Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Pogodzenie ambitnych celów zrównoważonego rozwoju i celów społecznych z otoczeniem sprzyjającym mikroprzedsiębiorstwom oraz małym i średnim przedsiębiorstwom”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 105/01)

Sprawozdawca:

Bruno CHOIX

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	25.3.2021
Podstawa prawna	Art. 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	30.9.2021
Data przyjęcia na sesji plenarnej	20.10.2021
Sesja plenarna nr	564
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	227/0/9

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

99,8 % europejskich przedsiębiorstw to mikroprzedsiębiorstwa oraz MŚP zatrudniające 82,4 mln osób. Są one nieodzownymi partnerami w ożywieniu gospodarczym oraz realizacji celów społecznych i środowiskowych UE. Ich istota – ludzka skala i bliskie położenie – ułatwia im w sposób naturalny przyjęcie na siebie tych wyzwań, w odniesieniu do których osiągają dobre wyniki nawet w czasach kryzysu.

1.2.

W tym celu mikroprzedsiębiorstwa oraz MŚP potrzebują otoczenia regulacyjnego dostosowanego do ich specyfiki. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) wzywa do rzeczywistego wdrożenia programu Small Business Act dla Europy, zasady „najpierw myśl na małą skalę” oraz strategii dla MŚP. Obciążenia administracyjne, w szczególności związane z przejrzystością i sprawozdawczością, muszą być ściśle ograniczone, ponieważ każde zobowiązanie pociąga za sobą koszty.

1.3.

EKES popiera podejście oparte na lepszym stanowieniu prawa i zaleca systematyczne włączanie partnerów społecznych, branż zawodowych i izb handlowo-przemysłowych na wszystkich etapach procesu legislacyjnego (przygotowanie konsultacji publicznych, ocena skutków, poprawki). Zwraca się do Komisji, by należycie uwzględniła wyniki ocen skutków. Zasada „jedno więcej – jedno mniej” (ang. „One in, one out”) musi być stosowana szybko, sprawnie i w wyważony sposób, aby zapewnić ambitne prawodawstwo w dziedzinie ochrony środowiska i prawodawstwo socjalne. EKES proponuje także wzmocnienie koordynacji działań pełnomocników ds. MŚP (ang. „SME Envoys” zarówno na szczeblu krajowym, jak i europejskim.

1.4.

EKES apeluje, by instytucje europejskie systematycznie analizowały rozwiązania alternatywne wobec obowiązków w zakresie przejrzystości i sprawozdawczości, jeżeli powodują one nadmierne obciążenia.

1.5.

Krajowe i regionalne inicjatywy dotyczące dialogu społecznego w mikroprzedsiębiorstwach, przedsiębiorstwach rzemieślniczych i wśród przedstawicieli wolnych zawodów ułatwiają przyjęcie na siebie współodpowiedzialności za kwestie społeczne, dialog między przedsiębiorcami a pracownikami oraz zapobieganie konfliktom i należy do nich zachęcać.

1.6.

EKES stwierdza, że należy lepiej wykorzystywać potencjał federacji branżowych, stowarzyszeń zawodowych i izb handlowo-przemysłowych pod względem rozpowszechniania innowacji społecznych, środowiskowych i w zakresie zarządzania, a także pod względem wsparcia dla mikroprzedsiębiorstw i MŚP. Zaleca, by Komisja i państwa członkowskie opierały się na swojej wiedzy fachowej i sieci zamiast tworzenia nowych uciążliwych i wiążących przepisów.

1.7.

EKES pragnie, by zagwarantowano przedsiębiorcom dostęp do uczenia się przez całe życie od momentu założenia lub przejęcia przedsiębiorstwa, aby umożliwić im zdobycie umiejętności niezbędnych do należytego zarządzania przedsiębiorstwem, do prowadzenia dialogu społecznego oraz do transformacji ekologicznej i cyfrowej.

2.   Kontekst i uwagi ogólne

2.1.

Mikroprzedsiębiorstwa i MŚP są centralnym elementem gospodarki europejskiej i dzięki ich powszechnej obecności na całym terytorium stanowią kluczowe ogniwo wspierania społeczności lokalnych borykających się ze słabościami gospodarczymi i pobudzają odporność całego systemu.

2.2.

Odbudowa jest jedynym sposobem zapobiegania wyludnieniu: przyczynia się do utrzymania wskaźnika zatrudnienia i do podziału bogactwa, tym bardziej, że w Europie opiera się ona na celach zrównoważonego rozwoju.

2.3.

Mikroprzedsiębiorstwa i MŚP mobilizują się na rzecz ekologicznej i cyfrowej gospodarki. Gospodarka o obiegu zamkniętym, zrównoważony rozwój i dialog społeczny są częścią DNA mikroprzedsiębiorstw, przedsiębiorstw rzemieślniczych i przedstawicieli wolnego zawodu. EKES apeluje do instytucji europejskich, by miały zaufanie do ich zdolności rozwoju i wspierały ich wiodącą rolę w dwojakiej transformacji (ukierunkowane programy finansowania, pomocy technicznej, inżynierii i odpowiednio dopasowane polityki), i by nie tłumiły ich rozmachu.

2.4.

EKES odnotowuje, że wiele przedsiębiorstw i organów publicznych wprowadza innowacje pomagające mikroprzedsiębiorstwom i MŚP we włączeniu gospodarki o obiegu zamkniętym do swego modelu biznesowego (eliminowanie odpadów i niesprzedanych produktów, promowanie naprawy, ponownego użycia i recyklingu), zgodnie z celami UE.

2.5.

Pomimo programu Small Business Act dla Europy z 2008 r. ostatnie trzynaście lat pokazało, że zamiast przyjmować akty prawne uwzględniające zdolności administracyjne i finansowe mikroprzedsiębiorstw i MŚP prawodawcy najczęściej wybierają przepisy skierowane do wszystkich przedsiębiorstw, a następnie dostosowują je do najmniejszych przedsiębiorstw, co nakłada na te przedsiębiorstwa nowe obciążenia, a także osłabia ich konkurencyjność, innowacyjność i zdolność tworzenia miejsc pracy. Wciąż istnieje pole do poprawy, jeśli chodzi o uwzględnianie wyników testu MŚP. Mnożenie środków w zakresie przejrzystości i ujawniania informacji może być szkodliwe. Tak więc w RODO (1) wprowadzono niejasne procedury, które zmuszają mikroprzedsiębiorstwa i MŚP do korzystania z poradników lub pomocy ekspertów zewnętrznych, co pociąga za sobą koszty. W rozporządzeniu dotyczącym produktów maszynowych przewidziano podobne obowiązki i zwrócono się o wprowadzenie procedur oceny w drodze certyfikacji przez podmioty zewnętrzne. W dyrektywie w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy (2) nałożono na wszystkie przedsiębiorstwa obowiązek zgłaszania beneficjentów rzeczywistych, co w kilku państwach członkowskich jest płatne.

2.6.

Sprawozdanie Rady ds. Kontroli Regulacyjnej z 2020 r. wykazuje, że niewystarczająco analizuje się wpływ wniosków ustawodawczych na MŚP.

2.7.

EKES z zadowoleniem przyjął strategię MŚP opublikowaną przez Komisję w 2020 r. Popiera rezolucję Parlamentu (3), w której stwierdza się, że należy stworzyć odpowiednie warunki administracyjne, regulacyjne i techniczne, aby pomóc mikroprzedsiębiorstwom i MŚP w poprawie wyników, zwłaszcza w zakresie ochrony środowiska, oraz że nadmierne obciążenia administracyjne i regulacyjne hamują ich rozwój.

2.8.

EKES z zadowoleniem przyjął komunikat w sprawie lepszego stanowienia prawa, w którym podkreślono, że lepsze uregulowania prawne mają kluczowe znaczenie dla zrównoważonego rozwoju. Nie mogą się one opierać na samym wzroście gospodarczym, lecz wymagają równowagi między podejściem gospodarczym, zrównoważonym i społecznym.

2.9.

Pomimo tego z kilku debat i wniosków ustawodawczych (zrównoważona sprawozdawczość przedsiębiorstw (4), przejrzystość wynagrodzeń (5), należyta staranność) wyłaniają się nowe obowiązki w zakresie sprawozdawczości dla mikroprzedsiębiorstw i MŚP. Obowiązki te mogą mieć bezpośredni lub pośredni wpływ na mikroprzedsiębiorstwa i MŚP z uwagi na postulaty dużych przedsiębiorstw w łańcuchu wartości, a także mogą stanowić koszt, jeśli weźmie się pod uwagę, że mikroprzedsiębiorstwa i MŚP nie dysponują niezbędnymi do tego zasobami ludzkimi i finansowymi, co zagraża ich działalności, modelowi biznesowemu i tym samym ich przetrwaniu, zwłaszcza w czasach kryzysu.

2.10.

Jednak nawet bez tych obowiązków mikroprzedsiębiorstwa i MŚP osiągają zachęcające, a nawet lepsze wyniki niż średnia krajowa. EKES apeluje, by przepisy były opracowywane z myślą o 21 mln europejskich mikroprzedsiębiorstw i MŚP, a nie przyjmowane pod kątem większych przedsiębiorstw stanowiących zaledwie 0,2 % i następnie dostosowywane do mniejszych firm. Chodzi tu o zaspokojenie potrzeb nie tylko przedsiębiorców, lecz również licznych pracowników. Ponadto życzy sobie, by systematycznie proponowano rozwiązania alternatywne wobec sprawozdawczości.

3.   Koszty środków służących sprawozdawczości i korzyści z nich płynące

3.1.

W szacunkach Komisji dotyczących kosztów i obciążeń administracyjnych często brakuje przejrzystości i są one niekorzystne dla mikroprzedsiębiorstw i MŚP. Do tego dochodzą skutki pośrednie obowiązków związanych z łańcuchem wartości, których wyliczenie przysparza Komisji trudności. Jak stwierdzono w komunikacie w sprawie lepszego stanowienia prawa, poprawki zgłaszane przez Parlament i Radę rzadko podlegają ocenom skutków i testom MŚP. Wreszcie transpozycji środków do prawa krajowego towarzyszą niekiedy dodatkowe koszty.

3.2.

Aby wywiązać się z tych coraz większych zobowiązań, przedsiębiorcy zmuszeni są zajmować się nimi osobiście w czasie przeznaczonym na wykonywanie obowiązków zawodowych lub zwrócić się do ekspertek lub ekspertów zewnętrznych. Obie metody wpływają na działalność przedsiębiorstwa i wiążą się z dodatkowymi kosztami. Są one proporcjonalnie wyższe w przypadku mikroprzedsiębiorstw niż dużych przedsiębiorstw. Ponadto EKES ostrzega przed mnożeniem środków w zakresie sprawozdawczości, które – choć oddzielnie mogą wydawać się minimalne – łącznie mają znaczny wpływ.

3.3.

Niemniej w dziedzinach, w których nie ma obowiązku sprawozdawczości, odnotowuje się dobre wyniki: liczne mikroprzedsiębiorstwa i MŚP, zachęcone przed federację branżową lub izby handlowo-przemysłowe, inwestują w gospodarkę o obiegu zamkniętym, gdyż dostrzegają w niej korzyści z punktu widzenia swego rozwoju i renomy (6). Ludzka skala mikroprzedsiębiorstw i MŚP ułatwia dialog między pracodawcą a pracownikami, co sprawia, że luka płacowa między kobietami a mężczyznami jest w nich często mniejsza niż na poziomie krajowym itp. (7) Kraje, w których ustalono progi dla MŚP w odniesieniu do niektórych przepisów socjalnych, zgłaszają niewielką liczbę skarg, co pokazuje, że MŚP mogą stanowić wzorzec, choć nie nałożono na nie uciążliwych środków. Jak stwierdzono w opiniach EKES-u (8), należy zająć się definicją MŚP.

3.4.

Mikroprzedsiębiorstwa, MŚP oraz pośród nich przedsiębiorstwa społeczne są w pełni zaangażowane w gospodarkę o obiegu zamkniętym, gdyż proponują usługi na poziomie społeczności lokalnych wzmacniające więzi społeczne, tworzące niepodlegające delokalizacji miejsca pracy i bogactwo na obszarach, na których brakuje przemysłu i niektórych usług publicznych, oraz oferujące możliwości handlowe i szansę zatrudnienia słabszym grupom społecznym. Ponad połowa uczestników dualnego systemu kształcenia zdobywa wykształcenie w mikroprzedsiębiorstwach i MŚP, umożliwiając im czynne przyczynianie się do zatrudniania ludzi młodych. Ich model biznesowy i ludzka skala sprzyjają wdrażaniu sztucznej inteligencji, nad którą człowiek sprawuje nadal kontrolę, i kładą nacisk na jakość życia w miejscu pracy i na zarządzanie partycypacyjne.

3.5.

Dodatkowe środki w zakresie sprawozdawczości są często postrzegane jako niesprawiedliwe obciążenie, które wpływa negatywnie na ich działalność i zagraża im odmową dostępu do zamówień publicznych lub do finansowania, nie przynosząc jednocześnie znaczących postępów w realizacji polityki, którą często same zainicjowały. Nagromadzenie tych różnych czynników wywołuje niechęć do Europy, która uważana jest za zbyt biurokratyczną i oderwaną od społeczności lokalnych.

3.6.

Ponadto EKES uważa, że cele społeczne i środowiskowe można osiągnąć jedynie poprzez zajęcie się przyczynami zaburzeń równowagi, a nie w drodze mnożenia wiążących wymogów.

3.7.

Aby wspierać otoczenie sprzyjające MŚP, szczególną uwagę trzeba poświęcić zmianom demograficznym, które znacznie ograniczają dostępność wykwalifikowanych pracowników, a zatem na wydajność MŚP. Priorytetem muszą być kształcenie i szkolenie zawodowe, przygotowanie zawodowe i rozwój umiejętności, w tym ekologicznych i cyfrowych.

4.   Lepsze stanowienie prawa

4.1.

Lepsze stanowienie prawa wymaga odpowiedniej równowagi między podejściem gospodarczym, zrównoważonym i społecznym. EKES zaleca Komisji, by przy ocenie skutków uregulowań prawnych Komisja w większym stopniu polegała na partnerach społecznych, branżach zawodowych i izbach handlowo-przemysłowych na szczeblu europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym.

4.2.

Każdy środek służący przejrzystości pociąga za sobą koszty. EKES przypomina Komisji o potrzebie wdrożenia programu Small Business Act dla Europy i zasady „najpierw myśl na małą skalę”, zgodnie z zobowiązaniami samej Komisji. W następstwie komunikatu w sprawie lepszego stanowienia prawa EKES wzywa do ograniczenia wszelkich nowych bezpośrednich lub pośrednich obciążeń administracyjnych do tego, co jest ściśle niezbędne.

4.3.

EKES wzywa Komisję, by zasięgała jego opinii podczas opracowywania pytań do konsultacji, tak by w bardziej ukierunkowany sposób wziąć pod uwagę specyfikę MŚP dzięki bezstronnym pytaniom dostosowanym do wszystkich rodzajów przedsiębiorstw. Podkreśla, że – aby ułatwić udział MŚP – należy preferować krótką formę konsultacji we wszystkich językach UE.

4.4.

EKES apeluje, by Komisja wzmocniła sieć i koordynację pełnomocników ds. MŚP na szczeblu krajowym oraz w ramach ich współpracy z Komisją.

4.5.

EKES przyjmuje do wiadomości zasadę „jedno więcej – jedno mniej”, którą Komisja zobowiązała się stosować. Należy rozważyć zmniejszenie obciążeń administracyjnych wespół z partnerami społecznymi, tak by nie prowadziło to do zaprzepaszczenia celów strategicznych czy też do obniżenia wysokich norm gospodarczych, społecznych i środowiskowych UE. W tym celu EKES wzywa Komisję do przedstawienia szczegółowych informacji operacyjnych i metodologicznych, które umożliwią wskazanie zbędnych obciążeń. Termin wdrożenia zasady nie wydaje się dostosowany do programu prac Komisji, który przewiduje publikację kilku kluczowych dokumentów w nadchodzących miesiącach. EKES wzywa Komisję do szybkiego określenia obciążeń administracyjnych, które można wyeliminować. Ponadto wzywa Komisję, by po każdym wycofaniu obciążenia monitorowała jego zmniejszenie w ustawodawstwie krajowym w celu zagwarantowania skuteczności zasady i równego traktowania.

4.6.

EKES apeluje, by każdy nowy wniosek, zwłaszcza jeśli wiąże się z bezpośrednimi lub pośrednimi środkami w zakresie przejrzystości i sprawozdawczości, podlegał odpowiedniej ocenie skutków. Wszystkie instytucje muszą stosować test MŚP. Musi on zawierać analizę ekonomiczną i prawną, a jego źródła muszą zostać podane do wiadomości publicznej. Należy go przeprowadzić odnośnie do każdej nowej wersji dokumentu, przy formułowaniu wniosku i podczas negocjacji. EKES zaleca, by podczas każdej oceny skutków zasięgano opinii partnerów społecznych, w tym organizacji pracodawców, w celu wniesienia wkładu w analizę przepisów dotyczących mikroprzedsiębiorstw i MŚP. Komisja musi należycie uwzględnić wyniki ocen skutków przy wytyczaniu preferowanego kierunku strategicznego. Zgodnie z propozycjami zawartymi w komunikacie w sprawie lepszego stanowienia prawa EKES wzywa posłanki i posłów do PE oraz Radę do udokumentowania wpływu ich poprawek na mikroprzedsiębiorstwa i MŚP.

4.7.

Ze sprawozdania Rady ds. Kontroli Regulacyjnej wynika, że liczba wniosków zawierających przepisy dostosowane do MŚP znacznie spadła (z 22 % w latach 2017–2019 do 15 % w 2020 r.). W przypadku przyjęcia środków w zakresie przejrzystości EKES wzywa instytucje do wprowadzenia progów w celu zmniejszenia obciążenia mikroprzedsiębiorstw i MŚP. EKES apeluje o przyspieszenie wdrażania jednolitego portalu cyfrowego zaplanowanego na 2023 r.

5.   Rozwiązania alternatywne wobec ujawniania informacji

5.1.

Aby uniknąć rozpowszechnienia środków mogących być uznane za kary, EKES zachęca Komisję do uwzględnienia w każdym wniosku rozwiązań alternatywnych wobec obowiązków sprawozdawczych dla mikroprzedsiębiorstw i MŚP.

5.2.

W wielu państwach członkowskich istnieją specjalne organy doradcze, w których partnerzy społeczni mogą omawiać środki społeczne i gospodarcze oraz ich praktyczną organizację. Wiele krajowych organizacji MŚP reprezentuje ich interesy. EKES zaleca, by Komisja w większym stopniu polegała na stowarzyszeniach MŚP, partnerach społecznych, branżach zawodowych i izbach przemysłowo-handlowych na szczeblu europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym. Ich doświadczenie, wiedza fachowa i aktywna sieć sprawiają, że są oni najlepiej przygotowani do wspierania mikroprzedsiębiorstw i MŚP oraz do ich zachęcania, a także do opracowywania narzędzi odpowiadających celom społecznym i środowiskowym. Ważne jest, aby zapewnić im zasoby finansowe i ludzkie niezbędne do opracowania działań wspierających.

5.3.

EKES odnotowuje, że Komisja opracowała pewną liczbę narzędzi, które mogą być przydatne dla mikroprzedsiębiorstw i MŚP, lecz nie docierają one do grupy docelowej. Zaleca zwiększenie mobilizacji pełnomocników ds. MŚP w celu dostosowania ich działań do potrzeb mikroprzedsiębiorstw i MŚP oraz ułatwienia tym przedsiębiorstwom zapoznania się z nimi i korzystania z ich pomocy.

5.4.

EKES proponuje, by propagować środki krajowe i regionalne ułatwiające dialog społeczny w mikroprzedsiębiorstwach, przedsiębiorstwach rzemieślniczych i wśród przedstawicieli wolnych zawodów, a także na nich się opierać (9). Trzeba tego dokonać, udzielając pracownikom i pracodawcom wszelkich informacji/porad w sprawie przepisów prawnych lub umownych, które ich dotyczą, omawiając i przedstawiając wszelkie przydatne spostrzeżenia na temat kwestii specyficznych dla przedsiębiorstw i ich pracowników oraz przyczyniając się do zapobiegania konfliktom za pomocą informacji i zaleceń dla pracowników i pracodawców.

5.5.

EKES zachęca państwa członkowskie do wspierania branż zawodowych w ich działaniach na rzecz szkolenia, doradztwa i wsparcia mikroprzedsiębiorstw i MŚP w celu spełnienia wymogów społecznych i środowiskowych. Takie podejście należy przedkładać nad wiążące przepisy.

5.6.

Zgodnie z opinią z inicjatywy własnej „W stronę zamówień publicznych wspomagających zamknięcie obiegu w gospodarce” (10) EKES wzywa władze publiczne, by ułatwiały mikroprzedsiębiorstwom i MŚP zrozumienie bardziej zrównoważonych zamówień publicznych, zwłaszcza lokalnych, oraz by dbały o to, by w specyfikacjach istotnych warunków zamówienia zachowywano właściwą równowagę między kryteriami jakościowymi i ilościowymi.

5.7.

Kadra zarządzająca mikroprzedsiębiorstw i MŚP powinna mieć możliwość udziału w szkoleniach przez całe życie, podobnie jak pracownicy, w tym podczas zakładania nowego przedsiębiorstwa lub przejmowania przedsiębiorstwa. EKES uważa, że stworzenie puli przedsiębiorców i nabywców istniejących przedsiębiorstw, zdolnych do sprostania wyzwaniom społecznym, środowiskowym i gospodarczym, wymaga proponowania udziału w cyklach szkoleń dostosowanych do nauczania nowych umiejętności, a także zachęcania do niego.

5.8.

EKES proponuje, by zachęty do zmniejszania bilansu dwutlenku węgla w mikroprzedsiębiorstwach i MŚP wspierano finansowo w taki sposób, by nie było to ani ograniczeniem rozwoju przedsiębiorstw, ani też dodatkowym obciążeniem.

5.9.

EKES zaleca, by zachęcać do podejmowania inicjatyw na rzecz dobrowolnego i bezpłatnego znakowania przedsiębiorstw z udziałem osoby trzeciej w celu nadania tym inicjatywom wiarygodności (11) oraz by zapewnić przy tym, że systemy te nie będą stanowić przeszkody w dostępie do rynku, i zapobiec ich mnożeniu w celu uniknięcia dezorientacji konsumentów.

---

(1)  Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz.U. L 119 z 4.5.2016, s. 1).

(2)  Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/843 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę (UE) 2015/849 w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu oraz zmieniająca dyrektywy 2009/138/WE i 2013/36/UE (Dz.U. L 156 z 19.6.2018, s. 43).

(3)  Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 16 grudnia 2020 r. w sprawie nowej strategii dla europejskich MŚP (2020/2131(INI)).

(4)  Wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie zrównoważonej sprawozdawczości przedsiębiorstw (2021/0104 (COD)).

(5)  Wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie wzmocnienia stosowania zasady równości wynagrodzeń dla kobiet i mężczyzn za taką samą pracę lub pracę o takiej samej wartości za pośrednictwem mechanizmów przejrzystości wynagrodzeń oraz mechanizmów egzekwowania (2021/0050 (COD)).

(6)  Przykład przedsiębiorstwa rzemieślniczego w Niderlandach, które wprowadziło środki w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym bez obowiązku przejrzystości: https://www.deb.nl/ondernemersverhalen/slagerij-van-koppen-dacht-na-over-duurzaamheid/.

(7)  „Les entreprises de proximité au féminin” [Lokalne przedsiębiorstwa z udziałem kobiet], marzec 2019 r. https://u2p-france.fr/sites/default/files/etude_les_entreprises_de_proximite_au_feminin.pdf.

(8)  Dz.U. C 345 z 13.10.2017, s. 15 oraz Dz.U. C 81 z 2.3.2018, s. 1.

(9)  Wspólne komisje międzybranżowe ds. rzemiosła (CPRIA: https://cpria.proximeo-france.fr/) oraz wspólne komisje regionalne ds. wolnych zawodów (CPR-PL).

(10)  Dz.U. C 341 z 24.8.2021, s. 16.

(11)  Przykład Répar’acteurs [podmiotów świadczących naprawy]: https://www.artisanat.fr/reparacteurs#:~:text=Le%20label%20%C2%AB%20R%C3%A9par’acteurs%20%C2%BB,de%20la%20r%C3%A9duction%20des%20d%C3%A9chets.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Reklama w służbie nowoczesnej i odpowiedzialnej konsumpcji”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 105/02)

Sprawozdawca:

Thierry LIBAERT

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	25.3.2021
Podstawa prawna	Art. 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	30.9.2021
Data przyjęcia na sesji plenarnej	20.10.2021
Sesja plenarna nr	564
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	132/0/5

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) podkreśla potrzebę wspierania przez Unię Europejską (UE) przemysłu reklamowego, który poważnie ucierpiał w wyniku kryzysu związanego z COVID-19. W kontekście transformacji cyfrowej i konkurencji ze strony gigantów technologicznych reklama jest silniejszą niż kiedykolwiek wcześniej siłą napędową działalności gospodarczej i zatrudnienia.

1.2.

Potrzeba większego poszanowania konsumentów oraz wyzwania związane z transformacją ekologiczną i przeciwdziałaniem zmianie klimatu wymagają ogólnej refleksji, tak aby sektor reklamy uwzględniał w szczególności cele porozumienia paryskiego.

1.3.

EKES wzywa branżę reklamową do zobowiązania się do zmniejszenia swojego śladu węglowego, zgodnie z celami UE, aby osiągnąć neutralność jej działań pod względem emisji dwutlenku węgla do 2050 r. oraz ograniczyć emisje gazów cieplarnianych o 55 % do 2030 r. z myślą o przyczynieniu się do osiągnięcia zbiorowej neutralności pod względem emisji dwutlenku węgla do 2050 r.

1.4.

EKES domaga się, aby wszystkie podmioty branży reklamowej, w zależności od sektora działalności, zobowiązały się do ograniczenia swojego wpływu na środowisko. Można to osiągnąć poprzez ograniczenie zużycia energii przez cyfrowe ekrany reklamowe i zwiększenie ich zdatności do recyklingu, preferencyjne wykorzystanie papieru pochodzącego z lasów zarządzanych zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju (etykiety PEFC i PFC) oraz przestrzeganie norm REACH i GreenGuard w odniesieniu do plakatów i tablic papierowych oraz ulotek reklamowych, a także ograniczenie technicznych, energetycznych i logistycznych skutków produkcji audiowizualnych.

1.5.

EKES zaleca podmiotom w sektorze reklamy, aby zwiększyły swój wkład pro bono, by wspierać proekologiczne inicjatywy podejmowane przez podmioty nieposiadające wystarczających środków finansowych (MŚP, przedsiębiorstwa typu start-up, spółdzielnie itp.).

1.6.

EKES apeluje do podmiotów w tym sektorze, aby lepiej szkoliły działające w nim osoby w zakresie wyzwań związanych z transformacją ekologiczną. Takie uwrażliwianie powinno mieć miejsce podczas kursów uniwersyteckich w dziedzinie komunikacji.

1.7.

EKES zaleca, by branża reklamowa przeprowadziła refleksję nad wizerunkiem świata tworzonym przez reklamę i związanymi z nim obrazami. Przyczyni się to do tego, by reklama nie stała na przeszkodzie transformacji ekologicznej, lecz była jej rzeczywistą dźwignią, umożliwiając – w oparciu o fakty i precyzyjne podstawy – uwypuklenie produktów przyczyniających się do zmniejszenia wpływu na środowisko.

1.8.

EKES apeluje, by kontynuować prace nad wzmocnieniem ogólnoeuropejskich przepisów dotyczących reklamy w celu zwalczania pseudoekologicznego marketingu (ang. greenwashing) i wprowadzających w błąd twierdzeń dotyczących ekologiczności, a także dążyć do harmonizacji w tym zakresie między państwami członkowskimi UE.

1.9.

EKES pragnie, by oprócz aspektów transformacji ekologicznej szczególną uwagę zwrócono na reklamę skierowaną do młodych ludzi, zwłaszcza w sieciach społecznościowych.

1.10.

EKES uważa, że reklama nie może być w pełni odpowiedzialna, jeżeli podmioty reklamowe w Europie nie wezmą na siebie odpowiedzialności za kwestię dezinformacji. Komisja Europejska (KE) musi zwiększyć wysiłki na rzecz zwalczania monetyzacji dezinformacji (1).

1.11.

EKES apeluje, by branża reklamowa bardziej otworzyła się na społeczeństwo obywatelskie i stworzyła częstsze możliwości wymiany poglądów z różnymi odbiorcami, co umożliwi jej ewoluowanie zgodnie z nowymi oczekiwaniami społecznymi.

2.   Definicje

2.1.

Używaną tutaj definicją reklamy jest definicja UE, która określa ją jako oznaczającą „przedstawienie w jakiejkolwiek formie w ramach działalności handlowej, gospodarczej, rzemieślniczej lub wykonywania wolnych zawodów w celu wspierania zbytu towarów lub usług”. Definicja ta pomija jednak reklamę ukierunkowaną na cel o charakterze instytucjonalnym (poprawa reputacji spółki) lub reklamę ze strony podmiotów publicznych lub stowarzyszeń.

2.2.

Odpowiedzialna reklama poczuwa się do odpowiedzialności w obliczu ważnych wyzwań społecznych i środowiskowych, w tym konieczności przeciwdziałania zmianie klimatu.

3.   Reklama jako motor działalności gospodarczej i zatrudnienia w Europie

3.1.

Reklama jest ściśle powiązana ze wzrostem gospodarczym i zatrudnieniem. W miejscach, gdzie inwestycje w reklamę są wysokie, odnotowuje się wyższy wzrost niż tam, gdzie są one niższe (2). Według badania przeprowadzonego w 2017 r. przez Światową Federację Reklamodawców w Europie w 2016 r. 92 mld EUR wydatków na reklamę stricto sensu wygenerowały dodatkowe bogactwo w wysokości 643 mld EUR (3).

3.2.

Według różnych badań inwestycja w reklamę w wysokości jednego euro wywołuje efekt mnożnikowy i efekt rozlewania się wynoszący 5–7 dodatkowych punktów wzrostu. W przypadku Belgii mnożnik wynosiłby 5 (2,2 mld EUR w wydatkach na reklamę przyniosło gospodarce belgijskiej 13 mld EUR) (4).

3.3.

Reklama przyspiesza rozpowszechnianie nowych produktów i usług, a czasem innowacji, co doskonale ilustruje okres użytkowania niektórych urządzeń, takich jak komputery lub telefony. Przyspieszone rozpowszechnianie nowych produktów rodzi wątpliwości co do wpływu na środowisko.

3.4.

Reklama zwiększa konkurencję. Bez reklamy wszyscy bylibyśmy klientami tego samego banku, który ustalałaby swój cennik według własnego uznania. Usługi bankowe są rzeczywiście zasadniczo podobne w poszczególnych bankach, dlatego ich rozróżnienie wiąże się także z reklamą. Dotyczy to wielu sektorów działalności (energia, handel itp.).

3.5.

Reklama wspiera wiele sektorów, w szczególności sektor mediów. W wielu krajach UE reklama w dużej mierze finansuje prasę, radio lub telewizję. Jest to zresztą zarówno zasób, jak i – w niektórych przypadkach – silna zależność, która może wpływać na treść produkcji i budzić wątpliwości co do niezależności redakcji.

3.6.

Reklama w Europie odnotowuje obroty rzędu 140 mld EUR (2018), a 280 tys. przedsiębiorstw, często należących do kategorii przedsiębiorstw małych i średnich, działa częściowo lub całkowicie w branży komunikacji instytucjonalnej i zatrudnia 998 tys. osób (5).

3.7.

Reklama wywiera pośredni wpływ na wiele związanych z nią zawodów, takich jak produkcja audiowizualna, twórczość artystyczna lub fotografia. Belgijskie badanie wykazało, że miejsca pracy 87 tys. osób były finansowane z przychodów z reklam lub miało powiązania z produkcją reklamową za pośrednictwem łańcuchów dostaw.

3.8.

Ponadto, jeżeli uwzględnione zostaną wszystkie wydatki na komunikację instytucjonalną, co roku w UE wypłacane są duże kwoty na wsparcie, w ramach sponsorowania i patronatu, rozrywki publicznej oraz działalności sportowej lub kulturalnej.

4.   Wpływ wykraczający poza aspekty gospodarcze i społeczne

4.1.

Powszechnie przyjmuje się, że wpływ reklamy na prasę umożliwił szerszy dostęp do środków przekazu. Bez reklamy ceny gazet gwałtownie by wzrosły, a w przypadku wielu tytułów ograniczenie reklamy oznaczałoby ich zniknięcie.

4.2.

To również dzięki reklamie istnieje prasa bezpłatna, dzięki której miliony osób mogą codziennie czytać wiadomości.

4.3.

Należy podkreślić aspekt artystyczny i kreatywny. Wielu reżyserów filmowych, fotografów i projektantów rozpoczęło karierę w branży reklamowej.

4.4.

Włączenie reklamy do niektórych krajobrazów miejskich sprawiło, że stały się one miejscami turystycznymi, jak Times Square w Nowym Jorku czy Piccadilly Circus w Londynie. To dynamizm samej reklamy sprawia, że nadaje ona charakter miastu i zwiększa atrakcyjność niektórych miejsc. Tego rodzaju wpływ reklamy na przestrzeń publiczną może oczywiście być bardzo kontrowersyjny.

4.5.

Reklama przyczynia się do tworzenia pozytywnej narracji na temat świata, szczęścia, przyjemności lub piękna. W kontekście trwających obecnie kryzysów, historie przekazywane przez reklamę pomagają rozpowszechniać optymistyczne i inspirujące przekazy. To również reklama dostarcza nam wskazówek życiowych „Don’t imitate, innovate” [Nie naśladuj, wprowadzaj innowacje] (Hugo Boss), „Dbaj o siebie” (Garnier), „Nic nie jest niemożliwe” (Adidas). Ogólnie rzecz biorąc reklama na ogół pozytywnie postrzega świat. Ta pozytywna wizja może być ważną siłą napędową transformacji ekologicznej.

5.   Model reklamowy oraz jego skutki społeczne i środowiskowe

5.1.

Reklama ma bezpośredni wpływ na emisję gazów cieplarnianych. Wpływa ona na wykorzystanie papieru, a także na zużycie różnych zasobów (w szczególności za pośrednictwem nowych paneli LCD) i energii za pośrednictwem internetu lub mediów audiowizualnych. Wpływ na emisję gazów cieplarnianych lub szerszy wpływ na środowisko (np. możliwość recyklingu nośnika) nigdy nie jest w praktyce wykorzystywany jako jedno z kryteriów określających rodzaj kampanii reklamowej.

5.2.

Reklama usytuowana na zewnątrz ma również szczególny wpływ na środowisko. Wynika on w szczególności z użycia paneli świetlnych i cyfrowych, których wpływ jest niebagatelny ze względu na zużycie energii i zanieczyszczenie świetlne. Jeśli chodzi o produkcję cyfrowego ekranu reklamowego, szacuje się, że do wyprodukowania standardowego panelu o wadze 200 kg potrzeba 8 ton materiałów (6).

5.3.

Reklama, dążąc do zwiększenia konsumpcji promowanych produktów, zachęca do konsumpcji nadmiernej, która niekoniecznie odpowiada potrzebom. Istnieje wiele przykładów produktów i gadżetów, których praktyczne zastosowanie jest ostatecznie ograniczone, niekiedy niewspółmierne do ich wpływu na środowisko. Niektóre z nich lądują w koszu na śmieci już po pierwszym użyciu. Reklama modeluje potrzeby i oczekiwania jednostek w zależności od interesów swoich nadawców, niekoniecznie interesów zbiorowych.

5.4.

Dzięki silnej obecności w dużych miastach reklama może również przyczynić się do standaryzacji przestrzeni miejskiej dużych miast europejskich. Identyczne kampanie reklamowe ujednolicają krajobrazy miejskie, które tracą na jakości. Zjawisko to tłumaczy fakt, że większość reklam pochodzi od niewielkiej liczby reklamodawców.

5.5.

Rozpowszechniane przekazy często nie mają nic wspólnego z wartościami dzielenia się, solidarności czy umiaru. Reklamy przedstawiają wizerunek szczęścia, do którego prowadzi nabycie danego towaru. Z opowiadanych przez nie historii wynika, że wszystko można kupić. By być szczęśliwymi, musimy więcej posiadać i więcej konsumować. Z badań opinii publicznej wynika jednak, że nie istnieje zdecydowany związek statystyczny między konsumpcją a uważaniem się za osobę szczęśliwą, ponieważ szczęście opiera się przede wszystkim na wierze w pewne wartości oraz na znaczeniu rodziny i fizycznej tkanki społecznej. Reklama może być również źródłem ciągłego niezadowolenia konsumentów, zmuszając ich do coraz częstszego konsumowania, a także frustracji wszystkich osób, zwłaszcza tych znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, które nie mają możliwości nabycia promowanych produktów i usług.

5.6.

Europejskie przedsiębiorstwa wydają nieświadomie ponad 400 mln EUR na strony internetowe szerzące dezinformację (7). Uznaje się, że główne źródła dezinformacji dążą do osiągnięcia celów finansowych, w tym poprzez pozycjonowanie pozwalające uzyskać duże sumy pieniędzy z reklamy internetowej.

5.7.

EKES zauważył, że coraz więcej reklam w mediach społecznościowych nie jest przedstawianych jako reklama, lecz ukrywa się je za mniej lub bardziej znanymi influencerami. Oszacowano, że ponad jedna czwarta (26,6 %) reklam w mediach społecznościowych nie wymienia znaku towarowego ani zamiaru handlowego (8). Prowadzi to do nieporozumień ze szkodą dla zaufania do znaków towarowych. Do zwalczania tego zjawiska może przyczynić się akt o usługach cyfrowych, zobowiązując do podawania nazwy podmiotu, w imieniu którego rozpowszechniana jest reklama (9).

6.   Przyspieszenie ewolucji reklamy w celu lepszego dostosowania jej modelu do wyzwań związanych z transformacją ekologiczną

6.1.

W sytuacji gdy imperatyw klimatyczny jest coraz silniejszy, trudno zrozumieć, dlaczego branża reklamowa nie zobowiązała się formalnie do przestrzegania porozumienia paryskiego. Niedawno Parlament Europejski głosował nad rezolucją w sprawie osiągnięcia redukcji emisji gazów cieplarnianych o 55 % do 2030 r., a w dniu 14 lipca 2021 r. Komisja Europejska opublikowała pakiet dwunastu środków „Gotowi na 55” służących osiągnięciu tego celu. Wszystkie sektory muszą wnosić swój wkład we wspólne wysiłki, a branża reklamowa musi, podobnie jak inne sektory, włączyć w swoje działania ten ważny cel w okresie krótszym niż dziesięć lat.

6.2.

Większość reklamodawców zrozumiała wyzwania związane ze zmianą klimatu oraz potrzebę wysłuchania wysokich oczekiwań społeczeństwa. Od kilku lat mobilizują się oni do zwalczania wprowadzających w błąd twierdzeń dotyczących ekologiczności i pseudoekologicznego marketingu. Teraz muszą podwoić swoje wysiłki.

6.3.

Działania te popiera Komisja Europejska. W 2012 r. DG JUST powołała grupę roboczą (grupę zainteresowanych stron ds. twierdzeń dotyczących ekologiczności). W 2013 r., a następnie w 2016 r. opublikowano szereg sprawozdań na ten temat. Dokumenty te pozwoliły na lepsze zrozumienie problemu wprowadzających w błąd twierdzeń dotyczących ekologiczności i wpłynęły na wdrożenie dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (10) o nieuczciwych praktykach handlowych. KE pracuje nad aktualizacją tych wytycznych, która ma zostać opublikowana przed końcem 2021 r. W ostatecznym tekście powinno zostać doprecyzowane stosowanie dyrektywy 2005/29/WE odnośnie do wprowadzających w błąd twierdzeń dotyczących ekologiczności produktów. W 2020 r. krajowe organy ochrony konsumentów przeprowadziły koordynowany przez KE przegląd stron internetowych przedsiębiorstw, które twierdziły, że sprzedają produkty przyjazne dla środowiska. Zgodnie z wnioskami z tych prac w 42 % przypadków twierdzenia te były przesadzone, fałszywe lub wprowadzające w błąd i potencjalnie kwalifikowały się jako nieuczciwe praktyki handlowe na mocy przepisów UE (11).

6.4.

W nowym planie działania UE dotyczącym gospodarki o obiegu zamkniętym opublikowanym przez Komisję Europejską w dniu 11 marca 2020 r. po raz pierwszy kładzie się nacisk na odpowiedzialność reklamy. W punkcie 2.2 tego dokumentu wskazuje się na gotowość Komisji do wzmocnienia ochrony konsumentów przed pseudoekologicznym marketingiem. Przewiduje się, że przedsiębiorstwa będą musiały udowodnić swoje twierdzenia dotyczące ekologiczności danego produktu lub organizacji, stosując metodę śladu środowiskowego. W punkcie 3.2 wyraża się pragnienie opracowania zachęt z myślą o zwiększeniu wskaźnika wykorzystania pojazdów (czego można dokonać poprzez reklamy pokazujące mniejszą liczbę kierowców jadących samych w samochodzie).

6.5.

W listopadzie 2020 r. w Parlamencie Europejskim odbyło się głosowanie nad sprawozdaniem z inicjatywy własnej w sprawie dążenia do bardziej zrównoważonego jednolitego rynku dla przedsiębiorstw i konsumentów (12), przygotowanym przez Komisję Rynku Wewnętrznego i Ochrony Konsumentów (IMCO). W tekście tym „podkreśla się znaczenie odpowiedzialnej reklamy z poszanowaniem norm publicznych dotyczących środowiska i zdrowia konsumentów”.

6.6.

EKES działał szczególnie aktywnie w kwestii zakazania wprowadzających w błąd twierdzeń dotyczących ekologiczności produktów, m.in. poprzez opinię w sprawie twierdzeń dotyczących ekologiczności, aspektów społecznych i cech zdrowotnych produktów na rynku wewnętrznym (13). Komitet przyjął opinię „W kierunku strategii UE na rzecz zrównoważonej konsumpcji” (14), w której podkreślono znaczenie lepszego kształtowania reklam na rzecz bardziej zrównoważonej konsumpcji. W nowszej opinii w sprawie komunikatu „Nowy program na rzecz konsumentów. Poprawa odporności konsumentów na potrzeby trwałej odbudowy” (15) EKES przypomniał o potrzebie lepszego informowania konsumentów oraz zwalczania pseudoekologicznego marketingu.

7.   W kierunku reklamy europejskiej na rzecz bardziej zrównoważonej i odpowiedzialnej konsumpcji

7.1.

EKES opowiada się za podejściem motywacyjnym odwołującym się do odpowiedzialności samych reklamodawców. Podejście to jest uzasadnione zarówno postępami poczynionymi przez tę branżę, w szczególności w zwalczaniu wprowadzających w błąd twierdzeń dotyczących ekologiczności, jak i postępami w dziedzinie przepisów. Podejście to wynika również z potrzeby wspierania sektora, który przyczynia się do wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy, i to w szczególnie trudnym okresie. EKES uważa, że wszelkie przeszkody dla europejskich modeli reklamowych mogą być korzystne dla cyfrowych rozwiązań reklamowych, które należą głównie do gigantów technologicznych (Google, Amazon, Facebook, Apple), pozostających nadal w dużej mierze poza zasięgiem europejskich systemów podatkowych. Ewolucja tego modelu zostanie wymuszona w przyszłości przez zmiany w przepisach dotyczących plików cookie. EKES uznaje jednak, że w przypadku niektórych rodzajów produktów szczególnie wpływających na środowisko, takich jak paliwa kopalne, można przewidzieć bardziej rygorystyczne formy regulacji.

7.2.

W kontekście obecnego kryzysu gospodarczego Komitet apeluje o szybkie i wyjątkowe wsparcie finansowe dla najmniejszych i znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji podmiotów w sektorze reklamy (MŚP), tak aby mogły one przetrwać w obecnej sytuacji, w zamian za wprowadzenie zmian strukturalnych opisanych powyżej.

7.3.

Każdy podmiot branży reklamowej w Europie i agencje reklamowe działające w Unii Europejskiej powinny włączać cele porozumienia paryskiego z 2015 r., a także w szczególności ustalone ostatnio cele UE w zakresie obniżenia emisji o 55 % do 2030 r., do swojej polityki redukcji emisji gazów cieplarnianych.

7.4.

Wszystkie podmioty gospodarcze sektora reklamy będą musiały uznać cele związane z transformacją ekologiczną i uwzględnić je w swoich działaniach poprzez proponowanie ocen bilansu emisji gazów cieplarnianych, ścieżek redukcji emisji i planów działania dostosowanych do tych celów. Taka transformacja w reklamie powinna odbywać się w sposób elastyczny, w szczególności w celu zachęcania i wspierania agencji średniej wielkości.

7.5.

Podmioty działające w sektorze reklamy muszą zobowiązać się do oceny wpływu produktów reklamowych na emisję dwutlenku węgla, aby zmienić praktyki, zaproponować bardziej ekologiczne alternatywy produkcyjne i zbadać możliwości repatriacji do Europy.

7.6.

Podmioty sektora reklamy muszą zwiększyć swój wkład pro bono na rzecz organizacji najbardziej aktywnych w dziedzinie transformacji klimatycznej i włączenia społecznego. Ogólnie rzecz biorąc, należy zastanowić się nad zmianami w dziedzinie zarządzania regulacjami dotyczącymi reklamy, aby zwiększyć zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego, potencjalnie poprzez nowe formy sprawowania rządów.

7.7.

Podmioty działające w sektorze reklamy muszą prowadzić systematyczne szkolenia w zakresie kwestii związanych z transformacją środowiskową oraz bardziej odpowiedzialnych praktyk reklamowych, organizując szkolenia wewnętrzne dla swoich pracowników oraz wnosząc wkład w kształcenie studentów marketingu i komunikacji.

7.8.

Branża reklamowa musi zobowiązać się do dalszego wzmacniania mechanizmów regulacji zawodowych w reklamie poprzez rozszerzenie uprawnień nadzorczych organów regulacyjnych w Europie oraz zaproponowanie większego skutecznego włączenia społeczeństwa obywatelskiego (organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną środowiska, organizacji konsumenckich, związków zawodowych itd.) w zarządzanie.

---

(1)  Komisja Europejska: Wytyczne dotyczące wzmocnienia kodeksu postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji. 26 maja 2021 r. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/ip_21_2585.

(2)  Maximilien Nayaradou, „L’impact de la régulation de la publicité sur la croissance économique” [Wpływ przepisów w zakresie reklamy na wzrost gospodarczy], wersja skrócona w Publicité et croissance économique, Związek Reklamodawców UDA, 2006 r. Praca doktorska obroniona na Uniwersytecie Paris Dauphine w 2004 r.

(3)  Światowa Federacja Reklamy, „The value of advertising” [Wartość reklamy], Deloitte, 2017.

(4)  Belgijski Związek Reklamodawców, „L’impact de la publicité sur la croissance économique en Belgique” [Wpływ reklamy na wzrost gospodarczy w Belgii], 3 grudnia 2015 r.

(5)  Źródło: Eurostat, „Advertising and Market Research Statistics” [Statystyki dotyczące reklamy i badań rynku].

(6)  ADEME, „Modélisation et évaluation environnementale des panneaux publicitaires numériques” [Modelowanie i ocena oddziaływania na środowisko cyfrowych paneli reklamowych], wrzesień 2020 r.

(7)  Claudia Cohen, „Des marques financent, malgré elles, la désinformation” [Marki nieświadomie finansują dezinformację], Le Figaro, 5 sierpnia 2021 r.

(8)  „Observatoire de l’influence responsable” [Obserwatorium odpowiedzialnego wpływu], ARPP, 13 września 2021 r.

(9)  Dz.U. C 286 z 16.7.2021, s.70.

(10)  Dyrektywa 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniająca dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady („Dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych”) (Dz.U. L 149 z 11.6.2005, s. 22).

(11)  Codzienny biuletyn informacyjny Agence Europe, nr 12646, 24 stycznia 2021 r.

(12)  https://oeil.secure.europarl.europa.eu/oeil/popups/ficheprocedure.do?reference=2020/2021(INI)&l=en

(13)  Dz.U. C 383 z 17.11.2015, s. 8.

(14)  Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 51.

(15)  Dz.U. C 286 z 16.7.2021, s. 45.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Przekształcenie unijnych ram fiskalnych na rzecz trwałej odbudowy i sprawiedliwej transformacji”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 105/03)

Sprawozdawczyni:

Dominika BIEGON

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	25.3.2021
Podstawa prawna	Artykuł 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	5.10.2021
Data przyjęcia na sesji plenarnej	20.10.2021
Sesja plenarna nr	564
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	168/3/5

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Niezbędny jest przegląd europejskich reguł fiskalnych: ich słabe strony były już oczywiste po kryzysie finansowym w latach 2008–2009, a pandemia COVID-19 stwarza jeszcze poważniejsze wyzwania dla obowiązujących obecnie ram fiskalnych. W swoich wcześniejszych opiniach EKES z zadowoleniem przyjmował przegląd zarządzania gospodarczego Komisji Europejskiej. W niniejszej opinii ponownie podkreśla swoje stanowisko w sprawie potrzeby reform i wzywa Komisję do szybkiego kontynuowania przeglądu unijnych ram zarządzania gospodarczego, który w tej chwili został wstrzymany. Zanim znowelizowane ramy wejdą w życie, Komisja powinna przedstawić wytyczne na okres przejściowy, w którym nie należy uruchamiać procedury nadmiernego deficytu oraz będzie możliwe zastosowanie klauzuli dotyczącej zdarzeń nadzwyczajnych odnośnie do poszczególnych krajów.

1.2.

Wszelkie przyszłe ramy fiskalne powinny a) wzmacniać inwestycje publiczne, b) pozostawiać większe cykliczne pole manewru i c) umożliwiać większą elastyczność oraz rozróżnienie między poszczególnymi krajami w odniesieniu do sposobów restrukturyzacji długu, przy jednoczesnym zagwarantowaniu stabilności budżetowej. Przegląd europejskich ram fiskalnych jest zatem konieczny nie tylko z uwagi na krótkoterminową i średniookresową stabilizację gospodarki. Ma on także zasadnicze znaczenie, aby sfinansować społeczno-ekologiczne przemiany gospodarcze, a co za tym idzie – zagwarantować pełne zatrudnienie, wysokiej jakości miejsca pracy i sprawiedliwą transformację.

1.3.

Konkretniej rzecz ujmując, odnośnie do przeglądu ram fiskalnych EKES proponuje przede wszystkim wprowadzenie złotej zasady inwestycji publicznych, co sugerował już w swoich opiniach w przeszłości, oraz reguły wydatkowej. Ponadto EKES z zadowoleniem przyjmuje propozycję Europejskiej Rady Budżetowej w zakresie różnych ścieżek korekty budżetowej dla poszczególnych krajów.

1.4.

EKES zauważa wreszcie, że polityka fiskalna jest klasycznie domeną polityki parlamentarnej, a decyzje podejmowane w jej ramach wpływają na całą strukturę wydatków i przychodów państwa. Dlatego zarówno parlamenty narodowe, jak i Parlament Europejski muszą odgrywać wyraźną rolę w przyszłych unijnych ramach zarządzania gospodarczego.

1.5.

Podobnie istnieje potrzeba większego zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego w europejski semestr zarówno na poziomie krajowym, jak i UE. W ten sposób można stworzyć wyważoną politykę gospodarczą, w ramach której można pogodzić wszystkie interesy. Jest tak szczególnie w przypadku zarządzania Instrumentem na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, w który dotychczas nie zaangażowano społeczeństwa obywatelskiego w sposób satysfakcjonujący (1). Zasada partnerstwa, która od dawna tradycyjnie należy do zarządzania europejskimi funduszami strukturalnymi i inwestycyjnymi, powinna stanowić wzorzec skutecznego mechanizmu angażowania społeczeństwa obywatelskiego.

2.   Kontekst: nowe wyzwania po pandemii COVID-19

2.1.

Przegląd europejskich reguł fiskalnych jest niezbędny. Przed kryzysem w ocenie ram budżetowych UE przeprowadzonej przez Europejską Radę Budżetową (2019 r.) (2) słusznie wskazano dwa główne problemy: po pierwsze reguły fiskalne mają zazwyczaj charakter procykliczny: po kryzysie finansowym w latach 2008–2009 konsolidacja fiskalna nastąpiła zbyt wcześnie ze względu na ogromne obawy dotyczące stabilności finansów publicznych, co doprowadziło do dwukrotnej recesji gospodarki europejskiej. Po drugie, inwestycje publiczne w UE znalazły się na pierwszym miejscu do cięć wydatków. Porównanie średniej publicznej stopy inwestycji w latach 2015–2019 ze średnią sprzed kryzysu (w latach 2005–2009) wskazuje, że w 20 z 27 państw członkowskich zaobserwowano spadek, w niektórych nawet o 50 %, do tego stopnia, że wartość zasobów kapitału publicznego, przy ujemnych wartościach inwestycji publicznych netto, spadła w strefie euro w latach 2013–2017.

2.2.

Pandemia COVID-19 niesie nawet poważniejsze wyzwania dla ram fiskalnych UE: zapaść gospodarcza wraz ze środkami politycznymi ukierunkowanymi na łagodzenie społecznego i gospodarczego wpływu pandemii doprowadziły do ogromnego wzrostu relacji deficytu i długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB w wielu państwach członkowskich (3). Szacunkowe dane Europejskiej Rady Budżetowej (z 2020 r.) (4) wskazują na to, że jeśli po zniesieniu ogólnej klauzuli wyjścia zasady fiskalne UE zastosowano by bez wprowadzenia w nich zmian, spodziewane środki obniżania wskaźnika zadłużenia byłyby ogromnym obciążeniem dla niektórych państw członkowskich i pociągnęłyby za sobą znaczące negatywne konsekwencje gospodarcze, społeczne i polityczne, co zagrażałoby odbudowie gospodarczej w UE.

2.3.

Reforma europejskich reguł fiskalnych jest zatem konieczna nie tylko z uwagi na krótkoterminową i średniookresową stabilizację gospodarki. Ma ona także zasadnicze znaczenie, aby sfinansować społeczno-ekologiczne przemiany gospodarcze, a co za tym idzie – zagwarantować pełne zatrudnienie, wysokiej jakości miejsca pracy i sprawiedliwą transformację. Aby zrealizować cele klimatyczne UE, niezbędna jest dogłębna modernizacja zasobów kapitałowych. Zrównoważona gospodarka wymaga rozszerzenia na szeroką skalę inwestycji publicznych, gdyż w przeciwnym razie gospodarki europejskie staną w obliczu zagrożeń budżetowych związanych z klimatem (5). Jednocześnie należy zapewnić stabilność budżetową. W swych poprzednich opiniach EKES podkreślał już potrzebę wprowadzenia złotej reguły inwestycji publicznych w ramach fiskalnych UE (6). Żądania te są nadal aktualne: Komisja Europejska niedawno oszacowała, że do realizacji celów klimatycznych i środowiskowych na 2030 r. Europie brakuje ogólnie ok. 470 mld EUR rocznie do 2030 r. (7). Jak słusznie podkreślono, „mobilizowanie zasobów finansowych na odpowiednią skalę będzie znaczącym wyzwaniem politycznym”, a jasne jest, że inwestycje publiczne odegrają zasadniczą rolę, nie tylko w pobudzaniu inwestycji prywatnych. Reforma ram fiskalnych UE powinna uwzględniać te kwestie.

2.4.

EKES podkreśla, że państwa członkowskie muszą zmierzyć się z wyzwaniem, jakim jest zmniejszenie relacji długu do PKB po umocnieniu odbudowy gospodarczej, tak aby utrzymać wystarczającą przestrzeń fiskalną i przeciwdziałać kolejnemu kryzysowi gospodarczemu. Reguła wydatkowa zaproponowana w niniejszej opinii (zob. pkt 3.3.2 i 3.3.3) rzeczywiście zapewniłaby konsolidację finansów publicznych przez państwa członkowskie w okresie dobrej koniunktury.

2.5.

EKES podkreśla, że przegląd ram fiskalnych UE musi brać pod uwagę obecną sytuację makroekonomiczną. Zarówno MFW (8), jak i Komisja Europejska (9) stwierdzają, że wskaźniki zadłużenia sektora instytucji rządowych i samorządowych powinny się ustabilizować w krótkim lub średnim okresie dzięki niskim stopom procentowym i podwyższonym stopom wzrostu. Stabilność długu państwowego zależy od (rzeczywistej) stopy wzrostu PKB, rocznego salda pierwotnego i (realnych) stóp procentowych od niespłaconego długu państwowego. EKES wzywa Komisję Europejską do rozważenia tych czynników podczas oceny długookresowej zdolności państw członkowskich do obsługi długu.

2.6.

Ponadto EKES podkreśla, że zrównoważone finanse publiczne zależą w znacznym stopniu od stabilnych przychodów publicznych i sprawiedliwego opodatkowania, w tym, np. walki z oszustwami podatkowymi oraz agresywną polityką podatkową. Dodatkowo ogłoszone nowe zasoby własne powinny przyczynić się do poprawy sprawiedliwego opodatkowania, jak również do sprawiedliwości społecznej i klimatycznej. Przejrzystość dochodów i wydatków, otwarte umowy oraz stałe zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego w nadzór nad zarządzaniem finansami publicznymi są również niezbędne do zapewnienia stabilności finansów publicznych.

2.7.

W swoich wcześniejszych opiniach EKES z zadowoleniem przyjął przegląd zarządzania gospodarczego Komisji Europejskiej i podkreślił potrzebę przeglądu (10). Zaproponował także debatę nad zreformowaniem zarządzania gospodarczego podczas Konferencji w sprawie przyszłości Europy. Dostosowanie postanowień TFUE dotyczących zarządzania gospodarczego do obecnej rzeczywistości gospodarczej UE nie powinno stanowić tabu. EKES ponownie podkreśla to wezwanie, szczególnie w obliczu kryzysu związanego z COVID-19. Z myślą o tym, by zapobiec powrotowi do starych reguł fiskalnych i dokonać przejścia na zarządzanie gospodarcze ukierunkowane na dobrobyt, EKES wzywa do jak najszybszego wznowienia procesu przeglądu (11).

3.   Uwagi szczegółowe

3.1.   Ponowne zrównoważenie zarządzania gospodarczego w UE

3.1.1.

Polityka budżetowa powinna być częścią szerszych ram wielopoziomowego, zrównoważonego zarządzania. EKES opowiada się za zarządzaniem gospodarczym ukierunkowanym na dobrobyt, w którym to zarządzaniu priorytetem jest dobrostan społeczeństwa i dobrobyt gospodarczy, tak aby nikt nie pozostał w tyle, przy jednoczesnym zapewnieniu długookresowej zdolności do obsługi długu publicznego. Dlatego wzywa do prowadzenia wyważonej polityki gospodarczej, w której podkreśla się znaczenie i równoważność szeregu najważniejszych celów politycznych, takich jak zrównoważony wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu, pełne zatrudnienie, godna praca i sprawiedliwa transformacja oraz sprawiedliwa dystrybucja dochodów i dobrobytu, zdrowie publiczne i jakość życia, zrównoważoność środowiskowa, stabilność rynków finansowych, stabilność cen, zrównoważone stosunki handlowe, konkurencyjna społeczna gospodarka rynkowa i zrównoważone finanse publiczne. Cele te są zgodne zarówno z celami określonymi w art. 3 Traktatu o Unii Europejskiej, jak i z obecnymi celami zrównoważonego rozwoju ONZ (12).

3.1.2.

Aby wspierać państwa członkowskie w ich dążeniach do zrównoważonej i inkluzywnej gospodarki, konieczne jest nie tylko umożliwienie większego pola manewru w regułach fiskalnych pod pewnymi warunkami. Należy oprócz tego nadal promować inicjatywy zmierzające do reform. Obowiązujące obecnie ramy zarządzania gospodarczego obejmują trzy filary a) nadzór budżetowy, b) nadzór makroekonomiczny i c) koordynację polityki społecznej i polityki zatrudnienia. A zatem są już bardzo skoncentrowane na reformach. W szeregu analiz empirycznych podkreślono, że pomimo reform większość wcześniejszych zaleceń dla poszczególnych krajów skupiała się na zwiększeniu konkurencyjności i konsolidacji budżetów publicznych (13). EKES wzywa instytucje UE do przyjęcia bardziej zrównoważonego podejścia w przyszłych zaleceniach dla poszczególnych krajów: normy fiskalne, jak również cele klimatyczne UE i Europejski filar praw socjalnych powinny być traktowane jak równoważne punkty odniesienia w zaleceniach dla poszczególnych krajów. Należy w sposób szczególny skupić się na reformach, które wspierają transformację w kierunku ekologicznej i cyfrowej gospodarki (takich jak aktywna polityka rynku pracy i programy uczenia się przez całe życie, w tym programy w zakresie przekwalifikowywania i wsparcia w zmianie ścieżki kariery), oraz na reformach, które gwarantują efektywną absorpcję funduszy UE (takich jak budowanie potencjału technicznego administracji publicznej, aby zarządzać projektami inwestycyjnymi, skuteczne i otwarte systemy przetargów publicznych oraz reformy pozwalające usunąć inne pozapieniężne bariery na drodze skutecznej polityki inwestycyjnej).

3.2.   Wzmocnienie inwestycji publicznych

3.2.1.

EKES podkreśla, że należy zreformować ramy fiskalne UE w sposób, który pozwala lepiej chronić inwestycje publiczne (14). Efekt mnożnikowy inwestycji publicznych jest nadzwyczaj wysoki, a zatem cięcia w tych inwestycjach mają szczególnie negatywny wpływ na wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Cięcia zwłaszcza w inwestycjach publicznych, a ogólniej w wydatkach publicznych są szczególnie szkodliwe w dobie zapaści i recesji gospodarczych (15). Ponadto wiele badań wskazuje również na fakt, że inwestycje publiczne są motorami wzrostu w dłuższej perspektywie (16). Długofalowy wzrost inwestycji publicznych stanowi również bezpieczniejszą podstawę planowania dla sektora prywatnego (17).

3.2.2.

Powyższe fakty uzasadniają podejście, według którego inwestycje publiczne są traktowane preferencyjnie w kontekście oceny przestrzegania przez państwa członkowskie reguł fiskalnych UE. EKES zaleca stosowanie złotej reguły budżetowej odnośnie do inwestycji publicznych (18) w celu zagwarantowania wydajności oraz społecznych i ekologicznych podstaw dobrobytu przyszłych pokoleń przy jednoczesnym zadbaniu o stabilność budżetową. Ogólnie rzecz ujmując, sugeruje wdrożenie tradycyjnej koncepcji finansów publicznych, tj. złotej reguły w zreformowanych ramach fiskalnych (19). Oznacza to, że inwestycje publiczne netto należy wyłączyć z wyliczenia deficytu nominalnego. Jeżeli zgodnie z postulatem EKES-u (zob. pkt 3.3.2 i 3.3.3) zastosowana zostanie reguła wydatkowa, inwestycje publiczne netto należy również wykluczyć z pułapu wydatków publicznych, a koszty inwestycyjne byłyby rozłożone na cały okres obsługi zadłużenia zamiast obecnie stosowanego okresu czteroletniego. Inwestycje publiczne netto podwyższają publiczny i/lub społeczny kapitał rzeczowy i są korzystne dla przyszłych pokoleń (20). Przyszłe pokolenia dziedziczą obsługę zadłużenia publicznego, jednak w zamian otrzymują odpowiednio podwyższony publiczny kapitał rzeczowy.

3.2.3.

EKES podkreśla, że złota reguła prowadzi do preferencyjnego traktowania inwestycji publicznych w ramach fiskalnych UE. Nie zwalnia ona rządów z obowiązku uzasadnienia i uzyskania większości w odniesieniu do odpowiednich projektów inwestycyjnych. W każdym razie należy zachować przejrzystość i odpowiedzialność parlamentarną, aby zagwarantować, że realizowane są tylko te inwestycje publiczne, które służą wspólnemu dobru.

3.2.4.

Jako pierwszy krok EKES zaleca zasadniczy przegląd „klauzuli inwestycyjnej”. Po pierwsze proponuje, by „klauzulę inwestycyjną” paktu stabilności i wzrostu interpretować w sposób bardziej elastyczny. Dotychczas rzadko z niej korzystano, przede wszystkim dlatego, że jej kryteria kwalifikowalności były bardzo restrykcyjne (21). Należałoby rozluźnić te kryteria kwalifikowalności: co do zasady inwestycje publiczne powinny uzasadniać tymczasowe odstępstwa od ścieżki dostosowania, niezależnie od sytuacji danego państwa członkowskiego w cyklu gospodarczym, a nawet jeśli inwestycje te prowadzą do deficytu powyżej wartości referencyjnej 3 % PKB.

3.2.5.

Obecnie odstępstwa od średniookresowego celu budżetowego lub ścieżki dostosowania do niego są dozwolone jedynie, jeśli są powiązane z wydatkami krajowymi na projekty współfinansowane przez UE (22). EKES sugeruje szerszą definicję inwestycji. Jednocześnie należy doprecyzować definicję inwestycji i sprawić, by można ją było stosować w praktyce, tak aby uniknąć kreatywnej księgowości. Wytyczne Komisji Europejskiej dla państw członkowskich w kontekście Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz zawarta w nich definicja inwestycji są dobrym punktem wyjściowym (23), ponieważ obejmują inwestycje w majątek trwały, ale również inwestycje w zdrowie, ochronę socjalną, edukację i szkolenia oraz inwestycje ukierunkowane na transformację ekologiczną i cyfrową.

3.2.6.

EKES z zadowoleniem przyjmuje systematykę zrównoważonych działań. Określono w niej jasno, co kwalifikuje się jako działalność gospodarcza zrównoważona środowiskowo, co z kolei umożliwia zdefiniowanie inwestycji zrównoważonych środowiskowo (24). Z tego względu EKES zaleca przyjęcie dobrze opracowanej unijnej systematyki dotyczącej zrównoważonego rozwoju jako podstawy do oceny zrównoważonego charakteru inwestycji publicznych w połączeniu ze złotą zasadą. Ponadto z zainteresowaniem oczekuje propozycji Komisji w sprawie ekologicznego planowania budżetu.

3.3.   Więcej cyklicznego pola manewru w polityce fiskalnej

Reforma metod cyklicznych dostosowań lub wprowadzenie reguły wydatkowej

3.3.1.

EKES podkreśla, że metoda zastosowana przez Komisję do dostosowań cyklicznych nie jest przejrzysta i jest źródłem procykliczności. Metoda Komisji Europejskiej określająca równowagę strukturalną okazała się problematyczna, ponieważ wyliczony produkt potencjalny zasadniczo zależy od bieżącej sytuacji gospodarczej. Na przykład w okresach gorszej koniunktury gospodarczej produkt potencjalny jest szybko i drastycznie korygowany w dół, choć nie musi to odzwierciedlać realnych warunków (25). Korekta produktu potencjalnego w dół ma poważne konsekwencje dla wyliczonego deficytu strukturalnego i odpowiednio określonych wysiłków konsolidacyjnych. Gdyby wyliczenie produktu potencjalnego było mniej uzależnione od zmian cyklicznych, państwa członkowskie miałyby znacząco większą dowolność fiskalną w realizacji antycyklicznej polityki gospodarczej. Ta propozycja reformy mogłaby zostać z łatwością wdrożona i należy ją wziąć pod uwagę nawet jako minimalny warunek sprawienia, by reguły fiskalne UE były bardziej przystosowane do radzenia sobie z wahaniami cyklicznymi. Jednak nawet jeżeli zostanie wprowadzona taka reforma, deficyt strukturalny będzie nadal bardzo złożonym pojęciem, a wyjaśnienie obywatelom i zainteresowanym podmiotom jego wyliczania będzie niemal niemożliwe. Z uwagi na problemy techniczne i brak przejrzystości tego pojęcia należy rozważyć warianty alternatywne.

3.3.2.

Alternatywną formą reformy byłoby całkowite wycofanie się ze spornej koncepcji deficytu strukturalnego, a zamiast niej wprowadzenie reguły wydatków publicznych w znowelizowanych ramach fiskalnych (26). W przeciwieństwie do korygowanego cyklicznie deficytu, wydatki publiczne obserwuje się w czasie rzeczywistym i są bezpośrednio kontrolowane przez rząd. Należy priorytetowo traktować inwestycje publiczne przez rozdzielenie bieżącego budżetu i budżetu inwestycyjnego, poddając jedynie bieżący budżet procedurze ustalania pułapów wzrostu nominalnych wydatków. W ten sposób podejście oparte na złotej regule mogłoby zostać powiązane z regułą wydatków (27).

3.3.3.

Nominalne wydatki publiczne byłyby wyliczane bez uwzględniania odsetek i cyklicznych wydatków sektora instytucji rządowych i samorządowych. Pułapy mogłyby być określane na podstawie średniookresowej stopy wzrostu rzeczywistego produktu potencjalnego oraz docelowej stopy inflacji Europejskiego Banku Centralnego (EBC) na poziomie 2 %. Jeśli czynniki cykliczne sprawiają, że dochody z opodatkowania spadają (w trakcie recesji) lub wzrastają (podczas dobrej koniunktury gospodarczej), powyższa zasada wspiera stabilność przez zagwarantowanie, że wydatki rządu wzrastają wyłącznie w założonych granicach. Wydatki powyżej ustalonych pułapów powinny być dopuszczalne tylko, jeśli pozostają bez wpływu na budżet, czyli jeśli na tego typu wydatkach zaoszczędzono gdzie indziej lub jeśli wzrastają dochody z opodatkowania. W przypadku ogólnego obniżania podatków wzrost stopy wydatków musiałby uwzględniać takie uszczuplenie zasobów. Proponowane połączenie reguły wydatkowej i złotej reguły odnośnie do inwestycji publicznych mogłoby być skuteczną metodą ograniczania wydatków publicznych i utrzymywania ich na zrównoważonym poziomie, a jednocześnie umożliwienia działania automatycznych stabilizatorów, co pozwala rządom podejmować działania dyskrecjonalne.

Elastyczne ścieżki dostosowania zależnie od uwarunkowań poszczególnych krajów

3.3.4.

EKES popiera propozycję Europejskiej Rady Budżetowej (2020 r.) (28), aby wprowadzić elementy uzależnione od uwarunkowań poszczególnych krajów w uproszczonych ramach fiskalnych. W szczególności z zadowoleniem przyjmuje sugestię dotyczącą rozróżnienia między korektą budżetową w państwach członkowskich przy utrzymaniu długookresowej zdolności do obsługi długu. Zróżnicowanie strategii redukcji zadłużenia w stosunku do PKB w zależności od kraju powinno opierać się na kompleksowej analizie gospodarczej uwzględniającej takie czynniki, jak: początkowy poziom zadłużenia i jego strukturę, różnice między stopami procentowymi a stopami wzrostu w kontekście długookresowej zdolności do obsługi długu, perspektywy inflacyjne, przewidywane koszty starzenia się społeczeństwa i wyzwań środowiskowych, poziom bezrobocia i ubóstwa, rozkład dochodów i podział bogactwa, brak równowagi wewnętrznej i zewnętrznej, a przede wszystkim to, czy korekta budżetowa (np. wymagana pierwotna nadwyżka budżetowa) jest realistyczna (29).

3.3.5.

EKES przypomina, że fiskalne wartości odniesienia nie zostały określone w samym art. 126 TFUE, lecz w protokole nr 12 zawartym w załączniku do Traktatu. W związku z tym wartości te mogą zostać zmienione w drodze jednomyślnego głosowania w Radzie bez formalnej procedury zmiany Traktatu. EKES zachęca instytucje UE do rozważenia podniesienia pułapu zadłużenia wynoszącego 60 % przy jednoczesnym uwzględnieniu obecnego kontekstu makroekonomicznego i zapewnieniu stabilności budżetowej.

3.3.6.

Ostatecznie warto dodać w tym kontekście, że poleganie wyłącznie na krajowych automatycznych stabilizatorach podczas recesji nie jest w pełni zgodne z ideą polityki antycyklicznej. Deficyty budżetowe wynikające ze spadku produkcji i zatrudnienia nie rekompensują w pełni strat cyklicznych i nie wystarczają, aby w pełni przeciwdziałać cyklicznemu spadkowi koniunktury. Mają one wyłącznie charakter pasywny i są jedynie częściową odpowiedzią antycykliczną, co oznacza, że muszą zostać uzupełnione aktywnymi, dyskrecjonalnymi, tymczasowymi rozwiązaniami w odniesieniu do cyklicznych spadków koniunktury, które należny odwrócić w przypadku ożywienia koniunktury. Choć bodźce fiskalne wydają się w tym wypadku bardziej adekwatne, w przeszłości szereg państw członkowskich zdecydował się kontynuować obniżanie relacji długu do PKB, co miało negatywne konsekwencje gospodarcze. W przyszłych ramach fiskalnych, przy założeniu, że stopy procentowe będą nadal utrzymywać się na korzystnym poziomie, należałoby zezwolić na wyższy pierwotny deficyt, przy jednoczesnym utrzymaniu stałych lub zmniejszających się relacji długu do PKB i zadbaniu o długookresową zdolność do obsługi długu. Właśnie dlatego klauzule wyjątków powinny pozostać najważniejszym elementem wszelkich przyszłych ram fiskalnych UE i powinny być odpowiednio dostosowywane.

Rezygnacja z klauzuli wyjścia

3.3.7.

EKES z zadowoleniem przyjmuje aktywację ogólnej klauzuli wyjścia w ramach fiskalnych i przestrzega przed zbyt szybkim „powrotem do normalności”, ponieważ może to spowodować kurczenie się gospodarki, co doprowadzi państwa członkowskie do cięcia wydatków, aby zrealizować średniookresowy cel budżetowy, tak jak w 2010 r., gdy doszło do drugiej fali recesji. Byłoby to sprzeczne z celem Instrumentu Unii Europejskiej na rzecz Odbudowy (NGEU) i mogłoby wywołać kolejną recesję.

3.3.8.

EKES popiera decyzję Komisji Europejskiej, by nadal stosować ogólną klauzulę wyjścia w 2022 r. i aby wycofać się z jej stosowania w 2023 r., przy założeniu, że poziom aktywności gospodarczej powróci do poziomu sprzed kryzysu (30). Ponadto popiera stwierdzenie Komisji Europejskiej, że „po dezaktywacji ogólnej klauzuli wyjścia nadal uwzględniać się będzie sytuację poszczególnych państw członkowskich” (31). Komisja powinna również przedstawić wytyczne na okres przejściowy do momentu przyjęcia nowych ram fiskalnych, w którym nie będzie aktywowana procedura nadmiernego deficytu i będzie można stosować klauzulę dotyczącą zdarzeń nadzwyczajnych w odniesieniu do poszczególnych krajów. Ponadto EKES wzywa Komisję do szybkiego kontynuowania przeglądu unijnych ram zarządzania gospodarczego, który w tej chwili został wstrzymany. Zamiast „powrotu” EKES zaleca „przekształcenie” w zmienione ramy zarządzania gospodarczego, opisane poniżej (32).

3.4.   Międzynarodowa rola euro

3.4.1.

Euro – nasza wspólna waluta – cieszy się powszechną renomą międzynarodową i uznaje się jej znaczenie w skali świata, zarówno w ramach rezerw, jak i jako walutę w transakcjach handlowych. Reputacja euro jako stabilnej i wiarygodnej waluty zależy od jasnych, zrozumiałych i możliwych do wyegzekwowania reguł fiskalnych, które wzmacniają inwestycje publiczne pozwalające zmodernizować kapitał rzeczowy i zwiększyć cykliczne pole manewru na wypadek pogorszenia koniunktury gospodarczej, przy jednoczesnym zapewnieniu długookresowej zdolności do obsługi długu. EKES jest w związku z tym przekonany, że przegląd reguł fiskalnych nie może podważać stabilności euro jako głównej waluty „kotwicy” Unii Europejskiej. Szczególny nacisk należy położyć na postrzeganie przez rynek finansowy długofalowych perspektyw euro jako liczącej się w świecie waluty w trakcie debaty nad przeglądem reguł fiskalnych. Ogólnie rzecz biorąc, reputacja euro zależy od stabilności gospodarczej, społecznej i politycznej.

3.5.   Wzmocnienie roli parlamentów i społeczeństwa obywatelskiego w zarządzaniu gospodarczym UE

3.5.1.

EKES zauważa, że polityka fiskalna jest klasycznie domeną polityki parlamentarnej, a decyzje podejmowane w jej ramach wpływają na całą strukturę wydatków i przychodów państwa. Dlatego zarówno parlamenty narodowe, jak i Parlament Europejski muszą odgrywać wyraźną rolę w przyszłych unijnych ramach zarządzania gospodarczego. Należy wzmocnić rolę Parlamentu Europejskiego w europejskim semestrze w drodze porozumienia międzyinstytucjonalnego. Jednocześnie należy przestrzegać zapisanej w Traktatach zasady pomocniczości i podziału kompetencji. Parlamenty narodowe muszą pociągać rządy do odpowiedzialności za prowadzoną przez nie politykę fiskalną. W związku z tym muszą one być skutecznie zaangażowane w europejski semestr i wdrażanie krajowych planów odbudowy.

3.5.2.

Podobnie istnieje potrzeba większego zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego w europejski semestr zarówno na poziomie krajowym, jak i UE. W ten sposób można stworzyć wyważoną politykę gospodarczą, w ramach której można pogodzić wszystkie interesy. Jest tak szczególnie w przypadku zarządzania Instrumentem na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, w który dotychczas nie zaangażowano społeczeństwa obywatelskiego w sposób satysfakcjonujący (33). Zasada partnerstwa, która od dawna tradycyjnie należy do zarządzania europejskimi funduszami strukturalnymi i inwestycyjnymi, powinna stanowić wzorzec skutecznego mechanizmu angażowania społeczeństwa obywatelskiego.

3.5.3.

W przypadku znaczących rozbieżności w stosunku do wskaźników odnoszących się do założeń polityki gospodarczej należy zorganizować negocjacje między instytucjami UE a państwami członkowskimi. Obie strony powinny mieć równie mocną pozycję we wspólnym opracowywaniu rozwiązań. Pozytywne zachęty zamiast grożenia konkretnym państwom członkowskim sankcjami finansowymi mogą złagodzić problem. Promowanie sprzyjającego włączeniu społecznemu i zrównoważonego wzrostu gospodarczego musi być kluczowym kryterium w zaleceniach (34).

3.5.4.

EKES krytycznie podchodzi do tak zwanej warunkowości makroekonomicznej w rozporządzeniu w sprawie wspólnych przepisów stosowanych do europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, w rozporządzeniu w sprawie Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz w umowie międzyrządowej w sprawie Europejskiego Mechanizmu Stabilności, która to zasada ogólnie rzecz ujmując umożliwia wstrzymanie wypłaty funduszy UE, jeśli państwa członkowskie naruszają reguły fiskalne UE lub przyczyniają się do zakłóceń równowagi makroekonomicznej. Po dezaktywacji klauzuli wyjścia taka warunkowość makroekonomiczna może być negatywnym impulsem, w wyniku którego państwa członkowskie zaczną ciąć wydatki, aby osiągnąć cele budżetowe. Byłoby to przeciwne do celu politycznego, którym jest spójność terytorialna, i szerszych celów programu NextGenerationEU.

3.5.5.

Kompromisowa polityka pieniężna ma nadal zasadnicze znaczenie dla trwałej odbudowy. Parlament Europejki mógłby skorzystać ze swoich corocznych rezolucji ws. EBC i ze swoich kwartalnych wysłuchań dotyczących dialogu monetarnego z EBC, aby zagłosować za drugorzędnymi celami i opracować proces, który będzie bardziej demokratyczny, wraz z wytycznymi w zakresie polityki makroekonomicznej i przemysłowej. Pozwoliłoby to na większe zaangażowanie partnerów społecznych i obywateli, jak również parlamentów narodowych. W ten sposób EBC zyskałby nowe legitymację do realizacji rozszerzonego zbioru celów. Bank mógłby działać skutecznie, stosując wszystkie dostępne mu narzędzia, aby dążyć do jasnych i wytyczonych na płaszczyźnie politycznej celów politycznych pod przewodnictwem instytucji demokratycznych. EBC to instytucja publiczna, która może zostać zaangażowana, aby pomagać państwom członkowskim w zdobyciu finansowania w czasach rosnących stóp procentowych albo przez stabilność cen, albo przez perspektywy zatrudnienia, dzięki zajęciu się stopami procentowymi i ich rozpiętością oraz za pośrednictwem ukierunkowanych narzędzi monetarnych.

---

(1)  Rezolucja EKES-u Zaangażowanie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w krajowe plany odbudowy i zwiększania odporności – co zdaje egzamin, a co nie?, 2021 (Dz.U. C 155 z 30.4.2021, s. 1).

(2)  Europejska Rada Budżetowa, Assessment of EU fiscal rules with a focus on the six and two-pack legislation [Ocena zasad budżetowych UE ze szczególnym uwzględnieniem przepisów szóstego pakietu dotyczącego zarządzania gospodarczego (sześciopak) i drugiego pakietu dotyczącego zarządzania gospodarczego (dwupak)], 2019.

(3)  Komisja Europejska, European Economic Forecast Spring 2021 [Europejska prognoza gospodarcza], wiosna 2021 r.

(4)  Europejska Rada Budżetowa, Annual Report 2020 [Sprawozdanie roczne za 2020 r.], 2020.

(5)  Finance Watch, Fiscal Mythology Unmasked. Debunking eight tales about European public debt and fiscal rules [Zdemaskowanie mitów budżetowych. Obalenie ośmiu teorii na temat zadłużenia publicznego i reguł fiskalnych w Europie], 2021.

(6)  Dz.U. C 353 z 18.10.2019, s. 32; Dz.U. C 123 z 9.4.2021, s. 12 oraz Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 227.

(7)  Dokument roboczy służb Komisji Identifying Europe’s recovery need [Określenie potrzeby odbudowy w Europie], SWD(2020) 98 final, 2020.

(8)  Sprawozdania monitora budżetowego MFW, kwiecień 2021 r.

(9)  Monitor zdolności obsługi zadłużenia, Komisja Europejska, luty 2021 r.

(10)  Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 227.

(11)  Dz.U. C 123 z 9.4.2021, s. 12.

(12)  Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 227.

(13)  Crespy, Amandine i Vanheuverzwijn, Pierre, „What Brussels means by structural reforms: empty signifier or constructive ambiguity?” [Co dla Brukseli oznaczają reformy strukturalne: pusty symbol czy konstruktywna niejasność], w: Comparative European Politics, t. 17, wyd. 1, 2019, s. 92–111; Hacker, Björn, A European Social Semester? The European Pillar of Social Rights in Practice [Europejski semestr społeczny? Europejski filar praw socjalnych w praktyce], Europejski Instytut Związków Zawodowych (ETUI), Bruksela, 2019.

(14)  Zob. również Europejska Rada Budżetowa, 2019.

(15)  Komisja Europejska, Report on Public Finances in EMU 2016 [Sprawozdanie ws. finansów publicznych w UGW], dokument instytucjonalny nr 045, 2016; J-M Fournier, The positive effect of public investment on potential growth [Pozytywny wpływ inwestycji publicznych na potencjalny wzrost], OECD, Dział Gospodarczy, dokument roboczy nr 1347, 2016.

(16)  Monitor Budżetowy MFW, Policies for the Recovery [Polityka na rzecz odbudowy], 2020.

(17)  H. Bardt, S. Dullien, M. Hüther and K. Rietzler (2020), For a sound fiscal policy. Enabling public investments [Ku rozsądnej polityce budżetowej. Umożliwianie inwestycji publicznych], dokument tematyczny IW nr 6/2020, Instytut Gospodarki Niemieckiej (IW), Kolonia, 2020.

(18)  Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 227.

(19)  A. Truger, Reforming EU Fiscal Rules: More Leeway, Investment Orientation and Democratic Coordination [Reforma reguł fiskalnych UE: większe pole manewru, kierunek inwestycji i koordynacja demokratyczna], Intereconomics, 55(5), 2020.

(20)  Zob. również P. Bom i J. Ligthart, What have we learned from three decades of research on the productivity of public capital? [Czego dowiedzieliśmy się z trzydziestu lat badań nad wydajnością kapitału publicznego?], Journal of Economic Surveys, 28(5), 2014, s. 889–916.

(21)  J. Valero, New investment clause fails to win EU member state support [Nowa klauzula inwestycyjna nie cieszy się poparciem państw członkowskich UE], Euractiv, 2019. Zob. Komisja Europejska, Optymalne wykorzystanie elastyczności przewidzianej w obowiązujących postanowieniach paktu stabilności i wzrostu, COM(2015) 012 final, 2015.

(22)  Komisja Europejska (2015).

(23)  Komisja Europejska, Guidance to Member States. Recovery and resilience plans [Wytyczne dla państw członkowskich: plany odbudowy i zwiększania odporności], SWD(2021) 12 final, część 2/2, 2021.

(24)  Dz.U. C 62 z 15.2.2019, s. 103.

(25)  A. Truger, Austerity, cyclical adjustment and the remaining leeway for expansionary fiscal policies within the current EU fiscal framework [Środki oszczędnościowe, korekty cykliczne i pole manewru w ekspansywnej polityce fiskalnej w obecnych ramach fiskalnych UE], Journal for a Progressive Economy, 6, 2015, s. 32–37.

(26)  Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 227.

(27)  Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 227.

(28)  Europejska Rada Budżetowa, 2020.

(29)  Europejska Rada Budżetowa, 2020.

(30)  Komisja Europejska, Koordynacja polityki gospodarczej w 2021 r.: przezwyciężenie COVID-19, wspieranie odbudowy i modernizacja naszej gospodarki, 2021, COM(2021) 500 final.

(31)  Komisja Europejska, Rok od wybuchu pandemii COVID-19: działania z zakresu polityki fiskalnej, COM(2021) 105 final, 2021.

(32)  Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 227.

(33)  Rezolucja EKES-u Zaangażowanie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w krajowe plany odbudowy i zwiększania odporności – co zdaje egzamin, a co nie?, 2021 (Dz.U. C 155 z 30.4.2021, s. 1).

(34)  Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 227.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Przemysł szklarski w Europie na rozdrożu: tworzenie bardziej ekologicznego i energooszczędnego przemysłu przy zwiększaniu konkurencyjności i utrzymywaniu wysokiej jakości miejsc pracy”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 105/04)

Sprawozdawca:	Aurel Laurenţiu PLOSCEANU
Współsprawozdawca:	Gerald KREUZER

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	25.3.2021
Podstawa prawna	Art. 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle (CCMI)
Data przyjęcia przez sekcję	29.9.2021
Data przyjęcia na sesji plenarnej	21.10.2021
Sesja plenarna nr	564
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	142/1/3

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski przemysł szklarski jest innowacyjną i bardzo strategiczną branżą, która przynosi UE znaczące korzyści. Produkty szklane są nieodzowne w przechodzeniu do neutralnej dla klimatu gospodarki o obiegu zamkniętym: w renowacji budynków, produkcji większej ilości elektryczności z odnawialnych źródeł energii, odchodzeniu od paliw kopalnych w środkach transportu i produkowaniu trwałych opakowań. Szkło przyczynia się również do rewolucji cyfrowej w Europie. Krótko mówiąc, szkło to przyszłość.

1.2.

EKES apeluje do polityków UE, by branża szklarska i wszystkie jej podsektory znalazły się wśród obecnych priorytetów politycznych, takich jak pakiet „Gotowi na 55”, pakiet dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym, agenda cyfrowa, program dotyczący strategicznych łańcuchów wartości i międzynarodowa polityka handlowa UE oraz powiązane instrumenty.

1.3.

Dzięki nowym inwestycjom unijna inicjatywa „Fala renowacji” stałaby się źródłem znaczących możliwości biznesowych dla przemysłu szklarskiego, a jednocześnie znacząco przyczyniłaby się do ograniczenia emisji CO2 z budynków. Wzywamy UE i polityków krajowych, aby przynajmniej utrzymali bieżące proponowane cele, a w miarę możliwości je wzmocnili.

1.4.

W sektorze niezbędna jest transformacja energetyczna, aby sprawić, że z zasady energochłonny proces produkcji szkła będzie neutralny pod względem emisji dwutlenku węgla. Wynikiem takiej transformacji energetycznej będzie znaczący wzrost kosztów prowadzenia działalności z uwagi na wyższe koszty operacyjne i wymogi kapitałowe.

1.5.

EKES stanowczo zaleca, by strategie polityczne UE wspierały przemysł szklarski – co pozwoli na taką transformację – dzięki wsparciu finansowemu zarówno w zakresie kapitału, jak i wydatków operacyjnych, budowaniu potencjału w zakresie odnawialnych źródeł energii, dostawom energii po przystępnych cenach i zadbaniu o to, by branża ta nie spotykała się z nieuczciwą konkurencją spoza rynku UE.

1.6.

Komitet wspiera wszystkie strategie polityczne UE oraz krajowe plany odbudowy, które ułatwiają przemiany sektora transportu w kierunku inteligentnych i neutralnych dla klimatu pojazdów oraz masowej ekspansji systemów transportu publicznego. Istotną rolę do odegrania mają również zaawansowane technologicznie produkty szklane.

1.7.

Komitet usilnie zaleca, by UE sklasyfikowała szkło jako trwały materiał z uwagi na jego właściwości, a mianowicie fakt, że jest ono obojętne, można go wielokrotnie używać i bez końca poddawać recyklingowi.

1.8.

EKES domaga się odejścia od materiałów nieliniowych na rzecz szkła, czyli materiału o obiegu zamkniętym, który można ponownie używać i poddawać recyklingowi, aby ograniczyć uzależnienie od importu paliw kopalnych, wydobycie surowców naturalnych i wyczerpywanie zasobów. Komitet sugeruje, że UE powinna uznać zalety szkła w kontekście rozwoju zrównoważonych systemów opakowaniowych.

1.9.

Komitet stanowczo zaleca szersze wdrożenie zasad gospodarki o obiegu zamkniętym w powiązaniu z publicznym i prywatnym wsparciem finansowym oraz partnerstwami, takimi jak inicjatywa „Close the Glass Loop” [Szkło w obiegu zamkniętym], aby zachęcać do recyklingu tego materiału. Pozwoli to Europie uniknąć tworzenia odpadów szklanych, ograniczyć zużycie energii i emisje CO2 oraz stworzyć nowe miejsca pracy w branży recyklingu szkła.

1.10.

EKES wzywa UE do dostrzeżenia, że szkło jest nieodzowne w produkcji ekologicznej energii. Szkło jest kluczowym komponentem nie tylko paneli fotowoltaicznych, lecz również turbin wiatrowych i może być wykorzystywane na inne sposoby do produkcji ekologicznej energii elektrycznej. EKES wzywa Komisję i Parlament Europejski do opracowania nowych strategii politycznych UE odnoszących się do celów klimatycznych i strategicznych łańcuchów wartości, aby wznowić produkcję ogniw fotowoltaicznych w Europie i zabezpieczyć produkcję innych strategicznych wyrobów szklanych oraz powiązane z nimi łańcuchy wartości (np. przednie szyby dla producentów środków transportu).

1.11.

Komitet zwraca się o wspieranie inwestycji w edukację i szkolenia, aby wykształcić nowych i młodych pracowników, którzy rozpoczną pracę w sektorze i zastąpią starzejących się pracowników, przy czym będą posiadali odpowiednią wiedzę i odpowiednie zdolności, jak również aby umożliwić pracownikom już zatrudnionym w tej branży dotrzymanie kroku innowacjom i przemianom w niej zachodzącym.

1.12.

EKES wzywa UE do chronienia naszego przemysłu szklarskiego przed zagrożeniami związanymi z ucieczką emisji. Coraz bardziej ambitne cele klimatyczne i rosnące koszty emisji sprawiają, że ochronę przed ucieczką emisji trzeba wzmocnić, nie osłabić. O konkurencyjność produktów szklanych na rynkach eksportowych i w samej UE można w pewnym stopniu zadbać dzięki skutecznym środkom systemu handlu emisjami (ETS) przeciwdziałającym ucieczce emisji. System ten należy utrzymać, aby wspierać branżę w przemianach pozwalających na realizację unijnego celu neutralności klimatycznej. Należy wnikliwie rozważyć wprowadzenie mechanizmu dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 (CBAM) i pakietu w sprawie systematyki dotyczącej zrównoważonego rozwoju. Komitet apeluje, by mechanizm ten obejmował rozwiązanie dotyczące wywozu oraz by środki związane z ucieczką emisji zostały wzmocnione dzięki uzupełnieniu CBAM o pełne przydziały bezpłatnych uprawnień oparte na poziomach referencyjnych, co najmniej do 2030 r., zgodnie z zasadami WTO.

1.13.

Ekologiczna i cyfrowa transformacja w Europie, w szczególności w branży szklarskiej, musi mieć sprawiedliwy charakter. Aby zapewnić maksymalne wsparcie tych przemian, EKES wzywa do uwzględnienia w nich pracowników. Dlatego w przepisach UE należy wspierać dialog społeczny na każdym poziomie.

1.14.

Mając na uwadze monitorowanie rozwoju branży szklarskiej pod względem ograniczania emisji CO2, produkcji i innych odnośnych zmiennych, EKES przyjąłby z zadowoleniem bardziej ukierunkowane wsparcie i analizę całej branży i jej podsektorów w każdym państwie członkowskim.

2.   Ogólny opis sektora szklarskiego

2.1.   Produkcja

Zgodnie z danymi europejskiej federacji branży szklarskiej Glass Alliance Europe produkcja szkła w Europie wynosiła w 2020 r. 36,8 mln ton. UE jest jednym z największych producentów szkła na świecie. Branża ta obejmuje pięć podsektorów:

a)	60,4 % – szkło opakowaniowe;

b)	29,2 % – szkło płaskie;

c)	3,2 % – szkło gospodarcze;

d)	5,3 % – włókna szklane (wzmocnienie i izolacja);

e)	2,1 % – szkło specjalistyczne.

2.2.

Zatrudnienie

W 2018 r. w UE-27 w sektorze szklarskim zatrudnionych było około 290 tys. pracowników (1). Dane o stanie zatrudnienia dotyczą produkcji, recyklingu i przetwarzania szkła, ponieważ niektóre podsektory, jak np. branża szkła płaskiego, mają złożone łańcuchy wartości. Sektor przetwórstwa szkła obejmuje również znaczną liczbę MŚP.

2.3.   Zdrowie i bezpieczeństwo

2.3.1.

Europejska branża szklarska oferuje dobrej jakości miejsca pracy osobom o różnorodnym profilu: od niewykwalifikowanych pracowników fizycznych po wysokowykwalifikowanych inżynierów.

2.3.2.

Praca pracownika fizycznego w tej branży bywa ciężka, a czasami nadal niebezpieczna. Środki BHP wymagają inwestycji i często mają pozytywny wpływ na wydajność. Środki profilaktyki chorób zawodowych są stale ulepszane, np. środki profilaktyki pylicy krzemowej podejmowane w ramach dialogu społecznego Europejskiej Sieci Krzemionki (NEPSI) dotyczącego respirabilnej krzemionki krystalicznej. Kultura bezpieczeństwa i profilaktyki przekłada się na jakość miejsc pracy w branży.

2.4.   Wiek, kształcenie i szkolenie zawodowe

W przeciwieństwie do krajów Europy Środkowo-Wschodniej pracownicy sektora w Europie Zachodniej to w większości osoby w podeszłym wieku (50+) i bardzo doświadczone. Coraz trudniej jest przyciągnąć nowych i młodszych pracowników. Zastępowanie starszych, doświadczonych pracowników oznacza konieczność przeszkolenia nowych oraz zadbania o to, by obecni pracownicy byli w stanie dotrzymać kroku innowacjom i zmianom w branży.

2.5.   Branża szklarska to bardzo innowacyjny sektor

2.5.1.

Tendencje w zakresie zdrowia i dobrego samopoczucia otwierają nowe możliwości i rynki przed opakowaniami szklanymi, które są zrównoważone, bezpieczne dla zdrowia, nadają się do ponownego użytku i mogą być nieskończenie wiele razy poddawane recyklingowi w obiegu zamkniętym. Branża szklarska opracowuje innowacyjne projekty i wchodzi na radykalnie nowe ścieżki w kierunku dekarbonizacji procesu produkcji, będąc pionierem zasadniczych przemian w wytwarzaniu szkła.

2.5.2.

Szkło wykorzystywane w budownictwie i branży motoryzacyjnej staje się coraz bardziej wyspecjalizowanym produktem w związku z wykorzystaniem folii, gazów, powłok, kamer, radarów i innych materiałów, aby zwiększyć bezpieczeństwo, właściwości izolacyjne i możliwość przesyłania danych. Ogniwa fotowoltaiczne można wbudować w szkło fasadowe lub w panoramiczny dach samochodu, aby utrzymać skuteczności i generować odnawialną energię elektryczną.

2.5.3.

Zaawansowane technologicznie produkty szklane są również wykorzystywane w branży lotniczej i w obronności. Produkty i kompozyty szklane są również wykorzystywane w statkach kosmicznych i satelitach w powłokach, elektronice, czujnikach, wyświetlaczach itd. Sprawia to, że przemysł szklarski nie tylko jest zaawansowany technologicznie i innowacyjny, lecz również ma zasadnicze znaczenie strategiczne.

2.6.   Wpływ pandemii COVID-19

Od początku pandemii rynki kluczowych branż mocno podupadły, co przełożyło się na ograniczoną produkcję i powolną odbudowę w niektórych ważnych sektorach szklarskich (szkło płaskie, gospodarcze, włókno). W 2020 r. w sektorze odnotowano spadek o od 1 % do 14 %, zależnie od podsektora. W podsektorze szkła płaskiego, który produkuje przede wszystkim na potrzeby branży budowlanej i motoryzacyjnej, rynek UE skurczył się o ponad 10 % w 2020 r. Choć zapotrzebowanie budownictwa było stabilniejsze niż się spodziewano, rynek szkła dla przemysłu motoryzacyjnego jest nadal w poważnych tarapatach.

3.   Wkład szkła w neutralność klimatyczną UE, gospodarkę o obiegu zamkniętym, dobrostan i agendę cyfrową

3.1.   Neutralność klimatyczna

3.1.1.   Fala renowacji

3.1.1.1.

Produkty szklane są kluczowym elementem fali renowacji w UE, której celem jest znaczące ograniczenie zużycia energii i emisji CO2 z budynków. Niezbędne będzie korzystanie w budynkach z szyb spełniających najwyższe normy pod względem wydajności energetycznej. Oznaczałoby to znaczące ograniczenie emisji CO2, gdyż szyby o wysokiej wydajności energetycznej mogłyby obniżyć emisje CO2 z budynków o 37,4 % do 2050 r. (2). Wełna szklana, szkło piankowe i inne materiały izolacyjne wytwarzane z włókien szklanych także mają kluczowe znaczenie dla optymalnej izolacji budynków.

3.1.1.2.

Fala renowacji w UE przełożyłaby się na znaczące możliwości biznesowe. Podwojenie tempa wymiany okien mogłoby przełożyć się na wzrost rynku szyb o ponad 60 % i napędzić w ten sposób inwestycje.

3.1.2.   Ekologiczna produkcja energii

3.1.2.1.

Szkło jest nieodzowne w produkcji ekologicznej energii. Jest kluczowym komponentem paneli fotowoltaicznych. Włókna szklane są wykorzystywane w turbinach wiatrowych, gdyż przekładają się na ich mały ciężar i wytrzymałość. Specjalne szkło lustrzane pozwala także na generowanie ekologicznej energii elektrycznej w procesie skupiania światła na centralnym elemencie połączonym z generatorem.

3.1.2.2.

Szybki rozwój i upadek branży produkcji paneli słonecznych w Europie z uwagi na nieuczciwą konkurencję ze strony przedsiębiorstw z Chin może posłużyć jako przykład tego, w jaki sposób nie należy zarządzać nowymi możliwościami w zakresie ekologicznej energii w obliczu konkurencji na arenie międzynarodowej. Nowe strategie polityczne UE dotyczące celów klimatycznych i strategicznych łańcuchów wartości powinny dążyć do odnowienia produkcji ogniw fotowoltaicznych w Europie.

3.1.3.   Transport

3.1.3.1.

Branża szklarska jest istotnym dostawcą dla producentów taboru kolejowego. Z uwagi na kryzys wywołany pandemią COVID-19 niektóre przedsiębiorstwa transportu publicznego zawiesiły lub odwołały wiele zamówień, co sprawiło, że liczne zakłady stanęły w obliczu zamknięcia, co mogłoby przełożyć się na wzrost importu. Wdrożone na czas krajowe plany odbudowy mogą odegrać niebagatelną rolę we wspieraniu produkcji w Europie.

3.1.3.2.

Choć branża motoryzacyjna borykała się z kryzysem już wcześniej przed pandemią COVID-19, popyt na bardziej zaawansowane technologicznie, lekkie, dobrze izolowane szyby z pewnością powróci. Samochody bez kierowcy zintensyfikują popyt na złożone produkty ze szkła specjalistycznego, które posłużą jako wyświetlacze, panele nawigacyjne, urządzenia rzeczywistości rozszerzonej itd.

3.1.4.   Zrównoważona branża opakowaniowa

Szkło jest dla branży spożywczej (żywność i napoje), kosmetycznej i farmaceutycznej (np. szczepionki na COVID-19) zdrowym i zrównoważonym obojętnym materiałem opakowaniowym. Sektor szklarski jest prekursorem wielu innowacji ekoprojektowych oraz dotyczących dekarbonizacji i efektywności energetycznej, co przekłada się na zmiany w procesie wytwarzania szkła. Co roku nie mniej niż 10 % kosztów produkcji jest inwestowanych w dekarbonizację, efektywność energetyczną i modernizację fabryk. Najnowszy projekt w zakresie szkła opakowaniowego – Piec Przyszłości, ang. Furnace for the Future (3), który zgłoszono do funduszu innowacji ETS, obniży emisje o 60 %. Jest to jedna z wielu inicjatyw wspierających cel sektora w zakresie dostarczania opakowań szklanych neutralnych dla klimatu, które to inicjatywy przekształcą ten sektor i stworzą ogromną szansę na wzrost i tworzenie niskoemisyjnych opakowań szklanych.

3.2.   Gospodarka o obiegu zamkniętym: szkło jako doskonały produkt o obiegu zamkniętym

3.2.1.

Szkło jest trwałym, obojętnym materiałem, który można ponownie wykorzystać i bez końca poddawać recyklingowi bez utraty jego właściwości.

3.2.2.

Szkło jest przyjazną dla środowiska alternatywą dla wielu zastosowań tworzyw sztucznych i wiedzie prym pod względem skutecznego recyklingu; można je też w pełni ponownie wykorzystać, w obiegu zamkniętym. Jest to jedyna forma opakowania, która nie wymaga warstwy tworzywa sztucznego czy powłoki, nie wpływa na zdrowie i jest zawsze bezpieczna jako opakowanie do żywności, niezależnie od tego, ile razy szkło zostało poddane recyklingowi. Szkło to jeden z najczęściej poddawanych recyklingowi materiałów opakowaniowych; 76 % szkła wprowadzanego obecnie na rynek pochodzi ze zbiórki recyklingowej. Korzystanie ze szkła z recyklingu pozwala oszczędzać energię i ogranicza emisje CO2. Należy nadal propagować ogólnounijne zachęty skłaniające zainteresowane strony w całym łańcuchu wartości, w tym konsumentów, do lepszego recyklingu większej ilości materiałów.

3.2.3.

W sektorze szkła budowlanego szkło z recyklingu stanowi dziś 26 % wykorzystywanego surowca (4). Możliwe jest zwiększenie recyklingu przez usprawnienie systemu zbiórki, sortowania i czyszczenia szkła pochodzącego ze starych okien czy fasad.

3.2.4.

Wycofanie z użytku ogniw fotowoltaicznych pierwszej generacji może stanowić nową szansę na ożywienie polityki dotyczącej energii słonecznej i na zatrzymanie cennych materiałów w Europie przez usprawnienie recyklingu. Wspierać to powinny jasna wizja i polityka UE.

3.3.   Dobrostan

3.3.1.

Krótko mówiąc, szkło otacza nas wszędzie. Nowoczesne życie nie byłoby bez niego możliwe. Sektor szklarski jest również jedną z najstarszych gałęzi przemysłu i ma głębokie historyczne korzenie w Europie w zakresie szkła dekoracyjnego, sztuki i kultury. Ta długa tradycja ukształtowała europejskie know-how, techniki i sztukę produkcji szkła.

3.3.2.

W dzisiejszych czasach szkło umożliwia wykorzystanie technologii medycznych, biotechnologii oraz bioinżynierii. Szkło chroni nas również przed promieniowaniem rentgenowskim (radiologia) i promieniami gamma (zastosowania jądrowe). Szkło w wystroju wnętrz i meble szklane – lustra, ścianki działowe, balustrady, stoły, pułki i szklane oświetlenie – upiększają nasze domy i biura.

3.3.3.

Szkło chroni jakość i przydatność do spożycia naszej żywności i napojów. Szklane naczynia pozwalają nam delektować się jedzeniem i są akcesoriami pozwalającymi nam cieszyć się życiem. Szklane okna wpuszczają naturalne światło do naszych domów i biur. Szkło stosuje się w sprzętach dla domów i biur oraz w elektronice, np. drzwi piekarnika, płyty ceramiczne, telewizory i ekrany komputerów oraz smartfony.

3.4.   Cyfrowa Europa

Huty szkła w Europie produkują już najcieńsze dostępne szkło, które wykorzystuje się w wyświetlaczach, smartfonach, tabletach i innych ekranach, także dotykowych. Światłowody pozwalają na przesyłanie danych na szeroką skalę, a nawet między kontynentami, jak również są stosowane jako mikrozłącza w urządzeniach elektronicznych i chipach.

4.   Branża szklarska jako sektor energochłonny

4.1.

Co roku stopniowo modernizuje i dostosowuje się kolejne piece, wykorzystując innowacyjne technologie niskoemisyjne, które cechują się znacznie wyższą efektywnością energetyczną. Branża stale obniża zużycie energii przez wykorzystanie technologii odzyskiwania ciepła odpadowego, technologii organicznego obiegu Rankine’a, stłuczki w coraz większym zakresie oraz innych technologii symbiotycznych. Nowe systemy i technologie zarządzania energią stosowane w hutach szkła pomagają w zwiększeniu efektywności energetycznej.

4.2.

Zmniejszanie zużycia energii w sektorze szklarskim na przestrzeni ostatnich 100 lat obrazuje szybko opadająca krzywa, która osiąga obecnie swój limit termodynamiczny.

4.3.

Ponieważ emisje CO2 w branży szklarskiej są bezpośrednio powiązane z wykorzystaniem energii, poprawa efektywności energetycznej przekłada się na mniejsze emisje CO2. Poprawa ta zasadniczo doprowadziła do znaczącego ograniczenia emisji CO2. Na przykład francuski przemysł szklarski – który jest dość różnorodny i wyspecjalizowany – ograniczył swoje emisje CO2 o 70 % w latach 1960–2010.

4.4.

Aby monitorować postępy branży szklarskiej w porównaniu z innymi sektorami energochłonnymi, należy w sposób ukierunkowany wesprzeć cały sektor i jego podsektory w każdym państwie członkowskim.

4.5.   Ku neutralności klimatycznej/neutralności pod względem emisji CO2

4.5.1.

Sektor szklarski niemal osiągnął swój limit termodynamiczny, co oznacza, że znaczące ograniczenie emisji CO2 nie jest już możliwe przy zastosowaniu bieżących rozwiązań technologicznych i spalania gazu ziemnego. Konieczna jest zatem transformacja energetyczna i jeszcze ściślejszy obieg zamknięty w produkcji szkła w obszarach o pewnym potencjale.

4.5.2.   Ekologiczna energia elektryczna

Elektryfikacja to inna obiecująca ścieżka rozwoju prowadzącego do dekarbonizacji produkcji szkła. Realizowany jest właśnie projekt pilotażowy – Piec Przyszłości, ang. Furnace for the Future. Będzie to pierwszy na świecie hybrydowy, elektryczny piec do wypalania szkła opakowaniowego na dużą skalę. Istnieją już nieduże piece elektryczne w sektorach szkła opakowaniowego i gospodarczego. Tak jak w przypadku wodoru, należy rozwijać możliwości zielonej energii elektrycznej.

4.5.3.   Zielony wodór

Wodór jest bardzo obiecująca alternatywą dla gazu ziemnego. Branża szklarska analizuje już możliwość wykorzystania pieców zasilanych wodorem. Zabierze to jednak kilka lat, zanim pierwsze piece zasilane wodorem będą w pełni funkcjonalne i konkurencyjne oraz zanim zwiększą się możliwości w zakresie produkcji oraz transportu wodoru.

4.5.4.   Obieg zamknięty

Podczas topienia szkła w piecach zasilanych gazem ziemnym w procesie spalania gazu ziemnego emituje się do 80 % CO2, zaś 20 % to emisje z surowców naturalnych. Zastąpienie surowców naturalnych szkłem z recyklingu (stłuczką szklaną) pozwala nie wydobywać surowców, ogranicza powstawanie odpadów i emisji CO2 oraz pozwala oszczędzić energię. Możliwe jest zatem zamknięcie obiegu (5) w produkcji szkła i podwyższenie odsetka szkła poddawanego recyklingowi po wykorzystaniu. Zarówno w podsektorze szkła budowlanego, jak i w podsektorze szkła dla branży motoryzacyjnej testuje się szereg inicjatyw i modeli, aby usprawnić zbiórkę szklą. Należy przewidzieć wstępny demontaż szkła i szyb z budynków przed rozbiórką oraz cel dotyczący zbiórki konkretnych materiałów, aby uzupełnić ogólny cel dotyczący odpadów z budowy i rozbiórki, który jest nieskuteczny w odniesieniu do lekkich materiałów, takich jak szkło. Systemy selektywnej zbiórki są potrzebne, by zapewnić wysoką jakość, dzięki czemu w produktach szklanych można będzie stosować wysokie poziomy zawartości materiałów pochodzących z recyklingu.

4.5.5.   Przeszkody i wyzwania

Transformacja energetyczna przełoży się na wyższe koszty operacyjne (OPEX) i wymogi kapitałowe (CAPEX). Polityka UE musi wspierać inwestycje przemysłowe, aby umożliwić tę transformację, i musi zadbać o to, aby branża nie była narażona na nieuczciwą konkurencję spoza rynku UE. Ponadto należy podejmować działania już teraz, ponieważ piece są wykorzystywane przez okres od 10 do 15 lat (szkło opakowaniowe) lub od 15 do 20 lat (szkło płaskie). To oznacza, że przed kluczowym rokiem 2050 wykorzystamy jedynie dwie generacje pieców.

5.   Przemysł szklarski w polityce UE

5.1.

Ekologiczna odbudowa: Europejski Zielony Ład, fala renowacji w UE, dążenie do większego wykorzystania energii odnawialnych, polityka dotycząca zrównoważonego transportu oraz inicjatywy dotyczące gospodarki o obiegu zamkniętym powinny być skuteczną siłą napędową dla niskoemisyjnych produktów szklanych.

5.2.

Nowe źródła energii: wspieranie i budowanie potencjału energii odnawialnych w produkcji ekologicznej elektryczności i zielonego wodoru oraz zadbanie o dostępność biogazu. Wspieranie energii wiatrowej i słonecznej w koszyku energetycznym.

5.3.

Badania i rozwój: publiczne wsparcie i finansowanie badań i rozwoju oraz projektów demonstracyjnych (6), takich jak fundusz innowacji ETS, aby dekarbonizować produkcję i dalej rozwijać energooszczędne piece. W pierwszym zaproszeniu do składania wniosków liczba wniosków znacznie przekroczyła możliwości funduszu i oczekuje się, że będzie tak również w przypadku kolejnych zaproszeń.

5.4.

Akceptacja na rynku: mechanizmy wspierania wprowadzania na rynek niskoemisyjnych produktów szklanych są konieczne, aby zagwarantować zwrot z inwestycji w niskoemisyjną produkcję. Wspieranie zastępowania tworzyw sztucznych bardziej zrównoważonymi alternatywami szklanymi w sektorze detalicznym, w gospodarstwach domowych, w sektorze hotelarskim, sektorze opakowań do posiłków na wynos oraz napojów na wynos, aby pomóc przejść od gospodarki liniowej do gospodarki o obiegu zamkniętym.

5.5.

Fala renowacji: wspieranie działań podejmowanych w ramach fali renowacji, które mogą zachęcać do korzystania z produktów niegenerujących emisji CO2, by zwiększyć efektywność energetyczną i wykorzystanie odnawialnych źródeł energii zarówno w budynkach, jak i w transporcie. Podwyższenie celu dotyczącego efektywności energetycznej i uznanie go za wiążący na poziomie UE, aby zachęcać do renowacji budynków użyteczności publicznej i zwiększyć poziom ambicji w odniesieniu do obowiązku oszczędzania energii. Wspieranie wyższego finansowania dostępnego na renowację budynków w oparciu o szereg instrumentów, w tym nowy społeczny fundusz klimatyczny.

5.6.

Zrównoważony transport: wspieranie przemian w transporcie, aby pójść w kierunku inteligentnych i neutralnych klimatycznie pojazdów, oraz rozbudowy systemów transportu publicznego. Istotną rolę do odegrania mają również zaawansowane technologicznie produkty szklane.

5.7.

Zrównoważone opakowania: wspieranie odejścia od materiałów nieliniowych na rzecz szkła, czyli materiału o obiegu zamkniętym, którego można ponownie używać i który można poddawać recyklingowi, aby ograniczyć uzależnienie od importu paliw kopalnych, wydobycie surowców naturalnych i wyczerpywanie zasobów.

5.8.

Obieg zamknięty: wspieranie selektywnej zbiórki i infrastruktury recyklingu, budowania potencjału i rozwijania technologii, aby zmaksymalizować ilość i jakość szkła pokonsumpcyjnego, które w ramach recyklingu w obiegu zamkniętym wraca na rynek w postaci nowych produktów szklanych. Zachęcanie do partnerstw sektora publicznego i prywatnego w łańcuchu wartości, takich jak platforma Close the Glass Loop na rzecz obiegu zamkniętego w odniesieniu do szkła opakowaniowego (7), i do współpracy.

5.8.1.

W szczególności należy podjąć wysiłki w obszarze działań sektora budowlanego, w tym odpadów rozbiórkowych, aby wykorzystać potencjał wycofywanego z obiegu szkła budowlanego.

5.8.2.

Wykazano, że wysokie współczynniki ponownego użycia oraz recyklingu opakowań szklanych przyczyniają się do zmniejszenia wpływu systemów opakowań szklanych na środowisko i zwiększenia zasobooszczędności. Aby osiągnąć wysoki poziom ponownego użycia i recyklingu, dodatkowo do systemów rozszerzonej odpowiedzialności producenta w odniesieniu do recyklingu jednorazowych opakowań szklanych, branża wprowadziła dobrowolne systemy kaucji na opakowania wielokrotnego użytku, a niektóre państwa członkowskie Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) wdrożyły obowiązkowe systemy zwrotu kaucji za jednorazowe opakowania napojów. Choć obowiązkowe systemy zwrotu kaucji za opakowania jednorazowe są postrzegane jako skuteczny sposób zapobiegania zaśmiecaniu i osiągania wysokich wskaźników recyklingu opakowań na napoje, EKES uważa, że takie systemy dla jednorazowych opakowań szklanych (i nie tylko opakowań na napoje) są nie do pogodzenia z dobrze funkcjonującymi systemami rozszerzonej odpowiedzialności producenta, które sprawdziły się jako odpowiednie do celów zbiórki opakowań do recyklingu i osiągnęły bardzo wysokie współczynniki recyklingu.

5.8.3.

W przypadku szkła opakowaniowego nienadającego się do ponownego napełnienia wspieranie systemów rozszerzonej odpowiedzialności producenta, które umożliwią zbiórkę szkła luzem. Są one znacznie bardziej skuteczne niż systemy kaucyjne dla opakowań jednorazowych, zarówno pod względem ochrony środowiska, jak i gospodarczo.

5.9.

Cyfryzacja: wspieranie branż i pracowników umożliwiających cyfrową Europę (światłowody, ekrany dotykowe, wyświetlacze, czujniki) w ramach skutecznej polityki przemysłowej UE i tworzenia ekosystemów, z uwzględnieniem wszystkich powyższych wyzwań i specyfiki poszczególnych podsektorów szklarskich.

5.10.   Zadbanie o konkurencję na rynku europejskim

5.10.1.

Transformacja energetyczna sektora szklarskiego wymaga czasu i w trakcie przemian bardzo wysokie i rosnące koszty energii, które obecnie stanowią 25–30 % kosztów produkcji szkła, zależnie od produktów i zmian cen, stwarzają bardzo trudną sytuację w tym sektorze.

5.10.2.   Pomoc państwa

Wszystkie podsektory szklarskie powinny korzystać z instrumentów wsparcia dla CAPEX i OPEX, takich jak między innymi fundusz modernizacyjny, fundusze strukturalne UE i fundusz innowacyjny unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji. Szkło powinno być wyłączone z zakresu obowiązywania dyrektywy w sprawie opodatkowania energii, ale uwzględnione w wyłączeniu grupowym dla rekompensaty związanej z energią elektryczną oraz korzystać z kontraktów na transakcje różnicowe dotyczące dwutlenku węgla, co umożliwi inwestycje w procesy produkcyjne o niskiej emisji CO2. W szczególności szkło specjalistyczne należy dodać do wykazu dotyczącego pomocy państwa na ochronę klimatu.

5.10.3.

Konkurencja na świecie

5.10.3.1.

Należy bezzwłocznie zająć się nieuczciwymi praktykami handlowymi ze strony podmiotów z krajów trzecich przez wprowadzenie skutecznych instrumentów polityki handlowej.

5.10.3.2.

Sektor włókna szklanego ciągłego boryka się z zakłóceniami na rynku z uwagi na znaczący import z Azji włókna szklanego w dumpingowych cenach i subsydiowanego. Istnieje paląca potrzeba przyjęcia środków przeciwdziałających obchodzeniu przepisów, na przykład w zakresie importu z Egiptu i Bahrajnu.

5.10.3.3.

Sektor szklarski wytwarzający szyby przednie dla branży motoryzacyjnej również musi stawiać czoła ostrej konkurencji, głównie ze strony producentów chińskich. Mniej rygorystyczne normy w zakresie ochrony środowiska i emisji CO2 w połączeniu z niższymi płacami i gorszymi warunkami pracy prowadzą do nieuczciwej konkurencji, która może sprawić, że europejskie fabryki samochodów zwiększą import z wschodniej Azji, co przełoży się na wyższe emisje CO2 na świecie.

5.10.3.4.

Europa jest wiodącym producentem opakowań szklanych na świecie. Sektor obsługuje branżę spożywczą (żywność i napoje) o zasadniczym znaczeniu dla UE i będącą największym sektorem w Unii. Szkło przyczynia się do eksportu produktów o szacowanej wartości 250 mld EUR, które są lub najprawdopodobniej zostaną zapakowane w szkło, co przekłada się na wyższe zyski UE z eksportu tych produktów w porównaniu z zyskami z eksportu tworzyw sztucznych i granulatu, chemikaliów organicznych i samolotów.

5.11.   Zapewnienie sprawiedliwej transformacji

Należy zachęcać do uczenia się przez całe życie i szkoleń oraz wspierać je, aby umożliwić dostosowanie się pracowników do nowych technologii i procesów oraz aby zadbać o większe bezpieczeństwo zatrudnienia zarówno w samej branży, jak i na szerzej rozumianym rynku pracy. Transformacja powinna uwzględniać pracowników i dlatego przepisy europejskie powinny wspierać dialog społeczny na każdym poziomie.

5.12.   Stabilność legislacyjna i pewność prawa

5.12.1.

Ucieczka emisji: należy utrzymać skuteczne środki przeciwdziałania ucieczce emisji w ramach ETS, aby wspierać branżę w przemianach pozwalających na realizację unijnego celu dotyczącego neutralności klimatycznej i stworzyć równe warunki działania na poziomie europejskim i międzynarodowym.

5.12.2.

CBAM: EKES przychyla się do ostrożnego wprowadzenia CBAM, zgodnie z zasadami WTO, jednak mechanizm ten powinien uwzględniać rozwiązanie dotyczące eksportu i uzupełniać przydział bezpłatnych uprawnień w oparciu o pełne spełnienie poziomu referencyjnego co najmniej do 2030 r., aby umożliwić przedsiębiorstwom skoncentrowanie się na inwestycjach w technologie niskoemisyjne i aby możliwa była ocena skuteczności CBAM.

5.12.3.

Systematyka: Komitet z zadowoleniem przyjmuje prace nad pakietem w sprawie unijnej systematyki dotyczącej zrównoważonego rozwoju, który ma ukierunkować inwestycje prywatne na działania o zrównoważonym charakterze, jednak uważa, że należy zająć się rolą produkcji szkła i jej wkładem w przystosowywanie się do zmiany klimatu i jej łagodzenie.

5.12.4.

Obieg zamknięty: Komitet z zadowoleniem przyjmuje plan działania dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym i apeluje, by szkło zostało całkowicie docenione jako trwały materiał, który pozostaje produktywny w naszych gospodarkach, oraz by w pełni wspierano inicjatywy na rzecz wzmocnienia obiegu zamkniętego szkła.

5.12.5.

„Gotowi na 55”: Kiedy pakiet ten został przedstawiony, prace nad niniejszą opinią już trwały. Proponuje się w nim zmianę kilkunastu istniejących wniosków (dyrektywa o handlu emisjami, dyrektywa w sprawie opodatkowania energii, dyrektywa w sprawie odnawialnych źródeł energii itp.) i zgłoszenie kilku nowych wniosków (takich jak wniosek dotyczący CBAM). Komitet wzywa Komisję do uważnej oceny wpływu tego pakietu na przemysł szklarski. Z uwagi na skalę zmian wprowadzanych w wielu różnych dziedzinach, kluczowe znaczenie ma zapewnienie spójności między różnymi aktami prawnymi i unikanie potencjalnych konfliktów. Pakiet powinien wspierać przemysł w transformacji energetycznej i jednocześnie zapewnić równe warunki działania w porównaniu z konkurentami spoza UE, którzy nie ponoszą takich samych kosztów emisji.

---

(1)  Źródło: Eurostat i FERVER.

(2)  Dane pochodzą z raportu TNO z 2019 r.: Glazing potential: energy savings and CO2 emission reduction – Glass for Europe.

(3)  Furnace for the Future: https://feve.org/about-glass/furnace-for-the-future/.

(4)  Stowarzyszenie Glass for Europe, 2050: Flat glass in climate-neutral Europe, 2019, https://glassforeurope.com/wp-content/uploads/2020/01/flat-glass-climate-neutral-europe.pdf.

(5)  Platforma na rzecz recyklingu szkła Close the Glass Loop: https://closetheglassloop.eu/.

(6)  Przemysł szklarski ma szereg strategii dekarbonizacji, takich jak przejście na odnawialne źródła energii, środki na rzecz efektywności energetycznej, niskoemisyjne surowce, wykorzystanie szkła pochodzącego z recyklingu, transport i logistyka.

(7)  Platforma na rzecz recyklingu szkła Close the Glass Loop: https://closetheglassloop.eu/.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Strategia UE na rzecz mobilności i unijne łańcuchy wartości w przemyśle: podejście oparte na ekosystemach samochodowych”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 105/05)

Sprawozdawca:	Arnaud SCHWARTZ
Współsprawozdawczyni:	Monika SITÁROVÁ

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	25.3.2021
Podstawa prawna	Artykuł 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle (CCMI)
Data przyjęcia przez sekcję	29.9.2021
Data przyjęcia na sesji plenarnej	20.10.2021
Sesja plenarna nr	564
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	235/1/5

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES wyraża przekonanie, że europejski ekosystem motoryzacyjny może stać się pionierem w opracowywaniu i wdrażaniu rozwiązań w zakresie mobilności zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju. W związku z tym w ramach ekosystemu motoryzacyjnego należy aktywnie opracowywać strategie, aby wpływać na obecne zakłócenia i megatrendy w europejskim sektorze motoryzacyjnym.

1.2.

EKES życzyłby sobie, aby w celu ograniczenia emisji branży transportowej o 90 % do 2050 r. UE dążyła do zagwarantowania zrównoważonego charakteru wszystkich rodzajów transportu, a jednocześnie szeroko udostępniała rozwiązania alternatywne o zrównoważonym charakterze i zwiększała dostęp obywateli UE do nich. Cel ten można osiągnąć dzięki inteligentnemu połączeniu układów napędowych, które zapewnia równowagę między ochroną środowiska, efektywnym wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii, efektywnością ekonomiczną i akceptacją konsumentów, przy jednoczesnym poszanowaniu zasad neutralności technologicznej.

1.3.

EKES stanowczo podkreśla, że indywidualna mobilność musi pozostać dostępna i przystępna cenowo dla wszystkich, w szczególności dla osób dojeżdżających do pracy, które nie mają dostępu do wysokiej jakości transportu publicznego lub innych rozwiązań w zakresie mobilności. Należy za wszelką cenę uniknąć polaryzacji społecznej między osobami, które stać na zakup samochodów ekologicznych, a osobami, które nie mogą sobie na to pozwolić. W tym kontekście EKES przestrzega, że ustanowienie dostosowanego systemu ETS dla sektora transportu może położyć się cieniem na poparciu społeczeństwa dla odchodzenia od paliw kopalnych w transporcie drogowym, jeśli grupy o niskich dochodach i ci, których utrzymanie zależy od transportu drogowego, nie otrzymają odpowiedniej rekompensaty.

1.4.

EKES wskazuje, że europejski przemysł motoryzacyjny zawsze był światowym liderem i siłą napędową wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Powinien on utrzymać tę pozycję w procesie transformacji w kierunku paradygmatu cyfrowego systemu transportu drogowego o obniżonej emisyjności oraz dążyć do opracowania ścieżek transformacji, które pozwolą mu stawić czoła przełomowym tendencjom, z jakimi obecnie ma do czynienia branża. Powinien tego dokonać w oparciu o swoje mocne strony w zakresie technologii, wykwalifikowaną siłę roboczą, światowej klasy inżynierię, wymagających konsumentów, zaawansowane łańcuchy dostaw, silną kulturę MŚP oraz odpowiednie stosunki pracy.

1.5.

Udane uruchomienie ważnego projektu stanowiącego przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowani w zakresie akumulatorów udowodniło, że połączenie zasobów publicznych i prywatnych wyraźnie przyczynia się do wzmocnienia łańcucha dostaw w branży motoryzacyjnej. W związku z tym EKES jest przekonany, że należy rozważyć większą liczbę ważnych projektów stanowiących przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania w tej branży, np. w odniesieniu do wodoru (w przygotowaniu), zautomatyzowanych i połączonych samochodów, gospodarki o obiegu zamkniętym, surowców itd. Niezbędne są odważne działania, by poradzić sobie z wąskimi gardłami w zaopatrzeniu w półprzewodniki, a opracowanie drugiego ważnego projektu stanowiącego przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania w dziedzinie półprzewodników pomogłoby w zajęciu się tym problemem.

1.6.

EKES pragnie, by UE wspierała równe zasady działania na świecie. Europa musi postawić sobie za cel utrzymanie swojej silnej pozycji eksportowej w sektorze motoryzacyjnym. W związku z tym należy podjąć działania ukierunkowane na: — dążenie do wzajemności w stosunkach handlowych (dostęp do rynku, udzielanie zamówień publicznych, inwestycje, poszanowanie praw własności intelektualnej, dotacje), — zawarcie dwustronnych umów o wolnym handlu (uwzględniając rozdział dotyczący transportu samochodowego/drogowego), — walkę z nieuczciwymi praktykami handlowymi (dotacje, dwustronne umowy o wolnym handlu, różnice w cenie emisji dwutlenku węgla, dumping socjalny i ekologiczny), — promowanie współpracy międzynarodowej w zakresie czystych samochodów i niskoemisyjnych technologii paliwowych.

1.7.

Przemiany w przemyśle motoryzacyjnym będą mieć ogromny wpływ na liczbę i jakość potrzebnych miejsc pracy. W związku z tym niezbędne są aktywne strategie polityczne rynku pracy, by utrzymać możliwość zatrudnienia pracowników, na przykład w drodze inicjatyw na rzecz podwyższania i zmiany kwalifikacji (takich jak Sojusz na rzecz Umiejętności w Branży Motoryzacyjnej), by wyposażyć pracowników w umiejętności potrzebne w przyszłości. Pracownikom, którzy muszą opuścić sektor, należy zagwarantować płynne przejście do innej pracy (w uzupełnieniu systemów wcześniejszego przechodzenia na emeryturę).

1.8.

EKES wzywa do jasnego określenia wpływu transformacji cyfrowej i ekologicznej sektora w celu określenia najbardziej zagrożonych regionów i części łańcucha dostaw. Ponadto należy monitorować zmieniający się ślad przemysłu w związku z obniżeniem emisyjności i cyfryzacją z uwzględnieniem wszystkich istotnych etapów cyklu życia. Z uwagi na ogrom wyzwań, z którymi musi sobie poradzić łańcuch dostaw branży motoryzacyjnej, EKES uznaje, że konieczne jest ustanowienie mechanizmu sprawiedliwej transformacji dla sektora, aby uruchomić niezbędne środki ochronne pozwalające na uniknięcie zakłóceń społecznych i zadbanie o odpowiedzialne przemiany społeczne.

2.   Uwagi ogólne

Aktualna sytuacja

2.1.

Przemysł motoryzacyjny był zawsze podstawą przemysłu Unii Europejskiej i jest w znacznym stopniu powiązany z sektorami wyższego szczebla, takimi jak sektor stali, chemikaliów i sektor włókienniczy, a także z sektorami niższego szczebla, takimi jak sektor ICT, napraw, paliw, smarów i usług w zakresie mobilności. Przedmiotowy sektor stanowi ponad 8 % PKB UE, odpowiada za 28 % całkowitych wydatków UE na badania i rozwój, a wywóz w ramach tego sektora generuje dużą nadwyżkę handlową. Przyszłość europejskiego przemysłu motoryzacyjnego będzie jednak zależeć od sposobu dokonywania w nim fundamentalnych dostosowań niezbędnych do sprostania bezprecedensowym wyzwaniom, przed którymi obecnie stoi.

2.2.

Europejski przemysł samochodowy znajduje się na rozdrożu radykalnego nowego paradygmatu wynikającego ze złożonej transformacji w kierunku gospodarki cyfrowej i zielonej gospodarki. W dniu 28 listopada 2018 r. Komisja przyjęła długoterminową wizję neutralnej dla klimatu gospodarki do 2050 r. Sektor transportu uznano za odgrywający istotną rolę w procesie tej transformacji. W Europejskim Zielonym Ładzie z grudnia 2019 r. określono ramy strategiczne dla osiągnięcia neutralności klimatycznej. Wezwano w nich do ograniczenia emisji w sektorze transportu o 90 % do 2050 r. W tym kontekście UE podjęła decyzję o zmianie swojego celu redukcji emisji gazów cieplarnianych na 2030 r. do co najmniej – 55 %. Aby osiągnąć ten cel, w dniu 14 lipca 2021 r. Komisja przedstawiła pakiet „Gotowi na 55”, w ramach którego dokonała przeglądu rozporządzenia w sprawie wspólnego wysiłku redukcyjnego, dyrektywy w sprawie rozwoju infrastruktury paliw alternatywnych oraz rozporządzenia ustanawiającego normy emisji CO2.

2.3.

Odchodzenie od paliw kopalnych na rzecz niskoemisyjnej energii, jak również odchodzenie od tworzenia wartości dodanej w masowej produkcji samochodów na rzecz świadczenia usług w zakresie mobilności, spowoduje poważne zawirowania w przemyśle dla wielu MŚP działających w ramach złożonych łańcuchów dostaw oraz dla 13,8 mln pracowników sektora. W związku z tym wyzwaniem będzie ukierunkowanie tej transformacji na neutralność klimatyczną w sposób, który będzie możliwy do przyjęcia przez społeczeństwo.

Przełomowe megatrendy

2.4.

Globalizacja. W miarę jak sprzedaż na dojrzałych rynkach maleje, sprzedaż samochodów na rynkach wschodzących rośnie. W rezultacie gospodarczy środek ciężkości przesuwa się z UE i Stanów Zjednoczonych do Azji. Chiny produkują obecnie 26 mln samochodów rocznie w porównaniu z 22 mln w UE. Ponadto Chiny jako jedne z pierwszych rozpoczęły produkcję pojazdów elektrycznych i posiadają dojrzały przemysł akumulatorów. Japonia i Korea również zajmują pozycję lidera w dziedzinie akumulatorów i są szczególnie silne w dziedzinie półprzewodników. Europa ma również trudny dostęp do surowców pozyskiwanych zgodnie z zasadami etyki, takich jak lit i kobalt (1). Ponadto w przypadku sektora motoryzacyjnego należy uwzględniać rosnące napięcia geopolityczne.

2.5.

Wyzwanie związane ze zrównoważonym rozwojem Zgodnie z wizją przedstawioną w kompleksowej strategii UE na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności „do 2030 r. po europejskich drogach będzie jeździć co najmniej 30 mln bezemisyjnych samochodów”. W dniu 14 lipca Komisja Europejska zaproponowała, by od 2035 r. dozwolone było wprowadzanie do obrotu wyłącznie pojazdów bezemisyjnych. Będzie to wymagało znacznego wzrostu udziału pojazdów bezemisyjnych we flocie pojazdów (z 0,2 % obecnie do 11–14 % w 2030 r.) (2). Realizacja celów Zielonego Ładu pozwoli uzyskać przewagę pioniera i wesprze wiodącą rolę Europy w dziedzinie technologii niskoemisyjnych oraz jej globalną konkurencyjność. Oznacza to również pokaźne inwestycje w opracowywanie alternatywnych napędów (akumulatorowo-elektrycznych, hybrydowych, wodorowych) oraz wolnego od węgla paliwa do napędów tradycyjnych, które będą jeszcze przez długi czas stosowane w parku samochodowym. Tempo wdrażania tych napędów i paliw zależy od ram prawnych stwarzających po temu możliwości oraz od okresów zwrotu z inwestycji. Strategia UE na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności uznaje potrzebę działania na rzecz bardziej zrównoważonego charakteru wszystkich rodzajów transportu. Podejście to wymaga uwzględnienia pojazdów nisko- i bezemisyjnych, jak również odnawialnych i niskoemisyjnych paliw w transporcie drogowym, wodnym i lotniczym.

2.6.

Zmiana nastawienia konsumenta. Zachowania związane z mobilnością zmieniają się. Nowe pokolenie konsumentów nie jest już tak zainteresowane posiadaniem samochodu, ponieważ wiele osób zamieszkuje obszary miejskie ze sprawnie funkcjonującymi systemami transportu zbiorowego. Zamiast samochodu osoby takie będą szukać innego rozwiązania w zakresie mobilności (wspólne użytkowanie samochodów osobowych [car-sharing], jazda na zamówienie [ride-hailing], mikromobilność). Pandemia przyczyniła się do wzmocnienia innych tendencji, które były już widoczne, takich jak zakupy przez internet, praca zdalna, wideokonferencje, usługi dostawy. Będą one skutkować ograniczeniem mobilności samochodów osobowych, przy jednoczesnym wzroście wykorzystania samochodów dostawczych przeznaczonych do celów handlowych.

2.7.

Rozbudowa sieci połączeń. Technologie cyfrowe są ukierunkowane na umożliwienie samochodom niemal stałej łączności. Może to stwarzać znaczne możliwości w zakresie nowych modeli biznesowych opartych na danych. Inteligentne samochody byłyby wyposażone w funkcje bezpieczeństwa czynnego, inforozrywkę, usługi informacyjne dotyczące ruchu, system komunikacji pojazd-infrastruktura itp.

2.8.

Stopniowa automatyzacja samochodu. Droga do samochodów bezzałogowych będzie prowadzić do stale rosnących poziomów ich funkcji autonomicznych. Jazda zautomatyzowana wymagałaby ogromnych inwestycji w oprogramowanie, sieci łączności i sprzęt (radary, lidary, transpondery). Kwestia ta wiąże się również z wieloma wyzwaniami dotyczącymi niezawodności, ram prawnych, cen, infrastruktury drogowej i odpowiedzialności.

2.9.

Transformacja cyfrowa produkcji. W ramach sektora motoryzacyjnego wynaleziono linię montażową (Ford), opracowano zasady odchudzonej produkcji (Toyota) oraz platformy globalnej produkcji (VW). Obecnie w sektorze przyjmuje się zasady Przemysłu 4.0 wraz z zaawansowaną robotyzacją, cyfrowo zintegrowanymi łańcuchami dostaw, zaawansowanymi systemami produkcyjnymi i obróbką przyrostową.

Skutki zielonej i cyfrowej transformacji

2.10.

Mniejszy, cyfrowy sektor motoryzacyjny o obniżonej emisyjności będzie stanowił ogromne wyzwanie pod względem zatrudnienia. Bateryjne samochody elektryczne mają mniej komponentów i są prostsze w produkcji, a co najmniej 36 % ich wartości dodanej stanowią akumulatory. Ekstrapolacja badania przeprowadzonego niedawno przez niemiecki Instytut IFO sugeruje, że w łańcuchu wartości napędów konwencjonalnych w UE zagrożonych będzie 620 000 miejsc pracy. Rozwiązania można częściowo znaleźć np. we (wcześniejszym) przechodzeniu na emeryturę (3) lub w szerszym zakresie w rewolucjonizowaniu przyszłości rynku pracy (4). Z drugiej strony transformacja przyczyni się również do powstania nowych miejsc pracy w powiązanych sektorach, takich jak energoelektronika, inteligentne sieci energetyczne, infrastruktura drogowa i infrastruktura ładowania pojazdów elektrycznych, akumulatory, nowe materiały oraz mechanizmy napędowe na paliwo alternatywne.

2.11.

Tendencja do konsolidacji, sojuszy strategicznych (np. Stellantis, sojusze między BMW i Mercedesem oraz między VW i Fordem) w celu połączenia prac w zakresie badań i rozwoju nad nowymi mechanizmami napędowymi, połączenia zakupów komponentów. Wspomniane fuzje i sojusze będą zawsze skutkować nowymi strategiami przedsiębiorstw, ponownym przeglądem śladu przemysłowego, outsourcingiem do regionów charakteryzujących się niższymi kosztami pracy, programami redukcji miejsc pracy oraz zwiększoną presją na dostawców. Ponadto wydzielenie dojrzałych przedsiębiorstw pozwala firmom skoncentrować zasoby na nowych mechanizmach napędowych.

2.12.

Zacieranie się granic między przemysłem motoryzacyjnym a sektorem IT. Technologie informacyjne będą przenikać na wszystkie etapy łańcucha dostaw. Dane staną się nowym surowcem i źródłem dochodów. W sektorze zachodzą obecnie zmiany i pojawiają się nowe podmioty: dostawcy usług w zakresie mobilności (Uber), giganci przemysłu informatycznego (Google, Apple, Baidu), producenci układów scalonych (Intel, NXP, STM), producenci akumulatorów (Panasonic, CATL, LG), wschodzący producenci oryginalnego sprzętu (Tesla).

2.13.

Wartość dodana może przesunąć się z rdzenia przemysłu motoryzacyjnego (producentów oryginalnego sprzętu) do innych części łańcucha dostaw, ponieważ udział technologii informacyjnych wyrażony jako procent wartości dodanej będzie wyłącznie wzrastał ze szkodą dla elementów mechanicznych.

2.14.

Prawdopodobnie możliwe będzie wypracowanie coraz większej wartości dodanej w zakresie usług związanych z mobilnością, takich jak jazda na zamówienie, wspólne użytkowanie samochodów osobowych i wielu usług cyfrowych, takich jak aplikacje nawigacyjne, inforozrywka, reklama i nowoczesne systemy wspomagania kierownicy. W ten sposób powstaną nowe modele biznesowe: podczas gdy producenci oryginalnego sprzętu postrzegają przemysł samochodowy jako rynek 100 mln pojazdów, z perspektywy platform cyfrowych jest to rynek, na którym każdego roku można sprzedać 10 bln mil.

2.15.

Struktura zatrudnienia w sektorze ulegnie całkowitej zmianie. Potrzebne będą nowe umiejętności i doświadczenia (w dziedzinie elektroniki, elektrochemii, nowych materiałów, technologii informacyjnych), przy jednoczesnym spadku zapotrzebowania na tradycyjne umiejętności mechaniczne. Wyposażenie siły roboczej w te umiejętności będzie ważnym wyzwaniem dla przemysłu motoryzacyjnego.

2.16.

Wszystkie wyżej wymienione megatrendy będą się wzajemnie wzmacniać. Chociaż panuje powszechna zgoda co do tego, że rozpoczęły się przełomowe zakłócenia, zapewnienie, aby transformacja społeczna w kierunku transportu o obniżonej emisyjności przebiegała bardziej stopniowo dzięki gwarancji sprawiedliwej transformacji, musi być priorytetem dla wszystkich zainteresowanych stron. Aby zyskać akceptację, mobilność zgodna z zasadami zrównoważonego rozwoju musi być dla wszystkich przystępna cenowo.

3.   Radzenie sobie z transformacją

Ochrona środowiska: zmiana w kierunku zrównoważonego rozwoju

3.1.

W celu ograniczenia emisji branży transportowej o 90 % do 2050 r. UE powinna dążyć do zrównoważonego charakteru wszystkich rodzajów transportu, a jednocześnie szeroko udostępniać rozwiązania alternatywne o zrównoważonym charakterze i zwiększać dostęp obywateli UE do nich. Cel ten może zostać osiągnięty przez inteligentne połączenie układów napędowych, które zapewniają równowagę między ochroną środowiska, efektywnym wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii, efektywnością ekonomiczną i akceptacją konsumentów, przy jednoczesnym poszanowaniu zasad neutralności technologicznej. Wymaga to połączenia różnych strategii: — ograniczenia emisji CO2 od zbiornika paliwa do koła pojazdu (48 V, hybrydy, napęd elektryczny, napęd wodorowy, wydajniejsze silniki spalinowe itd.), — ograniczenia emisji CO2 od źródła do koła. Rozwój e-paliw i biopaliw odpowiadających celom zrównoważonego rozwoju ONZ oraz kryteriom zrównoważonego rozwoju wyznaczonym w dyrektywie w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (5) wymaga wsparcia w celu uniknięcia wpływu na użytkowanie gruntów, różnorodność biologiczną i lasy, — skoordynowanej strategii na rzecz czystych ekologicznie miast (np. poprzez obniżenie emisyjności transportu na ostatnich kilometrach, innowacyjne rozwiązania w zakresie mikromobilności, podróże intermodalne), — ograniczenia emisji w całym cyklu życia paliw (produkcja i recykling), — zmniejszenia intensywności emisji w sektorze transportu (inteligentne rozwiązania transportowe, mobilność współdzielona). W odniesieniu do każdej potrzeby transportowej musi być dostępne rozwiązanie mobilne o zrównoważonym charakterze (dalekobieżny transport towarowy z wykorzystaniem biopaliw i paliw syntetycznych/wodoru, napędy akumulatorowo-elektryczne na ostatnim etapie (ostatnia mila) dostaw w miastach), przy poszanowaniu zasady neutralności technologicznej, — zachęcania do modernizacji polegającej na zastąpieniu silnika spalinowego silnikiem elektrycznym lub zastąpieniu go (hybrydyzowaniu) silnikiem zabudowanym w piaście koła, — zmniejszenia masy samochodów nowo wprowadzonych do obrotu (6).

3.2.

Komisja zamierza ustanowić powiązany system handlu emisjami w odniesieniu do transportu drogowego i budynków. Określenie ceny emisji z transportu drogowego będzie równoznaczne z opodatkowaniem paliwa (ale przy większości kwalifikowanej). Dochody te zostaną przeznaczone na rekompensatę dla podmiotów zależnych od pojazdów napędzanych silnikami spalinowymi z powodu pracy lub ze względu na brak alternatywnych możliwości transportu. Ponieważ opracowanie takiego mechanizmu kompensacyjnego będzie skrajnie skomplikowane, a wyższe ceny paliw w nieproporcjonalny sposób dotkną grupy o niższych dochodach, EKES nie jest przekonany, że jest to właściwe rozwiązanie, gdyż osłabi ono poparcie społeczne dla działań w dziedzinie klimatu. Zamiast tego lepszym sposobem na zapewnienie, aby niskoemisyjny transport znalazł się w zasięgu finansowym wielu osób, wydaje się dołożenie starań w celu obniżenia kosztów cyklu życia napędów alternatywnych oraz kosztów niskoemisyjnych lub bezemisyjnych paliw węglowych.

3.3.

Priorytetowo należy potraktować tzw. „charging deserts” (obszary oddalone od punktów ładowania). Obecnie dostępnych jest 213 000 stacji ładowania, a 70 % wszystkich stacji ładowania w UE jest położonych w trzech krajach (w Niderlandach, Niemczech i we Francji). Biorąc pod uwagę cel, którym jest zapewnienie 1 mln ładowarek publicznych do 2025 r. i 3 mln do 2030 r., luka w zakresie rozwoju infrastruktury, którą należy zniwelować, jest ogromna (w ramach europejskiej kompleksowej strategii na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności szacuje się, że niezbędne dodatkowe inwestycje w infrastrukturę ładowania i tankowania pojazdów paliwami o niskiej zawartości węgla są równoważne kwocie 130 mld EUR rocznie przez następną dekadę). Dlatego EKES popiera wprowadzenie obowiązkowych celów. W ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności w sztandarowym projekcie dotyczącym ładowania i tankowania paliwa jedynie zachęca się państwa członkowskie, aby przyspieszyły wdrażanie punktów ładowania i tankowania paliwa w ramach ich planów odbudowy. Szczególną uwagę należy zwrócić na budynki mieszkalne, przygotowanie sieci do zwiększonej integracji pojazdów elektrycznych, interoperacyjność infrastruktury ładowania, rozwój inteligentnych usług ładowania (np. poprzez równoważenie obciążenia) oraz na dostawę paliw odnawialnych i niskoemisyjnych. Ponieważ w pełni elektryczne pojazdy ciężkie stają się rzeczywistością, zasługują również, aby poświęcić im specjalną uwagę.

3.4.

Do czasu osiągnięcia parytetu cenowego między pojazdami konwencjonalnymi a elektrycznymi (przewidzianego na lata 2025–2027), potrzebne będą zachęty finansowe, aby wspierać wprowadzanie na rynek pojazdów niskoemisyjnych. Mogą one mieć charakter finansowy (dotacje, ulgi podatkowe i systemy złomowania) lub niefinansowy (priorytetowe pasy ruchu, zwolnienia z opłat drogowych, rezerwowane miejsca parkingowe) i obejmować spójne ramy regulacyjne sprzyjające promocji inwestycji w paliwa niskoemisyjne. Szczególną uwagę należy zwrócić na ekologizację flot samochodowych, ponieważ może to być ważny czynnik stymulujący przyspieszenie transformacji, a także dlatego, że przyczyni się do stworzenia rynku używanych pojazdów bezemisyjnych lub niskoemisyjnych.

3.5.

Wsparcie na rzecz rozwoju gospodarki o obiegu zamkniętym w ekosystemie motoryzacyjnym: recykling, ponowne wykorzystanie i regeneracja samochodów i części. Należy również stosować zasady gospodarki o obiegu zamkniętym w celu zwiększenia ilości surowców wtórnych dostępnych dla przemysłu i ograniczenia zależności od przywozu. Według ostatnich badań materiały pochodzące z recyklingu będą jednak dostępne na rynku na odpowiednią skalę dopiero po upływie dekady, kiedy okres eksploatacji pojazdów elektrycznych zostanie osiągnięty. Należy zatem zachować realistyczne podejście i zrozumieć, że wydobywanie surowców pierwotnych ma zasadnicze znaczenie przynajmniej w latach 20. XXI w. W związku z tym dywersyfikacja łańcuchów dostaw, jak również strategia na rzecz górnictwa ekologicznego i zgodnego z zasadami etyki, muszą gwarantować bezpieczeństwo dostaw. Ponadto zbliżający się przegląd dyrektywy 2000/53/WE (7) w sprawie pojazdów wycofanych z eksploatacji wymaga uwzględnienia elektryfikacji pojazdów i potrzeby rozwoju rynków surowców wtórnych.

Gospodarka: utrzymanie i rozwój całego łańcucha dostaw w sektorze motoryzacyjnym w UE

3.6.

Promowanie współpracy przemysłowej. Ogromne środki przeznaczone na badania i rozwój (obecnie 60 mld EUR rocznie), które obecnie inwestuje się w rozwój opartej na sieci, zautomatyzowanej i współdzielonej mobilności o obniżonej emisyjności, wymagają współpracy przemysłowej i partnerstw publiczno-prywatnych. W tym względzie na pełne wsparcie zasługuje uruchomienie partnerstw innowacyjnych w ramach piątego klastra (klimat, energia, mobilność) programu „Horyzont Europa” (czysty wodór, akumulatory, oparta na sieci i zautomatyzowana mobilność, bezemisyjny transport drogowy, napędzanie transformacji miejskiej). Ponadto zawierane pod auspicjami Komisji sojusze przemysłowe (np. w zakresie akumulatorów, wodoru, surowców i zapowiadany sojusz na rzecz łańcucha wartości paliw odnawialnych i niskoemisyjnych) stanowią szeroką i otwartą platformę umożliwiającą opracowywanie strategicznych planów działania oraz koordynację badań i rozwoju, inwestycji i wprowadzania nowych innowacji na rynek. Ponadto połączenie zasobów publicznych i prywatnych w ramach ważnych projektów stanowiących przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania (IPCEI) przyczyni się do wyraźnego wzmocnienia europejskiego łańcucha dostaw sektora motoryzacji, ograniczenia zależności strategicznych oraz będzie sprzyjać dwojakiej transformacji – ekologicznej i cyfrowej. Należy uwzględnić nowe projekty IPCEI: podłączone do internetu i zautomatyzowane pojazdy, gospodarkę o obiegu zamkniętym, integrację systemów energetycznych, dostawy surowców, gospodarkę opartą na danych, półprzewodniki.

3.7.

Wyzwania związane z rozwojem zrównoważonego łańcucha wartości akumulatorów opartego na gospodarce o obiegu zamkniętym (8) w UE. Kluczowym celem UE musi być lokalizacja produkcji akumulatorów i ogniw paliwowych. Unijne sojusze na rzecz akumulatorów i wodoru zasługują na wsparcie i należy udostępnić im wystarczające środki. Wspomniane sojusze przemysłowe muszą przyczynić się do ogromnych inwestycji w zakłady produkcyjne i zapewnić tysiące miejsc pracy w Europie. Należy zadbać o to, aby nie dopuścić do rozłamów między regionami Europy, które obecnie można zaobserwować.

3.8.

Megatrend, którym są podłączone do internetu i zautomatyzowane pojazdy, może doprowadzić do przesunięcia wartości dodanej ze sprzedaży i serwisowania pojazdów w kierunku nowych przełomowych modeli biznesowych funkcjonujących na podstawie usług opartych na danych i mobilności jako usłudze. Konieczne jest przygotowanie ekosystemu motoryzacyjnego do wejścia w zakres nowych modeli biznesowych i zabezpieczenie jego obecności w nim. Będzie to wymagało norm technologicznych i regulacyjnych, aby zapewnić nowe innowacyjne usługi w zakresie mobilności, takie jak płacenie w miarę użytkowania, reklama oparta na lokalizacji, zdalna aktualizacja/konserwacja pojazdów. Stworzenie europejskiej przestrzeni danych dotyczących mobilności będzie również miało kluczowe znaczenie dla zapewnienia Europie wiodącej pozycji w dziedzinie usług cyfrowych w zakresie mobilności. Konieczne będzie również wdrożenie niezbędnej infrastruktury komunikacji cyfrowej oraz opracowanie planów działania dotyczących rosnących poziomów automatyzacji (w tym ram dotyczących badań na dużą skalę, dostępu do danych oraz nowego podejścia do homologacji typu pojazdu). Ponadto należy ocenić długoterminowy wpływ coraz bardziej zautomatyzowanych pojazdów – szczególnie na miejsca pracy i kwestie etyczne, ponieważ będzie to ważne dla zapewnienia akceptacji społecznej. Ponadto, ponieważ w przyszłości transport towarowy może się nasilić (handel elektroniczny), należy opracować inteligentne rozwiązania w zakresie mobilności transportu oparte na multimodalnej organizacji transportu, oszczędności kosztowej (zespoły pojazdów o dużej pojemności) i modelach zrównoważonego transportu, z wykorzystaniem rozwiązań w zakresie automatyzacji i łączności w łańcuchu logistycznym.

3.9.

W ramach inteligentnych technologii i rozwiązań cyfrowych opartych na „paradygmacie Przemysłu 4.0” należy wspierać integrację systemów produkcji i pomagać w ich uelastycznieniu. Dzięki usprawnionym systemom produkcji (nie tylko integracji procesów produkcyjnych na poziomie przedsiębiorstwa) w całym łańcuchu dostaw, łańcuch ten będzie bardziej odporny i będzie stanowić podstawę konkurencyjności. Transformację cyfrową należy wspierać przez tworzenie przestrzeni danych przemysłowych dla danego sektora. Technologie te wiążą się jednak również ze zwiększoną automatyzacją, która ma negatywny wpływ na zatrudnienie, i kwestię tę również należy uwzględnić.

3.10.

Wspieranie równych warunków działania na świecie. Europa musi postawić sobie za cel utrzymanie swojej silnej pozycji eksportowej w sektorze motoryzacyjnym. W związku z tym należy podjąć działania ukierunkowane na: — dążenie do wzajemności w stosunkach handlowych (dostęp do rynku, udzielanie zamówień publicznych, inwestycje, poszanowanie praw własności intelektualnej, dotacje), — zawarcie dwustronnych umów o wolnym handlu (uwzględniając rozdział dotyczący transportu samochodowego/drogowego), — walkę z nieuczciwymi praktykami handlowymi (dotacje, dwustronne umowy o wolnym handlu, różnice w cenie węgla, dumping socjalny i ekologiczny), — promowanie współpracy międzynarodowej w zakresie czystych samochodów i niskoemisyjnych technologii paliwowych.

3.11.

Należy zwiększyć wsparcie na rzecz globalnej harmonizacji technicznej w ramach Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ (EKG ONZ). Problem wąskich gardeł w zaopatrzeniu w półprzewodniki samochodowe należy rozwiązać poprzez podjęcie zdecydowanych działań. Popyt na półprzewodniki będzie nadal wzrastał, ponieważ samochody stają się urządzeniami elektronicznymi. W związku z tym EKES w pełni popiera wniosek zawarty w ostatnim komunikacie w sprawie polityki przemysłowej dotyczący opracowania zestawu narzędzi służących ograniczeniu zależności strategicznych Europy i zapobieganiu im. Pełnego poparcia wymaga również cel określony w europejskim kompasie cyfrowym polegający na podwojeniu udziału Europy w światowym rynku półprzewodników z 10 do 20 %. Ustanowienie drugiego projektu IPCEI dotyczącego półprzewodników z pewnością przyczyni się do osiągnięcia tego celu. Państwa członkowskie powinny również wywiązać się z obietnicy przeznaczenia 20 % środków z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności po pandemii COVID-19 na transformację cyfrową. Dalsze działania mogłyby obejmować przyciąganie bezpośrednich inwestycji zagranicznych oraz nawiązanie współpracy strategicznej między przedsiębiorstwami motoryzacyjnymi i producentami półprzewodników. Ponadto obserwatorium technologii krytycznych musi ściśle monitorować wiele innych zależności strategicznych w przemyśle motoryzacyjnym: surowce, wodór, akumulatory, energię ze źródeł odnawialnych, technologie chmury itp.

3.12.

Należy rozwiązać kwestię wpływu nowej sytuacji w sektorze motoryzacyjnym na rynek wtórny. Rynek posprzedażowy branży motoryzacyjnej, gdzie zatrudnionych jest cztery miliony ludzi, będzie musiał stawić czoła głębokim zmianom strukturalnym wynikającym ze zmniejszenia sprzedaży, z elektryfikacji, ze zmniejszonego popytu na paliwa, sprzedaży przez internet i zmniejszonych potrzeb w zakresie konserwacji. Konieczne będzie zdefiniowanie na nowo sektora jako dostawcy usług w zakresie mobilności: unowocześnianie samochodów, konserwacja zapobiegawcza, jazda na zamówienie, wspólne użytkowanie samochodów osobowych oraz opracowywanie modeli biznesowych w zakresie mikromobilności. Należy rozwiązać problem przeciwstawnych interesów dotyczących dostępu do danych pokładowych oraz stworzyć interoperacyjną i znormalizowaną platformę, aby umożliwić rozwój usług opartych na danych (takich jak diagnostyka zdalna, aktualizacja oprogramowania, konserwacja zapobiegawcza) na rynku wtórnym.

Społeczeństwo: zarządzanie zmianą oraz zapewnienie społecznie sprawiedliwej transformacji

3.13.

Transformacja przemysłu motoryzacyjnego będzie miała dramatyczny wpływ na ilość miejsc pracy potrzebnych przy produkcji samochodów i ich części, a także na profile zawodowe potrzebne do nowego paradygmatu. W związku z tym strategie polityczne rynku pracy powinny być ukierunkowane na utrzymanie/zwiększenie umiejętności przystosowania zawodowego siły roboczej poprzez uczenie się przez całe życie oraz na tworzenie elastycznych ścieżek między światem edukacji i światem pracy (np. systemów szkolenia w formach naprzemiennych, prawidłowo funkcjonujących rynków przygotowania zawodowego oraz certyfikacji uczenia się pozaformalnego). Należy promować wewnętrzną mobilność pracowników w przedsiębiorstwach poprzez podnoszenie kwalifikacji i zmianę kwalifikacji w celu wyposażenia ich w przyszłościowe umiejętności (zmniejszenie ilości pracy wykonywanej ręcznie i gwałtowny wzrost umiejętności cyfrowych, ze szczególnym uwzględnieniem inżynierii oprogramowania i inżynierii elektronicznej). Europejskie inicjatywy sektorowe, takie jak DRIVES i ALBATTS, oraz nowy sojusz na rzecz umiejętności motoryzacyjnych są kluczowymi narzędziami służącymi do rozwiązywania problemów związanych z umiejętnościami.

3.14.

Pracownikom, którzy muszą opuścić sektor, należy umożliwić bezproblemowe przejście na inne miejsce pracy. Należy zaoferować im dostęp do nowych miejsc pracy, które faktycznie powstaną we wschodzących gałęziach przemysłu, takich jak IT, sieci 5G, energoelektronika, infrastruktura ładowania, produkcja energii odnawialnej, inteligentne sieci energetyczne, inteligentne drogi, usługi w zakresie mobilności, akumulatory, paliwa alternatywne, magazynowanie energii, produkcja i dystrybucja energii elektrycznej. Będzie to bardzo trudne, ponieważ wspomniane miejsca pracy prawdopodobnie zostaną stworzone w innym miejscu i czasie oraz w oparciu o inne zestawy umiejętności niż w przypadku miejsc pracy, które znikną. W okresie transformacji konieczne jest zagwarantowanie bezpieczeństwa dochodów. Zwolnień grupowych można również uniknąć dzięki systemom wczesnych emerytur, rozwiązaniom w zakresie pracy w zmniejszonym wymiarze czasu oraz ograniczeniu czasu pracy. Należy zapewnić właściwy dialog społeczny, aby móc odpowiednio wcześnie przewidzieć zmiany i uniknąć zakłóceń i konfliktów społecznych.

3.15.

Konieczne jest jasne określenie wpływu transformacji cyfrowej i ekologicznej sektora w celu określenia najbardziej zagrożonych regionów i części łańcucha dostaw. Ani między Wschodem a Zachodem, ani między Europą Południową a Północną nie powinny się pojawiać nowe podziały społeczne. Ponadto należy monitorować zmieniający się ślad przemysłu w związku z obniżeniem emisyjności i transformacją cyfrową. Należy starannie przeanalizować potencjalne postępy w wykorzystaniu zrównoważonej biomasy z należytym uwzględnieniem potrzeby respektowania ograniczeń ekologicznych, gdyż w obszarze tym istnieją również możliwości tworzenia nowych miejsc pracy.

3.16.

Wszystkie zainteresowane strony (przedsiębiorstwa, związki zawodowe, organizacje klastrowe, władze, agencje rynku pracy, organy rozwoju regionalnego) w regionach, w których znajduje się rynek motoryzacyjny, powinny intensywnie współpracować nad kompleksowymi planami restrukturyzacji tych regionów.

3.17.

Należy zapobiegać przypadkom wystąpienia aktywów osieroconych w łańcuchach dostaw sektora motoryzacji poprzez zapewnienie terminowego i odpowiedniego wsparcia dla wielu MŚP, które nie dysponują zasobami (ludzkimi i finansowymi) umożliwiającymi im restrukturyzację swej działalności i przejście na bardziej obiecujące modele biznesowe.

3.18.

Mobilność indywidualna musi pozostać dostępna i przystępna cenowo dla wszystkich, w szczególności dla osób dojeżdżających do pracy, które nie mają dostępu do wysokiej jakości transportu publicznego lub innych rozwiązań w zakresie mobilności. Można to osiągnąć poprzez wypłatę rekompensat z tytułu wyższej ceny alternatywnych napędów oraz niskoemisyjnych i bezemisyjnych paliw, z których można korzystać w samochodach tradycyjnych. Należy za wszelką cenę uniknąć polaryzacji społecznej między osobami, które stać na zakup samochodów ekologicznych, a osobami, które nie mogą sobie na to pozwolić.

3.19.

Wnioski Europejski przemysł motoryzacyjny zawsze był światowym liderem i siłą napędową wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Powinien on utrzymać tę pozycję w procesie transformacji w kierunku paradygmatu cyfrowego systemu transportu drogowego o obniżonej emisyjności oraz dążyć do opracowania ścieżek transformacji, które pozwolą mu stawić czoła przełomowym tendencjom, z jakimi obecnie ma do czynienia branża. Powinien tego dokonać w oparciu o swoje mocne strony w zakresie technologii, wykwalifikowaną siłę roboczą, światowej klasy inżynierię, wymagających konsumentów, złożone łańcuchy dostaw, silną kulturę MŚP oraz odpowiednie stosunki pracy. Europejski ekosystem motoryzacyjny musi stać się pionierem w opracowywaniu i wdrażaniu rozwiązań w zakresie mobilności zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju. W związku z tym w ramach ekosystemu motoryzacyjnego należy aktywnie opracowywać strategie, aby wpływać na obecne zakłócenia i megatrendy w europejskim sektorze motoryzacyjnym. Z uwagi na ogrom wyzwań, z którymi musi sobie poradzić łańcuch dostaw branży motoryzacyjnej, EKES uznaje, że konieczne jest ustanowienie mechanizmu sprawiedliwej transformacji dla sektora, aby uruchomić niezbędne środki ochronne pozwalające na uniknięcie zakłóceń społecznych i zadbanie o odpowiedzialne przemiany społeczne.

---

(1)  https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/ip_20_2312

(2)  Dokument roboczy służb Komisji, Strategia na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności, SWD(2020) 331, s. 248.

(3)  Dr Oliver Falck, dr Nina Czernich, „Auswirkungen der vermehrten Produktion elektrisch betriebener Pkw auf die Beschäftigung in Deutschland”, ifo Institut, maj 2021 r.; https://www.ifo.de/DocDL/ifoStudie-2021_Elektromobilitaet-Beschaeftigung.pdf.

(4)  https://eeb.org/library/escaping-the-growth-and-jobs-treadmill/

(5)  Dyrektywa 2018/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (wersja przekształcona).

(6)  Samochody o masie poniżej 1 000 kg/powyżej 1 500 kg stanowiły odpowiednio 36 %/7 % samochodów sprzedanych we Francji w 1998 r. i 15 %/16 % w 2019 r. (Eurostat).

(7)  Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/53/WE z dnia 18 września 2000 r. w sprawie pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz.U. L 269 z 21.10.2000, s. 34).

(8)  W tym względzie rolę europejskiego rozporządzenia w sprawie baterii szczegółowo opisano w opinii Dz.U. C 220 z 9,6.2021, s. 128.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Społeczne i ekologiczne oddziaływanie ekosystemu 5G”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 105/06)

Sprawozdawca:

Dumitru FORNEA

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	25.3.2021
Podstawa prawna	Art. 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego
Data przyjęcia przez sekcję	7.10.2021
Data przyjęcia na sesji plenarnej	20.10.2021
Sesja plenarna nr	564
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	210/2/19

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES zauważa, że szybka cyfryzacja i szybki rozwój łączności elektronicznej w zasadniczy sposób wpływają na funkcjonowanie gospodarki i ogółu społeczeństwa. Dzięki odpowiedzialnemu wykorzystaniu tych technologii ludzkość staje przed historyczną szansą na budowę lepszego społeczeństwa. Niemniej jednak bez należytej staranności i kontroli demokratycznej w przyszłości nasze społeczności mogą zetknąć się z poważnymi wyzwaniami w administrowaniu tymi systemami technologicznymi.

1.2.

EKES przyznaje, że infrastruktura łączności elektronicznej może znacznie poprawić jakość życia obywateli i ma bezpośredni wpływ na walkę z ubóstwem. Technologia 5G stanowi ogromną szansę na poprawę usług w zakresie zdrowia ludzi poprzez rozwój telemedycyny i poprawę dostępu do opieki medycznej. Społeczeństwo uznaje ważną rolę, jaką telemedycyna odegrała podczas pandemii.

1.3.

EKES zauważa, że debata na temat wdrażania sieci 5G przekształciła się w dyskusję kontrowersyjną i polityczną, jednak niezależnie od tego należy wyjaśnić kwestie społeczne, zdrowotne i środowiskowe przy zaangażowaniu obywateli i odpowiednich podmiotów.

1.4.

EKES zachęca Komisję Europejską, aby poszła dalej w procesie oceny wielobranżowego wpływu nowych technologii 5G i 6G oraz uwzględniła fakt, że niezbędne są narzędzia i środki pozwalające zająć się zagrożeniami i słabymi punktami. W związku z tym EKES zaleca, by fundusze europejskie i krajowe były przeznaczane na bardziej dogłębne, multidyscyplinarne badania i analizy oddziaływania, koncentrujące się zarówno na ludziach, jak i na środowisku, a także na rozpowszechnianie tych wyników w celu edukowania obywateli i decydentów.

1.5.

Komitet proponuje, aby Komisja Europejska przeprowadziła konsultacje z obywatelami i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i przy zaangażowaniu wszystkich zainteresowanych instytucji publicznych mogła wesprzeć proces podejmowania decyzji w odniesieniu do oddziaływania społecznego i ekologicznego w zakresie elektronicznej łączności mobilnej.

1.6.

EKES uważa, że UE potrzebuje niezależnego urzędu europejskiego stosującego nowoczesną metodykę zgodną z bieżącym kontekstem technologicznym i podejściem multidyscyplinarnym, aby stworzyć wytyczne chroniące ogół społeczeństwa i pracowników w przypadku ich narażenia na działanie promieniowania elektromagnetycznego częstotliwości radiowych.

1.7.

Komitet zaleca, aby wszystkie stacje przekaźnikowe częstotliwości radiowych oraz pasma częstotliwości, na których stacje te działają, zostały zinwentaryzowane, zaś informacje zostały opublikowane, co umożliwi lepsze zarządzanie terytorialne i ochronę interesów obywateli, w szczególności grup szczególnie zagrożonych (dzieci, kobiety w ciąży, osoby z chorobami przewlekłymi, seniorzy, osoby cierpiące na nadwrażliwość na promieniowanie elektromagnetyczne). Należy wziąć również pod uwagę zdrowie i bezpieczeństwo pracowników.

1.8.

EKES popiera zamysł, aby urządzenia sieci 5G były projektowane już na etapie produkcji w sposób umożliwiający upublicznianie w czasie rzeczywistym danych na temat emitowanej energii i innych istotnych wskaźników do informacji organizacji konsumentów i zainteresowanych obywateli. Uprawnione organy muszą przechowywać te dane w centralnych rejestrach, zarządzać nimi i je ujawniać.

1.9.

Komitet uważa, że monitorowanie i kontrola zanieczyszczenia elektromagnetycznego powinny być przeprowadzane w oparciu o rygorystyczne podejście międzyinstytucjonalne i multidyscyplinarne podejście naukowe, przy pomocy nowoczesnych urządzeń pozwalających na pomiar parametrów elektronicznych sieci komunikacyjnych, tak aby ich kumulatywne skutki w dłuższym okresie były odpowiednio uwypuklane i oceniane.

1.10.

Chociaż nie ma uznanych danych naukowych wskazujących na negatywny wpływ 5G na zdrowie ludzi, EKES uważa, że aspekty społeczne, zdrowotne i środowiskowe sieci 5G należy stale monitorować zgodnie z zasadą ostrożności. Uznaje obawy dotyczące wpływu tej technologii na zdrowie, w tym intensywności narażenia na promieniowanie termiczne i nietermiczne oraz długofalowych skutków takiego narażenia. W niektórych regionach lub na niektórych obszarach narażenie będzie większe niż w innych miejscach, a w takich przypadkach należy rozważyć konkretne środki, w tym zalecenie, aby wydłużyć stosowanie zasady ALARA, co pozwoli na ograniczenie skutków promieniowania elektromagnetycznego generowanego przez sieci 5G.

1.11.

EKES zauważa, że narażenie ludności na działanie różnego rodzaju pól elektromagnetycznych jest niemal nieuniknione. Partnerzy społeczni powinni być od samego początku angażowani w przegląd dopuszczalnych poziomów narażenia ujętych w europejskiej dyrektywie w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na zagrożenia spowodowane czynnikami fizycznymi (polami elektromagnetycznymi) (1). Szczególną uwagę należy zwrócić na skutki nietermiczne.

1.12.

Należy wzmocnić i skonsolidować środki ochrony zdrowia i bezpieczeństwa poprzez ścisłe monitorowanie poziomów promieniowania oraz rygorystyczne stosowanie norm bezpieczeństwa w odniesieniu do osób pracujących w pobliżu źródeł promieniowania elektromagnetycznego.

1.13.

EKES zauważa potrzebę nowelizacji mechanizmów instytucjonalnych ukierunkowanych na podtrzymanie ochrony wszystkich praw człowieka w nowym kontekście hipercyfryzacji, hiperautomatyzacji i hiperłączności ułatwionych wprowadzeniem 5G, biorąc pod uwagę, że wszelki rozwój technologiczny musi uwzględniać te powszechne wartości, które stanowią zasadny i konieczny wymiar w ocenie stosunku kosztów do korzyści.

1.14.

Komitet rozumie obawy obywateli w odniesieniu do zadbania o poszanowanie i utrzymanie ich praw własności w procesie rozmieszczania anten czy ich prawa do kontroli nad własnym organizmem w kontekście sieci 5G o powszechnym zasięgu, od domów prywatnych po satelity na orbicie. Należy szanować prawo do własności i własnego wyboru. Należy zadbać o przyjęcie definicji świadomej zgody, tak aby obywatel miał rzeczywiście prawo do udzielenia swobodnej, w pełni świadomej i ważnej zgody.

1.15.

EKES popiera wzmocnienie zdolności na poziomie europejskim w zakresie przeciwdziałania cyberzagrożeniom, edukacji i ochrony, zarówno przez wzmocnienie odnośnych instytucji, takich jak ENISA, jak i stworzenie technicznych, instytucjonalnych i prawnych narzędzi pozwalających zagwarantować poszanowanie praw obywateli. Aby zaradzić pewnym zagrożeniom dla bezpieczeństwa, UE powinna więcej inwestować w tworzenie własnych technologii oraz wspieranie sektora technologicznego i programistów. Co ważniejsze, działania te powinny być tak prowadzone, aby zachęcały europejskie MŚP do rozwijania bezpiecznej i niezawodnej infrastruktury 5G.

2.   Wprowadzenie

2.1.

5G nie jest technologią samą w sobie, tylko modyfikacją istniejącej technologii (od 1G do 4G) i będzie funkcjonować wraz ze swoimi poprzedniczkami. Przełoży się to na istnienie mieszanej „sieci sieci”, a więc większej liczby bardziej zróżnicowanych pasm częstotliwości radiowej, szeregu urządzeń wymieniających dane oraz wielu interakcji z użytkownikami. Niektóre z nowych urządzeń i zastosowanych nowych technologii mogą wywierać odmienny wpływ niż poprzednie generacje.

2.2.

Technologia 5G powinna pozwolić na bezprzewodową hiperłączność, umożliwić dotarcie do ogromnej liczby urządzeń i ich połączenie oraz pozwolić na znacznie szybszy transfer danych mierzony w Gb/s. Będzie to możliwe przez kształtowanie wiązki agregacji widma radiowego i wiele równoległych połączeń wykorzystujących zarówno systemy wieloantenowe MIMO (stacje bazowe operatora w szyku fazowanym) i zwykłe anteny MIMO (we własnych urządzeniach klientów) oraz nieznaczne opóźnienie (milisekundy w infrastrukturze własnej operatora, jednak nie w odniesieniu do reszty internetu).

2.3.

Przeprowadzona w 2019 r. przez GSMA analiza pokazuje, że możliwości nowej sieci 5G są niezbędne dla samochodów bezzałogowych, rzeczywistości wirtualnej, rzeczywistości rozszerzonej i internetu dotykowego, do innych zastosowań wystarczy obecnie stosowana technologia (4G LTE i światłowody). Technologia 5G przyspieszy także przejście do czwartej rewolucji przemysłowej i ułatwi rozwój zastosowań opartych na sztucznej inteligencji, w związku z czym technologia ta uważana jest za kluczowy i konieczny element w rozwoju nowoczesnej, coraz bardziej zautomatyzowanej i cyfrowej gospodarki.

2.4.

Na świecie są społeczności naukowe, które przedstawiły dowody (2) na to, że istnieją uzasadnione podstawy do obaw w odniesieniu do przedłużonego, wszechobecnego narażania organizmu człowieka i innych organizmów żywych na działanie pewnego zakresu promieniowania mikrofalowego wykorzystywanego przez sieci 5G oraz częstotliwości radiowych 10-20-30 lub więcej gigaherców typowych dla technologii 5G, jak również możliwego szkodliwego wpływu na zdrowie, różnorodność biologiczną i środowisko naturalne. Jednakże dotychczas odnośne unijne i krajowe organy publiczne informowały, że brak naukowych dowodów na negatywny wpływ 5G na zdrowie człowieka. WHO stwierdza, że „dotychczas, po przeprowadzeniu wielu badań, nie ustalono związku między ekspozycją na działanie technologii bezprzewodowych a negatywnymi konsekwencjami dla zdrowia człowieka”.

2.5.

Wraz z powstającymi technologiami, których działanie ułatwia 5G, pociąga ona za sobą niepewność i – tak jak w przypadku każdej nowej technologii – pewną liczbę wciąż jeszcze niedostrzegalnych konsekwencji. Aby odpowiednio zająć się wszelkimi pytaniami dotyczącymi wpływu 5G na zdrowie publiczne oraz przeciwdziałać sytuacji, w której opinia publiczna pada ofiarą dezinformacji, społeczeństwo obywatelskie uznaje, że konieczne są odpowiednie środki zarządzania antycypacyjnego stosujące zasadę ostrożności w europejskim procesie ustawodawczym regulującym tę technologię łączności elektronicznej nowej generacji.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

Ogólnie rzecz ujmując, instytucje międzynarodowe, przedsiębiorstwa i władze krajowe są bez wątpienia entuzjastycznie nastawione do korzyści, które przyniesie technologia 5G. Konieczne jest jednak zbadanie, czy jakiekolwiek negatywne skutki mogą się pojawić w miarę rozwoju ekosystemu 5G, a tym samym zbadanie warunków wymaganych do akceptacji społecznej tych infrastruktur i usług, które wywierają znaczący wpływ na społeczeństwo.

3.2.

Wraz z szybkim rozwojem technologii łączności elektronicznej i infrastruktury internetowej nasila się debata opinii społecznej i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w krajach rozwiniętych w odniesieniu do potrzeby i korzyści zasadniczego przyspieszenia rozwoju sieci ICT. Organy publiczne powinny uznać wyzwania wiążące się z potencjalnym wpływem tych systemów technologicznych na środowisko naturalne, organizmy żywe lub prawa obywatelskie ludności.

3.3.

Na poziomie europejskim obawy dotyczące potencjalnego wpływu zanieczyszczenia elektromagnetycznego na zdrowie zostały wyszczególnione w motywie 31 decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady nr 243/2012/UE (3): „Spójne podejście do wydawania zezwoleń na użytkowanie widma w Unii powinno uwzględniać kwestie ochrony zdrowia publicznego przed oddziaływaniem pola elektromagnetycznego, która jest nieodzowna dla dobrostanu obywateli. Przy przestrzeganiu zalecenia Rady 1999/519/WE z dnia 12 lipca 1999 r. w sprawie ograniczenia narażenia ogółu ludności na oddziaływanie pól elektromagnetycznych (0 Hz do 300 GHz), niezbędne jest, aby zapewnić ciągłe monitorowanie jonizujących i niejonizujących skutków użytkowania widma dla zdrowia, w tym rzeczywistych kumulatywnych skutków wykorzystania widma o różnych częstotliwościach w coraz większej liczbie rodzajów urządzeń.”

4.   Uwagi szczegółowe

Technologia 5G i jej wpływ na prawa obywatelskie ludności

4.1.

W ostatnich latach kilka organizacji społeczeństwa obywatelskiego w UE i innych krajach ostrzegało o szkodliwych skutkach i złożonych, poważnych kryzysach, które mogą być spowodowane brakiem demokratycznej kontroli i przejrzystości oraz zagrożeniami dla bezpieczeństwa wynikającymi z zależności od technologii dostarczanych przez podmioty z państw trzecich.

4.2.

Branża łączności elektronicznej oraz przełomowe zastosowania rozwiązań typu 5G opierają się na wykorzystaniu dwóch bardzo ważnych zasobów. Po pierwsze wykorzystanie widma radiowego. Jest to ograniczony zasób naturalny należący do ogółu społeczeństwa i zarządzany w jego imieniu przez rządy krajowe za pośrednictwem agencji krajowych lub innych organów publicznych, które dzierżawią te zasoby operatorom sieci łączności elektronicznej.

4.3.

Innym istotnym zasobem jest dostęp do danych i metadanych konsumentów i obywateli. W dobie rozwoju rynku usług cyfrowych dane te mają ogromną wartość i dają ogromne korzyści przedsiębiorstwom, które z nich korzystają. Niektóre z wyzwań w tym zakresie zostały podkreślone w opinii EKES-u w sprawie strategii w zakresie danych (4).

4.4.

Uwzględniając powyższe, należy podkreślić, że 5G oraz udostępnianie i agregacja danych, jak wiele innych technologii, jest potężnym narzędziem we wzmacnianiu społeczeństwa obywatelskiego, w zwiększeniu skuteczności i niezawodności usług publicznych oraz ograniczaniu nierówności przez napędzanie wzrostu gospodarczego. W związku z tym UE i państwa członkowskie powinny korzystać z technologii 5G w celu poprawy dostępu do wysokiej jakości danych i rozwoju lepszej infrastruktury administracji cyfrowej (e-administracji), zbliżając tym samym instytucje publiczne i demokratyczne do obywateli.

4.5.

W związku z tym odpowiedzialny i zrównoważony rozwój infrastruktury łączności elektronicznej powinien poprawić jakość życia zwykłych obywateli, zwłaszcza w regionach i krajach słabiej rozwiniętych. Rozwój tych technologii ma zatem bezpośredni wpływ na walkę z ubóstwem.

4.6.

Aby szybko wdrożyć sieć 5G, Unia Europejska za pośrednictwem dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1972 (5) z dnia 11 grudnia 2018 r. ustanawiającej Europejski kodeks łączności elektronicznej (art. 42, 43 i 44) stworzyła ramy prawne ułatwiające dostęp operatorów sieci łączności elektronicznej do własności publicznej lub prywatnej, na której konieczna jest instalacja urządzeń i infrastruktury o zasadniczym znaczeniu dla rozwoju tych sieci. Społeczeństwo obywatelskie monitoruje interpretację tego przepisu, tak aby transpozycja dyrektywy nie prowadziła do niekonstytucyjnych odstępstw od gwarancji praw własności obywateli.

Wpływ ekosystemu 5G na środowisko

4.7.

Niektóre organizacje społeczeństwa obywatelskiego sygnalizują potencjalny wpływ nowych sieci 5G na środowisko. Niektóre z tych zarzutów dotyczą niewystarczających przepisów w zakresie badań wpływu na środowisko czy też niewłaściwych mechanizmów i działań pozwalających ograniczyć ślad energetyczny infrastruktury sieci 5G lub promować recykling odpadów elektronicznych (6).

4.8.

W celu przeprowadzenia właściwej oceny wpływu 5G na środowisko i klimat organy publiczne muszą uwzględnić takie aspekty, jak emisje gazów cieplarnianych (7), dostępność i wykorzystanie surowców krytycznych, ilość i (źródła) energii zużywanej przez wszelkie urządzenia połączone z internetem rzeczy i wykorzystywane w jego ramach, jak również ilość (i źródła) energii wykorzystywanej w przesyle danych bezprzewodowych oraz obsłudze punktów centralizacji i tranzytu danych.

4.9.

Wraz z wdrożeniem 5G i internetu rzeczy miliardy nowych komponentów sieci 5G i przedmiotów gospodarstwa domowego (elektronika i sprzęt AGD, instalacje itd.) zostaną objęte kategorią odpadów elektronicznych (e-odpadów) (8), którą należy uwzględniać w kontekście koncepcji gospodarki o obiegu zamkniętym, jak również strategii politycznych na rzecz likwidacji odpadów.

Obawy dotyczące wpływu sieci 5G na zdrowie ludzi i organizmów żywych

4.10.

Technologia 5G stanowi ogromną szansę na poprawę zdrowia ludzi. Rozwój infrastruktury ICT i wdrożenie sieci 5G przyspieszą rozwój telemedycyny, w tym poprzez koncepcję internetu rzeczy. Sieć 5G umożliwi zdalne przeprowadzenie złożonej operacji, co znacznie poprawi dostęp do wysokiej jakości opieki medycznej, zwłaszcza dla tych, którzy nie stać na podróż za granicę w celu skorzystania z potrzebnego im leczenia.

4.11.

Rozwój telemedycyny jest szczególnie ważny w czasach pandemii, gdzie stacjonarny dostęp do opieki medycznej jest znacznie ograniczony. Ponadto technologia 4G umożliwiła rozwój teleradiologii. Infrastruktura ICT umożliwiła zdalną diagnozę pacjentów (MRI, CT) i uzyskanie wysokiej jakości usług medycznych, niezależnie od lokalizacji. Technologia 5G będzie dalej rozwijać ten proces, umożliwiając obywatelom lepszy dostęp do diagnostyki i bezpośrednich usług medycznych wykonywanych na odległość.

4.12.

Z drugiej strony, szybki rozwój technologii ostatnich dwóch dekad doprowadził do rozwoju pól elektromagnetycznych, a co za tym idzie zwiększył zanieczyszczenie elektrosmogiem. Wpływ elektrosmogu należy rozpatrywać z zastosowaniem podejścia opartego na dowodach w celu oceny rzeczywistego ryzyka.

4.13.

Nadwrażliwość na promieniowanie elektromagnetyczne to schorzenie, które zostało uznane przez Parlament Europejski (9), EKES (10) i Radę Europy (11). Dotyka ona wielu ludzi, zaś wraz z wdrożeniem technologii 5G (która wymaga znacznie gęstszej sieci elektronicznej) należy się spodziewać, że cierpieć z jej powodu może jeszcze więcej osób.

4.14.

Na świecie przeprowadzono analizy, w których stwierdzono, że biologiczne skutki promieniowania elektromagnetycznego nie są groźne dla zdrowia, przy założeniu, że spełnione są normy krajowe lub ICNIRP. Jednocześnie istnieją też badania przeprowadzane od lat siedemdziesiątych ubiegłego stulecia do dziś (12), z których wynika, że istnieje zagrożenie dla zdrowia człowieka (13).

4.15.

W przygotowanych w 2019 r. przez Komisję Europejską i w 2020 r. przez Federalną Komisję ds. Łączności (FCC) sprawozdaniach dotyczących obaw związanych z długofalowym narażeniem ludzi na działanie pól elektromagnetycznych generowanych przez technologię 5G KE i FCC (14) stwierdzają odpowiednio, że nie ma niezbitych i wiarygodnych dowodów naukowych na to, że narażenie na działanie energii częstotliwości radiowych emitowanej przez telefony komórkowe ma jakikolwiek wpływ na zdrowie.

4.16.

Wiele lat temu Światowa Organizacja Zdrowia sklasyfikowała pole elektromagnetyczne generowane przez częstotliwości radiowe jako możliwy czynnik rakotwórczy; obecnie WHO przyjmuje jednak stanowisko podobne do UE i Stanów Zjednoczonych. Jednak w kontekście wdrażania sieci 5G WHO ogłosiła, że w 2022 r. przeprowadzi kolejną ocenę zagrożeń związanych z polem elektromagnetycznym widma radiowego (od 3 kHz do 3 000 GHz) (15).

4.17.

Ostateczna wersja rezolucji Rady Europy nr 1815 z dnia 27 maja 2011 r. w sprawie The potential dangers of electromagnetic fields and their effect on the environment [Potencjalne zagrożenia związane z działaniem pól elektromagnetycznych i ich wpływ na środowisko] ostrzega przed wpływem zanieczyszczenia elektromagnetycznego na zdrowie człowieka i zawiera zestaw ogólnych i szczegółowych zaleceń w kierunku przyjęcia spójnego średniookresowego i długofalowego podejścia do wyzwań wynikających z rozprzestrzeniania się technologii mobilnej. W dokumencie tym podkreśla się potrzebę podjęcia wszelkich rozsądnych środków, aby ograniczyć narażenie na działanie pól elektromagnetycznych zgodnie z zasadą ALARA (16), którą należy stosować w przypadku promieniowania jonizującego.

4.18.

Istnieją badania dowodzące, że skutki promieniowania emitowanego przez telefony komórkowe i infrastrukturę łączności bezprzewodowej (a nawet emisje nietermiczne) stanowią zagrożenie dla zdrowia ludzi z perspektywy neuronalnej, reprodukcyjnej, onkologicznej i genotoksycznej (17). Jednak w oparciu o własne oceny i metody odnośne instytucje uważają, że promieniowanie emitowane przez telefony komórkowe i infrastrukturę łączności bezprzewodowej jest bezpieczne dla człowieka.

4.19.

Jak wspomniano powyżej, istnieją badania, w których przeanalizowano wpływ promieniowania elektromagnetycznego na zdrowie ludzi i zwierząt. Jednak nie wyjaśniono wiele, a jeszcze mniej podaje się do wiadomości publicznej, w odniesieniu do ewentualnego złożonego wpływu, jaki narażenie na niejonizujące, nietermiczne promieniowanie elektromagnetyczne może wywierać na florę i faunę. Najlepiej znane badania odnoszą się do znaczącego i natychmiastowego wpływu na owady zapylające i ptaki, jednak naukowcy są bardzo zaniepokojeni długofalowym wpływem emisji elektromagnetycznych na ekosystemy organizmów żywych.

Zarzuty dotyczące wytycznych ICNIRP (18)

4.20.

Komisja Europejska i większość rządów krajowych na świecie korzysta z wytycznych ICNIRP w procesie ustalania dopuszczalnych wartości narażenia społeczeństwa na promieniowanie pól magnetycznych. Wytyczne ICNIRP znowelizowane i opublikowane w 2020 r. biorą także pod uwagę kształtowanie wiązki i częstotliwości – parametry, które charakteryzują 5G, jednak agregacja częstotliwości i większa gęstość połączeń nie zostały uwzględnione.

4.21.

Pomimo faktu, że ICNIRP podejmuje szeroko zakrojone działania, by informować o metodach naukowych wykorzystywanych w tworzeniu wytycznych w zakresie ochrony, ICNIRP uznaje za potencjalnie szkodliwe jedynie termiczne skutki promieniowania elektromagnetycznego.

4.22.

W swoim badaniu, przeprowadzonym przez Parlament Europejski (19) zgodnie z zaleceniami Rady Europy w jej rezolucji nr 1815 z 2011 r., STOA argumentuje za stosowaniem zasady ostrożności podczas przeglądu progów proponowanych przez ICNIRP i przyjmowania środków technicznych i administracyjnych, aby ograniczyć wpływ zanieczyszczeń elektromagnetycznych wynikających z łączności elektronicznej.

4.23.

Proponowane środki mają na celu zapewnienie bardziej odpowiedzialnej architektury infrastruktury komunikacyjnej (umieszczanie anten i innych specjalnych urządzeń), aby zapewnić, że ogół społeczeństwa jest informowany na temat skutków zanieczyszczenia elektromagnetycznego oraz dostępnych możliwości zmniejszenia wpływu narażenia na promieniowanie elektromagnetyczne, rozwoju zdolności monitorowania pól elektromagnetycznych itp. Należy zapewnić europejskie i krajowe fundusze na przeprowadzenie bardziej szczegółowych badań multidyscyplinarnych i analiz wpływu na ludzi i środowisko, a także na rozpowszechnianie wyników w celu edukowania społeczeństwa i decydentów.

Cyberbezpieczeństwo 5G – narzędzia, środki i ich skuteczność

4.24.

EKES podkreślał już wiele wyzwań w zakresie cyberbezpieczeństwa w swojej opinii w sprawie „Bezpieczne wprowadzanie sieci 5G w UE – wdrażanie unijnego zestawu narzędzi” (20). Nierozwiązane słabości technologii 4G będą miały jeszcze większą skalę w sieci 5G. Znajdują się one na poziomie technicznym architektury, topologii i protokołu, jak określiła ENISA (21) i – zgodnie ze sprawozdaniem grupy współpracy ds. bezpieczeństwa sieci i informacji (22) – nie można im jeszcze przeciwdziałać za pomocą skutecznych środków.

4.25.

Aby zaradzić pewnym zagrożeniom dla bezpieczeństwa, UE powinna więcej inwestować w tworzenie własnych technologii oraz wspieranie sektora technologicznego i programistów. Co ważniejsze, działania te powinny być tak prowadzone, aby zachęcały europejskie MŚP do rozwijania bezpiecznej i niezawodnej infrastruktury 5G.

---

(1)  Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/35/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na zagrożenia spowodowane czynnikami fizycznymi (polami elektromagnetycznymi) (dwudziesta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) i uchylająca dyrektywę 2004/40/WE (Dz.U. L 179 z 29.6.2013, s. 1).

(2)  https://ehtrust.org/environmental-health-trust-et-al-v-fcc-key-documents/

(3)  Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 243/2012/UE z dnia 14 marca 2012 r. w sprawie ustanowienia wieloletniego programu dotyczącego polityki w zakresie widma radiowego (Dz.U. L 81 z 21.3.2012, s. 7).

(4)  TEN/708 (Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 290).

(5)  Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1972 z dnia 11 grudnia 2018 r. ustanawiająca Europejski kodeks łączności elektronicznej (Dz.U. L 321 z 17.12.2018, s. 36).

(6)  https://www.greenpeace.org/static/planet4-eastasia-stateless/2021/05/a5886d59-china-5g-and-data-center-carbon-emissions-outlook-2035-english.pdf

(7)  https://www.hautconseilclimat.fr/wp-content/uploads/2020/12/rapport-5g_haut-conseil-pour-le-climat.pdf

(8)  https://www.itu.int/en/ITU-D/Climate-Change/Pages/Global-E-waste-Monitor-2017.aspx

(9)  Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 2 kwietnia 2009 r. w sprawie obaw dotyczących wpływu pól elektromagnetycznych na zdrowie (2008/2211(INI)) 28; https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-6-2009-0216_PL.html?redirect.

(10)  Opinia EKES-u „Bezpieczne wprowadzanie sieci 5G w UE – wdrażanie unijnego zestawu narzędzi”, TEN/704 (Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 281).

(11)  Rezolucja nr 1815 (z 2011 r.) wersja ostateczna, art. 8 ust. 1 pkt 4; http://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=17994.

(12)  https://bioinitiative.org/updated-research-summaries/

(13)  Defence Intelligence Agency – Biological Effects of Electromagnetic Radiation (Radiowaves and Microwaves) [Biologiczne skutki (radiowego i mikrofalowego) promieniowania elektromagnetycznego] – marzec 1976 r.

(14)  Stanowisko FCC zostało zakwestionowane przez amerykańskie organizacje społeczeństwa obywatelskiego przed sądem: https://ehtrust.org/eht-takes-the-fcc-to-court/.

(15)  Zgodnie z przepisami ws. widma radiowego Międzynarodowego Związku Telekomunikacyjnego (ITU).

(16)  Na najniższym racjonalnie osiągalnym poziomie [ang. As Low As Reasonably Achievable] – zasada ALARA jest wykorzystywana w opracowywaniu programów ochrony przed promieniowaniem jonizującym.

(17)  Na przykład europejskie badanie REFLEX (2004 r.), które zostało przeprowadzone w imieniu UE przez 12 instytucji akademickich o łącznym budżecie przekraczającym 3 mln EUR, z wkładem Komisji Europejskiej w wysokości 2,059 mln EUR.

(18)  International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection (Międzynarodowa Komisja Ochrony przed Promieniowaniem Niejonizującym).

(19)  https://www.home-biology.com/images/emfsafetylimits/EuropeanParliamentSTOA.pdf

(20)  Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 281.

(21)  https://www.enisa.europa.eu/publications/enisa-threat-landscape-report-for-5g-networks/at_download/fullReport

(22)  https://ec.europa.eu/newsroom/dae/document.cfm?doc_id=64468

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Rozdziały nowej generacji dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju – Przegląd 15-punktowego planu działania”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 105/07)

Sprawozdawczyni:

Tanja BUZEK

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	25.3.2021
Podstawa prawna	Artykuł 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Stosunków Zewnętrznych
Data przyjęcia przez sekcję	28.9.2021
Data przyjęcia na sesji plenarnej	20.10.2021
Sesja plenarna nr	564
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	236/2/5

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Handel wymaga odpowiednich ram politycznych, aby napędzać wzrost, tworzenie godnych miejsc pracy, zrównoważony rozwój i wspierać zrównoważoną odbudowę gospodarczą po kryzysie związanym z pandemią COVID-19, co pozwoli przedsiębiorstwom na odbudowę i reorganizację ich zaburzonego zaopatrzenia i łańcucha wartości. 2021 r. to punkt zwrotny pozwalający przemyśleć zarządzanie polityką handlową UE, zaś EKES wspiera nowy, otwarty, zrównoważony i asertywny kierunek jej rozwoju.

1.2.

Rozdziały dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju są wyrazem zaangażowania UE na rzecz opartego na wartościach programu w dziedzinie handlu, który jednocześnie wspiera rozwój gospodarczy, społeczny i środowiskowy. Zajęcie się nieprzestrzeganiem zobowiązań w zakresie handlu i zrównoważonego rozwoju oraz wspieranie ich sprawniejszej realizacji mają kluczowe znaczenie dla osiągnięcia wysokich norm pracy i zrównoważonego rozwoju za pomocą narzędzi handlowych. Zarówno na poziomie dwustronnym, jak i międzynarodowym UE powinna określać ambitne normy dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju z podobnie myślącymi partnerami handlowymi gotowymi na to, by wieść prym w tym zakresie.

1.3.

EKES z zadowoleniem przyjmuje wczesny przegląd 15-punktowego planu działania i spodziewa się, że przegląd ten pozwoli na wyjście poza ograniczone i schematyczne ramy ustalone w 2018 r. Ponieważ rozdziały dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju nie spełniają swych prawnie wiążących zobowiązań, EKES proponuje ambitny przegląd, obejmujący odnowione podejście egzekwowania uwzględniające sankcje, z komponentem ściślejszego monitorowania przez społeczeństwo obywatelskie, przy zastosowaniu innowacyjnych narzędzi i lepszym wykorzystaniu rozdziałów. Rozdziały nowej generacji dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju muszą stanowić integralną część strategii handlowej UE, która będzie stosowana zarówno do bieżących, jak i przyszłych mandatów negocjacyjnych.

1.4.

Nowe podejście zaczyna się od przełamania schematów. Skuteczne wdrożenie rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju i egzekwowanie podjętych w nich zobowiązań wymaga prężnych, systematycznych i opartych na ściślejszej współpracy stosunków między poszczególnymi podmiotami. Wymiana między instytucjami, gremiami międzynarodowymi, a przede wszystkim wymiana tych wszystkich podmiotów z wewnętrznymi grupami doradczymi i między tymi grupami. Jako uznany organ na poziomie międzynarodowym Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP) powinna brać udział w monitorowaniu wdrażania konwencji MOP w umowach o wolnym handlu.

1.5.

Najważniejsze problemy często występują od samego początku. EKES podkreśla znaczenie tego, by przed ratyfikacją zadbać o zobowiązanie się do przestrzegania kluczowych konwencji międzynarodowych lub wiążących i możliwych do wyegzekwowania planów działania w ramach rozdziału dotyczącego handlu i zrównoważonego rozwoju, z jasnym harmonogramem ich ratyfikacji Pierwsza w historii sprawa w zakresie egzekwowania rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju w ramach bieżącego modelu potwierdziła, że nieprecyzyjna terminologia nie jest wystarczająca.

1.6.

Wszystkie trzy wymiary rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju są ze sobą wzajemnie powiązane i nie wolno do nich podchodzić odrębnie. EKES z zadowoleniem przyjmuje aktywną rolę biznesu w podejmowaniu wysiłków w celu zadbania o zrównoważony charakter handlu i dostrzega pozytywną rolę biznesu w promowaniu możliwości podejmowania działań klimatycznych, np. w zakresie czystych technologii w przemyśle, ze szczególnym uwzględnieniem MŚP. Rozdziały dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju muszą doprowadzić do stworzenia głębszych powiązań z Trójstronną deklaracją zasad dotyczących przedsiębiorstw wielonarodowych i polityki społecznej MOP-u (deklaracja MNE), promując jej ratyfikację, oraz z wytycznymi Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) dla przedsiębiorstw międzynarodowych, szczególnie na niższych szczeblach łańcucha dostaw.

1.7.

Skuteczne zmiany w terenie wymagają wyjścia poza klasyczne rozdziały dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju i rozważenia ogromnych możliwości wynikających z dodatkowych narzędzi politycznych. EKES wzywa do warunkowego udzielenia zamówień publicznych przedsiębiorstwom z krajów, które przestrzegają kluczowych norm MOP-u i porozumienia paryskiego. Wzywa również do przyjęcia ambitnych przepisów UE w zakresie obligatoryjnej należytej staranności jako kolejnego środka zabezpieczającego. Na inwestorów zagranicznych należy nałożyć wymóg, aby dochowali należytej staranności, zanim będą mogli skorzystać z międzynarodowej umowy inwestycyjnej. Środki należy uzupełnić działaniami na rzecz przeciwdziałania praniu pieniędzy, przestępstwom skarbowym i unikaniu opodatkowania oraz walki z korupcją, aby doprowadzić do zrównoważonej wymiany handlowej.

1.8.

Zrównoważony rozwój musi odzwierciedlać zmiany i napędzać je, jednak w ramach strategii należy utrzymać równie wysokie normy pracy i ochrony środowiska. Europejski Zielony Ład, inicjatywy dotyczące gospodarki o obiegu zamkniętym oraz mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 (CBAM) uzupełniają odnośne zagadnienia dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju, tak jak miało to miejsce w przypadku różnorodności biologicznej. Aby wyznaczać konkretne obowiązki, należy ująć zobowiązania środowiskowe w normach międzynarodowych.

1.9.

Nie ma żadnego cudownego środka pozwalającego na skuteczne wdrożenie, jednak wszystko zaczyna się od zwiększenia skutecznego egzekwowania. EKES od dawna wzywa do odnowienia mechanizmu zespołu ekspertów, który miałby możliwość nakładania kar finansowych lub sankcji i aktywną rolą wewnętrznych grup doradczych w uruchamianiu go. Umowa o handlu i współpracy między Zjednoczonym Królestwem a UE może stanowić model uwypuklania równych zasad działania i zrównoważonego rozwoju na korzyść zarówno biznesu, jak i pracowników.

1.10.

Partnerzy handlowi UE wykazują się świeżym, niesztampowym myśleniem w zakresie nowych instrumentów handlowych. Przyjmując innowacyjne podejście do rozstrzygania sporów pracowniczych, UE powinna zastanowić się nad zawieszeniem preferencyjnych środków taryfowych dla przedsiębiorstw, które naruszają uzgodnione standardy międzynarodowe. Aby zapewnić postępowe powiązania gospodarcze, EKES popiera stopniowe obniżanie taryf w związku z realizacją przez kraje partnerskie zobowiązań wynikających z rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju, z możliwością wycofania preferencyjnych środków taryfowych w przypadku naruszeń.

1.11.

Nie ma zrównoważonego rozwoju bez społeczeństwa obywatelskiego. Stworzenie wewnętrznych grup doradczych nie było celem samym w sobie. Aby były one traktowane poważnie, grupy te potrzebują informacji, zasobów i dostępu do poszczególnych podmiotów, by doradzać im w zakresie wdrożenia i egzekwowania, jak również mocniejszych ram instytucjonalnych. Poza wewnętrznymi grupami doradczymi EKES wzywa do przywrócenia grupy ekspertów ds. umów o wolnym handlu.

1.12.

EKES jest jedną z instytucji stanowczo popierających wewnętrzne grupy doradcze i będzie nadal popierał ich prace. Ostatnio zintensyfikowano dyskusje na temat wzmocnienia wewnętrznych grup doradczych, a EKES zachęca Komisję (KE) i inne zainteresowane podmioty (1) do współpracy z wewnętrznymi grupami doradczymi, aby poprawić ich skład, organizację ich prac, ich zakres i rolę w mechanizmach egzekwowania oraz ich kanały instytucjonalne opisane szczegółowo w rozdziale piątym niniejszej opinii.

2.   Wstęp

2.1.

Aktywna polityka handlowa powinna skutecznie napędzać zrównoważony wzrost i przynosi korzyści przedsiębiorstwom, pracownikom, konsumentom i ogółowi społeczeństwa, pod warunkiem że stwarza nowe możliwości rynkowe, tworzy godne miejsca pracy i zapewnia równe warunki działania. Pociąga również za sobą nieodłączne zagrożenia, które skutecznie złagodzić może jedynie inkluzywna polityka handlowa, która pozwala społeczeństwu obywatelskiemu, zainteresowanym stronom i ogółowi społeczeństwa na dzielenie się obawami.

2.2.

EKES od dawna apeluje, by zrównoważony rozwój był jednym z czynników napędzających politykę handlową z uwagi na zasadniczą rolę, jaką handel musi odegrać w realizacji celów zrównoważonego rozwoju określonych przez ONZ. Tegoroczna nowa strategia handlowa UE wyznacza ramy na przyszłe lata. EKES przygotował zalecenia w zakresie aspektów handlowych w oddzielnej opinii (2), a jednocześnie z zadowoleniem przyjął skupienie się na zrównoważonym rozwoju i wezwał do ambitnego wzmocnienia rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju oraz ich skutecznego egzekwowania.

2.3.

Opierając się na wcześniejszych pracach EKES-u, opinia ta przedstawia ocenę społeczeństwa obywatelskiego dotyczącą bieżącego podejścia, która to ocena zostanie wzięta pod uwagę w toczącym się właśnie przeglądzie rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju. Czerpie ona z nowatorskiego podejścia do handlu, który urzeczywistni wartości UE w zakresie zrównoważonego rozwoju poprzez opracowanie rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju z myślą o przyszłych pokoleniach.

3.   Handel a zrównoważony rozwój: oparty na wartościach program w dziedzinie handlu

3.1.

Włączając systematycznie rozdziały dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju do umów o wolnym handlu, UE podkreśla swe zaangażowanie na rzecz opartego na wartościach programu w dziedzinie handlu, który wspiera rozwój gospodarczy, społeczny i środowiskowy. Zajęcie się nieprzestrzeganiem zobowiązań w zakresie handlu i zrównoważonego rozwoju oraz wspieranie ich sprawniejszej realizacji mają kluczowe znaczenie dla osiągnięcia wysokich norm pracy i zrównoważonego rozwoju za pomocą narzędzi handlowych.

3.2.

Począwszy od zalążkowej formy w umowie o wolnym handlu między UE a Koreą Południową w 2011 r., rozdziały dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju stale ewoluowały we wszystkich kolejnych zawieranych przez UE umowach o wolnym handlu. Przewidują one mechanizm rozwiązywania sporów oparty wyłącznie na konsultacjach oraz wewnętrzne grupy doradcze zajmujące się międzyinstytucjonalnym monitorowaniem społeczeństwa obywatelskiego. Zawierają zobowiązania do przestrzegania wielostronnych umów dotyczących pracy i środowiska oraz do zapobiegania łagodzeniu lub obniżaniu przez strony poziomu ochrony zatrudnienia i środowiska w celu przyciągnięcia handlu i inwestycji. Jako dwustronne fora dialogu i współpracy mogą one również stanowić platformę dalszej realizacji strategii wielostronnej na rzecz zrównoważonego handlu.

3.3.

Choć UE podjęła kroki, by uwzględnić zrównoważony rozwój w swych głównych celach handlowych, bieżące negocjacje nie stają na wysokości zadania pod tym względem. Przegląd rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju musi tchnąć w nie życie i zwiększyć ich skuteczność dzięki niesztampowemu myśleniu oraz wyjść poza utarte ramy dokumentów roboczych, a jako integralna część strategii handlowej UE musi również mieć zastosowanie do obecnie negocjowanych porozumień i być uwzględniany w odnowionych mandatach negocjacyjnych.

4.   15-punktowy plan działania – ocena

4.1.

PE, EKES i duża grupa zainteresowanych podmiotów zaangażowały się w coraz intensywniejszą debatę publiczną na temat skuteczności podejścia UE do rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju, która to debata zostało przerwana w 2018 r. po uruchomieniu przez KE 15-punktowego planu działania. Zebrany w czterech głównych działach plan wyznaczył ograniczone i schematyczne ramy zmian w rozdziałach dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju na przestrzeni ostatnich lat, co oceniono poniżej w kontekście jego realizacji i niedociągnięć.

Współpraca

4.2.

Partnerstwo z państwami członkowskimi i PE: grupa ekspertów Komisji ds. handlu i zrównoważonego rozwoju pogłębiła kontakty z państwami członkowskimi, lecz sama jej struktura jest powodem utraty informacji i wiedzy fachowej. Jej prace wymagają lepszego informowania o wynikach i zaleceniach oraz ściślejszych i regularnych kontaktów z wewnętrznymi grupami doradczymi i EKES-em. DG ds. Handlu musi poszerzyć zasięg swego zaangażowania na wiodące urzędy ds. handlu i zrównoważonego rozwoju w państwach członkowskich, być może dzięki włączeniu innych stosownych dyrekcji generalnych (DG), takich jak EMPL i CLIMA z ich własnym sieciami. Musi także współpracować z organizacjami międzynarodowymi w celu udziału w tym przepływie informacji. W przekazywaniu PE aktualnych informacji na temat stosownych kwestii dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju powinny brać udział wewnętrzne grupy doradcze na równych prawach i nie przy drzwiach zamkniętych. PE musi odgrywać pewną rolę w monitorowaniu i wdrażaniu rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju, otrzymywać pełne informacje na temat działań i uczestniczyć w podejmowaniu decyzji Podkomitetu ds. Handlu i Zrównoważonego Rozwoju oraz innych odpowiednich wspólnych organów zarządzających. Ma to szczególne znaczenie w kontekście mechanizmu równych warunków działania przewidzianego w umowie o handlu i współpracy UE-Zjednoczone Królestwo.

4.3.

Współpraca z organizacjami międzynarodowymi: popierając bardziej proaktywne i systemowe podejście, EKES wzywa do zaangażowania gremiów międzynarodowych, takich jak MOP, nawet podczas negocjacji oraz w trakcie wdrażania umów o wolnym handlu, w tym na każdym etapie realizacji planów działania. Jak pokazuje przypadek ratyfikacji umowy z Wietnamem, MOP mogłaby odegrać zasadniczą rolę w fazie przed wdrożeniem i na etapie wczesnego wdrażania. Wymóg ściślejszej współpracy KE, MOP-u i EKES-u ma zasadnicze znaczenie w kształtowaniu projektów MOP-u w zakresie wsparcia technicznego i budowania potencjału w krajach partnerskich. Działaniom musi towarzyszyć większy udział MOP-u w działaniach monitorujących prowadzonych przez wewnętrzne grupy doradcze, a doroczne posiedzenia wysokiego szczebla Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia i Spraw Socjalnych (DG EMPL) mogłyby być otwarte dla przedstawicieli EKES-u i ewentualnie przewodniczących wewnętrznych grup doradczych. Podejście do wielostronnych umów środowiskowych (MEA) wydaje się niewystarczająco zbadane i mogłoby objąć inne odpowiednie organizacje międzynarodowe, takie jak OECD, a – wraz z rosnącym znaczeniem finansowania celów zrównoważonego rozwoju – Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy.

Umożliwienie społeczeństwu obywatelskiemu, w tym partnerom społecznym, odegrania roli we wdrażaniu

4.4.

Ułatwianie roli monitorującej społeczeństwa obywatelskiego, w tym partnerów społecznych: EKES przyjmuje z zadowoleniem projekt Instrumentu Partnerstwa UE, finansujący częściowo udział członków wewnętrznych grup doradczych UE w posiedzeniach oraz podtrzymujący niezależność polityczną tych grup. Wzywa KE do wznowienia finansowania wewnętrznych grup doradczych i do współpracy z nimi przy jego określaniu. Zaleca większą elastyczność przyszłego wsparcia logistycznego i technicznego. Wideokonferencje mogłyby stanowić uzupełnienie spotkań osobistych, lecz nie mogą ich zastępować. Przyszłe finansowanie powinno obejmować coroczne spotkanie wszystkich członków wewnętrznych grup doradczych w celu omówienia przekrojowych kwestii dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju. Aby w pełni usprawnić pozycję wewnętrznych grup doradczych, zgodnie z rozdziałem 5, konieczne jest nie tylko zapewnienie środków finansowych, lecz także sprostanie wyzwaniom strukturalnym i organizacyjnym.

4.5.

Włączenie społeczeństwa obywatelskiego w szerszym zakresie, w tym partnerów społecznych, w konsultacje dotyczące całych umów o wolnym handlu: EKES od dawna usilnie zaleca, by wewnętrzne grupy doradcze doradzały odnośnie do wszystkich aspektów umów handlowych UE, ze szczególnym uwzględnieniem wdrażania rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju oraz szerszego wpływu handlu na zrównoważony rozwój. Ten nowy szerszy zakres konsultacji zostanie przetestowany po raz pierwszy w umowie o handlu i współpracy UE-Zjednoczone Królestwo. EKES sugeruje rozszerzenie obecnego zakresu kompetencji wewnętrznych grup doradczych we wszystkich istniejących umowach o wolnym handlu za pomocą aktualizacji tekstu umów lub – w formie ujednoliconej praktyki – w ich regulaminie wewnętrznym.

4.6.

Działania na rzecz odpowiedzialnego prowadzenia działalności gospodarczej: EKES z zadowoleniem przyjmuje czynną rolę przedsiębiorstw w wysiłkach na rzecz zrównoważonego handlu i zaangażowanie Komisji na rzecz propagowania odpowiedzialnego prowadzenia działalności gospodarczej. Wyraża jednak ubolewanie, że ani on sam, ani odpowiednie wewnętrzne grupy doradcze nie brały udziału w nadzorowaniu projektów z udziałem OECD i MOP. KE powinna opracować wskaźniki oceny wymiernych wyników projektów wykraczających poza podnoszenie świadomości oraz uwzględnić bardziej ukierunkowany i pogłębiony przegląd na dalszym etapie łańcucha dostaw.

Realizacja

4.7.

Priorytety krajowe: EKES zgadza się ze strategicznym i bardziej ukierunkowanym podejściem, ale kraje partnerskie znacznie się różnią, nawet w ramach pojedynczych umów regionalnych, takich jak umowa między UE a Ameryką Środkową. W ramach określania priorytetów i oceny niezbędne jest proaktywne konsultowanie się ze społeczeństwem obywatelskim na różnych etapach procesu, zwłaszcza angażowanie wewnętrznych grup doradczych. Komórki geograficzne w DG TRADE i delegatury UE powinny wchodzić w częstszą interakcję z wewnętrznymi grupami doradczymi, aby uzyskać informacje i przekazywać informacje zwrotne. Wymaga to regularnej oceny postępów lub regresu KE w realizacji tych priorytetów.

4.8.

Asertywne egzekwowanie: przykład rozstrzygania sporów pracowniczych w Korei Południowej to ważna lekcja. Po pierwsze dla KE, by była bardziej proaktywna i szybciej aktywowała procedury rozstrzygania sporów przewidziane w rozdziałach dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju, przyznając aktywną rolę wewnętrznym grupom doradczym. Po drugie istotne jest to, by międzynarodowi eksperci w dziedzinie prawa pracy zasiadali w zespołach ekspertów i konsultowali się z MOP-em w zakresie jej jurysprudencji i wiążącej wykładni. Po trzecie w sprawozdaniu zespołu ekspertów potwierdzono potrzebę wiążących i podlegających sankcjom planów działania, w których wskazano by wyraźnie terminy ratyfikacji konwencji MOP. Określenie „ciągłe i nieustające wysiłki” okazuje się zbyt niejasne i daje stronom zbyt dużą swobodę działania. Choć Korea ratyfikowała trzy z czterech wcześniej nieratyfikowanych konwencji (poza Konwencją nr 105 dotyczącą zniesienia pracy przymusowej), wciąż należy się zastanawiać, czy nowelizacja koreańskich przepisów w pełni wdraża postanowienia konwencji nr 29, 87 i 98. Dlatego sprawa ta pozostaje otwarta, a EKES ponawia swoje wezwanie do podjęcia działań następczych. Problemy z przestrzeganiem przepisów istnieją jednak nie tylko w krajach partnerskich. EKES zauważa z zaniepokojeniem, że wydaje się brakować instrumentów służących skutecznemu egzekwowaniu przepisów w UE i państwach członkowskich.

4.9.

Zachęcanie do wczesnej ratyfikacji kluczowych porozumień międzynarodowych: EKES popiera ratyfikację kluczowych konwencji międzynarodowych przed zawarciem i podpisaniem umowy o wolnym handlu, aby skorzystać maksymalnie z kart przetargowych w negocjacjach i z możliwości dyplomatycznych. Ostatni przypadek umowy z Wietnamem odzwierciedla ten pozytywny wpływ umów o wolnym handlu, ponieważ kraj ten ratyfikował konwencję MOP nr 98 i konwencję nr 105. Nie poczyniono jednak żadnych postępów w zakresie ratyfikacji konwencji MOP nr 87. EKES podkreśla zatem znaczenie tego, by przed ratyfikacją zadbać o zobowiązanie się do przestrzegania kluczowych porozumień międzynarodowych lub wiążących i możliwych do wyegzekwowania planów działania w ramach rozdziału dotyczącego handlu i zrównoważonego rozwoju, z jasnym harmonogramem ich ratyfikacji

4.10.

Przegląd skuteczności wdrażania rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju: EKES zgadza się z potrzebą regularnych przeglądów i ocen wdrażania rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju. Wyraża jednak ubolewanie z powodu niewielkiej widoczności prac wewnętrznych grup doradczych i lekceważenia ich zaleceń w tych procesach, zwłaszcza w rocznych sprawozdaniach z realizacji. Przyszłe sprawozdania powinny lepiej odzwierciedlać programy prac wewnętrznych grup doradczych i wspólne deklaracje z partnerskimi wewnętrznymi grupami doradczymi. W szczególności EKES wyraża ubolewanie z powodu dotychczasowego braku postępów na drodze do uczynienia obecnych rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju faktycznie wiążącymi. W przypadku kompleksowej umowy gospodarczo-handlowej z Kanadą (CETA) EKES, wewnętrzna grupa doradcza UE i kanadyjskie wewnętrzne grupy doradcze wielokrotnie wzywali do poczynienia znacznych postępów w zakresie wczesnego przeglądu, do czego strony zobowiązały się we Wspólnym instrumencie interpretacyjnym, którego celem było zwiększenie skuteczności egzekwowania przepisów prawa pracy i ochrony środowiska. W procesie przeglądu powinny czynnie uczestniczyć wewnętrzne grupy doradcze obu stron.

4.11.

Podręcznik dotyczący wdrażania: EKES z zadowoleniem przyjmuje opracowanie podręczników dotyczących wdrażania, aby pomóc partnerom umów o wolnym handlu lepiej zrozumieć zobowiązania w zakresie handlu i zrównoważonego rozwoju oraz wskazać sposoby ich wdrażania. Co się tyczy kwestii pracy, partnerzy społeczni muszą być postrzegani jako kluczowe podmioty w terenie. Oficjalne bazy danych umożliwiające porównanie muszą znacząco wychodzić poza postępy w zakresie brzmienia porozumień i koncentrować się na rzeczywistym poziomie wdrożenia postanowień rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju.

4.12.

Zwiększenie zasobów: UE powinna przeznaczyć część swojej pomocy na rzecz wymiany handlowej na wspieranie udziału wewnętrznych grup doradczych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego spoza UE w przedsięwzięciach dotyczących zrównoważonego handlu i zrównoważonych inwestycji i na wspieraniu budowania przez nie zdolności w tym zakresie.

4.13.

Działania klimatyczne: handel nie jest siłą napędową polityki na rzecz klimatu, niemniej powinien odgrywać swoją rolę w umożliwianiu realizacji światowego programu działań na rzecz klimatu, a przedsiębiorstwa powinny odegrać pozytywną rolę w promowaniu szans dla sektora czystych technologii, ze szczególnym uwzględnieniem MŚP. Uczynienie porozumienia paryskiego niezbędnym elementem wszystkich przyszłych kompleksowych umów handlowych – tak aby można było je zawiesić w razie niespełnienia określonych zobowiązań – jest pozytywnym krokiem, który należy rozszerzyć na podstawowe i aktualne konwencje MOP.

4.14.

Handel i praca: EKES z zadowoleniem przyjmuje szerszy zakres kwestii związanych z pracą w rozdziałach dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju i zachęca do stałej aktualizacji zobowiązań w tym zakresie. Rozdziały dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju muszą być głębiej związane z przyjętą przez MOP deklaracją MNE oraz z wytycznymi OECD w zakresie przedsiębiorstw wielonarodowych. KE powinna wspierać ratyfikację konwencji MOP zawartych w deklaracji MNE. Zaawansowane prawodawstwo UE, w szczególności zrównoważony ład korporacyjny i obowiązkowa staranność, powinno zapewnić stałe ramy dalszego rozwoju rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju. Aby jednak dokonać zmian w terenie, zobowiązania te wymagają bardziej proaktywnego podejścia pod względem egzekwowania i wykonalności.

Przejrzystość i komunikacja

4.15.

Większa przejrzystość i lepsza komunikacja: EKES przyłącza się do wszystkich instytucji i zainteresowanych stron podkreślających wagę przejrzystości i komunikacji. Publikacja kompleksowych protokołów stanowi użyteczny punkt wyjścia do angażowania społeczeństwa obywatelskiego. Spotkania w ramach dialogu KE ze społeczeństwem obywatelskim są ważnym kanałem, należy je jednak usprawnić, tak by miały charakter bardziej zorganizowanych działań następczych. W tym kontekście EKES zaleca unikanie pracy w hermetycznych zespołach i zapewnianie wzajemnie wzmacnianych różnych kanałów komunikacji – wobec PE, państw członkowskich i społeczeństwa obywatelskiego.

4.16.

Terminowa odpowiedź na przedkładane rozdziały dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju: EKES z zadowoleniem przyjmuje uruchomienie systemu skarg w 2020 r. przez utworzenie pojedynczego punktu kontaktowego, a w szczególności specjalnego działu podlegającego głównemu urzędnikowi ds. egzekwowania przepisów handlowych zajmującego się wyłącznie skargami dotyczącymi handlu i zrównoważonego rozwoju. Jest jeszcze za wcześnie na ocenę skuteczności, lecz EKES spodziewa się, że nieustanne kształtowanie tego mechanizmu będzie się odbywać z udziałem społeczeństwa obywatelskiego i według jego zaleceń.

5.   Rozdziały nowej generacji dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju

5.1.

Od czasu prezentacji planu działania w 2018 r. świat handlu posunął się naprzód, naprzód poszła również debata na temat handlu i zrównoważonego rozwoju. Europejski Zielony Ład jest nadrzędnym celem politycznym, również w unijnej strategii handlowej. Podmioty instytucjonalne, takie jak PE i państwa członkowskie, nasilają apele o ambitną reformę w zakresie handlu i zrównoważonego rozwoju. Pandemia COVID-19 zakłóciła przepływy handlowe w niespotykany dotąd sposób, obnażając poważne problemy w globalnych łańcuchach dostaw i wartości, które wiążą się często z nieprzestrzeganiem zobowiązań w zakresie handlu i zrównoważonego rozwoju. Pierwsza w historii sprawa dotycząca rozstrzygania sporów w zakresie handlu i zrównoważonego rozwoju stała się instytucjonalnym papierkiem lakmusowym dla tego systemu. Z nowym głównym urzędnikiem ds. egzekwowania przepisów handlowych wiążą się duże oczekiwania w zakresie większego skupienia się na lepszym wdrażaniu i egzekwowaniu zobowiązań dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju, przeznaczenia na nie większych zasobów i stworzenia w tym zakresie nowych narzędzi prawnych. Tymczasem partnerzy handlowi UE, tacy jak Kanada i Stany Zjednoczone, przyjęli stanowcze narzędzia egzekwowania we własnych umowach o wolnym handlu lub –tak jak Nowa Zelandia – przedłożyli ambitne propozycje w ramach negocjacji handlowych z UE, dbając o to, by wymiana handlowa była prowadzona z korzyścią dla wszystkich stron.

5.2.

Handel i zrównoważony rozwój to nie tylko debata na temat wartości, jest to kwestia przetrwania zarówno na poziomie UE, jak i na arenie światowej. Opowiadając się za całościowym podejściem, EKES wspiera wysiłki UE, by dążyć do realizacji strategii na rzecz zrównoważonego rozwoju na poziomie wielostronnym, i wzywa do zawarcia strategicznych sojuszy z najważniejszymi partnerami handlowymi w kwestiach priorytetowych, takich jak ucieczka emisji czy należyta staranność. EKES ponownie podkreśla potrzebę, by UE wiodła prym w ambitnej reformie Światowej Organizacji Handlu (WTO) i przełamywała tabu, tj. w odniesieniu do społecznych aspektów wymiany handlowej. EKES z zadowoleniem przyjmuje niedawną propozycję Stanów Zjednoczonych w sprawie rozwiązania globalnego problemu pracy przymusowej na statkach rybackich w ramach trwających negocjacji WTO w sprawie dotacji dla rybołówstwa (3), jako pozytywne działanie zmierzające do przemyślenia stosunków handlowych.

5.3.

EKES nieustannie zabiega o włączenie bardziej stanowczych rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju w przeświadczeniu, że 15-punktowy plan działania nie przynosi oczekiwanych rezultatów. W tym samym duchu w przeglądzie polityki handlowej z 2021 r. rozważono dalsze działania w zakresie skutecznego wdrażania i egzekwowania rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju, w tym m.in. „możliwość nakładania sankcji za brak zgodności”.

5.4.

W tej chwili zebrano już wystarczające doświadczenia, aby ponownie przemyśleć bieżące podejście, a EKES sugeruje obranie świeżego nastawienia w inicjatywach mających sprawić, by rozdziały dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju w pełni spełniały zawarte w nich prawnie wiążące zobowiązania. Debata ta powinna prowadzić do przyznawania standardom środowiskowym i normom pracy równie dużej ważności w programie wdrażania i egzekwowania.

Instrumenty polityczne wywierające dodatkowy nacisk na wdrażanie rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju

5.5.

W maju 2020 r. Francja i Niderlandy opublikowały dokument roboczy, w którym wezwały UE do lepszej analizy społeczno-gospodarczych aspektów skutków handlowych oraz do zwiększenia poziomu ambicji w odniesieniu do związku między handlem a zrównoważonym rozwojem we wszystkich jego wymiarach (4), w świetle Europejskiego Zielonego Ładu. EKES z zadowoleniem przyjmuje bardziej analityczne podejście do skutków wymiany handlowej i stanowczo popiera zalecenie, aby zachęcać do skutecznej realizacji zobowiązań dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju, ze stopniowym ograniczeniem taryf, w tym możliwością wycofania konkretnych pozycji taryfowych w wypadku późniejszego naruszenia zobowiązań, oraz do wyjaśnienia, jakie warunki muszą spełnić poszczególne kraje, aby skorzystać z takiego zmniejszenia taryf.

5.6.

EKES zachęca ponadto do wyjścia poza klasyczny zestaw narzędzi handlowych w celu znalezienia środków wspomagających, które pomogłyby we wprowadzeniu realnych zmian w terenie. UE powinna przyjąć ambitną dyrektywę UE w sprawie obowiązkowej należytej staranności, w której uznano by odpowiedzialność opartą na obecnych normach oraz zapewniono jasne i bezpieczne ramy prawne dla przedsiębiorstw europejskich i przedsiębiorstw z państw trzecich prowadzących działalność w UE. EKES stanowczo popiera obowiązek zachowania należytej staranności w umowach handlowych w odniesieniu do globalnych łańcuchów dostaw i wartości, aby wesprzeć w podejmowaniu decyzji dotyczących zarządzania ukierunkowanych na tworzenie przedsiębiorstw zrównoważonych pod względem gospodarczym, ekologicznym i społecznym (5).

5.7.

Aby poczynić postępy w realizacji agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju, KE musi również przeanalizować rozdziały i obszary inne niż tradycyjne rozdziały dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju, takie jak inwestycje, tworzenie powiązań i synergii. Na inwestorów zagranicznych należy nałożyć wymóg, aby dochowali należytej staranności, zanim będą mogli skorzystać z postanowień międzynarodowej umowy inwestycyjnej. Podobnie strony umowy o wolnym handlu powinny zapewnić, by przedsiębiorstwa z siedzibą na ich terytorium spełniały wymogi w zakresie należytej staranności (6).

5.8.

Aby zapewnić zrównoważony handel, UE musi koniecznie wprowadzić przepisy dotyczące współpracy między stronami w walce z praniem pieniędzy, przestępstwami podatkowymi i unikaniem opodatkowania. Korupcja również podkopuje wysiłki w dążeniu do zrównoważonego rozwoju, a sytuacja ta wymaga uwzględnienia porównywalnych surowych norm pozwalających na eliminację korupcji.

5.9.

Warunkiem udzielenia zamówień publicznych przedsiębiorstwom powinno być przestrzeganie przez kraje ich siedziby kluczowych norm MOP-u i porozumienia paryskiego. W ramach zawieranych przez UE umów o wolnym handlu należy także promować najlepsze praktyki dotyczące uwzględniania kryteriów środowiskowych i społecznych w zamówieniach publicznych (7).

5.10.

Chociaż w ostatnim dziesięcioleciu najbardziej rozwinęła się część rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju poświęcona środowisku naturalnemu, to wciąż pozostają dwa główne wyzwania. Po pierwsze, zobowiązania klimatyczne wynikające z porozumienia paryskiego sprowadzają się do wdrażania ustalonego na szczeblu krajowym, co utrudnia wykrywanie naruszeń. Po drugie brak międzynarodowych norm w zakresie ochrony środowiska, tj. dotyczących czystego powietrza czy czystej wody, sprawia, że trudno jest wyznaczać zobowiązania. Istotne jest, aby działać na rzecz wprowadzenia w życie zobowiązań środowiskowych w celu opracowania norm, również związanych z należytą starannością. Pandemia COVID-19 sprawiła, że kwestia różnorodności biologicznej stała się jeszcze pilniejsza niż kiedykolwiek wcześniej. Europejski Zielony Ład, inicjatywy ustawodawcze UE na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym lub mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 (CBAM) (8) stają się istotne w kontekście rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju.

5.11.

Bardziej kompleksowe spojrzenie ujawnia poważne problemy w zakresie zrównoważonego rozwoju w umowach o wolnym handlu, a problemów tych nie można rozwiązać w ramach rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju. Rolnictwo, jedna z podstawowych kart negocjacyjnych UE, ma na przykład jasny wpływ na zrównoważony rozwój. EKES kładzie szczególny nacisk na uwzględnienie bezpieczeństwa żywnościowego i zrównoważonej gospodarki żywnościowej w UE jako bardzo ważnego elementu analizy (9). W dążeniu do efektywniejszego i sprawiedliwszego zaopatrzenia w żywność EKES wzywa do niczym niezakłóconego wdrożenia dyrektywy w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych.

Zwiększenie faktycznej wykonalności

5.12.

EKES od dawna apeluje, by poddany reorganizacji zespół ekspertów był w stanie uruchomić przewidziany w umowie mechanizm rozstrzygania sporów między państwami, obejmujący możliwość zastosowania kar lub sankcji finansowych oraz środków zaradczych przysługujących stronie poszkodowanej (10). Wewnętrzne grupy doradcze powinny aktywnie działać w zakresie rozstrzygania sporów. Zespół głównego urzędnika ds. egzekwowania przepisów handlowych powinien badać sprawy przedstawione przez wewnętrzne grupy doradcze i informować na temat wszelkich działań w zakresie egzekwowania i sprawozdaniach zespołu ekspertów oraz podejmować działania następcze w tym zakresie.

5.13.

EKES z zadowoleniem przyjmuje nowe podejście w umowach o handlu i współpracy, które stawia równe zasady działania i zrównoważony rozwój na pierwszym miejscu, stosuje mechanizm rozstrzygania sporów i przewiduje dostęp do środków zaradczych w przypadku wszelkich naruszeń. Ten model hybrydowy łączy podejście przyjęte przez zespół ekspertów z komponentem egzekwowania – w razie utrzymującego się nieprzestrzegania postanowień o nieobniżaniu poziomu ochrony – lub z krajowym egzekwowaniem przepisów pracowniczych, społecznych, środowiskowych lub klimatycznych. Obejmuje to tymczasową rekompensatę uzgodnioną między stronami lub pod pewnymi warunkami jednostronne zawieszenie zobowiązań przez stronę skarżącą w dowolnym obszarze (np. taryfy handlowe, prawa przewozowe, dostęp do wód połowowych).

5.14.

Niezależny sekretariat ds. pracy, który zajmie się ponadgranicznymi kwestiami pracowniczymi w ramach umów o wolnym handlu, w tym wpływem na rynek pracy, i będzie monitorował i analizował zgodność rozdziału dotyczącego pracy, jak również mechanizm składania skarg zbiorowych powinny uzupełnić wykonywanie rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju (11). Jako uznany organ na poziomie międzynarodowym MOP powinna być zaangażowana w monitorowanie wdrażania konwencji MOP w umowach o wolnym handlu. Należy również wzmocnić i zinstytucjonalizować jej rolę w zakresie prawidłowej interpretacji jej instrumentów w przypadku sporu dotyczącego międzynarodowych norm pracy. MOP powinna systematycznie uczestniczyć w udzielaniu zespołowi ekspertów wskazówek w tych kwestiach.

5.15.

EKES sugeruje przeanalizowanie innowacyjnych podejść do rozstrzygania sporów zbiorowych, co pozwoliłoby międzynarodowym panelom ad hoc na stosowanie środków zaradczych w stosunku do przedsiębiorstwa naruszającego uzgodnione normy międzynarodowego prawa pracy. Wewnętrzne grupy doradcze ustanowione w ramach kompleksowej umowy gospodarczo-handlowej (CETA) między UE i Kanadą (12) zasygnalizowały przykład mechanizmu szybkiego reagowania w ramach umowy handlowej między USA, Kanadą a Meksykiem (USMCA) (13), który przewiduje takie kary jak zawieszenie preferencyjnych taryf na podstawie skali wagi naruszenia i powtarzających się naruszeń. Celem pozostaje zachęcanie, w miarę możliwości, do podejmowania środków zaradczych za pomocą dwustronnej współpracy i dialogu między stronami. Jednak mechanizm pozwalający wyciągnąć konsekwencje odwodzi przedsiębiorstwa od nieprzestrzegania przepisów.

5.16.

Ocena egzekwowania w oparciu o uwieńczone sukcesem postępowania sądowe daje jedynie częściowy ogląd sytuacji, szczególnie że postępowanie przed sądem jest zawsze środkiem ostatecznym. Możliwość nałożenia sankcji jest również „wyraźną zachętą” do przestrzegania norm, niezależnie od tego, czy sankcje te zostaną wykorzystane czy też nie. W ostatecznym rachunku spory, które nie zawisły przed sądem, i ich rozstrzyganie to przemawiające do wyobraźni świadectwa, które KE powinna rozważyć, przygotowując analizę porównawczą różnych podejść stosowanych przez kraje. Samo porównanie brzmienia umów i tego, jak zmienia się ich treść, dałoby jedynie niewielki wgląd w zagadnienie. Wymaga to również jakościowej oceny wyników wdrożenia, na przykład przez czerpanie z doświadczeń doradczych społeczeństwa obywatelskiego w procesie negocjacji i monitorowania wdrażania takich postanowień.

Ramy zwiększające zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego w wewnętrzne grupy doradcze

5.17.

Wewnętrzne grupy doradcze są kluczowym osiągnięciem w dziedzinie umów o wolnym handlu nowej generacji, lecz należy wzmocnić ich ramy instytucjonalne, aby skutecznie wypełniały swoje zadania związane z monitorowaniem, czy to odnośnie do handlu i zrównoważonego rozwoju, czy całych umów UE o wolnym handlu.

5.18.

Z niektórymi wewnętrznymi grupami doradczymi w krajach partnerskich związane są poważne obawy dotyczące tego, że grupy te nie są aktywne, reprezentatywne, a nawet że nie są niezależne od wpływów rządowych. Problem ten często wynika z faktu, że proces ich tworzenia nie został określony w umowie, że strony mają swobodę w wyborze istniejących organów oraz że nie ma konsekwencji w przypadku niewdrożenia zobowiązań. EKES obawia się w szczególności, że skreślenie słowa „zrównoważony” w umowie o handlu i współpracy w odniesieniu do składu wewnętrznej grupy doradczej może poważnie wpłynąć na jej funkcjonowanie.

5.19.

W przypadku regionalnych umów handlowych, takich jak umowy UE–Ameryka Środkowa i UE–Kolumbia/Peru/Ekwador lub dowolna umowa zawarta w przyszłości z Mercosurem, nadal istnieją obawy co do utworzenia poszczególnych wewnętrznych grup doradczych w każdym kraju partnerskim. To rygorystyczne podejście „krajowe” stanowi poważną przeszkodę w znaczących kontaktach między partnerskimi wewnętrznymi grupami doradczymi w poszczególnych krajach, a także z ich odpowiednikami w UE.

5.20.

Dlatego rozdziały dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju powinny prowadzić do tworzenia wewnętrznych grup doradczych o konkretnych zadaniach, o jasno określonej niezależności, reprezentatywności i zrównoważonym składzie. Strony muszą odpowiadać za swoją strukturę i swoje funkcjonowanie. Porozumienia regionalne powinny prowadzić do utworzenia wspólnych gremiów regionalnych z odpowiednim wsparciem sekretariatu. Delegatury UE i EKES powinny wspierać tworzenie i funkcjonowanie takich gremiów, w tym tworzyć wytyczne i dzielić się dobrymi praktykami. EKES proponuje również, by zastanowić się nad lepszym dopasowywaniem organizacji przedstawicielskich we wszystkich wewnętrznych grupach doradczych UE i spoza UE, w szczególności zainteresowanych stron z sektora ochrony środowiska i biznesu.

5.21.

Aby wzmocnić współpracę wewnętrznych grup doradczych UE z ich odpowiednikami w społeczeństwie obywatelskim krajów partnerskich, konieczne są doroczne wspólne spotkania między wewnętrznymi grupami doradczymi i należy je uwzględnić w samych umowach o wolnym handlu. EKES dostrzega wartość dodaną w tworzeniu wspólnych gremiów społeczeństwa obywatelskiego i bardzo angażuje się w ten proces, w szczególności we wspieranie społeczeństwa obywatelskiego w krajach partnerskich. Należy utrzymać jego specjalną rolę we wspólnych komitetach konsultacyjnych (WKK), które są istotną przestrzenią dialogu społeczeństwa obywatelskiego po obu stronach układów stowarzyszeniowych, takich jak układ UE-Chile (14).

5.22.

Rola EKES-u w kształtowaniu wewnętrznych grup doradczych i dbaniu o ich skuteczne funkcjonowanie ma zasadnicze znaczenie i powinna być wzmocniona. W lipcu 2021 r. EKES wyznaczył dalszy kierunek, organizując pierwsze posiedzenie #AllDAGs (wszystkich wewnętrznych grup doradczych), w którym wzięli udział wszyscy członkowie 11 obecnie działających wewnętrznych grup doradczych, aby przedyskutować konkretne usprawnienia. Jako członek wszystkich wewnętrznych grup doradczych EKES stanowi również istotną część ich prezydium, które składa się z przewodniczącego i dwóch wiceprzewodniczących wybranych spośród trzech Grup i wszystkich członków wewnętrznej grupy doradczej. Współpraca w ramach wspólnego kierownictwa wewnętrznej grupy doradczej umożliwia oparcie jej prac na wiedzy fachowej pochodzącej od EKES-u i spoza niego i ta praktyka powinna być kontynuowana. Szczególnie w przypadku wewnętrznych grup doradczych ds. Ukrainy, Mołdawii i Gruzji udział członków EKES-u z sąsiadujących krajów UE jest bardzo cenny. Poza rolą odgrywaną przez swoich członków EKES pomaga również wewnętrznym grupom doradczym poprzez oferowanie im cennego wsparcia sekretariatu.

5.23.

Zwiększona widoczność i usystematyzowane kanały instytucjonalne mają zasadnicze znaczenie dla realizacji celów. Kierownictwo wewnętrznej grupy doradczej powinno mieć stałe zaproszenie na posiedzenia Podkomitetu ds. Handlu i Zrównoważonego Rozwoju oraz grup monitorujących PE zajmujących się poszczególnymi umowami. Grupa ekspercka ds. handlu i zrównoważonego rozwoju obejmująca ekspertów z państw członkowskich oraz główny urzędnik ds. egzekwowania przepisów handlowych powinni być ściśle zaangażowani w prace wewnętrznych grup doradczych za pośrednictwem struktur sprawozdawczych i wymiany informacji. Uzupełnieniem powinna być wymiana informacji z MOP-em na temat wdrażania związanych z prawami pracowniczymi postanowień dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju i z sekretariatami obsługującymi wielostronne umowy środowiskowe (MEA) na temat ochrony środowiska i klimatu. Europejska Służba Działań Zewnętrznych (ESDZ), a w szczególności delegatury UE w krajach partnerskich powinny regularnie organizować spotkania informacyjne z wewnętrznymi grupami doradczymi, a w krajach docelowych otrzymywać wsparcie ze strony specjalnych attaché ds. pracy i środowiska.

5.24.

EKES podkreśla potrzebę zacieśnienia współpracy ze społeczeństwem obywatelskim, począwszy od etapu kształtowania po etap monitorowania narzędzi i umów handlowych. Wzywa do przywrócenia grupy ekspertów ds. umów o wolnym handlu, która zapewniała tak bardzo potrzebne, niezrównane i regularne zaangażowanie w konkretne kwestie handlowe. Wewnętrzne grupy doradcze są również skarbnicą niewykorzystanej wiedzy fachowej na temat przekrojowych kwestii dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju, którą należy w pełni wykorzystać.

5.25.

Rosnące wyzwania, przed którymi stają wewnętrzne grupy doradcze, wymagają systemowych rozwiązań i adekwatnych zasobów, zarówno kadrowych, jak i finansowych. Wewnętrzne grupy doradcze powinny być bardziej zaangażowane w podejmowanie związanych z tym decyzji.

5.26.

Racjonalizacja wewnętrznych grup doradczych nie jest celem samym w sobie. Każde potencjalne nowe podejście, takie jak większe skoncentrowanie struktur na indywidualnych zagadnieniach, musi zagwarantować skuteczne funkcjonowanie wewnętrznych grup doradczych, aby sprostać wyzwaniom związanym z wdrażaniem konkretnej umowy i zaangażować te grupy w jej kształtowanie. Regularnie spotkania wszystkich członków wewnętrznych grup doradczych UE pomogłyby w wypracowaniu wspólnych rozwiązań przekrojowych kwestii. Ponadto stanowią one platformę dyskusji nad pragmatycznymi i praktycznymi sposobami postępowania przed kolejnym odnowieniem członkostwa w wewnętrznych grupach doradczych na wiosnę 2023 r.

---

(1)  W 2020 r. Fundacja Friedricha-Eberta (FES) w swoim badaniu przeanalizowała niedociągnięcia wewnętrznych grup doradczych, zaś grupa organizacji członkowskich tych grup, koordynowana przez CNV Internationaal, przygotowuje obecnie dokument roboczy z zaleceniami dotyczącymi sposobów wzmocnienia wewnętrznych grup doradczych.

(2)  Dz.U. C 374 z 16.9.2021, s. 73,

(3)  Dz.U. C 374 z 16.09 2021, s. 73,

(4)  Non-paper on trade, social economic effects and sustainable development [Dokument roboczy ws. handlu, skutków gospodarczych i społecznych oraz zrównoważonego rozwoju], 2020.

(5)  Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 136 i Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 197.

(6)  Tamże.

(7)  Dz.U. C 374 z 16.9.2021, s. 73,

(8)  Przygotowywana opinia NAT/834 w sprawie mechanizmu dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 (CBAM).

(9)  Przygotowywana opinia NAT/822 – Strategiczna autonomia, bezpieczeństwo żywnościowe i zrównoważony rozwój.

(10)  Dz.U. C 364 z 28.10.2020, s. 53.

(11)  Dz.U. C 227 z 28.6.2018, s. 27.

(12)  EU and Canada DAG joint declaration [Wspólne oświadczenie wewnętrznej grupy doradczej UE–Kanada], wrzesień 2020 r.

(13)  Umowa między Stanami Zjednoczonymi, Meksykiem i Kanadą.

(14)  Przygotowywana opinia REX/536, której przyjęcie zaplanowano na wiosnę 2022 r., przeanalizuje ramy angażowania społeczeństwa obywatelskiego przez cały cykl obowiązywania umów handlowych i politycznych.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „W kierunku całościowej strategii na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich i miejskich”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 105/08)

Sprawozdawca:	Josep PUXEU ROCAMORA
Współsprawozdawczyni:	Piroska KÁLLAY

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	25.3.2021
Podstawa prawna	Art. 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego
Data przyjęcia przez sekcję	4.10.2021
Data przyjęcia na sesji plenarnej	21.10.2021
Sesja plenarna nr	564
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	220/0/1

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES jest przekonany, że przyszłość Europy będzie zależała od tego, jak będziemy traktować obszary wiejskie, oraz że potrzebna jest ściślejsza współpraca z obszarami miejskimi, aby w procesie sprawiedliwej transformacji w kierunku neutralnej dla klimatu, zrównoważonej i dostatniej Unii Europejskiej nikogo nie pozostawiono w tyle: ani regionu ani obywateli. Jest to zgodne z celami Europejskiego Zielonego Ładu i celami społecznymi, instrumentem na rzecz odbudowy „Next Generation EU”, agendą terytorialną 2030 i z 17 celami zrównoważonego rozwoju.

1.2.

EKES uważa, że UE powinna zmniejszyć dysproporcje między regionami, propagując politykę zapewniającą sprawiedliwą i zrównoważoną transformację na wszystkich obszarach oraz gwarantującą dobrą jakość życia w środowisku wiejskim.

1.3.

Ze względu na wyzwania związane ze zmianą klimatu i pandemiami na świecie EKES podkreśla pilną potrzebę natychmiastowych działań i zmiany paradygmatu w celu wykazania wartości dodanej wspólnych działań oraz krzewienia wzajemnego szacunku i zrozumienia z korzyścią dla wszystkich obywatelek i obywateli.

1.4.

EKES apeluje zatem do decydentów o opracowanie i wdrożenie kompleksowej i całościowej strategii UE na rzecz zrównoważonego, spójnego, sprawiedliwego i zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich i miejskich poprzez zaakcentowanie społeczności lokalnych, pobudzanie tradycyjnych gałęzi przemysłu oraz tworzenie nowych form działalności gospodarczej oraz miejsc pracy na obszarach wiejskich, przy jednoczesnym wspieraniu synergii z obszarami miejskimi.

1.5.

By wyrównywać szanse społeczności wiejskich i środowisk miejskich, EKES przedstawia następujące zalecenia: 1. Konieczne jest zapewnienie wystarczających środków na politykę obszarów wiejskich, stworzenie infrastruktury technologii komunikacyjnej i transportu (zwłaszcza transportu publicznego, który jest absolutnie niezbędny do życia codziennego i zatrudnienia), a także dobrej jakości i skutecznych systemów kształcenia oraz świadczenia usług zdrowotnych. Powinny one być w pełni dostosowane do odpowiadających im usług w miastach („equal health”). 2. Oferta zatrudnienia, kształcenia i mieszkań powinna odzwierciedlać wiejskie zasoby naturalne i je wykorzystywać, tworząc jednocześnie innowacyjne możliwości biznesowe. 3. Decydenci powinni wspierać parlamenty wiejskie i RLKS (rozwój lokalny kierowany przez społeczność, ang. Community Led Local Development) jako modele demokracji uczestniczącej. Struktury te powinny obejmować wszystkich obywateli obszarów wiejskich, w tym partnerów społecznych, kobiety, osoby starsze, z niepełnosprawnością, mniejszości i – szczególnie – młodzież. 4. Należy chronić i promować dobra dziedzictwa kulturowego (1).

1.6.

EKES przedstawia następujące zalecenia co do rozwoju obszarów wiejskich i miejskich: 1. Rządy muszą zachować przejrzystość i być sprawiedliwe w świadczeniu usług na rzecz obywateli na wszystkich obszarach. 2. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego, w tym LEADER i lokalne grupy działania, powinny zawierać lokalne partnerstwa wiejskie i miejskie w celu tworzenia możliwości gospodarczych, społecznych i środowiskowych oraz przyczyniania się do lepszego zrozumienia współzależności. 3. Model zarządzania radami polityki żywnościowej mógłby posłużyć za inspirację do skutecznej współpracy między wszystkimi zainteresowanymi podmiotami na szczeblu lokalnym. Możliwości telepracy, zapotrzebowanie na mieszkalnictwo na obszarach wiejskich i dostęp do użytkowania gruntów zmieniły się wskutek nowych oddziaływań środowiska i nowych związanych z nim wyzwań, a także wskutek pandemii. 4. Pozytywnym zjawiskiem jest zachęcanie do wymiany między obszarami dobrych praktyk i dyskutowanie przypadków ryzyka oraz wspieranie takich wymian. 5. Dostęp do wysokiej jakości edukacji na obszarach wiejskich może być jednym z czynników korzystnych dla lokalnego rozwoju gospodarczego i pomóc społecznościom wiejskim w dostosowaniu się do szybko zmieniających się realiów.

1.7.

EKES przedstawia Komisji Europejskiej oraz rządom krajowym i samorządom regionalnym szczególnie następujące zalecenia: 1. Należy dalej rozwijać długofalową wizję obszarów wiejskich (2) przyjętą niedawno przez Komisję, tak aby stała się wyrazem zobowiązania na rzecz obszarów wiejskich i miejskich do sprawiedliwego podejścia. Istotne jest pokazanie wartości dodanej płynącej ze współpracy organizacji wiejskich i miejskich, na przykład z inicjatywy „od pola do stołu” oraz Zielonego Ładu sprzyjającego włączeniu społecznemu. 2. Komisja Europejska powinna wesprzeć tworzenie grupy zainteresowanych stron na obszarach wiejskich i miejskich, bazującej na inicjatywie na rzecz inteligentnych wsi, której celem byłoby rozwijanie dobrych praktyk w modelach partnerstwa. 3. Aby wspierać zaangażowanie, niezbędne są inwestycje w lokalne projekty pilotażowe oraz ogólnoeuropejskie zachęty i warunki oraz nagrody za postępowe przykłady, które świadczą o umowach sprzyjających włączeniu społecznemu.

1.8.

EKES zobowiązuje się ponadto do współpracy z Parlamentem Europejskim i Komitetem Regionów polegającej na zlecaniu analiz, konsultacjach ze zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim oraz na promowaniu europejskiej karty praw i obowiązków obszarów wiejskich i miejskich.

1.9.

EKES przedstawi całościowe spojrzenie w przyszłych opiniach w sprawie polityki terytorialnej, miejskiej i wiejskiej. Tytułem przykładu przed przyjęciem niniejsza opinia została omówiona przez różne sekcje EKES-u.

2.   Wstęp

2.1.

Zgodnie z zaleceniami przedstawionymi w przyjętej we wrześniu 2020 r. opinii EKES-u „Zintegrowane podejście do regionów UE znajdujących się w trudnej sytuacji” (3) oraz podczas wysłuchania w dniu 18 czerwca 2021 r. (4), EKES dąży do całościowej strategii UE na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich i miejskich, analizując ogólne ramy łączące politykę obszarów wiejskich ze wszystkimi stosownymi strategiami politycznymi, wskazując wyzwania i przeszkody oraz podkreślając rolę społeczeństwa obywatelskiego, przedsiębiorstw i społeczności lokalnych w opracowywaniu podejść oddolnych. EKES będzie aktywnie starać się, by strategia ta była uwzględniana przy opracowywaniu polityki UE.

2.2.

Zasadnicze znaczenie ma lepsze zarządzanie różnorodnością obszarów wiejskich stosownie do ich możliwości. Niektóre obszary wiejskie leżące w pobliżu obszarów miejskich mogą korzystać z efektu aglomeracji dzięki kontaktom z obszarami miejskimi, a niektóre, bardziej oddalone, są znacznie bardziej zależne od jednego sektora – często rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa lub górnictwa – i ich interakcje z miastami są słabsze.

2.3.

Chociaż obszary wiejskie i miejskie różnią się od siebie pod względem specyfiki i tempa rozwoju, rzeczywistość pokazuje, że są ze sobą ściśle powiązane. Te współzależności są zarazem coraz bardziej złożone i dynamiczne oraz obejmują strukturalne i funkcjonalne przepływy osób i dóbr kapitałowych, informacji, technologii i stylu życia. Kluczowe znaczenie ma zatem znalezienie równowagi między obszarami wiejskimi i miejskimi, które się nawzajem potrzebują i które nie mogą bez siebie istnieć.

2.4.

Nawet na obszarach oddalonych lub o niekorzystnych warunkach trzeba dążyć do dobrego standardu życia na wsi, czyli do dobrobytu i jakości życia mieszkańców. Aby osiągnąć zrównoważony rozwój w przyszłości, strategia musi zapewnić niezbędną równowagę między tymi dwoma aspektami i je uzupełniać.

2.5.

Wyzwaniom stojącym przed obszarami wiejskimi (zmiany demograficzne, wyludnienie, przepaść cyfrowa, niski poziom dochodów, ograniczony dostęp do niektórych usług, potrzeba lepszych perspektyw zatrudnienia lub specyficzne skutki zmiany klimatu) można sprostać jedynie, przyjmując całościową i odnowioną perspektywę terytorialną, która zmierzałaby ku wzajemnym relacjom opartym na rozwoju.

2.6.

Ten nowy kontekst, wykraczający poza tradycyjne powiązania między obszarami wiejskimi skupionymi na sektorze rolnym i oddzielonymi od obszarów miejskich, wymaga oparcia środków rozwoju obszarów wiejskich na podejściu wielosektorowym, zintegrowanym we wszystkich regionach, wykorzystującym synergię i komplementarnym wobec obszarów wiejskich, miejskich i pośrednich.

3.   Wyzwania i propozycje działań

3.1.

Tradycyjne podejście, które wprowadza wyraźne rozróżnienie między obszarami wiejskimi i miejskimi, wymaga nowych koncepcji, nowych interpretacji i nowych podejść, a przy definiowaniu danego regionu należy wziąć pod uwagę lokalną rzeczywistość.

3.2.

Przyszły rozwój obszarów europejskich powinien opierać się na komplementarności między obszarami wiejskimi i miejskimi oraz na koordynacji nurtów polityki ukierunkowanych na te obszary, a ostatecznym celem powinno być zapewnienie spójności społecznej i gospodarczej oraz zrównoważenia środowiskowego tych obszarów.

3.3.

EKES uważa, że potrzebna jest większa spójność w strategicznych podejściach do rozwoju obszarów wiejskich i miejskich, aby uniknąć powielania i rozbieżności między strategiami (np. strategia lokalnych grup działania [LGD], strategia zintegrowanych inwestycji terytorialnych, strategia rozwoju lokalnego, strategia rozwoju regionalnego), a także by ułatwić ich wdrażanie przez podmioty lokalne w procesach rozwoju i w inwestycjach.

3.4.

Rozwój obszarów wiejskich i miejskich musi być zarządzany zgodnie z zasadami określonymi w unijnej agendzie terytorialnej 2030, karcie lipskiej, agendzie miejskiej ONZ, agendzie miejskiej UE, pakcie amsterdamskim i deklaracji z Cork 2.0 w sprawie lepszego życia na obszarach wiejskich oraz zgodnie z zasadami OECD dotyczącymi polityki miejskiej i wiejskiej, w których to dokumentach rozważane są partnerstwa tematyczne i zarządzanie dzielone między obszarami miejskimi i wiejskimi.

3.5.

Miasta średniej wielkości odgrywają kluczową rolę, łącząc metropolitalne obszary miejskie z obszarami wiejskimi, w związku z czym zasługują na szczególną uwagę zarówno przy planowaniu przestrzennym, jak i przy podziale zasobów i usług. Wiele europejskich miast (w tym Tuluza we Francji, Manresa w Hiszpanii, Turyn we Włoszech i Aalborg w Danii) wprowadziło już bardzo udane rozwiązania. Sieci miast, takie jak ICLEI (5), Eurotowns (6) i Eurocities (7), mają zasadnicze znaczenie dla wymiany doświadczeń i propagowania najlepszych praktyk.

3.6.

Temat interakcji między wsią a miastem musi znaleźć się w programie politycznym. Trzeba przybliżać przywódcom politycznym i decydentom politycznym tę kwestię i promować organizowanie spraw na szczeblu lokalnym.

3.7.

Badania finansowane przez UE powinny również nadal dotyczyć sposobów promowania sprawiedliwego i zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich i miejskich oraz ożywienia rozwoju gospodarczego obszarów wiejskich. Takie projekty jak ROBUST (8), RUBIZMO (9) i LIVERUR (10) powinny być dalej rozwijane i prowadzić do konkretnych zmian.

3.8.

Zapewnienie zrównoważonego rozwoju (gospodarczego, społecznego i środowiskowego) obszarów wiejskich i miejskich wymaga kompleksowej polityki powiązanej z realiami społeczno-gospodarczymi, kulturowymi i etnograficznymi, krzewienia współpracy między tymi obszarami, zaangażowania różnych podmiotów społecznych i gospodarczych, a także odpowiednich mechanizmów zarządzania w administracji lokalnej.

3.9.

Oddalone obszary wiejskie są jeszcze bardziej narażone na wyzwania, z którymi mierzą się obszary wiejskie, i w związku z tym wymagają specyficznej polityki i traktowania. Oprócz rozwiązywania problemów dotyczących trudności w dostępie do usług publicznych, w tym do opieki zdrowotnej i edukacji, EKES proponuje stworzenie programów mających na celu odtworzenie lokalnego ekosystemu gospodarczego we współpracy z sąsiednimi osadami.

3.10.

Jak podkreślono w niedawnym sprawozdaniu w sprawie oceny wpływu wspólnej polityki rolnej (WPR) na rozwój terytorialny obszarów wiejskich (11), wiele ich wyzwań nie mieści się w zakresie WPR i nie kwalifikuje się do wsparcia, w związku z czym trzeba pracować na rzecz zintegrowanego podejścia do działań i finansowania w różnych dziedzinach polityki mających wpływ na obszary wiejskie. Fundusze z polityki krajowej powinny uzupełniać środki WPR przeznaczone na rozwój obszarów wiejskich.

3.11.

Polityka rolna, żywnościowa i wiejska musi być zgodna z polityką w zakresie klimatu i różnorodności biologicznej, polityką mającą na celu ograniczenie ubóstwa, polityką w zakresie infrastruktury i transportu, kształcenia i szkolenia oraz świadczenia podstawowych usług użyteczności publicznej (zdrowie, mieszkalnictwo itp.), a także polityką wspierającą rozwój nowej działalności opartej na gospodarce o obiegu zamkniętym i biogospodarce, cyfryzacji lub przeciwdziałaniu depopulacji.

3.12.

Te nurty polityki powinny być również spójne ze strategiami europejskimi, takimi jak Zielony Ład (12) , strategia „Od pola do stołu” (13), a zwłaszcza z nową strategią przemysłową (14), określającą sektor rolno-spożywczy jako jeden z kluczowych ekosystemów strategicznych UE, jak również z polityką na rzecz bezpieczeństwa żywnościowego. Polityka powinna też uzupełniać te strategie. Wypróbowanie nowych form współpracy między obszarami miejskimi i wiejskimi w kontekście Europejskiego Zielonego Ładu jest nie tylko warunkiem wstępnym sprawiedliwej transformacji i terytorialnie zrównoważonego rozwoju, lecz również szansą.

3.13.

Należy poprawić zarządzanie funduszami europejskimi, krajowymi i szczebla niższego niż krajowy, a także ich harmonizację, aby lepiej zająć się kwestią zrównoważonego rozwoju, sprawniej rozwiązując problemy horyzontalne i nieustannie uwzględniając postulaty każdego obszaru.

3.14.

EKES zwraca uwagę na potrzebę zapewnienia dostępu do zrównoważonego finansowania i rozwoju dostosowanych do potrzeb instrumentów finansowych na rzecz rozwoju obszarów wiejskich i miejskich, z uwzględnieniem struktury ryzyka i specyfiki koszyka gospodarczego. Ponadto systematyka obszarów wiejskich i podejście fiskalne do nich powinny uwzględniać potrzeby w zakresie rozwoju i inwestycji.

3.15.

Zintegrowane podejście wymaga koordynacji między różnymi szczeblami administracji i organami zarządzającymi, w tym licznymi dyrekcjami Komisji Europejskiej, które zajmują się polityką przekrojową. Koordynacja horyzontalna oznacza podejście, zgodnie z którym decydenci uwzględniają kwestie dotyczące obszarów wiejskich we wszystkich nurtach polityki, aby wyjść naprzeciw potrzebom tych obszarów.

3.16.

Skuteczna koordynacja między organami administracji powinna uwzględniać następujące aspekty: i) określenie właściwej skali interwencji; ii) ustanowienie jasnej wiodącej roli w koordynacji polityki; iii) wzmocnienie umów o współpracy między regionami lub gminami; iv) propagowanie partnerstw między obszarami miejskimi i wiejskimi w celu wykorzystania powiązań funkcjonalnych; v) poprawa koordynacji wertykalnej między poziomami sprawowania rządów.

3.17.

Niezbędne jest utrzymywanie bezpośrednich powiązań z obszarami wiejskimi za pomocą czynnej roli regionów UE, które odgrywają kluczową rolę w określaniu i wdrażaniu polityki rozwoju obszarów wiejskich w skali lokalnej. Udział wielu zainteresowanych stron oraz podejście oddolne to kluczowe elementy gwarantujące zrównoważony rozwój i lokalną odpowiedzialność za politykę obszarów wiejskich. EKES apeluje o uwzględnienie roli, jaką mogą odgrywać lokalne grupy działania, oraz modelu rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność.

3.18.

EKES proponuje również zastosowanie modelu zarządzania rad polityki żywnościowej, które mogą być inspiracją do skutecznej współpracy między wszystkimi zainteresowanymi stronami na szczeblu lokalnym.

3.19.

Należy poczynić postępy w zakresie wspomaganych przez politykę zaangażowania umów terytorialnych, które wymagają wytyczenia celów, połączenia sił, zachęcania do podejmowania zobowiązań publicznych i prywatnych w oparciu o podejście terytorialne, rozwijania mechanizmów współpracy międzyinstytucjonalnej i międzysektorowej, tworzenia nowej struktury instytucjonalnej promującej zrównoważony rozwój, uznawania różnorodności obszarów wiejskich i wspierania powiązań między obszarami miejskimi i wiejskimi. Przedsiębiorstwa i organizacje w sektorze rolno-spożywczym mają więc teraz możliwość podpisania kodeksu odpowiedzialnych praktyk biznesowych i marketingowych (15), zainicjowanego przez Komisję w ramach strategii „Od pola do stołu”.

3.20.

Umowy terytorialne powinny opierać się na sprawiedliwości i szacunku. W Anglii, Walii i Szkocji obowiązują kodeksy postępowania obszarów wiejskich, aby uświadomić obywatelom, w jaki sposób szanować obszary wiejskie. Mogłoby to przybrać formę europejskiej karty praw i obowiązków na rzecz sprawiedliwych i zrównoważonych relacji między obszarami wiejskimi i miejskimi (16). Karta ta powinna zostać włączona do edukacji obywatelskiej dla wszystkich.

3.21.

EKES przyznaje, że nie ma jednakowych wzorców dla różnych obszarów i że każda jednostka terytorialna powinna skoncentrować i wyspecjalizować się z poszanowaniem swej specyfiki, różnorodności i wielofunkcyjności zastosowań, poszukując rozwiązań w oparciu o swój potencjał, potrzeby, zdolności i aspiracje. Wykorzystanie istniejącej infrastruktury i refleksje na temat rozwoju nowej infrastruktury należy rozpatrywać globalnie, przy czym należy przyjrzeć się tendencjom do inwestowania we właściwych miejscach.

3.22.

Konieczność poprawy możliwości zatrudnienia: i) Pandemia COVID-19 przyspieszyła procesy cyfryzacji i ekologizacji, których podtrzymanie wymaga wysiłków. ii) Konieczne jest stworzenie i utrzymanie nowych możliwości zatrudnienia na obszarach wiejskich, w tym związanych ze świadczeniem usług na obszarach wiejskich, telepracą, nowymi technologiami lub odnawialnymi źródłami energii. iii) Wzmocnienie wielofunkcyjnych aspektów rolnictwa, zachęcanie do prowadzenia działalności pozarolniczej, a także zakładanie przedsiębiorstw w sektorze usług związanych z czystą energią i przemysłem na obszarach wiejskich mogą stworzyć wiele nowych miejsc pracy. iv) Promowanie przedsiębiorczości, zapewnienie równych reguł konkurencji dla MŚP i zwrócenie uwagi na potrzeby młodszych pokoleń (np. praca zdalna). v) Utrzymanie miejsc pracy i sklepów w pobliżu ludzi. Wizja obszarów wiejskich i miejskich stwarza możliwości rozwoju gospodarki o obiegu zamkniętym. vi) Propagowanie godnej pracy i poprawa warunków pracy na obszarach wiejskich przy jednoczesnej trosce o to, by wszystkie odpowiedzialne podmioty uczestniczyły w procesie poprawy. vii) Powiązanie popytu konsumentów z rynkami regionalnymi i wiejskimi poprzez wprowadzanie do obrotu produktów lokalnych oraz znaków jakości. viii) Należy szeroko wspierać możliwości korzystania z kultury na obszarach wiejskich, w tym promowanie wydarzeń kulturalnych oraz ochronę zabytków historycznych i miejsc kultu religijnego na obszarach wiejskich (kościołów, zamków itp.). ix) Procesy cyfryzacji otwierają nowe możliwości, które mogą wzbudzać oczekiwania i przyciągać obywateli, zwłaszcza młodych ludzi, a także odwrócić tendencję do wyludniania się i zmienić jakość życia na obszarach wiejskich. W tym celu obszary wiejskie potrzebują odpowiedniej infrastruktury gwarantującej łączność. Strategie łączności i platformy cyfrowe oferują rozwiązania w tym zakresie, natomiast akt cyfrowy dla obszarach wiejskich ułatwiłby rozwój technologii cyfrowych w rolnictwie i na obszarach wiejskich. x) Należy wspierać zrównoważone rolnictwo i akwakulturę (17) na obszarach wiejskich i podmiejskich, a także ekoturystykę, wypoczynek i działalność edukacyjną na rzecz zrównoważonego rozwoju. Działania te powinny być zgodne z ochroną różnorodności biologicznej, aby zagwarantować ludności odpowiednią jakość życia. xi) Wysokiej jakości edukacja, łatwo dostępna na obszarach wiejskich, począwszy od wczesnych lat życia dzieci, może przyczynić się do poprawy ich wyników. Z kolei dostęp do usług publicznych, takich jak żłobki, przedszkola i szkoły, jest czynnikiem opartym na lokalizacji, który wpływa na atrakcyjność obszarów wiejskich, w tym dla wysoko wykwalifikowanych pracowników.

3.23.

Wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy są istotne, lecz ich uzupełnieniem muszą być wystarczające usługi, mieszkalnictwo, energetyka, wypoczynek, kształcenie i szkolenie, uczenie się przez całe życie oraz wysokiej jakości systemy opieki zdrowotnej, co zagwarantuje, że obszary wiejskie będą nie tylko zrównoważone, lecz również atrakcyjne jako miejsce do życia. UE musi pilnie przygotować fundamenty pod zrównoważoną i inkluzywną gospodarkę dobrobytu korzystną dla wszystkich (18).

3.24.

Priorytetem w rozwoju obszarów wiejskich, a tym samym w zapewnianiu łączności z obszarami miejskimi powinien być w szczególności dalszy rozwój przystępnego cenowo transportu publicznego. Zapewnienie takiego transportu publicznego jest absolutnie niezbędne do życia codziennego i zatrudnienia, co wiąże się z dostępnością podstawowych usług publicznych takich jak szkoły, placówki opieki nad dziećmi, personel medyczny lub apteki oraz możliwość dojazdu do miejsca pracy i z powrotem.

3.25.

Wymaga to nowych form świadczenia usług na obszarach wiejskich: i) świadczenia usług zintegrowanych (współistnienie różnych usług w tej samej przestrzeni, współpraca między usługodawcami i zespołami specjalistów, współprodukcja organizacji publicznych, prywatnych i środowiskowych); ii) podejścia polegającego na świadczeniu alternatywnych i bardziej elastycznych usług (ruchome usługi dla obywateli, modele systemów gwiaździstych, w których usługi są regularnie świadczone w centralnej lokalizacji, usługi lepiej dostosowane do lokalnych potrzeb); iii) rozwiązań technologicznych i cyfrowych, w tym w sektorze edukacji i zdrowia.

3.26.

Kluczowymi elementami projektowania zrównoważonych obszarów miejskich i wiejskich są globalna strategia mająca na celu osiągnięcie progów świadczenia usług na różnych obszarach oraz wymiana usług między różnymi częściami terytoriów.

3.27.

Konieczne jest opracowanie strategii, która – dzięki poprawie usług na obszarach wiejskich i nowym możliwościom zatrudnienia – umożliwi zasiedlenie obszarów wiejskich, a przede wszystkim zagwarantowanie niezbędnej wymiany pokoleń.

---

(1)  Opinia EKES-u „Wkład obszarów wiejskich Europy w Europejski Rok Dziedzictwa Kulturowego 2018 z myślą o zapewnieniu zrównoważonego rozwoju i spójności między obszarami wiejskimi a miejskimi” (Dz.U. C 440 z 6.12.2018, s. 22).

(2)  COM(2021) 345 final.

(3)  Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 60.

(4)  „W kierunku całościowej strategii na rzecz zrównoważonego i sprawiedliwego rozwoju obszarów wiejskich i miejskich”, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny.

(5)  https://www.iclei.org

(6)  https://www.eurotowns.org

(7)  https://eurocities.eu

(8)  https://rural-urban.eu

(9)  https://rubizmo.eu

(10)  https://liverur.eu

(11)  https://www.eesc.europa.eu/en/our-work/opinions-information-reports/information-reports/evaluation-caps-impact-territorial-development-rural-areas-information-report

(12)  Komisja Europejska, Europejski Zielony Ład.

(13)  Strategia „Od pola do stołu”.

(14)  Komunikat „Aktualizacja nowej strategii przemysłowej z 2020 r.”.

(15)  Kodeks postępowania (europa.eu).

(16)  Kodeks wiejskiego życia: rady dla gości wyjeżdżających na wieś w Wielkiej Brytanii.

(17)  Zob. opinie „Strategiczne wytyczne dotyczące zrównoważonego rozwoju akwakultury w UE” – NAT/816 (Dz.U. C 517 z 22.12.2021, s. 103) oraz „Nowe podejście do zrównoważonej niebieskiej gospodarki w UE” – NAT/817 (Dz.U. C 517 z 22.12.2021, s. 108).

(18)  Opinia EKES-u „Zrównoważona gospodarka, jakiej potrzebujemy” (Dz.U. C 106 z 31.3.2020, s. 1).

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Strategiczna autonomia, bezpieczeństwo żywnościowe i zrównoważona gospodarka żywnościowa”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2022/C 105/09)

Sprawozdawca:

Klaas Johan OSINGA

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	25.3.2021
Podstawa prawna	Art. 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego
Data przyjęcia przez sekcję	4.10.2021
Data przyjęcia na sesji plenarnej	20.10.2021
Sesja plenarna nr	564
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	128/0/1

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES proponuje definicję otwartej strategicznej autonomii mającą zastosowanie do systemów żywnościowych i opartą na produkcji żywności, zatrudnieniu w tym sektorze i sprawiedliwym handlu żywnością. Nadrzędnym celem jest przy tym zapewnienie wszystkim obywatelom UE bezpieczeństwa żywnościowego i zrównoważoności poprzez sprawiedliwe, zdrowe, trwałe i odporne dostawy żywności.

1.2.

W szczególności systemy żywnościowe UE powinny być bardziej zróżnicowane. Należy również wzmocnić siłę roboczą w rolnictwie, zwłaszcza poprzez przyciąganie młodych ludzi i zapewnianie godnych warunków pracy i wynagrodzenia godnego, a polityka handlowa powinna być dostosowana do unijnych norm zrównoważonej gospodarki żywnościowej i do konkurencyjności (1).

1.3.

Otwartą strategiczną autonomię i zrównoważoność systemów żywnościowych najlepiej zagwarantować poprzez opracowanie zestawu narzędzi obejmującego środki zarządzania ryzykiem, aby pomóc łańcuchom dostaw żywności w radzeniu sobie z ekstremalnymi sytuacjami, a organom krajowym i unijnym – w podjęciu natychmiastowych działań.

1.4.

Ostatnie wydarzenia spowodowane przez COVID-19, ekstremalna pogoda wynikająca z zaburzeń klimatu i cyberataki wskazują na potrzebę poprawy odporności i zrównoważoności systemów żywnościowych. W ramach strategii „Od pola do stołu” Komisja Europejska (KE) opracowuje unijny plan awaryjny dotyczący dostaw żywności i bezpieczeństwa żywnościowego oraz powiązany z nim unijny mechanizm reagowania na kryzysy żywnościowe (2). Powinno to pomóc w zwiększeniu świadomości ryzyka i obejmować identyfikację, ocenę, mapowanie i monitorowanie najważniejszych rodzajów ryzyka poprzez przeprowadzenie testu warunków skrajnych dla systemów krytycznych na szczeblu UE i państw członkowskich, a także powinno pomóc we wdrażaniu środków, które pozwolą rozwiązywać istniejące problemy.

1.5.

Unia potrzebuje systemu, który zapobiegałby wymykaniu się spod kontroli – z powodu istniejących zależności – zdarzeń takich jak awarie zasilania i sieci lub cyberataki. Przykładem mogą tu być: miasto, w którym trzeba wprowadzić obostrzenia na kilka tygodni, awaria zasilania trwająca kilka dni, cyberatak na przedsiębiorstwo spożywcze czy detalistę.

1.6.

W celu poprawy mechanizmów radzenia sobie z zagrożeniami trzeba również rozwinąć istniejące systemy żywnościowe, a zarazem dokonać dywersyfikacji takich systemów, w tym modeli biznesowych dla punktów sprzedaży w gospodarstwach, rolnictwa miejskiego, uprawy pionowej i ogólnie podejścia „produkcji lokalnej na potrzeby lokalne”. Wymaga to szerszego zastosowania badań i innowacji przez rolników i hodowców i powinno pomóc zminimalizować ryzyko „pustyń żywnościowych” i specjalizacji produkcji (3). Jednocześnie należy wzmocnić korzyści płynące z efektywnego systemu dystrybucji – od gospodarstw rolnych, poprzez przetwórstwo, aż po rynki.

1.7.

Aby zapewnić długoterminową produkcję wystarczających ilości zdrowej żywności oraz stabilne źródła utrzymania, należy wykorzystywać zasoby naturalne w sposób zrównoważony, chroniąc glebę i zasoby wodne oraz przeciwdziałając zmianie klimatu i utracie bioróżnorodności i dbając o dobrostan zwierząt. Jednocześnie UE musi wzmocnić lokalną i regionalną produkcję, aby połączyć właściwie zrównoważone produkcję i przetwórstwo żywności z osiąganiem małego śladu węglowego.

1.8.

WPR pełni zasadniczą funkcję gospodarczą, społeczną i środowiskową. Powinna stabilizować rynki podczas kryzysów, zapewniając jednocześnie siatkę bezpieczeństwa dla rolników i przetwórców oraz chroniąc środowisko, klimat, siłę roboczą i dobrostan zwierząt. WPR odgrywa rolę w utrzymaniu strategicznych zdolności produkcyjnych, bezpieczeństwa żywności i bezpieczeństwa żywnościowego.

1.9.

Gospodarstwa, żyzne grunty rolne i woda są aktywami strategicznymi i muszą podlegać ochronie do pewnego poziomu w całej UE: stanowią one podstawę naszej otwartej strategicznej autonomii żywnościowej.

1.10.

EKES ponawia swoje zalecenie, by zbadać możliwość utworzenia Europejskiej Rady ds. Polityki Żywnościowej, w której skład weszłoby wiele zainteresowanych stron i która działałaby na wielu szczeblach (4). W kontekście otwartej autonomii strategicznej Rada taka mogłaby m.in. odgrywać rolę monitorującą oraz pomagać w ocenie i antycypowaniu zagrożeń w łańcuchu dostaw żywności.

1.11.

Unia musi zapewnić bezpieczną otwartość granic oraz sprawność siły roboczej i ciągłość logistyki w zakresie produkcji i dystrybucji żywności poprzez uprzywilejowane korytarze zarówno w obrębie UE, jak i w stosunku do państw trzecich. Wymaga to silnego mechanizmu koordynacji między państwami członkowskimi, KE i państwami trzecimi.

2.   Wprowadzenie

2.1.

Celem niniejszej opinii z inicjatywy własnej jest zbadanie koncepcji „otwartej strategicznej autonomii” dla Europy w odniesieniu do przyszłego bezpieczeństwa żywnościowego i zrównoważonej gospodarki żywnościowej oraz przedstawienie wychodzących w przyszłość poglądów i zaleceń politycznych społeczeństwa obywatelskiego. W szczególności opinia stanowi materiał do przemyśleń nad kwestiami związanymi z ostatnimi wydarzeniami, takimi jak COVID-19, ekstremalna pogoda, cyberataki oraz napięcia polityczne i społeczne.

2.2.

Otwarta strategiczna autonomia powinna być postrzegana jako szansa dla UE na zapewnienie bezpieczeństwa zaopatrzenia w żywność i wyznaczenie wysokich standardów dotyczących zrównoważoności, zwłaszcza w kontekście Europejskiego Zielonego Ładu i celów zrównoważonego rozwoju ONZ. Europejskiemu wyzwaniu, jakim jest zrównoważona gospodarka żywnościowa, należy stawić czoła zarówno w wymiarze wewnętrznym, jak i zewnętrznym, a w niniejszej opinii przeanalizowane zostaną także możliwe sposoby ochrony i poprawy dostępności zrównoważonej żywności dla wszystkich obywateli UE, zwłaszcza w czasach kryzysu.

2.3.

Opinia opiera się na szeregu propozycji i konkretnych pomysłów przedstawionych już przez EKES w poprzednich dokumentach (5). Propozycje te można podsumować w następujący sposób: — wspieranie kompleksowej polityki żywnościowej w UE w celu zapewnienia zdrowej diety w ramach zrównoważonych systemów żywnościowych, połączenie rolnictwa z żywieniem i usługami ekosystemowymi oraz zapewnienie łańcuchów dostaw gwarantujących ochronę zdrowia publicznego dla wszystkich grup społeczeństwa europejskiego. Polityka ta, która znajduje obecnie odzwierciedlenie w strategii Komisji „Od pola do stołu”, powinna poprawić spójność między poszczególnymi obszarami polityki związanymi z żywnością, przywrócić wartość żywności oraz promować trwałe przejście od systemu faworyzującego wydajność produkcji żywności i konsumpcjonizm do koncepcji odpowiedzialnego obywatelstwa żywnościowego; — zwiększenie potencjału krótkich łańcuchów dostaw żywności, agroekologii i systemów zapewniania jakości produktów; — zapewnienie uczciwych cen i zakazanie nieuczciwych praktyk handlowych; — włączenie ujętej w Zielonym Ładzie strategii „Od pola do stołu” i strategii na rzecz bioróżnorodności jako globalnych standardów zrównoważonego rozwoju do wszystkich przyszłych umów handlowych UE; — zapewnienie zorganizowanego zaangażowania i udziału społeczeństwa obywatelskiego i wszystkich zainteresowanych stron w całym łańcuchu dostaw żywności, w tym za pośrednictwem Europejskiej Rady Polityki Żywnościowej.

2.4.

Wreszcie celem opinii z inicjatywy własnej jest dostarczenie cennych spostrzeżeń na potrzeby bieżących prac nad strategią Zielonego Ładu „Od pola do stołu”, reformą WPR, przeglądem polityki handlowej oraz planem prognozy strategicznej, a tym samym umieszczenie bezpieczeństwa żywnościowego i zrównoważonej gospodarki żywnościowej UE w centrum analizy.

2.5.

We wrześniu 2021 r. ONZ zorganizowała Szczyt Systemów Żywnościowych, którego celem jest pomoc krajom w osiągnięciu 17 celów zrównoważonego rozwoju, w szczególności celu zrównoważonego rozwoju nr 2 – zero głodu. EKES wniósł wkład w tę debatę (6).

3.   Otwarta strategiczna autonomia, kluczowe elementy systemu żywnościowego

3.1.

Według KE „otwarta strategiczna autonomia” to zdolność UE do dokonywania własnych wyborów i kształtowania otaczającego ją świata poprzez przywództwo i zaangażowanie, odzwierciedlająca jej strategiczne interesy i wartości. Dzięki tej autonomii UE może być silniejsza, zarówno pod względem gospodarczym, jak i geopolitycznym, oraz być (7): — otwarta na handel i inwestycje, które pomagają w odbudowie gospodarki UE po kryzysach i dzięki którym może pozostać konkurencyjna i połączona ze światem, — zrównoważona i odpowiedzialna – może przyjąć wiodącą rolę na arenie międzynarodowej w kształtowaniu bardziej ekologicznego i sprawiedliwszego świata, wzmacniać istniejące sojusze i nawiązywać współpracę z wieloma partnerami, — asertywna wobec nieuczciwych i przymusowych praktyk oraz gotowa do egzekwowania swoich praw, przy jednoczesnym stałym poparciu dla współpracy międzynarodowej w celu rozwiązywania problemów globalnych.

3.2.

Należy lepiej zdefiniować otwartą strategiczną autonomię w odniesieniu do systemów żywnościowych. EKES pragnie wnieść wkład w rozważania nad tym, w jaki sposób UE można lepiej przygotować na przyszłe kryzysy. Powinno to również stanowić część planu odbudowy dla Europy, np. poprzez wykorzystanie funduszy Next Generation EU.

3.3.

EKES proponuje definicję otwartej strategicznej autonomii opartą na produkcji żywności, zatrudnieniu w tym sektorze i sprawiedliwym handlu. Nadrzędnym celem jest przy tym zapewnienie wszystkim obywatelom UE bezpieczeństwa żywnościowego i zrównoważoności poprzez sprawiedliwe, trwałe i odporne dostawy żywności.

3.4.   Produkcja żywności

3.4.1.

Bezpieczeństwo żywnościowe należy rozpatrywać z perspektywy międzynarodowej, krajowej i lokalnej. 55 % ludności świata mieszka w miastach, gdzie produkuje się bardzo mało świeżej żywności – są to tzw. pustynie żywnościowe. ONZ przewiduje, że do 2050 r. odsetek ten wzrośnie do 68 %. Prognozy wskazują, że urbanizacja w połączeniu z ogólnym wzrostem liczby ludności na świecie może sprawić, że do 2050 r. na obszarach miejskich przybędzie kolejne 2,5 mld osób (8). Oczekuje się, że poziom urbanizacji w Europie wzrośnie do około 83,7 % w 2050 r. (9)

3.4.2.

Na rynku wewnętrznym Unii Europejskiej żywność codziennie transportuje się głównie z obszarów wiejskich i zakładów przetwórczych do supermarketów na obszarach miejskich. Lokalne punkty sprzedaży, punkty sprzedaży w gospodarstwach i sklepy internetowe cieszyły się jednak większą popularnością wśród konsumentów w czasie obowiązywania obostrzeń w latach 2020 i 2021.

3.4.3.

Rozwój krótkich łańcuchów dostaw przyczynia się do zwiększenia odporności Europy. Kanały lokalne powinny być spójne z potrzebami ludności i specyfiką terytoriów i typem klimatu. Należy lepiej rozwinąć zdolności przetwórcze na szczeblu lokalnym.

3.4.4.

Również dywersyfikacja produkcji pomoże zwiększyć odporność UE. W strategii „Od pola do stołu” przewidziano wzrost powierzchni gruntów rolnych przeznaczonych na rolnictwo ekologiczne, a ogródki działkowe, rolnictwo miejskie i uprawy wertykalne (10) są ważnymi rozwiązaniami pozwalającymi zmniejszyć odległość, jaką żywność musi pokonać od producenta do konsumenta, i stają się coraz bardziej popularne. Inicjatywy te powinny być powiązane z innymi lokalnymi i regionalnymi sposobami produkcji i przetwarzania żywności, aby zbudować sieć bezpieczeństwa.

3.4.5.

Identyfikacja słabych punktów powinna znaleźć się wśród priorytetów UE. Państwa członkowskie i KE powinny współpracować w zakresie ujawniania luk, ograniczania marnotrawienia żywności, opracowywania scenariuszy oraz koordynowania ukierunkowanych szkoleń i komunikacji.

3.4.6.

Inteligentne zarządzanie zapasami żywności powinno stanowić element otwartej autonomii strategicznej UE w dziedzinie żywności. Powinno ono obejmować regularną rotację strategicznych zapasów przy jednoczesnym unikaniu spekulacji ze strony handlowców – w tym kupowania towarów i żywności po cenach poniżej kosztów wytwarzania (11) – oraz silnych reakcji rynkowych poprzez zapewnienie przejrzystości rynku.

3.5.   Siła robocza

3.5.1.

Nie ma wystarczającej liczby młodych ludzi, którzy są chętni do pracy na roli i przeszkoleni w tym zakresie. W 2016 r. na każdego unijnego rolnika poniżej 35. roku życia przypadało ponad sześciu rolników w wieku powyżej 65 lat (12).

3.5.2.

Ponadto rolnicy nadal ponoszą nieproporcjonalnie dużą część szkód i strat spowodowanych przez klęski żywiołowe. Rosnąca częstotliwość i intensywność tych klęsk, wraz z systemowym charakterem ryzyka, poważnie wpływają na życie ludzi, niszczą źródła utrzymania i zagrażają całemu naszemu systemowi żywnościowemu.

3.5.3.

Konieczne są zwiększenie liczby pracowników rolnych w Europie, ochrona rolnictwa i żyznych gruntów rolnych oraz zapewnienie odpowiednich systemów wiedzy i innowacji w dziedzinie rolnictwa (AKIS). Należy zachęcać młodych ludzi oraz kobiety do rozpoczynania działalności rolniczej i przyciągać ich do pracy w gospodarstwach przez wiele lat.

3.5.4.

Niezbędnym warunkiem zrównoważonego i odpornego systemu żywnościowego jest zapewnienie pracownikom z UE i spoza UE w rolnictwie i w sektorze rolno-spożywczym na wszystkich poziomach łańcucha dostaw godziwych warunków pracy. Należy zapewnić odpowiednie finansowanie, sprawiedliwe i wyższe wynagrodzenia, uczciwe ceny, dotacje na przystosowanie się do zmiany klimatu oraz prawa pracowników sezonowych.

3.5.5.

Zdaniem EKES-u kompleksowa polityka żywnościowa UE powinna zapewnić zrównoważony rozwój gospodarczy, środowiskowy i społeczno-kulturalny. Należy zatem dopilnować, aby strategia „Od pola do stołu” całkowicie przebudowała dynamikę łańcucha dostaw oraz przyniosła trwałą poprawę dochodów i źródeł utrzymania rolników (13). Komitet zastanawia się, czy ta konieczna fundamentalna zmiana nastąpi, jeśli nie zostaną wprowadzone właściwe zachęty polityczne i ekonomiczne.

3.6.   Handel

3.6.1.

Wartość wywozu produktów rolno-spożywczych z UE-27 w 2020 r. wyniosła 184,3 mld EUR, co stanowi wzrost o 1,4 % w porównaniu z 2019 r., natomiast wartość przywozu wyniosła 122,2 mld EUR i była o 0,5 % wyższa niż w poprzednim roku. Nadwyżka w handlu rolno-spożywczym w 2020 r. wyniosła 62 mld EUR, co stanowi wzrost o 3 % w porównaniu z 2019 r. (14) Według Wspólnego Centrum Badawczego wywóz produktów rolno-spożywczych o wartości 1 mld EUR tworzy średnio 20 000 miejsc pracy, z czego 13 700 w sektorze pierwotnym. Jednocześnie rolnictwo odpowiadało za ok. 4,2 % całkowitego zatrudnienia w UE w 2016 r. (15)

3.6.2.

Największymi rynkami zbytu produktów rolno-spożywczych z UE były Zjednoczone Królestwo, Stany Zjednoczone, Chiny, Szwajcaria i Japonia, do których trafiło ponad 52 % całego wywozu. Do największych źródeł przywozu produktów rolno-spożywczych do UE w 2020 r. należały Zjednoczone Królestwo, Brazylia, Stany Zjednoczone, Ukraina i Chiny.

3.6.3.

UE odgrywa ważną rolę w światowym handlu produktami rolno-spożywczymi i zasadnicze znaczenie ma dostosowanie polityki handlowej Unii do przyjętych przez nią celów zrównoważonego rozwoju. W jednej z poprzednich opinii (16) EKES zaproponował, by wszystkie przyszłe umowy handlowe UE uwzględniały strategie Zielonego Ładu – strategię „Od pola do stołu” i strategię na rzecz bioróżnorodności – jako globalne standardy zrównoważonego rozwoju. Komitet uznał w niej znaczenie i wartość handlu opartego na zasadach i funkcjonującego w oparciu o równe warunki działania oraz odnotował znaczący wkład, jaki wniesie on w ożywienie gospodarcze po kryzysie związanym z COVID-19.

3.6.4.

Aby zmniejszyć zależność od nakładów w rolnictwie, UE powinna wspierać praktyki o niskich nakładach, zwłaszcza w odniesieniu do paliw kopalnych i pestycydów, oraz zwiększać zdolności produkcyjne czynników produkcji rolnej w Europie.

3.6.5.

Potrzebne są innowacyjne systemy, które chronią i wzmacniają bazę zasobów naturalnych, jednocześnie wspierając wydajną produkcję (17). Nowe technologie, roboty i szczepionki to ważne atuty, które należy rozwijać.

4.   Zarządzanie ryzykiem i scenariusz testu warunków skrajnych

4.1.

Według FAO ludzkość i nasze bezpieczeństwo żywnościowe stoją w obliczu szeregu nowych i bezprecedensowych zagrożeń, takich jak ekstremalna pogoda wynikająca z zaburzeń klimatu, choroby i pandemie. Rolnictwo jest narażone na wiele zagrożeń oddziałujących na siebie wzajemnie w hiperpołączonym świecie (18).

4.2.

FAO informuje, że w latach 2020–2021 ceny żywności wzrosły do najwyższego poziomu od 2011 r. (19) Często mówi się, że zmienność cenowa jest częściowo napędzana przez spekulacje. ONZ i OECD informują, że w 2020 r. od 720 do 811 mln osób doświadczyło głodu. Prawie jedna na trzy osoby na świecie (2,37 mld) nie miała dostępu do odpowiedniej żywności w 2020 r., co oznacza wzrost o 320 mln w ciągu jednego roku (20).

4.3.

Pandemia COVID-19 pokazuje, że bezpieczeństwa żywnościowego nie należy – nawet w Europie – brać za pewnik. Wszystkie podmioty i działania w całym łańcuchu żywnościowym są ze sobą hiperpołączone. W czasie pandemii kraje wprowadziły ograniczenia w handlu. Nawet w UE państwa członkowskie podjęły jednostronne środki i zamknęły granice, co zagrażało transportowi żywności i przewozowi pracowników sezonowych. Dzięki szybkiemu dostosowaniu się rolników i partnerów w łańcuchu żywnościowym kontynuowano produkcję, przetwórstwo i dystrybucję. Komisja podjęła również działania mające na celu utrzymanie funkcjonowania rynku wewnętrznego. Jednakże wielu przedsiębiorców odczuło gospodarcze skutki kryzysu, ponieważ wstrzymano podróże oraz zamknięto sektor turystyki i usługi gastronomiczne.

4.4.

Cyberataki, np. ataki ransomware, prowadzą do rzeczywistych kryzysów, ponieważ obecnie tak dużo dzieje się online (internet rzeczy). Agencja prasowa AP podała, że średnia wysokość płatności uiszczanych cyberprzestępcom wzrosła w 2020 r. o 311 %, do 310 000 USD. Poszkodowani odzyskiwali dostęp do swoich danych średnio dopiero po 21 dniach (21).

4.5.

W kwietniu 2021 r. w największym holenderskim supermarkecie (Albert Heijn) przez kilka dni brakowało niektórych produktów serowych z powodu cyberataku na jednego z głównych dystrybutorów (22). Niedawno zaatakowano JBS, największy na świecie zakład pakowania mięsa. Wzmogło to w USA obawy o bezpieczeństwo krajowych dostaw żywności (23). Okazuje się, że przedsiębiorstwa nie zgłaszają wielu cyberataków, chcąc uniknąć reakcji rynku, takich jak gromadzenie zapasów i gwałtowny wzrost cen. Przedsiębiorstwa również istotnie ucierpiały w wyniku ataków cybernetycznych, chociaż nie były bezpośrednim celem ataku. Na przykład w lipcu 2021 r. kilkaset sklepów grupy Cooperative w Szwecji musiało zostać zamkniętych w następstwie ataku typu ransomware na amerykańskiego dostawcę oprogramowania Kaseya (24).

4.6.

Równie niepokojące było zablokowanie Kanału Sueskiego przez kontenerowiec o wyporności 200 tys. ton na początku kwietnia 2021 r. Takie incydenty są oznaką podatności światowych łańcuchów dostaw na zagrożenia. Jeśli te łańcuchy zostaną zakłócone na kilka dni, potrzeba dużo czasu, aby nadrobić stratę, a to może spowodować wzrost cen dla konsumentów i przedsiębiorstw.

4.7.

We wrześniu KE opublikowała sprawozdanie dotyczące prognozy strategicznej na 2021 r., które skupia się na autonomii strategicznej (25). Komisja uważa „zapewnienie zrównoważonych i odpornych systemów żywnościowych” za jeden z kluczowych obszarów strategicznych służących wzmocnieniu światowego przywództwa UE. W tym kontekście wspomniano o potrzebie inwestowania w innowacje w celu zapewnienia ochrony odpornych i zrównoważonych systemów żywnościowych (26).

4.8.

Ponadto dokument techniczny przygotowany niedawno przez Wspólne Centrum Badawcze stanowi kontekst dla tabel wskaźników przedstawionych w sprawozdaniu KE dotyczącym prognozy strategicznej na 2020 r. (27) Obejmuje wskaźniki podatności na zagrożenia związane z dostępem do usług lokalnych i uzależnieniem od przywozu żywności, a także dowodzi geopolitycznego znaczenia żywności. Tabela wskaźników jest pomocna w określeniu podatności na zagrożenia i opracowaniu ukierunkowanych testów warunków skrajnych. Jest to jednak podejście ogólne, ponieważ nie istnieje jeden wskaźnik, a tabele wskaźników odporności są obecnie poddawane przeglądowi.

4.9.

Należy przestawić łańcuchy dostaw z trybu „dokładnie na czas” na tryb „na wszelki wypadek”. Uzależnienie od monopolistycznych dostawców niektórych towarów może powodować ingerencję wrogich rządów. Jest to również kwestia dostarczania czynników produkcji rolnikom i przetwórcom żywności. EKES wzywa zatem do przeprowadzenia przeglądu bezpieczeństwa w zakresie dostępności żywności w UE. Należy tego dokonać poprzez analizy scenariuszy.

4.10.

W celu ujawnienia słabych punktów powinno się stosować testy warunków skrajnych. Na przykład: jakie są możliwe konsekwencje kilkudniowej awarii lokalnej/regionalnej/krajowej sieci energetycznej i telekomunikacyjnej? Jest to powszechnie rozumiane jako jedno z największych zagrożeń (związanych z popytem) dla infrastruktury krytycznej każdego państwa, w tym dla dostaw żywności. Bezpośrednie skutki dla dostaw żywności obejmują: przerwanie dostaw energii elektrycznej, wody i gazu; utratę zdolności chłodzenia i zamrażania; utratę urządzeń do gotowania, pieczenia i przetwarzania/wytwarzania; brak ogrzewania i oświetlenia; niemożność zapewnienia podstawowej higieny żywności; niemożność uzyskania paliwa do pojazdów dystrybucyjnych lub innych zastosowań w łańcuchu dostaw. Skutki pośrednie wynikające z wpływu na inną infrastrukturę krytyczną mogą jednak również mieć istotne konsekwencje. Przedłużający się brak łączności telekomunikacyjnej i transmisji danych stanowiłby poważne i natychmiastowe wyzwanie dla sposobu, w jaki przedsiębiorstwa komunikują się wewnętrznie oraz z agencjami rządowymi, dostawcami, klientami i konsumentami w celu ułatwienia rozpowszechniania istotnych informacji oraz reorganizacji i płatności, w tym za pośrednictwem systemów połączeń bankowych.

4.11.

EKES zaleca dalsze zbadanie tego scenariusza.

5.   Zalecenia na przyszłość

5.1.

Otwarta strategiczna autonomia jako koncepcja oferuje możliwości, ale także stwarza ryzyko. Dobrobyt UE zależy też od handlu światowego, a zatem od jasnych zasad handlu i ustanowionych środków.

5.2.

Kiedy żywności zaczyna brakować lub wydaje się, że będzie jej brakować, może dojść do panicznego kupowania, podczas gdy konsumenci mogą być mniej skłonni myśleć o klimacie, bioróżnorodności czy dobrostanie zwierząt. Europa może zatem stać się bardziej ekologiczna tylko wtedy, gdy stanie się również bardziej odporna.

5.3.

Pandemia COVID-19 pokazała, że gdy łańcuchy dostaw ulegają zakłóceniu na dłuższy czas, ma to wpływ na całą gospodarkę. Powrót do tzw. normalności może zająć kilka lat.

5.4.

Otwarta strategiczna autonomia żywnościowa nie może istnieć bez otwartej i sprawiedliwej polityki handlowej. Unia Europejska nie może powrócić do polityki protekcjonistycznej, ponieważ spowodowałoby to powstanie nowych słabych punktów i mogłoby wyrządzić ogromne szkody (28). Na przykład UE dostarcza zboże do Afryki Północnej i na Bliski Wschód. Często międzynarodowe łańcuchy dostaw są bardziej wydajne i zróżnicowane, a zatem bardziej zdolne do szybkiego dostosowania się do nowych wstrząsów niż łańcuchy lokalne.

5.5.

UE powinna ocenić, w jakich przypadkach i w odniesieniu do jakich produktów samowystarczalność jest cennym podejściem. Wśród konsumentów i ogółu społeczeństwa należy zwiększyć świadomość na temat funkcjonowania łańcuchów dostaw.

5.6.

Unia Europejska, wraz z ONZ i partnerami handlowymi, musi zająć się podstawowymi przyczynami braku bezpieczeństwa żywnościowego i przyczynić się do bardzo potrzebnej transformacji systemu żywnościowego, dzięki której rolnictwo stanie się bardziej odporne na wstrząsy. Rządy mają do odegrania rolę we wspieraniu zrównoważoności łańcuchów dostaw i zapewnieniu ich solidności i bezpieczeństwa.

5.7.

W niedawnym wspólnym dokumencie roboczym Francja i Niderlandy wezwały do wprowadzenia bardziej rygorystycznych warunków handlowych UE, w tym unijnego planu na rzecz odpowiedzialnego prowadzenia działalności gospodarczej. Powinno to zapewnić spójną i zharmonizowaną politykę, przy jednoczesnym zachowaniu równych warunków działania na rynku wewnętrznym UE. Plan działania UE na rzecz odpowiedzialnego prowadzenia działalności gospodarczej powinien stanowić nadrzędną strategię dla podejścia UE do wspierania sprawiedliwego handlu i odpowiedzialnej produkcji oraz zarządzania łańcuchami dostaw.

5.8.

Hiszpania i Niderlandy opracowały ostatnio wspólny dokument roboczy dotyczący dążenia do strategicznej autonomii przy jednoczesnym zachowaniu otwartej gospodarki. Wśród punktów zawartych w tym dokumencie było stwierdzenie, że „otwarta strategiczna autonomia” powinna być jedną z kwestii omawianych na Konferencji w sprawie przyszłości Europy.

5.9.

W tym kontekście istotne są również dyskusje w UE na temat należytej staranności (29), a także kodeks postępowania w ramach strategii „Od pola do stołu” (30). Przedsiębiorstwa i organizacje w sektorze rolno-spożywczym mają teraz możliwość podpisania kodeksu postępowania dotyczącego odpowiedzialnych praktyk biznesowych i marketingowych, zainicjowanego przez KE w ramach strategii „Od pola do stołu” (31).

---

(1)  By po stronie podaży kompleksowa europejska polityka żywnościowa miała prawdziwe znaczenie dla europejskich konsumentów, żywność produkowana w sposób zrównoważony w UE musi być konkurencyjna. Oznacza to, że europejski sektor rolno-spożywczy musi być w stanie dostarczać żywność konsumentom po cenach zawierających dodatkowe koszty takich elementów jak zrównoważoność, dobrostan zwierząt, bezpieczeństwo żywności, odżywianie, a także godziwy dochód dla rolników, a zarazem utrzymać swą pozycję, tak by dla przeważającej większości konsumentów żywność ta była preferowanym wariantem (Dz.U. C 129 z 11.4.2018, s. 18; Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 268).

(2)  KE, Plan awaryjny.

(3)  FAO, COVID-19 and the food phenomena [COVID-19 a zjawiska żywnościowe].

(4)  Dz.U. C 129 z 11.4.2018, s. 18 oraz Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 268.

(5)  Między innymi: Dz.U. C 129 z 11.4.2018, s. 18, Dz.U. C 190 z 5.6.2019, s. 9, Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 268, Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 66, Dz.U. C 440 z 6.12.2018, s. 165, opinia EKES-u „W kierunku sprawiedliwego łańcucha dostaw żywności”, NAT/823 (Dz.U. C 517 z 22.12.2021, s. 38).

(6)  EKES, Wkład w Szczyt Systemów Żywnościowych ONZ w 2021 r.

(7)  Przegląd polityki handlowej, KE.

(8)  ONZ, 68% of the world population projected to live in urban areas by 2050 [Przewiduje się, że do 2050 r. 68 % ludności świata będzie mieszkać na obszarach miejskich].

(9)  KE, Urbanisation in Europe [Urbanizacja w Europie]; UN World urbanisation Prospects 2018 [Perspektywy urbanizacji na świecie z 2018 r. opracowane przez ONZ].

(10)  WUR, Vertical farming [Uprawy wertykalne].

(11)  Opinia EKES-u „W kierunku sprawiedliwego łańcucha dostaw żywności”, NAT/823 (Dz.U. C 517 z 22.12.2021, s. 38).

(12)  KE, CAP – Structural change and generational renewal [WPR – zmiana strukturalna i wymiana pokoleń].

(13)  Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 268.

(14)  KE, 2020 a year of stability for EU agri-food trade [Rok 2020 rokiem stabilności dla handlu rolno-spożywczego UE].

(15)  Eurostat, Farmers and the agricultural labour force – statistics [Rolnicy i siła robocza w rolnictwie – statystyki].

(16)  Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 66.

(17)  FAO, The future of food and agriculture [Przyszłość żywności i rolnictwa].

(18)  FAO, The impact of disasters and crises on agriculture and food security: 2021 [Wpływ klęsk żywiołowych i kryzysów na rolnictwo i bezpieczeństwo żywnościowe: 2021].

(19)  FAO Food Price Index [Wskaźnik cen żywności FAO].

(20)  WFP, 2021 State of Food Security and Nutrition in the World [Stan bezpieczeństwa żywnościowego i żywienia na świecie – 2021].

(21)  Cyberattack on US pipeline is linked to criminal gang [Cyberatak na amerykański rurociąg jest powiązany z organizacją przestępczą], AP News.

(22)  Kaasschaarste bij Albert Heijn na hack leverancier [Brak sera w sklepach sieci Albert Heijn po ataku hakerskim na stronę dostawcy], De Volkskrant.

(23)  Hacking American beef: the relentless rise of ransomware [Hakowanie amerykańskiej wołowiny: niesłabnący wzrost ataków typu ransomware], Financial Times.

(24)  Oświadczenie NCSC dotyczące ataku cybernetycznego na Kaseya.

(25)  KE, Roczne sprawozdanie dotyczące prognozy strategicznej.

(26)  Wspólne Centrum Badawcze (JRC), Kształtowanie i zabezpieczenie otwartej strategicznej autonomii UE do 2040 r. i w dalszej przyszłości [Shaping and securing the EU’s Open Strategic Autonomy by 2040 and beyond].

(27)  KE, Tabele wskaźników odporności.

(28)  Wszystkie przyszłe umowy handlowe UE powinny obejmować także ujętą w Zielonym Ładzie strategię „Od pola do stołu” i strategię na rzecz bioróżnorodności jako globalne standardy zrównoważonego rozwoju (Dz.U. C 429 z 11.12.2020, s. 66).

(29)  Euractiv, Towards a mandatory EU system of due diligence for supply chains [W kierunku obowiązkowego unijnego systemu należytej staranności w łańcuchach dostaw].

(30)  KE, Code of Conduct for Responsible Business and Marketing Practices [Kodeks postępowania dotyczący odpowiedzialnych praktyk w zakresie biznesu i marketingu].

(31)  Opinia EKES-u Dostosowanie strategii i działań przedsiębiorstw sektora spożywczego do celów zrównoważonego rozwoju na rzecz zrównoważonej odbudowy gospodarczej po pandemii COVID-19 (dotychczas nieopublikowana w Dz.U.).