569. sesja plenarna Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego – Interactio, 18.5.2022–19.5.2022

26.8.2022

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 323/1

Rezolucja Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Jak poprawić zaangażowanie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w krajowe plany odbudowy i zwiększania odporności?”

(2022/C 323/01)

Na sesji plenarnej w dniach 18 i 19 maja 2022 r. (posiedzenie z 18 maja) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny 197 głosami – 4 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą rezolucję:

1. Wprowadzenie

1.1.

W rezolucji z lutego 2021 r. (1) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) w drodze konsultacji ocenił udział partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w opracowaniu krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności oraz jakość ich zaangażowania w ten proces. Państwa członkowskie przedłożyły te plany Komisji Europejskiej (KE), aby skorzystać ze wsparcia w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), który stanowi centralny element przejściowego narzędzia służącego odbudowie gospodarki NextGenerationEU (NGEU). Pomimo treści art. 18 ust. 4 lit. q) rozporządzenia ustanawiającego Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (2) głównym wnioskiem EKES-u było to, że w większości państw członkowskich zaangażowanie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego jest zdecydowanie niewystarczające. Co więcej, okazało się, że konsultacje, organizowane często z inicjatywy partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego, są powszechnie postrzegane jako czysta formalność, która nie niesie za sobą realnej możliwości wpływania na treść planów. Komitet wezwał instytucje europejskie i rządy krajowe, by zaradziły tej sytuacji na etapach wdrażania, monitorowania i dostosowywania planów. Dodatkowo EKES nadal podkreśla, jak ważne jest, by zorganizowane społeczeństwo obywatelskie było także lepiej przygotowane na konieczność zwiększenia swojego zaangażowania.

1.2.

EKES wyraził ponadto w wyżej wymienionej rezolucji i szeregu opinii poparcie dla celów inwestycyjnych i wytycznych dotyczących reform Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, których celem powinna być zmiana modelu produkcji w kierunku neutralnej dla klimatu gospodarki cyfrowej. Zmianę tę należy przeprowadzić w ramach procesów sprawiedliwej transformacji zapewniających ochronę pracowników i zainteresowanych regionów, przeniesienie pracowników oraz rewitalizację i odnowienie struktury produkcyjnej. Zdaniem Komitetu inwestycje i reformy przewidziane w krajowych planach odbudowy i zwiększania odporności powinny sprzyjać poprawie wydajności przedsiębiorstw i gospodarki w państwach członkowskich, wzmocnieniu innowacyjnej struktury przemysłowej poprzez wsparcie dla MŚP i przedsiębiorstw gospodarki społecznej, a także zwiększeniu spójności społecznej, co można osiągnąć także poprzez opracowanie i wdrożenie Europejskiego filaru praw socjalnych.

1.3.

Gdy gospodarka europejska zaczęła wychodzić z recesji gospodarczej spowodowanej pandemią COVID-19 i środkami ochrony zdrowia publicznego przedsięwziętymi w celu jej zwalczania, a także starała się przezwyciężyć zakłócenia podaży i presję inflacyjną, które pandemia wywołała w gospodarce światowej, nieoczekiwany wstrząs zewnętrzny w postaci inwazji wojsk Federacji Rosyjskiej na Ukrainę stworzył nowy scenariusz polityczno-gospodarczy pełen trudności i zagrożeń. EKES zdecydowanie potępił to działanie jako poważne naruszenie obowiązujących przepisów i porozumień międzynarodowych (3). Sytuacja ta zagraża bezpieczeństwu europejskiemu i globalnemu, powoduje ogromne ludzkie cierpienie, zniszczenia materialne i szkody w środowisku, a także prowadzi do radykalnej zmiany ram gospodarczych w Europie i na świecie.

1.4.

W marcu inflacja w strefie euro w ujęciu rok do roku wyniosła 7,5 %, czyli najwięcej od czasu przyjęcia euro, a inflacja cenowa w odniesieniu do energii osiągnęła 44,7 %. Przedłużająca się wojna w Ukrainie może prowadzić ponadto do niedoborów paliw kopalnych, od których nadal jesteśmy uzależnieni, a także innych surowców naturalnych i produktów spożywczych, co sprawi, że zmiany cen i wzrost gospodarczy staną się nieprzewidywalne, a to wywrze ogromny wpływ na najuboższe kraje, tj. w Afryce i na Bliskim Wschodzie. Stagflacja stanowi realne zagrożenie dla gospodarki w Europie i innych regionach świata. Może mieć również wpływ na cele środków i instrumentów Europejskiego Zielonego Ładu, w ramach którego dąży się do osiągnięcia neutralności klimatycznej w Europie do 2050 r. Geopolityczne skutki wojny wywrą wpływ na cały łańcuch wartości żywności, przemysł, obronę i handel w Europie i na całym świecie, a także na związane z nimi unijne strategie polityczne w tych i innych dziedzinach oraz prowadzoną obecnie refleksję nad przyszłością Europy i poziomem integracji, jaki chcemy wspólnie osiągnąć jako narody i obywatele europejscy. W świetle tej nowej sytuacji należy zatem rozważyć przegląd unijnych narzędzi finansowych. Sytuacja wywołana wojną w Ukrainie wpłynie ponadto na wdrożenie krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności, jako że trzeba będzie realizować je w sposób zgodny z nowymi celami polityki gospodarczej, które zostaną wyznaczone w odpowiedzi na zagrożenia i wyzwania związane z nową sytuacją. Te pogarszające się scenariusze wymagają silniejszej i charakteryzującej się większym zjednoczeniem europejskiej polityki polegającej na „czynieniu wszystkiego, co konieczne”.

1.5.

Za pomocą niniejszej rezolucji EKES ma zamiar ocenić, czy państwa członkowskie poradziły sobie z niedociągnięciami stwierdzonymi w obszarze zaangażowania partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w opracowywanie krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności oraz jak kształtuje się ich udział we wdrażaniu tych planów. W tym celu grupa ad hoc ds. europejskiego semestru EKES-u zebrała opinie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego za pomocą kwestionariusza rozesłanego do członków grupy. Kwestionariusz obejmuje 21 pytań dotyczących zaangażowania partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w tworzenie treści krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności oraz ich wdrażanie, a także wpływu transformacji ekologicznej i cyfrowej na gospodarkę i społeczeństwo państw członkowskich. Odpowiedzi na kwestionariusz udzieliło łącznie 21 państw członkowskich (4). Konsultacje te przyjęły ponadto formę obrad okrągłego stołu zorganizowanych we współpracy ze zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim lub krajowymi radami społeczno-gospodarczymi w siedmiu państwach członkowskich w okresie między jesienią 2021 r. a końcem marca 2022 r.

2. Metoda

2.1.

Dane i informacje potrzebne do sporządzenia sprawozdania zgromadzono w okresie od października 2021 r. do kwietnia 2022 r. Wkład krajowy przekazały łącznie 23 państwa (przy czym obejmował on udzielenie odpowiedzi na kwestionariusz lub zorganizowanie obrad okrągłego stołu). Konsultacje przeprowadzono na podstawie własnej wiedzy członkiń i członków z udziałem partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego. W niektórych krajach udział w konsultacjach wzięły krajowe rady społeczno-gospodarcze lub równoważne organy, a w innych zasięgano również opinii przedstawicielek i przedstawicieli rządu.

2.2.

Z różnych powodów nie wszystkie krajowe plany odbudowy i zwiększania odporności zostały zatwierdzone przez Komisję Europejską, a niektóre państwa członkowskie w momencie przeprowadzania konsultacji nie zakończyły jeszcze etapu wdrażania. W związku z tym niektóre państwa członkowskie mogły udzielić jedynie częściowej odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu lub nie były go w stanie w ogóle wypełnić. Z myślą o uzupełnieniu brakujących informacji w niniejszej rezolucji wykorzystano także źródła zewnętrzne, takie jak publikacje ośrodków analitycznych, badania porównawcze i debaty krajowe. Rozesłano ponadto kwestionariusz do kilku europejskich organizacji społeczeństwa obywatelskiego, części Grupy Łącznikowej (5) EKES-u oraz innych przedstawicieli trzech Grup EKES-u. Dodatkowe informacje, mające na celu uzyskanie pełnego obrazu sytuacji, wyodrębniono wyraźnie w niniejszej rezolucji (6).

2.3.

21 pytań, które stanowiły podstawę konsultacji, podzielono na następujące cztery części:

—	Część I: Co zorganizowane społeczeństwo obywatelskie myśli na temat treści planów, zawartych w nich celów inwestycyjnych oraz proponowanych reform?;

—	Część II: Jak przebiega proces wdrażania planów, inwestycji i reform?;

—	Część III: Potencjalny wpływ krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności na gospodarkę i społeczeństwo państw członkowskich;

—	Część IV: Zaangażowanie partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego we wdrażanie planu.

3. Uwagi dotyczące wyników konsultacji

3.1. Część I: Co zorganizowane społeczeństwo obywatelskie myśli na temat treści planów, zawartych w nich celów inwestycyjnych oraz proponowanych reform?

3.1.1.

Jeśli chodzi o uwzględnienie w treści krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności propozycji zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, Komisja Europejska w swojej analizie planów podkreśliła, że konkretne propozycje zainteresowanych stron zostały faktycznie wzięte pod uwagę na przykład w planach przygotowanych przez Czechy (7), Niemcy (8), Cypr (9), Austrię (10), Portugalię (11) czy Słowację (12). Wraz z krajowym planem odbudowy i zwiększania odporności Łotwa opublikowała propozycje partnerów, przy czym część z nich zawarto w planie. Konsultacje przeprowadzone do celów niniejszej rezolucji wskazują na to, że podczas gdy większość organizacji społeczeństwa obywatelskiego działających w państwach członkowskich jest przekonana o powodzeniu planu i popiera zawarte w nim cele dotyczące ekologii, cyfryzacji i społeczeństwa, to jednak często można było się spotkać z opinią, że wymiar społeczny jest stosunkowo słabo rozwinięty. Wyrażono ponadto obawy co do zdolności państw członkowskich do zarządzania funduszami z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności lub do zrealizowania tego zadania w wyznaczonych ramach czasowych, co może stanowić przeszkodę w pomyślnej realizacji planu. Dotyczy to w szczególności największych beneficjentów funduszy. Ocena zdolności planu do budowania odporności gospodarczej jest zróżnicowana. Zwłaszcza kraje, które otrzymują stosunkowo niewielkie środki, nie oczekują, że plan przyczyni się do długoterminowej odporności ich gospodarki. Co więcej, zorganizowane społeczeństwo obywatelskie w większości wyraża ubolewanie, że w ostatecznej wersji planu nie uwzględniono w wystarczającym stopniu jego zdania na temat priorytetów, które powinny znaleźć odzwierciedlenie w planie. Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie wielokrotnie wskazywało także na to, że wiele reform zawartych w krajowych planach odbudowy i zwiększania odporności przewidziano już w poprzednich krajowych programach reform, niezależnych od Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności i jego celów dotyczących inwestycji i reform, co pozostawiło zorganizowanemu społeczeństwu obywatelskiemu niewielką swobodę wpływania na treść planu.

3.2. Część II: Jak przebiega proces wdrażania planów, inwestycji i reform?

3.2.1.

Dnia 15 grudnia 2021 r. Komisja ustanowiła tabelę wyników w zakresie odbudowy i zwiększania odporności (13), zgodnie z rozporządzeniem ustanawiającym Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności. Przedstawia ona w ogólnym zarysie postępy we wdrażaniu Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności i krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności, ale nie odzwierciedla stopnia, w jakim państwa członkowskie faktycznie kierują środki na finansowanie swoich projektów. Dlatego też niektóre państwa członkowskie, takie jak Austria, Włochy, Łotwa, Portugalia, Słowacja i Hiszpania, ujawniają na swoich stronach internetowych pewne informacje na temat sposobu wydatkowania środków i realizacji działań.

3.2.2.

Większość zainteresowanych stron, z którymi skonsultowano się do początku kwietnia 2022 r., wskazała, że jest jeszcze za wcześnie na przedstawienie całościowego przeglądu wdrożenia planu oraz ich zaangażowania w ten proces. W niektórych państwach członkowskich wynika to częściowo z powolnego procesu wdrażania lub opóźnień we wdrażaniu i egzekwowaniu planu. Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie stwierdziło jednak, że już wyraziło poglądy na temat (potencjalnych) wyzwań, które mogą się pojawić na etapie wdrażania. W tym kontekście jednym z głównych rozpoznanych wąskich gardeł są zdolności administracyjne państw członkowskich, zwłaszcza na szczeblu regionalnym i lokalnym (co podkreślono także w dokumencie otwierającym debatę opublikowanym w marcu 2022 r. przez Centrum Studiów nad Polityką Europejską (14)). Dotyczy to w szczególności największych beneficjentów funduszy z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności. Z tego względu wielu partnerów społecznych i wiele organizacji społeczeństwa obywatelskiego apeluje o większe zaangażowanie społeczności lokalnych i regionalnych. Większość zainteresowanych stron uważa jednak, że udział zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego we wdrażaniu krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności na szczeblu regionalnym i lokalnym jest nieefektywny. Drugim często wymienianym wąskim gardłem jest brak wymiany informacji między rządem krajowym a partnerami społecznymi i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, co może poważnie utrudnić ich zaangażowanie w fazę wdrażania i monitorowania.

3.2.3.

Pomimo wskazanych wyzwań, zgodnie ze szczegółową analizą opublikowaną przez Biuro Analiz Parlamentu Europejskiego w marcu 2022 r. (15), z jednej strony kilka państw członkowskich, na przykład Belgia, Cypr, Grecja, Estonia, Finlandia, podjęło ogólne zobowiązanie do dalszego angażowania partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego na etapie wdrażania krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności, a z drugiej strony inne państwa, takie jak Czechy, Francja, Włochy i Portugalia, zwróciły się do specjalnego komitetu lub organu, który będzie odpowiedzialny między innymi za monitorowanie i nadzorowanie postępów, przestrzeganie kamieni milowych i wartości docelowych poszczególnych komponentów, działania informacyjne i ocenę sprawozdań z realizacji.

3.3. Część III: Potencjalny wpływ krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności na gospodarkę i społeczeństwo państw członkowskich

3.3.1.

Jak wynika z badania przeprowadzonego przez Biuro Analiz Parlamentu Europejskiego (16), Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności ma „uruchomić inwestycje publiczne, koncentrując się na zwiększeniu realnej produkcji i umożliwiając dodatkową przestrzeń fiskalną, co z kolei powinno umożliwić zrealizowanie zaplanowanych uprzednio wydatków krajowych w oparciu o zasadę dodatkowości”. Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności doprowadziłby do znacznego wzrostu PKB w krótkiej i średniej perspektywie czasowej, dzięki publicznemu i prywatnemu popytowi inwestycyjnemu, budując w ten sposób zasób kapitału, który jest niezbędny do wytworzenia wyższego PKB w średniej i długiej perspektywie czasowej dzięki wzrostowi zatrudnienia, wyższej wydajności i wyższym płacom oraz pozytywnemu efektowi produkcji.

3.3.2.

Partnerzy społeczni i organizacje społeczeństwa obywatelskiego mają różne zdanie na temat potencjalnego wpływu krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności na gospodarkę i społeczeństwo ich krajów. Sposób ich postrzegania różni się znacznie w zależności od wysokości środków finansowych przyznanych poszczególnym państwom członkowskim w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności. Państwa członkowskie, które otrzymują duże kwoty, postrzegają ten wpływ bardziej pozytywnie niż państwa członkowskie, które otrzymują stosunkowo niewielkie kwoty w stosunku do wielkości swojej gospodarki. Pomimo tych rozbieżności zorganizowane społeczeństwo obywatelskie na ogół pozytywnie ocenia wpływ, jaki na reformy wywierają fundusze pochodzące z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz z inwestycji w ramach krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności, ponieważ stanowią one bodziec do osiągnięcia celów dwojakiej transformacji.

3.4. Część IV: Zaangażowanie partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego we wdrażanie planu

3.4.1.

Zaangażowanie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego na etapie wdrażania planu, w nielicznych państwach członkowskich, w których faza ta faktycznie się rozpoczęła, przybiera różne formy. Z informacji przekazanych przez zainteresowane strony wynika, że istnieją cztery kategorie zaangażowania: (1) ustawowe; (2) poprzez specjalne grupy robocze ds. krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności; (3) poprzez spotkania zainteresowanych stron; (4) brak zaplanowanej, konkretnej formy zaangażowania. W przeciwieństwie do wyciągniętych w 2021 r. wniosków o oczywistym braku zaangażowania zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego na etapie opracowywania planu – bardziej pozytywnie ocenia się jego zaangażowanie na etapie wdrażania, choć we wszystkich państwach członkowskich nadal jest ono dalekie od zadowalającego. Zwrócono nawet uwagę, że w niektórych państwach wspiera się inicjatywy opracowane specjalnie z myślą o zaangażowaniu zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego we wdrażanie krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności. Co więcej, jeśli chodzi o potencjalne różnice w zaangażowaniu partnerów społecznych z jednej strony i organizacji społeczeństwa obywatelskiego z drugiej strony, wydaje się, że generalnie w państwach członkowskich albo nie angażuje się żadna ze stron, albo angażują się obie strony, bez rozróżnienia między nimi. Zainteresowane strony w trzech (Austria, Grecja i Portugalia) z 20 państw członkowskich, w których przeprowadzono konsultacje, przekazały jednak, że poziom zaangażowania tych stron znacznie się różni. W państwach tych udział partnerów społecznych przewyższa zaangażowanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

3.4.2.

W tej kwestii badanie przeprowadzone na początku 2022 r. przez Konfederację Europejskiego Biznesu (17) wykazało, że partnerzy społeczni są coraz bardziej zaangażowani w plany odbudowy, co odzwierciedla wskaźnik niezadowolenia z ich dotychczasowej roli we wdrażaniu planu, wynoszący zaledwie 30 %, w porównaniu z odnotowanymi w ubiegłym roku 71 %, jeśli chodzi o ich rolę w opracowywaniu planu. Ponadto, jak podkreślono w sprawozdaniu Eurofoundu (18) z marca 2022 r., po przyjęciu planów partnerzy społeczni podkreślili znaczenie sprawozdań krajowych wydanych przez Komisję Europejską w kontekście europejskiego semestru (19), które nadały ramy dyskusji na temat realizacji krajowych reform i inwestycji, umożliwiając partnerom społecznym wymianę pomysłów i wniesienie wkładu w krajowe plany odbudowy i zwiększania odporności w oparciu o solidne podstawy.

4. Wnioski

4.1.

Ocena ostatecznej treści planów jest zasadniczo pozytywna. W niektórych przypadkach w ostatecznych wersjach krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności uwzględniono uwagi zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego. Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie zasadniczo wspiera zawarte w tych planach cele dotyczące ekologii, cyfryzacji i społeczeństwa. Jeśli chodzi o wkład w transformację ekologiczną i cyfrową, wyrażono pozytywne opinie, mimo że wpływ tych planów, z wyjątkiem kilku przypadków, ocenia się jako ograniczony. Często niestety wyrażano opinię, że wymiar społeczny planu jest stosunkowo słabo rozwinięty, mimo że ma on duże znaczenie dla kwestii odporności. Przedstawiono pogląd, że transformacja wymaga zwiększenia inwestycji, zwłaszcza w obliczu obecnego kryzysu. Pomimo widocznej poprawy w niektórych państwach członkowskich trudno jest jednoznacznie stwierdzić, czy uczestnictwo na etapie wdrażania wzrosło, choćby dlatego, że wdrażanie wielu planów w szeregu państw członkowskich odbywa się ze znacznym opóźnieniem. Partnerzy społeczni i organizacje społeczeństwa obywatelskiego podkreślili jednak, że na tym etapie instytucjonalny dialog społeczny uległ poprawie. Na przykład w Hiszpanii partnerzy społeczni przyznają, że ramy Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności i krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności przyczyniły się do zawarcia ważnych porozumień w sprawie reform rynku pracy i reform emerytalnych w drodze trójstronnego dialogu społecznego.

4.2.

Pomimo opóźnień we wdrożeniu wielu krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności w niektórych państwach członkowskich wskazano dobre praktyki w zakresie ich wdrażania i monitorowania. Na przykład w Austrii, Francji, Luksemburgu, Hiszpanii i Szwecji ścisła i konstruktywna współpraca między partnerami społecznymi, organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i rządem, wzmocniona przejrzystością i stałym dialogiem, jest ważnym narzędziem ich zaangażowania w działania związane z Instrumentem na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności. W Czechach, Estonii, Finlandii, Włoszech i Hiszpanii stworzono ponadto stronę internetową kampanii dotyczącej Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności bądź rządowy portal internetowy zawierający przejrzyste informacje dostępne dla ogółu społeczeństwa. We Włoszech, które są głównym beneficjentem środków pochodzących z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, w listopadzie 2021 r. ustanowiono na szczeblu rządowym stałe partnerstwo okrągłego stołu (Tavolo permanente del partenariato) ze specjalnymi grupami roboczymi, które krytycznie monitorują kierunek i jakość realizacji krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności pod kątem oczekiwań obywateli. Organowi temu przewodniczy premier Włoch, a koordynuje go przewodniczący Krajowej Rady Gospodarki i Pracy (CNEL). Podpisano ponadto specjalne ustrukturyzowane porozumienie z Krajowym Stowarzyszeniem Gmin Włoskich (ANCI) w sprawie rozwoju dialogu i zorganizowanej pomocy na etapach wdrażania na szczeblu lokalnym w zakresie spraw będących przedmiotem zainteresowania tych gmin. Podobnie, jeśli chodzi o zdolności administracyjne, we Włoszech zachęca się do zaangażowania gmin i innych podmiotów lokalnych. W Chorwacji zorganizowane społeczeństwo obywatelskie uczestniczy w pracach grup roboczych przygotowujących oferty przetargowe dotyczące wdrażania krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności, a także w porozumieniach z ministerstwem turystyki dotyczących działań planowanych dla sektora turystyki. Wreszcie w Portugalii zorganizowane społeczeństwo obywatelskie uczestniczy w monitorowaniu wdrażania krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności, w szczególności poprzez analizowanie wyników planu i sprawozdań z oceny skutków. Utworzono w tym celu organ monitorujący – Krajowy Komitet Monitorujący (CNA) – w skład którego wchodzą m.in. przedstawiciele partnerów społecznych, uniwersytetów i sektora społecznego. Zachęca się do wymiany dobrych praktyk, która jest przykładem dla innych państw członkowskich.

4.3.

W wielu państwach członkowskich pojawiają się postulaty dotyczące lepszego włączenia partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego na etapie wdrażania krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności. Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie apeluje o większą przejrzystość we wdrażaniu i monitorowaniu planów oraz o publiczne udostępnienie informacji i dalsze zachęcanie do prowadzenia dialogu na temat planów ze wszystkimi odpowiednimi zainteresowanymi stronami. W przeciwnym razie istnieje prawdopodobieństwo, że nie uda się odpowiednio sprostać kluczowym wyzwaniom. Wreszcie w większości państw członkowskich dopiero okaże się, czy udział zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego ulegnie znaczącej poprawie na etapach wdrażania i monitorowania planów, które to etapy obecnie nadal przebiegają zbyt wolno lub z opóźnieniem.

4.4.

Komitet wzywa rządy krajowe tych państw członkowskich, w których zaangażowanie partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego (20) jest nadal niewystarczające, by pilnie zajęły się tą sytuacją oraz stosowały się do zasad określonych w rozporządzeniu ustanawiającym Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności. Wzywa Komisję i Parlament Europejski, by egzekwowały zachowanie zgodności z obowiązującymi przepisami.

4.5.

Niezależnie od powyższego EKES uważa, że problem braku skutecznego, odznaczającego się wysoką jakością udziału zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w zarządzaniu gospodarczym UE nie zostanie rozwiązany w zadowalający sposób, dopóki nie zostanie przeprowadzona reforma europejskiego semestru, która zagwarantuje to za pomocą dyrektywy lub rozporządzenia. Zwraca uwagę na fakt, że właściwe uczestnictwo ma miejsce wtedy, gdy w formalnych procesach konsultacyjnych, opartych na przepisach prawnych oraz publicznych i przejrzystych procedurach, organizacje społeczeństwa obywatelskiego są należycie informowane na piśmie, mają wystarczająco dużo czasu na przeanalizowanie propozycji rządu i przygotowanie własnych postulatów, a uwzględnieniu lub odrzuceniu tych propozycji towarzyszy uzasadnienie zawarte w publicznie dostępnych protokołach lub dokumentach.

4.6.

Wojna w Ukrainie i związane z nią bezpośrednie zagrożenia dla europejskiej i światowej gospodarki nie podważają celów krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności, lecz wręcz przeciwnie – zdaniem Komitetu powinny zachęcić instytucje europejskie i rządy krajowe do przyspieszenia wdrażania i egzekwowania planów, a także związanych z nimi inwestycji i reform oraz do przyspieszenia realizacji Europejskiego Zielonego Ładu, aby utrzymać wzrost gospodarczy i przyspieszyć obniżenie emisyjności systemu energetycznego oraz osiągnięcie przez Unię Europejską ekologicznej autonomii strategicznej. Jednocześnie UE musi dołożyć wszelkich niezbędnych starań, aby pomóc rządowi i mieszkańcom Ukrainy, zapewnić odpowiednią opiekę milionom ludzi, którzy zostali zmuszeni do szukania schronienia w krajach UE, oraz udzielić bezpośrednio dotkniętym konfliktem państwom członkowskim wsparcia w różnych sektorach ich gospodarki.

4.7.

Przed wybuchem wojny łączna kwota środków krajowych i pochodzących z NGEU była niewystarczająca do osiągnięcia celów Zielonego Ładu i przeprowadzenia sprawiedliwej i sprzyjającej włączeniu społecznemu transformacji energetycznej, w szczególności w odniesieniu do zastąpienia paliw kopalnych czystymi i odnawialnymi źródłami energii, zgodnie z zaleceniami Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC). Co więcej, pojawiła się pilna geopolityczna potrzeba uniezależnienia energetycznego UE od Rosji. Sytuacja doprowadzi także do znacznego wzrostu inwestycji w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony, co znacznie obciąży budżety publiczne.

4.8.

EKES proponuje zatem:

a)	pilne przyjęcie nowej strategii energetycznej UE, która wspiera efektywne połączenie sieci energetycznych, szybkie zastąpienie paliw kopalnych odnawialnymi źródłami energii, wysoką efektywność energetyczną i zmniejszenie zapotrzebowania na energię;

b)	rozważenie możliwości większego ukierunkowania inwestycji w ramach krajowego planu odbudowy i zwiększania odporności na czystą i odnawialną energię przy jednoczesnym zapewnieniu strategicznej autonomii UE;

c)	wykorzystanie przez wszystkie państwa członkowskie części środków w ramach krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności na finansowanie nowych programów w tym kierunku, takich jak programy na rzecz inwestycji w zrównoważoną energię;

przedsięwzięcie przez organy europejskie i rządy krajowe w krótkiej perspektywie wszelkich niezbędnych środków, zarówno w dziedzinie produkcji, jak i konsumpcji, w celu ochrony gospodarek przed kaskadowymi skutkami wojny dla gospodarki UE, która to wojna poważnie zakłóca funkcjonowanie rynków żywnościowych, energetycznych i finansowych, powodując wzrost cen energii i zakłócenia w łańcuchu dostaw;

ocenę stworzenia nowego instrumentu inwestycji finansowych i poparcie propozycji Komisji Europejskiej zawartej w komunikacie dotyczącym planu REPowerEU, by przyspieszyć restrukturyzację sektora energetycznego w celu zapewnienia bezpieczniejszej i bardziej zrównoważonej strategicznej autonomii UE. W tym celu należy zastosować najbardziej odpowiedni model, który zostanie określony na podstawie najlepszych praktyk i wyników Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS) i Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności.

4.9.

Wnioski Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu Organizacji Narodów Zjednoczonych z 2022 r. po raz kolejny w istotny sposób przypominają o nieadekwatności środków stosowanych w przeciwdziałaniu zmianie klimatu. EKES wzywa organy europejskie, by uwzględniły je przy podejmowaniu inicjatyw w zakresie polityki energetycznej, przemysłowej i gospodarczej.

4.10.

EKES ma świadomość ogromnych trudności związanych w obecnych okolicznościach z realizacją polityki gospodarczej, której celem jest jednoczesne obniżenie inflacji i zapewnienie wzrostu gospodarczego, zatrudnienia oraz stabilności finansów publicznych w perspektywie średnio- i długoterminowej. Władze europejskie, rządy krajowe i EBC muszą działać w ścisłej koordynacji i poczynić niezbędne kroki w celu zapewnienia, że wycofanie ekspansywnej polityki monetarnej i fiskalnej zostanie przeprowadzone w taki sposób, aby nie doprowadzić do kolejnej recesji. EKES uważa, że należy przeprowadzić reformę zasad paktu stabilności i wzrostu poprzez ustalenie realistycznych celów w zakresie deficytu i długu, uwzględnienie zasady zrównoważonego budżetu w odniesieniu do inwestycji oraz ustanowienie elastycznych ścieżek, w zależności od sytuacji każdego kraju, prowadzących do osiągnięcia celów w zakresie zmniejszenia poziomu długu publicznego.

4.11.

Edukacja i uczenie się przez całe życie pracowników i ogółu społeczeństwa mają zasadnicze znaczenie dla zapewnienia sprawiedliwej i sprzyjającej włączeniu społecznemu transformacji ekologicznej i cyfrowej. Należy nadać priorytet szkoleniom i poradnictwu zawodowemu dla pracowników dotkniętych procesami restrukturyzacji, ale także przewidywaniu potrzeb wynikających z różnych rodzajów zmian technologicznych w aparacie produkcyjnym. Cyfryzacja wymaga szczególnej uwagi w przypadku osób, które ze względu na swój wiek lub inne okoliczności mają większe trudności w dostępie do usług cyfrowych. Należy zagwarantować tej części ludności dostęp do szkoleń i specjalnych usług wsparcia, aby ułatwić im dostęp do wszystkich rodzajów świadczeń i usług.

Bruksela, dnia 18 maja 2022 r.

Christa SCHWENG

Przewodnicząca Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Rezolucja EKES-u „Zaangażowanie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w krajowe plany odbudowy i zwiększania odporności – co zdaje egzamin, a co nie?” (Dz.U. C 155 z 30.4.2021, s. 1).

(2) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/241 z dnia 12 lutego 2021 r. ustanawiające Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (Dz.U. L 57 z 18.2.2021, s. 17).

(3) „Wojna w Ukrainie i jej skutki gospodarcze, społeczne i środowiskowe” (Dz.U. C 290 z 29.7.2022, s. 1).

(4) Uwaga: przed 1 kwietnia 2022 r. Komisja zatwierdziła 23 plany (w tym plan Szwecji z końca marca 2022 r., który musi jeszcze zostać zatwierdzony przez Radę). Na początku kwietnia Komisja przyjęła również plan Bułgarii, który również musi jeszcze zostać zatwierdzony przez Radę (do tej pory Komisja zatwierdziła 24 plany, a Rada – 22).

(5) Grupa Łącznikowa ds. Europejskich Organizacji i Sieci Społeczeństwa Obywatelskiego.

(6) Sprawozdania poszczególnych państw członkowskich zostały przeanalizowane w załączniku do niniejszej rezolucji. Wszystkie materiały są dostępne na stronie internetowej Komitetu.

(7) SWD(2021) 211 final.

(8) SWD(2021) 163 final/2.

(9) SWD(2021) 196 final.

(10) SWD(2021) 160 final.

(11) SWD(2021) 146 final.

(12) SWD(2021) 161 final.

(13) Tabela wyników w zakresie odbudowy i zwiększania odporności.

(14) Centrum Studiów nad Polityką Europejską (CEPS), „Comparing and assessing recovery and resilience plans” [Porównanie i ocena planów odbudowy i zwiększania odporności], druga edycja.

(15) „Recovery and Resilience Plans: stakeholders’ views” [Plany odbudowy i zwiększania odporności: opinie zainteresowanych stron].

(16) „Recovery and Resilience Dialogue with the European Commission” [Dialog z Komisją Europejską w sprawie odbudowy i odporności], 7 marca 2022 r.

(17) BusinessEurope Reform Barometer 2022 [Barometr Reform Konfederacji Europejskiego Biznesu 2022].

(18) „Udział partnerów społecznych w krajowych planach odbudowy i zwiększania odporności”.

(19) Sprawozdanie w sprawie europejskiego semestru na rzecz koordynacji polityki gospodarczej: zatrudnienie i aspekty społeczne w rocznej strategii zrównoważonego wzrostu gospodarczego na 2022 r.

(20) Oraz innych zainteresowanych stron, na przykład organizacji młodzieżowych, jak EKES podkreślił zwłaszcza w opinii „Jak zagwarantować młodym ludziom godną pracę i zapewnić włączenie młodzieży NEET poprzez odpowiednie opracowanie krajowych planów odbudowy” (Dz.U. C 152 z 6.4.2022, s. 27).

569. sesja plenarna Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego – Interactio, 18.5.2022–19.5.2022

26.8.2022

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 323/8

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Zasady pomocy państwa mające zastosowanie do zdrowotnych i społecznych usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym w scenariuszu popandemicznym. Przemyślenia i propozycje dotyczące oceny Komisji mającej na celu zmianę pakietu legislacyjnego z 2012 r.”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 323/02)

Sprawozdawca:

Giuseppe GUERINI

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	20.1.2022
Podstawa prawna	Art. 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	5.5.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	19.5.2022
Sesja plenarna nr	569
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	221/0/5

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) uważa, że szereg usług zdrowotnych i społecznych, takich jak opieka (również domowa), rehabilitacja zawodowa osób znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji i osób z niepełnosprawnościami, opieka nad dziećmi oraz mieszkalnictwo socjalne, ma kluczowe znaczenie dla zagwarantowania spójności społecznej w obliczu obecnej sytuacji popandemicznej, nadzwyczajnej sytuacji humanitarnej i napięć międzynarodowych. W związku z tym pierwszoplanową rolę odgrywają europejskie przepisy dotyczące pomocy państwa na rzecz takich usług.

1.2.

EKES zdecydowanie popiera decyzję Komisji, by w ocenie uregulowań sektorowych (1) uznać usługi zdrowotne i społeczne za podkategorię wyróżniającą się autonomicznymi cechami w szerszym kontekście usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym.

1.3.

EKES zaznacza, że pakiet Almunii (z 2012 r.) dotyczący pomocy państwa w sektorze usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym wniósł pozytywne zmiany w postaci unowocześnienia i uproszczenia wcześniejszych ram z 2005 r. Należy zatem również w przyszłości utrzymać podejście regulacyjne zastosowane w tym pakiecie, wprowadzając elementy służące dalszej modernizacji, gdyby Komisja powzięła decyzję o zmianie obowiązujących ram w następstwie bieżącej oceny.

1.4.

EKES zauważa, że w obrębie poszczególnych państw członkowskich usługi zdrowotne i prawie wszystkie usługi pomocy społecznej mają wymiar regionalny, prowincjonalny, gminny, a nawet – w bardziej rozległych miastach – wewnątrzgminny. Oznacza to, że wewnętrzna mobilność użytkowników między poszczególnymi regionami i prowincjami w danym kraju jest znikoma, co tym bardziej wyklucza możliwość mobilności transgranicznej użytkowników. Brak znaczenia transgranicznego wyklucza możliwość zastosowania art. 107 TFUE dotyczącego pomocy państwa do usług społecznych i zdrowotnych.

1.5.

EKES podkreśla, że organy administracji krajowej mają trudności ze zdobyciem specjalistycznego doświadczenia w zakresie opracowywania aktów powierzenia, które są niezbędnym warunkiem stosowania decyzji Komisji 2012/21/UE (2) (decyzja o zwolnieniu w sprawie rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych), a także rozporządzenia Komisji (UE) nr 360/2012 (3) w sprawie pomocy de minimis na usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym. Dlatego też bardzo przydatne byłoby stworzenie przez Komisję portalu, w którym dostępne byłyby konkretne przykłady zgodnych z prawem aktów powierzenia dotyczących różnych rodzajów usług zdrowotnych i społecznych.

1.6.

EKES zachęca do wymiany dobrych praktyk między państwami członkowskimi mającymi takie same tradycje prawne w zakresie stosowania zasad pomocy państwa w sektorze usług społecznych i zdrowotnych, aby pobudzić do skuteczniejszego korzystania z zakresu swobody, który protokół nr 26 TFUE przyznaje organom administracji krajowej w zakresie tworzenia i wdrażania usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym na szczeblu lokalnym.

1.7.

EKES odnotowuje, że zasada określona w decyzji 2012/21/UE, wedle której rekompensata z tytułu świadczenia usług publicznych nie może przekraczać kwoty potrzebnej do pokrycia kosztów z wyjątkiem rozsądnego zysku, wymaga dalszego wyjaśnienia: i) kwestii obliczania w praktyce rozsądnego zysku w stosunku do kapitału, który zostaje zaangażowany do zagwarantowania usługi z uwzględnieniem ryzyka operacyjnego; ii) kwestii obliczania w praktyce kosztów stałych i strukturalnych, które mogą zostać zaliczone do kosztów zarządzania usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym; iii) w jakim stopniu można podkreślać specyfikę usług i modeli organizacyjnych typowych dla podmiotów gospodarki społecznej, gdy zarządzają usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym i je świadczą.

1.8.

EKES uważa, że – jak wskazują również przeprowadzone przez Komisję konsultacje publiczne – usługi społeczne i zdrowotne powinny korzystać z pułapu de minimis na okres trzech lat podatkowych, który byłby wyższy od pułapu gwarantowanego (500 000 EUR) dla ogólnie rozumianych usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym na mocy rozporządzenia (UE) nr 360/2012. Znaczenie usług społecznych i zdrowotnych dla spójności społecznej uzasadnia wyższy niż obecnie pułap.

2. Wprowadzenie i informacje ogólne

2.1.

Pomoc państwa dla przedsiębiorstw świadczących usługi w ogólnym interesie gospodarczym oraz – co najistotniejsze z punktu widzenia celów niniejszej opinii – dla organizacji działających w węższym obszarze usług zdrowotnych i społecznych, została uregulowana w tzw. pakiecie legislacyjnym Almunii z 2012 r. Pakiet ten zastąpił i zaktualizował poprzednie ramy prawne z 2005 r. („pakiet Montiego-Kroes”).

2.2.

Pakiet Almunii zawiera następujące akty prawne:

—	rozporządzenie (UE) nr 360/2012 w sprawie stosowania art. 107 i 108 TFUE do pomocy de minimis przyznawanej przedsiębiorstwom wykonującym usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym,

—	decyzja 2012/21/UE w sprawie stosowania art. 106 ust. 2 TFUE do pomocy państwa w formie rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych, przyznawanej przedsiębiorstwom zobowiązanym do wykonywania usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym,

—	komunikat Komisji w sprawie stosowania reguł Unii Europejskiej w dziedzinie pomocy państwa w odniesieniu do rekompensaty z tytułu usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym (4),

—	komunikat Komisji „Zasady ramowe Unii Europejskiej dotyczące pomocy państwa w formie rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych” (2011) (5).

2.3.

Sektorowe ramy regulacyjne obowiązują zatem od niemal 10 lat i – zgodnie z wyjaśnieniami Komisji – są od czasu wejścia w życie powszechnie stosowane przez państwa członkowskie, chociaż istnieją problemy w stosowaniu mogące uzasadniać dalsze działania prawodawcy Unii, zwłaszcza ze względu na długi okres, który upłynął od pierwszego zatwierdzenia.

2.4.

W związku z tym Komisja rozpoczęła szeroko zakrojone konsultacje z zainteresowanymi stronami w celu sprawdzenia skuteczności, wydajności, wartości dodanej i obecnej zgodności z pierwotnymi celami obowiązujących ram prawnych, w szczególności w dziedzinie usług zdrowotnych i społecznych.

2.5.

Konsultacje przeprowadzono w okresie od 31 lipca 2019 r. do 14 grudnia 2019 r. za pomocą opracowanego przez Komisję specjalnego kwestionariusza, w którym uzyskano 51 odpowiedzi od przedsiębiorstw, organizacji biznesowych, związków zawodowych, organizacji pozarządowych, osób fizycznych i administracji publicznej.

2.6.

W niniejszej opinii z inicjatywy własnej – jako organ przedstawicielski europejskiej gospodarki i europejskiego społeczeństwa obywatelskiego – EKES pragnie zwrócić uwagę Komisji na pewne kwestie związane ze stosowaniem ram pomocy państwa odnośnie do usług zdrowotnych i społecznych, z myślą o ewentualnym przyszłym przeglądzie zasad pomocy państwa dotyczących tych sektorów.

3. Uwagi ogólne

3.1.

EKES przyznaje, że regulacja pomocy państwa w dziedzinie usług społecznych i zdrowotnych jest dla prawodawcy UE bardzo skomplikowanym zadaniem, wziąwszy pod uwagę konieczność znalezienia delikatnej równowagi między wsparciem publicznym działań związanych z realizacją celów interesu ogólnego a ochroną wolnej i niezakłóconej konkurencji na rynku wewnętrznym. Europejskie ramy pomocy państwa powinny również umożliwiać inwestycje publiczne niezbędne do rozwoju infrastruktury społecznej i zdrowotnej służącej do realizacji celów wytyczonych w Europejskim filarze praw socjalnych.

3.2.

EKES stanowczo popiera decyzję Komisji o uznaniu usług zdrowotnych i społecznych za podkategorię wyróżniającą się autonomicznymi cechami w szerszym kontekście usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, biorąc pod uwagę specyfikę tych usług i ich szczególne cele. W dokumencie dotyczącym oceny obecnie obowiązujących przepisów Komisja zauważa, że „z punktu widzenia pomocy państwa usługi zdrowotne i społeczne stanowią podzbiór usług świadczonych w ogólnym interesie (gospodarczym)” (6).

3.3.

EKES zaznacza, że pakiet Almunii (z 2012 r.) dotyczący zasad pomocy państwa mających zastosowanie do sektora usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym wniósł pozytywne zmiany w postaci unowocześnienia wcześniejszych ram z 2005 r., zmniejszając obciążenia administracyjne i regulacyjne dla władz krajowych, które zamierzają finansować te usługi. Należy zatem również w przyszłości utrzymać podejście regulacyjne zastosowane w tym pakiecie, wprowadzając elementy służące dalszej modernizacji i wyjaśnieniu niektórych konkretnych kwestii.

3.4.

EKES uważa, że szereg usług zdrowotnych i społecznych, takich jak opieka (również domowa), rehabilitacja zawodowa osób znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji i osób z niepełnosprawnościami, opieka nad dziećmi oraz mieszkalnictwo socjalne, ma kluczowe znaczenie dla zagwarantowania spójności społecznej na rynku wewnętrznym, gdyż stanowią one „wspólne wartości” państw członkowskich zapisane w protokole nr 26 TFUE. Usługi te nabierają jeszcze bardziej strategicznego i kluczowego znaczenia w obliczu obecnej sytuacji popandemicznej, napięć międzynarodowych i wzbierającej fali populizmu w państwach członkowskich.

3.5.

EKES zwraca uwagę, że usługi społeczne i zdrowotne w niektórych przypadkach gwarantuje się na szczeblu krajowym za pomocą działalności pozagospodarczej, która nie jest objęta przepisami UE dotyczącymi pomocy państwa. Jednocześnie, w przypadku gdy takie usługi gwarantuje się w ramach działalności gospodarczej, mają one niewielkie znaczenie transgraniczne, gdyż odgrywają rolę typowo lokalną i przyczyniają się do spójności społecznej na obszarze krajowym.

3.6.

EKES odnotowuje, że usługi zdrowotne i społeczne często zapewnia się w ramach działalności pozagospodarczej, co wyklucza zastosowanie ram pomocy państwa (art. 107 TFUE). Ponadto nawet jeżeli usługi zdrowotne i społeczne są świadczone w otoczeniu rynkowym, mają wymiar typowo lokalny i są pozbawione rzeczywistego znaczenia transgranicznego pod względem popytu. Wymiar lokalny jest jeszcze bardziej widoczny, gdy usługami społecznymi i zdrowotnymi zarządzają podmioty gospodarki społecznej z udziałem społeczności lokalnych z myślą o spójności społecznej i interesie publicznym.

3.7.

Jednak zgodnie z praktyką wykonawczą Komisji i orzecznictwem europejskim nie można a priori wykluczyć transgranicznego znaczenia usług społecznych i zdrowotnych ze względu na ewentualne zakłócenie inwestycji transgranicznych. Choć EKES rozumie przesłanki stojące za tym podejściem zmierzającym do pełnej ochrony swobodnego przepływu przewidzianego w Traktatach, to zwraca się do Komisji o zapewnienie odpowiednich wytycznych dotyczących transgranicznego znaczenia usług społecznych i zdrowotnych. Te usługi powinny być traktowane w sposób specjalny i elastyczny w ramach szerszej debaty nad kwestią znaczenia transgranicznego jako elementem składającym się na pojęcie pomocy państwa w rozumieniu art. 107 TFUE.

3.8.

EKES odnotowuje, że nawet jeśli usługi społeczne i zdrowotne mają wymiar transgraniczny tak jak w przypadku 37 transgranicznych obszarów miejskich UE wymienionych w dyrektywie w sprawie transgranicznej opieki zdrowotnej (7), są one świadczone dzięki fizycznej bliskości między obszarami przygranicznymi zgodnie z zasadami pomocniczości terytorialnej, a – co za tym idzie – większa pomoc państwa nie przyniosłaby znacznych szkód konkurencji transgranicznej między przedsiębiorstwami.

4. Uwagi szczegółowe

4.1.

EKES zauważa, że pomimo godnego uznania wyjaśnienia i uproszczenia pewnych aspektów w pakiecie Almunii z 2012 r., pojęcia prawne stosowane w dziedzinie usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym są nadal obiektywnie złożone, między innymi ze względu na silne, typowe dla sektora tych usług wzajemne powiązanie ocen prawnych i gospodarczych.

4.2.

Z tego względu EKES zwraca się do Komisji o opublikowanie instrukcji, które byłyby aktualizacją „Przewodnika dotyczącego stosowania przepisów prawa Unii Europejskiej z zakresu pomocy państwa, zamówień publicznych i rynku wewnętrznego do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, zwłaszcza usług socjalnych świadczonych w interesie ogólnym” (8), który okazał się w ostatnich latach bardzo przydatny dla podmiotów działających w tym sektorze.

4.3.

EKES uważa, że szczegółowe zasady ramowe dotyczące usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, zarówno w dziedzinie zamówień publicznych, jak i pomocy państwa, są mniej znane organom administracji krajowej niż zwykłe zasady udzielania zamówień i pomocy państwa. Odpowiednie inwestycje w szkolenia pracowników administracji publicznej, którzy korzystają również ze środków europejskich, mogłyby być zatem przydatne zarówno z punktu widzenia podniesienia jakości tych usług, jak i zwiększenia zgodności z prawem UE.

4.4.

EKES podkreśla, że administracje krajowe mają trudności techniczne i operacyjne ze zdobyciem specjalistycznego i zaawansowanego doświadczenia w zakresie opracowywania aktów powierzenia, które są niezbędnym warunkiem wstępnym stosowania decyzji 2012/21/UE o zwolnieniu w sprawie rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych, a także – aczkolwiek pod względem uproszczonym – rozporządzenia (UE) nr 360/2012 w sprawie pomocy państwa (tzw. super de minimis, które przewiduje wyższy próg w wysokości 500 000 EUR w ciągu trzech lat podatkowych).

4.5.

W tym względzie bardzo przydatne byłoby zatem stworzenie przez Komisję portalu, w którym dostępne będą konkretne przykłady aktów powierzenia dotyczących różnych rodzajów usług zdrowotnych i społecznych, które Dyrekcja Generalna Komisji ds. Konkurencji uznaje za uzasadnione i odpowiednio rozwinięte. Wymiana dobrych praktyk między państwami członkowskimi mającymi te same tradycje prawne może okazać się w tym względzie bardzo przydatna, gdyż zachęci do skuteczniejszego korzystania z zakresu swobody, który protokół nr 26 TFUE przyznaje organom administracji krajowej w zakresie tworzenia i wdrażania usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym na szczeblu lokalnym.

4.6.

Jak wiadomo, zasada określona w decyzji 2012/21/UE mówi, że rekompensata dla podmiotów odpowiedzialnych za świadczenie usług publicznych nie może przekraczać kwoty potrzebnej do pokrycia kosztów z wyjątkiem rozsądnego zysku. Ta koncepcja wymaga dalszego wyjaśnienia, co pomoże w osiągnięciu większej jasności odnośnie do trzech różnych kwestii: i) kwestii obliczania w praktyce rozsądnego zysku w stosunku do kapitału, który zostaje zaangażowany do zagwarantowania usługi z uwzględnieniem ryzyka operacyjnego; ii) kwestii obliczania w praktyce kosztów stałych i strukturalnych, które mogą zostać zaliczone do kosztów zarządzania usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym; iii) w jakim stopniu można podkreślać specyfikę usług i modeli organizacyjnych typowych dla podmiotów gospodarki społecznej, gdy zarządzają usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym i je świadczą.

4.7.

EKES przypomina, że przy określaniu pojęcia rozsądnego zysku należy wziąć pod uwagę cechy przedsiębiorstwa będącego beneficjentem, szczególnie wówczas, gdy stale reinwestuje ono zyski we własną działalność i kwalifikuje się jako podmiot lub przedsiębiorstwo gospodarki społecznej.

4.8.

EKES jest zdania, że – jak wskazują wyraźnie przeprowadzone przez Komisję konsultacje publiczne – usługi społeczne i zdrowotne powinny korzystać z pułapu de minimis na okres trzech lat podatkowych, który byłby inny i wyższy od pułapu gwarantowanego w przypadku usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym (500 000 EUR) na podstawie rozporządzenia (UE) nr 360/2012. Podwyższenie pułapu jest uzasadnione, wziąwszy pod uwagę rolę publiczną i interes ogólny związany ze świadczeniem usług społecznych i zdrowotnych, a także ich ograniczony wpływ na konkurencję i wymianę handlową między państwami członkowskimi. Podniesienie progu de minimis dla usług społecznych i zdrowotnych zwiększyłoby zakres stosowania rozporządzenia (UE) nr 360/2012, a zastosowanie rozporządzenia i jego uproszczonych form byłoby łatwiejsze.

4.9.

Znaczenie usług społecznych i zdrowotnych dla spójności społecznej uzasadnia podwyższenie pułapu, które przyniosłoby trojakie korzyści: i) umożliwiałoby większą pomoc w uproszczonych i szybszych ramach pomocy de minimis; ii) uwzględniałoby powrót inflacji na płaszczyźnie makroekonomicznej, co wymagałoby częstszych przeglądów okresowych progu w ciągu trzech lat podatkowych; iii) byłoby uznaniem dla funkcji pomocniczej wielu podmiotów gospodarki społecznej.

4.10.

EKES dostrzega znaczenie oraz rolę MŚP i przedsiębiorstw prywatnych zaangażowanych w zarządzanie usługami zdrowotnymi i społecznymi świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym na podstawie przetargów prowadzonych przez organy administracji lokalnej. Pomocnych wskazówek mogłyby również w tym wypadku dostarczyć gromadzone i przekazywane przez organy administracji krajowej dane i informacje na temat procedur wyboru usługodawców, przyznanej rekompensaty oraz osiągniętych wyników.

4.11.

EKES zwraca wreszcie uwagę, że – jak uznała Komisja w planie działania na rzecz gospodarki społecznej (9) – sektor usług społecznych i zdrowotnych można by wspomagać również pośrednio, ułatwiając organizacjom gospodarki społecznej bardzo aktywnie działającym w tym sektorze korzystanie nie tylko ze specjalnych zachęt do zatrudniania pracowników znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji i pracowników z niepełnosprawnościami na podstawie ogólnego rozporządzenia w sprawie wyłączeń w dziedzinie pomocy państwa, lecz również ze środków wspierających dostęp do finansowania i kredytów. W związku z tym bardzo przydatne byłyby jasne i elastyczne przepisy europejskie umożliwiające rozsądną kumulację i łączenie różnych środków zachęcających odnośnie do tych samych działań.

Bruksela, dnia 19 maja 2022 r.

Christa SCHWENG

Przewodnicząca Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) ARES-2019-3858696.

(2) Decyzja Komisji 2012/21/UE z dnia 20 grudnia 2011 r. w sprawie stosowania art. 106 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy państwa w formie rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych, przyznawanej przedsiębiorstwom zobowiązanym do wykonywania usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym (Dz.U. L 7 z 11.1.2012, s. 3).

(3) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 360/2012 z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis przyznawanej przedsiębiorstwom wykonującym usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym (Dz.U. L 114 z 26.4.2012, s. 8).

(4) Dz.U. C 8 z 11.1.2012, s. 4.

(5) Dz.U. C 8 z 11.1.2012, s. 15.

(6) ARES-2019-3858696.

(7) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/24/UE z dnia 9 marca 2011 r. w sprawie stosowania praw pacjentów w transgranicznej opiece zdrowotnej (Dz.U. L 88 z 4.4.2011, s. 45).

(8) SWD (2013) 53 final/2.

(9) COM(2021) 778 final.

26.8.2022

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 323/13

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Rola organizacji społeczeństwa obywatelskiego jako strażniczek wspólnego dobra w odbudowie społeczeństw i gospodarek UE po pandemii”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 323/03)

Sprawozdawca:

Ioannis VARDAKASTANIS

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	28.4.2021
Podstawa prawna	Art. 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	3.5.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	18.5.2022
Sesja plenarna nr	569
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	189/1/4

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Społeczeństwo obywatelskie i partnerzy społeczni wypełniają lukę między decydentami politycznymi a realiami życia osób, które ci reprezentują. Dzięki zaangażowaniu w dialog z tymi podmiotami decydenci mogą rzeczywiście zrozumieć zróżnicowane potrzeby osób należących do różnych grup społecznych. Ponadto społeczeństwo obywatelskie wspiera udział wszystkich w demokracji obywatelskiej, by wywierać wpływ na kwestie, które ich dotyczą.

1.2.

W UE społeczeństwo obywatelskie i partnerzy społeczni działają na różnych poziomach. Niektóre organizacje działają na poziomie UE, inne na poziomie krajowym, a niektóre – na lokalnym i regionalnym. Zakres prac na tych wszystkich poziomach jest komplementarny. Jeśli chodzi o działania w sferze rzecznictwa, zakres na poziomie UE w porównaniu z organizacjami krajowymi często zależy od tego, w jaki sposób kompetencje polityczne są dzielone między szczeblami unijnym i krajowym.

1.3.

Społeczeństwo obywatelskie działające na poziomie lokalnym może również odgrywać rolę w monitorowaniu wdrażania i wpływu nowych polityk i inicjatyw. Jednak społeczeństwo obywatelskie nie tylko wpływa na decyzje polityczne, ale również faktycznie świadczy usługi na rzecz reprezentowanych przez siebie obywateli.

1.4.

Podczas pandemii COVID-19 i powolnego wychodzenia Europy z tego głębokiego kryzysu rola społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych musiała ulec dostosowaniu. Jeszcze bardziej niż dotychczas skoncentrowano się na świadczeniu podstawowych usług, ochronie praw człowieka i ratowaniu życia, a jednocześnie na radzeniu sobie z wyzwaniami stojącymi przed organizacjami w zakresie finansowania działalności i wspierania własnego personelu. Ponadto wraz z pandemią pojawiło się szereg nowych unijnych inicjatyw finansowania, które z kolei wymagały zdecydowanego wsparcia, aby zagwarantować, że inwestycje dotrą do najbardziej potrzebujących.

1.5.

Obecnie europejskie społeczeństwo obywatelskie przechodzi od kryzysu związanego z COVID-19 do zupełnie nowego kryzysu. Wiele podmiotów społeczeństwa obywatelskiego koncentruje teraz swoje wysiłki na radzeniu sobie z konsekwencjami niesprowokowanej inwazji na Ukrainę ze strony władz rosyjskich. Na przykład wiele organizacji pozarządowych wyciąga wnioski z zarządzania kryzysowego podczas pandemii i wykorzystuje je do wspierania ukraińskich uchodźców, gromadzenia funduszy nadzwyczajnych i pomocy w ucieczce przed rozlewem krwi trwającym w ich kraju. Koncentrują się one również na tych, którzy w pozostałej części UE są najbardziej zagrożeni ubóstwem, ponieważ drastycznie idą w górę ceny paliw i gwałtownie rośnie inflacja.

1.6.

Włączenie społeczeństwa obywatelskiego w proces kształtowania polityki jest nierozerwalnie związane z wartościami UE, gdyż art. 1 Traktatu o Unii Europejskiej stanowi, że decyzje powinny być podejmowane „z możliwie najwyższym poszanowaniem zasady otwartości i jak najbliżej obywateli”. W UE nie może być zgody na tłumienie dialogu społecznego i dialogu ze społeczeństwem obywatelskim. Poszanowanie tych wartości powinno być warunkiem kwalifikowania się państw członkowskich do finansowania ze środków UE.

1.7.

UE powinna wykazywać zero tolerancji dla państw członkowskich, w których kurczy się przestrzeń obywatelska. System, w którym ucisza się głos społeczeństwa obywatelskiego, szczególnie tych podmiotów, które krytycznie oceniają działalność rządu, aktywnie osłabia działania decydentów służących interesom ich obywateli. Zamiast tego staje się systemem, w którym rządzący działają wyłącznie we własnym interesie. Takie podejście stanowi zagrożenie dla demokracji w UE i jest niezgodne z wartościami europejskimi, które określono w kryteriach przystąpienia (1).

1.8.

Dbanie o to, by państwa członkowskie przestrzegały wartości UE, to nie tylko otwartość na zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego, lecz także umożliwienie istnienia społeczeństwa obywatelskiego, nawet jeśli jest ono krytyczne wobec polityki państwa lub wyraża polityczny sprzeciw. Należy zapewnić wolność i niezależność wszystkim organizacjom społeczeństwa obywatelskiego w UE. Państwa członkowskie, które akceptują dialog jedynie ze specjalnie wybranymi i przychylnymi rządowi organizacjami, ale traktują ten dialog wyłącznie jako formalność, są tak samo winne niedemokratycznych praktyk, jak rządy, które w ogóle nie angażują się w dialog ze społeczeństwem obywatelskim.

1.9.

Decydenci powinni zapewnić zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego w sposób znaczący, a nie tylko powierzchowny. Oznacza to zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego we wszystkie etapy procesu decyzyjnego. Obejmuje to wysłuchanie opinii społeczeństwa obywatelskiego w trakcie procesu opracowywania nowych przepisów, projektów lub inicjatyw oraz przeprowadzanie regularnych konsultacji, w miarę jak te plany nabierają kształtu, są przyjmowane, a następnie wdrażane. Zbyt często zdarza się, że społeczeństwo obywatelskie jest proszone o opinię, gdy przepisy lub projekty są bliskie ukończenia. Uniemożliwia to decydentom uwzględnienie jakichkolwiek propozycji i ustanawia precedens, w którym społeczeństwo obywatelskie ma po prostu mechanicznie zatwierdzać przedstawiane mu propozycje.

1.10.

Decydenci na wszystkich szczeblach powinni zapewnić, aby ich procesy konsultacji były łatwe do znalezienia i łatwo dostępne. EKES pochwala system konsultacji publicznych KE, ponieważ jest on otwarty dla wszystkich organizacji społeczeństwa obywatelskiego, a także dla poszczególnych obywateli, oraz fakt, że wszystkie konsultacje są systematycznie publikowane na tej samej stronie internetowej (2). Z drugiej strony konsultacje na szczeblu UE mogą niekiedy być ograniczone pod względem rodzaju dopuszczalnego wkładu.

1.11.

Społeczeństwo obywatelskie może wspierać decydentów w podstawowych zadaniach, takich jak monitorowanie. Jeśli jednak rola społeczeństwa obywatelskiego w monitorowaniu wdrażania nowych strategii i inicjatyw ma być traktowana poważnie, wówczas władze UE, krajowe i lokalne powinny wspierać koszty operacyjne tych organizacji. Jest to niezwykle istotne ze względu na spowodowaną pandemią COVID-19 niepewność związaną z finansowaniem działalności i projektów, a także z uwagi na wzrost kosztów operacyjnych. W celu otrzymania najwyższej jakości i najbardziej konstruktywnego wsparcia ze strony społeczeństwa obywatelskiego konieczne jest, aby oferowanie finansowania działalności i budowania zdolności nie podważało niezależności organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

1.12.

Istnieje szereg środków, które UE mogłaby podjąć, aby uwzględnić wkład społeczeństwa obywatelskiego. Mogłaby zacząć od zdefiniowania statusu uczestnictwa. Mogłaby również uzgodnić wytyczne i wspólne normy dotyczące prawa do stowarzyszania się i dialogu obywatelskiego, które mają być wdrażane we wszystkich odpowiednich procesach, a także przyjąć porozumienie międzyinstytucjonalne w sprawie dialogu obywatelskiego. Uznanie i promowanie roli stowarzyszeń i organizacji pozarządowych w ramach Unii Europejskiej byłoby również bardzo korzystne dla poprawy partnerstwa między decydentami a społeczeństwem obywatelskim na szczeblu UE.

1.13.

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego posiadają również swój własny zakres obowiązków, którym muszą sprostać w imię dobrego tworzenia polityki. Przede wszystkim organizacje powinny na bieżąco uwzględniać realia życia osób, które reprezentują, i upewnić się, że ich rzecznictwo odpowiada na potrzeby tych osób. Szczególnie istotne jest wspieranie zaangażowania młodzieży w społeczeństwo obywatelskie i zapewnienie przyszłości tego ruchu. Społeczeństwo obywatelskie powinno również wnosić konstruktywny wkład i jasno wyrażać swoje zalecenia. Pomoże to w kształtowaniu nowej polityki w sposób, który społeczeństwo obywatelskie uzna za najlepszy dla swoich członków. Wkład społeczeństwa obywatelskiego powinien koncentrować się nie tylko na tym, co jest realizowane nieskutecznie, lecz także konkretnie sugerować, jak można to poprawić.

2. Uwagi ogólne

2.1.

W niniejszym dokumencie termin „społeczeństwo obywatelskie” odnosi się również do partnerów społecznych, chociaż należy zauważyć, że partnerzy społeczni działają w wyjątkowy i konkretny sposób w zakresie ochrony praw. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego również działają w imieniu grup niemogących wpływać na politykę poprzez wybory – takich jak dzieci, osoby z niepełnosprawnościami, którym odmówiono prawa głosu, lub migranci i uchodźcy – i zwiększają zaangażowanie tych grup w życie demokratyczne. Dialog między społeczeństwem obywatelskim a decydentami ma zatem kluczowe znaczenie dla zrozumienia potrzeb społeczeństwa i przygotowania skutecznych działań politycznych.

2.2.

Niezależne i dobrze zorientowane organizacje społeczeństwa obywatelskiego mogą wnieść nieoceniony wkład w kształtowanie polityki. Mogą również odgrywać zasadniczą rolę w monitorowaniu skuteczności istniejących strategii i inicjatyw. Niemniej jednak decydujące znaczenie ma wsparcie dla budowania zdolności.

2.3.

W niektórych częściach Unii Europejskiej przestrzeń dla społeczeństwa obywatelskiego drastycznie się kurczy, a instytucje Unii muszą zdecydowanie i bezkompromisowo reagować na te niepokojące wydarzenia. Włączenie społeczeństwa obywatelskiego w proces kształtowania polityki jest nierozerwalnie związane z wartościami UE, gdyż art. 1 Traktatu o Unii Europejskiej stanowi, że decyzje powinny być podejmowane „z możliwie najwyższym poszanowaniem zasady otwartości i jak najbliżej obywateli”. Nie może być miejsca na ucisk społeczeństwa obywatelskiego.

2.4.

Rozdzielenie kompetencji politycznych między UE a szczebel krajowy, regionalny i lokalny doprowadziło do powstania różnych poziomów reprezentacji społeczeństwa obywatelskiego. Istnieją organizacje społeczeństwa obywatelskiego UE zajmujące się konkretnie obszarami polityki, w których UE stanowi prawo, oraz inne, które działają na poziomie krajowym, regionalnym lub lokalnym.

2.5.

Dwiema głównymi przeszkodami dla społeczeństwa obywatelskiego na wszystkich szczeblach są zazwyczaj opór decydentów wobec podejmowania dialogu oraz brak znaczącego zaangażowania na wszystkich etapach procesu decyzyjnego. Potrzebne są regulacje prawne na szczeblu europejskim i krajowym, które pozwoliłyby wyeliminować tego rodzaju postawy.

2.6.

Społeczeństwo obywatelskie na szczeblu krajowym i unijnym odgrywa kluczową rolę w odbudowie Europy po pandemii. Jednym z obszarów, w których koordynowane są działania między obu tymi szczeblami, jest sposób, w jaki państwa członkowskie UE inwestują środki z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, który może w znacznym stopniu zmienić funkcjonowanie naszych społeczeństw i gospodarek w nadchodzących latach i dekadach. Proces ten uwidocznił jednak niewystarczające zaangażowanie wielu państw członkowskich w przeprowadzenie istotnych konsultacji ze społeczeństwem obywatelskim; wiele organizacji społeczeństwa obywatelskiego pominięto podczas opracowywania krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności (RRP) lub w najlepszym razie tylko powierzchownie zaangażowano w ten proces. Tę obserwację EKES zawarł już w rezolucji z lutego 2021 r. (3) Ponadto te niewystarczające konsultacje ze społeczeństwem obywatelskim miały miejsce, mimo iż obowiązek prowadzenia konsultacji określono w art. 18 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1241 (4) ustanawiającego Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności.

3. Jak zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego może przyczynić się do inteligentniejszego kształtowania polityki

3.1.

Decydenci na wszystkich szczeblach mają służyć interesom obywateli, a nie odwrotnie. Demokracja może funkcjonować prawidłowo tylko wtedy, gdy osoby tworzące i wdrażające prawo uważnie obserwują sytuację w terenie oraz rozumieją, czego potrzebują ludzie, których reprezentują. Istnienie społeczeństwa obywatelskiego oraz jego aktywne włączenie i znaczący udział w procesie podejmowania decyzji na wszystkich szczeblach ma zasadnicze znaczenie dla skutecznego i inteligentnego sprawowania rządów.

3.2.

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego mają za zadanie przekazywać istotne uwagi od osób, które reprezentują, lub promować kwestie budzące obawy opinii publicznej oraz formułować je w postaci jasnych i spójnych komunikatów i zaleceń politycznych. Dzięki zaangażowaniu w dialog ze społeczeństwem obywatelskim decydenci mogą rzeczywiście zrozumieć zróżnicowane potrzeby osób należących do różnych grup społecznych. Pomaga to zminimalizować ryzyko przeoczenia wszelkich problemów, które mogą pojawić się podczas wdrażania strategii, a także umożliwia uzyskanie różnych perspektyw i wiedzy fachowej, które w innym przypadku mogłyby być niedostępne dla decydentów.

3.3.

Chociaż decydenci reagują na to, czego pragną wyborcy, jedną z kluczowych ról społeczeństwa obywatelskiego jest reprezentowanie grup, które nie mają prawa głosu. Dotyczy to zwłaszcza organizacji społeczeństwa obywatelskiego chroniących prawa dzieci, osób z niepełnosprawnościami, którym odmawia się prawa głosu, osób pozostających pod opieką oraz imigrantów i uchodźców, którzy nie są uprawnieni do głosowania w kraju zamieszkania. Społeczeństwo obywatelskie staje w obronie interesów takich grup, których głosy nie mogą być wyrażane w wyborach. Ponadto wspiera udział wszystkich w demokracji obywatelskiej, by wywierać wpływ na kwestie, które ich dotyczą. Bez silnego społeczeństwa obywatelskiego i jego zdolności do wspierania zaangażowania osób z tych grup – wielu ludzi może być pomijanych w decyzjach politycznych.

3.4.

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego działające w terenie, zwłaszcza krajowe lub lokalne, mogą również odgrywać rolę w monitorowaniu wdrażania i wpływu nowych strategii i inicjatyw. Jednakże monitorowanie to trudne zadanie, które często wymaga zaawansowanej wiedzy technicznej. Dlatego istotne jest, aby UE i państwa członkowskie wspierały organizacje społeczeństwa obywatelskiego poprzez finansowanie i wsparcie techniczne, aby umożliwić im budowanie zdolności. Ponadto Komisja powinna rozpocząć prace nad strategią monitorowania tego, jak wykorzystywane są fundusze UE. Obecnie zadanie to wydaje się wykraczać poza zdolność Komisji do samodzielnego działania. W strategii należałoby jasno określić, jak Komisja zamierza wspierać partnerów, którzy współpracują z nią w działaniach monitorujących.

4. Rola społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu UE w odbudowie po pandemii

4.1.

Społeczeństwo obywatelskie na szczeblu UE oznacza podmioty, które zwracają się z postulatami do instytucji Unii i reprezentują ludzi żyjących we wszystkich 27 państwach członkowskich, a często daleko poza nimi. Organizacje te odgrywają zasadniczą rolę w rzecznictwie dotyczącym obszarów kompetencji UE, gdzie konieczne jest nawiązanie dialogu z decydentami na szczeblu unijnym.

4.2.

Poniżej przedstawiono dziedziny, na których często skupia się społeczeństwo obywatelskie UE. Są to obszary polityki, w których UE może zaproponować prawodawstwo lub w których państwa członkowskie mogą stanowić prawo na szczeblu krajowym tylko wtedy, gdy nie jest to sprzeczne z już istniejącymi przepisami Unii: zatrudnienie i sprawy społeczne; spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna; rolnictwo; rybołówstwo; środowisko; ochrona konsumentów; transport; sieci transeuropejskie; energia; sprawiedliwość i prawa podstawowe; migracja i sprawy wewnętrzne; zdrowie publiczne; współpraca na rzecz rozwoju i pomoc humanitarna. Społeczeństwo obywatelskie i partnerzy społeczni koncentrują się obecnie również na inicjatywach politycznych na szczeblu UE, takich jak unijny filar praw socjalnych (5) i Europejski Zielony Ład (6).

4.3.

Nadal istnieją liczne przeszkody utrudniające działania z zakresu rzecznictwa prowadzone przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu UE. Jak wskazano w raporcie informacyjnym EKES-u SOC/639 (7), w przeciwieństwie do innych organizacji międzynarodowych Unia Europejska nie utworzyła jeszcze statusu uczestnictwa dla stowarzyszeń europejskich i organizacji pozarządowych. Karta praw podstawowych Unii Europejskiej gwarantuje jednak prawo do zgromadzania się i stowarzyszania się, zwłaszcza w sprawach obywatelskich na wszystkich poziomach, w tym na szczeblu europejskim (8).

W kontekście odbudowy po pandemii COVID-19 społeczeństwo obywatelskie UE wpływa na to, w jaki sposób wykorzystuje się środki UE, aby wyprowadzić ludzi z kryzysu, i monitoruje wykorzystanie tych środków.

4.4.

Wykorzystanie środków UE, zwłaszcza w postaci Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (9) w wysokości 723,8 mld EUR, może być bodźcem do społecznego i gospodarczego ożywienia po kryzysie związanym z COVID-19. Jednakże cel, na który te środki zostaną przeznaczone, jest wyborem politycznym. Chociaż krajowe plany wydatkowania tych środków są opracowywane przez państwa członkowskie, za ich ocenę i zatwierdzanie odpowiedzialna jest Komisja Europejska. Społeczeństwo obywatelskie UE stara się informować KE o budzących obawy propozycjach finansowania zawartych w krajowych planach. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego podkreślają istniejące problemy systemowe, które ujawniły się i pogłębiły wskutek pandemii, takie jak niedoinwestowanie zdrowia publicznego, systemów zabezpieczenia społecznego i systemów edukacji, a także zabiegają o to, aby te problemy rozwiązywano za pomocą Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności.

4.5.

Kilka krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności zostało dostosowanych na wniosek KE, a niektóre zostały odrzucone lub ich zatwierdzenie zostało zamrożone (10). Społeczeństwo obywatelskie odegrało zasadniczą rolę w uwypukleniu tych dziedzin budzących zaniepokojenie (11). Środki UE muszą być przeznaczone dla obszarów, które zostały najbardziej dotknięte skutkami pandemii, miały największą liczbą ofiar śmiertelnych i w których odnotowano najbardziej niepokojące naruszenia podstawowych praw obywateli. Obejmie to finansowanie odchodzenia od opieki instytucjonalnej, szczególnie w przypadku osób z niepełnosprawnościami i osób starszych, a także poprawę gotowości i odporności świadczenia opieki zdrowotnej w nagłych wypadkach, aby uniknąć ponownego zastosowania systemu segregacji medycznej, w ramach którego niektóre grupy osób nie były przyjmowane przez szpitale.

4.6.

Środki UE mają też wspierać ożywienie gospodarcze i powrót do pracy osób, które podczas pandemii straciły środki do życia. Szacuje się, że w samej UE pracę z powodu pandemii COVID-19 straciło 6 mln osób (12). Jednak nie wszystkich dotknęło to w takim samym stopniu. Partnerzy społeczni odgrywają decydującą rolę w kształtowaniu polityki gospodarczej, polityki pracy i polityki społecznej, które wspierają dobrze funkcjonujące rynki pracy. W ten sposób chronią pracowników, zwłaszcza tych najbardziej zagrożonych utratą dochodów, a także pracodawców. Społeczeństwo obywatelskie na szczeblu UE zabiega również o to, by inwestycje były kierowane do tych, którzy najbardziej ucierpieli. Społeczeństwo obywatelskie reprezentujące interesy kobiet, młodzieży, osób z niepełnosprawnościami i osób z mniejszości etnicznych ma do odegrania szczególnie istotną rolę w zapewnieniu, aby środki finansowe były kierowane na przekwalifikowanie i wspieranie tych grup. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego podejmują te działania, wpływając na priorytety i zalecenia określone przez KE w kwestii wykorzystania środków oraz na unijne oceny planów krajowych, a także monitorują wraz z organizacjami krajowymi i lokalnymi sposób wydatkowania środków w państwach członkowskich.

4.7.

UE przystępuje również do utworzenia Unii Zdrowotnej, która zapewni jej większą gotowość w obliczu przyszłych kryzysów zdrowotnych. Unia Zdrowotna przyczyni się do wprowadzenia szeregu zmian w koordynacji UE w takich obszarach jak badanie niedoborów leków i gromadzenie zapasów z wyprzedzeniem, testowanie i zatwierdzanie nowych leków i terapii oraz udostępnianie urządzeń ratujących życie ponad granicami w zależności od potrzeb. Jak już wspomniano, społeczeństwo obywatelskie UE ma do odegrania rolę w zapewnieniu, aby nowy plan lepiej chronił te grupy, które nie otrzymały dostatecznej pomocy ze strony UE i państw członkowskich w reakcji na pandemię. Cele te określono w opinii EKES-u SOC/665 (13). Chodzi tu o dopilnowanie, by Europejska Agencja Leków (EMA) ustanowiła europejski model ustalania cen leków w uczciwy, odpowiedzialny i przejrzysty sposób. Społeczeństwo obywatelskie będzie również dążyć do tego, aby Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób posiadało mandat i zasoby na rozwiązywanie problemów nierówności w zakresie zdrowia i zagwarantowanie, że reakcje UE w zakresie zdrowia będą skierowane do osób uznanych za najbardziej narażone; zadba także o to, aby kampanie zdrowotne i informacje na temat zdrowia publicznego z UE były znacznie bardziej dostępne i zrozumiałe dla wszystkich ludzi podczas przyszłych kryzysów.

4.8.

Przyszłe kryzysy będą prawdopodobnie spowodowane nie tylko wirusami, lecz także, a nawet przede wszystkim, katastrofami naturalnymi związanymi ze zmianą klimatu. UE ma do odegrania kluczową rolę we wspieraniu państw członkowskich w działaniach mających na celu zmniejszenie ich emisji CO2, a także w przygotowywaniu na narastające problemy, których byliśmy świadkami w ostatnich latach, takich jak powodzie i pożary środowiskowe, oraz we wspólnym rozwiązywaniu tych problemów. Organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną środowiska muszą zatem wspierać decydentów w identyfikowaniu obszarów, które najbardziej wymagają inwestycji, oraz proponować rozwiązania w zakresie lepszego zarządzania katastrofami ekologicznymi w sposób, który nie pozostawia nikogo na uboczu.

5. Rola krajowego i lokalnego społeczeństwa obywatelskiego w budowaniu lepszej przyszłości

5.1.

W UE istnieje szereg obszarów polityki, w których odpowiedzialność za rzecznictwo spada bezpośrednio na barki krajowych i lokalnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Podobnie jak w przypadku społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu UE, zależy to od sposobu podziału kompetencji między UE a jej państwa członkowskie. Krajowe i lokalne organizacje społeczeństwa obywatelskiego we współpracy ze społeczeństwem obywatelskim UE zapewniają uwzględnienie wszystkich obszarów polityki.

5.2.

Obszary, na których zazwyczaj koncentrują się krajowe i lokalne organizacje społeczeństwa obywatelskiego, są następujące: zdrowie publiczne; przemysł; kultura; kształcenie, młodzież i sport; ochrona socjalna, ochrona środowiska, usługi społeczne, wsparcie prawne dla ofiar, schronienie dla ofiar przemocy itp.

5.3.

Rozwiązywanie wielu problemów pogłębionych przez pandemię COVID-19 spadło na krajowe, regionalne i lokalne społeczeństwo obywatelskie. To na szczeblu krajowym podejmowano decyzje określające zasady powstrzymania rozprzestrzeniania się wirusa, sposoby zapewnienia doraźnej opieki zdrowotnej, priorytety w zakresie szczepień, zasady kontynuacji edukacji dla uczniów w każdym wieku oraz ochrony dochodów pracowników, których zwolniono z pracy. Działania organizacji społeczeństwa obywatelskiego obejmowały również zwalczanie dezinformacji na temat szczepionek oraz podkreślanie ryzyka dyskryminacji i wzrostu ubóstwa wśród niektórych grup ludności.

5.4.

Być może to krajowe i lokalne społeczeństwo obywatelskie ma do odegrania najważniejszą rolę we wspieraniu UE w lepszej odbudowie, ponieważ kształtuje politykę krajową i regionalną oraz świadczy podstawowe usługi na rzecz społeczności w następujących dziedzinach:

—	zapewnienie, aby powrót do edukacji stacjonarnej po pandemii objął wszystkich uczniów,

—	zmniejszenie przepaści cyfrowej, szczególnie wśród grup zmarginalizowanych,

—	zagwarantowanie, że strategie umożliwią dobrej jakości zatrudnienie osobom, które obecnie są najbardziej narażone na odcięcie od rynku pracy, w szczególności młodzieży, kobietom, osobom ze środowisk imigracyjnych i osobom z niepełnosprawnościami,

—	wzmocnienie systemów ochrony socjalnej i ich zdolności do wspierania wszystkich osób w utrzymaniu godnego standardu życia,

—	zapewnienie, aby krajowe strategie dotyczące opieki długoterminowej i usług społecznych koncentrowały się na środowiskowych i rodzinnych rozwiązaniach alternatywnych dla opieki instytucjonalnej, w której odnotowano najwięcej ofiar śmiertelnych podczas pandemii,

—	położenie nacisku na strategie i inwestycje ułatwiające integrację migrantów i uchodźców na rynku pracy i w systemach ochrony socjalnej,

—	społeczeństwo obywatelskie ma również kluczowe znaczenie dla poprawy sytuacji gospodarczej i politycznej; w szczególności partnerzy społeczni odgrywają ważną rolę w zwiększaniu adekwatności dochodów i sprawiedliwych warunków pracy w drodze rokowań zbiorowych.

5.5.

Zasady formalnego zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego w kształtowanie polityki różnią się między państwami członkowskimi. W niektórych państwach istnieją krajowe odpowiedniki EKES-u, jednak ich kompetencje są różne i ciągle się zmieniają. Skład EKES-u, obejmujący członkinie i członków reprezentujących trzy grupy: pracodawców, pracowników i grupę „Różnorodność Europy”, jest strukturą, którą można by z powodzeniem powielić na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym.

W połączeniu z działaniami podejmowanymi przez społeczeństwo obywatelskie na szczeblu UE krajowe organizacje społeczeństwa obywatelskiego odegrały również istotną rolę w kształtowaniu sposobu wykorzystania Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności w państwach członkowskich.

5.6.

W swoim raporcie informacyjnym SOC/639 (14) oraz w rezolucji w sprawie zaangażowania zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w krajowe plany odbudowy i zwiększania odporności (15) EKES pochwalił porozumienie osiągnięte w grudniu 2020 r. między Parlamentem Europejskim a Radą w sprawie rozporządzenia ustanawiającego Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (16), w którym w art. 18 określono potrzebę udziału organizacji społeczeństwa obywatelskiego – w drodze konsultacji – w opracowywaniu i wdrażaniu krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności.

5.6.1.

Jednak pomimo odniesienia do zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego w rozporządzeniu w sprawie Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności społeczeństwo obywatelskie nie zostało włączone w opracowanie części rozporządzenia dotyczącej zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego, co ma wydźwięk ironiczny. Ponadto rozporządzenie nigdy nie odnosi się bezpośrednio do organizacji społeczeństwa obywatelskiego jako beneficjentów, w przeciwieństwie do np. MŚP. Stworzyło to pewne problemy w kwestii zaangażowania organizacji społeczeństwa obywatelskiego w proces wdrażania. Jest to paradoksalne, biorąc pod uwagę, że organizacje społeczeństwa obywatelskiego będą kluczowym podmiotem w czasie odbudowy po pandemii COVID-19.

5.6.2.

Ponadto w praktyce, pomimo wytycznych KE (17), krajowe organizacje społeczeństwa obywatelskiego faktycznie miały duże trudności z wpływaniem na wyniki krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności. Jedną z przeszkód była, jak się wydaje, niechęć niektórych rządów krajowych do włączenia społeczeństwa obywatelskiego w opracowywanie planów. Wiele rządów nie angażowało aktywnie społeczeństwa obywatelskiego, co wymagało od organizacji społeczeństwa obywatelskiego otwartego apelowania do władz krajowych o umożliwienie im zaangażowania. Nawet w sytuacji, gdy organizacje te były zaangażowane, czas przeznaczony na konsultacje ze społeczeństwem obywatelskim był w dużej mierze niewystarczający. Utrudniło to merytoryczną debatę i uwzględnienie wkładu społeczeństwa obywatelskiego w krajowe plany odbudowy i zwiększania odporności. W rezultacie, choć wiele państw członkowskich przedstawiło w pewnej formie dowód przeprowadzonych konsultacji ze społeczeństwem obywatelskim, zbyt często krajowe społeczeństwo obywatelskie nie było rzeczywiście zaangażowane w proces kształtowania powstałych planów.

Bruksela, dnia 18 maja 2022 r.

Christa SCHWENG

Przewodnicząca Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Accession criteria [Kryteria przystąpienia] (https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/enlargement-policy/glossary/accession-criteria_en).

(2) https://ec.europa.eu/info/consultations_pl

(3) https://www.eesc.europa.eu/pl/documents/resolution/involvement-organised-civil-society-national-recovery-and-resilience-plans-what-works-and-what-does-not

(4) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/241 z dnia 12 lutego 2021 r. ustanawiające Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (Dz.U. L 57 z 18.2.2021, s. 17).

(5) Europejski filar praw socjalnych – Komisja Europejska (https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/economy-works-people/jobs-growth-and-investment/european-pillar-social-rights_pl).

(6) Europejski Zielony Ład – Komisja Europejska (https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal_pl).

(7) Utworzenie europejskiego statutu stowarzyszeń i organizacji pozarządowych zawierającego precyzyjną definicję organizacji pozarządowej lub stowarzyszenia europejskiego (raport informacyjny) | Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (https://www.eesc.europa.eu/pl/our-work/opinions-information-reports/information-reports/creation-european-statute-associations-and-ngos-incorporating-precise-definition-ngo-or-european-association-information).

(8) Artykuł 12.

(9) https://ec.europa.eu/info/business-economy-euro/recovery-coronavirus/recovery-and-resilience-facility_pl

(10) Nie zatwierdzono planu bułgarskiego, a zatwierdzenie planu węgierskiego zamrożono.

(11) Dz.U. C 517 z 22.12.2021, s. 1.

(12) „„COVID-19 has already wiped out 6 million jobs, EU study finds”, Coronavirus pandemic News [W badaniu UE wykazano, że przez pandemię COVID-19 pracę straciło już 6 mln osób, wiadomości dotyczące pandemii koronawirusa], Al Jazeera.

(13) Dz.U. C 286 z 16.7.2021, s. 109.

(14) Utworzenie europejskiego statutu stowarzyszeń i organizacji pozarządowych zawierającego precyzyjną definicję organizacji pozarządowej lub stowarzyszenia europejskiego (raport informacyjny), Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (https://www.eesc.europa.eu/pl/our-work/opinions-information-reports/information-reports/creation-european-statute-associations-and-ngos-incorporating-precise-definition-ngo-or-european-association-information).

(15) Dz.U. C 155 z 30.4.2021, s. 1.

(16) Dz.U. L 57 z 18.2.2021, s. 17.

(17) https://ec.europa.eu/info/sites/default/files/document_travail_service_part1_v2_en.pdf.

26.8.2022

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 323/19

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Przemysł opakowań jako sektor bezpieczny, przystępny cenowo i przyjazny dla środowiska”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 323/04)

Sprawozdawca:	Matteo Carlo BORSANI
Współsprawozdawca:	Dirk JARRÉ

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	21.10.2021
Podstawa prawna	Art. 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle (CCMI)
Data przyjęcia przez sekcję	11.3.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	19.5.2022
Sesja plenarna nr	569
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	201/1/5

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Opakowania to zasadniczy element technologii prorozwojowych w większości łańcuchów dostaw. Wpływ tego przemysłu wykracza daleko poza jego własny ekosystem i z tego powodu jest on niezbędny dla gospodarki europejskiej i jej jednolitego rynku oraz wspierania ożywienia i zrównoważonego wzrostu gospodarczego. EKES zaleca, aby Komisja Europejska i rządy krajowe, konsultując się z wszystkimi podmiotami przemysłu opakowaniowego, podejmowały inicjatywy w ramach całego cyklu życia produktów w celu wspierania procesów gospodarki o obiegu zamkniętym, zachęcania do zrównoważonej konsumpcji oraz dążenia do zapobiegania powstawaniu odpadów i utrzymywania wykorzystywanych zasobów w gospodarce UE przez możliwie jak najdłuższy czas.

1.2.

W świetle dzisiejszych wyzwań społecznych reprezentatywne organizacje przemysłu i pracowników, rządy, organy publiczne i organizacje pozarządowe powinny znaleźć innowacyjne rozwiązania w celu zwiększenia zrównoważonego charakteru przemysłu opakowaniowego, biorąc pod uwagę, że obieg zamknięty w tym sektorze odgrywa kluczową rolę w ochronie planety.

1.3.

Ponadto Komisja powinna zdecydowanie zachęcać do ustanowienia europejskiego dialogu społecznego między federacjami związków zawodowych a federacjami pracodawców w sektorze opakowań. Taki dialog na szczeblu europejskim, dobrze powiązany z poziomem krajowym i środowiskiem przedsiębiorstw, zapewniłby Komisji Europejskiej niezbędne wsparcie podczas opracowywania i wdrażania jej inicjatyw, a partnerom społecznym – możliwość wynegocjowania sprawiedliwej transformacji.

1.4.

EKES zaleca wprowadzenie opakowań dostosowanych do potrzeb jako nowego środka w odniesieniu do wszystkich opakowań, co oznacza, że wszystkie opakowania powinny być opracowywane zgodnie z zasadami ekoprojektu: opakowanie musi odpowiadać produktowi, przy zachowaniu minimalnej przestrzeni i masy, co zapobiegnie zarówno nadmiernemu, jak i niedostatecznemu pakowaniu oraz związanym z tym niepotrzebnym odpadom i stratom. Pozwoliłoby to również zoptymalizować ślad węglowy transportu towarów pakowanych, umożliwiając osiągnięcie celów w zakresie emisji określonych przez Komisję Europejską.

1.5.

Zakres zmian nie dotarł jeszcze do zainteresowanych stron w wystarczającym stopniu, dlatego EKES wymaga, aby instytucje UE przyjęły większą odpowiedzialność i przywództwo w zarządzaniu tym procesem.

Obejmuje to przedstawienie brakujących elementów regulacyjnych w sposób łatwy do zrozumienia i wdrożenia, a także działania wspierające w całym ekosystemie, ze szczególnym uwzględnieniem najbardziej wrażliwych podmiotów, takich jak MŚP i osoby fizyczne.

1.6.

EKES zachęca do przyjęcia całościowego podejścia do oceny ogólnej roli i wpływu opakowań. Koncentrowanie się wyłącznie na samych opakowaniach może negatywnie wpłynąć na ramy regulacyjne i skłonić przedsiębiorstwa do realizacji strategii, które są kosztowne, nieefektywne i ostatecznie mniej zrównoważone. Istotne elementy, które należy wziąć pod uwagę, to bezpieczeństwo i ochrona produktów pakowanych ze szczególnym uwzględnieniem żywności i napojów (1), tak aby opakowania były zarówno zrównoważone, jak i skuteczne. Z tego punktu widzenia podejście ukierunkowane na zrównoważony rozwój w projektowaniu opakowań nie może podważać ich funkcjonalności.

1.7.

Instytucje europejskie powinny propagować minimalne normy, aby wspierać europejskie przedsiębiorstwa opakowaniowe w realizacji celów zielonej i sprawiedliwej transformacji, również w odniesieniu do wszystkich opakowań wprowadzanych na rynek wewnętrzny z państw trzecich. EKES domaga się, by decydentki i decydenci polityczni zadbali o to, by kryteria zrównoważonego rozwoju w umowach handlowych były egzekwowane, a import uwzględniał kryteria weryfikacji w świetle konwencji MOP dotyczącej praw człowieka i praw pracowniczych na każdym etapie łańcucha tworzenia wartości w sektorze opakowań. Zapewniłoby to równe warunki działania na rynku.

1.8.

EKES wzywa Komisję do promowania kampanii edukacyjnych, informacyjnych i uświadamiających na poziomie UE, aby zwiększyć świadomość co do wagi praktyk ukierunkowanych na zrównoważony rozwój na wszystkich etapach cyklu życia opakowań oraz ukierunkować zbiorowe zachowania na zrównoważoną produkcję, wybór zrównoważonych zakupów lub najlepsze praktyki w zakresie unieszkodliwiania i recyklingu opakowań.

1.9.

Przyszłe prawodawstwo i działania UE nie powinny skupiać się wyłącznie na samych opakowaniach, ale na całym łańcuchu: produkcji, konsumpcji i przetwarzaniu odpadów. EKES zaleca wspieranie inwestycji w innowacje technologiczne poprzez wspieranie popytu na materiały odnawialne wysokiej jakości nadające się do recyklingu oraz ich podaży.

1.10.

Przemysł opakowaniowy musi wspierać gospodarkę o obiegu zamkniętym, skupiając się na ekoprojektowaniu, istniejących, dobrze ugruntowanych technologiach recyklingu i zapobieganiu dyspersji. EKES zaleca określenie skutecznych strategii zarządzania zasobami dostosowanych do charakteru poszczególnych zasobów, opartych na wspólnych zasadach zarządzania zasobami, ich ochrony i odtwarzania.

1.11.

Właściwa zbiórka i recykling opakowań są konieczne do ograniczenia marnotrawstwa zasobów. W związku z tym EKES zaleca, aby przyszłe przepisy UE dotyczące opakowań zdecydowanie propagowały politykę publiczną i zachowania mające na celu poprawę sortowania, zbierania i usuwania odpadów opakowaniowych. Ponadto przyczyni się to do osiągnięcia celów UE dotyczących recyklingu wszystkich materiałów opakowaniowych. EKES zaleca również ocenę inicjatyw dotyczących systemu zwrotu kaucji jako możliwego sposobu zwiększenia działań związanych z recyklingiem opakowań w niektórych konkretnych sektorach.

1.12.

EKES zaleca wdrożenie zharmonizowanych kryteriów dotyczących zasad recyklingu opakowań i systemów zbierania stosowanych lokalnie w państwach członkowskich, w tym modulacji opłat w ramach rozszerzonej odpowiedzialności producenta, a także w odniesieniu do etykietowania opakowań nadających się do recyklingu. Przepisy UE odnoszące się do opakowań i towarów pakowanych muszą być opracowywane zgodnie z zasadami jednolitego rynku i należy wspierać ich zharmonizowane wdrażanie w całej UE. Niezbędne jest, by Komisja Europejska zapewniła równe stosowanie i egzekwowanie wymogów regulacyjnych dotyczących zrównoważonego rozwoju na całym terytorium UE, unikając fragmentacji i wewnętrznych barier technicznych.

1.13.

Potrzebne są środki z zakresu polityki oparte na sprawdzonych danych w celu zapewnienia najlepszych wyników dla środowiska. W związku z tym EKES zaleca, by zbliżający się przegląd dyrektywy w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (2) umożliwił dalsze innowacje poprzez wyznaczenie celów zgodnych z myśleniem opartym na cyklu życia, popartych solidnymi danymi i dowodami naukowymi oraz zapewniających najlepsze ogólne wyniki dla środowiska, przy należytym uwzględnieniu również wszelkiego wpływu na produkty zawarte w opakowaniach.

1.14.

Podejście normatywne, które instytucje krajowe i unijne powinny przyjąć w tym sektorze, powinno angażować wszystkie zainteresowane strony w proces podejmowania decyzji. Niezbędne jest, aby obowiązujące ramy regulacyjne były wiarygodne i zapewniały pewność prawa. Bez tego przedsiębiorstwa mają tendencję do odkładania inwestycji lub mogą realizować inwestycje, które nie są zgodne z wymogami regulacyjnymi. To z całą pewnością może postawić pod znakiem zapytania osiągnięcie ogólnych celów oraz spowodować marnotrawienie zasobów i utratę miejsc pracy w sektorze.

1.15.

Należy wspierać badania i innowacje w zakresie nowych technologii, a także szkolenie pracowników sektora. Ponadto partnerzy społeczni powinni współpracować w celu określenia nowych potrzeb przemysłu w zakresie umiejętności oraz wspólnie z władzami publicznymi opracować i promować szkolenie pracowników w zakresie produkcji i unieszkodliwiania opakowań.

1.16.

EKES zaleca, aby przyszłe prawodawstwo uwzględniało również potencjał cyfryzacji w postępie transformacyjnym w przemyśle opakowaniowym.

1.17.

Biorąc pod uwagę obecność opakowań w każdym sektorze gospodarki, Komisja Europejska powinna również ustanowić doroczne forum ds. opakowań i odpadów opakowaniowych, z udziałem zainteresowanych stron i przedstawicieli instytucji europejskich, w celu monitorowania wdrażania dyrektywy, wymiany informacji na temat rozwoju przemysłu oraz określenia i promowania dobrych praktyk w odniesieniu do przepisów dotyczących zrównoważonych opakowań.

1.18.

Wzywa się Komisję Europejską do zorganizowania dialogu z Europejskim Komitetem Ekonomiczno-Społecznym w sprawie wdrożenia zaleceń przedstawionych w niniejszej opinii oraz do wymiany poglądów na temat możliwości współpracy w ramach odpowiednich działań następczych.

2. Sytuacja ekosystemu opakowań a ramy regulacyjne

2.1.

Przemysł opakowaniowy służy wielu różnym celom w naszym codziennym życiu: ochronie, promocji, informacji, wygodzie, wykorzystywaniu, obsłudze i ograniczeniu odpadów. Opakowania, które stanowią kluczowy element infrastruktury społecznej i biznesowej, umożliwiają dobrobyt społeczny i handel oraz są niezbędnym czynnikiem ożywienia gospodarczego i wspierania zrównoważonego wzrostu gospodarczego.

2.2.

Przemysł opakowaniowy działa w coraz bardziej złożonym ekosystemie, który składa się z wielu podmiotów, od producentów surowców wykorzystywanych w opakowaniach po sprzedawców detalicznych opakowanych produktów, pracowników sektorowych, konsumentów, przedsiębiorstwa i organy publiczne, które zarządzają eliminowaniem odpadów opakowaniowych.

2.3.

Przemysł opakowaniowy w UE jest drugim co do wielkości na świecie. Obejmuje producentów i użytkowników opakowań ze szkła, metali żelaznych i aluminium, tworzyw sztucznych, drewna oraz papieru i zatrudnia ponad 6,5 miliona osób w Europie (3). Oczekuje się, że europejski rynek opakowań konsumenckich odnotuje średnioroczną stopę wzrostu (CAGR) na poziomie 4 % w okresie objętym prognozą 2021–2026. Innowacje technologiczne, zrównoważony rozwój i atrakcyjne warunki ekonomiczne znajdują się wśród powodów oczekiwanego wyjątkowego wzrostu sektora opakowań konsumenckich (4).

2.4.

Europejski Zielony Ład (Komisja Europejska, 2019 r.) – oprócz ogólnego celu ograniczenia emisji gazów cieplarnianych – wyznacza ważne cele z zakresu polityki mające zapewnić dalsze postępy w zrównoważonej transformacji łańcucha wartości opakowań, które obejmują:

—	dopilnowanie, aby do 2030 r. wszystkie opakowania na rynku UE nadawały się do ponownego użycia lub recyklingu w ekonomicznie opłacalny sposób;

—	określenie środków mających na celu ograniczenie odpadów opakowaniowych;

—	upowszechnianie solidnego jednolitego rynku surowców wtórnych w celu zwiększenia recyklingu.

2.5.

Te ogólne cele zostały uszczegółowione w Planie działania dotyczącym gospodarki o obiegu zamkniętym 2.0 (5), który przewiduje przegląd dyrektywy w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych. Ta ostatnia, która weszła w życie w 1994 r., stanowi podstawę obecnych ram prawnych. Obecnie Komisja dokonuje przeglądu tej dyrektywy – zob. odpowiedniekonsultacje (6) i ocena skutków (7) – z ogólnym zamiarem zmniejszenia ilości odpadów opakowaniowych i zastąpienia liniowego przepływu produktów i materiałów (tj. produkcja – zużycie – eliminacja) przepływem o obiegu zamkniętym.

3. Wspieranie gospodarki o obiegu zamkniętym

3.1.

Sektor opakowań ma kluczowe znaczenie dla przejścia Europy na gospodarkę o obiegu zamkniętym ze względu na jego zdolność do recyklingu materiałów. Coraz więcej materiałów opakowaniowych albo poddaje się recyklingowi, albo produkuje się z poddanych recyklingowi materiałów pochodzących z innych sektorów wytwórczych. Jednocześnie sektor ten może być brakującym ogniwem w gospodarce o obiegu zamkniętym – poprzez zapobieganie eksportowi podejrzanych materiałów odpadowych (8) i zakazanie dostępu do europejskich rynków importerom materiałów opakowaniowych, którzy nie przestrzegają najlepszych praktyk zarządzania środowiskowego. Kwestia nieuczciwej konkurencji ze strony przedsiębiorstw spoza UE pozostaje poważnym problemem, zwłaszcza dla MŚP, które jako pierwsze na rynku odczuwają jej skutki.

3.2.

Zgodnie z Planem działania dotyczącym gospodarki o obiegu zamkniętym 2.0 do 2030 r. wszystkie opakowania powinny być ponownie wykorzystywane lub poddawane recyklingowi. W związku z tym należy uwzględniać znaczenie wszystkich materiałów opakowaniowych przez pryzmat dążenia do osiągnięcia celów gospodarki o obiegu zamkniętym; przy czym należy koncentrować się na ekoprojekcie, istniejących ugruntowanych i nowych technologiach recyklingu oraz wzmacnianiu środków zapobiegania dyspersji. Rosnąca populacja na świecie, w połączeniu ze wzrostem konsumpcji na mieszkańca, wywiera coraz większą presję na wykorzystanie istniejących zasobów.

3.3.

Materiały oparte na włóknach oraz inne naturalne materiały wykorzystywane w produkcji opakowań mogą zapewnić wzrost oddzielony od zużycia zasobów. Takie opakowania są wytwarzane z materiałów odnawialnych, a jednocześnie są trwałe, atrakcyjne, nadają się do recyklingu i ulegają biodegradacji. Ostatnie badania pokazały, że opakowania z włókien można poddawać recyklingowi ponad 25 razy, co dowodzi, że jest to istotny element gospodarki o obiegu zamkniętym.

3.4.

Podobnie aluminium i stal, jako jedyne w swoim rodzaju materiały trwałe, mogą w decydujący sposób przyczynić się do wspierania gospodarki o obiegu zamkniętym. Dzięki wielokrotnemu recyklingowi produkty i opakowania wykonane z trwałych materiałów, takich jak metale lub szkło, są utrzymywane w obiegu materiałów i mogą stać się zasobami wykorzystywanymi w wytwarzaniu innych produktów i opakowań.

3.5.

Potrzebne są dalsze środki, aby wspierać upowszechnianie biopolimerów, ponieważ tylko kilka państw członkowskich jest gotowych wspierać niezbędną infrastrukturę do zbiórki i kompostowania opakowań nadających się do tego. Jeżeli chodzi o tworzywa sztuczne, konieczne jest wspieranie projektów dotyczących pojawiających się innowacyjnych technologii i inwestycji w nie, takich jak recykling inżynieryjnych lub chemicznych tworzyw sztucznych. Przy tym należy zadbać o to, by zmniejszały one ogólny wpływ na środowisko w perspektywie cyklu życia.

3.6.

Zmienia się również sposób, w jaki konsumenci postrzegają opakowania i posługują się nimi. Według „European Consumer Packaging Perceptions Study” [„Europejskiego badania dotyczącego postrzegania opakowań przez konsumentów”], przeprowadzonego niezależnie przez Perspectus Global na zlecenie Pro Carton w 2021 r., prawie dwie trzecie respondentów stwierdziło, że zmieniło kupowane produkty z powodu obaw związanych z opakowaniem, a jeszcze większa liczba byłaby gotowa zapłacić więcej za bardziej przyjazne dla środowiska opakowania. Tendencje te można jeszcze bardziej wzmocnić poprzez kampanie informacyjne i podnoszące świadomość.

3.7.

W Europie istnieje znaczny potencjał zwiększenia zbiórki materiałów opakowaniowych, sortowania i recyklingu. Jednocześnie zrównoważone opakowania mogą powodować znaczne szkody dla środowiska, jeżeli nie są prawidłowo zbierane, unieszkodliwiane lub poddawane recyklingowi. Konieczne jest nakłonienie przemysłu opakowaniowego do stosowania bardziej zrównoważonych praktyk, jednak organy publiczne, podmioty gospodarujące odpadami, organizacje społeczeństwa obywatelskiego i konsumenci również powinni być bezpośrednio zaangażowani w zwiększanie efektywności zbiórki, ponownego użycia i recyklingu odpadów. Aspekt ten należy zdecydowanie propagować w przyszłych przepisach i politykach publicznych, aby osiągnąć unijne cele recyklingu w odniesieniu do wszystkich materiałów opakowaniowych, również z myślą o przyczynieniu się do zmniejszenia emisji CO2, a tym samym realizacji unijnego programu transformacji ekologicznej.

3.8.

Wiele z potrzebnych dostosowań będzie możliwe dzięki cyfryzacji. Technologie cyfrowe umożliwiają postępy transformacyjne w przemyśle opakowaniowym, ponieważ można dzięki nim zoptymalizować identyfikowalność, wygodę użytkowania i wykrywanie ingerencji. Idzie to w parze z poprawą wydajności operacyjnej, a tym samym zdolności do lepszej obsługi klientów i pomocy w projektowaniu z myślą o obiegu zamkniętym poprzez inteligentne opakowania, których centralnym elementem jest zrównoważony rozwój. Ponadto inteligentne opakowania ułatwiają recykling, umożliwiając łatwiejszy dostęp do informacji o surowcach użytych do ich produkcji.

4. Uwagi ogólne

4.1.

Zrównoważony rozwój musi nadal być jednym z kluczowych priorytetów unijnego przemysłu opakowaniowego. Zgodnie z wymogami nowego Planu działania dotyczącego gospodarki o obiegu zamkniętym (9) branża opakowaniowa powinna podejmować inicjatywy w całym cyklu życia produktów.

4.2.

Strategie polityczne mające wpływ na ramy prawne, w których działa przemysł opakowaniowy, w tym przepisy dotyczące odpadów opakowaniowych, mają zatem istotny wpływ na wszystkie działania społeczne i branże wykorzystujące opakowania. Na przykład w przypadku żywności opakowanie zapewnia bezpieczeństwo i ochronę produktów, wydłuża możliwość przechowywania żywności, minimalizując jej marnowanie, i odgrywa kluczową rolę w stymulowaniu i utrzymywaniu dostępu do przystępnej cenowo żywności dla wszystkich.

4.3.

Z uwagi na obecne wyzwania społeczne wszystkie zainteresowane strony muszą znaleźć innowacyjne rozwiązania zwiększające zrównoważony charakter branży opakowaniowej, biorąc pod uwagę, że opakowania o obiegu zamkniętym odgrywają kluczową rolę w ochronie planety. Wszystkie podmioty społeczne muszą nawiązać jasny dialog z poszanowaniem własnych ról i kompetencji w osiąganiu powyższych celów.

4.4.

Zasadnicze znaczenie ma to, aby – wewnętrznie – jednolite rynki UE zapewniały jednakowe stosowanie i egzekwowanie wymogów regulacyjnych dotyczących zrównoważonego rozwoju na całym terytorium UE, unikając rozdrobnienia i wewnętrznych barier technicznych. Przepisy UE dotyczące opakowań i towarów pakowanych powinny być opracowywane zgodnie z zasadami jednolitego rynku i należy wspierać ich zharmonizowane wdrażanie w całej UE. Wymaga to zapisania podstawowych zasad, celów i klarownych definicji w prawodawstwie i jego aktach wykonawczych, co pozwoli zapobiec wprowadzaniu rozbieżnych środków krajowych. Przyjęte środki krajowe nie powinny skutkować na jednolitym rynku wprowadzaniem ograniczeń w swobodnym przepływie opakowań i towarów opakowanych, co byłoby nieproporcjonalne lub niepotrzebne z punktu widzenia ochrony środowiska i mogłoby spowodować nieuczciwe zakłócenia na rynku UE.

4.5.

Wkład opakowań w zrównoważony rozwój gospodarczy, środowiskowy i społeczny ma zasadnicze znaczenie. Rozpatrywanie osobno samych opakowań może również negatywnie wpływać na ramy regulacyjne. W rzeczywistości produkty na ogół reprezentują znacznie większe zasoby i mają znacznie wyższą wartość naturalną niż opakowanie używane do ich ochrony. W związku z tym straty produktowe spowodowane nieodpowiednim opakowaniem mogą powodować znacznie większy negatywny wpływ na środowisko. Na przykład w przemyśle spożywczym 30 % (10) całej żywności produkowanej na świecie jest tracone lub marnowane w łańcuchu dostaw – zoptymalizowane opakowania mogą być jednym z rozwiązań zmniejszających ten wskaźnik. Straty żywności i odpady – w łańcuchach dostaw i powodowane przez konsumentów – odpowiadają za około jedną czwartą emisji gazów cieplarnianych z żywności, czyli 6 % całkowitych światowych emisji (11).

4.6.

Wspieranie europejskiego przemysłu opakowaniowego jest ważne z wielu powodów. Na przykład, chociaż istnieją przepisy zapewniające zgodność materiałów opakowaniowych z normami środowiskowymi, europejskie podmioty zajmujące się pakowaniem dobrowolnie decydują się na stosowanie szeregu wytycznych, takich jak certyfikacja FSC dla papieru, tektury lub opakowań drewnianych, w celu ograniczenia emisji i promowania najlepszych praktyk w zakresie ochrony środowiska. Konkurenci spoza Europy, choć mają obowiązek przestrzegać europejskiego prawodawstwa, mogą nie przestrzegać tych dobrowolnych kodeksów postępowania czy norm stosowanych przez przedsiębiorstwa europejskie.

Sektor opakowaniowy potrzebuje wysoko wykwalifikowanej siły roboczej i musi być bardziej atrakcyjny dla młodszego pokolenia. Musi dążyć do ciągłej poprawy warunków pracy, tworząc jednocześnie możliwości szkoleniowe i skupiając się na motywowaniu wysoko wykwalifikowanych i cyfrowych specjalistów do pracy w tym sektorze.

4.7.

W związku z tym szkolenie pracowników w ramach sektora, a także stała aktualizacja procesu należytej staranności mają kluczowe znaczenie dla przemysłu opakowaniowego i należy je promować.

4.8.

Podwójna transformacja, która w nadchodzących latach będzie leżeć w interesie gospodarki UE, będzie zatem również jednym z głównych priorytetów w sektorze opakowań. W związku z tym przy ponownym określaniu ram regulacyjnych należy uwzględnić mechanizm sprawiedliwej transformacji, aby nikt nie został pominięty.

5. Uwagi szczegółowe

5.1. Optymalizacja procesu projektowania opakowań pomaga zapobiegać powstawaniu odpadów opakowaniowych i ograniczyć ich ilość

Projektowanie opakowań ma duże znaczenie dla określenia efektywności środowiskowej opakowania w całym cyklu życia produktu. Dobrze zaprojektowane, odpowiedzialnie pozyskiwane i wydajnie produkowane opakowanie, które jest odpowiednio używane i skutecznie poddawane recyklingowi, zapewnia wiele korzyści, minimalizując uszkodzenia produktów, przedłużając ich okres użyteczności, ułatwiając efektywne przechowywanie, transport i dystrybucję, zapewniając bezpieczny i wygodny dostęp do towarów, będąc atrakcyjnym i zapewniającym informacje istotne dla konsumenta. Dlatego opakowanie nie może być rozpatrywane w oderwaniu od jego produktu, ponieważ użyty do jego wytworzenia materiał, jego format i projekt są nierozerwalnie powiązane z funkcjami, do których opakowanie musi pasować w przypadku każdego konkretnego produktu. Niemniej jednak, uznając zasadnicze znaczenie funkcjonalności opakowania, oczywiste jest, że zasobooszczędne i zrównoważone opakowania powinny być opracowywane zgodnie z zasadami ekoprojektowania. Obejmują one:

—	minimalizację zużycia surowców,

—	maksymalizację wykorzystania materiałów nadających się do recyklingu i pochodzących z recyklingu (z poszanowaniem wymogów prawnych),

—	zwiększenie wydajności procesów produkcyjnych,

—	optymalizację zarządzania logistyką,

—	zwiększanie świadomości co do wartości i możliwości ponownego wykorzystania opakowań,

—	usprawnienie zbiórki, przetwarzania i recyklingu opakowań.

Należy wziąć pod uwagę zarówno zrównoważony charakter, jak i funkcjonalność opakowania.

Niezależnie od rodzaju użytego opakowania, należy zawsze unikać nadmiernego stosowania opakowań, zwłaszcza w przypadku handlu elektronicznego i produktów dostarczanych do domu, gdzie stosunek opakowań do produktów wynosi 1:1. W związku z tym należy również zwrócić uwagę na badania i innowacyjne rozwiązania, które zmniejszyłyby obciążenie środowiskowe związane z pakowaniem dostarczanych towarów.

5.2. Potrzebne są środki z zakresu polityki oparte na sprawdzonych danych w celu zapewnienia najlepszych wyników dla środowiska

Wyzwania związane ze zmianą klimatu dają Europie możliwość zbudowania zrównoważonej i zorientowanej na przyszłość bazy przemysłowej. W odniesieniu do opakowań wszystkie nadchodzące inicjatywy z zakresu polityki powinny opierać się na dowodach naukowych i dogłębnym zrozumieniu ich rzeczywistego wpływu na środowisko. Strategicznie pomocne jest wspieranie stosowania metodyki oceny cyklu życia (LCA) jako narzędzia oceny wpływu produktów na środowisko przez cały ich cykl życia.

5.3. W pełni nadające się do recyklingu i odnawialne materiały opakowaniowe sprzyjają rozwojowi gospodarki o obiegu zamkniętym

Przyszłe prawodawstwo i działania UE powinny wspierać popyt na odnawialne i wysokiej jakości materiały nadające się do recyklingu, co sprzyja dalszym inwestycjom w innowacje w zakresie opakowań. Doprecyzowując, prawodawstwo i działania UE nie powinny skupiać się wyłącznie na samym opakowaniu, ale na całym łańcuchu produkcyjnym, m.in. na sposobie pozyskiwania i przetwarzania materiałów, zasobach i energii, które są potrzebne w procesie produkcyjnym, a także łatwości, z jaką materiał lub produkt można poddać recyklingowi lub z jaką jest już jemu poddawany. UE powinna zwiększyć dostępność i jakość recyklatów, kładąc nacisk na zdolność materiału do zachowania jego właściwości po recyklingu oraz na możliwość zastąpienia surowców pierwotnych w przyszłych zastosowaniach (12).

5.4. Harmonizacja lokalnych systemów zbiórki i recyklingu ma zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia celów dotyczących recyklingu

UE wyznaczyła cel zwiększenia wskaźników recyklingu odpadów opakowaniowych, ale osiągnięcie go będzie również zależało od stopnia, w jakim władze lokalne rozszerzą i usprawnią zbiórkę.

W odniesieniu do recyklingu odpadów komunalnych, wskaźniki różnią się znacznie w całej Unii Europejskiej, a nawet w krajach o podobnych wskaźnikach recyklingu występują znaczące różnice w odniesieniu do zasad i metod zbiórki. Istnieje potrzeba większej harmonizacji zasad dotyczących materiałów do recyklingu i systemów zbiórki stosowanych lokalnie w państwach członkowskich, a także zharmonizowanych kryteriów w zakresie modulacji opłat w ramach rozszerzonej odpowiedzialności producenta oraz w zakresie etykietowania opakowań nadających się do recyklingu.

Kluczowe znaczenie ma również ocena konkretnych celów w zakresie zbiórki i recyklingu w odniesieniu do niektórych kategorii produktów, takich jak opakowania w dziedzinie usług gastronomicznych, zarówno w przypadku konsumpcji na miejscu, jak i sprzedaży na wynos. Dzięki określeniu jasnych celów w zakresie zbiórki i recyklingu w handlu detalicznym, branży turystyczno-hotelarskiej, gastronomii itp., a także w gminach, można ograniczyć ilość odpadów opakowaniowych, zwiększając w ten sposób współczynnik recyklingu.

5.5. System kaucyjny

System kaucyjny może rzeczywiście zachęcać do recyklingu i zapewniać efektywność zbiórki odpadów dla przedsiębiorstw, które mogą znacząco ograniczyć ilość odpadów, zwłaszcza w przypadku niektórych rodzajów konsumpcji, takich jak napoje sprzedawane w butelkach z tworzyw sztucznych lub ze szkła.

5.6. Poprawa jakości zbiórki opakowań zwiększa zrównoważony charakter sektora recyklingu

Aby wesprzeć władze lokalne, istotne jest opracowanie klarownych wytycznych dotyczących recyklingu i ukierunkowanej komunikacji, w porozumieniu z branżą recyklingu, na temat sposobu skutecznego segregowania i przekazywania przez gospodarstwa domowe materiałów nadających się do recyklingu.

Bruksela, dnia 19 maja 2022 r.

Christa SCHWENG

Przewodnicząca Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) W niektórych branżach, takich jak przemysł rolno-spożywczy, opakowania odgrywają również istotną rolę w zapobieganiu zanieczyszczeniu krzyżowemu żywności i napojów, zapobiegając tym samym związanym z tym zagrożeniom dla zdrowia.

(2) Dyrektywa 94/62/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Dz.U. L 365 z 31.12.1994, s. 10).

(3) Dane Eurostatu.

(4) linkhttps://www.mordorintelligence.com/industry-reports/europe-consumer-packaging-market

(5) https://environment.ec.europa.eu/strategy/circular-economy-action-plan_en

(6) https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/12263-Reducing-packaging-waste-review-of-rules_pl

(7) https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say_pl

(8) Na przykład niektóre kraje europejskie eksportują swoje odpady z tworzyw sztucznych poza Europę. Należy tego uniknąć poprzez wzmocnienie unijnego wewnętrznego systemu recyklingu, który przekształciłby te odpady w cenne surowce pochodzące z recyklingu. (https://www.theguardian.com/environment/2021/jan/12/loophole-will-let-uk-continue-to-ship-plastic-waste-to-poorer-countries)

(9) https://environment.ec.europa.eu/strategy/circular-economy-action-plan_en

(10) Gerber, P.J., Steinfeld, H., Henderson, B., Mottet, A., Opio, C., Dijkman, J., Tempio, G. (2013). Tackling climate change through livestock – A global assessment of emissions and mitigation opportunities [Walka ze zmianą klimatu poprzez gospodarkę hodowlaną — globalna ocena emisji i możliwości łagodzenia zmiany klimatu], Rzym: Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO).

(11) Food waste is responsible for 6 % of global greenhouse gas emissions [Odpady żywnościowe odpowiadają za 6 % globalnych emisji gazów cieplarnianych], https://environment.ec.europa.eu/strategy/circular-economy-action-plan_en.

(12) Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 10 lutego 2021 r. w sprawie nowego planu działania UE dotyczącego gospodarki o obiegu zamkniętym (2020/2077(INI)) (Dz.U. C 465 z 17.11.2021, s. 11), pkt 39.

569. sesja plenarna Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego – Interactio, 18.5.2022–19.5.2022

26.8.2022

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 323/27

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Strategia Global Gateway”

[opinia z inicjatywy własnej]

(JOIN(2021) 30 final)

(2022/C 323/05)

Sprawozdawca:	Dumitru FORNEA
Współsprawozdawczyni:	Violeta JELIĆ

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	9.12.2021
Podstawa prawna	Art. 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
Podstawa prawna	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Stosunków Zewnętrznych
Data przyjęcia przez sekcję	12.4.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	19.5.2022
Sesja plenarna nr	569
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	206/1/3

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny z zadowoleniem przyjmuje uruchomienie inicjatywy Global Gateway, ponieważ jest przekonany, że inwestycje i projekty współpracy UE i podmiotów niepaństwowych w UE muszą być lepiej znane i promowane na całym świecie.

1.2.

EKES zdaje sobie sprawę, że istnieje ogromne zapotrzebowanie na zasoby finansowe na tworzenie połączeń międzysystemowych krytycznej infrastruktury globalnej, i w związku z tym wyraża głębokie przekonanie, że w interesie UE leży koordynacja inwestycji i współpracy rozwojowej za pośrednictwem strategii Global Gateway z podobnymi programami krajów, z którymi mamy wspólne wartości i interesy strategiczne. Należy również osiągnąć synergię z unijną strategią współpracy w regionie Indo-Pacyfiku (1).

1.3.

EKES wskazuje na wagę informowania o zaproszeniach do składania ofert, powiązanych procedurach administracyjnych, etapie wdrożenia projektów oraz wynikach działań UE i państw członkowskich. W związku z tym, aby można było lepiej zrozumieć cele i wartość dodaną tej inicjatywy, Komisja Europejska powinna zaproponować zestaw narzędzi umożliwiających dostęp do kluczowych danych, a także parametryzację odpowiednich wskaźników służących do pomiaru postępów w realizacji tej strategii.

1.4.

Komitet uważa, że odpowiednie instytucje europejskie będą musiały, we współpracy z państwami członkowskimi i krajami partnerskimi, przeprowadzić analizę priorytetowych potrzeb w zakresie globalnych inwestycji w infrastrukturę, biorąc pod uwagę strategiczne i gospodarcze interesy UE, a także uwzględniając jej zobowiązania społeczne, klimatyczne i ekologiczne.

1.5.

EKES jest przekonany, że UE powinna skoncentrować się na utrzymaniu funkcjonowania i rozwoju fizycznych połączeń między Europą a innymi częściami świata. Infrastruktura zapewniająca ludności dostęp do wody, żywności i energii również jest niezbędna, a cały ekosystem, który umożliwia osiągnięcie bezpieczeństwa żywnościowego w skali światowej, musi być traktowany w działaniach instytucji UE i państw członkowskich priorytetowo.

1.6.

EKES z niepokojem zauważa, że dramatyczna sytuacja związana z wojną w Ukrainie wymaga od nas dostosowania instrumentów finansowych UE, aby były wystarczająco elastyczne i kompleksowe, tak by można było z nich korzystać znacznie szybciej w przypadku wystąpienia światowych kryzysów, zwłaszcza w krajach sąsiadujących z UE.

1.7.

EKES apeluje, by inwestycje w priorytetowe korytarze infrastruktury transportowej i energetycznej oraz infrastruktury łączności elektronicznej opierały się na ocenach skutków, w których ocenia się nie tylko kwestie strategiczne, w tym wnioski wyciągnięte z konfliktów zbrojnych w Ukrainie, Górskim Karabachu, Syrii, Osetii, Libii itp., ale także inne kwestie związane ze zmianą klimatu, ochroną środowiska, prawami człowieka i odpowiedzialnością społeczną.

1.8.

Komitet zaleca, aby usprawnić system sprawozdawczości w zakresie działań i projektów realizowanych przez podmioty państwowe i niepaństwowe z UE, zachęcając organizatorów inwestycji i projektów do dobrowolnej rejestracji w portalu strategii Global Gateway, który należy zaprojektować w oparciu o najnowsze cyfrowe rozwiązania technologiczne w zakresie przetwarzania danych i komunikacji.

1.9.

EKES podkreślał w swoich opiniach znaczenie transnarodowych partnerstw między równymi sobie, które mogą ograniczyć zależności, stworzyć powiązania i zapewnić trwałe korzyści gospodarcze i społeczne społecznościom lokalnym w krajach partnerskich. Jest to możliwe tylko wtedy, gdy zastosuje się podejście oddolne w celu zbudowania silnych lokalnych łańcuchów produkcyjnych o wartości dodanej oraz wzmocnienia rynków krajowych w krajach partnerskich poprzez tworzenie wysokiej jakości miejsc pracy oraz trwałe przekazywanie wiedzy fachowej.

1.10.

EKES z zadowoleniem przyjmuje cel, jakim jest oferowanie uczciwego finansowania na korzystnych warunkach, aby ograniczyć ryzyko wystąpienia trudności związanych z zadłużeniem. Aby osiągnąć ten cel w sposób zrównoważony, należy zagwarantować, że nie pojawią się inne rodzaje zależności.

1.11.

EKES wzywa instytucje europejskie i rządy państw członkowskich do zadbania o to, aby poprzez realizację projektów zarejestrowanych pod marką Global Gateway stosowano się do wartości europejskich i je propagowano. Przestrzeganie podstawowych praw człowieka, ocena skutków społecznych i ocena oddziaływania na środowisko oraz przestrzeganie procedur przejrzystości i należytej staranności muszą stanowić warunki sine qua non rozpoczęcia każdego projektu finansowanego przez podmioty państwowe i niepaństwowe z UE.

1.12.

EKES zgadza się z poglądem, że przedsiębiorstwom zainteresowanym udziałem w realizacji strategii Global Gateway są potrzebne: skuteczna współpraca ze służbami dyplomatycznymi państw członkowskich i UE, uproszczony dostęp do zasobów finansowych i odpowiednie informacje na szczeblu regionalnym, a także, w miarę możliwości, punkty kompleksowej obsługi, co pozwoli ułatwić inwestycje sektora prywatnego UE na całym świecie.

1.13.

EKES z zadowoleniem przyjmuje zamiar Komisji Europejskiej, by powołać radę koordynującą inicjatywę Global Gateway. Dla osiągnięcia proponowanych złożonych celów tej strategii inwestycyjnej niezbędne jest fachowe zarządzanie. Dlatego też aby poprawić jakość i trafność decyzji podejmowanych przez tę radę, należy zaangażować innych członków reprezentujących organizacje społeczeństwa obywatelskiego, w tym partnerów społecznych, zwłaszcza związki zawodowe, a także przedstawicieli świata biznesu.

1.14.

EKES zauważa potrzebę jaśniejszego przedstawienia wielorakich instrumentów finansowania, które zostaną udostępnione beneficjentom do 2027 r. Biorąc pod uwagę złożoność opisu funduszy, które będą funkcjonować pod marką Global Gateway, zawartego w dokumencie opublikowanym przez Wysokiego Przedstawiciela Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, wydaje się, że potrzebny jest kompleksowy i inteligentny schemat ich przedstawienia, aby były one zrozumiałe dla wszystkich zainteresowanych.

2. Kontekst

2.1.

W 2013 r., podczas wizyt w Kazachstanie i Indonezji, przewodniczący Chińskiej Republiki Ludowej Xi Jinping uruchomił dwie inicjatywy transkontynentalnych połączeń infrastruktury lądowej i morskiej: Ekonomiczny Pas Jedwabnego Szlaku i Morski Jedwabny Szlak XXI wieku. Później, w 2014 r., po kilku próbach stworzenia zintegrowanej marki przyjęła się nazwa inicjatywa Pasa i Szlaku (2). Zgodnie z pierwotnym opisem inicjatywa Pasa i Szlaku to nie tylko korytarz transportowy, lecz także obszar, na którym promowano chińskie inwestycje w państwach uczestniczących w tej inicjatywie.

2.2.

Pierwsza odpowiedź na chińską inicjatywę przyszła ze strony Japonii, która w 2015 r. zaproponowała partnerstwo na rzecz infrastruktury wysokiej jakości (3) – inicjatywę dla beneficjentów w Azji, z pięcioletnim budżetem w wysokości 10 mld USD. W 2016 r. to partnerstwo zostało rozszerzone na cały świat, a przyznany budżet zwiększono do 200 mld USD.

2.3.

Unia Europejska i największe uprzemysłowione państwa demokratyczne z grupy G-7 przez siedem lat bezradnie obserwowały, bez żadnej reakcji, ciągłe umacnianie się stosunków gospodarczych i politycznych Chin na całym świecie w ramach inicjatywy Pasa i Szlaku. Do czasu spotkania grupy G-7 w Kornwalii (Zjednoczone Królestwo) w czerwcu 2021 r. (4), na którym postanowiono stworzyć globalną alternatywę – inicjatywę Odbudujmy lepszy świat, Chiny zainwestowały już ponad połowę wszystkich środków przeznaczonych na inicjatywę Pasa i Szlaku do 2027 r., czyli 1,2–1,3 bln USD, jak szacuje Morgan Stanley Research.

2.4.

W kontekście VI Konferencji Stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu (COP 26), która odbyła się w Glasgow w listopadzie 2021 r., premier Zjednoczonego Królestwa uruchomił inicjatywę Clean Green (5), w ramach której podwojono finansowane z pomocy Zjednoczonego Królestwa inwestycje ekologiczne do ponad 3 mld GBP w ciągu pięciu lat, a także zapewniono nowe gwarancje na wsparcie projektów z zakresu czystej infrastruktury, w tym 200 mln GBP na nowy instrument na rzecz innowacji w dziedzinie klimatu. Zjednoczone Królestwo ogłosiło pakiet gwarancji dla wielostronnych banków rozwoju, które to gwarancje mają stanowić istotny impuls dla inwestycji w projekty związane z klimatem w Indiach i całej Afryce. Oczekuje się, że nowa gwarancja Room to Run dla Afrykańskiego Banku Rozwoju (6) uwolni do 1,45 mld GBP nowego finansowania dla projektów na tym kontynencie, z których połowa pomoże krajom dostosować się do skutków zmiany klimatu.

2.5.

W Unii Europejskiej 12 lipca 2021 r. Rada do Spraw Zagranicznych postanowiła podjąć działania w następstwie spotkania grupy G-7 i wezwała Komisję do przygotowania globalnej strategii na rzecz łączności (7) pod hasłem „Drużyna Europy”, łącząc we wspólnym wysiłku państwa członkowskie i UE, instytucje UE oraz krajowe instytucje finansowe. Ta strategia została opublikowana 1 grudnia 2021 r. jako Global Gateway.

2.6.

W dokumencie Komisji Europejskiej stwierdza się, że strategia Global Gateway przewiduje wsparcie inwestycji w infrastrukturę sprzętu i oprogramowania, która odzwierciedla kluczowe dla Unii Europejskiej zasady: wartości demokratyczne i wysokie standardy, dobre rządy i przejrzystość, równe partnerstwa, zieloną i czystą strategię, skupienie na bezpieczeństwie oraz stymulowanie inwestycji sektora prywatnego.

3. Uwagi ogólne

3.1.

Unia Europejska postanowiła zwiększyć widoczność swoich inwestycji w państwach niebędących członkami UE na całym świecie, tworząc inicjatywę Global Gateway – strategię gospodarczą i inwestycyjną, która ma być instrumentem dyplomatycznym i komunikacyjnym.

3.2.

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego UE z zadowoleniem przyjmują cel tej inicjatywy, którym jest oferowanie uczciwego finansowania na korzystnych warunkach, aby ograniczyć ryzyko wystąpienia trudności związanych z zadłużeniem. Aby osiągnąć ten cel w sposób zrównoważony, należy zagwarantować, że nie pojawią się inne rodzaje zależności.

3.3.

Strategia nie jest dodatkową strukturą, nie ma natury administracyjnej, ani finansowej. Jest to MARKA, którą wszystkie europejskie instytucje finansowe, agencje rozwoju i prywatne przedsiębiorstwa w państwach członkowskich muszą przyjąć podczas tworzenia projektów inwestycyjnych w krajach spoza Unii Europejskiej, zachowując przy tym zgodność z systemem wymogów opartych na podstawowych wartościach UE. Należy określić warunki korzystania z marki, włączając w to przypadki, w których jest ono zakazane, i EKES jest gotów wnieść swój wkład w tym zakresie.

3.4.

W przeciwieństwie do chińskiej inicjatywy Pasa i Szlaku, która wdraża chiński międzynarodowy plan infrastrukturalny, korzystając głównie z funduszy krajowych, z udziałem chińskich przedsiębiorstw i w ramach strategii odgórnej – strategia Global Gateway to podejście oddolne. Punktem wyjścia są zatem rzeczywiste potrzeby inwestycyjne krajów partnerskich spoza UE, które chcą rozwijać swoją infrastrukturę przy jednoczesnym poszanowaniu kluczowych zasad leżących u podstaw tej strategii.

3.5.

Wspiera się wyłącznie projekty wysokiej jakości, po przeprowadzeniu oceny oddziaływania na środowisko i oceny skutków społecznych, przy jednoczesnym uwzględnieniu poziomu jakości sprzętu w całym cyklu jego życia. Ta koncepcja jakości obejmuje zarówno aspekt materialny każdego projektu (komponenty sprzętowe, inżynieria, proces budowy, wykwalifikowana siła robocza itp.), jak i aspekt finansowy, dzięki przejrzystym procedurom przetargowym i etycznemu procesowi finansowemu, wraz z odpowiednimi gwarancjami.

3.6.

Strategia Global Gateway jest odpowiednikiem amerykańskiej inicjatywy Odbudujmy lepszy świat (8) oraz brytyjskiej inicjatywy Clean and Green. Pozostaje do wyjaśnienia, czy te dwie inicjatywy należy traktować jako konkurencyjne bądź uzupełniające w stosunku do strategii Global Gateway, czy też powinno się je włączyć do współpracy. Z punktu widzenia społeczeństwa obywatelskiego nie ma wątpliwości, że trzeba wspierać koordynację między strategią Global Gateway a innymi strategiami współpracy międzynarodowej na rzecz rozwoju, które opierają się na tych samych wartościach.

3.7.

Aby projekty kwalifikowały się do dofinansowania, muszą być opracowane z myślą o poprawie łączności między danym krajem a UE, między mieszkańcami tego kraju lub między danym krajem a jego sąsiadami. Jest to rzeczywiście cel, który odpowiada współczesnym wymogom, a także możliwościom Unii. Z jednej strony kontrola sieci i szlaków staje się coraz ważniejsza niż kontrola obszarów. Z drugiej strony sama UE może odegrać kluczową rolę w zapewnieniu postępowego, sprawiedliwego partnerstwa między narodami oraz w realizacji celów zrównoważonego rozwoju (9). Ta łączność będzie obejmować tylko sprzęt (drogi, koleje, porty, lotniska itp.), połączenie sprzętu i oprogramowania (sieci kablowe łączności) lub głównie oprogramowanie (edukacja, badania i rozwój).

3.8.

Szerokie pojęcie łączności obejmuje na przykład wszelkiego rodzaju inwestycje w zasoby wodne – nowe studnie, dystrybucję wody, nawadnianie rolnictwa i gospodarkę ściekową. Zasoby wodne będą miały kluczowe znaczenie dla coraz większej liczby krajów, ze względu zarówno na skutki wzrostu liczby ludności, jak i na ocieplenie klimatu. Woda łączy ludzi nie tylko poprzez infrastrukturę gospodarki wodnej, lecz także – a właściwie przede wszystkim – poprzez zapewnienie dróg wodnych dla żeglugi morskiej i śródlądowej.

3.9.

Marka czy inicjatywa Global Gateway nie zwiększy ilości pieniędzy w istniejących zróżnicowanych europejskich funduszach inwestycyjnych i strukturach inwestycji finansowych. Oczekuje się, że pod tym szyldem UE zmobilizuje inwestycje w rozwój infrastruktury o wartości do 300 mld EUR w latach 2021–2027.

3.10.

Głównym narzędziem finansowym służącym uruchomieniu inwestycji w ramach strategii Global Gateway będzie Europejski Fundusz na rzecz Zrównoważonego Rozwoju Plus (EFZR+) (10), dysponujący kwotą do 135 mld EUR, w tym nowa inicjatywa z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym, która może przynieść 25 mld EUR dodatkowych inwestycji. Ponadto przewiduje się dotacje w wysokości do 18 mld EUR w ramach unijnych programów pomocy zewnętrznej.

3.11.

Do tych środków dochodzi jeszcze 145 mld EUR planowanych inwestycji europejskich instytucji finansowych i instytucji finansowania rozwoju. Gwarancje, jakich udziela EFZR+, zostaną wykorzystane na działania związane ze zmniejszaniem ryzyka finansowego i pobudzające inwestycje prywatne. Zostanie to zrealizowane dzięki ścisłej współpracy między Europejskim Bankiem Inwestycyjnym a Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju.

3.12.

Na szóstym szczycie Unia Europejska–Unia Afrykańska (11), który odbył się w Brukseli 17–18 lutego 2022 r., Komisja ogłosiła, że z całkowitego budżetu inicjatywy Global Gateway 150 mld EUR zostanie przeznaczone na pakiet inwestycyjny Afryka–Europa (12), który będzie wspierał wspólne założenia na rok 2030 i agendę UA 2063 (13), z ogólnymi celami budowania bardziej zróżnicowanych i odpornych gospodarek sprzyjających włączeniu społecznemu.

3.13.

Uzupełniając ten zestaw narzędzi finansowych, UE bada możliwość ustanowienia europejskiego instrumentu w zakresie kredytów eksportowych (14), który uzupełniłby istniejące ustalenia dotyczące kredytów eksportowych na poziomie państw członkowskich. W strategii Global Gateway nie określono priorytetów dotyczących geograficznych obszarów inwestycyjnych. Niemniej jednak głównymi obszarami zainteresowania będzie bezpośrednie sąsiedztwo UE – jej wschodnia flanka, kraje śródziemnomorskie i Afryka, basen Morza Czarnego i Azja Środkowa oraz region Indo-Pacyfiku.

3.14.

Kryterium pożyteczności projektu będzie miało istotniejsze znaczenie niż kryterium lokalizacji, także jeśli chodzi o model oceny ryzyka podatkowego PPP (PFRAM) (15) i ocenę zarządzania inwestycjami publicznymi (PIMA) (16), oparte na współpracy instytucji UE z Międzynarodowym Funduszem Walutowym i Bankiem Światowym; jednocześnie należy unikać powielania działań podczas realizacji różnych inicjatyw.

3.15.

Global Gateway jest inicjatywą i priorytetem UE, ale w pewnych warunkach można rozważyć partnerstwo z państwami niebędącymi członkami UE, takimi jak Szwajcaria, Zjednoczone Królestwo i Indie.

4. Uwagi szczegółowe

4.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny podziela uzasadnienie decyzji Rady o uruchomieniu europejskiej strategii mającej na celu zwiększenie widoczności konkretnych inwestycji i działań podejmowanych na szczeblu globalnym przez instytucje UE, państwa członkowskie i podmioty niepaństwowe.

4.2.

EKES rozumie, że w rozdziałach dotyczących zdrowia skupiono się na zapobieganiu pandemiom i zwalczaniu ich, oraz dostrzega bieżącą wagę tych zagadnień. Niemniej jednak priorytetem musi być długotrwałe oddziaływanie, a kluczowym aspektem w tej dziedzinie jest tworzenie odpornej i łatwo dostępnej infrastruktury społeczno-medycznej.

4.3.

Dramatyczna sytuacja związana z wojną w Ukrainie pokazuje nam, że te instrumenty finansowe muszą być na tyle elastyczne i kompleksowe, aby można je było szybko wykorzystać w sytuacjach kryzysowych, które pojawiają się na całym świecie, a zwłaszcza w pobliżu Unii Europejskiej. Kryzysy w bezpośrednim sąsiedztwie są traktowane priorytetowo w celu zminimalizowania zagrożenia dla bezpieczeństwa państw członkowskich, co wymaga między innymi terminowego przyznania środków finansowych na pilne interwencje w celu przywrócenia funkcjonalności infrastruktury połączeń międzysystemowych i podstawowych usług użyteczności publicznej dla ludności.

4.4.

Komitet uważa, że UE powinna skoncentrować się na utrzymaniu funkcjonowania i rozwoju fizycznych połączeń między Europą a innymi częściami świata. Infrastruktura zapewniająca ludności dostęp do wody, żywności i energii również jest niezbędna, a cały ekosystem, który umożliwia osiągnięcie bezpieczeństwa żywnościowego w skali światowej, musi być traktowany w działaniach instytucji UE i państw członkowskich priorytetowo.

4.5.

Wojna między Rosją a Ukrainą ma rozległy destrukcyjny wpływ na łańcuchy dostaw zbóż i innych towarów rolnych dla przemysłu rolno-spożywczego. Infrastrukturę tworzoną dzięki inwestycjom w ramach strategii Global Gateway trzeba też uzgodnić ze strategicznymi interesami UE na wypadek konfliktów zbrojnych lub innych klęsk żywiołowych i – patrząc z tej perspektywy – bezpieczeństwo dostaw podstawowych surowców należy zapewnić również poprzez inteligentne projektowanie sieci dystrybucji, centrów logistycznych i magazynów.

4.6.

EKES popiera starania Komisji Europejskiej na rzecz wzmocnienia mechanizmów i instrumentów służących konkretnym działaniom, które pozwolą Unii Europejskiej wysunąć się na czoło światowych przemian społeczno-gospodarczych i politycznych. W tym względzie różni eksperci twierdzą, że istnieje potrzeba skoordynowanego na szczeblu międzynarodowym wzrostu podaży pieniądza (bezpośrednio i pośrednio) oraz wykorzystania otwartej przestrzeni podatkowej do zapoczątkowania globalnego rozwoju gospodarczego poprzez finansowanie publicznych inwestycji w infrastrukturę oraz publicznych lub prywatnych inwestycji w produkcję, poprzez przeciwdziałanie dysproporcjom terytorialnym oraz służenie zrównoważonemu rozwojowi społeczno-gospodarczemu i środowiskowemu (17).

4.7.

Prawidłowa i pełna sprawozdawczość dotycząca wszystkich działań UE w różnych krajach na świecie okazuje się prawdziwym wyzwaniem, o ile nie ma stałej, ścisłej koordynacji między odpowiednimi podmiotami. W kontekście uruchomienia i realizacji chińskiej inicjatywy Pasa i Szlaku pojawiła się potrzeba lepszej komunikacji na temat wkładu UE w rozwój globalnej infrastruktury połączeń międzysystemowych.

4.8.

Aby lepiej zrozumieć cele i wartość dodaną tej inicjatywy, Komisja Europejska powinna w najbliższym czasie zaproponować zestaw narzędzi umożliwiających dostęp do kluczowych danych, a także parametryzację odpowiednich wskaźników służących do pomiaru postępów w realizacji tej strategii.

4.9.

Global Gateway to inicjatywa, która pozwoli Drużynie Europy zaprezentować światu zewnętrznemu lepszy, bardziej wszechstronny wizerunek. Jako narzędzie konsolidacji europejskich inwestycji w państwach trzecich strategia Global Gateway musi zostać wyposażona w bazę danych, która zapewni lepszy dostęp do istotnych informacji na temat wszystkich projektów, budżetów i zaangażowanych partnerów. W związku z tym pierwszym krokiem będzie opracowanie i prowadzenie strony internetowej strategii Global Gateway, która będzie stanowiła odpowiednie okno do przedstawiania powiązanych działań, rezultatów i oddziaływania.

4.10.

W celu ograniczenia zależności, stworzenia powiązań, a tym samym zapewnienia trwałych korzyści gospodarczych i społecznych społecznościom lokalnym w krajach partnerskich – należy zbudować prawdziwe partnerstwo równych sobie. Dokonać tego będzie można tylko wtedy, gdy zastosuje się podejście oddolne w celu zbudowania odpornych lokalnych łańcuchów produkcyjnych o wartości dodanej oraz wzmocnienia rynków krajowych w krajach partnerskich poprzez tworzenie wysokiej jakości miejsc pracy oraz trwałe przekazywanie wiedzy fachowej. W przypadku Afryki odpowiednim krokiem może być wspieranie tworzenia Afrykańskiej Kontynentalnej Strefy Wolnego Handlu (AfCFTA) (18). Dla zapewnienia przestrzegania wartości europejskich zasadnicze znaczenie mają oceny skutków społecznych, które mogą być uzupełnieniem istniejących procesów należytej staranności.

4.11.

Instytucje europejskie uznają rolę sektora prywatnego we współfinansowaniu inwestycji w ramach strategii Global Gateway. Aby zwiększyć determinację podmiotów prywatnych w angażowaniu się i wnoszeniu wkładu w osiągnięcie poszczególnych celów tej strategii oraz wzmóc ich zainteresowanie tymi działaniami, należy szybko ustanowić mechanizmy ułatwiające certyfikację i uznawanie wysiłków podmiotów prywatnych uczestniczących w realizacji tej inicjatywy UE.

4.12.

Przedsiębiorstwa zainteresowane udziałem w strategii potrzebują odpowiednich informacji na szczeblu regionalnym, skutecznej współpracy ze służbami dyplomatycznymi państw członkowskich i UE oraz, w miarę możliwości, dostępu do punktów kompleksowej obsługi, co pozwoli ułatwić inwestycje sektora prywatnego UE na całym świecie. Ponadto po pomyślnym przejściu procedury oceny oddziaływania na środowisko i oceny skutków społecznych, a także oceny PFRAM i PIMA, oraz po wykazaniu trwałej pozytywnej wartości gospodarczej, społecznej i ekologicznej dla UE, a zwłaszcza dla krajów partnerskich i w ramach swojej współpracy z zaangażowanymi instytucjami finansowymi, sektor prywatny powinien mieć uproszczony dostęp do zasobów finansowych na jak najkorzystniejszych warunkach.

4.13.

Komisja Europejska ogłosiła zamiar powołania rady koordynującej inicjatywę Global Gateway. EKES z zadowoleniem przyjmuje tę propozycję, głęboko wierząc, że zintegrowane zarządzanie tą strategią jest bardzo potrzebne, aby osiągnąć wyniki w stosunkowo krótkim czasie. Aby poprawić jakość i trafność decyzji podejmowanych przez tę radę, należy zaangażować innych członków reprezentujących organizacje społeczeństwa obywatelskiego, w tym partnerów społecznych, zwłaszcza związki zawodowe, a także przedstawicieli świata biznesu.

4.14.

Grupa doradztwa biznesowego, o której mowa we wspólnym komunikacie, mogłaby przyjąć zbyt wąskie podejście, pomijając ekspertów w dziedzinie priorytetów inwestycyjnych w zakresie współpracy na rzecz rozwoju, opieki zdrowotnej, ochrony środowiska oraz kształcenia i szkoleń. Aby zapewnić efektywne uwzględnienie wszystkich tematów programu Global Gateway, w skład tej grupy powinni wejść eksperci z tych odpowiednich dziedzin.

Bruksela, dnia 19 maja 2022 r.

Christa SCHWENG

Przewodnicząca Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) https://www.eeas.europa.eu/eeas/eu-strategy-cooperation-indo-pacific-0_en

(2) https://www.ebrd.com/what-we-do/belt-and-road/overview.html

(3) https://www.mofa.go.jp/files/000117998.pdf

(4) https://www.g7uk.org/

(5) https://www.gov.uk/government/news/pm-launches-new-initiative-to-take-green-industrial-revolution-global

(6) https://www.afdb.org/en/news-and-events/african-development-bank-launches-landmark-us-500-million-credit-insurance-deal-with-african-trade-insurance-agency-and-uk-reinsurers-18600

(7) https://www.consilium.europa.eu/pl/press/press-releases/2021/07/12/a-globally-connected-europe-council-approves-conclusions/

(8) https://www.whitehouse.gov/build-back-better/

(9) https://sdgs.un.org/goals

(10) https://ec.europa.eu/eu-external-investment-plan/about-plan/how-it-works-finance_en

(11) https://www.consilium.europa.eu/pl/press/press-releases/2022/02/18/sixth-european-union-african-union-summit-a-joint-vision-for-2030/

(12) https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/stronger-europe-world/global-gateway/eu-africa-global-gateway-investment-package_pl

(13) https://au.int/en/agenda2063

(14) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?qid=1628151717359&uri=CELEX%3A52021DC0066

(15) https://www.imf.org/external/np/fad/publicinvestment/pdf/PFRAM.pdf

(16) https://www.imf.org/external/np/fad/publicinvestment/pdf/PIMA.pdf

(17) https://www.longdom.org/open-access/relieving-inflation-or-palliative-selfdestruction-2168-9458-3-133.pdf

(18) https://au.int/en/cfta

26.8.2022

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 323/34

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów »Polityka konkurencji gotowa na nowe wyzwania«”

(COM(2021) 713 final)

(2022/C 323/06)

Sprawozdawczyni:

Émilie PROUZET

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 20.12.2021
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	5.5.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	19.5.2022
Sesja plenarna nr	569
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	223/1/6

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

W komunikacie podkreśla się zdolność polityki konkurencji do dostosowania się do nowych warunków rynkowych, priorytetów strategicznych i potrzeb konsumentów. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) dostrzega, że polityka konkurencji przyczyniła się do zachowania i stymulowania dobrobytu gospodarczego Unii, która jest silnie przywiązana do zasad społecznej gospodarki rynkowej.

1.2.

EKES z zadowoleniem przyjmuje decyzję Komisji Europejskiej o przedłużeniu tymczasowych ram dotyczących środków pomocy państwa w następstwie pandemii. Uznaje jednak, że te środki stanowią zbyt duże odstępstwo, aby można je było rozszerzyć na ramy ogólne, a tym samym nadać im trwały charakter.

1.3.

Choć w 2022 r. Komisja potrafiła ponownie podjąć szybkie działania, przyjmując ramy tymczasowe związane z konfliktem w Ukrainie, należy zadbać o to, by przedsiębiorstwa mogły odnieść z tego prawdziwe korzyści. Tymczasowe ramy kryzysowe muszą stanowić uzupełnienie instrumentów pomocy państwa, którymi dysponują już państwa członkowskie, a także mechanizmów istniejących w ramach krajowych planów zwiększania odporności. EKES wzywa Komisję do przedstawienia wytycznych w celu ułatwienia szybkiego wsparcia ze strony rządów państw członkowskich dla sektorów poważnie dotkniętych sytuacjami nadzwyczajnymi, np. za pośrednictwem krajowych środków pomocy takich jak gwarantowane ubezpieczenie kredytu handlowego lub inne instrumenty finansowe. Zwraca uwagę, że konieczność zagwarantowania dostępu europejskich przedsiębiorstw do środków tymczasowych opiera się przede wszystkim na dostępnych i nierestrykcyjnych warunkach kwalifikowalności dla przedsiębiorstw, które najbardziej ucierpiały wskutek kryzysu.

1.4.

W obliczu dotkliwej niepewności EKES popiera wdrażanie polityki konkurencji szczególnie ukierunkowanej na pomyślną transformację, która wymaga ambitnej polityki handlowej i inwestycyjnej, nadzwyczajnych inwestycji publicznych i prywatnych, innowacji oraz sprawnie funkcjonującego jednolitego rynku. UE i państwa członkowskie muszą obecnie stworzyć ramy prawne i finansowe, które zapewnią wszystkim podmiotom, regionom i obywatelom równe warunki działania na rynku. W związku z tym EKES podkreśla potrzebę osiągnięcia rzeczywistej równości traktowania między podmiotami europejskimi i wobec operatorów światowych. Kluczowym elementem tego procesu jest integralność i brak rozdrobnienia rynku wewnętrznego.

1.5.

EKES jest zdania, że prawo konkurencji musi pozostać oparte na zasadach i faktach oraz że należy zagwarantować niezależność Komisji. Jednak przepisy regulujące prawo konkurencji, a w szczególności ich stosowanie przez osoby odpowiedzialne za rozpatrywanie spraw muszą wyraźniej odzwierciedlać wytyczne polityczne UE mające na celu zapewnienie sprawiedliwej transformacji. EKES wzywa Komisję do mobilizacji, aby w jak największym stopniu ułatwić dwojaką transformację gospodarki i wspomóc konkurencyjność jej sektorów na bardzo niestabilnym rynku światowym.

1.6.

W związku z tym osiągnięcie strategicznej autonomii nigdy wcześniej nie było tak istotne. EKES jest zdania, że obecny przegląd prawa konkurencji należy oceniać pod kątem potrzeb wskazanych w pracach Komisji dotyczących 14 strategicznych ekosystemów europejskich.

1.7.

EKES uważa, że należy przeprowadzić głębsze reformy, aby dokładniej uwzględnić kwestie zrównoważonego rozwoju, technologii cyfrowej i odporności. Zarówno kluczowe pojęcia unijnego prawa konkurencji (takie jak rynek właściwy), jak i szczegółowe ramy (takiego rodzaju jak de minimis lub GBER) oraz wdrażanie tych przepisów należy dostosować do kierunków strategicznych UE. Ponadto EKES wzywa Komisję do stworzenia niezbędnych instrumentów umożliwiających całej europejskiej strukturze gospodarczej, w szczególności MŚP i sektorowi usług, finansowanie tej dwojakiej transformacji.

2. Uwagi ogólne

2.1.

EKES i wszyscy uczestnicy są zatem zgodni co do tego, że systemy stanowiące odstępstwo od ogólnych ram prawa konkurencji sprawdziły się od 2019 r. i od czasu wybuchu kryzysu związanego z COVID-19. Na uwagę zasługuje również szybkość, z jaką DG COMP podjęła decyzje, aby w jak największym stopniu uniknąć zakłóceń na rynku wewnętrznym.

2.2.

Komitet popiera też podejście Komisji Europejskiej mające uchronić przedsiębiorstwa przed zjawiskiem cliff effects („nagłych spadków”), które to podejście umożliwiło w szczególności rozszerzenie tymczasowych ram na środki służące odbudowie.

2.3.

EKES z zadowoleniem przyjmuje nowe ramy tymczasowe przyjęte przez Komisję w celu zaradzenia poważnym skutkom wojny w Ukrainie wywołanej agresją rosyjską. Zastanawia się również nad wpływem tego nowego kryzysu zarówno na przegląd paktu stabilności, jak i na potrzebę nowego planu odbudowy.

2.4.

EKES dostrzega również zasadność komunikatu Komisji z uwagi na fakt, że przedstawia się w nim ogólne ramy przeglądu reguł konkurencji oraz globalną i strategiczną drogę obraną w celu wykonania tego zadania.

2.5.

Dziś jednak Unia boryka się z konsekwencjami swojej strategicznej zależności od krajów trzecich. Należy odbudować rynek wewnętrzny po kryzysie wywołanym pandemią oraz umożliwić europejskim przedsiębiorstwom wzmocnienie odporności i przeprowadzenie dwojakiej transformacji mimo konieczności zmierzenia się z wielorakimi i nieprzewidywalnymi konsekwencjami wojny w Ukrainie wywołanej agresją rosyjską.

2.6.

Sprawnie funkcjonujący jednolity rynek i skuteczna polityka konkurencji zapewniają dostęp do ogromnego rynku, na którym każdy może konkurować na równych zasadach. Podnoszą wydajność, sprzyjają innowacjom i zapewniają przedsiębiorstwom odnoszącym sukces warunki do rozwoju i stania się światowymi liderami. Zatem EKES ponownie podkreśla zasadnicze znaczenie integralności rynku wewnętrznego w planie odbudowy. W tym kontekście będzie z zainteresowaniem śledzić wdrażanie instrumentu nadzwyczajnego jednolitego rynku.

2.7.

System kontroli połączeń w UE wydaje się czasami utrudniać tworzenie przedsiębiorstw europejskich na skalę światową, zdolnych do konkurowania z przedsiębiorstwami amerykańskimi i chińskimi, a pretekstem do tego jest dążenie, by nie ograniczać konkurencji na rynku wewnętrznym. Przedsiębiorstwa europejskie mają znacznie bardziej rygorystyczne warunki korzystania z pomocy publicznej niż ich światowi konkurenci, co utrudnia rzeczywistą politykę wspierania sektorów gospodarki. Wreszcie zwalczanie karteli i zakaz nadużywania pozycji dominującej wydają się wciąż niedostosowane do nowych wyzwań związanych z gospodarką cyfrową i transformacją ekologiczną.

2.8.

Komisja Europejska przeprowadza obecnie ponowny przegląd instrumentów polityki konkurencji (kontroli połączeń, ochrony konkurencji i pomocy państwa), aby upewnić się, że wszystkie pozostają adekwatne do swoich celów i uzupełniają istniejący zestaw środków. W tak niespokojnej sytuacji trzeba jak najbardziej zatroszczyć się o nasze ambicje klimatyczne i cyfrowe. EKES apeluje do Komisji, aby bardziej niż kiedykolwiek wcześniej przystosowała i zmobilizowała wszystkie narzędzia polityki konkurencji w celu wsparcia transformacji ekologicznej i cyfrowej oraz wyposażenia się w instrumenty niezbędne dla zmierzenia się z konkurencją zagraniczną w tym kontekście.

3. Przystosowanie reguł i wdrażania prawa konkurencji w celu realizacji naszych zamierzeń

3.1.

EKES uważa, że przegląd ram konkurencji nie był wystarczająco kompleksowy, aby uwzględnić europejskie wytyczne strategiczne dotyczące zrównoważonego rozwoju i technologii cyfrowej. Utrzymuje, że przystosowanie prawa konkurencji musi się dokonać zarówno na poziomie definiowania podstawowych zasad, jak i oceny operacyjnej ograniczających oraz korzystnych skutków konkurencji.

3.2.

Należy w pierwszej kolejności przeprowadzić przegląd kluczowych zasad. Ocena danej praktyki lub porozumienia podlegającego prawu konkurencji pod kątem legalności lub jej braku zależy od udziału rynkowego podmiotów na przedmiotowym rynku. Kluczowe znaczenie mają pojęcia „udziału w rynku” i „rynku właściwego”, w związku z czym EKES wzywa zainteresowane strony do jak największej czujności w trakcie dokonywanego obecnie przeglądu, tak aby pojęcia te odzwierciedlały realia działania sektorów gospodarki.

3.2.1.

Należy zatem przeanalizować wiele aspektów Takie pojęcia jak „wymienność produktu/usługi” oraz „jednorodność warunków konkurencji” należy dostosować do specyfiki rynku cyfrowego i jego podmiotów. Jednocześnie podczas oceny tej „wymienności” można by uwzględnić cechy środowiskowe danego produktu.

3.3.

Drugi kierunek prac to wyjaśnienie i wzmocnienie zakresu pomocy i praktyk, które są zgodne lub nie wpływają na wymianę handlową, a zatem są wyłączone spod prawa konkurencji. Niektóre elementy oceny należy poddać przeglądowi, aby umożliwić jak największej liczbie osób inwestowanie i koordynację w poczuciu bezpieczeństwa prawnego i bez konieczności poddawania się europejskiej procedurze zgłoszenia. Wydaje się zatem, że zasada de minimis wymaga przeglądu, by lepiej ją dostosować do specyfiki każdego sektora, na przykład transportu lądowego lub handlu.

3.3.1.

EKES odnosi się również przychylnie do zaproponowanych przez Komisję zmian w ogólnym rozporządzeniu w sprawie wyłączeń grupowych (GBER), ponieważ odpowiadają wielu potrzebom przedsiębiorstw, a zwłaszcza MŚP, w zakresie dostępu do wsparcia finansowego niezbędnego do osiągnięcia sukcesu w zrównoważonej transformacji.

3.4.

Zgodnie z ostatnim kierunkiem prac w zakresie stosowania i kontroli DG COMP, a zwłaszcza osoby odpowiedzialne za rozpatrywanie spraw powinny być w pełni świadome ścieżek transformacji wytyczonych dla czternastu europejskich ekosystemów strategicznych wskazanych przez Komisję Europejską. W tym kontekście należy ustalać, czy dana praktyka lub porozumienie ogranicza konkurencję, co będzie mieć prawdopodobnie negatywne skutki dla ceny, produkcji, innowacji, jakości lub różnorodności towarów i usług na danym rynku.

3.4.1.

Parametry oceny prowadzące do korzyści wynikających ze zwolnienia lub porozumień o połączeniu również powinny być przystosowane do tych celów. W rzeczywistości warunki te, oprócz ryzyka wyeliminowania konkurencji, koncentrują się głównie na pożytkach dla gospodarki i korzyściach cenowych dla konsumenta. Pozytywne skutki ograniczeń powinny być w większym stopniu ukierunkowane na jakość środowiskową produktów i na przyrost wydajności w dziedzinie klimatu, zakładając że aspekty te są jednolicie określone na szczeblu europejskim.

3.4.2.

Pojęcie „jakości” powinno zatem odzwierciedlać cele w zakresie zrównoważonego rozwoju i zostać odpowiednio zdefiniowane pod tym względem na poziomie europejskim. Pojęcie „zrównoważonego produktu” powinno również zostać określone na poziomie europejskim, co przyczyni się do równości traktowania podmiotów gospodarczych i do zakończenia pseudoekologicznego marketingu. W tym kontekście EKES popiera prace Komisji nad wspólną i przejrzystą metodologią naukową mające na celu zdefiniowanie zgodności produktów, usług i budynków itp. z zasadami zrównoważonego rozwoju.

3.4.3.

Informacje zwrotne od zainteresowanych stron dotyczące uwzględnienia kryterium „innowacji” są rozbieżne. Według DG COMP innowacja jest kluczowym parametrem testu rynkowego. Według podmiotów gospodarczych parametr ten jest brany pod uwagę w bardzo niewielkim stopniu lub w każdym razie – głównie odrzucany. EKES apeluje do Komisji o zastanowienie się, w jakim stopniu wytyczne polityczne UE zostały uwzględnione w jej ostatnich decyzjach.

3.4.4.

Zasadnicze znaczenie ma też ułatwienie i zabezpieczenie współpracy między przedsiębiorstwami przy projektach środowiskowych, które w wielu przypadkach obejmują swoim zasięgiem cały łańcuch wartości. Dlatego EKES wzywa Komisję do wyjaśnienia nowego odstępstwa WPR od przepisów antymonopolowych (art. 210), które umożliwia rolnikom uzgadnianie ze swoim partnerem kwestii zrównoważonego rozwoju.

3.4.5.

Należy również przystosować zasady dotyczące zarówno porozumień wertykalnych (VBER), jak i horyzontalnych (HBER) w celu uwzględnienia złożoności ekosystemów, które mają być zbudowane wokół celów zrównoważonego rozwoju. Komisja powinna w miarę możliwości wskazać, jakiego rodzaju informacje dotyczące zrównoważonego rozwoju mogą być bezpiecznie wymieniane między konkurentami.

4. Pozyskanie instrumentów niezbędnych dla zapewnienia transformacji i stawienia czoła zagranicznej konkurencji

4.1.

Jak już stwierdził EKES (1), wzmocnienie otwartej autonomii strategicznej wiąże się w szczególności ze zwiększeniem odporności jednolitego rynku, inwestowaniem we własne umiejętności i zdolności technologiczne Unii, zwiększeniem zasobów przeznaczanych na badania i rozwój, ekologizacją produkcji i łańcuchów dostaw, zagwarantowaniem suwerenności cyfrowej, tworzeniem strategicznych zapasów, wspieraniem i przyciąganiem inwestycji i zrównoważonej produkcji w Europie, poprzez poprawę warunków prowadzenia działalności przez przedsiębiorstwa, badaniem alternatywnych rozwiązań i modeli gospodarki o obiegu zamkniętym, krzewieniem szerokiej współpracy przemysłowej między państwami członkowskimi, a także dążeniem do zdobycia wiodącej pozycji w dziedzinie technologii, jak w listopadzie 2020 r. podkreśliła Rada ds. Konkurencyjności.

4.2.

EKES zastanawia się nad proponowanymi środkami ułatwiającymi inwestycje niezbędne dla transformacji klimatycznej i cyfrowej na odpornym rynku i w tak niepewnych czasach. Dokonanie tych przemian wymaga znacznych inwestycji zarówno publicznych, jak i prywatnych w czasie, gdy sytuacja gospodarcza i polityczna jest bardzo niestabilna. Należy ułatwić przeprowadzanie największych inwestycji, z którymi mierzą się nasze strategiczne ekosystemy i, ogólnie mówiąc, wszystkie sektory gospodarki, mając też na uwadze dążenie do stworzenia podmiotów zdolnych do rozwoju na rynku światowym.

4.3.

W niektórych sektorach zostały już co prawda określone główne plany inwestycyjne, lecz EKES zastanawia się nad wdrożeniem środków dla sektorów usługowych i – ogólnie – europejskiej tkanki gospodarczej składającej się głównie z MŚP. Zasady UE dotyczące pomocy państwa będą odgrywać ważną rolę w powodzeniu tych przemian.

4.4.

Przedsiębiorstwa potrzebują bowiem również wsparcia na inwestycje w cyfryzację, a w szczególności w modernizację systemów informatycznych, automatyzację, robotykę i sztuczną inteligencję. Zwłaszcza MŚP potrzebują wsparcia, by rozwijać swą obecność cyfrową. Innym przykładem jest pomoc państwa na wdrożenie ultraszybkiej sieci, która będzie kluczowym elementem polityki spójności terytorialnej. Komitet zachęca Komisję do uwzględnienia dalszych zmian w GBER w celu wsparcia cyfryzacji obiektów handlowych oraz operacji biznesowych.

4.5.

Podobnie ważne projekty stanowiące przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania (IPCEI) oraz sojusze przemysłowe, czy to w zakresie baterii, czy półprzewodników, czy też ochrony zdrowia, muszą przyczyniać się do rozwoju innowacyjnych łańcuchów wartości na terytorium Europy. Pierwsze zastosowania tego narzędzia są obiecujące. EKES będzie zwracać uwagę na otwartość projektów IPCEI na MŚP, co przewidziano w projekcie wytycznych.

4.6.

Należy również zapewnić równe warunki działania w stosunku do podmiotów z krajów trzecich; kontrola subsydiów zagranicznych stanowi główny problem w tej dziedzinie.

Przedsiębiorstwa spoza Europy otrzymują ogromne wsparcie państwa. W tym względzie EKES uważa, że propozycja Komisji (2) dotycząca środków finansowych, które są wypłacane przez państwo ze źródeł zagranicznych przedsiębiorstwom działającym na rynku UE i które mogą zakłócać funkcjonowanie rynku, jest przydatnym i odpowiednim narzędziem operacyjnym. Dlatego też niektóre aspekty działania regulacyjnego, które samo w sobie jest złożone i wielopłaszczyznowe, wymagają dalszego dopracowania.

4.7.

Ponadto EKES odnosi się pozytywnie do przyjęcia aktu o rynkach cyfrowych (DMA), ponieważ ma on zagwarantować kontestowalność i uczciwość rynków cyfrowych w ramach regulacji ex ante. W tym kontekście europejski system rządów jest niezbędny, aby zagwarantować w Unii Europejskiej jednolite stosowanie i skuteczność rozporządzenia w sprawie kontestowalnych i uczciwych rynków w sektorze cyfrowym. Ponadto chociaż reguluje ono kwestie udostępniania danych i dostępu do nich ze strony selekcjonerów informacji, wyjaśnienia wymaga wciąż miejsce danych w ocenie konkurencji.

4.8.

Wreszcie jeśli chodzi o sojusze ponadnarodowe i globalne, Unia musi być w stanie identyfikować w całym łańcuchu wartości i dostaw przypadki naruszania praw człowieka, podstawowych wolności oraz zdrowia i bezpieczeństwa zarówno ludzi, jak i środowiska. EKES odnotowuje inicjatywy podjęte w tym celu, zwłaszcza odnośnie do klauzul „lustrzanych”.

Bruksela, dnia 19 maja 2022 r.

Christa SCHWENG

Przewodnicząca Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji francuskiej w Radzie UE przyjęta 19 stycznia 2022 r.: „W jaki sposób określone ekosystemy przemysłowe przyczynią się do strategicznej autonomii UE i dobrobytu Europejczyków?” (Dz.U. C 194 z 12.5.2022, s. 34).

(2) Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie subsydiów zagranicznych zakłócających rynek wewnętrzny (COM(2021) 223 final – 2021/0114(COD)).

26.8.2022

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 323/38

(COM(2021) 778 final)

(2022/C 323/07)

Sprawozdawca:

Giuseppe GUERINI

Wniosek o konsultację	Komisja, 21.1.2022
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	6.4.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	18.5.2022
Sesja plenarna nr	569
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	179/1/4

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES z aprobatą przyjmuje plan działania na rzecz gospodarki społecznej, w którym uwzględniono wiele kluczowych kwestii poruszanych przez Komitet na przestrzeni lat, poczynając od opinii INT/447 z 2009 r. (1). Wyraźnie wskazano w nim, że instytucje europejskie powinny propagować i uznawać różne formy prawne charakteryzujące ekosystem gospodarki społecznej, również ze względu na jego szczególną rolę we wspieraniu gospodarki lokalnej i bliskość z terytoriami i społecznościami lokalnymi.

1.2.

Brutalna wojna agresywna wobec Ukrainy i powodowany nią exodus uchodźców uwidaczniają wielką skłonność narodów Europy i organizacji społeczeństwa obywatelskiego do okazywania solidarności poprzez aktywne przyjmowanie potrzebujących oraz zarządzanie pomocą humanitarną – potwierdza to ważną rolę gospodarki społecznej w organizowaniu działań solidarnościowych podczas kryzysów humanitarnych.

1.3.

Jednak w wielu państwach członkowskich wciąż nie wykorzystuje się potencjału gospodarki społecznej. Z tego powodu należy powiązać plan działania ze średnio- i długoterminowymi działaniami poprzez ukierunkowanie i koordynację niezbędnych działań i wzmocnienie odnośnych ram prawnych. W związku z tym EKES w pełni popiera działania zmierzające do przedstawienia w 2023 r. wniosku dotyczącego zalecenia Rady

1.4.

Komitet sugeruje zwiększenie skuteczności planu działania dzięki wzmocnieniu go poprzez przedstawienie konkretnych propozycji w czterech obszarach zainteresowania: (i) współpraca między administracją publiczną i podmiotami gospodarki społecznej; (ii) kwestie pomocy państwa; (iii) inwestycje i instrumenty finansowe; (iv) opodatkowanie. Umożliwi to ściślejsze powiązanie planu działania z europejską strategią do 2030 r., ze szczególnym uwzględnieniem roli, jaką gospodarka społeczna może odegrać we wspieraniu transformacji ekologicznej, cyfrowej i społecznej.

1.5.

EKES ma nadzieję, że plan działania na rzecz gospodarki społecznej będzie promować bardziej ukierunkowane inwestowanie środków europejskich – przeznaczonych na krajowe plany odbudowy i zwiększania odporności – w realizację celów dotyczących włączenia społecznego, kształcenia i promowania zatrudnienia, ze szczególnym uwzględnieniem ludzi młodych, rodzin oraz osób podatnych na zagrożenia. Zaleca, by zwrócić szczególną uwagę na szkolenie w zakresie umiejętności cyfrowych osób znajdujących się w niekorzystnej sytuacji.

1.6.

W celu promowania dobrych praktyk współpracy między organami publicznymi i podmiotami gospodarki społecznej EKES zaleca rozwój instrumentów w zakresie zarządzania terytorialnego opartego na współpracy, a także instrumentów dotyczących wspólnego administrowania, gdyż jest to najlepszy sposób na angażowanie szerokiego wachlarza zainteresowanych stron, a tym samym wzmocnienia kultury pomocniczości.

1.7.

EKES docenia, że w planie działania zaproponowano wzmożenie wysiłków na rzecz ukierunkowania zamówień i koncesji publicznych na osiąganie celów społecznych i środowiskowych i zaleca wzmocnienie form partnerstwa publiczno-prywatnego.

1.8.

EKES zachęca Komisję, by zgodnie z zawartymi w planie uwagami dotyczącymi opodatkowania, zwróciła szczególną uwagę na opodatkowanie podmiotów gospodarki społecznej w ramach inicjatywy ustawodawczej „Działalność gospodarcza w Europie: Ramy opodatkowania dochodu” (ramy BEFIT), która ma zostać przedstawiona w najbliższych miesiącach.

2. Uwagi ogólne i kontekst

2.1.

W planie działania na rzecz gospodarki społecznej zaproponowano wieloletnią perspektywę do 2030 r. Planowi towarzyszą mu dwa dokumenty robocze. Pierwszy z nich zawiera dodatkowe wskazówki do komunikatu pt. „Budowanie gospodarki służącej ludziom: plan działania na rzecz gospodarki społecznej”, i należy traktować go równolegle do wdrażania Europejskiego filaru praw socjalnych. Drugi dokument pt. „Scenariusze w kierunku współtworzenia ścieżki transformacji w kierunku bardziej odpornego, zrównoważonego i cyfrowego ekosystemu przemysłowego gospodarki bliskości i gospodarki społecznej” wpisuje się w nową europejską strategię przemysłową, w ramach której gospodarka społeczna może odgrywać funkcję innowacyjną i wspierać uczciwą i sprawiedliwą transformację w sektorach strategicznych, takich jak gospodarka cyfrowa i ekologiczna.

2.2.

EKES popiera dążenie do osiągnięcia konwergencji między planem działania na rzecz gospodarki społecznej a Europejskim filarem praw socjalnych oraz między wspomnianym planem a nową europejską strategią przemysłową – w ramach tej ostatniej podjęto innowacyjny krok polegający na określeniu konkretnego ekosystemu gospodarki społecznej. W związku z tym ważne jest, aby cele średnio- i długoterminowe były lepiej określone również w odniesieniu do okresu po 2023 r. Gospodarka społeczna może być w istocie bardzo pomocna w stawianiu czoła głównym wyzwaniom stojącym przed Europą, takim jak: zmniejszanie nierówności, presja demograficzna, zapewnianie wsparcia młodym pokoleniom, zarządzanie przyjmowaniem uchodźców i migrantów oraz stabilność systemów opieki zdrowotnej i europejskiego modelu opieki społecznej.

2.3.

EKES uważa za konieczne, by plan działania promował także środki skoordynowane z planem dotyczącym jednolitego rynku kapitałowego, jak zalecono w opiniach ECO/533 (2) i INT/965 (3), w których wzywa się do uwzględnienia w ramach unii rynków kapitałowych szczególnego charakteru instrumentów finansowych przeznaczonych dla sektora gospodarki społecznej.

2.4.

Chociaż plan działania nie zawiera prawnej definicji pojęcia gospodarki społecznej, to określa cechy charakterystyczne dla działających w niej podmiotów, a mianowicie: (i) prymat człowieka oraz celów społecznych nad zyskiem; (ii) reinwestowanie wszystkich lub większości zysków w działania realizowane w interesie zbiorowym lub w interesie członków stowarzyszonych i beneficjentów, w kontekście interesu ogólnego; (iii) demokratyczne i partycypacyjne zarządzanie.

2.5.

EKES podziela te zasady i zachęca Komisję i państwa członkowskie do podjęcia bardziej odważnych i skoordynowanych inicjatyw w celu określenia wspólnych i skoordynowanych ram prawnych dla gospodarki społecznej, konsolidujących trzy wyżej wymienione zasady, co pozwoli uniknąć niejasności i niepewności. Zdefiniowanie różnych coraz powszechniejszych sposobów organizacji i prowadzenia działalności pomogłoby również osiągnąć cel, jakim jest nadanie statutu europejskiego stowarzyszeniom, towarzystwom ubezpieczeń wzajemnych i fundacjom, w szczególności tym, które muszą działać w wymiarze transgranicznym.

2.6.

EKES docenia propozycję Komisji dotyczącą wspierania państw członkowskich w opracowywaniu środków na rzecz gospodarki społecznej w celu propagowania bardziej zrównoważonego, inkluzywnego i innowacyjnego modelu rozwoju gospodarczego i społecznego. W szczególności Komisja zamierza podjąć działania, bezpośrednio lub wspólnie z państwami członkowskimi, w trzech obszarach priorytetowych: (i) tworzenie odpowiednich warunków dla gospodarki społecznej; (ii) tworzenie warunków do rozpoczęcia i rozwoju działalności w ramach gospodarki społecznej; (iii) zapewnienie uznania gospodarki społecznej.

2.7.

W tym kontekście EKES wyraża zadowolenie, że w planie działania przypomina się o konieczności stosowania szeregu środków z zakresu polityki, w tym dotyczących opodatkowania, regulacji rynków publicznych, konkurencji i pomocy państwa, a także odpowiedniej regulacji warunków pracy, kształcenia i badań. W związku z tym podkreśla potrzebę promowania jakości pracy i znaczenie procedur dotyczących informowania pracowników i angażowania ich w strategiczne decyzje podejmowane przez podmioty gospodarki społecznej.

2.8.

Do sektorów, w których działają podmioty gospodarki społecznej, należą m.in. usługi społeczne i zdrowotne, opieka, kształcenie i szkolenie, kultura i ochrona środowiska oraz ogólnie wiele usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, o których mowa w Europejskim filarze praw socjalnych – są to sektory, które generują coraz większą wartość gospodarczą i zatrudnienie.

2.9.

Podmioty gospodarki społecznej są aktywne we wszystkich sektorach gospodarki w wielu krajach europejskich: poczynając od produkcji przemysłowej i rzemieślniczej, poprzez gospodarkę o obiegu zamkniętym i zrównoważoną turystykę oraz produkcję energii ze źródeł odnawialnych, a kończąc na transporcie oraz usługach komunikacyjnych i informacyjnych. Z tego powodu mają one zasadniczą funkcję w innowacjach społecznych i transferze technologii na rzecz grup społecznych lub terytoriów znajdujących się w niekorzystnej sytuacji. Wielość form prawnych i organizacyjnych sprawia, że należy unikać jednego uniwersalnego podejścia, nie rezygnując przy tym jednak z pewnej formy koordynacji nadzorowanej przez Komisję. Wielość form prawnych i organizacyjnych sprawia, że należy unikać jednego uniwersalnego podejścia, nie rezygnując przy tym jednak z pewnej formy koordynacji nadzorowanej przez Komisję.

2.10.

Przedsiębiorstwa gospodarki społecznej są w dużej mierze zakorzenione na szczeblu lokalnym, gdzie przyczyniają się do osiągania spójności społecznej i zwiększają odporność i inkluzywność danych terytoriów. Z powodu tej skłonności do bliskości przedsiębiorstwa gospodarki społecznej mogą szczególnie skutecznie towarzyszyć transformacji ekologicznej i cyfrowej, a także zwiększać dostęp wszystkich osób – także tych znajdujących się w najmniej korzystnej sytuacji i najbardziej podatnych na zagrożenia – do technologii cyfrowych, zwłaszcza prorozwojowych, które sprzyjają obecności osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy.

2.11.

Należy również zwrócić szczególną uwagę na angażowanie i wzmacnianie pozycji młodych ludzi, których należy wspierać poprzez działania szkoleniowe służące wzmacnianiu ducha przedsiębiorczości młodego pokolenia.

2.12.

Aby wykorzystać ten potencjał, należy zwiększyć dostęp podmiotów gospodarki społecznej do kapitału inwestycyjnego, zwłaszcza w celu lepszego rozwoju inwestycji w infrastrukturę społeczną (przystępne cenowo mieszkania, długoterminowe usługi zdrowotne i opiekuńcze, kształcenie i uczenie się przez całe życie, ograniczanie ubóstwa i poprawa dostępności). Infrastruktura ta wymaga wzmocnienia, jeśli chcemy zmniejszyć nierówności i wykluczenie społeczne, które pogłębiły się w Europie w wyniku pandemii. Infrastruktura ta wymaga wzmocnienia, jeśli chcemy zmniejszyć nierówności i wykluczenie społeczne, które pogłębiły się w Europie w wyniku pandemii.

2.13.

Plan działania stanowi okazję do rozwoju gospodarki społecznej dzięki poprawie polityki przemysłowej oraz do uznania roli, którą pełnią zwłaszcza spółdzielnie w sektorze usług i przemyśle w Europie, gdzie tworzą również ważne klastry produkcyjne i dysponują dużą zdolnością do innowacji.

2.14.

EKES przykłada duże znaczenie do podjętego przez Komisję zobowiązania do przeprowadzenia analiz i badań dotyczących gospodarki społecznej, z myślą o przedstawieniu w 2023 r. wniosku dotyczącego zalecenia Rady. Ponadto Komitet popiera przeprowadzenie w 2025 r. oceny wdrażania planu działania. Aby jednak badania i oceny były skuteczne, plan działania powinien lepiej sprecyzować cele średnio- i długoterminowe, by lepiej określić oczekiwane skutki społeczne, także w odniesieniu do strategii europejskiej do 2030 r.

2.15.

EKES z zadowoleniem przyjmuje i popiera cele Komisji dotyczące promowania relacji transgranicznych i umiędzynarodowienia gospodarki społecznej poprzez wspieranie i zachęcanie przedsiębiorstw gospodarki społecznej do udziału w europejskich platformach partnerstwa dzięki utworzeniu jednolitego portalu UE poświęconego gospodarce społecznej.

2.16.

W ramach inicjatyw służących promowaniu kultury przedsiębiorczości, zwłaszcza zwiększaniu udziału młodego pokolenia w zakładaniu nowych przedsiębiorstw, konieczne jest pogłębianie wiedzy na temat potencjału gospodarki społecznej w ramach programów nauczania szkół średnich i wyższych uczelni. Z tego względu Komitet popiera propozycję utworzenia nowej akademii polityki w dziedzinie przedsiębiorczości młodzieży, z uwzględnieniem gospodarki społecznej.

3. Uwagi szczegółowe

3.1. Stosunki między administracją publiczną a podmiotami gospodarki społecznej

3.1.1.

Dzięki uznaniu potencjału gospodarki społecznej dla przyszłości polityki społecznej i przemysłowej, plan działania na rzecz gospodarki społecznej potwierdza znaczenie realizacji zadań leżących w interesie ogólnym – do których przyczynia się gospodarka społeczna. W związku z tym ważne jest określenie celów służących poprawie współpracy między administracją publiczną, podmiotami gospodarki społecznej i podmiotami dialogu społecznego.

3.1.2.

Dlatego też EKES uważa, że należy inwestować w umacnianie wspólnego administrowania przez organy publiczne i przedsiębiorstwa społeczne, które – przy poszanowaniu właściwych sobie kompetencji i autonomii – dążą do osiągnięcia celów będącymi przedmiotem wspólnego zainteresowania. W związku z tym należy wspierać te formy planowania i projektowania, które opierają się na inkluzywnym zarządzaniu i uwzględniają rolę pełnioną przez podmioty gospodarki społecznej, zwłaszcza w ramach terytorialnych systemów współpracy między podmiotami gospodarki społecznej i samorządami lokalnymi. Tego rodzaju innowacyjne formy współpracy muszą być tworzone zgodnie z wymogami przejrzystości, równych warunków traktowania, opłacalności i otwartego podejścia do różnych zainteresowanych stron, oraz przy stosowaniu zasady pomocniczości.

3.1.3.

Wspomniane formy współpracy wydają się szczególnie skuteczne w odniesieniu do usług świadczonych w interesie ogólnym, ponieważ umożliwiają lepsze zarządzanie konkurencyjnością oraz rozwijanie i wykorzystywanie współpracy oraz pozytywnych skutków społecznych wynikających ze szczególnego uwzględnienia dóbr wspólnych.

3.1.4.

W związku z tym EKES popiera dążenie Komisji do poprawy dostępu podmiotów gospodarki społecznej do rynku zamówień publicznych. W tym względzie poczyniono znaczne postępy dzięki dyrektywie w sprawie zamówień publicznych (4) z 2014 r. EKES pragnąłby jednak, aby Komisja – w ramach przeglądu dyrektywy w sprawie zamówień publicznych, zwłaszcza jej art. 77 dotyczącego stosowania łagodniejszych wymogów wobec organizacji świadczących usługi społeczne – wprowadziła wyraźniejsze rozróżnienie między realizacją interesu ogólnego a urzeczywistnianiem jednolitego rynku. Zapewniłoby to lepszą podstawę prawną dla zawierania umów o współpracy między organami publicznymi a podmiotami gospodarki społecznej.

3.2. Pomoc państwa

3.2.1.

Powszechnie wiadomo, że niektóre sektory, w których działają podmioty gospodarki społecznej, w szczególności opieka społeczna, świadczenia zdrowotne, edukacja i promocja kultury, potrzebują odpowiedniego wsparcia finansowego ze środków publicznych. Niemniej w przypadku, gdy usługi świadczone przez podmioty gospodarki społecznej są równolegle świadczone przez przedsiębiorstwa komercyjne, pomoc publiczną należy zapewniać bez zakłócania zasad rynkowych.

3.2.2.

Kontrola pomocy państwa ma na celu utrzymanie równowagi między zapewnianiem wsparcia a uczciwą konkurencją. W planie działania podkreślono, że organy publiczne i beneficjenci często nie wykorzystują w pełni możliwości oferowanych przez elastyczny charakter pomocy państwa. Tak faktycznie jest, co sugeruje konieczność ukierunkowanych inwestycji w specjalistyczne szkolenia dla administracji publicznej w zakresie europejskich zasad dotyczących pomocy państwa, ze szczególnym uwzględnieniem usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym.

3.2.3.

Jednak zasady konkurencji nie są zawsze odpowiednim rozwiązaniem w kwestiach takich jak zarządzanie usługami socjalnymi, zwłaszcza zdrowotnymi i opiekuńczymi, gdyż usługi te nie odpowiadają logice rynku, lecz opierają się na solidarności. W opinii TEN/605 (5) EKES odnotował już, że „brak pewności lub znaczne koszty związane ze spełnieniem wymogów tworzą przeszkody, które nadmiernie utrudniają organom pełne wdrożenie polityki w sprawie usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym”. Plan działania na rzecz gospodarki społecznej powinien stanowić okazję do poprawy dialogu między Komisją, państwami członkowskimi, władzami lokalnymi oraz przedstawicielami partnerów społecznych i gospodarki społecznej.

3.2.4.

Przepisy UE dotyczące usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym zapewniają odpowiednią elastyczność zasad pomocy państwa. Wiele organów publicznych rezygnuje jednak z możliwości stosowania ram prawnych dotyczących pomocy publicznej do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym.

3.2.5.

Propozycja Komisji, by zapewnić odpowiednią wiedzę na temat form dostępu do pomocy państwa poprzez specjalne seminaria internetowe i warsztaty jest mile widziana, ale niewystarczająca. Konieczna jest podjęcie bardziej zdecydowanych interwencji regulacyjnych, w tym poprzez prawo miękkie, by lepiej objaśnić warunki dostępu podmiotów gospodarki społecznej do pomocy państwa i by określić kwotę tej pomocy, zwłaszcza w odniesieniu do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym i działań wspierających zatrudnianie osób znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, zgodnie z ogólnym rozporządzeniem w sprawie wyłączeń grupowych (GBER).

3.2.6.

Należy uznać, że dotacje dla podmiotów gospodarki społecznej przyczyniających się do realizacji interesu ogólnego są zgodne z zasadami rynku wewnętrznego. W związku z czym należy także zmienić progi de minimis w odniesieniu do wsparcia udzielanego przedsiębiorstwom gospodarki społecznej prowadzącym działania i usługi społeczne w interesie ogólnym.

3.3. Inwestycje i instrumenty finansowe

3.3.1.

Według przedstawionych w planie działania szacunków, w okresie programowania 2014–2020 uruchomiono co najmniej 2,5 mld EUR z budżetu UE na wsparcie gospodarki społecznej za pośrednictwem szeregu europejskich programów i funduszy. EKES popiera zamiar Komisji dotyczący dalszego zwiększenia poziomu wsparcia na lata 2021–2027 dzięki zmniejszeniu barier w dostępie podmiotów gospodarki społecznej do funduszy europejskich.

3.3.2.

Z tego względu ważne jest, by już w 2022 r. zrealizowano cel polegający na wprowadzeniu nowych produktów finansowych w ramach Programu InvestEU, by uruchomić finansowanie prywatne dostosowane do potrzeb przedsiębiorstw gospodarki społecznej.

3.3.3.

Jednak oprócz promowania instrumentów inwestycyjnych i finansowych należy mieć także na względzie, że dla wielu podmiotów gospodarki społecznej zwykły dostęp do kredytów bankowych jest nadal problemem. Z tego względu EKES uważa, że potrzebne są instrumenty gwarantujące dostęp do kredytów – zostały już one szeroko wypróbowane w przypadku MŚP i należy je systematycznie rozszerzać także na gospodarkę społeczną.

3.3.4.

EKES proponuje, by zachęcać wszystkie państwa członkowskie do utworzenia – również przy wsparciu ze strony instrumentu InvestEU – specjalnego funduszu gwarancyjnego dla podmiotów gospodarki społecznej, w ramach którego stosowano by szczegółowe kryteria oceny zdolności kredytowej. Sprzyjałoby to wprowadzeniu odpowiednich wskaźników oceny inwestycji w gospodarkę społeczną, co z kolei przyczyniłoby się do promowania innowacyjnych instrumentów finansowych.

3.3.5.

EKES podziela wyrażoną w planie działania na rzecz gospodarki społecznej pozytywną ocenę doświadczeń związanych z wykupem pracowniczym i zawarte w nim odniesienie do roli, jaką odgrywają spółdzielnie utworzone przez pracowników, którzy przejęli działalność przedsiębiorstw znajdujących się w sytuacji kryzysowej. Doświadczenia te są udane wtedy, gdy pracownicy zrzeszeni w spółdzielni mogą polegać na specjalnych mechanizmach finansowania i tworzeniu funduszy w celu kapitalizacji tych przedsiębiorstw. Jednak oprócz instrumentów finansowych istotne jest, aby pracownicy byli odpowiednio wspierani poprzez szkolenia i rozwijanie umiejętności. EKES wzywa ponadto Komisję do dalszej ścisłej współpracy z państwami członkowskimi w celu określenia narzędzi i rozwiązań służących usunięciu przeszkód i przyspieszeniu procedur prawnych dotyczących przeniesienia własności zamkniętego przedsiębiorstwa na pracowników za pośrednictwem spółdzielni pracowniczych lub innych form przedsiębiorstw gospodarki społecznej będących własnością pracowników.

3.4. Polityka podatkowa uwzględniająca funkcje świadczone w interesie ogólnym

3.4.1.

Ramy fiskalne, w których działają podmioty gospodarki społecznej, są rozdrobnione i w dużej mierze zdefiniowane przez państwa członkowskie. EKES z aprobatą odnotowuje, że w planie działania przypomina się o potrzebie specjalnego opodatkowania gospodarki społecznej i stwierdza się, że do tej pory nieliczne państwa członkowskie opracowały specjalne i spójne ramy opodatkowania przedsiębiorstw społecznych.

3.4.2.

Skoordynowana harmonizacja podatkowa, inspirowana najlepszymi praktykami państw członkowskich, byłaby korzystna i pożądana, zwłaszcza w odniesieniu do niektórych zwolnień podatkowych z tytułu zysków niepodzielonych, obniżek stawek VAT, obniżek kosztów ubezpieczenia społecznego lub zwolnienia z nich oraz ulg podatkowych z tytułu darowizn.

3.4.3.

EKES wyraża zadowolenie, że w planie działania zaproponowano opublikowanie wytycznych wyjaśniających zasady opodatkowania darowizn transgranicznych przeznaczonych na inicjatywy pożytku publicznego. Popiera także zamiar przeprowadzenia specjalnego badania dotyczącego darowizn charytatywnych w UE. Uważa, że wspomniane wytyczne powinny zawierać zalecenia dla państw członkowskich dotyczące tego, w jaki sposób uznać, czy organizacje pożytku publicznego mające siedzibę w danym kraju są porównywalne z organizacjami mającymi siedzibę w innym państwie UE.

3.4.4.

Ponadto ważne jest, aby plan działania na rzecz gospodarki społecznej stał się strategicznym narzędziem wdrażania konkretnych działań na rzecz podmiotów gospodarki społecznej i społeczności lokalnych, wspieranych przez politykę fiskalną zgodną z deklarowanymi celami społecznymi.

Bruksela, dnia 18 maja 2022 r.

Christa SCHWENG

Przewodnicząca Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Dz.U. C 318 z 23.12.2009, s. 22.

(2) Dz.U. C 155 z 30.4.2021, s. 20.

(3) Dz.U. C 194 z 12.5.2022, s. 39.

(4) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zamówień publicznych, uchylająca dyrektywę 2004/18/WE (Dz.U. L 94 z 28.3.2014, s. 65).

(5) Dz.U. C 345 z 13.10.2017, s. 45.

26.8.2022

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 323/43

(COM(2022) 31 final)

„Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego zmieniające rozporządzenie (UE) nr 1025/2012 w odniesieniu do decyzji europejskich organizacji normalizacyjnych dotyczących norm europejskich i europejskich dokumentów normalizacyjnych”

(COM(2022) 32 final – 2022/0021 (COD))

(2022/C 323/08)

Sprawozdawczyni:

Sandra PARTHIE

Wniosek o konsultację

a)	Komisja Europejska, 2.5.2022

b)	Parlament Europejski, 14.2.2022

c)	Rada, 17.2.2022

Podstawa prawna

a)	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

b)	Art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

Sekcja odpowiedzialna

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji

Data przyjęcia przez sekcję

5.5.2022

Data przyjęcia na sesji plenarnej

18.5.2022

Sesja plenarna nr

569

Wynik głosowania

(za/przeciw/wstrzymało się)

186/1/3

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji Europejskiej w sprawie przyszłości normalizacji UE w kontekście globalnym. Wniosek Komisji Europejskiej trafnie odzwierciedla rozwój norm międzynarodowych i stanowi właściwą odpowiedź na zaistniałe zmiany. Jeśli chodzi o propozycję zawartą w art. 10 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1025/2012 (1), EKES popiera przegląd struktur zarządzania. Zarządzanie europejskimi organizacjami normalizacyjnymi musi obejmować przejrzysty, otwarty, inkluzywny i sprawiedliwy udział wszystkich istotnych uczestników rynku, konsumentów, stron zainteresowanych kwestiami środowiskowymi i społecznymi, związków zawodowych, MŚP i dużych przedsiębiorstw.

1.2.

Aby zapewnić szeroki konsensus społeczny, należy koniecznie zagwarantować stosowanie inkluzywnego i wyważonego podejścia, które w pełni umożliwi uczestnictwo wszystkim zainteresowanym stronom. Na szczeblu UE i państw członkowskich polityka i organizacje normalizacyjne wspierają się wzajemnie, kształtując warunki ramowe. Wymóg, aby europejska strategia w zakresie normalizacji była inkluzywna, jest jedyny w swoim rodzaju na świecie i warto go wzmocnić. Na szczeblu międzynarodowym brak inkluzywności jako fundamentu międzynarodowej normalizacji daje powód do obaw.

1.3.

EKES dostrzega niebezpieczeństwo, że w innych regionach świata normalizacja mogła stać się narzędziem polityki przemysłowej lub instrumentem geopolitycznym. Unia Europejska musi być gotowa dostosować swoje podejście, aby zapewnić i zwiększyć konkurencyjność europejskich przedsiębiorstw oraz ochronę konsumentów. Dlatego EKES pozytywnie ocenia 22 proponowane środki, w tym ustanowienie forum wysokiego szczebla w celu lepszej koordynacji interesów zainteresowanych stron, utworzenie stanowiska głównego urzędnika ds. normalizacji, wezwanie do reformy struktur zarządzania europejskich organizacji normalizacyjnych, określenie priorytetów dotyczących normalizacji na rzecz dwojakiej transformacji – ekologicznej i cyfrowej – oraz przyspieszenie procesów normalizacji.

1.4.

Konieczne jest połączenie podejścia oddolnego związanego z pobudzaniem norm przez rynek oraz polityczno-strategicznego podejścia odgórnego poprzez ściślejszą współpracę między rządami i światem polityki a przemysłem i innymi zainteresowanymi stronami w celu opracowania wspólnych strategii europejskich i krzewienia wartości demokratycznych. W związku z tym trzeba ustanowić stałą wymianę między Komisją Europejską, europejskimi organizacjami normalizacyjnymi, krajowymi organami normalizacyjnymi, przemysłem i zainteresowanymi stronami ze społeczeństwa obywatelskiego.

1.5.

EKES popiera również apel do europejskich organizacji normalizacyjnych o unowocześnienie ich zarządzania, tak aby w pełni reprezentowane były europejski interes publiczny i wartości demokratyczne oraz interesy MŚP, stron zainteresowanych kwestiami środowiskowymi i społecznymi, związków zawodowych, społeczeństwa obywatelskiego i użytkowników, jak też aby ułatwić dostęp do norm.

1.6.

W europejskiej strategii w zakresie normalizacji wymieniono szereg inicjatyw dotyczących szkoleń i kształcenia skierowanych do naukowców, młodych specjalistów i praktyków, które zmierzają do wspierania rozwoju umiejętności w dziedzinie normalizacji. Komitet uważa te propozycje za bardzo istotne, zwłaszcza w przypadku MŚP i mikroprzedsiębiorstw oraz w perspektywie stworzenia ram inwestowania w talenty, i zdecydowanie popiera ich szerokie i szybkie wprowadzenie w życie. Podkreśla potrzebę zwiększenia finansowania ze strony organów europejskich i krajowych dla wszystkich podmiotów zaangażowanych w normalizację, takich jak związki zawodowe, organizacje społeczeństwa obywatelskiego i przedsiębiorstwa, w celu zwiększenia ich zdolności do uczestnictwa w pracach normalizacyjnych.

2. Kontekst wniosków Komisji

2.1.

Normy leżą u podstaw jednolitego rynku UE. W ostatnich 30 latach w ramach systemu normalizacji europejskiej opracowano ponad 3 600 norm zharmonizowanych, dzięki którym przedsiębiorstwa mogą wykazać przestrzeganie prawa Unii. Normy europejskie przyniosły ogromne korzyści, tworząc równe warunki działania dla przedsiębiorstw na jednolitym rynku i zwiększając zaufanie konsumentów. Ich treść jest określana w komitetach technicznych, w których państwo ma prawo uczestniczyć, jednak nie ma dalej sięgających praw do interwencji. W niektórych państwach członkowskich UE istnieją dodatkowe uregulowania dotyczące rozpatrywania projektów leżących w interesie publicznym. Ponieważ zharmonizowane normy stanowią część prawa UE (2), muszą być sporządzane zgodnie z zasadami demokratycznymi, przy włączeniu wszystkich zainteresowanych stron (w tym interesów społeczeństwa obywatelskiego, konsumentów, stron zainteresowanych kwestiami środowiskowymi i społecznymi, związków zawodowych oraz MŚP), jak również z zapewnieniem wyważonego procesu decyzyjnego w obrębie krajowych i europejskich (oraz międzynarodowych) organizacji normalizacyjnych.

2.2.

Europejska normalizacja przebiega w coraz bardziej konkurencyjnym otoczeniu globalnym. Konkurencyjność Europy, jej suwerenność technologiczna i zdolność zmniejszenia zależności oraz ochrona wartości UE – w tym nasze aspiracje w dziedzinie społecznej i środowiskowej – będą uzależnione od sukcesów europejskich podmiotów w sferze normalizacji na szczeblu międzynarodowym. W tym celu europejskie zainteresowane strony muszą dysponować zasobami i wiedzą fachową, bez których nie da się utrzymać czołowej pozycji Europy w międzynarodowej normalizacji.

2.3.

Dążeń UE do stworzenia neutralnej dla klimatu, odpornej gospodarki o obiegu zamkniętym nie uda się urzeczywistnić bez europejskich norm. Aby pozostać podmiotem ustanawiającym normy światowe, UE musi wywierać silny globalny wpływ na działania normalizacyjne oraz przewodzić pracom najważniejszych forów i instytucji międzynarodowych.

2.4.

W strategii w zakresie normalizacji (3) Komisja przedstawia swoje podejście do norm zarówno na jednolitym rynku, jak i na całym świecie. Strategii towarzyszą: wniosek dotyczący zmiany rozporządzenia w sprawie normalizacji (4), sprawozdanie na temat wdrożenia tego rozporządzenia (5) oraz roczny program prac Unii w zakresie europejskiej normalizacji na 2022 r. (6). Strategia ma na celu wzmocnienie globalnej konkurencyjności UE, aby umożliwić powstanie odpornej, zielonej i cyfrowej gospodarki, a także ugruntować wartości demokratyczne w stosowaniu technologii.

2.5.

W dziedzinie nowych i powstających technologii system normalizacji europejskiej często nie przynosi wyników w porę, przez co traci istotną przewagę pioniera osiąganą dzięki normalizacji. W strategii zaproponowano szereg działań mających ponownie uczynić normy istotą odpornego, zielonego i cyfrowego jednolitego rynku UE oraz wzmocnić światową rolę systemu normalizacji europejskiej. Na szczeblu UE i na szczeblu krajowym państw członkowskich polityka i organizacje normalizacyjne wspierają się wzajemnie, kształtując te warunki ramowe. Ta współpraca okazała się owocna i stanowiła podwaliny sukcesu gospodarczego europejskich przedsiębiorstw oraz podstawę ich dostępu do rynku międzynarodowego.

2.6.

Komisja proponuje też zmianę (7) rozporządzenia (UE) nr 1025/2012 w sprawie normalizacji, aby udoskonalić zarządzanie w systemie normalizacji europejskiej. Chociaż europejski system pozostanie otwarty, przejrzysty, inkluzywny i bezstronny, wniosek przewiduje, że wnioski o normalizację składane przez Komisję do europejskich organizacji normalizacyjnych muszą być rozpatrywane przez krajowe organy normalizacyjne.

2.7.

Zgodnie z rozporządzeniem (UE) nr 1025/2012 Komisja opublikowała komunikat przedstawiający roczny program prac Unii Europejskiej w zakresie normalizacji europejskiej na 2022 r., określający działania, które Komisja zamierza rozpocząć w 2022 r., by zwiększyć otwartość, przejrzystość i inkluzywność systemu normalizacji europejskiej.

2.8.

Zgodnie z art. 24 ust. 3 rozporządzenia (UE) nr 1025/2012 Komisja składa sprawozdanie z jego wdrożenia co pięć lat. Komisja przedstawiła drugie sprawozdanie (8), obejmujące głównie lata 2016–2020, z kilkoma uaktualnionymi faktami i danymi liczbowymi dotyczącymi także roku 2021. Pokazuje ono, że pod pewnymi względami w systemie normalizacji europejskiej nastąpiła poprawa – np. odnośnie do nowych narzędzi informatycznych – ale w innych obszarach istnieje możliwość wprowadzenia usprawnień. Dotyczy to zwłaszcza aspektów inkluzywności, roli krajowych jednostek normalizacyjnych w systemie normalizacji europejskiej oraz czasu dostarczania europejskich norm zharmonizowanych do Komisji.

3. Uwagi ogólne

3.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji Europejskiej w sprawie przyszłości normalizacji UE w kontekście globalnym. Wniosek Komisji Europejskiej trafnie odzwierciedla rozwój norm międzynarodowych i stanowi właściwą odpowiedź na zaistniałe zmiany. Ma on zapewnić Europie silny głos i zabezpieczyć europejskie interesy w procedurach i strukturach związanych z ustanawianiem norm. Jeżeli Europa właściwie wykorzysta dynamikę dwojakiej transformacji, może stać się pionierką normalizacji cyfrowej i normalizacji w zakresie przejścia na zieloną gospodarkę.

3.2.

Jeśli chodzi o propozycję zawartą w art. 10 rozporządzenia (UE) nr 1025/2012, EKES popiera przegląd struktur zarządzania. Zarządzanie europejskimi organizacjami normalizacyjnymi powinno obejmować przejrzysty, otwarty, inkluzywny i sprawiedliwy udział wszystkich odpowiednich uczestników europejskiego rynku, konsumentów, stron zainteresowanych kwestiami środowiskowymi i społecznymi, związków zawodowych, MŚP i dużych przedsiębiorstw. Musi odzwierciedlać uzasadniony zakres normalizacji, nie prowadząc do podważania demokratycznie usankcjonowanych procesów legislacyjnych ani do nadmiernego zapotrzebowania na normalizację.

3.3.

Tradycyjnie normy były opracowywane przez przemysł. Aby zapewnić szeroki konsensus społeczny, należy koniecznie zagwarantować stosowanie wyważonego podejścia, które w pełni umożliwi uczestnictwo wszystkim zainteresowanym stronom. Na szczeblu UE i państw członkowskich polityka i organizacje normalizacyjne wspierają się wzajemnie, kształtując warunki ramowe. Wymóg, aby europejska strategia w zakresie normalizacji była inkluzywna, jest jedyny w swoim rodzaju na świecie i warto go wzmocnić. Na szczeblu międzynarodowym brak inkluzywności jako fundamentu międzynarodowej normalizacji daje powód do obaw.

3.4.

EKES pragnie zwrócić uwagę na korzyści, jakie przynoszą opracowane przez Komisję Europejską nowe ramy prawne, jeśli chodzi o stosowanie zharmonizowanych norm w celu skonkretyzowania wymogów regulacyjnych. Pragnie podkreślić, że normy nie mają na celu przeniesienia uprawnień regulacyjnych na sektor prywatny. Aspektami społeczno-politycznymi leżącymi w gestii partnerów społecznych i/lub organu regulacyjnego nie powinny się zajmować europejskie organizacje normalizacyjne ani międzynarodowe organy normalizacyjne. EKES zaznacza, że w szczególności normalizacja usług wymaga starannego rozważenia kwestii legitymizacji demokratycznej. Charakter i złożoność usług są bardzo zróżnicowane: ich wachlarz obejmuje np. zarówno usługi pocztowe, jak i skomplikowane usługi intelektualne. Ogólne normy nie mogą należycie uwzględnić tej specyfiki.

3.5.

4. Uwagi szczegółowe

4.1.

Normy tworzą rynki. EKES uważa, że jednolity rynek europejski i zapewnianie dostępu do niego stronom trzecim są również aktywami strategicznymi. Aby zagwarantować interoperacyjność produktów i usług na całym świecie oraz w różnych systemach gospodarczych i społecznych, musimy utrzymać podstawową zasadę „jedna norma – raz badane – wszędzie akceptowane”. Należy zadbać o to, by procesy normalizacji, których motorem są interesy polityczne stron trzecich lub interesy gospodarcze, nie brały góry nad demokratycznie tworzonym prawodawstwem.

4.2.

EKES uważa, że normy międzynarodowe, zwłaszcza transponowane do norm europejskich, muszą uwzględniać europejskie wartości społeczne, zapewniając rzeczywiście inkluzywny charakter systemu normalizacji międzynarodowej. W związku z tym wzywa do bardziej zdecydowanego stosowania porozumień wiedeńskiego (9) i frankfurckiego (10) zawartych przez organy normalizacyjne, mających na celu uniknięcie sytuacji, w której normy europejskie rywalizowałyby z normami międzynarodowymi lub nawet były z nimi sprzeczne.

4.3.

Podstawowymi czynnikami sukcesu są wypełnianie istniejących zobowiązań w zakresie normalizacji zawartych w umowach handlowych UE oraz współpraca w sferze normalizacji z mającymi podobne poglądy partnerami w obszarach strategicznych i w międzynarodowych organizacjach normalizacyjnych. EKES sądzi, że dialog ze Stanami Zjednoczonymi należy wzmocnić za pośrednictwem współpracy w ramach Rady UE–USA ds. Handlu i Technologii oraz że korzystne mogą być partnerstwa cyfrowe z Japonią, Singapurem, Koreą Południową i innymi krajami o podobnych poglądach.

4.4.

Konieczne jest połączenie podejścia oddolnego związanego z pobudzaniem norm przez rynek oraz polityczno-strategicznego podejścia odgórnego poprzez ściślejszą współpracę między rządami i światem polityki a przemysłem i innymi zainteresowanymi stronami w celu opracowania wspólnych strategii europejskich. W związku z tym trzeba ustanowić stałą wymianę między Komisją Europejską, europejskimi organizacjami normalizacyjnymi, krajowymi organami normalizacyjnymi i przemysłem.

4.5.

EKES popiera również apel do europejskich organizacji normalizacyjnych i ich organizacji członkowskich o unowocześnienie ich zarządzania, tak aby w pełni reprezentowane były interes publiczny i interesy MŚP, stron zainteresowanych kwestiami środowiskowymi i społecznymi, związków zawodowych, społeczeństwa obywatelskiego i użytkowników oraz aby ułatwić dostęp do norm. Należy jednak dopilnować, aby ten przegląd nie sparaliżował bieżących prac normalizacyjnych ani nie spowodował opóźnień we wprowadzaniu produktów do obrotu. Kwestię bezpłatnego udostępniania norm trzeba przedyskutować ze wszystkimi uczestniczącymi podmiotami rynku.

4.6.

EKES pragnie podkreślić, że normy nie tylko regulują techniczne aspekty produktu, lecz także mogą wywierać wpływ na ludzi. Dlatego apeluje do Komisji Europejskiej, aby lepiej określiła, jak egzekwować odpowiedzialność państw członkowskich UE za to, aby stowarzyszenia społeczeństwa obywatelskiego mogły czynnie uczestniczyć w działaniach normalizacyjnych. Wzywa Komisję Europejską do udostępnienia dodatkowych środków wsparcia finansowego, aby pomóc MŚP i stronom zainteresowanym kwestiami społecznymi (takim jak organizacje konsumenckie) dysponującym mniejszymi zasobami brać udział w procesie normalizacji, co pozwoli zagwarantować zrównoważoną reprezentację. Zapewniają one szeroką gamę niezależnej wiedzy fachowej i doświadczenia istotnych dla procesów normalizacyjnych. EKES zwraca ponadto uwagę, że mimo dobrowolnego charakteru norm ich niestosowanie może mieć poważne negatywne skutki, w tym i powodować problemy związane z odpowiedzialnością i zgodnością.

4.7.

EKES uważa za istotne, aby wszystkie zainteresowane strony, europejskie organizacje normalizacyjne i inni partnerzy współpracowali ze sobą w celu niezwłocznego zajęcia się stwierdzonymi pilnymi potrzebami normalizacyjnymi, takimi jak produkcja szczepionek przeciwko COVID-19 i leków na tę chorobę, recykling surowców krytycznych, łańcuch wartości czystego wodoru, cement niskoemisyjny, certyfikacja układów scalonych czy normy dotyczące danych. W związku z tym wzywa Komisję do odbywania rozmów z państwami członkowskimi UE i zainteresowanymi stronami przed określeniem priorytetów w zakresie normalizacji, tak aby nie pominąć ważnych norm. Dzięki temu bieżące prace normalizacyjne nie będą przerywane z powodu pojawienia się nowych celów.

4.8.

EKES całkowicie popiera przyspieszenie procedur ustanawiania norm i proponuje, aby uwzględnić kontrolę prawną norm na szczeblu komitetu technicznego oraz ścisłą współpracę z konsultantami ds. norm zharmonizowanych na tym etapie procesu.

4.9.

EKES zwraca uwagę, że proponowany przegląd istniejących norm w świetle celów Europejskiego Zielonego Ładu i dwojakiej transformacji nie może prowadzić do szeroko zakrojonej zmiany norm, gdyż opóźniłoby to opracowanie bardzo potrzebnych nowych norm. Taki przegląd będzie wymagał zasobów, które powinny pochodzić nie tylko od dużych przedsiębiorstw, ale również od organów krajowych, instytutów badawczych oraz stron zainteresowanych kwestiami środowiskowymi i społecznymi, w tym związków zawodowych.

4.10.

W tym kontekście EKES wskazuje na możliwość stosowania równoważnych rozwiązań alternatywnych. Ta koncepcja jest niezwykle ważna, zwłaszcza odnośnie do innowacji, i trzeba ją wzmocnić i egzekwować oraz lepiej o niej informować, aby uniknąć utrudniania innowacji z powodu potencjalnych roszczeń z tytułu odpowiedzialności. EKES pragnie jednak podkreślić, że tych rozwiązań nie należy stosować w obszarze zdrowia i bezpieczeństwa. Równoważne rozwiązania alternatywne trzeba też rozważyć w zamówieniach publicznych jako narzędzie służące upowszechnieniu norm.

4.11.

Komitet popiera propozycję utworzenia forum wysokiego szczebla, które będzie pomagać Komisji w przewidywaniu przyszłych priorytetów w dziedzinie normalizacji oraz współpracować z Parlamentem Europejskim i Radą w celu zapewnienia politycznego uzgodnienia tych priorytetów. Jest jednak bardzo ważne, aby zapewnić w tym forum udział przemysłu i odpowiednich zainteresowanych stron oraz zadbać o spójność z pracami forum przemysłowego UE i sojuszy przemysłowych. Niemniej EKES wnosi, aby Komisja wyjaśniła relację między proponowanym centrum doskonałości ds. norm a innymi forami.

4.12.

W strategii wymieniono szereg inicjatyw dotyczących szkoleń i kształcenia skierowanych do naukowców, młodych specjalistów i praktyków, które zmierzają do wspierania rozwoju umiejętności w dziedzinie normalizacji. Obejmują one mechanizm wspierający normalizację, Uniwersyteckie Dni Normalizacji, rozpowszechnianie odpowiednich materiałów przez EU Academy oraz finansowanie projektów normalizacyjnych za granicą. EKES uważa te propozycje za bardzo istotne, zwłaszcza w przypadku MŚP i mikroprzedsiębiorstw oraz w perspektywie stworzenia ram inwestowania w talenty, i zdecydowanie popiera ich szerokie i szybkie wprowadzenie w życie.

4.13.

W szczególności EKES zachęca do współpracy międzynarodowej w zakresie norm UE z wykorzystaniem programów i funduszy UE (takich jak Instrument Sąsiedztwa oraz Współpracy Międzynarodowej i Rozwojowej – „Globalny wymiar Europy” czy program „Horyzont Europa”), a także do wspierania udziału zainteresowanych stron (MŚP, społeczeństwo obywatelskie, naukowcy) w międzynarodowej normalizacji za granicą, np. w Afryce, jako pozytywnej inicjatywy na rzecz stworzenia przeciwwagi dla zaangażowania innych regionów na kontynencie afrykańskim. Wzmocnienie normalizacji powinno stać się jednym z głównych elementów unijnej inicjatywy Global Gateway.

Bruksela, dnia 18 maja 2022 r.

Christa SCHWENG

Przewodnicząca Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1025/2012 z dnia 25 października 2012 r. w sprawie normalizacji europejskiej, zmieniające dyrektywy Rady 89/686/EWG i 93/15/EWG oraz dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 94/9/WE, 94/25/WE, 95/16/WE, 97/23/WE, 98/34/WE, 2004/22/WE, 2007/23/WE, 2009/23/WE i 2009/105/WE oraz uchylające decyzję Rady 87/95/EWG i decyzję Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1673/2006/WE (Dz.U. L 316 z 14.11.2012, s. 12).

(2) Zob. komunikat Komisji (2018) 764.

(3) COM(2022) 31.

(4) COM(2022) 32.

(5) COM(2022) 30.

(6) Dz.U. C 66 z 8.2.2022, s. 1.

(7) COM(2022) 32.

(8) COM(2022) 30.

(9) https://isotc.iso.org/livelink/livelink/fetch/2000/2122/3146825/4229629/4230450/4230458/01__Agreement_on_Technical_Cooperation_between_ISO_and_CEN_(Vienna_Agreement).pdf?nodeid = 4230688&vernum=-2

(10) http://www.iec.ch/about/globalreach/partners/pdf/IEC-CENELEC_Frankfurt_Agreement%7B2016%7D.pdf

26.8.2022

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 323/48

[COM(2021) 566 final]

„Wniosek dotyczący rozporządzenia Rady zmieniającego rozporządzenie (UE, Euratom) 2020/2093 określające wieloletnie ramy finansowe na lata 2021–2027”

[COM(2021) 569 final – 2021/0429 (APP)]

„Wniosek dotyczący decyzji Rady zmieniającej decyzję (UE, Euratom) 2020/2053 w sprawie systemu zasobów własnych Unii Europejskiej”

[COM(2021) 570 final – 2021/0430 (CNS)]

(2022/C 323/09)

Sprawozdawca:	Philip VON BROCKDORFF
Współsprawozdawca:	Antonio GARCÍA DEL RIEGO

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 1.3.2022
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	6.5.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	18.5.2022
Sesja plenarna nr	569
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	144/2/7

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES odnotowuje, że konieczne jest osiągnięcie konsensusu, by dodać nowe zasoby własne w celu pokrycia spłaty zadłużenia wynikającego z zaciągania pożyczek w ramach inicjatywy NextGenerationEU bez narażania budżetów innych programów i instrumentów UE i bez znacznego zwiększenia wkładu z tytułu zasobów własnych opartych na dochodzie narodowym brutto (DNB). Chociaż EKES uznaje propozycje Komisji przedstawione w komunikacie za konieczne, to uważa, że Komisja powinna zadbać o to, by nowy system opracowano w oparciu o równość i sprawiedliwość, skuteczność, przejrzystość, prostotę i stabilność, ze szczególnym uwzględnieniem konkurencyjności, w razie potrzeby wykazując się solidarnością. Jest szczególnie zdania, że zasadnicze znaczenie ma wspieranie w razie potrzeby gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, i stanowczo zaleca bardziej ukierunkowane oceny skutków na poziomie danego kraju, a także poszczególnych gałęzi przemysłu, by rozpoznać negatywne skutki dla gospodarstw domowych i dla ogólnej konkurencyjności gospodarki UE.

1.2.

Chociaż zasoby własne oparte na systemie handlu uprawnieniami do emisji (ETS) są podstawowym narzędziem ograniczania emisji gazów cieplarnianych, EKES wzywa Komisję do dopilnowania, by handel ten odbywał się w sposób niezakłócający i racjonalny pod względem kosztów. Ponadto odnotowuje rozszerzenie ETS na sektor morski, stopniowe zwiększanie uprawnień do emisji lotniczych oraz włączenie do niego transportu drogowego i budynków. Uważa za możliwe, by ograniczony udział dochodów z ETS wpływał do budżetu UE, zważywszy na to, że jest to przecież ogólnoeuropejski instrument klimatyczny, który przyczynia się do realizacji celów w zakresie neutralności klimatycznej i wzmacnia rynek wewnętrzny. W związku z tym powinna być dostępna wystarczająca ilość dochodów, by wesprzeć sektory zobowiązane do wdrażania dalszych środków mających na celu przeciwdziałanie zmianie klimatu. Ponadto EKES przypomina, że zasada „zanieczyszczający płaci” musi mieć zastosowanie we wszystkich krajach.

1.3.

Biorąc pod uwagę, że EU ETS i mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 (CBAM) są ze sobą powiązane, EKES uważa, że należy je rozpatrywać w tym samym duchu. Chociaż EU ETS może powodować ucieczkę emisji, CBAM przeciwdziałałby temu poprzez ustalanie opłaty za emisję gazów cieplarnianych związaną z przywozem. EKES przestrzega jednak przed opracowaniem takiego systemu CBAM, który stawiałby europejskie przedsiębiorstwa produkcyjne i inne przedsiębiorstwa w niekorzystnej sytuacji konkurencyjnej.

1.4.

EKES jest również zdania, że należy zadbać o przestrzeganie kryteriów przewidywalności i przejrzystości, biorąc pod uwagę, że dochody z EU ETS i CBAM mogą być zmienne.

1.5.

Komisja proponuje również trzecią kategorię zasobów własnych, w ramach której państwa członkowskie wnosiłyby wkład krajowy do budżetu UE w oparciu o udział w zyskach rezydualnych przedsiębiorstw wielonarodowych, ponownie przydzielony każdemu państwu członkowskiemu. EKES uważa, że jest to odpowiednia podstawa zasobów własnych UE, spełniająca kryteria sprawiedliwości, ponieważ przedsiębiorstwa płaciłyby część zysków rezydualnych niezależnie od miejsca prowadzenia działalności i generowania zysków. Jest jednak zdania, że konieczne są równe warunki działania w międzynarodowym systemie podatkowym, które nie stawiałyby unijnych przedsiębiorstw w niekorzystnej sytuacji konkurencyjnej. Wdrożenie nowych przepisów powinno odbyć się w tym samym czasie co u najważniejszych partnerów handlowych i konkurentów UE. Ponadto nowe przepisy powinny być stosowane zgodnie ze zharmonizowanymi definicjami i normami. EKES podkreśla również zmienny charakter dochodów z podatku od osób prawnych oraz trudności w oszacowaniu przyszłych dochodów z tych zasobów własnych, a także zwraca uwagę na fakt, że ostateczne szczegóły wdrażania umowy są nadal przedmiotem dyskusji. W związku z tym uważa za przedwczesne zaliczanie tych nowych zasobów do stałych zasobów UE, przede wszystkim w sytuacji, gdy należy wziąć pod uwagę, że państwa członkowskie mogą być zobowiązane do przekazywania części dochodów podatkowych do jurysdykcji państw trzecich.

1.6.

EKES ostrzega, że reforma podatkowa lub mechanizmy kompensacyjne na szczeblu krajowym mogą być potrzebne do zneutralizowania wszelkich dodatkowych obciążeń podatkowych dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw.

1.7.

Wreszcie EKES uważa, że zarówno silna wola polityczna, by pogłębić integrację UE, jak i jasny plan działania dotyczący przyszłości Europy są niezbędne do właściwego zaprojektowania i sprawnego wdrożenia nowego systemu zasobów własnych. Jest to szczególnie istotne w świetle wojny w Ukrainie, w związku z czym wniosek Komisji może wymagać ponownego rozpatrzenia na późniejszym etapie. EKES zobowiązuje się do stałego przeglądu i monitorowania, jaki wpływ ta brutalna inwazja będzie wywierać pod względem ludzkim i materialnym, tak by w odpowiednim czasie rozważyć najlepszy kierunek działania.

2. Kontekst

2.1.

Komisja Europejska proponuje ustanowienie następnej generacji zasobów własnych dla budżetu UE i przedstawia trzy nowe źródła dochodów: pierwszy, oparty na dochodach ze zmienionego ETS; drugi, czerpiący z zasobów generowanych przez proponowany EU CBAM; oraz trzeci, oparty na udziale w zyskach rezydualnych przedsiębiorstw wielonarodowych, który zostanie ponownie przydzielony państwom członkowskim UE na mocy niedawnego, wymagającego wciąż finalizacji wstępnego porozumienia OECD/G-20 w sprawie realokacji praw do opodatkowania („filar 1”). Szacuje się, że w latach 2026–2030 te nowe źródła dochodów przyniosą budżetowi UE łącznie kwotę w wysokości do 17 mld EUR rocznie.

2.2.

Nowe zasoby własne pomogą spłacić środki pozyskane przez UE w celu sfinansowania komponentu dotacji w ramach NextGenerationEU. Celem nowego ETS jest przyczynienie się do finansowania Społecznego Funduszu Klimatycznego zgodnie z pakietem „Gotowi na 55”. Finansowanie tego Funduszu jest istotnym założeniem wniosku. Przyczyniłby się on do sprawiedliwej społecznie transformacji i wsparłby znajdujące się w trudnej sytuacji gospodarstwa domowe, użytkowników transportu i mikroprzedsiębiorstwa w finansowaniu inwestycji w dziedzinie efektywności energetycznej, nowych systemów ogrzewania i chłodzenia, czystszej mobilności, a także, w stosownych przypadkach, zapewniłby tymczasowe bezpośrednie wsparcie dochodów

2.3.

Pakiet „Gotowi na 55” z lipca 2021 r. ma na celu redukcję emisji gazów cieplarnianych netto w UE o co najmniej 55 % do 2030 r. w porównaniu z poziomami z 1990 r. W zamyśle jest osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r. Pakiet ten obejmuje przegląd unijnego ETS, który w przyszłości miałby zastosowanie również do sektora morskiego, umożliwi zwiększenie sprzedaży na aukcji uprawnień do emisji lotniczych oraz wprowadzi nowy system dla sektora budynków i transportu drogowego.

2.4.

Nowy ETS przyczyniłby się do zapewnienia płynnego przejścia do gospodarki niskoemisyjnej, w której uwzględnia się najbardziej wrażliwe grupy społeczne. Obecnie większość dochodów ze sprzedaży na aukcji uprawnień do emisji jest przekazywana do budżetów krajowych. W ramach proponowanego nowego systemu 25 % dochodów z unijnego handlu uprawnieniami do emisji wpływałoby do budżetu UE, a w latach 2026–2030 szacowane dochody dla budżetu UE wynosiłyby średnio około 12,5 mld EUR rocznie.

2.5.

Komisja proponuje również CBAM w celu zmniejszenia ryzyka ucieczki emisji do UE poprzez nałożenie na przywóz opłaty za emisję gazów cieplarnianych, odpowiadającej cenie, jaką zapłacono by, gdyby towary zostały wyprodukowane w UE. Mechanizm ten będzie miał zastosowanie do ukierunkowanego wyboru sektorów i został uznany przez Komisję za w pełni zgodny z zasadami WTO. Zgodnie z przedstawionym wnioskiem stopniowe wprowadzanie CBAM będzie się odbywać równocześnie ze stopniowym wycofywaniem systemu ponownego przydziału uprawnień w ramach ETS, które tak czy inaczej miało być tymczasowe. Za towary przywożone do UE uiszczana byłaby opłata odzwierciedlająca ich „wielkość emisji związanych z produkcją” – tj. emisje CO2 generowane przez ich produkcję (całkowita cena tych emisji CO2 jest taka sama jak opłata emisyjna w UE). Jednak rabat (odzwierciedlający różnicę między opłatą emisyjną płaconą za ich produkcję w Europie a opłatą emisyjną na rynku przeznaczenia) nie będzie miał zastosowania do towarów wywożonych do innych krajów. Aby zrekompensować ten fakt, fundusz innowacyjny, którego dochody pochodzą ze sprzedaży na aukcji 450 mln uprawnień w ramach ETS w latach 2020–2030, pomoże przemysłowi europejskiemu dostosować się do procesu dekarbonizacji. W latach 2020–2030 dochody funduszu mogą wynieść około 10 mld EUR, w zależności od opłaty emisyjnej. Fundusz innowacyjny jest kluczowym instrumentem finansowania służącym realizacji zobowiązań UE podjętych w porozumieniu paryskim w odniesieniu do całej gospodarki unijnej. Fundusz wspiera także strategiczną wizję Komisji Europejskiej dotyczącą Europy neutralnej dla klimatu do 2050 r., co uznano również w planie inwestycyjnym na rzecz Europejskiego Zielonego Ładu.

2.6.

Komisja proponuje, aby przeznaczyć na budżet UE 75 % dochodów uzyskanych z CBAM, przy dochodach szacowanych w latach 2026–2030 średnio na około 1 mld EUR rocznie.

2.7.

Trzecie proponowane źródło dochodów pochodziłoby z opodatkowania części zysków rezydualnych największych przedsiębiorstw wielonarodowych na świecie, zgodnie z ubiegłorocznym porozumieniem członków OECD/G-20 dotyczącym otwartych ram w sprawie erozji bazy podatkowej i przenoszenia zysków, którego szczegóły muszą zostać jeszcze ustalone. Wymaga to rozwiązania opartego na dwóch filarach, polegającego na zaradzeniu przesunięciom podatkowym między krajami, zwiększeniu spójności międzynarodowych przepisów podatkowych i zapewnieniu opodatkowania zysków tam, gdzie prowadzona jest działalność gospodarcza i tworzona wartość. Komisja proponuje zasób własny odpowiadający 15 % części zysków rezydualnych spółek objętych zakresem tego rozwiązania, które to zyski są realokowane do państw członkowskich UE. Nie uwzględnia się jednak realokacji dochodów podatkowych do państw trzecich.

2.8.

Kolejnym krokiem jest opracowanie przez Komisję projektu dyrektywy UE po sfinalizowaniu szczegółów porozumienia ramowego OECD/G-20 w sprawie filaru 1. Proces ten będzie stanowił uzupełnienie dyrektywy w sprawie filaru 2, w odniesieniu do której Komisja przyjęła niedawno odrębny wniosek (1). Na obecnym etapie, tzn. przed sfinalizowaniem porozumienia, szacuje się, że dochody dla budżetu UE wyniosą 2,5–4 mld EUR rocznie.

2.9.

UE będzie musiała zmienić dwa istotne akty prawne, aby włączyć proponowane nowe zasoby własne do swojego budżetu. Po pierwsze Komisja proponuje zmianę decyzji w sprawie zasobów własnych w celu dodania trzech proponowanych nowych zasobów do zasobów już istniejących. Po drugie Komisja proponuje również specjalną zmianę rozporządzenia w sprawie bieżącego długoterminowego budżetu UE na lata 2021–2027, znanego również jako rozporządzenie w sprawie wieloletnich ram finansowych (WRF). Zmiana ta daje prawną możliwość rozpoczęcia spłaty pożyczek zaciągniętych w ramach NextGenerationEU już w trakcie obecnych WRF. Jednocześnie proponuje się w niej zwiększenie odpowiednich pułapów wydatków w WRF na lata 2025–2027 w celu dostosowania dodatkowych wydatków do Społecznego Funduszu Klimatycznego.

2.10.

Decyzja w sprawie zasobów własnych musi zostać zatwierdzona jednomyślnie przez Radę po konsultacji z Parlamentem Europejskim. Decyzja może wejść w życie po jej zatwierdzeniu przez wszystkie kraje UE zgodnie z ich wymogami konstytucyjnymi. Rozporządzenie w sprawie WRF musi zostać przyjęte jednomyślnie przez Radę po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego.

3. Uwagi ogólne

3.1.

Nie ulega wątpliwości, że aby spłacić środki pozyskane przez UE na finansowanie komponentu dotacji NextGenerationEU i Społecznego Funduszu Klimatycznego, potrzebny jest model finansowy zasobów własnych. Wdrożenie tego modelu finansowego stanowi jednak nadal wyzwanie. EKES zauważa również, że wniosek Komisji ustala zestaw zasad, zgodnie z którymi dodatkowe wkłady krajowe państw członkowskich będą przeznaczane do budżetu UE. W przypadku niedoboru nadal stosowany będzie obecny system przydziału oparty na DNB. EKES odnotowuje jednak, że w 2023 r. Komisja zaproponuje nowy zestaw zasobów własnych.

3.2.

W każdym razie EKES jest zdania, że omawiany wniosek odzwierciedla obecny system poboru dochodów i nadal będzie w bardzo dużym stopniu opierał się na wkładzie państw członkowskich. Przyznaje jednak, że rozszerzenie modelu zasobów własnych zapewniłoby środki na skuteczniejsze reagowanie na wstrząsy gospodarcze i wspieranie finansowania inicjatyw na rzecz zrównoważonego wzrostu i odbudowy gospodarczej.

3.3.

Ogólnie rzecz biorąc, model zasobów własnych zwiększyłby również zdolność fiskalną unii gospodarczej i walutowej, być może wzmacniając konwergencję gospodarczą i pomagając w łagodzeniu asymetrycznych wstrząsów makroekonomicznych. Czerpanie z zasobów własnych dodatkowo zwiększyłoby skuteczność polityki dzięki ścisłemu powiązaniu finansowania z celami UE, np. w zakresie zmiany klimatu i stabilności gospodarczej. Powiązanie celów polityki UE ze źródłami jej finansowania przy wyborze form zasobów własnych jest istotną kwestią, którą EKES popiera.

3.4.

EKES przyznaje, że określenie zasobów własnych jest trudnym zadaniem, a rozważane możliwości mogą mieć pewne wady (zwłaszcza pod względem wystarczalności, stabilności lub wydajności). Dlatego też konieczne jest, jak proponuje Komisja, posiadanie systemu łączącego różne zasoby własne w celu zminimalizowania na przykład wahań w napływie zasobów własnych. Połączenie zasobów własnych przyczynia się również do bardziej sprawiedliwego podziału obciążenia finansowego między państwa członkowskie.

3.5.

EKES jest również zdania, że efektywność w zarządzaniu zasobami własnymi ma zasadnicze znaczenie. Jednakże na wszystkich etapach musi jej towarzyszyć wydajność i skuteczność po stronie wydatków. Dotyczy to w szczególności wydatków na Społeczny Fundusz Klimatyczny (2), którego celem jest łagodzenie negatywnych skutków społecznych wynikających z wyższych opłat emisyjnych w systemach transportu i ogrzewania budynków. EKES wyraził już w tym względzie swoje obawy – zwłaszcza w odniesieniu do kosztów systemu handlu emisjami dla budynków i transportu, które mogłyby przewyższyć pożądane korzyści i doprowadzić do niekontrolowanych skoków cen. Odniósł się również do ogromnego wyzwania, którym jest opracowanie skutecznego i sprawiedliwego mechanizmu kompensacyjnego w UE składającej się z 27 państw członkowskich o często bardzo różnych uwarunkowaniach społeczno-gospodarczych i klimatycznych.

3.6.

EKES zauważa, że obecnie państwa członkowskie wykorzystują dochody z aukcji w ramach systemu ETS na działania w dziedzinie klimatu oraz na zwiększenie inwestycji w sektorach handlu uprawnieniami do emisji, co przyspiesza redukcję emisji. Ponieważ część dochodów z ETS jest wykorzystywana do spłaty składnika dotacji NextGenerationEU, EKES przestrzega przed ewentualnymi ograniczeniami finansowymi, które zmniejszyłyby jeszcze bardziej wsparcie dla europejskiej gospodarki i ludności podczas transformacji w kierunku neutralności emisyjnej.

3.7.

EKES z zadowoleniem przyjmuje fundusz innowacyjny i jego cel, którym jest wspieranie inwestycji przedsiębiorstw w czystą energię i czysty przemysł. Wyraził jednak wątpliwości co do tego, czy fundusz ten utrzyma i jeszcze bardziej wzmocni pozycję konkurencyjną przemysłu UE.

3.8.

Chociaż EKES ogólnie zgadza się z trzema nowymi źródłami dochodów w formie zaproponowanej przez Komisję, przestrzega przed skutkami, jakie dodatkowe dochody mogą mieć dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. W związku z tym konieczne może być połączenie wszelkich dodatkowych obciążeń podatkowych z reformą podatków lub mechanizmami kompensacyjnymi na szczeblu krajowym. Ponadto EKES ostrzega przed wpływem wyższych cen energii na gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa w związku z wojną w Ukrainie. Te dodatkowe koszty oraz ich skutki społeczne i gospodarcze mogą osłabić wniosek Komisji. Jest to szczególnie istotne w świetle wojny w Ukrainie, w związku z czym wniosek Komisji może wymagać ponownego rozpatrzenia na późniejszym etapie. EKES zobowiązuje się zatem do stałego przeglądu i monitorowania, jaki wpływ ta brutalna inwazja będzie wywierać pod względem ludzkim i materialnym, tak by w odpowiednim czasie rozważyć najlepszy kierunek działania.

4. Uwagi szczegółowe

4.1.

EKES zgadza się, że źródła finansowania są niezbędne do skutecznego spłacenia NextGenerationEU, jednak muszą one być stabilne, sprawiedliwe społecznie i przyjazne dla przedsiębiorstw. Stabilność jest bezwzględnym wymogiem, podobnie jak prostota i pewność. Należy w szczególności zapewnić, aby wprowadzone systemy, zwłaszcza ETS i CBAM, były odporne na wstrząsy gospodarcze. Konieczne jest także unikanie dodatkowych obciążeń dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, a EKES wstrzyma się z oceną sposobu, w jaki źródła finansowania mogłyby wpłynąć zarówno na gospodarstwa domowe, jak i na przedsiębiorstwa. W tym kontekście EKES zaleca bardziej ukierunkowane oceny skutków w poszczególnych krajach, jak również w konkretnych gałęziach przemysłu, w celu określenia wszelkich negatywnych konsekwencji dla gospodarstw domowych i ogólnej konkurencyjności przedsiębiorstw UE. Istotna byłaby również ocena środków wypłaconych w ramach NextGenerationEU.

4.2.

Choć EKES zgadza się, by w następstwie reformy podatkowej OECD państwa członkowskie ponownie przekazywały Komisji część przypadających im dochodów z podatku rezydualnego jako zasoby własne, to taki transfer nie powinien powodować nowych obciążeń dla gospodarstw domowych ani przedsiębiorstw. W razie potrzeby EKES zaleca połączenie tego transferu z reformą podatków na innych poziomach, aby nie nakładać żadnych dodatkowych obciążeń na gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa.

4.3.

EKES jest zdania, że wstępne porozumienie OECD w sprawie międzynarodowego podatku od osób prawnych stanowi istotny przełom w wysiłkach na rzecz zapewnienia opodatkowania globalnych przedsiębiorstw tam, gdzie ma miejsce działalność gospodarcza i tworzenie wartości. Komitet uważa również, że nowe przepisy mogą zapewnić stabilność i spójność międzynarodowego systemu podatkowego. Sądzi jednak, że należy zawsze utrzymywać równe warunki działania w międzynarodowym systemie podatkowym. Wdrożenie nowych przepisów powinno odbyć się w tym samym czasie co u najważniejszych partnerów handlowych i konkurentów UE. Ponadto nowe przepisy powinny być stosowane zgodnie ze zharmonizowanymi definicjami i normami. EKES podkreśla również zmienny charakter dochodów z podatku od osób prawnych oraz trudności w oszacowaniu przyszłych dochodów z tych zasobów własnych, a także zwraca uwagę na fakt, że ostateczne szczegóły wdrażania umowy są nadal przedmiotem dyskusji. W związku z tym uważa za przedwczesne zaliczanie tych nowych zasobów do stałych zasobów UE, przede wszystkim w sytuacji, gdy należy wziąć pod uwagę, że państwa członkowskie mogą być zobowiązane do przekazywania części dochodów podatkowych do jurysdykcji państw trzecich.

4.4.

EKES uważa za śmiałą propozycję, by dochody z ETS z zasadniczo krajowych zasobów stały się zasobami własnymi. Niemniej wyraża zaniepokojenie, że propozycja nie zachęca do drastycznego zmniejszenia zanieczyszczenia poprzez zagwarantowanie, by zanieczyszczający płacił. Ponadto EKES jest zdania, że zasada „zanieczyszczający płaci” powinna być stosowana tak samo we wszystkich państwach członkowskich. Wyzwaniem pozostaje to, w jaki sposób takie dochody byłyby reinwestowane z korzyścią dla społeczności. Wpływ propozycji na takie sektory jak rynek nieruchomości musi być oceniany w podziale na kraje lub regiony, ponieważ zasady planowania często różnią się od siebie, a koszty uzyskania efektywności energetycznej mogą prowadzić do wyższych cen nieruchomości. EKES z zadowoleniem przyjmuje tymczasowy mechanizm dostosowania solidarnościowego, który przyczynia się do zapewnienia sprawiedliwego wkładu w zasoby własne wszystkich państw członkowskich, przy czym górna i dolna granica jest stosowana według klucza, którego podstawą jest dochód narodowy brutto. Pozwoli to uniknąć sytuacji, w której niektóre państwa członkowskie wnosiłyby nieproporcjonalny wkład do budżetu UE w stosunku do wielkości ich gospodarki w okresie przechodzenia na bardziej zrównoważony model gospodarki. Z drugiej strony EKES wyraża zaniepokojenie, że w przypadku gdy system ETS zostanie wdrożony jedynie częściowo, Społeczny Fundusz Klimatyczny będzie zagrożony, i uważa, ze należy liczyć się z ryzykiem, że państwa członkowskie będą miały usprawiedliwienie do obwiniania Europy za niepopularne środki.

4.5.

EKES jest również zdania, że proponowane nowe zasoby własne muszą wspierać cele polityki UE, zwłaszcza w odniesieniu do jednolitego rynku, konkurencyjności i zrównoważonego wzrostu, a zarazem prowadzić do poprawy dobrobytu obywatelek i obywateli UE.

4.6.

Inną istotną kwestią jest to, że obciążenia finansowe związane z wnioskami muszą być sprawiedliwie rozłożone pomiędzy państwa członkowskie. EKES zwraca uwagę na różnice strukturalne między państwami członkowskimi, w związku z czym jeden i ten sam wniosek ma różny wpływ na poszczególne państwa członkowskie. Z zadowoleniem przyjmuje sposób, w jaki Społeczny Fundusz Klimatyczny będzie przydzielany na szczeblu krajowym w oparciu o względną zamożność w podziale na kraje i regiony. Jednak bezwzględnie konieczna jest sprawiedliwość w sposobie wdrażania tych wniosków w całej UE. Równie ważne jest, aby obliczanie, przekazywanie i kontrola nowych zasobów własnych nie prowadziły do nadmiernego obciążenia administracyjnego dla Komisji Europejskiej, instytucji unijnych lub administracji krajowych.

Bruksela, dnia 18 maja 2022 r.

Christa SCHWENG

Przewodnicząca Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Wniosek dotyczący dyrektywy Rady w sprawie zapewnienia globalnego minimalnego poziomu opodatkowania grup wielonarodowych w Unii (COM (2021) 823 final).

(2) Dz.U. C 152 z 6.4.2022, s. 158.

26.8.2022

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 323/54

[COM(2022) 34 final]

(2022/C 323/10)

Sprawozdawca:	Krzysztof BALON
Współsprawozdawca:	Gonçalo LOBO XAVIER

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 2.5.2022
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	6.5.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	19.5.2022
Sesja plenarna nr	569
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	132/0/1

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) podkreśla, że spójność społeczna, gospodarcza i terytorialna jest celem zapisanym w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) i że w dłuższej perspektywie realizacja tego celu będzie kluczowa dla osiągnięcia neutralności klimatycznej kontynentu do roku 2050. Natomiast krótko- i średniookresowo najpoważniejszym wyzwaniem, w tym dla polityki spójności, jest rosyjska agresja na Ukrainę, stanowiąca w rzeczywistości akt agresji również w stosunku do Unii Europejskiej.

1.2.

W tym kontekście, biorąc pod uwagę fakt, że Ukraina złożyła wniosek o członkostwo w Unii i że ukraińskie społeczeństwo obywatelskie zdecydowanie opowiada się za jak najszybszą integracją europejską, EKES wzywa do jak najszybszego przyjęcia Ukrainy do Unii i apeluje o odpowiednie dostosowanie polityki spójności i jej instrumentów finansowych w nadchodzących latach, tak aby sprostać wyzwaniom powojennej odbudowy tego kraju. W tym celu Komitet proponuje szybkie ustanowienie odrębnego funduszu Unii Europejskiej na rzecz odbudowy i rozwoju Ukrainy.

1.3.

1.4.

Kolejnym ważnym wyzwaniem jest przezwyciężenie skutków bieżącego kryzysu pandemicznego. W szczególności w polityce spójności trzeba wziąć pod uwagę, że negatywne oddziaływanie pandemii było co do zasady większe w regionach słabiej rozwiniętych, a także wśród defaworyzowanych grup społecznych. Sytuacja ta usprawiedliwia „pozytywną dyskryminację” przy podejmowaniu decyzji dotyczących inwestycji i dystrybucji środków Unii Europejskiej.

1.5.

EKES zgadza się z konkluzjami zawartymi w rozdziale 5. komunikatu Komisji, w szczególności w kwestiach zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego w kontekście polityki klimatycznej, zwiększenia inwestycji w edukację, badania i innowacyjność, skutecznego reagowania na przemiany demograficzne, wzmacniania współpracy transgranicznej, w tym w zakresie infrastruktury, zapewnienia powszechnego dostępu do usług świadczonych w interesie ogólnym również na terenach wiejskich, uproszczeń i elastyczności w operowaniu funduszami, a także konsekwentnego przestrzegania zasady partnerstwa w szczególności w relacjach z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego.

1.6.

EKES opowiada się za ostrożnym stosowaniem zasady dodatkowości oraz taką implementacją uwarunkowań ex ante, aby regiony niedysponujące alternatywnymi źródłami finansowania nie były dyskryminowane; konwergencja gospodarcza i społeczna powinna oznaczać równanie do najlepszych.

1.7.

EKES uważa, że konieczne jest nowe podejście do polityki fiskalnej, promowane na szczeblu europejskim, które wzmacniałoby ustalone cele w zakresie spójności. W tym celu trzeba popierać taką politykę fiskalną, która obejmuje usuwanie konkurencji panującej obecnie między krajami w Europie. W przeciwnym razie istniejące rozbieżności między politykami budżetowymi państw członkowskich mogą zwiększyć ryzyko powstania „Europy dwóch prędkości”. Ponadto konieczna jest gruntowna reforma reguł fiskalnych, nastawiona na stabilność długu publicznego poszczególnych krajów, na mechanizmy europejskiego zarządzania gospodarczego oraz na bardziej sprawiedliwy i progresywny pobór podatków w Europie.

1.8.

Na przykładzie kryzysu pandemicznego stało się widoczne, że spójności terytorialnej, gospodarczej i społecznej towarzyszyć powinna również spójność polityczna. W sytuacjach kryzysowych niezbędne jest zwiększenie koordynacyjnej roli instytucji UE również w dziedzinach, w których Traktaty nie przewidują kompetencji Unii. Jest to kwestia o kluczowym znaczeniu zarówno dla funkcjonowania wspólnego rynku oraz odbudowy i zwiększenia odporności, jak i dla wspierania europejskiej solidarności i tożsamości.

1.9.

Polityka spójności powinna być prowadzona w sposób zapewniający osiągnięcie celów rozwojowych i klimatycznych Unii. Jednak w równej mierze powinna ona w pełni i konsekwentnie realizować wszystkie 20 zasad Europejskiego filaru praw socjalnych (EFPS). Realizacja polityki klimatycznej wymaga nie tylko efektywnego użycia środków Mechanizmu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, lecz także działań uzupełniających na poziomie regionalnym, które będą chronić miejsca pracy i zapewniać ich wysoką jakość, w tym poprzez dialog społeczny. Konieczna jest przy tym konsolidacja systemów zabezpieczenia społecznego jako instrumentów zwalczania ubóstwa i wykluczenia, a zarazem poprawy spójności społecznej.

1.10.

Powodzenie polityki spójności zależy od jak najszerszego włączenia w jej realizację podmiotów gospodarki społecznej, w szczególności świadczących usługi w interesie ogólnym, w tym na rzecz osób z niepełnosprawnościami i innych grup znajdujących się w niekorzystnej sytuacji społecznej, zapewniających, we współpracy z pracownikami etatowymi i wolontariuszami, wysoki poziom uczestnictwa społecznego i sprawiedliwości oraz wspierających transformację cyfrową i ochronę środowiska. Podmiotom tym należy zapewnić korzystne warunki rozwoju poprzez szczególne wsparcie finansowe z funduszy europejskich, zapewnienie uprzywilejowanego traktowania w przepisach dotyczących zamówień publicznych, a także upraszczanie przepisów, poważną redukcję nieuzasadnionych działań kontrolnych i znoszenie wymagań o charakterze biurokratycznym w poszczególnych państwach członkowskich.

1.11.

Istotnym elementem polityki spójności jest dokonanie postępu w dziedzinie cyfryzacji. Transformacja cyfrowa powinna przyczyniać się nie tylko do wzrostu wydajności gospodarczej, lecz także do wzrostu poziomu wykształcenia i poprawy partycypacji społecznej wszystkich mieszkańców Unii, w tym również grup defaworyzowanych. W tym celu konieczne jest zapewnienie powszechnego dostępu do szerokopasmowego internetu jako nieodpłatnie świadczonej usługi publicznej.

1.12.

EKES zwraca uwagę, że również inne elementy infrastruktury są potrzebne do skutecznego wykorzystania technologii w całym społeczeństwie i wśród przedsiębiorców. Państwa członkowskie muszą zająć się tą kwestią podczas podejmowania decyzji inwestycyjnych.

1.13.

EKES apeluje do państw członkowskich i regionów Unii o jak najszersze, autentyczne włączenie partnerów społecznych i innych organizacji społeczeństwa obywatelskiego w kształtowanie polityki spójności i monitorowanie jej efektów. Włączenie takie pomagać będzie w pomiarach stopnia realizacji celów polityki spójności, które nie powinny opierać się jedynie na wskaźnikach ilościowych, lecz również na wskaźnikach jakościowych (pomiar rozwoju, a nie jedynie wzrostu). Niezwykle ważny jest stały monitoring realizacji zasady partnerstwa w państwach członkowskich przez Komisję Europejską, jako że pełne i przejrzyste wdrożenie tej zasady pozytywnie wpływa na bardziej efektywne i racjonalne wykorzystanie budżetu UE.

1.14.

Niezależnie od udziału organizacji społeczeństwa obywatelskiego i samego EKES-u w organizowanych cyklicznie Forach Spójności, Komitet zgłasza inicjatywę organizowania co roku wydarzenia towarzyszącego posiedzeniu Rady Europejskiej, poświęconego realizacji polityki spójności z udziałem przedstawicielek i przedstawicieli partnerów społecznych oraz innych organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

2. Uwagi ogólne

2.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji dotyczący 8. sprawozdania na temat spójności: Spójność w Europie do 2050 r. Sprawozdanie stanowi bardzo potrzebne źródło informacji o wysiłkach podejmowanych na rzecz spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej oraz o problemach związanych z osiągnięciem spójności. Nowy dokument jest tym istotniejszy, że od opublikowania poprzedniego – siódmego – sprawozdania minęły już ponad cztery lata. Ze względu na moment publikacji komunikat Komisji nie uwzględnia skutków rosyjskiej agresji na Ukrainę, będącej w gruncie rzeczy aktem agresji w stosunku do Unii Europejskiej, a przy tym najpoważniejszym wyzwaniem dla polityki spójności w perspektywie krótko- i średniookresowej – odpowiednio w związku z kryzysem uchodźczym oraz powojenną odbudową i integracją europejską Ukrainy.

2.2.

Biorąc pod uwagę wielokrotnie wyrażaną przez Ukrainę wolę przystąpienia do Unii Europejskiej, zdecydowanie proeuropejską postawę ukraińskiego społeczeństwa obywatelskiego oraz formalny wniosek skierowany do Unii w tej sprawie, Komitet zdecydowanie opowiada się za jak najszybszym przyjęciem Ukrainy do Unii Europejskiej i apeluje w związku z tym o odpowiednie dostosowanie polityki spójności i jej instrumentów finansowych w nadchodzących latach, włącznie z szybkim ustanowieniem odrębnego funduszu na rzecz odbudowy i rozwoju Ukrainy.

2.3.

Zarazem Komitet wzywa państwa członkowskie, regiony Unii i organizacje społeczeństwa obywatelskiego do jak najszybszego i jak najbardziej efektywnego skorzystania z możliwości w zakresie wsparcia uchodźców z Ukrainy, które stworzy zaproponowane przez Komisję Europejską 8 marca 2022 r. rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie działania w ramach polityki spójności na rzecz uchodźców w Europie (CARE) (3). Potrzebne są także działania, które umożliwią szybkie i elastyczne przekierowanie oszczędności powstałych w perspektywie finansowej 2014–2021 oraz instrumentu REACT EU na wsparcie bezpośrednie uchodźców w szczególności w krajach graniczących z Ukrainą, a także ustanowienie odrębnego funduszu przeznaczonego na ten cel na wypadek, gdyby dostępne obecnie środki okazały się niewystarczające. Instrument CARE powinien zapewniać środki na zwiększenie zdolności operacyjnej partnerów społecznych oraz innych organizacji społeczeństwa obywatelskiego do reprezentowania uchodźców ukraińskich na ich drodze do wejścia na rynek pracy.

2.4.

W tym kontekście Komitet z dużym zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji (4) dotyczący zmiany rozporządzenia REACT-EU, tak aby podnieść udział zwiększonych środków na płatności zaliczkowe dla państw członkowskich, które borykają się z największą liczbą osób przybywających z Ukrainy, zarówno jako kraje tranzytowe, jak i kraje docelowe.

2.5.

Biorąc pod uwagę dotychczasowy ogromny wkład organizacji społeczeństwa obywatelskiego państw członkowskich UE graniczących z Ukrainą w udzielanie wsparcia uchodźcom z tego kraju, zdecydowanie przewyższający pomoc świadczoną przez władze publiczne, EKES wzywa państwa członkowskie do zdecydowanego zwiększania organizacyjnego i finansowego wsparcia udzielanego tym organizacjom, w tym wsparcia z funduszy Unii Europejskiej.

2.6.

Bardzo poważnym wyzwaniem jest również przezwyciężenie bieżącego kryzysu pandemicznego. W sprawozdaniu podkreślono, że pandemia doprowadziła do największej recesji od 1945 r., zwłaszcza w sektorach opartych na kontaktach międzyludzkich (jak turystyka), drastycznie zmieniła jakość pracy, kształcenie oraz życie społeczne, a także sytuację w regionach przygranicznych. Negatywne oddziaływanie pandemii było, ogólnie rzecz biorąc, większe w regionach słabiej rozwiniętych, co obniżyło tempo konwergencji.

2.7.

EKES uważa, że polityka spójności powinna obejmować wszystkie zasadnicze dziedziny polityki, m.in. politykę fiskalną. W tym kontekście stwierdza, że istniejące rozbieżności między polityką fiskalną państw członkowskich są czynnikiem, który wzmacnia zjawisko dwóch prędkości rozwoju w Europie. Polityka podatkowa nastawiona na spójność musi położyć kres konkurencji między 27 różnymi systemami podatkowymi państw członkowskich, gdyż ten stan konkurencji umożliwia korporacjom wielonarodowym maksymalizację zysków i przyczynia się do chronicznych nierówności. Dlatego konieczna jest gruntowna reforma reguł fiskalnych, nastawiona na stabilność długu publicznego poszczególnych krajów, na mechanizmy europejskiego zarządzania gospodarczego oraz na bardziej sprawiedliwy i progresywny pobór podatków w Europie.

2.8.

Ponadto Komitet obawia się, że ponowne wprowadzenie kluczowych postanowień paktu stabilności i wzrostu, zaplanowane na 2023 r., będzie miało negatywny wpływ na spójność.

2.9.

Zdaniem EKES-u, opis wyzwań w zakresie polityki spójności zawarty w komunikacie Komisji jest wyczerpujący i precyzyjny. Komitet zgadza się z konkluzjami zawartymi w rozdziale 5 komunikatu. Za szczególnie istotne EKES uznaje:

2.9.1.

przeciwdziałanie presji na demokrację i jej wartości, m.in. poprzez rozwijanie demokracji uczestniczącej i aktywne angażowanie podmiotów lokalnych, w tym podmiotów sektora ekonomii społecznej i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w planowanie rozwoju gospodarczego i społecznego oraz konsekwentne przestrzeganie zasady partnerstwa w polityce spójności;

2.9.2.

rozszerzenie mechanizmu sprawiedliwej transformacji, zwłaszcza poprzez uwzględnienie społecznych kosztów łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej, m.in. poprzez walkę z ubóstwem i wykluczeniem społecznym przy ścisłej współpracy z partnerami społecznymi i innymi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego;

2.9.3.

większe inwestycje w umiejętności, pobudzanie kreatywności i przedsiębiorczości ludzi przez całe ich życie, zwłaszcza poprzez kształcenie, podnoszenie kwalifikacji i kształcenie ustawiczne nastawione na procesy transformacji technologicznej, ekologicznej i cyfrowej, a także zdecydowaną poprawę poziomu edukacji formalnej w regionach, w których nie jest on jeszcze zadowalający, w tym na terenach wiejskich i w regionach zmarginalizowanych; Należy przy tym zwrócić szczególną uwagę na poprawę sytuacji w zakresie kształcenia ustawicznego w małych i średnich przedsiębiorstwach oraz wśród osób nieregularnie zatrudnionych;

2.9.4.

zwiększenie inwestycji w badania i rozwój, a tym samym wsparcie innowacyjności mogącej wspomóc rozwój w słabiej rozwiniętych regionach, a także całego systemu ich wsparcia na poziomie regionalnym podobnie jak w ramach strategii inteligentnej specjalizacji (5);

2.9.5.

skuteczne reagowanie na przemiany demograficzne, m.in. poprzez wspieranie zatrudnienia osób należących do grup o niższych wskaźnikach zatrudnienia, takich jak ludzie młodzi bez wystarczającej praktyki zawodowej, osoby starsze, o niższym poziomie umiejętności zawodowych oraz migrantki i migranci spoza UE;

2.9.6.

wzmocnienie współpracy transgranicznej i międzyregionalnej, szczególnie w kontekście rozbudowy przyjaznej dla klimatu infrastruktury kolejowej na terenach przygranicznych, a także konsekwentnego utrzymywania otwartych granic pomiędzy państwami członkowskimi, również w czasie kryzysów;

2.9.7.

wzmacnianie powiązań między miastem a wsią, również w celu zapewnienia wszystkim obywatelkom i obywatelom Unii dostępu do usług świadczonych w interesie ogólnym, które często skoncentrowane są na terenach miejskich;

2.9.8.

zapewnienie, aby wykorzystanie środków w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększenia Odporności było w pełni kompatybilne z realizacją polityką spójności poprzez właściwe wykorzystanie zasobów, w tym poprzez ścisłą koordynację wykorzystywania środków pochodzących z różnych funduszy;

2.9.9.

usprawnianie polityki spójności z perspektywy beneficjentów poprzez uproszczenia i elastyczność we wdrażaniu funduszy, które mają służyć realizacji celów tejże polityki. Należy przy tym wykorzystać doświadczenia ze stosowania uproszczeń w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększenia Odporności i zwrócić szczególną uwagę na to, by małe organizacje społeczeństwa obywatelskiego mogły łatwiej pozyskiwać, wdrażać i rozliczać projekty finansowane z polityki spójności.

2.10.

Rozszerzenie strefy Schengen o kraje, które jeszcze do niej nie należą i które przestrzegają wszystkich wymogów prawnych, będzie miało bezpośredni wpływ na wzmocnienie komplementarności, konkurencyjności i spójności rozwoju UE, zwłaszcza na wschodzie Europy.

3. Uwagi szczegółowe

3.1. Nierównomierne postępy konwergencji: Europa dwóch prędkości?

3.1.1.

Jest niezwykle istotne, by wskutek wpływu kryzysu pandemicznego na konwergencję nie doszło do powstania tzw. Europy dwóch prędkości. Dlatego też zasada dodatkowości powinna być stosowana ostrożnie. Ponadto uwarunkowania ex ante w okresie programowania 2021–2027, wprowadzające szereg okoliczności, które muszą zaistnieć, aby można było uruchomić fundusze, nie mogą prowadzić do wyłączenia regionów, w których nie ma możliwości uzyskania alternatywnego finansowania dla wzrostu gospodarczego, polityki klimatycznej i rozwoju społecznego.

3.1.2.

W dalszym ciągu konieczny jest transfer środków z bogatszych do biedniejszych regionów. Proces konwergencji gospodarczej i społecznej powinien polegać na równaniu do najlepszych.

3.2. Nowe zagrożenia dla polityki spójności

3.2.1.

ONZ ostrzegła, że przemieszczanie się uchodźców z powodu zmiany klimatu będzie coraz częstsze. Konieczne jest wprowadzenie nowych ram regulacyjnych i nowych strategii politycznych, które umożliwią osiedlanie się uchodźców w krajach przyjmujących, gwarantując zatrudnienie i ochronę socjalną. Niedawny wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie sytuacji kryzysowych i działania siły wyższej (6) nie uwzględnia sytuacji kryzysu środowiskowego, która spowoduje, że miliony ludzi będą podróżować do UE, a nawet przesiedlać się wewnątrz UE.

3.2.2.

Wysoki wskaźnik wzrostu cen żywności stworzy dodatkowe ryzyko dla regionów i osób znajdujących się w trudnej sytuacji w UE, co powinno być przedmiotem troski w ramach polityki spójności.

3.3. Konieczność wzmocnienia koordynacyjnej roli instytucji Unii Europejskiej

3.3.1.

Kryzys pandemiczny pokazał, że dla pogłębienia spójności terytorialnej, gospodarczej i społecznej niezbędne jest zwiększenie koordynacyjnej roli instytucji UE, również w dziedzinach, w których Traktaty nie przewidują kompetencji Unii. Dotyczy to w szczególności sytuacji kryzysowych. Podczas gdy Komisja Europejska odegrała bardzo pozytywną rolę w zaopatrzeniu państw członkowskich w szczepionki przeciw COVID-19, to państwa członkowskie samodzielnie, na ogół bez konsultacji bilateralnych czy też na poziomie Unii, wprowadzały restrykcje w przemieszczaniu się w strefie Schengen i w całej UE. Kryteria dla tych restrykcji również ustalane były na poziomie narodowym. EKES krytycznie ocenił już takie praktyki (7), podkreślając, że utrzymywanie otwartych granic w strefie Schengen jest sprawą o kluczowym znaczeniu zarówno dla funkcjonowania wspólnego rynku oraz odbudowy i zwiększenia odporności, jak i dla wspierania europejskiej solidarności i tożsamości. Zdaniem Komitetu na przykładzie kryzysu pandemicznego stało się widoczne, że spójności terytorialnej, gospodarczej i społecznej towarzyszyć powinna również spójność polityczna.

3.4. Włączenie społeczne jako warunek podstawowy sukcesu polityki spójności

3.4.1.

W wyniku kryzysu pandemicznego liczba osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym w roku 2020 wzrosła w UE o pięć milionów. Stanowi to poważne zagrożenie dla spójności społecznej, a przez to także dla osiągnięcia celów rozwojowych i klimatycznych Unii. Jest oczywiste, że polityka spójności powinna w dalszym ciągu służyć tym celom oraz dążyć do wspierania wzrostu gospodarczego i konkurencyjności. Jednak w równej mierze powinna ona w pełni i konsekwentnie realizować wszystkie 20 zasad Europejskiego filaru praw socjalnych (EFPS). Realizacja EFPS powinna łączyć się z rozwojem dialogu społecznego i dialogu obywatelskiego, a także społecznego zaangażowania pracodawców i pracowników. Szczególną uwagę należy zwrócić na wsparcie dla dzieci i młodzieży, w tym w zakresie edukacji.

3.4.2.

EKES podkreśla znaczenie wpływu systemów zabezpieczenia społecznego, które – pomimo różnic strukturalnych w państwach członkowskich – stanowią istotny czynnik spójności społecznej i włączenia społecznego obywateli. Ponadto wzmacnianie systemów zabezpieczenia społecznego stanowi element walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym i opiera się na wspólnych wartościach UE.

3.5. Rola gospodarki społecznej, wolontariatu i usług świadczonych w interesie ogólnym w realizacji polityki spójności

3.5.1.

Komitet podkreślał już (8), że podmioty gospodarki społecznej tworzą i utrzymują wysokiej jakości miejsca pracy, promują równe szanse, także dla osób niepełnosprawnych i innych grup w niekorzystnej sytuacji społecznej, zapewniają wysoki poziom uczestnictwa społecznego i sprawiedliwości oraz wspierają transformację cyfrową i ochronę środowiska.

3.5.2.

To, że gospodarka społeczna jest strategicznym sprzymierzeńcem w procesie wzmacniania wymiaru społecznego w Europie, a więc i w realizacji celów spójności społecznej, stało się szczególnie widoczne podczas kryzysu pandemii. Dlatego działania w zakresie gospodarki społecznej powinny mieć szczególne wsparcie z funduszy europejskich w ramach polityki spójności.

3.5.3.

Nienastawione na zysk przedsiębiorstwa społeczne i podobne organizacje non-profit należy wzmocnić również poprzez zapewnienie im w przepisach dotyczących zamówień publicznych specjalnego traktowania w porównaniu z oferentami publicznymi czy komercyjnymi. Powinno to dotyczyć zamówień publicznych na usługi świadczone w interesie ogólnym, zwłaszcza usługi zdrowotne, społeczne i edukacyjne, tym bardziej że jednym z filarów działalności przedsiębiorstw społecznych i organizacji non-profit jest często nieodpłatne zaangażowanie wolontariuszy, które w niektórych państwach członkowskich odpowiada za ponad 2 % PKB.

3.5.4.

Z punktu widzenia spójności społecznej trzeba podkreślić też, że „wolontariat ma wartość dla jednostek, społeczności, środowiska, gospodarki i ogółu społeczeństwa jako jeden z najbardziej widocznych przejawów solidarności. Wspiera i ułatwia włączenie społeczne, buduje kapitał społeczny i przeobraża społeczeństwo” (9).

3.6. Polityka spójności, transformacja klimatyczna i zatrudnienie

3.6.1.

Po kryzysie związanym z pandemią COVID-19 Unia Europejska i reszta świata muszą stawić czoła kryzysowi klimatycznemu i środowiskowemu. Gdyby nie doszło do kryzysu pandemicznego, walka z kryzysem środowiskowym byłaby głównym celem Unii Europejskiej w ramach celów zrównoważonego rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (10). W niedawnej opinii z inicjatywy własnej (11), która wprawdzie dotyczyła głównie edukacji, EKES przypomniał Komisji Europejskiej i państwom członkowskim, że muszą lepiej łączyć politykę ochrony środowiska z polityką zatrudnienia.

3.6.2.

Przejście na gospodarkę niskoemisyjną wymaga jednak również środków ułatwiających sprawiedliwą transformację grupom znajdującym się w najtrudniejszej sytuacji i obszarom geograficznym najbardziej podatnym na zagrożenia, ponieważ kryzys klimatyczny jest czynnikiem wysokiego ryzyka pod względem spójności ze względu na nierówny wpływ, jaki będzie miał na różne europejskie obszary geograficzne. Przejścia na bardziej ekologiczny, społecznie korzystny model produkcji można dokonać jedynie dzięki promowaniu ekologicznej transformacji przedsiębiorstw, metod pracy i ogólnie rynku pracy. Wysiłki te przyczynią się do stworzenia możliwości godnego zatrudnienia, większej zasobooszczędności oraz budowy długoterminowych, niskoemisyjnych i zrównoważonych społeczeństw.

3.6.3.

Z tych wszystkich powodów konieczne jest uwzględnienie polityk, zaleceń i wytycznych, które mogą przyczynić się do poprawy zdolności państw członkowskich, ich przepisów i polityk do sprostania szansom i wyzwaniom związanym z transformacją ekologiczną i dekarbonizacją poprzez strategię sprawiedliwej transformacji, która służy jako przewodnik działania na rzecz optymalizacji korzyści i zminimalizowania zagrożeń w kontekście zatrudnienia, warunków pracy i ochrony socjalnej.

3.6.4.

Dostęp do przystępnych cenowo mieszkań, zdolność do zapewnienia godnego życia młodzieży i jej rodzinom, zapewnienie równowagi etycznej między życiem zawodowym a prywatnym, stabilne możliwości zatrudnienia, odpowiednie warunki pracy oraz włączenie finansowe i cyfrowe są ważne dla młodzieży i przyszłości zrównoważonego rozwoju UE.

3.6.5.

Jednakże potrzebne są dodatkowe działania uzupełniające Fundusz Sprawiedliwej Transformacji, w szczególności na poziomie regionalnym, które będą chronić miejsca pracy i gwarantować ich wysoką jakość. Bardzo ważna jest przy tym rola dialogu społecznego i pełnego włączenia partnerów społecznych, w tym poprzez zawieranie przez nich układów zbiorowych. EKES zaleca, by w polityce spójności stosować takie instrumenty, jak negocjacje zbiorowe, w celu zmniejszania nierówności i wspierania zrównoważonego rozwoju.

3.7. Transformacja i edukacja cyfrowa

3.7.1.

Polityka spójności w coraz większym stopniu wiązać się będzie z transformacją cyfrową. Jednakże jak podkreślono w sprawozdaniu Komisji, bardzo szybkie łącza internetowe dostępne są jedynie dla 2/3 mieszkańców miast i 1/6 mieszkańców obszarów wiejskich. EKES podkreślał (12) już, że transformacja cyfrowa nie może przyczyniać się wyłącznie do wzrostu wydajności, lecz także do poprawy edukacji i udziału w życiu politycznym, społecznym i kulturalnym wszystkich mieszkańców UE, w tym również osób starszych, osób z niepełnosprawnościami, osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz innych grup w niekorzystnym położeniu. Dlatego EKES ponownie postuluje, by powszechny dostęp wszystkich mieszkańców UE do szerokopasmowego, szybkiego internetu ustanowić nieodpłatnie świadczoną usługą publiczną. Należy bowiem zauważyć, że jednym z gwarantów sukcesu transformacji cyfrowej jest powszechny dostęp do internetu i związane z tym możliwości edukacyjne. Nieodpłatny dostęp do internetu jest szczególnie ważny dla prawidłowego funkcjonowania edukacji na obszarach wiejskich, która w wielu państwach członkowskich nie osiąga poziomu placówek edukacyjnych działających w miastach.

3.8. Polityka spójności a jakość sprawowania rządów i praworządność

3.8.1.

Od wielu lat Komitet obserwuje, że w niektórych państwach członkowskich potrzebna jest poprawa koordynacji lub nawet skutecznego sprawowania rządów na poziomie regionalnym – pośrednim szczeblu między władzami krajowymi a lokalnymi, na którym można nakreślić strategie regionalne ważne dla rozwoju i konwergencji regionów. Władza centralna, mimo że często niezdolna do zinterpretowania potrzeb i priorytetów terytorialnych, niekiedy nie przekazuje odpowiednich kompetencji organom regionalnym, które stają się zaledwie wyznacznikiem krajowej władzy politycznej, bez żadnej wartości dodanej dla regionów (13). W tym kontekście należy też lepiej wykorzystywać fundusze Unii Europejskiej do budowy zdolności lokalnych i regionalnych władz publicznych.

3.8.2.

Ponadto w wielu przypadkach udział partnerów społecznych i innych organizacji społeczeństwa obywatelskiego w podejmowaniu decyzji jest marginalny: podczas konsultacji nie uwzględnia się stanowiska podmiotów najlepiej znających rzeczywistą sytuację i problemy.

3.8.3.

Kolejną bolączką jest – podnoszone również przez przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego – pogarszanie się stanu praworządności w niektórych państwach członkowskich, co pośrednio negatywnie wpływa na jakość i skuteczność działań w zakresie polityki spójności.

3.8.4.

3.9. Zarządzanie funduszami i projektami w ramach polityki spójności

3.9.1.

Powyższe uwagi odnoszą się również do planowania, wdrażania i monitorowania programów związanych z realizacją polityki spójności, a także do procesu wyboru projektów przeznaczonych do realizacji. W tym kontekście należy zwrócić uwagę na postępującą fragmentaryzację polityk publicznych, stojącą w sprzeczności do całościowego, oddolnego podejścia w rozwiązywaniu problemów poprzez projekty o charakterze „wielobranżowym”. Istotną rolę w zakresie planowania i koordynacji powinny odgrywać tutaj podmioty dialogu społecznego i obywatelskiego na poziomie regionalnym i lokalnym, znające rzeczywiste potrzeby i możliwości ich zaspokojenia. Projekty powinny być planowane tak, by zapewnić elastyczność w realizacji założonych celów, a osoby zarządzające tymi projektami powinny mieć dostęp do sprawnych kanałów komunikacji z dysponentami środków Unii Europejskiej. Stworzenie wyraźnej synergii pomiędzy projektem objętym umową a nowymi realiami ekonomicznymi dotyczącymi wzrostu cen energii i surowców powinno być priorytetem dla zapewnienia odpowiedniego poziomu absorpcji.

3.9.2.

Instrumenty takie jak zintegrowane inwestycje terytorialne powinny być promowane, lepiej finansowane i rozszerzone w okresie programowania 2021–2027.

3.9.3.

Ponadto należy podjąć dalsze działania w celu ograniczenia biurokracji, szczególnie poprzez kontrolę uzyskiwanych wyników, a nie sposobu ich osiągania, ponieważ ta ostatnia wiąże się ze skomplikowanymi procedurami administracyjnymi zarówno po stronie beneficjentów, jak i administracji publicznej. W tym kontekście EKES wzywa Komisję Europejską do wyciągania w stosunku do państw członkowskich i regionów konsekwencji z dokonywanych regularnie przez Komisję ocen wysokości kosztów administracyjnych zarządzania funduszami UE w poszczególnych państwach członkowskich i związanych z tym ocen nieuzasadnionego zwiększania na poziomie krajowym lub regionalnym wymagań dotyczących korzystania z funduszy („gold plating”).

3.10. Realizacja zasady partnerstwa

3.10.1.

Niezwykle ważny jest stały monitoring realizacji zasady partnerstwa w państwach członkowskich przez Komisję Europejską. Podstawą prawną tej zasady jest art. 8 nowego rozporządzenia ramowego (14), a sposób jej realizacji opisuje europejski kodeks postępowania w zakresie partnerstwa, rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 240/2014 (15) Polega ona na ścisłej współpracy administracji publicznych poszczególnych państw członkowskich przy planowaniu oraz realizacji programów współfinansowanych przez Unię Europejską z szerokim kręgiem partnerów, w szczególności z partnerami społecznymi i z innymi organizacjami reprezentującymi społeczeństwo obywatelskie. Pełne i przejrzyste stosowanie tej zasady pozytywnie wpływa na zwiększenie zaangażowania społecznego i aktywizację społeczeństwa obywatelskiego, a także na programowanie działań bardziej trafnych i komplementarnych, a tym samym na bardziej efektywne i racjonalne wykorzystanie budżetu UE. W tym kontekście EKES z zadowoleniem przyjmuje sporządzenie przez Komisję Europejską dokumentu dotyczącego implementacji zasady partnerstwa w okresie programowania 2021–2027, który służyć będzie dokonaniu przeglądu europejskiego kodeksu postępowania w zakresie partnerstwa.

3.11. Forum Spójności

3.11.1.

W tym kontekście Komitet z zadowoleniem przyjmuje rezultaty 8. Forum Spójności, mającego miejsce w dniach 17–18 marca 2022 r. z udziałem EKES-u, a także innych przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego.

3.11.2.

EKES wielokrotnie proponował (16), aby polityka spójności oraz służące jej realizacji fundusze europejskie stały się przedmiotem dorocznej analizy w ramach szczytu europejskiego poświęconego tej tematyce. W tym kontekście Komitet wyraża gotowość organizowania dorocznie wydarzenia towarzyszącego posiedzeniu Rady Europejskiej, poświęconego realizacji polityki spójności z udziałem przedstawicielek i przedstawicieli partnerów społecznych oraz innych organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

Bruksela, dnia 18 maja 2022 r.

Christa SCHWENG

Przewodnicząca Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) COM(2022) 109 final.

(2) COM(2022) 145 final.

(3) COM(2022) 109 final.

(4) COM(2022) 145 final.

(5) https://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/informat/2014/smart_specialisation_pl.pdf

(6) Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie reagowania na sytuacje kryzysowe i spowodowane działaniem siły wyższej w dziedzinie migracji i azylu (COM(2020) 613 final).

(7) Dz.U. C 155 z 30.4.2021, s. 45.

(8) Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 131.

(9) Opinia EKES-u „Wolontariusze – obywatele budujący przyszłość Europy” (opinia z inicjatywy własnej) (Dz.U. C 152 z 6.4.2022, s. 19).

(10) https://www.un.org/sustainabledevelopment/sustainable-development-goals/

(11) Opinia EKES-u „W kierunku strategii UE na rzecz zwiększania umiejętności i kompetencji ekologicznych dla wszystkich” (opinia z inicjatywy własnej) (Dz.U. C 56 z 16.2.2021, s. 1).

(12) Dz.U. C 155 z 30.4.2021, s. 45.

(13) Dz.U. C 248 z 25.8.2011, s. 68.

(14) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1060 z dnia 24 czerwca 2021 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego Plus, Funduszu Spójności, Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji i Europejskiego Funduszu Morskiego, Rybackiego i Akwakultury, a także przepisy finansowe na potrzeby tych funduszy oraz na potrzeby Funduszu Azylu, Migracji i Integracji, Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Instrumentu Wsparcia Finansowego na rzecz Zarządzania Granicami i Polityki Wizowej (Dz.U. L 231 z 30.6.2021, s. 159).

(15) Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 240/2014 z dnia 7 stycznia 2014 r. w sprawie europejskiego kodeksu postępowania w zakresie partnerstwa w ramach europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych (Dz.U. L 74 z 14.3.2014, s. 1)..

(16) Dz.U. C 248 z 25.8.2011, s. 68, Dz.U. C 242 z 23.7.2015, s. 43.

26.8.2022

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 323/62

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący zalecenia Rady w sprawie europejskiego podejścia do mikropoświadczeń na potrzeby uczenia się przez całe życie i zdolności do zatrudnienia”

[COM(2021) 770 final]

„Wniosek dotyczący zalecenia Rady w sprawie indywidualnych rachunków szkoleniowych”

[COM(2021) 773 final]

(2022/C 323/11)

Sprawozdawczyni:	Tatjana BABRAUSKIENĖ
Współsprawozdawczyni:	Marija MINCZEWA

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 21.1.2022
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	3.5.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	18.5.2022
Sesja plenarna nr	569
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	204/2/4

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES ponownie wzywa Komisję Europejską i państwa członkowskie do wzmocnienia polityki w zakresie kształcenia dorosłych, aby zapewnić im prawo do wysokiej jakości kształcenia i szkolenia, które sprzyjałoby włączeniu społecznemu i umożliwiało rozwijanie umiejętności przez całe życie, dzięki czemu uda się osiągnąć i przekroczyć cel przewidujący uczestnictwo w edukacji dorosłych na poziomie 60 % w skali roku. Warunkiem skutecznego wdrożenia Europejskiego filaru praw socjalnych jest też rozwiązanie problemu niedopasowania umiejętności, usprawnienie systemu zarządzania i finansowania edukacji dorosłych, w tym szkoleń pracowniczych. W tym kontekście nie można zapominać o inwestycjach, koniecznych reformach i skutecznym dialogu społecznym wspierającym rozwój umiejętności, zgodnie z pierwszą zasadą Europejskiego filaru praw socjalnych, która zakłada prawo do szkolenia i uczenia się przez całe życie, oraz o włączeniu tych działań w ramy europejskiego semestru.

1.2.

EKES podkreśla znaczenie swoich wcześniejszych opinii w sprawie uczenia się przez całe życie i edukacji dorosłych w kontekście inicjatyw dotyczących indywidualnych rachunków szkoleniowych i mikropoświadczeń. W szczególności zaznacza, że „podnoszenie i zmiana kwalifikacji są niezwykle ważne w kontekście wspierania transformacji ekologicznej i cyfrowej przemysłu i że te dwa elementy muszą być postrzegane jako kwestia odpowiedzialności społecznej i gospodarczej, aby zapewnić szkolenia sprzyjające włączeniu społecznemu z myślą o miejscach pracy wysokiej jakości i sprawiedliwej transformacji dla wszystkich. Aby wspierać podnoszenie i zmianę kwalifikacji siły roboczej, potrzebne są przyszłościowe strategie przemysłowe, w tym skuteczna polityka w zakresie umiejętności. Mogą one pomóc w zapewnieniu sprawiedliwego, również pod względem społecznym, przejścia na gospodarkę neutralną dla klimatu poprzez zrównoważenie rynku pracy, który będzie przyczyniać się do cyfryzacji sprzyjającej włączeniu społecznemu i tworzenia miejsc pracy wysokiej jakości. Przedsiębiorstwa potrzebują skutecznego wsparcia, aby wzmacniać i finansować swoje strategie w zakresie podnoszenia i zmiany kwalifikacji swoich pracowników z myślą o zachęcaniu do wprowadzania innowacji. Jednocześnie należy respektować ogólny interes gospodarczy i społeczny. Układy zbiorowe powinny określać dostęp do różnych rodzajów płatnego urlopu szkoleniowego w celu zaspokojenia osobistych i zawodowych potrzeb pracowników” (1). Płatny urlop, który nie został uzgodniony między partnerami społecznymi i wynika z polityki rządowej, powinien być finansowany ze środków publicznych.

1.3.

Szybkiemu opracowywaniu i rozpowszechnianiu nowych technologii musi towarzyszyć skuteczne podnoszenie kwalifikacji i przekwalifikowanie. Inwestycje w edukację dorosłych i rozwój umiejętności mogą odegrać kluczową rolę w odbudowie gospodarczej i budowaniu Europy socjalnej. Indywidualne rachunki szkoleniowe stanowią tylko jedno z podejść i narzędzi finansowych rozważanych przez państwa członkowskie i partnerów społecznych UE. Proponowane rozwiązania nie powinny jednak zastępować: istniejących form zapewniania szkoleń przez pracodawców oraz publiczne i prywatne służby zatrudnienia, publicznego wsparcia dla instytucji edukacyjnych i szkoleniowych ani innych rodzajów wsparcia. Szczególnie skutecznym sposobem realizacji szkoleń w odpowiedzi na potrzeby określone na szczeblu krajowym i sektorowym są fundusze szkoleniowe zarządzane przez partnerów społecznych.

1.4.

Zapewnienie odpowiednio wykwalifikowanej siły roboczej i większej zdolności do zatrudnienia jest kluczowym warunkiem rozwoju i rentowności przedsiębiorstw, rozwoju społecznego, zatrudnienia oraz przyczyniania się do realizacji celów politycznych wyznaczonych przez Unię Europejską. Już dziś w wielu sektorach i regionach można zauważyć problem niedopasowania umiejętności do potrzeb rynku pracy oraz niedobory siły roboczej, które będą się nadal pogłębiać. Państwa członkowskie i pracodawcy mają w związku z tym do odegrania ważną rolę jako podmioty finansujące szkolenia i zachęcające do udziału w nich. Rozwój umiejętności musi odpowiadać potrzebom rynków pracy, jeżeli Europa ma wzmocnić swoją długoterminową konkurencyjność i zdolność do pobudzania innowacji, co jest istotne zarówno dla przedsiębiorstw, jak i dla pracowników.

1.5.

Pracownicy natrafiają na liczne przeszkody w dostępie do szkoleń. Jeżeli obywatele mają otrzymać większą kontrolę nad własnym szkoleniem, powinni też uzyskać skuteczne doradztwo i wsparcie w zakresie wyboru szkoleń odpowiadających ich potrzebom i w zakresie dostępu do nich. Zapewniłoby to również optymalne inwestycje w szkolenie, ponieważ ściśle odpowiadałoby ono określonym potrzebom każdej osoby. W przypadku szkoleń ukierunkowanych na miejsca pracy – zastosowanie wyłącznie zindywidualizowanego podejścia może doprowadzić do osłabienia zależności między finansowaniem a treścią szkolenia, co z kolei spowoduje, że szkolenie będzie w mniejszym stopniu ukierunkowane na miejsca pracy, a tym samym niedostatecznie dostosowane do potrzeb pracodawców.

1.6.

EKES podziela stanowisko zawarte w trójstronnej opinii ACVT, zgodnie z którym należy dostosować warunki dostępu do szkoleń i uprawnienia do korzystania z nich, uwzględniając różne sytuacje i okoliczności, a także przyjmując odpowiednio dobrane rozwiązania. Komitet wzywa Komisję do poszanowania podziału kompetencji i zasady pomocniczości, a także uwarunkowań krajowych i ram prawnych każdego państwa członkowskiego. Przyjmując i wdrażając propozycje dotyczące indywidualnych rachunków szkoleniowych oraz mikropoświadczeń, należy zapewnić ich zgodność z istniejącymi systemami kształcenia ustawicznego i szkolenia zawodowego w państwach członkowskich, a także z rolą układów zbiorowych, uregulowaniami dotyczącymi warunków pracy i prawami pracowników do urlopu.

1.7.

EKES apeluje do Komisji i państw członkowskich o stosowanie istniejących krajowych i sektorowych instrumentów oraz systemów finansowania, a także o wprowadzenie rozróżnienia między pojęciami „prawo/uprawnienie” i „rachunek szkoleniowy”, które to pojęcia w różnych państwach i sektorach nie zostały jeszcze zdefiniowane ani w prawodawstwie, ani w ramach układów zbiorowych. Zwraca się o zapewnienie we wnioskach, aby wszyscy dorośli, zwłaszcza z grup słabszych, mieli prawo dostępu do skutecznego i wysokiej jakości szkolenia pracowników sprzyjającego włączeniu społecznemu, do płatnego urlopu edukacyjnego, podnoszenia kwalifikacji, walidacji efektów nieformalnego i pozaformalnego uczenia się oraz do poradnictwa i doradztwa. Apeluje do państw członkowskich o usprawnienie w razie potrzeby systemów edukacji dorosłych oraz kształcenia ustawicznego i szkolenia zawodowego w oparciu o skuteczny dialog społeczny i konsultacje z odpowiednimi zainteresowanymi stronami. EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że indywidualne rachunki szkoleniowe można będzie wykorzystać na potrzeby szkoleń, walidacji i poradnictwa zawodowego.

1.8.

Podkreśla też znaczenie standardów jakości na rynku szkoleniowym, zwłaszcza w odniesieniu do mikropoświadczeń, oraz potencjalne zalety i wady różnych podejść do finansowania edukacji dorosłych (jak np. indywidualne rachunki szkoleniowe), uwzględniając stosunek kosztów do korzyści, obciążenia i koszty administracyjne, osiągniętą zmianę statusu (wyższy poziom kwalifikacji formalnych), gwarancję jakości, wyniki istotne z punktu widzenia rynku pracy, wartość dodaną dla rozwoju kariery zawodowej oraz wskaźnik uczestnictwa kluczowej grupy docelowej osób o niskich kwalifikacjach. Komitet wyraża ubolewanie, że Komisja nie przeprowadziła oceny skutków dla mikropoświadczeń, ponieważ przedmiotowy wniosek może mieć wpływ na istniejące rozwiązania krajowe, zwłaszcza w zakresie kwalifikacji i układów zbiorowych. W związku z tym konieczne jest zapewnienie skutecznego dialogu społecznego i odpowiednich konsultacji, między innymi z udziałem zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, na temat tego, czy i w jaki sposób europejskie inicjatywy dotyczące indywidualnych rachunków szkoleniowych i mikropoświadczeń mogą wnieść wartość dodaną w poprawę krajowych i sektorowych systemów kształcenia.

1.9.

EKES podkreśla, że katalog mikropoświadczeń dla organizatorów kształcenia i szkolenia zawodowego powinien zostać opracowany przy udziale partnerów społecznych oraz organizatorów kształcenia i szkolenia w oparciu o standardy jakościowe. Katalog ten powinien zawierać efekty uczenia się w ramach mikropoświadczenia oraz ich uznawalność przez inne podmioty świadczące usługi edukacyjne i szkoleniowe, jak i przez pracodawców.

1.10.

Komitet przypomina o tym, jak ważny jest płatny urlop szkoleniowy (2), zgodnie także z konwencją MOP nr 140 (ratyfikowaną w 11 państwach członkowskich (3)). Zauważa też, że wniosek w sprawie indywidualnych rachunków szkoleniowych powinien być zgodny z systemami krajowymi. Wzywa się w nim państwa członkowskie do opracowania systemów indywidualnych rachunków szkoleniowych wyłącznie do celów związanych z rynkiem pracy, a w kilku państwach członkowskich płatny urlop szkoleniowy można wykorzystać także na potrzeby rozwoju osobistego lub ukończenia programu studiów (np. studiów wyższych).

1.11.

EKES przypomina Komisji i państwom członkowskim, że skuteczne zaangażowanie partnerów społecznych w zarządzanie systemami edukacji dorosłych, szkoleń pracowników i płatnych urlopów szkoleniowych ma kluczowe znaczenie, włącznie z propagowaniem wspólnych działań wśród partnerów społecznych. Podkreśla też konieczność konsultowania się w sprawie kształcenia dorosłych z odpowiednimi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego.

1.12.

Jednocześnie wzywa Komisję do wspierania wymiany dobrych praktyk i wzajemnego uczenia się przez państwa członkowskie, przy współudziale partnerów społecznych. Należy skoncentrować się na tym, w jaki sposób można zagwarantować skuteczny dostęp do szkoleń oraz jak ulepszyć systemy edukacji dorosłych w państwach członkowskich, w szczególności opracować strategie dotyczące podnoszenia kwalifikacji, jak również mechanizmy ich finansowania i formy szkoleń, w tym mikropoświadczenia. EKES wnioskuje też, aby włączyć trójstronny Komitet Doradczy ds. Szkolenia Zawodowego (ACVT) w dalsze działania związane z omawianymi wnioskami oraz aby aktywnie uczestniczył on w sporządzaniu sprawozdań z realizacji inicjatyw i tworzeniu ram monitorowania we współpracy z Komitetem ds. Zatrudnienia.

1.13.

Zwraca się do państw członkowskich, aby połączyły inicjatywy dotyczące indywidualnych rachunków szkoleniowych i mikropoświadczeń z wdrażaniem zalecenia Rady z dnia 19 grudnia 2016 r. w sprawie ścieżek poprawy umiejętności: nowe możliwości dla dorosłych (4). Dzięki temu wszyscy dorośli o niskim poziomie kwalifikacji i umiejętności będą mogli rozwijać swoje umiejętności podstawowe i zawodowe, jak również otrzymają wsparcie i będą motywowani do udziału w szkoleniach służących poprawie ich sytuacji życiowej i szans na zatrudnienie. Ponadto w ten sposób 80 % dorosłych nabędzie podstawowe umiejętności cyfrowe.

1.14.

Komitet przypomina, że indywidualne rachunki szkoleniowe oraz podobne systemy finansowania powinny ułatwiać dostęp do uznanych i zatwierdzonych kursów szkoleniowych oraz umożliwiać pracownikom udział w procesach walidacji ich umiejętności i doświadczenia zawodowego. Mikropoświadczenia powinny zostać uznane przez właściwe władze z udziałem partnerów społecznych. EKES apeluje o szybkie i skuteczne wdrożenie zalecenia Rady w sprawie walidacji uczenia się pozaformalnego i nieformalnego (5) oraz o przeznaczenie wystarczających środków publicznych na systemy walidacji w każdym państwie członkowskim. Zapewniając uznanie szkoleń, pracodawcy i związki zawodowe mogą pomóc pracownikom w podnoszeniu kwalifikacji i przyczynić się do rozwoju ich kariery zawodowej oraz sprawiedliwej transformacji na rynku pracy.

1.15.

EKES uznaje za istotne, aby podejmowane inicjatywy uwzględniały potrzeby w zakresie podnoszenia i zmiany kwalifikacji osób dorosłych i ogółu ludności aktywnej zawodowo (pracownicy i osoby samozatrudnione), a także innych grup docelowych (np. długotrwale bezrobotnych, osób nieaktywnych zawodowo, a zwłaszcza osób wracających do pracy po urlopie rodzicielskim (6), osób z niepełnosprawnością, emerytów, kobiet, młodych ludzi w wieku poniżej 30 lat i młodzieży NEET), zapewniając im skuteczny dostęp do wysokiej jakości szkoleń sprzyjających włączeniu społecznemu. Należy niezwłocznie podjąć odpowiednie działania w związku ze szczególną sytuacją pracowników niestandardowych i osób samozatrudnionych, uznając przy tym kluczową rolę partnerów społecznych w szkoleniu pracowniczym. Kluczową rolę w zakresie wspierania szkoleń swoich pracowników odgrywają przedsiębiorstwa, a także państwa członkowskie, które przeznaczają środki umożliwiające dostęp do uczenia się dorosłych. Biorąc pod uwagę, że 90 % szkoleń związanych z pracą w UE finansują pracodawcy (7), konieczne jest pełne uznanie i wsparcie ze strony UE dla ich zaangażowania i pozytywnej roli w rozwoju umiejętności.

1.16.

EKES wzywa państwa członkowskie do rozważenia ewentualnych instrumentów umożliwiających przenoszenie indywidualnych rachunków szkoleniowych, np. poprzez zawieranie umów dwustronnych. Wnioskuje o włączenie „systemu zarządzania z udziałem partnerów społecznych” do unijnych norm określających jakość mikropoświadczeń i postuluje, aby uwzględniać mikropoświadczenia na równi z pełnymi kwalifikacjami i szkoleniami pracowników. Komitet zwraca się do organizatorów szkoleń o opublikowanie katalogów oferowanych mikropoświadczeń wraz z efektami kształcenia oraz ich polityki w zakresie uznawania mikropoświadczeń przez innych organizatorów i przedsiębiorstwa. Poprawa dostępu do wszystkich form wysokiej jakości kształcenia i szkolenia sprzyjającego włączeniu społecznemu (w tym do mikropoświadczeń) dla wszystkich osób uczących się, w tym dla grup znajdujących się w niekorzystnej sytuacji społecznej i szczególnie wrażliwych, stanowi ważny element zapewniający równy dostęp do pełnych programów studiów i kwalifikacji. Należy udzielić skutecznego wsparcia (finansowego i pozafinansowego) osobom wykonującym pracę w niestandardowych formach, aby umożliwić im dostęp do szkoleń, a także do mikropoświadczeń, służących rozwojowi zawodowemu i mobilności, zapewniając dostępność i użyteczność materiałów i narzędzi szkoleniowych, niezależnie od tego, czy są one wirtualne, czy nie, zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/2102 (8).

2. Uwagi ogólne

2.1.

W dniu 10 grudnia 2021 r. Komisja Europejska opublikowała wniosek Komisji dotyczący zalecenia Rady w sprawie indywidualnych rachunków szkoleniowych (9) oraz wniosek Komisji dotyczący zalecenia Rady w sprawie europejskiego podejścia do mikropoświadczeń na potrzeby uczenia się przez całe życie i zdolności do zatrudnienia (10). Inicjatywy te mają wspierać plan działania na rzecz realizacji Europejskiego filaru praw socjalnych, określający nowy cel, zgodnie z którym do 2030 r. co najmniej 60 % wszystkich dorosłych powinno co roku uczestniczyć w szkoleniach. Dzięki temu każdy będzie miał „prawo do edukacji włączającej, charakteryzującej się dobrą jakością, szkoleń i uczenia się przez całe życie” (zasada 1), „niezależnie od rodzaju i czasu trwania stosunku pracy” (zasada 5), w tym „prawo do przeniesienia uprawnień do ochrony socjalnej i do szkolenia w trakcie przekwalifikowania zawodowego” (zasada 4). W tym kontekście jest też ważne, aby inwestycje, konieczne reformy i skuteczny dialog społeczny wspierający rozwój umiejętności, zgodnie z pierwszą zasadą Europejskiego filaru praw socjalnych dotyczącą prawa do szkolenia i uczenia się przez całe życie, były włączone w ramy europejskiego semestru.

2.2.

16 sierpnia 2021 r. trójstronny Komitet Doradczy ds. Szkolenia Zawodowego (ACVT), złożony z przedstawicieli rządów i partnerów społecznych, przyjął opinię w sprawie indywidualnych rachunków szkoleniowych i zwiększenia oferty szkoleniowej w Europie, wnosząc tym samym swój wkład w prace nad wnioskiem dotyczącym indywidualnych rachunków szkoleniowych (11). W opinii trójstronnej podkreślono, że „pandemia COVID-19, cyfryzacja i dekarbonizacja mają ogromny wpływ na europejską gospodarkę, przemysł i europejską siłę roboczą, która stoi przed bardzo trudnym zadaniem dostosowania się do szybko zmieniających się warunków pracy. Pandemia przyspieszyła zmiany strukturalne w wielu sektorach, zwiększając tempo transformacji ekologicznej i cyfrowej. Nakładają się na to ciągłe wyzwania związane ze zmianami demograficznymi, nowymi potrzebami szkoleniowymi i niedopasowaniem umiejętności”. Opinia trójstronna podkreśla ponadto, że „biorąc pod uwagę wszystkie uwarunkowania rynku pracy, […] należy dostosować warunki dostępu do szkoleń i uprawnienia do korzystania z nich, uwzględniając różne sytuacje i okoliczności, a także przyjmując odpowiednio dobrane rozwiązania”.

2.3.

We wnioskach z projektu 2021 europejskich partnerów społecznych dotyczącego umiejętności, innowacji i szkoleń znajduje się m.in. stwierdzenie, że „przedsiębiorstwa i pracownicy odgrywają kluczową rolę w innowacjach i rozwoju nowych umiejętności i kompetencji, nabywanych dzięki szkoleniom pracowniczym, które mają zasadnicze znaczenie dla dostosowania się do zmieniającego się rynku pracy. Z tego względu niezwykle istotne jest zapewnienie szkoleń pracowniczych i dostępu do szkoleń, które odpowiadają potrzebom pracodawców i pracowników w zakresie rozwoju innowacyjnych technologii i modeli biznesowych oraz umożliwiają pracownikom znalezienie i utrzymanie pracy zgodnej z ich umiejętnościami, oczekiwaniami i kompetencjami” (12). Najważniejszym wyzwaniem w tym zakresie jest zapewnienie, by różne dostępne narzędzia, takie jak bony, płatne urlopy szkoleniowe (przewidziane ustawowo lub w ramach układów zbiorowych), indywidualne rachunki szkoleniowe lub fundusze szkoleniowe (międzybranżowe lub sektorowe), współdziałały ze sobą i były dostosowane do ram instytucjonalnych danego państwa (13).

2.4.

W niektórych państwach członkowskich ustawodawstwo krajowe i układy zbiorowe zapewniają prawo do kształcenia i szkolenia, w tym do edukacji i szkolenia dorosłych, oraz do płatnego urlopu szkoleniowego w przypadku szkoleń związanych z wykonywaną pracą. W Europie partnerzy społeczni, dialog społeczny i rokowania zbiorowe przyczyniają się w poszczególnych krajach na różne sposoby do ułatwiania pracownikom skutecznego dostępu do szkoleń. Istniejący system kształcenia na poziomie krajowym lub sektorowym albo inne alternatywne podejścia do modelu indywidualnych rachunków szkoleniowych może być postrzegany jako lepiej dostosowane do wspierania oferty szkoleniowej w warunkach danego państwa. Należy uwzględnić i zapewnić skuteczne zaangażowanie krajowych i branżowych partnerów społecznych w tym zakresie.

2.5.

Zróżnicowane ramy prawne i ramy układów zbiorowych stanowią odzwierciedlenie decyzji każdego państwa członkowskiego o przyjęciu i wdrożeniu własnej polityki szkoleniowej oraz wykorzystaniu istniejących mechanizmów finansowania. W związku z tym indywidualne rachunki szkoleniowe stanowią tylko jedno z podejść i narzędzi finansowych rozważanych przez państwa członkowskie i partnerów społecznych UE. Podejście uniwersalne nie przyniesie oczekiwanych rezultatów i należy uwzględnić różne systemy szkoleniowe i specyfikę poszczególnych branż w państwach członkowskich. Decyzja w sprawie przyjęcia lub odrzucenia indywidualnych rachunków szkoleniowych jako jednego z mechanizmów zapewniania i finansowania szkoleń musi pozostać w pełni w kompetencjach państw członkowskich, podobnie jak uregulowanie rynku szkoleń na szczeblu krajowym. EKES podkreśla, że państwa członkowskie, w porozumieniu z partnerami społecznymi, mogą zrezygnować z podejścia opartego na indywidualnych rachunkach szkoleniowych, dostosowując lub rozwijając swoje dotychczasowe podejście do oferty szkoleniowej.

2.6.

Komitet zaznacza przy tym, że „środki przedstawione w niniejszym zaleceniu nie powinny zastępować szkoleń organizowanych przez pracodawców, przez publiczne i prywatne służby zatrudnienia, wsparcia publicznego dla instytucji kształcenia i szkolenia ani innych rodzajów wsparcia” (14). Podziela stanowisko, że zalecenie to „nie powinno […] uniemożliwiać państwom członkowskim utrzymania lub ustanowienia bardziej zaawansowanych przepisów dotyczących kształcenia/szkolenia dorosłych niż te zalecane w niniejszym dokumencie” (15) oraz że „nie powinno ograniczać autonomii partnerów społecznych, w przypadku gdy odpowiadają oni za tworzenie programów szkolenia i za zarządzanie nimi” (16).

2.7.

EKES nawiązuje do swojej niedawnej opinii (17), w której zwraca uwagę, że „szybkiemu wynajdowaniu i rozpowszechnianiu nowych technologii musi towarzyszyć skuteczne podnoszenie kwalifikacji i przekwalifikowanie”. Podkreśla, że wpływ kryzysu związanego z COVID-19 na społeczeństwo i gospodarkę Europy jeszcze bardziej uwidocznił znaczenie skutecznej polityki kształcenia i szkolenia oraz wysokiej jakości miejsc pracy we wspieraniu trwałej i sprawiedliwej odbudowy społecznej i gospodarczej oraz zwiększania odporności, co ma kluczowe znaczenie dla przezwyciężenia skutków pandemii w Europie. Inwestycje w edukację dorosłych i rozwój umiejętności mogą odegrać kluczową rolę w odbudowie gospodarczej i Europie socjalnej”.

2.8.

EKES przypomina, że dorośli i osoby pracujące napotykają liczne przeszkody w dostępie do szkoleń, takie jak brak czasu, niewystarczające środki finansowe, brak motywacji, kwestia wysokiej jakości poradnictwa i doradztwa, a czasem brak dostępu do szkoleń wysokiej jakości, a także wsparcia ze strony miejsca pracy (zastępstwa), zwłaszcza w MŚP, oraz nieprzestrzeganie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym. Umożliwienie im samodzielnego decydowania o własnej ścieżce szkoleniowej jest ważne, o ile istnieje gwarancja skutecznego wsparcia w dostępie do szkoleń istotnych dla rynku pracy oraz ich realizacji. Obejmuje to wspieranie obywateli poprzez zapewnianie doradztwa i wskazówek dotyczących odpowiednich rodzajów szkoleń. Pracownikom należy zapewnić dostęp do szkoleń organizowanych przez przedsiębiorstwa, a pracownicy o niskich umiejętnościach zawodowych potrzebują ukierunkowanego wsparcia, zwłaszcza w odniesieniu do szkoleń przez internet. „Szkolenia internetowe stwarzają wiele możliwości szerszego dostępu do edukacji dorosłych, ale pracownicy o niskich umiejętnościach zawodowych mogą nie posiadać kompetencji pozwalających im w pełni wykorzystać ten rodzaj szkoleń i wymagać dodatkowego wsparcia” (18).

2.9.

Aby wyeliminować różne czynniki utrudniające dostęp do szkoleń i zwiększyć motywację osób dorosłych do uczestnictwa w nich, należy przeanalizować te przeszkody także z punktu widzenia statusu zatrudnienia i wykształcenia danej osoby. Instrument ten należy wesprzeć skutecznym ukierunkowaniem i doradztwem. Konieczne jest też usprawnienie strategii informacyjnej. W celu zmniejszenia istniejącego niedopasowania umiejętności należy z wyprzedzeniem określić potrzeby szkoleniowe i odpowiednio ukierunkować ofertę edukacyjną. Niezbędne są też kompleksowe systemy wspierające proces uczenia się, aby zapewnić silniejszą synergię między zachętami finansowymi, usługami poradnictwa oraz dostępem do procedur walidacji i uznawania kwalifikacji (19).

2.10.

EKES wyraża przekonanie, że zastosowanie wyłącznie zindywidualizowanego podejścia może doprowadzić do osłabienia zależności między finansowaniem a treścią szkolenia, co z kolei spowoduje, że szkolenie będzie w mniejszym stopniu ukierunkowane na miejsca pracy, a tym samym niedostatecznie dostosowane do potrzeb pracodawców. Biorąc pod uwagę, że 90 % szkoleń związanych z pracą w UE finansują pracodawcy (20), konieczne jest pełne uznanie i wsparcie ze strony UE dla ich zaangażowania i pozytywnej roli w rozwoju umiejętności. Ważną rolę do odegrania we wspólnym rozwijaniu oferty szkoleniowej i zwiększaniu uczestnictwa w kształceniu mają partnerzy społeczni. Szczególnie skutecznym sposobem realizacji szkoleń w odpowiedzi na potrzeby określone na szczeblu krajowym i sektorowym są fundusze szkoleniowe zarządzane przez partnerów społecznych. Należy doceniać i wspierać finansowy i niefinansowy wkład poszczególnych podmiotów.

2.11.

EKES dostrzega uzupełniającą wartość mikropoświadczeń w zakresie podnoszenia i zmiany kwalifikacji przy jednoczesnym uwzględnieniu zmieniających się potrzeb rynku pracy. Z zadowoleniem przyjmuje również fakt, że zachęca się państwa członkowskie, aby włączyły mikropoświadczenia do krajowej polityki zatrudnienia, obejmującej aktywną politykę rynku pracy, w celu zmniejszenia niedopasowania umiejętności do potrzeb poszczególnych sektorów i regionów, z zapewnieniem dostępu do pełnych kwalifikacji. Odnosząc się do możliwości łączenia mikropoświadczeń, Komitet podkreśla, że nie należy ich postrzegać jako alternatywy dla pełnych kwalifikacji. Z tego względu warto zachęcać państwa członkowskie, aby włączały mikropoświadczenia do krajowych ram kwalifikacji. Do ich opracowywania na szczeblu krajowym oraz do rozważenia, w jaki sposób mikropoświadczenia mogą być uznawane i dodawane do kwalifikacji cząstkowych, należy zaangażować partnerów społecznych.

2.12.

Mikropoświadczenia, o ile standardy ich jakości zostaną dobrze zdefiniowane i wyjaśnione osobom uczącym się, mogą stanowić ważną pomoc w podnoszeniu i zmianie kwalifikacji osób dorosłych lub w przechodzeniu do nowych możliwości zatrudnienia. Choć mogą stanowić formę szkolenia dostępną w ramach ewentualnego indywidualnego rachunku szkoleniowego, należy traktować je jako odrębne od takiego rachunku oraz jako element zestawu dodatkowych narzędzi służących ciągłemu uczeniu się. EKES z zadowoleniem zauważa też, że wśród podmiotów oferujących mikropoświadczenia w projekcie zalecenia wymienia się partnerów społecznych i zachęca państwa członkowskie do wspierania rozwoju mikropoświadczeń opracowywanych i zatwierdzanych przez przedstawicieli pracodawców i pracowników w drodze dialogu społecznego.

3. Uwagi szczegółowe

3.1.

Swobodny przepływ pracowników może pomóc w rozwiązywaniu problemów związanych z niedopasowaniem umiejętności do potrzeb i niedoborami kadrowymi. Tworzenie przepisów dotyczących wymaganych kwalifikacji musi pozostać w kompetencjach państw członkowskich przy udziale partnerów społecznych, na przykład w zakresie walidacji umiejętności, w tym mikropoświadczeń, przy jednoczesnym ograniczaniu liczby zawodów regulowanych. Ważnym elementem będzie też lepsze dopasowanie wykwalifikowanych obywateli państw trzecich do wolnych miejsc pracy w zależności od poziomu kwalifikacji i doświadczenia zawodowego. Znaczącą rolę w tym zakresie może odegrać przygotowywany przez Komisję pakiet dotyczący umiejętności i talentów (21), w tym możliwe scenariusze utworzenia unijnej puli talentów.

3.2.

Układy zbiorowe są ważnym środkiem, który umożliwia zapewnienie płatnego urlopu szkoleniowego w celu ułatwienia pracownikom dostępu do szkoleń istotnych dla rynku pracy. Odgrywają one szczególnie ważną rolę w ustalaniu możliwości dostępu do płatnego urlopu szkoleniowego dla pracowników MŚP, które zazwyczaj odczuwają większą utratę zdolności produkcyjnych podczas nieobecności związanej ze szkoleniem. Należy podkreślić, że inicjatywy ustawodawcze na szczeblu unijnym lub krajowym nie mogą podważać procesu rokowań zbiorowych ani autonomii partnerów społecznych w poszukiwaniu rozwiązań problemów, które są ważne dla dobrze funkcjonujących krajowych rynków pracy, w tym rozwiązań dotyczących rozwoju umiejętności i zmiany kwalifikacji oraz wysokiej jakości miejsc pracy dla pracowników w kontekście sprawiedliwej transformacji.

3.3.

Podkreśla też znaczenie standardów jakości na rynku szkoleniowym, zwłaszcza w odniesieniu do mikropoświadczeń, oraz potencjalne zalety i wady różnych podejść do finansowania edukacji dorosłych, jak na przykład indywidualne rachunki szkoleniowe, uwzględniając stosunek kosztów do korzyści, obciążenia i koszty administracyjne, osiągniętą zmianę statusu (wyższy poziom kwalifikacji formalnych), gwarancję jakości, wyniki istotne z punktu widzenia rynku pracy, wartość dodaną dla rozwoju kariery zawodowej oraz wskaźnik poziomu uczestnictwa kluczowej grupy docelowej osób o niskich kwalifikacjach. W tym celu konieczne jest zapewnienie skutecznego dialogu społecznego i odpowiednich konsultacji, między innymi z udziałem zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, na temat tego, czy i w jaki sposób europejskie inicjatywy dotyczące indywidualnych rachunków szkoleniowych i mikropoświadczeń mogą wnieść wartość dodaną w poprawę krajowych i sektorowych systemów kształcenia. EKES podkreśla, że katalog mikropoświadczeń dla organizatorów kształcenia i szkolenia zawodowego powinien zostać opracowany przy udziale partnerów społecznych oraz organizatorów kształcenia i szkolenia w oparciu o standardy jakościowe. Katalog ten powinien zawierać efekty uczenia się w ramach mikropoświadczenia oraz ich uznawalność przez inne podmioty świadczące usługi edukacyjne i szkoleniowe, jak i przez pracodawców.

3.4.

EKES uznaje za istotne, aby podejmowane inicjatywy uwzględniały potrzeby w zakresie podnoszenia i zmiany kwalifikacji osób dorosłych oraz ogółu ludności aktywnej zawodowo (pracownicy i pracownice oraz osoby samozatrudnione), a także innych grup docelowych (np. długotrwale bezrobotnych, osób nieaktywnych zawodowo, osób z niepełnosprawnością, emerytów i młodzieży NEET), zapewniając im dostęp do wysokiej jakości skutecznych szkoleń sprzyjających włączeniu społecznemu, które zwiększą ich szanse na zatrudnienie. W tym kontekście ważne jest, aby państwa członkowskie zapewniły odpowiednie środki na dostęp do edukacji dorosłych. Nie bez znaczenia pozostaje też rola przedsiębiorstw wspierających szkolenia pracowników związane z wykonywaną przez nich pracą. Należy niezwłocznie podjąć odpowiednie działania w związku ze szczególną sytuacją pracowników niestandardowych i osób samozatrudnionych, której nie zaradzą jedynie indywidualne rachunki szkoleniowe i mikropoświadczenia, uznając przy tym kluczową rolę partnerów społecznych w szkoleniu pracowniczym.

Bruksela, dnia 18 maja 2022 r.

Christa SCHWENG

Przewodnicząca Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Dz.U. C 374 z 16.9.2021, s. 16.

(2) Dz.U. C 374 z 16.9.2021, s. 16.

(3) https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:11300:0::NO::p11300_instrument_id:312285

(4) Dz.U. C 484 z 24.12.2016, s. 1.

(5) Dz.U. C 398 z 22.12.2012, s. 1.

(6) https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2020/658190/IPOL_STU(2020)658190_EN.pdf

(7) Sprawozdanie podsumowujące dane statystyczne na temat uczenia się dorosłych, KE, 2020/082020.

(8) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/2102 z dnia 26 października 2016 r. w sprawie dostępności stron internetowych i mobilnych aplikacji organów sektora publicznego (Dz.U. L 327 z 2.12.2016, s. 1).

(9) COM(2021) 773 final.

(10) COM(2021) 770 final.

(11) https://ec.europa.eu/social/main.jsp?langId=es&catID=1223&furtherNews=yes&newsId=10081

(12) BusinessEurope: „Skills, innovation and the provision of, and access to training”.

(13) Baza danych Cedefopu na temat finansowania edukacji dorosłych.

(14) COM(2021) 773 final.

(15) COM(2021) 773 final.

(16) COM(2021) 773 final.

(17) Dz.U. C 374 z 16.9.2021, s. 16.

(18) OECD: „Building back better: enhancing equal access to opportunities for all”.

(19) Cedefop (2020), Empowering people to cope with change.

(20) Sprawozdanie podsumowujące dane statystyczne na temat uczenia się dorosłych, KE, 2020/082020.

(21) Przewidziany na kwiecień 2022 r.

26.8.2022

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 323/69

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wymiany informacji między organami ścigania państw członkowskich, uchylającej decyzję ramową Rady 2006/960/WSiSW”

[COM(2021) 782 final – 2021/0411 (COD)]

„Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zautomatyzowanej wymiany danych na potrzeby współpracy policyjnej (»Prüm II«), zmieniającego decyzje Rady 2008/615/WSiSW i 2008/616/WSiSW oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1726, (UE) 2019/817 i (UE) 2019/818”

[COM(2021) 784 final – 2021/0410 (COD)]

„Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie sytuacji instrumentalizacji w obszarze migracji i azylu”

[COM(2021) 890 final – 2021/0427 (COD)]

„Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (UE) 2016/399 w sprawie unijnego kodeksu zasad regulujących przepływ osób przez granice”

[COM(2021) 891 final – 2021/0428 (COD)]

(2022/C 323/12)

Sprawozdawca:

Krzysztof BALON

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 2.5.2022
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Organ odpowiedzialny	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	3.5.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	18.5.2022
Sesja plenarna nr	569
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	210/3/4

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Rosyjska agresja wojskowa na Ukrainę w bezpośrednim sąsiedztwie granic zewnętrznych UE oznacza kompletną zmianę warunków, których wcześniej nie sposób było przewidzieć. Biorąc pod uwagę ogrom jej rozległych i prawdopodobnie długotrwałych skutków na wszystkich poziomach, skutkujący również bezprecedensową liczbą uchodźców – największą od czasów II wojny światowej – ta agresja stanowi największe zagrożenie dla funkcjonowania strefy Schengen i dla bezpieczeństwa całej Unii Europejskiej od czasu ich powstania.

1.2.

EKES zdecydowanie docenia pierwsze uruchomienie dyrektywy Rady 2001/55/WE (1) („dyrektywa w sprawie tymczasowej ochrony”) w związku z rosyjską agresją na Ukrainę (2). Ponadto pragnie zachęcić Komisję, by rozważyła rozszerzenie zakresu stosowania i uruchamiania dyrektywy w odniesieniu do obywateli państw trzecich w przyszłych poważnych i pilnych sytuacjach kryzysowych. Obecne uruchomienie dyrektywy można by wykorzystać do tworzenia mechanizmów solidarnościowych między państwami członkowskimi UE.

1.3.

W tym kontekście EKES stanowczo popiera pilną potrzebę opracowania skutecznych, rzeczywistych, ludzkich i humanitarnych wspólnych europejskich przepisów dotyczących współpracy w dziedzinie migracji, azylu i bezpieczeństwa w otwartej, ale tak samo bezpiecznej strefie Schengen, w pełnej zgodności z Kartą praw podstawowych. Komitet gorąco zachęca do zapewniania lepszych warunków wszystkim uchodźcom.

1.4.

Skutki wojny stanowią również zagrożenie dla europejskiego modelu społecznej gospodarki rynkowej, a także dla wolności i praw obywateli UE i innych mieszkańców. EKES zachęca do utrzymania i docenienia strefy Schengen w jej obecnym kształcie, aby zagwarantować nie tylko swobodny przepływ ludzi, ale również funkcjonowanie jednolitego rynku.

1.5.

Podczas kryzysu związanego z COVID-19 wiele państw członkowskich wprowadziło kontrole graniczne i inne ograniczenia swobody przemieszczania się bez jakichkolwiek starań o ich koordynację i właściwe uzasadnienie na szczeblu europejskim, mimo że – jak stwierdzono we wcześniejszej opinii – utrzymanie otwartych granic ma kluczowe znaczenie dla pełnego funkcjonowania jednolitego rynku, odbudowy i zwiększenia odporności oraz dla wspierania europejskiej solidarności i tożsamości. Świadczy to również o potrzebie wprowadzenia mechanizmu podejmowania decyzji w czasie rzeczywistym na szczeblu międzyinstytucjonalnym w sytuacjach kryzysowych. W każdym wypadku EKES w pełni popiera stanowisko Komisji, by utrzymać granice wewnętrzne otwarte, nawet w sytuacjach kryzysowych. Wszelkie ograniczenia związane z podróżą między państwami strefy Schengen nałożone w wyniku sytuacji kryzysowych powinny być tymczasowe i nie powinny wykraczać poza ewentualne ograniczenia związane z podróżowaniem wewnątrz państw członkowskich.

1.6.

EKES w pełni zgadza się ze stanowiskiem Komisji, że stosowanie kontroli i współpracy policyjnej, w tym wymiany informacji i komunikacji, może dać takie same rezultaty jak tymczasowe kontrole na granicach wewnętrznych, a jest mniej inwazyjne dla swobodnego przepływu osób, towarów i usług. W tym kontekście Komitet z zadowoleniem przyjmuje utworzenie nieformalnej grupy ekspertów składającej się z ekspertów z każdego państwa członkowskiego, która ma doradzać i wspierać Komisję w monitorowaniu i stosowaniu dyrektywy w sprawie wymiany informacji między organami ścigania państw członkowskich. EKES proponuje włączenie odpowiednich i reprezentatywnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz samego Komitetu w prace tej nieformalnej grupy ekspertów.

1.7.

Również w tym kontekście EKES podkreśla bezwzględną potrzebę utrzymania niezawisłości sądownictwa, zwłaszcza w przypadkach fizycznej obecności organów sądowych w miejscu, w którym znajduje się pojedynczy punkt kontaktowy. Ponadto organizacje społeczeństwa obywatelskiego (zwłaszcza organizacje strażnicze lub organizacje działające w obszarze ochrony słabszych grup społecznych, w tym migrantów) powinny być objęte szczególną ochroną, jeśli chodzi o przekazywanie informacji przez pojedyncze punkty kontaktowe.

1.8.

EKES docenia ambitne działania w zakresie gromadzenia danych, które mają zostać opracowane przez państwa członkowskie w ramach Prüm II. Prüm II idzie znacznie dalej niż Prüm I i wymaga od państw członkowskich budowy urządzeń technicznych do rozpoznawania twarzy. W tym kontekście Komitet jest zaniepokojony ryzykiem wpływania na wymianę danych cyfrowych, zwłaszcza w obliczu aktualnej nieprzejrzystej sytuacji wojennej w Europie.

1.9.

EKES apeluje o wprowadzenie mechanizmów dokładniejszych i częstszych kontroli w celu zapewnienia wysokich standardów etycznych podczas gromadzenia i przechowywania danych przez Europol, przede wszystkim odnośnie do krajów trzecich, a także o wyznaczenie wyraźnych ograniczeń czasowych dotyczących przechowywania danych. Zaleca regularne monitorowanie działań Europolu przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego oraz inne właściwe zainteresowane podmioty, których te działania mogą dotyczyć.

1.10.

EKES w pełni uznaje prawa podstawowe osób przybywających na granice UE i strefy Schengen oraz ich podstawowe prawo do zwracania się o zezwolenie na wjazd i prawo do ubiegania się o azyl. Ponownie chce przypomnieć o poszanowaniu prawa do non-refoulement.

1.11.

EKES wzywa państwa członkowskie do przejęcia współodpowiedzialności wprowadzonej wraz z elastycznym mechanizmem solidarności w nowym pakcie o migracji i azylu. Powinny one aktywnie wykazywać solidarność z innymi państwami członkowskimi, przede wszystkim w sytuacjach kryzysowych.

1.12.

EKES zwraca w szczególności uwagę na nieodzowną pozytywną rolę odpowiednich organizacji społeczeństwa obywatelskiego, które zapewniają pomoc humanitarną migrantom wykorzystywanym instrumentalnie przez państwa trzecie, a ponadto oferują im wsparcie i informacje na temat praw migrantów i osób ubiegających się o azyl. W strefach przygranicznych należy zawsze gwarantować organizacjom dostęp do migrantów i osób ubiegających się o azyl. Organizacje takie powinny mieć prawo do skutecznego i uproszczonego wsparcia finansowego w ramach funduszy europejskich, takich jak pomoc w sytuacjach nadzwyczajnych z Funduszu Azylu, Migracji i Integracji (FAMI).

1.13.

EKES proponuje wprowadzenie zakrojonego na szeroką skalę programu edukacyjnego i informacyjnego, koordynowanego na szczeblu centralnym i realizowanego przez każde państwo członkowskie, mającego zwiększyć społeczne postrzeganie migracji jako zjawiska zasadniczo korzystnego dla społeczeństw przyjmujących.

2. Uwagi ogólne

2.1.

Niniejsza opinia przygotowywana jest w okresie największego w historii zagrożenia dla funkcjonowania strefy Schengen i dla bezpieczeństwa Unii Europejskiej, spowodowanego rosyjską agresją militarną na Ukrainę w bezpośrednim sąsiedztwie granic zewnętrznych UE. Ta wojna, będąca również źródłem bezprecedensowej, największej od czasów II wojny światowej liczby migrantów i uchodźców ponownie podkreśla ogromne znaczenie bezpieczeństwa granic zewnętrznych i stabilności strefy Schengen jako warunku bezpieczeństwa wewnętrznego, a ponadto potrzebę skutecznych, rzeczywistych, ludzkich i humanitarnych wspólnych europejskich przepisów dotyczących migracji i azylu.

3.2.

Strefę Schengen zamieszkuje ponad 420 milionów ludzi w 26 krajach. Zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych między państwami członkowskimi strefy Schengen to nieodłączny element europejskiego stylu życia: blisko 1,7 mln osób w innym państwie członkowskim strefy Schengen mieszka, a w innym pracuje. Ludzie zbudowali swoje życie w oparciu o swobody oferowane przez strefę Schengen – każdego dnia 3,5 miliona osób przekracza granicę między państwami członkowskimi strefy Schengen.

2.3.

Komitet wydał 20 października 2021 r. opinię w sprawie strategii Komisji na rzecz w pełni funkcjonującej i odpornej strefy Schengen (3). Pozytywnie ocenił tę strategię, uważając, że Komisja powinna w bardziej zdecydowany sposób opowiedzieć się za podróżowaniem bez granic w Europie. Podkreślił, że obawy państw członkowskich dotyczące bezpieczeństwa lepiej rozwiewać poprzez zacieśnianie i wzmacnianie współpracy i koordynacji między organami ścigania niż poprzez ponowne wprowadzanie kontroli na granicach wewnętrznych.

2.4.

Jednocześnie Komitet pragnie raz jeszcze wyrazić zaniepokojenie utrzymującym się wyłączeniem takich krajów członkowskich jak Rumunia, Bułgaria i Chorwacja z zakresu pełnego stosowania dorobku Schengen. Podobnie jak Komisja, wzywa Radę do podjęcia szybkich i zdecydowanych działań w tym zakresie. Ponadto pragnie zachęcić Komisję do zakończenia oceny stosowania dorobku Schengen również z Cyprem. Komitet przypomniał również, że przy realizacji polityki UE w zakresie zarządzania granicami, interoperacyjności, zarządzania migracją i azylem, a także współpracy policji i wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, UE i jej państwa członkowskie są zawsze związane Kartą praw podstawowych.

2.5.

W ramach realizacji strategii w grudniu 2021 r. Komisja Europejska zaproponowała zaktualizowane zasady, aby wzmocnić zarządzanie strefą Schengen (4). Planowane zmiany zapewnią lepszą koordynację na poziomie UE i lepiej przygotują państwa członkowskie do radzenia sobie z pojawiającymi się wyzwaniami w zakresie zarządzania zarówno wspólną granicą zewnętrzną UE, jak i granicami wewnętrznymi w strefie Schengen. Celem aktualizacji jest zagwarantowanie, że przywrócenie kontroli na granicach wewnętrznych pozostanie środkiem stosowanym w ostateczności. Nowe przepisy wprowadzają również wspólne narzędzia umożliwiające skuteczniejsze zarządzanie granicami zewnętrznymi w przypadku kryzysu w dziedzinie zdrowia publicznego, w oparciu o wnioski płynące z pandemii wirusa COVID-19. Kwestię instrumentalizacji migrantów poruszono także w aktualizacji przepisów Schengen oraz w równoległym wniosku dotyczącym środków, jakie w takiej sytuacji państwa członkowskie mogą zastosować w dziedzinie azylu i powrotów (5).

2.6.

Zaktualizowane zasady zostały opublikowane w formie pięciu propozycji dotyczących unii bezpieczeństwa i układu z Schengen. Ze względu na nieustawodawczy charakter jednego z projektów niniejsza opinia poświęcona jest czterem wnioskom, dotyczącym dyrektywy w sprawie wymiany informacji między organami ścigania państw członkowskich (6), rozporządzenia w sprawie zautomatyzowanej wymiany danych na potrzeby współpracy policyjnej (7), rozporządzenia w sprawie sytuacji instrumentalizacji w obszarze migracji i azylu (8) i rozporządzenia zmieniającego unijny kodeks zasad regulujących przepływ osób przez granice (9) [COM(2021) 891 final].

2.7.

Niemniej jednak EKES wyraża głęboką nadzieję, że dodatkowe, szczególne i tymczasowe środki oraz zmiany wprowadzone we wszystkich częściach pakietu Schengen i skoncentrowane na skutecznym zarządzaniu granicami będą zgodne z prawami i zasadami określonymi w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej, w szczególności ze swobodą przemieszczania się i pobytu (art. 45), a także z prawem do azylu (art. 18) i zasadą non-refoulement (art. 19), co wyraźnie podkreślono we wnioskach.

2.8.

Jak stwierdzono w innym dokumencie (10), podejście do migracji i bezpieczeństwa prezentowane we wnioskach wymaga rozważnego przeformułowania. Postrzeganie migracji jako zagrożenia oraz sposób myślenia prezentujący migrantów jako niebezpieczeństwo odczłowieczają istoty ludzkie i sprzyjają jedynie tym, którzy z powodów geostrategicznych lub politycznych chcą je wykorzystać. Migrację należy postrzegać jako wartość pozytywną. Imigranci stali się nieodzownym i coraz bardziej potrzebnym elementem naszych społeczeństw i gospodarek.

3. Szczegółowe uwagi odnośnie do pakietu dotyczącego unii bezpieczeństwa

3.1. Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wymiany informacji między organami ścigania państw członkowskich (COM(2021) 782 final)

3.1.1.

Ogólnym celem tego wniosku jest ustanowienie przepisów dotyczących organizacyjnych i proceduralnych aspektów wymiany informacji między organami ścigania w UE z myślą o skuteczniejszej i sprawniejszej wymianie takich informacji, a tym samym ochronie w pełni funkcjonującej i odpornej strefy Schengen.

3.1.2.

EKES całkowicie zgadza się ze stanowiskiem Komisji, że stosowanie kontroli i współpracy policyjnej, w tym wymiany informacji i komunikacji może dać takie same rezultaty jak tymczasowe kontrole na granicach wewnętrznych, a jest mniej inwazyjne dla swobodnego przepływu osób, towarów i usług. Jednocześnie EKES popiera zdanie Komisji, że takie środki muszą być w pełni zgodne z prawami podstawowymi, w tym z wymogami w zakresie ochrony danych zapisanymi w prawie UE. Jak wspomniano wcześniej (11), aby zapewnić poczucie bezpieczeństwa i sprawiedliwości w całej UE, należy lepiej wyważyć podstawowe prawa osób zapisane w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz potrzebę lepszego egzekwowania prawa w zakresie zwalczania i ścigania przestępczości. Agencje UE i podmioty zewnętrzne powinny uważnie monitorować i zgłaszać wszelkie przypadki braku równowagi lub naruszania praw podstawowych.

3.1.3.

W związku z tym Komitet z zadowoleniem przyjmuje utworzenie nieformalnej grupy ekspertów złożonej z ekspertów z każdego państwa członkowskiego, która będzie doradzać Komisji i wspierać ją w monitorowaniu i stosowaniu dyrektywy, w tym w przygotowywaniu wytycznych Komisji. W tym kontekście EKES proponuje, by do prac nieformalnej grupy ekspertów zaangażować także odpowiednie i reprezentatywne organizacje społeczeństwa obywatelskiego, a także sam EKES.

3.1.4.

EKES ponownie zwraca uwagę, że należy rozważyć i uwzględnić w monitorowaniu wymiany danych punkt odniesienia dla informacji podlegających wymianie: definicje (poważnego) przestępstwa (12) oraz gwarancję, że wszystkie strony, zarówno wnioskujące, jak i odpowiadające, stosują te same definicje i zasady odniesienia.

3.1.5.

W kontekście możliwości pojedynczych punktów kontaktowych, w tym możliwości współpracy z organami sądowymi właściwymi do wydawania w dowolnym czasie niezbędnych zgód organów sądowych, EKES podkreśla absolutną konieczność i obowiązek zachowania niezawisłości sądownictwa. W praktyce może to mieć szczególne znaczenie w przypadkach fizycznej obecności organów sądowych lub ich przedstawicieli w miejscu, gdzie zlokalizowany jest punkt kompleksowej obsługi.

3.1.6.

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego, zwłaszcza organizacje strażnicze lub działające w obszarze ochrony słabszych grup społecznych, w tym migrantów, powinny być objęte szczególną ochroną w zakresie udzielania informacji przez pojedyncze punkty kontaktowe, ze względu na wysokie prawdopodobieństwo nieuzasadnionego naruszenia żywotnych interesów tych osób prawnych.

3.2. Wniosek w sprawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zautomatyzowanej wymiany danych na potrzeby współpracy policyjnej („Prüm II”) (COM(2021) 784 final)

3.2.1.

Opierając się na obowiązujących ramach z Prüm (decyzja Rady 2008/615/WSiSW (13) i 2008/616/WSiSW (14), w tym konwencja z Prüm), wniosek dotyczący Prüm II ma na celu ich wzmocnienie i modernizację oraz umożliwienie interoperacyjności z innymi systemami informacyjnymi UE. Ostatecznie inicjatywa ta powinna przełożyć się na utworzenie nowej architektury, która ułatwi i przyspieszy wymianę danych między państwami członkowskimi oraz zapewni wysoki poziom ochrony praw podstawowych.

3.2.2.

EKES docenia ambitne działania w zakresie gromadzenia danych, które mają zostać opracowane przez państwa członkowskie. W oparciu o doświadczenia z wdrażania Prüm I przedstawiono czas potrzebny państwom członkowskim na ustanowienie wymaganych narzędzi gromadzenia danych. Prüm II idzie znacznie dalej niż Prüm I i wymaga od państw członkowskich budowy urządzeń technicznych do rozpoznawania twarzy, które to urządzenia jak dotąd są jedynie częściowo dostępne w państwach członkowskich. Osiągnięcie porównywalnego poziomu gromadzenia danych we wszystkich państwach członkowskich może zająć dużo czasu i stwarzać trudności w zapewnieniu interoperacyjności, na co już wcześniej zwracano uwagę (15). Poza tym w obecnym kontekście nagłej, chaotycznej i nieprzejrzystej sytuacji wojny w Europie Komitet jest szczególnie zaniepokojony niebezpieczeństwem wywierania wpływu na wymianę danych cyfrowych.

3.2.3.

Jak stwierdzono wcześniej (16), należy zawsze przestrzegać zasad ochrony danych osobowych przewidzianych stosownymi ramami prawnymi, zwłaszcza gdy chodzi o dane osobowe szczególnie chronione, takie jak dane wynikające z decyzji związanych z konwencją z Prüm. UE i EKES wypowiedziały się na temat ogólnego zarysu odpowiednio ostrożnego traktowania danych w Europie (17).

3.2.4.

EKES podkreśla, że zwłaszcza obowiązkowe tworzenie w całej UE banków danych służących do rozpoznawania twarzy oraz wymiana takich danych, nawet w formie numerów rekordów i zaszyfrowanych formatów, wymaga wyjątkowej ostrożności. W dokumencie 2020/2016(INI) (18) Parlament Europejski zalecił zwolnienie tempa i zachowanie ostrożności przy korzystaniu z narzędzi do rozpoznawania twarzy, zwłaszcza że rejestrowanie i wymiana wizerunków twarzy osób powoduje, że osoby znajdujące się w niebezpieczeństwie mogą zostać rozpoznane. Dlatego EKES z ogromnymi obawami podchodzi do propozycji stworzenia krajowych banków danych zawierających wizerunki twarzy, jak również ogólnounijnego systemu wymiany takich danych między uczestniczącymi państwami członkowskimi. Wymaga to wysokiego stopnia kontroli pod kątem proporcjonalności i poufności w zakresie ochrony danych osobowych. Chociaż EKES w pełni uznaje ogólny cel omawianego wniosku wynikający z zapisanego w Traktacie założenia, jakim jest przyczynianie się do bezpieczeństwa wewnętrznego w UE, to jednak stosowanie rozpoznawania twarzy można by uznać za nieobowiązkowe.

3.2.5.

EKES z niepokojem przyjmuje propozycję wymiany danych z rejestrów policyjnych między wszystkimi państwami członkowskimi, nawet jeśli będą one częściowo zanonimizowane poprzez oznaczenie numerami ewidencyjnymi, a podczas przekazywania zaszyfrowane. Wydaje się, że organy ścigania w różnych państwach członkowskich stosują różne standardy definiowania i ewidencjonowania podejrzanych i przestępców. Wymiana realizowana na podstawie wniosku o weryfikację zgodności danych może zatem zależeć od indywidualnej oceny funkcjonariuszy policji. Może to prowadzić do sytuacji, w których osoby podejrzane w jednym państwie członkowskim, np. w związku z działaniami na rzecz praw uchodźców, są ujmowane w rejestrze karnym innego państwa członkowskiego. W tym przypadku prawa do dostępu i przechowywania muszą mieć wyraźnie poufny charakter i być ograniczone, by nie stanowiły nieproporcjonalnego zagrożenia dla praw podstawowych. Ponadto należy ustanowić solidne i wspólne kryteria definiowania (poważnych) przestępstw i osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa. W tym zakresie należy przestrzegać już ustanowionych przepisów i je egzekwować (19).

3.2.6.

EKES apeluje o wprowadzenie dokładniejszych i częstszych mechanizmów kontroli w celu zapewnienia etycznego gromadzenia danych, przede wszystkim odnośnie do krajów trzecich, i przechowywania danych Europolu, a także o wyznaczenie wyraźnych ograniczeń czasowych dotyczących przechowywania danych. Jak stwierdzono już wcześniej, pozytywnie ocenia się centralną rolę Europolu w europejskiej architekturze przede wszystkim transgranicznego zapobiegania i zwalczania przestępczości, w tym w zakresie wymiany danych. Niemniej rola ta musi podlegać niezależnemu przeglądowi i ocenie, w tym przez społeczeństwo obywatelskie, partnerów społecznych i odpowiednie zainteresowane strony, zwłaszcza te grupy i osoby, na których życie działania organów ścigania mogą mieć niewłaściwy lub nieuzasadniony wpływ (20). Wielokrotnie oskarżano Europol o łączenie danych podejrzanych i przestępców z danymi innych osób prywatnych (21). W szczególności należy zadbać o to, by nie dochodziło do nieodpowiedniego pokrywania się z kwestiami związanymi z migracją i azylem. EKES zaleca regularne monitorowanie działań Europolu przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego oraz inne właściwe podmioty, których te działania mogą dotyczyć, a także proponuje wprowadzenie mechanizmów przejrzystości.

4. Szczegółowe uwagi w odniesieniu do pakietu dotyczącego Schengen

4.1. Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (UE) 2016/399 w sprawie unijnego kodeksu zasad regulujących przepływ osób przez granice (COM(2021) 891 final)

4.1.1.

Strefa Schengen obejmuje obszar, na którym obywatele Unii Europejskiej i obywatele państw spoza UE legalnie przebywający na tym terytorium, a także towary i usługi mogą przemieszczać się bez konieczności poddawania się kontrolom na granicach wewnętrznych. Strefa Schengen jest zasadniczym elementem przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości oraz kluczowym elementem funkcjonowania jednolitego rynku. Jej utworzenie przyniosło społeczeństwu europejskiemu znaczne korzyści społeczne i gospodarcze.

4.1.2.

Choć rozległe i nagłe zdarzenia w dziedzinie zdrowia publicznego, takie jak pandemie, można uznać za poważne zagrożenie dla polityki publicznej, nie należy ich traktować jako powód do ponownego wprowadzania kontroli na granicach w strefie Schengen. Działanie takie nie wydaje się konstruktywne. Ta sama zasada powinna dotyczyć wykonywania uprawnień policyjnych lub innych uprawnień publicznych w wewnętrznych strefach przygranicznych, które są de facto równoważne z kontrolą graniczną. Wszelkie ograniczenia podróży między państwami strefy Schengen wprowadzane w związku z rozległymi kryzysami zdrowia publicznego nie powinny iść dalej niż ewentualne ograniczenia podróży na terenie państw członkowskich. W przeciwnym razie podważona zostanie cała koncepcja strefy bez kontroli na granicach wewnętrznych, która jest „wpisana w DNA Europy” (22). Ponadto takie przepisy mogą osłabić wysiłki w kierunku wspólnej europejskiej polityki ochrony zdrowia, w szczególności w obszarze kontroli epidemicznej.

4.1.3.

EKES z zadowoleniem przyjmuje próbę wprowadzenia przez Komisję nowych zabezpieczeń proceduralnych na wypadek jednostronnego przywrócenia kontroli na granicach wewnętrznych. Wniosek ma na celu wyjaśnienie i rozszerzenie listy elementów, jakie państwo członkowskie musi ocenić przy podejmowaniu decyzji o tymczasowym przywróceniu lub przedłużeniu stosowania kontroli granicznych. Komisja będzie zobowiązana do wydania opinii na temat proporcjonalności i konieczności takich decyzji oraz do rozpoczęcia procesu konsultacji z państwami członkowskimi. EKES wzywa do dalszego doprecyzowania wprowadzonych zabezpieczeń proceduralnych, przede wszystkim poprzez jednoznaczne określenie terminu ewentualnego przedłużenia.

4.1.4.

W tym kontekście rozróżnianie między podróżami „niezbędnymi” i „innymi niż niezbędne” w obrębie strefy Schengen EKES również uznaje za poważne zagrożenie podstaw systemu Schengen.

4.1.5.

EKES w pełni popiera stanowisko Komisji dotyczące tego, by przy ograniczaniu liczby przejść granicznych lub ich godzin otwarcia w pełni uwzględniać prawa obywateli krajów trzecich ubiegających się o ochronę międzynarodową, i zabiega o przyjęcie tego stanowiska. Należy zapewnić skuteczny dostęp do punktów granicznych oraz skuteczną ochronę prawa do azylu.

4.1.6.

Wiąże się to z obawami EKES-u o to, czy osoby zatrzymane na granicach wewnętrznych będą traktowane w sposób nieuwłaczający ich godności i informowane o ich prawach zamiast padać ofiarą legalizowania ich wewnętrznego zawracania. Takie podejście wiąże się z wysokim ryzykiem niekontrolowanego profilowania rasowego. Priorytetem powinno być zadbanie o swobodny przepływ osób w strefie Schengen. Kontrole powinny być przeprowadzane wyłącznie przez odpowiednio przeszkolony i upoważniony personel. Jego działania powinny być monitorowane w sposób niezależny i losowy.

4.1.7.

EKES podkreśla, że kontrole przeprowadzane na wewnętrznych i zewnętrznych obszarach przygranicznych z wykorzystaniem technologii monitorowania i nadzoru powinny zostać poddane przeglądowi pod kątem proporcjonalności. Organizacje praw obywatelskich mogłyby udzielać wsparcia w zakresie czynności związanych z przeglądem i monitorowaniem.

4.1.8.

Komitet rozumie, że celem Komisji w odniesieniu do art. 13 jest ustanowienie wspólnej procedury dla państw członkowskich dotyczącej kontroli i nadzoru na zewnętrznych granicach UE i granicach strefy Schengen. Nie wspomina się jednak ani o dostępie do właściwej procedury ubiegania się o azyl, ani o alternatywnych formach dostępu dla migrantów, ani o powiązanym z tym doradztwie prawnym. EKES apeluje, by zawsze respektować prawa podstawowe osób przybywających na granice UE i strefy Schengen oraz ich podstawowe prawo do zwracania się o zezwolenie na wjazd i prawo do ubiegania się o azyl. W szczególności należy zachować ostrożność w przypadku przyjmowania i ewentualnego przekazywania osób wymagających szczególnej troski, osób wymagających opieki medycznej i nieletnich. Jak stwierdzono wcześniej, EKES jest głęboko zaniepokojony naruszeniami zgłaszanymi na granicach zewnętrznych (23). Jednocześnie odnotowuje odpowiednio wzmocnione działania Komisji w zakresie monitorowania (24).

4.1.9.

EKES ponownie zachęca Komisję do aktywnego korzystania z uprawnień wykonawczych przysługujących jej na mocy Traktatów w przypadkach niepodjęcia działań następczych w związku z niedociągnięciami stwierdzonymi w ramach ocen Schengen (25). Priorytetowo należy traktować praktyki systemowe, które naruszają normy praw podstawowych. Jest to szczególnie istotne w przypadku migrantów znajdujących się w trudnej sytuacji. W szczególności Komisja nie powinna polegać wyłącznie na ustaleniach mechanizmu oceny Schengen, ale także sama aktywnie monitorować sytuację w zakresie praw podstawowych, odwołując się do prawa międzynarodowego i korzystając ze wsparcia organizacji broniących praw obywatelskich. Ponadto na granicach zewnętrznych powinien działać specjalny personel Agencji Unii Europejskiej ds. Azylu (AUEA) oraz Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA), aby nadzorować przestrzeganie praw podstawowych.

4.2. Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie sytuacji instrumentalizacji w obszarze migracji i azylu (COM(2021) 890 final) (26)

4.2.1.

Z uwagi na kryzys na niektórych zewnętrznych granicach UE w 2021 r. i wcześniej, wniosek ten ma na celu ustanowienie konkretnej „nadzwyczajnej procedury zarządzania migracją […] oraz, w razie potrzeby, [zapewnienie] środków wsparcia i środków solidarnościowych na potrzeby zarządzania przyjazdami osób, które padły ofiarą instrumentalizacji ze strony państwa trzeciego, w sposób uporządkowany, humanitarny i z poszanowaniem godności ludzkiej”. EKES uznaje szczególne okoliczności, które skłoniły Komisję Europejską do podjęcia skutecznych działań, jednak ponownie wyraża zaniepokojenie wprowadzeniem i normalizacją szybkich środków w traktowaniu migrantów znajdujących się w trudnej sytuacji, bez zapewnienia wystarczającego czasu i przestrzeni na zagwarantowanie ich praw (27).

4.2.2.

Ponadto w zmienionych przepisach Schengen uznano ważną rolę, jaką państwa członkowskie odgrywają na granicach zewnętrznych w imieniu wszystkich państw członkowskich i całej Unii w sytuacjach, gdy migranci są wykorzystywani do celów politycznych. EKES uznaje tę rolę, ale podkreśla, że ochrona granic UE lub granic strefy Schengen nie może być realizowana wyłącznie przez państwa członkowskie na granicach zewnętrznych. Wzywa państwa członkowskie do aktywnego wspierania proponowanego mechanizmu solidarności, ale przede wszystkim do przejęcia współodpowiedzialności, zgodnie z zasadami wprowadzonymi wraz z elastycznym mechanizmem solidarności w nowym pakcie o migracji i azylu.

4.2.3.

Chociaż Komitet uznaje potrzebę zapewnienia konkretnych wytycznych dotyczących sytuacji o szczególnym charakterze, należy podkreślić, że zaproponowana definicja „instrumentalizacji” pozostaje dość niejasna. Komitet apeluje o przeanalizowanie tego podejścia, by uniknąć ryzyka jego potencjalnego nadużycia w postaci zbyt szerokiego zastosowania. Przypomina ponadto, że podstawowe wytyczne i środki zostały przewidziane w odpowiednich traktatach dotyczących azylu i sytuacji kryzysowych. EKES pilnie podkreśla, że w każdych okolicznościach należy przestrzegać praw podstawowych osób, a przede wszystkim zasady non-refoulement.

4.2.4.

EKES podkreśla, że doraźne faktyczne przeniesienie procedury azylowej na zewnętrzną granicę UE może nastręczać trudności w monitorowaniu i wdrażaniu z zachowaniem odpowiedniej kontroli i podejścia opartego na poszanowaniu praw, zwłaszcza w zakresie zdolności państw członkowskich o przeprowadzania kontroli przesiewowej przed wjazdem, co było już przedmiotem krytyki (28). Należy zagwarantować, że państwo członkowskie znajdujące się w sytuacji kryzysowej dysponuje odpowiednim potencjałem i wyposażeniem, aby odpowiednio zarządzać sytuacją kryzysową. Oznacza to, że wsparcie ze strony innych państw członkowskich za pośrednictwem mechanizmu solidarności, centralnych agencji UE, przede wszystkim AUEA, a także organizacji pozarządowych i właściwych organizacji międzynarodowych, takich jak UNHCR, powinno być oferowane i przyjmowane w sposób proaktywny, a nie wyłącznie na wniosek państwa członkowskiego doświadczającego sytuacji kryzysowej.

4.2.5.

EKES zwraca szczególną uwagę na pozytywną rolę organizacji społeczeństwa obywatelskiego, które zapewniają pomoc humanitarną migrantom padającym ofiarą instrumentalnego traktowania przez państwa trzecie, w tym żywność, wodę, odzież, odpowiednią opiekę medyczną i tymczasowe schronienie, a ponadto oferują wsparcie i informacje w zakresie praw migrantów i osób ubiegających się o azyl. W strefach przygranicznych należy zawsze gwarantować organizacjom dostęp do migrantów i osób ubiegających się o azyl. Organizacje takie powinny mieć prawo do skutecznego i uproszczonego wsparcia finansowego w ramach funduszy europejskich, takich jak pomoc w sytuacjach nadzwyczajnych z Funduszu Azylu, Migracji i Integracji (FAMI).

4.2.6.

W tym kontekście niezwykle ważne jest, aby nie zmniejszać znaczenia zasady non-refoulement, ale zapewnić ludziom prawa i dostęp do wsparcia prawnego oraz do opartej na prawach procedury realizowanej przez kompetentny personel pod nadzorem UNHCR i AUEA. Komitet, jak odnotował już w innych dokumentach, z ogromnym niepokojem zauważa, że Komisja koncentruje się na migracji nieuregulowanej oraz tzw. dobrowolnych lub przymusowych powrotach (29).

4.2.7.

Tymczasem należy zadbać także o uwzględnianie alternatywnych powodów wjazdu, takich jak łączenie rodzin.

4.2.8.

EKES niepokoi się kwestiami zakwaterowania migrantów i osób ubiegających się o azyl, szczególnie podczas ich rejestracji. Należy dopilnować, by państwa członkowskie były w stanie przyjąć osoby w najbardziej odpowiedni i godny sposób, z założenia nie uciekając się do środków polegających na zatrzymaniu. Należy unikać masowego ograniczania swobody przemieszczania się tych osób. Społeczeństwo obywatelskie i organizacje humanitarne powinny mieć możliwość dostępu do nich w celu prowadzenia monitorowania.

Bruksela, dnia 18 maja 2022 r.

Christa SCHWENG

Przewodnicząca Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Dyrektywa Rady 2001/55/WE z dnia 20 lipca 2001 r. w sprawie minimalnych standardów przyznawania tymczasowej ochrony na wypadek masowego napływu wysiedleńców oraz środków wspierających równowagę wysiłków między państwami członkowskimi związanych z przyjęciem takich osób wraz z jego następstwami (Dz.U. L 212 z 7.8.2001, s. 12).

(2) Decyzja wykonawcza Rady (UE) 2022/382 z dnia 4 marca 2022 r. stwierdzająca istnienie masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy w rozumieniu art. 5 dyrektywy 2001/55/WE i skutkująca wprowadzeniem tymczasowej ochrony (Dz.U. L 71 z 4.3.2022, s. 1).

(3) COM(2021) 277 final.

(4) COM(2021) 891 final.

(5) COM(2021) 890 final.

(6) COM(2021) 782 final.

(7) COM(2021) 784 final.

(8) COM(2021) 890 final.

(9) COM(2021) 891 final.

(10) SOC/707 (Dz.U. C 290 z 29.7.2022, s. 90).

(11) Dz.U. C .367 z 10.10.2018, s. 84.

(12) Dz.U. C .367 z 10.10.2018, s. 84, pkt 4.3.

(13) Decyzja Rady 2008/615/WSiSW z dnia 23 czerwca 2008 r. w sprawie intensyfikacji współpracy transgranicznej, szczególnie w zwalczaniu terroryzmu i przestępczości transgranicznej (Dz.U. L 210 z 6.8.2008, s. 1).

(14) Decyzja Rady 2008/616/WSiSW z dnia 23 czerwca 2008 r. w sprawie wdrożenia decyzji 2008/615/WSiSW w sprawie intensyfikacji współpracy transgranicznej, szczególnie w zwalczaniu terroryzmu i przestępczości transgranicznej (Dz.U. L 210 z 6.8.2008, s. 12).

(15) Dz.U. C 105 z 4.3.2022, s. 108.

(16) Dz.U. C 105 z 4.3.2022, s. 108.

(17) Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Europejska strategia w zakresie danych” (COM(2020) 66 final), przyjęta 18 września 2020 r., oraz opinia EKES (Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 290).

(18) Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 6 października 2021 r. w sprawie sztucznej inteligencji w prawie karnym i jej stosowania przez policję i organy wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych (2020/2016(INI)) (Dz.U. C 132 z 24.3.2022, s. 17).

(19) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/680 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych przez właściwe organy do celów zapobiegania przestępczości, prowadzenia postępowań przygotowawczych, wykrywania i ścigania czynów zabronionych i wykonywania kar, w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylająca decyzję ramową Rady 2008/977/WSiSW (Dz.U. L 119 z 4.5.2016, s. 89) („dyrektywa o ochronie danych w sprawach karnych”); dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1148 z dnia 6 lipca 2016 r. w sprawie środków na rzecz wysokiego wspólnego poziomu bezpieczeństwa sieci i systemów informatycznych na terytorium Unii (Dz.U. L 194 z 19.7.2016, s. 1) („dyrektywa w sprawie bezpieczeństwa sieci i informacji”).

(20) Dz.U. C 341 z 24.8.2021, s. 66.

(21) A data „black hole”: Europol ordered to delete vast store of personal data [„Czarna dziura” w danych: Europolowi nakazano usunięcie ogromnego zbioru danych osobowych], Fotiadis, Apostolis et al., „The Guardian”, 10 stycznia 2022 r., https://www.theguardian.com/world/2022/jan/10/a-data-black-hole-europol-ordered-to-delete-vast-store-of-personal-data.

(22) „Strategia na rzecz w pełni funkcjonującej i odpornej strefy Schengen” (COM(2021) 277 final).

(23) Dz.U. C 105 z 4.3.2022, s. 108.

(24) Dz.U. C 105 z 4.3.2022, s. 108.

(25) Dz.U. C 105 z 4.3.2022, s. 108.

(26) Dalsze rozróżnienie zob. opinia EKES REX/554 (dotychczas nieopublikowana w Dzienniku Urzędowym).

(27) Dz.U. C 123 z 9.4.2021, s. 15..

(28) Dz.U. C 123 z 9.4.2021, s. 15..

(29) Dz.U. C 517 z 22.12.2021, s. 86.

26.8.2022

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 323/77

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie cyfryzacji współpracy sądowej i dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych, handlowych i karnych o charakterze transgranicznym oraz zmieniającego niektóre akty w dziedzinie współpracy sądowej”

[COM(2021) 759 final – 2021/0394 (COD)]

„Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę Rady 2003/8/WE, decyzje ramowe Rady 2002/465/WSiSW, 2002/584/WSiSW, 2003/577/WSiSW, 2005/214/WSiSW, 2006/783/WSiSW, 2008/909/WSiSW, 2008/947/WSiSW, 2009/829/WSiSW i 2009/948/WSiSW oraz dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/41/UE w odniesieniu do cyfryzacji współpracy sądowej”

[COM(2021) 760 final – 2021/0395 (COD)]

(2022/C 323/13)

Sprawozdawca:

Maurizio MENSI

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 2.5.2022
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	3.5.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	19.5.2022
Sesja plenarna nr	569
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	198/0/1

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES popiera podejście Komisji oraz cele wniosku dotyczącego rozporządzenia. Uważa jednak, że należy zapewnić odpowiednie zabezpieczenia odnośnie do następujących aspektów: a) bezpieczeństwo i poufność – biorąc pod uwagę wrażliwy charakter kwestii objętych różnymi przesłuchaniami; b) otwarty charakter wymiaru sprawiedliwości – tzn. potrzebę zagwarantowania przez przewidywany system poszanowania zasady otwartego charakteru wymiaru sprawiedliwości pod względem uczestnictwa, obserwacji i dostępności; c) przepaść cyfrowa. Ma to na celu zapewnienie powszechnej dostępności technologii i środków wsparcia, aby uniknąć sytuacji, w której słabe umiejętności cyfrowe, ograniczony dostęp do technologii oraz niski poziom alfabetyzacji i wiedzy prawnej zwiększałyby bariery w dostępie do usług cyfrowych i niweczyły realizację wytyczonych celów.

1.2.

Bezpieczeństwo stosowanych systemów technologicznych oraz poufność danych – zwłaszcza osobowych – mają fundamentalne znaczenie, wziąwszy pod uwagę wrażliwy charakter niektórych rodzajów przesłuchań sądowych. Istotne jest również dokonanie dokładnej oceny używanej platformy internetowej.

1.3.

Należy zadbać o to, by z jednej strony podmioty, którym powierzono zarządzanie operacyjne elementami systemu, nie przetwarzały w żaden sposób danych, a z drugiej strony, by dostępna była odpowiednia szerokość pasma, gdyż nawet najmniejsze zakłócenie czy niespójność może ograniczyć zdolność systemu do wykonania stosownej usługi.

1.4.

Należy koniecznie zapewnić odpowiednią ochronę systemów, sieci i danych przed ewentualnymi cyberatakami, a tym samym zagwarantować integralność przekazywanych i przechowywanych danych na podstawie obowiązujących przepisów w zakresie ochrony danych osobowych i cyberbezpieczeństwa. Systemy informatyczne i technologie służące do komunikacji cyfrowej muszą być również dostępne, zgodnie z wymogami europejskiej dyrektywy w sprawie dostępności (1) oraz europejskiej dyrektywy w sprawie stron internetowych administracji publicznej (2), a także zgodnie z wymogami Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych z dnia 13 grudnia 2006 r.

1.5.

Przewidywany system musi gwarantować zgodność z zasadą otwartego wymiaru sprawiedliwości (pod względem uczestnictwa, obserwacji i dostępności). zarówno jeśli chodzi o ogólny dostęp do wymiaru sprawiedliwości, jak i o dostęp do posiedzeń jawnych. Należy zatem zagwarantować powszechny dostęp do technologii i środków wsparcia.

1.6.

Pierwszoplanowe znaczenie ma utrzymanie możliwości korzystania z kanałów komunikacji w formie papierowej przez osoby fizyczne i prawne, a także przekazywanie informacji w dostępnym formacie, by zapewnić powszechny dostęp do wymiaru sprawiedliwości, w tym osobom wymagającym szczególnego traktowania, małoletnim oraz osobom, które potrzebują pomocy technicznej, mieszkają na obszarach oddalonych lub nie mają dostępu do środków cyfrowych lub wymaganych umiejętności.

1.7.

Szkolenie prawników praktyków w dziedzinie prawa Unii jest podstawową metodą zapewnienia prawidłowego i skutecznego stosowania rozporządzenia. W tym celu należy organizować w odpowiednim czasie ukierunkowane szkolenia skierowane do wszystkich prawników praktyków zaangażowanych w czynności przewidziane we wniosku dotyczącym rozporządzenia. Szczególnie niezbędne są specjalne szkolenie koncentrujące się na potrzebach podejrzanych, oskarżonych, świadków lub bezbronnych ofiar, aby zapewnić im faktyczny dostęp do wymiaru sprawiedliwości za pomocą środków cyfrowych.

1.8.

Proponowane środki wydają się zasadniczo zmierzać do zwiększenia skuteczności systemu sądowego dzięki ograniczeniu i uproszczeniu obciążeń administracyjnych oraz zmniejszeniu czasu i kosztów rozpatrywania spraw i powinny przełożyć się na lepszy i równiejszy dostęp do wymiaru sprawiedliwości. W związku z tym EKES uważa, że – bez uszczerbku dla powyższych uwag – niosą one korzyści dla handlu transgranicznego i konkurencyjności europejskiego systemu gospodarczego i społecznego.

2. Uwagi ogólne

2.1. Treść rozporządzenia

2.1.1.

We wniosku dotyczącym rozporządzenia ustanawia się ramy prawne dla komunikacji elektronicznej w kontekście procedur dotyczących transgranicznej współpracy sądowej w sprawach cywilnych, handlowych i karnych oraz w kontekście dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych i handlowych mających skutki transgraniczne, zgodnie z przepisami obowiązującego prawa.

2.1.2.

Określono w nim również przepisy dotyczące stosowania i uznawania elektronicznych usług zaufania, skutków prawnych dokumentów elektronicznych oraz wykorzystania wideokonferencji lub innej dostępnej technologii zdalnej komunikacji w przesłuchaniach osób w sprawach cywilnych, handlowych i karnych. Wniosek nie odnosi się jednak do procedury przeprowadzania dowodu w sprawach cywilnych i handlowych i nie wprowadza nowych procedur.

2.1.3.

By zachować bezpieczeństwo i niezawodność, oparto się na zdecentralizowanym systemie informatycznym składającym się z interoperacyjnych systemów informatycznych i punktów dostępu. Odpowiedzialność za jego funkcjonowanie spoczywa na poszczególnych państwach członkowskich, agencjach i organach UE. Odpowiadają one również za zarządzanie tym systemem, który umożliwia transgraniczną wymianę informacji między odpowiednimi organami państw członkowskich.

2.1.4.

Przewiduje się uruchomienie europejskiego elektronicznego punktu dostępu w ramach europejskiego portalu „e-Sprawiedliwość”. Ten ostatni jest częścią wspomnianego zdecentralizowanego systemu informatycznego i każda osoba fizyczna i prawna może korzystać z niego na równych warunkach do celów komunikacji elektronicznej z sądami i właściwymi organami w sprawach cywilnych i handlowych mających skutki transgraniczne.

2.1.5.

Sądy i właściwe organy państw członkowskich są zatem zobowiązane do akceptowania w postępowaniu sądowym komunikacji elektronicznej, którą uznaje się za mającą taką samą ważność jak komunikacja w formie papierowej. Osoby fizyczne mają jednak swobodę wyboru bądź środków komunikacji elektronicznej, bądź korzystania ze środków komunikacji w formie papierowej, czego właściwe organy nie mogą w żadnym wypadku odmówić.

2.1.6.

W rozporządzeniu określono również warunki korzystania z wideokonferencji lub innej technologii zdalnej komunikacji w postępowaniach cywilnych i handlowych o charakterze transgranicznym. Ustanowiono również przepisy dotyczące przesłuchania osoby podejrzanej, oskarżonej lub skazanej, a także osób małoletnich, za pośrednictwem wideokonferencji lub innej technologii zdalnej komunikacji.

2.2. Kontekst

2.2.1.

Inicjatywa regulacyjna opiera się na założeniu, że osoby fizyczne i prawne muszą być w stanie korzystać ze swoich praw i wypełniać swoje obowiązki w sposób szybki, skuteczny i przejrzysty, bez jakiejkolwiek dyskryminacji. Uzyskanie skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości w rozsądnym terminie jest zresztą kluczowym aspektem prawa do bezstronnego procesu sądowego, zapisanego w art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (3).

2.2.2.

Na szczeblu UE istnieje już szereg instrumentów służących poprawie współpracy sądowej i dostępu do wymiaru sprawiedliwości w transgranicznych sprawach cywilnych, handlowych i karnych. Należą do nich metody komunikacji między organami, w tym w niektórych przypadkach komunikacji z agencjami i organami UE zajmującymi się wymiarem sprawiedliwości i sprawami wewnętrznymi (WSiSW). Większość z tych narzędzi nie przewiduje jednak korzystania z komunikacji cyfrowej, a nawet jeżeli taka możliwość istnieje, brakuje bezpiecznych i wiarygodnych kanałów ku temu lub nie uznaje się dokumentów, podpisów i pieczęci elektronicznych.

2.2.3.

Stan zagrożenia zdrowia publicznego pokazał również, że zdarzenia spowodowane działaniem siły wyższej mają wpływ na prawidłowe funkcjonowanie systemów sądowych państw członkowskich ze względu na całkowitą izolację ludności. Stan zagrożenia zdrowia publicznego miał również wpływ na współpracę sądową i dostęp do wymiaru sprawiedliwości w przypadku sporów transgranicznych w obrębie UE, co uwidoczniło potrzebę zapewnienia bezpiecznej, stałej i odpornej komunikacji również w celu niezakłócania prawidłowego prowadzenia działalności gospodarczej.

2.2.4.

W tym względzie przepisy zawarte we wniosku mają na celu poprawę dostępu do wymiaru sprawiedliwości na równych warunkach, a także skuteczności i odporności przepływu informacji związanych ze współpracą sądową w UE. Wykorzystanie technologii cyfrowych zmniejsza obciążenie administracyjne systemów sądowych poprzez skrócenie czasu rozpatrywania spraw, zwiększenie bezpieczeństwa i wiarygodności komunikacji oraz automatyzację zarządzania sprawami.

2.2.5.

Inicjatywa Komisji wynika również z potrzeby uniknięcia sytuacji, w której opracowywanie rozwiązań informatycznych na szczeblu krajowym prowadziłoby do rozwiązań fragmentarycznych, niezgodnych z potrzebą zagwarantowania jednolitych działań na szczeblu UE.

2.2.6.

Wniosek dotyczący rozporządzenia poprzedzony był komunikatem w sprawie cyfryzacji wymiaru sprawiedliwości w UE z grudnia 2020 r., w którym unowocześniono ramy regulacyjne dotyczące unijnych procedur transgranicznych w prawie cywilnym, handlowym i karnym, zgodnie z zasadą domyślnej cyfrowości, i uznano konieczność uniknięcia wszelkich form wykluczenia społecznego. Przedmiotowy wniosek stanowi ponadto uzupełnienie wniosku dotyczącego rozporządzenia w sprawie skomputeryzowanego systemu łączności w zakresie transgranicznych postępowań cywilnych i karnych (tzw. system e-CODEX (4)) i jest zgodny z rozporządzeniem eIDAS (5), gdyż wprowadza się w nim przepisy dotyczące usług zaufania. W czerwcu 2021 r. Komisja przyjęła zresztą wniosek zmieniający rozporządzenie eIDAS w celu ustanowienia europejskich ram tożsamości cyfrowej (6).

2.3. Uwagi szczegółowe

2.3.1.

EKES popiera podejście Komisji oraz wytyczone cele. Uważa również, że zasadnicze znaczenie ma zabezpieczenie i zagwarantowanie wymienionych poniżej elementów.

2.4. Przetwarzanie danych i cyberbezpieczeństwo

2.4.1.

Wdrożenie rozporządzenia wymaga ustanowienia i utrzymywania zdecentralizowanego systemu informatycznego składającego się z sieci krajowych systemów informatycznych i interoperacyjnych punktów dostępu. Odpowiedzialność za ich funkcjonowanie i za zarządzanie nimi spoczywa na poszczególnych państwach członkowskich, instytucjach lub agencjach UE, a celem jest zapewnienie bezpiecznej i niezawodnej transgranicznej wymiany informacji. Ważne jest by zagwarantować, by podmioty, którym powierzono zarządzanie operacyjne elementami systemu, nie przechowywały ani nie przetwarzały danych, a także by wykorzystywany sprzęt nadawał się do obsługi systemu informatycznego. EKES z aprobatą przyjmuje zawartą we wniosku zapowiedź, że Komisja udostępni państwom członkowskim, które jeszcze nie opracowały odpowiednich krajowych systemów informatycznych, oprogramowanie wzorcowe, z którego będą mogły skorzystać.

2.4.2.

Ważne jest zapewnienie dostępności odpowiedniej szerokości pasma (co jest kosztownym elementem usług połączeń wideo). Zalecana szerokość pasma wynosi co najmniej 1,5–2 Mb/s w przypadku sieci IP (lub co najmniej 384 KB/s w przypadku sieci ISDN). Systemy wideokonferencji powinny być projektowane z myślą o zapewnieniu jak największej przepustowości pasma i nawet w przypadku systemów o maksymalnej przepustowości należy uwzględniać niezawodność i skuteczność połączenia sieciowego, gdyż nawet najmniejsze zakłócenie bądź niespójność może ograniczać zdolność systemu do wykonania odpowiedniej usługi.

2.4.3.

W związku z tym EKES zwraca uwagę na konieczność zapewnienia z jednej strony adekwatności technicznej komunikacji cyfrowej, a z drugiej strony na potrzebę ochrony systemów, sieci i danych przed cyberatakami, wziąwszy pod uwagę, że podatność na zagrożenia obu planowanych systemów – jednego w formie papierowej (fizycznej), i drugiego operującego za pośrednictwem danych (w trybie cyfrowym) – są zupełnie różne. Należy także uwzględnić konieczność ochrony systemów i sieci poprzez zagwarantowanie integralności przekazywanych i przechowywanych danych na mocy obowiązujących przepisów w zakresie ochrony danych osobowych. Przewidziane systemy informatyczne i technologie komunikacji cyfrowej muszą być również dostępne, zgodnie z wymogami europejskiej dyrektywy w sprawie dostępności oraz europejskiej dyrektywy w sprawie stron internetowych administracji publicznej i przedsiębiorstw interesu publicznego.

2.4.4.

EKES podkreślił już wcześniej w opinii SOC/573 „Pakiet dotyczący interoperacyjności” z dnia 23 maja 2018 r. (7), że ze względu na wrażliwy charakter wymienianych informacji należy koniecznie zagwarantować zgodność z przepisami dotyczącymi ochrony danych osobowych oraz bezpieczeństwo wszystkich wykorzystywanych danych i systemów.

2.4.5.

Transmisje wideo powinny być zabezpieczone przed bezprawnym podsłuchem przez osoby trzecie, i to nie tylko w postępowaniu karnym, lecz również w sprawach cywilnych i handlowych, przy użyciu środków technicznych proporcjonalnych do danej sprawy. W tym względzie należy zagwarantować zgodność z obowiązującymi przepisami w dziedzinie cyberbezpieczeństwa oraz z wnioskiem dotyczącym dyrektywy NIS 2 (8).

2.5. Szkolenia

2.5.1.

EKES zaznacza, że szkolenie prawników praktyków w dziedzinie prawa Unii jest podstawową metodą zapewnienia prawidłowego i skutecznego stosowania przedmiotowego rozporządzenia. Komisja przyjęła europejską strategię szkolenia kadr wymiaru sprawiedliwości na lata 2021–2024 (9), aby przygotować prawników praktyków na przyszłe wyzwania i zapoznać ich ze stosowaniem narzędzi cyfrowych w codziennej pracy. W tym celu trzeba będzie zorganizować w odpowiednim czasie ukierunkowane szkolenia dla wszystkich prawników praktyków zaangażowanych w czynności przewidziane we wniosku dotyczącym rozporządzenia.

2.5.2.

Konieczne będą tu zwłaszcza specjalne szkolenia koncentrujące się na potrzebach osób podejrzanych, oskarżonych, świadków lub bezbronnych ofiar, aby zapewnić im skuteczny dostęp do wymiaru sprawiedliwości za pomocą środków cyfrowych.

2.6. Narzędzia cyfrowe i papierowe

2.6.1.

Celem wniosku dotyczącego rozporządzenia jest umożliwienie osobom fizycznym i prawnym komunikowanie się z sądami i właściwymi organami za pośrednictwem środków cyfrowych, bez doświadczania z tego powodu jakiejkolwiek dyskryminacji, a także uczestniczenie w przesłuchaniach za pomocą wideokonferencji lub innej dostępnej technologii zdalnej komunikacji, bez ponoszenia kosztów innych niż koszty związane z korzystaniem z komputera i dostępem do internetu.

2.6.2.

EKES uważa, że bardzo ważne jest dalsze umożliwianie osobom fizycznym i prawnym korzystanie z kanałów komunikacji w formie papierowej, jak również przekazywanie informacji w dostępnym formacie, by zagwarantować powszechny dostęp do wymiaru sprawiedliwości, w tym osobom wymagającym szczególnego traktowania, małoletnim oraz osobom, które potrzebują pomocy technicznej, mieszkają na obszarach oddalonych lub nie mają dostępu do środków cyfrowych lub wymaganych umiejętności.

2.6.3.

Komitet odnotowuje, że jeśli chodzi o wideokonferencję, którą wiele krajów systematycznie wprowadza – między innymi w ramach współpracy sądowej – to według Europejskiego Trybunału Praw Człowieka korzystanie z niej musi mieć uzasadniony cel, chociaż udział pozwanego w postępowaniu za pośrednictwem wideokonferencji nie jest sprzeczny z konwencją (10). Sądy korzystające z wideokonferencji powinny zatem nadal poprawiać jakość tego narzędzia i stosować kodowanie sygnału wideo, by uniknąć podsłuchu. Rada Konsultacyjna Sędziów Europejskich (CCJE) podkreśliła w wydanej opinii nr 14 z 2011 r. „Wymiar sprawiedliwości i technologie informacyjne (IT)”, że wprowadzenie technologii informatycznych w europejskich sądach nie powinno godzić w ludzkie i symboliczne wartości wymiaru sprawiedliwości. Postrzeganie wymiaru sprawiedliwości przez użytkowników w czysto technicznym aspekcie, w oderwaniu od jego rzeczywistej i podstawowej funkcji, grozi jego dehumanizacją.

2.6.4.

W Stanach Zjednoczonych połączenia wideo wykorzystuje się głównie na potrzeby tzw. przesłuchań za kaucją, aby zaoszczędzić koszty i zmniejszyć ryzyko związane z przewozem oskarżonych z więzienia do sądu. Badacze z Northwestern University przeanalizowali kwotę kaucji gotówkowych ustanowionych przed wprowadzeniem wideokonferencji i po ich wprowadzeniu i doszli do wniosku, że wskutek stosowania tej technologii wysokość kaucji wzrosła średnio o 51 % (11). Transmisja wideo ma skutek dehumanizujący i stawia oskarżonego w niekorzystnym położeniu pod względem wizualnym i słuchowym. W przypadku przesłuchań w sprawach imigracyjnych większe prawdopodobieństwo wydalenia mają osoby, które pojawiają się w nagraniach wideo, niż osoby, które stawiają się na przesłuchanie osobiście. To samo dotyczy osób ubiegających się o azyl. Ważne jest również, co ludzie w sądzie mogą zobaczyć i usłyszeć. Funkcja audio niektórych technologii wideokonferencyjnych wykorzystuje filtr o średniej szerokości pasma, który – jak wynika z finansowanego przez Departament Sprawiedliwości USA sprawozdania z 2015 r. dotyczącego przesłuchań za pomocą wideokonferencji – eliminuje niskie i wysokie częstotliwości głosu używane na ogół do wyrażania emocji.

2.6.5.

Jeśli chodzi o stosowane oprogramowanie, to należy odnotować, że dostępność rozwiązań opartych na otwartym oprogramowaniu, porównywalnych pod względem niezawodności i dokładności do najlepszych produktów przemysłowych, ma tę zaletę, że umożliwia przeprowadzanie operacji bezpośrednio w centrum danych i sieciach, a w każdym razie w ramach infrastruktury zarządzanej w sposób kolektywny przez administrację publiczną lub we współpracy z nią. Pozwoliłoby to uniknąć ryzyka związanego z transgranicznym przepływem danych w UE lub poza nią, które jest z kolei związane z opartymi na chmurze rozwiązaniami stosowanymi przez przedsiębiorstwa spoza Europy (a tym samym zapobiegłoby stosowaniu amerykańskiej ustawy CLOUD).

2.7. Poprawa skuteczności i konkurencyjności

2.7.1.

EKES zgadza się z Komisją, że wykorzystanie narzędzia komunikacji cyfrowej między sądami i właściwymi organami w państwach członkowskich może niewątpliwie przyczynić się do poprawy skuteczności systemu wymiaru sprawiedliwości, ponieważ ma na celu zmniejszenie opóźnień i obciążeń administracyjnych dzięki uproszczeniu i przyspieszeniu wymiany informacji między organami, skróceniu czasu rozpatrywania spraw, a także obniżeniu związanych z tym kosztów. Należy wziąć pod uwagę, że komunikacja zdalna podczas sytuacji wyjątkowej umożliwiła zachowanie dostępu do wymiaru sprawiedliwości, a tym samym przyczyniła się do zagwarantowania jego jakości, skuteczności i niezależności – zasadniczych elementów praworządności i wartości będących fundamentem Unii Europejskiej.

2.7.2.

EKES uważa również, że skuteczne systemy wymiaru sprawiedliwości mają kluczowe znaczenie dla wdrażania prawa europejskiego, jak podkreślono w komunikacie Komisji Europejskiej z dnia 26 kwietnia 2019 r. pt. „Unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości 2019”. Tablica ta umożliwia roczny przegląd wskaźników istotnych dla niezależności, jakości i efektywności systemów sądowych, który przeprowadzany jest na podstawie danych Europejskiej Komisji na rzecz Efektywności Wymiaru Sprawiedliwości Rady Europy (CEPEJ).

2.7.3.

W związku z tym Komitet sądzi, że możliwość korzystania przez osoby fizyczne i prawne uczestniczące w operacjach transgranicznych z lepszego i równiejszego dostępu do wymiaru sprawiedliwości, niższych kosztów i szybszych procedur dochodzenia swoich praw jest korzystna dla handlu transgranicznego i poprawia konkurencyjność szerzej pojętego systemu gospodarczego.

2.8.

W konkluzji EKES podkreśla, że przedmiotowy wniosek powinien zagwarantować odpowiednie zabezpieczenia w następujących kwestiach:

a)	bezpieczeństwo stosowanej technologii – ze względu na wrażliwy charakter niektórych przesłuchań sądowych, bezpieczeństwo i poufność są sprawą pierwszej wagi, podobnie jak dokładna ocena danej platformy internetowej przez ekspertów IT,

b)	otwarty charakter wymiaru sprawiedliwości – przewidziany system musi gwarantować zgodność z zasadą otwartego wymiaru sprawiedliwości (pod względem uczestnictwa, obserwacji i dostępności),

przepaść cyfrowa – niewielkie umiejętności cyfrowe, ograniczony dostęp do technologii oraz niski poziom alfabetyzacji i wiedzy prawnej mogą jeszcze bardziej utrudnić dostęp do usług cyfrowych i zniweczyć realizację wytyczonych celów; należy zatem zagwarantować powszechny dostęp do technologii i środków wsparcia.

Bruksela, dnia 19 maja 2022 r.

Christa SCHWENG

Przewodnicząca Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/882 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie wymogów dostępności produktów i usług (Dz.U. L 151 z 7.6.2019, s. 70).

(2) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/2102 z dnia 26 października 2016 r. w sprawie dostępności stron internetowych i mobilnych aplikacji organów sektora publicznego (Dz.U. L 327 z 2.12.2016, s. 1).

(3) Karta praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz.U. C 326 z 26.10.2012, s. 391).

(4) COM(2020) 712 final.

(5) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 910/2014 z dnia 23 lipca 2014 r. w sprawie identyfikacji elektronicznej i usług zaufania w odniesieniu do transakcji elektronicznych na rynku wewnętrznym oraz uchylające dyrektywę 1999/93/WE (Dz.U. L 257 z 28.8.2014, s. 73).

(6) COM(2021) 281 final.

(7) Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego SOC/573, w sprawie pakietu dotyczącego interoperacyjności obejmującego wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustanowienia ram interoperacyjności między systemami informacyjnymi UE (w obszarze granic i polityki wizowej) oraz zmieniający decyzję Rady 2004/512/WE, rozporządzenie (WE) nr 767/2008, decyzję Rady 2008/633/WSiSW, rozporządzenie (UE) 2016/399 i rozporządzenie (UE) 2017/2226 [COM(2017) 793 final – 2017/0351 (COD)] oraz wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustanowienia ram interoperacyjności pomiędzy systemami informacyjnymi UE (współpraca policyjna i sądowa, azyl i migracja) [COM(2017) 794 final – 2017/0352 (COD)] (Dz.U. C 283 z 10.8.2018, s. 48).

(8) COM(2020) 823 final.

(9) COM(2020) 713 final.

(10) Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 5 października 2006 r., sprawa Marcello Viola przeciwko Włochom. Prawo do rzetelnego procesu sądowego – znaczenie obecności oskarżonego podczas postępowania”.

(11) Lauren Kirchner, „How fair is Zoom-Justice” [Jak sprawiedliwy jest wymiar sprawiedliwości za pomocą aplikacji Zoom], „The Markup”, 9 czerwca 2020 r.

26.8.2022

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 323/83

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady »Bardziej inkluzywna i bezpieczna Europa: rozszerzenie wykazu przestępstw UE o nawoływanie do nienawiści i przestępstwa z nienawiści«”

[COM(2021) 777 final]

(2022/C 323/14)

Sprawozdawca: Cristian PÎRVULESCU

Współsprawozdawczyni: Milena ANGEŁOWA

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 1.3.2022
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	3.5.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	18.5.2022
Sesja plenarna nr	569
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	211/1/5

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES wyraża głębokie zaniepokojenie faktem, że w ciągu ostatniej dekady w Europie nastąpiła eskalacja nawoływania do nienawiści oraz przestępstw z nienawiści. Liczne badania i konsultacje wskazują na znaczny wzrost liczby incydentów z nienawiści oraz rosnącą liczbę osób i grup zagrożonych tego typu atakami. Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie w Europie również staje w obliczu nasilających się zagrożeń – same organizacje są celem ataków i coraz częściej muszą udzielać pomocy i ochrony zagrożonym jednostkom i społecznościom.

1.2.

EKES popiera inicjatywę Komisji oraz zachęca Radę i Parlament do pełnej współpracy w obronie podstawowych wartości UE. Uważa, że nawoływanie do nienawiści oraz przestępstwa z nienawiści stanowią dziedzinę przestępczości, która spełnia kryteria określone w art. 83 ust. 1 TFUE. Decyzja Rady o przyjęciu takiej interpretacji pozwoli ustalić normy minimalne odnoszące się do określania przestępstw i kar w tej dziedzinie przestępczości.

1.3.

Dokładniej rzecz ujmując, na podstawie dostępnych dowodów EKES doszedł do niepokojącego wniosku, że liczba przestępstw z nienawiści znacząco wzrosła, mają one wyraźny wymiar transgraniczny pod względem podłoża, czynników sprzyjających i skutków oraz że tego typu przestępstwom nie można skutecznie zapobiegać ani ich zwalczać, gdy brakuje działań ustawodawczych i instytucjonalnych na szczeblu UE.

1.4.

EKES, podobnie jak Europejski Trybunał Praw Człowieka, uważa, że w przypadku gdy czyny stanowiące poważne przestępstwa wymierzone są przeciwko integralności cielesnej lub emocjonalnej osoby, jedynie skuteczne mechanizmy prawa karnego mogą zapewnić odpowiednią ochronę i służyć jako czynnik odstraszający.

1.5.

Wszelkie przejawy lub działania stanowiące nawoływanie do nienawiści i przestępstwa z nienawiści muszą być zwalczane bez względu na miejsce wystąpienia, tj. w środowisku pracy, podczas manifestacji publicznych, zajęć hobbystycznych, w sferze usług prywatnych czy publicznych itp. Można rozważyć podjęcie bardziej ukierunkowanych działań tam, gdzie incydenty motywowane nienawiścią są bardziej prawdopodobne. Mówiąc bardziej ogólnie, należy dążyć do uwolnienia przestrzeni publicznej w Europie od nawoływania do nienawiści i przestępstw z nienawiści przy użyciu różnych środków i instrumentów.

1.6.

EKES wzywa Komisję do zwrócenia również uwagi na bezpośredni i pośredni wpływ nawoływania do nienawiści i przestępstw z nienawiści na warunki przedsiębiorczości i zatrudnienia oraz ich na skutki dla rozwoju gospodarczego i społecznego, a także do ich przeanalizowania.

1.7.

Ponadto szczególną uwagę należy zwrócić na stan świadomości i zakres umiejętności osób czynnie zaangażowanych w zwalczanie nawoływania do nienawiści i przestępstw z nienawiści z racji wykonywanego zawodu, na przykład nauczycieli, dziennikarzy i funkcjonariuszy organów ścigania. W przypadku tych ostatnich stosowanie najlepszych praktyk państw członkowskich UE, a także informowanie i szkolenie powinny być obowiązkowe i stanowić część ogólnej strategii zwiększenia zdolności zaangażowanych instytucji.

1.8.

Najbardziej bezbronnym ofiarom przestępstw należy zapewnić należyty dostęp do informacji i szczególnych środków ochrony, które przysługują im na mocy dyrektywy o prawach ofiar.

1.9.

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego, w tym partnerzy społeczni, również odgrywają kluczową rolę w zwalczaniu nawoływania do nienawiści i przestępstw z nienawiści: z jednej strony jako strażnicy z ramienia społeczeństwa, a z drugiej – jako osoby propagujące etyczne standardy zachowań w ramach własnej działalności. Należy im zapewnić ochronę i wsparcie, gdy dbają o to, by poszczególne miejsca, społeczności, grupy, organizacje i media były wolne od nienawiści i dyskryminacji, między innymi propagując dobrowolne kodeksy postępowania i dzieląc się dobrymi praktykami. Do mobilizacji ich zdolności i wiedzy fachowej w tym względzie organizacje te potrzebują większego finansowania.

1.10.

Należy podkreślić znaczenie bezpiecznych interakcji online. Rozwój platform społecznościowych i forów internetowych stworzył przestrzeń, w której niektórzy użytkownicy działają w poczuciu bezkarności. Istnieje pilna potrzeba współpracy z krajowymi organami regulacyjnymi i platformami społecznościowymi, aby zapewnić sprawną identyfikację i eliminację nienawiści w internecie, a także prowadzenie dochodzeń w jej sprawie.

2. Uwagi ogólne

2.1.

EKES uznaje, że ochrona godności, praw podstawowych i równości jest nieodłącznie wpisana w projekt Unii Europejskiej i demokratyczne systemy jej państw członkowskich. Demokracja i sama UE nie mogą istnieć, jeżeli ludzie czują się zastraszani, zawstydzani, nękani lub atakowani w życiu codziennym, środowisku pracy, placówkach edukacyjnych bądź uczestnicząc w życiu społecznym i politycznym. Rozpowszechnienie mediów społecznościowych sprawia, że nienawiść i stygmatyzacja rozprzestrzeniają się coraz łatwiej i szybciej, a ryzyko dla dzieci i młodzieży stale rośnie. Wymusza to zdecydowane i aktywne zapobieganie rozprzestrzenianiu się nawoływania do nienawiści i przestępstw z nienawiści oraz ich zwalczanie.

2.2.

W związku z agresją wojskową Federacji Rosyjskiej na Ukrainę – którą EKES w pełni potępia – w Europie nasila się dezinformacja i szerzy się nawoływanie do nienawiści. Nie jest to nowe zjawisko i w obliczu niego państwa członkowskie UE stały się bardziej świadome i odporniejsze. Federacja Rosyjska podejmuje starania, aby wywołać dezorientację, rozpowszechnić propagandę i delegitymizować wsparcie dla demokracji i praw człowieka. Zapobieganie mowie nienawiści i przestępstwom z nienawiści oraz zwalczanie tych zjawisk jest zatem obowiązkiem UE i państw członkowskich o znaczeniu egzystencjalnym.

2.3.

Skuteczna walka z nawoływaniem do nienawiści oraz przestępstwami z nienawiści wymaga wspólnych podstaw. Społeczeństwa europejskie są wzajemnie powiązane, a swoboda przemieszczania się tworzy coraz bardziej zintegrowaną przestrzeń społeczną i publiczną. Państwa członkowskie dysponują podstawowymi narzędziami do walki z nawoływaniem do nienawiści i przestępstwami z nienawiści, ich szanse powodzenia są jednak niewielkie przy braku wyraźnego zaangażowania, współpracy i synergii, dostępnych właściwych instrumentów ustawodawczych UE oraz jednolitych definicji, podejść i możliwości w zakresie uczenia się i transferu polityki. Wszystkie podejmowane w tym celu wysiłki powinny być zgodne z prawami podstawowymi zapisanymi w Karcie UE.

2.4.

EKES wielokrotnie stwierdzał, że UE i państwa członkowskie muszą podejmować bardziej zdecydowane działania, aby chronić prawa podstawowe i zwalczać wszelkiego rodzaju zachowania dyskryminacyjne i motywowane nienawiścią. W związku z tym zaleca, aby Komisja dostosowała swój wniosek do innych kluczowych dokumentów programowych, jak: nowa strategia wdrażania Karty praw podstawowych, „Unia równości: Unijny plan działania przeciwko rasizmowi na lata 2020–2025”, strategie na rzecz równouprawnienia płci i równości osób LGBTIQ, ramy strategiczne dotyczące Romów, Strategia UE w sprawie zwalczania antysemityzmu i wspierania życia żydowskiego, strategia na rzecz praw osób z niepełnosprawnościami oraz Strategia UE w zakresie praw ofiar.

2.5.

We wniosku Komisji kompleksowo określono możliwe cechy wspólne osób i grup narażonych na nawoływanie do nienawiści i przestępstwa z nienawiści: rasę, pochodzenie etniczne, język, religię, narodowość, wiek, płeć, orientację seksualną, tożsamość płciową, ekspresję płciową, cechy płciowe lub jakąkolwiek inną podstawową cechę bądź kombinację takich cech. Należy dodać do tego wszelkie powody ideologiczne i polityczne, a także inne przekonania i wartości związane z sumieniem. EKES uważa, że ryzyko i zagrożenia w tym obszarze należy również ująć w kontekście społecznym i kulturowym oraz opracować właściwe działania zaradcze. Dotychczas przeprowadzone i nowe badania mogą być przydatne przy ustalaniu okoliczności, w jakich najczęściej dochodzi do nawoływania do nienawiści i przestępstw z nienawiści.

2.6.

Nawoływanie do nienawiści i przestępstwa z nienawiści mogą być skierowane przeciwko przedsiębiorcom lub pracownikom przedsiębiorstw, na przykład przeciwko osobom mającym bezpośredni kontakt z klientem. Tego typu zachowania mają szkodliwy wpływ zarówno na jednostkę, jak i na przedsiębiorstwo. Nawoływanie do nienawiści i przestępstwa z nienawiści mogą także pośrednio negatywnie wpływać na ogólnie pojmowane środowisko biznesowe i gospodarcze, potęgując niepewność, niestabilność i konflikty.

2.7.

EKES uważa, że bardzo potrzebne są działania uświadamiające i edukacyjne w zakresie zrozumienia możliwych skutków i powagi nawoływania do nienawiści i przestępstw z nienawiści oraz sposobów ich rozpoznawania i zwalczania w życiu codziennym. Dotyczy to osób w każdym wieku: dzieci, młodzieży i dorosłych. Wszelkie działania uświadamiające i edukacyjne (materiały informacyjne, szkolenia, produkty) powinny być prowadzone w sposób przystępny dla odbiorcy.

2.8.

Ponadto należy zwrócić szczególną uwagę na stan wiedzy i zakres umiejętności osób czynnie zaangażowanych w zwalczanie nawoływania do nienawiści i przestępstw z nienawiści z racji wykonywanego zawodu. Przykładowo nauczyciele mają duży wpływ na kształtowanie się zachowań dzieci w wieku szkolnym. Dziennikarze odgrywają szczególną rolę w kontekście wolności wypowiedzi. Funkcjonariusze organów ścigania, policja, prokuratorzy, sędziowie i urzędnicy służby cywilnej odgrywają kluczową rolę w rozpatrywaniu spraw oraz ustalaniu ram prawnych i innych środków mających zapobiegać omawianym zjawiskom.

2.9.

Główna odpowiedzialność za cały system praworządności i praw podstawowych spoczywa na politykach. Ich odpowiedzialność zaczyna się w chwili, gdy zwracają się do obywateli o poparcie, i niestety niektórzy politycy i niektóre partie pozyskują je, wzbudzając obawy przed mniejszościami i grupami społecznymi oraz obierając je za cel ataków. Tego rodzaju mobilizacja wyborcza jest niebezpieczna i należy ją ukrócić. Niektórzy politycy sprawujący urząd publiczny mogą czuć pokusę wykorzystania instrumentów instytucjonalnych i prawnych do szerzenia dyskryminacji lub unikania walki z nią, co może mieć jeszcze poważniejsze skutki. EKES wzywa wszystkich przywódców politycznych i wszystkie partie polityczne do odpowiedzialnego postępowania w ramach pluralistycznej demokracji i w jej duchu.

2.10.

W tym względzie przywódcy partii politycznych, a nawet szefowie rządów, którzy mają gwarantować zachowanie kultury osobistej w przestrzeni publicznej, pozwalają sobie na obelgi i ataki słowne wobec dziennikarzy, co stwarza ryzyko wywołania przemocy wobec nich. EKES wzywa przywódców politycznych i partie polityczne do poszanowania dziennikarzy i organizacji medialnych oraz przypomina o uroczystym uznaniu powagi tej kwestii przez czterech międzynarodowych specjalnych sprawozdawców ds. wolności wypowiedzi.

2.11.

2.12.

EKES podkreśla istotną rolę władz lokalnych i regionalnych w zapobieganiu przestępstwom z nienawiści i ich zwalczaniu. Znajdują się one najbliżej społeczności lokalnych i mogą monitorować, czy w rzeczywistości może dojść do takich zagrożeń i incydentów. Mogą również wykorzystać siłę solidarności i empatii za pośrednictwem programów społecznościowych i edukacyjnych, przy wsparciu rządów centralnych, organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz partnerów społecznych.

2.13.

Na państwach spoczywa odpowiedzialność za stworzenie warunków sprzyjających prawom do wolności wypowiedzi, równości i niedyskryminacji. Państwa mogą przedsięwziąć pozytywne środki polityczne w celu zwalczania dyskryminacji, aby zająć się podstawowymi przyczynami nienawiści.

3. Uwagi szczegółowe

3.1.

Fakty i argumenty przytoczone w komunikacie Komisji wydają się słusznie potwierdzać, że nawoływanie do nienawiści i przestępstwa z nienawiści spełniają kryteria określone dla przestępstw UE, w tym pod kątem ich wagi, skali i rozwoju oraz wymiaru transgranicznego.

3.2.

W komunikacie prawidłowo opisano poważny charakter nawoływania do nienawiści i przestępstw z nienawiści, ponieważ stoją one w sprzeczności ze wspólnymi wartościami i prawami podstawowymi UE oraz negatywnie wpływają na jednostki, społeczności i całe społeczeństwa. Wartości UE promują tworzenie otwartego społeczeństwa, co jest ważne dla ludzi, przedsiębiorstw i organizacji. Równość jest głęboko zakorzeniona w wartościach UE, a równość szans stanowi podstawę postępu społecznego. Różnorodność i pluralizm są jej integralną częścią. Równość stanowi źródło innowacji i generuje ekonomiczną wartość dodaną.

3.3.

Biorąc pod uwagę coraz intensywniejsze starania państw członkowskich na rzecz zwalczania nawoływania do nienawiści i przestępstw z nienawiści w systemach prawa karnego oraz potrzebę, by uniknąć fragmentacji w postępowaniu państw członkowskich i zapewnić równiejsze warunki działania w całej UE, zasadne wydaje się ustanowienie wspólnych unijnych ram prawa karnego w odniesieniu do nawoływania do nienawiści i przestępstw z nienawiści, przy poszanowaniu krajowych systemów prawnych i art. 2 Traktatu.

3.4.

Jednocześnie należy zadbać o poszanowanie kompetencji UE w zakresie prawa karnego, w ramach których za pomocą dyrektyw wdrażanych do prawa krajowego ustalane są normy minimalne.

3.5.

EKES jest zdania, że nawoływanie do nienawiści i przestępstwa z nienawiści należy uznać za dziedzinę przestępczości o wspólnym podłożu, tj. motywowaną silnymi uprzedzeniami i nienawiścią do osób lub grup. W związku z tym wymagane jest całościowe podejście do nawoływania do nienawiści i przestępstw z nienawiści oraz odejście od schematycznego traktowania różnych przejawów lub obiektów nienawiści, w szczególności ze względu na zróżnicowanie państw członkowskich. Komitet apeluje również o rozpatrywanie nawoływania do nienawiści i przestępstw z nienawiści pod kątem wartości UE i praw podstawowych jako całości. Ponadto wnosi o wskazanie powiązań pomiędzy nawoływaniem do nienawiści i przestępstwami z nienawiści a czynami już uznanymi za przestępstwo w UE. W związku z tym należy zintensyfikować wymianę informacji między organami ścigania a rządami.

3.6.

EKES oczekuje, że kolejnym krokiem będzie opracowanie definicji nawoływania do nienawiści i przestępstwa z nienawiści, oraz wyraża chęć wniesienia wkładu w konsultacje międzyinstytucjonalne. Ta definicja ma kluczowe znaczenie nie tylko dla pewności prawa, lecz także dla ochrony praw podstawowych i dla zapewnienia dobrej komunikacji ogólnej. Decyzja ramowa Rady w sprawie zwalczania pewnych form i przejawów rasizmu i ksenofobii za pomocą środków prawnokarnych stanowi odpowiedni punkt wyjścia do opracowania definicji, którą można by zastosować w szerszym kontekście, przy jednoczesnym korzystaniu z definicji stosowanych przez Radę Europy.

3.7.

Definicje nawoływania do nienawiści i przestępstw z nienawiści powinny obejmować wszystkie istotne cechy objęte ochroną wynikającą z praw podstawowych UE, w tym płeć/płeć społeczno-kulturową, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek i orientację seksualną, a także przekonania ideologiczne i związane z sumieniem. Definicje te – mimo zróżnicowania cech objętych ochroną – należy sformułować zgodnie z tymi samymi zasadami. Należy również unikać wybiórczego traktowania różnych mniejszości i grup, a za to używać ogólnych sformułowań, mających zastosowanie do pełnego spektrum danych cech objętych ochroną. Ponadto zakres tych definicji powinien być na tyle szeroki, aby objąć również nowe rodzaje zjawisk społecznych, które mogą zaistnieć w przyszłości.

3.8.

Definicje powinny obejmować wszelkie przejawy działań i wypowiedzi – ustnych lub pisemnych, niezależnie od miejsca ich wystąpienia, czyli w środowisku pracy, podczas manifestacji publicznych, podczas korzystania z usług prywatnych bądź publicznych itp. Powinny one także obejmować zarówno przejawy nienawiści w internecie, jak i w świecie rzeczywistym.

3.9.

Chociaż definicje powinny być kompleksowe, nie mogą one być całkowicie jednoznaczne i przy ich wdrażaniu zawsze należy indywidualnie oceniać przypadek, w oparciu o dowody umieszczone w odpowiednim kontekście. Aby bardziej ujednolicić wdrażanie przedmiotowych definicji i zasad, można np. opracować wspólne wytyczne określające czynniki, które należy wziąć pod uwagę.

3.10.

Należy również zadbać o to, aby te definicje i zasady funkcjonowały w sposób zgodny z ich założeniami. Przykładowo nie należy stygmatyzować słów, które mają tradycyjnie neutralny wydźwięk. Ma to także związek z celem, który polega na sformułowaniu wspólnych zasad ochrony wszelkich grup, bez wskazywania palcem konkretnych grup.

3.11.

Przy określaniu nawoływania do nienawiści i przestępstwa z nienawiści oraz związanych z nimi kar należy jednoznacznie wykazać związek tego typu praktyk z całością praw podstawowych. Jest to szczególnie istotne w odniesieniu do wolności wypowiedzi i wolnego dostępu do informacji, w tym przesłanek uzasadniających ograniczenie wolności wypowiedzi jednostek i mediów. Na tej samej zasadzie konieczne może być również wyjaśnienie odnośnie do innych praw podstawowych.

3.12.

Mimo że nawoływanie do nienawiści i przestępstwa z nienawiści można uznać za odrębną dziedzinę przestępczości, wykazują one również pewną zbieżność z czynami już uznanymi za przestępstwa w UE. Czyny uznane za przestępstwa w UE nie obejmują jednak wszystkich przejawów nawoływania do nienawiści i przestępstw z nienawiści ze względu na zróżnicowanie tej dziedziny przestępczości pod względem formy i treści. Dobrym tego przykładem jest także „piramida nienawiści”, u której podstaw leżą motywowane uprzedzeniami komunikaty i działania, przechodzące w dyskryminację, a następnie w przemoc fizyczną, a nawet terroryzm.

3.13.

Jak stwierdzono w komunikacie Komisji, rozwiązanie kwestii nawoływania do nienawiści i przestępstw z nienawiści ma nie tylko wymiar merytoryczny, lecz również proceduralny. Należy zatem zwrócić uwagę na kwestie związane z dostępem do informacji, wymiaru sprawiedliwości i środków ochrony prawnej. Mimo że przestępstwa z nienawiści i nawoływanie do nienawiści są uznawane i regulowane na szczeblu krajowym, istnieje wiele luk w ich wdrażaniu/raportowaniu/dochodzeniu. Jeżeli przestępstwa te nie są zgłaszane i odpowiednio badane jako przestępstwa z nienawiści, dane dotyczące ich skali w państwach członkowskich na szczeblu unijnym nie są wiarygodne.

3.14.

Wpisanie przestępstw z nienawiści oraz nawoływania do nienawiści do unijnego wykazu przestępstw ma zasadnicze znaczenie dla ochrony praw ofiar. Jeżeli zjawiska leżące u podłoża incydentów motywowanych uprzedzeniami, np. niepełnosprawność, nie zostaną uznane, może to spowodować ich wyłączenie z zakresu dyrektywy UE o prawach ofiar (w tym ofiar przestępstw). Ze względu na rosnącą liczbę incydentów więcej uwagi należy poświęcić ochronie ofiar. Najbardziej bezbronnym ofiarom przestępstw należy zatem zapewnić dostęp do informacji i szczególnych środków ochrony, które przysługują im na mocy dyrektywy o prawach ofiar.

3.15.

Podobnie jak w przypadku decyzji ramowej transponowanej do prawa krajowego przez wszystkie państwa członkowskie, aby kryminalizować nawoływanie do nienawiści, można zaobserwować różnice między postępami poszczególnych państw. Transpozycja i egzekwowanie nie zawsze przebiegają w sposób prawidłowy czy kompletny, co wymaga od Komisji wszczęcia postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego. Taki scenariusz może się powtarzać. Konieczna jest ściślejsza współpraca z rządami, parlamentami i podmiotami społeczeństwa obywatelskiego państw członkowskich, która umożliwi współdziałanie i zaangażowanie z ich strony.

3.16.

Należy podkreślić znaczenie bezpiecznych interakcji online. Rozwój platform społecznościowych i forów internetowych stworzył przestrzeń, w której niektórzy użytkownicy działają w poczuciu bezkarności. Sprawozdania z różnych badań ujawniły bezpośredni związek między nawoływaniem do nienawiści w internecie a nasileniem się zachowań motywowanych nienawiścią w świecie rzeczywistym. Istnieje pilna potrzeba współpracy z krajowymi organami regulacyjnymi i platformami społecznościowymi, aby zapewnić sprawną identyfikację i eliminację nienawiści w internecie, a także prowadzenie dochodzeń w jej sprawie.

Bruksela, dnia 18 maja 2022 r.

Christa SCHWENG

Przewodnicząca Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

26.8.2022

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 323/88

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Agencji Unii Europejskiej ds. Narkotyków”

(COM(2022) 18 final – 2022/0009 (COD))

(2022/C 323/15)

Sprawozdawczyni:	Milena ANGEŁOWA
Współsprawozdawczyni:	Małgorzata BOGUSZ

Wniosek o wydanie opinii	Rada, 11.3.2022 Parlament Europejski, 7.3.2022
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	3.5.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	18.5.2022
Sesja plenarna nr	569
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	202/1/5

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje wniosek dotyczący utworzenia Agencji Unii Europejskiej ds. Narkotyków (EUDA) w ramach strategicznych, które określają strategia UE w dziedzinie narkotyków na lata 2021–2025 (1) oraz Plan działania UE w zakresie narkotyków na lata 2021–2025 (2). Popiera wzmocniony mandat Agencji mający na celu szybkie, skoordynowane i skuteczne reagowanie na coraz większe wyzwania związane z rozprzestrzenianiem się narkotyków i nielegalnych substancji, których rynek jest wyjątkowo odporny na zakłócenia. Wzywa do podjęcia zdecydowanych działań nie tylko w celu wyeliminowania handlu takimi substancjami, ale również w celu dołożenia wszelkich starań, aby zapobiec ich używaniu oraz, co równie ważne, pomóc osobom dotkniętym lub uzależnionym w leczeniu i ponownej integracji społecznej, tak by nikt nie został pominięty.

1.2.

EKES podkreśla znaczenie równego dostępu i aktywnego włączenia wszystkich, jeśli chodzi o kształcenie, szkolenie i wysokiej jakości miejsca pracy, dostrzegając, że młodzież NEET, osoby bezrobotne i marginalizowane są najłatwiejszymi celami dla handlarzy narkotyków. Uwypukla ważną rolę, jaką w tym procesie odgrywają wspólne działania partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego – nie tylko na szczeblu krajowym, ale także regionalnym i lokalnym, i apeluje o propagowanie, wspieranie i finansowanie tych działań.

1.3.

EKES podkreśla rolę partnerów społecznych i zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego na każdym etapie walki z rozpowszechnianiem i używaniem narkotyków i nielegalnych substancji, a zwłaszcza w kampaniach informacyjnych i uświadamiających, które pomagają ludziom uzyskać gruntowne informacje o szkodliwych skutkach używania narkotyków, o ryzyku związanym z ich stosowaniem oraz – w przypadku osób dotkniętych tym problemem lub uzależnionych – o miejscach, w których można otrzymać pomoc i wsparcie, i o sposobach skorzystania z nich.

1.4.

EKES z zadowoleniem przyjmuje zobowiązanie przyszłej Agencji Unii Europejskiej ds. Narkotyków (EUDA) do przyjęcia większej roli w zakresie koordynacji i profilaktyki i zauważa, że krajowe punkty kontaktowe mają do odegrania nieodzowną rolę w tym przedsięwzięciu. Wzywa Komisję Europejską i państwa członkowskie do dołożenia wszelkich starań w celu wyposażenia krajowych punktów kontaktowych w wystarczające zasoby organizacyjne, techniczne i finansowe, aby mogły skutecznie wykonywać poszerzone zadania. Aby zapewnić terminowe i wiarygodne gromadzenie danych, proponuje ustalenie oraz przyjęcie wspólnej metodologii i wspólnego podejścia.

1.5.

EKES podkreśla znaczenie stworzenia sieci laboratoriów kryminalistycznych i toksykologicznych, scalającej w większym stopniu laboratoria krajowe. Sieć ta sprzyjałaby wymianie informacji o nowych osiągnięciach i tendencjach oraz udostępnianiu danych, a także wspierałaby szkolenia ekspertów kryminalistycznych ds. narkotyków. Mając na uwadze korzyści skali, EKES z zadowoleniem przyjmuje pomysł utworzenia sieci wirtualnych laboratoriów, które mogłyby być również tworzone przez klastry państw członkowskich na podstawie ich bliskości geograficznej lub podobnych profili ryzyka w odniesieniu do przywozu i rozpowszechniania narkotyków.

2. Wprowadzenie (3)

2.1.

Rynek narkotyków, którego minimalna wartość detaliczna szacowana jest na 30 mld EUR rocznie, jest głównym źródłem dochodów zorganizowanych grup przestępczych w UE. Oprócz skutków gospodarczych, zgonów związanych z narkotykami i innych szkód dla zdrowia publicznego, istnieją bardziej rozległe konsekwencje rynku narkotykowego, takie jak powiązania z szerszą działalnością przestępczą i terroryzmem, negatywny wpływ na legalną gospodarkę, przemoc w społecznościach, szkody dla środowiska oraz coraz ważniejsza kwestia tego, jak rynek narkotykowy może podsycać korupcję i osłabiać sprawowanie rządów.

2.2.

Używanie narkotyków w Europie obejmuje szeroki wachlarz substancji, takich jak:

—	konopie indyjskie (marihuana) – stosowanie utrzymuje się na stałym i wysokim poziomie,

—	kokaina – pojawiają się niepokojące sygnały świadczące o zwiększonym prawdopodobieństwie spowodowania szkód dla zdrowia,

—	amfetamina – popyt utrzymuje się na stałym poziomie,

—	metamfetamina – produkcja i handel wskazują na to, że możliwy jest wzrost jej użycia w Europie,

—	produkty MDMA – w szczególności produkty stosowane w dużych dawkach stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia,

—	nowe substancje psychoaktywne – pod koniec 2020 r. EMCDDA monitorowało około 830 nowych substancji psychoaktywnych,

—	LSD, DMT (dimetylotryptamina), grzyby halucynogenne, ketamina i GHB (kwas gamma-hydroksymasłowy) – są to rzadziej stosowane substancje, które stwarzają jednak coraz większe wyzwanie dla zdrowia publicznego,

—	heroina i inne opioidy – odnotowuje się możliwość większego rozpowszechnienia się ich użycia.

2.3.

Szacuje się, że ponad 83 mln osób dorosłych w UE próbowało kiedyś niedozwolonych środków odurzających. W 2019 r. w UE odnotowano co najmniej 5 150 zgonów w wyniku przedawkowania, przy czym liczba ta stale rośnie od 2012 r., między innymi wśród nastolatków w wieku 15–19 lat. Skala stosowania środków pobudzających i ich najczęstsze rodzaje różnią się w zależności od kraju, a w niektórych państwach członkowskich niektóre „miękkie” substancje mogą być nabywane bez ograniczeń. Coraz więcej dowodów wskazuje na potencjalny wzrost liczby osób używających środków pobudzających drogą iniekcji. Ogólnie wszystkie narkotyki są częściej używane przez mężczyzn, a różnica ta jest zazwyczaj szczególnie wyraźna w przypadku bardziej intensywnego lub regularnego używania.

2.4.

Ze sprawozdań wynika, że uprawa konopi indyjskich i produkcja narkotyków syntetycznych w Unii Europejskiej utrzymywały się przez cały 2020 r. na poziomie sprzed pandemii. Rynek narkotyków w UE napędzają zorganizowane grupy przestępcze, ma on wzajemne powiązania z rynkami na całym świecie i jest silnie stymulowany produkcją narkotyków w Ameryce Południowej, Afryce, Afganistanie, Chinach, Maroku, Turcji i regionie Bałkanów Zachodnich. Afryka jest również istotna ze względu na rosnącą rolę jako strefa handlu ludźmi i tranzytu, co może mieć destabilizujący i negatywny wpływ na bezpieczeństwo i sprawowanie rządów oraz zaostrzyć problemy narkotykowe w regionie. W związku z tym EKES podkreśla znaczenie wzmocnienia międzynarodowych wysiłków koordynacyjnych w zakresie wykrywania nowych nielegalnych substancji oraz zapobiegania handlowi nimi i ich rozpowszechnianiu.

2.5.

Dane wyraźnie pokazują, w jakim stopniu sytuacja w zakresie narkotyków zmieniła się w ciągu ostatnich 25 lat. Wydarzenia ostatnich lat wskazują również na coraz większą potrzebę szybkiego reagowania, co wymaga zwiększenia zdolności UE do wczesnego wykrywania zagrożeń wynikających z coraz bardziej dynamicznego i zdolnego do adaptacji rynku narkotyków.

3. Uwagi ogólne

3.1.

Zgodnie z wcześniej zajmowanym stanowiskiem w tej sprawie (4) EKES z zadowoleniem przyjmuje strategię UE w dziedzinie narkotyków na lata 2021–2025, która ma na celu ochronę i podniesienie poziomu dobrostanu społeczeństw i jednostek, ochronę i poprawę zdrowia publicznego, zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwa ogółowi społeczeństwa oraz zwiększanie kompetencji zdrowotnych, a także wzywa do jej sprawnego wdrożenia. Wyraża uznanie dla opartego na dowodach, zintegrowanego, zrównoważonego i wielodyscyplinarnego podejścia do zjawiska narkotyków na szczeblach krajowym, unijnym i międzynarodowym, jakie przyjęto w strategii. Docenia, że uwzględniono w niej również perspektywę równości płci i równości w zakresie zdrowia, która odgrywa istotną rolę w wyznaczaniu nowego kierunku zwalczania uzależnienia od narkotyków i powiązanych z nim problemów.

3.2.

Do 2025 r. priorytety i działania w zakresie niedozwolonych środków odurzających koordynowane za pomocą strategii (5) powinny wywrzeć ogólny wpływ na niektóre kluczowe aspekty unijnej sytuacji w obszarze narkotyków. Spójne, efektywne i skuteczne wprowadzanie w życie środków powinno zapewnić wysoki poziom ochrony zdrowia ludzkiego, stabilności społecznej i bezpieczeństwa oraz przyczynić się do zwiększenia świadomości. Należy ograniczać wszelkie potencjalne niezamierzone negatywne skutki związane z realizacją tych działań oraz promować i respektować prawa człowieka i zrównoważony rozwój. Kierując się tymi zasadami, EKES popiera podejście polegające na ustanowieniu odrębnej kompetencji, aby zwalczać szerzenie się dobrowolnego stosowania niedozwolonych środków odurzających i wszelkich form uzależnienia od nich, a także zapobiegać tym zjawiskom.

3.3.

Zjawisko narkotyków to nieodłączny element wyzwań w dziedzinie zdrowia i bezpieczeństwa, przed którymi stoi dzisiaj Europa. Na skutek ciągle zmieniającej się sytuacji związanej z narkotykami oraz regularnego pojawiania się na rynku nowych, niesklasyfikowanych substancji zjawisko narkotyków staje się coraz bardziej złożone i wszechobecne. Uzyskiwane dochody są również głównym czynnikiem stymulującym korupcję, przemoc i nielegalną działalność. Sytuacja wymaga zwiększenia starań na szczeblu UE.

3.4.

EKES zgadza się z wnioskiem (6), że rynek narkotykowy wykazał wyjątkową odporność na zakłócenia spowodowane pandemią COVID-19. Handlarze narkotyków aktywnie dostosowali się do ograniczeń związanych z podróżą i zamknięcia granic. Jeśli chodzi o hurtowy handel narkotykami, przejawia się to zmianami szlaków i metod oraz zwiększeniem udziału przemytu z wykorzystaniem pojemników ładunkowych i komercyjnych łańcuchów dostaw, przy jednoczesnym zmniejszeniu zależności od kurierów.

3.5.

Chociaż w początkowym okresie obostrzeń doszło do zakłóceń na działających na ulicach detalicznych rynkach narkotykowych i wystąpiły pewne lokalne niedobory, wydaje się, że sprzedawcy i nabywcy narkotyków dostosowali się do sytuacji, zwiększając wykorzystanie szyfrowanych komunikatorów, aplikacji mediów społecznościowych, źródeł internetowych oraz usług pocztowych i dostaw do domu (7). Rodzi to obawy, że jednym z potencjalnych długofalowych skutków pandemii będzie dalsze umożliwienie handlu narkotykami za pośrednictwem środków cyfrowych.

3.6.

Na początku pandemii COVID-19 zaobserwowano szybką odbudowę rynków narkotykowych, a w jej trakcie nastąpiło przyspieszenie niektórych zjawisk związanych z handlem narkotykami, takich jak większe rozmiary przesyłek, częstsze korzystanie z prywatnych statków powietrznych, nasilone korzystanie ze szlaków biegnących po drogach wodnych oraz wykorzystanie metod umożliwiających dostarczenie narkotyków konsumentom końcowym bez bezpośredniego kontaktu. Zmiany te stawiają kolejne wyzwania przed organami ścigania i wymagają wprowadzenia bardziej skoordynowanych środków zapobiegawczych. Możliwe działania w odpowiedzi na te zjawiska można skoncentrować na (8) krzewieniu współpracy międzynarodowej w celu zwalczania nielegalnego handlu narkotykami, wymianie i przekazywaniu danych wywiadowczych na temat ścigania przestępstw oraz skutecznych podejść i najlepszych praktyk w zakresie zakazów, rozwijaniu międzynarodowych mechanizmów rozliczalności i przesyłek oraz wdrażaniu systemów danych i monitorowania w czasie rzeczywistym w celu szybkiego wykrywania zmian na rynku narkotykowym oraz reagowania na nie. EKES wyraża zadowolenie, że wszystkie te elementy uwzględniono we wniosku dotyczącym rozszerzenia i zmiany mandatu przyszłej EUDA.

3.7.

EKES uważa, że mandat przyszłej EUDA powinien być wyraźniej sformułowany w taki sposób, by:

—	objąć szeroki zakres obowiązków dotyczących prekursorów substancji kontrolowanych (9); to szansa na to, by realnie bronić interesu publicznego i zapewnić równe szanse w walce z narkotykami na szczeblach krajowym, unijnym i międzynarodowym,

—	poświęcać jednakową uwagę nie tylko wyeliminowaniu podaży narkotyków, lecz także zapobieganiu dostępowi do narkotyków, pomocy w przezwyciężaniu uzależnienia oraz rehabilitacji i reintegracji społecznej osób dotkniętych tym problemem.

4. Używanie narkotyków i nielegalnych substancji

4.1.

EKES podkreśla, że istnieją różne hipotezy na temat używania narkotyków i nielegalnych substancji o szkodliwym wpływie na zdrowie ludzi, w szczególności gdy przyjmuje się je w sytuacji braku wskazań medycznych, bez nadzoru lekarza i przez dłuższy okres. Jako że takie zachowanie może doprowadzić do uzależnienia, osobom dotkniętym tym problemem bardzo trudno jest sprostać sytuacji samodzielnie; dlatego też niezbędne jest wsparcie ze strony wyspecjalizowanych instytucji i organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

4.2.

Niektóre produkty lecznicze przepisywane przez lekarzy, aby leczyć określone schorzenia i choroby, na przykład benzodiazepiny czy opiaty/środki odurzające, mogą prowadzić do uzależnienia, jeżeli nie przyjmuje się ich zgodnie z zaleceniami lekarza. Może to również skutkować popełnianiem nadużyć, takich jak nielegalny obrót receptami lub lekami, co również jest objęte mandatem nowej EUDA. W ciągu ostatnich kilku lat na rynku narkotykowym w Europie, a coraz częściej także w Kanadzie i w Stanach Zjednoczonych, można było zaobserwować wzrost liczby i dostępności nowych benzodiazepin. Według danych z 28 lutego 2021 r. EMCDDA monitorowało 30 nowych benzodiazepin za pośrednictwem unijnego systemu wczesnego ostrzegania. Ponad 80 % z nich wykryto po raz pierwszy między 2014 a 2020 r. (10). Należące do innej grupy leków leki opiatowe, przepisywane przez lekarzy jako środki przeciwbólowe, są często łączone przez użytkowników z niedozwolonymi środkami odurzającymi, co może nie tylko prowadzić do uzależnienia, ale również stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet powodować powikłania zagrażające życiu. Może to prowadzić do oszustw, takich jak obrót (zarówno legalny, jak i nielegalny) receptami lub lekami.

4.3.

Biorąc pod uwagę prowadzone obecnie w USA badania kliniczne substancji, które są obecnie klasyfikowane jako narkotyki na mocy prawa UE (np. MDMA, psylocybina, LSD), EUDA powinna zadbać szczególnie o współpracę z Europejską Agencją Leków (EMA) w zakresie możliwości wprowadzenia w ciągu 2–3 lat na rynek UE narkotyków (jako takich, a nie ich pochodnych) zarejestrowanych jako leki. Może to prowadzić do podwójnej sytuacji: gdy określona grupa pacjentów będzie używać legalnie dostępnej substancji zarejestrowanej jako lek, a inna grupa będzie popełniać przestępstwo, używając jej nielegalnie. W związku z tym możliwa jest sytuacja, gdy zdrowe osoby, które zechcą zdobyć narkotyk z legalnego źródła wyprodukowany zgodnie z przepisami dotyczącymi dobrych praktyk wytwarzania (GMP), będą symulować choroby psychiatryczne, na które produkt leczniczy (narkotyk) jest oficjalnie zarejestrowany.

4.4.

Unia stoi obecnie w obliczu poważnych wyzwań wynikających ze stosunkowej łatwości tworzenia i wprowadzania na rynek nieklasyfikowanych substancji, które mogą powodować uzależnienie i szkodzić zdrowiu ludzi, równolegle z całym spektrum substancji, których używanie i sprzedaż są nielegalne, na przykład: marihuana, heroina, kokaina i amfetamina.

4.5.

Handlarze narkotyków wykazują się niezwykle innowacyjnym podejściem i stale opracowują nowe substancje. Identyfikowanie, wykrywanie i opisywanie tych substancji oraz zapobieganie ich pojawianiu się, rozpowszechnianiu i stosowaniu to kolejny element mandatu EUDA. Używanie kilku substancji jednocześnie jest również obecnie częste w UE i ma negatywny wpływ na zdrowie publiczne. Nowa EUDA powinna zająć się uzależnieniami od wszelkich innych substancji, jeżeli substancje te są przyjmowane w połączeniu z niedozwolonymi środkami odurzającymi.

4.6.

Używanie narkotyków i nielegalnych substancji ma wpływ na wszystkich ludzi, ponieważ wiąże się z ryzykiem uzależnienia, które może nie tylko szkodzić zdrowiu danej osoby, ale również zniszczyć jej całe życie poprzez uwięzienie jej w błędnym, skoncentrowanym na narkotykach kole, które nie pozostawia miejsca na życie społeczne, rodzinę, edukację, pracę lub cokolwiek innego. Ryzyko uzależnienia jest tym wyższe im młodsza, mniej doświadczona i słabiej wykształcona jest dana osoba, a także w przypadku osób biernych zawodowo i bezrobotnych.

4.7.

Aby uniemożliwić osobom uzależnionym poznanie objawów chorób psychicznych, których wystąpienie będzie wskazaniem do terapii lekami (narkotykami), należy wprowadzić ściślejsze monitorowanie internetu. Obecnie, korzystając z informacji dostępnych w internecie, można otrzymać recepty na leki stosowane w leczeniu niektórych chorób, takich jak ADHD i depresja. Legalność ich uzyskania opiera się wyłącznie na wywiadzie z pacjentem i badaniach psychologicznych, do których każdy może się z łatwością przygotować, posługując się publicznie dostępnymi informacjami.

4.8.

Dlatego też ze względu na rosnącą liczbę osób stosujących produkty lecznicze zawierające substancje uzależniające – uzasadnione wydaje się rozszerzenie kompetencji EUDA o działania związane z publicznym finansowaniem tego rodzaju produktów leczniczych. W sytuacji, gdy każdy może uzyskać w mediach społecznościowych wskazówki dotyczące sposobu udzielania odpowiedzi w badaniach psychologicznych w celu zdobycia narkotycznych produktów leczniczych i gdy brakuje dodatkowych mechanizmów nadzoru, publiczne finansowanie tych produktów leczniczych będzie prowadzić do nadużywania refundowanych produktów leczniczych (narkotyków), gdyż będzie to tańsze od zakupienia ich u handlarza narkotyków.

5. Uwagi szczegółowe

5.1.

EKES zgadza się ze spostrzeżeniem (11) – potwierdzonym poprzez regularne kontakty z EMCDDA i jego zainteresowanymi stronami – że wzrasta rozbieżność między złożonością zjawiska narkotyków a przepisami dotyczącymi obecnego mandatu EMCDDA. Rozporządzenie ustanawiające EUDA nie odzwierciedla obecnych realiów zjawiska narkotyków i nie odpowiada zadaniom, które musi ona zrealizować, aby sprostać wyzwaniom związanym z tym zjawiskiem oraz uwzględniać wnioski kierowane do niej przez główne zainteresowane strony.

5.2. Zmiana mandatu EUDA

5.2.1.

Zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym w poprzedniej opinii EKES popiera starania na rzecz zwalczania niezgodnego z prawem rozprzestrzeniania niedozwolonych środków odurzających oraz ich używania i wyraża gotowość, by wspierać wszelkie działania i kampanie profilaktyczne w tym zakresie. Wyraża ubolewanie, że jego wcześniejsze zalecenia dotyczące ścisłego zaangażowania zainteresowanych organizacji społeczeństwa obywatelskiego w prace prowadzone przez EUDA nie znalazły odzwierciedlenia we wniosku.

5.2.2.

EKES podkreśla potrzebę rozszerzenia mandatu EUDA poprzez wyposażenie jej w bardziej współczesne, przyszłościowe podejścia i narzędzia, a także popiera wszystkie siedem nowych obszarów dodatkowych kompetencji. Wyraża ubolewanie, że kwestii dotyczących przekazywania informacji, kampanii uświadamiających, działań pomocnych w rozwiązywaniu problemów uzależnień i środków zapobiegawczych nie sformułowano w bardziej przejrzysty sposób oraz że we wniosku nie uwzględniono zaangażowania organizacji społeczeństwa obywatelskiego ani wnoszonej przez nie wartości dodanej czy tworzonej synergii.

5.2.3.

Kompetencje EUDA w zakresie recept lekarskich, które EUDA dzieli z EMA, należy również poszerzyć o planowanie szkoleń dla lekarzy przepisujących kategorię produktów leczniczych zaklasyfikowanych na mocy prawa UE jako niedozwolone środki odurzające.

5.2.4.

EKES proponuje, aby dodać pewne elementy do każdego z siedmiu celów szczegółowych zgodnie z poniższymi zaleceniami:

—

aby lepiej zająć się problemem jednoczesnego używania wielu narkotyków, tj. uzależniającego stosowania innych substancji w połączeniu z narkotykami, i skupić się na jego monitorowaniu, EUDA powinna uznać, że stosowanie wielu substancji jednocześnie jest powszechne wśród osób używających narkotyków i ma szkodliwy wpływ na zdrowie publiczne. Skuteczne zwalczanie tego zjawiska wymaga ścisłej współpracy na szczeblach regionalnym i lokalnym oraz bezpośredniego zaangażowania organizacji społeczeństwa obywatelskiego,

—

krajowe punkty kontaktowe potrzebują dodatkowego wsparcia przy opracowywaniu ocen zagrożeń oraz metod informowania pracowników mających kontakt z osobami używającymi narkotyków o nowych zjawiskach dotyczących niedozwolonych środków odurzających, które mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie i bezpieczeństwo publiczne oraz ochronę publiczną, ponieważ punkty te są bezpośrednio zaangażowane w pomoc na rzecz zwiększenia gotowości UE do reagowania na nowe zagrożenia,

—

utworzenie sieci laboratoriów kryminalistycznych i toksykologicznych, skupiającej laboratoria krajowe. Sieć ta sprzyjałaby wymianie informacji o nowych osiągnięciach i tendencjach oraz wspierałaby szkolenia ekspertów kryminalistycznych ds. narkotyków. Mając na uwadze korzyści skali, EKES z zadowoleniem przyjmuje pomysł utworzenia sieci wirtualnych laboratoriów, które mogłyby być również tworzone przez klastry państw członkowskich na podstawie ich bliskości geograficznej lub podobnych profili ryzyka w odniesieniu do przywozu i rozpowszechniania narkotyków,

—

należy wzmocnić rolę REITOX-u, aby stanowił on solidną bazę danych służącą kształtowaniu skutecznych strategii informacyjnych i profilaktycznych; należy również umożliwić mu wydawanie ostrzeżeń w przypadku wprowadzenia na rynek szczególnie niebezpiecznych substancji. EKES dostrzega możliwość optymalizacji procesu gromadzenia danych przez państwa członkowskie poprzez wprowadzenie jednolitej metodyki naukowej, wdrożenie automatycznego procesu przekazywania danych przez państwa członkowskie oraz powiązanie odpowiednich rejestrów i baz danych,

—

opracowanie na szczeblu unijnym kampanii profilaktycznych i uświadamiających na temat niedozwolonych środków odurzających, co umożliwiłoby EUDA działanie na podstawie przeprowadzanych analiz. EUDA powinna być również w stanie wspierać państwa członkowskie w przygotowaniu kampanii krajowych i może, w ścisłej współpracy z EMA, zaprojektować standardowe oznaczenia wizualne, których zamieszczenie na opakowaniach leków zawierających farmaceutyczne składniki czynne powinno być obowiązkowe,

—	prowadzenie badań i zapewnienie wsparcia, nie tylko w kwestiach związanych ze zdrowiem, lecz także w odniesieniu do rynków narkotykowych i podaży narkotyków, co pozwoli na bardziej wszechstronne podejście do problemu narkotyków,

—	odgrywanie większej roli na arenie międzynarodowej i wspieranie wiodącej pozycji UE w polityce antynarkotykowej na szczeblu stosunków wielostronnych.

5.3. Drogi do zapewnienia sprawnego działania EUDA

5.3.1.

EUDA jest zobowiązana oceniać przydział środków budżetowych państw członkowskich na podstawie dostępności i zdolności zapewniania uznanych i zalecanych usług w obszarze narkotyków. Aby móc realizować poszerzony mandat, krajowe punkty kontaktowe powinny mieć pewność, że będą otrzymywać wystarczające środki finansowe w sposób przewidywalny i stabilny, zamiast musieć konkurować o dotacje.

5.3.2.

Działania informacyjne i profilaktyczne, o których mowa w art. 168 ust. 1 akapit trzeci TFUE, należy rozszerzyć na konkretne działania społeczności lokalnych; należy również sprzyjać tworzeniu wspierającego środowiska dla osób, które używają narkotyków, tak aby mogły one na miejscu uzyskać pomoc i przezwyciężyć uzależnienie. Istotne jest, by społeczności lokalne otrzymały plany prac i znaczne wsparcie ze strony władz oraz EUDA.

5.3.3.

EKES zaznacza, że narkomania jest silnie powiązana z problemami zdrowia psychicznego, a także z traumatycznymi przeżyciami z przeszłości; dlatego też, aby walczyć tymi uzależnieniami, należy zająć się przyczynami leżącymi u ich źródła i oprzeć plan działania EUDA na pracy psychologicznej w grupach zagrożonych uzależnieniem.

5.3.4.

Jak wynika z danych, oprócz osób, które potrzebują wsparcia psychologicznego z powodu traumatycznych wydarzeń z przeszłości, istnieje też grupa osób, które prawdopodobnie nie popadłyby w uzależnienia, gdyby nie zachorowały na COVID-19. EKES zaleca zatem rozszerzenie kompetencji EUDA tak, aby objąć ten znaczący wzrost podatności ludzi na uzależnienia na skutek poważnych długotrwałych skutków COVID-19.

5.3.5.

Jednocześnie skuteczne egzekwowanie zakazu dotyczącego niedozwolonych środków odurzających wymaga efektywnej pracy u podstaw społeczeństwa, tak aby osoby uzależnione nie były pozostawione same sobie, ale otrzymały wsparcie po podjęciu decyzji, że nie sięgną ponownie po narkotyki. Mimo że na walkę z nielegalnym handlem narkotykami przeznacza się coraz więcej środków publicznych, skala problemu pomocy ludziom wychodzącym z uzależnienia nadal jest ogromna. EUDA, uwzględniając dotychczasowe najlepsze doświadczenia państw członkowskich UE, może zatem poświęcić w swoich pracach więcej uwagi psychologicznym przyczynom nadużywania środków odurzających.

5.3.6.

Przyjęcie globalnego i regionalnego podejścia do rynku narkotykowego w UE wymaga śledzenia i ścisłego monitorowania rozwoju produkcji narkotyków i nielegalnych substancji w regionach, które tradycyjnie stwarzają zagrożenia, takich jak Ameryka Południowa, Afganistan, Afryka, Chiny, Turcja i Bałkany Zachodnie. Aktywna i stale zmieniająca się rola zorganizowanych grup przestępczych w zmianie dynamiki podaży narkotyków i handlu nimi wymaga stałych i skoordynowanych wysiłków wszystkich właściwych organów, zwłaszcza tych zaangażowanych w egzekwowanie przepisów i kontrolę graniczną, na szczeblu międzynarodowym. Jedynie intensywna współpraca może pomóc w stworzeniu mapy korytarzy narkotykowych, aby skutecznie je odciąć.

5.4. Krajowe punkty kontaktowe

5.4.1.

Należy rozszerzyć rolę i funkcje krajowych punktów kontaktowych. Ich działalność w poszczególnych państwach członkowskich bardzo się różni. Niektóre krajowe punkty kontaktowe prowadzą działalność informacyjną, analityczną, naukowo-badawczą, doradczą i wydawniczą. Główne cele działalności punktów powinny obejmować bardziej metodyczne monitorowanie, standaryzację procesu gromadzenia, oceny i klasyfikacji danych oraz przetwarzanie, przechowywanie, analizę i rozpowszechnianie informacji dotyczących popytu na narkotyki i ich podaży w UE. Punkty powinny opracować politykę w dziedzinie narkotyków i aktywnie reagować na sytuację w tym obszarze. Powinny pracować nad dostarczaniem informacji, wspieraniem działalności rządów krajowych oraz tworzeniem polityki krajowej w dziedzinie narkotyków i uzależnienia od środków odurzających.

5.4.2.

Krajowe punkty kontaktowe mają kluczowe znaczenie dla skutecznego i szybkiego wdrożenia nowego mandatu EUDA. Jedynie silniejsza i dobrze skoordynowana sieć krajowych punktów kontaktowych może dostarczyć odpowiednich danych, nie tylko retrospektywnych, lecz przede wszystkim na temat pojawiania się nowych substancji szkodliwych, ich wykrywania i identyfikacji, możliwych sieci dystrybucji itp. Jako że wymaga to zapewnienia dużych możliwości laboratoryjnych, należy wspierać tworzenie na szczeblu regionalnym związków i grup skoncentrowanych w strefach wysokiego ryzyka, np. na zewnętrznych granicach UE, w pobliżu typowych szlaków przywozu narkotyków itp.

5.4.3.

Trzeba jak najskuteczniej wspierać krajowe punkty kontaktowe oraz zapewnić im wspólne wytyczne i metody, aby mogły gromadzić porównywalne dane i wskaźniki, na których można oprzeć przechodzenie do kwestii bezpieczeństwa i ochrony, zamiast jedynie zwalczać rozpowszechnianie narkotyków i nielegalnych substancji.

5.4.4.

Należy zachęcić państwa członkowskie do przekazania krajowym punktom kontaktowym większych zasobów, w tym informacji, technologii, finansowania itp. Konieczne jest dołożenie wszelkich starań, aby pomóc tym punktom w zwiększaniu ich zdolności do wywiązania się z nowego, rozszerzonego mandatu i odegrania większej roli.

5.4.5.

Należy pamiętać, że poza tworzeniem mechanizmów wspólnotowych służących walce z uzależnieniami, EUDA powinna, we współpracy z państwami członkowskimi, budować krajowe systemy współpracy, aby opracowywać i wspomagać wspólne programy wsparcia dla grup potencjalnie zagrożonych narkomanią. Jedynie silna więź wytworzona w społecznościach lokalnych może pomóc ograniczyć używanie narkotyków. EUDA mogłaby, przykładowo, wykorzystać rozwiązania zastosowane już przez rząd Portugalii, które przyniosły pozytywne rezultaty.

5.4.6.

EKES dostrzega możliwość usprawnienia systemu sprawozdawczości krajowych punktów kontaktowych, aby uniknąć inwestowania dodatkowego czasu i zasobów w podwójną sprawozdawczość – obecnie punkty są zobowiązane do składania sprawozdań zarówno przyszłej EUDA, jak i ONZ.

Bruksela, dnia 18 maja 2022 r.

Christa SCHWENG

Przewodnicząca Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Dz.U. C 102 I z 24.3.2021, s. 1.

(2) Dz.U. C 272 z 8.7.2021, s. 2.

(3) Na podstawie danych Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA), „Europejski raport narkotykowy z 2021 r.”, www.emcdda.europa.eu.

(4) Dz.U. C 56 z 16.2.2021, s. 47, Dz.U. C 34 z 2.2.2017, s. 182, Dz.U. C 177 z 11.6.2014, s. 52, Dz.U. C 229 z 31.7.2012, s. 85, Dz.U. C 69 z 21.3.2006, s. 22.

(5) Strategia ta opiera się przede wszystkim na podstawowych zasadach prawa UE i pod każdym względem przestrzega zasad leżących u podstaw UE, takich jak: szacunek dla godności ludzkiej, wolność, demokracja, równość, solidarność, praworządność i prawa człowieka. Bazuje również na prawie międzynarodowym, stosownych konwencjach Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ), które stanowią międzynarodowe ramy prawne służące zajęciu się zjawiskiem niedozwolonych środków odurzających, a także na Powszechnej deklaracji praw człowieka. Uwzględnia zmiany zachodzące w polityce na szczeblu wielostronnym i przyczynia się do ich szybszego wcielania w życie.

(6) Jeden z głównych wniosków przedstawionych w Europejskim raporcie narkotykowym z 2021 r., https://www.emcdda.europa.eu/edr2021_en.

(7) Europejski raport narkotykowy z 2021 r.

(8) Europejski raport narkotykowy z 2021 r.

(9) Konwencja Narodów Zjednoczonych o zwalczaniu nielegalnego obrotu środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi obejmuje prekursory substancji kontrolowanych od 1988 r. ONZ wprowadził szczegółowe przepisy i wymogi dotyczące kontroli prekursorów wykorzystywanych do produkcji nielegalnych narkotyków. 11 lutego 2004 r. Parlament Europejski i Rada przyjęły rozporządzenie (WE) nr 273/2004 w sprawie prekursorów narkotykowych (Dz.U. L 47 z 18.2.2004, s. 1).

(10) „New benzodiazepines in Europe – a review” [Nowe benzodiazepiny w Europie – przegląd], Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii, 2021. ISBN 978-92-9497-641-3.

(11) Ocena Komisji Europejskiej zgodnie z oceną skutków zawartą w dokumencie roboczym Służb Komisji, 2018–2019.

26.8.2022

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 323/95

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady »Zrównoważony obieg węgla«”

(COM(2021) 800 final)

(2022/C 323/16)

Sprawozdawca: Arnold PUECH d’ALISSAC

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 21.1.2022
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego
Data przyjęcia przez sekcję	4.5.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	19.5.2022
Sesja plenarna nr	569
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	221/0/4

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES uważa, że rozwiązanie kwestii neutralności emisyjnej w Europie wymaga zarówno łagodzenia emisji gazów cieplarnianych, zwiększenia ilości pochłaniaczy dwutlenku węgla, jak i znalezienia alternatyw dla węgla kopalnego w sektorze gospodarczym. W związku z tym EKES zgadza się z komunikatem Komisji Europejskiej, że aby osiągnąć ten cel, trzeba będzie połączyć wszystkie środki i rozwiązania.

1.2.

EKES popiera komunikat Komisji, w którym proponuje się dwa rozwiązania służące usuwaniu i sekwestracji dwutlenku węgla: rozwiązania oparte na zasobach przyrody (znane jako uprawa sprzyjająca pochłanianiu dwutlenku węgla) i przemysłowe rozwiązania technologiczne.

1.3.

EKES uważa, że sektor gruntów (rolnictwo, leśnictwo, torfowiska itp.) może odgrywać aktywną rolę w walce z globalnym ociepleniem, przyczyniając się zarazem do osiągnięcia ogólnej równowagi żywnościowej, a także zapewniając wszystkim wystarczającą ilość żywności odpowiedniej jakości po przystępnych cenach, która będzie opłacalna dla producentów.

1.4.

EKES podkreśla, że kwestię zrównoważonego obiegu węgla należy rozpatrywać w sposób całościowy. Zwiększenie ilości pochłaniaczy dwutlenku węgla i zastąpienie w jak największym stopniu węgla kopalnego będzie wymagało zwiększenia produkowanej biomasy, co odbije się na sektorze gruntów.

1.5.

Zważywszy, że sektor rolny jest naturalnym źródłem emisji, EKES uważa, że stosowanie mniej emisyjnych praktyk będzie bezpośrednio powiązane z pomyślnym rozwojem zrównoważonego obiegu węgla. Ponadto reagowanie na rosnące zapotrzebowanie na żywność i wprowadzanie w przyszłości zrównoważonego obiegu węgla będą siłą rzeczy wymagać przystosowania sektora rolnictwa do zmiany klimatu.

1.6.

W związku z tym EKES jest zdania, że uprawa sprzyjająca pochłanianiu dwutlenku węgla powinna być postrzegana nie tylko jako szansa biznesowa, lecz także jako podstawowy element przyszłości europejskiego rolnictwa i leśnictwa i sposób przeciwdziałania zmianie klimatu, pozwalający stworzyć bardziej odporne obszary wiejskie zgodnie z długoterminową wizją dla obszarów wiejskich UE (1).

1.7.

EKES sądzi, że sama wspólna polityka rolna (WPR) nie zapewni realizacji celów w zakresie neutralności emisyjnej: powinna stworzyć ramy polityczne torujące drogę do niskiej emisyjności w rolnictwie (które będzie emitować mniej, a sekwestrować więcej). Wsparcie inwestycyjne w ramach WPR może i powinno nagradzać finansowo składowanie dwutlenku węgla jako ekousługę i jako element wsparcia dochodu dla rolników, lecz składowanie dwutlenku węgla nie powinno być ogólnym warunkiem WPR. Co ważniejsze, EKES uważa, że należy dalej wspierać rozwój rynku uprawnień do emisji dwutlenku węgla.

1.8.

Jednostki emisji dwutlenku węgla muszą wynagradzać za wykonaną usługę, a mianowicie sekwestrację dwutlenku węgla z atmosfery, lecz muszą również wspierać przechodzenie sektora rolnictwa do niskoemisyjności. Trzeba zatem inwestować w jednostki emisji za pośrednictwem przejrzystego i wiarygodnego systemu umożliwiającego zaspokojenie potrzeb w zakresie sekwestracji, lecz również łagodzenia emisji gazów cieplarnianych w tym sektorze. Zaufanie będzie się opierać na certyfikacji uwzględniającej sytuację krajową i dostosowanej do podejścia terytorialnego każdego z krajów.

1.9.

Do rozwoju uprawy sprzyjającej pochłanianiu dwutlenku węgla potrzebne będą jasne i wspólne ramy prawne państw członkowskich, z uwzględnieniem wskazanych w komunikacie KE problemów wiążących się z certyfikowanymi projektami sekwestracji dwutlenku węgla.

1.10.

EKES ostrzega, że państwa członkowskie nie mają jednakowych możliwości inwestowania w sekwestrację dwutlenku węgla i jej wspierania, a także że mają różne możliwości w zakresie finansowania i zarządzania.

1.11.

Ponieważ środki dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 nie zapewniają odpowiedniej ochrony sektora rolnego, EKES zaleca, by uwzględnić również importowane produkty i zagwarantować, że umowy handlowe – zarówno nowe, jak i istniejące – będą wymagać od krajów eksportujących zaangażowania się w zrównoważony obieg węgla.

1.12.

Co się tyczy rozwiązań przemysłowych, takich jak trwałe składowanie CO2 w formacjach geologicznych lub mineralizacja węgla w innowacyjnych kruszywach, EKES uważa, że powinny być one wyważone i zapobiegać negatywnym skutkom dla różnorodności biologicznej, ekosystemów i społeczności lokalnych.

1.13.

Propozycja odnosząca się do upraw sprzyjających pochłanianiu dwutlenku węgla będzie musiała wpisać się w szerzej zakrojony proces przechodzenia ku zrównoważonemu systemowi żywnościowemu.

1.14.

Należy uwzględnić dobrostan pracowników, przewidywalność kariery oraz warunki pracy w sektorze rolnym, a także potrzebę godziwego wynagrodzenia, tak aby rolnicy i pracownicy zaangażowali się w przejście na gospodarkę niskoemisyjną i by odnieśli na tym polu sukces.

2. Uwagi ogólne

Neutralność emisyjna w 2050 r.: rozwiązanie zapewniające zgodność z porozumieniem paryskim

2.1.

Gwałtowny wzrost stężenia gazów cieplarnianych w atmosferze od czasu rewolucji przemysłowej doprowadził do ogólnego wzrostu temperatury na świecie. Naukowcy zgadzają się co do pilnej potrzeby osiągnięcia w skali światowej zerowej emisji netto do 2050 r., oraz twierdzą, że globalne emisje muszą osiągnąć najwyższy poziom do 2025 r., aby możliwe było ograniczenie globalnego ocieplenia do +1,5 oC (2).

2.2.

IPCC szacuje, że ocieplenie o 2 oC w niektórych regionach świata może stanowić znaczne zagrożenie z punktu widzenia zaopatrzenia w żywność. Według Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) ze względu na konieczność wyżywienia 9 mld ludzi w latach 2009–2050 zapotrzebowanie na żywność ma wzrosnąć o 70 %.

2.3.

Ponieważ produkcja żywności jest z natury zależna od klimatu, kryzys zarówno klimatyczny, jak i żywnościowy wymaga od nas odpowiedniego dostosowania.

2.4.

Porozumienie paryskie ma na celu ograniczenie globalnego ocieplenia do 1,5 oC lub maksymalnie do 2 oC. Unia Europejska przyjęła zatem Zielony Ład i zapisała w prawie o klimacie cel neutralności emisyjnej do 2050 r. W tym celu podjęła dwie główne inicjatywy:

—	ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55 % do 2030 r. w oparciu o pakiet legislacyjny „Gotowi na 55”,

—	recykling węgla ze strumieni odpadów, zrównoważonych źródeł biomasy lub atmosfery (gospodarka o obiegu zamkniętym, zrównoważona biogospodarka, technologie niezbędne do wychwytywania i utylizacji dwutlenku węgla (CCU)).

Potrzeba większego usuwania dwutlenku węgla

2.5.

W świetle tych realiów EKES zgadza się z komunikatem Komisji Europejskiej, w którym proponuje się dwa sposoby usuwania i sekwestracji dwutlenku węgla: rozwiązania oparte na zasobach przyrody (znane jako uprawa sprzyjająca pochłanianiu dwutlenku węgla) oraz przemysłowe rozwiązania technologiczne bazujące na wychwytywaniu i składowaniu dwutlenku z atmosfery za pomocą takich technik, jak DACCS (wychwytywanie dwutlenku węgla bezpośrednio z powietrza i jego składowanie) lub BECCS (produkcja bioenergii z wychwytywaniem i składowaniem dwutlenku węgla).

2.6.

Choć rolnictwo siłą rzeczy odpowiada za 11 % europejskich emisji, to przyczynia się nie tylko do emisji, lecz również do ich łagodzenia za pomocą funkcji pochłaniacza oraz wnosi wkład w biogospodarkę dzięki dostarczaniu węgla ze źródeł niekopalnych.

2.7.

Oczywiste jest zatem, że celem sektora gruntów jest udział w walce z globalnym ociepleniem i przyczynienie się do osiągnięcia ogólnej równowagi żywnościowej poprzez zapewnienie wszystkim wystarczającej ilości żywności odpowiedniej jakości po przystępnych cenach w sposób sprzyjający tworzeniu stabilnych miejsc pracy wysokiej jakości i opłacalny dla producentów (zob. szczególnie opinie „Bezpieczeństwo żywnościowe i zrównoważone systemy żywnościowe” (3) oraz „W kierunku sprawiedliwego łańcucha dostaw żywności” (4)).

2.8.

Przeciwdziałanie zmianie klimatu będzie zatem wymagało narzędzi sprawiedliwej transformacji dostępnych dla wszystkich państw członkowskich i rolników.

3. Uwagi szczegółowe

Cele sektora gruntów: łagodzenie, sekwestracja i żywność

3.1.

Rozwiązanie kwestii neutralności emisyjnej w Europie wymaga zarówno łagodzenia emisji gazów cieplarnianych, zwiększenia pochłaniaczy dwutlenku węgla, jak i znalezienia alternatyw dla węgla kopalnego w sektorze gospodarczym. W związku z tym EKES zgadza się z komunikatem Komisji Europejskiej, że aby osiągnąć ten cel, trzeba będzie połączyć wszystkie środki i rozwiązania.

3.2.

Jak stwierdzono we wniosku w sprawie zmiany rozporządzenia LULUCF (5) w ramach pakietu „Gotowi na 55”, uprawa sprzyjająca pochłanianiu dwutlenku węgla powinna wspierać osiągnięcie celu pochłaniania netto zaproponowanego na 2030 r., który w sektorze gruntów wynosi 310 mln ton ekwiwalentu CO2. EKES zaznacza, że istnieją różne sposoby zwiększenia sekwestracji dwutlenku węgla, w tym gospodarka gruntami, regeneracja lasów i odtwarzanie ekosystemów naturalnych (zob. opinia Komitetu w tej sprawie (6)).

Rozwiązania oparte na zasobach przyrody

3.3.

W glebie magazynowane jest więcej dwutlenku węgla niż w roślinach lub w atmosferze. Głównym problemem jest jednak to, że emisje pochodzące ze spalania paliw kopalnych, procesów przemysłowych i zmiany sposobu użytkowania gruntów kumulują się w oceanach i drastycznie zwiększają stężenie CO2 w atmosferze.

3.4.

Część emitowanego dwutlenku węgla jest poddawana w rolnictwie recyklingowi dzięki wiązaniu dwutlenku węgla z powietrza w materiale roślinnym, bioakumulacji materii organicznej w glebie, biomateriałom oraz wykorzystaniu energii z uprawnianej lokalnie biomasy roślinnej.

3.5.

Uprawa sprzyjająca pochłanianiu dwutlenku węgla skupia się na redukcji CO2 w atmosferze, lecz istnieją przecież inne emisje gazów cieplarnianych związane z rolnictwem, którymi należy się zająć (na przykład metan i emisje N2O, które (w przeliczeniu na kg) stosunkowo bardziej niż CO2 przyczyniają się do ocieplenia!). Hodowla zwierząt gospodarskich umożliwia zaopatrzenie produkcji roślinnej w nawozy organiczne, a ponadto – jeśli zwierzęta są karmione trawą dostępną lokalnie – wnosi wkład w system żywnościowy o obiegu zamkniętym, co opisano szczegółowo w opinii „Zalety ekstensywnej hodowli zwierząt i stosowania nawozów organicznych w kontekście Europejskiego Zielonego Ładu” (7).

3.6.

Ze względu na rozmaite wyzwania i rozwiązania związane z sektorem gruntów wydaje się, że kwestię zrównoważonego obiegu węgla trzeba rozpatrywać w sposób całościowy, uwzględniając – oprócz sekwestracji dwutlenku węgla – różnorodność usług ekosystemowych zapewnianych przez gleby rolne, a także różnice w zdolności sekwestracji dwutlenku węgla w zależności od warunków glebowo-klimatycznych i biologicznych. Zwiększenie ilości pochłaniaczy dwutlenku węgla i zastąpienie w jak największym stopniu węgla kopalnego wymaga bowiem zwiększenia produkowanej biomasy.

3.7.

Zważywszy, że sektor rolny jest naturalnym źródłem emisji, stosowanie mniej emisyjnych praktyk przyczyni się do łagodzenia zmiany klimatu i do zrównoważonego obiegu węgla. Ponadto ograniczenie emisji, zwiększenie sekwestracji dwutlenku węgla oraz reagowanie na rosnące zapotrzebowanie na żywność przy jednoczesnych działaniach adaptacyjnych (np. odnośnie do negatywnego wpływu zmiany klimatu na zbiory) stwarzają szereg wyzwań, które wymagają innowacji i wsparcia dla sektora.

3.8.

W związku z tym EKES uważa, że wniosek w sprawie zmiany rozporządzenia LULUCF będzie miał zasadnicze znaczenie dla długoterminowej równowagi klimatycznej oraz że uprawy sprzyjającej pochłanianiu dwutlenku węgla nie należy postrzegać wyłącznie jako szansy biznesowej, lecz również jako fundament przyszłości europejskiego rolnictwa.

3.9.

Zapewniając utrzymanie światowego bezpieczeństwa żywnościowego, uwzględnienie kwestii węgla stwarza również trzy różne wyzwania:

—	sekwestracja dwutlenku węgla z atmosfery w glebie,

—	łagodzenie emisji gazów cieplarnianych,

—	przystosowanie sektora rolnego do zmiany klimatu.

3.10.

Sekwestrację dwutlenku węgla poprawia szereg praktyk w zakresie gospodarowania gruntami, w tym:

—	zalesianie i ponowne zalesianie,

—	system rolno-leśny i inne formy rolnictwa mieszanego łączące roślinność drzewiastą z systemami produkcji roślinnej lub zwierzęcej,

—	stosowanie międzyplonów, upraw okrywowych i konserwujących,

—	przekształcenie gruntów uprawnych w grunty ugorowane lub trwałe użytki zielone,

—	odtwarzanie torfowisk i terenów podmokłych.

3.11.

Potencjał ma niebagatelne znaczenie: np. zgodnie z inicjatywą „4/1000” francuskiego Krajowego Instytutu Badawczego ds. Rolnictwa, Żywności i Środowiska (INRAE) maksymalny dodatkowy potencjał składowania w sektorze rolnictwa we Francji wynosi 8,43 mln ton węgla rocznie z pierwszych 30 centymetrów gleby.

3.12.

Mając na względzie dążenie do osiągnięcia zerowego poziomu przejmowania gruntów netto do 2050 r. zgodnie ze strategią UE na rzecz ochrony gleb (8), a także do zapewnienia funkcji pochłaniaczy dwutlenku węgla i produkcji biomasy, EKES zaleca odpowiednie gospodarowanie gruntami ornymi i ich właściwą ochronę i odnotowuje z zadowoleniem, że niektóre państwa członkowskie podejmują już wysiłki w tym względzie (np. w Estonii opracowywane są przepisy dotyczące gruntów).

3.13.

W komunikacie wskazano na pewne problemy wiążące się z certyfikowanymi projektami sekwestracji dwutlenku węgla, lecz nie udzielono odpowiedzi na następujące zagadnienia:

—	nietrwałość: sekwestrowany i składowany w glebie i biomasie dwutlenek węgla może być uwalniany do atmosfery, co niweczy korzyści płynące z łagodzenia zmiany klimatu,

—	trudności wciąż przysparza monitorowanie, sprawozdawczość i weryfikacja wychwyconego dwutlenku węgla: trzeba zapewnić dokładne określenie rzeczywistych kosztów dodatkowych,

—	uwzględnienie kosztów praktyk w zakresie sekwestracji dwutlenku węgla i łagodzenia emisji gazów cieplarnianych w rolnictwie.

3.14.

Wreszcie nie należy zapominać o zmniejszaniu emisji z sektora rolnego za pomocą odpowiednich praktyk czy też nowych technologii, ponieważ priorytetowe znaczenie ma ograniczanie zużycia energii i emisji gazów cieplarnianych.

Rozwiązania oparte na wychwytywaniu, utylizacji i składowaniu dwutlenku węgla w przemyśle

3.15.

W komunikacie proponuje się następujące cele: do 2028 r. każda tona CO2 wychwyconego, transportowanego, zutylizowanego i składowanego przez sektory przemysłu powinna być zgłaszana i rozliczana według jej pochodzenia – kopalnego, biogenicznego lub atmosferycznego; do 2030 r. co najmniej 20 % węgla stosowanego w produktach chemicznych i z tworzyw sztucznych powinno pochodzić ze zrównoważonych źródeł niekopalnych oraz każdego roku 5 Mt CO2 powinno być usuwane z atmosfery i trwale składowane w ramach projektów pionierskich do 2030 r.

3.16.

Konieczne będzie zastąpienie węgla kopalnego bardziej zrównoważonym przepływem poddanego recyklingowi węgla z odpadów, zrównoważonej biomasy lub bezpośrednio z atmosfery.

3.17.

W szóstym sprawozdaniu IPCC (9) wyjaśniono, że do końca XXI wieku należy usunąć od 100 do 1 000 gigaton CO2. W wypadku zastosowania na szeroką skalę większość obecnych i potencjalnych metod pochłaniania dwutlenku węgla może mieć znaczny wpływ na grunty, energię, wodę lub składniki odżywcze. EKES uważa, że skuteczne zarządzanie jest niezbędne, aby uniknąć konkurencji między różnymi sposobami użytkowania gruntów, które mogą mieć znaczący wpływ na systemy rolne i żywnościowe, różnorodność biologiczną oraz inne funkcje i usługi ekosystemowe.

3.18.

Istnieją różne technologie wychwytywania, utylizacji i składowania dwutlenku węgla w przemyśle (wykorzystanie biomasy w budynkach, BECCS, DACCS, wychwytywanie i utylizacja dwutlenku węgla CCU itp.), lecz każda z nich ma zalety i wady. Dlatego też EKES odnotowuje, że nie wyłania się z nich jedno rozwiązanie (10).

3.19.

Na przykład technologia BECCS pozwala na usunięcie dwutlenku węgla z atmosfery, zapewniając jednocześnie produkcję ciepła i energii. Należy jednak wziąć pod uwagę ograniczenia, jeśli chodzi o zgodność biomasy z zasadami zrównoważonego rozwoju. Projekty w zakresie bezpośredniego wychwytywania dwutlenku węgla z powietrza realizowane obecnie w Islandii i Szkocji są kosztowne i nadal bardzo energochłonne.

3.20.

Rolnictwo i leśnictwo są głównymi podmiotami biogospodarki. Ta gospodarka oparta na fotosyntezie jest bezpośrednim odzwierciedleniem wyjątkowej zdolności roślin do wytwarzania dwutlenku węgla pochodzenia niekopalnego z dwutlenku atmosferycznego.

3.21.

Niezbędne będzie obniżenie kosztów technologii usuwania dwutlenku węgla i zapewnienie trwałości jego składowania i usuwania. Technologie wychwytywania CO2 mogą być wysoce energochłonne. Będą musiały wykorzystywać energię ze źródeł odnawialnych, być zrównoważone i zapobiegać negatywnym skutkom dla różnorodności biologicznej, ekosystemów i dostępności gruntów.

4. Metody rozwoju uprawy sprzyjającej pochłanianiu dwutlenku węgla w Europie

Unia Europejska: określenie poziomu bazowego rolnictwa niskoemisyjnego

4.1.

W komunikacie Komisji stwierdzono, że wykorzystanie krajowych instrumentów WPR (krajowych planów strategicznych lub KPS), a także celów wytyczonych w rozporządzeniu LULUCF może przynieść same korzyści. Wyzwanie związane z rozporządzeniem LULUCF i jego założenia wymagają zastosowania wszystkich rozwiązań.

4.2.

WPR może w tym względzie umożliwić określenie na odpowiednim szczeblu terytorialnym poziomu bazowego w celu łagodzenia emisji, sekwestracji dwutlenku węgla i dostosowania sektora, na przykład poprzez ochronę trwałych użytków zielonych lub infrastruktury agroekologicznej. Reforma WPR w 2023 r. pozwoli również na wzmożenie działań w dziedzinie klimatu za pomocą ekoprogramów, podobnie jak zabezpieczyła warunkowość społeczną.

4.3.

Mając jednak na uwadze te liczne cele, EKES sądzi, że sama WPR nie zapewni realizacji celów w zakresie neutralności emisyjnej. Powinna stworzyć ramy polityczne torujące drogę do przejścia na rolnictwo niskoemisyjne, tak by powodowało ono mniej emisji i sekwestrowało więcej. EKES uważa, że wsparcie inwestycyjne w ramach WPR może i powinno nagradzać finansowo składowanie dwutlenku węgla jako ekousługę i jako element wsparcia dochodu dla rolników, lecz składowanie dwutlenku węgla nie powinno być ogólnym warunkiem WPR. Co ważniejsze, jest zdania, że należy dalej wspierać rozwój rynku uprawnień do emisji dwutlenku węgla.

Jednostki emisji dwutlenku węgla: inwestycja niezbędna do wykorzystania potencjału gleb rolnych

4.4.

Istnieją rozwiązania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu i łagodzenia jej skutków w rolnictwie, lecz mają one pewien koszt, pociągają za sobą ryzyko, a czasem odbijają się na długoterminowej rentowności.

4.5.

EKES uważa, że sprawiedliwe wynagrodzenie rolników i pracowników sektora rolnego, a także długoterminowy dostęp do własności gruntów i dzierżawy rolnej są konieczne, aby zaangażowali się oni w przejście na rolnictwo niskoemisyjne i by odnieśli na tym polu sukces.

4.6.

EKES jest zdania, że kwantyfikacja pozytywnych efektów zewnętrznych wynikających z praktyk rolniczych przyjaznych dla klimatu może umożliwić wzrost ich wartości w prywatnych umowach zawieranych na dobrowolnych zasadach, a także dzięki wyemitowaniu jednostek emisji dwutlenku węgla, które można wykorzystać na rynku.

4.7.

Wydawanie jednostek emisji będzie wymagać ściślejszej współpracy z rolnikami i będzie musiało uwzględniać kontekst międzynarodowy. Inne kraje stworzyły już bowiem swój system jednostek emisji dwutlenku węgla: w 2021 r. wydane przez Chiny uprawnienia do emisji dwutlenku węgla kosztowały 5,20 EUR za tonę, a w 2030 r. mogą osiągnąć cenę 20,5 EUR za tonę (w porównaniu z planami średnio 30, a nawet 40 EUR za tonę w Europie w sekwestracji dwutlenku węgla) (11).

4.8.

W związku z tym niezbędne będzie zwiększenie atrakcyjności europejskich jednostek emisji dwutlenku węgla na konkurencyjnym rynku, przy czym będzie trzeba zadbać o integralność środowiskową. Bez narzędzia gospodarczego i politycznego UE będzie miała trudności w finansowaniu i sprzedaży droższego, lokalnego dwutlenku węgla, który został poddany sekwestracji i którego emisji uniknięto. Nieodzowne będzie podniesienie wartości pozytywnych efektów zewnętrznych, takich jak na przykład francuski znak niskoemisyjności (12).

4.9.

Francuski znak niskoemisyjności nagradza zarówno sekwestrację dwutlenku węgla, jak i uniknięcie jego emisji (emisje CO2, CH4 i N2O w sektorze rolnictwa wyrażone w ekwiwalencie dwutlenku węgla). Umożliwia włączenie wszystkich rolników w dynamikę przejścia na rolnictwo niskoemisyjne i ekologiczne. W przypadku znaku niskoemisyjności we Francji przestawienie się na praktyki znacznie ograniczające stosowanie mineralnych nawozów azotowych nagradza się za pomocą certyfikowanej jednostki emisji. Jest to skuteczne, gdyż jednostka ta pozwala również wynagrodzić gospodarstwa za zmniejszenie emisji N2O.

4.10.

EKES sądzi, że jednostki emisji powinny nagradzać za wykonaną usługę, czyli za sekwestrację dwutlenku węgla z atmosfery, lecz powinny również wspierać przejście na niskoemisyjny sektor rolny oraz zapewniać dobrostan pracowników, przewidywalność kariery i odpowiednie warunki pracy w sektorze rolnym.

4.11.

EKES zaleca zatem inwestycje w jednostki emisji za pośrednictwem przejrzystego i wiarygodnego systemu, aby zaspokoić potrzeby sektora w zakresie sekwestracji i redukcji emisji gazów cieplarnianych. Należy wziąć pod uwagę zwiększenie roli społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych, zwłaszcza w ocenie społecznych skutków jednostek emisji.

4.12.

Sprawiedliwe społecznie przejście na gospodarkę niskoemisyjną

4.13.

EKES ostrzega, że poszczególne państwa członkowskie i rolnicy nie mają jednakowych możliwości inwestowania w sekwestrację dwutlenku węgla i jej wspierania. Ponadto niektóre państwa członkowskie dotkliwie odczuwają skutki wojny w Ukrainie, co odbije się na ich zdolności wspierania przyszłych inwestycji w sekwestrację dwutlenku węgla.

4.14.

EKES wzywa do wspierania i wspomagania przedsiębiorstw w szkoleniu pracowników, aby mogły przestawić się na nowe, przyszłe modele niskoemisyjne. Istotne byłoby zatem uwzględnienie warunkowości społecznej w pomocy państwa na inwestycje dotyczące dwutlenku węgla, aby – zgodnie z konwencjami MOP – uniknąć zjawiska pracy źle opłacanej, wykonywanej bez ochrony i na niepewnych warunkach. Należy wziąć pod uwagę dostęp do innowacji i transfer najlepszych praktyk.

4.15.

EKES podkreśla kluczową kwestię szkolenia i wsparcia rolników oraz pracowników sektora rolnego.

Bruksela, dnia 19 maja 2022 r.

Christa SCHWENG

Przewodnicząca Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Zob. w szczególności „Działania na rzecz klimatu prowadzone na torfowiskach poprzez uprawy sprzyjające pochłanianiu dwutlenku węgla przez glebę” w ramach inicjatywy przewodniej „Odporne obszary wiejskie” (https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/new-push-european-democracy/long-term-vision-rural-areas_pl).

(2) Druga część szóstego sprawozdania oceniającego Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC) opublikowanego 28 lutego 2022 r.: https://www.ipcc.ch/report/sixth-assessment-report-cycle/.

(3) Dz.U. C 194 z 12.5.2022, s. 72.

(4) Dz.U. C 517 z 22.12.2021, s. 38.

(5) COM(2021) 554 final.

(6) Opinia EKES-u „Włączenie emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych z sektora LULUCF” (C 152 z 6.4.2022, s. 192).

(7) Raport informacyjny EKES-u „Zalety ekstensywnej hodowli zwierząt i stosowania nawozów organicznych w kontekście Europejskiego Zielonego Ładu”.

(8) Opinia EKES-u „Nowa strategia UE na rzecz ochrony gleb” (Dz.U. C 290 z 29.7.2022, s. 131).

(9) https://www.ipcc.ch/report/sixth-assessment-report-working-group-ii/

(10) Więcej informacji na ten temat można znaleźć w opinii z inicjatywy własnej CCMI/190 „Rola technologii usuwania dwutlenku węgla w dekarbonizacji przemysłu europejskiego” (jeszcze nieopublikowana w Dzienniku Urzędowym).

(11) https://www.citepa.org/fr/2021_07_b05/

(12) https://www.ecologie.gouv.fr/label-bas-carbone

26.8.2022

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 323/101

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie redukcji emisji metanu w sektorze energetycznym oraz zmieniającego rozporządzenie (UE) 2019/942”

(COM(2021) 805 final/2 – 2021/0423 (COD))

„Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rynków wewnętrznych gazów ze źródeł odnawialnych i gazu ziemnego oraz wodoru”

(COM(2021) 804 final – 2021/0424 (COD))

„Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazów odnawialnych i gazu ziemnego oraz wodoru”

(COM(2021) 803 final – 2021/0425 (COD))

(2022/C 323/17)

Sprawozdawca:

Udo HEMMERLING

Wnioski o konsultację	Parlament Europejski, 17.2.2022 i 7.3.2022 Rada Unii Europejskiej, 23.2.2022 i 3.3.2022
Podstawa prawna	Art. 114 ust. 1, art. 194 ust. 2 i art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego
Data przyjęcia przez sekcję	2.5.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	19.5.2022
Sesja plenarna nr	569
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	184/2/2

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Po rosyjskiej inwazji na Ukrainę i wynikających z niej sankcjach wobec Rosji i Białorusi Unia Europejska zdecydowała się możliwie najszybciej dostosować swoją politykę energetyczną, zwłaszcza odnośnie do gazu ziemnego. Komisja Europejska przedstawiła komunikat „REPowerEU” na temat uniezależnienia się od dostaw rosyjskich paliw kopalnych do 2030 r., przy czym pierwsze istotne kroki zaplanowano już na 2022 r. EKES zasadniczo popiera to ambitne podejście i zaleca Komisji opracowanie zaktualizowanego wniosku dotyczącego pakietu w sprawie rynku gazu w celu uwzględnienia nowej sytuacji.

1.2.

EKES z zadowoleniem przyjmuje zamiar przyspieszenia przez Komisję Europejską przejścia na gazy odnawialne, które jest pilnie potrzebne ze względu na wciąż następującą zmianę klimatu. Ich stosowanie powinno koncentrować się na sektorach, których emisyjność trudno obniżyć, lub na sytuacjach, gdy niedostępne są alternatywne rozwiązania technologiczne, takie jak bezpośrednia elektryfikacja zastosowań końcowych.

1.3.

We wniosku określono system gazowy i wodorowy jako dwa oddzielne systemy. Przepisy zawarte w pakiecie dotyczącym gazu oznaczałyby, że wymogi są bardzo różne. EKES uważa, że tak różne i restrykcyjne wymogi wobec tych dwóch systemów są nieproporcjonalne. Należy osiągnąć potencjalną synergię we wspólnym rozwoju, eksploatacji i konserwacji obu systemów dzięki wspólnym przepisom.

1.4.

EKES uważa, że gazy odnawialne powinny być w pełni zbywalne na wspólnym rynku. W związku z tym od samego początku należy wprowadzić jednolity ogólnounijny system norm jakości i zrównoważoności gazu.

1.5.

EKES podkreśla szczególną rolę biometanu w zwiększaniu dostaw gazu odnawialnego – z punktu widzenia gospodarki o obiegu zamkniętym i regionalnej wartości dodanej. Byłoby to również korzystne dla rolnictwa zrównoważonego, ze względu na zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych.

1.6.

Ilość emisji metanu pochodzącego z paliw kopalnych jest zaniżona. EKES ma świadomość, że większość wycieków metanu zdarza się poza UE, w związku z czym konieczne jest wprowadzenie w rozporządzeniu unijnej normy importowej dotyczącej emisji metanu.

2. Przegląd wniosków Komisji Europejskiej

2.1.

Trzy wnioski Komisji Europejskiej z grudnia 2021 r. są częścią podejścia „Gotowi na 55” mającego na celu przyspieszenie redukcji emisji gazów cieplarnianych do 2030 r. oraz poczynienie postępów na drodze do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. Celem jest dostosowanie unijnych przepisów dotyczących rynku gazu w celu przestawienia się na gazy odnawialne i niskoemisyjne oraz rozszerzenie tych przepisów na unijny rynek wodoru.

2.2.

Po raz ostatni ramy prawne dotyczące wspólnego rynku gazu zostały gruntownie dostosowane w 2009 r. Dotychczas główny nacisk kładziono na kwestie regulacyjne związane ze skutecznością, handlem, sieciami, konkurencją i informowaniem konsumentów. Obecnie zakres zagadnień jest znacznie poszerzany w celu uwzględnienia przepisów regulujących przestawienie się na energię odnawialną.

2.3.

Pierwszeństwo na rynku przyznaje się gazom odnawialnym, bezemisyjnym, niskoemisyjnym lub o ujemnej emisji.

2.4.

Zostaną utworzone i będą rozwijane rynek wewnętrzny wodoru i sieć dla tego gazu zgodnie z przepisami dotyczącymi unijnego rynku gazu. Niemniej Komisja proponuje, by istniejącej sieci gazowej i przyszłej sieci wodorowej nie obsługiwał jeden operator. Ten wniosek będzie miał zastosowanie nawet sytuacji, gdy operator istniejącej sieci gazowej rozwinie również sieć wodorową (tzw. rozdział poziomy).

2.5.

Ponadto po raz pierwszy proponuje się rozporządzenie w sprawie redukcji emisji metanu w sektorze gazu. W ten sposób cel unijnej strategii dotyczącej metanu, którym jest monitorowanie i ograniczenie emisji metanu w sektorze energetycznym, zostanie przekształcony w szczegółowe przepisy.

3. Konieczność aktualizacji po napaści Rosji na Ukrainę

3.1.

Rosyjska inwazja na Ukrainę jest ogromnym nieszczęściem dla ludności ukraińskiej. Należy wspierać jej opór cywilny i wojskowy. W związku z sankcjami wobec Federacji Rosyjskiej i Białorusi należy dokonać przeglądu polityki energetycznej Unii Europejskiej, zwłaszcza odnośnie do importu gazu ziemnego z Rosji.

3.2.

W marcu 2022 r. Komisja Europejska przedstawiła nowy plan uniezależnienia się do 2030 r. od rosyjskich paliw kopalnych noszący nazwę REPowerEU. Dla europejskiej gospodarki i społeczeństwa zmniejszenie popytu na rosyjski gaz o dwie trzecie do końca bieżącego roku będzie niezwykle trudne. Komunikat dotyczy wielu nowych priorytetów w zakresie bezpieczeństwa energetycznego, magazynowania gazu, cen energii i biometanu, które są związane z pakietem dotyczącym rynku gazu z grudnia 2021 r. Należy poddać pod dyskusję wprowadzenie obowiązkowego instrumentu służącego zwiększeniu wykorzystania gazu odnawialnego, w tym biometanu.

3.3.

EKES zaleca Komisji, by z myślą o spójnej polityce w zakresie rynku gazu opracowała zaktualizowany wniosek w sprawie pakietu dotyczącego tego rynku. Powinien on obejmować wniosek w sprawie przyspieszenia procedur udzielania zezwoleń w odniesieniu do infrastruktury gazowej i wodorowej.

4. Uwagi ogólne

4.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje zamiar przyspieszenia przez Komisję Europejską przejścia na gazy odnawialne, które jest pilnie potrzebne ze względu na wciąż następującą zmianę klimatu. Sektor gazu musi w znacznym stopniu przyczynić się do obniżenia emisyjności i łączenia sektorów w ramach Zielonego Ładu. Do tej transformacji niezbędne są również gazy niskoemisyjne, przy czym należy tutaj spełnić surowe wymogi w zakresie zrównoważonego rozwoju. Stosowanie tych gazów powinno koncentrować się na sektorach, których emisyjność trudno obniżyć, lub na sytuacjach, gdy niedostępne są alternatywne rozwiązania technologiczne, takie jak bezpośrednia elektryfikacja zastosowań końcowych.

4.2.

EKES ma świadomość zobowiązania do neutralności klimatycznej, które UE zapisała w prawie o klimacie. W świetle tego zobowiązania polityka UE powinna uwzględniać szczególne zalety systemu elektroenergetycznego i gazowego. Sieci elektroenergetyczne mogą transportować odnawialną energię słoneczną i wiatrową, ograniczając straty wynikające z przetwarzania. W wypadku sieci gazowych można posłużyć się dużymi obiektami magazynowania i zapewnić przesył na duże odległości. Jeśli chodzi o gaz, pierwszeństwo na rynku ma mieć gaz odnawialny i – w mniejszym stopniu – gaz niskoemisyjny. Na wodorze trzeba skupić się szczególnie w tych sektorach, których emisyjność trudno obniżyć, takich jak stal, cement, ceramika czy transport dalekobieżny.

4.3.

Biorąc pod uwagę, że CO2 pozostaje w atmosferze przez długi czas, należy zapewnić osiągnięcie wiążącego celu neutralności klimatycznej do 2050 r., zapisanego w unijnym prawie o klimacie. Jeżeli cel ten nie zostanie osiągnięty w nadchodzących latach, konieczne będzie podjęcie dodatkowych wysiłków, zwłaszcza jeśli okaże się, że emisje metanu z sektora energetycznego mają większy wpływ na klimat, niż się obecnie szacuje.

4.4.

Jako ważny element bezpiecznych i przystępnych cenowo dostaw energii potrzebne są wydajne sieci przesyłu i obiekty magazynowania gazu, a w przyszłości – sieci przesyłu i obiekty magazynowania wodoru. Powinny one być rozwijane w sposób uzupełniający system elektroenergetyczny. W ten sposób sektor gazu i wodoru może przyczynić się do zmniejszenia zależności od rosyjskich paliw kopalnych.

4.5.

Przyspieszenie przejścia na gazy odnawialne może pomóc w dywersyfikacji dostaw gazu w Unii Europejskiej. Opłaty za emisję gazów cieplarnianych przez paliwa kopalne wymuszą przestawienie się na gazy odnawialne.

4.6.

Wnioski Komisji Europejskiej mają na celu ułatwienie i rozszerzenie dostępu gazów odnawialnych i niskoemisyjnych, w tym wodoru, do wspólnego rynku. EKES uznaje to podejście za pomocne. Czy jest ono jednak wystarczające, by gazy odnawialne przebiły się na rynek? Dlatego EKES proponuje również zastanowienie się nad tym, by na płaszczyźnie prawnej przyznać wyraźne pierwszeństwo wprowadzaniu gazów odnawialnych do sieci. W niektórych państwach członkowskich istnieją podobne zasady pierwszeństwa we wprowadzaniu do sieci dla sektora energii elektrycznej, które mogłyby służyć jako model omawianej transformacji.

4.7.

EKES uważa, że aby osiągnąć cel neutralności klimatycznej, należy wykorzystywać i dalej rozwijać istniejącą infrastrukturę gazową. Popiera położenie szczególnego nacisku na stworzenie rynku i sieci wodoru. W związku z tym zastanawia się, czy konieczne jest wyraźne rozdzielenie sieci gazu ziemnego i wodoru na podstawie prawa konkurencji.

4.8.

We wniosku określa się dwa odrębne systemy: system gazowy, który należy przestawić z gazu kopalnego na odnawialny, oraz system wodorowy. Przepisy zawarte w pakiecie dotyczącym gazu oznaczałyby, że wymogi wobec tych dwóch systemów bardzo się od siebie różnią. Doprowadziłoby to do zablokowania synergii technicznej i gospodarczej między tymi dwoma systemami. EKES zastanawia się, czy różne i restrykcyjne wymogi wobec nich są potrzebne i proporcjonalne. Należy osiągnąć potencjalną synergię we wspólnym rozwoju, eksploatacji i konserwacji obu systemów dzięki wspólnym przepisom. Trzeba umożliwić połączenie oddzielnych lokalnych odcinków sieci i sprawić, by było ono wykonalne.

4.9.

Wnioski Komisji Europejskiej mają na celu umożliwienie szybkiego rozwoju rynku tzw. wodoru niskoemisyjnego, a także prawdziwego wodoru odnawialnego. To szeroko zakrojone podejście ma zapewnić szybki i konkurencyjny rozwój wodoru na rynku. Zdaniem EKES-u należy zadbać o to, by prawdziwy wodór odnawialny był nadal traktowany priorytetowo w stosunku do wodoru produkowanego z paliw kopalnych.

4.10.

Najbardziej znanymi i ugruntowanymi procesami chemicznymi służącymi do produkcji wodoru są elektroliza oraz reforming parowy. Można również stosować pirolizę i procesy biologiczne (fermentację), a także biogeniczny CO2 z przetwarzania biogazu. W zależności od procesu – do produkcji wodoru odnawialnego można wykorzystywać różne źródła energii lub surowce, takie jak energia elektryczna ze źródeł odnawialnych, gaz odnawialny czy nawet zrównoważona biomasa. Oczekuje się zatem, że skutkiem stworzenia gospodarki wodorowej będzie kombinacja różnych technologii oraz rozmiarów instalacji. Innym wariantem, który należy uwzględnić, jest pozyskiwanie wodoru z przestrzeni kosmicznej.

4.11.

EKES zaleca zasadniczo, by w rozwoju gospodarki wodorowej zastosowano model otwartego rynku, ze szczególnym uwzględnieniem małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP). Oznaczać to będzie, że gaz lub wodór odnawialny mogą być produkowane lokalnie z pozasieciowej odnawialnej energii elektrycznej, pozostałości i odpadów biogenicznych lub materiałów pochodzących z recyklingu. Wymaga to równego dostępu do sieci i rynków. Ponadto szczególną uwagę należy zwrócić na mniejszych operatorów i nowe podmioty wchodzące na rynek (w tym i społeczności energetyczne), które produkują gazy odnawialne, na przykład biometan. Małe i nowe podmioty wchodzące na rynek gazu potrzebują szczególnego wsparcia, ponieważ muszą dokonywać dużych inwestycji o stosunkowo niskiej rentowności. Przynajmniej ci operatorzy powinni mieć zagwarantowany dostęp do sieci dystrybucji.

4.12.

EKES podkreśla szczególną rolę biometanu w rozwijaniu większych dostaw gazu odnawialnego. W marcu 2022 r. Komisja Europejska wyznaczyła nowy cel, którym jest produkowanie do 2030 r. 35 mld metrów sześciennych biometanu. Nadal istnieje wiele niewykorzystanych źródeł biomasy, które nie konkurują ze zrównoważoną produkcją żywności ani celami w zakresie ochrony przyrody. Wykorzystanie produktów ubocznych i pozostałości z rolnictwa do produkcji biometanu pomoże sektorowi w ograniczaniu emisji klimatycznych. Zapewni to również rolnikom dodatkowe nawozy jako kolejny krok w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym i regionalnej wartości dodanej.

4.13.

Aby chronić pracowników i środowisko, ustanowiono już wysokie normy bezpieczeństwa w zakresie energetyki gazu i wodoru. Wraz z większym wykorzystaniem wodoru w przyszłości – znaczenie środków zapobiegawczych będzie jeszcze rosło.

5. Uwagi szczegółowe

Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnych zasad rynków wewnętrznych gazów odnawialnych i gazu ziemnego oraz wodoru

5.1.

Art. 2 dyrektywy zawiera nową definicję „wodoru niskoemisyjnego”. Definicje „gazu niskoemisyjnego” i „paliw niskoemisyjnych” opierają się na definicjach zawartych w dyrektywie w sprawie energii odnawialnej. Należy osiągnąć próg redukcji emisji gazów cieplarnianych wynoszący 70 %. Niezbędna jest ponowna analiza definicji „wodoru niskoemisyjnego”, aby sprawdzić, czy nie hamuje ona przestawienia się na gazy odnawialne. Z jednej strony tak zwany niebieski wodór (tj. wodór produkowany z gazu ziemnego z wychwytywaniem dwutlenku węgla) wydaje się potrzebny, aby szybko zapewnić sporą produkcję wodoru. Z drugiej strony preferencja wobec wodoru niskoemisyjnego nie może utrudniać ani opóźniać rozwoju produkcji prawdziwego wodoru odnawialnego. Oba te elementy należy zapewnić w dyrektywie. Idąc za tym tokiem rozumowania, pierwszeństwo należy dać gazom odnawialnym.

5.2.

Art. 8 dyrektywy przewiduje certyfikację gazów odnawialnych i niskoemisyjnych. Zgodnie z dyrektywą w sprawie energii odnawialnej będzie się to odbywać z wykorzystaniem systemu bilansu masy już ustanowionego odnośnie do paliw odnawialnych w sektorze transportu. Przemysł gazowniczy zauważa, że różne krajowe systemy weryfikacji są przeszkodą w transgranicznym handlu gazami odnawialnymi. EKES uważa, że konieczna jest pełna certyfikacja gazów odnawialnych, w związku z czym proponuje, by od samego początku wprowadzić jednolity ogólnounijny system norm jakości i zrównoważoności gazu. Powinien on obejmować zaktualizowane gwarancje pochodzenia, które uwzględniałyby również informacje na temat gazów cieplarnianych i kryteria zrównoważonego rozwoju. Zwiększy to płynność rynku gazu w miarę obniżania jego emisyjności.

5.3.

W art. 13 i 14 dyrektywy po raz pierwszy określono zasady dotyczące „odbiorców aktywnych” (prosumentów) i społeczności energetycznych. EKES z zadowoleniem przyjmuje uwzględniające jego pogląd stanowisko Komisji (1), które zapewnia konsumentom zróżnicowany portfel dostaw gazu i większą konkurencję na rynku gazu. Ponadto prosumenci i społeczności energetyczne pobudzają rozwój regionów oraz obszarów wiejskich, a zarazem napędzają cyfryzację sektora energetycznego.

5.4.

Art. 27 dyrektywy stanowi, że umowy na dostawy gazu ziemnego muszą zostać rozwiązane do końca 2049 r. lub nie mogą wykraczać poza ten termin. EKES ma wątpliwości, czy wyznaczenie ostatecznego terminu drogą prawną jest dobrym pomysłem w przypadku niektórych umów na dostawy w sektorze prywatnym, gdyż może to być sprzeczne z zasadą gospodarki rynkowej dotyczącą podaży i popytu. Z drugiej strony, aby zachować spójność z wiążącym celem w zakresie neutralności klimatycznej zapisanym w unijnym prawie o klimacie, i uwzględniając utrzymywanie się gazów cieplarnianych w atmosferze, data 2049 r. jest zbyt późna. Jeżeli Komisja zdecyduje się ustalić datę rozwiązania umów, to ostateczny termin powinien przypaść na około dziesięć lat wcześniej, aby umożliwić wywiązanie się z naszych zobowiązań środowiskowych, zwłaszcza w świetle inicjatywy REPowerEU, przy czym konieczność przejścia na energię ze źródeł odnawialnych powinna być priorytetem.

5.5.

Dyrektywa (art. 62 i kolejne) przewiduje również rozdział producentów, przedsiębiorstw handlowych, operatorów sieci i operatorów instalacji magazynowania w przypadku sieci wodorowych zgodnie z przepisami dotyczącymi sieci gazowych. EKES popiera to konkurencyjne podejście, lecz zwraca uwagę, że mogłoby ono utrudnić podejmowanie pilnych inicjatyw na rzecz budowy sieci wodorowych. Dyrektywa przewiduje specjalne przepisy, które będą miały zastosowanie do końca 2030 r.; należy zatem rozważyć dalsze przedłużenie. Wymóg rozdzielenia prawnego operatorów sieci gazowych i operatorów sieci wodorowych utrudniłby przekształcenie i budowę infrastruktury niezbędnej do osiągnięcia celów klimatycznych. Sposobem na dekarbonizację sektora gazowniczego jest dostosowanie istniejącej infrastruktury gazowej i przestawienie jej na transport czystego wodoru. W związku z tym EKES uważa, że warto by omówić wyjątki od zasad rozdziału odnośnie do sieci wodorowej. Podobnie jak w przypadku przepisów dotyczących sieci gazowych – przepisy dotyczące sieci wodorowych powinny również wprowadzać rozróżnienie między poziomami sieci przesyłowych i dystrybucyjnych oraz powinny określać szczegółowe wymogi dotyczące rozdziału.

Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rynków wewnętrznych gazów ze źródeł odnawialnych i gazu ziemnego oraz wodoru (wersja przekształcona)

5.6.

Art. 4 zmienionego rozporządzenia w sprawie gazu zawiera przepis stanowiący, że państwo członkowskie może zezwolić na transfery finansowe między usługami regulowanymi odnośnie do gazu i wodoru. EKES może poprzeć to podejście.

5.7.

Rozporządzenie (art. 6 i kolejne) przewiduje niedyskryminacyjny dostęp rynkowy do sieci wodorowych oraz instalacji magazynowania wodoru zgodnie z przepisami dotyczącymi sieci gazowych. EKES popiera to podejście.

5.8.

W art. 16 rozporządzenia przewidziano rabaty taryfowe na gazy odnawialne i niskoemisyjne. EKES zgadza się z tym podejściem.

5.9.

Art. 20 rozporządzenia stanowi, że w przepływie gazu między państwami członkowskimi należy akceptować gaz o zawartości wodoru do 5 % objętości. EKES jest zdania, że należy ponownie zbadać, czy zawartość wodoru w mieszance może przekroczyć 5 % objętości przy jednoczesnym zapewnieniu sprawnego funkcjonowania sieci pod względem technicznym. Ułatwiłoby to rozwój rynku gazów odnawialnych dzięki mieszaniu.

5.10.

Rozporządzenie (art. 39 i kolejne) przewiduje stopniowe tworzenie europejskiej sieci operatorów sieci wodorowych (ENNOH). Ze względu na potencjalną synergię między gazem a wodorem należy to zorganizować w ścisłej współpracy z istniejącą ENTSO gazu. EKES podkreśla ważną rolę tej sieci w urzeczywistnieniu wewnętrznego rynku wodoru w UE. W związku z tym należy zadbać o to, by sieć była otwarta na nowe podmioty. Należy respektować szczególne interesy MŚP związane z konkurencją.

Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie redukcji emisji metanu w sektorze energetycznym

5.11.

UE odpowiada jedynie za 5 % emisji metanu na świecie (2). Większość emisji metanu z importu gazu ziemnego pochodzi spoza UE. Zasadnicze znaczenie dla zwalczania emisji metanu w sektorze energetycznym ma nadal międzynarodowe podejście obejmujące import energii.

5.12.

EKES sądzi, że dobrym pomysłem są unijne ramy dotyczące ograniczenia lub zmniejszenia emisji metanu w sektorze energetycznym. Należy zatroszczyć się o to, by wymogi w zakresie monitorowania w sektorze gazu były możliwe do spełnienia, na przykład podczas pomiaru, raportowania i weryfikacji danych dotyczących emisji. Powinno to obejmować ustalenie odpowiednich terminów kontroli obiektów w oparciu o rozróżnienie między ich wiekiem a stanem technicznym. Należy wziąć pod uwagę istniejące inicjatywy branżowe na rzecz redukcji emisji (Partnerstwo w zakresie metanu w sektorze ropy naftowej i gazu (OGMP)), a także potrzebę pogłębienia współpracy międzynarodowej w ramach inicjatyw takich jak zobowiązanie dotyczące metanu oraz Koalicja na rzecz klimatu i czystego powietrza.

5.13.

Znaczna część danych dotyczących emisji metanu pochodzącego z paliw kopalnych jest obecnie zaniżona. EKES z zadowoleniem przyjmuje propozycje w sprawie monitorowania, raportowania i weryfikacji (MRW), w szczególności odnośnie do zapobiegania wyciekom w gazociągach. Należy usprawnić takie inicjatywy jak międzynarodowe obserwatorium emisji metanu (IMEO) oraz wykorzystanie technologii satelitarnych do wykrywania wycieków, a także nadać im priorytet. Należy zakazać w UE praktyk polegających na nieuzasadnionym uwalnianiu gazu do atmosfery i spalaniu gazu w pochodni. Odstępstwa od tej zasady powinny ograniczać się do sytuacji nadzwyczajnych i związanych z bezpieczeństwem. Jeżeli chodzi o biometan, kilka państw członkowskich UE wdrożyło już techniczne i regulacyjne środki na rzecz monitorowania i zapobiegania. Może to pomóc w ocenie emisji metanu podczas eksploatacji paliw kopalnych.

5.14.

EKES ma świadomość, że większość wycieków metanu zdarza się poza UE, w związku z czym konieczne jest wdrożenie i egzekwowanie unijnej normy emisji metanu odnośnie do importu gazu. Taka norma importowa powinna określać poziom referencyjny dla dopuszczalnych emisji na wczesnych etapach cyklu. Powinna zostać opracowana już w ramach omawianego rozporządzenia. Ponadto należy rozważyć włączenie emisji metanu z wczesnych etapów cyklu do systemu ustalania opłat za emisję CO2.

5.15.

Wniosek dotyczący ograniczenia emisji metanu koncentruje się na sektorze energetycznym. Tymczasem EKES ponownie podkreśla znaczenie emisji metanu z rolnictwa. Jak stwierdzono w strategii Komisji dotyczącej metanu, należy wspierać rolników w ograniczaniu emisji tego gazu. Mogłoby to polegać na włączeniu do wspólnej polityki rolnej możliwości, by oferować środki nagradzające rolników za redukcję emisji metanu.

Bruksela, dnia 19 maja 2022 r.

Christa SCHWENG

Przewodnicząca Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Opinia TEN/761 – Ceny energii (Dz.U. C 275 z 18.7.2022, s. 80).

(2) Zob. opinia TEN/725 – Strategia dotycząca metanu (Dz.U. C 220 z 9.6.2021, s. 47).

26.8.2022

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 323/107

(COM(2021) 811 final)

(2022/C 323/18)

Sprawozdawca: Mateusz SZYMAŃSKI

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 21.1.2022
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego
Data przyjęcia przez sekcję	7.4.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	18.5.2022
Sesja plenarna nr	569
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	203/1/8

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje publikację komunikatu KE w sprawie unijnych ram mobilności miejskiej. Dokument publikowany jest we właściwym czasie, biorąc pod uwagę wyzwania związane z potrzebą troski o środowisko oraz wyzwania w okresie pandemii COVID-19, która zmienia sposób myślenia o mobilności i szerzej – o życiu i pracy w mieście. Konieczne jest znalezienie właściwej równowagi między ochroną środowiska a inkluzywnością mobilności w miastach. Potrzeba ograniczania emisji nie powinna skutkować obniżeniem mobilności i wykluczeniem komunikacyjnym.

1.2.

Komitet zwraca uwagę na to, że prawo do mobilności należy uznać za jedno z praw podstawowych człowieka i jest o nim mowa również w Europejskim filarze praw socjalnych. Dlatego też wzywa do ambitnych działań UE na rzecz inkluzywności transportu w miastach. Należy postrzegać mobilność jako czynnik, które może wspierać równość, w tym przede wszystkim równość szans.

1.3.

EKES wzywa przedstawicieli władz publicznych różnych szczebli, by wraz z przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego i mieszkańcami współpracowali na rzecz poprawy mobilności, nie tylko w miastach, ale szerzej – na miejskich obszarach funkcjonalnych (obejmujących także tereny podmiejskie i wiejskie). Przede wszystkim, wzywa się do tworzenia planów zrównoważonej mobilności miejskiej (ang. sustainable urban mobility plan [SUMP]) oraz planów zrównoważonej logistyki miejskiej (ang. sustainable urban logistics plan [SULP]) oraz do planowana przestrzennego, które będą wychodziły poza granice miast. Powyższe powinno zostać odzwierciedlone w pracach nad rewizją TEN-T w zakresie, w jakim dotyczy węzłów miejskich. W ocenie EKES-u powinny to być miejsca wpisujące się w koncepcję punktu kompleksowej obsługi.

1.4.

Ponadto EKES wzywa do partycypacyjnego podejścia do procesu planowania. W ocenie Komitetu tylko zaangażowanie wszystkich interesariuszy transportu w mieście może doprowadzić do zmiany w pożądanym kierunku. Stąd też pozytywna ocena propozycji zmiany składu grupy ekspertów ds. mobilności miejskiej i otwarcie jej na osoby spoza administracji publicznej. EKES proponuje rozszerzyć jej skład na przedstawicieli różnych grup społecznych i środowisk, zwłaszcza ludzi młodych. Zgłasza również wolę uczestniczenia w pracach tego gremium. Jednocześnie uważa, że takie podejście może sprzyjać promocji SUMP i SULP. EKES pragnie również podkreślić znaczenie działań zwiększających świadomość pasażerów i biznesu na temat oferty mobilności i logistyki w miastach, w tym zwłaszcza optymalizacji korzystania z samochodów. Bardzo istotna jest rola edukacji i szeroko zakrojonej współpracy między różnymi instytucjami i organizacjami.

1.5.

Niezwykle ważne jest zapewnienie odpowiedniego, długookresowego finansowania działań związanych z mobilnością. Zachęca się kraje członkowskie UE i samorządy lokalne do angażowania środków własnych, co obok tworzenia SUMP i SULP stanowi dowód na wolę polityczną dokonania zmiany w omawianym obszarze. Rozważyć należy przeznaczanie specjalnych środków na rozwój infrastruktury transportu w ramach środków unijnych.

1.6.

EKES podkreśla, że należy podjąć działania, które doprowadzą do zwiększenia atrakcyjności pracy w obszarze mobilności miejskiej, zwłaszcza w odniesieniu do transportu publicznego, gdzie dostrzega się braki kadrowe i starzenie się załóg. Konieczne jest wypracowanie rozwiązań poprawiających warunki zatrudnienia w drodze dialogu społecznego. Dotyczy to również sytuacji pracowników wykonujących pracę za pośrednictwem platform cyfrowych oferujących usługi związane z mobilnością. EKES przypomina o propozycji Komisji w sprawie poprawy warunków pracy za pośrednictwem platform internetowych. Należy zapewnić skuteczne wdrożenie dyrektywy.

1.7.

EKES dostrzega szczególną rolę transportu publicznego w działaniach na rzecz poprawy mobilności w miastach i terenach podmiejskich. Ten rodzaj transportu winien cechować się wysoką jakością usług i dostępnością. Nie bez znaczenia w obecnej sytuacji zdrowotnej jest bezpieczeństwo. Dlatego też EKES wzywa do ambitnych działań na rzecz wzmacniania transportu publicznego. Tym bardziej, iż transport publiczny ma szczególny wpływ na zwiększenie równości szans.

1.8.

Rozwój cyfryzacji stwarza nowe szanse i zagrożenia. EKES dostrzega potencjał rozwiązań cyfrowych i wspiera ich rozwój. Należy jednak zapewnić, że pojawianie się nowych narzędzi w zakresie mobilności nie ograniczy dostępu do niej tych, którzy z różnych względów nie mogą bądź nie potrafią z nich korzystać. Szczególne znaczenie ma zatem podnoszenie umiejętności cyfrowych i bezpieczeństwa w środowisku cyfrowym. Ponadto apelujemy o poszanowanie zasad transparentności i demokratycznego zarządzania w zakresie danych pozyskiwanych poprzez aplikacje cyfrowe.

1.9.

EKES wspiera działania na rzecz wypracowania wiarygodnej i porównywalnej bazy wskaźników w zakresie mobilności. Zaleca się wykorzystanie w pierwszej kolejności wskaźników ujętych w celu zrównoważonego rozwoju nr 11. Należy mieć świadomość, że zbieranie danych i ich opracowywanie to znaczący wysiłek dla administracji. Zachęca się zatem do wspierania administracji różnych szczebli w tym procesie.

2. Wprowadzenie

2.1.

Dane statystyczne dotyczące mobilności w miastach obrazują skalę wyzwania, jakim jest zmiana zachowań i wyborów w zakresie mobilności (1). Mieszkańcy miast przywiązani są do aut. Ma to swoje konsekwencje społeczne, ekonomiczne i środowiskowe. Na skalę wyzwania, jakim jest przejście w kierunku zrównoważonej mobilności, zwrócił uwagę także Europejski Trybunał Obrachunkowy, który w swoim raporcie wskazał, iż „nie odnotowano wyraźnego dążenia do upowszechniania rodzajów transportu lepiej odpowiadających zasadom zrównoważonego rozwoju” (2).

2.2.

KE przedstawia w komunikacie propozycje działań, które mają w sposób bardziej zdecydowany zmienić zasady organizacji mobilności w miastach. Jak wskazuje Komisja, celem jest przejście od podejścia opartego na zapewnieniu płynności ruchu w kierunku bardziej zrównoważonego poruszania się osób i towarów.

2.3.

Według KE ma to oznaczać wzmocnienie struktury transportu zbiorowego, w tym publicznego, lepsze możliwości aktywnej mobilności oraz wydajną, bezemisyjną logistykę miejską i dostawy na ostatnich kilometrach. Kluczowe znaczenie ma mieć multimodalność wdrażana z wykorzystaniem osiągnięć cyfryzacji. Ma to umożliwić lepsze łączenie obszarów miejskich i podmiejskich i poprawę efektywności.

2.4.

Komunikat należy postrzegać w kontekście podwójnej transformacji – energetycznej i cyfrowej. W kontekście transportu do ich realizacji przyczynić się ma wzmocnione podejście do węzłów miejskich TEN-T, w tym promocja multimodalności zarówno w transporcie pasażerskim, jak i towarowym. Oznacza to również pełne wykorzystanie możliwości oferowanych przez cyfryzację.

3. Uwagi ogólne

3.1.

EKES podziela spostrzeżenia i zalecenia Komisji. Miasta i mobilność miejska muszą ewoluować i dostosowywać się do nowych realiów. Trafnie postrzega się mobilność miejską jako szerokie pojęcie, obejmujące całokształt życia miasta, które powinno pozwalać na realizację celów związanych z gospodarką, społeczeństwem i środowiskiem. Jest to ważne, biorąc pod uwagę trudności, z jakimi boryka się sektor transportu w związku z pandemią COVID-19. Jednocześnie EKES postrzega transport publiczny jako element polityki niwelującej nierówności, zwłaszcza nierówności szans.

3.2.

EKES uznaje mobilność za jedno z praw podstawowych. Wynika to z treści Powszechnej deklaracji praw człowieka, która stanowi, że każdy człowiek ma prawo swobodnego poruszania się. Przypomnieć również należy treść Europejskiego filara praw socjalnych, wedle którego „każdy ma prawo dostępu do podstawowych usług dobrej jakości, w tym […] transportu […].”. Mimo to EKES obserwuje, że obecna infrastruktura mobilności miejskiej nie jest w równym stopniu dostępna dla wszystkich. Należy zapewnić jak największą inkluzywność transportu.

3.3.

EKES docenia rolę KE w procesie poprawy mobilności miejskiej. Ma jednak świadomość, że główny ciężar decyzyjny spoczywa na władzach lokalnych oraz państwach członkowskich. Wzywa zatem do aktywnych działań na rzecz rozwoju mobilności, w tym do podejmowania prac nad planami zrównoważonej mobilności miejskiej (SUMP) oraz planami zrównoważonej logistyki miejskiej (SULP). Ich tworzenie bywa ograniczane m.in. przez brak woli politycznej. EKES podkreśla konieczność współpracy administracji na różnych poziomach decyzyjnych, także z udziałem organizacji społeczeństwa obywatelskiego i mieszkańców. Jednocześnie wzywa się państwa członkowskie do lokowania środków własnych na rzecz rozwoju i utrzymania infrastruktury służącej mobilności w miastach. Rozważyć należy przeznaczanie specjalnych środków na rozwój infrastruktury transportu w ramach środków unijnych.

3.4.

EKES podziela opinię KE w zakresie SUMP i SULP. Niestety nadal wiele miast w UE nie posiada takich planów, co może wskazywać na to, że proces ich tworzenia jest znaczącym wysiłkiem finansowym i organizacyjnym. Propozycje KE idą w dobrym kierunku. EKES także będzie podejmował działania na rzecz popularyzacji tych instrumentów. EKES zachęca również do promowania tych planów w odniesieniu do przedsiębiorstw. Ważne jest, by plany te odpowiadały na bieżące trendy. Jeśli w długiej perspektywie nie dojdzie do znaczącej poprawy sytuacji, to należy rozważyć wprowadzenie obowiązku tworzenia SUMP i SULP z uwzględnieniem zasady pomocniczości.

3.5.

Komunikat wiele uwagi poświęca problemowi ochrony środowiska w związku z rozwojem transportu w miastach. Należy w tym zakresie zachować odpowiednią równowagę. Potrzeba ograniczania emisji nie powinna skutkować obniżeniem mobilności i wykluczeniem komunikacyjnym. EKES proponuje wykorzystanie w pierwszej kolejności rozwiązań zachęcających do korzystania z pojazdów niskoemisyjnych i wspierania przedsiębiorców, organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz konsumentów w nabywaniu takich pojazdów. Równolegle należy przedstawiać pełne spektrum możliwości przemieszczania się, które ograniczą potrzebę poruszania się prywatnym samochodem w pełni lub częściowo.

3.6.

Niezwykle istotne jest odpowiednie planowanie przestrzenne. Należy śledzić trendy związane z mobilnością i tworzyć odpowiednie rezerwy przestrzeni na cele związane z rozwojem nowych metod poruszania się, jak i z rozwojem sieci komunikacji publicznej. By jakość życia na terenach oddalonych od centrów miast była zadowalająca, należy zadbać o odpowiednią infrastrukturę dla mieszkańców tych terenów. Ważne jest, aby modele biznesowe dla nowych rodzajów mobilności, były dostosowane do infrastruktury miejskiej. Jeśli potencjał miejski nie jest wystarczający, należy wspierać partnerstwa na rzecz monitorowania trendów rozwoju mobilności w miastach i ich implementacji w UE i na poziomie globalnym. EKES będzie wspierał tego rodzaju działania.

3.7.

Zaleca się współpracę miast oraz obszarów podmiejskich i wiejskich na rzecz tworzenia SUMP i SULP dla szerokich obszarów funkcjonalnych. Celem powinno być przeciwdziałanie suburbanizacji i chaosowi przestrzennemu.

3.8.

EKES zgadza się ze znaczeniem, jakie w komunikacie przypisuje się wzmocnieniu węzłów miejskich TEN-T w odniesieniu do pasażerów i towarów, oraz podziela pogląd, że aspekty te powinny stanowić część przeglądu rozporządzenia w sprawie TEN-T (3). W tym kontekście EKES pragnie podkreślić, że miasta nie mogą rozwijać się w oderwaniu od terenów otaczających. Niezwykle ważne jest zatem, by między miastami a terenami podmiejskimi, w tym wiejskimi, istniały połączenia komunikacyjne pozwalające na dogodne przemieszczanie się i korzystanie z pełnego potencjału różnych obszarów i ich mieszkańców. W ocenie EKES-u węzły miejskie powinny być miejscami wpisującymi się w koncepcję punktu kompleksowej obsługi. Powinny nie tylko służyć zmianie sposobu przemieszczania się w ścisłym tego słowa znaczeniu, ale zapewniać kompleksową obsługę transportową, w tym informację dla pasażerów, oraz usługi i produkty związane z transportem, także towarowym. W ocenie EKES szczególną rolę w tym zakresie mogą mieć przystanki kolejowe.

3.9.

EKES zgadza się z potrzebą obniżania emisyjności logistyki transportu towarowego, na przykład poprzez opracowywanie SULP, z naciskiem na opracowanie zrównoważonych rozwiązań, poprawę multimodalności z myślą o rozwiązaniach, technologiach i pojazdach bezemisyjnych. EKES podkreśla znaczenie zaangażowania w ten proces podmiotów publicznych i prywatnych oraz odpowiedniego rozwiązania problemów przejściowych.

3.10.

Wyzwaniem dla sektora będzie przyciągnięcie kadr. Jednym z dostrzeganych problemów jest zaawansowany wiek pracowników. Jednocześnie obserwuje się niskie zainteresowanie pracą w miejskim transporcie publicznym. W związku z tym dostrzega się braki kadrowe, które odbijają się na jakości świadczonych usług. Z drugiej strony pandemia COVID-19 pokazała wyraźnie, że pracownicy tego sektora odgrywają istotną rolę i zapewniają ciągłość funkcjonowania całych społeczności. Dlatego też należy zwiększyć atrakcyjność pracy w tym sektorze poprzez zapewnienie godnych i sprawiedliwych warunków zatrudnienia. Ponadto bardzo ważne jest, aby do programów nauczania i pracy z młodzieżą włączyć edukację w zakresie mobilności zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju. Należy uczynić programy edukacyjne bardziej interaktywnymi i atrakcyjniejszymi dla młodych ludzi, w tym za pośrednictwem programu Erasmus+. Wypracowywanie rozwiązań w tym zakresie powinno odbywać się poprzez mechanizmy dialogu społecznego.

3.11.

W systemie zamówień publicznych na usługi transportowe w miastach należy brać pod uwagę szereg kryteriów społecznych i środowiskowych przy wyborze najlepszej oferty, z uwzględnieniem wymogów określonych w rozporządzeniu (WE) nr 1370/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady (4).

3.12.

Transport publiczny jest kluczowy dla rozwoju mobilności. Należy zatem wspierać jego rozwój, m.in. poprzez określenie celów dotyczących transportu publicznego na kolejne lata. Nie można również zapominać o takich elementach jak dostępność, przystępność, poczucie bezpieczeństwa, niezawodność i punktualność. Jednocześnie należy zwiększać zaufanie do komunikacji miejskiej jako bezpiecznej dla zdrowia, zwłaszcza w czasie kryzysów zdrowotnych, takich jak pandemia COVID-19. Ważne jest także, by podróżowanie tym rodzajem transportu nie kojarzyło się z ubóstwem. Nie można przy tym pomijać roli transportu publicznego w wyrównywaniu szans, w tym między płciami. EKES wzywa do tworzenia długookresowych ram wsparcia finansowego w zakresie finansowania infrastruktury transportu publicznego.

3.13.

W komunikacie zwraca się uwagę na kwestie dotyczące wykorzystywania mobilności jako usługi (MaaS). Jest to pożądany kierunek rozwoju, ponieważ oferuje ogromny potencjał generowania dużej ilości danych. Niemniej istnieją obawy o to, czy dane przetwarzane przez aplikacje nie będą wykorzystywane w sposób nieuprawniony. Należy zapewnić odpowiednie ramy regulacyjne gwarantujące poszanowanie demokratycznych zasad transparentności w zarządzaniu komunikacją miejską. Potrzebna jest przy tym kontrola publiczna. Ponadto samorządy terytorialne potrzebują wsparcia w zakresie rozwoju technologii opartych na sztucznej inteligencji. EKES podkreśla, że rozwój nowoczesnych narzędzi cyfrowych w zakresie mobilności nie może prowadzić do wykluczenia tych, którzy nie mogą bądź nie potrafią korzystać z takich rozwiązań. Konieczne jest rozwijanie umiejętności cyfrowych społeczeństwa.

3.14.

EKES podkreśla znaczenie budowania świadomości i edukacji dotyczącej nowoczesnej mobilności. Należy pokazywać mieszkańcom korzyści wynikające z porzucenia prywatnych aut na rzecz innych metod podróżowania. Szczególnie ważna jest optymalizacja korzystania z samochodów. Oprócz organów i inicjatyw UE ważną rolę odgrywają w tym zakresie organizacje i sieci społeczeństwa obywatelskiego (5). Dobrym przykładem jest CIVITAS. EKES proponuje również wspieranie turystyki miejskiej uwzględniającej wykorzystanie zrównoważonych sposobów przemieszczania się.

3.15.

EKES pragnie wyrazić swoje zainteresowanie udziałem w pracach grupy ekspertów ds. mobilności miejskiej. Zgadzamy się, że należy zmienić skład i zasady prac tej grupy. Otwarcie grupy na środowiska spoza administracji to właściwy kierunek. Zachęca się do zróżnicowania składu tej grupy, tak by reprezentowane w niej były różne grupy społeczne i przedstawiciele różnych środowisk. Powyższe uwagi można odnieść także do innych gremiów zajmujących się mobilnością na różnych szczeblach.

3.16.

EKES popiera również propozycje KE dotyczące poprawy zharmonizowanych wskaźników mobilności miejskiej. Warto w tym miejscu odnotować, iż komunikat przywołuje cel zrównoważonego rozwoju nr 11, który dąży do uczynienia miast i osiedli ludzkich włączającymi, bezpiecznymi, odpornymi i zrównoważonymi do roku 2030. Warto podkreślić, że cele szczegółowe mogą stanowić wytyczne i dla polityki unijnej w tym zakresie, i dla projektowania wskaźników. Trzeba zagwarantować ich porównywalność i aktualność. Dlatego też EKES apeluje o wsparcie służb odpowiedzialnych za gromadzenie danych i opracowywanie statystyk na różnych szczeblach. Komitet zachęca do wykorzystania bazy SUMI (6) jako podstawy do dalszych prac oraz do uwzględnienia doświadczeń towarzyszących pracom nad tym narzędziem.

4. Uwagi szczegółowe

4.1.

EKES zwraca także uwagę na to, że dostępna dla wszystkich pasażerów informacja pasażerska powinna być nieodłączną częścią usługi transportu publicznego. Liczne taryfy, strefy i różnorodność przypisanych im biletów utrudniają sprawne przemieszczanie się. Dotyczy to zwłaszcza tych, którzy przybywają do miast na krótkie pobyty. EKES zachęca do tego, by tworzyć proste i jasne taryfikatory.

4.2.

Dla wielu młodych ludzi priorytetem jest kompleksowa zmiana perspektywy skupiająca się na zdrowej i przyjaznej dla klimatu mobilności zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju (7). EKES zachęca zatem, by w procesie kształtowania polityki i podejmowania decyzji w UE zabiegać o bardziej zorganizowane zaangażowanie młodzieży na rzecz klimatu i zrównoważonego rozwoju (8) oraz by kontynuować inicjatywy takie jak DiscoverEU.

4.3.

KE słusznie nawiązuje w komunikacie do pracy za pośrednictwem platform cyfrowych, także w zakresie mobilności. W ostatnich latach zidentyfikowano szereg problemów i wyzwań z tym związanych, w tym problemy dotyczące warunków zatrudnienia. EKES przypomina o propozycji Komisji w sprawie poprawy warunków pracy za pośrednictwem platform internetowych. Należy zapewnić skuteczne wdrożenie dyrektywy.

4.4.

EKES zwraca uwagę na sektor handlu detalicznego, który może istotnie przyczynić się do osiągnięcia celów związanych z mobilnością w miastach, o ile uwzględni się założenia modelu proximity w handlu detalicznym, zwłaszcza odnośnie do produktów pierwszej potrzeby. Handel o zasięgu lokalnym powinien sprzyjać korzystaniu w większym stopniu z rozwiązań o charakterze zrównoważonym. Należy również śledzić nowe trendy, jak np. aerial mobility, które mogą stanowić nową jakość w zakresie usług związanych z mobilnością.

4.5.

W komunikacie wspomina się o roli żeglugi śródlądowej jako tej, która również może odegrać swoją rolę w zazielenianiu zarówno transportu miejskiego, jak i transportu towarowego „ostatniej mili”. W tym miejscu EKES pragnie przywołać swoją opinię w sprawie NAIADES III (9), gdzie przedstawiono zalecane rozwiązania w tej dziedzinie. Mowa w niej m.in. o tym, że należy stworzyć określone warunki do rozwoju żeglugi śródlądowej w miastach. Są to m.in. stworzenie odpowiedniej infrastruktury oraz zapewnienie takich samych preferencji dla publicznego transportu wodnego jak dla publicznego transportu lądowego.

Bruksela, dnia 18 maja 2022 r.

Christa SCHWENG

Przewodnicząca Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) https://www.eiturbanmobility.eu/

https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Passenger_mobility_statistics#Distance_covered

(2) Trybunał Obrachunkowy, Sprawozdanie specjalne nr 06/2020, „Zrównoważona mobilność w miastach w UE – bez zaangażowania ze strony państw członkowskich nie będzie możliwa istotna poprawa”.

(3) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1315/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. w sprawie unijnych wytycznych dotyczących rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej i uchylające decyzję nr 661/2010/UE (Dz.U. L 348 z 20.12.2013, s. 1).

(4) Rozporządzenie (WE) nr 1370/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. dotyczące usług publicznych w zakresie kolejowego i drogowego transportu pasażerskiego oraz uchylające rozporządzenia Rady (EWG) nr 1191/69 i (EWG) nr 1107/70 (Dz.U. L 315 z 3.12.2007, s. 1)

(5) Jak np. EIT Urban Mobility czy też stowarzyszenia miast.

(6) https://civitas.eu/tool-inventory/sumi-sustainable-urban-mobility-indicators

(7) Youth Position Paper [Dokument przedstawiający stanowisko młodzieży], Wiedeń, 2021, https://www.klimaaktiv.at/service/publikationen/mobilitaet/the-pep.html.

(8) Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 44.

(9) Dz.U. C 194 z 12.5.2022, s. 102.

26.8.2022

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 323/112

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów »Sprawozdanie na temat stanu unii energetycznej na 2021 r. – przyczynianie się do realizacji Europejskiego Zielonego Ładu i odbudowy Unii (na podstawie rozporządzenia (UE) 2018/1999 w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu)«”

(COM(2021) 950 final)

(2022/C 323/19)

Sprawozdawczyni:

Alena MASTANTUONO

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 20.12.2021
Podstawa prawna	Artykuł 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego
Data przyjęcia na sesji plenarnej	19.5.2022
Sesja plenarna nr	569
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	184/4/2

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Poważna sytuacja rozwijająca się obecnie w konsekwencji rosyjskiej inwazji na Ukrainę wyraźnie pokazuje, że zagrożenia dla bezpieczeństwa energetycznego i ochrony energetycznej UE oraz kwestie z nimi związane były w wielkim stopniu lekceważone nie tylko w tekście szóstego rocznego sprawozdania na temat stanu unii energetycznej, lecz w szczególności w praktyce. Obecne tragiczne okoliczności pokazują, że postawienie na intensywną współpracę gospodarczą UE z Rosją w dziedzinie energii było krytycznym błędem, który zdecydowanie popierało wielu byłych wysoko postawionych polityków z niektórych państw członkowskich UE.

1.2.

Dzisiejsza sytuacja ujawniła skalę potencjalnych zagrożeń związanych z zależnością unijnego systemu energetycznego od importu z Rosji surowców niezbędnych dla sektora energetycznego – które nasiliły się po aneksji Krymu – co wymaga pilnych działań ze strony UE.

1.3.

EKES jest zaangażowany na rzecz realizacji celów Zielonego Ładu i zaleca wzmożenie wysiłków, aby jak najszybciej osiągnąć wyznaczone cele i zmniejszyć zależność UE od paliw kopalnych. Należy jednak dostosować ogólny scenariusz wdrażania Zielonego Ładu, aby upewnić się, że w obecnych okolicznościach jest on wykonalny i realistyczny.

1.4.

Jeżeli chodzi o unię energetyczną, EKES jest głęboko przekonany, że w tej chwili trzeba zwrócić szczególną uwagę na jej pierwszy filar dotyczący bezpieczeństwa, solidarności i zaufania. Jednocześnie należy nadal wzmacniać synergie między jej filarami wraz ze wszystkimi odpowiednimi instrumentami wsparcia (finansowanie, opodatkowanie, systematyka, uprawnienia do emisji i przepisy proceduralne).

1.5.

EKES podkreśla, że szóste roczne sprawozdanie na temat stanu unii energetycznej nie jest idealnie wyważone. Ze względu na efekt szoku podażowego na rynku energii w sprawozdaniu tym skupiono się w znacznym zakresie na cenach energii oraz na instrumentach umożliwiających wyeliminowanie emisji dwutlenku węgla, lecz takie kwestie jak bezpieczeństwo dostaw lub innowacje i badania naukowe potraktowano tylko w sposób pobieżny. EKES życzyłby sobie szerzej zakrojonego i dobrze ustrukturyzowanego przeglądu źródeł finansowych wzmacniających unię energetyczną oraz postępów w zakresie sposobu, w jaki rozwój unii energetycznej przyczynia się do innowacyjnych działań i konkurencyjności.

1.6.

W szczególności EKES wyraża niezadowolenie, że w omawianym sprawozdaniu, podobnie jak w poprzednich, znowu nie wspomina się o głównych celach europejskiej unii energetycznej lub też czyni się to tylko na marginesie. Trzeba przypomnieć, że chciano m.in. zmniejszyć zależność od importu, postawić obywatela w centrum unii energetycznej i uczynić UE światowym liderem w dziedzinie energii ze źródeł odnawialnych. Należy oczekiwać, że w rocznych sprawozdaniach na temat stanu unii energetycznej dokona się gruntownej analizy tych kluczowych zagadnień i wyraźnie wskaże ewentualne niedociągnięcia, aby w razie potrzeby można było opracować nowe inicjatywy. W rozpatrywanym sprawozdaniu bynajmniej tak się nie dzieje, na przykład w karygodny sposób zaniedbuje się kwestię rozwoju energetyki obywatelskiej, która jest ważna dla EKES-u. EKES oczekuje, że w sprawozdaniu na 2022 r. Komisja jasno wypowie się na te tematy w osobnych rozdziałach.

1.7.

Komitet zdecydowanie docenia, że odnawialne źródła energii stały się głównym źródłem energii w UE; stanowi to kluczową pomoc w ograniczaniu dużej zależności UE od importu energii oraz istotne wsparcie dla unijnego bezpieczeństwa energetycznego. Jest jednak zdania, że, potrzebne są bardziej konkretne działania, aby umożliwić konsumentom aktywny udział w rynku i czerpanie korzyści z bardziej zdecentralizowanych i zrównoważonych struktur dostaw.

1.8.

EKES zgadza się z zawartym w sprawozdaniu stwierdzeniem dotyczącym potencjału rozwoju wewnętrznego rynku energii, który nie jest jeszcze gotowy pod względem otoczenia rynkowego, instytucji, przepisów regulacyjnych i łączności między państwami członkowskimi. Transformacja będzie testem dla infrastruktury energetycznej i należy zmobilizować wszelkie środki, aby przygotować tę infrastrukturę na zmiany i uodpornić ją na przyszłe wstrząsy.

1.9.

Doświadczenie związane ze wzrostem cen energii jesienią 2021 r. w połączeniu z obecną sytuacją uwydatnia potrzebę ścisłego monitorowania ewolucji cen energii oraz wypracowania bardziej zintegrowanego podejścia w zakresie tego, jak racjonalnie radzić sobie z wpływem wysokich cen energii na ubóstwo.

1.10.

Rozwój unii energetycznej UE wszedł w fazę, w której konieczne jest podjęcie widocznych starań mających na celu poprawę bezpieczeństwa. Należy również położyć większy nacisk na solidarność i zaufanie. Istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że konieczny będzie test zarządzania kryzysowego z myślą o kolejnej zimie, co będzie wymagać gotowości do ograniczenia negatywnego wpływu na dystrybucję energii i w konsekwencji – na wyniki gospodarcze oraz poziom życia.

1.11.

UE powinna również mieć świadomość, że obecny system dostaw energii z Rosji do UE utrzymuje przepływy finansowe w rękach rosyjskiego reżimu, a te środki finansowe są wykorzystywane do finansowania jego działań militarnych. Należy jak najszybciej znaleźć alternatywne sposoby zabezpieczenia dostaw energii poprzez dywersyfikację dostawców z różnych krajów oraz wykorzystanie różnych źródeł energii, jednocześnie zwiększając solidarność w obrębie Unii. Powyższe ma również zastosowanie do surowców importowanych do UE.

1.12.

EKES z dużym zadowoleniem przyjąłby silniejsze stanowisko polityczne oraz ocenę wpływu związku między energią a sektorem cyfrowym i między unią energetyczną a nową strategią przemysłową dla Europy, a także pewne prognozy dotyczące oddziaływania obecnej ryzykownej sytuacji na sektor energetyczny, działalność gospodarczą i społeczeństwo w UE.

1.13.

W sprawozdaniu na temat stanu unii energetycznej należałoby też zamieścić osobny rozdział poświęcony wysiłkom na rzecz sprawiedliwej transformacji, w tym wdrożonym w państwach członkowskich i na szczeblu europejskim najlepszym przykładom pokazującym, w jaki sposób wykorzystuje się finansowanie UE, aby zapewnić zastrzyk finansowy na przekwalifikowanie i doskonalenie zawodowe niezbędne do transformacji ekologicznej. EKES podkreśla, że sprawiedliwa transformacja nie sprowadza się tylko do kwestii finansowania transformacji. Obejmuje ona również cel, jakim jest tworzenie – przy udziale partnerów społecznych – godnej pracy i wysokiej jakości miejsc pracy, a także zabezpieczenia społecznego, i wymaga specjalnych działań na szczeblu regionalnym.

1.14.

W UE brak inwestycji publicznych w badania naukowe i innowacje w dziedzinie czystej energii, przez co Unia pozostaje w tyle za swoimi globalnymi partnerami, co grozi utratą styczności z kluczowymi technologiami i rynkami przyszłości. EKES zdecydowanie zachęca Komisję Europejską do opracowania planu strategicznego odnośnie do sektorów czystej energii w celu pobudzenia ich rozwoju w UE.

2. Kontekst

2.1.

Szóste roczne sprawozdanie Komisji Europejskiej zawiera podsumowanie postępów we wdrażaniu polityki energetycznej i klimatycznej Unii Europejskiej, w tym unii energetycznej w ramach jej pięciu filarów. Podkreślono w nim również, jak nowe cele klimatyczne UE zawarte w Europejskim prawie o klimacie zostały przełożone na znaczące wnioski legislacyjne za pomocą pakietu „Gotowi na 55”. Transformację ekologiczną uznaje się za część rozwiązania na drodze do neutralności klimatycznej oraz za odpowiedź na skutki kryzysu związanego z COVID-19.

2.2.

W sprawozdaniu potwierdzono pozytywną tendencję w ograniczaniu unijnych emisji gazów cieplarnianych. W 2020 r. emisje gazów cieplarnianych spadły o 31 % w porównaniu z 1990 r. ze względu na wpływ pandemii na zużycie energii, ale również ze względu na utrzymujące się tendencje w zakresie obniżania emisyjności. Z prognoz przedstawionych przez państwa członkowskie w 2021 r. wynika, że redukcja emisji netto gazów cieplarnianych do 2030 r. wyniesie 34 % w przypadku stosowania obecnych środków oraz 41 %, jeżeli w Unii wprowadzone zostaną dodatkowe środki, w porównaniu z redukcją emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55 % określoną w Europejskim prawie o klimacie.

2.3.

W 2020 r. po raz pierwszy odnawialne źródła energii wyprzedziły paliwa kopalne jako główne źródło energii elektrycznej UE (wytworzono z nich 38 % energii elektrycznej w UE w stosunku do 37 % z paliw kopalnych oraz 25 % z energii jądrowej). Zakłada się, że ich udział w ogólnym koszyku energetycznym UE osiągnął co najmniej 22 %, chociaż niektórym państwom członkowskim grozi nieosiągnięcie wiążącego krajowego celu. Wsparciem dla ich upowszechnienia była inwestycja w wysokości 48,8 mld EUR w 2020 r. w porównaniu z 32,9 mld EUR w 2019 r. Sytuacja różniła się jednak w przypadku poszczególnych technologii.

2.4.

Przedmiotowe sprawozdanie opublikowano w kontekście ostrego wzrostu cen gazu i energii elektrycznej. Hurtowe ceny energii elektrycznej wzrosły o 230 % w skali roku, przy czym do września 2021 r. miały bardziej umiarkowany wpływ na ceny detaliczne (średnia UE wyniosła + 11 %). Wstrząs cenowy można było odczuć zasadniczo ze względu na ujemne ceny energii elektrycznej w 2020 r., obniżone przez spowolnienie gospodarcze.

2.5.

Było to w dużej mierze spowodowane rosnącymi cenami gazu, których wpływ na cenę energii elektrycznej był dziewięciokrotnie większy niż wpływ obserwowanego wzrostu opłat emisyjnych w tym samym okresie. Poziomy magazynowania gazu są niskie, a UE doświadcza najwyższego łącznego poziomu zależności od importu energii netto w ostatnich 30 latach (60,6 % w 2019 r. w porównaniu z 58,2 % w 2018 r. i 56 % w 2000 r.). Dzieje się tak, mimo że wyraźnym celem unii energetycznej było i jest zmniejszenie tej zależności. W sprawozdaniu na temat stanu unii energetycznej należałoby nie tylko podać te niekorzystne dane liczbowe, ale również wyjaśnić, dlaczego nie udało się nawet w podstawowym zakresie osiągnąć celu zmniejszenia zależności od importu.

2.6.

Wzrost cen energii skłonił Komisję Europejską do ogłoszenia zestawu działań i środków wsparcia w celu szybkiego udzielenia pomocy słabszym grupom. W 2019 r. ubóstwo energetyczne dotknęło do 31 mln osób w UE. Podkreśla to znaczenie ochrony słabszych grup przed gwałtownym wzrostem cen oraz zapewnienia sprawiedliwej transformacji w kierunku neutralności klimatycznej.

2.7.

W sprawozdaniu Komisja zleciła Agencji ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki (ACER) dokonanie oceny korzyści i wad obecnej struktury hurtowego rynku energii elektrycznej, między innymi jej zdolności do reagowania na sytuacje ekstremalnej zmienności cenowej na rynkach gazu.

2.8.

Dotacje na energię ze źródeł odnawialnych wyniosły 78 mld EUR. Natomiast dotacje na paliwa kopalne nieznacznie się zmniejszyły w 2020 r., osiągając poziom 52 mld EUR. Mogą one jednak ulec zwiększeniu przy obecnym wzroście gospodarczym. Zgodnie z szóstym sprawozdaniem dziewięć państw członkowskich stopniowo wycofało węgiel, trzynaście – podjęło krajowe zobowiązania, aby uczynić to w określonym terminie, cztery – rozważają możliwe terminy, a tylko jedno nie rozpoczęło jeszcze krajowych dyskusji na temat stopniowego wycofywania.

2.9.

Tempo spadku w 2019 r. w kierunku osiągnięcia celów na 2030 r. było satysfakcjonujące wyłącznie w przypadku zużycia energii pierwotnej. W 2019 r. zużycie energii pierwotnej w UE spadło o 1,9 %, a zużycie energii końcowej o 0,6 % w porównaniu z 2018 r. Należy podjąć znacznie większe starania, aby obniżyć obecny docelowy poziom zużycia energii końcowej i osiągnąć wyższy poziom ambicji określony w proponowanej zmianie dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej.

2.10.

Sprawozdanie pomaga określić przyszłe obszary działania i zwiększonych starań. Oprócz potrzeby inwestycji w sprawozdaniu podkreślono również konieczność usunięcia barier administracyjnych w zakresie wdrażania OZE oraz przyspieszenia procedur wydawania zezwoleń.

2.11.

Unia poszukuje sposobu zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego i ochrony energetycznej oraz zapewnienia lepszych połączeń międzysystemowych w całej UE. Kryzys uwypuklił potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa dostaw i uniknięcia dostaw pochodzących z niepewnych źródeł.

2.12.

Publiczne wydatki UE na badania naukowe i innowacje w zakresie czystej energii w państwach członkowskich są nadal niższe od poziomu odnotowanego w 2010 r., ale krajowe i unijne fundusze odbudowy, które są przeznaczone na badania naukowe i innowacje w tym zakresie, mogą to częściowo zrekompensować. Budżet UE na lata 2021–2027 będzie stanowić znaczące wsparcie w realizacji Europejskiego Zielonego Ładu oraz transformacji energetycznej w całej Unii. Na osiągnięcie tego celu zostanie przeznaczone w szczególności co najmniej 30 % i 37 % środków finansowych dostępnych odpowiednio w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności. Oprócz tego transformacja ekologiczna będzie finansowana dzięki mechanizmowi sprawiedliwej transformacji lub InvestEU.

2.13.

Do 5 października 2021 r. wartość łącznych planowanych inwestycji związanych z klimatem w 22 krajowych planach odbudowy i zwiększania odporności (RRP) wynosiła około 177 mld EUR, co stanowi 40 % łącznej kwoty 445 mld EUR środków finansowych przyznanych w ramach RRP tym państwom członkowskim.

2.14.

Do komunikatu dołączono następujących pięć sprawozdań dotyczących poniższych tematów:

—	dotacje w energetyce w UE,

—	sprawozdanie z postępów działań na rzecz klimatu za 2021 r.,

—	postępy w zakresie konkurencyjności czystych technologii energetycznych,

—	sprawozdanie na temat jakości paliwa,

—	sprawozdanie na temat funkcjonowania rynku uprawnień do emisji dwutlenku węgla (system handlu emisjami).

3. Uwagi ogólne

3.1.

Poza tym, że rosyjska inwazja wojskowa na Ukrainę stanowi straszliwą sytuację dla Ukrainy i jej obywateli, EKES postrzega ją jako ogromny wstrząs z punktu widzenia bezpieczeństwa, funkcjonowania i efektywności unii energetycznej. Jest to największe zagrożenie bezpieczeństwa w historii integracji europejskiej. Wymaga ono ponownego zdefiniowania i dostosowania unijnych priorytetów z dziedziny strategii i bezpieczeństwa oraz przygotowania odpowiednich instrumentów umożliwiających jak najszybsze wprowadzenie tych priorytetów w życie.

3.2.

Komitet wzywa instytucje UE do przyjęcia bardziej dalekosiężnego podejścia do przyszłych zagrożeń bezpieczeństwa oraz do poświęcenia większej uwagi bezpieczeństwu i dywersyfikacji dostaw, a także zapewnieniu zwiększonej solidarności wśród państw członkowskich UE. Zagrożenie bezpieczeństwa ujawniło również potrzebę przyspieszenia wdrażania odnawialnych źródeł energii w celu zmniejszenia zależności UE od paliw kopalnych i zapewnienia osiągnięcia celów Zielonego Ładu.

3.3.

EKES odnotowuje szczegółowe sprawozdanie Komisji Europejskiej podsumowujące zmiany i postępy we wdrażaniu polityki energetycznej i klimatycznej Unii Europejskiej. Pozytywnie ocenia postępy w zakresie osiągania przez UE jej celów klimatycznych i z zadowoleniem przyjmuje określenie obszarów, które wymagają większych postępów. W 2020 r. pandemia COVID-19 miała dość pozytywny wpływ na ograniczenie emisji CO2, ponieważ spowodowała zmniejszenie zużycia energii i przez to również produkcji. Niemniej wzrost gospodarczy w 2021 r. doprowadził do zwiększenia popytu, co wraz z innymi czynnikami wpłynęło na wzrost cen energii. EKES z zadowoleniem przyjmuje to, że komunikat Komisji dotyczący cen energii (1) umożliwił szybkie udzielenie pomocy i wsparcia słabszym odbiorcom, aby złagodzić negatywny wpływ wstrząsu cenowego. Zwraca przy tym uwagę na swoją opinię TEN/761 (2).

3.4.

EKES zachęca Komisję Europejską do bardzo uważnego śledzenia ewolucji cen energii i sugeruje uwzględnienie danych statystycznych dotyczących rozwoju tych cen w kolejnym sprawozdaniu na temat stanu unii energetycznej. W tym względzie zauważa potrzebę przedstawienia spójniejszych danych mogących zapewnić rzetelny obraz sytuacji rynkowej.

3.5.

Podobnie jak w swoich wcześniejszych opiniach, EKES podkreśla, że transformacja ekologiczna musi odbywać się w sposób sprawiedliwy, nie pozostawiając nikogo w tyle. Transformacja nie ma wyłącznie technicznego charakteru – ma również wymiar gospodarczy i społeczny. Regularny dialog z obywatelami i społeczeństwem obywatelskim, w tym z partnerami społecznymi, w szczególności w regionach podlegających transformacji, zagwarantuje, że cele polityki klimatycznej i energetycznej będą postrzegane jako atrakcyjne społecznie i zostaną osiągnięte przy minimalnym koszcie społeczno-gospodarczym. Co najmniej równie ważne jak pogłębienie dialogu jest spełnienie obietnicy, by aktywnie integrować obywateli z rynkiem, uczynić ich prosumentami i włączyć ich w nowe możliwości tworzenia wartości. Kluczowa w tym zakresie będzie jakość przygotowania i finansowania poszczególnych instrumentów oraz ich konkretnego wdrożenia na poziomie krajowym. Uwzględnienie opinii partnerów społecznych musi zatem stanowić fundamentalny cel przyszłego dialogu i jest głównym warunkiem przeprowadzenia pomyślnej i sprawiedliwej transformacji.

3.6.

Sprawozdanie na temat stanu unii energetycznej powinno również zawierać część poświęconą staraniom na rzecz sprawiedliwej transformacji, wraz z przykładami środków pomyślnie wdrożonych w państwach członkowskich i na szczeblu europejskim. EKES podkreśla, że sprawiedliwa transformacja nie sprowadza się tylko do finansowania transformacji. Obejmuje ona również cel, jakim jest tworzenie godnej pracy i wysokiej jakości miejsc pracy, a także zabezpieczenia społecznego, i wymaga specjalnych działań na szczeblu regionalnym.

3.7.

EKES zalecałby przyjęcie w szóstym rocznym sprawozdaniu bardziej wyważonego podejścia do poszczególnych obszarów unii energetycznej. W sprawozdaniu tym wyczerpująco omówiono kwestie efektywności energetycznej i obniżania emisyjności, które są obecnie głównymi priorytetami polityki. Jednak zdaje się, że nie poświęcono wystarczającej uwagi tematyce bezpieczeństwa, solidarności i zaufania lub badań, innowacji i konkurencyjności oraz związanych z nimi wyzwań i osiągnięć.

3.8.

3.9.

EKES z zadowoleniem przyjmuje to, że państwa członkowskie zwiększyły swoje ambicje dotyczące osiągnięcia celów wytyczonych na 2020 r. w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, która odtąd ma stanowić główne źródło energii elektrycznej. Zachęca te państwa członkowskie, którym nie udaje się zrealizować wspomnianego celu, do skupienia się na skuteczniejszym wdrożeniu wsparcia w zakresie OZE i/lub zawarcia umów dotyczących transferów statystycznych. W związku z tym EKES pragnie zwrócić uwagę, że – jak wynika z badania przeprowadzonego przez Komisję (3) – stopniowemu wycofywaniu się z energii ze źródeł kopalnych towarzyszy znaczne zmniejszenie kosztów zewnętrznych (takich jak koszty zdrowotne i środowiskowe), które musi ponosić społeczeństwo. Dla zobrazowania: w przypadku wytwarzania energii elektrycznej technologie oparte na paliwach kopalnych mają najwyższe koszty zewnętrzne wynoszące średnio 68–177 EUR/MWh dla UE-27. Koszty zewnętrzne technologii jądrowych i energii odnawialnej wynoszą 3–17 EUR/MWh, przy czym w przypadku energii wiatrowej i wodnej koszty te osiągają poziom poniżej 5 EUR/MWh.

3.10.

W porównaniu z poprzednimi sprawozdaniami Komitet docenia przywiązanie dużej wagi do roli prosumentów. Przypomina swój apel, by najistotniejszym celem było postawienie obywatelek i obywateli w centrum unii energetycznej (4). Konsumenci powinni mieć możliwość wyboru i aktywnego udziału w rynku. Należy jednak przyjąć konkretne środki w ramach prawodawstwa Unii w celu bezzwłocznego wprowadzenia tej idei w życie.

3.11.

Wewnętrzny rynek energii wciąż nie został w pełni urzeczywistniony. Nie oferuje wystarczających korzyści małym producentom energii ze źródeł odnawialnych. Ponadto wzrost cen energii obnażył słabości rynku energii. Okazało się bowiem, że niektórzy dostawcy energii nie posiadają kompetencji do prowadzenia tej działalności ani nie mają wystarczających funduszy własnych. Należy wzmocnić działania w zakresie rozwoju rynku, jego odpowiedniego uregulowania, stworzenia niezbędnych wymogów dotyczących poszczególnych uczestników rynku oraz rozsądnej ochrony konsumentów.

3.12.

Komitet ubolewa, że nie tylko jego wezwanie do ograniczenia strategicznej zależności od podmiotów zewnętrznych nie zostało wysłuchane, ale również ta zależność w rzeczywistości wzrosła. W 2021 r. zależność UE od importu energii osiągnęła poziom najwyższy w ciągu ostatnich trzydziestu lat. Niepowodzenie to odegrało rolę we wzroście cen energii. W tym kontekście Komitet przypomina swoje stanowisko, że Komisja Europejska i państwa członkowskie powinny unikać jakiegokolwiek dalszego zwiększania importu i podejść do tej kwestii poważnie, gdy wskazują wodór lub inne źródła energii jako siłę napędową obniżania emisyjności, ponieważ może to doprowadzić do dalszego zwiększania importu. Zważywszy na obecną sytuację, istotne jest nie tylko wdrożenie strategii mającej na celu ograniczenie rosnącej zależności energetycznej UE, lecz także zapewnienie wykonalnego sposobu na dywersyfikację dostaw i dystrybucji energii na poziomie terytorialnym tak, by uniknąć zagrożeń geopolitycznych.

3.13.

Państwa członkowskie udowodniły, że chcą wspierać transformację ekologiczną, a udział wydatków na inwestycje związane z klimatem z 22 RRP wynoszący 40 % całego budżetu potwierdza, jak kosztowna jest i będzie ta transformacja. Niemniej unijna stopa inwestycji publicznych w czyste technologie energetyczne konieczne do obniżenia emisyjności jest najniższa spośród największych gospodarek i ogranicza przewagę konkurencyjną względem globalnych partnerów. Musimy ponadto zadbać o to, aby obywatele znajdowali się w centrum polityki energetycznej. Jeżeli będą oni w stanie inwestować i czerpać korzyści ze swoich inwestycji, do sektora napłynie znaczna ilość prywatnych środków.

3.14.

Szybkie zatwierdzenie aktu delegowanego dotyczącego przepisów regulujących zrównoważoną środowiskowo działalność gospodarczą wydaje się istotnym sygnałem do rozpoczęcia publicznego finansowania badań naukowych i innowacji w dziedzinie czystej energii w państwach członkowskich. EKES oczekuje, że przyczyni się to również do ograniczenia inwestycji w zdolności w zakresie paliw kopalnych oraz związanych z tym dotacji.

3.15.

Sprawozdanie na temat funkcjonowania rynku uprawnień do emisji dwutlenku węgla z 2021 r. stanowi dowód na znaczny wkład unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) w obniżanie emisyjności. W latach 2013–2020 system ten wygenerował dochody z aukcji przekraczające kwotę 68 mld EUR. EKES zauważa, że 75 % dochodów z EU ETS wykorzystano na potrzeby działań w dziedzinie klimatu oraz do celów związanych z energią, co znacznie przekracza 50-procentowy próg wyznaczony dla państw członkowskich. Wobec powyższego Komitet zachęca państwa członkowskie do dalszego zwiększania ich udziału w celu przeciwdziałania zmianie klimatu.

3.16.

Unia Europejska nie jest samotną wyspą, a jej współpraca na arenie międzynarodowej ma ogromne znaczenie, podobnie jak koordynacja działań z dziedziny polityki klimatycznej z globalnymi partnerami. Powinna dążyć do celu, którym jest neutralność klimatyczna, przy jednoczesnym zadbaniu o konkurencyjność i bezpieczeństwo dostaw energii po przystępnych cenach dla przedsiębiorstw i obywateli.

3.17.

Komitet docenia, że sprawozdanie zawiera dane dotyczące zatrudnienia w sektorze czystej energii, które rośnie o 2 % rocznie. UE zmaga się z problemem nieobsadzonych zielonych miejsc pracy, który przybierze dodatkowo na sile w obliczu przyspieszonej transformacji ekologicznej związanej z inwestycjami w renowacje. Należy zadbać o to, aby osoby posiadające odpowiednie umiejętności mogły wejść szybko na rynek pracy i aby nowe miejsca pracy stworzone wskutek transformacji energetycznej oferowały dobre warunki pracy i godne wynagrodzenie. Trzeba włożyć jak najwięcej wysiłków w rozwój szkoleń i kwalifikacji w dziedzinie renowacji energetycznej.

3.18.

Obecna sytuacja na rynku energii odzwierciedla pewnego rodzaju zaniżenie znaczenia kilku aspektów bezpieczeństwa energetycznego, w szczególności jeśli chodzi o dostawy gazu do UE, lub niewystarczające starania na rzecz wyeliminowania dużej – a nawet zwiększającej się – zależności UE od importu energii. Odzwierciedla ona również ograniczoną solidarność wśród państw członkowskich UE potrzebną do skutecznego rozwiązania problemu, w tym potencjalny brak zaufania koniecznego do osiągnięcia konsensusu.

3.19.

EKES niezwykle docenia to, że znaczną ilość środków finansowych pochodzących z WRF UE na lata 2021–2027 oraz z NextGenerationEU przeznaczono konkretnie na potrzeby sprostania wyzwaniom związanym z celami unii energetycznej.

4. Uwagi szczegółowe

4.1.

Mimo zobowiązania się przez UE do stopniowego wycofania dotacji na paliwa kopalne, nie odnotowuje się ich wystarczającego zmniejszenia. W załączniku do sprawozdania widoczny jest lekki spadek dotacji na paliwa kopalne, lecz zważywszy na wzrost gospodarczy, można spodziewać się ich zwiększenia. W latach 2015–2019 dotacje na paliwa kopalne wzrosły w UE o 4 %, a w 2020 r. wymiernie się zmniejszyły. Dotacje te spadły o 10 % w sektorze energetycznym i o 4 % w przemyśle, natomiast w transporcie wzrosły o 25 % oraz o 13 % w przypadku gospodarstw domowych, które korzystają z dotacji na zużycie oleju opałowego i gazu ziemnego. Dotacje odgrywają istotną rolę w dziedzinie społecznej, ponieważ zapewniają sprawiedliwe przejście na gospodarkę neutralną dla klimatu.

4.2.

EKES ubolewa, że w sprawozdaniu nie zawarto analizy związku między transformacją energetyczną a cyfrową. Cyfryzacja otwiera możliwości związane z oszczędnością energii, ograniczeniem energochłonności oraz lepszym zarządzaniem infrastrukturą energetyczną. W sprawozdaniu można było opracować dogłębne rozwiązania dotyczące zwiększającego się zapotrzebowania na elektryfikację oraz konieczności znalezienia stabilnych i zrównoważonych rozwiązań energetycznych. Transformacja będzie testem dla infrastruktury energetycznej i należy zmobilizować wszelkie środki, aby przygotować tę infrastrukturę na zmiany i uodpornić ją na przyszłe wstrząsy.

4.3.

Istotną rolę w transformacji ekologicznej odegra przekwalifikowanie i podnoszenie kwalifikacji. EKES zwraca uwagę na wyniki projektu partnerów społecznych „The Skills2Power”, z myślą o opracowaniu konkretnych strategii monitorowania i przewidywania potrzeb w zakresie nabywania, podnoszenia i zmiany kwalifikacji pracowników w sektorze energii elektrycznej. Sprawozdanie na temat stanu unii energetycznej mogłoby również obejmować omówienie sposobu, w jaki finansowanie UE w postaci RRP, programu Erasmus+ lub funduszy spójności jest wykorzystywane do zapewnienia zastrzyku finansowego na przekwalifikowanie i podnoszenie kwalifikacji konieczne do transformacji ekologicznej.

4.4.

EKES zaleca bardzo uważne monitorowanie potencjalnych wąskich gardeł w łańcuchach dostaw surowców na potrzeby technologii energetycznych kluczowych dla bezpieczeństwa energetycznego i przejścia na czystą energię. Proponuje maksymalną możliwą dywersyfikację dostaw krytycznych surowców poprzez rozpoczęcie międzynarodowych rozmów z globalnymi partnerami oraz przygotowanie scenariusza przewidującego alternatywne rozwiązania.

4.5.

UE potrzebuje większych inwestycji w badania naukowe i innowacje z dziedziny czystej energii. W 2019 r. stopa inwestycji publicznych w czyste technologie energetyczne wynosiła w UE 0,027 % PKB. Jak możemy poważnie myśleć o wdrożeniu czystej energii, mając najniższą stopę spośród największych gospodarek? Chociaż UE utrzymuje silną pozycję w sektorze energii wiatrowej, pozostaje w tyle za globalnymi partnerami w wielu innych sektorach, w tym w sektorze energii fotowoltaicznej, zielonego wodoru, pomp ciepła lub paliw odnawialnych (5). EKES zachęca Komisję Europejską do opracowania planu strategicznego w odniesieniu do poszczególnych sektorów w celu pobudzenia rozwoju sektorów czystej energii w UE.

4.6.

Aby można było monitorować, które państwa członkowskie najlepiej radzą sobie w obszarze badań, rozwoju i innowacji, Komitet sugeruje regularne publikowanie tablicy wyników. Mogłoby to dotyczyć programów zarządzanych przez UE, jak również polityki spójności i RRP, ponieważ istnieje już tablica wyników dotyczących RRP oraz tablica długoterminowych wyników dotyczących polityki spójności (6).

4.7.

EKES zdecydowanie zaleca zwiększenie przejrzystości systemu EU ETS oraz zastosowanie systemu racjonalnych interwencji umożliwiającego dostosowanie ceny uprawnienia do planowanego celu i wyeliminowanie nagłej zmienności cenowej obserwowanej w ubiegłym roku (najpierw ogromny wzrost do poziomu przekraczającego 100 EUR, a następnie drastyczny spadek do poziomu około 55 EUR w ciągu kilku dni).

4.8.

Komitet zaleca, aby administrowanie i zarządzanie unią energetyczną w większym stopniu uwzględniały synergię z nową strategią przemysłową UE (określoną w komunikacie Komisji z marca 2020 r.).

4.9.

Jeżeli chodzi o cele związane z obniżaniem emisyjności, EKES podkreśla, że wszystkie rodzaje instrumentów – to znaczy przepisy regulacyjne, system EU ETS, podatki ekologiczne i systematykę – należy skoordynować i zharmonizować w ramach odpowiednio dostosowanego i funkcjonującego systemu.

Bruksela, dnia 19 maja 2022 r.

Christa SCHWENG

Przewodnicząca Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) COM(2021) 660 final.

(2) Dz.U. C 275 z 18.7.2022, s. 80.

(3) Badanie przeprowadzone w imieniu Komisji Europejskiej: Energy costs, taxes and the impact of government interventions on investments [Koszty energii, podatki i wpływ interwencji rządowych na inwestycje], EnergyVille.

(4) Dz.U. C 220 z 9.6.2021, s. 38.

(5) COM(2021) 952 final.

(6) https://cohesiondata.ec.europa.eu/; https://ec.europa.eu/economy_finance/recovery-and-resilience-scoreboard/index.html#

26.8.2022

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 323/119

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 2003/25/WE w odniesieniu do włączenia ulepszonych wymogów stateczności i dostosowania jej do wymogów stateczności określonych przez Międzynarodową Organizację Morską”

(COM(2022) 53 final – 2022/0036 (COD))

(2022/C 323/20)

Sprawozdawca:

Mateusz SZYMAŃSKI

Wniosek	Parlament Europejski, 7.3.2022 Rada Unii Europejskiej, 1.3.2022
Podstawa prawna	Art. 100 ust. 2 i art. 304 TFUE
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego
Data przyjęcia przez sekcję	2.5.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	18.5.2022
Sesja plenarna nr	569
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	182/1/1

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje przedstawioną propozycję zmiany obowiązujących przepisów odnoszących się do bezpieczeństwa statków pasażerskich typu ro-ro w stanie uszkodzonym. Zdecydowanie opowiada się za zachowaniem jak najwyższych standardów bezpieczeństwa w transporcie morskim. Jest to szczególnie ważne w wypadku omawianych jednostek, które ze względu na swoją specyfikę są bardziej podatne na zagrożenia niż inne typy statków.

1.2.

Ponadto EKES pozytywnie ocenia dążenie do ujednolicenia przepisów międzynarodowych, w tym przypadku dostosowanie do międzynarodowych przepisów ustanowionych przez IMO. Docenia także wysiłki na rzecz dążenia do uproszczenia przepisów prawnych ułatwiające korzystanie z nich i ich stosowanie. Z zadowoleniem odbieramy sposób prac nad projektem, zwłaszcza pogłębione konsultacje z ekspertami w przedmiotowej dziedzinie.

1.3.

Niemniej EKES pragnie podkreślić, że analiza przedmiotowego wniosku jest niezwykle trudna ze względu na skomplikowany i niejasny sposób redakcji tekstu. Tak skonstruowane przepisy i wyjaśnienia do nich de facto stoją w sprzeczności z celem wniosku, którym jest wspomniane wyżej ułatwienie korzystania z przepisów prawnych i ich stosowania. Zaleca się zwiększenie jego przejrzystości, w tym poprzez prezentację graficzną docelowych rozwiązań i odpowiednie wyjaśnienia.

1.4.

Wątpliwości EKES-u budzą przyjęte we wniosku tymczasowe rozwiązania alternatywne dla nowo budowanych statków certyfikowanych do przewozu 1 350 lub mniej osób oraz sugestia oceny tych dwóch wariantów po dziesięciu latach od wdrożenia nowelizacji, a także zapowiedziana po ocenie nowelizacja dyrektywy.

1.5.

EKES zauważa, że wprowadzenie dwóch rozwiązań alternatywnych dla nowo budowanych statków oznacza, że cel wniosku polegający na „zmniejszeniu złożoności oraz obciążeń technicznych i administracyjnych, które wynikają przede wszystkim z dwóch różnych systemów oceniania zdolności przetrwania statków pasażerskich typu ro-ro w stanie uszkodzonym” nie zostanie w pełni osiągnięty. Proponuje się bowiem dwa alternatywne systemy na okres tymczasowy wynoszący dziesięć lat.

1.6.

1.7.

EKES uważa, że zapis wskazujący tymczasowość stosowania alternatywnych rozwiązań w zakresie wymogów stateczności należy zastąpić wskazaniem jednego rozwiązania w zakresie wymogów stateczności w odniesieniu do nowo budowanych jednostek przewożących 1 350 i mniej osób, ażeby nie stwarzać kolejnych problemów ze spójnością i jednoznacznością przepisów oraz uniknąć ich tymczasowości.

1.8.

EKES rekomenduje wprowadzenie okresowej oceny co określony czas, np. co dziesięć lat. Nie należy jednak przesądzać o podjęciu działań legislacyjnych w oparciu o wnioski z oceny. Sugerowane są stałe konsultacje z instytucjami regulującymi te zagadnienia, zmierzające do poprawy bezpieczeństwa.

1.9.

Ponadto w celu poprawy czytelności wniosku i ułatwienia stosowania nowych przepisów proponuje się zmianę treści wniosku w taki sposób, by wcześniej zbudowane statki niecertyfikowane mogły spełniać normy dotychczas obowiązujące dla statków wcześniej zbudowanych certyfikowanych (lub nowe). Pozostałe jednostki powinny podlegać nowym rozwiązaniom.

2. Streszczenie wniosku Komisji i kontekst opinii

2.1.

Niniejszy wniosek dotyczy modyfikacji dyrektywy 2003/25/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (1) w sprawie szczególnych wymogów stateczności dotyczących statków pasażerskich typu ro-ro.

Jest to związane z zainicjowaniem w 2017 roku w ramach programu sprawności i wydajności regulacyjnej (REFIT) przeglądu prawnego. Dokonano wtedy modyfikacji dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/2108, (UE) 2017/2109 oraz (UE) 2017/2110 (2).

2.2.

Kontrola sprawności obejmowała również dyrektywę 2003/25/WE regulującą szczególne wymogi stateczności dotyczące pasażerskich statków typu ro-ro. W związku z trwającymi równolegle dyskusjami na forum Międzynarodowej Organizacji Morskiej (IMO) na temat norm stateczności dla statków w stanie uszkodzonym zdecydowano się na odsunięcie w czasie modyfikacji przedmiotowej dyrektywy. Ostatecznie IMO przyjęła w drodze rezolucji MSC.421(98) znowelizowane przepisy szczególne dotyczące norm stateczności dla statków pasażerskich w stanie uszkodzonym, które mają zastosowanie również do pasażerskich statków typu ro-ro. Konieczne jest uwzględnienie wspomnianych zmian, jakie zaszły na szczeblu międzynarodowym, oraz dostosowanie unijnych przepisów i wymogów do rozwiązań ustanowionych w Międzynarodowej konwencji o bezpieczeństwie życia na morzu (zwanej dalej „konwencją SOLAS”) w odniesieniu do pasażerskich statków typu ro-ro zaangażowanych w rejsy międzynarodowe.

2.3.

Wedle Komisji nadrzędnym celem nowelizacji jest stworzenie jasnych, prostych i aktualnych ram prawnych, które byłyby łatwiejsze do stosowania, monitorowania oraz egzekwowania i tym samym zwiększenia ogólnego poziomu bezpieczeństwa.

2.4.

Ponadto celem nowelizacji unijnych przepisów dotyczących bezpieczeństwa statków pasażerskich jest uproszczenie i usprawnienie istniejących ram regulacyjnych. Celem tego działania jest utrzymanie przepisów UE w zakresie, w jakim jest to konieczne i proporcjonalne. Komisja dąży również do zapewnienia ich prawidłowego wdrożenia oraz wyeliminowania potencjalnego nakładania się obowiązków i występowania niespójności między powiązanymi aktami prawnymi. Należy również zauważyć, że przedmiotowa nowelizacja ma doprowadzić do zmniejszenia złożoności oraz obciążeń technicznych i administracyjnych, które wynikają przede wszystkim z dwóch różnych systemów oceniania zdolności przetrwania statków pasażerskich typu ro-ro w stanie uszkodzonym, w odniesieniu do wymogów stateczności w stanie uszkodzonym oraz zracjonalizowanie obciążenia przedsiębiorstw i operatorów stoczniowych, jakie wiąże się z wykonywaniem obliczeń.

2.5.

W przypadku statków odbywających rejsy międzynarodowe, które obejmują trasy między dwoma państwami członkowskimi, zastosowanie mają konwencje międzynarodowe (w ramach kompetencji IMO, w szczególności konwencja SOLAS – Międzynarodowa konwencja o bezpieczeństwie życia na morzu) oraz niektóre przepisy UE. Oprócz wymogów międzynarodowych szczególne przepisy UE mają zastosowanie do statków pasażerskich, pasażerskich statków typu ro-ro i jednostek szybkich.

2.6.

W dyrektywie 2003/25/WE określono wymogi stateczności dla statków pasażerskich typu ro-ro w stanie uszkodzonym, które dotyczą wszystkich pasażerskich statków typu ro-ro realizujących usługi rozkładowe do lub z portu państwa członkowskiego, niezależnie od ich bandery, w przypadku gdy uprawiają one żeglugę międzynarodową. Jej celem jest zapewnienie ich stateczności po uszkodzeniu, co ma poprawić zdolność tego typu statków do przetrwania w przypadku uszkodzenia spowodowanego zderzeniem. Dyrektywa jest wynikiem Porozumienia sztokholmskiego z 1996 roku. Unijne szczególne wymogi stateczności uzupełniają wymogi SOLAS dotyczące stateczności w stanie uszkodzonym.

2.7.

Proponowana nowelizacja jest wynikiem oceny możliwości dostosowania podejścia regulacyjnego UE w kwestii szczególnych wymogów stateczności dla pasażerskich statków typu ro-ro do przepisów międzynarodowych, pod warunkiem że obecny poziom bezpieczeństwa określony w dyrektywie 2003/25/WE zostanie co najmniej utrzymany.

2.8.

Prace nad wnioskiem miały charakter ukierunkowanych konsultacji. Przeprowadzono konsultacje z ekspertami krajowymi w ramach grupy ekspertów ds. bezpieczeństwa statków pasażerskich. W wyniku konsultacji wypracowano strukturę wymogów stateczności w stanie uszkodzonym, które określono z uwzględnieniem zdolności przewozowej statków.

2.9.

We wniosku wprowadza się tymczasowe rozwiązania alternatywne dla nowo budowanych statków certyfikowanych do przewozu 1 350 lub mniej osób. Rozwiązania opierają się na następujących kryteriach: data położenia stępki statku lub data, w której statek znajdował się na równoważnym etapie budowy, oraz zdolność statku w zakresie przewozu osób na pokładzie.

2.10.

Wniosek zakłada wprowadzenie mechanizmów monitorowania i sprawozdawczości. Najważniejsze dane dotyczące nowo budowanych statków oraz obliczeń stateczności w stanie uszkodzonym będą gromadzone i ewaluowane z pomocą EMSA. Po dziesięciu latach od wdrożenia zmienionych wymogów przeprowadzona zostanie ocena, a dyrektywa zostanie poddana nowelizacji.

2.11.

Wniosek określa również zasady certyfikacji statków typu ro-ro w odniesieniu do zmienionych wymogów.

3. Uwagi

3.1.

Bezpieczeństwo w transporcie jest jednym z ważniejszych współczesnych wyzwań, a oczekiwania dotyczące bezpieczeństwa są coraz wyższe. Obowiązywanie różnych uregulowań prawnych jest dużym utrudnieniem we wdrażaniu i egzekwowaniu ustalonych przepisów.

3.2.

Statki typu ro-ro uchodzą za bardziej podatne na zagrożenia niż inne jednostki. Związane to jest ze specyfiką ich budowy dostosowanej do przewozów pojazdów i pasażerów. Stosunkowo niewielkie zanurzenie i wysoko położony środek ciężkości mogą powodować problemy ze statecznością. Inne czynniki ryzyka to wysoka wolna burta, wykorzystanie drzwi ładunkowych jako rampy, brak grodzi, wysokie rozmieszczenie łodzi i tratw ratunkowych, możliwe błędy związane ze sztauowaniem ładunku oraz nierównomiernym załadunkiem.

3.3.

3.4.

Niemniej Komitet negatywnie ocenia czytelność i przejrzystość dokumentu. Analiza wniosku okazuje się być niezwykle trudna, nawet dla ekspertów, ze względu na strukturę tekstu oraz sposób prezentacji wybranych rozwiązań. Tak skonstruowane przepisy i wyjaśnienia do nich de facto stoją w sprzeczności z celem wniosku, którym jest wspomniane wyżej ułatwienie korzystania z przepisów prawnych i ich stosowania. Zaleca się załączenie do przedstawionego wniosku graficznej prezentacji propozycji, np. w formie tabeli zamieszczonej w aneksie oraz opracowanie odpowiednich wytycznych i objaśnień.

3.5.

EKES pragnie wyrazić zadowolenie z trybu prac nad przedmiotową propozycją. Uwzględnienie głosu ekspertów i zainteresowanych stron z branży przy opracowywaniu projektu jest właściwą praktyką i ułatwia osiągnięcie założonych celów każdej inicjatywy legislacyjnej. Jednocześnie pozwala oczekiwać, że zakładane ujednolicenie definicji technicznych i wprowadzenie sformułowań prawnych zostaną właściwie dokonane i będą właściwie wdrażane.

3.6.

3.7.

EKES zauważa, że wprowadzenie dwóch rozwiązań alternatywnych dla nowo budowanych statków oznacza, że cel wniosku nie zostanie osiągnięty, tj. zmniejszenie złożoności oraz obciążeń technicznych i administracyjnych. Wniosek, jak wskazuje Komisja, odpowiada na nowe rozwiązania wprowadzone do SOLAS i poszukiwane jest uspójnienie dwóch równoległych regulacji. Mimo tak zakreślonych celów, proponuje się rozwiązanie tymczasowe – dwa alternatywne systemy na okres wynoszący dziesięć lat i zapowiada jego nowelizację po tym okresie.

3.8.

Zdaniem EKES-u wprowadzenie tego rodzaju rozwiązań o charakterze tymczasowym stworzy sytuację niepewności i kolejne problemy w przyszłości. Podkreślić należy, że inwestycje we flotę w tym sektorze transportu mają charakter długoterminowy. Komitet zwraca uwagę, że średni wiek jednostki typu ro-pax wynosi 26 lat, a przeciętny wiek jednostki typu ro-ro do przewozu towarów wynosi ponad 15 lat (3). Tym samym perspektywa określona we wniosku powinna uwzględnić realia tej branży.

3.9.

3.10.

EKES popiera mechanizmy monitorowania i oceny okresowej, jednak w związku z powyższym zaleca się zmianę sformułowania i logiki takiego rozwiązania. Sugeruje się wprowadzenie okresowej oceny co określony czas, np. co dziesięć lat. Nie należy jednak przesądzać o podjęciu działań legislacyjnych w oparciu o wnioski z oceny. Ważne jest, by ocena była dokonywana z udziałem zainteresowanych osób, które w największym stopniu stosują te regulacje w praktyce. Dlatego też sugerowane są stałe konsultacje z instytucjami regulującymi te zagadnienia, zmierzające do poprawy bezpieczeństwa. Jest to ważne w związku ze zmianą klimatu, która generuje silniejsze zmiany pogodowe i w efekcie częste narażenie żeglugi na ekstremalne warunki.

3.11.

Ponadto w celu poprawy czytelności wniosku i ułatwienia stosowania nowych przepisów proponuje się zmianę treści wniosku w taki sposób, by statki wcześniej zbudowane bez względu na certyfikację mogły spełniać dotychczasowe normy. Pozostałe jednostki powinny podlegać nowym rozwiązaniom. Natomiast po okresie przejściowym zasady winny zostać w pełni ujednolicone.

Bruksela, dnia 18 maja 2022 r.

Christa SCHWENG

Przewodnicząca Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Dyrektywa 2003/25/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 kwietnia 2003 r. w sprawie szczególnych wymogów wytrzymałości na uszkodzenia dotyczących statków pasażerskich typu ro-ro (Dz.U. L 123 z 17.5.2003, s. 22).

(2) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/2108 z dnia 15 listopada 2017 r. zmieniająca dyrektywę Rady 2009/45/WE w sprawie reguł i norm bezpieczeństwa statków pasażerskich (Dz.U. L 315 z 30.11.2017, s. 40); dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/2109 z dnia 15 listopada 2017 r. zmieniająca dyrektywę Rady 98/41/WE w sprawie rejestracji osób podróżujących na pokładzie statków pasażerskich płynących do portów państw członkowskich Wspólnoty lub z portów państw członkowskich Wspólnoty oraz dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/65/UE w sprawie formalności sprawozdawczych dla statków wchodzących do lub wychodzących z portów państw członkowskich (Dz.U. L 315 z 30.11.2017, s. 52); dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/2110 z dnia 15 listopada 2017 r. w sprawie systemu inspekcji na potrzeby bezpiecznej eksploatacji statków pasażerskich typu ro-ro i szybkich jednostek pasażerskich uprawiających żeglugę na linii regularnej oraz zmieniająca dyrektywę 2009/16/WE i uchylająca dyrektywę Rady 1999/35/WE (Dz.U. L 315 z 30.11.2017, s. 61).

(3) EMSA, European Maritime Transport, Environmental Report 2021, Luxembourg, 2021.

26.8.2022

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 323/123

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów »REPowerEU: Wspólne europejskie działania w kierunku bezpiecznej i zrównoważonej energii po przystępnej cenie«”

(COM(2022) 108 final)

(2022/C 323/21)

Sprawozdawcy:

Thomas KATTNIG

Alena MASTANTUONO

Simo TIAINEN

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 2.5.2022
Podstawa prawna	Artykuł 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego
Data przyjęcia przez sekcję	2.5.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	18.5.2022
Sesja plenarna nr	569
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	159/3/4

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

Obecna sytuacja geopolityczna spowodowana rosyjską inwazją na Ukrainę uwypukla znaczenie bezpieczeństwa dostaw energii i skłania do zwiększenia niezależności i autonomii energetycznej UE. EKES w pełni popiera cel, jakim jest jak najszybsze odejście od rosyjskiej energii.

1.2.

W ubiegłym roku UE doświadczyła również bezprecedensowego wzrostu cen energii. Zjawisko to dodatkowo spotęgowały konsekwencje rosyjskiej agresji na Ukrainę i stanowi ono niemożliwe do udźwignięcia obciążenie dla europejskich gospodarstw domowych i przedsiębiorstw.

1.3.

W związku z tym uzasadnione są natychmiastowe działania w celu zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energii i złagodzenia skutków wysokich cen dla gospodarstw domowych, rolników, przedsiębiorstw i przemysłu. Komunikat „REPowerEU: Wspólne europejskie działania w kierunku bezpiecznej i zrównoważonej energii po przystępnej cenie” przedstawia nowe działania mające na celu zwiększenie produkcji zielonej energii, dywersyfikację dostaw i zmniejszenie popytu na rosyjski gaz, który doprowadził do znaczących wzrostów cen na rynku energii elektrycznej z powodu manipulacji rynkowej.

1.4.

EKES z zadowoleniem przyjmuje komunikat dotyczący REPowerEU, ponieważ przedstawia on rozwiązania zgodne z celami Zielonego Ładu i europejskiej unii energetycznej. Komitet ostrzega, że Europa musi zachować szczególną ostrożność w przypadku zasobów zastępujących rosyjski gaz, gdyż niektóre z nich mają szkodliwy wpływ na środowisko oraz mogą doprowadzić do nowej zależności od państw trzecich, które nie podzielają wartości europejskich.

1.5.

EKES z żalem zauważa, że jego apel (1) o zmniejszenie strategicznej zależności od niewiarygodnych stron trzecich nie przełożył się na działania przywódców politycznych, a wręcz przeciwnie – zależność ta się zwiększyła. Obecny kryzys cen energii zupełnie dużo słabiej dotknąłby europejskie społeczeństwo i europejskie przedsiębiorstwa, gdyby Europa nie była tak bardzo zależna od importu paliw kopalnych z Rosji.

1.6.

UE musi konsekwentnie przestrzegać wszystkich podstawowych celów swej polityki energetycznej, czyli takich jak zapewnienie bezpieczeństwa dostaw, rozsądne koszty i ceny oraz neutralność pod względem emisji dwutlenku węgla. Należy zatem skupić się na środkach, które przynoszą największe korzyści z punktu widzenia wszystkich tych celów – zarówno w obecnej trudnej sytuacji, jak i w perspektywie długoterminowej.

1.7.

Choć EKES zgadza się z Komisją Europejską, że należy dążyć do osiągnięcia niezależności od gazu rosyjskiego, zwraca uwagę na to, że zmniejszenie popytu na rosyjski gaz o dwie trzecie do końca bieżącego roku będzie niezwykle trudne dla europejskiej gospodarki i społeczeństwa. Można to osiągnąć z jednej strony poprzez dywersyfikację – przede wszystkim w perspektywie krótkoterminowej – za pomocą LNG i biometanu, a z drugiej strony poprzez efektywność energetyczną i rozwój odnawialnych źródeł energii. Zmiana zależności od jednego dostawcy i od źródła energii, które ma duży udział w koszyku energetycznym UE, jest kwestią złożoną i nie może nastąpić z dnia na dzień. W perspektywie krótkoterminowej oznacza to, że wszystkie dostępne źródła energii powinny być wykorzystywane bez żadnych uprzedzeń, aby uniknąć przerw w dostawach energii i niepokojów społecznych. Priorytetowo należy traktować dostępne źródła odnawialne.

1.8.

Aby zapewnić akceptowalne społecznie ceny energii, a jednocześnie utrzymać UE na dobrej drodze do pozostania liderem w zakresie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, EKES wzywa do:

—	usprawnienia i przyspieszenia procedur wydawania pozwoleń dotyczących odnawialnych źródeł energii, ponieważ procedury te są postrzegane jako główna przeszkoda uniemożliwiająca szybsze wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych,

—	zachęcania państw członkowskich do określenia sprawdzonych obszarów dla odnawialnych źródeł energii w celu zwiększenia wykorzystania tych źródeł,

—

oceny istniejących przepisów biurokratycznych dotyczących instalacji i wprowadzania do obrotu/samoużytkowania odnawialnych źródeł energii oraz do usunięcia wszelkich zbędnych barier w celu uwolnienia pełnego potencjału energetyki obywatelskiej i społecznej, ze szczególnym uwzględnieniem mniejszych instalacji i opcji elastyczności,

—

zbadania sposobów zachęcania do szybszego wprowadzania pomp ciepła – chociaż sugerowane w REPowerEU przyspieszenie wprowadzania pomp ciepła należy przyjąć z zadowoleniem, to trzeba unikać w całej Europie problemów z zarządzaniem energią w warunkach szczytowego zapotrzebowania na prąd elektryczny; należy też rozważyć hybrydowe pompy ciepła,

—	zbadania konkretnych środków mających na celu pobudzenie produkcji biometanu i zachęcanie do takich działań, zgodnie z sugestią REPowerEU,

—	zwiększenia inwestycji w energię geotermalną i systemy ciepłownicze.

1.9.

EKES przyznaje, że interwencje państw członkowskich, zarówno podatkowe, jak i regulacyjne, będą konieczne, aby zapewniać konsumentom końcowym przystępne ceny i zapobiegać ubóstwu energetycznemu. Ponadto wzywa Komisję i Radę do podjęcia dalszych działań w celu ustabilizowania cen w systemie energetycznym UE, tak aby uniknąć nieoczekiwanego nagłego wzrostu cen. Decydenci powinni jednak dopilnować, aby działania te nie utrudniały funkcjonowania wewnętrznego rynku energii, nie zagrażały wysiłkom na rzecz obniżenia emisyjności i osiągnięcia efektywności energetycznej ani nie powodowały niepewności inwestycyjnej w przemyśle energetycznym. Wszelkie środki, zarówno na szczeblu państw członkowskich, jak i europejskim, powinny być dokładnie konsultowane z odpowiednimi zainteresowanymi stronami, np. z partnerami społecznymi.

1.10.

Wewnętrzny rynek energii nie jest w pełni ukończony i w czasach kryzysu aspekt solidarności jest bardzo ważny. Infrastruktura musi zostać wzmocniona w celu dostosowania się do przejścia na transformację ekologiczną, a także na zróżnicowane źródła gazu, przy jednoczesnym zapewnieniu przepływu energii między państwami członkowskimi za pośrednictwem połączeń międzysystemowych.

1.11.

EKES z zadowoleniem przyjmuje zapowiedzi Komisji w kwestii terminów rozpatrzenia spraw dotyczących pomocy państwa (do lata).

1.12.

EKES zdecydowanie popiera wniosek Komisji w sprawie magazynowania gazu i wzywa instytucje do:

—	uzupełnienia tego wniosku o instrument inwestycji krótkoterminowych w celu wsparcia rozwoju infrastruktury przystosowanej do wodoru, takiej jak połączenia wzajemne i instalacje magazynowania,

—	rozważenia wykorzystania instalacji magazynowania gazu w sąsiadujących państwach trzecich, w tym w Ukrainie,

—	stworzenia planów dla poszczególnych państw członkowskich, aby uniknąć niezrównoważonego podziału obciążeń w wymiarze regionalnym.

1.13.

Zróżnicowana paleta sposobów produkcji energii stanowi element bezpieczeństwa dostaw energii. Ważne jest zatem, by oprócz energii wiatrowej i słonecznej wykorzystywać szeroką gamę niskoemisyjnych źródeł energii, które pasują pod względem ekonomicznym i ekologicznym do systemu energetycznego. Do czasu zakończenia procesu dywersyfikacji źródeł energii w UE – EKES z zadowoleniem przyjąłby praktyczne wykorzystanie stabilnych i przystępnych cenowo źródeł energii spełniających wymogi niskoemisyjne.

1.14.

EKES ubolewa, że w komunikacie nie wspomniano o roli stabilnych niskoemisyjnych źródeł energii w zapewnianiu stabilności dostaw energii.

2. Tło i kontekst

2.1.

Bezpośrednio w następstwie rosyjskiej inwazji na Ukrainę i w reakcji na nią Komisja Europejska ogłosiła i zaproponowała w marcu 2022 r. zarys planu, którego celem jest uniezależnienie UE od rosyjskich paliw kopalnych, począwszy od gazu, na długo przed 2030 r.

2.2.

Zakres zainteresowania można rozszerzyć na stopniowe likwidowanie zależności od rosyjskiej ropy naftowej i rosyjskiego węgla, w przypadku których UE ma większy wybór potencjalnych innych dostawców. UE importuje 90 % zużywanego przez siebie gazu, a Rosja dostarcza ponad 40 % gazu łącznie zużywanego w UE. Ponadto 27 % przywożonej ropy naftowej i 46 % przywożonego węgla pochodzi z Rosji.

2.3.

W planie opisano również zestaw środków mających na celu reagowanie na rosnące ceny energii i uzupełnienie zapasów gazu na najbliższą zimę. Oprócz zestawu narzędzi dotyczącego cen energii plan zawiera dodatkowe wytyczne dla państw członkowskich, potwierdzające możliwość regulacji cen w wyjątkowych okolicznościach oraz określające, w jaki sposób państwa członkowskie mogą redystrybuować wśród konsumentów przychody z wysokich zysków sektora energetycznego i z handlu uprawnieniami do emisji. Unijne zasady pomocy państwa oferują także państwom członkowskim możliwość udzielenia krótkoterminowej pomocy przedsiębiorstwom dotkniętym wysokimi cenami energii i pomagają zmniejszyć ich narażenie na zmienność cen energii w perspektywie średnio- i długoterminowej. W związku z tym Komisja przeanalizuje wszystkie możliwe warianty środków nadzwyczajnych w celu ograniczenia efektu domina w postaci wpływu cen gazu na ceny energii elektrycznej.

2.4.

Plan REPowerEU ma na celu dywersyfikację dostaw i podaży gazu, przyspieszenie wytwarzania gazu ze źródeł odnawialnych, a także zapewnienie zastąpienia gazu do celów ogrzewania i produkcji energii elektrycznej. Wszystkie te środki mają prowadzić do zmniejszenia zapotrzebowania UE na rosyjski gaz o dwie trzecie do końca 2022 r.

2.5.

Dywersyfikacja ogólnych dostaw energii do UE ma odbyć się poprzez:

a)	dywersyfikację dostaw gazu dzięki zwiększeniu przywozu LNG oraz przywozu gazu z rurociągów dostawców innych niż rosyjscy;

zwiększenie produkcji i przywozu biometanu i wodoru ze źródeł odnawialnych; szybsze zmniejszanie wykorzystywania paliw kopalnych na poziomie gospodarstw domowych, budynków i przemysłu oraz na poziomie systemu energetycznego; zwiększenie efektywności energetycznej; zwiększenie wykorzystania energii odnawialnej; elektryfikacja; usunięcie przeszkód z zakresu infrastruktury.

3. Uwagi ogólne

3.1.

EKES rozumie, że plan REPowerEU jest nadzwyczajnym i pilnym krokiem spowodowanym eskalacją agresji rosyjskiej i jej wpływem na funkcjonowanie unijnego rynku energii i jego bezpieczeństwo w przyszłości. Zgadza się również, że takie działanie musi być solidne i jak najszybciej wdrożone w praktyce. Obecna sytuacja dotyczy nie tylko cen przywożonych towarów strategicznych, ale również dostosowania podaży niezbędnej do funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa UE.

3.2.

EKES z zadowoleniem przyjmuje komunikat dotyczący REPowerEU, ponieważ przedstawia on rozwiązania zgodne z celami Zielonego Ładu i europejskiej unii energetycznej. Niemniej Komitet ostrzega, że Europa musi zachować szczególną ostrożność w przypadku zasobów zastępujących rosyjski gaz, gdyż niektóre z nich mają szkodliwy wpływ na środowisko oraz mogą doprowadzić do nowej zależności od państw trzecich, które nie podzielają wartości europejskich.

3.3.

Ta nowa rzeczywistość wymaga drastycznego przyspieszenia przejścia na czystą energię oraz zwiększenia niezależności i autonomii energetycznej UE. Należy wzmocnić infrastrukturę w celu dostosowania się do przejścia na transformację ekologiczną umożliwiającą osiągnięcie celów Zielonego Ładu, a także przejścia na zróżnicowane źródła gazu, przy jednoczesnym zapewnieniu przepływu energii między państwami członkowskimi za pośrednictwem połączeń międzysystemowych. W swoim dokumencie Komisja wzywa do przystosowania infrastruktury do wykorzystania wodoru, co EKES popiera.

3.4.

Plan REPowerEU jest również związany z szeroko zakrojonymi środkami sankcyjnymi przyjętymi przez UE i inne regiony świata zachodniego w odniesieniu do Rosji i może być odpowiednio koordynowany i dostosowany, ponieważ można oczekiwać, że zakres i intensywność sankcji mogą z czasem ulec zmianie. Jednak ostateczny cel REPowerEU – niezależność od Rosji pod względem dostaw strategicznych towarów oraz jej ingerencji na europejskim rynku energetycznym – powinien pozostać jasny i niezmieniony.

3.5.

Jednocześnie EKES wyraża ubolewanie, że jego liczne apele o zmniejszenie strategicznej zależności od niewiarygodnych stron trzecich nie przełożyły się na działania przywódców politycznych, a wręcz przeciwnie – ta zależność zwiększyła się. Obecny kryzys cen energii nie dotknąłby europejskiego społeczeństwa i europejskich przedsiębiorstw w żadnym wypadku tak mocno, gdyby Europa nie była tak silnie zależna od importu paliw kopalnych z Rosji, co było wynikiem podjęcia w ostatnim dziesięcioleciu krótkowzrocznych decyzji dotyczących energii przez niektóre państwa członkowskie.

3.6.

W czasach kryzysu należy pamiętać o ogólnych celach, a nie tylko starać się rozwiązywać najpilniejsze problemy. W związku z tym EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Komisja czyni to w swoim komunikacie. UE musi zatem konsekwentnie przestrzegać podstawowych celów swojej polityki energetycznej i systemów energetycznych – dotyczących bezpieczeństwa dostaw, rozsądnych kosztów i cen oraz neutralności pod względem emisji dwutlenku węgla. Biorąc pod uwagę, że wszystkie te podstawowe cele są obecnie zagrożone, UE powinna skoncentrować się na środkach, które przynoszą największe korzyści pod względem całości celów i przyczyniają się w najbardziej skuteczny sposób do sprostania najpilniejszym obecnie wyzwaniom i realizacji celów bardziej długoterminowych.

3.7.

Zróżnicowana paleta sposobów produkcji energii stanowi element bezpieczeństwa dostaw energii. Ważne jest zatem, by oprócz energii wiatrowej i słonecznej wykorzystywać szeroką gamę niskoemisyjnych źródeł energii, które pasują pod względem ekonomicznym iekologicznym do systemu energetycznego. Istnieje również potrzeba równoległego stosowania systemów ciepłowniczych i pomp ciepła.

3.8.

EKES ubolewa, że w komunikacie nie wspomniano o roli stabilnych niskoemisyjnych źródeł energii w zapewnianiu stabilności dostaw energii.

3.9.

Choć EKES zgadza się z Komisją Europejską, że należy dążyć do osiągnięcia niezależności od gazu rosyjskiego, to zwraca uwagę, że zmniejszenie popytu na rosyjski gaz o dwie trzecie do końca bieżącego roku będzie niezwykle trudne dla europejskiej gospodarki i społeczeństwa. Można to osiągnąć poprzez dywersyfikację, z jednej strony – przede wszystkim w perspektywie krótkoterminowej – za pomocą LNG i biometanu, a z drugiej strony poprzez efektywność energetyczną i rozwój odnawialnych źródeł energii. Zmiana zależności od jednego dostawcy i od źródła energii, które ma duży udział w koszyku energetycznym UE, jest kwestią złożoną i nie może nastąpić z dnia na dzień. Należy uruchomić wszystkie źródła energii, aby uniknąć przerw w dostawie energii i niepokojów społecznych.

3.10.

3.11.

Wysokie ceny energii prowadzą do osiągania wysokich zysków przez wiele przedsiębiorstw naftowych, a także niektórych dostawców energii i handlowców. Międzynarodowa Agencja Energetyczna (MAE) szacuje te nieoczekiwane zyski w UE na około 200 mld EUR w 2022 r. i proponuje, aby zostały one przechwycone za pomocą podatków i redystrybuowane jako rekompensata finansowa dla konsumentów energii, takich jak gospodarstwa domowe znajdujące się w trudnej sytuacji, przedsiębiorstwa energochłonne oraz sektor rolnictwa i leśnictwa, oraz by były wykorzystywane do rozwoju produkcji energii ze źródeł odnawialnych i niezbędnej infrastruktury sieciowej. EKES podkreśla, że w przypadku jakichkolwiek podatków od nieoczekiwanych zysków należy zadbać o to, by nie zniechęcać przedsiębiorstw energetycznych do inwestowania w rozwiązania niskoemisyjne właśnie w czasie, gdy wzywa się Europę do ich przyspieszenia, aby osiągnąć cele Zielonego Ładu.

3.12.

Wszelkie środki wsparcia mające na celu złagodzenie kryzysu powinny być tymczasowe i dobrze ukierunkowane na tych najbardziej dotkniętych kryzysem, niezależnie od tego, czy mowa tu o obywatelkach i obywatelach, MŚP, czy też branżach energochłonnych. Zamiast tworzyć nowe instrumenty UE, należy wykorzystać istniejące fundusze, takie jak Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji oraz zwiększone dochody z systemu handlu uprawnieniami do emisji.

3.13.

W przypadku całkowitego przerwania dostaw z Rosji Europa nie byłaby w stanie pokryć swojego zapotrzebowania na gaz podczas zimy w drugiej połowie roku. Konieczne jest zatem rozważenie sposobów organizacji popytu i zwiększenia podaży. Po pierwsze, należy organizować popyt, a MAE przedstawiła propozycje w tym zakresie, które zmniejszyłyby zależność UE od rosyjskiego gazu (umiarkowanie energetyczne, zorganizowany plan zmniejszania obciążenia itp). Po drugie, należy aktywować wszystkie warianty dywersyfikacji dostaw gazu poprzez import LNG (w jak największym stopniu napełnić instalacje magazynowania dzięki przywozowi LNG, a jednocześnie zwiększyć zdolności w zakresie przywozu LNG).

3.14.

Nie wszystkie państwa członkowskie mają dostęp do terminali LNG i sytuacja wymaga nadzwyczajnej solidarności między państwami członkowskimi oraz przyspieszenia tworzenia połączeń międzysystemowych. Wszystkie te zmiany oznaczają gigantyczne dodatkowe koszty związane z wymaganymi inwestycjami. Należy sporządzić harmonogram praktycznej wykonalności takich środków i inwestycji. Zakończenie inwestycji w niezbędną infrastrukturę zajmie po prostu trochę czasu, prawdopodobnie kilka lat.

3.15.

Konieczne będzie również wzmocnienie infrastruktury ze względu na wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, a do inwestycji w tym obszarze trzeba raczej zachęcać niż je utrudniać. Sieci dystrybucyjne mają kluczowe znaczenie dla integracji dużych ilości zielonej energii elektrycznej i należy je odpowiednio rozbudować i zdigitalizować. Aby uniknąć kosztów osieroconych, należy odpowiednio rozważyć i zaplanować te decyzje inwestycyjne tak, by wytrzymały próbę czasu.

3.16.

Obecne warunki rynkowe nie stanowią zachęty do magazynowania gazu w lecie. EKES z zadowoleniem przyjmuje to, że Komisja uznaje magazynowanie gazu za infrastrukturę krytyczną. Zdecydowanie popiera wniosek Komisji w sprawie magazynowania gazu. Komitet wzywa instytucje do:

—	uzupełnienia tego wniosku o instrument inwestycji krótkoterminowych w celu wsparcia inwestycji w infrastrukturę przystosowaną do wodoru, taką jak połączenia wzajemne i instalacje magazynowania,

—	rozważenia wykorzystania instalacji magazynowania gazu w sąsiadujących państwach trzecich, w tym w Ukrainie,

—	stworzenia planów dla poszczególnych państw członkowskich, z uwzględnieniem rozmiarów magazynów, zużycia w danym kraju i zdolności instalacji magazynowych do obsługi innych państw w regionie, aby uniknąć niezrównoważonego podziału obciążeń w wymiarze regionalnym,

—	wprowadzenia mechanizmu wczesnego wdrażania, który umożliwi krajowym organom regulacyjnym jak najszybsze rozpoczęcie prac przygotowawczych nad obowiązkowym procesem certyfikacji.

Ze względu na występowanie różnych systemów w państwach członkowskich powinno również być możliwe wypełnienie obowiązków w zakresie magazynowania gazu za pomocą paliw alternatywnych.

3.17.

EKES z zadowoleniem przyjmuje zapowiedziane przyspieszenie prac nad wodorem i nowe cele (+15 mln ton do 2030 r.), ale należy przyjąć realistyczne podejście. Potrzebne są: elastyczność w zakresie wdrażania (np. dodatkowość), pragmatyzm w zakresie wsparcia (i jak najszybsze podejmowanie decyzji w sprawie projektów IPCEI/pomocy państwa) oraz usunięcie zbędnych ograniczeń, które mogą utrudniać inwestycje. EKES z zadowoleniem przyjmuje zapowiedzi Komisji w kwestii terminów rozpatrzenia spraw dotyczących pomocy państwa (do lata).

3.18.

EKES przypomina swój apel, by najistotniejszym celem było postawienie obywatelek i obywateli w centrum unii energetycznej (2). Należy jednak przyjąć konkretne środki w ramach prawodawstwa Unii w celu szybkiego wprowadzenia tej idei w życie i wyeliminowania zależności UE od Rosji. Skomplikowany dostęp konsumentów do własnej produkcji energii odnawialnej i dzielenia się nią utrudnia ochronę konsumentów przed rosnącymi cenami energii. EKES wzywa do dokonania oceny istniejących przepisów biurokratycznych dotyczących instalacji i wprowadzania do obrotu/samoużytkowania odnawialnych źródeł energii oraz apeluje o usunięcie wszelkich zbędnych barier w celu uwolnienia pełnego potencjału energetyki obywatelskiej i społecznej, ze szczególnym uwzględnieniem mniejszych instalacji i opcji elastyczności.

4. Uwagi szczegółowe

4.1.

EKES wzywa Komisję Europejską do utworzenia grupy zadaniowej odpowiedzialnej za stały nadzór nad wdrażaniem planu w praktyce, ocenę jego wykonalności i potencjalnych zagrożeń. Okoliczności mogą się dramatycznie zmienić, a cele REPowerEU muszą zostać osiągnięte i pomyślnie zrealizowane z ważnych powodów strategicznych.

4.2.

Podjęcie pilnych działań jest konieczne, ale niezbędne jest również kontynuowanie inwestycji w badania naukowe i innowacje, z należytym uwzględnieniem większej potrzeby znalezienia rozwiązań w zakresie radzenia sobie ze związanymi z energią zagrożeniami i wyzwaniami geoekonomicznymi, społecznymi i środowiskowymi.

4.3.

W planie REPowerEU sugeruje się zwiększenie produkcji biometanu do 35 mld m3 do 2030 r. Choć cel ten zasługuje na poparcie, jest także bardzo ambitny, i EKES apeluje o konkretne środki i zachęty, by umożliwić jego osiągnięcie.

4.4.

Cel w zakresie instalacji pomp ciepła należy podwoić i powinien wynosić dwa miliony zainstalowanych pomp rocznie. Może to prowadzić do znacznego spadku zużycia gazu na ogrzewanie o około 35 mld m3 do 2030 r. Należy zbadać sposoby zachęcania do szybszego wprowadzania pomp ciepła. Należy jednak zadbać o to, by nie stwarzać w całej Europie problemów z zarządzaniem w warunkach szczytowego zapotrzebowania na energię elektryczną; należałoby też rozważyć hybrydowe pompy ciepła. Obecna infrastruktura będzie musiała zostać zmodernizowana dzięki inteligentnym sieciom, aby sprostać wyższemu zapotrzebowaniu na elektryfikację.

4.5.

Przyspieszenie inwestycji wymaga korzystnego i bezpiecznego otoczenia inwestycyjnego. EKES z aprobatą przyjmuje propozycję przyspieszenia procedur wydawania pozwoleń, przy czym ważne jest, aby nie osłabić należytych konsultacji z zainteresowanymi stronami. Jednocześnie szybki wzrost inwestycji pociąga za sobą wiele wyzwań, którymi również należy się zająć, w tym dotyczących dostępności wykwalifikowanej siły roboczej oraz niezbędnych materiałów i sprzętu.

4.6.

Należy zachęcać państwa członkowskie do określenia sprawdzonych obszarów dla odnawialnych źródeł energii w celu zwiększenia wykorzystania tych źródeł. Istnieje niewykorzystany potencjał synergii pod względem wdrażania odnawialnych źródeł energii w powiązaniu z realizacją innych działań korzystnych pod względem społecznym i gospodarczym, takich jak transformacja terenów zdegradowanych lub pełne wykorzystanie potencjału odnawialnych źródeł energii w sektorach mieszkaniowym i handlowym.

Bruksela, dnia 18 maja 2022 r.

Christa SCHWENG

Przewodnicząca Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) Opinia EKES-u w sprawie cen energii (Dz.U. C 275 z 18.7.2022, s. 80).

(2) Dz.U. C 220 z 9.6.2021, s. 38.

26.8.2022

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 323/129

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1938 dotyczące środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 715/2009 w sprawie warunków dostępu do sieci przesyłowych gazu ziemnego”

(COM(2022) 135 final – 2022/0090 (COD))

(2022/C 323/22)

Sprawozdawca generalny:

Marcin NOWACKI

Wniosek o konsultację	Parlament Europejski, 4.4.2022 Rada Unii Europejskiej, 4.4.2022
Podstawa prawna	Art. 194 ust. 2 i art. 304 TFUE
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego
Data przyjęcia na sesji plenarnej	18.5.2022
Sesja plenarna nr	569
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	160/1/3

1. Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES potępia nieuzasadnioną i niesprowokowaną inwazję rządu Rosji na Ukrainę i wyraża solidarność z narodem ukraińskim oraz wzywa do zdecydowanych działań zarówno na szczeblu unijnym, jak i krajowym – w duchu jedności w tym dramatycznym czasie. Rosyjska agresja wywołała globalny kryzys geopolityczny, który wywiera rosnący w szybkim tempie wpływ na UE. Zależność od energii pierwotnej z państw trzecich stała się bezpośrednim zagrożeniem dla bezpieczeństwa i stabilności UE.

1.2.

EKES zdecydowanie popiera wniosek dotyczący rozporządzenia, z zadowoleniem przyjmuje decyzję o zastosowaniu procedury przyspieszonej i pochwala szybką reakcję instytucji europejskich (1) (2). Posiadanie dobrze wypełnionych magazynów gazu odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu bezpiecznej zimy (2022/2023) oraz stanowi zabezpieczenie przed gwałtownymi wzrostami cen, chroni Europejczyków przed ubóstwem energetycznym i gwarantuje konkurencyjność europejskich przedsiębiorstw. Komitet zauważa, że w obecnej sytuacji koszty zaniechania działań znacznie przekroczyłyby koszty środków krótkoterminowych przewidzianych przez Komisję.

1.3.

Komitet wzywa instytucje do wprowadzenia krótkoterminowego instrumentu inwestycyjnego, który poprawi niezależność energetyczną UE, oraz podkreśla, że samo przyspieszenie realizacji istniejących planów nie wystarczy do zagwarantowania bezpieczeństwa energetycznego Europy.

1.4.

Współpraca z państwami trzecimi jest środkiem uzupełniającym inwestycje w nową infrastrukturę, co zwiększy bezpieczeństwo energetyczne Europy. EKES wzywa Radę i Parlament do rozważenia wykorzystania instalacji magazynowania gazu w sąsiadujących państwach trzecich, co wniesie wartość dodaną w zapewnienie bezpieczeństwa dostaw, zwłaszcza w Ukrainie.

1.5.

Komitet popiera plan napełniania magazynów gazu z uwzględnieniem rozmiarów magazynów, zużycia w kraju oraz zdolności instalacji magazynowych do obsługi innych krajów w regionie, tak aby uniknąć nierównomiernego podziału obciążeń w wymiarze regionalnym.

1.6.

Komitet zauważa, że ostateczna decyzja w sprawie obowiązkowej certyfikacji operatorów magazynów gazu zajmie kilka lat ze względu na możliwość odwołania się do sądów krajowych. W związku z tym zaleca wprowadzenie mechanizmu wczesnego wdrażania, który pozwoli krajowym organom regulacyjnym na rozpoczęcie prac przygotowawczych, zanim rozporządzenie zacznie w pełni obowiązywać.

2. Uwagi ogólne

2.1.

W ostatnich miesiącach „brak równowagi na rynku gazu spowodował gwałtowny wzrost jego cen” (3). W sezonie grzewczym, który właśnie dobiega końca, poziom napełnienia magazynów w UE był znacznie niższy od poziomu z poprzednich lat, z różnicą ponad 20 punktów procentowych w porównaniu z rokiem 2020 i prawie 30 punktów procentowych w porównaniu z rokiem 2019.

Tabela

Porównanie poziomów napełnienia w Europie

	2019	2020	2021
Luty	51,98 %	71,19 %	50,85 %
Lipiec	73,31 %	80,71 %	47,84 %
Październik	96,92 %	94,62 %	74,93 %
Grudzień	94,23 %	87,68 %	67,21 %

Źródło: Reuters (4).

2.2.

Całkowita pojemność podziemnych magazynów w UE wynosi 101,1 mld m3 i jest rozłożona na 160 obiektów w 18 państwach członkowskich (5). Około 10 % całkowitej pojemności europejskich podziemnych magazynów gazu (6) posiada Gazprom, który ma wpływ na prawie jedną trzecią wszystkich magazynów gazu w Niemczech, Austrii i Niderlandach (7).

2.3.

Komisja zauważyła, że wskaźnik napełnienia magazynów należących do Gazpromu był znacznie poniżej średniej (8). W październiku 2021 r. w krajach, w których Gazprom nie posiada własnych magazynów, takich jak Francja i Włochy, poziom zapasów gazu w magazynach osiągnął stan zbliżony do normalnego dla tej pory roku. Niemniej jednak według danych Gas Infrastructure Europe należący do Gazpromu magazyn gazu ziemnego Rehden w Niemczech, który odpowiada za prawie jedną piątą pojemności magazynowej kraju, był wypełniony w mniej niż 10 % od momentu zapełnienia w październiku 2019 r. Obiekt Haidach w Austrii, również zarządzany przez Gazprom i będący jednym z największych podziemnych magazynów w Europie Środkowej, został zapełniony zaledwie w 20 % (9).

2.4.

W świetle postępowania Gazpromu stało się jasne, że europejski rynek energii może znajdować się pod niewłaściwym wpływem państw trzecich i że konieczne jest poczynienie zdecydowanych kroków w celu przeciwdziałania temu zjawisku. W związku z tym Komitet popiera plan napełniania magazynów gazu gazem innym niż rosyjski.

2.5.

Niezależnie od środków zaproponowanych w rozporządzeniu bezpieczeństwo energetyczne UE można poprawić poprzez usunięcie ograniczeń w przesyle gazu i handlu gazem między państwami członkowskimi, a także tymczasowe wznowienie wydobycia z niewykorzystanych (porzuconych) zasobów w UE. Bezpieczeństwo energetyczne i stabilność cen energii w UE można poprawić jeszcze bardziej dzięki wspólnym zakupom gazu.

3. Uwagi szczegółowe

3.1. Obowiązkowe cele i trajektoria napełniania

3.1.1.

EKES popiera wniosek Komisji dotyczący celów w zakresie obowiązkowego napełniania. Celów wyznaczonych w rozporządzeniu nie można postrzegać jako nadmiernych. Niemniej, aby uniknąć dalszego wzrostu cen energii, Komitet zdecydowanie zaleca, aby wyznaczonych celów już bardziej nie zwiększać.

3.1.2.

Bez uszczerbku dla jakości rozporządzenia wspólna i skuteczna polityka magazynowania gazu nie może w praktyce się powieść bez solidnych systemów przesyłowych. Aby zwiększyć odporność Europy w perspektywie długoterminowej, kluczowe znaczenie ma inwestowanie w infrastrukturę, m.in. w infrastrukturę przystosowaną do wodoru, zwłaszcza w połączenia wzajemne i instalacje magazynowania. Komitet wzywa instytucje do wprowadzenia krótkoterminowego instrumentu inwestycyjnego, który poprawi niezależność energetyczną UE, oraz podkreśla, że samo przyspieszenie realizacji istniejących planów nie wystarczy do zagwarantowania bezpieczeństwa energetycznego Europy.

3.1.3.

Jeżeli państwo członkowskie nie może osiągnąć docelowego poziomu napełnienia z powodu określonych parametrów technicznych, informuje o tym Komisję do dnia 1 listopada oraz podaje przyczyny opóźnienia. Zdaniem EKES-u listopadowy termin na powiadomienie o opóźnieniu jest zbyt późny. Listopad jest już w pełni sezonu grzewczego, a opóźnienia w którymkolwiek z państw członkowskich mogą zagrozić wysiłkom europejskim i spowodować gwałtowny wzrost cen. Dlatego EKES zaleca, aby termin powiadomienia o opóźnieniu przesunąć najpóźniej na październik. Jednocześnie należy zachęcać państwa członkowskie, aby spełniły obowiązkowe cele tak szybko, jak to będzie technicznie możliwe, a nie do grudnia.

3.1.4.

Jednocześnie podkreśla znaczenie współpracy ze Wspólnotą Energetyczną i wzywa Komisję, Radę i Parlament do rozważenia wykorzystania instalacji magazynowania gazu w sąsiadujących państwach trzecich, co wniesie wartość dodaną w zapewnienie bezpieczeństwa dostaw, zwłaszcza w Ukrainie.

3.1.5.

Współpraca z państwami trzecimi jest środkiem uzupełniającym inwestycje w nową infrastrukturę w celu szybkiego zapewnienia odpowiedniego poziomu magazynowania gazu, w związku z czym należy nadać jej wysoki priorytet.

3.2. Wdrażanie, monitorowanie i egzekwowanie

3.2.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że wprowadzeniu obowiązkowych celów towarzyszy wprowadzenie skutecznych środków wdrażania, monitorowania i egzekwowania ze strony państw członkowskich oraz Komisji Europejskiej.

3.2.2.

Jednocześnie EKES odnotowuje brak jasności co do odpowiedzialności za nieprzestrzeganie przewidzianych obowiązków. Ponieważ operatorzy magazynowania gazu nie są wolni od wpływów państw trzecich, EKES jest zdania, że ciężar prawny powinien spoczywać na państwach członkowskich. Ponadto wzywa do uzupełnienia rozporządzenia o zestaw skutecznych sankcji, które Komisja może nałożyć na państwa członkowski niewywiązujące się z obowiązków.

3.2.3.

W art. 6a ust. 8 wprowadza się zmianę polegającą na dodaniu wytłuszczonego tekstu: W przypadku znacznego i trwałego odchylenia od trajektorii napełniania lub od celu dotyczącego napełnienia należy zastosować następujące środki: Cel dotyczący napełnienia należy ponownie rozważyć w procesie napełniania magazynu w świetle obiektywnych okoliczności. Zgodnie z powyższym należy zmienić art. 6c dotyczący sprawiedliwego podziału obciążeń.

3.2.4.

EKES zauważa znaczne rozszerzenie kompetencji Komisji i pozytywnie ocenia fakt, że jest ono ograniczone w czasie.

3.3. Zachęty finansowe dla uczestników rynku

EKES popiera zwolnienia z taryf przesyłowych w punktach wejścia i wyjścia magazynu. Z drugiej strony podkreśla wzrost inflacji i potencjalne skutki wprowadzenia dodatkowych zachęt finansowych i pomocy publicznej dla uczestników rynku. Zaleca ponowną ocenę wykorzystania istniejących funduszy UE, zwłaszcza krajowych planów odbudowy i odporności, w celu dostosowania ich do obecnej sytuacji, tak by część środków można było przeznaczyć na te cele.

3.4. Mechanizm podziału obciążeń

3.4.1.

EKES zauważa, że nierównomierny podział obowiązków w odniesieniu do wypełnienia magazynów jest wysoce problematyczny. Wzywa Komisję do uzupełnienia rozporządzenia o plany dla poszczególnych państw członkowskich z uwzględnieniem rozmiarów magazynów, zużycia w kraju oraz zdolności instalacji magazynowych do obsługi innych krajów w regionie, tak aby uniknąć nierównomiernego podziału obciążeń, ryzyka i kosztów. EKES obawia się, że brak dobrej koordynacji może mieć ogromny wpływ na regionalny rynek gazu.

3.4.2.

Można by przyjąć regionalne podejście do wdrażania rozporządzenia. Na przykład obiekt Inčukalns można uznać za magazyn gazu ziemnego w regionie Morza Bałtyckiego i Finlandii z lokalizacją na Łotwie.

3.5. Obowiązkowa certyfikacja operatorów systemów magazynowych

3.5.1.

EKES popiera obowiązkową certyfikację operatorów systemów magazynowania. Zauważa jednak, że biorąc pod uwagę możliwość odwołania się od negatywnej decyzji w sprawie certyfikacji, ostateczna decyzja pozbawiająca licencji operatorów instalacji magazynowania – w zależności od szybkości postępowania sądowego w danym kraju – zapadłaby dopiero po wielu latach. Dlatego obowiązkowa certyfikacja operatorów systemów magazynowania jest instrumentem, który poprawi bezpieczeństwo energetyczne UE w perspektywie długoterminowej, a nie krótkoterminowej.

3.5.2.

W związku z tym Komitet zaleca wprowadzenie mechanizmu wczesnego wdrażania, który pozwoli krajowym organom regulacyjnym na rozpoczęcie prac przygotowawczych, zanim rozporządzenie zacznie w pełni obowiązywać.

3.5.3.

W związku z powyższym Komitet wzywa Komisję do jak najszybszego przedstawienia wytycznych dotyczących procedur certyfikacji, aby umożliwić krajowym organom regulacyjnym dokonanie oceny w odpowiednim czasie. Jednocześnie podkreśla znaczenie wytycznych Komisji dla spójnego stosowania rozporządzenia we wszystkich państwach członkowskich, a ostatecznie dla powodzenia polityki magazynowania gazu.

Bruksela, dnia 18 maja 2022 r.

Christa SCHWENG

Przewodnicząca Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

(1) https://www.europarl.europa.eu/news/pl/press-room/20220405IPR26703/meps-back-urgency-procedure-to-refill-gas-reserves-before-next-winter

(2) https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/QANDA_22_1937

(3) Uzasadnienie do wniosku dotyczącego rozporządzenia.

(4) https://www.reuters.com/business/energy/europe-would-struggle-refill-gas-storage-without-russian-supplies-2022-03-30/

(5) https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/QANDA_22_1937

(6) https://www.martenscentre.eu/blog/how-gazprom-manipulated-the-eu-gas-market/

(7) https://www.ft.com/content/576a96f7-e41d-4068-a61b-f74f2b2d3b81

(8) https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/E-9-2021-004781-ASW_PL.html

(9) https://www.ft.com/content/576a96f7-e41d-4068-a61b-f74f2b2d3b81

		ISSN 1977-1002
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej		C 323

Wydanie polskie	Informacje i zawiadomienia	Rocznik 65 26 sierpnia 2022

Spis treści		Strona
	I Rezolucje, zalecenia i opinie
	REZOLUCJE
	Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny
	569. sesja plenarna Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego – Interactio, 18.5.2022–19.5.2022
2022/C 323/01	Rezolucja Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Jak poprawić zaangażowanie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w krajowe plany odbudowy i zwiększania odporności?	1
	OPINIE
	Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny
	569. sesja plenarna Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego – Interactio, 18.5.2022–19.5.2022
2022/C 323/02	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Zasady pomocy państwa mające zastosowanie do zdrowotnych i społecznych usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym w scenariuszu popandemicznym. Przemyślenia i propozycje dotyczące oceny Komisji mającej na celu zmianę pakietu legislacyjnego z 2012 r. (opinia z inicjatywy własnej)	8
2022/C 323/03	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Rola organizacji społeczeństwa obywatelskiego jako strażniczek wspólnego dobra w odbudowie społeczeństw i gospodarek UE po pandemii (opinia z inicjatywy własnej)	13
2022/C 323/04	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Przemysł opakowań jako sektor bezpieczny, przystępny cenowo i przyjazny dla środowiska (opinia z inicjatywy własnej)	19

	III Akty przygotowawcze
	Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny
	569. sesja plenarna Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego – Interactio, 18.5.2022–19.5.2022
2022/C 323/05	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Strategia Global Gateway [opinia z inicjatywy własnej] (JOIN(2021) 30 final)	27
2022/C 323/06	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Polityka konkurencji gotowa na nowe wyzwania(COM(2021) 713 final)	34
2022/C 323/07	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Budowanie gospodarki służącej ludziom: plan działania na rzecz gospodarki społecznej(COM(2021) 778 final)	38
2022/C 323/08	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Strategia UE w zakresie normalizacji Ustanowienie światowych norm na rzecz odpornego, ekologicznego i cyfrowego jednolitego rynku UE(COM(2022) 31 final), Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego zmieniające rozporządzenie (UE) nr 1025/2012 w odniesieniu do decyzji europejskich organizacji normalizacyjnych dotyczących norm europejskich i europejskich dokumentów normalizacyjnych(COM(2022) 32 final – 2022/0021 (COD))	43
2022/C 323/09	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów – Kolejna generacja zasobów własnych dla budżetu UE[COM(2021) 566 final], Wniosek dotyczący rozporządzenia Rady zmieniającego rozporządzenie (UE, Euratom) 2020/2093 określające wieloletnie ramy finansowe na lata 2021–2027[COM(2021) 569 final – 2021/0429 (APP)], Wniosek dotyczący decyzji Rady zmieniającej decyzję (UE, Euratom) 2020/2053 w sprawie systemu zasobów własnych Unii Europejskiej[COM(2021) 570 final – 2021/0430 (CNS)]	48
2022/C 323/10	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów 8. Sprawozdanie na temat spójności: Spójność w Europie do 2050 r.[COM(2022) 34 final]	54
2022/C 323/11	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Wniosek dotyczący zalecenia Rady w sprawie europejskiego podejścia do mikropoświadczeń na potrzeby uczenia się przez całe życie i zdolności do zatrudnienia[COM(2021) 770 final], Wniosek dotyczący zalecenia Rady w sprawie indywidualnych rachunków szkoleniowych[COM(2021) 773 final]	62
2022/C 323/12	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wymiany informacji między organami ścigania państw członkowskich, uchylającej decyzję ramową Rady 2006/960/WSiSW[COM(2021) 782 final – 2021/0411 (COD)], Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zautomatyzowanej wymiany danych na potrzeby współpracy policyjnej (Prüm II), zmieniającego decyzje Rady 2008/615/WSiSW i 2008/616/WSiSW oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1726, (UE) 2019/817 i (UE) 2019/818[COM(2021) 784 final – 2021/0410 (COD)], Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie sytuacji instrumentalizacji w obszarze migracji i azylu[COM(2021) 890 final – 2021/0427 (COD)], Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (UE) 2016/399 w sprawie unijnego kodeksu zasad regulujących przepływ osób przez granice[COM(2021) 891 final – 2021/0428 (COD)]	69
2022/C 323/13	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie cyfryzacji współpracy sądowej i dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych, handlowych i karnych o charakterze transgranicznym oraz zmieniającego niektóre akty w dziedzinie współpracy sądowej[COM(2021) 759 final – 2021/0394 (COD)], Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę Rady 2003/8/WE, decyzje ramowe Rady 2002/465/WSiSW, 2002/584/WSiSW, 2003/577/WSiSW, 2005/214/WSiSW, 2006/783/WSiSW, 2008/909/WSiSW, 2008/947/WSiSW, 2009/829/WSiSW i 2009/948/WSiSW oraz dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/41/UE w odniesieniu do cyfryzacji współpracy sądowej[COM(2021) 760 final – 2021/0395 (COD)]	77
2022/C 323/14	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady Bardziej inkluzywna i bezpieczna Europa: rozszerzenie wykazu przestępstw UE o nawoływanie do nienawiści i przestępstwa z nienawiści[COM(2021) 777 final]	83
2022/C 323/15	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Agencji Unii Europejskiej ds. Narkotyków(COM(2022) 18 final – 2022/0009 (COD))	88
2022/C 323/16	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady Zrównoważony obieg węgla(COM(2021) 800 final)	95
2022/C 323/17	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie redukcji emisji metanu w sektorze energetycznym oraz zmieniającego rozporządzenie (UE) 2019/942(COM(2021) 805 final/2 – 2021/0423 (COD)), Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rynków wewnętrznych gazów ze źródeł odnawialnych i gazu ziemnego oraz wodoru(COM(2021) 804 final – 2021/0424 (COD)), Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazów odnawialnych i gazu ziemnego oraz wodoru(COM(2021) 803 final – 2021/0425 (COD))	101
2022/C 323/18	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Nowe unijne ramy mobilności miejskiej(COM(2021) 811 final)	107
2022/C 323/19	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Sprawozdanie na temat stanu unii energetycznej na 2021 r. – przyczynianie się do realizacji Europejskiego Zielonego Ładu i odbudowy Unii (na podstawie rozporządzenia (UE) 2018/1999 w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu)(COM(2021) 950 final)	112
2022/C 323/20	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 2003/25/WE w odniesieniu do włączenia ulepszonych wymogów stateczności i dostosowania jej do wymogów stateczności określonych przez Międzynarodową Organizację Morską(COM(2022) 53 final – 2022/0036 (COD))	119
2022/C 323/21	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów REPowerEU: Wspólne europejskie działania w kierunku bezpiecznej i zrównoważonej energii po przystępnej cenie(COM(2022) 108 final)	123
2022/C 323/22	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1938 dotyczące środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 715/2009 w sprawie warunków dostępu do sieci przesyłowych gazu ziemnego(COM(2022) 135 final – 2022/0090 (COD))	129
2022/C 323/23	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (UE) 2016/1628 w odniesieniu do rozszerzenia uprawnień Komisji do przyjmowania aktów delegowanych(COM(2022) 113 final – 2022/0080 (COD))	133
2022/C 323/24	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (UE) nr 1303/2013 i rozporządzenie (UE) nr 223/2014 w odniesieniu do zwiększonych płatności zaliczkowych z zasobów REACT-EU(COM(2022) 145 final – 2022/0096 (COD)), Zmieniony wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (UE) nr 1303/2013 i rozporządzenie (UE) nr 223/2014 w odniesieniu do zwiększonych płatności zaliczkowych z zasobów REACT-EU(COM(2022) 162 final – 2022/0096 (COD))	134
2022/C 323/25	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zmiany i sprostowania rozporządzenia (UE) nr 508/2014 w odniesieniu do środków szczegółowych mających na celu złagodzenie skutków agresji wojskowej Rosji wobec Ukrainy dla działalności połowowej oraz ograniczenie wpływu zakłóceń rynku spowodowanych tą agresją wojskową na łańcuch dostaw produktów rybołówstwa i akwakultury[COM(2022) 179 – 2022/0118 COD]	135

Wniosek o konsultację	Rada Unii Europejskiej, 24.3.2022 Parlament Europejski, 23.3.2022
Podstawa prawna	Art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia na sesji plenarnej	18.5.2022
Sesja plenarna nr	569
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	199/2/1

Wniosek o konsultację	Rada Unii Europejskiej, 25.3.2022 i 4.4.2022 Parlament Europejski, 4.4.2022
Podstawa prawna	Art. 175 ust. 3, art. 177 i art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia na sesji plenarnej	18.5.2022
Sesja plenarna nr	569
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	179/0/4

Wniosek o konsultację	Rada, 25.4.2022 Parlament Europejski, 2.5.2022
Podstawa prawna	Art. 43 ust. 2, art. 175 ust. 1 i art. 304 TFUE
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego
Data przyjęcia na sesji plenarnej	18.5.2022
Sesja plenarna nr	569
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	188/2/2