Rezolucja Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wojna w Ukrainie i jej skutki gospodarcze, społeczne i środowiskowe”

(2022/C 290/01)

Podstawa prawna	Art. 35 regulaminu wewnętrznego
	Rezolucja
Data przyjęcia na sesji plenarnej	24.3.2022
Sesja plenarna nr	568
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	176/1/1

EUROPEJSKI KOMITET EKONOMICZNO-SPOŁECZNY (EKES),

1.

Stanowczo potępia jednostronną napaść na Ukrainę na rozkaz prezydenta Federacji Rosyjskiej oraz zaangażowanie białoruskiego reżimu. Podkreśla, że inwazja rosyjskich sił zbrojnych w Ukrainie narusza obowiązujące międzynarodowe zasady i umowy oraz zagraża bezpieczeństwu europejskiemu i światowemu. Inwazja bezpośrednio godzi również w główny cel UE, jakim jest „wspieranie pokoju, jej wartości i dobrobytu jej narodów”.

2.

Nalega, by UE zapewniła pełne wsparcie, aby dopilnować, że wszystkie zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości zostaną zgłoszone do Międzynarodowego Trybunału Karnego i tam osądzone.

3.

Składa hołd ogromnej odwadze obywatelek i obywateli Ukrainy, którzy bronią swego kraju przed rosyjskim agresorem. Wzywa wolny świat, by za pomocą wszelkich dostępnych mu środków wspierał walkę Ukraińców o pokój i wolność.

4.

Apeluje do UE i jej międzynarodowych partnerów o podobnych poglądach o zachowanie jedności, o dalszą pełną solidarność w reagowaniu na tę niczym niesprowokowaną i nieuzasadnioną wojnę oraz o wytyczenie dyplomatycznej drogi do zaprzestania wrogich działań. Podkreśla potrzebę podjęcia działań dyplomatycznych w celu natychmiastowego zawieszenia broni i zbudowania prawdziwego procesu pokojowego z czynną rolą instytucji UE. Podmioty te powinny również zwiększyć presję na reżim rosyjski poprzez niezwłoczne nałożenie dalszych sankcji i wykorzystanie wszelkich innych dostępnych narzędzi zmierzających do natychmiastowego zaprzestania działań zbrojnych Rosji na terytorium Ukrainy, całkowitego wycofania sił rosyjskich, przywrócenia pokoju, bezpieczeństwa i stabilności we wschodnim sąsiedztwie UE oraz wspierania społeczeństw podzielających nasze wartości.

5.

Dla UE i społeczności międzynarodowej niezwykle ważne jest, by granice nie były zmieniane z wykorzystaniem siły militarnej i by agresorzy nie czerpali z takich poczynań żadnych korzyści. Należy przestrzegać praworządności, a nie prawa najsilniejszego, zaś Ukraina musi otrzymać pełne reparacje.

6.

Popiera i podziela główne przesłania rezolucji Parlamentu Europejskiego z 1 marca w sprawie rosyjskiej agresji na Ukrainę, w tym zaproponowane środki mające na celu natychmiastowe wsparcie Ukrainy i jej obywateli w walce o niepodległość i wolność.

7.

Z zadowoleniem przyjmuje działania tych firm europejskich, które postanowiły wycofać się z rynku rosyjskiego, i zachęca inne przedsiębiorstwa do przedkładania człowieczeństwa i solidarności nad doraźne interesy gospodarcze.

8.

Ponownie wyraża zdecydowane poparcie dla suwerenności, niezależności i integralności terytorialnej Ukrainy i innych krajów należących do Partnerstwa Wschodniego, a mianowicie Mołdawii i Gruzji, oraz wszystkich państw członkowskich UE w obrębie granic uznanych przez społeczność międzynarodową.

9.

Wyraża ogromny żal z powodu wszystkich ofiar agresji, dzieci, kobiet i mężczyzn, a także z powodu zniszczonych miast i infrastruktury oraz niepojętego cierpienia ludzkiego i ogromnych szkód dla środowiska. Ubolewa, że miliony ludzi musiały opuścić swoje domy i szukać schronienia w bezpieczniejszych miejscach w Ukrainie i w sąsiednich krajach. Nalega na rozliczenie agresorów za ich zbrodnie.

10.

Nawołuje do intensywniejszych działań mających na celu wzmocnienie pozycji i suwerenności Ukrainy, a także działań humanitarnych, aby umożliwić ludności Ukrainy łatwiejszy dostęp do podstawowych produktów, w szczególności wody, żywności, leków i energii elektrycznej. Zwraca się do wszystkich rządów, aby dołożyły wszelkich możliwych starań, żeby zapewnić zaopatrzenie w żywność i bezpieczeństwo żywności w strefach objętych wojną poprzez dostarczanie żywności i czystej wody. Wzywa Rosję, by umożliwiła udzielanie pomocy humanitarnej mieszkańcom Ukrainy. Ostrzega, że wiele osób nie dostanie wynagrodzenia lub nie będzie miało dostępu do swoich oszczędności, dlatego apeluje, by przedsięwziąć odpowiednie środki ekonomiczne w celu zapobieżenia załamaniu gospodarki.

11.

Z zadowoleniem przyjmuje aktywne podejście wszystkich rządów UE, zwłaszcza Polski, Węgier, Rumunii, Bułgarii i Słowacji, a także rządu Mołdawii, jeśli chodzi o utrzymanie otwartych granic i zapewnianie środków ewakuacji, schronienia, pomocy doraźnej, pomocy medycznej i azylu osobom uciekającym przed wojną w Ukrainie, w tym zarówno obywatelom Ukrainy, jak i z innych krajów. Wzywa Radę i Komisję do zapewnienia tym krajom dodatkowych środków finansowych, ponieważ są one pierwszymi punktami wjazdu uchodźczyń i uchodźców ukraińskich do UE i przez najbliższe miesiące pozostaną również głównymi krajami ich pobytu.

12.

Ponownie apeluje o taką politykę imigracyjną, która zagwarantuje, że żaden kraj nie będzie ponosił nieproporcjonalnych obciążeń, gdyż będą one równomiernie dzielone między państwa członkowskie.

13.

Popiera zobowiązanie UE do udzielania pomocy uchodźcom z Ukrainy, jak określono w komunikacie Komisji Europejska solidarność z uchodźcami i osobami uciekającymi z Ukrainy (1), oraz podkreśla, że fundusze dostępne poprzez działanie w ramach polityki spójności na rzecz uchodźców w Europie i REACT (2) powinny być przyznawane elastycznie i szybko. Z zadowoleniem przyjmuje to, że UE uruchomiła już Unijny Mechanizm Ochrony Ludności i utworzyła centra logistyczne w krajach sąsiadujących, aby móc kierować pomoc do Ukrainy.

14.

Jest pokrzepiony ogromną solidarnością organizacji społeczeństwa obywatelskiego z państw UE oraz krajów sąsiadujących oraz ich nieustającymi wysiłkami od pierwszego dnia rosyjskiej agresji. Podkreśla, że UE powinna wesprzeć finansowo zarówno rządy, jak i organizacje społeczeństwa obywatelskiego działające w terenie.

15.

Wzywa do pełnego wdrożenia dyrektywy w sprawie tymczasowej ochrony (która została uruchomiona po raz pierwszy przez Radę Europejską 4 marca 2022 r. na wniosek Komisji Europejskiej). Należy tego dokonać poprzez solidarność i wspólną odpowiedzialność państw członkowskich UE, poprzez zagwarantowanie pełnego zakresu praw przewidzianych w dyrektywie, obejmujących dostęp do rynku pracy, mieszkań, opieki zdrowotnej, edukacji i wsparcia socjalnego dla wszystkich osób uprawnionych do tej ochrony. Ważne jest przy tym odpowiednie uwzględnienie potrzeb słabszych grup, zwłaszcza dzieci, kobiet, osób starszych i osób z niepełnosprawnościami. Zachęca kraje przyjmujące, by zatwierdziły tworzenie i respektowanie tych samych korytarzy humanitarnych dla wszystkich uchodźców uciekających przed wojną na Ukrainie, niezależnie od ich obywatelstwa.

16.

Zdaje sobie sprawę, że kraje przyjmujące mogą mieć trudności z szybką integracją uchodźczyń i uchodźców na swoich rynkach pracy. Zauważa, że gospodarki Unii są w stanie zasymilować napływ ludności z Ukrainy pod warunkiem właściwego zarządzania przesiedleniami. Apeluje, aby mechanizmy integracji uwzględniały aspekt płci i wieku. Wzywa Europejski Urząd ds. Pracy, by zgodnie ze swym mandatem monitorował integrację uchodźców na rynku pracy oraz przedstawiał regularne sprawozdania na ten temat. Przypomina w tym kontekście, że gospodarka społeczna i gospodarka solidarna, w ramach działań państwa opiekuńczego, mają potencjał utrzymania i zwiększenia liczby miejsc pracy nawet w czasach kryzysu. Zachęca zatem państwa członkowskie do szukania rozwiązań służących lepszej integracji uchodźców z Ukrainy na ich rynku pracy. Odnotowuje szczególną sytuację kobiet i dzieci w strefach konfliktu i po przybyciu do krajów przyjmujących, w tym ryzyko wykorzystywania i przemocy ze względu na płeć, zwłaszcza przemocy seksualnej i handlu ludźmi. Dodaje, że Europejskie Forum Migracji będzie stale monitorowało i uwzględniało sytuację obywatelek i obywateli Ukrainy, którym przyznano tymczasową ochronę w Unii Europejskiej lub którym przysługuje prawo do ubiegania się o taki status.

17.

Domaga się większego wsparcia dla ukraińskiego społeczeństwa obywatelskiego, zarówno w Ukrainie, jak i poza jej granicami. Uważa, że UE powinna rozważyć zaangażowanie ukraińskiego społeczeństwa obywatelskiego we wszystkie dyskusje na temat Ukrainy, ponieważ to ono będzie bezpośrednio zaangażowane w usuwanie skutków wojny i społeczno-gospodarczą odbudowę kraju. W związku z tym wzywa do konsolidacji i wzmocnienia istniejących mechanizmów finansowania, które mają wspierać społeczeństwo obywatelskie w Ukrainie.

18.

Nawiązując do ostatnich deklaracji przewodniczącej Komisji Europejskiej, wzywa instytucje unijne i państwa członkowskie do pełnej współpracy z Ukrainą oraz do otwarcia dla tego kraju wszystkich odpowiednich funduszy i programów UE.

19.

Domaga się, by instytucje UE rozpoczęły konkretny dialog z Ukrainą na temat jej jak najszybszego przystąpienia do Unii Europejskiej, na podstawie osiągnięć i zgodnie z art. 49 TUE, oraz by niezwłocznie udzieliły pomocy finansowej w celu zapewnienia Ukrainie wsparcia humanitarnego. Wzywa ponadto do otwarcia takiego samego dialogu z innymi krajami stowarzyszonymi z UE, takimi jak Gruzja i Mołdawia, aby zagwarantować im stabilność i równe traktowanie. Nie może się to jednak odbywać kosztem trwającego już procesu akcesyjnego Bałkanów Zachodnich. W międzyczasie wzywa do dalszego dążenia do integracji Ukrainy z jednolitym rynkiem UE zgodnie z układem o stowarzyszeniu.

20.

Wyraża głębokie zaniepokojenie masowym stosowaniem propagandy i dezinformacji przez rosyjski rząd w celu uzasadnienia i zawoalowania agresji na Ukrainę. Dlatego zwraca uwagę, że UE musi być bardziej odporna na cyberataki i że konieczne jest opracowanie globalnej strategii przeciwdziałania dezinformacji. W tym zakresie UE musi odgrywać wiodącą rolę na arenie międzynarodowej.

21.

Podkreśla potrzebę wspierania niezależnego rosyjskiego i białoruskiego społeczeństwa obywatelskiego i dziennikarzy oraz utrzymania istniejących jeszcze kanałów komunikacji z nimi. Zdecydowanie potępia falę represji w Rosji, a także aresztowania pokojowych demonstrantów, kneblowanie mediów i uciszanie społeczeństwa obywatelskiego.

22.

Apeluje o wspólne, solidarne działania służące bojkotowi produktów i usług z Rosji. Nalega na konieczność przerwania współpracy z rosyjskimi przedsiębiorstwami i organizacjami wspierającymi politykę Władimira Putina. Potępia obchodzenie powszechnego bojkotu, podyktowane chęciami uzyskania jakichkolwiek korzyści.

23.

Zdaje sobie sprawę, że wojna i wszystkie związane z nią środki, a mianowicie sankcje, będą miały skutki społeczno-gospodarcze dla państw członkowskich i krajów sąsiadujących oraz że UE musi być gotowa stawić im czoła. Zwraca uwagę, że ten kryzys pokazuje potrzebę wzmocnienia rynku wewnętrznego i jego funkcjonowania. Podkreśla znaczenie kompensowania strat poniesionych przez europejskie przedsiębiorstwa dotknięte sankcjami oraz konieczność dogłębnej analizy skutków tych sankcji, aby móc złagodzić ich oddziaływanie na gospodarkę i społeczeństwa.

24.

Podkreśla, że dla niektórych sektorów przemysłu skutki sankcji będą bardzo dotkliwe. Zwraca uwagę, że poza eksportowaniem energii Rosja i Ukraina mają także znaczny udział w imporcie do UE metali, takich jak nikiel, miedź i żelazo, oraz podstawowych surowców, takich jak neon, pallad, tytan i platyna, które mają zasadnicze znaczenie dla szeregu strategicznych gałęzi przemysłu, w tym przemysłu obronnego i produkcji mikroczipów.

25.

Podkreśla potrzebę przyspieszenia rozwoju strategicznej i technologicznej autonomii Europy i wzywa przywódców UE do jedności i determinacji, by poprzez zwiększenie naszych zdolności obronnych i ograniczenie zależności w zakresie energii, surowców krytycznych i żywności uczynić z Unii Europejskiej podmiot bardziej niezależny i suwerenny.

26.

Akcentuje znaczenie zmniejszenia zależności energetycznej Unii od stron trzecich, a zwłaszcza od Rosji. Wzywa zarazem do opracowania realnego planu dywersyfikacji źródeł energii w ramach koszyka energetycznego państw członkowskich i z zadowoleniem przyjmuje odnośne propozycje zawarte w deklaracji wersalskiej (3). Przyznaje, że bezpieczeństwo i zrównoważony charakter dostaw energii można osiągnąć w pełni w perspektywie długoterminowej jedynie poprzez zwiększenie stosowania niskoemisyjnych lub bezemisyjnych źródeł energii, a zwłaszcza poprzez intensywniejsze korzystanie z lokalnych i odnawialnych źródeł energii. Opowiada się zatem za intensywniejszym inwestowaniem w badania naukowe i opracowaniem nowych ekologicznych technologii, aby zapewnić odporność i zrównoważoną przyszłość europejskiemu systemowi energetycznemu.

27.

Zwraca uwagę, że trzeba zróżnicować strategie fiskalne w poszczególnych państwach członkowskich, aby utrzymać ich zdolność obsługi zadłużenia, zwłaszcza w tych państwach członkowskich, w których dług publiczny jest na wysokim poziomie. Z kolei państwa członkowskie o niskim i średnim poziomie zadłużenia powinny priorytetowo traktować rozwój inwestycji publicznych. Podkreśla priorytetowe znaczenie zwiększania inwestycji publicznych, służące wzmocnieniu odporności gospodarki UE.

28.

Wyraża zaniepokojenie trudną sytuacją znacznej części sektora transportu. Nalega, by Komisja, opracowując tymczasowe kryzysowe ramy prawne, o których wspomina w komunikacie „REPowerEU: Wspólne europejskie działania w kierunku bezpiecznej i zrównoważonej energii po przystępnej cenie” (4), z należytą uwagą potraktowała kryzys sektora transportu spowodowany skrajnie wysokimi kosztami paliw i energii elektrycznej. Nawołuje zarazem do ostrożności przy łagodzeniu procedur regulacyjnych, aby nie osłabiać standardów społecznych i środowiskowych.

29.

Zaznacza, że konflikt nieuchronnie doprowadzi do poważnych konsekwencji dla unijnego sektora rolno-spożywczego, który będzie potrzebował dodatkowego wsparcia. Dlatego podkreśla, że UE musi wzmocnić swoje zobowiązanie do zapewnienia zrównoważonych systemów żywnościowych, a jednocześnie móc zagwarantować to, że dobrej jakości żywność będzie dla każdego przystępna cenowo. Unia powinna zwłaszcza poprawić swoje bezpieczeństwo żywnościowe poprzez ograniczenie zależności od importu kluczowych produktów rolnych i środków produkcji. Konsumenci we wszystkich państwach członkowskich i tak doświadczą znacznego wzrostu cen żywności i energii, co może przełożyć się na zwiększenie poziomu ubóstwa w UE.

30.

Przypomina, że Ukraina i Rosja są znaczącymi eksporterami szeregu produktów rolnych, takich jak ziarna i nasiona oleiste. Odnotowuje, że zakłócenia w eksporcie z tych krajów już teraz doprowadziły do ogromnego wzrostu cen towarów rolnych na świecie, czego konsekwencje uderzają zwłaszcza w najuboższe kraje świata. Najbardziej ucierpią na tym najbiedniejsi.

31.

Podkreśla, że reagowanie na skutki wojny nie powinno odbywać się kosztem działań w dziedzinie klimatu i zrównoważonego rozwoju, określonych w Agendzie ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, która jest przede wszystkim programem na rzecz pokoju, bezpieczeństwa i ograniczania ubóstwa. Zwraca uwagę, że wciąż potrzebne są postępy we wdrażaniu tej agendy ONZ oraz sprawiedliwej transformacji za pomocą Europejskiego Zielonego Ładu, podkreślając, że pojedyncze odstępstwa można przyznać jedynie na ograniczony okres.

32.

Uważa, że wpływ konfliktu zbrojnego na środowisko, wynikający z bombardowań, wycieków ropy i gazu, incydentów w zakładach chemicznych lub elektrowniach jądrowych jest poważnym problemem dla ludności zarówno Ukrainy, jak i UE. Zaznacza, że UE musi pomóc w ochronie środowiska i w naprawie szkód środowiskowych poczynionych przez wojnę, a także w karaniu za przestępstwa przeciwko środowisku, jako że w sposób nieunikniony będą one miały długotrwałe konsekwencje.

33.

Podkreśla potrzebę utrzymania solidarności i dalszego rozwijania wspólnej europejskiej reakcji, aby podzielić ciężar gospodarczy tych działań i proponuje opracowanie w tym celu elastycznego instrumentu europejskiego. Zauważa, że w przypadku krajów najbardziej dotkniętych kryzysem mogą być konieczne rozpatrzenie oraz przegląd krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności, zwłaszcza w obliczu rosnącego ryzyka stagflacji. Zdaje sobie sprawę, że inwazja na Ukrainie będzie bezpośrednio oddziaływać na wszystkie państwa członkowskie UE i ich obywateli. Jednocześnie koszty ludzkie i skutki tej wojny dla Ukraińców będą niemożliwe do oszacowania, stąd absolutna potrzeba solidarności wśród krajów UE i długofalowej solidarności UE z Ukrainą.

34.

Z zadowoleniem przyjmuje wyrażone w deklaracji wersalskiej (5) zobowiązanie do większego wykorzystania Europejskiego Instrumentu na rzecz Pokoju. Podkreśla, że Unia musi dążyć do silniejszej integracji politycznej, która wspierałaby wspólną politykę zagraniczną. Zarazem apeluje do państw członkowskich o natychmiastowe rozpoczęcie prac nad wdrożeniem prawdziwie wspólnego i skutecznego systemu obronności, który znacznie zwiększyłby zdolność Europy do obrony.

35.

Przyznaje, że okupacja elektrowni jądrowych budzi niepokój o bezpieczeństwo jądrowe lokalnej ludności i całej Europy. Wzywa do pełnej współpracy ze wszystkimi zaangażowanymi podmiotami oraz z Międzynarodową Agencją Energii Atomowej, aby śledzić sytuację i nie dopuścić do jakiegokolwiek ewentualnego promieniowania.

36.

Zaznacza, że przywódcy polityczni muszą jasno komunikować się z obywatelkami i obywatelami Unii i uzmysławiać im koszty wojny. Podkreśla, że pokój ma cenę, którą wszyscy musimy zapłacić, dzieląc koszty wśród wszystkich państw członkowskich.

37.

Wzywa UE i jej państwa członkowskie do przygotowania odpowiedniego planu pomocy i odbudowy dla Ukrainy, aby wesprzeć gospodarkę tego kraju i odbudowę jego zniszczonej infrastruktury. Zwraca uwagę, że Federacja Rosyjska musi ponieść odpowiedzialność za zniszczenie ukraińskiej infrastruktury, w tym budynków cywilnych i mieszkalnych, a także za znaczne straty gospodarcze. Rosja będzie zobowiązana do zrekompensowania szkód poczynionych wskutek agresywnych działań.

38.

Zobowiązuje się do ścisłego monitorowania sytuacji poprzez zachęcanie do wymiany informacji na temat wspierania europejskich organizacji społeczeństwa obywatelskiego w terenie, jak i do rzeczywistego dialogu z ukraińskimi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, w tym organizacjami pracodawców i związkami zawodowymi, za pośrednictwem ich stałych mechanizmów dialogu. Zobowiązuje się do monitorowania lokalnej sytuacji uchodźców w terenie oraz w krajach sąsiadujących, przy pełnym wsparciu dla narodu ukraińskiego.

---

(1)  COM(2022) 107 final – Europejska solidarność z uchodźcami i osobami uciekającymi z Ukrainy.

(2)  COM(2022) 109 final – Działanie w ramach polityki spójności na rzecz uchodźców w Europie (CARE).

(3)  Deklaracja wersalska przyjęta na nieformalnym posiedzeniu szefów państw lub rządów w dniach 10–11 marca 2022 r., https://www.consilium.europa.eu/media/54787/20220311-versailles-declaration-pl.pdf.

(4)  COM(2022) 108 final – REPowerEU: Wspólne europejskie działania w kierunku bezpiecznej i zrównoważonej energii po przystępnej cenie.

(5)  Deklaracja wersalska przyjęta na nieformalnym posiedzeniu szefów państw lub rządów w dniach 10–11 marca 2022 r., https://www.consilium.europa.eu/media/54787/20220311-versailles-declaration-pl.pdf.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Działania UE w okresie po pandemii COVID 19: skuteczniejsze ożywienie gospodarcze dzięki sportowi”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 290/02)

Sprawozdawca:

Pietro Vittorio BARBIERI

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	23.3.2021
Podstawa prawna	Art. 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	7.3.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	24.3.2022
Sesja plenarna nr	568
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	148/0/0

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Po długim okresie pandemii, która wywarła znaczny wpływ na cały łańcuch sportu, a zwłaszcza powszechnych stowarzyszeń sportowych i spowodowała zamknięcie wielu obiektów, konieczne jest przyjęcie strategicznego podejścia w celu ponownego ożywienia i zwiększenia roli sportu i aktywności fizycznej w budowaniu bardziej odpornego i zrównoważonego społeczeństwa. Taki wybór wpisuje się w ramy szerszego procesu odbudowy gospodarczej i społecznej i dążenia do określenia celów w zakresie zwiększenia zdolności sektora sportu do reagowania na kryzysy, które dotykają nas coraz częściej.

1.2.

Niezbędne będzie włączenie sportu i aktywności fizycznej do strategii rozwoju gospodarczego i społecznego oraz stworzenie szerszych powiązań międzysektorowych, zwłaszcza w dziedzinie zdrowia publicznego, kształcenia i włączenia społecznego. Sport jest siłą napędową zrównoważonego rozwoju społecznego, gospodarczego i środowiskowego, który sprzyja odbudowie oraz tworzy nowe miejsca pracy i możliwości biznesowe oparte na sporcie. Ważne będzie również wspieranie dialogu społecznego z udziałem partnerów społecznych na temat dobrostanu i aktywności fizycznej w miejscu pracy. W tym celu EKES wzywa do przeprowadzenia badań pokazujących związek między uprawianiem sportu a ogólnym dobrostanem obywatelek i obywateli.

1.3.

Jeśli chodzi o szkołę i różne etapy kształcenia, a także uczenie sposobu wykonywania zadań, zdobywania wiedzy i rozwoju, konieczne staje się uczenie dziewcząt i chłopców wszystkich elementów podstawowej wiedzy o ciele. Rozwijanie wychowania fizycznego w szkole z perspektywy gry, zabawy i interdyscyplinarności jest równoznaczne ze stworzeniem nieocenionego narzędzia osiągania wyników i spokoju wewnętrznego, współżycia z innymi, a przede wszystkim sukcesu szkolnego i promowania zdrowego stylu życia. Oznacza to uznanie wartości sportu i aktywności fizycznej na równi z innymi przedmiotami, zwłaszcza w kształceniu młodych pokoleń, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów oddalonych od ośrodków regionalnych i tych znajdujących się w niekorzystnej sytuacji z uwagi na położenie terenu.

1.4.

W traktacie lizbońskim nakreślono europejski wymiar społecznej i gospodarczej wartości sportu. W następstwie stanu zagrożenia zdrowia publicznego niezbędne jest większe wyeksponowanie w polityce europejskiej wartości, które uosabiają sport i aktywność fizyczna, przy jednoczesnym zagwarantowaniu ich pełnego poszanowania na równi z innymi kierunkami polityki europejskiej. W związku z tym nie chodzi wyłącznie o politykę spójności, lecz również o prawdziwy proces emancypacji czy też o wizję rzeczywistej transformacji sportu, która położy znaczny nacisk na oddziaływanie na dobrostan i jakość życia obywateli.

1.5.

Konieczne jest zatem:

1.5.1.

Uwzględnienie wskaźnika deprywacji sportowej – czyli wskaźnika wykluczenia z możliwości korzystania z niezbędnego dobra, jakim jest prawo do uprawiania sportu – w wykazie wskaźników Eurostatu służących do pomiaru deprywacji materialnej.

1.5.2.

Udostępnienie sektorowi sportu wszelkich funduszy UE na lata 2021–2027, niezależnie od tego, czy są one objęte zarządzaniem bezpośrednim, czy pośrednim, traktując sport i aktywność fizyczną jako inwestycję w indywidualny i zbiorowy dobrostan społeczności.

1.5.3.

Zwiększenie udziału całkowitej kwoty finansowania przeznaczonego na sport i współpracę międzysektorową, w tym na sport, w programie Erasmus+. Finansowanie powinno pochodzić nie tylko z Funduszu Spójności, lecz również ze środków przeznaczonych na różne zadania w ramach Funduszu Odbudowy, ponieważ jest ono znacznie ograniczone w przypadku sportu. Ponadto pożądana byłaby większa redystrybucja zasobów między sportem wyczynowym i wytrzymałościowym a sportem pełniącym funkcję społeczną.

1.5.4.

Opracowanie planów wspierania sportu w sytuacjach kryzysowych i nadzwyczajnych (gospodarczych, społecznych i zdrowotnych), w tym planów gotowości, również poprzez niezbędne uproszczenia administracyjne w celu radzenia sobie z dużym obciążeniem biurokracją, zwłaszcza w przypadku powszechnych klubów sportowych. W związku z tym pierwszoplanowe znaczenie ma wsparcie sportu masowego, gdyż nie tylko sprzyja on znacznym interakcjom międzykulturowym, lecz również pełni funkcję włączającą do społeczeństwa osoby z niepełnosprawnościami lub osoby znajdujące się w trudnej sytuacji i podatne na zagrożenia.

1.5.5.

Zachęcanie do wspierania sieci aktywności obywatelskiej w celu osiągnięcia powyższych celów na szczeblu lokalnym dzięki partnerstwu organów publicznych i sieci i wspólnemu opracowywaniu przez nie strategii, tak aby stymulować różne formy innowacji społecznych, wykorzystując przy tym doświadczenia związane ze wspólnym administrowaniem i modelem pomocniczości opartym na współpracy między społeczeństwem i organami publicznymi. Zachęcanie do uczestnictwa organizacji i partnerów społecznych.

2.   Uwagi ogólne

2.1.

W kontekście utrzymującej się pandemii, która wystawia nas na ciężką próbę i zmusza do walki o ochronę życia i źródeł utrzymania, nie możemy zapominać, że nasze decyzje określą przyszłość systemów społeczno-gospodarczych UE i życia obywatelek i obywateli europejskich.

2.2.

Nadzwyczajna sytuacja w dziedzinie zdrowia pokazała, że ze względu na wielowymiarowy charakter problemów, przed którymi stoimy, niemożliwe jest osiągnięcie takiego poziomu odporności, który zapewniłby pełne zabezpieczenie systemów społeczno-gospodarczych UE. Konieczne jest podjęcie działań w celu dostosowania naszego społeczeństwa do kryzysów i przemian, promowanie modeli odporności opartych na zdolności przewidywania kryzysów i radzenie sobie z nimi za pomocą odpowiednich narzędzi.

2.3.

Pandemia koronawirusa zmieniła perspektywy gospodarcze, społeczne i zdrowotne na nadchodzące lata, co z kolei zmieniło również podejście do strategii rozwoju i spójności. Musimy zdecydować, czy kontynuować dotychczasowe działania, czy też zmienić i dostosować paradygmat leżący u podstaw polityki rozwoju i polityki spójności w świetle problemów ujawnionych i doświadczeń zdobytych w wyniku kryzysu związanego z pandemią COVID-19.

2.4.

Ten kryzys poważnie dotknął sektor sportu w całej Europie, ale musimy podkreślić, że najpoważniejsze wyzwania i problemy stanęły przed sportem masowym. Skutki kryzysu w sporcie uderzyły zwłaszcza w młodych ludzi, ograniczając ich „prawo” do uprawiania sportu i aktywności fizycznej. Kryzys zdrowotny dotknął też cały sektor stowarzyszeń sportowych i branżę sportową, a jego wpływ będzie warunkował ich ożywienie nawet w perspektywie średnioterminowej.

3.   Rola sportu w procesach rozwoju i spójności

3.1.

Sport umożliwia społeczeństwu obywatelskiemu konstruktywne ukierunkowanie zdolności, wzbogacając je o pozytywne wartości w ramach wyjątkowego i wielowymiarowego podejścia, które przyczynia się do dobrego samopoczucia fizycznego i psychicznego; łagodzi problemy społeczne dzięki zdolności do zjednoczenia społeczności zróżnicowanych kulturowo. Sport jest motorem zrównoważenia społecznego, gospodarczego i środowiskowego w warunkach, których określeniem zajmuje się niniejsza opinia; przyczynia się do rewitalizacji i atrakcyjności regionów i miejscowości oraz sprzyja odbudowie, umożliwiając tworzenie nowych miejsc pracy i opartych na nim nowych możliwości biznesowych.

3.2.

Z punktu widzenia gospodarczego sport może sprzyjać pojawianiu się nowej lub wzmacnianiu istniejącej działalności gospodarczej poprzez propagowanie innowacji społecznych i technologicznych. Dzięki sportowi można tworzyć nowe możliwości zatrudnienia, w tym poprzez formalne i nieformalne szkolenia z korzyścią dla młodych ludzi. Sport jest narzędziem poprawy i wzmocnienia zdrowia i umiejętności pracowników, a ponieważ opiera się głównie na wkładzie ludzkim, jest skutecznym sposobem tworzenia miejsc pracy na szczeblu lokalnym.

3.3.

Jeśli chodzi o wymiar społeczny, sport umożliwia interakcje między wieloma grupami społecznymi, niwelowanie różnic i zbliżanie społeczności lokalnych oraz angażowanie słabszych i znajdujących się w trudniejszej sytuacji grup społecznych w życie społeczności. Ponadto projekty sportowe mogą przyczynić się do rewitalizacji społecznej na obszarach o niekorzystnych warunkach, takich jak przedmieścia miast oraz obszary wiejskie i oddalone od ośrodków regionalnych.

3.4.

Jeśli chodzi o wymiar środowiskowy, sport jest strategicznym narzędziem służącym osiąganiu celów związanych z przeciwdziałaniem zmianie klimatu. Uprawianie sportu stanowi wsparcie dla zrównoważonej mobilności i rewitalizacji środowiska na obszarach miejskich w perspektywie przystosowania się do zmiany klimatu. Infrastruktura sportowa – jeżeli zostanie przekształcona w obiekty o niemal zerowym zużyciu energii (1) – przyczyni się do osiągnięcia celów zrównoważenia środowiskowego, podobnie jak wydarzenia o niskim śladzie węglowym. Ponadto imprezy sportowe są wspaniałym narzędziem rozpowszechniania pozytywnych informacji na temat środowiska.

3.5.

Pomimo że we wszystkich głównych strategiach ponadnarodowych (Agenda 2030, polityka spójności na lata 2021–2027, globalny plan działania WHO na lata 2018–2030 dotyczący aktywności fizycznej) sport określa się jako priorytetowe narzędzie osiągania celów rozwoju, zrównoważoności i spójności, w wielu państwach członkowskich podejście to nie jest jeszcze wcale stosowane, a uprawianie sportu postrzegane jest często jedynie w kategoriach rozrywki i rekreacji.

3.6.

Kryzys związany z COVID-19 w sferze sportu może spowodować ograniczenie aktywności sportowej lub ją uniemożliwić. Wobec braku konkretnych i innowacyjnych działań, które mogłyby skutecznie rozwiązać problemy, ścisłe powiązanie między aspektami społecznymi i gospodarczymi tej trudnej sytuacji będzie miało katastrofalne skutki, ograniczając niektóre działania niezbędne dla odpowiedniej jakości życia, dobrostanu i zdrowia ludzi. Ta sytuacja nie tylko zagraża przetrwaniu wielu podmiotów, stowarzyszeń i przedsiębiorstw działających w dziedzinie sportu, ale również prowadzi do problemów społecznych związanych z jakością życia ludzi oraz gospodarczych – związanych z brakiem źródła dochodu dla tych, którzy utrzymują się dzięki tej działalności. Podobnie trudności gospodarcze spowodowane kryzysem sprawią, że wiele osób nie będzie mogło udźwignąć kosztów uprawiania sportu przez swoje dzieci lub przez siebie same, co będzie miało negatywny wpływ na ich samopoczucie fizyczne i zdrowie.

3.7.

W przypadku wrażliwych grup społecznych, takich jak osoby z niepełnosprawnościami, ryzyko deprywacji sportowej zaostrzy już i tak krytyczne warunki wynikające w niektórych państwach członkowskich z ograniczeń systemowych. Zwłaszcza jeśli chodzi o zdrowie psychiczne, pandemia znacznie ograniczyła aktywny udział użytkowników, krewnych, pracowników, obywateli i stowarzyszeń sportowych w kontaktach z wyspecjalizowanymi służbami i wydziałami, co pozbawiło osoby borykające się z problemami psychicznymi możliwości uprawiania sportu jako sposobu nawiązywania i utrzymywania kontaktów opartych na solidarności, które przeciwdziałają izolacji i marginalizacji wynikającym z choroby. Zbiorowy dobrostan dotyczy wszystkich, nie tylko tych, którzy leczą i są leczeni.

3.8.

Ze względu na poważne ograniczenie okazji do kontaktów społecznych, co w znacznym stopniu dotknęło dzieci i młodzież, konieczne będzie zwiększenie możliwości podejmowania aktywności sportowej i fizycznej, kształcenia i szkolenia, przy czym priorytetem powinno być zapewnienie bezpieczeństwa obiektów sportowych w celu ochrony dzieci i młodzieży. Świat sportu to sfera, w której co dzień dochodzi do spotkań między bardzo dużą liczbą dzieci, młodzieży, nauczycieli, specjalistów i trenerów. Jest to jedno z najbardziej newralgicznych środowisk pod względem rozwoju psychicznego i fizycznego uczestników, które wymaga przyjęcia konkretnych strategii politycznych, by umożliwić odniesienie wszelkich możliwych korzyści z aktywności sportowej w chronionym otoczeniu. Sport dla wszystkich nie powinien oznaczać sportu za wszelką cenę.

3.9.

Regularna aktywność fizyczna ma również wpływ na aktywne starzenie się i może odgrywać zasadniczą rolę w poprawie sprawności funkcjonalnej oraz jakości życia osób starszych. Ponadto ćwiczenia fizyczne przynoszą większe efekty, jeżeli towarzyszy im zaangażowanie osoby starszej w aktywność społeczną i produkcyjną. Sport odgrywa zatem rolę zapobiegawczą, dzięki której pracownicy i emeryci żyją w dobrym zdrowiu i dobrej formie.

3.10.

Rozwój aktywności fizycznej wśród jak największej liczby obywatelek i obywateli wymaga również innowacji społecznych i innowacji społeczeństwa, których inicjatorami powinni być przede wszystkim zorganizowane społeczeństwo obywatelskie i partnerzy społeczni. Pierwszoplanowe znaczenie mają wymiar codzienny, refleksja nad rytmem funkcjonowania pracowników, studentów i uczniów, a także zdolność zaplanowania miejsc, w których rodzice mogliby uprawiać sport w tym samym czasie co dzieci, którym towarzyszą. Pandemia spowodowała ponowne odkrycie siłowni na świeżym powietrzu, co może sprzyjać innowacyjnym tendencjom, takim jak sport miejski i wiejski, w celu rewitalizacji przestrzeni i wspólnego korzystania z elastyczności, którą oferuje przestrzeń. Istnieje bardzo duża potrzeba innowacji społecznych, które należy promować i stymulować w celu zaradzenia brakowi czasu na aktywność sportową, z którym boryka się większość obywatelek i obywateli, nawet jeżeli chcieliby mieć taką możliwość.

3.11.

Opracowując zbiorowe programy na rzecz pracowników oraz wszystkich obywatelek i obywateli, trzeba położyć nacisk na rolę lokalnych obiektów prywatnych (ośrodków sportowych), które mają wszelkie dane po temu, by współpracować z przedsiębiorstwami i innymi obiektami (np. ośrodkami pomocy dla osób z niepełnosprawnościami) organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

3.12.

W tym zakresie kluczowe znaczenie ma działalność społeczeństwa obywatelskiego i wszystkich partnerów społecznych, którzy – zachęcając do zaangażowania obywatelskiego i nawiązując dialog społeczny – mogą promować strategie na rzecz jakości życia w miejscu pracy, w tym w ramach układów zbiorowych, proponować kampanie na rzecz pracowników zachęcające ich do zapisania się na siłownię i/lub do klubów sportowych, zachęcać pracowników w dziedzinie sportu do ochrony własnych interesów, wprowadzać przerwy w pracy na aktywność ruchową. Należy podkreślić i zwiększyć rolę pracowników służby zdrowia oraz nauczycieli pracujących z małymi dziećmi w podnoszeniu świadomości i promowaniu sportu w celu stworzenia nowej kultury oraz rolę zachęt do uprawiania sportu oferowanych przez pracodawców.

3.13.

Jeśli chodzi o aspekt płci, europejska karta praw kobiet w sporcie (2) jest z pewnością planem prac mającym na celu dalsze edukowanie na temat różnic i próbowanie nowych form aktywności. Należy przy tym kontynuować dialog i współpracę między różnymi podmiotami, zwłaszcza w sferze komunikacji, w której od dłuższego czasu ujawnia się ściślejsze powiązanie między kobietami a mediami, w celu propagowania pełnego szacunku i dbałości języka dziennikarskiego, a także sportu przeciwdziałającego wszelkim formom przemocy, dyskryminacji i nierówności ekonomicznej oraz coraz bardziej przyjaznej kultury ruchowej odpowiedniej dla wszystkich uczestniczek i uczestników.

4.   Sport w programie działań na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030

4.1.

Sport jest uniwersalnym językiem jednoczącym ludzi, narody i kultury, a do jego wartości należą uniwersalizm oraz harmonia. Jest kluczowym narzędziem pomagającym w przekształcaniu naszych społeczeństw w środowiska bardziej refleksyjne i zorientowane na zrównoważony rozwój. Przyczynia się również do osiągnięcia celów Agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, realizując zasady wzajemnego szacunku, zrozumienia, integracji i dialogu, a także wspomagając rozwój i spełnienie osób bez względu na wiek, płeć, pochodzenie, przekonania i opinie.

4.2.

Pomimo wyraźnego przekrojowego charakteru sportu jako środka wspierającego realizację zasad, o których mowa w Agendzie 2030, oczywiste jest, że w wypadku niektórych z 17 celów Agendy 2030 sport może okazać się szczególnie przydatny.

4.3.

Sport jest dziedziną, w której kompetencje UE są stosunkowo nowe – pojawiły się dopiero wraz z wejściem w życie traktatu lizbońskiego. UE odpowiada za opracowanie polityki opartej na przesłankach empirycznych, a także za propagowanie współpracy i za inicjatywy korzystne dla aktywności fizycznej i sportu w Europie. W latach 2014–2020 po raz pierwszy udostępniono specjalną linię budżetową w ramach programu Erasmus+ (3) na wsparcie projektów i sieci w dziedzinie sportu. W latach 2021–2027 działania UE wspierające sport zostaną utrzymane i wzmocnione.

5.   Sport a polityka spójności

5.1.

UE dąży do większej sprawiedliwości i otwartości w zawodach sportowych oraz lepszej ochrony moralnej i fizycznej integralności osób uprawiających sport, przy jednoczesnym uwzględnieniu jego specyfiki. Zajmuje się szczególnie trzema obszarami działalności w dziedzinie sportu: 1) rolą społeczną sportu, 2) jego wymiarem gospodarczym oraz 3) jego ramami politycznymi i prawnymi. W tych obszarach, oprócz działań prowadzonych za pomocą instrumentów finansowych zarządzanych bezpośrednio, UE propaguje wykorzystanie i komplementarność możliwości oferowanych przez politykę spójności.

5.2.

Sport i aktywność fizyczna dowiodły, że potrafią angażować w interakcje wiele grup społecznych, niwelować różnice i zbliżać społeczności lokalne, a także włączać w życie społeczności wykluczone grupy społeczne. Ponadto projekty sportowe mogą przyczynić się do realizacji szeregu celów politycznych: wspierać innowacje, przyczyniać się do rewitalizacji obszarów miejskich, wspierać rozwój obszarów wiejskich i generować inwestycje krajowe w regionach europejskich.

6.   Sport a globalny plan działania WHO dotyczący aktywności fizycznej na lata 2018–2030

6.1.

W globalnym planie działania na lata 2018–2030 dotyczącym aktywności fizycznej (4) określono cele strategiczne, które należy osiągnąć za pomocą działań politycznych, tak aby do 2030 r. zmniejszyć o 15 % liczbę osób dorosłych i nastolatków, którzy nie uprawiają żadnej aktywności fizycznej. W planie podkreślono potrzebę międzysektorowego i całościowego podejścia oraz znaczenie inwestowania w politykę społeczną, kulturalną, gospodarczą, środowiskową, edukacyjną itp. w celu promowania aktywności fizycznej i przyczynienia się do osiągnięcia wielu celów zrównoważonego rozwoju do 2030 r. Strategie wdrażania planu powinny uwzględniać wszystkie czynniki wpływające na styl życia, a także gwarantować skuteczne działania na rzecz promocji zdrowia oraz międzysektorowe i zintegrowane podejście.

6.2.

Propagowanie aktywności fizycznej jest złożonym zagadnieniem wymagającym silnego przywództwa i działania politycznego ze strony sektora opieki zdrowotnej – co ma kluczowe znaczenie na szczeblu krajowym – ale także dużej interakcji z innymi sektorami, takimi jak edukacja, kultura, transport, urbanistyka i gospodarka. Aby zwiększyć aktywność fizyczną i zniechęcić do siedzącego stylu życia, konieczne jest zajęcie się środowiskowymi, społecznymi i indywidualnymi aspektami braku aktywności fizycznej oraz wdrożenie skutecznych i zrównoważonych działań poprzez współpracę między różnymi sektorami na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym, zgodnie z podejściem międzysektorowym, które umożliwia podejmowanie środków mających na celu zmianę niezdrowych zachowań, zarówno poprzez oddziaływanie na indywidualny styl życia, jak i poprzez tworzenie warunków środowiskowych i społecznych, które mogą zachęcać do zmiany zachowań.

7.   Od strategii do praktyki

7.1.

Pomimo wyraźnego wkładu sportu i aktywności fizycznej w osiąganie celów w zakresie rozwoju, zrównoważoności i spójności, nadal bardzo trudno jest sprawić, by inicjatywy propagujące i wzmacniające sport kwalifikowały się do finansowania i mogły korzystać z funduszy europejskich. Główną przyczyną tej sytuacji jest brak wyraźnego wskazania sportu jako obszaru inwestycji w rozporządzeniach leżących u podstaw polityki spójności na lata 2021–2027. Wyraźna wzmianka o sporcie w programach wdrażania polityki spójności nie tylko zapewniłaby jasną ścieżkę dla finansowania sportu, ale także uprościłaby pracę instytucji zarządzających funduszami i wpłynęłaby na pozytywne ocenianie projektów dotyczących sportu i aktywności fizycznej.

7.2.

Aby podkreślić strategiczny charakter sportu we wdrażaniu strategii na rzecz rozwoju i spójności, w załączniku przedstawiono analizę związku między celami Agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 a celami polityki spójności na lata 2021–2027 oraz możliwe działania w ramach sportu.

---

(1)  Wniosek dotyczący zalecenia Rady w sprawie edukacji na rzecz zrównoważenia środowiskowego.

(2)  Europejska karta praw kobiet w sporcie.

(3)  Erasmus+: wyniki.

(4)  Globalny plan działania na lata 2018–2030 dotyczący aktywności fizycznej.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Nowe ramy umów o wolnym handlu, umów o partnerstwie gospodarczym i umów inwestycyjnych gwarantujące rzeczywiste zaangażowanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych oraz zapewniające uświadomienie społeczeństwa w tym zakresie”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 290/03)

Sprawozdawca:

Stefano PALMIERI

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	25.3.2021
Podstawa prawna	Art. 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Stosunków Zewnętrznych
Data przyjęcia przez sekcję	9.3.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	23.3.2022
Sesja plenarna nr	568
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	215/1/7

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES wyraża ponownie poparcie dla nowej otwartej, zrównoważonej i asertywnej europejskiej strategii handlowej i uważa, że szczególnie istotne jest podnoszenie za jej pomocą konkurencyjności europejskich sektorów produkcji i podmiotów gospodarczych (dużych, średnich i małych przedsiębiorstw) oraz przyczynianie się do krzewienia europejskich wartości i zasad, w szczególności demokracji i praw człowieka, a także praw socjalnych, związanych z płcią, pracowniczych i środowiskowych. Zapewni to Unii Europejskiej (UE) odpowiednie narzędzia do ochrony pracowników i przedsiębiorstw przed nieuczciwymi praktykami handlowymi, a konsumentów – przed szkodliwymi i niezrównoważonymi produktami, godząc interesy przedsiębiorstw z interesami pracowników oraz obywateli będących konsumentami.

1.2.

EKES uważa, że realizacja nowej ambitnej strategii handlowej UE wymaga: — innowacyjnej strategii negocjacji handlowych (umowy handlowe, umowy o partnerstwie gospodarczym, umowy inwestycyjne), która gwarantowałaby rzeczywisty udział organizacji społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych, a tym samym zapewniała korzyści z handlu wszystkim uczestnikom ze strony UE i krajów partnerskich, — odpowiedniej reformy instrumentów monitorowania, oceny i wdrażania umów: wewnętrznych grup doradczych.

1.3.

Zdaniem EKES-u podwójny proces reform – instrumentów negocjacyjnych i wewnętrznych grup doradczych – umożliwi wzbudzenie prawdziwej akceptacji i tym samym zwiększy świadomość publiczną na temat wartości podpisanych umów handlowych, umów o partnerstwie oraz umów inwestycyjnych pośród wszystkich podmiotów, których dotyczą skutki tych umów (przedsiębiorstw, pracowników, konsumentów itp.) po obu umawiających się stronach (w UE i krajach partnerskich).

2.   Uwagi ogólne

2.1.

W lutym 2021 r. Komisja Europejska określiła kierunki nowej otwartej, zrównoważonej i asertywnej europejskiej strategii handlowej (1). Jest to strategia, która powinna zapewnić Unii Europejskiej realizację trzech następujących celów: (i) wspieranie odbudowy gospodarczej oraz transformacji ekologicznej i cyfrowej, (ii) dostosowanie globalnych zasad do bardziej zrównoważonej i sprawiedliwej globalizacji, (iii) zwiększenie zdolności UE do realizacji swych interesów i wzmocnienia swoich praw.

2.1.1.

Do opracowania nowej strategii handlowej przyczyniły się rozmaite czynniki. Był to przede wszystkim kryzys związany z COVID-19, który skłonił do poważnego namysłu nad nowymi strategiami w zakresie bezpieczeństwa zdrowotnego i żywnościowego, dostaw surowców i produktów strategicznych oraz – ogólnie – nad globalnymi łańcuchami wartości.

2.1.2.

Pozostałe czynniki, które miały decydujące znaczenie dla opracowania nowej strategii handlowej zaproponowanej przez Komisję, są związane z: (i) kryzysem, w którym pogrążona jest Światowa Organizacja Handlu (WTO); (ii) problematycznymi stosunkami z niektórymi krajami lub blokami handlowymi: Chinami, Rosją, USA; (iii) żmudnymi negocjacjami ze Zjednoczonym Królestwem; (iv) obecnym impasem, w którym znajdują się niektóre umowy handlowe (np. umowa UE–Mercosur, umowa o partnerstwie gospodarczym Środkowa Afryka–UE, umowa o partnerstwie gospodarczym Wspólnota Wschodnioafrykańska–UE).

2.1.3.

W dokumencie zaproponowanym przez Komisję wielokrotnie stwierdza się, że nowa europejska strategia handlowa powinna przyczynić się nie tylko do podniesienia konkurencyjności europejskich sektorów produkcyjnych, lecz również do krzewienia europejskich wartości i zasad, w szczególności demokracji, praw człowieka, a także praw socjalnych, związanych z płcią, pracowniczych i środowiskowych.

2.1.4.

Parlament Europejski (PE) z zadowoleniem przyjął wniosek Komisji i wezwał ją do dopilnowania, by w negocjowanych umowach rozdziały dotyczące handlu oraz zrównoważonego rozwoju przyczyniały się do zapewnienia wszystkim uczestnikom korzyści płynących z handlu (2).

2.1.5.

W niedawnych opiniach EKES ponownie przedstawił swoją wizję polityki handlowej UE i wyraził zdecydowane poparcie dla wniosku Komisji, podkreślając jego znaczenie, trafność i terminowość. Jednocześnie przedstawił jasne oczekiwania i zalecenia dotyczące ambitnego przeglądu handlu i zrównoważonego rozwoju (3).

2.1.6.

Właśnie dlatego, że nowa strategia zaproponowana przez Komisję jest słusznie ambitna, EKES uważa, że jej realizacja wymaga: — innowacyjnej strategii negocjacji handlowych (umowy handlowe, umowy o partnerstwie gospodarczym, umowy inwestycyjne), która gwarantowałaby rzeczywisty udział organizacji społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych, a tym samym zapewniała korzyści z handlu wszystkim uczestnikom ze strony UE i krajów partnerskich, — odpowiedniej reformy instrumentów monitorowania, oceny i wdrażania umów: wewnętrznych grup doradczych.

2.1.6.1.

Podwójny proces reform – instrumentów negocjacyjnych i wewnętrznych grup doradczych – umożliwi wzbudzenie prawdziwej akceptacji i tym samym zwiększy świadomość publiczną na temat wartości podpisanych umów (umów handlowych, umów o partnerstwie gospodarczym oraz umów inwestycyjnych) pośród wszystkich podmiotów, których dotyczą skutki tych umów (przedsiębiorstw, pracowników, konsumentów itp.) po obu umawiających się stronach (w UE i krajach partnerskich).

3.   Krytyczna ocena obowiązujących umów handlowych

3.1.

Choć EKES ponownie wyraża przekonanie, że multilateralizm ma zasadnicze znaczenie w wymianie handlowej oraz że WTO – dzięki gruntownej reformie – powinna powrócić do funkcji gwaranta multilateralizmu, rozumie, że w tym szczególnym kontekście umowy handlowe mogą odgrywać decydującą rolę nie tylko w handlu dwustronnym UE (który w każdym razie stanowi ponad 30 % handlu towarami i usługami Unii), lecz przede wszystkim w rozpowszechnianiu rozwoju zrównoważonego pod względem gospodarczym, społecznym i środowiskowym z myślą o UE i jej krajach partnerskich.

3.2.

W ostatnich latach EKES przeprowadził szczególnie krytyczną ocenę różnych instrumentów negocjacyjnych stosowanych przez UE (umów handlowych, umów o partnerstwie gospodarczym, umów inwestycyjnych) (4).

3.3.

EKES uważa, że oceny te muszą być punktem wyjścia do analizy zasadności zreformowania obecnych instrumentów negocjacyjnych tak, by zapewnić realizację celów nowej strategii handlowej zaproponowanej przez Komisję.

3.3.1.

Pierwszym aspektem jest brak przejrzystości procesu negocjacji w sprawie umów handlowych. Choć potrzeba zachowania poufności treści negocjowanych układów jest oczywista, EKES jest zdania, że dochowując takiej poufności, należy zadbać jednak o przejrzysty przebieg negocjacji handlowych gwarantujący stały przepływ informacji dla obywatelek, obywateli i stron zainteresowanych negocjacjami.

3.3.1.1.

Komisja zawsze wyrażała wyraźny sprzeciw wobec zapewnienia całkowitej przejrzystości negocjacji, odwołując się do obowiązujących przepisów (5) i niektórych wyroków Trybunału Sprawiedliwości (6) oraz argumentując, że rozpowszechnianie informacji w trakcie negocjacji naruszyłoby interesy Unii Europejskiej.

3.3.1.2.

EKES uznaje, że w ostatnich latach Komisja wykazała się istotną i interesującą otwartością, podnosząc poziom przejrzystości poprzez udostępnienie – odnośnie do różnych umów handlowych – informacji w sprawie: sprawozdań z różnych rund negocjacji, uzyskanego mandatu negocjacyjnego, różnych propozycji tekstu, a także przygotowania spotkań w drodze dialogu ze społeczeństwem obywatelskim i grupą ekspertów ds. umów handlowych UE.

3.3.1.3.

Pomimo tych udoskonaleń ustalony przez Radę mandat negocjacyjny powinien być ambitniejszy i oferować Komisji więcej możliwości zorganizowania udziału społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych w sposób zapewniający ich rzeczywiste zaangażowanie w proces negocjacji. EKES wezwał ponadto do przywrócenia grupy ekspertów, której mandat wygasł (7).

3.3.1.4.

Chociaż EKES rozumie, że mamy do czynienia z faktycznym kompromisem między przejrzystością a poufnością w trakcie negocjacji, to przyznaje, że przejrzystość jest wciąż kwestią wywołującą największe spory wśród zainteresowanych stron, organizacji społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych.

3.4.

Innym aspektem, w który wymierzona została krytyka, jest to, że oceny wpływu umów na zrównoważony rozwój okazują się połowiczne, są publikowane z opóźnieniem – po zakończeniu negocjacji – bądź całkowicie ich brakuje w krajach partnerskich umów.

3.4.1.

To właśnie opóźnienie w publikacji oceny wpływu umowy UE–Mercosur na zrównoważony rozwój było przedmiotem skargi niektórych organizacji pozarządowych do Europejskiej Rzeczniczki Praw Obywatelskich (8). Europejska Rzeczniczka Praw Obywatelskich w marcu 2021 r. wyraziła krytykę wobec Komisji Europejskiej: „Komisja Europejska nie zdołała zapewnić sfinalizowania oceny wpływu na zrównoważony rozwój w odpowiednim czasie, czyli przed zakończeniem negocjacji handlowych między UE a Mercosurem. Jest to przypadek niewłaściwego administrowania” (9).

3.4.2.

EKES podkreśla ponownie, że oceny wpływu umów na zrównoważony rozwój gospodarczy, społeczny i środowiskowy muszą być publikowane w odpowiednim czasie – na początku negocjacji – i aktualizowane w trakcie negocjacji oraz że powinny stanowić regularną część oceny ex post umowy na etapie jej monitorowania. Powinny dotyczyć obu stron negocjacji: Unii Europejskiej i jej państw członkowskich oraz państw po drugiej stronie stołu negocjacyjnego (10).

3.5.

Kolejnym przedmiotem krytyki wobec umów handlowych była również niezdolność do skutecznego zagwarantowania przestrzegania: praw człowieka, praw socjalnych, podstawowych konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy, a także norm jakości środowiska i bezpieczeństwa. Ponadto umowy nie zapewniają równych warunków działania wszystkim podmiotom obecnym na rynkach (w szczególności małym i średnim przedsiębiorstwom, a także niektórym sektorom produkcji) (11).

3.6.

Do tego dochodzi fakt, że umowy handlowe czasem nie uwzględniają specyfiki krajów rozwijających się oraz asymetrii między UE a krajami partnerskimi umowy, co grozi niemożnością wyeliminowania istniejących różnic (np. w zakresie równego dostępu do leków ratujących życie, szczepionek itd.) lub niekiedy ich pogłębieniem. Nie bierze się również pod uwagę możliwości zajęcia przez przedsiębiorstwa wielonarodowe wiodącej pozycji po zawarciu umów handlowych.

3.7.

Aby zapewnić skuteczne i szerokie zaangażowanie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, powszechne wdrażanie wewnętrznych grup doradczych jest konieczne nie tylko we wszystkich przyszłych negocjacjach handlowych, ale zwłaszcza w obecnych umowach o partnerstwie gospodarczym w Afryce, gdzie w ogóle brakuje wewnętrznych grup doradczych. Trwające i przyszłe procesy przeglądu oraz wdrożenie nowej umowy UE-OACPS mogą stanowić skuteczną okazję do wprowadzenia wewnętrznych grup doradczych do istniejących umów handlowych, w których brakuje tego instrumentu (np. przegląd umowy o partnerstwie gospodarczym między Unią Europejską a Południowoafrykańską Wspólnotą Rozwoju (SADC) EPA).

3.8.

Od czasu pierwszych doświadczeń pewnej zmianie uległo zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych w negocjowanie i monitorowanie umów podpisywanych przez Unię. EKES dostrzega poczynione wysiłki, w których w wielu przypadkach uczestniczył.

3.9.

EKES przyjmuje do wiadomości wyniki niedawnego badania polegającego na przeglądzie dialogu DG ds. Handlu ze społeczeństwem obywatelskim (12), w którym oceniono dialog ze społeczeństwem obywatelskim na szczeblu europejskim i krajowym. Choć zgadza się z niektórymi wynikami badania, uważa, że należy dokonać zmiany jakościowej w zakresie rzeczywistego zaangażowania organizacji społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych w politykę handlową UE.

3.10.

EKES wielokrotnie wzywał do rzeczywistego i większego udziału społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych we wszystkich etapach negocjacji umów handlowych z obu stron obecnych przy stole negocjacyjnym (Komisja i kraje partnerskie) (13).

3.11.

Z tych wszystkich powodów EKES uważa, że nadszedł czas na opracowanie nowej i skuteczniejszej strategii negocjacji, obejmującej nowe zasady i procedury zapewniające faktyczny i skuteczny udział organizacji społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych. Przyczyniłoby się to do realizacji celów nowej strategii handlowej UE, zapewniając zawarcie umów zgodnych z zasadami rozwoju zrównoważonego pod względem gospodarczym, społecznym i środowiskowym dla obu stron negocjacji: UE i krajów partnerskich będących stronami umów handlowych.

4.   Nowe ramy negocjacyjne dotyczące umów handlowych

4.1.

EKES uważa, że nowa polityka handlowa UE stwarza możliwość oceny i poprawy norm, procedur i kryteriów w celu zorganizowania w sposób znacznie bardziej skuteczny, przejrzysty i inkluzywny udziału zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych zarówno w trakcie negocjacji, jak i następnie podczas monitorowania, oceny i ewentualnego wdrażania umów.

4.2.

EKES jest zdania, że należy opracować nową metodologię negocjacji w celu sporządzenia nowego harmonogramu przewidującego rzeczywiste zaangażowanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych na wszystkich etapach negocjacji. Metodologia ta musi mieć zastosowanie zarówno do Unii Europejskiej, jak i do państw po drugiej stronie stołu negocjacyjnego.

4.3.

Pierwszy etap harmonogramu negocjacji powinien przewidywać podpisanie protokołu ustaleń między negocjatorami (Komisją i państwami reprezentującymi drugą stronę), który zapewni wzajemne zobowiązanie negocjatorów do: (i) respektowania poszczególnych etapów negocjacji; (ii) zaangażowania organizacji społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych jako obserwatorów na różnych etapach negocjacji w ramach specjalnego wspólnego komitetu konsultacyjnego zainteresowanych stron (ang. „Joint Consultative Committee of stakeholders – JCCS”).

4.3.1.

Etapy przewidziane w protokole ustaleń będą dotyczyły zarówno ogólnej rundy negocjacji, jak i ewentualnych rund negocjacji technicznych, które trzeba będzie rozpocząć.

4.3.2.

Utworzenie wspólnego komitetu konsultacyjnego zainteresowanych stron powinno opierać się na tym samym podejściu co zasada partnerstwa obowiązująca odnośnie do polityki spójności.

4.3.2.1.

Dzięki partnerstwu każdy program polityki spójności opracowywany jest w ramach zbiorowego procesu z udziałem władz na szczeblu europejskim, regionalnym i lokalnym, partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Partnerstwo ma zastosowanie do wszystkich etapów procesu programowania, od projektowania przez zarządzanie i wdrażanie po monitorowanie i ocenę. Podejście to pomaga zagwarantować, że działania będą dostosowane do potrzeb i priorytetów lokalnych i regionalnych wszystkich zainteresowanych stron.

4.3.3.

Wybór obserwatorów spośród przedstawicieli organizacji społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych powinien opierać się na podstawowym kryterium, którym jest rzeczywista reprezentatywność, niezależność i sprawiedliwy podział wśród zainteresowanych stron. Jeśli chodzi o reprezentatywność i niezależność, w przypadku partnerów społecznych trzeba odwołać się do kryteriów przyjętych przez grupę pracowników i grupę pracodawców MOP, podczas gdy w przypadku innych organizacji społeczeństwa obywatelskiego trzeba uwzględnić ich przynależność do organizacji międzynarodowych. Obserwatorzy należący do wspólnego komitetu konsultacyjnego zainteresowanych stron powinni przestrzegać specjalnego kodeksu postępowania.

4.3.4.

Oprócz organizacji społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych do wspólnego komitetu konsultacyjnego zainteresowanych stron – jako obserwatorzy zewnętrzni– powinni należeć również przedstawiciele odpowiednich instytucji międzynarodowych takich jak: Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP), Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), sekretariat ds. wielostronnych umów środowiskowych Programu Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska(ang. „Multilateral Environmental Agreements Secretariat – United Nations Environment Programme”).

4.3.4.1.

Kodeks postępowania powinien określać: (i) prawa i obowiązki obserwatorów należących do wspólnego komitetu konsultacyjnego zainteresowanych stron uczestniczących w negocjacjach w imieniu społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych. W kodeksie postępowania należy zawrzeć specjalny protokół poufności, który będzie odnosił się do przestrzegania zasady poufności zakazującej rozpowszechniania informacji przekazanych na poufnym etapie negocjacji oraz na etapie wczesnego ostrzegania; (ii) zasady przejrzystego wyznaczania obserwatorów należących do komitetu konsultacyjnego zainteresowanych stron z poszanowaniem ich rzeczywistej niezależności, reprezentatywności i sprawiedliwego podziału między różne grupy społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych (zob. punkt 4.3.3); (iii) zasady i procedury dotyczące poszczególnych etapów negocjacji określonych w harmonogramie negocjacji. Kodeks postępowania powinien zostać podpisany przez wszystkich uczestników negocjacji w charakterze obserwatorów należących do wspólnego komitetu konsultacyjnego.

4.4.

Harmonogram negocjacji powinien obejmować następujące etapy, które należy powtarzać cyklicznie aż do zakończenia negocjacji.

4.4.1.

Poufny etap negocjacji. Uczestniczą w nim zarówno członkowie stołu negocjacyjnego (Komisja i kraje leżące na obszarze geograficznym będącym stroną negocjacji), jak i przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych jako obserwatorzy, którzy zobowiązują się do zapewnienia poufności informacji przekazywanych na tym etapie, podpisując protokół poufności zawarty w kodeksie postępowania. Na tym etapie MOP powinna przedstawić sprawozdanie przed negocjacjami na temat stanu ratyfikacji i wdrażania podstawowych konwencji w państwie trzecim i udostępnić je wszystkim członkom stołu negocjacyjnego (negocjatorom i obserwatorom). Sprawozdanie nie miałoby mocy wiążącej, lecz pomogłoby wykazać, czy w krajach objętych umową przestrzegane są standardy społeczne.

4.4.2.

Etap wczesnego ostrzegania wraz ze wspólnym komitetem konsultacyjnym. Na tym etapie obserwatorzy wskazują delikatne kwestie omawiane podczas negocjacji, których nie udaje się rozwiązać podczas negocjacji w sposób zadowalający dla społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych. Etap ten ma nadal charakter poufny i wymaga od obserwatorów zachowania pełnej poufności.

4.4.3.

Etap otwartej komunikacji. Zarówno Komisja, jak i kraje leżące na obszarze geograficznym będącym stroną negocjacji przedstawiają regularnie wspólne, publiczne sprawozdanie informacyjne na temat bieżącego stanu negocjacji. Na tym etapie obserwatorzy mogą wyrazić zdanie zgodnie z regułą Chatham House (14), wskazując drażliwe tematy negocjacji, które zostały wyodrębnione na wcześniejszym etapie wczesnego ostrzeżenia wraz z komitetem konsultacyjnym. Etap ten ma charakter publiczny i obejmuje podkreślenie wstępnych wyników negocjacji. Służy on podniesieniu świadomości publicznej na temat stanu negocjacji.

4.4.4.

Etap przedkładania wstępnego, niezależnego sprawozdania z oceny skutków umowy handlowej Na tym etapie obie strony (Komisja i państwa leżące na obszarze geograficznym będącym stroną negocjacji) przedkładają wstępną niezależną ocenę skutków umowy. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych przedstawiają wówczas własne oceny skutków gospodarczych, społecznych i środowiskowych umowy, posługując się również własnymi niezależnymi analizami oceny. Istotny wkład powinni wnieść obserwatorzy zewnętrzni, którzy powinni przedstawić sprawozdanie dostępne dla wszystkich stron i podane do wiadomości publicznej.

4.4.5.

Po przedłożeniu wstępnego sprawozdania na temat skutków po raz kolejny rozpocznie się cyklicznie poufny etap negocjacji, a następnie etap wczesnego ostrzegania wraz z komitetem konsultacyjnym i etap otwartej komunikacji. Na sam koniec przedstawione zostanie sprawozdanie końcowe z oceny skutków umowy handlowej. Cykl negocjacji będzie kontynuowany do momentu podpisania bądź nie umowy przez przedstawicieli Komisji i państw leżących na obszarze geograficznym będącym stroną negocjacji.

4.4.6.

Jeżeli umowa zostanie parafowana przez strony – wraz z obserwatorami reprezentującymi społeczeństwo obywatelskie i partnerów społecznych w grupie konsultacyjnej – przygotują one specjalny protokół dotyczący utworzenia wewnętrznej grupy doradczej (dla UE i krajów partnerskich) i obejmujący zasady jej funkcjonowania (zob. punkt 5.5.2).

4.4.7.

EKES uważa, że proponowane ramy negocjacyjne stanowiłyby wyzwanie dla wszystkich stron zaangażowanych w negocjacje. Byłoby to zadanie wymagające od każdego z podmiotów w terenie (Komisji, organizacji społeczeństwa obywatelskiego, partnerów społecznych, obserwatorów zewnętrznych) znajomości własnej roli, a od wszystkich zaangażowanych podmiotów – szczególnie wysokiego poziomu profesjonalizmu i przygotowania. EKES jest zdania, że pozytywnym posunięciem byłoby zwiększenie udziału Parlamentu Europejskiego, który powinien odgrywać większą rolę w negocjowaniu i monitorowaniu umów. Jest również przekonany, że jest to jedyny sposób zapewnienia rzeczywistego zaangażowania w negocjacje handlowe wszystkich podmiotów, w tym społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych, a tym samym zdobycia faktycznego poparcia dla treści umowy.

5.   Wniosek dotyczący reformy wewnętrznych grup doradczych ds. monitorowania, oceny i wdrażania umów

5.1.

UE stoi obecnie w obliczu rosnącego zapotrzebowania na pluralistyczny i demokratyczny dialog ze strony społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych, nie tylko podczas opracowywania umów handlowych, lecz również podczas ich wdrażania (15). EKES z zadowoleniem przyjmuje wysiłki Komisji na rzecz umożliwienia dialogu i uczestnictwa, lecz uważa, że niezbędne jest usprawnienie procedur monitorowania, oceny i wdrażania tych umów.

5.2.

Zdaniem EKES-u instrumenty konsultacyjne – wewnętrzne grupy doradcze – ustanowione w celu monitorowania wdrożenia i wykonania zobowiązań zawartych w rozdziałach umów handlowych dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju, a w przyszłości – całych umów handlowych nie spełniają w zadowalający sposób wyznaczonych celów. Wewnętrzne grupy doradcze wykazują niedociągnięcia zarówno pod względem kryteriów wyboru ich składu, jak i braku jasnych zasad ich funkcjonowania.

5.3.

Zgodnie z zaleceniami politycznymi popartymi w dokumencie nieoficjalnym wewnętrznych grup doradczych UE (16) oraz niedawną analizą na temat wewnętrznych grup doradczych z UE i krajów partnerskich (17) – grupy te można ocenić na podstawie czterech różnych poziomów skuteczności opartych na umiejętności zagwarantowania: 1) operacyjności, 2) wymiany informacji, 3) monitorowania umów, 4) wpływu politycznego.

5.3.1.

Jeśli chodzi o operacyjność, wewnętrzne grupy doradcze są uruchamiane w UE dzięki kluczowej roli sekretariatu, którego obsługę zapewnia EKES, lecz działają jedynie w niektórych krajach partnerskich (18). W tych krajach partnerskich, w których działają, mają dotkliwe trudności o charakterze organizacyjnym – z powodu oczywistego braku środków finansowych (19) – a także problemy z reprezentatywnością, sprawiedliwym podziałem reprezentacji interesów i niezależnością swych organizacji (20).

5.3.2.

Co się tyczy umiejętności dzielenia się informacjami przez podmioty należące do wewnętrznych grup doradczych, również w tym przypadku występuje znaczna różnica między wewnętrznymi grupami doradczymi z UE i krajów partnerskich. Oprócz pewnych sporów uczestnicy dialogu w wewnętrznych grupach doradczych UE na ogół prowadzą dobrą wymianę informacji, podczas gdy w wewnętrznych grupach doradczych krajów partnerskich powstają napięcia między podmiotami gospodarczymi a przedstawicielami spoza biznesu. Po obu stronach stosunki między rządami a ich wewnętrznymi grupami doradczymi (tzw. dialog pionowy) są jednak wciąż niezadowalające. Postuluje się również bardziej zorganizowany i pogłębiony dialog ponadnarodowy – między wewnętrznymi grupami doradczymi z UE i krajów partnerskich – zwłaszcza podczas dorocznego ponadnarodowego posiedzenia społeczeństwa obywatelskiego, a także w ramach specjalnych posiedzeń wewnętrznych grup doradczych w ramach tej samej umowy.

5.3.3.

Jeśli chodzi o monitorowanie umów, chociaż jest to główny cel wewnętrznych grup doradczych, trzeba przyznać, że trudno je prowadzić. Niezdolność do monitorowania tego, jak jest wdrażany i egzekwowany rozdział dotyczący handlu i zrównoważonego rozwoju, wynika głównie z braku konkretnych zasobów przeznaczonych na monitorowanie, a także z braku gotowości i odpowiedzialności ze strony rządów. W tym kontekście należy z pewnością docenić presję, jaką Komisja i wewnętrzne grupy doradcze UE wywierają na rządy krajów partnerskich w celu zwiększenia ich odpowiedzialności na etapie monitorowania (21). Przedłożenie przez MOP i OECD niewiążącego raportu informacyjnego, udostępnionego wewnętrznym grupom doradczym, stanowiłoby wiarygodną podstawę oceny umowy handlowej.

5.3.4.

Nie ulega wątpliwości, że zgodnie z dotychczasowymi ustaleniami wpływ polityczny, tj. zdolność wewnętrznych grup doradczych do wpływania na wdrażanie rozdziału umów dotyczącego handlu i rozwoju zrównoważonego jest całkowicie niewystarczająca. Komisja powinna ustanowić ambitniejsze kryteria, tak by rządy uwzględniły zalecenia wewnętrznych grup doradczych. Ponadto choć zobowiązania tych grup są wiążące, brakuje skutecznego egzekwowania postanowień i stałego zaangażowania tych grup w rozwiązywanie sporów (22).

5.4.

W świetle powyższych rozważań EKES uważa, że należy przeprowadzić gruntowną reformę wewnętrznych grup doradczych w celu usunięcia wskazanych niedociągnięć (punkty 5.3.1–5.3.4).

5.5.

EKES ponownie podkreśla potrzebę ustanowienia – dla wszystkich rodzajów negocjowanych umów – jednego organu odpowiedzialnego za udział społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych (zreformowanej wewnętrznej grupy doradczej), zdolnego do monitorowania wdrożenia i egzekwowania umów i oceny ich wyników (23).

5.5.1.

Organ ten powinien być wspólny, doskonale funkcjonować dla obu stron umowy (UE i krajów partnerskich) i obejmować wszystkie aspekty umowy, kładąc nacisk na te wszystkie jej elementy, które wpływają na wdrożenie rozdziału dotyczącego handlu oraz zrównoważonego rozwoju.

5.5.2.

EKES uważa, że każda parafowana umowa będzie musiała zawierać protokół w sprawie funkcjonowania wewnętrznych grup doradczych, który zapewni mocne ramy instytucjonalne zdolne do określenia norm funkcjonowania dla obu stron umowy (UE i krajów partnerskich). W szczególności protokół ten zawiera następujące elementy: a) kryteria wyznaczania członków wewnętrznej grupy doradczej, które zapewnią ich reprezentatywność, sprawiedliwy podział reprezentacji interesów oraz niezależność (zob. punkt 4.3.3); b) zobowiązanie do zagwarantowania udziału w charakterze obserwatorów zewnętrznych: przedstawicieli Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) w wewnętrznych grupach doradczych, tak by umożliwić monitorowanie wdrażania jej konwencji w umowach o wolnym handlu, z wykorzystaniem wewnętrznego mechanizmu nadzorczego oraz wewnętrznego specjalnego sprawozdania dotyczącego ewentualnych braków w zastosowaniu standardów społecznych zapisanych w rozdziale dotyczącym handlu i zrównoważonego rozwoju, które to sprawozdanie należy udostępnić stronom negocjacji. Ponadto udział Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) umożliwi monitorowanie – za pośrednictwem krajowych punktów kontaktowych i zainteresowanych rządów – realizacji wytycznych skierowanych do przedsiębiorstw wielonarodowych, w szczególności na dalszych etapach łańcucha dostaw. Oceny tych organów nie będą jednak wiążące w ramach wewnętrznej grupy doradczej; c) powierzenie wewnętrznej grupie doradczej prawdziwie aktywnej roli w inicjowaniu procedur rozstrzygania sporów, we wszystkich kwestiach związanych z umową przekazanych przez grupę głównemu urzędnikowi ds. egzekwowania przepisów handlowych; d) harmonogram określający wiążące i możliwe do wyegzekwowania plany działania dotyczące zobowiązań określonych w umowie, wraz z jasnymi terminami ich ratyfikacji; e) aktualizacja wytycznych dotyczących realizacji zobowiązań podjętych w umowie poprzez ustanowienie zestawu wskaźników jakościowych i ilościowych na potrzeby bieżącego monitorowania i oceny skutków ex post umowy; f) termin przedłożenia niezależnej oceny skutków ex post umowy odnośnie do każdej ze stron objętych umową (UE i krajów partnerskich), gdy strony uznają za stosowne przyspieszenie przewidywanego 5-letniego terminu; g) liczba posiedzeń, które każda wewnętrzna grupa doradcza ma odbyć w ciągu roku w odniesieniu do każdej ze stron umowy (UE i kraje partnerskie); h) obowiązek organizacji corocznego posiedzenia wewnętrznych grup doradczych z UE i kraju partnerskiego; i) zobowiązanie do organizacji w Brukseli corocznego posiedzenia wewnętrznych grup doradczych z UE i krajów partnerskich z aktywnym udziałem wszystkich członków grup; j) zobowiązanie do utworzenia platformy internetowej, dzięki której uczestnicy wewnętrznej grupy doradczej mogliby zrozumieć znaczenie uczenia się od siebie nawzajem, wymieniać się najlepszymi praktykami i niezbędnymi informacjami, na przykład na konkretne tematy (prawa pracownicze, prawa człowieka, wpływ przepisów dotyczących rolnictwa ekologicznego na handel itp.) i organizować specjalne kursy szkoleniowe online dla uczestników wewnętrznych grup doradczych; k) kalendarz posiedzeń, który zapewni informowanie Komisji, Parlamentu Europejskiego i Rady o przebiegu prac wewnętrznej grupy doradczej; l) środki finansowe niezbędne dla funkcjonowania wewnętrznych grup doradczych; m) zobowiązanie do sporządzania rocznego sprawozdania z funkcjonowania odpowiednich wewnętrznych grup doradczych. W sprawozdaniu tym grupy będą mogły określać priorytety i zalecenia odnoszące się do wdrażania rozdziału dotyczącego handlu i zrównoważonego rozwoju, a Komisja Europejska będzie zobowiązana do ich uwzględniania pośród głównych celów UE w zakresie wdrażania rozdziału dotyczącego handlu i zrównoważonego rozwoju bądź do uzasadnienia ewentualnej odmowy; n) zobowiązanie do powierzenia EKES-owi funkcji organizacyjnej w stosunku do wewnętrznej grupy doradczej po stronie UE oraz zadania udzielenia pomocy technicznej podczas ponadnarodowego posiedzenia wewnętrznej grupy doradczej z UE i krajów partnerskich. W tym kontekście sekretariat EKES-u udzieli pomocy technicznej w wyborze partnerów w krajach partnerskich (zob. kryteria omówione w punkcie 4.3.3), wspomagając kierownictwo wewnętrznych grup doradczych w ustalaniu porządku obrad, kierowaniu posiedzeniami, sporządzaniu sprawozdań z posiedzeń, przedkładaniu raportów instytucjom UE i społeczeństwu obywatelskiemu, a także w wykonywaniu zadania w zakresie dostarczania niezbędnych informacji.

5.5.3.

Zasadnicze znaczenie będą miały wskaźniki dotyczące bieżącego monitorowania, które powinny zagwarantować wywiązanie się ze zobowiązań przewidzianych w umowie i dotyczyć dziedziny gospodarczej/handlowej, społecznej i środowiskowej oraz bezpieczeństwa zdrowotnego.

5.5.4.

EKES uważa, że stosownie do procesu reformy wewnętrznych grup doradczych jego rola nabierze pierwszoplanowej wagi i będzie wymagać odpowiedniego dostosowania zasobów ludzkich i finansowych. Z tego względu ponawia apel do władz budżetowych o zapewnienie – po skutecznym przeprowadzeniu reformy – dodatkowego budżetu zgodnego z bieżącymi wydatkami planowanymi przez Komisję, aby pomóc wewnętrznym grupom doradczym w realizacji przewidzianych działań zarówno pod względem ilościowym, jak i jakościowym.

---

(1)  COM(2021) 66 final.

(2)  Rezolucja Parlamentu Europejskiego z 26 listopada 2020 r. w sprawie przeglądu polityki handlowej UE (2020/2761(RSP)).

(3)  Dz.U. C 105 z 4.3.2022, s. 148; Dz.U. C 105 z 4.3.2022, s. 40; Dz.U. C 364 z 28.10.2020, s. 53; Dz.U. C 364 z 28.10.2020, s. 160; Dz.U. C 159 z 10.5.2019, s. 28.

(4)  Dz.U. C 105 z 4.3.2022, s. 148; Dz.U. C 105 z 4.3.2022, s. 40; REX/530, Ocena roli społeczeństwa obywatelskiego w strukturach uczestnictwa w ramach umowy między Unią Europejską a Kolumbią, Peru i Ekwadorem, sprawozdawca: Giuseppe Iuliano; Dz.U. C 364 z 28.10.2020, s. 160; Dz.U. C 47 z 11.2.2020, s. 38; REX/503, „Układ o stowarzyszeniu między UE i Mercosurem”, sprawozdawca: Josep Puxeu Rocamora, współsprawozdawca: Mario Soares.

(5)  Art. 4 rozporządzenia (WE) nr 1049/2001.

(6)  Pismo, w którym Komisja odmawia organizacji Les Amis de la Terre dostępu do sporządzonego dokumentu. 2019 [b]: https://www.asktheeu.org/fr/request/7049/response/23196/attach/3/Signed%20letter.pdf?cookie_passthrough=1 Dostęp: 30 lipca 2020 r., s. 2.

(7)  Dz.U. C 374 z 16.9.2021, s. 73. Tamże.

(8)  ClientEarth, Fern, Veblen Institute, La Fondation Nicolas Hulot pour la Nature et l’Homme oraz Międzynarodowa Federacja Praw Człowieka.

(9)  Decyzja w sprawie 1026/2020/MAS dotyczącej niedokończenia przez Komisję Europejską zaktualizowanej oceny wpływu na zrównoważony rozwój przed zakończeniem negocjacji handlowych UE–Mercosur.

(10)  Dz.U. C 47 z 11.2.2020, s. 38, op. cit.

(11)  Dz.U. C 105 z 4.3.2022, s. 148, op. cit.; REX/532; Dz.U. C 364 z 28.10.2020, s. 160, op. cit.

(12)  Unia Europejska, Study Reviewing DG Trade Civil Society Dialogue, marzec 2021 r. Tetra Tech – Deloitte.

(13)  Dz.U. C 105 z 4.3.2022, s. 40; Dz.U. C 105 z 4.3.2022, s. 148; Dz.U. C 159 z 10.5.2019, s. 28.

(14)  Zasada: „gdy posiedzenie lub jego część odbywa się zgodnie z regułą Chatham House, uczestnicy mogą swobodnie korzystać z otrzymanych informacji pod warunkiem nieujawniania tożsamości lub przynależności mówcy(-ów) bądź innych uczestników”.

(15)  Nieoficjalny dokument Niderlandów i Francji na temat handlu, skutków społeczno-gospodarczych i zrównoważonego rozwoju

(16)  Nieoficjalny dokument: „Strengthening and Improving the Functioning of EU Trade Domestic Advisory Groups” [Wzmocnienie i poprawa funkcjonowania unijnych wewnętrznych grup doradczych ds. handlu]

(17)  Martens, D., Potjomkina, D., Orbie, J., 2020, Domestic Advisory Groups in EU trade agreements – Stuck at the Bottom or Moving up the Ladder? [Wewnętrzne grupy doradcze w umowach handlowych UE – utknęły na dotychczasowej pozycji czy też ją wzmacniają?] Fundacja im. Friedricha Eberta i Uniwersytet w Gandawie

(18)  Jednym z przykładów jest Peru, gdzie z powodu braku gotowości rządu do utworzenia odpowiedniej wewnętrznej grupy doradczej organizacje społeczeństwa obywatelskiego utworzyły alternatywną grupę doradczą, która nie została niestety uznana przez UE. Martens i in., 2020, op. cit.

(19)  „EKES zapewnia obsługę sekretariatu wszystkich wewnętrznych grup doradczych UE. Około 78 % (36/46) respondentów wewnętrznych grup doradczych UE uważa, że ich posiedzenia są dobrze przygotowane przez sekretariat. Większość wewnętrznych grup doradczych spoza UE nie uzyskuje jednak podobnego wsparcia w zakresie organizacji i przygotowania prac. Większość ich pracy wykonują często przewodniczący (czasami wiceprzewodniczący), którzy nie mogą poświęcić na to dużo czasu”. Martens, D., et al. Op. cit. p. 16.

(20)  Tak jest w przypadku wewnętrznej grupy doradczej w Korei Południowej, która poczyniła znaczne postępy, lecz nadal wykazuje pewne braki pod względem reprezentatywności i niezależności. Martens, D. i in., 2020, op. cit.

(21)  W umowie UE z Koreą presja polityczna doprowadziła do oficjalnej skargi, a zespół ekspertów wypowiedział się w sprawie nieprzestrzegania przez ten kraj konwencji MOP.

(22)  Dz.U. C 105 z 4.3.2022, s. 40.

(23)  Dz.U. C 159 z 10.5.2019, s. 28.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Jakie warunki są niezbędne do społecznej akceptacji transformacji energetycznej i przejścia na gospodarkę niskoemisyjną?”

(opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji francuskiej w Radzie UE)

(2022/C 290/04)

Sprawozdawca:	Arnaud SCHWARTZ
Współsprawozdawca:	Pierre Jean COULON

Wniosek o konsultację	Prezydencja francuska w Radzie UE, 20.9.2021
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego
Data przyjęcia przez sekcję	10.3.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	23.3.2022
Sesja plenarna nr	568
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	224/6/5

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

W celu zapewnienia społecznej akceptacji transformacji energetycznej, uwzględniając informacje zwrotne z etapów planowania i wdrażania, EKES wzywa wszystkie zainteresowane strony do poprawy następujących elementów: niezależności procesu, jakości i dostępności informacji, swobody i różnorodności uczestnictwa, jasności procedur, odpowiedzialności i uczestnictwa w podejmowanie decyzji, przejrzystości i monitorowania planu lub projektu w całym cyklu życia, a także przystępności cenowej i funkcjonalności transformacji (z dostępnymi rozwiązaniami, np. dobrze zlokalizowanymi i wystarczająco licznymi punktami ładowania dla pojazdów elektrycznych).

1.2.

EKES wzywa UE do znacznie silniejszego wspierania sprawiedliwości dystrybucyjnej i prokonsumpcyjnej poprzez zachęty finansowe, gdyż jest to czynnik mający największy wpływ na lokalną akceptację przemian energetycznych. Zachęty te powinny być powiązane z dostępnością informacji i łatwością procesu. Cel unii energetycznej, jakim jest umieszczenie obywateli w centrum polityki i zadbanie o to, by z łatwością mogli stać się producentami energii i by mogli korzystać z nowych technologii, musi być realizowany intensywniej niż dotychczas. EKES zwraca również uwagę na to, że ważne jest, by postrzegane korzyści i koszty tego projektu były sprawiedliwie rozłożone w danej społeczności.

1.3.

EKES sugeruje, by UE rozpoznała i usunęła przeszkody, które mogą być przyczyną niskiego poziomu udziału i akceptacji społeczeństwa. Zasadniczo umożliwienie zainteresowanej ludności i organizacjom społeczeństwa obywatelskiego udziału w opracowywaniu projektów i podejmowaniu decyzji dotyczących planowania zwiększa akceptację społeczną. W planie działania na rzecz zwiększenia uczestnictwa należy zatem uwzględnić brak czasu, edukację obywatelską, odpowiedzialność zaangażowanych organów i inne czynniki.

1.4.

EKES życzyłby sobie, aby już na etapie planowania przeprowadzono bardziej dogłębne niż obecnie konsultacje, a nawet współtworzenie, z obywatelami, a zwłaszcza z partnerami społecznymi i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, oraz aby na wszystkich szczeblach terytorialnych, aż po lokalne wdrażanie przemian, istniało ścisłe powiązanie między celami a planowaniem. Jest to niezbędne, jeśli mamy dokonać postępu w kierunku większej akceptacji społecznej i osiągać nasze cele w zakresie transformacji energetycznej w odpowiednim tempie.

1.5.

EKES podkreśla, że zwiększenie akceptacji ze strony społeczeństwa i zainteresowanych stron, których dotyczy transformacja i związane z nią zmiany techniczne, wymaga również szczególnej uwagi i środków, takich jak uczenie się przez całe życie, przekwalifikowanie i podniesienie kwalifikacji siły roboczej, pomoc dla przedsiębiorstw oraz kampanie informacyjne skierowane do różnych grup odbiorców, których dotyczy transformacja. Informacje muszą uwypuklać główne przesłanie, że transformacja energetyczna jest potrzebna, gdyż jest bardziej sprawiedliwa społecznie i czystsza dla środowiska – indywidualnie i zbiorowo – a w dłuższej perspektywie również tańsza dla obywateli.

1.6.

EKES przypomina jednak, że transformacja energetyczna będzie wymagała indywidualnych i zbiorowych zmian ze strony ludzi, przedsiębiorstw, gmin itp. Ponieważ polityka energetyczna nie uwzględniała dotychczas negatywnych efektów zewnętrznych paliw kopalnych, w perspektywie krótkoterminowej obniżenie emisyjności wiąże się z wyższymi kosztami dla producentów i wyższymi cenami dla konsumentów. Potrzebna jest większa przejrzystość w tej dziedzinie. Obecne ceny energii bardzo utrudniają konsumentom dobrowolne zaakceptowanie podwyżek opłat. Ważne jest, aby mieć tego świadomość. Trzeba także informować o sukcesach w procesie transformacji. W obecnej debacie zbyt często słyszymy negatywne historie. Podstawowym warunkiem dla akceptowalnej społecznie i udanej transformacji jest utrzymanie konkurencyjności unijnych przedsiębiorstw na rynku światowym, aby nie dopuścić do nadmiernego obciążenia gospodarki i do bezrobocia.

1.7.

EKES ostrzega, że stare podatki na paliwa kopalne i nowe podatki ekologiczne są podatkami, które proporcjonalnie bardziej obciążają budżety najuboższych gospodarstw domowych niż budżety gospodarstw zamożnych. Dotacje i podatki szkodliwe dla środowiska należy stopniowo – lecz jak najszybciej – wycofać. Obiecują to zresztą ciągle politycy. Dochody z nowych podatków ekologicznych należy zatem przeznaczyć na innowacje społeczne, subsydiowanie transformacji energetycznej gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji oraz na zachowanie ich siły nabywczej.

1.8.

EKES zwraca również uwagę, że proces refleksji i działań dotyczących przechodzenia na społeczeństwo niskoemisyjne musi opierać się na koncepcji sprawiedliwej transformacji. Sprawiedliwa transformacja musi być czymś więcej niż zestawem celów politycznych, ponieważ stanowi podstawę społecznej akceptacji transformacji energetycznej. Na szczeblu europejskim ramy prawne sprawiedliwej transformacji, w tym np. konkretne propozycje przedstawione w niniejszej opinii, które można urzeczywistnić poprzez krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu, powinny uzupełniać pakiet „Gotowi na 55”

1.9.

EKES wzywa do ponownej oceny pakietu „Gotowi na 55” pod kątem lepszego radzenia sobie z wahaniami cen energii i problemami spowodowanymi przez sytuacje nadzwyczajne, w tym przez wojnę, i do wprowadzenia odpowiednich przepisów, tak by zapobiegać negatywnym skutkom dla użytkowników końcowych.

2.   Kontekst i elementy definicji

2.1.

Ludzkość stoi obecnie w obliczu wyczerpywania się zasobów Ziemi (1), zanikania bioróżnorodności i globalnego ocieplenia. Transformacja energetyczna i przejście na gospodarkę bezemisyjną jest zarówno konkretną, jak i cywilizacyjną transformacją naszych społeczeństw (przede wszystkim poprzez zmianę nawyków (indywidualnych i zbiorowych). Musi ona umożliwić nam – w sposób demokratyczny, sprawiedliwy i z poszanowaniem ekosystemów (2) – znaczne zmniejszenie naszych potrzeb materialnych i energetycznych, przy jednoczesnym zapewnieniu dobrobytu wszystkich ludzi (3).

2.1.1.

Dalsza eksploatacja, na obecnych zasadach, paliw kopalnych przez następne kilkadziesiąt lat nie jest rozwiązaniem ze względów środowiskowych, dostawczych i społecznych. Przejście do społeczeństwa neutralnego pod względem emisji dwutlenku węgla jest więc pilną koniecznością.

2.1.2.

Jednak w kontekście zielonego wzrostu (4) niski zwrot z inwestycji w energię w przypadku alternatywnych źródeł energii zagraża naszym gospodarkom załamaniem systemowym, nie wspominając o potencjalnie niszczącym wpływie wydobycia minerałów na środowisko.

2.1.3.

Aby uzyskać większą spójność i akceptację społeczną, będziemy musieli: — zmniejszyć zapotrzebowanie na surowce mineralne poprzez poprawę ich recyklingu, — przeprowadzić ocenę skutków transformacji, która pozwoli lepiej uniknąć tych negatywnych skutków, ograniczyć je lub zrekompensować, — wprowadzić gospodarkę o obiegu zamkniętym w sektorze energii odnawialnej, — zwiększyć efektywność energetyczną i znacznie zmniejszyć całkowite zapotrzebowanie na energię, — ponownie przeanalizować wnioski zawarte w pakiecie „Gotowi na 55” pod kątem lepszego radzenia sobie z wahaniami cen energii i problemami spowodowanymi przez sytuacje nadzwyczajne, w tym przez wojnę.

2.1.4.

Ze względu na ograniczenia związane z ryzykiem technologicznym, zawodnością biotopów obniżających zawartość dwutlenku węgla w atmosferze lub efektywności energetycznej, podczas refleksji nad naszym stylem życia konieczne będzie nie tylko utrzymanie pewnego pola manewru oraz trzeźwa ocena systemu, ale także zwiększenie akceptacji dla środków mających na celu dostosowanie się do zmiany klimatu.

2.2.

W ostatnich latach naukowczynie i naukowcy przeanalizowali warunki społecznej akceptowalności takiej transformacji. EKES omawia tę kwestię w niniejszej opinii, która ma na celu poprawę praktyk stosowanych w instytucjach UE i państwach członkowskich.

2.3.

Społeczna akceptowalność projektu transformacji energetycznej jest kwestią bardzo złożoną. Obejmuje ona aspekty zrozumienia proponowanych technologii, związanych z nimi zagrożeń (społecznych, zdrowotnych, ekonomicznych itp.), możliwych alternatyw, oceny kosztów i korzyści zalecanych opcji, przepisów obowiązujących na terytorium, gdzie będą stosowane. Akceptowalność społeczna wymaga, aby takie projekty były dyskutowane z mieszkańcami i wszystkimi zainteresowanymi stronami oraz aby ponownie szerszej analizie poddać rozwój danego obszaru i pożądane style życia.

2.4.

Zgodnie z badaniami (5) i zdaniem EKES-u głównymi motorami akceptacji społecznej są: — zaufanie do sposobu sprawowania rządów i sprawiedliwości proceduralnej, — sprawiedliwa i przystępna cenowo transformacja, — uwzględnienie kwestii związanych z lokalizacją i planowaniem, — wpływ czynników społeczno-demograficznych, — wykonalność społeczno-techniczna.

2.5.

Przyjrzyjmy się teraz, co oznaczają te terminy i co możemy z nich wywnioskować z myślą o przejściu na gospodarkę niskoemisyjną.

3.   Warunki wdrażania

3.1.   Zaufanie do sposobu sprawowania rządów i sprawiedliwości proceduralnej

3.1.1.

Wiele badań wykazało, że zaufanie jest kluczowe w określaniu poziomu akceptacji społecznej. Istnieje związek między sprawiedliwością proceduralną, zaufaniem i wskaźnikiem akceptacji przejścia. Przejrzysty proces decyzyjny i rozpowszechnianie informacji poprawia poziom wzajemnego zaufania pomiędzy inicjatorami projektów a społecznościami.

3.1.2.

W związku z tym EKES przypomina, że należy skupić uwagę na praworządności, np. w wykorzystaniu różnych funduszy UE. Komitet jest również zdania, że Komisja powinna publikować swoje wnioski we wszystkich językach urzędowych w szybki i czytelny sposób, aby zapewnić szeroką dostępność i możliwość uczestnictwa.

3.1.3.

Ponadto badania wskazują, że udział obywateli pomaga w rozwiązywaniu problemów społeczności i zwiększa poziom wzajemnego zaufania. Rozpowszechnianie informacji jest kluczowe dla skorygowania wszelkich błędnych przekonań na temat transformacji i działań lub narzędzi, które należy wdrożyć, aby ją zrealizować. Dlatego trzeba konsultować takie kwestie jak: lokalizacja, koszty i ewentualne negatywne skutki środowiskowe, gospodarcze, zdrowotne i społeczne projektów transformacji energetycznej, a także zająć się korzyściami z nich płynącymi. Przyczynia się to również do społecznej akceptacji budowy nowych obiektów na danym terenie.

3.1.4.

EKES uważa zatem, że kluczowe dla akceptacji społeczności jest zaangażowanie mieszkańców i odpowiednich zainteresowanych stron oraz budowanie wzajemnego zaufania. Potrzeba tu otwartej komunikacji i możliwości udziału na jak najwcześniejszym etapie w opracowywaniu działań i projektów związanych z transformacją energetyczną (6) na wszystkich odpowiednich szczeblach terytorialnych, od lokalnego po unijny.

3.1.5.

Budowanie lokalnego wsparcia, zwłaszcza wśród organizacji społeczeństwa obywatelskiego, które publicznie popierają transformację w oparciu o naukę, jest ważne dla promowania uczestnictwa i budowania zaufania (7). Ta lokalna sieć może bardziej naturalnie rozpowszechniać informacje w sferze publicznej i przeciwdziałać wszelkim błędnym przekonaniom, które mogą krążyć.

3.1.6.

Demokracja uczestnicząca jest dziś kluczowym elementem europejskiego modelu obywatelstwa. Traktat lizboński zapewnia komplementarność demokracji przedstawicielskiej i partycypacyjnej. Z perspektywy międzynarodowej dostęp do informacji i udział społeczeństwa w planowaniu i rozwoju stanowią dwa z trzech filarów konwencji z Aarhus. Ich realizacja nadal wymaga poprawy, podobnie jak realizacja filaru dotyczącego dostępu do wymiaru sprawiedliwości (8).

3.1.7.

Debata publiczna jest metodą uczestnictwa, którą należy wspierać. Należy to zapewnić dzięki powołaniu komisji złożonej z niezależnych specjalistek i specjalistów w dziedzinie uczestnictwa obywatelskiego, posiadających udokumentowane doświadczenie (9). Stanowi to gwarancję niezbędnej wiarygodności całej debaty angażującej obywateli w opracowywanie ważnych przedsięwzięć na obszarze, na którym żyją. Zapewnia pełną i przejrzystą informację o planie, programie lub projekcie w fazie projektowania dla wszystkich zainteresowanych stron, oferując im możliwość wyrażenia opinii, zarówno jako osobom indywidualnym, jak i zorganizowanym grupom, na temat możliwości przedstawionych środków.

3.1.8.

Obserwowany od kilku lat coraz słabszy udział obywateli, bez odpowiedzialności czy debat z udziałem mediatorów będących osobami trzecimi i gwarantami przestrzegania zasad debaty, stopniowo osłabia zaufanie obywateli. Niemniej oprócz samego informowania trzeba też łączyć konsultacje online z fizycznymi spotkaniami (10), aby zaangażować społeczeństwo na wszystkich etapach i umożliwić współdecydowanie.

3.1.9.

Aby poprawić dialog między wszystkimi zainteresowanymi stronami, organy decyzyjne lub podmioty odpowiedzialne za demokrację przedstawicielską powinny na przykład po konsultacjach społecznych wskazać na piśmie, co robią z różnymi otrzymanymi stanowiskami i jakie korzyści odniosą obywatele z wprowadzanych ulepszeń. Taki obowiązek rozliczania ułatwiłby zrozumienie powodów ich decyzji oraz zwiększyłby zaufanie do naszej demokracji.

3.2.   Sprawiedliwa i przystępna cenowo transformacja

3.2.1.

Pakiet „Gotowi na 55” i osiągnięcie neutralności węglowej do 2050 r. to ogromne wyzwania. Według Komisji Europejskiej realizacja naszych celów na rok 2030 będzie wymagała 350 miliardów EUR dodatkowych inwestycji rocznie w same tylko systemy produkcji energii. Ważnym pytaniem dla EKES-u i oczywiście dla całego społeczeństwa jest to, kto będzie płacił, kto będzie inwestował, kto z tego skorzysta i czy fundusze będą wystarczające.

3.2.2.

Sprawiedliwość dystrybutywna, z punktu widzenia sprawiedliwej i przystępnej cenowo transformacji, gwarantuje, że korzyści – a nie wyłącznie koszty – projektu będą sprawiedliwie rozdzielane. Jest ona podstawowym czynnikiem akceptacji społecznej. Stwierdzono nawet, że zachęta finansowa, która nie byłaby skomplikowana administracyjnie czy technicznie, jest największym czynnikiem motywującym do przyjęcia projektu związanego z transformacją. To zachęci osoby fizyczne, rolników, MŚP, społeczności energetyczne itp. do inwestycji i podjęcia zobowiązania w ramach nowego systemu z myślą o przeprowadzeniu niezbędnej transformacji.

3.2.3.

Oczywiste jest, że podstawowym warunkiem akceptowalnego społecznie i udanego przejścia na gospodarkę neutralną pod względem emisji dwutlenku węgla jest utrzymanie konkurencyjności europejskich przedsiębiorstw na rynku światowym, aby nie dopuścić do nadmiernego obciążenia gospodarki i do bezrobocia.

3.2.4.

Jakaś forma zachęty finansowej (np. niższe taryfy energetyczne lub możliwości zarobkowe, wsparcie dla lokalnej gospodarki, szkolenia ustawicznego lub przekwalifikowania zawodowego) jest silnym czynnikiem lokalnej akceptacji i wsparcia dla projektu.

3.2.5.

Również dostrzeżenie nowych korzyści może przyczynić się do zwiększenia lokalnej akceptacji. Na przykład tworzenie lokalnych miejsc pracy, szczególnie w przypadku transformacji energetycznej na danym rynku zatrudnienia, jest postrzegane jako korzyść dla społeczności, która może zwiększyć akceptację projektu.

3.2.6.

Szczególnie energia elektryczna z wiatru i słońca staje się lub już stała się w wielu miejscach najtańsza i najbardziej zrównoważona. Sytuacja, w której wszyscy mieszkańcy będą produkować i korzystać z tej taniej energii elektrycznej, to szansa. Stając się producentami, z konsumentów zmieniają się w prosumentów. Należy też odpowiednio wzmocnić i chronić ich prawa. Podejście to ma tym większe znaczenie, że sektor transportu i ogrzewania są w coraz większym stopniu zelektryfikowane

3.2.7.

Teoretycznie dla klimatu nie ma znaczenia, kto buduje i eksploatuje system fotowoltaiczny lub wiatrowy, ale dla lokalnej akceptacji i gospodarki regionalnej kwestia ta ma kluczowe znaczenie. Z praktycznego punktu widzenia należy zatem podjąć szczególne wysiłki, aby umożliwić taki udział.

3.2.8.

EKES uważa, że liczba prosumentów i społeczna akceptowalność transformacji, mogłyby szybko wzrosnąć dzięki następującym środkom: a) Samowystarczalność wspólnoty: Jeżeli odbiorcy eksploatują systemy zbiorowo i jeżeli produkowana przez nich energia elektryczna jest zużywana lokalnie, wówczas powinna ona być traktowana jako energia elektryczna wytwarzana indywidualnie. b) Współużytkowanie energii: W ramach wspólnot energii odnawialnej należałoby naliczać niższą opłatę sieciową dla energii elektrycznej, która jest współużytkowana przez producentów. c) Wirtualne pomiary netto: Dzięki nim osoby, które nie mieszkają w bezpośrednim sąsiedztwie systemu energii odnawialnej, będą miały możliwość uczestniczenia w nim i bezpośredniego korzystania z wytworzonej energii elektrycznej. W tym celu nową możliwością przewidzianą przez prawo powinny być wirtualne pomiary netto, w których każda kilowatogodzina energii elektrycznej zużytej z systemu, w którym uczestniczy konsument, jest równoważona kilowatogodziną, którą konsument pobiera z innego źródła w innym czasie. Takie pomiary istnieją już na przykład w Grecji, Polsce i na Litwie.

3.2.9.

Lokalna prosumpcja jest również interesująca w połączeniu z inteligentnymi licznikami, które przetwarzają sygnały cen rynkowych i umożliwiają zużycie i elastyczność przyjazne dla sieci, które można nagradzać. Takie połączenie może pomóc w zmniejszeniu obciążenia sieci, a tym samym ograniczyć potrzebę jej rozbudowy.

3.2.10.

Przyszłe działania polityczne powinny koncentrować się na problemie rosnących kosztów energii i zdolności państw członkowskich do ich łagodzenia. EKES nie tylko popiera środki nadzwyczajne mające na celu uniknięcie drastycznych konsekwencji społecznych, lecz także zdecydowanie opowiada się za przeprowadzeniem ocen rynkowych umożliwiających sprawdzenie zachowania podmiotów na rynku energii. Jednocześnie zwraca uwagę na wspólne wartości Unii w zakresie usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym w rozumieniu art. 14 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, zgodnie z załączonym do TFUE Protokołem nr 26 w sprawie usług świadczonych w interesie ogólnym. Mogłoby to zwiększyć skuteczność i wyeliminować niedoskonałości rynku. Potrzebna jest skuteczniejsza kontrola rynku przez władze.

3.2.11.

EKES wzywa do ponownej oceny pakietu „Gotowi na 55” pod kątem lepszego radzenia sobie z wahaniami cen energii i problemami spowodowanymi przez sytuacje nadzwyczajne, w tym przez wojnę, tak by zapobiegać negatywnym skutkom dla użytkowników końcowych, np. poprzez odpowiednie mechanizmy ograniczające nadmierny wzrost cen, takich jak tymczasowe zawieszenie systemu ETS.

3.2.12.

Jednocześnie należy zapewnić sprawiedliwość społeczną i zająć się problemem rosnącego ubóstwa energetycznego Europejczyków (11). Według Komisji Europejskiej walka ze zmianą klimatu niesie ze sobą konkretne ryzyko pogłębienia nierówności, co wymaga opracowania specjalnych działań publicznych. W szczególności chodzi o wspieranie doskonalenia zawodowego i reorientacji zawodowej oraz utrzymanie pod kontrolą wzrostu niektórych cen dla gospodarstw domowych zmagających się z ubóstwem energetycznym (12). Transformacja energetyczna, która tworzy miejsca pracy i zachowuje siłę nabywczą gospodarstw domowych o niskich dochodach, jest w większym stopniu akceptowalna społecznie (13).

3.2.13.

Ponadto, aby ułatwić akceptację transformacji, rozważano różne scenariusze zapewniające większe zasoby gospodarstwom domowym o niskich dochodach, np. podczas symulacji przeprowadzonych konsorcjum Locomotion. EKES przypomina jednak, że należy rozszerzyć i rozbudować Społeczny Fundusz Klimatyczny i Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (14), aby rzeczywiście zapewnić, że nikt nie pozostanie w tyle, i uwzględnić wszystkie wymiary wykluczenia i marginalizacji.

3.2.14.

Aby zwłaszcza osobom znajdującym się w najtrudniejszej sytuacji pomóc w transformacji energetycznej, należy też rozwinąć i ulepszyć polityki redystrybucyjne i w tym celu przetestować innowacyjne środki (15), takie jak powszechny dochód podstawowy, ulga podatkowa, krótszy tydzień pracy, dzielenie się pracą, systemy gwarancji zatrudnienia, a także silniejsza pozycja pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwem.

3.2.15.

Te i inne wymienione wcześniej środki mogą zwiększyć akceptowalność transformacji. Mogłyby być one korzystne dzięki natychmiastowej reorientacji dotacji, finansowania i ulg podatkowych, które nadal są obecnie przyznawane na energię z paliw kopalnych. Ważne jest stworzenie źródeł finansowania zrównoważonych inwestycji.

3.2.16.

Teraz należy przede wszystkim szybko położyć kres finansowaniu szkodliwemu dla środowiska, co obiecuje się już od dawna, a także rozwinąć ekologiczne podatki zgodnie z systemem podatkowym (16) opartym na przeznaczeniu, tj. poprzez skierowanie źródeł finansowania na transformację. Pomoże to wszystkim zrozumieć i zaakceptować działania publiczne w tej dziedzinie.

3.2.17.

W istocie akceptowalność społeczna opodatkowania ekologicznego zakłada rekompensatę uwzględniającą dochody gospodarstw domowych i ich ubóstwo energetyczne (brak transportu publicznego, słaba izolacja mieszkań, niska wydajność systemu grzewczego oraz rodzaj posiadanego pojazdu itp.), aby pomóc im skorzystać (17) z potencjalnych oszczędności w perspektywie długoterminowej dzięki mniej energochłonnym urządzeniom.

3.2.18.

Podobnie warto przetestować kartę węglową (18), która polega na przydzielaniu indywidualnych, niezbywalnych kwot emisji, aby stwierdzić, czy jej potencjał edukacyjny przełoży się na redukcję emisji gazów cieplarnianych i zwiększoną transformację energetyczną, ale także by ocenić, czy dzięki temu egalitarnemu narzędziu transformacja zyska na akceptacji.

3.2.19.

Rola podmiotów publicznych jako wzorców (poza ich praktykami i działaniami na rzecz umiarkowania i energii odnawialnych, demokracji uczestniczącej, dialogu społecznego i finansowania infrastruktury obywatelskiej oraz działań edukacyjnych w zakresie transformacji przez całe życie) będzie zależała od ich zdolności przedstawienia kwestii finansowania i nadania jej trwałego charakteru, na przykład poprzez wieloletni program finansowania renowacji energetycznej zawierający obowiązek osiągania rezultatów.

3.2.20.

Nowe subsydia i środki podatkowe powinny zostać z pożytkiem uzupełnione standardami obowiązującymi wszystkich, ponieważ, podobnie jak pożądane działania pozwalające na ewolucję interakcji sprzyjających przemianom, umożliwią one stworzenie świata, w którym da się żyć i którego pragniemy.

3.3.   Lokalizacja i planowanie

3.3.1.

Wiele problemów związanych z lokalizacją projektów transformacji energetycznej wynika z ich szczególnych cech fizycznych. Potrzebne są dalsze starania, aby rozwiać te obawy, w tym rozpowszechnianie wiedzy w celu zwalczania fałszywych informacji oraz wdrażanie najlepszych praktyk w rozwiązaniu tych problemów.

3.3.2.

Chodzi tu zwłaszcza o podniesienie świadomości na temat historycznego dziedzictwa kulturowego i miejskiego (wjazdy do miast zniekształcone przez strefy handlowe i przemysłowe, parkingi, które pochłaniają żyzną przestrzeń, organizacja podmiejskich osiedli i zabudowań, która sprawia, że transport prywatnym samochodem jest jedyną opcją itp.). Obecnie korzyści płynące z transformacji energetycznej przeważają nad negatywnymi skutkami dla krajobrazu. Aby odbywało się to w sposób zrównoważony, należy zapobiegać negatywnym konsekwencjom związanym z wymaganiami dotyczącymi gruntów, ograniczać te konsekwencje i je kompensować.

3.3.3.

Należy to osiągnąć poprzez lokalizację infrastruktury w miejscach, w których nie konkuruje ona z rolnictwem czy poszanowaniem przyrody i dziedzictwa kulturowego. Rozwiązaniem jest zintegrowanie obiektów z istniejącymi obszarami miejskimi lub przemysłowymi lub zlokalizowanie ich na gruntach marginalnych o znikomej wartości produkcyjnej lub przyrodniczej.

3.3.4.

Jeżeli nie da się uniknąć lokalizacji na gruntach produkcyjnych, należy ją w jak największym stopniu zintegrować z systemem rolnym zamiast prowadzić do powiększania terenów karczowanych lub zabudowanych.

3.3.5.

Ponadto, aby właściwie informować społeczeństwo i zdobyć jego zaufanie, należy systematycznie przeprowadzać ścisłe oceny oddziaływania na środowisko dla instalacji oraz dla wszystkich krajowych i europejskich celów i planów związanych z energią.

3.3.6.

Również oceny ex post są niezbędne do utrzymania naszego społeczeństwa w dynamice ciągłego doskonalenia. Ponadto należy wprowadzić dobre narzędzia monitorowania i realizacji polityki, aby jak najbardziej unikać wykorzystywania gruntów pod zabudowę i „relokacji problemów związanych z ochroną środowiska”, zgodnie z zaleceniami w szczególności EEA (19).

3.3.7.

W ocenie ex post działań i projektów związanych z transformacją energetyczną kwantyfikacja lokalnych korzyści gospodarczych jest aspektem, który może przyczynić się do uzyskania akceptacji społecznej.

3.3.8.

Dodatkowym rozwiązaniem problemu związanego z trudnościami ze znalezieniem miejsc do produkcji energii w Europie byłby import (w postaci płynnej, w której wektorem jest wodór) zielonej energii elektrycznej produkowanej w krajach sąsiedzkich. Z punktu widzenia akceptacji społecznej należy to postrzegać jako wymiar współrozwoju tych regionów (20).

3.4.   Czynniki społeczno-demograficzne

3.4.1.

Oprócz tych względów również ogólne dane demograficzne odgrywają pewną rolę w postrzeganiu przez społeczeństwo projektów w zakresie transformacji energetycznej. Przeprowadzone zawczasu analizy demograficzne mogłyby pomóc lepiej sformułować strategię akceptacji projektu poprzez rozpoznanie wielkości i składu grupy docelowej, która najprawdopodobniej będzie się sprzeciwiać. Analizy te powinny być dostępne dla wszystkich zainteresowanych stron.

3.4.2.

Wyższy poziom akceptacji jest skorelowany z wyższym poziomem wykształcenia i niższym wiekiem. Stąd znaczenie rozwijania edukacji przez całe życie (w tym w zakładach pracy i ośrodkach kształcenia zawodowego) w zakresie świadomości energetycznej, partycypacji obywatelskiej, inwestowania w działania zbiorowe na rzecz przemian.

3.4.3.

EKES proponuje, by kampanie uświadamiające na temat transformacji opierały się na trendzie BIMBY (Build In My Backyard, który nawiązuje do trendu NIMBY), poprzez promowanie przykładów wywołujących pozytywne naśladownictwo społeczne i przynoszących korzyści ludziom, listę pozytywnych historii poprzez świadectwa i przykłady sukcesów z różnych regionów i krajów, z którymi ludzie mogliby się identyfikować.

3.4.4.

Wszystko to mogłoby stworzyć atmosferę akceptacji i chęć wspólnego podążania w kierunku tego nowego sposobu życia, który wynika z obecnej potrzeby zastąpienia paliw kopalnych. Należy przeznaczyć środki na działania podnoszące świadomość, które mogłyby być odpowiednio prowadzone przez różne zainteresowane strony.

3.4.5.

Nie ma zgody co do bezpośredniego wpływu określonych czynników społeczno-demograficznych, ponieważ mają one różny wpływ w różnych krajach i kontekstach politycznych. Mają one jednak zdecydowany wpływ na lokalną akceptację planów i projektów umożliwiających transformację. Zdaniem EKES-u konieczne jest zatem wspieranie działań edukacyjnych, zarówno wstępnych, jak i ustawicznych, w zakresie transformacji energetycznej wraz z partnerami społecznymi i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego.

3.4.6.

Jednakże rozumowanie w kategoriach akceptowalności społecznej oznacza niekiedy przerzucenie na odbiorców docelowych odpowiedzialności za przyjęcie lub nieprzyjęcie danych technologii. To zakładałoby, że w wykorzystaniu potencjału technologii liczyć się będzie tylko wymiar społeczny. Tymczasem opór wobec nabywania lub stosowania nowych narzędzi może mieć bardziej złożony charakter (21).

3.5.   Wykonalność społeczno-techniczna (22)

3.5.1.

Przeszkody w przyjęciu niektórych urządzeń są również natury technicznej. Odnoszą się one w szczególności do trudności w rozpowszechnianiu kultury mniej energochłonnej w społeczeństwie, które paradoksalnie zachęca ludzi do coraz większej konsumpcji. Stwarza to silny dysonans wobec apeli o oszczędzanie energii.

3.5.2.

Społeczna akceptowalność odnosi się do złożonej relacji akceptowanego współistnienia pomiędzy techniką a użytkownikami. Akceptowalność nie oznacza jednak przyjęcia – znamienny jest tu przykład inteligentnych liczników, które są akceptowane w teorii, ale nie przyjmują się, co skłania ludzi do odmawiania ich instalacji. Natomiast przyjęcie danej technologii oznacza swego rodzaju jej umasowienie. Nie wzbudza już kontrowersji, została udowodniona i funkcjonuje pośród innych alternatyw technologicznych – ale niekoniecznie się ją stosuje. Stosowanie jej byłoby aktem identyfikowania się z nią, w sensie włączenia jej do swojego stylu życia – uznanie jej za niezbędną i nieuniknioną.

3.5.3.

Ograniczenia związane z przyjęciem technologii przejściowych odnoszą się również do tego, że projektuje się je najczęściej z założeniem, że użytkownik będzie wiedział, jak z nich korzystać zgodnie z celami, do których są przeznaczone.

3.5.4.

A zatem użytkownik powinien najpierw przyswoić sobie założenia energetyczne tych technologii, zanim będzie mógł w pełni wykorzystać ich potencjał. Tymczasem wiele badań pokazuje, że nawet sprzęty codziennego użytku eksploatuje się często poniżej ich rzeczywistych możliwości, ponieważ użytkownicy nie są świadomi tych możliwości i nie wiedzą, jak z nich korzystać.

3.5.5.

Wykonalność społeczno-techniczna może być postrzegana jako proces społecznego wprowadzania i upowszechniania, który odbywa się wieloetapowo i w dłuższym czasie. Pierwsza faza jest fundamentalna, gdyż dotyczy czasu badań i rozwoju oraz kontrowersji (23), czyli czasu, który przewiduje zmiany związane z wprowadzeniem nowej technologii. Drugi etap odnosi się do wstępnej informacji zwrotnej. To właśnie tutaj logika projektowania jest konfrontowana z przewidywanym zastosowaniem i zdolnością technologii do integrowania świata społecznego. Ostatni etap to faza długotrwałego upowszechnienia. Na tym etapie w grę wchodzi odrzucenie lub przyjęcie projektu, jego przyswojenie i warunki jego społecznego włączenia.

3.5.6.

To właśnie tam widzimy lokalną mobilizację: społeczności usiłują lub nie rozwiązać szereg problemów dzięki tym technologiom. Włączenie społeczne odpowiada zatem makrospołecznym przemianom, które powoduje ich przyjęcie.

3.5.7.

Poprzez zastosowanie technologii stosunek do świata, relacje i reprezentacje społeczne mogą ulec głębokim przemianom. Jest to możliwe tylko wtedy, gdy technologia nie jest narzucona jako oczywistość, lecz daje możliwość dostosowania i ponownego przyswojenia. W tym względzie zdaniem EKES-u neutralność technologiczna oparta na badaniach naukowych, uczciwa konkurencja oraz możliwość przetestowania i przedyskutowania przydatności różnych technologii może przyczynić się do zwiększenia akceptacji społecznej.

3.5.8.

W ten sposób, przy szczegółowej analizie, debata na temat transformacji energetycznej odchodzi od podejścia skoncentrowanego na aspektach technicznych na rzecz aspektów społecznych. Oznacza to, że pojęcie akceptacji społecznej, z tendencją do obciążania odpowiedzialnością za nasz energochłonny styl życia wyłącznie konsumentów, musi być zniuansowane i włączone w szerszą sferę wykonalności socjotechnicznej, która zmusza nas do kwestionowania znaczenia technik i wyborów politycznych w dziedzinie energii.

---

(1)  https://www.footprintnetwork.org/our-work/ecological-footprint/

(2)  https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2021/07/IPBES_IPCC_WR_12_2020.pdf

(3)  https://doughnuteconomics.org/about-doughnut-economics

(4)  https://eeb.org/library/decoupling-debunked/; https://www.eea.europa.eu/publications/growth-without-economic-growth

(5)  Trends in Social Acceptance of Renewable Energy Across Europe – A Literature Review, 8.12.2020.

(6)  Przykładem może być organizacja France Nature Environnement i jej publikacje nt. projektów w zakresie odnawialnych źródeł energii (biogazu, energii wiatru itd.).

(7)  https://www.fondation-nicolas-hulot.org/sondage-science-et-transition-ecologique-en-qui-les-francais-ont-il-confiance/

(8)  Dz.U. C 123 z 9.4.2021, s. 66.

(9)  Takich jak francuskie krajowe komisje debaty publicznej (Commission nationale du débat public).

(10)  Zob. francuska Rada Stanu, sprawozdanie publiczne z 2011 r., Consulter autrement, participer effectivement [Inne konsultacje, efektywne uczestnictwo], La Documentation française 2011.

(11)  Raport informacyjny Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Ocena europejskiej unii energetycznej – społeczny i socjalny wymiar transformacji energetycznej”.

(12)  Ta niepewna sytuacja prowadzi do takich zjawisk jak kradzież (w formie podłączania się do sieci należących do innych osób), czy to z powodu ubóstwa, czy też nieposłuszeństwa obywatelskiego wobec systemu sprzedaży energii elektrycznej.

(13)  Dz.U. C 152 z 6.4.2022, s. 158.

(14)  Dz.U. C 311 z 18.9.2020, s. 55.

(15)  https://eeb.org/library/escaping-the-growth-and-jobs-treadmill/

(16)  Dz.U. C 62 z 15.2.2019, s. 8.

(17)  Eurofound, 2015, Access to social benefits: reducing non-take-up, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg. Notatka polityczna EEA Eurofound „Exploring the social challenges of low-carbon energy policies in Europe”, ef22004en.pdf.

(18)  https://www.socialter.fr/article/carte-carbone-plutot-qu-une-taxe-un-quota-pour-chaque-citoyen-1

(19)  https://www.eea.europa.eu/themes/energy/renewable-energy/eu-renewable-electricity-has-reduced

(20)  Dz.U. C 123 z 9.4.2021, s. 30.

(21)  Na przykład kupno samochodu elektrycznego wiąże się ze zmianą trybu jazdy i przejściem z dźwigni prędkości na automatyczną skrzynkę prędkości, co może być irytujące.

(22)  https://www.larevuedelenergie.com/les-energies-renouvelables-en-transition-de-leur-acceptabilite-sociale-a-leur-faisabilite-sociotechnique/

(23)  Np. w obszarze innym niż transformacja energetyczna – smartfony, które zostały powszechnie zaakceptowane i przyjęte.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wzmocnienie Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności w celu poprawy zdolności UE do reagowania na zdarzenia ekstremalne, w tym na zdarzenia mające miejsce poza jej terytorium”

(opinia rozpoznawcza na wniosek prezydencji francuskiej)

(2022/C 290/05)

Sprawozdawca:	Christophe QUAREZ
Współsprawozdawczyni:	Violeta JELIĆ

Wniosek o konsultację	Francuska prezydencja w Radzie Unii Europejskiej 21.9.2021
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Stosunków Zewnętrznych
Data przyjęcia przez sekcję	9.3.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	24.3.2022
Sesja plenarna nr	568
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	211/0/2

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Unijny Mechanizm Ochrony Ludności (zwany dalej mechanizmem) nie jest już w stanie ani na terytorium Unii, ani poza nim w wystarczającym stopniu i na odpowiednią skalę reagować na katastrofy związane ze zmianą klimatu i wielorakimi zagrożeniami – pod względem zapobiegania, gotowości, ostrzegania, planowania i zdolności operacyjnych.

1.2.

W ramach mechanizmu prowadzone są już dobrze przećwiczone działania w zakresie klęsk żywiołowych, natomiast korzysta się z niego również w odniesieniu do innych zagrożeń, takich jak pandemia, pomoc dla ludności w strefach działań wojennych, zagrożenia przemysłowe na dużą skalę, zanieczyszczenie mórz i oceanów na dużą skalę, konsekwencje cyberataków na sieci elektryczne, wodociągi dostarczające wodę pitną oraz na wszelką inną infrastrukturę podstawową lub zarządzanie kryzysami humanitarnymi związanymi z migracją.

1.3.

Należy skuteczniej zająć się powiązaniem ochrony ludności (działania krótkoterminowe) i pomocy humanitarnej (zarządzanie długofalowe) i lepiej je skoordynować.

1.4.

EKES uważa, że należy dokładniej określić i rozwinąć działania podejmowane przez UE po katastrofach, które wydarzyły się poza jej terytorium.

1.5.

EKES podkreśla zasadnicze znaczenie rozwijania współpracy operacyjnej przez harmonizację szkoleń, kompatybilność materiałów i sprzętu, jasną strukturę zarządzania i jej wydajność.

1.6.

Zdaniem EKES-u należałoby przeanalizować potrzebę utworzenia europejskiej agencji ochrony ludności i pomocy humanitarnej jako praktycznego mechanizmu bardziej zdecydowanych działań w ramach polityki zagranicznej.

1.7.

EKES zwraca uwagę, że wciąż trzeba wiele poprawić w procesie podejmowania decyzji o interwencji poza terytorium UE.

1.8.

EKES uważa, że wymiar dyplomatyczny europejskiej ochrony ludności nie został dostatecznie rozwinięty. Jeśli chodzi o stosunki zewnętrzne i reakcję UE w obliczu ekstremalnych zdarzeń, EKES podkreśla, że potrzebne są: — skoncentrowanie się na procedurach zapobiegania, gotowości i odbudowy o większej odporności, współpraca z ONZ w zakresie strategii ograniczania ryzyka klęsk żywiołowych oraz realizacja priorytetu „lepszego odbudowywania” z oenzetowskich ram z Sendai na rzecz wzmocnienia odporności w UE i poza nią jako długofalowego podejścia dostosowanego do celów zrównoważonego rozwoju, — większa wymiana wiedzy, także specjalistycznej, oraz doświadczeń, częstsze organizowanie wspólnych szkoleń i ćwiczeń na całym świecie, obejmujących organizacje społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu lokalnym, — podkreślanie powiązań między ochroną ludności a pomocą humanitarną w przypadku klęski żywiołowej, zwłaszcza na odizolowanych obszarach świata, — uwzględnienie świadomości kulturowej jako kluczowej kwestii szkolenia w zakresie ochrony ludności, aby zwiększyć skuteczność działań w ramach Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności (wspieranie pomocy) na całym świecie.

1.9.

EKES kwestionuje określenie geograficznego zakresu mechanizmu oraz kryteria wyboru krajów uczestniczących.

1.10.

Aby usprawnić działania mechanizmu, należy zachęcać do odpowiedniej komunikacji na arenie międzynarodowej.

1.11.

EKES poparłby zamysł tworzenia międzynarodowych zespołów wstępnego reagowania w ramach wspólnego zarządzania katastrofami dysponujących własnymi zasobami i korzystających ze wspólnych szkoleń oraz standardowych zasobów i standardowego sprzętu.

1.12.

EKES zachęca do sporządzenia wniosku dotyczącego zmiany ustawodawczej, aby umożliwić automatyczną i natychmiastową odpowiedź w ramach mechanizmu w przypadku katastrofy spowodowanej przez człowieka na terytorium UE i poza nim, bez wymogu uprzedniego złożenia wniosku w tej sprawie przez dotknięte zdarzeniem państwo uczestniczące, a jednocześnie państwo to powinno mieć prawo odmówić przyjęcia takiej pomocy. Takie zasoby w formie grupy zadaniowej mogą przyczynić się do wzmocnienia zewnętrznego wymiaru stosunków UE poprzez ochronę ludności.

1.13.

EKES popiera wzmocnienie woluntarystycznego charakteru ochrony ludności i zaleca stworzenie norm dla programów opartych na wolontariacie, które to normy będą obejmować postanowienia gwarantujące przestrzeganie praw człowieka i prawa pracy wolontariuszy oraz stworzenie powszechnego systemu certyfikacji dla dobrowolnych zespołów ochrony ludności.

1.14.

EKES odnotowuje brak elastycznych instrumentów finansowania szybkiego reagowania na nagłe sytuacje, które pozwoliłyby bezpośrednio wesprzeć finansowo dotkniętą zdarzeniem ludność w ramach odszkodowania i na jej wniosek.

1.15.

EKES popiera wzmocnienie powszechnych kampanii informacyjnych dotyczących działań podejmowanych w ramach mechanizmu przy zastosowaniu nowych metod komunikacji (np. mediów społecznościowych) oraz aktywności organizacji wolontariackich.

1.16.

EKES odnotowuje potrzebę dalszego wzmocnienia współpracy reagowania operacyjnego Unii z organizacjami humanitarnymi i społeczeństwem obywatelskim, aby lepiej świadczyć pomoc w terenie.

1.17.

EKES podkreśla potrzebę wzięcia pod uwagę zapewnienia ciągłości funkcjonowania MŚP po klęsce żywiołowej.

1.18.

EKES zaleca większe zaangażowanie społeczności naukowej w proces ostrzegania i zapobiegania w ramach mechanizmu oraz korzystanie z unijnej sieci wiedzy w zakresie ochrony ludności, a także wzmocnienie centrum wiedzy o zarządzaniu ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi.

2.   Kontekst

2.1.

Mechanizm, który jest zasadniczym elementem współpracy europejskiej w zakresie zarządzania ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi, tworzy sieć wzajemnego wsparcia i solidarności w Unii Europejskiej i poza jej granicami.

2.2.

Mechanizm łączy siły 33 państw: 27 państw członkowskich UE i sześciu państw uczestniczących: Islandii, Norwegii, Serbii, Północnej Macedonii, Czarnogóry i Turcji. Jest wykorzystywany w zapobieganiu, planowaniu i reagowaniu operacyjnym oraz umożliwia skoordynowaną pomoc w przypadku katastrof i kryzysów humanitarnych. Dowolne państwo na świecie, które staje w obliczu poważnej katastrofy, może skorzystać z pomocy Centrum Koordynacji Reagowania Kryzysowego (ERCC) jako mechanizmu polityki zagranicznej UE.

2.3.

Ramy polityczne mechanizmu zostały już wzmocnione w 2019 r. przez ustanowienie rezerwy dodatkowych zdolności oraz unijnej sieci wiedzy w zakresie ochrony ludności, a potem jeszcze raz dzięki nowym przepisom opublikowanym 20 maja 2021 r. Zmieniony Unijny Mechanizm Ochrony Ludności zakłada obecnie międzysektorowe i transgraniczne podejście do zarządzania ryzykiem i klęskami żywiołowymi w oparciu o „cele odporności na klęski żywiołowe” i planowanie na poziomie UE. Na wniosek Parlamentu Europejskiego obejmuje on również kwestie zmiany klimatu i różnorodności biologicznej.

2.4.

Jednak największe klęski żywiołowe na przestrzeni ostatnich lat (rozległe pożary w południowej Europie w 2017 r. i 2021 r., powodzie w środkowej i północnej Europie w 2014 r. i 2021 r., trzęsienie ziemi na Haiti w 2010 r. i 2021 r. itp.), jak również wzrost ich częstotliwości i nasilenia pod znakiem zapytania stawiają skuteczność bieżących mechanizmów reagowania, takich jak Unijny Mechanizm Ochrony Ludności, w ramach którego reaguje się też na inne złożone kryzysy (migracyjny, zdrowia publicznego, humanitarny). Ostatnie wydarzenia w Ukrainie wskazują na potrzebę wzmocnienia mechanizmu i zwiększenia spójności powiązań między ochroną ludności a pomocą humanitarną.

2.5.

Z tego powodu władze francuskie zwróciły się do EKES-u o przeanalizowanie trzech głównych obszarów reakcji Europy na zmianę klimatu: (i) wczesne ostrzeganie i informowanie społeczeństwa; (ii) przewidywanie i planowanie oraz (iii) zdolność reagowania.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

Z operacyjnego punktu widzenia mechanizm został wzmocniony wieloma uzupełniającymi się instrumentami takimi jak: rezerwa zapasów w ramach rescEU, usługi programu Copernicus w zakresie zarządzania kryzysowego (satelitarny system określania ryzyka), europejska pula ochrony ludności i unijna sieć wiedzy w zakresie ochrony ludności.

3.2.

W ramach ustanowionego w 2019 r. rescEU przewidziano nową dodatkową rezerwę zasobów, która obejmuje samoloty i śmigłowce gaśnicze, sprzęt ratowniczy, samoloty służące do ewakuacji medycznej, zespoły ratownictwa medycznego oraz zapas środków medycznych i szpitale tymczasowe, które pozwalają reagować na sytuacje zagrożenia zdrowia oraz incydenty chemiczne, biologiczne, radiologiczne i jądrowe. RescEU uzupełnia mechanizm podczas takich misji jak gaszenie pożarów, pomoc medyczna i badania w dziedzinie medycyny.

3.3.

Centrum Koordynacji Reagowania Kryzysowego (ERCC) jest centralnym ośrodkiem funkcjonowania mechanizmu. Łączy ono i koordynuje różnoraką pomoc wysyłaną przez poszczególne kraje i odpowiada za szybkie uruchomienie pomocy dla obszarów dotkniętych kryzysem.

3.4.

Poszczególne kraje informują o środkach, jakie są w stanie udostępnić wnioskującemu państwu, korzystając ze wspólnego systemu łączności i informacji w sytuacjach nadzwyczajnych (CECIS). Platforma umożliwia prowadzenie rejestru online, w którym ERCC może szczegółowo przedstawić potrzeby krajów wnioskujących, a kraje niosące pomoc mogą określić środki, jakie zamierzają udostępnić.

3.5.

Ponadto kraje uczestniczące w mechanizmie mogą zadeklarować zasoby krajowe służące reagowaniu na nagłe sytuacje w ramach europejskiej puli ochrony ludności. Pula ta umożliwia skuteczniejsze planowanie i lepszą koordynację działań w reakcji na kryzysy na poziomie poszczególnych krajów i na szczeblu europejskim, co z kolei pozwala na szybszą i bardziej niezawodną reakcję UE na katastrofy.

3.6.

By wspierać działania w zakresie zapobiegania i gotowości, UE zwiększyła również wsparcie finansowe dla zdolności reagowania w ramach mechanizmu. Wsparcie finansowe można przeznaczać na dostosowanie i naprawę zasobów, jak również na pokrycie kosztów operacyjnych (na terenie UE) oraz kosztów transportu (poza terytorium UE), gdy zasoby są wykorzystywane w ramach mechanizmu.

3.7.

Mechanizm został uruchomiony kilka razy na podstawie unijnych ram zarządzania kryzysowego podczas pandemii COVID-19. Doświadczenie pokazuje, że UE musi być lepiej przygotowana, by reagować na nagłe sytuacje na ogromną skalę, oraz że trzeba wzmocnić obowiązujące ramy prawne dotyczące zdrowia i ochrony ludności.

3.8.

Poza wkładem finansowym państw uczestniczących mechanizm korzysta z finansowania z wieloletnich ram finansowych UE na lata 2021–2027. Konkretnie, pula środków finansowych na stosowanie mechanizmu w latach 2021–2027 wyniesie 1 263 000 000 EUR. Ponadto zewnętrzne dochody przeznaczone na określony cel z Europejskiego Instrumentu na rzecz Odbudowy w kwocie do 2 056 480 000 EUR również zostaną przeznaczone na wdrażanie mechanizmu w tym samym okresie.

3.9.

Unijna sieć wiedzy w zakresie ochrony ludności to nowa platforma upowszechniania wiedzy, najlepszych praktyk i doświadczeń ekspertów w dziedzinie ochrony ludności i służb zarządzających sytuacjami wyjątkowymi, czyli narzędzie, dzięki któremu UE zamierza wzmocnić unijne zarządzanie ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi.

3.10.

Założeniem unijnej sieci wiedzy w zakresie ochrony ludności jest kształtowanie ściślejszej synergii między praktykami, politykami i naukowcami przez rozwijanie zdolności poszczególnych filarów oraz nauki na etapie inicjowania działań, ich planowania, kształtowania i wdrażania. Działania sieci obejmują wspólne ćwiczenia, dwustronne i wielostronne wymiany poglądów, współpracę i wspólne projekty.

3.11.

Jeśli chodzi o ochronę ludności poza UE, należy wspomnieć o Euroatlantyckim Centrum Pomocy w przypadku Klęsk Żywiołowych NATO, które oferuje wsparcie przede wszystkim w przypadku klęsk żywiołowych i katastrof wywołanych przez człowieka, oraz oenzetowskim mechanizmie eksperckim ds. oceny i koordynacji działań (UNDAC), w ramach którego oferuje się wsparcie podczas pierwszej fazy nagłych sytuacji wyjątkowych.

3.12.

W Europie Unia dla Śródziemnomorza jest wielostronnym partnerstwem koncentrującym się na zwiększeniu potencjału integracji i spójności regionalnej między krajami eurośródziemnomorskimi, w tym Turcją, które poparło plan działania dotyczący przygotowania do skutecznego wzajemnego wsparcia w regionie eurośródziemnomorskim. Szybkie reagowanie znalazło się na liście proponowanych działań. Kluczowe czynniki obejmują wzmocnienie publicznych działań ratowniczych w sytuacjach wyjątkowych przez zaangażowanie wolontariuszy i obywateli w ratowanie życia ludzkiego.

3.13.

Mechanizm uruchomiono 382 razy w latach 2007–2020. W 2020 r. uruchomiono go 102 razy, czyli o 82 razy więcej niż w roku poprzednim. Spośród tych 102 razy, 36 razy podjęto działania w UE, zaś 66 razy poza UE, natomiast 85 ze wszystkich interwencji wiązało się z pandemią COVID-19.

4.   Uwagi szczegółowe

4.1.

Skala mechanizmu nie wystarcza już, aby reagować na klęski żywiołowe związane ze zmianą klimatu w zakresie zapobiegania, ostrzegania, planowania, przewidywania i zdolności operacyjnych.

4.2.

W ramach mechanizmu należy zająć się lepiej takimi obszarami, jak zanieczyszczenie mórz i oceanów, zagrożenia przemysłowe i skutki katastrof dla sieci elektrycznych i wodociągów dostarczających wodę pitną.

4.3.

EKES uważa, że wymiar dyplomatyczny europejskiej ochrony ludności nie został wystarczająco rozwinięty odnośnie do krajów ościennych UE (a mianowicie Bałkanów) ani odnośnie do krajów Północnej Afryki i krajów afrykańskich, jako uzupełnienie polityki rozwojowej UE. Należy wykorzystać dyplomatyczny wymiar mechanizmu na kilka sposobów, czyli poprzez: (i) wzmocnienie procesu przedakcesyjnego w krajach kandydujących do członkostwa w UE przy utrzymaniu wszystkich kryteriów akcesji; (ii) ograniczenie wpływu Chin i Rosji w niektórych krajach i obszarach geograficznych (Afryka, Gruzja, Ukraina); (iii) ułatwienie stosunków dyplomatycznych z niektórymi wrogo nastawionymi krajami (np. pomoc w walce z pożarami lasów w Rosji czy Turcji); (iv) sfinalizowanie unijnej polityki pomocy rozwojowej; (v) bezpośrednie kontakty z krajami znajdującymi się pod wpływem Rosji, takimi jak Kazachstan, który jest partnerem energetycznym Europy, oraz z dużymi krajami w znacznym stopniu narażonymi (np. pożarami lasów).

4.4.

EKES kwestionuje określenie geograficznego zakresu mechanizmu oraz kryteria wyboru dla państw członkowskich. Na przykład kraje kandydujące do członkostwa w UE, Szwajcaria oraz Mołdawia powinny przystąpić do mechanizmu, aby zyskał on wymiar w pełni kontynentalny.

4.5.

Jeśli chodzi o operacje zewnętrzne koordynowane przez Komisję Europejską, gdy kraje trzecie wnioskują o pomoc, należy określić warunki i proces decyzyjny w zakresie uruchamiania takich operacji, zwracając szczególną uwagę na przejrzystość.

4.6.

EKES zaleca również powołanie korespondenta ds. ochrony ludności w każdym stałym przedstawicielstwie UE, aby regularnie informować kraje trzecie o możliwej pomocy UE w przypadku poważnej katastrofy, co zapewni niezbędną koordynację z krajowymi siłami ochrony ludności.

4.7.

EKES zwraca uwagę Komisji na poważne rozbieżności między różnymi strukturami ochrony ludności i podkreśla potrzebę harmonizacji sposobu organizacji tych służb, w szczególności pod kątem szkolenia pracowników, procedur i sprzętu (np. średnice lanc gaśniczych różnią się w zależności od kraju). Różnice te można zniwelować, organizując i normalizując standardowe moduły w poszczególnych krajach UE. Takie standardowe moduły są już wykorzystywane, jednak należy aktywnie zachęcać do zwiększania ich liczby i ich normalizacji. Na przykład moduły gaśnicze w jednym kraju mogą obejmować tylko pojazdy drogowe, a w innym pojazdy terenowe.

4.8.

Ponadto należy wzmocnić ścisłą współpracę między krajowymi organami ochrony ludności, ośrodkami akademickimi i badaczami. Wdrożenie unijnej sieci wiedzy w zakresie ochrony ludności przez rozwój zdolności filarów i nauki, a także wzmocnienie centrum wiedzy o zarządzaniu ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi stwarzają przestrzeń i środki pozwalające wzmocnić tę współpracę.

4.9.

Kolejnym priorytetem jest zdolność zasobów i ich stosowanie w nagłych przypadkach i w dużym oddaleniu – tysięcy a nawet dziesiątków tysięcy kilometrów. Nagłe sytuacje często wymagają zastosowania floty lotniczej. Jeśli służby ratownicze są przewożone drogą powietrzną, niezbędne są odpowiednie, pojemne samoloty w celu przewiezienia sprzętu.

4.10.

Kwestię zdolności transportowych można by prawdopodobnie rozwiązać, korzystając z samolotów wojskowych, krajowych lub NATO. Jednak ich wykorzystanie wymaga odpowiednich procedur i planowania, co nie sprawdza się w sytuacjach wyjątkowych. Można rozważyć też bardziej odpowiednią opcję czyli utworzenie specjalnej floty dużych samolotów Airbus A330 lub jednostkowe wypożyczanie samolotów od wyspecjalizowanych przedsiębiorstw. Jednostka lotnicza wyposażona w trzy statki powietrzne prawdopodobnie spełniłaby oczekiwania ekspertów. Te jednostki są uniwersalne i istnieją techniczne możliwości ich przekształcenia, na przykład do wykorzystania w sytuacjach takich jak zrzucanie produktów hamujących palność, aby zdusić pożary lasów, oraz transportowanie pojazdów ciężkich.

4.11.

Zakup takich środków lotniczych i zarządzanie nimi można by przeanalizować w ramach rescEU.

4.12.

Jeśli chodzi o zarządzanie, EKES wzywa do stworzenia europejskiej agencji ochrony ludności i pomocy humanitarnej. W ciągu wielu lat służby takie są często proszone o podejmowanie działań w tych samych miejscach, by chronić tę samą ludność. Ochrona ludności ma zazwyczaj miejsce w krótkim czasie, są to dni lub tygodnie, zaś pomoc humanitarna może być podejmowana na przestrzeni miesięcy czy nawet dłużej.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady »Sprawozdanie dotyczące prognozy strategicznej z 2021 r.: Zdolność i swoboda UE w zakresie podejmowania działań«”

[COM(2021) 750 final]

(2022/C 290/06)

Sprawozdawczyni:

Sandra PARTHIE

Wniosek o konsultację	Komisja, 1.3.2022
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	4.3.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	23.3.2022
Sesja plenarna nr	568
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	199/3/0

1.   Uwaga wstępna

1.1.

Sprawozdanie KE oraz opinia zostały sporządzone przed rosyjską napaścią, wojną w Ukrainie i wynikającym z nich kryzysem humanitarnym, a zatem ich skutki nie zostały uwzględnione w opinii. EKES podkreśla, że te tragiczne wydarzenia mają oczywiście poważny wpływ na nasz styl życia, i w związku z tym wzywa, by w ramach bieżących działań w zakresie prognozy strategicznej prowadzonych przez JRC i Komisję Europejską z myślą o przyszłym sprawozdaniu dotyczącym prognozy strategicznej – znacznie bardziej niż wcześniej planowano – skupiono się na geopolitycznych skutkach tych zmian strategicznych, od między innymi rosnących cen energii, wyższych wydatków na bezpieczeństwo i obronę po nowe przepływy migracyjne i brak bezpieczeństwa dostaw nie tylko w Europie, lecz również poza jej granicami.

2.   Wnioski i zalecenia

2.1.

EKES wciąż z dużym zadowoleniem przyjmuje włączenie metodyki prognozowania do procesu kształtowania polityki UE. Prognoza strategiczna jest procesem partycypacyjnym, dlatego EKES w dalszym ciągu oczekuje, że na jego podstawie rozwijać się będzie synergia oraz strukturalne zaangażowanie wszystkich instytucji UE, łącznie z Komitetem. W tym kontekście zwraca uwagę na europejski system analiz strategicznych i politycznych (ESPAS), który jest dobrym przykładem współpracy międzyinstytucjonalnej UE.

2.2.

Komitet wyraża przekonanie, że cztery główne tendencje światowe mają istotne znaczenie odnośnie do podstawowej kwestii, jaką jest zdolność i swoboda działania UE. Stanowią one główne, nadrzędne megatrendy naszych czasów, które pozostaną kluczowe dla kształtowania polityki europejskiej. Ich zakres jest jednak nadal bardzo szeroki i obejmuje różne aspekty, podczas gdy brakuje pogłębionych analiz poszczególnych obszarów tematycznych. EKES w szczególności ubolewa, że niedostatecznie uwzględnia się wymiar społeczny oraz pomija się kwestie dotyczące młodzieży i sprawiedliwości międzypokoleniowej, mimo że te zagadnienia zostały omówione w sprawozdaniu Wspólnego Centrum Badawczego (JRC) zatytułowanym Shaping & securing the EU’s open strategic autonomy by 2040 and beyond [„Kształtowanie i zabezpieczanie otwartej strategicznej autonomii UE do 2040 r. i w dalszej perspektywie”] (1), na którym opiera się komunikat.

2.3.

EKES przyznaje, że tematyka podjęta w sprawozdaniu dotyczącym prognozy strategicznej z 2021 r. ma duże znaczenie polityczne i umożliwia wypracowanie odpowiednich warunków ramowych na rzecz dobrze zarządzanej współzależności i otwartej autonomii strategicznej bazującej na wspólnych wartościach, spójności, silnym wielostronnym zarządzaniu i współpracy opartej na zasadach. Niemniej jednak Komitet zaleca właściwe wykorzystanie metod stosowanych w procesie prognozowania w celu określenia tematów na przyszłość. Kluczowe znaczenie ma ocena rozwoju sytuacji w czasie, co oznacza, że obecne nakłady na badania i rozwój lub liczbę patentów należy porównywać nie tylko z podobnymi danymi dla Chin lub USA, lecz także odnosić do wcześniejszych wartości, aby uzyskać jasny obraz wskazujący, czy zmierzamy we właściwym kierunku.

2.4.

Wprawdzie nie kwestionuje się tematycznego ukierunkowania w sprawozdaniu ani podejścia polegającego na wykorzystaniu prognozy strategicznej, ale nie ma jasności w kwestii tego, co pozwala uznać sprawozdanie dotyczące prognozy strategicznej z 2021 r. za prawdziwe źródło prognozowania. Brakuje wyraźnego związku między wyborem tendencji, rozważanymi perspektywami i logicznymi wnioskami dotyczącymi głównego przedmiotu sprawozdania.

Oprócz braku wyraźnej metodyki prognozowania w drugim sprawozdaniu Komisji dotyczącym prognozy strategicznej, z 2021 r., nie przedstawiono logicznych, spójnych i ukierunkowanych na działanie ram kształtowania polityki UE, a tym samym nie umożliwia ono decydentom ustalenia strategicznych priorytetów i podjęcia działań.

2.5.

Niezwykle istotnym tematem do pogłębionej analizy jest rola podmiotów niepaństwowych w dzisiejszych systemach zarządzania – w szczególności korporacji wielonarodowych. EKES jest zdania, że należy zwiększyć strategiczną autonomię przynajmniej odnośnie do podmiotów, które mają de facto status podmiotów ustanawiających zasady i normy, takich jak duże przedsiębiorstwa technologiczne, banki działające na skalę ogólnoświatową i podmioty finansowe, a także organizacje społeczeństwa obywatelskiego.

2.6.

Wymiar prognostyczny sprawozdania w pełni urzeczywistni swój potencjał dla unijnych decydentów tylko wówczas, gdy zostanie opracowany jako otwarte i pluralistyczne, a także różnorodne, interdyscyplinarne działanie, z udziałem zorganizowanych partnerów społecznych i społeczeństwa obywatelskiego, zwłaszcza Komitetu, na każdym etapie procesu prognozowania, którego wynikiem będą (przyszłe) sprawozdania dotyczące prognoz strategicznych.

2.7.

W związku z powyższym EKES w szczególności wzywa Wspólne Centrum Badawcze, aby w pełni włączyło go w swój cykl prognozowania i wsparło go w analizowaniu istniejących działań prognostycznych prowadzonych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego, związki zawodowe i stowarzyszenia przedsiębiorców. EKES proponuje też, aby wesprzeć organizacje społeczeństwa obywatelskiego UE w rozwoju fachowych umiejętności prognozowania i w prowadzeniu działań prognostycznych w ramach ustrukturyzowanego procesu, we współpracy z JRC, np. w formie projektu pilotażowego z udziałem członków EKES-u i organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

2.8.

Z tego względu, choć Komitet z zadowoleniem odnosi się do tych aspiracji, nadal można wprowadzić pewne udoskonalenia w kolejnych sprawozdaniach dotyczących prognozy strategicznej odnośnie do następujących kwestii: — w sprawozdaniu należy poprawić związek megatrendów ze strategicznymi filarami pod względem spójności, prawdopodobieństwa i adekwatności, — proces prognozowania prowadzący do sporządzenia kolejnego sprawozdania powinien zapewnić EKES-owi oraz innym istotnym podmiotom konkretne możliwości wyciągania wniosków, wnoszenia wkładu i podnoszenia jakości sprawozdania, — EKES opracował już w szczególności kilka opinii w kwestii przyszłego sprawozdania dotyczącego prognozy z 2022 r., a mianowicie w sprawie dwojakiej transformacji ekologicznej i cyfrowej (2), — w związku z powyższym EKES proponuje, aby Komisja, we współpracy ze Wspólnym Centrum Badawczym, opracowała roczny cykl konsultacji, by wnieść wkład w przygotowanie rocznego sprawozdania dotyczącego prognozy strategicznej. Komisja powinna zaangażować EKES i Komitet Regionów, a także inne instytucje UE, proponując na przykład regularne, specjalne warsztaty oraz włączając członków EKES-u w podstawowe działania prognostyczne prowadzone przez DG JRC i Sekretariat Generalny, — należy powołać grupę dyskusyjną z udziałem partnerów społecznych/podmiotów społeczeństwa obywatelskiego, aby omówić, jak ta grupa docelowa może skorzystać ze sprawozdań Komisji dotyczących prognoz strategicznych oraz w jaki sposób tworzyć kolejne sprawozdania, by stanowiły one dla tej grupy jak największą wartość, — postulat Komisji, aby sieć ministerialna angażowała partnerów społecznych i przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego w swoje działania związane z prognozowaniem.

2.9.

EKES proponuje, że przeorientuje własne procesy robocze odnośnie do rocznych sprawozdań dotyczących prognozy, tak aby przedstawiać spostrzeżenia, specjalistyczną ocenę i konkretne propozycje uprzednio, tzn. podczas opracowywania odpowiednich sprawozdań, a nie tylko zgłaszać uwagi po fakcie. Uważa, że to poprawi jakość informacji gromadzonych na potrzeby rocznych sprawozdań dotyczących prognozy, ponieważ członkowie EKES-u utrzymują silne i głębokie więzi ze swoimi grupami społeczeństwa i gałęziami gospodarki i są w stanie lepiej wykrywać kluczowe tzw. słabe sygnały wskazujące na istotne zjawiska. Ponadto EKES może przekazywać i rozpowszechniać wyniki prognoz i obserwacje, pomagając w ten sposób krajowym podmiotom społeczeństwa obywatelskiego w lepszym zrozumieniu decyzji politycznych podejmowanych przez UE.

2.10.

EKES zachęca też Komisję do dalszego rozwijania unijnego planu prognozy strategicznej. Wyraża przekonanie, że dalsze włączanie prognozowania do procesu decyzyjnego UE to właściwa droga, i ponawia swoją propozycję pomocy Komisji i innym instytucjom UE w realizacji tego celu.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

EKES w pełni popiera wyrażoną w sprawozdaniu opinię, która podkreśla znaczenie otwartego, konkurencyjnego i w pełni funkcjonującego jednolitego rynku, aby umożliwić przedsiębiorstwom rozwój na skalę niezbędną do konkurowania na rynkach światowych. Dotyczy to również sformułowanego w sprawozdaniu zalecenia, zgodnie z którym należy w pełni wdrożyć unię rynków kapitałowych i unię bankową, które zdaniem EKES-u bezpośrednio przyczyniają się do zwiększenia odporności UE na kryzysy finansowe, do ochrony deponentów oraz do solidnej i stabilnej odbudowy gospodarczej (3).

3.2.

Komitet z zadowoleniem przyjmuje publikację zmienionych wytycznych i zestawu narzędzi dotyczących lepszego stanowienia prawa, które koncentrują się na określeniu sposobu wykorzystania prognozy strategicznej w ocenach skutków i ewaluacjach. Aby zapewnić ich skuteczne stosowanie, Komisja musi przeprowadzić odpowiednie szkolenia wśród swoich pracowników przeprowadzających oceny skutków i ewaluacje i zapewnić tym pracownikom właściwe zasoby.

3.3.

W sprawozdaniu, stanowiącym odpowiedź na coraz trudniejsze warunki sprawowania rządów, podkreślono potrzebę partycypacyjnego zarządzania sprzyjającego włączeniu społecznemu w celu zwiększenia zaufania i legitymizacji na wszystkich szczeblach, podnosząc znaczenie platform takich jak EKES. Komitet wyraża przekonanie, że zapewnienie społeczeństwu obywatelskiemu głosu na szczeblu UE jest obecnie ważniejsze niż kiedykolwiek, aby umożliwić skuteczne sprawowanie rządów w XXI wieku oraz wypracowanie szeroko zakrojonych i trwałych rozwiązań, zamiast tych najprostszych.

3.4.

EKES dostrzega działania następcze (4) podjęte przez Komisję Europejską w związku ze swoją opinią „Sprawozdanie dotyczące prognozy strategicznej z 2020 r. Prognoza strategiczna – w kierunku bardziej odpornej Europy” (5) i uważa, że ma obowiązek ustosunkować się do aspektów nadal postrzeganych przez siebie jako istotne, ponieważ nie zostały w wystarczającym stopniu uwzględnione w sprawozdaniu dotyczącym prognozy strategicznej z 2021 r.: — w dokumencie na temat działań następczych stwierdzono, że prognozowanie zostało uwzględnione w sprawozdaniu dotyczącym prognozy strategicznej z 2020 r. EKES uważa jednak, że zabrakło przejrzystości co do sposobów wykorzystania zasad i metodyk prognozowania w celu sformułowania wniosków zawartych w sprawozdaniu oraz co do sposobu włączenia podmiotów zewnętrznych w działania związane z prognozowaniem. Na przykład Komitetowi nie zaproponowano jasnej ścieżki uczestnictwa, — w dokumencie na temat działań następczych zaznaczono, że poszczególne zagadnienia wymagają dopracowania i uszczegółowienia, zgodnie z postulatami EKES-u, i powinny zostać włączone do propozycji politycznych, zaś sprawozdanie dotyczące prognozy strategicznej stanowi jedynie punkt wyjścia do dalszych przemyśleń. Komitet uważa, że obecna forma sprawozdania nie jest odpowiednia do sformułowania propozycji politycznych ani nie oferuje konkretnych punktów wyjścia do refleksji, — w dokumencie na temat działań następczych podkreślono też znaczenie przedstawienia obecnej sytuacji i status quo w analizie prognostycznej. EKES zgadza się, że zwykle jest to pierwszy krok w analizie prognostycznej. Niemniej jednak – w odróżnieniu od tego, jak przedstawienie stanu obecnego jest dziś wykorzystywane w sprawozdaniach dotyczących prognoz strategicznych – powinno ono stanowić jedynie punkt wyjścia do analizy ukierunkowanej na przyszłe wyzwania, która byłaby dla członków EKES-u odpowiedniejszym sposobem uzyskania zaleceń dotyczących działań.

3.5.

Jeśli chodzi o dziesięć obszarów, w których UE mogłaby wzmocnić swoją otwartą autonomię strategiczną i czołową rolę na arenie międzynarodowej, mimo że są one ogólnie istotne, to jednak zdaniem EKES-u nie zostały przedstawione jako logiczne wnioski strategiczne wynikające z ram obejmujących tendencje i czynniki niepewności. Dlatego też nie można zakładać, że stanowią one całościowe i odpowiednie fundamenty dla prognozy strategicznej.

3.6.

EKES uważa, że Komisja zapewnia wystarczające prognozy i planowanie strategiczne. W jego opinii prawdziwym problemem jest brak woli politycznej wśród decydentów UE, by przekształcić prognozę w daleko idące propozycje. Jeżeli nie ma woli politycznej, nawet prognozowanie nie doprowadzi do podjęcia pożądanych kroków.

3.7.

EKES podkreśla niedociągnięcia zamkniętego procesu prognozowania z ograniczonym zakresem konsultacji i zwraca uwagę, że nie poruszono kwestii rosnącej inflacji, a także rosnących cen energii, które uważa za kluczowe elementy strategicznej autonomii. Komitet, w ramach pełnionej funkcji doradczej, przygotowuje już opinie perspektywiczne (6), dzięki którym UE będzie mogła lepiej uwzględniać prognozy w procesie decyzyjnym.

3.8.

W sprawozdaniu nie wspomniano również o roli systemów zabezpieczenia społecznego, w tym o rozwoju państwa opiekuńczego. Społeczne aspekty tego zagadnienia wydają się zasadniczo pomijane na rzecz aspektów technologicznych i gospodarczych. Obywatele Unii oczekują, że państwo zapewni im wysoki poziom zabezpieczenia społecznego i dobrobyt społeczny. W związku z tym, w świetle strategicznej autonomii, bez odpowiedzi pozostaje pytanie, w jaki sposób systemy zabezpieczenia społecznego będą finansowane w przyszłości. Komitet z zadowoleniem przyjąłby bardziej pogłębioną analizę tego tematu z wykorzystaniem narzędzi prognozowania.

3.9.

W sprawozdaniu dotyczącym prognozy strategicznej z 2021 r. przedstawiono wyczerpującą listę wyzwań. Nie zawiera ono jednak jasnych wytycznych dotyczących priorytetów i najistotniejszych działań ani propozycji, w jaki sposób przedsiębiorstwa lub pracownicy mogą lub powinni przygotować się do sprostania tym wyzwaniom. Wiele tendencji może dotyczyć jednocześnie obywateli i przedsiębiorstw. Nie wykorzystano tej sposobności, a tymczasem EKES mógłby pomóc w zaradzeniu temu problemowi, biorąc pod uwagę rolę, jaką odgrywa w podejmowaniu wyzwań na wysokim szczeblu i wdrażaniu proponowanych rozwiązań w praktykę życia codziennego, zwłaszcza odnośnie do pracowników i pracodawców.

3.10.

Sprawozdanie nie spełnia obecnie swojego zadania jako dokument dotyczący prognoz, jak określono na przykład w wydanym wcześniej przez EOSP „Podręczniku prognozy strategicznej” (7). Dobry przykład tworzenia metodycznie przejrzystych sprawozdań dotyczących prognoz strategicznych można znaleźć w dokumencie pt. Przeciwdziałanie otyłości: przyszłe wybory (8), opracowanym na zlecenie brytyjskiego rządowego ośrodka prognozowania.

3.11.

Sprawozdanie odnosi się w szczególności do unijnej sieci prognoz Ministers for the Future [„ministrowie dla przyszłości”] oraz związanego z nią rozwoju zdolności w zakresie prognozowania na poziomie krajowym. Komitet wzywa Komisję, aby w ramach tej sieci zapewniła także aktywne uwzględnianie podmiotów takich jak EKES podczas realizacji działań prognostycznych, zamiast przedstawiania im tylko wyników.

3.12.

EKES zachęca Komisję, aby nadal pracowała nad unijnym planem prognozy strategicznej. Jak wskazano w opinii, należy wprowadzić szereg zmian. Komitet wyraża jednak przekonanie, że dalsze włączanie prognozowania do procesu decyzyjnego UE to właściwa droga, i ponawia swoją propozycję pomocy Komisji i innym instytucjom UE oraz współpracy z nimi na rzecz realizacji tego celu. Prognozowanie pozwoli osiągnąć wyznaczone cele tylko pod warunkiem że będzie otwarte i pluralistyczne, różnorodne i interdyscyplinarne, z udziałem zorganizowanych partnerów społecznych i społeczeństwa obywatelskiego, zwłaszcza Komitetu, na każdym etapie realizacji tego procesu.

---

(1)  https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/bitstream/JRC125994/open_strategic_autonomy_2040_online_1.pdf

(2)  Opinie EKES-u: Dz.U. C 311 z 18.9.2020, s. 36, Dz.U. C 364 z 28.10.2020, s. 143, Dz.U. C 440 z 18.12.2020, s. 99, Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 268, Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 51, Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 66, Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 187, Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 259, Dz.U. C 374 z 16.9.2021, s. 84.

(3)  https://www.eesc.europa.eu/pl/policies/policy-areas/financial-services-and-capital-markets

(4)  Strony 187–200: https://www.eesc.europa.eu/sites/default/files/files/04_eesc_follow-up_report_april_2021_gri.pdf.

(5)  Dz.U. C 220 z 9.6.2021, s. 67

(6)  Zob. niedawne przykłady opinii perspektywicznych EKES-u:

—	Dz.U. C 374 z 16.9.2021, s. 73,

—	Dz.U. C 129 z 11.4.2018, s. 36,

—	CCMI/184 – Przewidywanie zmian strukturalnych i sektorowych oraz przekształcenie kultury przemysłowej – aż do nowych granic odbudowy i odporności w różnych częściach Europy,

—	Dz.U. C 220 z 9.6.2021, s. 118,

—	Dz.U. C 341 z 24.8.2021, s. 1. EKES organizuje również działania promujące perspektywiczne debaty, takie jak na przykład:

—	konferencja ECO pt. Ekonomiczne aspekty prognozy strategicznej a proces decyzyjny w UE (czerwiec 2021 r.),

—	konferencja REX pt. Geopolityka Europejskiego Zielonego Ładu – przekrojowe spojrzenie na skutki geopolityczne Europejskiego Zielonego Ładu (grudzień 2021 r.),

—	debata Sekcji REX na jej posiedzeniu: Prognoza strategiczna – wizja przyszłości Europy (luty 2022 r.).

(7)  „Czym nie jest prognoza strategiczna? Nie jest to sprawozdanie, lecz starannie opracowana i zamierzona interwencja. Prognoza strategiczna jest procesem uczenia się, który oferuje decydentowi nowe i świeże spojrzenie na obecną sytuację, która jest często niezrozumiała, społecznie nieuporządkowana i niepewna. Podchodzi więc do niepewności jak do korzyści, a nie zagrożenia. Nie jest to zatem sprawozdanie, lecz środek do osiągnięcia określonego celu. Starannie opracowana i zamierzona interwencja ukierunkowuje proces społecznego uczenia się na potrzeby określonej grupy odbiorców i ich potrzeby (tj. na wykorzystanie przez nich prognozy)”. Komisja Europejska, Europejski Ośrodek Strategii Politycznej, A. Wilkinson, Strategic Foresight Primer [Podręcznik prognozy strategicznej], Urząd Publikacji, 2017, dostęp 16 stycznia 2022 r., https://data.europa.eu/doi/10.2872/71492.

(8)  Tackling obesities: Future choices – project report [Przeciwdziałanie otyłości: przyszłe wybory – sprawozdanie z projektu]. Pobrane 14 stycznia 2022 r. z adresu: https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/287937/07-1184x-tackling-obesities-future-choices-report.pdf.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (UE) nr 575/2013 w odniesieniu do wymogów dotyczących ryzyka kredytowego, ryzyka związanego z korektą wyceny kredytowej, ryzyka operacyjnego, ryzyka rynkowego oraz poziomu wyjściowego”

[COM(2021) 664 final – 2021/0342 (COD)]

(2022/C 290/07)

Sprawozdawca:

Bogdan PREDA

Wniosek o konsultację	Parlament Europejski, 17.1.2022 Rada Unii Europejskiej, 20.1.2022
Podstawa prawna	Art. 114 i 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	3.3.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	23.3.2022
Sesja plenarna nr	568
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	154/0/1

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES opowiada się za solidną, wyważoną i przyszłościową polityką kapitałową, w której ważenie ryzyka opierałoby się na rzeczywistych zagrożeniach dla stabilności, a jednocześnie uwzględniałoby potrzebę zwiększenia konkurencyjności banków UE i finansowania zrównoważonego wzrostu. W tym kontekście EKES wzywa Komisję do dalszej oceny, do jakiego stopnia proponowane akty ustawodawcze odpowiadają wyzwaniom, o których mowa powyżej.

1.2.

EKES z aprobatą przyjmuje wdrożenie pozostałych elementów standardów międzynarodowych uzgodnionych przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego („standardy Bazylea III”) (1) zarówno pod względem czasu, jak i treści, ponieważ mają one na celu zwiększenie stabilności rynku finansowego w UE, a tym samym nienarażanie obywateli europejskich na zwiększone ryzyko związane z rynkiem finansowym.

1.3.

EKES podkreśla, że stabilność rynku finansowego jest zasadniczym warunkiem wstępnym ogólnej stabilności gospodarczej, natomiast prawidłowa regulacja i nadzór nad sektorem bankowym są niezbędne dla zapobiegania zagrożeniu występowania zakłóceń i kryzysów. Ostrożnościowe wymogi kapitałowe mają zasadnicze znaczenie dla spełnienia wspomnianych warunków wstępnych, a EKES wzywa prawodawców do zapewnienia, by wnioski przewidywały właściwą równowagę między dwoma uzupełniającymi się celami, a mianowicie (i) zwiększeniem odporności banków UE oraz (ii) potrzebą zapewnienia dobrej kondycji finansowej i konkurencyjności sektora, w tym z perspektywy wyważonych ram wymogów kapitałowych, w celu wsparcia roli banków w finansowaniu gospodarki realnej.

1.4.

EKES wzywa Komisję do przeprowadzania okresowych ocen rzeczywistego wpływu wniosków, aby ocenić – mając także na uwadze konkurencyjność banków UE – czy wdrożenie wniosków przyczynia się do większej stabilności i odporności rynków finansowych w sektorze bankowym. EKES przyznaje również, że solidne i zrównoważone współczynniki kapitałowe przyczyniają się do konkurencyjności.

1.5.

EKES bardzo docenia działania Komisji zmierzające do przekształcenia gospodarki UE w bardziej ekologiczną i odporną, w tym poprzez przegląd i stałą ocenę obecnych narzędzi przewidzianych w celu zwiększenia wykorzystania zrównoważonego finansowania. Sektor finansowy mógłby odegrać zasadniczą rolę w budowaniu gospodarki o zerowej emisji dwutlenku węgla netto. W związku z tym EKES z zadowoleniem przyjmuje podejście Komisji polegające na zwróceniu większej uwagi na ryzyka z zakresu ochrony środowiska, polityki społecznej i ładu korporacyjnego („ESG”) w ramach ostrożnościowych (zgodnie z międzynarodowymi programami prac, tj. w pakiecie Bazylea III), w tym poprzez lepsze uwzględnianie ryzyka na rynkach finansowych związanego ze zmianą klimatu.

1.6.

EKES z zadowoleniem przyjmuje również prace w zakresie ujawniania informacji dotyczących ESG (2) prowadzone przez Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EUNB), których celem jest właściwa ocena ryzyka środowiskowego banków i ich strategii finansowej w zakresie przejścia na gospodarkę o zerowej emisji dwutlenku węgla netto. EKES wzywa też EUNB, aby przyspieszył swoją kontrolę ram pierwszego filaru w celu ustalenia, czy w wystarczającym stopniu uwzględniają one wyjątkowe cechy ryzyka klimatycznego. Regulacje dotyczące polityk makroostrożnościowych, w tym regulacje oparte na kapitale, mogą odgrywać ważną rolę w lepszym uwzględnianiu występującego na rynkach finansowych ryzyka związanego ze zmianą klimatu. Ponadto EKES wzywa EUNB do wzmożenia wysiłków na rzecz wyeliminowania niedociągnięć w obecnie ujawnianych informacjach z zakresu ESG na szczeblu UE, w tym w odniesieniu do aktywów związanych z paliwami kopalnymi i aktywów narażonych na długotrwałe i intensywne zdarzenia wynikające ze zmiany klimatu, aby zachęcić do znacznego wzmocnienia strategii banków na rzecz zrównoważonego finansowania.

2.   Wprowadzenie

2.1.

Niniejsza opinia dotyczy wniosku Komisji Europejskiej w sprawie (i) rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 (3) w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych dotyczących ryzyka kredytowego, ryzyka związanego z korektą wyceny kredytowej, ryzyka operacyjnego, ryzyka rynkowego oraz poziomu wyjściowego („wniosek w sprawie CRR”) i (ii) dyrektywy zmieniającej dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE (4) w odniesieniu do uprawnień nadzorczych, sankcji, oddziałów z państw trzecich i ryzyka z zakresu ochrony środowiska, polityki społecznej i ładu korporacyjnego oraz zmieniającej dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/59/UE („wniosek w sprawie CRD”).

2.2.

Jak wskazano w uzasadnieniu, oba akty normatywne umotywowane są potrzebą wdrożenia standardów Bazylea III, a jednocześnie dotyczą kilku kwestii istotnych dla stabilności finansowej i stabilnego finansowania gospodarki w kontekście odbudowy po kryzysie związanym z COVID-19. Obejmują wzmocnienie ram dotyczących kapitału obarczonego ryzykiem, zwiększenie nacisku na ryzyka ESG w ramach ostrożnościowych oraz dalszą harmonizację uprawnień i narzędzi nadzorczych.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

EKES podkreśla, że stabilność rynków finansowych jest zasadniczym warunkiem wstępnym ogólnej stabilności gospodarczej, a zatem leży we wspólnym interesie publicznym. Solidne uregulowanie sektora bankowego i solidny nadzór nad nim są niezbędne, aby zapobiec zagrożeniu związanemu z zakłóceniami i kryzysem, natomiast ostrożnościowe wymogi kapitałowe mają zasadnicze znaczenie dla uniknięcia wykorzystywania środków publicznych do ratowania banków znajdujących się w trudnej sytuacji.

3.2.

Wierne, ale sprawiedliwe wdrożenie standardów Bazylea III jest ważne dla europejskich przedsiębiorstw i miejsc pracy, ale również dla wspierania dostępu do własności mieszkań i napędzania gospodarek UE zorientowanych na eksport, które umożliwiają tak wielu przedsiębiorstwom wzrost i dają tak wielu obywatelom zatrudnienie. Ponadto te międzynarodowe standardy są wdrażane w unijnym modelu bankowym, który jest z natury bardziej niechętny ryzyku i mniej zależny od rynków kapitałowych niż modele bankowe w innych jurysdykcjach.

3.3.

EKES z zadowoleniem przyjmuje wnioski Komisji dotyczące wprowadzenia pozostałych elementów standardów Bazylea III, które mają na celu ograniczenie ryzyka arbitrażu regulacyjnego oraz zapewnienie zaufania i przewidywalności dla inwestorów i organów regulacyjnych. EKES przyznaje, że UE potrzebuje przepisów, aby sprostać wyzwaniom (dotyczącym odbudowy, klimatu i cyfryzacji), uwzględnić szczególne cechy (kredyty bankowe są zdecydowanie głównym kanałem finansowania gospodarki UE) oraz zrealizować ambicje Unii Europejskiej (unia rynków kapitałowych i Zielony Ład). Z drugiej strony konieczne jest, by europejscy obywatele i podatnicy nie byli narażeni na zwiększone ryzyko kryzysu na rynkach finansowych; należy zatem osiągnąć właściwą równowagę między wspomnianymi wyżej wyzwaniami a treścią standardów Bazylea III i przewidzianymi w nich uprawnieniami dyskrecjonalnymi. W związku z tym EKES wzywa Komisję do dalszej oceny szczególnych cech banków europejskich i wpływu tych cech na banki i na gospodarkę UE, aby zapewnić we wnioskach ustawodawczych właściwą równowagę między wiernym wdrażaniem standardów Bazylea III, korzystaniem z krajowych uprawnień dyskrecjonalnych przewidzianych w standardach Bazylea III i potrzebą zaproponowania dostosowań odzwierciedlających specyfikę zarówno gospodarki UE, jak i banków UE.

3.4.

EKES zauważa, że wdrożenie tych propozycji powinno zabezpieczyć stabilność rynku finansowego, ale nie powinno prowadzić do nieuzasadnionego podwyższenia wymogów kapitałowych dla banków UE, wykraczającego poza to, co przewidziano w ocenie Komisji. W związku z tym EKES wzywa Komisję do zadbania o to, by wpływ na wymogi kapitałowe, w tym dla małych banków spółdzielczych i małych banków, nie był zbyt uciążliwy, a zatem nie pogarszał ich konkurencyjności, i jednocześnie do zadbania o stabilność rynku finansowego.

3.5.

EKES jest również w pełni świadomy faktu, że istniejące wymogi kapitałowe w zdecydowany sposób przyczyniły się do zwiększenia odporności systemu bankowego w czasie kryzysu, co potwierdziło się również w kontekście pandemii, jako że istniejący poziom kapitalizacji umożliwił europejskim bankom przetrwanie pandemii w dobrej kondycji oraz dalsze finansowanie i wspieranie gospodarki europejskiej w celu przezwyciężenia poważnego wstrząsu gospodarczego wywołanego pandemią COVID-19. EKES wskazuje również na kluczową rolę Europejskiego Banku Centralnego, który prowadził wysoce wspierającą politykę, co zwiększyło odporność banków w czasie kryzysu związanego z COVID-19.

3.6.

EKES wzywa zatem Komisję do dopilnowania, by obecne propozycje wzmocniły obowiązujące przepisy, szczególnie w kontekście wymogów kapitałowych, i pozwoliły nadal zapobiegać podejmowaniu nadmiernego ryzyka, wysokim poziomom dźwigni finansowej i zachowaniom spekulacyjnym. W aktualnej sytuacji gospodarczej i społecznej istnieje wiele istotnych zagrożeń, którymi należy się zająć, takich jak np. ryzyko klimatyczne lub kredyty zagrożone. Wymogi kapitałowe powinny być wystarczająco wysokie, aby zapobiec zagrożeniu upadłością oraz zakłóceniom i kryzysom na rynkach finansowych, nie powinny jednak być nadmierne. Jednocześnie EKES przyznaje, że banki UE odgrywają kluczową rolę w finansowaniu gospodarki realnej i wspieraniu transformacji cyfrowej i transformacji w stronę modelu zrównoważonego, co pośrednio wywiera wpływ na zatrudnienie i poziom życia. Te aspekty również powinny zostać uwzględnione w przepisach wykonawczych dotyczących wymogów kapitałowych.

3.7.

Jeśli chodzi o wymogi ESG, EKES zwraca uwagę, że rynki finansowe mogą i powinny wspierać i wzmacniać przejście do bardziej zrównoważonej i ekologicznej gospodarki, ale sektor bankowy nie jest w stanie sam przeprowadzić takiej trwałej zmiany. Zgodnie z najnowszymi przeglądami Europejskiego Trybunału Obrachunkowego ponad połowa państw członkowskich UE nadal dotuje paliwa kopalne w większym stopniu niż odnawialne źródła energii (5), natomiast „wsparcie UE na inwestycje musi być lepiej dostosowane do zasad zrównoważonego finansowania” (6). W tym kontekście EKES apeluje, by polityka przemysłowa oraz odpowiednie unijne i krajowe ramy prawne były w pełni spójne, tak by (i) promować możliwości zrównoważonego inwestowania w celu wywarcia wpływu na alokację zasobów gospodarczych w tym kierunku oraz (ii) znieść dopłaty do paliw kopalnych i pogodzić cele klimatyczne z potrzebami społecznymi. Z tego względu EKES z zadowoleniem przyjmuje wzmocnienie przepisów dotyczących ESG przewidziane we wnioskach ustawodawczych, ale wzywa Komisję, by doprecyzowała stosowanie przepisów dotyczących uprawnień organów nadzoru do „ograniczania ryzyka wynikającego z niedostosowania instytucji do odpowiednich celów polityki Unii i szerszych tendencji w ramach transformacji związanych z czynnikami z zakresu ochrony środowiska, polityki społecznej i ładu korporacyjnego”, tak by jasno określić sposób wykonywania tych uprawnień.

3.8.

Oprócz ujawniania informacji i testów warunków skrajnych dotyczących klimatu – także polityki makroostrożnościowe, w tym środki działania oparte na kapitale, mogą odegrać ważną rolę we właściwym uwzględnianiu ryzyka ESG banków oraz ułatwianiu dystrybucji przepływów kredytowych między sektorami, które mogą wspierać przejście na gospodarkę neutralną dla klimatu. W związku z tym EKES zaleca, by EUNB i EBC przyspieszyły prace nad: (i) ramami dotyczącymi pierwszego filaru, aby określić, w jakim stopniu obecne ramy regulacyjne odpowiednio uwzględniają ryzyko ESG i, w stosownych przypadkach, niezbędne powiązane środki; oraz (ii) właściwą i terminową kalibracją testów warunków skrajnych pod kątem ryzyka ESG.

3.9.

EKES z zadowoleniem przyjmuje przyznane Komisji uprawnienia do monitorowania wdrażania standardów w innych jurysdykcjach w celu zapewnienia spójności w zakresie terminów i wpływu na odpowiednie zainteresowane strony, w tym jeśli chodzi o zwiększenie wymogów kapitałowych. EKES ostrzega jednak również przed spiralą obniżania standardów regulacyjnych lub dalszym opóźnieniem w ich stosowaniu, wskazując na słabsze wdrażanie określonych przepisów w niektórych jurysdykcjach. Kwestie te mogą stanowić poważne ryzyko dla globalnej stabilności.

4.   Uwagi szczegółowe

4.1.

EKES przyjmuje z zadowoleniem w szczególności poniższe propozycje zawarte we wniosku Komisji, przy czym zaleca przeanalizowanie kilku dodatkowych ulepszeń o charakterze technicznym: (i) Zastosowanie poziomu wyjściowego na najwyższym poziomie konsolidacji z opartym na analizie ryzyka mechanizmem redystrybucji (w celu zapewnienia odpowiedniej kapitalizacji jednostek zależnych w UE) dla każdej grupy bankowej, ponieważ nie tylko zapewniłoby to spójność na poziomie międzynarodowym, ale także pozwoliłoby uniknąć negatywnych skutków zastosowania na poziomie jednostki. (ii) EKES docenia szczególne usprawnienia dotyczące poziomu wyjściowego kredytowania specjalistycznego (art. 495b), ale należy je poddać dalszej ocenie pod kątem osiągnięcia większej spójności w odniesieniu do minimalnych wartości parametrów wejściowych, biorąc pod uwagę specyfikę podklas kredytowania specjalistycznego, gdyż minimalne wartości parametrów w ramach metody standardowej nie odpowiadają rzeczywistemu ryzyku ani nie odzwierciedlają stabilności tych rodzajów finansowania. (iii) EKES wysoko ocenia utrzymanie czynników wsparcia MŚP i infrastruktury wraz z wyłączeniami dotyczącymi korekt wyceny kredytowej (art. 501/501a), ponieważ stanowią one dla banków istotne narzędzia umożliwiające dalsze wspieranie ważnych segmentów europejskiej gospodarki, zwłaszcza w kontekście odbudowy po kryzysie związanym z COVID-19. EKES wzywa jednak Komisję do oceny możliwości dalszego doprecyzowania i uproszczenia kryteriów dotyczących czynników wsparcia infrastruktury, aby zwiększyć finansowanie infrastruktury, a przy tym uwzględnić związane z tym zagrożenia i zapewnić stabilność finansową. (iv) Usprawnienie metody pełnego przeglądu w odniesieniu do funduszy inwestycyjnych (przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania) zostało, co do zasady, odpowiednio opracowane, jednak zdaniem EKES-u konieczna jest dalsza korelacja powiązanych zasad zarządzania i ograniczeń (np. wykorzystywanie danych dostarczanych przez podmioty trzecie przy obliczaniu wymogu w zakresie funduszy własnych z tytułu ryzyka rynkowego dla przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania). (v) Utrzymanie wagi ryzyka na poziomie 100 % dla długoterminowych strategicznych inwestycji kapitałowych banków jest konieczne, ale EKES uważa, że należy stosować to sprawiedliwie wobec wszystkich banków, niezależnie od tego, czy wykorzystują one metodę standardową, czy metodę modeli wewnętrznych. (vi) Zachęty dla banków do przesuwania zasobów w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu oraz współpraca z klientami mają kluczowe znaczenie dla finansowania transformacji ekologicznej. W związku z tym EKES uważa, że, aby przyspieszyć i wzmocnić takie niezbędne przesunięcie, UE i państwa członkowskie powinny wprowadzić zasadniczą zmianę w zakresie pozytywnych i negatywnych bodźców dla gospodarki bazowej, która to zmiana zostanie uwzględniona w polityce przemysłowej i odpowiednich ramach prawnych. EKES zwraca się do Komisji o dalszą ocenę przepisów dotyczących ESG zawartych we wniosku w sprawie CRR i we wniosku w sprawie CRD w świetle powyższych uwag.

4.2.

Jednocześnie EKES wskazuje na szereg kwestii, które należałoby ponownie rozważyć w odniesieniu do wniosków. Podkreśla w tym kontekście, że głównym priorytetem jest wspólny interes publiczny, jakim jest ochrona stabilności rynków finansowych, i że w związku z tym należy też osiągnąć właściwą równowagę z innymi celami politycznymi, choć trzeba bezwzględnie uniknąć narażania stabilności finansowej na szwank. Przyjęcie standardów Bazylea III w UE nie może zagrozić realizacji celu, jakim jest zwiększenie stabilności rynków finansowych, aby można było lepiej przygotować się na zakłócenia i kryzysy gospodarcze w przyszłości. Ponadto proponowane środki powinny w każdym wypadku zapewnić dalsze wzmocnienie kapitalizacji banków, a jednocześnie ich konkurencyjność: (i) Wyeliminowanie uwarunkowania opartego na wykorzystaniu ratingów w ramach rozwiązania przejściowego w celu zmniejszenia wpływu poziomu wyjściowego na przedsiębiorstwa nieposiadające ratingu (art. 465 ust. 3). Wynika to z niewielkiego zakresu ratingów zewnętrznych na rynku UE oraz ma na celu uniknięcie nadmiernego polegania na ratingach zewnętrznych, zgodnie z dyrektywą w sprawie agencji ratingowych. (ii) Jeśli chodzi o rozwiązanie przejściowe odnośnie do hipotecznych kredytów mieszkalnych dotyczące poziomu wyjściowego, EKES wzywa Komisję do oceny możliwości dokonania przeglądu tej opcji z kilku perspektyw (stosunek wysokości kredytu do wartości zabezpieczenia, asymetria między metodykami ryzyka, wrażliwość na ryzyko) w celu uniknięcia niezamierzonych konsekwencji dla dostępu do kredytów hipotecznych na nieruchomości mieszkalne. Wszelkie zmiany w tym zakresie powinny jednak również uwzględniać potrzebę uniknięcia ryzyka powstania baniek na rynku nieruchomości. (iii) Dalsza zmiana przepisów dotyczących metody wewnętrznych ratingów (IRB) umożliwiająca stosowanie rzeczywistych terminów zapadalności zamiast stałych terminów zapadalności w celu odzwierciedlenia rzeczywistego wbudowanego ryzyka. (iv) Utrzymanie współczynników konwersji kredytowej w wysokości 20 % dla pozycji warunkowych związanych z transakcjami (np. gwarancje należytego wykonania umowy, gwarancje przetargowe, gwarancje) ze względu na ich kluczową rolę w gospodarce UE, tak aby zachować spójność z rzeczywistymi danymi dotyczącymi niewykonania zobowiązań na właściwym rynku. (v) Przepisy dotyczące rynku kapitałowego należy poddać dalszej ocenie, aby uniknąć ryzyka nieproporcjonalnego wpływu na koszty zabezpieczenia, płynności i finansowania ponoszone przez państwa i przedsiębiorstwa, a tym samym przyczynić się do zwiększenia zdolności unijnych korporacyjnych banków inwestycyjnych do konkurowania na rynkach UE i międzynarodowych. (vi) Zmiana sposobu obliczania rzeczywistego wkładu udziałów mniejszości w skonsolidowany kapitał, co jest obecnie sprzeczne z celami unii rynków kapitałowych i osłabia zainteresowanie notowaniem spółek na giełdzie.

4.3.

EKES podkreśla, że zmiana klimatu niesie ze sobą ryzyko, które ma już wpływ na banki i które może mieć poważne konsekwencje dla stabilności finansowej banków, jeśli nie zaradzi się mu odpowiednio zarówno na szczeblu regulacyjnym, jak i bankowym. W tym względzie EKES docenia prace Komitetu Bazylejskiego i władz europejskich dotyczące czynników ryzyka finansowego związanych z klimatem, polegające na zidentyfikowaniu potencjalnych luk w obecnych ramach i rozważeniu możliwych środków służących ich eliminacji. Ponadto EKES wzywa Komisję do zapewnienia pełnego przestrzegania zasady podwójnej istotności przy dalszym opracowywaniu odpowiednich ram finansowania przejścia na bardziej ekologiczną gospodarkę.

4.4.

EKES wzywa Komisję do oceny możliwości zastosowania zasady proporcjonalności w odniesieniu do banków, które pod względem wielkości, roli i narażenia na ryzyka systemowe są małe (zgodnie z definicją małego i niezłożonego podmiotu zawartą w rozporządzeniu w sprawie wymogów kapitałowych), ale które nadal muszą spełniać bardziej uciążliwe wymogi, w tym wymogi dotyczące ujawniania informacji i kapitału, ponieważ wchodzą w skład znaczącej grupy bankowej. W każdej ocenie zasady proporcjonalności należy jednak uwzględnić to, że mniejsze banki należące do znaczącej grupy bankowej dysponują większymi zasobami na potrzeby podstawowych wymogów w zakresie ujawniania informacji i wymogów kapitałowych.

---

(1)  https://www.bis.org/bcbs/basel3.htm

Bazylea III to uzgodniony na szczeblu międzynarodowym zestaw środków opracowanych przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego w odpowiedzi na kryzys finansowy lat z 2007–2009. Środki te mają na celu wzmocnienie regulacji, nadzoru i zarządzania ryzykiem banków. Podobnie jak wszystkie standardy Komitetu Bazylejskiego, standardy Bazylea III to minimalne wymogi, które mają zastosowanie do banków działających w skali międzynarodowej. Członkowie są zobowiązani do wdrożenia i egzekwowania standardów w swoich jurysdykcjach w terminach ustalonych przez ten Komitet.

(2)  https://www.eba.europa.eu/regulation-and-policy/transparency-and-pillar-3

(3)  Tzw. rozporządzenie w sprawie wymogów kapitałowych.

(4)  Tzw. dyrektywa w sprawie wymogów kapitałowych.

(5)  https://www.eca.europa.eu/pl/Pages/DocItem.aspx?did=60760

(6)  https://www.eca.europa.eu/Lists/ECADocuments/SR21_22/SR_sustainable-finance_PL.pdf

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący dyrektywy Rady ustanawiającej przepisy mające na celu zapobieganie nadużywaniu przedsiębiorstw fasadowych do celów podatkowych i zmieniającej dyrektywę 2011/16/UE”

[COM(2021) 565 final – 2021/0434 (CNS)]

(2022/C 290/08)

Sprawozdawca:	Benjamin RIZZO
Współsprawozdawca:	Javier DOZ ORRIT

Wniosek o konsultację	Rada Unii Europejskiej, 10.2.2022
Podstawa prawna	Art. 115 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	3.3.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	23.3.2022
Sesja plenarna nr	568
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	206/1/6

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES w pełni popiera wniosek Komisji dotyczący nadużywania przedsiębiorstw fasadowych do celów podatkowych oraz jego założenia. Zadbanie o skuteczne, sprawiedliwe opodatkowanie na jednolitym rynku ma zasadnicze znaczenie dla wspierania rzeczywistej odbudowy po pandemii COVID-19.

1.2.

EKES docenia zainicjowane przez Komisję szeroko zakrojone konsultacje publiczne, w których będą mogły wziąć udział wszystkie zainteresowane podmioty, jak również bardziej ukierunkowane konsultacje z ekspertami krajowymi zaangażowanymi z uwagi na ich wiedzę ekspercką. Konsultacje te umożliwiają zainteresowanym podmiotom przekazanie znaczącego wkładu i należy je kontynuować w ramach przyszłych dyskusji.

1.3.

EKES popiera wybór dyrektywy, która ma zapewnić państwom członkowskim wspólne ramy prawne. Charakter zagadnień, które mają zostać uregulowane, oraz zakładane cele oznaczają, że kwestii tych nie da się uregulować za pomocą pojedynczych inicjatyw ustawodawczych państw członkowskich podejmowanych w ramach ich systemów prawnych.

1.4.

EKES uważa, że wniosek Komisji jest zgodny z zasadą proporcjonalności, gdyż nie wychodzi poza zadbanie o niezbędny poziom ochrony jednolitego rynku, wywierając – jak się wydaje – rozsądny wpływ na przedsiębiorstwa.

1.5.

EKES uważa, że aby właściwie kierować niezbędnymi kontrolami i dzielić się wynikającymi z nich informacjami związanymi z wnioskiem, Komisja i krajowa administracja skarbowa powinny dysponować odpowiednimi umiejętnościami i zasobami.

1.6.

EKES ma nadzieję, że po wszczęciu i zakończeniu dochodzeń w sprawie przedsiębiorstw fasadowych, ich wyniki zostaną w sposób przejrzysty zaprezentowane opinii publicznej, co zwiększy dostrzegalność wyników wdrażania dyrektywy.

1.7.

EKES uważa, że należy przeprowadzić odpowiednie kontrole nie tylko nad dochodami przedsiębiorstw, lecz również nad ich aktywami, biorąc pod uwagę, że podatki mogą być ściągane nawet jeśli takie aktywa nie generują dochodów, tak jak na przykład w przypadku podatku od majątku.

1.8.

EKES podkreśla potrzebę ustanowienia powszechnych i jasnych zasad co do konkretnych informacji wymaganych w deklaracjach podatkowych przedsiębiorstw. Należy unikać nadmiernej sprawozdawczości wychodzącej poza założenia dyrektywy i wiążących się z tym kosztów przestrzegania przepisów.

1.9.

EKES zaleca określenie w ramach oddzielnego prawodawstwa ukierunkowanych zasad przeciwdziałających działalności zawodowych pośredników, co byłoby zgodne z podejściem OECD w tej dziedzinie. Uważa, że bardzo cenna byłaby współpraca profesjonalnych organów nadzorczych w zwalczaniu niewłaściwego postępowania i ewentualnej działalności przestępczej zawodowych pośredników.

1.10.

EKES ponownie podkreśla potrzebę stworzenia pełnego i szeroko zakrojonego unijnego wykazu jurysdykcji podatkowych niechętnych współpracy znajdujących się poza UE, między innymi po to, by przedsiębiorstwa z UE mogły sprawdzić, czy fundusze i aktywa, którymi zarządzają, mogą być powiązane z przedsiębiorstwami fasadowymi z siedzibą poza UE.

1.11.

EKES proponuje, by Komisja wydała odpowiednie wytyczne w sprawie przedstawionego w dyrektywie badania substratu, ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia konkretnych terminów, takich jak „rezydencja”, „dyrektor zamieszkały w pobliżu” czy też „lokale”.

1.12.

EKES odnotowuje, że przedsiębiorstwa fasadowe mogą być również rejestrowane i wykorzystywane, aby ułatwiać pracę nierejestrowaną, jak również unikać opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Dlatego proponuje, aby oprócz przedłożonego wniosku, który jest dyrektywą o czysto podatkowym charakterze, Komisja rozważyła możliwość zajęcia się takimi kwestiami w prawodawstwie europejskim.

2.   Kontekst działań Komisji Europejskiej

2.1.

Komunikat pt. „Opodatkowanie działalności gospodarczej w XXI w.” przyjęty przez Komisję Europejską dnia 18 maja 2021 r., określa zarówno długo-, jak i krótkoterminowe cele wspierania odbudowy po wybuchu pandemii COVID-19 oraz zapewnienia odpowiednich wpływów do budżetu państwa w przyszłości.

2.2.

Wniosek Komisji Europejskiej dotyczący dyrektywy w sprawie przedsiębiorstw fasadowych jest jedną z konkretnych inicjatyw krótkoterminowych zapowiedzianych w komunikacie, aby usprawnić obecny system podatkowy, a w szczególności skupić się na zadbaniu o sprawiedliwe i skuteczne opodatkowanie.

2.3.

Podmioty prawne charakteryzujące się brakiem minimalnego substratu majątkowo-osobowego i rzeczywistej działalności gospodarczej mogą być wykorzystywane do niewłaściwych celów podatkowych, takich jak uchylanie się od opodatkowania, unikanie go lub nawet pranie pieniędzy. Dlatego konieczne jest zajęcie się sytuacjami, w których podmioty mające uiszczać podatki uchylają się od ich płacenia lub unikają opodatkowania, korzystając z przedsiębiorstw, które nie prowadzą rzeczywistej działalności gospodarczej. Przedsiębiorstwa fasadowe mogłyby sprzyjać niesprawiedliwej dystrybucji obciążeń podatkowych, jak również niesprawiedliwej konkurencji skarbowej między jurysdykcjami.

2.4.

Wniosek przedłożony przez Komisję dotyczy wszystkich przedsiębiorstw uznawanych za rezydentów do celów podatkowych oraz przedsiębiorstw, które kwalifikują się do uzyskania certyfikatu rezydencji podatkowej w państwie członkowskim UE. Po przyjęciu dyrektywy należy dokonać transpozycji nowych przepisów do różnych krajowych systemów prawnych państw członkowskich do 30 czerwca 2023 r., zaś przepisy te wejdą w pełni w życie z dniem 1 stycznia 2024 r.

2.5.

Istnieje wiele europejskich przepisów prawnych dotyczących prania pieniędzy – przestępstwa, którego często dopuszczają się przedsiębiorstwa fasadowe, co mogłoby stanowić użyteczny kontekst dla wniosku Komisji. W szczególności należy odnieść się do przedłożonego przez Komisję w lipcu 2021 r. pakietu ustawodawczego, na który składają się trzy rozporządzenia i dyrektywa (1).

3.   Wnioski Komisji Europejskiej

3.1.

Dyrektywa odnosi się do rozwiązań wykorzystywanych w celu unikania opodatkowania lub uchylania się od niego. Wniosek przeciwdziała rozwiązaniu, które polega na tworzeniu w UE przedsiębiorstw, które tylko pozornie są zaangażowane w prawdziwą działalność gospodarczą, w rzeczywistości nie prowadząc jej. Prawdziwym powodem zakładania niektórych rodzajów tych przedsiębiorstw jest w rzeczywistości uzyskiwanie określonych korzyści podatkowych dla beneficjenta rzeczywistego lub grupy, do której przedsiębiorstwa te należą.

3.2.

Aby zająć się takimi rozwiązaniami, wniosek dotyczący dyrektywy przewiduje badanie, które ma pomóc państwom członkowskim wskazać przedsiębiorstwa rzekomo prowadzące legalną działalność, a jednak nieposiadające minimalnego substratu majątkowo-osobowego, a co za tym idzie prawdopodobnie wykorzystywane do czerpania nienależnych korzyści podatkowych. Badanie to określono mianem „badania substratu”.

3.3.

Na pierwszym etapie badania różne typy przedsiębiorstw dzieli się na przedsiębiorstwa zagrożone brakiem substratu majątkowo-osobowego, a co za tym idzie wykorzystywane do celów podatkowych, z jednej strony, i na te, dla których zagrożenie to jest nieznaczne, z drugiej strony. Przypadki obarczone ryzykiem to takie, które wykazują jednocześnie szereg cech zwykle identyfikowanych w przedsiębiorstwach niemających substratu majątkowo-osobowego („kryteria wyjściowe”). Natomiast przypadki obarczone niewielkim ryzykiem to takie, które nie odpowiadają żadnemu z tych kryteriów wyjściowych lub spełniają tylko niektóre z nich.

3.4.

Odpowiednie kryteria charakteryzują jako obarczone ryzykiem te przedsiębiorstwa, niewyłączone z zakresu dyrektywy, które prowadzą działalność transgraniczną, są mobilne geograficznie, a dodatkowo powierzają administrowanie własnej działalności innym przedsiębiorstwom (w szczególności profesjonalnym usługodawcom zewnętrznym). Przypadki obarczone niskim ryzykiem niespełniające kryteriów wyjściowych nie mają znaczenia z punktu widzenia celów dyrektywy.

3.5.

Przedsiębiorstwa te muszą najpierw dokonać samooceny, a jeśli można zaklasyfikować je do kategorii przedsiębiorstw obarczonych ryzykiem, wzywa się je do zgłoszenia substratu majątkowo-osobowego w ich deklaracji podatkowej. Sprawozdanie dotyczące substratu majątkowo-osobowego oznacza przedłożenie konkretnych informacji, aby ułatwić ocenę działalności podejmowanej przez przedsiębiorstwo.

3.6.

Jeśli chodzi o drugi etap, następujące trzy elementy mają decydujący wpływ na wynik badania substratu: (i) pomieszczenia do wyłącznego użytku przez przedsiębiorstwo; (ii) co najmniej jeden własny i aktywny rachunek bankowy w UE; (iii) co najmniej jeden dyrektor zamieszkujący w pobliżu przedsiębiorstwa i zaangażowany w jego działalność lub ewentualnie wystarczająca liczba pracowników przedsiębiorstwa, którzy mieszkają w pobliżu i są zaangażowani w jego podstawową działalność przynoszącą dochód.

3.7.

Trzeci etap badania przewiduje odpowiednią ocenę informacji przekazanych przez przedsiębiorstwo na drugim etapie procedury dotyczącej substratu majątkowo-osobowego. Przedsiębiorstwo, które jest obarczone ryzykiem, ponieważ odpowiada kryteriom wyjściowym, i którego sprawozdanie prowadzi również do stwierdzenia braku co najmniej jednego z odpowiednich elementów substratu majątkowo-osobowego, należy na mocy nowej dyrektywy uznać za przedsiębiorstwo fasadowe, tj. nieposiadające substratu majątkowo-osobowego i prawdopodobnie nadużywane do celów podatkowych.

3.8.

Przedsiębiorstwo obarczone ryzykiem, z którego sprawozdania wynika jednak, że posiada ono wszystkie odpowiednie elementy substratu majątkowo-osobowego, nie jest przedsiębiorstwem fasadowym do celów dyrektywy. Mimo takiego domniemania administracje podatkowe i tak mogą jednak uznać, że takie przedsiębiorstwo ma charakter fasadowy na podstawie faktów nieobjętych zakresem dyrektywy.

3.9.

Czwarty etap wiąże się z prawem przedsiębiorstwa, co do którego domniemywa się w rozumieniu przedmiotowej dyrektywy, że jest przedsiębiorstwem fasadowym i jest nadużywane do celów podatkowych, do udowodnienia z wykorzystaniem konkretnych dowodów, że jest inaczej, tj. że ma ono substrat majątkowo-osobowy („argumenty odpierające”). Takie przedsiębiorstwo będzie zatem korzystać ze skutecznego prawa do stwierdzenia, że nie można na mocy dyrektywy uznać je za fasadowe.

3.10.

Do przedsiębiorstwa uznanego za fasadowe w rozumieniu dyrektywy, które nie przedstawi dowodów obalających takie domniemanie, mają zastosowanie odpowiednie konsekwencje podatkowe. Konsekwencje te będą polegać na uniemożliwieniu uzyskania wszelkich korzyści podatkowych, które przedsiębiorstwo uzyskało lub mogłoby uzyskać.

3.11.

Aby mieć prawo do czerpania korzyści na mocy umowy podatkowej przedsiębiorstwo ma obowiązek przedstawienia certyfikatu rezydencji do celów podatkowych, w związku z czym państwo członkowskie rezydencji podatkowej przedsiębiorstwa fasadowego albo w ogóle nie wyda takiego certyfikatu, albo wyda certyfikat z zastrzeżeniem wyraźnie uniemożliwiającym wykorzystanie go w celu uzyskania powyższych korzyści.

3.12.

W przypadku uniemożliwienia przedsiębiorstwu uzyskania korzyści podatkowych należy ustalić, w jaki sposób należy faktycznie opodatkować przepływy dochodów do przedsiębiorstwa i z niego, jak również wszelkie aktywa będące własnością przedsiębiorstwa. Przy przyznawaniu praw do opodatkowania należy uwzględniać wszystkie jurysdykcje, na które mogą mieć wpływ transakcje z udziałem przedsiębiorstwa fasadowego.

3.13.

Zasady przewidziane w dyrektywie oczywiście wpływają jedynie na państwa członkowskie, ponieważ kraje trzecie wykraczają poza zakres prawa UE. W takich przypadkach, jeśli chodzi o przyznawanie praw do opodatkowania, należy należycie przestrzegać umów o unikaniu podwójnego opodatkowywania między państwem członkowskim a krajem trzecim. W przypadku braku takich umów zaangażowane państwo członkowskie zastosuje prawo krajowe.

3.14.

Wszystkie państwa członkowskie będą mieć dostęp do podmiotów przedstawiających sprawozdania na mocy dyrektywy w dowolnym czasie i bez potrzeby składania oddzielnego wniosku o informacje. Dlatego też prowadzona będzie wymiana informacji między państwami członkowskimi od pierwszego etapu badania, gdy na mocy dyrektywy przedsiębiorstwo zostaje sklasyfikowane jako obarczone ryzykiem. W tym celu wprowadza się rejestr lub bazę danych.

3.15.

Proponowane przepisy pozostawiają państwu członkowskiemu ustalenie kar mających zastosowanie do naruszeń obowiązku sprawozdawczego wynikającego z dyrektywy, transponowanej do poszczególnych krajowych systemów prawnych. Kary są skuteczne, proporcjonalne i odstraszające.

3.16.

Należy oczekiwać minimalnego poziomu koordynacji między państwami członkowskimi dzięki ustanowieniu minimalnej kary pieniężnej zgodnie z przepisami obowiązującymi w sektorze finansowym. Kary powinny obejmować administracyjną karę pieniężną w wysokości co najmniej 5 % obrotów danego przedsiębiorstwa.

4.   Uwagi ogólne EKES-u

4.1.

EKES w pełni popiera wniosek Komisji i jego ogólne cele. Zadbanie o skuteczne i sprawiedliwe opodatkowanie na jednolitym rynku ma zasadnicze znaczenie dla wspierania rzeczywistej odbudowy po pandemii COVID-19. Wystarczające dochody podatkowe państw członkowskich są bowiem kluczowym czynnikiem ułatwiającym inwestycje publiczne ukierunkowane na stworzenie bardziej ekologicznego i cyfrowego jednolitego rynku. EKES jest nieco zaniepokojony, że wymogi dotyczące substratu nie uwzględniają aspektu cyfrowego i podkreślają jedynie znaczenie rzeczowych aktywów trwałych. Może to nastręczać problemów w przyszłości.

4.2.

Dlatego wniosek Komisji jest w pełni zgodny z komunikatem pt. „Opodatkowanie działalności gospodarczej w XXI w.”, który przełożył się na konkretne i konsekwentne działania zmierzające do zwalczania uchylania się od opodatkowania i unikania go, co pozwoli zadbać o sprawiedliwe opodatkowanie w całej Europie.

4.3.

EKES odnotowuje, że wniosek Komisji jest spójny z poprzednimi inicjatywami ustawodawczymi podejmowanymi przez instytucje UE, takimi jak dyrektywa w sprawie przeciwdziałania unikaniu opodatkowania (ATAD) i dyrektywa w sprawie współpracy administracyjnej (DAC) między organami podatkowymi. Zasadnicze znaczenie ma dążenie do spójności różnych przepisów podatkowych, które mają wzajemnie współgrać, aby uniknąć niepożądanych skutków.

4.4.

Wniosek Komisji ma charakter uzupełniający wobec niedawno przedłożonego wniosku dotyczącego globalnego minimalnego poziomu opodatkowania grup wielonarodowych w UE (znanego jako „filar 2”), niezależnie od różnych zakresów stosowania obu dyrektyw, gdyż filar 2 będzie stosowany do przedsiębiorstw przekraczających próg obrotów w kwocie 750 mln EUR, zaś dyrektywa w sprawie przedsiębiorstw fasadowych nie przewiduje takich ograniczeń.

4.5.

EKES docenia konsultacje publiczne zorganizowane przez Komisję przed opublikowaniem wniosku. W konsultacjach tych zadano 32 pytania, których celem było między innymi zarysowanie problemu i jego przyczyn oraz określenie odpowiedniej formy działań UE. Zainteresowane podmioty mają zatem istotną szansę, by wziąć udział w wyrażaniu spostrzeżeń i obaw przed opracowaniem nowych przepisów. EKES ubolewa, że niewiele zainteresowanych stron (50) skorzystało z tej możliwości.

4.6.

EKES popiera również dodatkowe konsultacje publiczne z ekspertami krajowymi, którzy są zaangażowani w ukierunkowany sposób dzięki swej konkretnej wiedzy fachowej. Połączenie szeroko zakrojonych konsultacji skierowanych do zainteresowanych podmiotów i bardziej szczegółowych konsultacji z wykwalifikowanymi ekspertami pozwala na zachowanie właściwej równowagi między zadbaniem o partycypacyjny charakter procesu ustawodawczego a jego techniczną złożonością.

4.7.

Sam charakter zagadnień, które mają zostać uregulowane w dyrektywie, oraz wyznaczone cele – zajęcie się transgranicznym unikaniem opodatkowania i uchylaniem się od niego – wymagają wdrożenia w państwach członkowskich wspólnych ram.

4.8.

Pojedyncze środki wprowadzane przez każde państwo członkowskie w jego systemie prawnym nie mogą bowiem zapewnić odpowiednich i skutecznych wspólnych ram. W takim przypadku istniejąca fragmentacja byłaby powielana, a nawet uległaby spotęgowaniu wskutek wielu nieskoordynowanych działań podejmowanych na poziomie krajowym.

4.9.

Przedsiębiorstwa fasadowe zakładane w państwach członkowskich muszą zostać dostosowane do dyrektywy, a współpraca organów państw członkowskich jest ważniejsza niż kiedykolwiek, aby uniknąć erozji zdolności fiskalnej całej UE. Komisja powinna dysponować odpowiednimi możliwościami i wystarczającymi zasobami, aby prawidłowo kierować kontrolami i dzielić się informacjami.

4.10.

EKES uznaje również, że wniosek Komisji jest zgodny z zasadą proporcjonalności, gdyż nie wychodzi poza zadbanie o niezbędny minimalny poziom ochrony jednolitego rynku, wywierając – jak się wydaje – rozsądny wpływ na przedsiębiorstwa. Dyrektywa ma bowiem na celu zapewnienie minimalnej ochrony systemów podatkowych państw członkowskich, gwarantującej niezbędny poziom koordynacji w UE z myślą o realizacji jej założeń.

4.11.

Wpływ na przedsiębiorstwa również wydaje się być proporcjonalny, co pozwala odpowiednio zrównoważyć różne cele i wartości, w tym: (i) skuteczność w ograniczaniu nadużywania przedsiębiorstw fasadowych; (ii) korzyści podatkowe dla budżetu państwa; (iii) koszty przestrzegania przepisów dla przedsiębiorstw i organów podatkowych; (iv) pośredni wpływ na jednolity rynek i konkurencję między przedsiębiorstwami.

4.12.

EKES zgadza się z podejściem Komisji, że skuteczna i przejrzysta wymiana informacji między organami podatkowymi ma zasadnicze znaczenie dla zwalczania nadużywania przedsiębiorstw fasadowych, a ogólniej rzecz ujmując, dla zapewnienia sprawiedliwego i skuteczniejszego systemu podatkowego. Należy wnikliwie śledzić tę kwestię, aby zadbać o współpracę między państwami członkowskimi, w których przedsiębiorstwo fasadowe przeprowadza transakcje dotyczące dwóch państw członkowskich. Po zakończeniu dochodzeń dotyczących przedsiębiorstw fasadowych ich wynik powinien zostać ujawniony opinii publicznej. Organy europejskie i krajowe powinny podawać do wiadomości wyniki wdrażania dyrektywy.

4.13.

Przedsiębiorstwa fasadowe objęte zakresem dyrektywy mogą być wykorzystywane zarówno do uchylania się od opodatkowania, jak i unikania go, a w szczególnych przypadkach – nawet do działalności przestępczej, takiej jak pranie pieniędzy, w które są często uwikłane. Dlatego istotna jest koordynacja ustawodawcza oraz koordynacja różnych organów nadzoru odpowiadających za zwalczanie takiej działalności przestępczej, zarówno na poziomie krajowym, jak i europejskim. Dzięki „Unshell” organy podatkowe będą mieć dostęp do szerszych informacji, co pozwoli na kontrole krzyżowe tych nowych informacji i porównanie ich z informacjami dostarczonymi przez organy przeciwdziałające praniu pieniędzy. Władze krajowe i europejskie muszą dopilnować, aby stosowanie dyrektywy nie przysparzało problemów żadnemu rodzajowi przedsiębiorstwa, które prowadzi działalność zgodnie z prawem.

4.14.

Wiedza na temat beneficjentów rzeczywistych przedsiębiorstw fasadowych i ich aktywów oraz faktycznych beneficjentów przeprowadzanych przez te przedsiębiorstwa transakcji ma zasadnicze znaczenie, aby dociec faktycznego charakteru ich działań i zrozumieć skalę uchylania się od opodatkowania lub prania pieniędzy. Ukrywanie informacji o beneficjencie rzeczywistym z pomocą sieci przedsiębiorstw fasadowych zarządzanych przez zawodowych pośredników jest nieodłącznym elementem ich przestępczej działalności. Narzędzia pozwalające dowiedzieć się, kto jest beneficjentem rzeczywistym, to przepisy dotyczące przeciwdziałania praniu pieniędzy. Jednak w omawianej dyrektywie nie ma odniesienia do tej kwestii. EKES uważa, że należy rozwiązać problemy wynikające z tej, jak również innych luk w powiązaniu dwóch aktów prawnych, albo wyjaśniając, jak zadbać o takie powiązanie w ramach dyrektywy, albo promując pilne przyjęcie europejskich przepisów ramowych pozwalających zająć się tą kwestią.

4.15.

Przedsiębiorstwa fasadowe są również tworzone i wykorzystywane poza zakresem dyrektywy, aby ułatwić korzystanie z nierejestrowanej pracy i unikać opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. EKES proponuje, aby Komisja przeanalizowała możliwość zajęcia się tą kwestią w prawodawstwie europejskim.

5.   Uwagi szczegółowe

5.1.

EKES uważa, że kryterium wyjściowe wdrażane we wniosku Komisji w formie rozpatrywanych łącznie wskaźników jest rozsądne i odpowiednie. W tym kontekście zauważa, że podmioty posiadające aktywa do użytku prywatnego, takie jak nieruchomości, jachty, odrzutowce, dzieła sztuki lub same udziały, mogą przez dłuższy czas nie osiągać żadnych dochodów, a mimo to uzyskiwać znaczne korzyści podatkowe dla podmiotów nadrzędnych.

5.2.

W związku z tym EKES uważa, że kontrole powinny dotyczyć nie tylko dochodów, lecz również aktywów, ponieważ podatki można ściągać, nawet jeśli aktywa nie generują dochodu, np. – w stosownych przypadkach – podatek od majątku. Jest zdania, że Komisja powinna dysponować odpowiednimi możliwościami i wystarczającymi zasobami, aby prawidłowo kierować kontrolami i dzielić się informacjami.

5.3.

EKES proponuje, by Komisja wydała odpowiednie wytyczne w sprawie przedstawionego w dyrektywie badania substratu, ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia konkretnych terminów, takich jak „rezydencja”, „dyrektor zamieszkały w pobliżu” czy też „lokale”. Zgodnie z tym podejściem można by ograniczyć krajowe rozbieżności i sprzeczne interpretacje, które mogą mieć szkodliwy wpływ na rynek wewnętrzny, bądź lepiej się nimi zająć. W szczególności EKES wzywa Komisję do należytego rozważenia nowych cyfrowych modeli biznesowych w tym zakresie.

5.4.

EKES uważa, że należy uważnie oceniać zaangażowanie przedsiębiorstw w działalność transgraniczną, biorąc pod uwagę, z jednej strony, rzeczywisty charakter przeprowadzanych przez takie przedsiębiorstwa transakcji, a z drugiej strony – ich stan posiadania i aktywa. Dyrektywa nie powinna obejmować przedsiębiorstw działających w sposób dostatecznie przejrzysty, w przypadku których nie ma realnego zagrożenia brakiem substratu majątkowo-osobowego i ich wykorzystania do uchylania się od opodatkowania lub unikania go.

5.5.

Dyrektywa „Unshell” czerpie z obowiązujących norm unijnych i międzynarodowych. EKES zaleca, aby Komisja zadbała o kompatybilność z obowiązującymi już odnośnymi normami międzynarodowymi i wspólnymi normami UE, w szczególności z koncepcją znaczącej działalności gospodarczej opracowaną w kontekście preferencyjnych systemów podatkowych i dogłębnie przedyskutowaną na Forum ds. Szkodliwych Praktyk Podatkowych. Kolejną istotną kwestią, którą należy się zająć, jest ustanowienie wspólnych i jasnych zasad dotyczących konkretnych informacji wymaganych w deklaracjach podatkowych przedsiębiorstw. Należy unikać nadmiernej sprawozdawczości wykraczającej poza założenia dyrektywy i wiążących się z tym kosztów przestrzegania przepisów.

5.6.

EKES wzywa do zwrócenia szczególnej uwagi na rolę zawodowych pośredników, choć zagadnienie to nie zostało uwzględnione we wniosku dotyczącym dyrektywy. Zaleca przyjęcie przepisów regulujących działalność zawodowych pośredników w innej dyrektywie, zgodnie z kryteriami przyjętymi w tym zakresie przez OECD, które również często odgrywa istotną rolę w dziedzinie przedsiębiorstw fasadowych (2).

5.7.

OECD opisuje kategorie zawodowe, w których niektórzy wysoko wykwalifikowani specjaliści zarządzają sieciami przedsiębiorstw fasadowych lub z nimi współpracują, i uważa, że zasadnicze znaczenie ma skoncentrowanie się na zawodowych pośrednikach, aby zwalczać przestępczą działalność przedsiębiorstw założonych w celach niezgodnych z prawem, w tym w celu uchylania się od opodatkowania. Należy należycie odróżnić przestrzegających przepisów prawa wysoko wykwalifikowanych specjalistów od małej grupy praktyków, którzy wykorzystują swoje umiejętności w dziedzinie prawa podatkowego i rachunkowości przedsiębiorstw, aby podejmować aktywne działania zmierzające do uchylania się od opodatkowania, unikania go lub prania pieniędzy.

5.8.

Dlatego EKES podkreśla potrzebę skupienia się na zawodowych pośrednikach, którzy czynnie stwarzają możliwości wykorzystywania bezprawnych praktyk prowadzących do przestępstw podatkowych i finansowych. Dzięki temu możliwe byłoby zakłócenie istotnego czynnika związanego z nadużyciami podatkowymi. Ograniczenie możliwości pozwalających na opracowywanie nieuczciwych działań podatkowych jest rzeczywiście podstawowym krokiem w kierunku osiągnięcia tych samych celów, które przyświecały Komisji w jej wniosku.

5.9.

EKES uważa, że bardzo cenna byłaby współpraca regulacyjnych lub nadzorczych samorządów zawodowych w zwalczaniu niewłaściwego postępowania i ewentualnej działalności przestępczej zawodowych pośredników. Byłby to interesujący kierunek rozwoju europejskiego paktu społeczno-politycznego przeciw przestępstwom skarbowym i gospodarczym, praniu pieniędzy i korupcji, do którego przyjęcia EKES wzywał w wielu opiniach.

5.10.

EKES sugeruje również skoordynowanie prac nad wnioskiem Komisji dotyczącym dyrektywy z obowiązującymi przepisami dotyczącymi cen transferowych, ponieważ wykorzystywanie przedsiębiorstw fasadowych w celu uchylania się od opodatkowania może współgrać z taką praktyką w całej UE, w związku z czym należy to odpowiednio uwzględnić. W tym przypadku również uważa, że należy rozważyć możliwość przyjęcia dyrektywy w sprawie cen transferowych.

5.11.

EKES sądzi, że należy odpowiednio uzasadnić i ocenić wykaz przedsiębiorstw, które nie mają obowiązku sprawozdawczego (art. 6 ust. 2) w celu dopilnowania, że nie będą one czerpać nieuzasadnionych korzyści podatkowych i nie będą wykorzystywane do obchodzenia prawa.

5.12.

EKES uważa również, że należy podejmować więcej działań, gdy przedsiębiorstwo lub podmiot spoza UE prowadzi interesy z przedsiębiorstwem lub podmiotem notowanym na rynku regulowanym UE. Konieczne jest zrozumienie, w jaki sposób można by umożliwić przedsiębiorstwom lub podmiotom notowanym na rynku regulowanym UE sprawdzenie, czy zarządzane fundusze lub aktywa nie pochodzą z przedsiębiorstw fasadowych spoza UE.

5.13.

EKES ponownie podkreśla, że unijny wykaz jurysdykcji niechętnych współpracy do celów podatkowych powinien być jak najbardziej skuteczny i kompleksowy, aby umożliwić skuteczne działania wobec przedsiębiorstw, które prowadzą interesy z przedsiębiorstwami w jurysdykcjach niechętnych współpracy do celów podatkowych.

---

(1)  Zob. opinia EKES-u w sprawie pakietu legislacyjnego dotyczącego przeciwdziałania praniu pieniędzy (Dz.U. C 152 z 6.4.2022, s. 89).

(2)  Ending the Shell Game: Cracking down on the Professionals who enable Tax and White Collar Crimes [Położenie kresu zabawom w przedsiębiorstwa fasadowe: profesjonaliści, którzy umożliwiają przestępstwa podatkowe i przestępstwa „białych kołnierzyków”], OECD, Paryż, 2021.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący dyrektywy Rady w sprawie zapewnienia globalnego minimalnego poziomu opodatkowania grup wielonarodowych w Unii”

[COM(2021) 823 final – 2021/0433 (CNS)]

(2022/C 290/09)

Sprawozdawca:	Krister ANDERSSON
Współsprawozdawca	Petru Sorin DANDEA

Wniosek o konsultację	Rada Unii Europejskiej, 10.2.2022
Podstawa prawna	Art. 115 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	3.3.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	23.3.2022
Sesja plenarna nr	568
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	197/1/5

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Wniosek Komisji ma na celu transpozycję modelowych zasad GloBE zawartych w filarze 2 otwartych ram OECD/G-20 do prawodawstwa UE. EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Komisja podejmuje działania w pełnej zgodności z wynikami międzynarodowych dyskusji i porozumieniami oraz udziela zdecydowanego poparcia dla celów Komisji.

1.2.

Zgadza się z Komisją, że „skuteczność i sprawiedliwość reformy dotyczącej globalnego podatku minimalnego zależy w dużej mierze od jej przeprowadzenia w skali światowej”. Komitet uważa, że powodzenie i terminowe zakończenie negocjacji jest bardzo istotne. Wspólne, lecz nie nadmiernie rygorystyczne wdrożenie przepisów na całym świecie jest warunkiem koniecznym, aby były one skuteczne i nie naruszały zasad konkurencji.

1.3.

EKES zdecydowanie podziela zdanie Komisji, że „konieczne jest zapewnienie jednolitego wdrożenia modelowych zasad OECD w UE” oraz że „można to osiągnąć tylko wtedy, gdy przepisy prawa są uchwalane centralnie i transponowane w jednolity sposób”.

1.4.

Choć należy już podjąć dyskusje techniczne i prace przygotowawcze na szczeblu UE, EKES zwraca uwagę, że OECD nadal pracuje nad przygotowaniem dalszych szczegółowych przepisów i wyjaśnieniem definicji. Państwa członkowskie powinny zatem zwrócić uwagę na wszystkie zalecenia oraz wyniki toczących się negocjacji z OECD i uwzględnić je w swoich pracach.

1.5.

Jednocześnie EKES popiera wszelkie działania zmierzające do zmniejszenia kosztów przestrzegania przepisów, ponoszonych przez przedsiębiorstwa europejskie i organy podatkowe na etapie przygotowywania nowego systemu. Pełne wdrożenie filaru 2 będzie przebiegało stopniowo, przez dłuższy czas i będzie się wiązać ze znacznym nakładem pracy zarówno ze strony przedsiębiorstw, jak i organów podatkowych. W najbliższych miesiącach OECD ma przedstawić istotne zasady dotyczące „bezpiecznych przystani”, uproszczonego składania dokumentów urzędowych itp., które powinny ułatwić wdrożenie nowego systemu opodatkowania zarówno dla przedsiębiorstw, jak i organów podatkowych. Zasady te powinny zostać włączone do dyrektywy.

1.6.

Komitet uważa, że szczegółowe przepisy podatkowe uchwalone przez parlamenty państw członkowskich jako zamierzone zachęty do inwestycji i działań na rzecz zatrudnienia nie powinny być osłabiane przez modelowe zasady. Należy promować dążenie do bardziej ekologicznej i cyfrowej gospodarki, a podatki powinny pełnić istotną rolę w tym procesie.

1.7.

EKES apeluje zatem, aby w dyrektywie znalazł się zapis umożliwiający zastosowanie dyrektywy w sprawie rozwiązywania sporów, przynajmniej między państwami członkowskimi, w przypadku sporów dotyczących filaru 2.

1.8.

Komitet popiera wprowadzenie kar za nieprzestrzeganie przepisów i wzywa państwa członkowskie do przeprowadzania dokładnych kontroli podatkowych w celu zapewnienia, aby przepisy dyrektywy były w pełni przestrzegane.

1.9.

Komitet wnosi o dokonanie przeglądu unijnego wykazu państw trzecich niechętnych współpracy w ramach pakietu podatkowego.

1.10.

EKES pragnie podkreślić, że kwestia sprawiedliwego opodatkowania przedsiębiorstw wielonarodowych jest od dawna podnoszona przez opinię publiczną, i oczekuje szybkiego porozumienia w sprawie filaru 2 w UE i na świecie.

2.   Kontekst i wniosek Komisji

2.1.

Wniosek Komisji dotyczący dyrektywy w sprawie globalnego minimalnego poziomu opodatkowania grup wielonarodowych w Unii ma na celu transpozycję modelowych zasad OECD dotyczących wprowadzenia w życie na szczeblu krajowym globalnego podatku minimalnego ((modelowe zasady) otwartych ram/OECD) w UE poprzez przyjęcie jednolitych przepisów i ich wdrożenie (1).

2.2.

Stuletnie krajowe i międzynarodowe przepisy podatkowe nie są już dostosowane do niektórych nowych modeli biznesowych funkcjonujących obecnie. Liczne przedsiębiorstwa nie prowadzą działalności w wielu państwach i nie płacą podatku dochodowego od osób prawnych w tych jurysdykcjach w takim samym stopniu, jak przedsiębiorstwa, które są w nich fizycznie obecne (2).

2.3.

Budżety publiczne znalazły się pod presją w następstwie kryzysu finansowego z lat 2008–2009. Wszystkie te czynniki przyczyniły się do zainicjowania w OECD procesu mającego na celu rozwiązanie problemu erozji bazy podatkowej i przenoszenia zysków (BEPS).

2.4.

W następstwie projektu BEPS OECD z 2015 r. uczestnicy otwartych ram G-20/OECD uzgodnili, w jaki sposób rozwiązać problem rosnących wyzwań podatkowych wynikających z cyfryzacji gospodarki.

2.5.

Uzgodniony pakiet obejmuje dwa filary, z udziałem przedsiębiorstw we wszystkich sektorach. Filar 2 odnosi się do grup przedsiębiorstw, których łączny obrót wynosi co najmniej 750 mln EUR. Filar 1 nakłada obowiązek częściowego przeniesienia praw do opodatkowania nadmiernych zysków do jurysdykcji rynkowych, zaś filar 2 wprowadza minimalne skuteczne opodatkowanie w wysokości 15 % (3). Modelowe zasady OECD obejmują 70 stron bardzo złożonych i technicznych zasad, w tym 10 stron definicji, które mają umożliwić „wspólne podejście” do globalnego opodatkowania minimalnego.

2.6.

Filar 2 składa się z dwóch zasad krajowych: (i) zasady włączenia dochodu do opodatkowania (IIR) oraz (ii) jej mechanizmu zabezpieczającego, czyli zasady niedostatecznie opodatkowanych płatności (UTPR), które łącznie znane są jako globalne zasady przeciwdziałania erozji bazy podatkowej (GloBE), oraz z zasady wynikającej z TFUE, tj. zasady opodatkowania szczególnych płatności traktatowych.

2.7.

We wniosku wymaga się, by ostateczna jednostka dominująca (UPE) zapłaciła podatek wyrównawczy, to znaczy kwotę stanowiącą różnicę w stosunku do całej grupy w jurysdykcji, w której ma siedzibę. Dochody podatkowe będą w związku z tym pobierane przez tę jurysdykcję, co oznacza, że opodatkowanie ma miejsce i dochody podatkowe są pobierane w innej jurysdykcji. Nie ma obowiązku zwiększenia przez państwa stawki podatkowej do poziomu minimalnego.

2.8.

Jeśli ostateczna jednostka dominująca ma siedzibę w państwie, które nie uchwaliło odpowiedniej IIR, zastosowanie ma zasada UTPR, nakładająca na jurysdykcje, w których dane przedsiębiorstwo wielonarodowe prowadzi działalność, obowiązek odpowiedniego dostosowania zgodnie z modelowymi zasadami, tak, że zobowiązania podatkowe spółek należących do grupy będą skorygowane w taki sposób, aby pobrany został całkowity podatek wyrównawczy.

2.9.

Przydział całkowitego podatku wyrównawczego do danej jurysdykcji opiera się na udziale tej jurysdykcji w całkowitej liczbie pracowników i rzeczowych aktywów trwałych grupy w jurysdykcjach, które wprowadziły przepisy dotyczące UTPR.

2.10.

Obliczenie podatku wyrównawczego dla każdej jurysdykcji obejmuje wyłączenie dochodowe wynikające z posiadania substratu majątkowo-osobowego, które ostatecznie pozwala na opodatkowanie pewnej kwoty dochodu poniżej minimalnej efektywnej stawki podatkowej. Wyłączony dochód jest wstępnie ustalony jako suma 10 % lokalnych kosztów płac i 8 % wartości aktywów materialnych i prawnych wykorzystywanych lokalnie, a następnie obniżany do 5 % każdej z tych wartości bazowych w okresie dziesięciu lat.

2.11.

Modelowe zasady OECD opierają się na sprawozdaniach finansowych jako podstawie do obliczania efektywnych stawek podatkowych, z uwzględnieniem złożonych korekt. Przewidziano w nich również możliwość wprowadzenia przez daną jurysdykcję krajowej minimalnej stawki obliczania podatku wyrównawczego, w którym to przypadku podatek wyrównawczy jest naliczany i pobierany przez tę jurysdykcję, a zatem żadne dochody podatkowe nie są przekazywane z tej jurysdykcji do innej.

2.12.

OECD zapowiedziała już, że w pierwszym kwartale 2022 r. przedstawi komentarz do modelowych zasad, aby wyjaśnić ich interpretację, oraz opracuje dalsze wytyczne/wyjaśnienia dotyczące zasad „bezpiecznej przystani” i wytycznych administracyjnych. Należy zatem oczekiwać dalszych szczegółowych wyjaśnień.

2.13.

Wspólna globalna interpretacja przepisów i ich wdrażania, która jest jednolita pod względem treści i czasu, ma zasadnicze znaczenie dla uniknięcia zakłóceń i zapewnienia równych warunków działania i europejskiej konkurencyjności (4).

2.14.

Oparty na komunikacie Komisji pt. „Opodatkowanie działalności gospodarczej w XXI wieku” wniosek Komisji zawiera jedynie modelowe zasady GloBE ujęte w filarze 2 otwartych ram OECD/G-20. Filar 1 nie jest tak dobrze rozwinięty jak filar 2. W związku z tym ta część pakietu może podlegać również dyrektywie UE (5).

2.15.

Zakres dyrektywy został określony przez odniesienie do podmiotów kwalifikowanych z siedzibą na terenie Unii, które należą do grup przedsiębiorstw wielonarodowych lub dużych grup krajowych o skonsolidowanym obrocie grupowy przekraczającym 750 mln EUR w co najmniej dwóch z czterech poprzednich lat.

2.16.

Dyrektywa przewiduje, że w sytuacji, gdy ostateczna jednostka dominująca ma siedzibę poza UE w jurysdykcji, która nie stosuje kwalifikowanej zasady IIR, wszystkie jej podmioty kwalifikowane w jurysdykcjach posiadających odpowiednie ramy UTPR będą podlegać zasadzie UTPR. W takiej sytuacji podmioty kwalifikowane grupy przedsiębiorstw wielonarodowych z siedzibą w państwie członkowskim będą podlegać w tym państwie członkowskim podatkowi wyrównawczemu, który jest rozdzielany według dwuczynnikowego wzoru, obliczanego na podstawie nisko opodatkowanego dochodu podmiotów kwalifikowanych grupy przedsiębiorstw wielonarodowych.

2.17.

Wspomniana dyrektywa określa zasady ustalania „dochodu kwalifikowanego”, czyli skorygowanego dochodu, który należy uwzględnić przy obliczaniu efektywnej stawki podatkowej. W celu obliczenia tego dochodu należy odnieść się do księgowego dochodu netto lub księgowej straty netto podmiotu kwalifikowanego za rok podatkowy. W związku z różnicami zachodzącymi między zasadami rachunkowości finansowej a zasadami rachunkowości podatkowej dokonuje się określonych korekt o bardzo złożonym charakterze. Główne korekty dotyczą wymogów, w przypadku których należy wykazać przychody/koszty, ale nie ujmuje się na przykład nisko opodatkowanych odpisów dochodów z patentów, natomiast uwzględnia się przyspieszoną amortyzację środków trwałych.

2.18.

W dokumencie przedstawiono też zasady obliczania „skorygowanych podatków kwalifikowanych” podmiotu kwalifikowanego za rok podatkowy. Podstawową zasadą przydziału podatków kwalifikowanych jest ich przypisanie do jurysdykcji, w której uzyskano zyski podlegające opodatkowaniu tymi podatkami. Aby utrzymać tę zasadę, w dyrektywie przewidziano również szczegółowe przepisy w odniesieniu do podatków transgranicznych lub w przypadku zagranicznego zakładu, podmiotu transparentnego podatkowo, zagranicznej spółki kontrolowanej, podmiotu hybrydowego lub podatków od dywidend.

2.19.

W dyrektywie zdefiniowano efektywną stawkę jako stosunek skorygowanych podatków kwalifikowanych grupy do skorygowanego dochodu uzyskanego przez te podmioty kwalifikowane grupy w określonej jurysdykcji w danym roku podatkowym. Zgodnie z globalnym porozumieniem, a także w celu zapewnienia transpozycji w dyrektywie ustalono minimalną efektywną stawkę podatkową do celów modelowych zasad GloBE na poziomie 15 %.

2.20.

Aby obniżyć koszty przestrzegania przepisów w sytuacjach niskiego ryzyka, wyłączenie stosuje się do kwot minimalnych, zgodnie z zasadą de minimis. Dotyczy to sytuacji, gdy zyski podmiotów kwalifikowanych grupy przedsiębiorstw wielonarodowych w danej jurysdykcji nie przekraczają 1 mln EUR, a przychody nie przekraczają 10 mln EUR.

2.21.

Zasady szczególne mają zastosowanie w przypadku połączeń, przejęć, spółek joint venture oraz grup przedsiębiorstw wielonarodowych o kilku jednostkach dominujących. Przewidują one zastosowanie progu skonsolidowanych przychodów w odniesieniu do członków grupy uczestniczących w połączeniu lub podziale. Jeżeli grupa przedsiębiorstw wielonarodowych w ramach tych zasad nabywa lub sprzedaje podmiot kwalifikowany, wówczas taki podmiot kwalifikowany powinien być traktowany jako część obu grup w danym roku, z pewnymi korektami wartości atrybutów wykorzystywanych do stosowania modelowych zasad GloBE (takich jak podatki kwalifikowane, kwalifikowane płace, kwalifikowane rzeczowe aktywa trwałe, aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego GloBE).

2.22.

W dyrektywie określono zasady dotyczące uzgodnień w sprawie neutralności podatkowej oraz systemów podatku od osób prawnych opartych na dystrybucji zysków. Aby uniknąć niezamierzonych skutków, takich jak nieproporcjonalne zobowiązanie z tytułu podatku wyrównawczego w ramach UTPR w grupie przedsiębiorstw wielonarodowych, dyrektywa przewiduje szczególne zasady obliczania dochodu ostatecznej jednostki dominującej, w przypadku gdy taka jednostka jest podmiotem pośredniczącym lub podlega systemowi odliczanej dywidendy (6)

2.23.

W dyrektywie nakłada się na podmiot kwalifikowany grupy przedsiębiorstw wielonarodowych mający siedzibę w państwie członkowskim obowiązek składania deklaracji dotyczącej podatku wyrównawczego, chyba że deklarację taką składa grupa przedsiębiorstw wielonarodowych w innej jurysdykcji, z którą państwo członkowskie zawarło kwalifikującą umowę między właściwymi organami, która umożliwiłaby automatyczną wymianę informacji o rocznych deklaracjach podatkowych. Deklaracje muszą zostać złożone w ciągu 15 miesięcy od końca roku podatkowego którego dotyczą.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji dotyczący dyrektywy, mający na celu transpozycję filaru 2 w ramach systemu prawnego UE i rynku wewnętrznego. Komitet zdecydowanie popiera i docenia fakt, że Komisja dostosowuje swoje prace do międzynarodowych dyskusji i porozumień. EKES zauważa, że porozumienie nie ma wpływu na przedsiębiorstwa poniżej określonych progów, ale że przepisy mają charakter ogólny i według OECD będą miały zastosowanie do setek przedsiębiorstw. Każda grupa kapitałowa objęta zakresem wniosku może mieć wiele stałych siedzib i spółek zależnych.

3.2.

EKES zaznacza, że cztery państwa spośród wszystkich uczestniczących w negocjacjach otwartych ram nie zgodziły się na pakiet, podczas gdy globalne porozumienie podpisało 137 państw. Dyrektywa UE w sprawie podatku minimalnego może zapewnić dodatkowe środki chroniące przed szkodliwymi praktykami BEPS, natomiast EKES popiera założenia projektu BEPS i od początku wspierał jego realizację, aby zapewnić zrównoważone finanse publiczne w UE.

3.3.

Zgadza się z Komisją, że „skuteczność i sprawiedliwość reformy dotyczącej globalnego podatku minimalnego zależy w dużej mierze od jej przeprowadzenia w skali światowej”. Komitet uważa, że powodzenie i terminowe zakończenie negocjacji jest bardzo istotne. Wspólne wdrożenie przepisów na całym świecie jest warunkiem koniecznym, aby były one skuteczne i nie naruszały zasad konkurencji.

3.4.

EKES wyraża przekonanie, że filary 1 i 2 otwartych ram OECD/G-20 powinny być traktowane jako całościowy i integralny pakiet. Ogromne znaczenie ma spójność we wdrażaniu tych dwóch filarów. W związku z tym Komitet zachęca państwa członkowskie i Komisję, aby zwiększyły swoje działania negocjacyjne na forum OECD w celu jak najszybszego wdrożenia filaru 1 na całym świecie.

3.5.

EKES podziela stanowisko Komisji, że niezbędne jest podjęcie działań na szczeblu UE oraz że „konieczne jest zapewnienie jednolitego wdrożenia modelowych zasad OECD w UE”. Komitet zgadza się też, że „można to osiągnąć tylko wtedy, gdy przepisy prawa są uchwalane centralnie i transponowane w jednolity sposób” (7). EKES podkreśla, że dyrektywa musi respektować podstawowe wolności oraz zobowiązania i kompetencje wynikające z Traktatu.

3.6.

Proces unijny jest łatwiejszy dzięki temu, że wszystkie państwa członkowskie uczestniczyły w obradach OECD/otwartych ram lub od tego czasu zaakceptowały ich rezultaty. EKES pragnie podkreślić, że kwestia sprawiedliwego opodatkowania przedsiębiorstw wielonarodowych jest od dawna podnoszona przez opinię publiczną, i oczekuje szybkiego porozumienia w sprawie filaru 2 w UE i na świecie.

3.7.

Choć należy już podjąć dyskusje techniczne i prace przygotowawcze na szczeblu UE, EKES zwraca uwagę, że OECD nadal pracuje nad przygotowaniem dalszych szczegółowych przepisów i wyjaśnieniem definicji. Państwa członkowskie powinny zatem zwrócić uwagę na wszystkie zalecenia oraz wyniki toczących się negocjacji z OECD i uwzględnić je w swoich pracach, co pozwoli uniknąć procesu nowelizacji lub zmiany dyrektywy. Podobnie UE powinna starannie rozważyć harmonogram wdrażania przepisów w jurysdykcjach państw trzecich.

3.8.

EKES popiera decyzję Komisji, aby podstawą do opracowania analizowanego obecnie wniosku były szeroko zakrojone prace przygotowawcze przeprowadzone na szczeblu międzynarodowym, z wykorzystaniem oceny skutków dokonanej przez OECD, unikając przy tym powielania prac związanych z nową oceną skutków. Komitet z zadowoleniem przyjąłby jednak ocenę skutków dotyczącą tych części dyrektywy, które zapewniają jej zgodność z prawem Unii. EKES wnosi zatem, by taka analiza została przeprowadzona i udostępniona opinii publicznej.

3.9.

Komitet zauważa i rozumie potrzebę dostosowania się do wymogów prawa Unii. Metodą najłatwiejszą, ale niekoniecznie jedyną, jest rozszerzenie przepisów dotyczących IIR na sytuacje czysto krajowe.

3.10.

Komitet podziela też zdanie Komisji, że pożądane jest objęcie systemem ograniczonej liczbę podatników oraz że próg 750 mln EUR jest „zgodn[y] z modelowymi zasadami OECD oraz z wymogami prawa Unii” (8), a tym samym zgodny z zasadą proporcjonalności. EKES zauważa, że próg ten jest zgodny z przepisami dotyczącymi sprawozdawczości w podziale na kraje oraz z dyrektywą ATAD.

3.11.

EKES przyznaje słuszność Komisji, że minimalna stawka podatkowa w wysokości 15 %, uzgodniona przez otwarte ramy OECD/G-20 w zakresie BEPS, „odzwierciedla równowagę między stawkami podatku od osób prawnych na całym świecie” (9). Należy przestrzegać porozumienia zawartego przez rządy i dokonać transpozycji przepisów oraz zobowiązać przedsiębiorstwa objęte ich zakresem do zapłaty podatku wyrównawczego. Komitet opowiada się również, zgodnie z porozumieniem OECD, za uwzględnieniem wyłączenia dochodowego wynikającego z posiadania substratu majątkowo-osobowego, dotyczącego kosztów wynagrodzeń i rzeczowych aktywów trwałych, oraz zgadza się z oceną Komisji, że „mało prawdopodobne jest, by rozwinęły się praktyki BEPS”, jeśli prowadzona jest rzeczywista działalność gospodarcza (10).

3.12.

Jednocześnie EKES popiera wszelkie możliwe działania zmierzające do zmniejszenia kosztów przestrzegania przepisów ponoszonych przez przedsiębiorstwa europejskie i organy podatkowe na etapie przygotowywania nowego systemu. Pełne wdrożenie filaru 2 będzie przebiegało przedsięwzięciem złożonym i będzie się wiązać ze znacznym nakładem czasu i pracy. Organy podatkowe będą musiały opracować systemy i procedury służące obliczaniu i pobieraniu nowych zobowiązań podatkowych. Ponadto, aby zapewnić sprawny przebieg wdrożenia, potrzebny będzie też odpowiednio wykwalifikowany personel, a także zasoby na inne międzynarodowe kompetencje podatkowe, takie jak uprzednie porozumienia cenowe (APA) i mechanizmy rozstrzygania sporów. EKES zachęca organy podatkowe, aby rozpoczęły lub kontynuowały prace przygotowawcze, jeżeli termin wdrożenia (styczeń 2023 r.) ma zostać dotrzymany.

3.13.

Komitet proponuje, aby dyrektywa w sprawie rozstrzygania sporów miała zastosowanie do sporów dotyczących filaru 2, przynajmniej między państwami członkowskimi. Wspomniane nowe przepisy dotyczące rozstrzygania sporów podatkowych mają zastosowanie od 1 lipca 2019 r. Zostały one ustanowione na mocy dyrektywy Rady (UE) 2017/1852 (11) i przynoszą znaczną poprawę w zakresie rozstrzygania sporów podatkowych, ponieważ zapewniają przedsiębiorstwom i obywatelom możliwość szybszego i skuteczniejszego rozstrzygania sporów związanych z interpretacją i stosowaniem umów podatkowych.

3.14.

EKES wyraża poparcie, zgodnie z porozumieniem OECD, dla wyłączenia de minimis, które pozwala na wyłączenie podmiotu należącego do przedsiębiorstwa wielonarodowego, jeżeli dochody tego podmiotu nie przekraczają 1 mln EUR, a przychody nie przekraczają 10 mln EUR. W miarę upływu czasu pułap ten może wymagać korekty.

3.15.

Komitet wyraża przekonanie, że należy odpowiednio wcześnie przedstawić planowane przepisy dotyczące „bezpiecznej przystani”, tak aby można je było transponować do ostatecznej wersji dyrektywy. Ma to istotne znaczenie dla uniknięcia niepotrzebnych obciążeń administracyjnych dla podatników i administracji podatkowych.

3.16.

EKES popiera zamiar, by dyrektywa przewidywała ocenę kryteriów równoważności IIR przez Komisję wraz z wykazem jurysdykcji państw trzecich, które spełniają te kryteria. Wykaz ten podlegałby modyfikacji w drodze aktu delegowanego.

3.17.

EKES przyjmuje do wiadomości ogłoszony przez francuską prezydencję Rady UE zamiar sfinalizowania dyskusji, o ile to możliwe, przed zbliżającymi się wyborami we Francji w kwietniu 2022 r. Unia powinna zachęcać swoich partnerów handlowych do równie ambitnych działań.

4.   Uwagi szczegółowe

4.1.

Należy zwrócić szczególną uwagę na to, aby inne przepisy podatkowe uchwalone przez parlamenty państw członkowskich jako zamierzone zachęty do inwestycji i działań na rzecz zatrudnienia nie były osłabiane przez modelowe zasady. Nie należy ograniczać obowiązujących od dłuższego czasu przepisów umożliwiających na przykład przyspieszoną amortyzację inwestycji trwałych, zachęt do prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej czy nowszych inicjatyw mających na celu wspieranie rozwoju bardziej ekologicznej i cyfrowej gospodarki. Dotyczy to zarówno inicjatyw na rzecz odbudowy gospodarczej w związku z pandemią, jak i przyszłego rozwoju technologicznego, do którego należy dążyć.

4.2.

Wdrożenie modelowych zasad GloBE w UE będzie wpływać na istniejące przepisy dyrektywy w sprawie przeciwdziałania unikaniu opodatkowania (ATAD), w szczególności na przepisy dotyczące zagranicznych spółek kontrolowanych (CFC), które mogą współdziałać z IIR jako podstawową zasadą filaru 2. W komunikacie Komisji pt. „Opodatkowanie działalności gospodarczej w XXI wieku” (12) wskazano, że rządy wprowadzają zróżnicowane środki zapobiegające unikaniu opodatkowania i uchylaniu się od opodatkowania oraz że środki te jeszcze bardziej skomplikowały sytuację (13). Nawet jeśli zmiana dyrektywy ATAD nie jest konieczna (14), przegląd skuteczności i obciążeń administracyjnych związanych z połączonymi przepisami mógłby być korzystny zarówno dla administracji podatkowych, jak i dla przedsiębiorstw.

4.3.

EKES podziela pogląd Komisji, że transpozycja modelowych zasad GloBE w UE może otworzyć drogę do porozumienia w sprawie oczekującego na rozpatrzenie wniosku dotyczącego przekształcenia dyrektywy w sprawie odsetek i należności licencyjnych (IRD).

4.4.

Komitet wzywa przy tym do ścisłego monitorowania skuteczności przepisów i kosztów administracyjnych. Państwa członkowskie powinny unikać nadmiernego stosowania interpretacji indywidualnych prawa podatkowego, jeżeli są one szkodliwe dla postanowień globalnego porozumienia.

4.5.

EKES popiera wprowadzenie kar za nieprzestrzeganie przepisów i wzywa państwa członkowskie do przeprowadzania dokładnych kontroli podatkowych w celu zapewnienia, aby przepisy dyrektywy były w pełni przestrzegane.

4.6.

EKES apeluje o dokonanie przeglądu unijnego wykazu państw trzecich niechętnych współpracy w związku z wdrażaniem uzgodnionego pakietu podatkowego OECD.

4.7.

EKES pragnie podkreślić, że kwestia sprawiedliwego opodatkowania przedsiębiorstw wielonarodowych jest od dawna podnoszona przez opinię publiczną, i oczekuje szybkiego porozumienia w sprawie filaru 2 w UE i na świecie.

---

(1)  Wniosek dotyczący dyrektywy Rady w sprawie zapewnienia globalnego minimalnego poziomu opodatkowania grup wielonarodowych w Unii, COM(2021) 823 final.

(2)  Zakres, w jakim niektóre spółki „cyfrowe” płacą podatki od osób prawnych oraz państwa, w których je płacą, zostały poddane analizie między innymi przez Matthiasa Bauera, w: „Digital Companies and Their Fair Share of Taxes: Myths and Misconceptions” [„Przedsiębiorstwa cyfrowe i ich sprawiedliwy udział w podatkach: mity i nieporozumienia”], ECIPE, luty 2018 r., https://ecipe.org/publications/digital-companies-and-their-fair-share-of-taxes/?chapter=all.

(3)  Projekt OECD/G-20 dotyczący erozji bazy podatkowej i przenoszenia zysków jako wyzwania podatkowe wynikające z cyfryzacji gospodarki. Globalne modelowe zasady przeciwdziałania erozji bazy podatkowej (filar drugi) – otwarte ramy dla BEPS, https://www.oecd.org/tax/beps/tax-challenges-arising-from-the-digitalisation-of-the-economy-global-anti-base-erosion-model-rules-pillar-two.pdf. Zob. także Jefferson VanderWolk, Squire Patton Boggs, „Global Minimum Taxation for Large Multinationals” [„Globalne opodatkowanie minimalne dla dużych przedsiębiorstw wielonarodowych”] https://www.linkedin.com/feed/update/urn:li:activity:6884197871441207296/.

(4)  Stany Zjednoczone mają swój własny system globalnego podatku minimalnego, zwany globalnym nisko opodatkowanym dochodem od wartości niematerialnych i prawnych (GILTI), ale zdaniem Komisji obowiązujące przepisy są niezgodne z zasadą IIR. Stany Zjednoczone przeprowadzają obecnie reformę systemu GILTI, aby dostosować go do filaru 2. OECD będzie omawiać ze Stanami Zjednoczonymi i członkami otwartych ram warunki zapewniające zbieżność zreformowanego systemu GILTI z filarem 2. Do czasu uzgodnienia takich warunków europejskie przedsiębiorstwa mogą znajdować się w niekorzystnej sytuacji konkurencyjnej, nawet jeśli wdrożony UTPR zapewniłby pewne zabezpieczenie.

(5)  „W celu zapewnienia jego spójnego wdrożenia we wszystkich państwach członkowskich UE, w tym w państwach niebędących członkami OECD i nieuczestniczących w otwartych ramach, Komisja zaproponuje dyrektywę w sprawie wdrożenia filaru 1 w UE”. COM(2021) 251 final, s. 9.

(6)  W odniesieniu do podmiotów inwestycyjnych istnieją szczególne zasady dotyczące ustalania efektywnej stawki podatkowej, podatku wyrównawczego, wyboru dotyczącego traktowania ich jako podmioty transparentne podatkowo oraz wyboru dotyczącego stosowania metody opodatkowania opartego na dystrybucji zysków. Jeżeli chodzi o systemy podatku oparte na dystrybucji zysków, dyrektywa stanowi, że zależnie od wyboru dokonywanego corocznie przez podmiot raportujący w odniesieniu do podmiotów kwalifikowanych, które są objęte kwalifikowanym systemem podatku od osób prawnych opartym na dystrybucji zysków, przy obliczaniu skorygowanych podatków kwalifikowanych odpowiednich podmiotów kwalifikowanych uwzględnia się podatek od zakładanej dystrybucji zysków.

.

(7)  COM(2021) 823 final, s. 3.

(8)  COM(2021) 823 final, s. 3.

(9)  COM(2021) 823 final, s. 16.

(10)  COM(2021) 823 final, s. 16.

(11)  Dz.U. C 173 z 31.5.2017, s. 29.

(12)  COM(2021) 251 final.

(13)  Zob. opinia EKES-u w sprawie opodatkowania działalności gospodarczej w XXI wieku. Dotychczas nieopublikowana.

(14)  COM(2021) 823 final, s. 2.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego europejski pojedynczy punkt dostępu zapewniający scentralizowany dostęp do publicznie dostępnych informacji mających znaczenie dla usług finansowych, rynków kapitałowych i zrównoważonego rozwoju”

[COM(2021) 723 final – 2021/0378 (COD)]

oraz „Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej niektóre dyrektywy w odniesieniu do ustanowienia i funkcjonowania pojedynczego punktu dostępu”

[COM(2021) 724 final – 2021/0379 (COD)]

oraz „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego niektóre rozporządzenia w odniesieniu do ustanowienia i funkcjonowania pojedynczego punktu dostępu”

[COM(2021) 725 final – 2021/0380 (COD)]

(2022/C 290/10)

Sprawozdawca:

Florian MARIN

Wniosek o konsultację	Rada Unii Europejskiej, 9.2.2022 (COM(2021) 724 final i COM(2021) 725 final), 15.2.2022 (COM(2021) 723 final) Parlament Europejski, 14.2.2022
Podstawa prawna	Art. 50 art. 114 i art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	3.3.2022
Data przyjęcia na sesji plenarnej	23.3.2022
Sesja plenarna nr	568
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	215/1/2

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES popiera europejski pojedynczy punkt dostępu (ESAP), który jest narzędziem przyczyniającym się do powstania bardziej zrównoważonej, cyfrowej i sprzyjającej włączeniu społecznemu gospodarki, do wzmocnienia suwerenności cyfrowej i do lepszej integracji rynków kapitałowych.

1.2.

Komitet uważa, że ESAP powinien mieć ambitniejsze założenia i stworzyć większą wartość dodaną dzięki przetwarzaniu informacji, a nie tylko być narzędziem informacyjnym służącym do gromadzenia nieprzetworzonych informacji z pojedynczym punktem dostępu. Za pomocą ESAP należy zapewnić agregację i przekształcanie danych oraz sporządzanie sprawozdań i analiz sektorowych i terytorialnych.

1.3.

EKES proponuje, by ESAP był narzędziem elastycznym i by możliwe było dodawanie nowych kategorii danych oraz komunikowanie się z rejestrami krajowymi lub Eurostatem, z uwzględnieniem różnych rodzajów technologii. ESAP powinien zapewniać wyraźną synergię między celami zrównoważonego rozwoju (SDG) a wskaźnikami dotyczącymi Zielonego Ładu.

1.4.

EKES uważa, że należy rozważyć utworzenie rady konsultacyjnej, składającej się z przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych, wybieranych w oparciu o przejrzysty proces selekcji, która podejmowałaby decyzje dotyczące przyszłości ESAP i zmian strategicznych.

1.5.

Istotne jest ograniczenie białych stref w celu zapewnienia pozbawionego dyskryminacji dostępu do ESAP. ESAP powinien również posiadać funkcje pozwalające osobom z niepełnosprawnościami na korzystanie z właściwej dostępności bez dyskryminacji.

1.6.

Komitet sugeruje, że w ramach ESAP należy zapewnić standardowe procedury, przejrzystość, integralność danych i wiarygodność źródła informacji, przyjazną dla użytkownika automatyczną walidację danych oraz odpowiednią kontrolę organu gromadzącego dane w celu ich ochrony. W najbliższej przyszłości istotny będzie właściwy i odpowiedni nadzór nad dostawcami danych finansowych i z zakresu ochrony środowiska, polityki społecznej i ładu korporacyjnego.

1.7.

Należy rozważyć subsydiowanie kosztów gromadzenia i generowania danych oraz zarządzania nimi dla MŚP, zwolnienie MŚP z wszelkich opłat, niezależnie od ilości dostarczonych danych, oraz zapewnienie odpowiednich warunków pracy pracownikom odpowiedzialnym za dostarczanie danych i zarządzanie nimi.

1.8.

W ramach ESAP należy wprowadzić wyraźne rozróżnienie między danymi finansowymi a niefinansowymi oraz nadać im taką samą wagę, a także zaoferować możliwość dobrowolnego publikowania danych społecznych dotyczących działalności każdego przedsiębiorstwa, jego kierownictwa i pracowników, w oparciu o konkretne kryteria.

1.9.

EKES uważa, że potrzebny jest specjalny punkt pomocy, którego celem byłoby wsparcie w przekazywaniu informacji w odpowiednim formacie i zapewnieniu ich przydatności technicznej, a także że konieczne są szkolenia w zakresie wiedzy finansowej i umiejętności cyfrowych. Aby zapewnić lepsze i szersze wykorzystanie, do ESAP można by włączyć minimalny zestaw określonych na szczeblu UE wg wspólnej metodyki gospodarczych kluczowych wskaźników skuteczności działania (KPI).

2.   Kontekst

2.1.

Komisja Europejska uruchamia pojedynczy punkt dostępu zapewniający scentralizowany elektroniczny dostęp do informacji dotyczących rynków kapitałowych i usług finansowych (w tym informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem), które muszą być podawane do wiadomości publicznej zgodnie z przepisami Unii, a także do innych rodzajów informacji dotyczących rynków kapitałowych i usług finansowych, które przedsiębiorstwa dobrowolnie decydują się publikować. ESAP jest częścią planu działania na rzecz tworzenia unii rynków kapitałowych (1).

2.2.

Informacje będą gromadzone za pośrednictwem różnych organów gromadzących dane, których zadaniem jest między innymi poddawanie informacji automatycznej walidacji i zapewnianie pomocy technicznej podmiotom, które przekazały informacje. Komisja zadeklarowała zamiar udostępnienia większej ilości danych do wykorzystania w gospodarce i społeczeństwie, w tym wprowadzenie europejskich przestrzeni danych. Jej celem jest udostępnienie większej ilości wysokiej jakości danych z sektora publicznego do ponownego wykorzystania, w tym danych dotyczących przedsiębiorstw, co sprawi, że te zbiory danych będą dostępne łatwiej i bezpłatnie (2). Dlatego też inicjatywa ustawodawcza Komisji dotycząca ESAP pojawia się w samą porę i jest niezwykle istotna.

2.3.

W ramach ESAP zostanie zapewniony niedyskryminacyjny, bezpłatny dostęp do informacji, z możliwością wprowadzenia opłat za konkretne usługi, na przykład w przypadku publikacji dużej ilości danych. Automatyczna walidacja mająca na celu sprawdzenie, czy informacje przedłożone przez organy gromadzące dane są zgodne z wymogami, zostanie przeprowadzona w oparciu o ramy techniczne ustanowione i zatwierdzone przez Komisję. ESAP będzie dostępny przez co najmniej 95 % czasu w każdym miesiącu.

2.4.

W ESAP nie będą przechowywane informacje dotyczące danych osobowych, z pewnymi wyjątkami, a jego monitorowanie będzie odbywać się z uwzględnieniem takich wskaźników, jak: — liczba odwiedzin i wyszukiwań, — odsetek wyszukiwań, które prowadzą do wyświetlenia lub pobrania informacji, — liczba i odsetek informacji w formacie nadającym się do odczytu maszynowego dostępnych w ESAP, — liczba i odsetek wyświetleń i pobrań informacji w formacie nadającym się do odczytu maszynowego, — odsetek powiadomień generowanych w następstwie automatycznych walidacji.

2.5.

ESAP będzie zapewniał takie funkcje, jak przyjazny dla użytkownika interfejs we wszystkich językach UE, funkcja wyszukiwania, usługa pobierania, innowacyjne podejście do świadczenia usług tłumaczeniowych oraz usługa powiadamiania informująca użytkowników o wszelkich dostępnych nowych informacjach. ESAP zostanie oceniony na podstawie dostępności, jakości i użyteczności informacji, jak również zadowolenia użytkowników końcowych oraz zdolności użytkowników do realizacji swoich celów. W celu wdrożenia ESAP wprowadza się zmiany do kilku dyrektyw i rozporządzeń.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

EKES popiera inicjatywę Komisji dotyczącą ustanowienia ESAP. Główne priorytety UE obejmują dostosowanie gospodarki do cyfrowej przyszłości, wzmocnienie suwerenności cyfrowej, zwiększenie szybkości przepływu informacji oraz wyznaczenie wspólnych norm, ze szczególnym uwzględnieniem danych, technologii i infrastruktury. ESAP promuje finanse oparte na danych i znacznie poprawia dostęp spółek, przedsiębiorstw i instytucji finansowych do danych i informacji o podmiotach. Przyczyni się do stworzenia bardziej zrównoważonej, cyfrowej gospodarki sprzyjającej włączeniu społecznemu, a także do lepszej integracji rynków kapitałowych. W swojej opinii pt. „Unia rynków kapitałowych dla obywateli i przedsiębiorstw – nowy plan działania” EKES stwierdza, że europejski pojedynczy punkt dostępu jest priorytetem z punktu widzenia poprawy efektywności unii rynków kapitałowych (3).

3.2.

EKES zgadza się, że ESAP nie nakłada nowych obowiązków sprawozdawczych i że wykorzystuje istniejące wymogi dotyczące ujawniania informacji określone w przepisach Unii. Jest narzędziem, które pozwoli lepiej ocenić, w jaki sposób europejskie podmioty przyczyniają się do realizacji celów w zakresie zrównoważonego rozwoju i klimatu. Informacje dotyczące zrównoważonego rozwoju mają kluczowe znaczenie dla ukierunkowania inwestycji na projekty, które będą wspierać zieloną transformację, co podkreślały zainteresowane podmioty w konsultacjach na temat strategii finansowania transformacji w stronę gospodarki zrównoważonej (4).

3.3.

ESAP zapewnia dostęp do informacji przez pewien okres, w tym do historycznych informacji, co jest istotne dla zagwarantowania właściwych procesów decyzyjnych na rynkach kapitałowych. Finansowanie w Europie jest problematyczne, ponieważ prowadzi do nierównych warunków działania: koszty finansowania ponoszone przez przedsiębiorstwa zależą w dużym stopniu od kraju, w którym przedsiębiorstwo zostało założone, przedsiębiorstwa typu start-up, które są ograniczone pod względem zabezpieczeń, mają trudności z uzyskaniem jakiegokolwiek finansowania, a konsumpcji nie chroni się przed lokalnymi wstrząsami gospodarczymi (5). Śledzenie wyników gospodarczych i wyników w zakresie zrównoważonego rozwoju będzie miało kluczowe znaczenie dla rynków kapitałowych i przyszłych decyzji inwestycyjnych.

3.4.

ESAP powstaje w momencie, w którym sektor finansowy UE stoi w obliczu głębokiej transformacji spowodowanej dwiema głównymi przemianami: mianowicie transformacją cyfrową i klimatyczną. Nastąpi utrata miejsc pracy, konieczne będzie nabycie nowych umiejętności, obowiązki pracowników ulegną zmianie, a także nastąpią zwolnienia lub wprowadzone zostaną nowe modele organizacji pracy. ESAP mógłby być narzędziem umożliwiającym konstruktywne zarządzanie niektórymi problematycznymi skutkami procesów transformacji finansowej w UE.

3.5.

ESAP ma potencjał, by stać się czynnikiem rozwoju i inwestycji. Możliwe byłoby zachęcanie MŚP, które pragną zwiększyć swoją widoczność, do publikowania danych w celu przyciągnięcia przyszłych inwestycji i rynków. EKES sugeruje, że należy wziąć pod uwagę rolę pośredników w zakresie oprogramowania, ponieważ niektóre przedsiębiorstwa, głównie MŚP, będą współpracować z tego rodzaju podmiotami, aby zmniejszyć obciążenia administracyjne związane z zarządzaniem danymi i ich przechowywaniem. ESAP przyczynia się do obniżenia kosztów procesu podejmowania decyzji inwestycyjnych oraz do zwiększenia widoczności MŚP.

3.6.

ESAP powinien umożliwiać skuteczną interoperacyjność z Eurostatem i rejestrami krajowymi. Należy uwzględnić dynamikę interesów publicznych lub rynkowych w zakresie przejrzystości i danych poprzez umożliwienie dodawania nowych kategorii danych w przyszłości. ESAP należy opracować jako instrument przetwarzania danych, który jest elastyczny w stosunku do różnych sektorów i inicjatyw europejskich. Istotna jest komunikacja między różnymi technologiami. Koszt dodawania nowych danych należy ocenić z punktu widzenia wpływu na rynki kapitałowe oraz z punktu widzenia zarządzania danymi.

3.7.

Istotne jest zapewnienie odpowiedniej łączności internetowej w całej Unii Europejskiej, aby wszystkie przedsiębiorstwa miały dostęp do ESAP i aby zapobiec dyskryminacji. Kluczowe znaczenie ma inwestowanie w ograniczanie białych stref oraz zapewnienie dostępu do ESAP wszystkim obywatelkom, obywatelom i zainteresowanym podmiotom działającym na rynkach kapitałowych.

3.8.

ESAP powinien zapewniać integralność danych i wiarygodność źródła informacji przekazywanych organom gromadzącym dane. Zautomatyzowana ocena informacji powinna być prosta i przyjazna dla użytkownika. Bieżącymi priorytetami muszą pozostać przyznawanie dostępu do ważnych i odpowiednich informacji oraz ochrona konsumentów. Należy również odpowiednio monitorować organy gromadzące dane i priorytetowo traktować również ochronę danych.

3.9.

Lepsze możliwości finansowania dla przedsiębiorstw stworzą nowe szanse dla rynku UE i nowe miejsca pracy. ESAP powinien uwzględniać wszystkie rodzaje inwestycji i podmiotów rynkowych, w tym w dziedzinie gospodarki społecznej lub finansowania społecznościowego, które mają pozytywny wpływ na interes ogólny, zwłaszcza w przypadku osób wymagających szczególnego traktowania. Powinien posiadać funkcje pozwalające osobom z niepełnosprawnościami na korzystanie z właściwej dostępności.

3.10.

EKES popiera to, że korzystanie z ESAP i ujawnianie niektórych informacji będzie nieodpłatne. Niemniej koszty licencji lub gromadzenia i generowania danych oraz zarządzania nimi mogą być wysokie. Należy wprowadzić bodźce podatkowe i dotacje dla MŚP w celu obniżenia kosztów dostarczania danych, zwłaszcza w przypadku obowiązkowych sprawozdań. Trzeba wspierać inwestycje w oprogramowanie i sprzęt komputerowy dla przedsiębiorstw i innych zainteresowanych podmiotów działających na rynkach kapitałowych z funduszy UE, aby umożliwić właściwe korzystanie z ESAP i odpowiednią interakcję z tym narzędziem. W tym względzie konieczne jest większe zaangażowanie na szczeblu państw członkowskich. MŚP powinny być zwolnione z wszelkich opłat, niezależnie od ilości publikowanych informacji. Wysokość opłat, jeśli są one stosowane, powinna być przejrzysta i ustalana w bezpośrednim powiązaniu z kosztami zarządzania danymi.

3.11.

W ramach ESAP należy w jednakowy sposób traktować spółki notowane i nienotowane na rynku regulowanym, niezależnie od ich wielkości czy położenia geograficznego. ESAP powinien stać się instrumentem generującym wartość dodaną dzięki zwiększeniu efektywności w zakresie sprawozdawczości, przejrzystości i zarządzania danymi.

3.12.

Zarządzanie ESAP powinno opierać się na zaangażowaniu społeczeństwa obywatelskiego i obejmować następujące dwa poziomy struktury zarządzania: — radę konsultacyjną, która powinna składać się z przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych, wybieranych w oparciu o przejrzysty proces selekcji, i która podejmowałaby decyzje dotyczące przyszłości ESAP i zmian strategicznych, — radę wykonawczą zapewniającą standardy techniczne i właściwe funkcjonowanie ESAP.

3.13.

W sytuacji gdy ekspozycja banków jest wysoka, zaufanie inwestorów oraz decyzja o inwestowaniu w przedsiębiorstwa korzystające z rynków kapitałowych zależy od łatwej dostępności, jakości i porównywalności informacji. EKES potwierdza, że dla stworzenia efektywnych i kompleksowych relacji między emitentami a inwestorami kluczowe znaczenie mają standardowe procedury. Standaryzacja musi obejmować te same terminy ujawniania informacji i metodyki publikowania danych zgodnie z zasadą „taka sama działalność, takie samo ryzyko, takie same przepisy”.

3.14.

Kryzys związany z COVID-19 oraz potrzeba trwałej i sprzyjającej włączeniu społecznemu odbudowy, która nikogo nie pozostawia w tyle, zwiększyły presję na przyspieszenie realizacji planu działania na rzecz tworzenia unii rynków kapitałowych. Zapotrzebowanie przedsiębiorstw na fundusze i inwestycje jest na najwyższym poziomie w historii.

4.   Uwagi szczegółowe

4.1.

Dla EKES-u oczywiste jest, że unia rynków kapitałowych nie jest dobrowolną inicjatywą z korzyścią dla niektórych, lecz musi stać się rzeczywistością we wszystkich państwach członkowskich UE. Należy przeznaczyć odpowiednie zasoby finansowe i ludzkie, aby zapewnić wydajne i skuteczne wykorzystanie ESAP. Priorytetem powinno być zaangażowanie i wspieranie państw członkowskich oraz krajowych organów nadzoru w celu zapewnienia uznania ESAP za istotny europejski instrument przetwarzania danych dla przedsiębiorstw, inwestorów i pośredników finansowych. Należy popularyzować ESAP we wszystkich państwach członkowskich, wraz z zaletami i znaczeniem tego instrumentu. W tym celu można posłużyć się mediami społecznościowymi.

4.2.

EKES popiera to, że Komisja pragnie zapewnić większą przejrzystość, udostępnić większą ilość danych (6) i wesprzeć transformację cyfrową finansów w nadchodzących latach, jak wspomniano w strategii w zakresie finansów cyfrowych (7). W ESAP należy przewidzieć możliwość agregowania danych i generowania sprawozdań (8). Powinny istnieć funkcje porównywania i biuletynu. ESAP mógłby obejmować forum zainteresowanych podmiotów, na którym można by było prowadzić dyskusje, udzielać wyjaśnień i dzielić się najlepszymi praktykami.

4.3.

EKES proponuje utworzenie specjalnego punktu pomocy, którego celem byłoby wsparcie w przekazywaniu informacji w odpowiednim formacie i zapewnieniu ich przydatności technicznej. Wsparcie to powinno obejmować wspólne procedury oraz ramy zapewniające spójność, porównywalność i użyteczność danych. Wreszcie, aby zapewnić opłacalność procesu, ESAP powinien obsługiwać najbardziej powszechne formaty plików, takie jak XBRL, PDF, XML, HTML, CSV, TXT i XLS.

4.4.

Komitet uważa, że cyfryzacja i scentralizowane dane będą miały pozytywny wpływ na sprawozdawczość. Doprowadzi to do poprawy różnych testów warunków skrajnych i analiz klimatycznych, a także do lepszej identyfikacji i lepszego monitorowania portfeli instytucji finansowych odnośnie do celów porozumienia klimatycznego z Paryża. ESAP będzie narzędziem, które przyczyni się do rozpoznawania potencjalnych zagrożeń i tworzenia możliwości dla przedsiębiorstw. Może również przyczynić się do pobudzenia badań MŚP na szczeblu europejskim.

4.5.

EKES proponuje, by dane finansowe i niefinansowe miały takie samo znaczenie w odniesieniu do widoczności i podstawy. Informacje niefinansowe powinny obejmować – na zasadzie dobrowolności – dane społeczne dotyczące działalności każdego przedsiębiorstwa i jego pracowników. Dane dotyczące kierownictwa i personelu przedsiębiorstwa nie powinny być wyłączone (liczba pracowników, płeć itp.) na zasadzi dobrowolności. W tym względzie można ustanowić specjalne kryteria dotyczące informacji społecznych.

4.6.

EKES uważa, że ESAP powinien być bardziej ambitny. W szczególności należy dodać dodatkowe cele, wykraczające poza gromadzenie nieprzetworzonych danych, i należy stworzyć większą wartość dodaną poprzez przetwarzanie informacji. ESAP nie powinien być jedynie narzędziem informacyjnym z pojedynczym punktem dostępu. EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że ESAP będzie dostępny we wszystkich językach urzędowych UE. Rola i znaczenie ESAP są kluczowe dla zapewnienia badaczom, partnerom społecznym, organizacjom pozarządowym, nauczycielom akademickim i analitykom szerszego, właściwego, sprawiedliwego, równego i natychmiastowego dostępu do informacji. ESAP mógłby wspierać powstawanie nowych prywatnych platform przetwarzania informacji. Problemem pozostanie jednak koszt korzystania z nich oraz dostęp do rynków kapitałowych, zwłaszcza dla inwestorów detalicznych będących osobami prywatnymi.

4.7.

Umożliwienie korzystania z dużych zbiorów danych, uczenia maszynowego i sztucznej inteligencji zapewni większą skuteczność w wykorzystywaniu informacji w celu stworzenia bardziej zintegrowanych rynków kapitałowych i sprawi, że gospodarka UE będzie odporniejsza. Sprawozdania i analizy sektorowe i terytorialne powinny stanowić opcje dla przyszłych użytkowników ESAP. Przedmiotem stałej troski powinny pozostać kontrola i zapewnienie ważności danych. Należy uważnie monitorować nakładanie się sprawozdawczości i zarządzania danymi. EKES uważa jednak, że dostarczanie nieprzetworzonych informacji jest mniej ambitne i niewystarczające dla nowych inwestorów, którzy nie znają rynków kapitałowych i rozważają możliwość inwestowania na nich.

4.8.

Należy uruchomić ESAP, aby osiągnąć nie tylko cel związany z rynkiem kapitałowym, lecz także uzupełniające cele polityczne, takie jak wkład przedsiębiorstw we wskaźniki dotyczące celów zrównoważonego rozwoju ONZ. Umożliwienie państwom trzecim dostępu do danych mogłoby przyczynić się do zapewnienia dodatkowych inwestycji dla unijnych przedsiębiorstw w przyszłości. ESAP powinien pójść za przykładem portalu InvestEU i mógłby wesprzeć pomyślne wdrożenie unii rynków kapitałowych (9).

4.9.

EKES uważa, że należy zapewnić wiedzę finansową (działanie 7 planu działania na rzecz tworzenia unii rynków kapitałowych) i umiejętności cyfrowe. Potrzebny jest także przewodnik dotyczący wiedzy finansowej i danych. Można opracować i propagować specjalne wytyczne umożliwiające zrozumienie znaczenia danych oraz korzystania z nich i dzielenia się nimi. W tym celu można wykorzystać fundusze EFS+. Przedmiotem stałej troski powinny być właściwe i odpowiednie warunki pracy dla pracowników zaangażowanych w gromadzenie danych od różnych przedsiębiorstw lub zainteresowanych podmiotów i zarządzanie tymi danymi.

4.10.

Komitet proponuje, by w celu zapewnienia lepszego i szerszego wykorzystania do ESAP włączyć minimalny zestaw określonych na szczeblu UE, gospodarczych kluczowych wskaźników skuteczności działania oraz wspólną metodykę. Należy zapewnić wyraźną synergię z art. 8 unijnej systematyki dotyczącej zrównoważonego rozwoju (10), ponieważ ESAP zawiera dane dotyczące zrównoważonego rozwoju. W ramach ESAP trzeba również przewidzieć specjalne miejsce dla statystyk odnoszących się do Zielonego Ładu oraz wkładu przedsiębiorstw we wskaźniki dotyczące Zielonego Ładu.

4.11.

Ponadto EKES pragnie, aby Komisja Europejska oceniła zalety właściwej i proporcjonalnej regulacji i nadzoru nad dostawcami danych finansowych i z zakresu ochrony środowiska, polityki społecznej i ładu korporacyjnego, ponieważ będą oni nadal odgrywali kluczową rolę, na wcześniejszych i późniejszych etapach, kiedy ESAP zacznie funkcjonować.

---

(1)  Działanie 1, komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Unia rynków kapitałowych dla obywateli i przedsiębiorstw – nowy plan działania”, z 24 września 2020 r., COM(2020) 590 final.

(2)  Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1024 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie otwartych danych i ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego (Dz.U. L 172 z 26.6.2019, s. 56).

(3)  Dz.U. C 155 z 30.4.2021, s. 20.

(4)  Międzynarodowa Organizacja Komisji Papierów Wartościowych, sprawozdanie w sprawie zrównoważonego finansowania oraz roli organów nadzoru nad rynkiem papierów wartościowych i IOSCO, 2020.

(5)  https://blogs.imf.org/2019/09/10/a-capital-market-union-for-europe-why-its-needed-and-how-to-get-there

(6)  COM(2020) 66 final.

(7)  COM(2020) 591 final.

(8)  Podobnie jak w przypadku europejskiej chmury dla otwartej nauki.

(9)  Dz.U. C 155 z 30.4.2021, s. 20.

(10)  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32020R0852&from=PL