim Rokiem Młodzieży w uznaniu dla stojących przed nią wyzwań oraz jej minionych i obecnych wyrzeczeń związanych z pandemią COVID-19, a także aby zapewnić jej możliwości uczestnictwa na wszystkich poziomach, ze szczególnym uwzględnieniem tematyki ochrony środowiska, włączenia społecznego, technologii cyfrowych oraz uwzględniania kwestii związanych z młodzieżą we wszystkich obszarach polityki UE. Bardzo istotne jest, aby rok ten pozostawił po sobie namacalną spuściznę i aby młodzi ludzie każdego roku znajdowali się w centrum inicjatyw na szczeblu UE. W związku z tym Komisja powinna kontynuować prace nad działaniami następczymi związanymi z Europejskim Rokiem Młodzieży w 2023 r. i w kolejnych latach.

7.   Nowy impuls dla demokracji europejskiej

7.1.

Konieczne są działania zmierzające do poprawy dialogu obywatelskiego z zainteresowanymi stronami i grupami społecznymi oraz między nimi, co pozwoli tym stronom i grupom wziąć na siebie współodpowiedzialność za politykę, która ich bezpośrednio dotyczy, i faktycznie uczestniczyć w jej realizacji, a także promować rolę obywateli w budowaniu przyszłości Europy.

7.2.

Dostępnych jest szereg kanałów, które odgrywają ważną rolę w angażowaniu obywateli na poziomie europejskim, takich jak europejska inicjatywa obywatelska. Kanały te nie wystarczają jednak do tego, by zapewnić istotne zaangażowanie obywateli UE, a narzędzia uczestnictwa (takie jak e-uczestnictwo) muszą w większym stopniu sprzyjać włączeniu społecznemu, powinny być wykorzystywane w sposób zorganizowany, dostępne dla każdego i przede wszystkim muszą wywierać większy wpływ.

7.3.

W ramach tej koncepcji należy wzmocnić i pogłębić instytucjonalną rolę EKES-u jako uznanego przedstawiciela zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego doradzającego w kwestii kreowania polityki UE, a także podmiotu ułatwiającego i gwarantującego działania w zakresie demokracji uczestniczącej, takie jak zorganizowany dialog z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i panele obywatelskie. Dynamiczne społeczeństwo obywatelskie ma zasadnicze znaczenie dla demokratycznego życia Unii Europejskiej.

7.4.

EKES zaleca, by decydenci UE stworzyli spójne (wewnętrzne i zewnętrzne) strategie społeczeństwa obywatelskiego Unii Europejskiej, w tym politykę opartą na: lepszym uznaniu sektora i dialogu obywatelskiego, również poprzez specjalny filar europejskiego planu działania na rzecz demokracji, doroczną ocenę praworządności i europejską strategię na rzecz społeczeństwa obywatelskiego; wspomagające ramy prawne i stworzenie równych warunków działania w Europie; dostęp do finansowania publicznego; mechanizmy monitorowania i ochrony na szczeblu UE.

7.5.

By spełnić postulaty obywateli, niezbędne jest skupienie się na działaniach następczych związanych z propozycjami przedstawionymi podczas Konferencji w sprawie przyszłości Europy. EKES oczekuje, że wszystkie instytucje europejskie zgodnie ze swoimi zadaniami i kompetencjami zaangażują się w realizację każdego etapu działań następczych, w tym wniosków ustawodawczych, oraz przyjmą konstruktywne i ambitne podejście w tym zakresie. Komitet jest gotów odegrać swoją rolę oraz zapewnić odpowiednią realizację działań następczych związanych z wynikami Konferencji. W przypadku zwołania konwentu musi odgrywać znaczącą rolę.

7.6.

EKES jest przekonany, że – by przywrócić zaufanie do rozszerzenia oraz ulepszyć sposoby docierania UE do naturalnych sojuszników w regionie – UE powinna zdecydowanie włączyć Bałkany Zachodnie w działania mające na celu wcielenie w życie wyników Konferencji w sprawie przyszłości Europy.

7.7.

Wojna w Ukrainie spowodowała, że wspólne działania i integracja w kluczowych sektorach, takich jak obronność i polityka zagraniczna, w Europie osiągnęły skalę, którą jeszcze kilka miesięcy temu trudno było sobie wyobrazić. EKES z zadowoleniem przyjmuje wyrażone w Deklaracji wersalskiej zobowiązanie do zwiększenia wykorzystania Europejskiego Instrumentu na rzecz Pokoju i zaznacza, że UE powinna dążyć do silniejszej integracji politycznej, która wspierałaby wspólną politykę zagraniczną. Apeluje do państw członkowskich o natychmiastowe rozpoczęcie prac nad wdrożeniem prawdziwie wspólnego i skutecznego systemu obronności, który znacznie zwiększyłby zdolność Europy do obrony (12). Parlament Europejski – jako bezpośredni przedstawiciel obywateli zgodnie z Traktatami – powinien wziąć udział w podejmowaniu decyzji w tej sprawie na szczeblu UE.

7.8.

Parlament Europejski, jak również EKES, partnerzy społeczni i organizacje społeczeństwa obywatelskiego muszą uczestniczyć w opracowywaniu planów awaryjnych w celu zwalczania konsekwencji gospodarczych wojny. W szczególności muszą być zaangażowani w kształtowanie poszczególnych elementów strategii REPowerEU.

7.9.

EKES podkreśla potrzebę sprostania wyzwaniom związanym z aktywnym uczestnictwem młodzieży w społeczeństwie, kształtowaniu polityki i procesach decyzyjnych, biorąc pod uwagę fakt, że dzisiejsze dzieci i młodzież to pokolenie, które będzie musiało spłacić ogromny dług publiczny zaciągany obecnie przez poszczególne kraje, by poradzić sobie ze skutkami pandemii, a także żyć z konsekwencjami działań podejmowanych obecnie w związku ze zmianą klimatu i nową sytuacją w zakresie bezpieczeństwa w Europie. Niezbędne jest także przyjęcie skoordynowanego europejskiego podejścia opartego na solidnych ramach politycznych i prawnych, które umożliwią przerwanie międzypokoleniowego cyklu marginalizacji. Należy ściśle monitorować realizację ambitnego celu, którym jest wydźwignięcie jak największej liczby dzieci i młodzieży z ubóstwa.

7.10.

EKES podkreśla, że równość płci i uwzględnianie aspektu płci powinny być na każdym kroku brane pod uwagę przy tworzeniu i wdrażaniu prawa UE, zwłaszcza że pandemia i spowodowane nią pogorszenie koniunktury pogłębiły nierówności między płciami.

7.11.

Żadne działania podejmowane w odpowiedzi na wyjątkowe okoliczności nie mogą być sprzeczne z zasadami praworządności i podziału władzy ani zagrażać demokracji czy też prawom podstawowym obywateli Unii. Należy wdrożyć nowe instrumenty UE służące ochronie i propagowaniu praw podstawowych i praworządności, na przykład cykl przeglądu praworządności oraz mechanizm uzależniający finansowanie UE od przestrzegania praw podstawowych i praworządności. Należy wziąć to pod uwagę szczególnie w przypadku decyzji tymczasowych w drażliwych kwestiach, takich jak nałożenie zakazu nadawania na niektórych nadawców, ograniczenie swobody przemieszczania się ludzi czy inne decyzje podejmowane zarówno w czasie pandemii, jak i wojny.

7.12.

EKES zalecił przyjęcie ogólnoeuropejskiej karty praw i obowiązków obszarów wiejskich i miejskich oraz wzywa do stworzenia – na potrzeby paktu na rzecz obszarów wiejskich – modelu zarządzania obejmującego samorządy lokalne oraz lokalne przedsiębiorstwa, zarówno prywatne, jak i nienastawione na zysk, współpracującego z lokalnymi strukturami demokratycznymi i partnerami społecznymi, aby zapewnić wysłuchanie lokalnego stanowiska i pomyślną realizację długoterminowej wizji.

7.13.

W odniesieniu do Europejskiego Zielonego Ładu EKES wzywa do wprowadzenia silnych struktur zarządzania, które pozwolą włączyć wszystkie zainteresowane strony w proces opracowywania środków Europejskiego Zielonego Ładu, w tym do: — utworzenia platformy zainteresowanych stron Europejskiego Paktu na rzecz Klimatu z udziałem podmiotów działających na rzecz klimatu na wszystkich szczeblach; — ustanowienia na szczeblu UE forum na rzecz finansowania działań w związku ze zmianą klimatu w celu ułatwienia dostępu do finansowania i usunięcia barier; — zagwarantowania należytego udziału istniejących europejskich struktur dialogu społecznego; — zachęcania państw członkowskich do angażowania samorządów regionalnych, partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w przygotowywanie krajowych i regionalnych planów sprawiedliwej transformacji; — angażowania młodzieży w sposób bardziej zorganizowany w proces decyzyjny dotyczący zrównoważonego rozwoju oraz zapewnienia delegata młodzieży w oficjalnej delegaturze Unii na posiedzenia Konferencji Stron; — strukturalnego powiązania pakietu „Gotowi na 55” z celami zrównoważonego rozwoju ONZ; — dalszego czerpania z osiągnięć wspólnych prac KE i EKES-u w zakresie europejskiej platformy zainteresowanych stron gospodarki o obiegu zamkniętym.

7.14.

Instytucje Unii powinny także uznać pierwszoplanową rolę społeczeństwa obywatelskiego w upowszechnianiu kultury opartej na prawach podstawowych i praworządności oraz wspierać jego udział w odpowiednim przekazywaniu wartości i zasad UE. W związku z tym należy wzmocnić rolę społeczeństwa obywatelskiego w cyklu przeglądu praworządności, między innymi za sprawą forum zainteresowanych stron.

7.15.

Ponadto EKES uważa, że kluczowe znaczenie ma w tym kontekście zapewnienie zaangażowania przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego, w tym partnerów społecznych, organizacji konsumenckich i innych zainteresowanych stron, w kształtowanie, wdrażanie i monitorowanie programu polityki dotyczącej cyfrowej dekady i powiązanych krajowych planów działania.

7.16.

EKES zachęca KE do dalszego priorytetowego traktowania kwestii lepszego stanowienia prawa oraz wzywa ją, wraz ze wszystkimi jej służbami, i prawodawców Unii, by stale rozwijali i doskonalili system lepszego stanowienia prawa UE we wszystkich jego aspektach, a także by w swych działaniach systematycznie korzystali z narzędzi i wytycznych w zakresie lepszego stanowienia prawa.

7.17.

EKES podkreśla, że Komisja z zasady powinna uzasadniać każdy wniosek ustawodawczy, przedstawiając w pełni opracowaną ocenę skutków. Komisja powinna również przeprowadzać odpowiednie oceny skutków wszelkich przyszłych strategii, tak aby rozpoznać ich wpływ na wczesnym etapie i lepiej przewidzieć łączne efekty poszczególnych inicjatyw.

7.18.

EKES zaznacza, że instrumenty lepszego stanowienia prawa muszą pozostać neutralne politycznie i należy wyraźnie oddzielić je od procesu podejmowania decyzji politycznych, który trzeba pozostawić wyznaczonym do tego i uprawnionym organom politycznym. W procedurach konsultacji publicznych związanych z wnioskami KE należy zadbać o zapewnienie i wyważenie wkładu różnych zainteresowanych stron. Wymaga to zmiany metodyki na taką, która pozwoli lepiej dotrzeć do organizacji społeczeństwa obywatelskiego na poziomie unijnym i krajowym. EKES podkreśla, że uzupełnieniem procedur online musi być zorganizowany dialog z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego na wszystkich etapach kształtowania polityki, w tym na etapie wdrażania i oceny.

7.19.

EKES wzywa Komisję oraz w szczególności Wspólne Centrum Badawcze, aby w pełni włączyły go w swój cykl prognozowania i wsparły go w analizowaniu istniejących działań prognostycznych prowadzonych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego, związki zawodowe i stowarzyszenia przedsiębiorców.

7.20.

Ponadto Komitet apeluje o ciągłe zacieśnianie współpracy w zakresie oceny ex post rozmaitych inicjatyw.

7.21.

Zarówno pandemia, jak i tocząca się obecnie wojna w Ukrainie pokazały, że pilnie potrzebne jest podjęcie dalszych działań na szczeblu krajowym i europejskim w celu ochrony wolnych i pluralistycznych mediów oraz niezależnego dziennikarstwa wysokiej jakości.

---

(1)  Dz.U. C 290 z 29.7.2022, s. 35.

(2)  Rezolucja EKES-u „Wojna w Ukrainie i jej skutki gospodarcze, społeczne i środowiskowe” (Dz.U. C 290 z 29.7.2022, s. 1).

(3)  Rezolucja EKES-u „Wojna w Ukrainie i jej skutki gospodarcze, społeczne i środowiskowe” (Dz.U. C 290 z 29.7.2022, s. 1).

(4)  https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_22_1511

(5)  https://ec.europa.eu/info/publications/key-documents-repowereu_en

(6)  Opinia EKES-u „REPowerEU: Wspólne europejskie działania w kierunku bezpiecznej i zrównoważonej energii po przystępnej cenie” (Dz.U. C 323 z 26.8.2022, s. 123).

(7)  Połączenie międzysystemowe obrano już za cel UE (co najmniej 15 % do 2030 r., lecz niektóre państwa są znacznie poniżej tego poziomu): https://energy.ec.europa.eu/topics/infrastructure/electricity-interconnection-targets_en.

(8)  Dokument Komisji w sprawie wysp energetycznych: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/de/MEMO_18_4622.

(9)  Końcowa ocena ACER dotycząca struktury hurtowego rynku energii elektrycznej UE.

(10)  Europejski instrument tymczasowego wsparcia w celu zmniejszenia zagrożeń związanych z bezrobociem w sytuacji nadzwyczajnej (SURE).

(11)  Zob. na przykład dokument roboczy służb Komisji „Business Journey on the Single Market: Practical Obstacles and Barriers”, (SWD(2020) 54 final), Bruksela, 10 marca 2020 r.

(12)  Dz.U. C 290 z 29.7.2022, s. 1.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Opodatkowanie telepracowników transgranicznych i ich pracodawców”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 443/02)

Sprawozdawca:

Krister ANDERSSON

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	20.1.2022
Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	01.7.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	13.7.2022
Sesja plenarna nr	571
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	195/0/2

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) dostrzega szczególne wyzwania, które dla dzisiejszych międzynarodowych systemów podatkowych stanowi rozwój telepracy transgranicznej. Dotyczy to zwłaszcza opodatkowania wynagrodzeń oraz zysków przedsiębiorstw.

1.2.

EKES zgadza się z Komisją Europejską (KE), że pracownik wykonujący telepracę z zagranicy może znaleźć się w sytuacji, w której jego dochody będą podlegały podwójnemu opodatkowaniu, co może prowadzić do długotrwałych i kosztownych sporów między pracownikami a organami podatkowymi państw członkowskich. W zależności od sposobu opodatkowania dochodów z zagranicy w danym kraju pracownik może być również zobowiązany do złożenia dwóch odrębnych deklaracji podatkowych, być może w różnym czasie, ze względu na różnice w terminach składania deklaracji podatkowych w poszczególnych państwach członkowskich. Obciążenia związane z przestrzeganiem przepisów stanowią przeszkodę dla skutecznego jednolitego rynku. Państwa członkowskie powinny zwrócić należytą uwagę na przeszkody przy podpisywaniu dwustronnych umów podatkowych.

1.3.

Jeśli chodzi o opodatkowanie zysków przedsiębiorstw, telepracownicy międzynarodowi mogą w sposób niezamierzony ustanowić stały zakład dla przedsiębiorstwa w kraju innym niż jego własny. W przypadku ustanowienia stałego zakładu w innym kraju przedsiębiorstwo byłoby zmuszone do dokonania odpowiedniego podziału swoich dochodów między dwie lokalizacje, a tym samym podlegałoby różnym obowiązkom w zakresie składania deklaracji podatkowych i zobowiązaniom podatkowym.

1.4.

EKES z zadowoleniem przyjmuje tymczasowe środki podatkowe zastosowane przez państwa członkowskie w szczytowym okresie pandemii oraz wytyczne wydane przez OECD w czasie pandemii. Środki te pozwoliły pracownikom wykonującym telepracę z zagranicy i pracodawcom prowadzącym działalność transgraniczną na kontynuowanie działalności oraz uniknięcie podwójnego opodatkowania, dzięki czemu przedsiębiorstwa mogły nadal wspierać gospodarkę i pracowników UE w tym trudnym okresie.

1.5.

EKES podkreśla, jak ważne jest dalsze aktualizowanie systemów podatkowych, tak by odpowiadały one potrzebom dzisiejszego środowiska pracy. Międzynarodowe ramy opodatkowania osób prawnych zostały niedawno zreformowane dzięki porozumieniu w sprawie otwartych ram OECD/G-20 w zakresie BEPS bazujących na dwóch filarach. Jeżeli pracownicy będą coraz częściej podejmować zatrudnienie w formie telepracy, może również zaistnieć potrzeba dokonania przeglądu międzynarodowych przepisów podatkowych dotyczących osób fizycznych. W szczególności należy zapewnić przepisy, których łatwo jest przestrzegać.

1.6.

EKES uważa, że kwestią kluczową jest, by przepisy podatkowe dotyczące telepracy transgranicznej gwarantowały brak podwójnego opodatkowania lub niezamierzonego nieopodatkowania zarówno dla pracowników, jak i dla pracodawców. Aby przedsiębiorstwa niezależnie od wielkości mogły oferować możliwość telepracy, ważne jest wyeliminowanie lub przynajmniej zminimalizowanie wszelkich obowiązków administracyjnych związanych z opodatkowaniem telepracowników transgranicznych.

1.7.

EKES uznaje, że państwa mają prawo decydować o tym, czy i w jakiej wysokości powinny nakładać podatki w wymiarze krajowym; uważa jednak, że najlepiej byłoby, gdyby zasady opodatkowania telepracy transgranicznej zostały uzgodnione na szczeblu globalnym. Biorąc jednak pod uwagę mobilność wewnątrzunijną wynikającą ze swobody przemieszczania się w ramach jednolitego rynku, przed wypracowaniem globalnego rozwiązania warto zająć się tą kwestią na poziomie UE. Chociaż możliwe są różne podejścia, istotne jest, aby osiągnąć wysoki stopień koordynacji w UE.

1.8.

EKES podkreśla, że przepisy powinny być łatwe w stosowaniu zarówno dla pracowników, jak i dla pracodawców. Możliwym rozwiązaniem byłoby uzgodnienie przez państwa członkowskie, że pracownik będzie podlegał opodatkowaniu tylko wtedy, gdy liczba dni roboczych w danym kraju przekroczy 96 dni w roku kalendarzowym. EKES zauważa, że w pracach podatkowych OECD/IF wykorzystano instrument wielostronny jako narzędzie ułatwiające terminowe wdrożenie nowych przepisów podatkowych.

1.9.

EKES zachęca Komisję Europejską do rozważenia, czy możliwe byłoby wprowadzenie punktu kompleksowej obsługi, tak jak w przypadku podatku VAT. Wymagałoby to od pracodawcy zgłaszania w przypadku telepracowników transgranicznych liczby dni, które przepracowali oni w kraju zamieszkania oraz w kraju, w którym znajduje się siedziba pracodawcy. Na podstawie takich informacji organy podatkowe mogłyby ocenić, w którym kraju dochód podlegałby opodatkowaniu, lub jaka jego część podlegałaby opodatkowaniu w poszczególnych krajach.

1.10.

System punktów kompleksowej obsługi dla telepracowników transgranicznych może stanowić pierwszy krok w kierunku stworzenia infrastruktury umożliwiającej pracownikom i pracodawcom zmniejszenie liczby sporów podatkowych między państwami członkowskimi, a jednocześnie zapewniającej prawidłowe naliczanie podatków bez konieczności składania przez poszczególne osoby deklaracji podatkowych w wielu krajach.

2.   Kontekst

2.1.

Pandemia COVID-19 zmieniła życie pracowników i funkcjonowanie przedsiębiorstw w bezprecedensowy sposób. Jedną z najważniejszych tendencji w czasie pandemii COVID-19, której towarzyszyły ograniczenia związane z podróżą i narzucone przez rządy limity liczby pracowników obecnych w biurach w celu ograniczenia przenoszenia wirusa COVID-19, był rozwój telepracy (1). Przedsiębiorstwa i pracownicy dołożyli znacznych starań, aby przestawić swoją codzienną działalność na tryb cyfrowy (np. narzędzia umożliwiające spotkania online), to zaś ułatwiło pracownikom pracę z domu. W ten sposób przedsiębiorstwa będą mogły nadal dostarczać klientom (niezbędne) towary i usługi, a tym samym wspierać gospodarkę UE, zatrudnienie, handel i wzrost gospodarczy.

2.2.

Dzięki skróceniu czasu dojazdów do pracy telepraca zapewnia większą elastyczność, która może zmniejszyć stres pracownika i dzięki której pracownik może osiągnąć lepszą równowagę między życiem zawodowym a prywatnym (2). Ponadto rozwój telepracy może przyczynić się do realizacji unijnego celu, jakim jest osiągnięcie neutralności pod względem emisji dwutlenku węgla. Ponieważ znaczna część emisji w UE pochodzi z transportu, rozwój telepracy mógłby doprowadzić do zmniejszenia emisji dwutlenku węgla i zatorów komunikacyjnych (3). Przejście na telepracę prawdopodobnie spowoduje zmniejszenie zapotrzebowania na powierzchnię biurową, a tym samym obniżenie kosztów związanych z emisją gazów cieplarnianych w budynkach biurowych (np. kosztów ogrzewania i chłodzenia).

2.3.

W miarę jak nadchodzi era „po pandemii COVID-19”, a wskaźniki wyszczepienia w całej UE są wysokie, chociaż oczekuje się, że część pracowników wróci do swoich biur, mało prawdopodobne jest, aby tendencja wzrostowa telepracy została całkowicie odwrócona. W badaniu Eurofound z marca 2021 r. 46 % pracowników w UE wyraziło chęć kontynuowania pracy z domu po zakończeniu pandemii „codziennie” lub „kilka razy w tygodniu” (4). W rezultacie oczekuje się, że telepraca stanie się częścią naszej kultury pracy.

2.4.

Rozwój telepracy transgranicznej stanowi wyzwanie dla dzisiejszych systemów podatkowych. Chociaż praca transgraniczna nie jest nowym zjawiskiem, zdolność pracownika do telepracy z miejsca zamieszkania w innym państwie rodzi problemy w związku z międzynarodowymi przepisami podatkowymi, w szczególności jeżeli pracownik przez znaczną część dni roboczych pracuje w kraju zamieszkania lub w państwie trzecim, a nie w zwykłym miejscu prowadzenia działalności. Dotyczy to zwłaszcza opodatkowania wynagrodzeń, jak i opodatkowania zysków przedsiębiorstw. Takie przypadki mogą mieć miejsce szczególnie w pewnych newralgicznych regionach, które geograficznie znajdują się blisko innych państw członkowskich, ale wzrost wykorzystania i rozwój narzędzi telekonferencyjnych prawdopodobnie przyczyni się do zwiększenia liczby takich przypadków na szerszą skalę.

2.5.

Jeśli chodzi o opodatkowanie wynagrodzeń, pracownicy mający miejsce zamieszkania w jednym państwie członkowskim (jurysdykcja miejsca zamieszkania), ale pracujący dla przedsiębiorstwa mającego siedzibę w innym (jurysdykcja państwa źródła), mogą podlegać podwójnemu opodatkowaniu, co oznacza, że ich dochód jest opodatkowany w obu jurysdykcjach. Aby uniknąć takiego scenariusza, państwa zawarły dwustronne umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania, oparte zazwyczaj na Modelowej konwencji w sprawie podatku od dochodu i majątku (modelowa konwencja OECD). W modelowej konwencji OECD ustanowiono ogólną zasadę, zgodnie z którą dochód z pracy powinien być opodatkowany tylko w jurysdykcji miejsca zamieszkania. Jeśli jednak praca jest wykonywana w innym kraju (tj. w państwie źródła), państwo źródła może opodatkować dochód przypisany do dni przepracowanych w tym państwie, pod warunkiem że pracownik przebywa w państwie źródła co najmniej 183 dni w roku lub wynagrodzenie jest wypłacane przez pracodawcę w państwie źródła lub wynagrodzenie opłaca stały zakład pracodawcy w państwie źródła.

2.6.

Zgodnie z modelową konwencją OECD pracownik mający miejsce zamieszkania w kraju innym niż kraj, w którym zwykle pracuje, już od pierwszego dnia pracy będzie podlegał podziałowi praw do opodatkowania dochodów z pracy między jurysdykcję miejsca zamieszkania i jurysdykcję państwa źródła na zasadzie proporcjonalności.

2.7.

Aby uniknąć bezpośredniego podziału dochodu w przypadku pracy transgranicznej, a także ponieważ modelowa konwencja OECD jest wzorem, którego państwa członkowskie nie mają obowiązku stosować, niektóre kraje wprowadziły inne zasady takie jak struktury de minimis. W takim przypadku dochód pracownika jest opodatkowany wyłącznie w kraju zamieszkania, pod warunkiem że pracownik nie przekroczy określonej liczby dni, w których nie jest obecny w zwykłym miejscu prowadzenia działalności (5).

2.8.

Ze względu na środki wprowadzone podczas pandemii, takie jak wdrożenie surowych wymogów dotyczących kwarantanny i ograniczenie podróży transgranicznych, wielu pracowników, zwłaszcza pracowników przygranicznych, było zmuszonych do wykonywania telepracy w kraju zamieszkania, a nie w kraju, w którym zwykle pracują. Z powodu pandemii COVID-19 wiele państw członkowskich wprowadziło środki tymczasowe, aby uniknąć utraty przez jurysdykcje państw źródła całego prawa do opodatkowania. Państwa członkowskie uzgodniły „protokoły ustaleń”, na mocy których wszystkie dni przepracowane zdalnie byłyby uznawane za działalność w państwie członkowskim, w którym pracownicy zwykle pracują. Dotyczyłoby to wyłącznie pracowników znajdujących się w wyjątkowej sytuacji związanej z pandemią COVID-19, a nie pracowników transgranicznych, którzy pracowali już zdalnie przed pandemią. Te tymczasowe środki zasadniczo nie zostały przedłużone po dniu 30 czerwca 2022 r. i kraje powrócą do ogólnych struktur bazujących na modelowej konwencji OECD lub struktur de minimis. Podobnie, OECD wydała również wytyczne dotyczące opodatkowania dochodów „pracowników pozostawionych samym sobie” (pracowników, którzy utknęli w jurysdykcji państwa źródła na długi okres z powodu ograniczeń związanych z podróżą z powodu pandemii COVID-19, zasad kwarantanny itp.) (6).

2.9.

Zdaniem KE (7) pracownik wykonujący telepracę z zagranicy może znaleźć się w sytuacji, w której jego dochody będą podlegały podwójnemu opodatkowaniu, co może prowadzić do (długotrwałych i kosztownych) sporów między pracownikami a państwami członkowskimi. W zależności od sposobu opodatkowania dochodów z zagranicy w danym kraju pracownik może być również zobowiązany do złożenia dwóch odrębnych deklaracji podatkowych, być może w różnym czasie, ze względu na różnice w terminach składania deklaracji podatkowych między państwami członkowskimi. Ponadto mogą pojawić się komplikacje w sytuacji, gdy niektóre obciążenia podatkowe niezbędne do uzyskania dochodu będą musiały być odpowiednio podzielone między dwa państwa członkowskie. Pracownik wykonujący telepracę z zagranicy może również stracić możliwość korzystania ze świadczeń lub ulg podatkowych.

2.10.

Podatnicy niebędący rezydentami uzyskujący dochody z co najmniej dwóch państw członkowskich, tacy jak pracownicy mobilni, pracownicy sezonowi, sportowcy, artyści, emeryci i renciści, zasadniczo nie kwalifikują się do uwzględnienia sytuacji osobistej i rodzinnej na takich samych zasadach jak w przypadku podatników będących rezydentami. Zgodnie z wyrokiem w sprawie Schumacker (8) państwa członkowskie muszą przyznać takie korzyści podatkowe nierezydentom, jeżeli podatnicy uzyskują „całość lub prawie całość” swoich dochodów w tym państwie członkowskim. Niektóre państwa członkowskie stosują próg 90 % całkowitego dochodu, który ma zostać uzyskany w tym państwie członkowskim w celu przyznania takich korzyści podatkowych. Może to stanowić przeszkodę dla swobodnego przepływu, ponieważ każdy dochód przekraczający 10 % całkowitego dochodu w innych państwach członkowskich spowoduje przynajmniej częściową utratę takich korzyści podatkowych, ponieważ próg wymagany dla ich pełnego przyznania nie zostanie już osiągnięty. Państwa członkowskie powinny zezwolić na uwzględnienie sytuacji osobistej i rodzinnej, jeżeli nierezydenci uzyskują 75 % dochodu podatnika w państwie źródła.

2.11.

Obciążenia związane z przestrzeganiem przepisów stanowią przeszkodę dla skutecznego jednolitego rynku. Państwa członkowskie powinny zwrócić należytą uwagę na przeszkody przy podpisywaniu dwustronnych umów podatkowych.

2.12.

Jeśli chodzi o opodatkowanie zysków przedsiębiorstw, telepracownicy międzynarodowi mogą w sposób niezamierzony ustanowić stały zakład dla przedsiębiorstwa w kraju innym niż jego własny. W przypadku ustanowienia stałego zakładu w innym kraju przedsiębiorstwo byłoby zmuszone do dokonania odpowiedniego podziału swoich dochodów między dwie lokalizacje, a tym samym podlegałoby różnym obowiązkom w zakresie składania deklaracji podatkowych i zobowiązaniom podatkowym.

2.13.

Wiele przedsiębiorstw, w szczególności MŚP nieposiadające struktury międzynarodowej, może nie być świadomych, że posiadanie pracowników wykonujących pracę z innego kraju może nadać im funkcje i status, a tym samym spowodować, że będą podlegać podziałowi zysków i wymogom przestrzegania przepisów dotyczących ustalania cen transferowych oraz wymogom sprawozdawczym. MŚP mogą nie mieć działu podatkowego ani dostępu do doradców, a ponoszone przez nie koszty przestrzegania przepisów już teraz są bardzo wysokie. Jak wynika z badania przeprowadzonego przez Komisję Europejską, szacuje się, że przedsiębiorstwa w UE i Zjednoczonym Królestwie wydają rocznie łącznie około 204 mld EUR na wypełnianie obowiązków związanych z podatkiem od osób prawnych, VAT, podatkami i składkami od wynagrodzeń, podatkami od nieruchomości oraz podatkami lokalnymi. Przeciętne przedsiębiorstwo ponosi roczne koszty związane z przestrzeganiem przepisów prawa podatkowego w wysokości 1,9 % swojego obrotu (9). Ewentualny dalszy wzrost może zagrozić rentowności przedsiębiorstwa.

2.14.

W związku z obawami wynikającymi z możliwego tworzenia stałych zakładów w wyniku telepracy transgranicznej OECD wydała wytyczne w tym zakresie (10) w kwietniu 2020 r. i marcu 2021 r. OECD uznała, że „wyjątkowa i tymczasowa zmiana” miejsca, w którym pracują pracownicy, „nie powinna powodować tworzenia nowych stałych zakładów dla pracodawców” (11). Ogólnie OECD stwierdziła, że „nawet jeśli część działalności przedsiębiorstwa może być prowadzona w miejscu takim jak dom danej osoby, nie powinno to prowadzić do wniosku, że miejsce to pozostaje w dyspozycji przedsiębiorstwa tylko dlatego, że korzysta z niego osoba fizyczna (np. pracownik), która pracuje dla przedsiębiorstwa”, argumentując, że w przypadku pracownika zmuszonego do pracy z domu z powodu pandemii COVID-19 i środków ochrony zdrowia publicznego „nie ma wystarczającego stopnia stałości lub ciągłości”, aby uznać jego dom za stały zakład pracodawcy.

2.15.

OECD podkreśliła wprawdzie wyjątkowy charakter pandemii COVID-19, jednak zauważyła, że jeśli pracownicy nadal pracują z domu po zakończeniu pandemii COVID-19 i zapewniają w ten sposób pewien stopień „stałości lub ciągłości”, to „niekoniecznie skutkuje to […] utworzeniem stałego zakładu przedsiębiorstwa”. Według OECD takie sytuacje wymagałyby szczegółowego zbadania konkretnych faktów i okoliczności. W przypadku osób zajmujących stanowiska decyzyjne organy podatkowe często kwestionowały możliwość utworzenia stałego zakładu.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

EKES z wielkim zadowoleniem przyjmuje starania podejmowane przez przedsiębiorstwa i pracowników w czasie pandemii COVID-19, pozwalające na kontynuowanie działalności dzięki wykorzystaniu narzędzi cyfrowych. Bezprecedensowe okoliczności spowodowane wybuchem pandemii COVID-19 i wprowadzone w związku z nią środki ochrony zdrowia publicznego zmusiły przedsiębiorstwa i pracowników do dostosowania środowiska pracy w celu kontynuowania działalności gospodarczej oraz dostarczania towarów i usług, a tym samym wspierania gospodarki UE, zatrudnienia i wzrostu gospodarczego.

3.2.

Ponieważ postęp w dziedzinie internetowych narzędzi pracy (np. oprogramowanie do prowadzenia spotkań online) pozwoli niektórym pracownikom w coraz większym stopniu wykonywać pracę z domu z większą lub taką samą wydajnością, EKES spodziewa się, że w UE wzrośnie liczba telepracowników (transgranicznych). Prawodawcy muszą dostosować obowiązujące przepisy do nowej rzeczywistości.

3.3.

Choć możliwości telepracy mogą się różnić w zależności od sektora i stanowiska pracy, EKES uważa, że należy z zadowoleniem przyjmować telepracę i w miarę możliwości wspierać jej rozwój. Oprócz większej elastyczności dla pracowników może to również przynieść korzyści dla szerszego programu UE dotyczącego Zielonego Ładu – mniej osób będzie dojeżdżać do pracy, co spowoduje ograniczenie emisji z transportu i zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza. EKES dostrzega szczególne znaczenie tego tematu z punktu widzenia celów UE i swobody przepływu pracowników na jednolitym rynku.

3.4.

EKES dostrzega szczególne wyzwania, jakie dla międzynarodowego systemu podatkowego stanowi rozwój telepracy transgranicznej. Komitet zwraca uwagę na przeszkody, jakie pracownicy zgłaszali w sytuacjach pracy transgranicznej jeszcze przed pandemią (12). EKES z zadowoleniem przyjmuje tymczasowe środki podatkowe zastosowane przez państwa członkowskie w szczytowym okresie pandemii oraz wytyczne wydane przez OECD w czasie pandemii. Środki te pozwoliły pracownikom wykonującym telepracę z zagranicy i pracodawcom prowadzącym działalność transgraniczną na kontynuowanie działalności oraz uniknięcie podwójnego opodatkowania, dzięki czemu przedsiębiorstwa mogły nadal wspierać gospodarkę i pracowników UE w tym trudnym okresie.

3.5.

EKES podkreśla jednak, jak ważne jest dalsze aktualizowanie systemów podatkowych, tak by odpowiadały one potrzebom dzisiejszego środowiska pracy. W szczególności istotne jest, aby przeszkody podatkowe nie zniechęcały do zatrudniania pracowników spoza swej jurysdykcji pracodawców, którzy wprowadzają rozwiązania w zakresie telepracy. Podobnie przepisy podatkowe nie powinny stanowić przeszkody dla pracowników ubiegających się o pracę w sytuacjach transgranicznych.

3.6.

EKES uważa, że kwestią kluczową jest, by przepisy podatkowe dotyczące telepracy transgranicznej gwarantowały brak podwójnego opodatkowania lub niezamierzonego nieopodatkowania zarówno dla pracowników, jak i dla pracodawców. Aby przedsiębiorstwa niezależnie od wielkości mogły oferować możliwość telepracy, ważne jest wyeliminowanie lub przynajmniej zminimalizowanie wszelkich obowiązków administracyjnych związanych z opodatkowaniem telepracowników transgranicznych (13).

3.7.

Międzynarodowe ramy opodatkowania osób prawnych zostały niedawno zreformowane dzięki porozumieniu w sprawie otwartych ram OECD/G-20 w zakresie BEPS bazujących na dwóch filarach. Jeżeli pracownicy będą coraz częściej podejmować zatrudnienie w formie telepracy, może również zaistnieć potrzeba dokonania przeglądu międzynarodowych przepisów podatkowych dotyczących osób fizycznych. W szczególności należy zapewnić przepisy, których łatwo jest przestrzegać.

3.8.

EKES z zadowoleniem przyjmuje rozmowy na ten temat rozpoczęte przez Komisję Europejską w celu zaktualizowania systemów podatkowych, tak aby odzwierciedlały one dzisiejsze środowisko pracy oparte na zwiększonym udziale telepracy, zarówno z państwami członkowskimi, jak i z zainteresowanymi stronami w ramach Platformy na rzecz dobrego zarządzania w kwestiach podatkowych. EKES odsyła do wcześniejszych dyskusji na ten temat, które przeprowadzono w ramach komunikatu „Eliminowanie transgranicznych przeszkód podatkowych dla obywateli Unii” oraz sprawozdania grupy ekspertów KE zatytułowanego „Sposoby pokonywania transgranicznych przeszkód podatkowych napotykanych przez osoby fizyczne w UE” (14).

4.   Uwagi szczegółowe

4.1.

Komitet uznaje, że państwa mają prawo decydować o tym, czy i w jakiej wysokości powinny nakładać podatki w wymiarze krajowym; uważa jednak, że najlepiej byłoby, gdyby zasady opodatkowania telepracy transgranicznej zostały uzgodnione na szczeblu globalnym. Biorąc jednak pod uwagę mobilność wewnątrzunijną wynikającą ze swobody przemieszczania się w ramach jednolitego rynku, przed wypracowaniem globalnego rozwiązania warto zająć się tą kwestią na poziomie UE. Chociaż możliwe są różne podejścia, istotne jest, aby osiągnąć wysoki stopień koordynacji między państwami członkowskimi UE oraz, w miarę możliwości, z państwami trzecimi (Zjednoczone Królestwo, Szwajcaria, …).

4.2.

Przepisy powinny być łatwe w stosowaniu zarówno dla pracowników, jak i dla pracodawców. Możliwym rozwiązaniem byłoby uzgodnienie przez państwa członkowskie, że pracownik będzie podlegał opodatkowaniu tylko wtedy, gdy liczba dni roboczych w danym kraju przekroczy 96 dni w roku kalendarzowym. EKES zauważa, że w pracach podatkowych OECD/IF wykorzystano instrument wielostronny jako narzędzie ułatwiające terminowe wdrożenie nowych przepisów podatkowych.

4.3.

Wydaje się, że uzasadnione byłoby wprowadzenie ambitnych przepisów umożliwiających telepracę transgraniczną. Gdyby zastosowano zasadę 183 dni, pracownicy zyskaliby większą elastyczność, a osiągnięcie celów środowiskowych byłoby bardziej prawdopodobne. Wraz ze wzrostem liczby dni wzrasta również potrzeba wprowadzenia pewnego rodzaju ujednoliconego systemu sprawozdawczości, a także może być konieczne ustanowienie pewnego rodzaju mechanizmu wyrównawczego służącego do przekazywania dochodów podatkowych między krajami (15).

4.4.

EKES wzywa Komisję Europejską do rozważenia, czy możliwe byłoby wprowadzenie punktu kompleksowej obsługi, tak jak w przypadku podatku VAT (16). Wymagałoby to od pracodawcy zgłaszania w przypadku telepracowników transgranicznych liczby dni, które telepracownicy przepracowali w kraju zamieszkania i w kraju, w którym znajduje się siedziba pracodawcy. Na podstawie takich informacji organy podatkowe mogłyby ocenić, w którym kraju dochód podlegałby opodatkowaniu lub jaka część dochodu podlegałaby opodatkowaniu w poszczególnych krajach. Takie zalecenie zostało poparte przez grupę ekspertów Komisji Europejskiej w sprawozdaniu zatytułowanym „Sposoby pokonywania transgranicznych przeszkód podatkowych napotykanych przez osoby fizyczne w UE” (17). System wyrównawczy w zakresie dochodów podatkowych między państwami mógłby być powiązany z informacjami zgłaszanymi w punkcie kompleksowej obsługi. Podatnik powinien mieć do czynienia tylko z jedną administracją podatkową.

4.5.

Pracodawca zazwyczaj musi potrącać podatki od wynagrodzeń pracowników. Ponadto składki na ubezpieczenie społeczne w publicznych systemach emerytalnych oraz inne świadczenia socjalne dla pracowników są często płacone oddzielnie, ale są uzależnione od dochodów pracownika (18). Takie składki mogłyby być płacone przez pracodawcę za pracownika w taki sposób, aby punkt kompleksowej obsługi przydzielał środki do odpowiedniego kraju odbiorcy, co znacznie zmniejszyłoby obciążenia administracyjne. Taki system wymagałby ścisłej współpracy między organami podatkowymi oraz wiązałby się z koniecznością składania wniosków drogą elektroniczną.

4.6.

EKES wielokrotnie wzywał do ściślejszej współpracy między organami podatkowymi państw członkowskich. Taka współpraca ułatwiłaby życie zwykłym obywatelom i przedsiębiorstwom oraz zwiększyłaby możliwości skuteczniejszego zwalczania oszustw i uchylania się od opodatkowania. Aby skutecznie przeciwdziałać uchylaniu się od opodatkowania, należy przede wszystkim ułatwić przestrzeganie przepisów.

4.7.

System pojedynczych punktów kontaktowych dla telepracowników transgranicznych może stanowić pierwszy krok w kierunku stworzenia infrastruktury umożliwiającej pracownikom i pracodawcom zmniejszenie liczby sporów podatkowych między państwami członkowskimi, a jednocześnie zapewniającej prawidłowe naliczanie podatków bez konieczności składania przez poszczególne osoby deklaracji podatkowych w wielu krajach.

---

(1)  Uznając znaczenie umów o pracę, składek na ubezpieczenie społeczne, uprawnień emerytalnych, kwestii zdrowia i bezpieczeństwa (fizycznego i psychicznego), wpływu na organizację rynku pracy, konkurencyjność itp., w niniejszej opinii skoncentrowano się na bezpośrednim opodatkowaniu pracowników i pracodawców w sytuacji, gdy pracownik jest zatrudniony w przedsiębiorstwie w jednym kraju i przez ograniczoną część czasu pracy wykonuje pracę z zagranicy, korzystając z narzędzi telepracy. Niniejsza opinia nie dotyczy pracowników delegowanych, pracowników przygranicznych, o których mowa w umowach dwustronnych, ani osób samozatrudnionych prowadzących sprzedaż transgraniczną.

(2)  The impact of teleworking and digital work on workers and society [Wpływ telepracy i pracy cyfrowej na pracowników i społeczeństwo].

(3)  The impact of teleworking and digital work on workers and society [Wpływ telepracy i pracy cyfrowej na pracowników i społeczeństwo].

(4)  Eurofound, „Labour market change: Teleworkability and the COVID-19 crisis: a new digital divide?” [Zmiany na rynku pracy – możliwość wykonywania telepracy a kryzys związany z COVID-19: nowa przepaść cyfrowa?], dokument roboczy WPEF20020.

(5)  Struktury te obejmują telepracę, jak również szkolenia i misje.

(6)  „Updated guidance on tax treaties and the impact of the COVID-19 pandemic” [Zaktualizowane wytyczne dotyczące konwencji podatkowych i skutków pandemii COVID-19], OECD.

(7)  „Tax in an Increasingly Mobile Working Environment: Challenges and Opportunities”, [Podatki w coraz bardziej mobilnym środowisku pracy: wyzwania i szanse], grupa ekspertów Komisji „Platforma na rzecz dobrego zarządzania w kwestiach podatkowych”.

(8)  Zob. wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 14 lutego 1995 r. w sprawie C-279/93 Schumacker.

(9)  „Tax compliance costs for SMEs: An update and a complement: final report” [Koszty przestrzegania przepisów prawa podatkowego przez MŚP – aktualizacja i uzupełnienie: sprawozdanie końcowe], 2022.

(10)  „Updated guidance on tax treaties and the impact of the COVID-19 pandemic” [„Zaktualizowane wytyczne dotyczące umów podatkowych i skutków pandemii COVID-19], „OECD Secretariat analysis of tax treaties and the impact of the COVID-19 crisis” [Analiza Sekretariatu OECD dotycząca umów podatkowych i skutków kryzysu związanego z COVID-19].

(11)  „OECD Secretariat analysis of tax treaties and the impact of the COVID-19 crisis” [Analiza Sekretariatu OECD dotycząca umów podatkowych i skutków kryzysu związanego z COVID-19].

(12)  Zob. komunikat Komisji „Eliminowanie transgranicznych przeszkód podatkowych dla obywateli Unii” (COM(2010) 769 final), s. 4: „Obywatele Unii, którzy wyjeżdżają za granicę w celu podjęcia czasowej lub stałej pracy lub przekraczają codziennie granice w drodze do pracy, skarżą się przede wszystkim na trudności w uzyskaniu od zagranicznych organów podatkowych kwoty wolnej od podatku, ulg podatkowych i odliczeń. Często skarżą się również na wyższe stawki podatku progresywnego stosowane wobec nierezydentów oraz opodatkowanie wyższymi stawkami podatku dochodów z zagranicy. Równie poczesne miejsce zajmują problemy związane z podwójnym opodatkowaniem wynikające z kolizji rezydencji podatkowych, ograniczonej wysokości możliwej do odliczenia kwoty przysługującej na podstawie dwustronnych umów w sprawie unikania podwójnego opodatkowania, a nawet, w pewnych przypadkach, z braku takich umów”.

(13)  Pracownicy, którzy po zakończeniu pandemii zamieszkają na stałe w innym państwie UE niż to, w którym znajduje się siedziba przedsiębiorstwa, i będą pracować zdalnie, zmierzą się z wieloma kwestiami: który system zabezpieczenia społecznego będzie miał zastosowanie; do którego organu podatkowego pracodawca będzie musiał odprowadzać podatki od ich dochodów; czy pracodawca będzie mógł nadal stosować podatek u źródła; czy stosunek pracy będzie musiał być zarejestrowany we właściwych urzędach pracy w nowym kraju zamieszkania pracownika; jakie przepisy prawa pracy powinny mieć zastosowanie do stosunku pracy itp.

(14)  „Ways to tackle cross-border tax obstacles facing individuals within the EU” [Sposoby radzenia sobie z transgranicznymi przeszkodami podatkowymi, z którymi borykają się osoby fizyczne w UE].

(15)  System wyrównawczy opracowany na potrzeby międzynarodowego opodatkowania osób prawnych polega na przypisaniu części zysku wysoce rentownych przedsiębiorstw do kraju sprzedaży (kwota A w filarze 1). Ważne jest, aby wszelkie systemy wyrównawcze między państwami z tytułu telepracy transgranicznej były jak najprostsze. Kluczowymi parametrami do rozważenia powinny być liczba dni i uzyskany dochód.

(16)  UE wprowadziła punkt kompleksowej obsługi VAT (MOSS) w celu zmniejszenia obciążeń dla przedsiębiorstw sprzedających towary konsumentom w innych państwach członkowskich UE. Punkty kompleksowej obsługi umożliwiają przedsiębiorcom składanie jednej deklaracji VAT, w której deklarują sprzedaż w wielu państwach członkowskich UE, bez konieczności rejestrowania się do celów VAT w każdym kraju.

(17)  „Ways to tackle cross-border tax obstacles facing individuals within the EU” [Sposoby radzenia sobie z transgranicznymi przeszkodami podatkowymi, z którymi borykają się osoby fizyczne w UE].

(18)  EKES uznaje potrzebę zajęcia się również wpływem na świadczenia, takie jak emerytury itp., jeżeli składki na ubezpieczenie społeczne są podzielone między poszczególne kraje. Może to być przedmiotem przyszłych prac EKES-u.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Tożsamość cyfrowa, suwerenność danych i droga do sprawiedliwej transformacji cyfrowej dla obywateli żyjących w społeczeństwie informacyjnym”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 443/03)

Sprawozdawca:

Dumitru FORNEA

Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego Opinia z inicjatywy własnej
Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	20.1.2022
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego
Data przyjęcia przez sekcję	21.6.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	14.7./2022
Sesja plenarna nr	571
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	179/1/3

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Postęp technologiczny i ewolucja technologii cyfrowych, biotechnologii i systemów łączności elektronicznej stworzyły istotne możliwości konsolidacji zamożnych, bardziej integracyjnych i sprawiedliwych społeczeństw. Jednocześnie wzrosła liczba zagrożeń dla ludzkości.

1.2.

Aby zachować bezpieczeństwo ludzkości i tkankę społeczną niezbędną do tego, aby każda osoba na naszej planecie mogła wieść satysfakcjonujące życie, musimy zadbać o to, by nowe narzędzia zarządzania narzucone przez rewolucję cyfrową i przemysłową nie były uciążliwe i nie uzależniały codziennego życia od obowiązku przynależności do cyfrowych systemów technologicznych kontrolowanych w niedemokratyczny sposób.

1.3.

Instytucje publiczne są narażone na ataki ze strony podmiotów niepaństwowych mających bezpośredni dostęp do wiedzy, patentów, technologii i funduszy inwestycyjnych. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) uważa, że we wszystkich przyszłych działaniach politycznych należy uwzględnić europejską suwerenność technologiczną oraz że należy uzupełnić prawodawstwo o przejrzyste i mające pełne zastosowanie przepisy i wspólne normy we wszystkich państwach członkowskich.

1.4.

Rozwój technologiczny oddziałuje na wiele praw i wolności obywateli. Komitet postuluje, aby wszystkie sektory wykorzystujące dane osobowe i biometryczne regulować w jasny sposób i w pełnej zgodności z podstawowymi prawami człowieka, oraz wzywa do odpowiedniej aktualizacji ogólnego rozporządzenia o ochronie danych (RODO).

1.5.

EKES jest przekonany, że tożsamość cyfrowa, cyfrowe środki płatnicze oraz włączenie do platform rzeczywistości wirtualnej i rozszerzonej powinny pozostać narzędziami, które jedynie uzupełniają fizyczne istnienie, jakie znaliśmy przed pojawieniem się tych technologii. Nie powinny całkowicie ani nadmiernie wypierać innych wzorców egzystencji, które były rozwijane i doskonalone przez ludzi na przestrzeni tysięcy lat ich istnienia.

1.6.

EKES wzywa do zawarcia jasnych przepisów antydyskryminacyjnych we wszystkich przyszłych wnioskach ustawodawczych dotyczących tożsamości cyfrowej i całkowicie sprzeciwia się wprowadzeniu systemu, który umożliwia dokładną obserwację obywateli Unii, ich śledzenie lub monitorowanie ich działań i zachowań. Ponadto Komitet uważa za konieczne, aby zorganizowane społeczeństwo obywatelskie było w pełni zaangażowane w proces wdrażania.

1.7.

EKES doszedł do wniosku, że wszelkie inicjatywy służące włączeniu obywateli do europejskiego systemu tożsamości cyfrowej powinny opierać się na badaniach wpływu i kompleksowych badaniach socjologicznych. Ostateczną decyzję należy podjąć wyłącznie za świadomą i dobrowolnie wyrażoną zgodą obywatela.

1.8.

Komitet uważa, że aby demokratycznie dążyć do stworzenia sprawiedliwego, akceptowanego przez obywateli UE społeczeństwa cyfrowego, Komisja musi przeprowadzić oceny skutków dotyczące: — ogromnego i całodobowego zapotrzebowania na energię niezbędną do utrzymania globalnej infrastruktury technologicznej zapewniającej nieprzerwany i bezpieczny dostęp do systemu cyfrowego, którego celem jest przekazywanie najważniejszych i strategicznych funkcji społeczeństwa, — wpływu cyfryzacji i automatyzacji interakcji międzyludzkich na jakość życia i warunki pracy (zwłaszcza na relacje międzyludzkie), wzrostu częstości występowania samotności, problemów ze zdrowiem psychicznym, spadku inteligencji poznawczej i emocjonalnej oraz zwiększonego ryzyka alienacji społecznej, — środków politycznych, gospodarczych i społecznych niezbędnych do przystosowania społeczeństwa do radykalnych zmian ilościowych na rynku pracy, — cyberbezpieczeństwa, w kontekście zwiększonej różnorodności i złożoności działań hakerów oraz w warunkach przyspieszonego tempa rozwoju internetu rzeczy, co sprawia, że protokoły dostępu są podatne na ataki i nieefektywne.

1.9.

EKES stwierdza, że bezpieczeństwo danych nie powinno podlegać negocjacjom, i jest rozczarowany, że bezpieczeństwo przyszłego europejskiego portfela cyfrowego nie jest głównym priorytetem wniosku ustawodawczego Komisji.

1.10.

Komitet uważa, że we wszystkich wnioskach ustawodawczych UE dotyczących sztucznej inteligencji należy wyraźnie przewidzieć pełną rozliczalność za ewentualne nieprawidłowe działanie. Należy znaleźć odpowiednią równowagę między nieujawnianiem tajemnic handlowych a zapewnieniem przejrzystości i możliwości śledzenia rozwoju sytuacji.

1.11.

Komitet jest pierwszą instytucją europejską, która zaleciła przyjęcie podejścia opartego na ludzkiej kontroli, i ponownie podkreśla potrzebę istnienia kilku poziomów kontroli, aby ją zapewnić.

1.12.

EKES jest całkowicie przeciwny prywatnym bazom danych służącym rozpoznawaniu twarzy (z wyjątkiem zastosowań związanych z przestępczością) oraz wszelkim rodzajom systemów scoringu obywateli, ponieważ naruszają one podstawowe wartości i prawa UE.

1.13.

Komitet uważa, że dane pochodzące z UE powinny być przechowywane na terytorium UE i powinny być chronione przed jakimkolwiek dostępem z zewnątrz. Ponadto EKES uważa, że w odniesieniu zarówno do danych osobowych, jak i nieosobowych należy wprowadzać świadomą zgodę na wykorzystanie danych, i ponownie wzywa do ulepszenia RODO w tym zakresie.

1.14.

Komitet wyraża zaniepokojenie rosnącymi nierównościami między państwami członkowskimi oraz brakiem ochrony słabszych grup i jeszcze raz wzywa do tworzenia UE, która popiera włączenie cyfrowe niepozostawiające nikogo w tyle. Szczególną uwagę należy zwrócić na starsze pokolenie.

1.15.

EKES wzywa do tworzenia silnego europejskiego systemu edukacji cyfrowej, który może przygotować siłę roboczą do wyzwań technologicznych i pomóc jej w zdobyciu miejsc pracy wysokiej jakości. We wszystkich państwach członkowskich należy wdrożyć programy rozwoju umiejętności cyfrowych, a także programy cyfrowego uczenia się przez całe życie, kursy słownictwa i praktyczne szkolenia.

1.16.

Komitet uważa, że zaangażowanie pracowników w proces transformacji cyfrowej jest niezbędne, aby mogli oni zrozumieć związane z nią przyszłe zagrożenia i możliwości. Umożliwi to transfer wiedzy i zdobywanie nowych umiejętności.

2.   Kontekst

2.1.

Obywatelki i obywatele Unii są zainteresowani postępem wdrażania rozwiązań technologii cyfrowych, które uproszczą procedury administracyjne niezbędne w kontaktach z władzami lub w codziennym życiu społecznym. Niniejsza opinia ma na celu zwiększenie świadomości krajowych i europejskich decydentów na temat obaw zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego co do potencjalnych negatywnych skutków społecznych przyspieszonego wdrażania technologii cyfrowych.

2.2.

Pandemia COVID-19 przyspieszyła transformację cyfrową społeczeństw i zmusiła obywateli do korzystania z nowych technologii w pracy, do nauki i do innych codziennych czynności. Stworzyła możliwości cyfrowego rozwoju dla przedsiębiorstw i obywateli.

2.3.

Korzyści płynące z powszechnego wdrożenia tożsamości cyfrowej są szeroko opisywane w różnorakich dokumentach instytucji europejskich i światowych organizacji międzynarodowych. Najnowszym dokumentem w tej kwestii jest wniosek dotyczący rozporządzenia w odniesieniu do ustanowienia europejskich ram tożsamości cyfrowej (1), opublikowany 3 czerwca 2021 r.

2.4.

Komisja Europejska dąży do stworzenia europejskich ram tożsamości cyfrowej w oparciu o przegląd obecnie obowiązujących ram, tak aby do 2030 r. co najmniej 80 % obywateli miało możliwość korzystania z rozwiązania w zakresie identyfikacji elektronicznej, aby mieć dostęp do kluczowych usług publicznych (2). Organy sektora publicznego muszą dysponować odpowiednimi zasobami ludzkimi i finansowymi, aby móc wykorzystywać i kontrolować rozwój technologii cyfrowych.

2.5.

Dowodzi tego opublikowany przez Komisję Europejską w 2021 r. indeks gospodarki cyfrowej i społeczeństwa cyfrowego (DESI) (3), który pokazuje, że w 2020 r. odsetek osób posiadających przynajmniej podstawowe umiejętności cyfrowe wynosił 56 %. Niemniej jednak mimo że większość miejsc pracy wymaga podstawowych umiejętności cyfrowych, duża część mieszkańców UE jeszcze ich nie ma. Wielu obywateli twierdzi, że ma umiejętności cyfrowe, ale po bliższej analizie nie są one niczym więcej niż zdolnością podstawowego korzystania z możliwości oferowanych przez internet (przeglądanie stron internetowych i portali społecznościowych) oraz pakietów oprogramowania oferowanych przez Microsoft Office lub Mac OS.

2.6.

Opublikowane niedawno przez Europejski Bank Inwestycyjny badanie dotyczące sztucznej inteligencji (4) pokazuje, że Europa wciąż pozostaje w tyle za innymi światowymi potęgami gospodarczymi. Wspomina się w nim, że na USA i Chiny przypada łącznie ponad 80 % z 25 mld EUR rocznych inwestycji kapitałowych w AI i technologie blockchain. Na UE przypada zaledwie 7 %, a całkowita luka inwestycyjna wynosi 5–10 mld EUR rocznie.

2.7.

Komisja zaproponowała wypełnienie tej luki i przeznaczenie 1 mld EUR rocznie na inwestycje w AI, które powinny być uzupełnione inwestycjami prywatnymi i środkami własnymi państw członkowskich. Celem jest osiągnięcie 20 mld EUR inwestycji rocznie w ciągu najbliższej dekady (5).

3.   Uwagi ogólne

3.1.

Postęp technologiczny ogółem i ewolucja technologii cyfrowych, biotechnologii i systemów łączności elektronicznej w ciągu ostatnich dwudziestu lat stworzyły na całym świecie ogromne możliwości konsolidacji zamożnych, bardziej zintegrowanych i sprawiedliwych społeczeństw.

3.2.

Jednocześnie, bez nowej umowy społecznej i ram prawnych dostosowanych do tych nowych technologii o potencjale zakłócającym, pojawia się wiele zagrożeń dla ludzkości (takich jak utrata miejsc pracy spowodowana rozwojem i wdrażaniem automatyzacji, naruszanie prywatności, stronniczość algorytmiczna spowodowana nieprawidłowymi danymi, niestabilność rynków itp.). Należy przy tym pamiętać zwłaszcza o nieustannych próbach narzucania własnych produktów i usług przez globalnych gigantów technologicznych, którzy omijają obowiązujące na poziomie międzynarodowym i krajowym prawodawstwo gwarantujące podstawowe prawa człowieka.

3.3.

Międzynarodowe i krajowe instytucje rządowe są podatne na działania podmiotów niepaństwowych mających bezpośredni dostęp do wiedzy, patentów, technologii i funduszy inwestycyjnych, ponieważ pracownicy tych instytucji często nie są w stanie zrozumieć pełnego społecznego wpływu nowych technologii na prawa obywateli i konsumentów. Komitet jest przekonany, że we wszystkich przyszłych działaniach politycznych należy uwzględniać kwestie suwerenności technologicznej UE.

3.4.

EKES domaga się, aby przepisy doprecyzowano i uzupełniono o wyraźne i mające pełne zastosowanie regulacje oraz wspólne normy we wszystkich państwach członkowskich, w tym o powiązane obowiązki, w związku z faktem, że technologiami związanymi z tożsamością cyfrową w dużej mierze zarządzają algorytmy komputerowe i sztuczna inteligencja, które nie mogą ponosić odpowiedzialności za popełniane przez siebie błędy.

3.5.

Istnieje już wiele udowodnionych i dokładnie zbadanych sytuacji, w których ludzie ponoszą konsekwencje błędnych decyzji algorytmów komputerowych i sztucznej inteligencji i są za nie niesprawiedliwie skazywani. Na przykład osoby podejmujące decyzje w siłach bezpieczeństwa i policji opierają się na błędnych wynikach działania algorytmów komputerowych takich jak sztuczna inteligencja, rozpoznawanie twarzy, uczenie maszynowe, analiza danych i prognozowanie, arkusze czasu pracy i wyniki itp. Skutkiem tego jest naruszenie praw i wolności wielu obywateli.

3.6.

Dlatego też przepisy prawne, które mają objąć dziedzinę tożsamości cyfrowej i związane z nią technologie, muszą opierać się przede wszystkim na pełnej przejrzystości, prawidłowym i pełnym informowaniu użytkowników oraz dobrowolnej świadomej zgodzie, a także zapewniać pełną ochronę, która uwzględni podatność na zagrożenia w cyberprzestrzeni charakteryzującą sieci łączności ruchomej i ich urządzenia itp. Z tych powodów EKES nalega, aby wszystkie sektory wykorzystujące dane osobowe i biometryczne, takie jak tożsamość cyfrowa, sieci łączności ruchomej 5G, sztuczna inteligencja itp., były regulowane w sposób wyraźny, przejrzysty i w pełni zgodny z podstawowymi prawami człowieka.

4.   Uwagi szczegółowe

Tożsamość cyfrowa

4.1.

Jeśli chodzi o wdrażanie identyfikacji elektronicznej w Europie, zarządzanie danymi ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia ochrony obywateli i zabezpieczenia ich prywatności. Należy zapewnić pełną zgodność z ogólnym rozporządzeniem o ochronie danych (RODO).

4.2.

Obywatele Unii znajdują się w centrum wszelkich programów i strategii realizowanych w UE. Komitet docenia i popiera opublikowanie wniosku Komisji w sprawie tożsamości cyfrowej dla wszystkich Europejczyków (6), w którym stwierdza się, że decyzja o stosowaniu lub niestosowaniu identyfikacji elektronicznej musi należeć do danej osoby. Uważa jednak, że bagatelizuje się skutki wykluczenia niektórych obywateli, którzy nie zdecydują się na posiadanie identyfikacji elektronicznej, i nalega, aby prawo do bycia zapomnianym i do bycia offline zostało wyraźnie wdrożone w prawodawstwie UE.

4.3.

EKES wzywa do wprowadzenia jasnych przepisów antydyskryminacyjnych we wszystkich przyszłych wnioskach ustawodawczych dotyczących tego zagadnienia. Bez względu na powód, dla którego obywatel zdecydowałby się nie korzystać z takiej funkcji (czy to ze względu na ochronę danych, czy anonimowość, czy też z innych powodów), nie można stawiać go w gorszej sytuacji niż aktywnych użytkowników ani marginalizować. Dane osobowe powinny zawsze pozostawać własnością danej osoby, a podstawą wdrażania identyfikacji elektronicznej musi być ochrona praw człowieka. Z myślą o zagwarantowaniu ochrony i bezpieczeństwa danych, a także poszanowania życia prywatnego Komitet proponuje, aby tożsamością cyfrową obywateli UE zarządzał w każdym państwie członkowskim organ administracji publicznej, podlegający zwierzchnictwu państwa oraz demokratycznej kontroli parlamentów narodowych.

4.4.

Wprowadzenie identyfikacji elektronicznej w Europie powinno mieć na celu umożliwienie konsumentom bezpiecznej i łatwej łączności. Musi zapewniać między innymi poprawę jakości danych i świadczenia usług publicznych, wzmocnienie ukierunkowanych programów rządowych oraz większą efektywność rynku kredytowego. EKES popiera taki scenariusz. Zauważa jednak, że wdrożenie identyfikacji elektronicznej pociąga za sobą szereg zagrożeń w zakresie ochrony prywatności i danych, i całkowicie sprzeciwia się wprowadzeniu systemu, który umożliwia dokładną obserwację obywateli Unii, ich śledzenie i/lub monitorowanie ich działań i zachowań.

4.5.

Cyberbezpieczeństwo jest ważnym aspektem wdrożenia, ponieważ ryzyko zhakowania istotnych danych osobowych i finansowych jest wysokie. EKES ma nadzieję, że ostateczna wersja proponowanych przepisów oraz porozumienie między państwami członkowskimi w sprawie norm, specyfikacji technicznych i aspektów interoperacyjności będą gotowe do października 2022 r. EKES uważa, że zorganizowane społeczeństwo obywatelskie, w tym partnerzy społeczni, organizacje pozarządowe i środowiska akademickie, muszą w pełni uczestniczyć w procesie wdrażania.

4.6.

Jednym z największych zagrożeń związanych z wdrożeniem identyfikacji elektronicznej są oszustwa. Wiadomości wyłudzających informacje, które wszyscy dziś otrzymujemy, będzie jeszcze więcej, a ich celem będą najsłabsze grupy w Europie. EKES jest zdania, że kwestie bezpieczeństwa w tym zakresie nie zostały wystarczająco dokładnie określone ilościowo, i jest rozczarowany, że bezpieczeństwo przyszłego cyfrowego portfela nie jest najistotniejszą kwestią we wniosku KE ustanawiającym europejskie ramy tożsamości cyfrowej. Oszustwa z wykorzystaniem syntetycznej tożsamości zdarzały się w innych częściach świata, gdzie wprowadzono podobne systemy, i UE powinna zapoznać się z tymi kwestiami i zająć się nimi przed wdrożeniem identyfikacji elektronicznej. Dlatego Komitet uważa, że bezpieczeństwo danych nie powinno podlegać negocjacjom.

AI – sztuczna inteligencja

4.7.

Aby móc się rozwijać i osiągać postępy, jednolity rynek cyfrowy potrzebuje sztucznej inteligencji. AI opiera się na algorytmach, które wymagają ogromnych ilości danych prywatnych i metadanych. Społeczeństwo musi czerpać korzyści z rozwoju technologicznego i z opartej na algorytmach nauki stosowanej. Przy wdrażaniu technologii AI należy jednak zadbać o to, aby społeczności historycznie zmarginalizowane były w stanie poradzić sobie z tymi programami, a istniejące nierówności społeczne się nie pogłębiały.

4.8.

EKES jest pierwszą instytucją europejską, która zaleciła przyjęcie podejścia opartego na ludzkiej kontroli przy współpracy z systemami sztucznej inteligencji (7). Komitet potwierdza, że najważniejsze jest, aby ostateczna decyzja należała do człowieka oraz aby człowiek sprawował pełną kontrolę nad procesami decyzyjnymi dotyczącymi rozwoju maszyn.

4.9.

Ochrona własności intelektualnej może być wykorzystywana jako argument za nieprzejrzystym rozwojem AI. EKES uważa, że należy znaleźć odpowiednią równowagę między nieujawnianiem tajemnic handlowych a zapewnieniem przejrzystości i możliwości śledzenia rozwoju sytuacji. Ponadto we wszystkich wnioskach ustawodawczych UE dotyczących sztucznej inteligencji należy wyraźnie przewidzieć rozliczalność za jej ewentualne nieprawidłowe działanie, a odpowiedzialność powinna spoczywać na twórcach, programistach, inżynierach AI i prawowitych właścicielach.

4.10.

Komitet jest zdania, że technologie AI należy wdrażać w sposób społecznie zrównoważony, z uwzględnieniem praw człowieka, wartości europejskich, równości płci, różnorodności kulturowej, interesów grup defaworyzowanych oraz praw własności intelektualnej.

4.11.

Aby mieć pewność, że algorytmy są w pełni zgodne z prawem europejskim i go przestrzegają, konieczne są dalsze postępy w zakresie RODO. Komitet apeluje o opracowanie wspólnych zasad etycznych zapewniających swobodny dostęp do źródłowych kodów algorytmów.

4.12.

AI ma potencjał, aby przyczynić się do osiągnięcia celów klimatycznych i środowiskowych, jednak należy wziąć pod uwagę ogromne ilości energii, które zużywa się na potrzeby funkcjonowania tych systemów cyfrowych, a także inne wyzwania dotyczące internalizacji kosztów zewnętrznych. EKES proponuje wzmocnienie monitorowania tego aspektu i wzywa przedsiębiorstwa cyfrowe, aby poczyniły postępy w ograniczaniu emisji dwutlenku węgla.

4.13.

W kluczowych obszarach, takich jak obrona czy cyberbezpieczeństwo, należy zagwarantować kontrolę ludzi nad robotami. EKES wnosi, aby na szczeblu UE stworzono bardzo precyzyjne ramy, które pozwolą to zapewnić. Zwraca też uwagę, że interwencja człowieka musi być zawsze możliwa w celu usunięcia błędów zautomatyzowanego systemu podejmowania decyzji.

4.14.

EKES jest całkowicie przeciwny prywatnym bazom danych służącym rozpoznawaniu twarzy (z wyjątkiem zastosowań związanych z przestępczością) oraz wszelkim rodzajom systemów scoringu obywateli, ponieważ naruszają one podstawowe wartości i prawa UE.

4.15.

Jeśli chodzi o aspekty społeczne, EKES jest zaniepokojony, że rozwój sztucznej inteligencji będzie miał ogromny wpływ na rynki pracy, powodując potencjalnie kryzys bezrobocia. Ponadto może wpływać na ludzkie zachowanie i prowadzić do lenistwa i powierzchowności.

Duże zbiory danych

4.16.

EKES z zadowoleniem przyjmuje akt w sprawie danych (8) wydany przez Komisję Europejską w lutym 2022 r. i uważa, że stanowi on etyczne ramy przejrzystego przetwarzania danych osobowych, przy zachowaniu pełnej kontroli przez obywateli i przedsiębiorstwa, którzy je generują. Umożliwia także wykorzystanie danych przez większą liczbę zainteresowanych stron i obywateli, co przynosi szersze korzyści konsumentom, przedsiębiorstwom i organom sektora publicznego, a tym samym prowadzi do powstania sprawiedliwej gospodarki opartej na danych.

4.17.

Duże ilości danych są obecnie dostępne dla organów sektora publicznego i kilku gigantów technologicznych, takich jak Google, Facebook (Meta), TikTok czy Amazon. Niestety korzysta z nich teraz tylko ograniczona liczba zainteresowanych stron i EKES jest zaniepokojony, że dane pochodzące z UE są przechowywane, przetwarzane i przynoszą wartość poza Europą (9). Komitet uważa, że trudno będzie osiągnąć suwerenność cyfrową UE bez posiadania własnych gigantów technologii cyfrowej w UE, bez przechowywania europejskich danych na terytorium UE i bez ochrony tych danych przed jakimkolwiek dostępem z zewnątrz.

4.18.

Zarządzanie dużymi zbiorami danych musi zawsze odbywać się z poszanowaniem praw człowieka zapisanych w art. 21 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (10), zwłaszcza gdy w procesie podejmowania decyzji wykorzystuje się algorytmy. Dostawcy usług w chmurze z UE stanowią jedynie niewielką część międzynarodowego rynku, który jest w dużej mierze zdominowany przez przedsiębiorstwa z USA. Stawia to UE w niekorzystnej sytuacji i ogranicza możliwości inwestycyjne na rynku przetwarzania danych. Utrudnia to też konkurencyjność dużych przedsiębiorstw oraz ich możliwości rozwoju i zdobywania rynków, a także uniemożliwia małym i średnim przedsiębiorstwom zwiększanie skali działalności. Komitet z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji Europejskiej pt. „Polityka konkurencji gotowa na nowe wyzwania” (11) oraz wagę, jaką przywiązuje się do transformacji cyfrowej przy kształtowaniu przyszłych unijnych ram konkurencji.

4.19.

Komitet uważa, że świadoma zgoda na wykorzystanie danych musi być udzielana w odniesieniu zarówno do danych osobowych, jak i nieosobowych. EKES ponownie wzywa do ulepszenia RODO pod tym względem.

Sprawiedliwa transformacja cyfrowa i umiejętności cyfrowe w UE

4.20.

Komitet zauważa, że rynek pracy się zmienia i coraz więcej sektorów gospodarki skarży się na brak wykwalifikowanej i kompetentnej siły roboczej. Odnotowuje również spadek kwalifikacji oraz brak know-how i wiedzy fachowej.

4.21.

W poprzednich opiniach EKES wzywał do stworzenia Unii, w której włączenie cyfrowe jest powszechne i nikt nie jest pozostawiony w tyle. Lata później nierówności między państwami członkowskimi pogłębiają się, a słabsze grupy społeczne nadal nie są objęte ochroną, zwłaszcza osoby starsze, które są najbardziej narażone.

4.22.

Komitet wyraża zaniepokojenie istniejącą przepaścią cyfrową w UE i wzywa do skoordynowanego wdrażania programów rozwoju umiejętności cyfrowych we wszystkich państwach członkowskich oraz do urzeczywistnienia w UE idei cyfrowego uczenia się przez całe życie, w tym rozwiązań opartych na otwartym oprogramowaniu jako bezpłatnej alternatywy dla komercyjnych. Kształtowanie umiejętności cyfrowych rozpoczyna się od kursów słownictwa, a kończy na praktycznych szkoleniach.

4.23.

Zaangażowanie pracowników w proces transformacji cyfrowej jest niezbędne, aby mogli oni zrozumieć zarówno przyszłe zagrożenia, jak i możliwości. Zmieniające się środowisko pracy wymaga transferu wiedzy i nabywania nowych umiejętności, ale także poprawy warunków pracy osób pracujących za pośrednictwem cyfrowych platform pracy.

4.24.

EKES wzywa do tworzenia silnego europejskiego systemu edukacji cyfrowej, który może przygotować siłę roboczą do wyzwań technologicznych i pomóc jej w zdobyciu miejsc pracy wysokiej jakości, i przypomina w związku z tym o umowie ramowej europejskich partnerów społecznych w sprawie cyfryzacji.

4.25.

Komitet apelował już o dalszą poprawę solidnych kompetencji w dziedzinie nauk ścisłych, technologii, inżynierii i matematyki (12).

---

(1)  Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (UE) nr 910/2014 w odniesieniu do ustanowienia europejskich ram tożsamości cyfrowej (COM(2021) 281 final).

(2)  Tożsamość cyfrowa dla wszystkich Europejczyków.

(3)  https://digital-strategy.ec.europa.eu/pl/node/9773

(4)  Badanie EBI, Artificial intelligence, blockchain and the future of Europe: How disruptive technologies create opportunities for a green and digital economy [Sztuczna inteligencja, blockchain i przyszłość Europy. Jak przełomowe technologie tworzą możliwości dla zielonej gospodarki i gospodarki cyfrowej].

(5)  Komisja Europejska – Europejskie podejście do sztucznej inteligencji.

(6)  Tożsamość cyfrowa dla wszystkich Europejczyków (COM(2021) 281 final).

(7)  Dz.U. C 288 z 31.8.2017, s. 1.

(8)  Komisja Europejska – Akt w sprawie danych.

(9)  Eurostat podaje, że w 2020 r. tylko 36 % unijnych przedsiębiorstw korzystało z usług w chmurze – większość z nich do obsługi poczty elektronicznej i przechowywania danych, wykorzystując w tym celu moce tylko 19 % dostawców takich usług.

(10)  Dz.U. C 326 z 26.10.2012, s. 391.

(11)  Komunikat KE „Polityka konkurencji gotowa na nowe wyzwania” (COM(2021) 713 final).

(12)  Dz.U. C 14 z 15.1.2020, s. 46; Dz.U. C 10 z 11.1.2021, s. 40; Dz.U. C 228 z 5.7.2019, s. 16; Dz.U. C 75 z 10.3.2017, s. 6; Dz.U. C 374 z 16.9.2021, s. 11.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Analiza roli zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w nowej umowie między UE a Organizacją Państw Afryki, Karaibów i Pacyfiku (OACPS), z uwzględnieniem sytuacji umów o partnerstwie gospodarczym w tym zakresie”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 443/04)

Sprawozdawca:

Carlos TRINDADE

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	21.10.2021
Podstawa prawna	Art. 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Stosunków Zewnętrznych
Data przyjęcia przez sekcję	9.6.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	13.7.2022
Sesja plenarna nr	571
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	170/0/1

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES zauważa, że UE od dawna posiada ramy wartości i celów regulujące jej stosunki z państwami Afryki, Karaibów i Pacyfiku (AKP), obejmujące w szczególności takie aspekty jak: demokracja, dobre rządy i prawa człowieka, zrównoważony wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu, godziwe miejsca pracy, przekształcenie mobilności i migracji w możliwości, rozwój społeczny, środowisko oraz „[p]odejmowanie wspólnych wysiłków na szczeblu międzynarodowym w obszarach stanowiących przedmiot wspólnego zainteresowania”. W świetle stosunków z sąsiadującymi państwami trzecimi do celów tych dodaje się cel w zakresie bezpieczeństwa.

1.2.

EKES popiera te ramy wartości i celów, na których UE oparła stosunki w dziedzinie handlu i współpracy na rzecz rozwoju i które zostały określone w różnych umowach międzynarodowych z państwami AKP począwszy od 1960 r.

1.3.

EKES ogólnie popiera nową umowę i ma nadzieję, że zostanie ona szybko podpisana przez strony. Z zadowoleniem przyjmuje ogromne wysiłki i ważne zobowiązania podjęte w ramach celów zrównoważonego rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych.

1.4.

W szczególności EKES zdecydowanie proponuje Komisji, by struktura współpracy na rzecz rozwoju leżąca u podstaw nowej umowy oraz umów o partnerstwie gospodarczym była przedmiotem gruntownej refleksji i nowych decyzji z uwzględnieniem doświadczeń związanych z COVID-19 (krytyczna infrastruktura zdrowotna) oraz geopolitycznych konsekwencji wojny w Ukrainie (m.in. bezpieczeństwo żywnościowe, ceny energii i zagrożenia dla demokracji). EKES podkreśla, że te dwa bardzo ważne wydarzenia, które dogłębnie zmieniły kontekst globalny, zrodziły w państwach AKP potrzebę bardziej złożonych i pilnych reakcji, wymagających innej niż dotychczas współpracy międzynarodowej.

1.5.

EKES pozytywnie ocenia to, że w nowej umowie zatwierdzono rolę organizacji społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych, a także wyraża uznanie dla sygnatariuszy za uzgodnienie tej kwestii.

1.6.

EKES z dużym zadowoleniem odnotowuje, że nowa umowa – zarówno we wspólnej podstawie, jak i w każdym z protokołów regionalnych – wielokrotnie odnosi się (choć na różne sposoby) do znaczenia instytucjonalnych mechanizmów uczestnictwa, informowania i wysłuchania społeczeństwa obywatelskiego oraz systematycznych konsultacji z nim (mechanizmy instytucjonalne).

1.7.

EKES zwraca uwagę, że organizacje społeczeństwa obywatelskiego/partnerzy społeczni dysponują własnymi zinstytucjonalizowanymi mechanizmami, w ramach których formalnie przedstawiają swoje oceny, propozycje i krytykę. Zasadnicze znaczenie mają mechanizmy instytucjonalne, uregulowane prawnie i prowadzące formalną działalność – czy to komitety gospodarcze, społeczne i kulturalne, rady konsultacyjne, fora, platformy, sieci organizacji społeczeństwa obywatelskiego, stałe konferencje, czy inne organy – w ramach których organizacje społeczeństwa obywatelskiego (podejmujące dialog obywatelski) i partnerzy społeczni (prowadzący dialog społeczny) wnoszą wkład w debatę w przestrzeni publicznej i demokratycznej. Instytucjonalizacja tych mechanizmów zwiększa odporność społeczeństwa, ponieważ pobudza aktywność obywatelską i życie demokratyczne.

1.8.

EKES zauważa, że w państwach UE i AKP faktyczna sytuacja organizacji społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych oraz kształt mechanizmów instytucjonalnych bardzo się różnią ze względu na rozbieżności gospodarcze, społeczne, kulturowe i polityczne między regionami, podregionami i krajami. W państwach AKP nieformalność jest zjawiskiem powszechnym i musi być brana pod uwagę w pracach organizacji społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych oraz w kontekście wdrażania i funkcjonowania mechanizmów instytucjonalnych, gdyż w przeciwnym razie istnieje ryzyko, że ogół społeczeństwa nie odniesie korzyści z wyników nowej umowy. EKES potwierdza, że absolutnie konieczne jest stworzenie rozwiązań, które pozwolą przezwyciężyć istniejące trudności, zwłaszcza w zakresie zdolności technicznych i wsparcia finansowego dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych. EKES uważa, że w UE/OACPS istnieje zbiór dobrych praktyk, które należy zidentyfikować z myślą o powieleniu ich w innych krajach. Jednym z przykładów jest Komitet Monitorujący AKP–UE, który jest w stanie zadbać o takie rozpowszechnienie.

1.9.

EKES postrzega jako cel swojego zaangażowania w ten proces wdrażanie mechanizmów instytucjonalnych oraz promowanie i wspieranie organizacji społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych w państwach AKP, uznając tym samym ich rolę jako podmiotów stymulujących zrównoważony rozwój, zwłaszcza w świetle celu zrównoważonego rozwoju ONZ nr 17.

1.10.

EKES proponuje Komisji, by, przestrzegając struktury nowej umowy, wyznaczyła jako cel ustanowienie czterech mechanizmów instytucjonalnych: między UE a OACPS, w oparciu o wspólną podstawę; między UE a Afryką, w oparciu o protokół regionalny UE–Afryka; między UE a Karaibami, w oparciu o protokół regionalny UE–Karaiby; między UE a regionem Pacyfiku, w oparciu o protokół regionalny UE–Pacyfik.

1.11.

EKES proponuje również, by w ramach umów o partnerstwie gospodarczym Komisja stworzyła komitety konsultacyjne. Potwierdza, że rola organizacji społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych w umowach o partnerstwie gospodarczym jest niezastąpiona i powinna zostać wzmocniona. W tym kontekście popiera zalecenia zawarte w opinii REX/536, które powinny zostać uwzględnione w obecnych i przyszłych umowach o partnerstwie gospodarczym. Uważa, że Komitet Konsultacyjny CARIFORUM jest doskonałym przykładem dobrych praktyk i że koncepcję tę należy rozpowszechnić i powielić.

1.12.

Zdecydowanie sugeruje, by w przyszłości odpowiednio przygotowano różne mechanizmy instytucjonalne, które będą stosowane w ramach UE–OACPS (wspólna podstawa + protokoły regionalne + umowy o partnerstwie gospodarczym), aby stworzyć synergie i zoptymalizować zasoby, zwłaszcza finansowe. Mechanizmy instytucjonalne, skupiające się na swoich zadaniach w sposób dokładny i rzetelny, działające jako sieć i jako jednolity i uporządkowany system, dowiodą tym samym swojego znaczenia dla zapewnienia odporności społeczeństw, wzrostu gospodarczego i dobrobytu obywateli.

1.13.

EKES zdecydowanie proponuje, by Komisja dysponowała instrumentami finansowymi wspierającymi programy i projekty badań i prognozowania realiów organizacji społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych w państwach AKP, z uwzględnieniem potrzeb tych podmiotów w zakresie wzmocnienia pozycji liderów, technicznej solidności organizacji i wdrażania planowanych mechanizmów instytucjonalnych. EKES podkreśla, że celem jest przyczynienie się w ramach nowej umowy do wzmocnienia demokratycznych organizacji społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych poprzez wysokiej jakości interwencje i aktywne zaangażowanie uczestników.

1.14.

EKES zdecydowanie wzywa Komisję do wspierania prac Komitetu Monitorującego AKP–UE EKES-u, który jest jedynym mechanizmem instytucjonalnym istniejącym obecnie na mocy nowej umowy UE–OACPS i który będzie odgrywał większą rolę w tym procesie, przede wszystkim poprzez zorganizowany dialog, z myślą o: i) przedstawieniu instytucjom odpowiednich sprawozdań, projektów i opinii; ii) zmobilizowaniu do zaangażowania zainteresowanych stron z krajów AKP; iii) wniesieniu wkładu w ustanowienie przewidzianych mechanizmów instytucjonalnych.

2.   Uwagi ogólne dotyczące kontekstu historycznego i celów strategicznych

2.1.

W 2016 r. UE zatwierdziła zestaw priorytetów dotyczących wspólnych interesów w ramach odnowionego partnerstwa z krajami Organizacji Państw Afryki, Karaibów i Pacyfiku (OACPS), które to priorytety zostały potwierdzone w kolejnych dokumentach. Są one następujące: demokracja, dobre rządy i prawa człowieka, zrównoważony wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu, godziwe miejsca pracy, przekształcenie mobilności i migracji w możliwości, rozwój społeczny, środowisko oraz „[p]odejmowanie wspólnych wysiłków na szczeblu międzynarodowym w obszarach stanowiących przedmiot wspólnego zainteresowania” (1). Systematyka ta konsoliduje wcześniejsze cele UE w tej dziedzinie.

2.2.

UE osiągnęła te cele w drodze umów międzynarodowych: najpierw poprzez konwencję z Jaunde, następnie przez umowy z Lomé i umowę z Kotonu, a obecnie za pośrednictwem negocjacji w sprawie umowy zastępującej umowę z Kotonu. Jednocześnie UE zawarła umowy o partnerstwie gospodarczym z niektórymi państwami lub grupami państw AKP.

2.3.

Umowy o partnerstwie gospodarczym stanowią najbardziej powszechny instrument gospodarczy służący realizacji tej strategii i definiujący jako jej cel „płynną i stopniową integrację państw AKP z gospodarką światową” oraz eliminację ubóstwa. Podkreśla się w nich, że w negocjacjach należy uwzględnić różnice między stronami pod względem rozwoju oraz specyfikę gospodarczą, społeczną i środowiskową i zwłaszcza poziom nieformalności w każdym państwie czy podregionie.

2.4.

EKES uważa, że wnioski wyciągnięte z pandemii –, dotyczące m.in. takich kwestii jak trudności systemów opieki zdrowotnej, szkodliwe skutki dla gospodarki, wzrost nierówności społecznych i ubóstwa, problemy strukturalne w zakresie dostępu do leków i szczepionek lub ich produkcji, przydatność narzędzi cyfrowych, zagrożenia dla praw człowieka i demokracji czy ogromna zależność gospodarcza – uwypukliły potrzebę ponownego przemyślenia struktury współpracy na rzecz rozwoju, którą należy uwzględnić przy przeformułowaniu i wdrażaniu strategii między UE a OACPS.

3.   Uwagi szczegółowe dotyczące umowy zastępującej umowę z Kotonu

3.1.

W 2015 r. przeprowadzono ocenę 15 lat obowiązywania umowy z Kotonu, w której wskazano jej sukcesy i słabe strony.

3.2.

Umowa z Kotonu miała wygasnąć w lutym 2020 r. Dyskusja na temat drażliwych tematów oraz pandemia uniemożliwiły jednak jej odnowienie w wyznaczonym terminie, i dopiero w kwietniu 2021 r. parafowano tekst nowej umowy o partnerstwie zastępującej umowę z Kotonu (nowa umowa) między UE a OACPS.

3.3.

Aby uwzględnić różnorodność państw sygnatariuszy i skupić się na wdrażaniu w poszczególnych regionach, nowa umowa zawiera wspólną podstawę uzupełnioną trzema protokołami regionalnymi (Afryka, Karaiby, Pacyfik), z których wszystkie mają charakter wiążący. Złożoność tej struktury oznacza, że Komitet Monitorujący AKP–UE powinien być bardziej proaktywny w przyszłości.

3.4.

Priorytety nowej umowy odzwierciedlają zaangażowanie stron w realizację celów zrównoważonego rozwoju ONZ i są podzielone na sześć obszarów: (i) prawa człowieka, demokracja i sprawowanie rządów; (ii) pokój i bezpieczeństwo; (iii) rozwój społeczny (obejmujący zdrowie, edukację, warunki sanitarne, bezpieczeństwo żywnościowe, spójność społeczną, kulturę i równość płci, a także zobowiązania dotyczące współpracy na rzecz rozwoju); iv) zrównoważony i sprzyjający włączeniu społecznemu wzrost gospodarczy i rozwój (w tym podejście w ramach umów o partnerstwie gospodarczym); v) zrównoważenie środowiskowe i zmiana klimatu; vi) migracja i mobilność. Priorytety te mają ogromne znaczenie dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych.

3.5.

Do priorytetów tych trzeba również włączyć przeciwdziałanie skutkom pandemii COVID-19 w UE i państwach AKP, zarówno z uwagi na ryzyko kurczenia się demokracji, jak i w odniesieniu do ożywienia gospodarczego i społecznego, mając na względzie niepewne perspektywy odbudowy w państwach AKP i wynikający z tego wzrost ubóstwa i nierówności.

3.6.

EKES podkreśla w szczególności, że kwestia infrastruktury krytycznej w państwach AKP pozostaje niezmiernie ważna, jak pokazała pandemia. Zrównoważony rozwój jest całkowicie związany z istnieniem odpornej infrastruktury, która promuje i wspiera działalność gospodarczą i postęp społeczny oraz ma decydujące znaczenie dla osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju – Agendy 2030 i Agendy 2063 Unii Afrykańskiej. EKES zaznacza, że współpraca na rzecz rozwoju pozostaje niezbędnym, choć nie wystarczającym, warunkiem udanego wdrażania, i podkreśla znaczenie jej wzmocnienia w krajach AKP.

3.7.

W tym kontekście Komitet podkreśla przede wszystkim wagę krytycznej infrastruktury zdrowotnej. Istnienie powszechnej, łatwo dostępnej i potencjalnie bezpłatnej służby zdrowia w państwach AKP ma zasadnicze znaczenie dla dobrobytu ludności i zrównoważonego rozwoju. W szczególności szybki dostęp do szczepionek (patentów i lokalnych technicznych zdolności produkcyjnych) zapewni społeczeństwom państw AKP niezbędną odporność na przyszłe (i możliwe) pandemie. EKES zauważa, że ta istotna kwestia nie została ujęta w nowej umowie, wzywa więc UE i OACPS do jej uwzględnienia w trakcie wdrażania umowy.

3.8.

EKES jest zdania, że nowa umowa musi uwzględniać wpływ obecnej sytuacji geopolitycznej w Europie i na świecie, zwłaszcza wojny w Ukrainie (m.in. bezpieczeństwo żywnościowe, ceny energii i zagrożenia dla demokracji), na współpracę na rzecz rozwoju ogólnie, a szczególnie na umowy o partnerstwie gospodarczym. Zwraca uwagę, że obecne realia prowadzą do wzrostu konkurencji o wpływy w państwach AKP, co wymaga od UE zwiększenia zdolności do współpracy z tymi krajami, zwłaszcza w dziedzinie gospodarczej, społecznej i kulturalnej.

3.9.

Jeśli chodzi o instytucjonalne mechanizmy uczestnictwa, informowania i wysłuchania społeczeństwa obywatelskiego oraz systematycznych konsultacji z nim (mechanizmy instytucjonalne), EKES z zadowoleniem przyjmuje następujące stwierdzenia zawarte w nowej umowie: strony powinny ustanowić „otwarte i przejrzyste mechanizmy ustrukturyzowanych konsultacji” (2), strony „(…) ustanawiają mechanizmy (…) konsultacji (…)” (3), strony „(…) ustanawiają i rozwijają mechanizmy konsultacji i dialogu (…)” l (4), strony „(…) przewidują mechanizmy dialogu i konsultacji (…)”. (5)

4.   Uwagi szczegółowe na temat umów o partnerstwie gospodarczym między UE a państwami Afryki, Karaibów i Pacyfiku

4.1.

Negocjacje w sprawie dziewięciu umów o partnerstwie gospodarczym doprowadziły do wejścia w życie siedmiu umów regionalnych, podpisanych z 32 spośród 79 krajów AKP (14 państw regionu Karaibów, 14 państw afrykańskich i 4 państwa regionu Pacyfiku). Pięć z siedmiu umów jest stosowanych tymczasowo, ponieważ nie zostały jeszcze ratyfikowane przez wszystkie państwa członkowskie UE. Pozostałe dwie umowy, z Afryką Zachodnią i Afryką Wschodnią, nie są jeszcze tymczasowo stosowane ze względu na opóźnienia w podpisaniu i ratyfikacji przez kraje afrykańskie. Kolejnych 21 państw zakończyło negocjacje w sprawie umów o partnerstwie gospodarczym, które czekają teraz na wdrożenie.

4.2.

EKES podkreśla, że umowy o partnerstwie gospodarczym stwarzają zarówno możliwości, jak i zagrożenia. Kluczowe znaczenie ma zapewnienie partnerstwa na równych zasadach, które przyczyni się nie tylko do wzrostu gospodarczego, ale również zapewni dobrobyt i sprawiedliwość społeczną. Działania organizacji społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych mają kluczowe znaczenie dla osiągnięcia tych celów.

4.3.

Umowy o partnerstwie gospodarczym są jednak krytykowane przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych w UE i w państwach partnerskich.

4.4.

Krytyka ta odnosi się do kształtu umów o partnerstwie gospodarczym i ewentualnego hamującego wpływu na wzrost produkcyjny w państwach AKP, mimo możliwości ochrony krajowych gałęzi przemysłu takich jak rolnictwo. Swoboda handlu między UE i OACPS jest zaletą umów o partnerstwie gospodarczym, ale w wielu przypadkach wywarła skutek w postaci zmniejszenia dochodów z ceł, szczególnie obniżenia podatków z tytułu handlu zagranicznego, a także stwarza zagrożenia dla mikroprzedsiębiorstw, małych i średnich przedsiębiorstw lub spółdzielni, które stanowią podstawę gospodarki rodzinnej, biorąc pod uwagę różnicę między poziomami gospodarczymi UE i państw AKP, co stanowczo podkreśliło wiele organizacji społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych.

4.5.

Rola społeczeństwa obywatelskiego jest uwzględniona w umowach o partnerstwie gospodarczym na wiele sposobów, ma różny kształt i nadaje organizacjom społeczeństwa obywatelskiego różne znaczenie w omawianiu i monitorowaniu umów. Na przykład umowa o partnerstwie gospodarczym z Wybrzeżem Kości Słoniowej doprowadziła do ustanowienia platformy Wybrzeża Kości Słoniowej (konwencji społeczeństwa obywatelskiego Wybrzeża Kości Słoniowej), która zorganizowała projekt (6) dotyczący monitorowania wpływu umowy o partnerstwie gospodarczym na gospodarkę rodzinną. Ponadto ponieważ posiedzenia wewnętrzne są skoncentrowane na zagadnieniu zrównoważonego rozwoju, wpływ społeczeństwa obywatelskiego na inne tematy jest ograniczony.

4.6.

W niektórych umowach o partnerstwie gospodarczym przewidziano dodatkowe organy, takie jak wspólna komisja parlamentarna, np. w wypadku CARIFORUM i umowy o partnerstwie gospodarczym z Afryką Zachodnią.

4.7.

Ponieważ w umowach o partnerstwie gospodarczym wyraźnie wspomina się o ich włączeniu do priorytetów umowy z Kotonu, nowa umowa daje sygnatariuszom możliwość wspierania szerszego, zharmonizowanego i zinstytucjonalizowanego zaangażowania organizacji społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych, którą należy w pełni wykorzystać, tym bardziej że – jak wynika z oceny wdrażania przeprowadzonej przez UE we wrześniu 2021 r. – proces w tej dziedzinie przebiega powoli. Najskuteczniejszym sposobem wdrażania mechanizmów instytucjonalnych przewidzianych w umowach o partnerstwie gospodarczym jest dopilnowanie, by instytucje publiczne udzielały na czas szczegółowych informacji o całym procesie organizacjom społeczeństwa obywatelskiego/partnerom społecznym, oraz by umożliwiły tym podmiotom zorganizowany udział, tak by mogły one wnieść wkład dzięki opartym na faktach badaniom i zaleceniom.

5.   Uwagi szczegółowe na temat koncepcji, reprezentatywności, działań i instytucjonalizacji społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych

5.1.

EKES pełni funkcję europejskiego domu społeczeństwa obywatelskiego. Jest organem doradczym Unii Europejskiej utworzonym na mocy art. 13 Traktatu o Unii Europejskiej, składającym się z 329 członkiń i członków reprezentujących pracodawców (Grupa I), pracowników (Grupa II) i organizacje społeczeństwa obywatelskiego (Grupa III). Stanowi europejski mechanizm instytucjonalny, w ramach którego podmioty te wyrażają w drodze zorganizowanego dialogu swoje poglądy na istotne kwestie dotyczące UE.

5.2.

EKES zwraca uwagę, że organizacje społeczeństwa obywatelskiego obejmują stowarzyszenia o szerokim zakresie celów, reprezentują swoich członków, a ich rola obywatelska obejmuje m.in. działania na rzecz promowania dobrobytu ludności, działania na rzecz włączenia społecznego i zwalczania wykluczenia, ochronę praw i interesów społecznych, gospodarczych, kulturalnych i zawodowych społeczności lub grup obywateli, ochronę środowiska i przeciwdziałanie zmianie klimatu, ochronę praw człowieka, sygnalizowanie nieprawidłowości (funkcja kontrolna), ostrzeganie i presję (ochrona) na suwerenne organy władz, aby broniły interesów swoich partnerów i umacniały wartości społeczne.

5.3.

Gospodarcze, społeczne i polityczne realia społeczeństwa, w którym działa tak duża i zróżnicowana liczba organizacji, mają kluczowe znaczenie dla kształtu tych ostatnich. Mimo ich ważnej i cennej roli nie należy postrzegać ich jako główny podmiot promujący zrównoważony rozwój.

5.4.

EKES podkreśla, że to właśnie w tej wieloaspektowej rzeczywistości należy odpowiednio uwzględnić duży zasięg nieformalnych stosunków gospodarczych i społecznych w państwach AKP. Nieformalność dotyczy wszystkich stosunków społecznych, organizacyjnych i instytucjonalnych oraz silnie na nie wpływa. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego/partnerzy społeczni mają zazwyczaj duże trudności z rozpoczęciem działalności, organizacją i funkcjonowaniem, a także z uzyskaniem wsparcia gospodarczego i prowadzeniem formalnych działań. Podmioty te powinny otrzymać nadzwyczajne wsparcie finansowe, ponieważ w przeciwnym razie nie będą w stanie przyczynić się, dzięki swojemu zaangażowaniu i interwencji, do trwałego rozwoju, korzystania z praw obywatelskich i do demokratycznej odporności swojego kraju.

5.5.

Działalność organizacji społeczeństwa obywatelskiego zależy od roli społecznej, jaką chcą odgrywać (charakter bardziej obywatelski lub polityczny), ich wielkości, społecznego znaczenia, jakie przypisują im ich członkowie i społeczeństwo, a także od przyjętej roli przywódczej, środków finansowych potrzebnych na realizację celów i od ograniczeń nakładanych przez darczyńców.

5.6.

Ogólnie rzecz biorąc, słabości organizacji społeczeństwa obywatelskiego skłaniają je do konkurowania o finansowanie, czasami nie tylko między sobą, ale również z organami publicznymi. Utrudniają ich działalność i udział w krajowych lub międzynarodowych mechanizmach instytucjonalnych. Ponadto mogą doprowadzić do zależności od podmiotów finansujących lub władz danego kraju.

5.7.

Związki zawodowe i stowarzyszenia przedsiębiorców (czyli partnerów społecznych) uznaje się za organizacje społeczeństwa obywatelskiego, ale ze względu na swój wyjątkowy charakter mają one odrębną klasyfikację. Partnerzy społeczni reprezentują interesy – zwłaszcza gospodarcze – swoich członków i działają w ich obronie bądź przed suwerennymi organami władz, poprzez specjalne mechanizmy konsultacji i negocjacji, bądź w drodze interakcji między sobą, w szczególności poprzez rokowania zbiorowe. Partnerzy społeczni posiadają spójną strukturę, wyraźną reprezentatywność interesów, niezaprzeczalnie trwały charakter, uznany dorobek historyczny, zakres działania oraz ugruntowaną i dobrze zdefiniowaną dziedzinę interakcji, a także, ogólnie rzecz biorąc, mają zdolność do samofinansowania.

6.   Uwagi szczegółowe na temat umowy zastępującej umowę z Kotonu oraz społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych

6.1.   Społeczeństwo obywatelskie i partnerzy społeczni w kontekście nowej umowy zastępującej umowę z Kotonu

6.1.1.

Nowa umowa – zarówno we wspólnej podstawie, jak i w każdym z trzech protokołów regionalnych – przewiduje aktywną rolę społeczeństwa obywatelskiego. Niemniej nie precyzuje tej roli, ponieważ pozostawia sygnatariuszom (OACPS i UE) określenie instytucjonalnych ram udziału społeczeństwa obywatelskiego, w tym ustanowienie mechanizmów instytucjonalnych. Powstaje w związku z tym zasadnicze pytanie, w jaki sposób zapewnić krajowy i ponadnarodowy udział organizacji społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych.

6.1.2.

Uwzględnienie kluczowych elementów organizacyjnych, w tym statutu prawnego, reprezentatywności, wyboru przedstawicieli oraz minimalnych wymogów dotyczących częstotliwości posiedzeń, stworzy dynamikę, która wzmocni rolę organizacji społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych będących podmiotami w tym procesie.

6.1.3.

Te zainteresowane strony pełnią szczególną funkcję ze względu na własne interesy, których nie należy mylić z rolą odgrywaną przez partie polityczne w społeczeństwie. Zaangażowanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych powinno być wspierane w konkretnych działaniach i wykraczać poza ogólne dyskusje. Dzięki swoim badaniom, opiniom i propozycjom skierowanym do instytucji podmioty te wniosą wkład w debatę i decyzje. Istnienie mechanizmów instytucjonalnych, które aktywnie angażują zainteresowane strony, opierają się na samozarządzaniu i ustalonych standardach proceduralnych, rozpowszechniają informacje i współdziałają w drodze konsultacji i zorganizowanego dialogu, stanowi najlepszy wkład organizacji społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych w istnienie otwartego rządu (7).

6.1.4.

Aspekt finansowy ma tu szczególne znaczenie. Bez odpowiedniego, rozsądnego i przejrzystego finansowania udział organizacji społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych nie zostanie zapewniony ani w posiedzeniach, ani przede wszystkim w pracach przygotowawczych w zakresie badań stosowanych obejmujących gromadzenie danych, analizy i opinie.

6.2.   Obecne realia dotyczące społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych w państwach UE i AKP

6.2.1.   Europa

Jeśli chodzi o Europę, istnieje wiele tysięcy stowarzyszeń, organizacji, federacji, konfederacji, platform, forów na szczeblu krajowym lub europejskim, czy to z sektora organizacji społeczeństwa obywatelskiego, czy to z sektora przedsiębiorstw (prywatne, z grupy mikroprzedsiębiorstw i małych przedsiębiorstw, publiczne lub społeczne), czy też z sektora związków zawodowych, i istnieje pewna harmonizacja organizacyjna.

6.2.2.   Kraje Afryki, Karaibów i Pacyfiku

6.2.2.1.

Jeśli chodzi o państwa AKP, zróżnicowanie sytuacji gospodarczej, społecznej, politycznej i historycznej każdego regionu, podregionu i państwa skutkuje dużą różnorodnością organizacyjną organizacji społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych, a w wielu przypadkach brakiem wzajemnych interakcji. Jednocześnie istnieją liczne przykłady dobrych praktyk oraz wiele trudności i niedociągnięć.

6.2.2.2.

Ponadto (całkowicie) brakuje czasami ogólnych lub szczegółowych informacji dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych na temat nowej umowy lub umów o partnerstwie gospodarczym (o ile takie istnieją) oraz, ogólnie rzecz biorąc, nie ma przestrzeni do uczestnictwa i zorganizowanej dyskusji z instytucjami publicznymi.

6.2.2.3.

Ta niejednorodna rzeczywistość wskazuje, że oba te rodzaje sytuacji należy analizować w terenie w celu rozpowszechniania przykładów dobrych praktyk oraz rozwiązywania problemów, tak aby godnie traktować organizacje społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych i wzmocnić ich rolę. Dzięki temu będzie możliwe wspieranie istniejących mechanizmów instytucjonalnych lub tworzenie nowych.

6.2.3.   Komitet Monitorujący AKP–UE

Obecnie w kontekście stosunków UE–AKP organizacje społeczeństwa obywatelskiego i partnerzy społeczni mogą polegać na Komitecie Monitorującym AKP–UE, który jest częścią EKES-u i w którego skład wchodzi na równych prawach 12 członków UE/EKES-u i 12 delegatów wskazanych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych z AKP (obecnie 8 z Afryki, 2 z Karaibów i 2 z regionu Pacyfiku), którzy są mianowani przez zorganizowane społeczeństwo obywatelskie w każdym regionie i z zachowaniem równowagi interesów.

7.   Uwagi szczegółowe na temat sposobów promowania i wspierania organizacji społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych jako siły napędowej zrównoważonego rozwoju

7.1.

EKES uważa, że niezwykle ważne jest sformalizowanie planowanych mechanizmów instytucjonalnych i że jest to jego główny cel w tej dziedzinie.

7.2.

EKES zdecydowanie zaleca, by po ostatecznym podpisaniu nowej umowy Komisja podjęła inicjatywę zaproponowania OACPS i odnośnym państwom, aby zostały stworzone warunki polityczne, organizacyjne i finansowe umożliwiające wdrożenie tych mechanizmów instytucjonalnych.

7.3.

EKES stanowczo wzywa OACPS do równego zaangażowania w ten proces.

7.4.

EKES zauważa, że struktura nowej umowy przewiduje ustanowienie mechanizmu instytucjonalnego odpowiadającego wspólnej podstawie i obejmującego przedstawicieli UE i OACPS. Jednocześnie protokoły regionalne umożliwiają ustanowienie takiego mechanizmu w każdym regionie (Afryka, Karaiby i Pacyfik) z udziałem przedstawicieli tego regionu i UE. W związku z tym będziemy stosować system 1 + 3 mechanizmów instytucjonalnych, obejmujący całe spektrum nowej umowy.

7.5.

EKES zauważa, że w kontekście umów o partnerstwie gospodarczym przewiduje się również mechanizmy instytucjonalne, tj. komitety konsultacyjne, podobne do tych zawartych w umowach z CARIFORUM oraz z Afryką Zachodnią i Wschodnią.

7.6.

EKES zwraca szczególną uwagę, że cała struktura mechanizmów instytucjonalnych będzie wymagała znacznych wysiłków na rzecz współpracy i tworzenia sieci – jako jednolity i uporządkowany system – z myślą o zapewnieniu synergii, uniknięciu powielania wysiłków i rozproszenia zasobów oraz optymalizacji ich wykorzystania, zwłaszcza zasobów finansowych.

7.7.

EKES proponuje, by Komisja zleciła delegaturom UE w państwach OACPS wspieranie projektów organizacji społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych, w szczególności projektów dotyczących podnoszenia świadomości, szkolenia i wzmacniania pozycji ich członków oraz przywódczyń i przywódców, technicznego wzmacniania organizacji i pobudzania tworzenia mechanizmów instytucjonalnych. EKES zaleca, by Komisja, biorąc pod uwagę osiągnięcia, priorytetowo traktowała wnioski organizacji społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych z państw AKP.

7.8.

EKES proponuje, by Komisja opracowała programy pozwalające – w ramach wdrażania mechanizmów instytucjonalnych – zbadać w terenie realia, potencjał i problemy organizacji społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych oraz różnorakich istniejących struktur (platform, forów itp.) w celu zebrania i rozpowszechnienia przykładów dobrych praktyk (istniejących już w ramach UE–OACPS). Zaleca, by organizacje społeczeństwa obywatelskiego/partnerzy społeczni z państw AKP mieli decydujący udział ilościowy i jakościowy w tym badaniu.

7.9.

EKES podkreśla, że Komitet Monitorujący AKP–UE wzmocni swoją strukturę dzięki większym zasobom oraz większej liczbie członków i delegatów, tak aby mógł lepiej wnosić wkład w ten proces i wypełniać swoje zadania.

7.10.

EKES zdecydowanie zaleca, by Komisja włączyła finansowanie tego procesu do obecnych instrumentów finansowych. Zwraca szczególną uwagę na fakt, że działalność organizacji społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych wymaga finansowania, ponieważ samofinansowanie jest niewystarczające. Przypomina, że ze względu na geograficzny wymiar nowej umowy funkcjonowanie mechanizmów instytucjonalnych i zaangażowanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych wymaga środków finansowych, którymi podmioty te nie dysponują. Nawet przy zastosowaniu rygorystycznych metod kontroli zarządzania i nowoczesnych technologii cyfrowych wsparcie finansowe dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych ma kluczowe znaczenie. EKES zdecydowanie wzywa UE, OACPS i państwa członkowskie do zatwierdzenia specjalnych programów wsparcia działań organizacji społeczeństwa obywatelskiego/partnerów społecznych oraz funkcjonowania mechanizmów instytucjonalnych.

---

(1)  Wspólny komunikat do Parlamentu Europejskiego i Rady „Odnowione partnerstwo z krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku”, 2016, s. 5–6.

(2)  Wspólna podstawa umowy, art. 95.

(3)  Protokół regionalny dla Afryki, art. 5.

(4)  Protokół regionalny dla Karaibów, art. 7.

(5)  Protokół regionalny dla Pacyfiku, art. 7.

(6)  Wsparcie dla wzmocnienia zdolności operacyjnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego Wybrzeża Kości Słoniowej w celu monitorowania przez społeczeństwo obywatelskie wstępnej umowy o partnerstwie gospodarczym z Wybrzeżem Kości Słoniowej.

(7)  Zgodnie z definicją OECD.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Nowa Rada UE–USA ds. Handlu i Technologii w działaniu: priorytety dla przedsiębiorców, pracowników i konsumentów oraz niezbędne zabezpieczenia”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 443/05)

Sprawozdawca:	Timo VUORI
Współsprawozdawczyni:	Tanja BUZEK

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	21.10.2021
Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Stosunków Zewnętrznych
Data przyjęcia przez sekcję	09.6.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	14.7.2022
Sesja plenarna nr	571
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	173/0/4

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Określenie pozytywnej agendy transatlantyckiej. Rada UE–USA ds. Handlu i Technologii (TTC) może stanowić trzon agendy mającej na celu ożywienie partnerstwa UE–USA za pomocą zaufanych kanałów współpracy. Mimo że nasza gospodarka transatlantycka stanowi około połowy światowego PKB i odpowiada za znaczną część globalnych przepływów handlowych i inwestycyjnych, w naszych stosunkach nadal istnieją po obu stronach Atlantyku przeszkody dotyczące handlu, inwestycji, pracy, podróżowania i studiowania.

1.2.

Wiodąca rola w ochronie naszych wartości i handlu opartego na zasadach. W trudnych czasach geopolitycznych największe światowe gospodarki – UE i USA – wraz z innymi partnerami o podobnych poglądach ponoszą ogromną odpowiedzialność za promowanie nowoczesnych ram współpracy w dziedzinie handlu i technologii, które to ramy wspierają otwartą i zrównoważoną gospodarkę, wolny i sprawiedliwy handel oraz respektują wartości demokratyczne, godną pracę i prawa człowieka.

1.3.

Konieczność reagowania na zakłócenia na rynku. W związku z licznymi trwającymi kryzysami partnerzy transatlantyccy muszą szybko znaleźć sposoby wzmocnienia odporności naszych otwartych społeczeństw demokratycznych, m.in. poprzez zagwarantowanie naszych globalnych łańcuchów wartości i dostaw oraz bezpieczeństwa energetycznego, w szczególności z myślą o pilnej potrzebie zastąpienia rosyjskich dostaw energii i surowców. Ponadto UE i USA muszą poczynić większe wysiłki, aby wzmocnić multilateralizm i sprostać wyzwaniom, które wiążą się ze zmianą klimatu, z koniecznością uchronienia wolnego i sprawiedliwego handlu przed osłabieniem oraz z zakłóceniami rynku powodowanymi przez państwa autorytarne.

1.4.

Budowanie zaufania w oparciu o wzajemną i stabilną współpracę. Obie strony muszą zaangażować się w budowanie stałej struktury dialogu dla TTC, aby osiągnąć konkretne rezultaty w perspektywie krótko- i długoterminowej, wykraczającej poza cykle wyborów politycznych i wymiany rządów. Ponadto UE i USA muszą w ramach TTC dążyć do bardziej strategicznego i horyzontalnego podejścia do kwestii handlu i technologii. Dziesięć grup roboczych w ramach TTC powinno dążyć do wypracowania całościowego i skutecznie koordynowanego podejścia do współpracy, które nie tworzy niepotrzebnych podziałów.

1.5.

Zwiększenie zaangażowania zainteresowanych stron. Jeśli chcemy uniknąć niepowodzeń podobnych jak odniesione w trakcie poprzednich ambitnych negocjacji handlowych, jedynym sposobem osiągnięcia celów TTC są przejrzystość oraz silne zaangażowanie zainteresowanych stron po obu stronach Atlantyku. Dlatego Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) będzie się aktywnie angażował w ramach struktur TTC i dąży do tego, by jako jedyny w swoim rodzaju podmiot reprezentujący społeczeństwo obywatelskie uczestniczyć w posiedzeniach ministerialnych TTC. W tym kontekście ponownie wyraża ubolewanie, że grupa ekspertów ds. umów handlowych nie została odnowiona i że nie ustanowiono żadnej porównywalnej stałej struktury konsultacji z zainteresowanymi stronami.

1.6.

Specjalny transatlantycki dialog pracowniczy. W przeszłości EKES wyrażał poparcie dla transatlantyckiego dialogu biznesowego i transatlantyckiego dialogu konsumenckiego, dlatego z aprobatą przyjmuje niedawną deklarację ministerialną z Paryża dotyczącą ustanowienia trójstronnego dialogu na temat handlu i pracy, który stanowiłby formalny kanał dla partnerów społecznych po obu stronach Atlantyku służący wnoszeniu wkładu w proces TTC i kształtowaniu transatlantyckich stosunków handlowych i inwestycyjnych. W związku z tym wzywa Komisję Europejską, aby zajęła się brakiem równowagi w zakresie demokracji pracowniczej wynikającym z nieratyfikowania sześciu podstawowych konwencji MOP i jego wpływem na równe warunki działania w handlu.

2.   Uwagi ogólne – rosnąca potrzeba ściślejszego partnerstwa między UE a USA

2.1.

EKES w dialogu transatlantyckim: EKES od lat śledzi transatlantyckie sprawy polityczne i handlowe i przedstawia stanowisko zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego. Ponadto prowadzi regularny dialog zarówno z instytucjami UE, jak i z administracją USA, a w szczególności ze społeczeństwem obywatelskim zza Atlantyku. Utworzenie nowej Rady UE–USA ds. Handlu i Technologii (TTC), obejmującej dziesięć grup roboczych i przewidującej regularne wysłuchania, wymaga od EKES-u aktualizacji jego stanowiska w sprawie priorytetów TTC.

2.2.

Odpowiedzialność wiodących gospodarek świata: EKES podkreśla, że Unię Europejską i USA łączą w dalszym ciągu najszerzej zakrojone dwustronne stosunki handlowe i inwestycyjne oraz najbardziej zintegrowane stosunki gospodarcze na świecie. Chociaż w 2021 r. na pozycję największego źródła przywozu towarów do UE wysunęły się Chiny, Stany Zjednoczone pozostają zdecydowanie największym partnerem handlowym i inwestycyjnym UE. Stosunki transatlantyckie definiują globalną gospodarkę w zmagającym się z wyzwaniami wielostronnym systemie handlowym, na który wpływa WTO dotknięta kryzysami – najpierw trwającą od dwóch lat pandemią COVID-19, a obecnie wojną w Ukrainie. UE lub USA są największym partnerem handlowym i inwestycyjnym prawie każdego innego kraju w gospodarce światowej. Partnerstwo transatlantyckie nie jest celem samym w sobie, lecz musi opierać się na wspólnych wartościach, interesach i wspólnej odpowiedzialności. UE i USA powinny być ostoją demokracji, pokoju i bezpieczeństwa na całym świecie, praworządności i praw człowieka dla wszystkich (1).

2.3.

Impuls do rozwoju bliższego, strategicznego partnerstwa UE–USA: EKES zauważa, że podczas gdy światem wstrząsają nieoczekiwanie liczne kryzysy, dla wiodących gospodarek świata – UE i USA wraz z innymi demokratycznymi państwami o podobnych poglądach i otwartych, opartych na zasadach gospodarkach rynkowych – jest to decydujący moment na pogłębienie współpracy politycznej i gospodarczej w celu ochrony naszych uniwersalnych wartości oraz wzmocnienia dobrobytu, demokracji i praworządności, bezpieczeństwa i praw człowieka. Wśród tych celów bezwzględnym priorytetem ukierunkowującym politykę międzynarodową stał się pokój. Jednocześnie nie powinniśmy już dalej tolerować żadnych działań państw wymierzonych w porządek międzynarodowy ani tolerować „gapowiczów” w handlu międzynarodowym.

2.4.

Kluczowa rola handlu i technologii w geopolityce: EKES ponownie podkreśla, że w przypadku handlu i technologii nie chodzi jedynie o kwestie regulacyjne, ale o ważne narzędzia pozwalające chronić i promować te uniwersalne wartości na całym świecie. UE i USA muszą pogłębić współpracę i osiągnąć konkretne rezultaty na szczeblu wielostronnym i dwustronnym. TTC zapewnia wyjątkową możliwość takiej strategicznej współpracy na wysokim szczeblu w dziedzinie handlu i technologii, która wykracza poza obecne ustalenia dotyczące współpracy ad hoc i czasowo sięga dalej niż kolejne wybory w UE i USA oraz instytucjonalne zmiany rządzącej administracji.

2.5.

Platforma dialogu i współpracy: TTC nie jest kolejnym podejściem do transatlantyckiego partnerstwa handlowo-inwestycyjnego (TTIP) i nie powinna być tak postrzegana, choć można wyciągnąć pewne użyteczne wnioski z tych nieudanych negocjacji. Cele i procedury TTC nie mogą kwestionować instytucji i procesów decyzyjnych UE, a zarazem należy zwiększyć zaangażowanie zainteresowanych stron. Normy UE odzwierciedlające nasze wartości nie mogą być podważane; dla podejścia UE do ustanawiania norm zasadnicze znaczenie ma zwłaszcza zasada ostrożności. EKES podziela pogląd, że współpraca w zakresie norm jest również powiązana z różnymi ramami prawnymi i wymaga dogłębnych analiz kwestii technicznych, a także oceny skutków gospodarczych, społecznych i środowiskowych, które to analizy należy przeprowadzać indywidualnie dla każdego przypadku. Na przykład nowe porozumienie ramowe co do zasady w sprawie przesyłania danych pokazuje, że UE i USA mogą dążyć do osiągnięcia konsensusu w drażliwych kwestiach.

2.6.

Silne poparcie zainteresowanych stron: EKES zauważa, że przedsiębiorstwa i inne zainteresowane podmioty społeczeństwa obywatelskiego, zarówno w UE, jak i w USA, wyraziły już ogólne poparcie dla TTC i wskazanych zagadnień, którymi będzie się zajmować dziesięć grup roboczych. Wydaje się, że partnerzy transatlantyccy dostrzegają wartość dodaną strategicznego partnerstwa transatlantyckiego i ściślejszej współpracy regulacyjnej. Nadal istnieją zbędne bariery dotyczące handlu, inwestycji i pracy. Ponadto partnerzy transatlantyccy mogliby wspólnie wzmocnić swoją globalną konkurencyjność na rynku światowym, co idzie w parze z celami dotyczącymi zrównoważonego rozwoju, sprawiedliwości społecznej, poszanowania praw człowieka, wysokich standardów pracy i wysokich norm środowiskowych. Aby jednak osiągnąć wyniki, obie strony muszą być świadome celów, sposobów podejścia i środków drugiej strony, co pozwoli opracować wspólne nowe ramy dla handlu.

2.7.

Lepsze zaangażowanie zainteresowanych stron po niepowodzeniu dialogu ze społeczeństwem obywatelskim UE–USA: EKES podkreśla, że wzmocniony dialog ze społeczeństwem obywatelskim jest istotnym elementem w kontekście transatlantyckim, w tym w ramach TTC. Szczególnie ważny jest przy tym wspólny dialog na temat praw obywatelskich, odporności na dezinformację, wolności mediów, działania na rzecz klimatu, praw socjalnych, ochrony konsumentów, a także wspierania demokracji (2). Partnerstwo transatlantyckie może umożliwić jeszcze ściślejszą integrację transatlantycką w naszych gospodarkach, w tym wspólne ramy handlu, technologii i inwestycji.

3.   Uwagi szczegółowe – kluczowe priorytety dla przedsiębiorców, pracowników i konsumentów

3.1.

EKES jest zdania, że TTC pokazuje wzajemne powiązanie dwóch największych gospodarek na świecie, a także stanowi jedyne w swoim rodzaju forum budowania ściślejszej współpracy transatlantyckiej w zakresie polityki handlowej i kwestii dotyczących regulacji rynku. Uważa zatem, że TTC powinna koncentrować się na pewnych kluczowych priorytetach z punktu widzenia przedsiębiorców, pracowników i konsumentów.

3.2.

Nowoczesny wielostronny handel oparty na zasadach: UE i USA muszą pokazać wspólną odpowiedzialność i wspólne przywództwo w Światowej Organizacji Handlu (WTO) oraz propagować skuteczny multilateralizm z progresywną polityką handlową, która uwzględnia aspekty środowiskowe i społeczne (3). Zarówno UE, jak i USA stoją przed wyzwaniami związanymi z praktykami zakłócającymi rynek stosowanymi przez gospodarki nierynkowe, w tym nieuczciwymi i dyskryminacyjnymi działaniami powiązanymi z przedsiębiorstwami państwowymi, dotacjami państwowymi, opłatami i podatkami.

3.3.

Przewodzenie reformie WTO: TTC powinna skupić się na sposobach poprawy wielostronnego systemu handlowego WTO i mechanizmu rozstrzygania sporów WTO, biorąc pod uwagę ich kluczowe znaczenie dla tworzenia skutecznej wielostronnej matrycy progresywnej agendy handlowej obejmującej kwestie środowiskowe i społeczne. UE i USA muszą przewodzić ambitnej reformie WTO i promować nowoczesną agendę tej organizacji, przełamując różne tabu (dotyczące społecznych aspektów handlu) i podejmując obecne i przyszłe wyzwania dotyczące zrównoważonego rozwoju. W tym celu EKES wzywa UE i USA, aby wypracowały z kluczowymi partnerami handlowymi ustalenia dotyczące strategicznej współpracy, odnoszące się do priorytetowych kwestii wielostronnych (4).

3.4.

Kwestia godnej pracy w handlu międzynarodowym (5): EKES wzywa UE i USA do propagowania ściślejszej współpracy między WTO a Międzynarodową Organizacją Pracy (MOP) w celu promowania godnej pracy i norm pracy za pomocą instrumentów handlowych. Niedawne mianowanie nowych dyrektorów generalnych w obu organizacjach powinno przyczynić się do nadania nowego impulsu działaniom w tej dziedzinie. Zapewnienie przestrzegania międzynarodowych norm pracy, ustanowionych i monitorowanych przez MOP, powinno stanowić część debaty na temat reformy WTO pod przywództwem UE i USA. EKES z zadowoleniem przyjmuje propozycję USA w sprawie rozwiązania globalnego problemu pracy przymusowej na statkach rybackich w ramach trwających negocjacji WTO w sprawie dotacji dla rybołówstwa (6), która to propozycja jest pozytywnym przykładem i szansą na rozwinięcie tego ambitnego i odnowionego podejścia. Partnerzy transatlantyccy powinni w dalszym ciągu wykorzystywać swoją współpracę, by działać na rzecz stworzenia silniejszej podstawy prawnej dla włączenia podstawowych praw pracowniczych MOP do ram WTO (7). Dwustronne kwestie dotyczące pracy będące przedmiotem wspólnego zainteresowania powinny obejmować podejścia porównawcze do rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju oraz ich skuteczną egzekwowalność w ramach umów o wolnym handlu (8). EKES od dawna apelował o zmianę podejścia do egzekwowania ustaleń pod groźbą sankcji odnośnie do rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju i z aprobatą przyjął innowacyjne instrumenty egzekwowania w ramach umowy między USA a Meksykiem i Kanadą (USMCA) (9).

3.5.

Współpraca na forach międzynarodowych: TTC mogłaby stanowić platformę służącą przygotowaniu wzmocnionej współpracy w dziedzinie zagadnień dotyczących pracy i zatrudnienia na forach międzynarodowych, w szczególności na forum MOP i Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Ta wzmocniona współpraca powinna obejmować promowanie i egzekwowanie należytej staranności. TTC powinna zachęcać do wspólnego budowania zdolności, zwłaszcza w celu promowania bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP) na całym świecie, oraz opracowywać wspólne projekty, na przykład w zakresie zasobów dla inspekcji pracy w państwach trzecich. Oczekiwane włączenie konwencji dotyczących BHP do podstawowych norm pracy MOP mogłoby stanowić obszar owocnej współpracy. Praca przymusowa jest przedmiotem głębokiego zaniepokojenia zarówno UE, jak i USA i powinny one skoordynować wspólne podejście, zwłaszcza w odniesieniu do przywozu towarów wytwarzanych w wyniku takich praktyk w Chinach. Rozpowszechnienie nowych form zatrudnienia na całym świecie, w szczególności pracy za pośrednictwem platform internetowych, w czym przodują przedsiębiorstwa z USA i UE, powinno być omawiane na forum odpowiednich grup roboczych TTC, z uwzględnieniem wkładu ze strony pracowników.

3.6.

Odporność i zrównoważony rozwój w globalnych łańcuchach dostaw: TTC powinna opracować strategie zwiększenia odporności poprzez zapewnienie zrównoważoności globalnych łańcuchów dostaw i zadbanie o to, by mogły one odpowiednio funkcjonować. UE i USA powinny określić wspólne słabe strony i współpracować, na przykład w dziedzinie dostępności surowców i produktów krytycznych, takich jak półprzewodniki. Partnerzy transatlantyccy powinni również niezwłocznie zwrócić uwagę na ujednolicone podejście do bezpieczeństwa dostaw energii, które byłoby w pełni zgodne z ambitnym programem zrównoważonego rozwoju, takim jak Europejski Zielony Ład. Ponadto powinni rozważyć podjęcie wspólnych działań w celu poprawy odpowiednich zdolności produkcyjnych, inwestycji i logistyki. TTC powinna działać na rzecz wspólnej obowiązkowej należytej staranności w łańcuchach dostaw, w oparciu o najlepsze praktyki, w celu stworzenia modelu globalnych wymogów w zakresie zrównoważonego rozwoju w łańcuchach wartości.

3.7.

Wspieranie zielonej gospodarki: TTC powinna skupić się na współpracy dotyczącej technologii klimatycznych i ekologicznych oraz polityce dotyczącej sprawiedliwej transformacji. UE i USA powinny promować międzynarodowe ramy i standardy w zakresie łagodzenia zmiany klimatu, gospodarki o obiegu zamkniętym, zrównoważonego finansowania, technologii energooszczędnych, norm ekologicznych i społecznych w zamówieniach publicznych, oznakowania ekologicznego i sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju. Ponadto partnerzy transatlantyccy powinni pracować nad wielostronnymi ramami liberalizacji handlu towarami związanymi z przemysłem ekologicznym w ramach bieżących inicjatyw, a mianowicie umowy w sprawie towarów środowiskowych (EGA), zorganizowanych dyskusji dotyczących handlu i zrównoważoności środowiskowej (TESSD) oraz nieformalnego dialogu na temat zanieczyszczenia plastikiem. TTC powinna koncentrować się na skutecznych i skoordynowanych mechanizmach dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 (CBAM), aby stworzyć model globalnych ram i uniknąć konfliktów handlowych między UE a USA.

3.8.

Cyfryzacja i nowe gospodarki: TTC powinna koncentrować się na współpracy w zakresie norm technologicznych, badań naukowych i polityki w dziedzinie sztucznej inteligencji (AI), internetu rzeczy, technologii 6G, baterii, technologii kwantowych i technologii blockchain. Ramy te powinny wspierać innowacje i standaryzację, ale muszą uwzględniać ważne podstawowe względy polityczne. Obszary nowych technologii, takich jak sztuczna inteligencja, często mają również wymiar powiązany z miejscem pracy, który wymaga solidnych strategii w zakresie AI i danych. Strategie takie powinny w pierwszej kolejności zapewniać przyjęcie europejskich ram prawnych i upodmiotawiających, opartych na prawach człowieka, a zatem obejmujących zasady etyczne, prawa pracownicze i prawa związkowe. Chociaż stosowanie dokładnie takich samych przepisów przez obie strony nie jest możliwe, celem powinna być interoperacyjność ram. Ponadto istnieje potrzeba wyjaśnienia wspólnych wymogów regulacyjnych dotyczących technologii neutralnych dla klimatu, biotechnologii i technologii medycznych. UE i USA powinny promować oparte na wartościach zasady dotyczące standardów międzynarodowych, aby utrzymać pozycję światowego lidera w tych nowych gospodarkach. TTC powinna również wzmocnić odporność naszych demokratycznych społeczeństw w celu zapobiegania ukierunkowanym kampaniom dezinformacyjnym prowadzonym z wykorzystaniem sztucznej inteligencji, a to dzięki poprawie bezpieczeństwa technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) z myślą o przeciwdziałaniu cyberatakom wspieranym przez państwo.

3.9.

Dane i prywatność: TTC powinna koncentrować się na współpracy, aby zagwarantować, że w przyszłości wymiana technologii cyfrowych i danych między USA a UE umożliwi powstanie otwartego, międzynarodowego ekosystemu badań, rozwoju i innowacji w zakresie najbardziej zaawansowanych technologii służącego klientom i obywatelom na całym świecie, a jednocześnie chroniącego ich podstawowe prawo do prywatności danych i zachowującego przestrzeń polityczną dla publicznego dostępu do danych i publicznej kontroli nad nimi oraz zdolność do regulowania międzynarodowych przedsiębiorstw cyfrowych. Ponadto UE i USA powinny szybko opracować nowe ramy przekazywania danych, rozwiązując problemy, które doprowadziły do unieważnienia Tarczy Prywatności, oraz podtrzymując wspólne wartości, takie jak prywatność i bezpieczeństwo.

3.10.

Kontrola wywozu: TTC powinna pracować nad powstającymi i bazowymi technologiami, dbając o kluczową rolę wielostronnych systemów kontroli wywozu, ponieważ są one bardzo istotne zarówno dla UE, jak i USA, jeśli chodzi o promowanie demokracji, praw człowieka i otwartego społeczeństwa o gospodarce rynkowej. Na przykład skuteczne sankcje handlowe wymagają skutecznej kontroli wywozu wobec państw, które nadużywają handlu i technologii oraz podważają pokój, bezpieczeństwo i prawa człowieka. UE i USA powinny współpracować nad tworzeniem sojuszy z partnerami o podobnych poglądach w celu sprostania wyzwaniom i zapewnienia równych warunków działania.

3.11.

Normalizacja: TTC powinna koncentrować się na współpracy między organami normalizacyjnymi, a także na zasadach ograniczonego wzajemnego uznawania. Systemy normalizacyjne USA i UE różnią się od siebie. W szczególności zasada „jeden produkt, jedna norma akceptowana wszędzie” stanowiąca filar jednolitego rynku UE nie ma zastosowania w Stanach Zjednoczonych. W Europie, gdy przyjęta zostaje nowa norma, sprzeczne normy krajowe zostają wycofane; w Stanach Zjednoczonych na rynku współistnieją różne normy, co utrudnia MŚP zorientowanie się, która z nich będzie najlepsza dla ich linii produktów. Są to często niewielkie przedsiębiorstwa z ograniczonymi zasobami, ale o wysokim poziomie specjalizacji na rynku niszowym, który jest podstawą ich konkurencyjności.

3.12.

MŚP: Współpraca regulacyjna w ramach TTC mogłaby odegrać ważną rolę w ułatwianiu handlu i inwestycji oraz zwiększaniu konkurencyjności zwłaszcza małych przedsiębiorstw. W szczególności małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) oczekują pojawienia się nowych możliwości, ponieważ w przeciwieństwie do dużych firm nie posiadają środków umożliwiających łatwe manewrowanie w różnych otoczeniach regulacyjnych po obu stronach Atlantyku. Jednocześnie zwiększona zgodność systemów regulacyjnych da większym przedsiębiorstwom możliwości wykorzystania korzyści skali między UE a USA (10).

3.13.

Żywność i rolnictwo: Zdaniem EKES-u jest ważne, że dodatkowo do prac TTC UE i USA utworzyły nową transatlantycką platformę współpracy w dziedzinie rolnictwa, której zadaniem jest podejmowanie globalnych wyzwań związanych ze zrównoważonym rozwojem, zmianą klimatu i bezpieczeństwem żywnościowym. Międzynarodowa współpraca mająca na celu przeciwdziałanie zmianie klimatu i wspieranie zrównoważonego rozwoju ma ogromne znaczenie dla łagodzenia ciężkiej i trudnej przyszłości, która czeka nas jako światowe społeczeństwo. Do tego wyzwania dochodzi jeszcze wojna w Ukrainie i jej bezpośrednie oddziaływanie na światowe dostawy żywności. Zmiana klimatu ma już duży i głęboki wpływ na źródła utrzymania rolników – od ekstremalnej zmienności pogody po dotkliwe susze, od powodzi po pożary lasów i inne katastrofy zagrażające naszym miastom i społecznościom. UE i USA muszą sprostać temu wyzwaniu.

3.14.

Konsumenci: Ważne jest wprowadzenie w ramach prac TTC zabezpieczeń w celu zapewnienia, by proces współpracy regulacyjnej nie był wykorzystywany do podważania norm społecznych i środowiskowych oraz tych dotyczących praw pracowniczych i ochrony konsumentów. Proces ten powinien raczej zmierzać do ich harmonizacji i poprawy ich jakości. W przypadku spełnienia tych warunków korzyści nie będą miały wyłącznie charakteru gospodarczego, ale mogą także ułatwić zrealizowanie stojącego przed organami regulacyjnymi zadania poprzez osiągnięcie celów polityki publicznej. Ponadto współpracę transatlantycką można rozwijać, dzieląc się analizami, systemami wczesnego ostrzegania przed niebezpiecznymi produktami i usługami z państw trzecich oraz prowadząc dialog na temat sposobów lepszego egzekwowania prawa. UE i USA – stopniowo odchodząc od obowiązkowej konwergencji, do której formalnie dążono w ramach TTIP – muszą właściwie określić ten nowy program dobrowolnej współpracy, aby pomóc swoim obywatelom w sprostaniu nowym wyzwaniom tego krytycznego czasu.

4.   Rozwianie obaw i niezbędne zabezpieczenia

4.1.

Działalność TTC stanowi doskonałą okazję, by pokazać, że UE i USA mogą podjąć konkretne kroki w kierunku rzeczywistej współpracy w dziedzinie handlu i technologii oraz że ich stosunki opierają się na konstruktywnym partnerstwie. Istnieją jednak pewne kluczowe kwestie, którymi TTC musi się zająć, aby jej działalność była udana: — silne strategiczne zaangażowanie ze strony przywództwa zarówno UE, jak i USA, — jasna wspólna wizja celów i procesów TTC, — potrzeba tworzenia wartości dodanej w ramach współpracy poprzez osiągnięcie pozytywnych, konkretnych rezultatów, — potrzeba podjęcia kilku działań mających na celu opracowanie wspólnego podejścia do wspólnych norm, — potrzeba ustanowienia jasnego procesu rozwiązywania szczegółowych kwestii technicznych, — tworzenie skutecznych mechanizmów informowania w ramach procesów podejmowania decyzji politycznych zarówno w UE, jak i w USA, — budowanie procesu aktywnego i ustrukturyzowanego zaangażowania zainteresowanych przedsiębiorstw, związków zawodowych i innych podmiotów społeczeństwa obywatelskiego, — rozwój płynnej koordynacji, spójności i całościowego podejścia do procesu prac; wykorzystanie wniosków wyciągniętych z negocjacji w sprawie TTIP i z wcześniejszych działań dwustronnych co do procesu, przejrzystości i informowania opinii publicznej, — odpowiedzialność przypadająca społeczeństwu obywatelskiemu po drugiej stronie Atlantyku za wspieranie tego procesu w sposób świadomy.

4.2.

Ochrona wysokiego poziomu interesów publicznych UE w ramach transatlantyckiej współpracy regulacyjnej zawsze miała dla EKES-u zasadnicze znaczenie. Komitet zdecydowanie potwierdza, że podstawowym wymogiem jest utrzymanie istniejących wysokich standardów. Oprócz celu, jakim jest zwiększenie możliwości handlowych, współpraca regulacyjna powinna również dążyć do poprawy bezpieczeństwa, zdrowia oraz dobrobytu gospodarczego i społecznego obywateli po obu stronach Atlantyku. EKES wzywa jednak do przedstawienia dalszych zapewnień, że przykładowo unijne prawo żywnościowe nie zostanie zmienione i że UE utrzyma swoje ograniczenia dotyczące hormonów, stymulatorów wzrostu i organizmów zmodyfikowanych genetycznie (11).

4.3.

EKES wzywa Komisję Europejską do zajęcia się, w ramach TTC, brakiem równowagi w zakresie demokracji pracowniczej i jego wpływem na równe warunki działania w handlu. Komitet powtarza, że Stany Zjednoczone ratyfikowały jedynie dwie z ośmiu podstawowych konwencji MOP dotyczących pracy – pomijając w szczególności kluczowe konwencję nr 87 dotyczącą wolności związkowej i konwencję nr 98 dotyczącą prawa do rokowań zbiorowych (12).

5.   Znaczące zaangażowanie zainteresowanych stron w oparciu o wnioski wyciągnięte z procesu TTIP

5.1.

EKES podkreśla, że proces TTC powinien być przejrzysty, rozliczalny i w znaczący sposób angażować grupy interesu publicznego. Powinien iść w parze z ulepszoną i aktywną polityką komunikacji na temat charakteru TTC. Co najważniejsze, program współpracy musi pozostać platformą służącą informowaniu i wymianie dobrych praktyk, a nie automatycznym narzędziem wpływania na procesy ustawodawcze i decyzyjne drugiej strony lub zniechęcania do poprawy ochrony.

5.2.

Zainteresowane strony muszą być w stanie wnieść swój wkład w ramach wszystkich dziesięciu grup roboczych, co pozwoli uniknąć hermetyczności podejścia. Chociaż grupa robocza ds. wyzwań związanych z handlem światowym ma bardziej przekrojowy charakter i stanowi główne forum dyskusji na temat pracy, obawy związane z tą tematyką pojawiają się też w obszarach działania innych grup roboczych, zwłaszcza jeśli chodzi o kwestie związane z łańcuchem dostaw, sztuczną inteligencją i innymi powstającymi technologiami oraz ochroną danych.

5.3.

EKES uważa, że ochrona i dobrobyt konsumentów są nadrzędnymi celami tej współpracy. Różne dialogi w ramach TTC muszą być przejrzyste dla zainteresowanych stron. Odpowiednie organy regulacyjne i specjaliści branżowi muszą odgrywać wiodącą rolę w rozwijaniu współpracy regulacyjnej.

5.4.

Poza ukierunkowanymi spotkaniami w ramach dialogu ze społeczeństwem obywatelskim – przed każdym posiedzeniem Rady TTC i po każdym jej posiedzeniu należy planować spotkania przygotowawcze i informacyjne z udziałem zainteresowanych stron. Poprzednia grupa doradcza ds. TTIP powołana przez DG ds. Handlu była cennym przykładem konsultacji z zainteresowanymi stronami, do których EKES powinien był zostać włączony. Było to również forum, na którym organizacje członkowskie mogły lepiej zrozumieć wyzwania i możliwości związane z handlem dla grup interesów innych niż te, które same reprezentowały. Przyczyniło się to do budowania pomostów między różnymi organizacjami.

5.5.

W tym kontekście EKES ponownie wyraża ubolewanie, że grupa ekspertów ds. umów handlowych nie została odnowiona. Jej istnienie było bardzo pozytywnym krokiem w strategii Komisji mającej na celu poprawę współpracy ze społeczeństwem obywatelskim w zakresie polityki handlowej i zwiększenie przejrzystości. Zapewniało również logiczną kontynuację prac grupy doradczej ds. TTIP.

5.6.

W przeszłości EKES wyrażał poparcie dla transatlantyckiego dialogu biznesowego i transatlantyckiego dialogu konsumenckiego oraz wzywał do uznania równoważnego transatlantyckiego dialogu pracowniczego.

---

(1)  Dz.U. C 152 z 6.4.2022, s. 56.

(2)  Dz.U. C 152 z 6.4.2022, s. 56.

(3)  Dz.U. C 152 z 6.4.2022, s. 56.

(4)  Dz.U. C 374 z 16.9.2021, s. 73.

(5)  EKES przedstawił konkretne zalecenia w Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 197, a także w opinii SOC/727 Godna praca na całym świecie (sprawozdawczyni: Maria del Carmen Barrera Chamorro), która została przyjęta we wrześniu 2022 r.

(6)  Dz.U. C 374 z 16.9.2021, s. 73.

(7)  Możliwe działania mogłyby obejmować oświadczenie interpretacyjne na mocy art. IX ust. 2 porozumienia WTO potwierdzające interpretację wyjątku dotyczącego moralności publicznej (art. XX GATT 1994 i art. XIV GATS) mówiącą, że obejmuje on podstawowe prawa pracownicze MOP, oraz określenie ewentualnej roli ustaleń MOP w postępowaniach sądowych w tej sprawie.

(8)  Dobrym przykładem, na którym można się oprzeć, jest zlecona przez UE analiza Comparative Analysis of Trade and Sustainable Development Provisions in Free Trade Agreements [Analiza porównawcza postanowień dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju w umowach o wolnym handlu], LSE, luty 2022 r., w szczególności w odniesieniu do mechanizmu szybkiego reagowania przewidzianego w umowie między USA, Meksykiem i Kanadą (USMCA), https://www.lse.ac.uk/business/consulting/assets/documents/TSD-Final-Report-Feb-2022.pdf.

(9)  Dz.U. C 105 z 4.3.2022, s. 40.

(10)  Dz.U. C 487 z 28.12.2016, s. 30.

(11)  Dz.U. C 487 z 28.12.2016, s. 30.

(12)  Nieratyfikowane podstawowe konwencje dotyczące pracy to także: konwencja nr 29 dotycząca pracy przymusowej, konwencja nr 100 dotycząca jednakowego wynagrodzenia, konwencja nr 111 dotycząca dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu i konwencja nr 138 dotycząca najniższego wieku.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Polityka młodzieżowa na Bałkanach Zachodnich jako część programu innowacji dla Bałkanów Zachodnich”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 443/06)

Sprawozdawca:	Ionuț SIBIAN
Współsprawozdawca:	Andrej ZORKO

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	20.1.2022
Podstawa prawna	Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Stosunków Zewnętrznych
Data przyjęcia przez sekcję	9.6.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	13.7.2022
Sesja plenarna nr	571
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	165/2/1

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) dostrzega postępy w opracowywaniu solidnych ram polityki młodzieżowej i zachęca rządy krajów partnerskich z Bałkanów Zachodnich do dalszych inwestycji w politykę na młodzieżową opartą na dowodach i podejmującą wyzwania związane z rozwojem młodzieży. Jego zdaniem, aby zapewnić pomyślny zrównoważony rozwój w społecznościach lokalnych, konieczne jest, by zmiany instytucji, programów i polityki opierały się na poglądach młodych ludzi na temat rozwoju społecznego. Ponadto jest przekonany, że wystarczające i przejrzyste środki budżetowe przeznaczone na rozwój polityki młodzieżowej są warunkiem wstępnym ułatwienia pozytywnych zmian i poprawy sytuacji młodych ludzi.

1.2.

EKES zachęca rządy państw Bałkanów Zachodnich do śledzenia kluczowych dokumentów Unii Europejskiej (UE) dotyczących polityki młodzieżowej, do dalszego rozwijania krajowych strategii politycznych na rzecz młodzieży oraz do umożliwienia młodym ludziom udziału w kształtowaniu polityki.

1.3.

EKES uważa, że systematycznie gromadzone wysokiej jakości dane wrażliwe dotyczące młodzieży są warunkiem wstępnym świadomej polityki i środków wsparcia dla młodych ludzi, zwłaszcza dla grup młodzieży znajdujących się w trudnej sytuacji. W szczególności należy znacznie usprawnić system gromadzenia i przetwarzania danych związanych ze społecznym wymiarem uczestnictwa młodzieży (1).

1.4.

EKES jest zdania, że w walce z ubóstwem i dążeniu do poprawy jakości kształcenia kluczowe znaczenie ma zaangażowanie partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego, aby przeprowadzić szerszą reformę mającą na celu poprawę praw socjalnych i perspektyw młodych ludzi. Partnerzy społeczni i inne organizacje społeczeństwa obywatelskiego powinni odgrywać większą rolę w dialogu na temat reform społecznych i gospodarczych. Bezpośrednie wsparcie ze strony UE powinno zapewnić uwzględnienie poglądów partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

1.5.

EKES wzywa do wzmocnienia programów UE i struktur regionalnych w celu dotarcia do większego grona młodych ludzi na Bałkanach Zachodnich i zapewnienia im możliwości kształcenia, mobilności, wolontariatu i zatrudnienia.

1.6.

EKES wzywa do położenia większego nacisku na kształcenie i szkolenie zawodowe poprzez połączenie systemów przygotowania zawodowego z nauką akademicką na poziomie średnim i wyższym. Uważa, że należy zacieśnić powiązania między strategiami politycznymi w zakresie kształcenia i szkolenia a środowiskiem biznesu oraz położyć większy nacisk na kompetencje niż na kwalifikacje.

1.7.

EKES z zadowoleniem przyjmuje Plan gospodarczo-inwestycyjny dla Bałkanów Zachodnich, w którym wzywa się do zwiększenia uczestnictwa w rynku pracy, zwłaszcza ludzi młodych i kobiet, grup znajdujących się w niekorzystnej sytuacji oraz mniejszości, szczególnie Romów. Realizacja Planu gospodarczo-inwestycyjnego dla Bałkanów Zachodnich powinna przynieść jak największe korzyści młodym ludziom.

1.8.

EKES wzywa do wdrożenia gwarancji dla młodzieży na Bałkanach Zachodnich zgodnie z zaleceniami Rady w sprawie wzmocnionej gwarancji dla młodzieży (2).

1.9.

Aby wdrożyć gwarancję dla młodzieży na Bałkanach Zachodnich, EKES wzywa do zwiększenia potencjału publicznych służb zatrudnienia i ich pracowników w krajach regionu.

1.10.

EKES zwraca uwagę na znaczenie współpracy między różnymi partnerami dla rozwiązania problemu bezrobocia młodzieży. Partnerstwa powinny być nawiązywane na wszystkich szczeblach władzy, między podmiotami realizującymi program gwarancji dla młodzieży a odpowiednimi zainteresowanymi stronami, takimi jak partnerzy społeczni, instytucje edukacyjne i szkoleniowe, organizacje młodzieżowe i inne organizacje społeczeństwa obywatelskiego.

1.11.

EKES sądzi, że należy zwrócić uwagę na budowanie zdolności partnerów społecznych oraz rozwój dialogu społecznego i rokowań zbiorowych, a także je wspierać w celu poprawy niepewnych warunków pracy i jakości miejsc pracy. Wzywa również partnerów społecznych na szczeblu krajowym i sektorowym na Bałkanach Zachodnich, by aktywnie angażowali młodych ludzi we wszystkie swoje działania, w tym w rokowania zbiorowe.

1.12.

Biorąc pod uwagę możliwości związane z ogłoszeniem 2022 r. Europejskim Rokiem Młodzieży, EKES jest przekonany, że sprostanie wyzwaniom stojącym przed młodymi ludźmi i zbliżenie do nich Europy powinno dotyczyć młodych ludzi mieszkających nie tylko w UE, lecz także we wszystkich krajach partnerskich na Bałkanach Zachodnich.

1.13.

EKES zachęca UE i jej partnerów z Bałkanów Zachodnich, by – zgodnie ze strategią UE na rzecz młodzieży – wprowadziła narzędzie oceny wpływu dotyczącego młodzieży, tak zwany test wpływu polityki UE na młodzież. Zapewniałby on uwzględnienie młodzieży w procesach kształtowania polityki, a także umożliwiałby opracowanie lepiej ukierunkowanych strategii politycznych i wskazanie środków łagodzących niezbędnych do uniknięcia negatywnego oddziaływania na młodych ludzi.

1.14.

EKES uważa, że rządy krajów partnerskich na Bałkanach Zachodnich muszą dołożyć starań, by współpraca regionalna stała się priorytetem politycznym. Wspierając transformację i krzewiąc współpracę regionalną jako priorytet polityczny, UE powinna wspierać Bałkany Zachodnie w określaniu kluczowych obszarów i dróg, które mogłyby sprzyjać zmianom z myślą o obywatelach na całych Bałkanach Zachodnich, a zwłaszcza o młodych ludziach.

1.15.

We wnioskach ze szczytu Bałkanów Zachodnich w Berlinie w 2021 r. w ramach procesu berlińskiego (3) podkreślono potrzebę wzmocnienia organizacji i sieci młodzieżowych. EKES zachęca Komisję Europejską, by dalej analizowała sposoby wspierania na szczeblu regionalnym odpowiednich struktur młodzieżowych, np. krajowych rad młodzieżowych i młodzieżowych organizacji patronackich na Bałkanach Zachodnich, co umożliwiłoby regionalny dialog na temat polityki młodzieżowej.

1.16.

EKES jest zdania, że niezbędne są dalsze wysiłki na rzecz wzmocnienia edukacji i reprezentacji politycznej młodych ludzi zarówno w ramach głównego nurtu polityki, jak i struktur młodzieżowych, np. krajowych rad młodzieżowych, rad lokalnych lub gminnych. Zachęca zatem instytucje UE do dalszego wspierania Bałkanów Zachodnich w zwiększaniu udziału młodzieży.

1.17.

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że w programie innowacji dla Bałkanów Zachodnich przewidziano dalsze działania wspierające zaangażowanie młodzieży we wszystkie programy UE obejmujące badania naukowe, innowacje, edukację, kulturę, młodzież i sport. Biorąc pod uwagę pozytywny związek między mobilnością edukacyjną lub szkoleniową a zaangażowaniem obywatelskim i politycznym młodych ludzi, dalsze wysiłki w tym zakresie mogą doprowadzić do zwiększenia udziału i zaangażowania młodzieży.

1.18.

EKES ponownie podkreśla znaczenie młodych ludzi dla przyszłości Bałkanów Zachodnich, w związku z czym istotne jest podjęcie konkretnych działań w celu przekształcenia tego regionu w miejsce oferujące młodym ludziom perspektywy na przyszłość i możliwości, co pozwoli im tam pozostać i rozwijać się (4). Niezwykle ważne jest, by w odpowiednim czasie włączyć młodych ludzi w opracowywanie i wprowadzanie zmian społecznych i politycznych.

2.   Wstęp

2.1.

Według Eurostatu (5) łączna liczba młodych ludzi na Bałkanach Zachodnich wynosi około 3,6 miliona, co stanowi około 21 % całkowitej liczby ludności. Kosowo (*1) ma największy udział młodzieży w całej populacji (26,29 %), następnie Albania (23,4 %), Bośnia i Hercegowina (20,37 %), Macedonia Północna (20,32 %), Czarnogóra (19,49 %) i Serbia (16,8 %). Stosunek liczby mężczyzn do kobiet w populacji młodzieży jest podobny we wszystkich krajach partnerskich Bałkanów Zachodnich, przy czym populacja młodzieży męskiej jest nieco większa: 51,16 % populacji młodzieży na Bałkanach Zachodnich stanowią mężczyźni, a 48,84 % – kobiety (6).

2.2.

Partnerzy z Bałkanów Zachodnich poczynili znaczne postępy w zakresie dalszego ustanawiania i konsolidowania ram polityki młodzieżowej, przyjmując odpowiednie przepisy, strategie i plany działania. Nie opracowano jednak jeszcze w pełni funkcjonalnego systemu na rzecz młodzieży, który zapewniałby jej skuteczne upodmiotowienie, zaangażowanie i udział w procesie podejmowania decyzji. Istnieją różne słabości, począwszy od szerszych kwestii politycznych i braku gotowości do nadania młodzieży priorytetowego znaczenia w polityce międzyinstytucjonalnej i międzysektorowej, po bardzo szczególne rodzaje trudności w systematycznym monitorowaniu i ocenie opracowywania i realizacji polityki młodzieżowej, gromadzeniu danych i ich publikowaniu (7).

2.3.

By przyczynić się do dobrostanu młodych ludzi, należy także zwrócić uwagę na przestrzeganie praw dziecka. Zrównoważone działania polityczne w tym zakresie zwiększają dobrostan dzieci i wspierają sprawne przejście w wiek dorastania i młodą dorosłość.

3.   Rozwój kapitału ludzkiego

3.1.

Poziom i przydatność edukacji mają kluczowe znaczenie dla perspektyw zatrudnienia młodych ludzi, rozwoju kariery zawodowej i włączenia społecznego w regionie. Niemniej systemy edukacji nadal wykazują braki, jeśli chodzi o zaspokojenie potrzeb wszystkich uczniów i wyposażenie młodych absolwentów w odpowiednie umiejętności. Niewystarczające lub nieskuteczne powiązania z innymi kierunkami polityki, takimi jak zatrudnienie, gospodarka, usługi społeczne i ochrona socjalna, grożą wielu dzieciom i młodym ludziom przedwczesnym porzuceniem nauki, wykluczeniem społecznym i ubóstwem (8).

3.2.

Aby zbudować dynamiczną gospodarkę, Bałkany Zachodnie muszą inwestować w wiedzę i rozwój umiejętności młodych ludzi. Reformy systemu edukacji mają kluczowe znaczenie dla postępu działań na rzecz rozwoju (9). Bałkany Zachodnie nadal muszą poprawić swoje wyniki i zapewnić młodym ludziom nabycie podstawowych umiejętności, a także zmniejszyć różnice w wynikach w stosunku do UE.

3.3.

Emigracja z Bałkanów Zachodnich jest od dawna problemem wynikającym z kwestii gospodarczych, społecznych i instytucjonalnych, zagrażającym perspektywom rozwoju regionu. W dającej się przewidzieć przyszłości utrzyma się ona prawdopodobnie w większości regionu, lecz nie powinno to utrudniać przyjęcia odpowiednich strategii politycznych mających na celu zatrzymanie młodych ludzi w regionie. Ludzie decydują się na wyjazd z różnych powodów, lecz często wynika to z trudności w osiągnięciu wysokiej jakości życia dla siebie i swoich rodzin, jeśli pozostaną w regionie. Drenaż mózgów zmniejsza kapitał ludzki regionu, który jest niezbędny do wzrostu gospodarczego, a istniejąca infrastruktura społeczna nie jest w stanie poprawić warunków życia tych, którzy pozostają w regionie. Należy również przedsięwziąć odpowiednie środki na szczeblu krajowym w celu zmiany drenażu mózgów w cyrkulację talentów.

3.4.

Odpływ ludności pozostaje głównym problemem dla większości krajów Bałkanów Zachodnich, ponieważ wpływa na gospodarcze, społeczne i polityczne perspektywy regionu, który pod względem gospodarczym wciąż pozostaje w tyle za UE. Trudno jest dokładnie określić całkowitą liczbę osób, które opuściły region. Dane pokazują (10), że proces ten nadal trwa. W latach 2012–2018 średnio rocznie 155 tys. osób wyjeżdżało z regionu do kraju należącego do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). W samym 2018 r. liczba ta wyniosła 175 tys. osób (11).

3.5.

Oprócz lepszych perspektyw ekonomicznych za granicą – w badaniach podkreśla się również istotną rolę jakości i wiarygodności instytucji publicznych jako czynnika motywującego do emigracji. Analiza MFW (12) (z 2016 r.) pokazała, że choć wszystkie kategorie migrantów poszukują lepszych możliwości ekonomicznych za granicą, osoby o wyższych kwalifikacjach motywuje do wyjazdu również jakość instytucji w kraju (korupcja i nepotyzm przy poszukiwaniu zatrudnienia), a osoby o niższych kwalifikacjach przyciągają również większe i bardziej niezawodne systemy świadczeń społecznych za granicą (13). Wysoki poziom korupcji w regionie jest kluczowym czynnikiem warunkującym odpływ migrantów, który pogłębia fakt, że 63 % osób w regionie nie ufa wymiarowi sprawiedliwości i władzy ustawodawczej (14).

3.6.

Młodzi ludzie w regionie mają silne pragnienie wyjazdu za granicę w celu uzyskania lepszych możliwości, co przyczynia się do znacznej nadreprezentacji młodych ludzi w ogólnej liczbie emigrantów. Na przykład w Bośni i Hercegowinie, Macedonii Północnej i Albanii ponad 50 % młodych ludzi pragnie mieszkać i pracować za granicą dłużej niż 20 lat, co sygnalizuje potencjalnie znaczące długoterminowe straty z punktu widzenia demograficznej i gospodarczej przyszłości regionu (15). Wysoki poziom migracji młodzieży z Bałkanów Zachodnich wynika w szczególności z niemożności uzyskania przez młodych ludzi dostępu do wysokiej jakości edukacji (oraz ograniczonych możliwości ekonomicznych po uzyskaniu dyplomu), co zmusza wielu do poszukiwania możliwości kształcenia za granicą. W 2018 r. 6 % studentów w wieku uniwersyteckim w regionie podjęło studia za granicą (średnia dla UE wynosiła 3 %).

3.7.

Infrastruktura społeczna na Bałkanach Zachodnich nie wspiera w wystarczającym stopniu zdolności regionu do rozwoju i utrzymania solidnej bazy kapitału ludzkiego, zwłaszcza w związku z odpływem kapitału ludzkiego wskutek drenażu mózgów. Sektor edukacji w większości krajów boryka się z niedoborem środków i zasobów, co skutkuje nieoptymalnym dostępem do edukacji i jej nieoptymalnymi wynikami. Niewystarczające wyniki kształcenia nie zapewniają z kolei niezbędnych umiejętności, których przyszłe pokolenia potrzebują, aby sprostać wymaganiom istniejących przedsiębiorstw i pomóc w rozwoju nowych.

3.8.

Maksymalne wykorzystanie wartości kapitału ludzkiego ma zasadnicze znaczenie dla zwiększenia konkurencyjności i zwalczania bezrobocia. Obecną siłę roboczą trzeba wyposażyć w szereg umiejętności przekrojowych, zdolność do adaptacji i przedsiębiorczą postawę, zapewniając przy tym odpowiednie zabezpieczenie społeczne.

3.9.

Obecne systemy edukacji i programy nauczania trzeba zreformować i zwiększyć szanse na zatrudnienie wśród młodszych pokoleń, promując kształcenie i szkolenie zawodowe, edukację cyfrową i przedmioty związane z przedsiębiorczością.

3.10.

Należy zachęcać młodych ludzi do przedsiębiorczej postawy i wspierać zdobywanie takich umiejętności. Decydenci muszą im zapewnić środowisko sprzyjające zakładaniu własnych firm i stawaniu się przedsiębiorcami oraz wspierać przedsiębiorstwa typu start-up i zapewniać im łatwiejszy dostęp do finansowania.

3.11.

W dzisiejszym szybko rozwijającym się świecie niezbędne są: przeciwdziałanie zmianie klimatu, nowe modele biznesowe, potencjał badawczy i innowacyjny oraz opracowywanie nowych rozwiązań technologicznych na potrzeby zielonej transformacji. W tym celu ważne jest, aby zwiększyć liczbę młodych ludzi, zwłaszcza młodych kobiet, posiadających umiejętności w dziedzinach STEM (nauki przyrodnicze, technologia, inżynieria i matematyka) oraz umiejętności cyfrowe.

3.12.

Zielona transformacja przekształca istniejące miejsca pracy, niszczy niektóre z nich i tworzy nowe, wymagające nowych, zielonych i cyfrowych umiejętności. System kształcenia i szkolenia musi dostosować się do rosnącego zapotrzebowania na nowe umiejętności. Programy kształcenia i szkolenia powinny być dostosowane do zmieniających się potrzeb przedsiębiorstw oraz do dwojakiej transformacji – zielonej i cyfrowej.

4.   Wyzwania dotyczące zatrudnienia ludzi młodych na Bałkanach Zachodnich

4.1.

Główne wyzwania stojące przed polityką zatrudnienia ludzi młodych w regionie to: koordynacja zainteresowanych stron na różnych szczeblach władzy i w różnych obszarach polityki (zatrudnienie, edukacja, mieszkalnictwo, usługi zdrowotne); niedociągnięcia w jakości systemów edukacji i w nauczaniu umiejętności wymaganych na rynku pracy; niewydolność w procesie poszukiwania pracy prowadząca do niedopasowania umiejętności i długiego okresu przechodzenia ze szkoły i uczelni do pracy; powszechność niepewnego zatrudnienia w niektórych gospodarkach; niewystarczająca dostępność miejsc pracy dla młodych ludzi; brak placówek opieki nad dziećmi, które wspierałyby powrót kobiet do pracy, oraz wysoki stopień nieformalności.

4.2.

Młodzi ludzie na Bałkanach Zachodnich zajmują niekorzystną pozycję na rynkach pracy w regionie. W 2020 r. wskaźnik zatrudnienia młodzieży w grupie wiekowej 15–24 lata wynosił poniżej 27 % w całym regionie Bałkanów Zachodnich, natomiast stopa bezrobocia młodzieży w wieku 15–24 lata wynosiła ponad 26 % (w porównaniu z zaledwie 16,8 % w UE-27 dla grupy wiekowej 15–24 lata), osiągając prawie 50 % w Kosowie (16).

4.3.

Odsetek młodzieży niekształcącej się, niepracującej ani nieszkolącej się (NEET) w grupie wiekowej 15–24 lata wynosi średnio 23,7 % na Bałkanach Zachodnich, od 15,9 % w Serbii do 37,4 % w Kosowie, w porównaniu z zaledwie 11,1 % w UE dla grupy wiekowej 15–24 lata (17).

4.4.

Długotrwałe bezrobocie dotyka prawie dwie trzecie młodych bezrobotnych w Macedonii Północnej, Bośni i Hercegowinie oraz Kosowie, a także dwie trzecie młodych bezrobotnych kobiet w Czarnogórze.

4.5.

Współczynnik aktywności zawodowej młodzieży był również niższy niż w UE, a w aktywności zawodowej występują duże różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn, co częściowo wynika z braku placówek opieki nad dziećmi dla młodych matek, które chcą wejść na rynek pracy. Różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn znajdują także odzwierciedlenie we wskaźnikach zatrudnienia młodych kobiet, które w całym regionie są niższe od wskaźników zatrudnienia młodych mężczyzn. Tam, gdzie stopa bezrobocia młodzieży jest najwyższa (Bośnia i Hercegowina, Kosowo, Macedonia Północna, Serbia), stopa bezrobocia młodych kobiet przewyższa stopę bezrobocia młodych mężczyzn. Z kolei w Albanii i Czarnogórze stopa bezrobocia młodych kobiet jest niższa od stopy bezrobocia młodych mężczyzn, podobnie jak w UE.

4.6.

Młodzi ludzie znajdują się w niepewnej sytuacji na rynkach pracy. We wszystkich gospodarkach regionu młodzi ludzie częściej niż w UE korzystają z umów na czas określony, zwłaszcza w Kosowie i Czarnogórze, gdzie ponad trzy czwarte zatrudnionych młodych ludzi ma tego typu umowę, a w Serbii – ponad połowa. Tego typu niepewne zatrudnienie może negatywnie wpływać na dobrostan jednostek i wydajność gospodarki.

4.7.

Zajęcie się potrzebami młodych ludzi powinno stać się priorytetem, także ze względu na wysoką liczbę osób z kategorii NEET. Tym bardziej w czasach kryzysu należy podkreślić potrzebę wprowadzenia środków opartych na przykładzie unijnej gwarancji dla młodzieży. Pomoże to zapewnić młodym ludziom ofertę zatrudnienia, dalszego kształcenia, przygotowania zawodowego lub stażu, a tym samym zaoferuje im rozwiązania i perspektywy oraz przyczyni się do przeciwdziałania drenażowi mózgów.

5.   Młodzi ludzie na Bałkanach Zachodnich jako istotna siła we współpracy regionalnej i we wspieraniu integracji europejskiej

5.1.

Dobrobyt i konwergencja z UE powinny opierać się na zasadach inkluzywności, zaufania i współpracy. EKES zwraca uwagę, że przeprowadzając reformy związane z wymogami UE i wdrażając plany inwestycyjne, rządy Bałkanów Zachodnich zobowiązały się do przestrzegania podstawowych europejskich wartości demokracji, praworządności, praw podstawowych i pojednania (18).

5.2.

EKES zgadza się, że współpraca regionalna na Bałkanach Zachodnich ma zasadnicze znaczenie dla procesu rozszerzenia i że trzeba ją dalej rozwijać w celu dokonania transformacji. Wiarygodna perspektywa przystąpienia do UE jest główną zachętą do transformacji i jej motorem w regionie. Jest to główna metoda szerzenia demokracji, praworządności i poszanowania praw podstawowych, które to zasady są również najważniejszą siłą napędową integracji gospodarczej i fundamentem pojednania i stabilności w regionie (19).

5.3.

EKES przyznaje, że w ciągu ostatnich kilku lat podjęto szereg kluczowych inicjatyw europejskich i regionalnych, zwłaszcza w odniesieniu do regionu Bałkanów Zachodnich, w celu zbliżenia go do UE, lecz także pogłębienia współpracy między młodymi ludźmi. UE pozostaje głównym partnerem strategicznym tego regionu, zapewniając fundusze i wsparcie w ramach różnych programów (IPA, Erasmus+ itp.). Ponadto wzorując się na sukcesie francusko-niemieckiego biura młodzieży, w 2016 r. uruchomiono regionalne biuro ds. współpracy na rzecz młodzieży (RYCO), aby krzewić ducha pojednania i współpracy między młodymi ludźmi w regionie za pomocą programów wymiany młodzieży.

5.4.

Regionalne biuro ds. współpracy na rzecz młodzieży odgrywa ważną rolę w rozwijaniu współpracy i pojednaniu między młodymi ludźmi na Bałkanach Zachodnich. Niezwykle ważne jest wsparcie UE dla usprawnienia regionalnej współpracy na rzecz młodzieży, będącej nieodzownym elementem dążenia do pokoju i stabilności w regionie. Nie tylko wysiłki podejmowane przez regionalne biuro ds. współpracy na rzecz młodzieży powinny wzmacniać rolę młodych ludzi w otwieraniu perspektyw przed regionem.

5.5.

Europejska Stolica Młodzieży to tytuł przyznawany przez Europejskie Forum Młodzieży. Ma on na celu wzmocnienie pozycji młodych ludzi, zwiększenie ich uczestnictwa oraz wzmocnienie tożsamości europejskiej w miastach. W 2022 r. Europejską Stolicą Młodzieży jest Tirana. Obchody odbywają się pod hasłem „Aktywuj młodzież”, a głównym celem tego tytułu jest zachęcanie do aktywnego uczestnictwa, skupiając się na potrzebach młodych ludzi, dziś i jutro. Program obejmuje działania mające na celu propagowanie wolontariatu, wzmacnianie pozycji organizacji młodzieżowych oraz tworzenie sieci i synergii między młodymi ludźmi z całej Europy.

5.6.

Skuteczną realizację programu innowacji dla Bałkanów Zachodnich powinna dodatkowo wspierać ściślejsza współpraca i działania w zakresie wzajemnego uczenia się organizowane wspólnie przez instytucje UE i podmioty zaangażowane w politykę młodzieżową na Bałkanach Zachodnich.

5.7.

Starania podejmowane w celu włączenia Bałkanów Zachodnich w unijne programy na rzecz młodzieży powinny być skoordynowane z realizowanymi już programami regionalnego biura ds. współpracy na rzecz młodzieży. EKES zachęca Komisję Europejską do udzielenia Bałkanom Zachodnim pomocy w poszukiwaniu sposobów ustanowienia nowych programów mobilności wewnątrzregionalnej.

6.   Wzmocnienie głosu młodych ludzi z Bałkanów Zachodnich

6.1.

Program polityczny UE w odniesieniu do programu innowacji dla Bałkanów Zachodnich ma na celu ułatwienie kształtowania polityki opartej na dowodach (20). Dostęp do wiarygodnych i przejrzystych danych statystycznych jest jednym z głównych postulatów UE wobec wszystkich krajów w fazie przedakcesyjnej (21).

6.2.

Strategia UE na rzecz młodzieży na lata 2019–2027 ma zachęcać wszystkich młodych ludzi do demokratycznego uczestnictwa w procesach demokratycznych i w społeczeństwie, promować to uczestnictwo, aktywnie ich angażować, wspierać reprezentację młodzieży na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym oraz badać i propagować stosowanie innowacyjnych i alternatywnych form demokratycznego uczestnictwa, np. narzędzi demokracji cyfrowej (22).

6.3.

Unijny dialog młodzieżowy jest dobrze ugruntowanym mechanizmem dialogu między młodymi ludźmi a decydentami. EKES z zadowoleniem przyjmuje propozycje Komisji, by oprzeć się na tym mechanizmie i wprowadzić go do ram współpracy regionalnej na Bałkanach Zachodnich, zapewniając uwzględnienie poglądów i potrzeb młodych ludzi i organizacji młodzieżowych przy określaniu priorytetów polityki młodzieżowej. Ponadto należy zachęcać do wykorzystywania istniejących na Bałkanach Zachodnich procesów i mechanizmów partycypacyjnych, w których uczestniczy młodzież, a także je propagować.

6.4.

Według wskaźnika uczestnictwa młodzieży (23) młodzi ludzie na Bałkanach Zachodnich są nadal zdecydowanie niedostatecznie reprezentowani w życiu politycznym. Najnowsze dane pokazują, że przeważająca większość (78 %) uważa, że młodzi ludzie powinni mieć większy wpływ na politykę (24).

6.5.

EKES zdecydowanie popiera zaangażowanie młodych ludzi w procesy decyzyjne w kwestiach, które ich dotyczą. Oprócz uczestnictwa indywidualnego istotną rolę w umacnianiu pozycji młodych ludzi na płaszczyźnie politycznej, gospodarczej i społecznej odgrywają organizacje młodzieżowe. W związku z tym, jak podkreślono w rozporządzeniu w sprawie IPA III i metodyce rozszerzenia, należy zwrócić uwagę na znaczenie finansowania i wspierania organizacji społeczeństwa obywatelskiego w celu zaspokojenia potrzeb młodych ludzi.

6.6.

Status społeczno-ekonomiczny i poziom wykształcenia są uważane za istotny prognostyk skłonności jednostek do głosowania lub udziału w innych formach zaangażowania politycznego. Z analizy statystycznej na poziomie regionalnym wyłania się spójny obraz nierówności społeczno-ekonomicznych nieodłącznie związanych z zaangażowaniem młodych ludzi w regionie Bałkanów Zachodnich (25).

---

(1)  Ana and Vlade Divac Foundation, Youth Participation Index for 2020 [Wskaźnik uczestnictwa młodzieży do roku 2020], s. 31.

(2)  Zalecenie Rady z dnia 30 października 2020 r. w sprawie pomostu do zatrudnienia – wzmocnienia gwarancji dla młodzieży oraz zastępujące zalecenie Rady z dnia 22 kwietnia 2013 r. w sprawie ustanowienia gwarancji dla młodzieży (Dz.U. C 372 z 4.11.2020, s. 1).

(3)  Szczyt Bałkanów Zachodnich w ramach procesu berlińskiego, szczyt w Berlinie 2021, wnioski przewodniczącego.

(4)  Deklaracja końcowa 8. Forum Społeczeństwa Obywatelskiego Bałkanów Zachodnich.

(5)  Podstawowe dane liczbowe dotyczące Bałkanów Zachodnich i Turcji, arkusz informacyjny, wydanie z 2022 r.

(*1)  Użycie tej nazwy nie wpływa na stanowiska w sprawie statusu Kosowa i jest zgodne z rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ 1244/1999 oraz z opinią Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Deklaracji niepodległości Kosowa.

(6)  Rada Współpracy Regionalnej, Mapping of Youth Policies and Identification of Existing Support and Gaps in the Financing of Youth Actions in the Western Balkans – Comparative report [Mapowanie polityki młodzieżowej oraz określenie istniejącego wsparcia i luk w finansowaniu działań młodzieżowych na Bałkanach Zachodnich – raport porównawczy], styczeń 2021 r., s. 4.

(7)  Rada Współpracy Regionalnej, Mapping of Youth Policies and Identification of Existing Support and Gaps in the Financing of Youth Actions in the Western Balkans – Comparative report [Mapowanie polityki młodzieżowej oraz określenie istniejącego wsparcia i luk w finansowaniu działań młodzieżowych na Bałkanach Zachodnich – raport porównawczy], styczeń 2021 r., s. 4.

(8)  Europejska Fundacja Kształcenia (ETF), Unlocking Youth Potential in South Eastern Europe and Turkey: Skills development for labour market and social inclusion [Uwalnianie potencjału młodzieży w Europie Południowo-Wschodniej i Turcji: Rozwój umiejętności na rzecz rynku pracy i włączenia społecznego], 2020.

(9)  Program międzynarodowej oceny umiejętności uczniów (PISA) OECD za rok 2018 pokazuje duże natężenie słabych wyników w nauce (uczniowie, którzy nie osiągają poziomu 2 na skali PISA w czytaniu, matematyce i naukach przyrodniczych) w zakresie kompetencji kluczowych na niemal całych Bałkanach Zachodnich.

(10)  Bank Rozwoju Rady Europy, Social Infrastructure in the Western Balkans – Increasing the region’s economic resilience, enhancing human capital and counteracting the effects of brain drain [Infrastruktura społeczna na Bałkanach Zachodnich – Zwiększenie odporności gospodarczej regionu, poprawa kapitału ludzkiego i przeciwdziałanie skutkom drenażu mózgów], listopad 2021 r.

(11)  Dokładność danych dotyczących migracji w regionie Bałkanów Zachodnich jest obarczona różnymi problemami, które ograniczają możliwości dokonywania wszechstronnych porównań między krajami.

(12)  Emigration and Its Economic Impact on Eastern Europe [Emigracja i jej wpływ gospodarczy na Europę Wschodnią], 2016.

(13)  Świadczenia społeczne na Bałkanach Zachodnich mogą mieć niepełny zakres, a transfery świadczeń mogą być opóźnione.

(14)  Rada Współpracy Regionalnej, The Balkan Barometer: Public Opinion Survey 2020 [Barometr bałkański: Badanie opinii publicznej 2020].

(15)  Lavric, Tomanovic, & Jusic, FES Youth Study Southeast Europe [Badanie Fundacji Friedricha-Eberta nt. młodzieży w Europie Południowo-Wschodniej], 2018–2019.

(16)  Rada Współpracy Regionalnej, Study on Youth Employment in the Western Balkans [Badanie nt. zatrudnienia młodzieży na Bałkanach Zachodnich], 2021.

(17)  Rada Współpracy Regionalnej, Study on Youth Employment in the Western Balkans [Badanie nt. zatrudnienia młodzieży na Bałkanach Zachodnich], 2021.

(18)  REX/184, Deklaracja końcowa 8. Forum Społeczeństwa Obywatelskiego Bałkanów Zachodnich, s. 3.

(19)  Dz.U. C 220 z 9.6.2021, s. 88.

(20)  Program działań dla Bałkanów Zachodnich dotyczący innowacji, badań, edukacji, kultury, młodzieży i sportu.

(21)  Komisja Europejska, Rozdziały dorobku prawnego/rozdziały negocjacyjne.

(22)  „Angażowanie, łączenie i wzmacnianie pozycji osób młodych: nowa strategia UE na rzecz młodzieży” (COM(2018) 269 final).

(23)  Ana and Vlade Divac Foundation, Youth Participation Index for 2020 [Wskaźnik uczestnictwa młodzieży do roku 2020].

(24)  Fundacja im. Friedricha Eberta, Jusic, Political alienation of a precarious generation [Alienacja polityczna pokolenia żyjącego w niepewnych warunkach], s. 5, 2019.

(25)  Fundacja im. Friedricha Eberta, Jusic, Political alienation of a precarious generation [Alienacja polityczna pokolenia żyjącego w niepewnych warunkach], s. 5, 2019.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Koszt braku działań na poziomie europejskim – korzyści płynące z jednolitego rynku”

(opinia rozpoznawcza)

(2022/C 443/07)

Sprawozdawca:	Philip VON BROCKDORFF
Współsprawozdawczyni:	Émilie PROUZET

Wniosek o konsultację	Prezydencja w Radzie Unii Europejskiej, 26.1.2022
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	27.6.2022
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	63/1/1
Data przyjęcia na sesji plenarnej	13.7.2022
Sesja plenarna nr	571
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	194/0/3

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) uważa, że celem jednolitego rynku jest poprawa dobrobytu poprzez konwergencję społeczno-gospodarczą, która pozwoli zmniejszyć nierówności i nie dopuścić do tego, aby pogłębiające się nierówności społeczne stały się poważną przeszkodą dla europejskiej integracji.

1.2.

EKES uważa, że krajowe akty prawne, które mogą być przeszkodą dla rynku wewnętrznego, należy zgłaszać Komisji Europejskiej (KE), a następnie poddać komentarzowi i ocenie. Inaczej przedmiotowe procedury będą niepotrzebną przeszkodą i pozostaną nieskuteczne.

1.3.

W odniesieniu do certyfikacji krajowej EKES zaleca, aby w ramach „wzmocnionej współpracy” państwa członkowskie zobowiązały się do stosowania mniej restrykcyjnych środków krajowych.

1.4.

Komitet wzywa także do skutecznego wdrażania i egzekwowania już wynegocjowanych i przegłosowanych dyrektyw, takich jak pakiet dotyczący lepszego stanowienia prawa.

1.5.

EKES uważa, że akt o usługach cyfrowych (1) oraz akt o rynkach cyfrowych (2) stanowią ważny krok w kierunku zapewnienia równych szans operatorom na rynkach cyfrowych. Priorytetem powinna być także maksymalna harmonizacja aktu o rynkach cyfrowych.

1.6.

Dla europejskiej innowacyjności, rozwoju przedsiębiorstw i wspierania jednolitego rynku cyfrowego równie ważny jest swobodny przepływ danych.

1.7.

Komitet podkreśla, że terytorialne ograniczenia dostaw utrudniają rozwój jednolitego rynku, i wzywa Komisję Europejską do zajęcia się ich antykonkurencyjnym skutkiem.

1.8.

EKES zaleca skoordynowane podejście państw członkowskich do wprowadzania do obrotu produktów, na które wpływ ma kryzys w Ukrainie. Kryzys spowodowany agresją Rosji doprowadził do poważnych ograniczeń dostaw.

1.9.

EKES zaleca skuteczniejsze środki z zakresu polityki krajowej i zachęty do mobilności z naciskiem na aktywną politykę rynku pracy, takie jak świadczenia pracownicze dla pracowników z UE.

1.10.

Mając na uwadze, że unia rynków kapitałowych jest złożonym projektem, EKES zauważa, że w UE nadal istnieje 27 rynków kapitałowych i finansowych, które nie działają jako całość, a tym samym ograniczają potencjał jednolitego rynku.

1.11.

W obecnym czasie ogromnej niepewności konieczne jest zapewnienie takiej polityki konkurencji, która będzie ukierunkowana przede wszystkim na realizację przemian, do których zobowiązała się UE. Ponadto należy przeciwdziałać wszelkim formom dumpingu handlowego, socjalnego, regulacyjnego, podatkowego lub środowiskowego, które zakłócają konkurencję.

1.12.

Wreszcie EKES uważa, że aby pomóc tworzyć odporność, dywersyfikację i ambitny program na rzecz handlu, należy przyjąć, zwłaszcza w kluczowych sektorach, otwartą strategiczną autonomię.

2.   Kontekst

2.1.   Założenia jednolitego rynku

2.1.1.

Celem jednolitego rynku UE jest usunięcie barier w przepływie towarów, usług, kapitału i osób na rzecz zwiększenia wydajności i konkurencyjności w całej UE.

2.2.   Współodpowiedzialność za jednolity rynek

2.2.1.

Za funkcjonowanie jednolitego rynku odpowiadają wspólnie UE i państwa członkowskie. Obecnie nadal istnieje jednak wiele różnic w interpretowaniu i stosowaniu prawa UE. W wielu przypadkach różnice te można uznać za nieuzasadnione lub nieproporcjonalne. W każdym razie są one przeszkodą dla swobodnego przepływu osób, towarów i usług.

2.3.   Odpowiedzialność państw członkowskich

2.3.1.

Choć obiektywnie rzecz biorąc mogą istnieć ważne powody rozbieżności między państwami członkowskimi, jednak uzasadnienia te nie zawsze są podawane, a państwa członkowskie nie dążą do zrównoważenia uzasadnienia na szczeblu krajowym z możliwymi negatywnymi skutkami dla jednolitego rynku. W rezultacie w UE nadal istnieje wiele barier regulacyjnych i innych niż regulacyjne, które sprawiają, że jednolity rynek jest niepełny i rozdrobniony, jak np.: — uzasadnianie ustawodawstwa krajowego argumentem stosowania zasady pomocniczości, — pomijanie zasady wzajemnego uznawania, — liczne przypadki przesadnej transpozycji uzgodnionych na szczeblu UE unijnych tekstów prawnych, zwane inaczej nadmiernie rygorystycznym wdrażaniem, oraz transpozycji niezgodnych, dokonywanych przez rządy i parlamenty krajowe. W konsekwencji niewłaściwe lub niepełne stosowanie prawodawstwa UE oraz stosowanie przez państwa członkowskie przepisów krajowych, które są sprzeczne z celami jednolitego rynku, prowadzi do szeregu barier utrudniających osiągnięcie tych celów. Niedokładne lub nieprawidłowe wdrażanie przez państwa członkowskie oraz brak egzekwowania przez Komisję mają zatem szkodliwe konsekwencje dla obywateli i przedsiębiorstw zarówno na szczeblu unijnym, jak i krajowym, — przypadki stosowania na szczeblu krajowym przyszłych środków unijnych, kiedy to rządy i parlamenty starają się wyprzedzić wprowadzenie w życie polityki UE, stawiając na pierwszym miejscu interesy krajowe, mimo że polityka ta jest wciąż opracowywana przez Komisję. Przykładem tego stanu rzeczy jest polityka UE w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym, — interesy krajowe przeważające w sprawach dotyczących strategicznych ekosystemów europejskich.

2.4.   Koszty ekonomiczne ograniczeń w funkcjonowaniu jednolitego rynku

2.4.1.

Wymienione wyżej przykłady ilustrują główne koszty braku działań na szczeblu europejskim, natomiast w wielu badaniach podkreśla się olbrzymie zyski gospodarcze płynące z „pełnego” jednolitego rynku. Ze sprawozdania ogólnego przedstawionego przez Parlament Europejski wynika, że są to kwoty od 650 mld EUR do 1,1 bln EUR rocznie, co stanowi równowartość 5 %- 8,6 % PKB Unii Europejskiej (3).

2.4.2.

W tym samym badaniu przeprowadzonym przez RAND Europe na zlecenie Parlamentu Europejskiego zbadano wpływ gospodarczy obniżenia barier handlowych na jednolity rynek. Jak wynika z badania, wpływ poprawy przepływów handlowych, wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy dzięki niższym barierom handlowym przyniósłby korzyści gospodarcze w wysokości od 183 do 269 mld EUR rocznie (4).

2.4.3.

Z punktu widzenia utraconych potencjalnych korzyści istotne są również szacunki Komisji Europejskiej dotyczące w pełni zintegrowanego jednolitego rynku cyfrowego UE. Komisja Europejska stwierdziła, że przyczyni się on do propagowania innowacji, wniesie do gospodarki UE 415 miliardów EUR rocznie i pozwoli utworzyć setki tysięcy nowych miejsc pracy (5).

2.4.4.

Wszystko to wskazuje na znaczne potencjalne korzyści gospodarcze (i związane z nimi zwiększenie dobrobytu), jakie przyniósłby bardziej kompletny jednolity rynek. Innymi słowy, odpowiada to całkowitemu kosztowi ekonomicznemu braku działań na poziomie europejskim lub utraconej wartości dodanej i utraconego wspólnego dobra publicznego.

2.4.5.

Pomimo ograniczeń rynek wewnętrzny przyczynia się, jak dotąd, do utrzymania i wspierania dobrobytu gospodarczego UE. Należy jednak zwiększyć konkurencyjność i odporność gospodarki UE poprzez dalsze reformy jednolitego rynku, a także poprzez zajęcie się kwestią zależności strategicznych. Należy też promować kulturę przedsiębiorczości w UE, w której innowacyjne przedsiębiorstwa każdej wielkości, a w szczególności mikroprzedsiębiorstwa oraz małe i średnie przedsiębiorstwa (MMŚP), jak również przedsiębiorstwa typu start-up, otrzymają skuteczniejsze wsparcie i będą mogły rozwijać się, przyczyniając się do zwiększenia odporności i spójności społeczeństw. Równie ważne jest to, że dobrze funkcjonujący jednolity rynek ułatwi realizację wizji Europy o silniejszym wymiarze społecznym – takiej, która na pierwszym miejscu programu politycznego stawia dobrobyt obywateli i pomaga uniknąć równania standardów społecznych w dół.

3.   Ograniczenia

3.1.

Istniejące ograniczenia obejmują zagadnienia związane z regulacjami, kwestiami wynikającymi z prawa krajowego, podatkami, logistyką i dostawami oraz innymi bardziej subtelnymi różnicami między państwami członkowskimi UE, które sprawiają, że handel w całej Unii jest nadal utrudniony.

3.2.

Ograniczenia te hamują również rozwój kluczowych sektorów gospodarki, takich jak usługi, które pozostają rozdrobnione wzdłuż granic państwowych, co przedstawiono poniżej: — historycznie restrykcyjne przepisy krajowe często uzasadniane zasadą pomocniczości, — wadliwe wdrożenie i stosowanie dyrektywy usługowej, które stoi na przeszkodzie swobodzie przedsiębiorczości, swobodnemu przepływowi usług i swobodzie świadczenia usług, — krajowe przepisy prawa handlowego, które utrudniają przedsiębiorcom prowadzenie działalności gospodarczej. Często przepisy te ograniczają konkurencyjność sektora, są protekcjonistyczne i podważają inwestycje godnych zaufania i legalnie działających przedsiębiorstw prowadzone w innych państwach członkowskich, — wymogi krajowe utrudniające swobodny przepływ towarów. Często się zdarza, że państwa członkowskie nie powiadamiają o nowych krajowych wymogach technicznych zgodnie z procedurą określoną w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/1535 (6) i nie stosują zasady wzajemnego uznawania w obszarach niezharmonizowanych, co ma na przykład miejsce w przypadku nadmiernie rygorystycznego wdrażania dyrektyw.

3.3.

EKES zwraca uwagę, że postępowania w sprawie naruszenia są długotrwałe, kosztowne, a ich wynik jest niepewny. Z punktu widzenia przedsiębiorstw stanowi to zbyt wysoki koszt i zniechęca je do rozszerzania działalności lub inwestowania w innych częściach UE. Co więcej, ograniczenia te pozbawiają konsumentów większego wyboru, lepszych usług i niższych cen. EKES wzywa również Komisję do bardziej zdecydowanych działań, jeśli chodzi o wszczynanie postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego.

3.4.

Wspomniany koszt ma wpływ na całą gospodarkę: ogranicza konkurencyjność, potencjał wzrostu i dalszy rozwój gospodarki rynkowej.

3.5.

Wstrząsy zewnętrzne wpływają na UE tak jak na każdą inną gospodarkę, ale odpowiedź na te wstrząsy i sposób reagowania rynków są zasadniczo uwarunkowane krajową polityką poszczególnych państw członkowskich i środkami wprowadzanymi w celu pobudzenia zachowań gospodarczych. Wojna w Ukrainie uwidoczniła zależność UE od globalnych łańcuchów wartości. Narastający kryzys prawdopodobnie wpłynie na poszczególne sektory w różny sposób, ale nie ma wątpliwości, że na pancerzu jednolitego rynku pojawiły się rysy, takie jak ograniczenia w swobodnym przepływie towarów i usług oraz podstawowych produktów.

3.6.

Należy ponadto zauważyć, że około 82 % produktów będących przedmiotem handlu na jednolitym rynku objętych jest zharmonizowanymi przepisami, a około 18 % wewnątrzunijnego handlu towarami podlega wzajemnemu uznawaniu. Wciąż jednak pojawiają się nowe krajowe przepisy techniczne, które wydają się sprzeczne z prawem UE. Ponadto w ostatnim czasie w wielu państwach członkowskich nastąpiło silne zaostrzenie krajowych wymogów dotyczących etykietowania produktów żywnościowych i napojów uzasadniane ochroną konsumentów i środowiska. Jednocześnie zasada wzajemnego uznawania nie funkcjonuje tak jak powinna. Dowodem na to jest fakt, że 71 % MŚP, które złożyły wniosek w ramach istniejącego systemu wzajemnego uznawania niezharmonizowanych towarów, otrzymało decyzję odmowną w sprawie dostępu do rynku.

4.   Przeciwdziałanie ograniczeniom

4.1.

Środki, o których mowa poniżej, pomogłyby również w odblokowaniu niektórych potencjalnych korzyści gospodarczych wynikających z jednolitego rynku.

4.2.   Skuteczniejsze wykorzystanie istniejących narzędzi

4.2.1.

EKES uważa, że projekty tekstów krajowych, które mogą być przeszkodą dla rynku wewnętrznego, należy zgłaszać KE, a następnie poddać komentarzowi i ocenie. Bez zobowiązania państw członkowskich do zgłaszania i komentarza/oceny, procedury te pozostają nieskuteczne. W związku z tym konieczny jest skuteczniejszy nadzór wspierający harmonizację przepisów dotyczących rynku produktów w państwach członkowskich. Przykładowo w sektorze handlu detalicznego doszło ostatnio do gwałtownego wzrostu ograniczeń krajowych w ramach zezwoleń i wymogów stosowania materiałów miejscowego pochodzenia. Jest to sprzeczne z art. 28 i 30 Traktatu, a w odniesieniu do zakupów produktów, które zostały już legalnie wprowadzone na jednolity rynek, często stosuje się ponowne badania krajowe. EKES jest także zdania, że w odniesieniu do usług procedura powiadamiania na mocy dyrektywy usługowej nie funkcjonuje tak dobrze, jak oczekiwano. Jeśli chodzi o swobodę przedsiębiorczości, EKES z przykrością odnotowuje, że państwa członkowskie nie osiągnęły kompromisu w sprawie wniosku dotyczącego tzw. dyrektywy w sprawie powiadomień dotyczących usług. Tekst ten poprawiłby skuteczność obowiązkowego powiadamiania Komisji przez państwa członkowskie o projektach przepisów ustawowych lub wykonawczych w zakresie systemów zezwoleń dotyczących usług (a zatem dotyczących również planowania przestrzeni miejskiej) (7). EKES wzywa też KE i państwa członkowskie do przedstawiania bardziej szczegółowych informacji na temat uzasadnień stosowanych przez państwa członkowskie przy powiadamianiu o przepisach technicznych oraz na temat proporcjonalności tych przepisów. Ważne jest również zapewnienie, aby wymogi, o których powiadomiły państwa członkowskie, były poddawane odpowiedniej kontroli niezależnie od stosowanej procedury powiadomienia (8). Zdaniem EKES-u, aby zmierzyć się z problemem u jego podstaw, potrzebna jest dalsza zmiana w procesie ustawodawczym i przejście od minimalnej do maksymalnej harmonizacji.

4.2.2.

Innym obszarem budzącym obawy jest stosowanie środków, które wyprzedzają planowane regulacje UE, takich jak certyfikacja krajowa stosowana wyraźnie w celu zapewnienia pewnego poziomu ochrony, szczególnie w sektorze rolno-spożywczym. W opinii EKES-u takie ograniczenia mają charakter jawnie protekcjonistyczny, a gdy zostaną ujawnione, proces prowadzący do ich wycofania jest często powolny i uciążliwy, co sprawia, że dla sprzedawców detalicznych utrzymują się one zdecydowanie zbyt długo. Aby temu zapobiec, EKES uważa, że w ramach wzmocnionej współpracy, w sposób dopuszczony w Traktacie, państwa członkowskie mogłyby zamiast tego zobowiązać się do stosowania mniej restrykcyjnych środków krajowych. EKES odnosi się również do ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego jako do standardowych ram wspierania jednolitego rynku, które można by zastosować w innych dziedzinach.

4.2.3.

EKES jest także zdania, że skutecznym narzędziem rozwiązywania takich problemów może być europejski semestr, szczególnie poprzez proporcjonalne działania ze strony Komisji, w tym i ewentualne zawieszanie funduszy UE, jeśli zobowiązania do przestrzegania zaleceń dla poszczególnych krajów nie są przestrzegane. Jest to zgodne z przewodnikiem Komisji Europejskiej dla państw członkowskich dotyczącym planów odbudowy i zwiększania odporności, w którym podkreślono usunięcie regulacyjnych i pozaregulacyjnych barier na rynku wewnętrznym, a także z warunkami, na jakich państwa członkowskie muszą spełnić wymogi europejskiego semestru.

4.2.4.

Wreszcie Komitet wzywa do skutecznego wdrażania i egzekwowania już wynegocjowanych i przegłosowanych dyrektyw. W związku z tym Komisja Europejska i państwa członkowskie powinny zobowiązać się do wdrożenia pakietu dotyczącego lepszego stanowienia prawa, który zostanie poddany wysokiej jakości ocenom skutków.

4.3.   Uwolnienie potencjału jednolitego rynku cyfrowego

4.3.1.

EKES uważa, że rozwijająca się gospodarka cyfrowa w Europie stwarza możliwości wzrostu gospodarczego, przy czym potencjalne korzyści gospodarcze można osiągnąć dzięki większej integracji usług cyfrowych we wszystkich państwach członkowskich.

4.3.2.

W związku z tym Komitet sądzi, że akt o usługach cyfrowych oraz akt o rynkach cyfrowych to ważny krok w kierunku zapewnienia równych szans operatorom na tych rynkach. Poprzez skoncentrowanie się na konkretnych usługach, niezależnie od lokalizacji dostawcy usług lub od prawa właściwego dla świadczenia usług, w obu tych aktach odpowiednio zajęto się kwestią równego traktowania europejskich i światowych podmiotów internetowych. Ponadto absolutnym priorytetem dla EKES-u jest zapobieganie dalszemu rozdrobnieniu rynku wewnętrznego przez mnożące się przepisy krajowe.

4.3.3.

Również zwiększenie wykorzystania usług online i poprawa infrastruktury cyfrowej w UE mogą przynieść znaczące zyski finansowe. W tym kontekście Komisja Europejska zaleca przejście do w pełni funkcjonującego systemu elektronicznych zamówień publicznych i e-fakturowania. Zgodnie z oszacowaniami pełne przejście na elektroniczne zamówienia publiczne mogłoby przynieść imponującą kwotę 50–75 mld EUR rocznie (9).

4.3.4.

Wreszcie EKES jest zdania, że swobodny przepływ danych jest niezbędny dla europejskiej innowacji, rozwoju przedsiębiorstw każdej wielkości, tworzenia miejsc pracy i osiągnięcia jednolitego rynku cyfrowego. Przepisy wspierające swobodny przepływ danych już obowiązują. Należy jednak unikać wszelkich nieuzasadnionych wymogów dotyczących lokalizacji danych.

4.4.   Odblokowanie ograniczeń dostaw

4.4.1.

EKES zauważa, że do ułatwienia handlu w UE przyczyniło się rozporządzenie w sprawie blokowania geograficznego z 2018 r. Europejscy konsumenci są jednak nadal narażeni na blokowanie geograficzne towarów i usług. EKES zwraca uwagę na istnienie trwałych terytorialnych ograniczeń dostaw, które mogą się urzeczywistnić za sprawą różnych praktyk, takich jak odmowa realizacji dostaw lub groźba zaprzestania dostaw do konkretnego dystrybutora – co ogranicza ilości dostępne do sprzedaży w państwach członkowskich – niewytłumaczalne różnice w asortymencie i cenach produktów między państwami członkowskimi lub ograniczenia dotyczące wersji językowych opakowań produktów. EKES zaznacza, że terytorialne ograniczenia dostaw utrudniają rozwój jednolitego rynku i wstrzymują wynikające z niego potencjalne korzyści dla konsumentów. Wzywa Komisję do zajęcia się antykonkurencyjnym wpływem tych ograniczeń z myślą o zapewnieniu w pełni funkcjonującego jednolitego rynku.

4.4.2.

Rosyjska inwazja na Ukrainę ujawniła ogromne zagrożenia dla bezpieczeństwa energetycznego i żywnościowego wymagające jednolitego podejścia strategicznego ze strony UE. EKES jest zdania, że dobrze funkcjonujący jednolity rynek może wesprzeć tę strategię, a ponadto złagodzić niektóre presje cenowe, które szybko podkopują siłę nabywczą w całej Unii. W związku z tym EKES z zadowoleniem przyjmuje starania na szczeblu UE zmierzające do współpracy w zakresie wspólnego zakupu gazu (na zasadzie dobrowolności) w celu złagodzenia presji na ceny energii.

4.4.3.

Wyraża jednak ubolewanie, że nie próbowano uzgodnić między państwami członkowskimi skoordynowanego podejścia dotyczącego wprowadzania do obrotu innych produktów, na które wpływ ma kryzys w Ukrainie.

4.5.   Zwiększenie transgranicznej mobilności pracowników i specjalistów

4.5.1.

Transgraniczna mobilność pracowników i specjalistów w całej UE pozostaje, pomimo polityki UE mającej na celu ułatwienie swobodnego przepływu osób, wyzwaniem ograniczającym podaż i powodującym niedopasowanie w takich sektorach jak branża informatyczna i branża zaawansowanych technologii. Dane europejskie i krajowe sugerują, że poziom mobilności zarówno pomiędzy państwami, jak i w ich obrębie pozostaje niski, także w porównaniu z sytuacją na poziomie międzynarodowym.

4.5.2.

Mówiąc konkretnie, EKES zaleca bardziej skuteczne środki z zakresu polityki krajowej zapewniające zachęty do mobilności z naciskiem na aktywną politykę rynku pracy, takie jak świadczenia pracownicze dla pracowników z UE i krajów trzecich, którzy posiadają status uchodźcy. EKES jest bowiem zdania, że zachęty finansowe od państwa przyjmującego dla osób poszukujących pracy poza ich krajem czy regionem pochodzenia jeszcze bardziej motywowałyby do mobilności. Ponadto ważną rolę odegrałyby dalsze działania mające na celu poprawę informowania o ofertach pracy w innych państwach UE, jak również pomoc w relokacji w celu wsparcia logistyki związanej z przeprowadzką za granicę – np. znalezienie mieszkania, rejestracja do celów podatkowych, znalezienie szkoły dla dzieci, ewentualna pomoc w znalezieniu pracy dla partnerów itp. EKES przestrzega jednakże, że na mobilność pracowników w UE wpłynęło negatywnie fragmentaryczne podejście stosowane do tej pory. Należy unikać dalszej niespójnej polityki, szczególnie na szczeblu krajowym.

4.5.3.

Problemem w całej UE pozostaje uznawanie dyplomów i kwalifikacji, które jest niezbędne do obsadzenia wolnych miejsc pracy w przypadku utrzymujących się niedoborów siły roboczej. EKES jest zdania, że obecny system nadal w zbyt dużym stopniu zależy od poszczególnych rządów, a państwa członkowskie mają swobodę w stosowaniu własnych przepisów. Komisja powinna zapewnić bardziej jednolite podejście, jeśli chodzi o uznawanie dyplomów i innych kwalifikacji w każdym z państw członkowskich.

4.5.4.

Wreszcie zwiększenie mobilności pracowników i specjalistów z UE może nastąpić tylko pod warunkiem lepszego egzekwowania istniejących przepisów, dostępu do informacji oraz współpracy między państwami członkowskimi. EKES zauważa, że niechęć niektórych państw członkowskich do dalszych reform jednolitego rynku może wynikać z obawy, że mogą one prowadzić do potencjalnej krótkoterminowej utraty miejsc pracy i strat w poszczególnych sektorach, szczególnie w państwach, które już pozostają w tyle, jak również w państwach/sektorach o niskiej produktywności. Teoretycznie swobodny przepływ pracowników pomógłby rozwiązać ten problem, ale z krajowego punktu widzenia takie rozwiązanie doprowadziłoby do utraty zasobów i potencjalnego drenażu mózgów/umiejętności w okresie przejściowym.

4.6.   Zwiększenie przepływu kapitału i usług finansowych w całej UE

4.6.1.

Ten sam argument ma zastosowanie do rynków kapitałowych UE. EKES zdaje sobie sprawę, że unia rynków kapitałowych jest złożonym projektem mającym na celu pogłębienie i dalszą integrację rynków kapitałowych państw członkowskich UE. Wymaga on wprowadzenia środków i zmian regulacyjnych w wielu różnych dziedzinach i pociąga za sobą odpowiedzialność nie tylko na szczeblu UE, ale także na szczeblu każdego państwa członkowskiego. EKES uważa, że ukończenie prac nad unią rynków kapitałowych jest obecnie wciąż odległym celem. Pomimo pewnych postępów, szczególnie za sprawą pakietu na rzecz odbudowy rynków kapitałowych, w Unii nadal funkcjonuje 27 rynków kapitałowych, które nie działają jak jeden. Europejski sektor finansów jest wciąż silnie podzielony wzdłuż granic państwowych, a oszczędzający i inwestorzy są w dużym stopniu uzależnieni od krajowej specyfiki sektora. Dotyczy to również ogółu usług finansowych, w tym detalicznych usług finansowych i oszczędności krajowych.

4.6.2.

W opinii EKES-u ogranicza to zarówno odbudowę gospodarczą, jak i sprawne funkcjonowanie jednolitego rynku. Korzyści gospodarcze wynikające z unii rynków kapitałowych są oczywiste, ale jej ukończenie wymaga zarówno politycznego zaangażowania poszczególnych państw członkowskich, jak i skutecznego przyjęcia inicjatyw pod przewodnictwem Komisji Europejskiej, w tym inicjatyw mających na celu wzmocnienie międzynarodowej roli euro. Ponadto nie należy lekceważyć roli transformacji cyfrowej w ułatwianiu tworzenia unii rynków kapitałowych.

4.7.   Znacznie silniejsza wola polityczna do usunięcia ograniczeń jednolitego rynku

4.7.1.

W obecnym czasie ogromnej niepewności EKES chciałby, aby polityka konkurencji była ukierunkowana przede wszystkim na realizację przemian, w które zaangażowała się UE. Przemiany te będą wymagały ambitnej polityki handlowej i inwestycyjnej, nadzwyczajnych inwestycji publicznych i prywatnych, innowacji, dalszego postępu społecznego, ekonomicznego i środowiskowego oraz sprawnie funkcjonującego jednolitego rynku. Wszystkie te działania muszą być wspierane przez ramy prawne i finansowe, które zapewnią równe szanse na rynku dla wszystkich zainteresowanych stron, wszystkich regionów i obywateli w całej UE. Kluczowym elementem tego procesu jest integralność i brak rozdrobnienia rynku wewnętrznego. Sprawnie funkcjonujący jednolity rynek i polityka konkurencji, które umożliwiają przedsiębiorstwom i konsumentom dostęp do szerokiej konkurencji rynkowej na równych zasadach, mają nadrzędne znaczenie, a tym samym stymulują efektywność i innowacyjność oraz tworzą środowisko, w którym może rozwijać się dobrze prosperująca działalność gospodarcza.

4.7.2.

Naszym zdaniem harmonizacja i usunięcie przeszkód w swobodnym przepływie na danym terytorium pozwala na rozwój konkurencji, innowacje i wzrost produktywności. Należy przeciwdziałać wszelkim formom dumpingu handlowego, społecznego, regulacyjnego, podatkowego lub środowiskowego, które zakłócają konkurencję. Komitet oczekuje, że wszystkie państwa członkowskie będą się do tego stosować, i domaga się, aby nasi partnerzy zewnętrzni respektowali nasze podstawowe wartości i prawa zarówno w sferze społecznej, jak i działalności gospodarczej czy środowiskowej.

4.7.3.

EKES przestrzega, że jednolity rynek nie powinien być dłużej postrzegany jako wyidealizowana wersja globalnej umowy handlowej, której właściwości można dostosować w ramach negocjacji. Jednolity rynek oznacza o wiele więcej. Dotyczy także poprawy dobrobytu poprzez konwergencję społeczną i gospodarczą, której celem jest zmniejszenie nierówności i zagwarantowanie, że pogłębiające się nierówności społeczne i ogólny wzrost ubóstwa nie staną się poważnymi przeszkodami w integracji europejskiej. EKES podkreśla w związku z tym znaczenie podstawowych praw socjalnych i pracowniczych do godnych wynagrodzeń i warunków pracy, nie tylko w ich interakcji ze swobodami gospodarczymi, ale także w odniesieniu do rynku wewnętrznego i rynku pracy, konkurencji i wszelkich innych środków polityki Unii, w tym między innymi w takich dziedzinach jak zarządzanie gospodarcze, handel, transformacja cyfrowa i środowisko. Ma on również na celu ochronę i wzmocnienie autonomii partnerów społecznych, wyraźnie nawiązując do poszanowania i promowania zbiorowych praw socjalnych. Kluczowe znaczenie ma również zapewnienie pełnej ochrony i gwarancji praw podstawowych w traktatach.

4.7.4.

EKES zdaje sobie sprawę, że jednolity rynek musi stale reagować na zmiany w dziedzinie technologii, globalizację, rozwój edukacji, rynku pracy i kapitału, a także na globalne kryzysy i konflikty. W obecnej sytuacji nie ma miejsca na standardowe propozycje – przy tworzeniu wniosków legislacyjnych należy uwzględniać aktualną sytuację kryzysową i zmienione realia.

4.7.5.

EKES jest również zdania, że należy zastosować otwartą strategiczną autonomię, zwłaszcza w kluczowych sektorach. Pomogłaby ona w budowaniu odporności w oparciu o otwartość, ambitną strategię handlową, współpracę z partnerami o podobnych poglądach, dywersyfikację i unikanie protekcjonizmu.

4.7.6.

Podsumowując, EKES z żalem zauważa, że w przeddzień 30. rocznicy utworzenia jednolitego rynku europejskiego projekt ten wciąż nie jest ukończony.

---

(1)  COM(2020) 825 final (Dz.U. C 286 z 16.7.2021, s. 70).

(2)  COM(2020) 842 final (Dz.U. C 286 z 16.7.2021, s. 64).

(3)  https://www.rand.org/blog/2017/11/why-the-eu-single-market-has-still-not-reached-its.html.

(4)  https://www.rand.org/blog/2017/11/why-the-eu-single-market-has-still-not-reached-its.html.

(5)  https://www.rand.org/blog/2017/11/why-the-eu-single-market-has-still-not-reached-its.html.

(6)  Dyrektywa (UE) 2015/1535 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 9 września 2015 r. ustanawiająca procedurę udzielania informacji w dziedzinie przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz.U. C 241 z 17.9.2015, s. 1).

(7)  2016/0398(COD); https://eur-lex.europa.eu/procedure/PL/2016_398.

(8)  Badanie oceny proporcjonalności dokonywanej przez państwa członkowskie w ramach przyjmowania wymogów związanych z zakładaniem punktów sprzedaży detalicznej zgodnie z dyrektywą 2006/123/WE.

(9)  https://www.rand.org/blog/2017/11/why-the-eu-single-market-has-still-not-reached-its.html

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Opodatkowanie działalności cyfrowej”

(opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji czeskiej)

(2022/C 443/08)

Sprawozdawca:	Benjamin RIZZO
Współsprawozdawca:	Petru Sorin DANDEA

Wniosek o konsultację	26.1.2022, pismo Mikuláša BEKA, ministra spraw europejskich
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	01.7.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	13.7.2022
Sesja plenarna nr	571
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	200/0/1

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Opracowanie odpowiednich zasad i przepisów dotyczących opodatkowania gospodarki cyfrowej w celu modernizacji polityki fiskalnej i dostosowania jej do obecnych i przyszłych potrzeb stało się zadaniem o fundamentalnym znaczeniu zarówno dla Unii Europejskiej, jak i innych międzynarodowych organów regulacyjnych.

1.2.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) sugeruje, by po osiągnięciu międzynarodowego porozumienia w sprawie filaru 1 otwartych ram OECD/G20 odpowiednie przepisy dotyczące realokacji praw do opodatkowania zostały szybko wdrożone w UE w koordynacji z innymi głównymi partnerami handlowymi równocześnie realizującymi tę inicjatywę.

1.3.

EKES uważa, że UE może odegrać wiodącą rolę w odniesieniu do opodatkowania gospodarki cyfrowej. Taką rolę powinna jednak odgrywać w ramach międzynarodowego porozumienia osiągniętego przez OECD/G20, tak jak miało to już miejsce w przypadku filaru 2 w odniesieniu do mechanizmu przeciwdziałania erozji bazy podatkowej.

1.4.

EKES uważa, że kluczowe znaczenie ma wdrożenie w UE – gdy tylko będzie to wykonalne – zarówno pierwszego, jak i drugiego filaru i osiągnięcie wysokiego stopnia spójności z umową międzynarodową, która zostanie wynegocjowana na forum OECD/G20. Filary 1 i 2 należy postrzegać jako kompleksowy i wzajemnie zintegrowany pakiet regulacyjny.

1.5.

Komitet zauważa, że europejska inicjatywa ustawodawcza w sprawie opodatkowania gospodarki cyfrowej mogłaby przynieść znaczne korzyści na rynku wewnętrznym, gdyż niewątpliwie doprowadziłoby do stworzenia skuteczniejszych ram w porównaniu z odrębnymi inicjatywami krajowymi. Wprowadzanie nieskoordynowanych i odrębnych przepisów przez państwa członkowskie zwiększyłoby fragmentację w UE, powodując niepewność podatkową i ograniczając konkurencyjność.

1.6.

EKES zachęca do zawarcia międzynarodowego porozumienia w sprawie filaru 1, którego celem będzie z jednej strony stworzenie skutecznego systemu podatkowego z poszanowaniem zasad neutralności i równego traktowania, a także utrzymanie potencjału innowacji drzemiącego w gospodarce cyfrowej, a z drugiej strony zadbanie o to, by przedsiębiorstwa o wysokim stopniu cyfryzacji wnosiły sprawiedliwy wkład do budżetów krajowych.

1.7.

Komitet wzywa do zawarcia międzynarodowego porozumienia w sprawie filaru 1, które w miarę możliwości nie wprowadzi nadmiernie skomplikowanych przepisów i będzie miało na celu osiągnięcie przejrzystości, przewidywalności i uproszczenia procedur administracyjnych przy utrzymaniu kosztów przestrzegania przepisów na niskim poziomie. Zbyt skomplikowany system mógłby stwarzać możliwości obchodzenia nowo uzgodnionych przepisów, ograniczając ich skuteczność.

1.8.

EKES podkreśla, że właściwie opracowane międzynarodowe przepisy podatkowe dotyczące przedsiębiorstw cyfrowych mają kluczowe znaczenie dla zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania i unikaniu opodatkowania, a także pomagają opracować sprawiedliwy, stabilny i progresywny system opodatkowania. Równe warunki działania w dziedzinie opodatkowania zysków osób prawnych mają kluczowe znaczenie, ponieważ w ostatnich latach przedsiębiorstwa mogły korzystać ze specjalnych przepisów podatkowych w niektórych państwach członkowskich, znacznie obniżając swoją efektywną stawkę podatkową.

1.9.

EKES uważa, że odpowiednie ramy regulacyjne dotyczące opodatkowania gospodarki cyfrowej powinny uwzględniać spowodowaną przez cyfryzację dużą zależność od wartości niematerialnych i prawnych. Aktywa te znacznie zwiększyły zdolność przedsiębiorstw do rozwijania odpowiedniej działalności gospodarczej w danej jurysdykcji bez fizycznej obecności w niej.

1.10.

EKES zwraca uwagę, że przedsiębiorstwa cyfrowe często wykorzystują dane użytkowników do generowania wartości. Taka metoda generowania wartości nie jest ujmowana w obecnych systemach podatkowych, co prowadzi do braku dopasowania między tworzeniem wartości a opodatkowaniem. Tą konkretną kwestią należy odpowiednio zająć się w ramach filaru 1.

1.11.

EKES ponownie podkreśla, że kluczowe znaczenie ma przyjęcie podejścia, które pozwoli uniknąć ryzyka podwójnego opodatkowania oraz niezamierzonego nieopodatkowania w jakiejkolwiek jurysdykcji, a przy tym zminimalizuje koszty przestrzegania przepisów ponoszone przez przedsiębiorstwa europejskie. W związku z tym porozumienie w sprawie filaru 1 oraz przepisy mające na celu jego transpozycję powinny zharmonizować różne, podjęte już przez państwa członkowskie inicjatywy, aby uniknąć rozbieżności i luk prawnych.

1.12.

Komitet wyraża szczerą nadzieję, że możliwe będzie jak najszybsze osiągnięcie realnego porozumienia w sprawie filaru 1, zarówno na szczeblu międzynarodowym, jak i unijnym, a przy tym ubolewa nad ograniczeniami, które nadal uniemożliwiają sfinalizowanie tak istotnego porozumienia.

2.   Kluczowe elementy kontekstu

2.1.

Obecne międzynarodowe przepisy dotyczące podatku od osób prawnych opierają się na zasadach opracowanych na początku XX wieku i częściowo dostosowanych w późniejszym okresie. W dzisiejszym kontekście nie są one już adekwatne do zakładanych celów, ani dostosowane do zglobalizowanej i cyfrowej gospodarki. Oznacza to, że dochody podatkowe nie są przydzielane państwom w sprawiedliwy sposób, a szkodliwe praktyki podatkowe mogą być kontynuowane na niekorzyść finansów publicznych i uczciwej konkurencji.

2.2.

W związku z tym opracowanie odpowiednich zasad i przepisów dotyczących opodatkowania gospodarki cyfrowej w celu modernizacji polityki fiskalnej i dostosowania jej do obecnych i przyszłych potrzeb stało się zadaniem o fundamentalnym znaczeniu zarówno dla Unii Europejskiej, jak i innych organów regulacyjnych na całym świecie.

2.3.

Otwarte ramy OECD/G20 w sprawie erozji bazy podatkowej i przenoszenia zysków opierają się na dwufilarowym rozwiązaniu, które ma zaradzić wyzwaniom podatkowym wynikającym z istnienia gospodarki, która jest coraz bardziej cyfrowa i zglobalizowana.

2.4.

Filar 1 zapewni sprawiedliwszy podział zysków i praw do opodatkowania między państwami odnośnie do największych przedsiębiorstw międzynarodowych i w szczególności przedsiębiorstw cyfrowych. Filar ten ma przede wszystkim na celu zobowiązanie przedsiębiorstw międzynarodowych do płacenia części podatków dochodowych w miejscu, w którym znajdują się ich użytkownicy i konsumenci, tworząc powiązanie między zyskami a miejscami, w którym znajdują się odpowiedni użytkownicy i konsumenci.

2.5.

Porozumienie w sprawie realokacji zysków w ramach filaru 1 obejmuje zniesienie i niewprowadzanie nowych podatków od usług cyfrowych (DST) oraz innych istotnych tu podobnych środków, co położyłoby kres napięciom w handlu wynikającym z niestabilności międzynarodowego systemu podatkowego.

2.6.

Filar 2 ma na celu zapewnienie, aby duże przedsiębiorstwa międzynarodowe, zwłaszcza te zdigitalizowane, płaciły minimalną efektywną stawkę podatku od osób prawnych w wysokości 15 %, oraz ustanowienie ram regulacyjnych, które są w stanie zniechęcać do przenoszenia zysków i zapobiegać szkodliwej konkurencji podatkowej między jurysdykcjami. W ten sposób można by skutecznie znieść ograniczenie konkurencji w zakresie podatku dochodowego od osób prawnych, osiągając globalną minimalną stawkę podatku od osób prawnych, stosowaną przez państwa do ochrony ich bazy podatkowej. EKES wzywa wszystkie państwa członkowskie do szybkiego osiągnięcia porozumienia politycznego w sprawie tych przepisów i ubolewa, że nie osiągnięto jeszcze ostatecznego konsensusu.

2.7.

Na forum OECD/G20 osiągnięto międzynarodowe porozumienie w sprawie filaru 2 i otwartych ram, a ich transpozycja została należycie rozpoczęta przez instytucje UE za pośrednictwem wniosku dotyczącego dyrektywy, który jest obecnie przedmiotem dyskusji w Radzie (1).

2.8.

Wspólny międzynarodowy konsensus w tej sprawie jest nadal wypracowywany w ramach OECD/G20, co potwierdziły niedawne konsultacje publiczne OECD w sprawie filaru 1, w ramach których zbierane są informacje zwrotne na temat projektu przepisów, choć projekt ten „nie przesądza o konsensusie co do istoty dokumentu” (2).

2.9.

W 2018 r. Komisja Europejska opublikowała wniosek ustawodawczy w sprawie opodatkowania gospodarki cyfrowej, prace nad którym nie posunęły się do przodu głównie ze względu na brak międzynarodowej, szerokiej zgody co do przepisów, które miałyby zostać wdrożone w ramach filaru 1.

2.10.

Instytucje UE zatwierdziły tymczasem akt o rynkach cyfrowych mający na celu uregulowanie konkurencyjnej struktury rynków cyfrowych. W tym względzie UE przyjęła oryginalne i kompleksowe podejście regulacyjne, które różni się od podejścia przyjętego przez inne główne bloki handlowe, takie jak USA, Chiny i inne kraje wschodzące.

2.11.

EKES uważa, że tu, podobnie jak w przypadku aktu o rynkach cyfrowych, UE może odegrać wiodącą rolę w odniesieniu do opodatkowania gospodarki cyfrowej. Taką rolę powinna jednak odgrywać w ramach międzynarodowego porozumienia osiągniętego przez OECD/G20, tak jak miało to już miejsce w przypadku filaru 2.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

EKES jest głęboko przekonany, że w kontekście cyfryzacji gospodarki wszelkie zmiany przepisów dotyczących przydziału praw do opodatkowania zysków między państwami muszą być koordynowane w skali globalnej, aby lepiej wykorzystać możliwości płynące z globalizacji, z odpowiednim i skutecznym zarządzaniem na szczeblu światowym i ustanowieniem odpowiednich i skutecznych ogólnoświatowych zasad. Konkretne rozwiązania muszą być zatem wynikiem szeroko zakrojonego porozumienia międzynarodowego obejmującego jak największą liczbę jurysdykcji podatkowych. Ponadto należy odpowiednio uwzględnić to, że nowe przepisy będą miały inne skutki i konsekwencje dla małych państw członkowskich i inne dla większych państw członkowskich.

3.2.

EKES docenia istotne zmiany gospodarki spowodowane cyfryzacją i jej pozytywny wpływ na nasze społeczeństwo, a także ogromny potencjał cyfryzacji w zakresie wzmacniania pozycji administracji podatkowych, gdzie cyfryzacja jest narzędziem pozwalającym zapewniać lepsze usługi dla budżetów krajowych i obywateli. UE będzie musiała pomagać organom podatkowym państw członkowskich i koordynować ich działania, aby mogły poradzić sobie z nowym systemem i szybko zmieniającym się kontekstem gospodarczym.

3.3.

EKES zgadza się z ustaleniami zawartymi w sprawozdaniu końcowym OECD/G20 z 2015 r. z działania 1 projektu dotyczącego erozji bazy podatkowej i przenoszenia zysków (BEPS) „Addressing the Tax Challenges of the Digital Economy, Action 1 – 2015 Final Report”, w którym to sprawozdaniu stwierdzono, że gospodarka cyfrowa w coraz większym stopniu staje się „samą gospodarką”. Cyfryzacja wielu przedsiębiorstw na przestrzeni lat była imponująca, a proces ten nasilił się podczas niedawnych obostrzeń związanych z COVID-19. Taka tendencja często prowadzi do oddzielenia ogromnych zysków osiąganych przez platformy cyfrowe od fizycznych miejsc, w których znajdują się powiązani płacący użytkownicy i konsumenci. W przyszłości problemem tym można by się zająć również w kontekście obowiązków w zakresie zabezpieczenia społecznego.

3.4.

EKES sugeruje, by po osiągnięciu międzynarodowego porozumienia w sprawie filaru 1 otwartych ram OECD/G20, w którym znaleziona zostanie równowaga między różnymi stanowiskami wyrażonymi do tej pory, filar 1 – podobnie jak wcześniej filar 2 – również mógł zostać szybko wdrożony w UE w koordynacji z innymi głównymi partnerami handlowymi, co pozwoli skonsolidować rynek wewnętrzny zgodnie z art. 113–115 Traktatu.

3.5.

EKES uważa, że kluczowe znaczenie ma wdrożenie w UE – gdy tylko będzie to wykonalne – zarówno pierwszego, jak i drugiego filaru, przy zachowaniu wysokiego stopnia spójności z umową międzynarodową wynegocjowaną na forum OECD/G20. Pierwszy i drugi filar należy postrzegać jako kompleksowy i wzajemnie zintegrowany pakiet regulacyjny, który powinien zostać szybko wdrożony w całej UE.

3.6.

Komitet zauważa, że europejska inicjatywa ustawodawcza w sprawie opodatkowania gospodarki cyfrowej mogłaby przynieść znaczne korzyści na rynku wewnętrznym, gdyż niewątpliwie doprowadziłoby do stworzenia skuteczniejszych ram w porównaniu z odrębnymi inicjatywami krajowymi. Wprowadzanie przez państwa członkowskie nieskoordynowanych i odrębnych przepisów, stosujących różne zasady i kryteria podatkowe, zwiększyłoby fragmentację w UE, powodując niepewność podatkową i ograniczając konkurencyjność. EKES zachęca do wprowadzenia mechanizmu rozstrzygania sporów, umożliwiającego państwom członkowskim rozwiązywanie ewentualnych problemów.

3.7.

Celem międzynarodowego porozumienia w sprawie filaru 1 powinno być stworzenie skutecznego systemu podatkowego, z poszanowaniem zasad neutralności i równego traktowania, który pozwoli na (i) utrzymanie potencjału innowacji drzemiącego w gospodarce cyfrowej oraz na (ii) zadbanie o to, by przedsiębiorstwa o wysokim stopniu cyfryzacji wnosiły sprawiedliwy wkład do budżetów krajowych i społeczeństwa.

3.8.

Komitet wzywa do zawarcia międzynarodowego porozumienia w sprawie filaru 1, które w miarę możliwości nie wprowadza nadmiernie skomplikowanych przepisów i ma na celu osiągnięcie przejrzystości, przewidywalności i uproszczenia procedur administracyjnych przy utrzymaniu kosztów przestrzegania przepisów na niskim poziomie. Zbyt skomplikowany system mógłby stwarzać możliwości obchodzenia nowo uzgodnionych przepisów, ograniczając ich skuteczność.

3.9.

EKES podkreśla, że właściwie opracowane międzynarodowe przepisy podatkowe dotyczące przedsiębiorstw cyfrowych mają istotne znaczenie dla zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania i unikaniu opodatkowania, a także pomagają opracować sprawiedliwy, progresywny, stabilny i skuteczny system opodatkowania.

3.10.

EKES podkreśla, że filar 2 skutecznie wprowadzi dwie zasady, które mają zostać wprowadzone do przepisów krajowych, tzn.: A. wzajemnie powiązane zasady krajowe (globalne zasady przeciwdziałania erozji bazy podatkowej): (i) zasada włączenia dochodu do opodatkowania (IIR), która nakłada na jednostkę dominującą podatek wyrównawczy w odniesieniu do nisko opodatkowanego dochodu podmiotu powiązanego; (ii) zasada niedostatecznie opodatkowanych płatności (UTPR), która odmawia odliczeń lub wymaga równoważnej korekty w zakresie, w jakim nisko opodatkowany dochód podmiotu powiązanego nie podlega opodatkowaniu na podstawie IIR; B. zasada wynikająca z TFUE (zasada opodatkowania szczególnych płatności traktatowych, STTR), która pozwala jurysdykcjom źródłowym na nakładanie ograniczonego opodatkowania u źródła na niektóre płatności dokonywane przez podmioty powiązane, które są opodatkowane poniżej minimalnej stawki.

4.   Uwagi szczegółowe

4.1.

EKES podkreśla, że kluczowe znaczenie mają równe warunki działania w obszarze opodatkowania zysków osób prawnych. W ostatnich latach niektóre przedsiębiorstwa mogły w niektórych państwach członkowskich korzystać ze szczególnych przepisów podatkowych, zmniejszając swoją efektywną stawkę podatkową. Do powstania takiej sytuacji przyczynił się brak przejrzystości, a w kilku delikatnych sprawach chodziło o przedsiębiorstwa międzynarodowe działające w obszarze usług cyfrowych.

4.2.

EKES uważa, że odpowiednie ramy regulacyjne dotyczące opodatkowania gospodarki cyfrowej powinny uwzględniać spowodowaną przez cyfryzację dużą zależność od wartości niematerialnych i prawnych. Aktywa te znacznie zwiększyły zdolność przedsiębiorstw do rozwijania znaczącej działalności gospodarczej w danej jurysdykcji bez fizycznej obecności w niej. Obecne międzynarodowe przepisy i zasady podatkowe powinny zostać dostosowane do tego nowego kontekstu gospodarczego.

4.3.

EKES zwraca uwagę, że przedsiębiorstwa cyfrowe są w dużym stopniu zależne od wartości niematerialnych i prawnych, by móc tworzyć treści, w szczególności wykorzystują dane użytkowników w celu generowania wartości. Taka metoda generowania wartości nie jest ujmowana w obecnych systemach podatkowych, co prowadzi do braku dopasowania między tworzeniem wartości a opodatkowaniem. Tą konkretną kwestią należy odpowiednio zająć się w ramach filaru 1.

4.4.

EKES ponownie podkreśla, że kluczowe znaczenie ma przyjęcie podejścia, które pozwoli uniknąć ryzyka podwójnego opodatkowania oraz niezamierzonego nieopodatkowania w jakiejkolwiek jurysdykcji, oraz zminimalizuje koszty przestrzegania przepisów ponoszone przez przedsiębiorstwa europejskie. W związku z tym porozumienie w sprawie filaru 1 oraz przepisy mające na celu jego transpozycję powinny zharmonizować różne, podjęte już przez państwa członkowskie inicjatywy, gdyż różnice między nimi mogą powodować powstawanie rozbieżności i luk prawnych.

4.5.

EKES przypomina, że jednym z kluczowych czynników wzmacniających i motywujących niełatwą próbę osiągnięcia globalnego konsensusu w sprawie propozycji OECD w sprawie filaru 1 jest mnożenie się jednostronnych podatków cyfrowych i związana z tym możliwość, że kilka jurysdykcji będzie chciało skorzystać z prawa do opodatkowania tych samych zysków na różne, czasem pokrywające się sposoby.

4.6.

W związku z tym filar 1 powinien gwarantować zniesienie krajowych podatków od usług cyfrowych i innych podobnych środków nakładanych na przedsiębiorstwa. Ma to kluczowe znaczenie dla zapewnienia konsensusu głównych jurysdykcji w sprawie filaru 1 oraz dla uniknięcia nowych przepisów, które w przyszłości mogłyby zostać zakwestionowane jako „dyskryminacyjne” na mocy zasad Światowej Organizacji Handlu (WTO), co miałoby niezamierzone konsekwencje z perspektywy handlu międzynarodowego.

4.7.

Komitet wyraża szczerą nadzieję, że możliwe będzie jak najszybsze osiągnięcie realnego międzynarodowego porozumienia w sprawie filaru 1, a przy tym ubolewa nad ograniczeniami, które nadal uniemożliwiają sfinalizowanie takiego porozumienia.

4.8.

EKES uważa, że po wdrożeniu filarów 1 i 2 usługi świadczone za pośrednictwem platform wykorzystywanych przez europejskich konsumentów powinny zostać w pełni włączone do systemu VAT, co w zasadniczy sposób przyczyniłoby się do zajęcia się kwestiami opodatkowania gospodarki cyfrowej. Należy zauważyć, że użytkownicy usług łączności cyfrowej i sieci społecznościowych korzystają z tych usług bez żadnej ewidentnej opłaty, co rodzi pytanie, jak w tej sytuacji można by rozsądnie zastosować opodatkowanie VAT. Dochody z VAT są zasobami własnymi w budżecie UE i EKES uważa, że należy uwzględnić także usługi cyfrowe w podstawie opodatkowania.

4.9.

EKES uważa, że należy znaleźć rozsądną równowagę między ponownym podziałem podatku od zysku osób prawnych między państwami będącymi eksporterami netto a państwami będącymi importerami netto, a także między krajami producentów i konsumentów, aby nie utrudnić realizacji celów, m.in. społecznych i środowiskowych, przez poszczególne państwa.

4.10.

EKES zauważa, że cyfryzacja jest nie tylko wyzwaniem, ale również stwarza możliwości dla organów podatkowych. Udostępnianie przez strony trzecie dużych ilości danych władzom podatkowym umożliwia większą automatyzację sprawozdawczości, co oznacza oszczędność czasu i pieniędzy dla obu stron. Gromadzenie danych może być również wykorzystywane do zwalczania niedoraportowania, uchylania się czy nadużyć. Oprogramowanie rejestrujące dane sprzedaży w momencie transakcji (dane te można przekazać bezpośrednio organom podatkowym), które jest wykorzystywane przez szereg administracji podatkowych, znacznie zwiększyło już dochody z VAT w niektórych państwach.

4.11.

Jeśli chodzi o dalsze i bardziej szczegółowe uwagi dotyczące poszczególnych kwestii, EKES zwraca uwagę na swą opinię w sprawie pakietu legislacyjnego dotyczącego przeciwdziałania praniu pieniędzy (3) oraz swe dwie opinie dotyczące zwalczania unikania opodatkowania „Opodatkowanie działalności gospodarczej w XXI wieku” (4) i „Zwalczanie wykorzystywania przedsiębiorstw fasadowych” (5).

---

(1)  Zob. opinia EKES-u w sprawie minimalnego efektywnego opodatkowania przedsiębiorstw (Dz.U. C 290 z 29.7.2022, s. 52).

(2)  Konsultacje publiczne OECD, Pillar One – Amount A: Draft Model Rules for Nexus and Revenue Sourcing – Amount A, 4 lutego 2022 r.

(3)  Opinia EKES-u w sprawie pakietu legislacyjnego dotyczącego przeciwdziałania praniu pieniędzy (Dz.U. C 152 z 6.4.2022, s. 89).

(4)  Opinia EKES-u „Opodatkowanie działalności gospodarczej w XXI wieku” (Dz.U. C 275 z 18.7.2022, s. 40).

(5)  Opinia EKES-u „Zwalczanie wykorzystywania przedsiębiorstw fasadowych” (Dz.U. C 290 z 29.7.2022, s. 45).

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Równouprawnienie płci”

(opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji czeskiej)

(2022/C 443/09)

Sprawozdawczyni:

Milena ANGEŁOWA

Wniosek prezydencji czeskiej w Radzie UE	26.1.2022
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	22.6.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	13.7.2022
Sesja plenarna nr	571
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	194/13/13

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) podkreśla, że udane i trwałe wzmocnienie równouprawnienia płci wymaga wspierania kultury równości płci przez całe życie, która rozciąga się na cały cykl życia i zapewnia środki dostosowane do specyfiki i potrzeb każdego etapu. Ponieważ jest to kwestia kultury, nie wystarczą specjalne strategie polityczne i środki, lecz niezbędne jest uznanie, odpowiedzialność i stałe zaangażowanie ze strony wszystkich podmiotów społecznych.

1.2.

Kulturę równości płci przez całe życie należy krzewić od wczesnego dzieciństwa, poprzez dawanie przykładu dzieciom w rodzinie, i dalej na etapie przedszkolnym i wszystkich etapach edukacji szkolnej. EKES wzywa państwa członkowskie, by za pośrednictwem swojej polityki edukacyjnej wzmocniły nauczanie neutralne pod względem płci, zarówno jeśli chodzi o wiedzę, jak i umiejętności społeczne, a także o kontekst uczenia się wolny od stereotypów na temat płci.

1.3.

Aby utrzymać kulturę równości płci przez całe życie, należy wspierać równość płci we wszystkich działaniach gospodarczych i społecznych, w tym w przedsiębiorstwach, usługach publicznych i życiu politycznym. EKES uważa, że systematyczne dbanie o równouprawnienie płci w różnych kontekstach jest niezbędne, by osiągać postęp.

1.4.

Zaleca, by państwa członkowskie, przy wsparciu ze strony Komisji i EKES-u, rozpoczęły wraz z partnerami społecznymi i odpowiednimi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego szeroko zakrojoną kampanię informacyjną i uświadamiającą w celu promowania kultury równości płci przez całe życie. Szczególną uwagę należy zwrócić na kluczową rolę mediów, zarówno tradycyjnych, jak i społecznościowych, jako platform kształtowania postaw.

1.5.

Kampania powinna zwracać uwagę decydentów na stan i postępy w zakresie równouprawnienia płci w danym państwie członkowskim oraz zachęcać państwa członkowskie do inspirowania się nawzajem i dzielenia się dobrymi praktykami. Podmioty polityczne, decydenci i organizacje publiczne powinny również dawać przykład, jeśli chodzi o zwiększanie równouprawnienia płci w ich własnych działaniach.

1.6.

Równość płci pod względem udziału w podejmowaniu decyzji politycznych na szczeblu krajowym, regionalnym i gminnym ma kluczowe znaczenie z uwagi na znaczący wpływ decyzji politycznych na życie obywateli. Aby zwiększyć udział kobiet wśród polityków na wszystkich szczeblach, trzeba uświadamiać ten aspekt wyborcom oraz partiom nominującym kandydatki i kandydatów, a także promować kulturę zachęcającą kobiety do aktywnego uczestnictwa w życiu politycznym i umożliwiającą im to.

1.7.

Ponieważ poprawa równouprawnienia płci wymaga wprowadzenia środków w różnych obszarach polityki, EKES ponawia swój apel do decydentów na wszystkich szczeblach o przestrzeganie zasady upowszechniania aspektu płci i uwzględnianie aspektu równości płci we wszystkich decyzjach, w tym dotyczących budżetu, inwestycji i finansowania, a także w zamówieniach publicznych.

1.8.

Z uwagi na wyzwania związane ze starzeniem się społeczeństwa i potrzebą zapewnienia wykwalifikowanej siły roboczej coraz ważniejsza jest inkluzywność rynków pracy. Kluczowe znaczenie ma zatem usunięcie wszelkich przeszkód i zapewnienie zachęt do powszechnego uczestnictwa kobiet w rynku pracy, niezależnie od zawodu, zadań czy wieku. Na przykład istotną rolę w zwiększaniu równości płci odgrywają elastyczna organizacja pracy, urlopy rodzicielskie i opodatkowanie oraz inne zachęty. Oprócz ram prawnych należy określić praktyczne zasady z wykorzystaniem możliwości rokowań zbiorowych między partnerami społecznymi.

1.9.

Ponieważ odbudowa po pandemii musi odbywać się w zgodzie z transformacją ekologiczną i cyfrową, coraz ważniejsze są kompetencje z zakresu nauk przyrodniczych, technologii, inżynierii i matematyki (STEM). Z punktu widzenia równouprawnienia płci i zapobiegania segregacji ważne jest, aby zachęcać dziewczęta do studiowania szerszej gamy przedmiotów STEM, a jednocześnie przyciągnąć większą liczbę chłopców do nauki zawodów związanych z opieką i edukacją oraz do pracy w tych zawodach. Aspekty te powinny zostać uwzględnione w poradnictwie zawodowym i strategiach zatrzymywania pracowników.

1.10.

EKES uważa, że kluczowe znaczenie ma promowanie przywództwa kobiet w przedsiębiorstwach, organizacjach publicznych oraz organizacjach partnerów społecznych. Wzywa państwa członkowskie, organizacje biznesowe i partnerów społecznych do uruchomienia programów szkoleniowych i mentorskich skierowanych do kobiet piastujących stanowiska kierownicze i kandydatek na stanowiska dyrektorek w organizacjach publicznych, na stanowiska w zarządach lub na wyższe stanowiska kierownicze w przedsiębiorstwach, związkach zawodowych i prywatnych organizacjach. Z zadowoleniem przyjmuje również porozumienie polityczne osiągnięte niedawno przez Parlament Europejski i Radę odnośnie do dyrektywy w sprawie poprawy równowagi płci wśród dyrektorów niewykonawczych spółek, których akcje są notowane na giełdzie, a także wzywa instytucje UE do szybkiego i skutecznego wprowadzenia dyrektywy w życie.

1.11.

Należy również usunąć wszelkie przeszkody dla przedsiębiorczości kobiet. Ponieważ dostęp do finansowania jest warunkiem przedsiębiorczości, należy zapewnić kobietom równy dostęp zarówno do finansowania prywatnego, jak i publicznego. EKES wzywa również państwa członkowskie do ukierunkowania odpowiednich inwestycji publicznych na projekty zwiększające równouprawnienie płci, w tym dotyczące infrastruktury cyfrowej i infrastruktury opieki.

1.12.

EKES wzywa do poświęcenia należytej uwagi równouprawnieniu płci przy zajmowaniu się problematyką uchodźczyń i uchodźców z Ukrainy. Dotyczy to wsparcia dla dzieci w dostępie do opieki i nauki szkolnej, integracji kobiet na rynku pracy poprzez wysokiej jakości zatrudnienie oraz dostępu do usług w zakresie zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego.

2.   Uwagi ogólne

2.1.

Niniejsza opinia jest odpowiedzią na wniosek prezydencji czeskiej o przeanalizowanie postępów w zakresie równouprawnienia płci oraz narzędzi i środków służących wzmocnieniu równouprawnienia płci z różnych punktów widzenia, takich jak odbudowa po pandemii, zatrudnienie, wzmocnienie pozycji młodych ludzi, edukacja i umiejętności, przedsiębiorczość i kierowanie przedsiębiorstwami, równowaga między życiem zawodowym a prywatnym, a także kwestia migracji i uchodźców, również w obliczu wojny w Ukrainie. Kwestie te były już poruszane w opiniach EKES-u, a wiele innych aspektów równouprawnienia płci jest również przedmiotem innych opinii EKES-u (1), np. kwestie związane z warunkami pracy i wynagrodzeniami, infrastrukturą opieki, ubóstwem i ubóstwem energetycznym oraz przemocą ze względu na płeć.

2.2.

Utrwalone wzorce dyskryminacji, w tym dyskryminacji ze względu na płeć, są główną przyczyną tego, że niektóre osoby zostają w tyle. EKES podkreśla, że równouprawnienie płci jest zakorzenione w wartościach UE (2), a wyeliminowanie nierówności oraz promowanie równości między kobietami i mężczyznami wymaga całościowego i horyzontalnego podejścia. Udane i trwałe wzmocnienie równouprawnienia płci wymaga wspierania kultury równości płci przez całe życie, która rozciąga się na cały cykl życia i zapewnia środki dostosowane do specyfiki i potrzeb każdego etapu.

2.3.

Kulturę równości płci przez całe życie należy krzewić od wczesnego dzieciństwa poprzez dawanie przykładu dzieciom w rodzinie, zagwarantowanie równych praw i obowiązków każdego członka rodziny, promowanie tolerancji jako normy oraz poszanowanie prywatnej przestrzeni i czasu każdej osoby. Należy unikać wszelkich uprzedzeń dotyczących podziału zajęć, zadań i pracy w rodzinie na „kobiece” i „męskie”, jak również demonstrowania i uczenia wszelkich innych rodzajów zachowania opartego na nierówności. Osiąga się to w drodze codziennej praktyki i zaczyna od równomiernie rozłożonej opieki nad niemowlętami i małymi dziećmi. Rodzice powinni się przy tym wzajemnie wspierać, aby mogli zachować swoje prawo do prywatności, pracy i odpoczynku. EKES wzywa KE i państwa członkowskie do dołożenia wszelkich starań, aby wspierać rodziców w łączeniu życia prywatnego i zawodowego oraz zapewniać rodzinom odpowiednie możliwości wyboru. Kluczowe znaczenie ma w tym kontekście skuteczne wdrożenie dyrektywy w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym oraz zapewnienie dostępnej i przystępnej cenowo wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem.

2.4.

Integracja dzieci ze społeczeństwem rozpoczyna się z chwilą rozpoczęcia uczęszczania do żłobka, a następnie przedszkola. W związku z tym tego rodzaju placówki opieki muszą rozwinąć solidne nauczanie i szkolenie w zakresie kultury równości płci przez całe życie. Sam fakt, że wiele z tych placówek zatrudnia głównie personel płci żeńskiej, wzmacnia stereotyp czy przekonanie, że wychowywanie dzieci i opieka nad nimi jest zadaniem kobiet.

2.5.

Kolejnym kluczowym krokiem jest zapewnienie młodym ludziom przez cały okres nauki szkolnej neutralnych pod względem płci kontekstów nauczania i uczenia się, bez stereotypów związanych z płcią. W wielu państwach członkowskich nie docenia się tego zagadnienia. Na przykład pielęgnowanie zainteresowania dzieci przedmiotami STEM w zależności od ich zdolności, a nie płci jest kluczem do tego, by ich talenty i potencjał były w pełni stymulowane i rozwijane i zostały wykorzystane na późniejszych etapach ich życia. Oprócz aspektu wiedzy równie ważne jest zadbanie o to, by dzieci i młodzież nabywały umiejętności społeczne i inne niezbędne umiejętności oraz rozwijały inteligencję emocjonalną w sposób neutralny pod względem płci, bez szufladkowania czy uprzedzeń. Dotyczy to również odchodzenia od stereotypów płciowych związanych z wyglądem.

2.6.

Wspieranie poczucia własnej wartości i pewności siebie wśród dzieci i młodzieży jest podstawowym czynnikiem sprzyjającym kulturze równości płci przez całe życie i jako takie może nawet stworzyć pozytywne podejście, które będzie fundamentem dla postrzegania i urzeczywistniania równouprawnienia przez resztę życia.

2.7.

Zapewnianie poradnictwa zawodowego z poszanowaniem równouprawnienia płci odgrywa ważną rolę w zwiększaniu równości płci, wspieraniu rozwoju kariery i utrzymania miejsca pracy oraz zapobieganiu segregacji w odniesieniu do kierunków studiów i zawodów. Chociaż ważne jest przyciągnięcie dziewcząt do przedmiotów STEM, warto też przyciągać większą liczbę chłopców do nauki zawodów związanych z edukacją i opieką oraz do pracy w tych zawodach, zwłaszcza z uwagi na rosnące zapotrzebowanie starzejącego się społeczeństwa na opiekę (3).

2.8.

Aby utrzymać kulturę równości płci przez cały okres dorosłości, należy wspierać równość płci zarówno w życiu rodzinnym, jak i we wszystkich działaniach gospodarczych i społecznych, w tym w przedsiębiorstwach, usługach publicznych i życiu politycznym. Ponieważ jest to kwestia kultury, nie wystarczą specjalne strategie polityczne i środki, lecz niezbędne jest uznanie, odpowiedzialność i stałe zaangażowanie ze strony wszystkich podmiotów społecznych. Szwedzkie podejście, w ramach którego rząd ogłosił się rządem feministycznym, jest jednym z przykładów, jak wiedza i doświadczenie zarówno mężczyzn, jak i kobiet mogą być wykorzystywane do wspierania postępu we wszystkich aspektach życia społecznego (4).

2.9.

EKES uważa, że systematyczne dbanie o równouprawnienie płci w różnych kontekstach – przy zapewnieniu odpowiednich ram prawnych i politycznych – jest niezbędne, by osiągać postęp. Zaleca, by państwa członkowskie, przy wsparciu ze strony Komisji i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, rozpoczęły wraz z partnerami społecznymi i odpowiednimi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego szeroko zakrojoną kampanię informacyjną i uświadamiającą w celu promowania kultury równości płci przez całe życie. Szczególną uwagę należy zwrócić na kluczową rolę mediów, zarówno tradycyjnych, jak i społecznościowych, jako platform kształtowania postaw, np. za pośrednictwem reklam.

2.10.

Kampania ta powinna zwracać uwagę decydentów na stan i postępy w zakresie równouprawnienia płci w danym państwie członkowskim, mierzone na przykład wskaźnikiem równouprawnienia płci. Powinna też zachęcać państwa członkowskie do inspirowania się nawzajem i dzielenia się dobrymi praktykami. Administracja publiczna i organizacje publiczne powinny również dawać przykład, jeśli chodzi o zwiększanie równouprawnienia płci w ich własnych działaniach. Jako dobrą praktykę EKES zaleca, by podmioty te – a także związki zawodowe, pracodawcy i organizacje społeczeństwa obywatelskiego – publikowały informacje o równowadze płci w ich zarządach i radach nadzorczych. Aby zapewnić pozytywne postrzeganie w całym społeczeństwie, kampania powinna być skierowana w szczególności do mężczyzn i chłopców z przekonującym przekazem na temat korzyści płynących z równouprawnienia płci.

2.11.

Równość płci pod względem udziału w podejmowaniu decyzji politycznych na szczeblu krajowym, regionalnym i gminnym ma kluczowe znaczenie z uwagi na znaczący wpływ decyzji politycznych na życie obywateli. Aby zwiększyć udział kobiet wśród polityków na wszystkich szczeblach, trzeba uświadamiać ten aspekt wyborcom oraz partiom nominującym kandydatki i kandydatów.

2.12.

Ponieważ poprawa równouprawnienia płci wymaga wprowadzenia środków w różnych obszarach polityki, EKES ponawia swój apel do decydentów na odpowiednich szczeblach o przestrzeganie zasady upowszechniania aspektu płci i uwzględnianie aspektu równości płci we wszystkich decyzjach, w tym dotyczących budżetu, inwestycji i finansowania, a także w zamówieniach publicznych. Uwzględnianie aspektu płci należy odpowiednio monitorować i oceniać. Ponadto równouprawnienie płci wymaga całościowego podejścia, ze szczególnym uwzględnieniem kontekstów, w których kwestia płci łączy się z innymi cechami, np. z kwestią niepełnosprawności, pochodzenia etnicznego, samodzielnego rodzicielstwa, statusu społeczno-ekonomicznego, wieku czy orientacji seksualnej.

2.13.

EKES zachęca wszystkie instytucje UE, państwa członkowskie i zainteresowane strony do aktywnego wykorzystywania cennych prac Europejskiego Instytutu ds. Równości Kobiet i Mężczyzn (EIGE), na przykład jeśli chodzi o dane i statystyki z podziałem na płeć. EKES pragnie również podkreślić znaczenie aktywnego włączenia partnerów społecznych w promowanie równouprawnienia płci, ponieważ jest ono pod wieloma względami bezpośrednio powiązane z rynkiem pracy i warunkami pracy. Rokowania zbiorowe są kluczowym instrumentem osiągnięcia równości płci w świecie pracy. Ważne jest również wykorzystanie EKES-u jako aktywnej platformy pracy na rzecz promowania kultury równości płci przez całe życie.

3.   Uwagi szczegółowe – zatrudnienie w kontekście odbudowy po pandemii

3.1.

Choć pandemia COVID-19 miała wpływ tak na kobiety, jak i mężczyzn, to skutki dla obu płci były różne. Istnieje ryzyko, że konsekwencje kryzysu zagrożą postępowi poczynionemu w ostatnim dziesięcioleciu w dziedzinie zmniejszania nierówności płci w państwach członkowskich. Pandemia nie tylko wpłynęła na równowagę między życiem zawodowym a prywatnym, ale również mocniej dotknęła kobiety, pozbawiając je pracy lub zmuszając do tymczasowego bezrobocia, ponieważ w szczególnym stopniu ucierpiały sektory, w których przeważają kobiety (5). Kobiety prowadzące działalność gospodarczą również częściej niż mężczyźni musiały jej zaprzestać z powodu pandemii. Największe zróżnicowanie sytuacji kobiet i mężczyzn odnotowano w Europie i Ameryce Północnej, gdzie kobiety zamykały działalność o 50 % częściej niż mężczyźni (6).

3.2.

Z punktu widzenia równości płci i różnorodności zasadniczym wyzwaniem w trakcie odbudowy po pandemii jest dopilnowanie, by krajowe plany odbudowy i zwiększania odporności uwzględniały aspekt płci i obejmowały ukierunkowane działania na rzecz poprawy równouprawnienia płci. Podejmowane działania powinny prowadzić do stworzenia odpowiednich warunków dla przedsiębiorczości i prowadzenia działalności gospodarczej, w tym do przyjęcia sprzyjających ram fiskalnych, oraz usunięcia przeszkód dla przedsiębiorczości kobiet.

3.3.

Potrzeba usunięcia przeszkód i zapewnienia zachęt odnosi się do ogólnego udziału kobiet w rynku pracy, niezależnie od zawodu i wykonywanych zadań. Dotyczy kobiet w każdym wieku. Chociaż kluczowe znaczenie ma włączanie młodych ludzi do rynku pracy dzięki zapewnieniu możliwości dobrej jakości zatrudnienia, ważne jest zapewnienie możliwości wniesienia odpowiedniego wkładu również osobom starszym (7). Z uwagi na wyzwania związane ze starzeniem się społeczeństwa i pogłębiającym się brakiem wykwalifikowanej siły roboczej w niektórych sektorach coraz ważniejsza jest inkluzywność rynków pracy, także z makroekonomicznego punktu widzenia.

3.4.

EKES podkreśla potrzebę ambitnej i skutecznej transpozycji dyrektywy w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym. Praktyczne sposoby promowania i ułatwiania rodzicom lepszej równowagi między życiem zawodowym a prywatnym należy określić w procesie rokowań zbiorowych, który jest właściwym instrumentem gwarantującym najlepsze rozwiązania i praktyki uwzględniające interesy pracowników i przedsiębiorstw. Oprócz elastycznej organizacji oraz elastycznych i płatnych urlopów rodzicielskich istotną rolę w zwiększaniu równości płci odgrywają też opodatkowanie i innego rodzaju zachęty dla kobiet do pozostania na rynku pracy. Odpowiednio płatny okres urlopu ojcowskiego, zwłaszcza w pierwszych miesiącach po narodzinach dziecka, zachęciłby ojców do korzystania z dłuższego urlopu, co pomogłoby im rozwinąć bliższe relacje z dzieckiem, a matkom – odzyskać siły, a jednocześnie poprawiłoby równowagę między ich życiem zawodowym a prywatnym. Odrębne opodatkowanie dochodów małżonków sprzyja aktywności na rynku pracy obojga rodziców. Należy również zauważyć, że środki, które umożliwiają pracę i zachęcają do niej, wnoszą też wkład w wypracowywanie emerytur pozwalających żyć na godnym poziomie.

3.5.

Chociaż uczestnictwo kobiet w rynku pracy wzrosło w ostatnim dziesięcioleciu, nadal istnieje wyraźna segregacja według płci (8). Utrzymują się nierówności w dostępie do edukacji i możliwości gospodarczych dla kobiet, chociaż Europa ma najniższe wskaźniki nierówności – z pewnymi różnicami między Europą Zachodnią i Wschodnią – w porównaniu z innymi częściami świata (9). EKES wzywa również do podjęcia natychmiastowych działań w celu wyeliminowania luki płacowej i emerytalnej między kobietami a mężczyznami we wszystkich obszarach i sektorach, zwłaszcza poprzez wiążące środki w zakresie przejrzystości wynagrodzeń (10), a także podkreśla, że luka płacowa pogłębia lukę emerytalną, która w szczególnym stopniu uderza w kobiety.

Ponadto kontekst kulturowy i tradycyjne stereotypy wywierają wpływ na wybory zawodowe kobiet. Znacznie więcej kobiet niż mężczyzn pracuje na przykład w sektorze edukacji, opieki, opieki zdrowotnej i społecznej, podczas gdy w sektorach takich jak budownictwo i przemysł ciężki znacznie więcej jest mężczyzn.

3.6.

W kontekście promowania równouprawnienia płci w ramach programu zrównoważonego rozwoju przemysłowego sprzyjającego włączeniu społecznemu wysiłki należy ukierunkować nie tylko na wzmocnienie konkurencyjności sektorów gospodarki, w których kobiety już są licznie reprezentowane, ale również na umożliwienie kobietom uczestnictwa w nowych sektorach i odgrywania nowych ról. Włączenie kobiet do nowych sektorów i zawodów, z których wcześniej były wykluczone, będzie impulsem dla rozwoju nowo powstających sektorów dzięki pełnemu wykorzystaniu bogatszych i bardziej zróżnicowanych zestawów umiejętności. Oferowanie wysokiej jakości miejsc pracy jest warunkiem koniecznym do tego, by istniejące różnice ze względu na płeć nie zostały powielone w tych nowych sektorach.

3.7.

Segregacja według płci jest również widoczna w edukacji. Chociaż kobiety kończą studia wyższe i uczą się przez całe życie, preferują inne przedmioty niż nauki przyrodnicze, technologię, inżynierię i matematykę. Biorąc pod uwagę, że odbudowa po pandemii musi odbywać się zgodnie z transformacją ekologiczną i cyfrową, kompetencje STEM odgrywają coraz ważniejszą rolę. Ponadto kluczowe znaczenie mają umiejętności emocjonalne (tj. interpersonalne i społeczne) wraz z kompetencjami funkcjonalnymi, ponieważ stanowią podstawę budowania odporności i siły psychicznej, umiejętności zarządzania konfliktami, współpracy i rzeczowej komunikacji. W przyszłości zdecydowanie należy skupić się na inteligencji racjonalnej i emocjonalnej. Kultura równości płci przez całe życie musi obejmować edukację emocjonalną – Światowe Forum Ekonomiczne w 2021 r. stwierdziło, że siedem najważniejszych umiejętności ludzkich obejmuje kreatywność, inteligencję emocjonalną i umiejętność rozwiązywania złożonych problemów (11).

3.8.

Zwłaszcza w kontekście transformacji cyfrowej rzuca się w oczy wyraźna segregacja płciowa na rynku edukacji i rynku pracy, jeśli chodzi o odsetek kobiet wśród absolwentów kierunków ICT, specjalistów w dziedzinie ICT oraz naukowców i inżynierów w sektorach zaawansowanych technologii.

3.9.

Rozbudzanie u dziewczynek zainteresowania dziedziną STEM ma kluczowe znaczenie dla pomyślnego włączenia ich do zawodów przyszłości. Ponadto potrzebne są ukierunkowane środki i programy rozwoju, aby zainteresować dziewczynki karierą związaną z naukami STEM i zatrzymać je w takich zawodach. Za dziesięć lat 9 na 10 miejsc pracy będzie wymagało umiejętności cyfrowych (12). Przyszłe miejsca pracy ulegną przeobrażeniu i będą wymagać specjalistek i specjalistów w dziedzinie technologii, takich jak inżynierowie komputerowi i specjaliści w dziedzinie ICT. Kobiety stanowią 65 % pracowników w Europie, ale jedynie 17 % europejskiej siły roboczej w sektorze ICT. Tymczasem do 2026 r. 57 % miejsc pracy likwidowanych w wyniku zastosowań technologicznych to stanowiska, na których teraz zatrudnione są kobiety (13).

3.10.

Zaangażowanie kobiet w rozwój sztucznej inteligencji ma również zasadnicze znaczenie dla zapobieżenia algorytmom, które opierają się na tendencyjnych danych dotyczących rzeczywistości, a tym samym dają stronnicze wyniki. W tym obszarze konieczne jest także podejście przekrojowe. Dostęp do szybkiej łączności i umiejętności cyfrowych stanowi niezbędną podstawę udanej transformacji cyfrowej i powinien być możliwy dla wszystkich, niezależnie od płci, wieku, niepełnosprawności, statusu społeczno-ekonomicznego czy miejsca zamieszkania.

3.11.

Niedostateczna reprezentacja kobiet w dziedzinie technologii jest problematyczna również z punktu widzenia transformacji ekologicznej, ponieważ zajęcie się kwestią zmiany klimatu i problemami środowiskowymi wymaga opracowania i wprowadzenia wielu rodzajów rozwiązań technologicznych.

3.12.

Chociaż umiejętności cyfrowe i ekologiczne muszą być uznawane za integralną część każdego zawodu, przyciągają one więcej młodych ludzi niż starszych pracowników. Z drugiej strony istnieje wyraźna różnica między umiejętnościami w zakresie ICT związanymi z pracą, które obejmują zarządzanie danymi i publikacje DTP, a umiejętnościami cyfrowymi powszechnie kojarzonymi z młodymi ludźmi, takimi jak przesyłanie wiadomości i rekreacyjne korzystanie z internetu.

3.13.

Oprócz kompetencji STEM ważne jest również dopingowanie dziewcząt do studiowania przedmiotów ekonomicznych i związanych z zarządzaniem w celu przygotowania ich na stanowiska kierownicze. Ponadto trzeba zachęcać je do zdobywania umiejętności z zakresu przedsiębiorczości i zarządzania ryzykiem oraz wzmacniać ich pewność siebie, aby nie miały tzw. syndromu oszusta (14). Biorąc pod uwagę typowe rodzaje stresu kobiet, wydaje się, że w sytuacjach stresujących kobiety częściej wykazują cechy introwertyczne niż ekstrawertyczne. Skutkuje to tym, że kobiety nie starają się o eksponowane stanowiska z obawy przed negatywnymi komentarzami ze strony innych osób, które to komentarze biorą do siebie, nie czują się dostatecznie wykwalifikowane, jeżeli nie spełniają (lub nie przekraczają) wszystkich wymogów w opisie stanowiska pracy, i nie chcą być „kobietą zatrudnioną w ramach parytetu”. Jest to często związane z (nieuświadomionymi) przekonaniami i obawami. Chociaż podnoszenie umiejętności i kompetencji wymaga praktycznych środków na poziomie metod nauczania i uczenia się oraz doradztwa zawodowego, cele te powinny być również powiązane z ogólnym programem podnoszenia świadomości na temat kultury równości płci przez całe życie.

3.14.

Jednym ze szczególnych aspektów, którymi należy się zająć, jest nierówne traktowanie ze względu na płeć w opiece zdrowotnej wynikające z braku badań naukowych oraz z edukacji ukierunkowanej na mężczyzn, błędnych diagnoz i niedostatecznego leczenia. Nieznajomość różnic związanych z płcią w różnych dyscyplinach medycznych może łatwo prowadzić do nieprawidłowej diagnozy lub nieprawidłowego doboru leków, ponieważ objawy u kobiet różnią się od objawów u mężczyzn lub ponieważ dawkowanie leków opiera się na badaniach klinicznych prowadzonych głównie na mężczyznach. Brakuje również badań nad schorzeniami specyficznymi dla kobiet, takimi jak endometrioza i menopauza, oraz segregacji danych w badaniach według kryterium płci – utrudnia to zrozumienie mechanizmów leżących u podstaw problemów zdrowotnych i komplikuje odpowiednie reagowanie, np. na większe ryzyko przewlekłego COVID-19 u kobiet.

3.15.

EKES podkreśla, że aby uniknąć negatywnego wpływu tendencyjności w medycynie na udział kobiet w rynku pracy, we wszystkich europejskich strategiach zdrowotnych i farmaceutycznych należy uwzględniać kwestię nierównego traktowania ze względu na płeć i różnice wynikające z płci oraz odpowiednio się nimi zajmować. Ponadto należy w pełni respektować prawo kobiet do podejmowania niezależnych decyzji dotyczących ich własnego ciała.

4.   Uwagi szczegółowe – równowaga między życiem zawodowym a prywatnym

4.1.

Równość płci pod względem równowagi między życiem zawodowym a prywatnym ma ogromne znaczenie dla gospodarki i społeczeństwa, ponieważ jest ściśle związana z dobrostanem, ogólnym zatrudnieniem i udziałem w rynku pracy, a także z karierą zawodową i stanowiskami tak w sektorze publicznym, jak i prywatnym. Dotyczy to różnych zadań i obowiązków w przedsiębiorstwach, administracji i podczas podejmowania decyzji politycznych.

4.2.

Równowaga między życiem zawodowym a prywatnym stanowi większe wyzwanie dla kobiet niż dla mężczyzn, ponieważ to kobiety wykonują większą część nieodpłatnej pracy domowej i to na nich spoczywa większość obowiązków opiekuńczych. Według wskaźnika równouprawnienia płci (15), (16) od 2010 r. pogorszyły się wyniki UE w dziedzinie czasu, który jest miarą podziału prac domowych i obowiązków opiekuńczych. Znaczne różnice między państwami członkowskimi odzwierciedlają różnice w systemach krajowych i kulturze rodzinnej.

4.3.

Pandemia zwiększyła presję wywieraną na rodziny pod względem równowagi między życiem zawodowym a prywatnym. Dotoczy to w szczególności kobiet i matek samotnie wychowujących dzieci. Z kolei istnieją przesłanki, że ze względu na telepracę obojga rodziców mniejsze są różnice w sytuacji kobiet i mężczyzn, jeśli chodzi o opiekę nad dziećmi (17). Telepraca może na wiele sposobów przyczynić się do równouprawnienia płci, a lepsza koordynacja może przynieść wartość dodaną. EKES ostrzegał jednak również, że należy zapobiec sytuacji, w której telepraca jeszcze bardziej pogłębi nierówny podział pracy w domu między kobietami a mężczyznami (18). Pandemia wpłynęła na równowagę między życiem zawodowym a prywatnym kobiet na różnych stanowiskach, w tym przedsiębiorczyń, kierowniczek i pracownic. Nie należy zapominać, że kobiety często mają inne poczucie odpowiedzialności i obowiązku, jeśli chodzi o opiekę nad innymi.

4.4.

Szereg czynników związanych z równością płci zależy od krajowej infrastruktury społecznej, która odgrywa ważną rolę w zapewnieniu większego udziału w rynku pracy i lepszej równowagi między życiem zawodowym a prywatnym. Najbardziej oczywiste systemy to system opieki, urlop rodzicielski, system szkolnictwa i środki na rzecz zatrudnienia.

4.5.

EKES przypomina tu swe wcześniejsze sugestie (19), że państwa członkowskie powinny wdrożyć dyrektywę w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym w sposób ambitny, skuteczny i terminowy, aby zapewnić rodzinom odpowiednie i bardziej równościowe możliwości wyboru, w tym promować lepiej płatny urlop rodzicielski dla obojga rodziców. Jednocześnie wdrożenie dyrektywy musi także uwzględniać potrzeby przedsiębiorstw, a zwłaszcza MŚP.

4.6.

EKES podkreśla potrzebę inwestowania przez państwa członkowskie w różnorodną infrastrukturę opieki, w tym opiekę nad dziećmi, opiekę pozaszkolną, opiekę nad osobami starszymi i nad osobami z niepełnosprawnościami, z myślą o zapewnieniu wszystkim dostępności i przystępności cenowej. Zachęca państwa członkowskie, by wraz z partnerami społecznymi opracowały odpowiednie instrumenty, które ułatwią rodzinom łatwy i skuteczny dostęp do usług pomocy i opieki.

4.7.

Ponadto potrzebna jest zmiana nastawienia na wszystkich poziomach, aby poprawić równość płci w odniesieniu do równowagi między życiem zawodowym a prywatnym. Kluczowe znaczenie ma tu ograniczenie i przełamanie stereotypowego myślenia w kategoriach ról rodzinnych, a także stosowanie praktyk w zakresie zatrudnienia, które sprzyjają osiąganiu równowagi między życiem zawodowym a prywatnym przez kobiety i mężczyzn.

5.   Uwagi szczegółowe – kierowanie przedsiębiorstwami

5.1.

Choć równouprawnienie płci i niedyskryminacja w miejscu pracy są gwarantowane przez prawodawstwo, równy udział kobiet i mężczyzn w kierowaniu przedsiębiorstwami jest wspierany nie tylko przez zapewnienie równych szans, ale również przez szersze korzyści gospodarcze i społeczne, polegające na lepszych perspektywach, kreatywności i konkurencyjności (20). W interesie przedsiębiorstw leży wykorzystanie wyższego wykształcenia i talentów kobiet poprzez wspieranie ich obecności w zarządach i na innych stanowiskach kierowniczych. W tym celu niezbędne jest właściwe rozumienie korzyści płynących z różnorodności, a także negatywnego wpływu, jaki na jednostki i na społeczeństwo wywiera hamowanie różnorodności we wszystkich dziedzinach.

5.2.

Chociaż nadal jest wiele do zrobienia, największy postęp w UE według wskaźnika równouprawnienia płci odnotowano od 2010 r. w obszarze władzy, który odnosi się do postępów w dziedzinie podejmowania decyzji politycznych i gospodarczych. Najbardziej zauważalną poprawą było zwiększenie obecności kobiet w zarządach największych spółek giełdowych. Odpowiada to za większą część ogólnej poprawy wyniku tego wskaźnika (21).

5.3.

Środki służące zwiększeniu udziału kobiet w zarządach różnią się w poszczególnych państwach członkowskich (22) i istnieją wyraźne różnice pod względem obecnej sytuacji i odnotowywanych wraz z upływem czasu postępów. Niektóre państwa przyjęły obowiązkowe kwoty krajowe dla dużych spółek notowanych na rynku regulowanym, przy czym kwoty te wahają się od 25 do 40 % (23). Z drugiej strony szereg państw członkowskich przekracza średnią UE lub poczyniło znaczne postępy bez kwot, korzystając z samoregulacji. We Francji ponad 40 % członków zarządów to kobiety, a w ośmiu państwach odsetek ten przekracza jedną trzecią. Jednocześnie w niektórych państwach członkowskich jest niższy niż 10 %. Średnia dla UE wynosi około 30 %.

5.4.

Różnice dotyczą także poszczególnych przedsiębiorstw. Chociaż czołowe firmy odnotowały znaczne postępy, to zmiany są mniej widoczne w dolnej części rankingu przedsiębiorstw (24). Warto również odnotować, że chociaż członkinie i członkowie zarządów są często osobami zarządzającymi, kraje, które osiągają najlepsze wyniki pod względem udziału kobiet zajmujących stanowiska dyrektorek generalnych w dużych przedsiębiorstwach, nie pokrywają się z państwami osiągającymi najlepsze wyniki pod względem liczby członkiń w zarządach przedsiębiorstw (25).

5.5.

Różnice między państwami członkowskimi nie mają jednego wyjaśnienia. Nie jest to zaskakujące, albowiem różnorakie krajowe tradycje i kultura odgrywają istotną rolę w kierunku rozwoju równouprawnienia płci. Wspieranie pozytywnych zmian, dzielenie się najlepszymi praktykami i wyciąganie wniosków z doświadczeń innych podmiotów mają ogromne znaczenie.

5.6.

EKES przywołuje również swoje wnioski i zalecenia w tej sprawie (26) i z zadowoleniem przyjmuje porozumienie polityczne osiągnięte niedawno przez Parlament Europejski i Radę w kwestii dyrektywy w sprawie poprawy równowagi płci wśród dyrektorów niewykonawczych spółek, których akcje są notowane na giełdzie, zaproponowanej przez Komisję w 2012 r. Komitet zachęca instytucje UE do szybkiego i skutecznego wprowadzenia tego porozumienia w życie. Państwa członkowskie, gdy konsultują się z partnerami społecznymi, są na najlepszej pozycji, by podjąć decyzję w sprawie najlepszych i najodpowiedniejszych praktycznych środków mających na celu zwiększenie udziału kobiet w zarządach, mając na uwadze, że to właściciele spółki określają skład zarządu.

5.7.

EKES uważa, że ważne jest promowanie przywództwa kobiet za pomocą wspólnych programów dla liderek i kandydatek na stanowiska w zarządzie i na wyższe stanowiska kierownicze, a także poprzez indywidualne szkolenia i mentoring (27). Zachęca przedsiębiorstwa do inwestowania w takie programy, które mogłyby być również wspierane ze środków UE. Awansowi kobiet na stanowiska kierownicze w przedsiębiorstwach powinny towarzyszyć płace równe płacom mężczyzn zajmujących takie same stanowiska, zgodnie z zasadą równości wynagrodzenia bez dyskryminacji ze względu na płeć, którą EKES w pełni popiera.

6.   Uwagi szczegółowe – przedsiębiorczość

6.1.

Wspierając przedsiębiorczość, należy w pełni wykorzystywać potencjał kreatywności i zdolności kobiet. Przedsiębiorczynie wykazały się również siłą i odpornością w obliczu kryzysu i chaosu (28).

6.2.

Przedsiębiorczynie ogromnie odczuły wpływ pandemii i obciążenie nieproporcjonalnym rozłożeniem obowiązków opiekuńczych spotęgowane jeszcze brakiem usług opieki nad dziećmi i ograniczeniami w przemieszczaniu się. Wiele z nich zdołało jednak wykorzystać nowy kontekst biznesowy na swoją korzyść i zainspirować innych, zwłaszcza inne kobiety, do rozpoczęcia własnej działalności. Niesie to ze sobą pozytywne skutki, takie jak tworzenie miejsc pracy i wynikająca z tego poprawa dobrobytu.

6.3.

Europa ma jeden z najniższych wskaźników przedsiębiorczości kobiet w porównaniu z innymi częściami świata (5,7 % wobec średniej światowej wynoszącej 11 %). Jednym z powodów jest to, że kobiety w krajach europejskich mają więcej innych możliwości zatrudnienia w porównaniu z resztą świata. Niemniej niedobór miejsc pracy był nadal najczęstszym powodem zakładania przedsiębiorstw typu start-up, zwłaszcza przez kobiety (29).

6.4.

Dostęp do finansowania jest warunkiem przedsiębiorczości i należy zapewnić równy dostęp zarówno do finansowania prywatnego, jak i publicznego. EKES wzywa do oceny kryteriów uzyskiwania odpowiedniego finansowania, takiego jak z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, aby promować równość w przedsiębiorczości, a także zachęcać do inwestowania w projekty zwiększające równouprawnienie płci, w tym dotyczące infrastruktury cyfrowej i infrastruktury opieki.

6.5.

Kobiety w Europie znacznie częściej zatrudniają mniej osób (od 1 do 5) – jeżeli prowadzą przedsiębiorstwo – lub prowadzą działalność na własny rachunek. Przedsiębiorstwami kierują częściej kobiety ze starszych grup wiekowych. Chociaż kobiety są przeciętnie świetnie wykształcone i postrzegają przedsiębiorczość jako atrakcyjną opcję, uznają, że mają słaby zmysł przedsiębiorczości, jeśli chodzi o dostrzeganie nowych możliwości biznesowych, posiadanie umiejętności niezbędnych do rozpoczęcia działalności gospodarczej. Łatwiej zniechęcają się też możliwością niepowodzenia (30).

6.6.

Tego rodzaju myślenie ma przyczyny kulturowe, lecz także wynika z problemów związanych z łączeniem potrzeb zawodowych i rodzinnych. W związku z tym przedsiębiorczynie mogą trzymać się pewnych sektorów i niechętnie rozwijać swoją działalność. Aby zachęcić kobiety do przedsiębiorczości, należy wspierać je w przezwyciężaniu tego rodzaju przekonań i eliminować czynniki ograniczające (31). Zgodnie z Programem lepszego stanowienia prawa, który jest czołową strategią UE zapewniającą ogólnie jak najskuteczniejszą i najwydajniejszą realizację celów postawionych przed prawodawstwem UE, można zapewnić dalsze zachęty za pomocą środków upraszczających procedury administracyjne i obniżających koszty przestrzegania przepisów, bez obniżania poziomu ochrony określonego w odpowiednich przepisach (32).

7.   Uwagi szczegółowe – uchodźczynie z Ukrainy

7.1.

Rosyjska inwazja na Ukrainę spowodowała bezprecedensowy kryzys humanitarny, w tym napływ setek tysięcy uchodźców ubiegających się o azyl – głównie kobiet i dzieci – do państw członkowskich UE. Wszystkie państwa członkowskie, wspierane przez społeczeństwo obywatelskie, dokładają wszelkich starań, aby zapewnić uchodźcom opiekę i zakwaterowanie oraz integrację na rynku pracy, ale istnieje wiele wyzwań, które wymagają lepiej skoordynowanych rozwiązań (33).

7.2.

Ponieważ większość uchodźców to kobiety z dziećmi, dostęp do usług opieki społecznej, żłobków, przedszkoli i szkół stanowi kluczowe wąskie gardło, które uniemożliwia kobietom integrację na rynku pracy. Ponadto główne elementy integracji to pokonanie bariery językowej, uznawanie wykształcenia i kwalifikacji uchodźczyń i uchodźców oraz szybkie przekwalifikowywanie i podnoszenie kwalifikacji. Jednym z narzędzi potrzebnych do rozwiązania tego problemu jest także zapewnienie niezbędnych środków do pracy na odległość, takich jak łączność internetowa i odpowiedni sprzęt.

7.3.

EKES wzywa państwa członkowskie do przyjęcia bardziej skoordynowanego podejścia podczas wdrażania odnośnych wytycznych: Policy guidance on supporting the inclusion of Ukrainian refugees in education: considerations, key principles and practices (34) [Wytyczne polityczne dotyczące wspierania włączenia uchodźczyń i uchodźców z Ukrainy w edukację: okoliczności, kluczowe zasady i praktyki]. EKES zachęca również KE do wykorzystania wszystkich potencjalnych możliwości finansowania, zwłaszcza w odniesieniu do państw członkowskich przyjmujących ogromną liczbę uchodźców.

7.4.

Kobiety podczas wojny i uciekające przed konfliktami są bardziej narażone na wykorzystywanie seksualne i niegodziwe traktowanie w celach seksualnych. Gwałt często staje się narzędziem wojny. Dla ukraińskich uchodźczyń, a w szczególności dla ofiar gwałtu, kluczowe znaczenie ma dostęp do usług w zakresie zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego, w tym środków antykoncepcyjnych, antykoncepcji awaryjnej, bezpiecznej opieki aborcyjnej i opieki psychologicznej z zakresu stresu pourazowego. Kobiety nigdy nie powinny być zmuszane do kontynuowania niechcianej ciąży. Brak tych usług w państwach członkowskich nigdy nie powinien być powodem powstrzymującym kobiety przed opuszczeniem niebezpiecznego kraju. Wszystkie państwa członkowskie muszą zapewnić wszystkim uchodźczyniom dostęp do tych usług. Ogólnie rzecz biorąc, należy proaktywnie oferować opiekę dotyczącą stresu pourazowego wszystkim uchodźczyniom i uchodźcom, w przeciwnym razie tworzy się podatny grunt dla przyszłych konfliktów i negatywnych emocji, które oznaczają ogromne koszty dla państw! W tym obszarze pilnie potrzebne są niskoprogowe i hybrydowe oferty wsparcia, a finansowanie takich start-upów musi być konsekwentnie wspierane.

7.5.

Kolejną kwestią, którą należy się zająć, jest status szczepień uchodźców, zwłaszcza dzieci. Ponieważ UE posiada dobrze rozwinięte programy szczepień dla dzieci, wyeliminowano wiele niebezpiecznych chorób, takich jak poliomyelitis, ospa prawdziwa, niektóre rodzaje zapalenia wątroby itp. Aby utrzymać ten stan, państwa członkowskie muszą zmobilizować swoje systemy opieki zdrowotnej, a wytyczne na szczeblu UE będą bardzo pomocne w tym procesie. Dodatkowe komplikacje wynikają z faktu, że w wielu państwach członkowskich dostęp do opieki społecznej, np. przedszkola lub szkoły, jest uwarunkowany ukończeniem cyklu szczepień.

7.6.

W późniejszym okresie odbudowa Ukrainy powinna stworzyć możliwość zwiększenia równouprawnienia płci wśród Ukrainek i Ukraińców, m.in. poprzez rozwój edukacji, opieki zdrowotnej, infrastruktury społecznej i cyfrowej.

---

(1)  SOC/723 (dotychczas nieopublikowana w Dzienniku Urzędowym); Dz.U. C 364 z 28.10.2020, s. 77; Dz.U. C 240 z 16.7.2019, s. 3, Dz.U. C 228 z 5.7.2019, s. 103.

(2)  Zob. np. art. 2 i art. 3 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej, art. 21 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 8 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

(3)  Dz.U. C 194 z 12.5.2022, s. 19.

(4)  https://sweden.se/life/equality/gender-equality

(5)  Dz.U. C 220 z 9.6.2021, s. 13.

(6)  Global Entrepreneurship Monitor.

(7)  Aspekty związane z płcią w kontekście starzenia się społeczeństwa omówiono w Dz.U. C 194 z 12.5.2022, s. 19.

(8)  Europejski Instytut ds. Równości Kobiet i Mężczyzn (EIGE).

(9)  Wskaźnik nierówności płci.

(10)  Dz.U. C 341 z 24.8.2021, s. 84.

(11)  Cyfrowy, założony przez kobiety start-up UP’N’CHANGE (www.upnchange.com) znalazł sposób na przełożenie głębokiej wiedzy fachowej w dziedzinie psychologii i coachingu na proste narzędzia cyfrowe, aby pomóc ludziom w rozwijaniu umiejętności interpersonalnych, społecznych i kreatywnych. Wizją UP’N’CHANGE jest uwolnienie potencjału pracowników i zespołów za pomocą narzędzi cyfrowych, aby umożliwić organizacjom osiągnięcie trwałego sukcesu. Odpowiedni zestaw umiejętności oznacza bowiem skuteczną współpracę. Skuteczna współpraca oznacza innowacje. A innowacje oznaczają wzrost dla wszystkich.

(12)  Doroczne posiedzenie Światowego Forum Ekonomicznego, 2020.

(13)  Tamże.

(14)  Syndrom oszusta, oznaczający powątpiewanie we własne zdolności i umiejętności, może np. utrudniać ubieganie się o stanowiska kierownicze lub eksponowane. W szczególności osoby bardzo refleksyjne, które zazwyczaj wycofują się w stresujących okolicznościach, mają trudności z radzeniem sobie wobec osób bardzo pewnych siebie.

(15)  EIGE, https://eige.europa.eu/publications/gender-equality-index-2020-report/progress-gender-equality-most-notable-company-boards.

(16)  Eurofound.

(17)  Sevilla i Smith, 2020 r.

(18)  Dz.U. C 220 z 9.6.2021, s. 13.

(19)  Dz.U. C 129 z 11.4.2018, s. 44.

(20)  Zob. też Dz.U. C 318 z 23.12.2009, s. 15 i Dz.U. C 341 z 21.11.2013, s. 6.

(21)  EIGE Statistical brief: gender balance in corporate boards 2020 [Dane statystyczne EIGE: równowaga płci w zarządach spółek].

(22)  EIGE.

(23)  https://eige.europa.eu/news/countries-legislated-quotas-could-achieve-gender-balance-parliaments-2026-those-without-may-take-close-twenty-years.

(24)  Europejskie kobiety w zarządach, https://europeanwomenonboards.eu/wp-content/uploads/2021/01/EWoB-Gender-Diversity-Index-2020.pdf.

(25)  Różne źródła połączone przez Fińską Izbę Handlową, https://naisjohtajat.fi/wp-content/uploads/sites/28/2019/01/women-directors-and-executives-report-2018.pdf.

(26)  Dz.U. C 133 z 9.5.2013, s. 68.

(27)  Doskonałym przykładem są programy szkoleń i wsparcia oferowane przez WKÖ – https://www.wko.at/service/Women_in_Business.html.

(28)  Women’s Entrepreneurship 2020/21: Thriving Through Crisis [Przedsiębiorczość kobiet 2020/21: prosperowanie przez kryzys]. Opublikowane przez Global Entrepreneurship Research Association, London Business School, ISBN: 978-1-9160178-8-7.

(29)  Tamże.

(30)  Global Entrepreneurship Monitor.

(31)  Zob. też Dz.U. C 299 z 4.10.2012, s. 24.

(32)  SME focus – Long– term strategy for the European industrial future [Ukierunkowanie na MŚP – długoterminowa strategia na rzecz przyszłości przemysłu europejskiego], Departament Tematyczny ds. Polityki Gospodarczej, Naukowej i Jakości Życia, Dyrekcja Generalna Parlamentu Europejskiego ds. Polityki Wewnętrznej Unii Europejskiej, autor: Stephanus Johannes SMIT, PE 648.776, kwiecień 2020 r.

(33)  W oparciu o sugestie zawarte w Dz.U. C 242 z 23.7.2015, s. 9.

(34)  https://www.schooleducationgateway.eu/en/pub/resources/publications/policy-guidance-on-refugees.htm.