Rezolucja Europejskiego Komitetu Regionów – Doroczny barometr regionalny i lokalny 2020 – Władze lokalne i regionalne wobec pandemii COVID-19 i odbudowy

(2020/C 440/01)

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW (KR),

—	uwzględniając swoje sprawozdanie „Doroczny barometr regionalny i lokalny 2020” opracowane w ramach inkluzywnego podejścia opartego na faktach i dowodach z udziałem licznych partnerów i instytucji;

—

a także mając na uwadze co następuje: celem sprawozdania jest odzwierciedlenie na poziomie regionalnym i lokalnym stanu Unii, dostarczenie decydentom politycznym na szczeblu europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym dowodów dotyczących najpilniejszych wyzwań na nadchodzący rok, a także przedstawienie kluczowych zaleceń mających na celu wspieranie reakcji politycznych Europy; zalecenia te powinny umożliwiać otwarte debaty z udziałem różnych uczestników na wszystkich poziomach w celu wyjaśnienia dokonywanych wyborów oraz zwiększenia legitymacji podejmowanych decyzji;

—

władze lokalne i regionalne znajdują się na pierwszej linii zarządzania kryzysowego i odpowiadają za krytyczne aspekty środków powstrzymujących rozprzestrzenianie się kryzysu, a także opieki zdrowotnej, usług społecznych i rozwoju gospodarczego, ponieważ obowiązki te są dzielone między różne poziomy sprawowania rządów w państwach członkowskich;

—	skutki kryzysu związanego z pandemią COVID-19 są bardzo zróżnicowane i mają silny wymiar terytorialny, który ma istotne konsekwencje dla zarządzania kryzysowego i reagowania politycznego;

—	władze szczebla niższego niż krajowy odgrywają ważną rolę w zarządzaniu kryzysem związanym z COVID-19 zarówno ze względu na podejmowanie własnych decyzji i działań politycznych, jak i wdrażanie strategii politycznych ustalonych na innych szczeblach sprawowania rządów.

1.

Podkreśla znaczenie wielopoziomowego sprawowania rządów oraz potrzebę koordynacji zarządzania kryzysowego w sektorze ochrony zdrowia oraz transgranicznej współpracy w dziedzinie zdrowia w celu zapewnienia spójnej i skutecznej reakcji na przyszłe kryzysy.

2.

Podkreśla, że według badania opinii publicznej przeprowadzonego na zlecenie KR-u we wrześniu 2020 r. na temat poglądów obywateli UE na kryzys związany z koronawirusem i na temat roli władz lokalnych i regionalnych, władze te pozostają poziomem sprawowania rządów w UE budzącym największe zaufanie (52 %), a także poziomem, który obecnie i w przyszłości może podjąć właściwe środki w celu przezwyciężenia gospodarczych i społecznych skutków kryzysu wywołanego koronawirusem (48 %). Zdecydowana większość Europejczyków (58 %) uważa również, że większy wpływ władz lokalnych i regionalnych wpłynąłby pozytywnie na zdolność UE do rozwiązywania problemów; jest to pogląd większości obywateli we wszystkich państwach członkowskich.

3.

Podkreśla, że kryzys doprowadził do zwiększenia wydatków i zmniejszenia dochodów władz lokalnych i regionalnych. Domaga się, by władze lokalne i regionalne otrzymywały wystarczające zasoby od rządów centralnych i szczebla UE, aby wzmocnić swoje systemy opieki zdrowotnej obecnie i w perspektywie długoterminowej. Odpowiednie władze krajowe powinny zająć się dysproporcjami regionalnymi w systemach opieki zdrowotnej i wąskimi gardłami w systemach gotowości na wypadek sytuacji wyjątkowej. Program UE w dziedzinie zdrowia oraz rezerwa rescEU i środki elastyczności powinny uzupełniać wysiłki w tym zakresie.

4.

Podkreśla, że „Doroczny barometr regionalny i lokalny 2020” pokazuje, iż kryteria przyznawania finansowania powinny uwzględniać regiony i opierać się na kompleksowym zestawie wskaźników odzwierciedlających różne aspekty podatności na zagrożenia, obejmujących m.in. spadek PKB od początku kryzysu, udział sektorów ryzyka, zależność od turystyki, handel transgraniczny i międzynarodowy, transport, a także udział osób samozatrudnionych i MŚP w gospodarce regionu.

5.

Podkreśla, że Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności jako centralny element planu odbudowy UE nie może pomijać aspektu terytorialnego: władze szczebla niższego niż krajowy muszą być ściśle zaangażowane w opracowywanie planów krajowych i kształtować swoje własne regionalne i lokalne plany odbudowy w spójności z planami unijnymi i krajowymi. Europejski semestr – jako mechanizm zarządzania Instrumentem – musi obejmować kodeks postępowania dotyczący zaangażowania władz lokalnych i regionalnych, zgodnie z zasadami partnerstwa i aktywnej pomocniczości.

6.

Przypomina, że MŚP i sektory najbardziej dotknięte kryzysem – transport, turystyka, sektor kultury – potrzebują dostępu do różnego rodzaju trwałego wsparcia finansowego, takiego jak dotacje publiczne, kapitał wysokiego ryzyka i dostęp do kredytów o korzystnych warunkach spłaty w perspektywie długoterminowej.

7.

Ponownie podkreśla potrzebę szybkiego osiągnięcia porozumienia w sprawie nowego instrumentu naprawy gospodarczej (i WRF), tak aby można było szybko uruchomić zasoby w celu zaradzenia negatywnym skutkom kryzysu, wspierając gospodarkę i tworzenie miejsc pracy na szczeblu lokalnym.

8.

Podkreśla, że nierówności społeczne, międzypokoleniowe i pod względem płci zostały spotęgowane przez niszczycielskie skutki pandemii COVID-19 w całej Europie, co podważyło dziesięciolecie postępów w ciągu zaledwie sześciu miesięcy. W związku z tym, aby ograniczyć długoterminowe skutki pandemii, podstawę ożywienia gospodarczego w Europie musi stanowić ukierunkowana, ambitna i odpowiednio finansowana polityka równoważąca priorytety gospodarcze, społeczne i zdrowotne.

9.

Zaznacza, że mieszkańcy miast i regionów najbardziej dotkniętych zmianą klimatu, pogarszającym się stanem środowiska i osłabionymi ekosystemami naturalnymi są bardziej narażeni na rozprzestrzenianie się patogenów. Nalega zatem, aby Komisja Europejska i państwa członkowskie wykorzystały obecny kryzys jako okazję do połączenia odbudowy gospodarczej po pandemii z przyspieszoną transformacją w celu uczynienia Unii Europejskiej neutralną dla klimatu do 2050 r.

10.

Wzywa instytucje UE i państwa członkowskie do zapewnienia lepszej integracji celów zrównoważonego rozwoju z odnowionym, ukierunkowanym terytorialnie i zreformowanym europejskim semestrem, aby skuteczniej powiązać plan odbudowy, Zielony Ład i Europejski filar praw socjalnych.

11.

Podkreśla, że z powodu kryzysu dostęp do nowoczesnych technologii informacyjnych i infrastruktury stał się jeszcze bardziej niezbędny i wzywa do rozwiązania problemu „przepaści cyfrowej”, zapewnienia wysokiej jakości łączności dla wszystkich regionów i miast UE, w tym obszarów wiejskich, peryferyjnych, najbardziej oddalonych i znajdujących się w niekorzystnym położeniu geograficznym, oraz do zapewnienia, by osoby w każdym wieku i ze wszystkich środowisk społeczno-ekonomicznych mogły dostosować się do kryzysu i zmieniającego się świata pracy.

12.

Ubolewa, że nowe środki mające na celu zwiększenie elastyczności i przyspieszenie wykorzystania funduszy z zakresu polityki spójności wiążą się z ryzykiem zwiększonej centralizacji na szczeblu państw członkowskich; domaga się zatem, aby wszelkie przesunięcia środków i zmiany w programach polityki spójności odbywały się zgodnie z zasadami partnerstwa, w duchu pomocniczości i wielopoziomowego sprawowania rządów, przy pełnym zaangażowaniu władz lokalnych i regionalnych w podejmowanie decyzji w sprawie (prze)programowania inwestycji w ramach programu REACT-EU. Podkreśla, że elastyczność, w szczególności zawieszenie koncentracji tematycznej, powinna mieć tymczasowy charakter oraz że należy przewidzieć powrót do zwykłych zasad dotyczących programów polityki spójności, gdy tylko pozwolą na to warunki.

13.

Zwraca uwagę, że regiony o największej liczbie osób starszych (tj. powyżej 65 lat) zostały szczególnie dotknięte epidemią COVID-19 oraz że osoby z tej grupy wiekowej są najbardziej narażone na zarażenie wirusem. Podkreśla w związku z tym stałą potrzebę wymiany najlepszych praktyk w zakresie skutecznej ochrony osób starszych, w tym poprzez ułatwianie im dostępu do telemedycyny.

14.

Wzywa Komisję, aby w świetle liczby instrumentów wsparcia oraz zmian w istniejących i przyszłych przepisach dotyczących wykorzystania europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych zapewniła wystarczającą jasność w odniesieniu do wzajemnych zależności między różnymi nowymi mechanizmami, takimi jak, z jednej strony, REACT-EU, Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji i Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, a z drugiej strony istniejące systemy krajowe i unijne, aby uniknąć dodatkowej złożoności i potencjalnie niskich wskaźników absorpcji. Podkreśla w związku z tym, że uzgodnienie dużych pul środków finansowych nie jest wystarczające i że władze lokalne i regionalne potrzebują również wystarczającego czasu na przedstawienie programów i projektów, na przykład w ramach programu REACT-EU.

15.

Zauważa z zaniepokojeniem, że kryzys odbił się na funkcjonowaniu jednolitego rynku, zakłócając swobodny przepływ osób, towarów i usług, wywierając poważny wpływ na MŚP oraz na życie wszystkich obywateli UE, zwłaszcza w regionach przygranicznych. Z zadowoleniem przyjmuje elastyczność przewidzianą w przepisach dotyczących pomocy państwa i zauważa, że należy wprowadzić środki w celu zapewnienia sprawnego funkcjonowania jednolitego rynku w przypadku przyszłych kryzysów.

16.

Podkreśla, że finanse władz lokalnych i regionalnych są poważnie nadwerężone kryzysem, co zagraża ich zdolności do świadczenia usług publicznych na odpowiednim poziomie. Przypomina, że władze lokalne i regionalne potrzebują nowych, bardziej inteligentnych przepisów budżetowych zarówno na szczeblu krajowym, jak i europejskim, a także złotej reguły dotyczącej zrównoważonych inwestycji, aby zagwarantować, że usługi publiczne i inwestycje lokalne będą traktowane jako niezbędne do budowania bardziej konkurencyjnych, odpornych i zrównoważonych gospodarek i społeczeństw.

17.

Zauważa, że pandemia COVID-19 skłoniła rządy – zarówno w UE, jak i poza jej granicami – do wprowadzenia rygorystycznych środków wpływających na swobody obywatelskie oraz że dążeniu do powstrzymania pandemii musi towarzyszyć poszukiwanie złożonej równowagi w celu zachowania demokracji, praworządności i zaufania do instytucji. Te trudne czasy można przekształcić w szansę na wzmocnienie demokracji lokalnej i na wspólną refleksję nad podstawowymi wartościami europejskimi podczas konferencji w sprawie przyszłości Europy.

18.

Zobowiązuje swojego przewodniczącego do przekazania „Dorocznego barometru regionalnego i lokalnego 2020” oraz niniejszej rezolucji przewodniczącym Parlamentu Europejskiego, Komisji Europejskiej i Rady Europejskiej, a także szefom państw 27 państw członkowskich UE. Zachęca także demokratycznie wybranych polityków szczebla regionalnego i lokalnego w Europie do rozpowszechniania sprawozdania wśród obywateli i lokalnych mediów.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Równoważne warunki życia – wspólne wyzwanie dla wszystkich poziomów sprawowania rządów w Europie

(2020/C 440/02)

Sprawozdawca: Bernd LANGE (DE/EPL), starosta powiatu Görlitz

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

1.

Wyraża zaniepokojenie z powodu rosnących nierówności gospodarczych, społecznych i terytorialnych w państwach członkowskich UE i między nimi. Ostatnie wydarzenia w Europie pokazały, że narastają różnice między poszczególnymi obszarami oraz osobami, jeśli chodzi o rozwój gospodarczy, zatrudnienie i dobrobyt. Różnice te występują na wszystkich szczeblach, od szczebla niższego niż lokalny po europejski, i osiągnęły poziom krytyczny. Tocząca się debata na temat pozostawionych samym sobie lub zapomnianych obszarów wyraźnie pokazuje, że potrzebne jest podejście bardziej ukierunkowane na konkretny obszar, aby stawić czoła wyzwaniom związanym z rozwojem tych miejsc.

2.

Zwraca uwagę, że pandemia COVID-19 w państwach członkowskich z powodu kryzysu obejmującego większość obszarów jeszcze pogarsza istniejące wyzwania. Skutki gospodarcze i społeczne oraz związane z nimi warunki odbudowy są bardzo zróżnicowane w poszczególnych regionach.

3.

W związku z tym ponownie podkreśla, że cel spójności terytorialnej, gospodarczej i społecznej określony w art. 174 TFUE musi pozostać priorytetem Unii Europejskiej. Do realizacji tego horyzontalnego celu muszą przyczyniać się oprócz europejskiej polityki regionalnej i wspólnej polityki rolnej także wszystkie inne polityki Unii (np. polityka transportowa, polityka ochrony środowiska, polityka społeczna i energetyczna). Dotyczy to też w szczególności działań UE związanych z Europejskim Zielonym Ładem i dalszą cyfryzacją.

4.

Przypomina o szczególnej sytuacji regionów najbardziej oddalonych, uznanej w art. 349 TFUE, i nalega na zobowiązanie się UE do przyczyniania się do rozwoju tych regionów poprzez szczególne środki na ich rzecz, z korzyścią dla całej Unii.

5.

Podkreśla, że w 2017 r. jedna trzecia ludności UE mieszkała w miastach liczących ponad 100 000 mieszkańców, jedna trzecia w miastach liczących od 10 000 do 100 000 mieszkańców, a jedna trzecia w miasteczkach i gminach wiejskich liczących mniej niż 10 000 mieszkańców (1). W swoich wytycznych (2) przewodnicząca Komisji Europejskiej zwróciła uwagę, że ponad 50 % Europejczyków mieszka na obszarach wiejskich.

6.

Zwraca uwagę, że w przeszłości europejska polityka strukturalna dotyczyła przede wszystkim spójności między regionami (NUTS 1 lub NUTS 2), ale oddziaływanie środków na podlegające regionom gminy nie zawsze było wystarczająco analizowane i brane pod uwagę.

7.

Zauważa, że w ostatnich latach odnotowano w kilku państwach członkowskich i regionach zwiększone saldo przepływów migracyjnych netto z obszarów wiejskich do miejskich (3), i sądzi, że polityka UE powinna przyczyniać się do stawiania czoła wynikającym z tego wyzwaniom i do wykorzystania związanych z tym możliwości.

8.

Jest zaniepokojony tym, że dalsza migracja do obszarów metropolitalnych w wielu miejscach stwarza istotne wyzwania dla ośrodków miejskich, takie jak niedostatek mieszkań, rosnące czynsze, przeciążenie infrastruktury publicznej czy problemy społeczne. W rezultacie wyludniania pojawiają się na obszarach wiejskich duże wyzwania dla małych i średnich miast i dla gmin oraz działających na ich terenie przedsiębiorstw. Utrzymanie infrastruktury publicznej i finansowanie usług publicznych jest utrudnione ze względu na mniejszą liczbę użytkowników, którzy są coraz starsi i wymagają większej ilości usług, a przedsiębiorstwa często borykają się z niedoborem wykwalifikowanej siły roboczej.

9.

Zwraca w tym kontekście uwagę na przygotowywaną obecnie opinię KR-u pt. „Zmiany demograficzne: propozycje dotyczące oceny negatywnych skutków w regionach UE oraz poszukiwanie rozwiązań” (4) i na opinię KR-u „Regiony metropolitalne: wyzwania i pozycja w przyszłej polityce spójności po 2020 r.” (5).

10.

Przypomina, że Agenda Terytorialna Unii Europejskiej 2020 przewiduje jako pierwszy z łącznie sześciu priorytetów promowanie policentrycznego i zrównoważonego rozwoju przestrzennego (6) oraz że celowi temu przypisano duże znaczenie także w projekcie agendy terytorialnej 2030.

11.

Stwierdza, że obecnie nie istnieje podejście horyzontalne na poziomie Unii Europejskiej mające na celu ograniczenie zachęt do migracji i niekontrolowanej urbanizacji czy dezurbanizacji poprzez poprawę warunków życia na wszystkich obszarach.

12.

Przypomina o dużym znaczeniu celu zrównoważonego rozwoju ONZ nr 11 „Zrównoważone miasta i społeczności”, który powinien obowiązywać odnośnie do wszystkich rodzajów obszarów.

13.

Jest zdania, że powszechnie dostępna publiczna infrastruktura punktowa i sieciowa oraz powszechnie dostępne usługi publiczne są niezbędnym warunkiem wstępnym zapewnienia wysokiej jakości warunków życia i zrównoważonego rozwoju na wszystkich obszarach Unii Europejskiej. W tym kontekście przypomina, że uwarunkowania strukturalne różnią się znacznie między państwami członkowskimi i w ich obrębie, a nawet w obrębie poszczególnych regionów.

14.

Sądzi, że w działaniach podjętych przez Unię Europejską należy znaleźć równowagę między wsparciem dotyczącym gęsto zaludnionych obszarów miejskich a wsparciem dla obszarów wiejskich, które często postrzegane były przede wszystkim przez pryzmat rolnictwa. Ubolewa w związku z tym nad stosunkowo niskim poziomem interwencji z EFS i EFRR na obszarach wiejskich (7) (8).

15.

Obawia się, że kryzys związany z koronawirusem sprawi, że utrzymanie infrastruktury publicznej i świadczenie usług publicznych będzie jeszcze trudniejsze zwłaszcza w mniejszych, oddalonych, odizolowanych i słabszych finansowo gminach i regionach, jako że te władze lokalne mogą w szczególnym stopniu odczuć spadek wpływów z podatków. Może to jeszcze nasilić różnice rozwojowe z wcześniejszych lat. Podkreśla, że spadek inwestycji publicznych w infrastrukturę i usługi ma na ogół poważniejszy wpływ na słabsze grupy społeczne.

Krajowe strategie na rzecz zrównoważonego rozwoju terytorialnego

16.

Uważa, że polityki Unii Europejskiej i państw członkowskich powinny zawsze się uzupełniać. W żadnym wypadku nie mogą być ze sobą sprzeczne ani dążyć do rozbieżnych celów. Podkreśla w związku z tym, że przy transpozycji dyrektyw UE do prawa krajowego należy unikać nadmiernie rygorystycznego wdrażania przepisów przez państwa członkowskie.

17.

Wzywa zatem państwa członkowskie, aby w ścisłej współpracy z władzami lokalnymi i regionalnymi dalej rozwijały krajową politykę spójności i łączyły ją z wysiłkami na szczeblu europejskim, zgodnie z zasadą partnerstwa i wielopoziomowego sprawowania rządów.

18.

W związku z tym zwraca uwagę, że w różnych państwach członkowskich istnieją już na szczeblu krajowym podejścia ukierunkowane na zrównoważoną politykę strukturalną, która ma być korzystna dla wszystkich terytoriów. Niektóre państwa proponują ogólne zasady rozwoju wszystkich obszarów (9), natomiast inne opracowują specjalne plany dla określonych typów obszarów (10) (11).

19.

Podkreśla, że w przypadku wymienionych strategii krajowych chodzi przede wszystkim nie o spójność gospodarczą w znaczeniu wyników gospodarczych, lecz raczej o ustanowienie pewnego standardu dla administracji publicznej, infrastruktury i usług publicznych, który stanowiłby podstawę dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego.

20.

Stwierdza, że we wszystkich strategiach krajowych wymienia się zazwyczaj zarządzanie zdecentralizowane jako podstawowy warunek dla tego, by poszczególne obszary były miejscami, gdzie dobrze się żyje. Struktury lokalne i regionalne są niezbędne do zapewnienia administracji bliskiej obywatelom i uczestnictwa w życiu demokratycznym.

21.

Dostrzega, że w porównaniu z polityką europejską we wszystkich wymienionych politykach krajowych kładzie się większy nacisk na mniejsze jednostki (gminy, związki gmin, małe i średnie miasta itp.) na obszarach wiejskich w celu ich wzmocnienia, a tym samym zwiększenia ich atrakcyjności. We wszystkich strategiach postrzega się obszary wiejskie przede wszystkim jako miejsca, gdzie ludzie żyją i prowadzą działalność gospodarczą, oraz przewiduje środki polityki strukturalnej mające na celu rozwój tych obszarów.

22.

Z zadowoleniem przyjmuje zwłaszcza podejścia sektorowe przyjmowane przez państwa członkowskie w ich strategiach krajowych. Pomimo znacznej różnorodności terytoriów jasne jest, że wyzwania są podobne w poszczególnych państwach członkowskich.

23.

Podkreśla, że wszystkie podejścia krajowe wspominają o cyfryzacji jako o istotnym aspekcie. Powszechna dostępność infrastruktury cyfrowej i cyfrowych usług publicznych może przyczyniać się do tworzenia i utrzymania miejsc pracy także poza ośrodkami miejskimi, co z kolei mogłoby ograniczyć migrację zarobkową do dużych miast. Podkreśla, że zwiększona telepraca, której doświadczyliśmy podczas pandemii COVID-19, mogłaby zaoferować pracownikom większą elastyczność w wyborze miejsca zamieszkania. Zaznacza w związku z tym, iż oczekuje, że ze względu na ciągle postępującą cyfryzację wielu obszarów pracy korzyści płynące z zamieszkiwania w pobliżu miejsca pracy będą w perspektywie długoterminowej w wielu dziedzinach odgrywać mniej ważną rolę. Podkreśla, że tendencja ta nie powinna narazić na szwank polityki mobilności, zwłaszcza jeśli chodzi o ograniczenie wpływu na środowisko dojazdów do pracy i podróży służbowych.

24.

Zwraca uwagę na potrzebę zadbania o to, by terytoria najbardziej oddalone od aglomeracji miejskich i o mniejszej gęstości zaludnienia miały taki sam poziom łączności cyfrowej, co ułatwi wdrażanie internetowych usług publicznych i telepracy jako narzędzi przyciągania ludności i talentów na te obszary.

25.

Z zadowoleniem przyjmuje, że wszystkie strategie polityczne dotyczą również aspektu usług świadczonych w interesie ogólnym, w szczególności w odniesieniu do usług zdrowotnych, opiekuńczych i społecznych, szkół i innych placówek edukacyjnych, a także usług na rzecz ochrony osób starszych i integracji. Świadcząc usługi publiczne obywatelom, należy kierować się sprawiedliwością, niezależnie od ich miejsca zamieszkania.

26.

Zwraca się zatem do przyszłych prezydencji niemieckiej, portugalskiej i słoweńskiej, by jako wkład we wdrażanie przyszłej agendy terytorialnej 2030 zainicjowały dyskusję i wymianę doświadczeń na temat najlepszego sposobu połączenia polityki strukturalnej UE i krajowych polityk rozwoju regionalnego w celu zmniejszenia nierówności terytorialnych i poprawy warunków życia w całej Europie.

Ogólne zalecenia dotyczące polityki europejskiej

27.

Apeluje do Komisji Europejskiej, by uwzględniła podejścia krajowe i w ramach konkretyzacji art. 174 i art. 349 TFUE zapisała cel dotyczący „równoważnych warunków życia” w dokumentach na szczeblu europejskim.

28.

Podkreśla swobodę działania państw członkowskich w dziedzinie usług świadczonych w interesie ogólnym. Zgodnie z zasadą pomocniczości ramy europejskie powinny jedynie uzupełniać działania podejmowane na poziomie krajowym, regionalnym lub lokalnym.

29.

Wzywa do opracowania europejskiej długoterminowej strategii rozwoju terytorialnego, uwzględniającej interakcje między aglomeracjami, obszarami miejskimi i wiejskimi.

30.

Wzywa Komisję Europejską, by nie tylko zwracała uwagę na rozwój gospodarczy państw członkowskich, ale także uwzględniała i doceniała wysiłki podejmowane w dziedzinie usług świadczonych w interesie ogólnym, zwłaszcza na obszarach rzadziej i słabo zaludnionych lub najbardziej oddalonych, na których ludność mieszka w znacznym rozproszeniu.

31.

Uważa, że stworzenie odpowiednich warunków strukturalnych we wszystkich państwach członkowskich oraz we wszystkich gminach i regionach ma zasadnicze znaczenie dla zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego Unii Europejskiej. Fundusze strukturalne mogą w znacznym stopniu przyczynić się do osiągnięcia tego celu, ale nie mogą pozostać jedynym sposobem wspierania wyważonego rozwoju. Wszystkie obszary polityki, w tym także zapowiedziana przez Komisję Europejską wizja dla obszarów wiejskich, powinny przyczyniać się do realizacji tego horyzontalnego celu.

32.

Podkreśla, że taki cel wymagałby szczegółowej analizy terytorialnego oddziaływania środków europejskich, na etapie zarówno prelegislacyjnym, jak i postlegislacyjnym.

33.

W związku z tym zaleca rozszerzenie zaproponowanej w agendzie miejskiej „weryfikacji pod kątem potrzeb miast” (urban proofing) europejskich strategii politycznych o „weryfikację pod kątem potrzeb obszarów” (territorial proofing), tj. zintegrowaną ocenę wykonalności wdrożenia na obszarach gęściej zaludnionych (np. miejskich) i słabiej zaludnionych (np. wiejskich), przy uwzględnieniu ich specyfiki, oraz uzupełnienie tego oceną oddziaływania terytorialnego. W ten sposób można zadbać o to, by wymogi regulacyjne przynosiły odpowiednie skutki i nie przyczyniały się do dalszego wspierania niekontrolowanej urbanizacji lub dezurbanizacji.

34.

Uważa, że należy zwrócić większą uwagę na małe i średnie miasta jako punkty zaczepienia na słabiej zaludnionych obszarach. Gminy zapewniają podstawowe usługi świadczone w interesie ogólnym i udostępniają obywatelom niezbędną infrastrukturę, która znacznie zwiększa atrakcyjność obszarów wiejskich.

35.

Podkreśla, że nawet większe miasta nadal stoją w obliczu poważnych wyzwań i w związku z tym potrzebują finansowego i organizacyjnego wsparcia Unii Europejskiej. Nie można tworzyć konfliktu między różnymi rodzajami obszarów. Agenda miejska i wynikające z niej partnerstwa są uznawane za dobry przykład możliwej współpracy między szczeblem europejskim i lokalnym.

36.

Zachęca Komisję Europejską do bardziej systematycznego gromadzenia porównywalnych danych statystycznych na potrzeby oceny rozwoju obszarów wiejskich poniżej poziomu NUTS 2, bez zwiększania obciążeń administracyjnych spoczywających na władzach lokalnych.

37.

Zaleca, aby przewodniczący zespołów międzypartyjnych Parlamentu Europejskiego w pełni włączyli przedstawicieli KR-u w prace takich zespołów zajmujących się rozwojem obszarów miejskich i rozwojem obszarów wiejskich, ułatwiając w ten sposób wymianę poglądów na temat konkretnych wyzwań.

38.

Podkreśla, że przy tworzeniu w przyszłości unijnych grup roboczych i eksperckich trzeba zapewnić wyważony udział przedstawicieli jednostek różnorakich szczebli administracji i różnej wielkości z obszarów miejskich i wiejskich. Podejścia opracowywane dla większych miast i przez nie z reguły nie są dostosowane do potrzeb mniejszych jednostek terytorialnych ze względu na odmienną sytuację organizacyjną i finansową.

39.

Apeluje, by wszystkie dyrekcje generalne Komisji Europejskiej i komisje Parlamentu Europejskiego w pełni uwzględniały interakcje między obszarami miejskimi i wiejskimi oraz opracowywały spójne europejskie strategie polityczne, które w sposób wyważony będą działały na wszystkich rodzajach obszarów.

40.

Wzywa do lepszego uznania przez wszystkie dyrekcje generalne Komisji Europejskiej i komisje Parlamentu Europejskiego zalet współpracy zarówno instytucjonalnej, jak i funkcjonalnej w takich dziedzinach jak planowanie, mobilność, środowisko, usługi świadczone w interesie ogólnym i inwestycje publiczne. Współpraca ta umożliwia osiągnięcie korzyści skali oraz wzmocnienie powiązań i zapewnienie większej spójności terytorialnej, gospodarczej i społecznej między obszarami miejskimi, podmiejskimi i wiejskimi w tym samym obszarze funkcjonalnym lub regionie.

41.

Apeluje o kompleksowe podejście na szczeblu UE, które rozwiąże wyzwania w zakresie współpracy transgranicznej miast, regionów i gmin oraz zwiększy potencjał tej współpracy w zakresie zmniejszania dysproporcji między różnymi rodzajami osiedli.

Zalecenia dotyczące europejskiej polityki regionalnej

42.

Jest zdania, że europejska polityka regionalna powinna być ukierunkowana – w ramach dążenia do konwergencji i rozwoju regionów w UE – przede wszystkim na stworzenie na wszystkich obszarach podstaw strukturalnych dla zrównoważonego wzrostu. Zrównoważony i długoterminowy rozwój społeczno-gospodarczy może mieć miejsce jedynie na tych obszarach, na których obywatelom i przedsiębiorstwom zapewniono niezbędne warunki. W związku z tym podkreśla potrzebę silniejszych zachęt dla przedsiębiorstw na obszarach wiejskich.

43.

Przypomina, że cel, jakim są równoważne warunki życia, powinien być również brany pod uwagę w ramach koncentracji tematycznej europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych (i EFRROW). Europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne powinny umożliwiać wspieranie we wszystkich regionach niezbędnej infrastruktury lokalnej i regionalnej oraz usług publicznych. Wyłączenie EFRROW ze wspólnych przepisów dotyczących funduszy strukturalnych przynosi przy tym efekty przeciwne do zamierzonych. Rozdzielenie to niepotrzebnie utrudnia zapewnianie spójnego wsparcia wielofunduszowego na obszarach miejskich i wiejskich.

44.

Przyjmuje w tym kontekście do wiadomości szczególny przydział środków dla obszarów miejskich w ramach EFRR, ale zwraca uwagę, że taki przydział wymaga również przyznania na porównywalną skalę środków dla obszarów wiejskich. Uważa, że w perspektywie długoterminowej bardziej stosowne byłoby przewidzenie specjalnych środków na powszechne świadczenie usług, które przyczyniają się do wyważonego rozwoju terytorialnego i zwiększenia odporności wszystkich jednostek samorządu terytorialnego (infrastruktura szerokopasmowa, szpitale lub służba zdrowia, infrastruktura transportowa itp.). Wspierałoby to tworzenie podstaw dla osiedlania się obywateli i umiejscawiania przedsiębiorstw również poza ośrodkami miejskimi, co z kolei tworzy miejsca pracy i zmniejsza presję na migrację do miast.

45.

Uważa, że ze względu na niską rentowność usług publicznych na słabiej zaludnionych obszarach wsparcie z funduszy strukturalnych powinno mieć przede wszystkim formę dotacji.

46.

Uważa, że wsparcie z funduszy strukturalnych należy w większym stopniu przeznaczać na uruchomienie i utrzymanie infrastruktury technologicznej, zarówno w dziedzinie telekomunikacji, jak i usług cyfrowych, która to infrastruktura jest niezbędna dla zagwarantowania równego rozwoju terytorialnego. W tym celu promowane będą partnerstwa publiczno-prywatne, przy czym sektor publiczny będzie odgrywał wiodącą rolę we wdrażaniu działań inwestycyjnych służących temu celowi.

47.

Wzywa Komisję Europejską do zajęcia się tą kwestią w następnym, ósmym sprawozdaniu na temat spójności, które ma się pojawić we wrześniu 2021 r.

48.

Apeluje o stworzenie silniejszych powiązań między nową unijną agendą terytorialną 2030 a nową polityką spójności na lata 2021–2027, by wyposażyć politykę spójności w terytorialne ramy strategicznych wytycznych w celu stworzenia zielonej i sprawiedliwej Europy, w której żadne z terytoriów nie pozostanie w tyle.

Zalecenia dotyczące innych obszarów polityki

49.

Podkreśla, że należy również w większym stopniu dostosować europejskie zasady dotyczące polityki transportowej, by uwzględniać ich wpływ na równomierne osiedlanie się ludzi. Dotyczy to planowania transportu publicznego, transportu kolejowego, ale również korzystania z usług wspólnych przejazdów samochodami (ridesharing). Jak dotąd usługi wspólnych przejazdów oferowane są głównie na obszarach miejskich, ponieważ mniejsza gęstość zaludnienia na obszarach wiejskich oznacza niższe dochody. W perspektywie długoterminowej należy zbadać możliwości powszechnego świadczenia odpowiednich usług transportowych, ewentualnie w ramach obowiązku świadczenia usług publicznych.

50.

Stwierdza, że europejskie przepisy dotyczące transportu (w szczególności w odniesieniu do emisji i ochrony klimatu) oznaczają często znacznie większe wyzwania dla transportu publicznego na obszarach wiejskich niż dla podmiotów działających na obszarach miejskich. Przejście na technologie niskoemisyjne, zwłaszcza w przypadku autobusów, jest obecnie z uwagi na wymogi technologiczne i dostępność rynkową, przede wszystkim na słabiej zaludnionych obszarach i obszarach górskich, nie wszędzie możliwe – ze względu na wyższe koszty, ograniczony zasięg i częściowo także dłuższy czas ładowania. Jednocześnie fundusze europejskie są udostępniane przede wszystkim na potrzeby mobilności w miastach, ponieważ w miastach mierzone poziomy zanieczyszczeń są zazwyczaj wyższe. W celu stworzenia i utrzymania wszędzie sprawnie funkcjonującego transportu publicznego przepisy powinny przewidywać różne środki w odniesieniu do różnych rodzajów obszarów lub należy udostępnić dodatkowe środki dla tych obszarów, na których finansowanie jest szczególnie trudne (takich jak obszary wiejskie, oddalone, najbardziej oddalone, wyspiarskie i górskie).

51.

Podkreśla, że praca mobilna odgrywała znaczącą rolę również przed pandemią COVID-19. Także cyfrowe usługi administracji publicznej mogą być oferowane i można z nich korzystać tylko tam, gdzie zarówno ich dostawcy, jak i użytkownicy mają szybkie łącza szerokopasmowe.

52.

Uważa, że przy rozbudowie łączności szerokopasmowej i mobilnej lub sieci 5G i 6G należy zawsze dążyć do zapewnienia powszechnej dostępności, zachowując zgodność z europejskimi normami emisji. Przy tym rozbudowa ta powinna odbywać się przede wszystkim w oparciu o sektor prywatny. Na obszarach, gdzie powszechna rozbudowa łączności światłowodowej ze względów ekonomicznych jest możliwa jedynie przy wsparciu finansowym ze strony władz publicznych, należy stworzyć władzom lokalnym i regionalnym możliwość zapewniania go w sposób pewny pod względem prawnym i ukierunkowany.

---

(1)  Federalny Instytut Badań nad Budownictwem, Urbanizacją i Zagospodarowaniem Przestrzennym, Die Unterschiede bestimmen die Vielfalt in Europa. Ein Atlas ausgewählter Aspekte der räumlichen Strukturen und Entwicklungen.

(2)  https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/political-guidelines-next-commission_pl.pdf.

(3)  https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Archive:Statistics_on_rural_areas_in_the_EU#Further_Eurostat_information

(4)  COR-2019-04647-00-00-PAC.

(5)  COR-2019-01896-00-00-AC (Dz.U. C 79 z 10.3.2020, s. 8).

(6)  https://ec.europa.eu/regional_policy/en/information/publications/communications/2011/territorial-agenda-of-the-european-union-2020

(7)  „Evolution of the Budget Dedicated for Rural Development Policy”, analiza dla Komisji Zasobów Naturalnych, Progress Consulting, 2016 (uaktualniona w 2020 r.).

(8)  „EU Cohesion Policy in non-urban areas”, analiza dla Komisji REGI Parlamentu Europejskiego, Centrum Badań Polityk Europejskich (EPRC), 2020 r.

(9)  Sprawozdanie końcowe Komisji ds. Równoważnych Warunków Życia, Niemcy.

(10)  Ruralités: une ambition à partager – 200 propositions pour un agenda rural, Francja.

(11)  Masterplan für den ländlichen Raum, Austria.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Wdrożenie i przyszłe perspektywy transgranicznej opieki zdrowotnej

(2020/C 440/03)

Sprawozdawca: Karsten UNO PETERSEN (DK/PES), członek rady regionu Dania Południowa Dokument źródłowy: Opinia perspektywiczna

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Uwagi wstępne

1.

Zwraca uwagę, że transgraniczna mobilność pacjentów stanowi ważną kwestię polityczną. Dla 34 % obywatelek i obywateli UE zdrowie jest najważniejszym problemem politycznym w ich regionie. To o 8 % więcej niż w 2015 r. i o 10 % więcej niż w 2012 r.

2.

Podkreśla, że wymiar regionalny i lokalny stanowi zasadniczy element transgranicznej opieki zdrowotnej. Z różnych powodów wiele osób mieszkających w pobliżu granicy stara się o leczenie w sąsiednim kraju. Regiony transgraniczne stanowią 40 % terytorium UE, a więcej niż jedna trzecia Europejczyków mieszka w regionie przygranicznym. Władze lokalne i regionalne zapewniają powiązania między wszystkimi zainteresowanymi podmiotami (krajowymi, regionalnymi, lokalnymi, szpitalami, lekarzami pierwszego kontaktu, aptekami, obywatelami i itp.).

3.

Sądzi, że w kontekście transgranicznej mobilności pacjentów należy rozwiązać szereg problemów, w tym kwestie dostępu do informacji na temat leczenia za granicą, ciągłości opieki oraz wymiany informacji między pracownikami służby zdrowia po obu stronach granicy, różnic w oferowanej opiece oraz w rodzajach opieki i leczenia w zależności od wskazań medycznych, jak i możliwości służby zdrowia do określania priorytetów i gwarantowania równości leczenia, a także zająć się wyzwaniami logistycznymi i administracyjnymi mającymi wpływ na liczbę obywatelek i obywateli pragnących skorzystać z oferowanych przez dyrektywę w sprawie transgranicznej opieki zdrowotnej możliwości leczenia w innym państwie członkowskim.

4.

Z zadowoleniem przyjmuje budżet nowego „Programu UE dla zdrowia”, który wzmocni bezpieczeństwo zdrowotne i stan gotowości w przypadku przyszłych kryzysów zdrowotnych. Będzie to solidny, samodzielny program o zwiększonym finansowaniu w kolejnych wieloletnich ramach finansowych (2021–2027), mający należycie sprostać wyzwaniom określonym w programie Komisji na obecną kadencję, w szczególności w odniesieniu do walki z rakiem, profilaktyki, wczesnego wykrywania i leczenia chorób przewlekłych i rzadkich, oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe, dostępu do przystępnych cenowo leków, a także poważnych zagrożeń dla zdrowia (takich jak epidemie koronawirusa), jak również zapewnić realizację ambitnej polityki w dziedzinie zdrowia ze szczególnym uwzględnieniem współpracy transgranicznej.

5.

Wyraża zadowolenie, że wszystkie państwa członkowskie zakończyły transpozycję dyrektywy; nadal jednak niepokoi go kontrola zgodności i duża liczba kwestii wykrytych dotychczas przez Komisję. Jest świadom tego, że dyrektywa dotyczy wielu przepisów odnoszących się do organizacji i zarządzania systemami opieki zdrowotnej, mechanizmów zwrotu kosztów, kanałów informacyjnych, praw i uprawnień pacjentów oraz odpowiedzialności zawodowej.

6.

W związku z tym z zadowoleniem przyjmuje fakt, że pierwszy wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej Frans Timmermans skierował pismo do przewodniczącego KR-u z wnioskiem o sporządzenie opinii perspektywicznej na temat wdrożenia dyrektywy w sprawie transgranicznej opieki zdrowotnej. Powinno to przyczynić się do lepszego wdrożenia dyrektywy i wzmocnienia praw pacjentów.

7.

Zaznacza, że należy przy tym pamiętać, że organizacja, finansowanie i świadczenie usług zdrowotnych oraz zarządzanie nimi musi pozostać w gestii państw członkowskich UE. Ponadto wdrożenie dyrektywy musi odbywać się w kontekście ogólnej misji właściwych organów ds. zdrowia polegającej na działaniu z korzyścią dla obywateli.

8.

Wyraża podziękowanie wszystkim centrom RegHub (1) oraz zainteresowanym stronom, z którymi przeprowadzono konsultacje, za uważne wypełnienie ankiety i za ich wnikliwe odpowiedzi, które uwzględniono w niniejszej opinii.

COVID-19

9.

Jest zdania, że kryzys związany z COVID-19 wyraźnie pokazał, że Europa potrzebuje większej współpracy w dziedzinie zdrowia.

10.

Podtrzymuje apel przewodniczącego KR-u o utworzenie nadzwyczajnego mechanizmu Unii Europejskiej w dziedzinie zdrowia, ściśle powiązanego lub zintegrowanego z istniejącymi strukturami UE w zakresie zarządzania kryzysowego (tj. z Funduszem Solidarności UE i Europejskim Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób), aby lepiej przygotować Unię na wszelkie przyszłe kryzysy pandemiczne oraz by „wspierać lokalnych i regionalnych przywódców w zapewnianiu usług i materiałów zdrowotnych szpitalom i szkołom, zatrudnianiu personelu medycznego, zakupie urządzeń medycznych i wspieraniu usług w zakresie intensywnej terapii”.

11.

Zwraca również uwagę na art. 10 dyrektywy dotyczący wzajemnej pomocy i współpracy, który umożliwia państwom członkowskim udzielanie „wzajemnej pomocy” oraz ułatwianie „współpracy w zakresie świadczenia transgranicznej opieki zdrowotnej na poziomie regionalnym i lokalnym” w regionach przygranicznych i jest przekonany, że państwa członkowskie powinny wykorzystać tę możliwość w sposób bardziej kreatywny, tak aby zająć się również sytuacjami pandemicznymi.

12.

Przypomina, że zgodnie z art. 222 TFUE Unia i jej państwa członkowskie działają wspólnie w duchu solidarności.

13.

Znajduje otuchę w solidarności okazanej w potrzebie, gdy państwa członkowskie przejmowały pacjentów od swych przeciążonych sąsiadów, aby zmniejszyć presję na ich zdolności w zakresie intensywnej terapii. Jest głęboko przekonany, że w przyszłości tego rodzaju działanie można by sformalizować poprzez przedkładanie wniosku o pomoc na mocy dyrektywy.

14.

Zaleca utworzenie korytarzy zdrowotnych (2) między regionami przygranicznymi, które umożliwiałyby pacjentom i pracownikom służby zdrowia dalsze przemieszczanie się przez granicę w czasie blokady, aby zagwarantować dostęp do opieki i jej świadczenie.

15.

Wskazuje na transgraniczne rozwiązania cyfrowe, które umożliwiają np. obrazowanie i zdalną analizę próbek (takich jak zdjęcia rentgenowskie płuc przekazywane do oceny za granicą) jako przykład racjonalnego pod względem kosztów i praktycznego sposobu współpracy w przypadku gwałtownego wzrostu zachorowań.

Zwiększona mobilność pacjentów nie jest celem samym w sobie

16.

Podziela stanowisko Parlamentu Europejskiego, że jedynie niewielki odsetek obywateli UE wykorzystuje możliwości wynikające z dyrektywy i że największa transgraniczna mobilność pacjentów ma miejsce w sąsiadujących ze sobą regionach przygranicznych.

17.

Wskazuje w tym kontekście na sprawozdanie Komisji, w którym stwierdzono, że transgraniczny przepływ pacjentów odbywa się według stałego wzorca. Obywatele UE, którzy decydują się skorzystać z transgranicznych usług zdrowotnych, biorą pod uwagę przede wszystkim czynniki bliskości geograficznej i kulturowej.

18.

Odnotowuje konkluzję Komisji, że ogólnie mobilność pacjentów i jej wymiar finansowy w Unii mają stosunkowo skromne wymiary – dyrektywa w sprawie transgranicznej opieki zdrowotnej nie miała znaczącego wpływu pod względem budżetowym na stabilność systemów opieki zdrowotnej.

19.

Zwraca uwagę, że transgraniczna opieka zdrowotna może być dla niektórych grup pacjentów odpowiednią opieką zdrowotną z uwagi na możliwości leczenia rzadkich chorób lub bliskość geograficzną instytucji zdrowia publicznego, zwłaszcza w regionach przygranicznych.

20.

Z zadowoleniem przyjmuje pozytywny wpływ dyrektywy na transgraniczną mobilność pacjentów w UE, która nieznacznie wzrosła od 2015 r. W ostatnich latach odnotowano również stały wzrost liczby wniosków o udzielenie uprzedniej zgody. W 2017 r. złożono i zatwierdzono ponad dwukrotnie więcej takich wniosków w państwach członkowskich niż w 2015 r.

21.

Zaznacza że rozporządzenia i dyrektywa nie są jedynym sposobem zapewnienia opieki w innym państwie członkowskim, ponieważ szereg z nich przyjęło równolegle dwu- i wielostronne procedury w celu uwzględnienia szczególnych potrzeb w zakresie opieki w regionach przygranicznych (BE, DK, SE, DE, CZ, EE, LU, HU, NL, PT, RO, FI i LT). Porozumienia te, często zawarte przed przyjęciem dyrektywy, generują znaczne przepływy pacjentów, które nie są ujmowane w statystykach europejskich.

22.

Argumentuje, że celem dyrektywy w sprawie stosowania praw pacjentów w transgranicznej opiece zdrowotnej nie jest osiągnięcie jak największej liczby pacjentów korzystających z opieki za granicą. Rozwiązania proponowane w dyrektywie zostały opracowane w celu uzupełnienia koszyka usług i produktów w zakresie opieki dostępnych na szczeblu regionalnym lub krajowym oraz objaśnienia praw pacjentów europejskich pragnących uzyskać dostęp do leczenia lub opieki medycznej w innym kraju UE lub EOG. Liczba użytkowników nie może być zatem interpretowana jako sukces lub porażka przepisów.

23.

Podkreśla w związku z tym, że jakiekolwiek zwiększenie transgranicznej mobilności pacjentów musi być związane z indywidualną sytuacją pacjenta i nie jest celem samym w sobie.

Łatwo dostępne informacje na temat leczenia w rozumieniu dyrektywy

24.

Podobnie jak Parlament Europejski zwraca uwagę na to, że skuteczne wdrożenie dyrektywy zależy od tego, czy pacjenci, pracownicy służby zdrowia i inne zainteresowane strony będą dobrze poinformowani o wszystkich możliwościach w zakresie leczenia za granicą gwarantowanych przez dyrektywę.

25.

W związku z tym podkreśla, że informacje o określonych w dyrektywie warunkach leczenia w innym państwie członkowskim muszą być łatwo dostępne dla obywateli. Tylko w ten sposób ludzie mogą podjąć świadomą decyzję dotyczącą leczenia za granicą.

26.

Uważa za konieczne zapewnienie przez organy ds. zdrowia odpowiedniego informowania obywateli w związku ze znacznymi różnicami organizacyjnymi między systemami opieki zdrowotnej w różnych krajach (w niektórych krajach istnieją również różnice regionalne i lokalne).

27.

Zaznacza, że krajowe punkty kontaktowe mogą posiadać przedstawicielstwa regionalne; mogą też być zintegrowane ze stronami internetowymi regionalnych systemów opieki zdrowotnej lub korzystać ze stron internetowych użyczanych przez regionalnych ubezpieczycieli zdrowotnych (web hosting). Choć rozwiązania te niekoniecznie zwiększają ogólną widoczność krajowych punktów kontaktowych, to mogą być bardziej skuteczne w dostarczaniu obywatelom informacji.

28.

Zaleca Komisji przedstawienie przykładów dobrych praktyk w zakresie rozpowszechniania informacji pochodzących z różnych krajów oraz od władz lokalnych i regionalnych, aby umożliwić organom ds. zdrowia państw członkowskich wyciąganie wniosków z doświadczeń podobnie funkcjonujących systemów opieki zdrowotnej.

29.

Zwraca uwagę na to, że nawet jeśli państwa członkowskie zintensyfikują starania na rzecz lepszego udostępniania informacji, nadal utrzymają się duże różnice w mobilności pacjentów z uwagi na różną organizację poszczególnych systemów opieki zdrowotnej i zakres świadczonych przez nich usług. Wynika to jasno ze sprawozdania Komisji. Głównymi powodami, dla których pacjenci decydują się zabiegać o leczenie za granicą są: szybszy dostęp do dobrej jakości opieki, bliskość kulturowa, a także możliwość uzyskania oszczędności finansowych w wypadku leczenia, za które płaci się w dużej mierze z własnej kieszeni, takiego jak opieka dentystyczna.

Dodatkowe koszty administracyjne leczenia za granicą

30.

Stwierdza, że zdecydowana większość środków z budżetów państw członkowskich na ochronę zdrowia przeznacza się na rynek krajowy. Komisja oszacowała wydatki na transgraniczną opiekę zdrowotną poniesione w związku z przepisami dyrektywy w skali całej UE na zaledwie 0,004 % rocznego budżetu państw UE wydzielonego na opiekę zdrowotną.

31.

Ponownie zaznacza, że jedynie znikomy odsetek pacjentów korzysta z przewidzianych w dyrektywie możliwości leczenia w innym państwie członkowskim. Według najnowszego sprawozdania Europejskiego Trybunału Obrachunkowego rocznie składa się ok. 214 tys. wniosków o zwrot kosztów, co odpowiada ok. 0,04 % ludności UE. Znaczna większość tych wniosków (ponad 210 tys.) dotyczy zwrotów za leczenie niewymagające uprzedniej zgody.

32.

Zwraca uwagę, że w porównaniu z dodatkowymi kosztami informacyjnymi i administracyjnymi ponoszonymi przez organy ds. zdrowia podczas wdrażania dyrektywy zwrot kosztów opieki pozaszpitalnej niewymagającej uprzedniej zgody (np. opieki dentystycznej) jest stosunkowo niski

33.

Wskazuje, że w swoich staraniach na rzecz zapewnienia pełnego wdrożenia dyrektywy i zapewnienia obywatelom najprostszych sposobów leczenia w innym państwie członkowskim właściwe organy ds. zdrowia w państwach członkowskich muszą również pamiętać, że przeważająca większość ludzi woli się leczyć w pobliżu domu czy rodziny. Zatem dbając o organizację, jakość i wydajność opieki zdrowotnej w państwach członkowskich, trzeba dążyć do tego, by obywatelki i obywatele mogli skorzystać z leczenia jak najbliżej domu czy rodziny.

34.

Zwraca uwagę na to, że wydatki państw członkowskich na leczenie w innych krajach UE nie dotyczą wyłącznie zwrotów. Leczenie pociąga za sobą również koszty administracyjne i informacyjne – pieniądze, które w przeciwnym razie mogłyby zostać zainwestowane w poprawę leczenia w ramach systemu opieki zdrowotnej danego państwa członkowskiego. A zatem przy wdrażaniu dyrektywy krajowe organy ds. zdrowia powinny zapewnić, aby zasoby ich własnych systemów opieki zdrowotnej nie zostały nieproporcjonalnie obciążone przez bardzo niski odsetek pacjentów, którzy pragną się leczyć w innym państwie członkowskim.

Właściwe korzystanie z uprzedniej zgody

35.

Zwraca uwagę, że procedura udzielania przez państwa członkowskie uprzedniej zgody na hospitalizację lub specjalistyczne leczenie w innym państwie członkowskim stanowi przeszkodę w transgranicznej mobilności pacjentów.

36.

Odnotowuje w związku z tym, że według sprawozdania Komisji wpływ wywierany przez pacjentów poszukujących dostępu do transgranicznej opieki zdrowotnej na krajowe budżety opieki zdrowotnej wydaje się być ograniczony. Dotyczy to wszystkich państw, niezależnie od tego, czy wprowadziły one procedurę uprzedniej zgody czy nie.

37.

Zauważa, że większość RegHub (63 %) uważa, że udzielanie uprzedniej zgody jest konieczne, aby zapewnić dostęp do wysokiej jakości opieki zdrowotnej, a także że ma zasadnicze znaczenie dla uniknięcia marnotrawienia zasobów (48 %) i dla kontroli kosztów na szczeblu regionalnym (44 %).

38.

Zaznacza, że stosowanie przepisów dyrektywy w sprawie uprzedniej zgody daje pacjentom także bezpieczeństwo finansowe, gdyż jeszcze przed rozpoczęciem leczenia w innym państwie członkowskim ubezpieczyciel w ich państwie gwarantuje zwrot kosztów na podstawie dyrektywy.

39.

Wzywa państwa członkowskie do jak najszybszego udzielania uprzedniej zgody, aby nie opóźniać niepotrzebnie leczenia, a jednocześnie zapewnić realistyczną ocenę szacowanych kosztów planowanej interwencji.

40.

Zwraca uwagę na znacznie rzadziej stosowany system uprzedniego powiadamiania (o którym mowa w art. 9 ust. 5 dyrektywy), uznany przez RegHub za użyteczne narzędzie, które daje pacjentom jasny ogląd sytuacji i wspiera władze w wypełnianiu ich obowiązków, oraz zachęca państwa członkowskie do szerokiego stosowania tego dobrowolnego rozwiązania.

41.

Wskazuje na mechanizm rekompensaty finansowej, który państwa członkowskie mogą stosować w związku z udzieleniem uprzedniej zgody. Umożliwia on wprowadzenie bezpośredniego rozliczania między właściwymi instytucjami i w ten sposób zastępuje płatność z góry i zwrot kosztów pacjentom (art. 9 ust. 5 dyrektywy). Jest to sposób na zmniejszenie obciążenia pacjentów i umożliwienie mniej zamożnym grupom społecznym ubiegania się o leczenie za granicą.

42.

W związku z tym zaleca, by w kontekście dalszego wdrażania dyrektywy nadal umożliwić korzystanie z systemu uprzedniej zgody, jeśli właściwe organy państw członkowskich uznają to za konieczne.

Dalsza współpraca w zakresie wdrażania dyrektywy

43.

Zwraca się do DG SANTE o kontynuację oceny funkcjonowania dyrektywy w sprawie stosowania praw pacjentów w transgranicznej opiece zdrowotnej we współpracy z innymi odpowiednimi dyrekcjami generalnymi oraz o gromadzenie, analizowanie i publikowanie przykładów działań w zakresie transgranicznej opieki zdrowotnej i problemów napotykanych przez instytucje uczestniczące.

44.

Domaga się odpowiedniego i długoterminowego finansowania ze strony UE w następnym okresie programowania, w szczególności – choć nie wyłącznie – za pośrednictwem Interreg, w tym na realizację transgranicznych badań bądź projektów mających na celu usunięcie konkretnych barier i umożliwienie sprawnej współpracy.

45.

Zwraca uwagę, że chociaż w protokole ustaleń pomiędzy WHO a KR-em nie ma konkretnego odniesienia do dyrektywy, to jednak zobowiązuje się w nim KR do propagowania dostępu do opieki zdrowotnej, promocji zdrowia i dzielenia się wiedzą, które są zasadniczymi elementami dyrektywy.

46.

Proponuje Komisji nawiązanie regularnego dialogu z KR-em. Przy udziale Sekcji NAT i Grupy Międzyregionalnej „Zdrowie” można by w jego ramach rozważyć wyzwania i przemyśleć rozwiązania w celu lepszego wdrożenia dyrektywy w sprawie transgranicznej opieki zdrowotnej.

47.

Wyraża swe nieustające poparcie dla tej bardzo potrzebnej współpracy europejskiej i jest gotów dalej doradzać w kwestii przykładów najlepszych praktyk w regionach oraz o nich informować.

48.

Ponownie podkreśla, że choroby nie znają granic i że europejska solidarność w sytuacjach zagrożenia zdrowia nie powinna nigdy zatrzymywać się na granicach administracyjnych lub prawnych.

49.

Oczekuje, że trzecie sprawozdanie z wdrażania, które Komisja Europejska ma rychło przedstawić, będzie w pełni odzwierciedlać uwagi Europejskiego Komitetu Regionów wyrażone w niniejszej opinii.

---

(1)  W listopadzie 2019 r. Europejski Komitet Regionów rozpoczął konsultacje za pośrednictwem swojej sieci regionalnych centrów ds. oceny wdrożenia polityki UE (RegHub), by zbadać wdrażanie dyrektywy na szczeblu terytorialnym. W badaniu wzięło udział 27 ośrodków regionalnych reprezentujących 18 krajów europejskich.

(2)  Francja utworzyła taki korytarz zdrowotny na swojej granicy z Hiszpanią, aby umożliwić ciągłość świadczenia opieki przez Szpital Cerdanya, natomiast Luksemburg rozważył konkretne odstępstwo dla francuskich pracowników służby zdrowia w celu nadania im specjalnego statusu osoby osiedlonej i umożliwienia im dojeżdżania do pracy w Wielkim Księstwie Luksemburga.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Unijny mechanizm nadzwyczajny w dziedzinie zdrowia

(2020/C 440/04)

Sprawozdawczyni: Birgitta SACRÉDEUS (SE/EPL), radna regionu Dalarna

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Uwagi ogólne

1.

Zwraca uwagę, że pandemia COVID-19, do której doszło w 2020 r. w Europie i na świecie, nie tylko kosztowała zdrowie lub życie wielu ludzi, lecz spowodowała również poważne konsekwencje gospodarcze i społeczne, których skali nie da się jeszcze w pełni oszacować. Szybkie rozprzestrzenianie się wirusa zwiększyło presję na usługi opieki zdrowotnej i społecznej oraz na publiczne struktury opieki zdrowotnej, a także znacznie zwiększyło obciążenie pracą personelu medycznego i pielęgniarskiego. Ponadto należy przygotować się na dalsze fale pandemii.

2.

Ostrzega, że pandemia COVID-19 objawiła się w Europie niejednolicie: istnieją znaczne różnice nie tylko między państwami, lecz także między regionami, gminami, dzielnicami i grupami wiekowymi. Ogólnie rzecz biorąc osoby o słabszej odporności i z chorobami współistniejącymi oraz żyjące w złych warunkach społeczno-gospodarczych były bardziej narażone na wirusa.

3.

Zauważa, że w walce z COVID-19 oraz w celu ochrony i zapewnienia zdrowia ludności państwa członkowskie podjęły środki ograniczające swobodę przemieszczania się obywateli w stopniu niewyobrażalnym w normalnych okolicznościach.

4.

Uważa, że pandemia COVID-19 wyraźnie pokazuje, jak duże znaczenie ma wykwalifikowany i dobrze wyszkolony personel oraz odpowiednio finansowane, dobrze wyposażone i solidne systemy opieki zdrowotnej, w ramach których można szybko dostosować się do nowej sytuacji w zakresie zdrowia publicznego i opieki i w razie potrzeby wzmocnić opiekę zdrowotną na poziomie podstawowym i ambulatoryjnym, jak również wzmocnić zdolności na zwykłych oddziałach szpitalnych i na oddziałach intensywnej opieki medycznej.

5.

Zwraca uwagę na fakt, że w wielu krajach odkładano leczenie pacjentów z innymi chorobami i potrzebami medycznymi, co doprowadziło do zaległości, które teraz trudno będzie nadrobić. Wiele osób z ciężką postacią COVID-19 potrzebuje rehabilitacji. Ponadto wiele wskazuje na to, że w wyniku COVID-19 wzrosło zapotrzebowanie na pomoc w zakresie zdrowia psychicznego i na leczenie w tym zakresie – zarówno wśród ogółu ludności, jak i wśród personelu medycznego i opiekuńczego. W związku z tym sektor opieki zdrowotnej będzie jeszcze długo potrzebował większych zasobów w zakresie zdrowia publicznego oraz podstawowej i ambulatoryjnej opieki zdrowotnej.

6.

Odnotowuje, że instytucje UE aktywnie wspierały państwa członkowskie w walce z COVID-19, jednak początkowo współpraca między państwami członkowskimi ustała, m.in. dlatego, że granice państw zostały zamknięte dla przewozu wyrobów medycznych, i to w momencie, gdy sytuacja wymagałaby większego niż kiedykolwiek indziej poziomu współpracy, przywództwa i zaangażowania na szczeblu europejskim.

7.

Przypomina, że zgodnie z art. 222 TFUE Unia i jej państwa członkowskie działają wspólnie w duchu solidarności.

8.

Podkreśla, że choć UE odgrywa ważną rolę w poprawie zdrowia publicznego, zapobieganiu chorobom i eliminowaniu zagrożeń dla zdrowia, to organizacja, finansowanie i kształt sektora zdrowia publicznego oraz opieki zdrowotnej i społecznej leży zasadniczo w gestii państw członkowskich.

9.

Jest przekonany, że systemy opieki zdrowotnej w Europie, finansowane powszechnie i solidarnie, niosą ogromne korzyści w walce z COVID-19.

Ogólne wnioski

10.

Uważa, że z walki z COVID-19 można wyciągnąć wiele ważnych wniosków, które mogą być przydatne w kontekście przeciwdziałania temu globalnemu kryzysowi, ale również w innych sytuacjach kryzysowych.

11.

Podkreśla, że w wielu państwach członkowskich główna odpowiedzialność za świadczenia medyczne, opiekę oraz służbę zdrowia spoczywa na władzach lokalnych i regionalnych. Również w krajach, w których system opieki zdrowotnej jest kształtowany na poziomie krajowym, często to władze lokalne są odpowiedzialne za usługi socjalne i opiekę społeczną. W związku z tym władze lokalne i regionalne odgrywają istotną rolę w walce z COVID-19.

12.

Podkreśla, jak ważne jest, by instytucje i organy UE oraz państwa członkowskie gwarantowały ciągłość rynku wewnętrznego i jego funkcjonowanie również w sytuacjach kryzysowych. Zamówienia i transport produktów leczniczych, wyrobów medycznych, środków ochrony indywidualnej oraz innych towarów i usług nie mogą być utrudniane, a personel medyczny i pielęgniarski oraz inne kluczowe grupy muszą być w stanie przekraczać bez przeszkód granice do celów wykonywania pracy.

13.

Podkreśla znaczenie gromadzenia danych o gwarantowanej jakości, rzetelnych badań i bezpiecznych źródeł informacji, tak aby organy publiczne mogły podejmować na tej podstawie świadome decyzje, a przedsiębiorstwa, organizacje i pojedyncze osoby mogły działać w sposób odpowiedzialny, by zapobiegać chorobom.

14.

Zaznacza, jak ważna jest pomoc i współpraca w dziedzinie transgranicznej opieki zdrowotnej. Obejmuje to transport wymagających leczenia pacjentów do szpitali w krajach sąsiadujących, które mają wolne łóżka, oddelegowywanie personelu szpitala oraz inne formy współpracy transgranicznej w celu zmniejszenia presji na systemy opieki zdrowotnej w najbardziej dotkniętych regionach UE.

15.

Z tego względu nalega na konieczność uzgodnienia przez państwa członkowskie wspólnego protokołu statystycznego, tak aby umożliwić porównywalność danych dotyczących skutków kryzysu COVID-19 i przyszłych pandemii. Protokół ten, który ma zostać opracowany pod wspólnym zwierzchnictwem Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) i Eurostatu, mógłby opierać się na danych dostarczanych na poziomie NUTS 2, aby ułatwić reakcję polityczną uwzględniającą wykorzystanie europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych.

16.

Zwraca uwagę na opracowane lub rozbudowane podczas pandemii rozwiązania cyfrowe, np. w zakresie informacji na temat zdrowia, porad medycznych i śledzenia łańcuchów zakażeń. Niemniej wskazanie nosicieli wirusa rodzi również uzasadnione problemy związane z ochroną i bezpieczeństwem danych, również w kontekście transgranicznym. Pandemia uwypukliła również potrzebę transgranicznej wymiany cyfrowych danych pacjentów, w sytuacji gdy pacjenci szukają opieki zdrowotnej w innym państwie członkowskim

17.

Podkreśla znaczenie współpracy międzynarodowej z, między innymi, Światową Organizacją Zdrowia (WHO) dla zwalczania COVID-19 i innych zagrożeń dla zdrowia. Z drugiej strony bardzo ważna jest także współpraca z przedsiębiorstwami, organizacjami nienastawionymi na zysk, rodzinami, sąsiadami i przyjaciółmi w zarządzaniu kryzysowym na szczeblu lokalnym i regionalnym.

18.

Uważa, że konieczne jest znalezienie lepszego sposobu ochrony osób starszych i osób z chorobami współistniejącymi przed COVID-19 i innymi zakaźnymi chorobami niezależnie od tego, czy mieszkają one w domu opieki czy we własnym domu. W związku z tym podkreśla, jak ważne jest, by polityka zdrowotna i społeczna wzmacniały systemy podstawowej opieki zdrowotnej w terenie, a w szczególności profilaktykę.

Unijny mechanizm nadzwyczajny w dziedzinie zdrowia

19.

Z zadowoleniem przyjmuje środki podjęte przez Komisję w celu odciążenia władz krajowych, regionalnych i lokalnych w zwalczaniu pandemii COVID-19 i w tym kontekście dostrzega przedstawiony przez Komisję 27 maja 2020 r. kompleksowy plan odbudowy dla Europy. Z zadowoleniem przyjmuje również porozumienie co do wykorzystania wszystkich dostępnych środków z tegorocznego budżetu UE, aby pomóc europejskim systemom opieki zdrowotnej w przezwyciężeniu kryzysu.

20.

Odnotowuje, że decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1082/2013/UE (1) w sprawie poważnych transgranicznych zagrożeń zdrowia jest ważnym fundamentem unijnego przygotowania na sytuacje wyjątkowe i zarządzania kryzysowego, jednak w kontekście obecnego kryzysu w dziedzinie zdrowia potrzeba dalszego wzmocnienia zdolności UE w zakresie reagowania kryzysowego i ochrony ludności.

21.

Proponuje w związku z tym, aby – przy poszanowaniu zasady pomocniczości i nadrzędnej odpowiedzialności państw członkowskich za ochronę zdrowia, jak również za zdrowie publiczne i ochronę ludności – ustanowić unijny mechanizm nadzwyczajny w dziedzinie zdrowia, który będzie miał następujące cele: — Koordynowanie działań i wsparcia UE dla krajowych, regionalnych i lokalnych struktur opieki zdrowotnej i ochrony ludności z myślą o skutecznym reagowaniu na zagrożenia dla zdrowia i sytuacje kryzysowe. — Zapewnienie skutecznej współpracy i koordynacji z odpowiednimi organizacjami międzynarodowymi, takimi jak WHO, w zakresie gotowości i reagowania. — Koordynowanie ogólnoeuropejskiej dystrybucji podstawowego sprzętu medycznego. — Wzmocnienie roli europejskich agencji zajmujących się dziedzinami związanymi ze zdrowiem. — Poprawa zaopatrzenia w sprzęt medyczny poprzez wspólne inicjatywy w zakresie udzielania zamówień i monitorowanie łańcuchów dostaw najważniejszych produktów. — Pomoc państwom członkowskim, wraz z Europejskim Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC), w przeglądzie i uaktualnianiu planów na wypadek pandemii. W proces ten włączyć należy także władze lokalne i regionalne. Na wzór testów warunków skrajnych przeprowadzonych przez instytucje finansowe w następstwie kryzysu finansowego należy ocenić systemy opieki zdrowotnej państw członkowskich pod kątem tego, w jakim stopniu są w stanie reagować na różne zagrożenia dla zdrowia.

22.

Uważa, że przyszły unijny mechanizm nadzwyczajny w dziedzinie zdrowia powinien opierać się na wsparciu w sytuacjach nadzwyczajnych, o którym mowa w rozporządzeniu Rady (UE) 2016/369 (2).

23.

Jest przekonany o potrzebie dalszego wzmocnienia unijnego mechanizmu ochrony ludności, a w szczególności programu rescEU i europejskiego korpusu medycznego, aby Unia była gotowa i zdolna do szybkiego, skutecznego i skoordynowanego reagowania na wszelkie przyszłe kryzysy – zarówno biologiczne, jak i inne. Ponadto unijny mechanizm ochrony ludności należy ocenić w świetle doświadczeń związanych z pandemią koronawirusa, tak aby był możliwie najlepiej zorganizowany i ustrukturyzowany.

24.

Zachęca do wzmocnienia zdolności Centrum Koordynacji Reagowania Kryzysowego (ERCC) w zakresie wczesnego ostrzegania i do ściślejszego powiązania go z Komitetem ds. Bezpieczeństwa Zdrowia i Europejskim Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC), tak aby mogło w przyszłości jeszcze skuteczniej pełnić swoją funkcję koordynującą i odpowiednio wspierać organy odpowiedzialne za zarządzanie operacyjne w terenie.

25.

Zauważa, że kryzys COVID-19 wyraźnie uwypuklił potrzebę istnienia Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób. Wzywa państwa członkowskie i Komisję do współpracy na rzecz wzmocnienia i rozbudowania roli ECDC w zwalczaniu epidemii poważnych chorób. Dlatego z zadowoleniem przyjmuje podjęcie obecnie tego tematu przez ministrów zdrowia UE.

26.

Z zadowoleniem przyjmuje wiele środków, które Komisja Europejska zaproponowała 15 lipca 2020 r. w komunikacie w sprawie „Krótkoterminowa gotowość UE w dziedzinie zdrowia na wypadek występowania ognisk COVID-19”.

27.

Mając na uwadze ochronę zarówno swobody przemieszczania się, jak i zdrowia publicznego, z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji Europejskiej, przedłożony 4 września 2020 r., dotyczący zaleceń Rady w sprawie skoordynowanego podejścia do ograniczenia swobody przemieszczania się w odpowiedzi na pandemię COVID-19.

Zamówienia i przechowywanie wyrobów medycznych

28.

Z zadowoleniem przyjmuje fakt, że od kwietnia 2020 r. umowa dotycząca wspólnego udzielania zamówień obejmuje prawie 540 mln osób, w tym wszystkich mieszkańców państw UE i EOG, Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej oraz prawie wszystkie kraje kandydujące i potencjalne kraje kandydujące.

29.

Dlatego z zadowoleniem przyjmuje propozycję kanclerz Angeli Merkel i prezydenta Emmanuela Macrona z 18 maja 2020 r., aby w ramach strategii reagowania na kryzysy sanitarne powołać w obrębie Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób grupę zadaniową ds. zdrowia, której zadaniem będzie opracowanie, wraz z krajowymi instytucjami opieki zdrowotnej, planów zapobiegania przyszłym epidemiom i reagowania na nie.

30.

Cieszy się, że porozumienie ma dobrowolny charakter, uważa jednak, że dobrowolne uczestnictwo powinno zostać zastąpione klauzulą opt-out. Ułatwiłoby to stosowanie przyspieszonej procedury, dając jednocześnie zainteresowanym stronom swobodę wyboru.

31.

Z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji dotyczący po pierwsze utworzenia, w ramach planu odbudowy dla Europy, nowego i samodzielnego „Programu UE dla zdrowia” o całkowitym budżecie w wysokości 9,4 mld EUR, mającego m.in. wzmocnić ochronę zdrowia i przygotować Unię na przyszłe kryzysy zdrowotne, a po drugie zwiększenia budżetu Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności „rescEU” o dodatkowe 2 mld EUR. Ubolewa jednak, że Rada Europejska następnie ograniczyła swoje ambicje do kwoty 1,7 mld EUR, co znacząco ogranicza możliwości przezwyciężenia negatywnych skutków pandemii. Zamierza jednak w odrębnej opinii zająć stanowisko na temat nowego programu w dziedzinie zdrowia.

32.

Z zadowoleniem przyjmuje ogólnoeuropejskie zamówienia i dystrybucję podstawowych materiałów medycznych dla szpitali i innych podmiotów świadczących opiekę zdrowotną (maski oddechowe, respiratory, środki ochrony indywidualnej, maski wielokrotnego użytku, produkty farmaceutyczne, leki i środki laboratoryjne, środki odkażające). Należy jednak pamiętać, że w wielu państwach członkowskich szpitale, ośrodki zdrowia i placówki opiekuńczo-pielęgnacyjne są prowadzone przez władze regionalne i lokalne, które muszą zostać zaangażowane w ten proces. Zauważa, że proces wspólnego udzielania zamówień wiosną trwał zbyt długo, by mógł w pełni zrealizować swój cel.

33.

Z zadowoleniem przyjmuje szybkie gromadzenie przez rescEU sprzętu medycznego i jego szybkie dostarczenie najbardziej dotkniętym państwom członkowskim.

34.

Wzywa państwa członkowskie i Komisję do ustanowienia stałych europejskich strategicznych zapasów antybiotyków, szczepionek, odtrutek, antytoksyn i innych podstawowych środków medycznych o dowiedzionej skuteczności. Powinno to zapewnić istnienie rezerwy na wypadek sytuacji nadzwyczajnej oraz koordynację szybkiego rozprowadzenia i dostarczania niezbędnych towarów w całej Europie.

35.

Ze szczególnym zadowoleniem przyjmuje decyzję Komisji z dnia 3 kwietnia 2020 r. w sprawie tymczasowego zwolnienia sprzętu medycznego i środków ochrony osobistej z ceł przywozowych i podatku VAT. Komisja powinna rozważyć zmianę zakresu swojej decyzji, tak aby obejmowała ona prywatne przedsiębiorstwa, od których wymaga się stosowania środków ochrony osobistej, i powinna stosować tę decyzję w sposób, który nie stawia lokalnych producentów UE w niekorzystnej sytuacji ekonomicznej.

36.

Zwraca uwagę, że w czasie trwającej pandemii zwiększyła się luka w zaopatrzeniu w podstawowe produkty i leki, takie jak antybiotyki i środki odurzające, których i tak brakowało już w wielu regionach. Wzywa do podjęcia wysiłków na rzecz szybkiego pozyskania podstawowych surowców, zwiększenia produkcji materiałów do przeprowadzania testów i produkcji innych wyrobów medycznych tam, gdzie wystąpiły braki, oraz do stymulowania rozwoju i wytwarzania ważnych leków w Europie poprzez wspieranie badań naukowych i innowacji oraz tworzenie zachęt dla producentów.

37.

Zgadza się, że Unia musi być w stanie rozwijać, nabywać, transportować i dystrybuować sprzęt do testowania i ochrony przywożony z zagranicy lub produkowany w UE. Unia Europejska i państwa członkowskie muszą zmniejszyć swoją zależność od produkcji leków i innych środków medycznych w państwach trzecich. Muszą również działać na rzecz zwiększenia przystępności cenowej leków.

38.

Jest przekonany, że musi zawsze istnieć możliwość zapewnienia szybkiego i prostego zaopatrzenia rynku w sprzęt ochronny, taki jak maski, kombinezony ochronne itp. W tym celu należy stworzyć na szczeblu europejskim warunki umożliwiające tworzenie w państwach członkowskich zdolności produkcyjnych w zakresie materiałów ochronnych, a unijne przepisy dotyczące zamówień publicznych i ochrony konkurencji powinny zostać poddane przeglądowi z punktu widzenia pandemii.

39.

Zwraca uwagę na konieczność zbadania, który rodzaj środków ochrony indywidualnej nadaje się do stosowania w danej sytuacji, w tym również poza kontekstem pandemii COVID-19.

40.

Z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Europejski Komitet Normalizacyjny (CEN) i Europejski Komitet Normalizacyjny Elektrotechniki (CENELEC) uzgodniły przyznanie dostępu do szeregu norm europejskich dotyczących niektórych wyrobów medycznych i środków ochrony indywidualnej w celu zwiększenia i przekształcenia zdolności produkcyjnych europejskich przedsiębiorstw z myślą o uzupełnieniu braków w zaopatrzeniu.

41.

Zwraca uwagę na potrzebę zapewnienia możliwości jak najszerszego recyklingu środków ochrony indywidualnej, zwłaszcza jeżeli są przeznaczone dla obywateli.

Szczepionki, diagnostyka i leczenie

42.

Podkreśla pilną potrzebę wynalezienia szczepionki przeciwko COVID-19 i wzywa współprawodawców UE do uwzględnienia wniosku Komitetu i zwiększenia współpracy unijnej w zakresie przygotowania, produkcji i dystrybucji szczepionek w uzupełnieniu do publicznych i prywatnych badań medycznych nad COVID-19.

43.

W tym kontekście z zadowoleniem przyjmuje propozycję Komisji Europejskiej dotyczącą zwiększenia budżetu programu ramowego w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont Europa” do 94,4 mld EUR i ubolewa, że Rada Europejska zaproponowała następnie zmniejszenie tego budżetu do 80,9 mld EUR.

44.

Z zadowoleniem przyjmuje porozumienia zawarte między Komisją Europejską a kilkoma firmami farmaceutycznymi w sprawie dostaw leków i dawek szczepionek, w przypadku gdyby jedna z nich opracowała bezpieczną i skuteczną szczepionkę.

45.

Zauważa z zaniepokojeniem, że globalne wysiłki na rzecz opracowania szczepionki, diagnostyki i leczenia przeciwko COVID-19 mogą doprowadzić do zaciekłej konkurencji, która pozostawiłaby biedniejsze kraje bez pomocy w obliczu tej choroby. Wyraża zdecydowane poparcie dla wielostronnej współpracy na rzecz rozwoju bezpiecznych i skutecznych szczepionek, diagnostyki i terapii, a także na rzecz sprawiedliwego finansowania i solidarności w dystrybucji przyszłych szczepionek i leków.

46.

Popiera opracowanie wspólnej unijnej karty szczepień oraz wirtualnego europejskiego rejestru informacji o zapasach szczepionek i potrzebach w tym zakresie w celu ułatwienia dobrowolnej wymiany informacji na temat dostępnych zapasów szczepionek i niedoborów podstawowych szczepionek.

47.

Wzywa do zwiększenia środków mających na celu zapobieganie rozpowszechnianiu fałszywych informacji przez internet i za pośrednictwem innych kanałów na temat COVID-19, jego leczeniu i szczepionkach przeciwko tej chorobie. WHO, UE i jej państwa członkowskie oraz władze lokalne i regionalne mają do odegrania ważną rolę w zwalczaniu dezinformacji w tym zakresie.

48.

Popiera wysiłki Komisji mające na celu zwiększenie finansowania badań nad szczepionką przeciwko COVID-19 i oczekuje przekazania z programu „Horyzont Europa” znacznych środków na wsparcie innowacji i badań w tej dziedzinie.

---

(1)  Dz.U. L 293 z 5.11.2013, s. 1.

(2)  Rozporządzenie Rady (UE) 2016/369 z dnia 15 marca 2016 r. w sprawie udzielania wsparcia w sytuacjach nadzwyczajnych na terenie Unii (Dz.U. L 70 z 16.3.2016, s. 1).

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Bioróżnorodne miasta i regiony w okresie po 2020 r. w kontekście 15. Konferencji Stron Konwencji Narodów Zjednoczonych o różnorodności biologicznej (CBD COP15) oraz unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności 2030

(2020/C 440/05)

Sprawozdawca: Roby BIWER (LU/PES), członek rady gminy Bettembourg, Luksemburg Dokument źródłowy: Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów – Unijna strategia na rzecz bioróżnorodności 2030 – Przywracanie przyrody do naszego życia COM(2020) 380 final

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

1.

Wzywa społeczność międzynarodową do uczynienia 15. Konferencji Stron (COP) Konwencji o różnorodności biologicznej (CBD), która odbędzie się w 2021 r. w Kunming, decydującym momentem dla różnorodności biologicznej oraz wezwaniem do ostatecznego odwrócenia tendencji do utraty różnorodności biologicznej i degradacji ekosystemów.

2.

Zwraca uwagę na fakt, że od 2018 r. stan różnorodności biologicznej pogorszył się, a większości międzynarodowych celów społecznych i środowiskowych, w szczególności celów w zakresie różnorodności biologicznej z Aichi (ABT), nie udało się osiągnąć. Globalne wysiłki na rzecz powstrzymania zanikania różnorodności biologicznej zakończyły się niepowodzeniem, co zostało udokumentowane w globalnej ocenie IPBES z 2019 r., sporządzonej przed Światowym Forum Gospodarczym w 2020 r., w której stwierdzono, że utrata różnorodności biologicznej i załamanie się ekosystemów stanowią jedno z pięciu największych zagrożeń, przed którymi stoi świat.

3.

Wskazuje, że głównymi czynnikami powodującymi utratę różnorodności biologicznej są: zmiana użytkowania gruntów, bezpośrednia eksploatacja zasobów naturalnych oraz zmiana klimatu, i ze należy rozwiązać te kwestię za pomocą konkretnych i terminowych działań.

4.

Podkreśla, że globalny ślad środowiskowy państw członkowskich UE-27 przekracza ponad dwukrotnie zdolność ekosystemów do wytwarzania użytecznego materiału biologicznego i działania w charakterze pochłaniaczy dwutlenku węgla w regionie.

5.

Podkreśla, że istnieje coraz więcej dowodów bezpośredniego związku między kryzysami w dziedzinie klimatu, różnorodności biologicznej i zdrowia ludzkiego a zwiększonym ryzykiem pandemii chorób odzwierzęcych z powodu postępującego niszczenia naturalnych ekosystemów na świecie.

6.

Zaznacza, że obecny stan kryzysu różnorodności biologicznej wymaga szeregu ambitnych i łatwych do zakomunikowania celów oraz natychmiastowej, opartej na wiedzy naukowej polityki i działań podjętych wobec czynników powodujących utratę różnorodności biologicznej i degradację ekosystemów, które są proporcjonalne do celu, jakim jest zahamowanie utraty różnorodności biologicznej;

7.

Apeluje o spójność polityki z zamiarem dostosowania wysiłków, celów i wyników poszczególnych obszarów polityki UE, w tym nowej wspólnej polityki rolnej (WPR), unijnego Zielonego Ładu oraz stosunków handlowych i zobowiązań międzynarodowych UE, a mianowicie agendy ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, porozumienia klimatycznego z Paryża, Konwencji o różnorodności biologicznej oraz ram z Sendai dotyczących zarządzania ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi, do kompleksowej strategii UE na rzecz zrównoważonego rozwoju zawierającej jasne cele i środki wykonawcze.

8.

Podkreśla pilną potrzebę działania zgodnie z zaleceniami zawartymi w 5. globalnej prognozie różnorodności biologicznej (Global Biodiversity Outlook) opracowanej przez CBD, w których wzywa się do promowania lokalnego zarządzania obszarami miejskimi i transdyscyplinarnego planowania, promowania rozwiązań opartych na zasobach przyrody, a także do przyjęcia zintegrowanego podejścia do użytkowania gruntów i zmiany sposobu użytkowania gruntów na poziomie lokalnym i krajobrazowym jako kluczowych elementów ścieżek prowadzących do zahamowania utraty różnorodności biologicznej.

9.

Podkreśla, że pomimo coraz większego uznania, zarówno w Unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności 2030, jak i w Globalnych ramach różnorodności biologicznej po 2020 r. nadal brakuje formalnego stwierdzenia kluczowej roli samorządów terytorialnych, miast i innych władz lokalnych dla różnorodności biologicznej (1) w zahamowaniu utraty różnorodności biologicznej i stosowaniu „podejścia obejmującego całą administrację rządową” na każdym etapie i na każdym poziomie procesu zarządzania różnorodnością biologiczną. Uznanie takie można osiągnąć w szczególności poprzez włączenie lokalnych i regionalnych strategii i planów działania na rzecz różnorodności biologicznej (LBSAP/SBSAP) do krajowych strategii i planów działania na rzecz różnorodności biologicznej (NBSAP).

10.

Popiera ustanowienie długoterminowego celu UE w zakresie neutralności klimatycznej, aby ukierunkować europejski projekt na nieodwracalną neutralność klimatyczną do 2050 r. w oparciu o wieloletnie ramy finansowe na lata 2021–2027, które spełniają co najmniej cel polegający na osiągnięciu 30 % wydatków związanych z klimatem, i podkreśla, że Europejskie prawo o klimacie powinno zapewnić zbieżność środków na rzecz osiągnięcia zerowej emisji gazów cieplarnianych netto z unijnymi i globalnymi celami w zakresie różnorodności biologicznej (2).

Rola miast i regionów w zahamowaniu utraty różnorodności biologicznej

11.

Zgadza się z wnioskiem zawartym w sprawozdaniu IPBES z 2019 r., że władze lokalne i regionalne, dzięki odpowiedzialnej produkcji i konsumpcji oraz zintegrowanemu terytorialnemu planowaniu przestrzennemu i jego realizacji, a także dzięki rozwiązaniom opartym na zasobach przyrody (NBS) oraz na ochronie i zrównoważonym wykorzystaniu zasobów naturalnych i pierwotnych uwzględniającym specyfikę kontekstu społecznego, gospodarczego i ekologicznego, mogą wnieść znaczący wkład we wdrażanie odpowiednich konwencji ONZ, w tym Agendy 2030 ONZ i porozumienia paryskiego w sprawie zmiany klimatu.

12.

Zwraca uwagę, że władze lokalne i regionalne są częścią składową władz krajowych ratyfikujących Konwencję o różnorodności biologicznej i wnoszą znaczący dobrowolny wkład oraz tworzą ważne partnerstwa, które mobilizują główne grupy (ludność tubylczą i wspólnoty lokalne – IPLC, młodzież i kobiety), a także odpowiednie sektory (przedsiębiorstwa, instytucje kultury i organizacje społeczeństwa obywatelskiego).

13.

Podkreśla, że władze lokalne i regionalne, jako siła napędowa innowacji i wdrażania zintegrowanych planów i strategii przestrzennych i terytorialnych, są zasobem wykorzystanym w niewystarczającym stopniu, również pod względem finansowym, do realizacji celów unijnych i globalnych w zakresie różnorodności biologicznej oraz że ich pełny potencjał można wykorzystać poprzez uznanie i uaktywnienie kluczowych ról władz lokalnych i regionalnych oraz wyposażenie ich w tym celu.

14.

Podkreśla, że innowacyjne rozwiązania oparte na zasobach przyrody i inspirowane nimi, które są racjonalne pod względem kosztów i jednocześnie przynoszą korzyści środowiskowe, społeczne i gospodarcze oraz pomagają budować odporność, należą do najskuteczniejszych narzędzi odtwarzania ekosystemów i zwiększania zdolności ludzi do harmonijnego rozwoju wraz z przyrodą, na co wskazuje sprawozdanie z projektu NATURVATION 2020 (3).

15.

Wzywa do wymiany najlepszych praktyk w celu wprowadzenia i rozpowszechnienia innowacyjnych rozwiązań opartych na zasobach przyrody oraz do opracowania wytycznych dla wszystkich zainteresowanych stron.

16.

Zwraca uwagę na wzajemne powiązanie celów zrównoważonego rozwoju oraz sugeruje włączenie różnorodności biologicznej i celów dotyczących klimatu do dalszego rozwoju polityki, np. poprzez stałe uwzględnianie różnorodności biologicznej otoczenia infrastruktury odnawialnych źródeł energii, tak aby osiągnąć cele zarówno w zakresie różnorodności biologicznej, jak i ochrony klimatu.

17.

Ponownie wzywa władze lokalne i regionalne do ustanowienia LBSAP i SBSAP oraz do udziału w ustanawianiu norm międzynarodowych, europejskich i krajowych w celu upowszechnienia różnorodności biologicznej i zarządzania ekosystemami oraz NBS, a tym samym zwiększenia zakresu stosowania i oddziaływania.

Miasta i regiony jako siła napędowa realizacji ambicji UE w zakresie różnorodności biologicznej

18.

Z zadowoleniem przyjmuje unijną strategię na rzecz bioróżnorodności 2030 jako płaszczyznę współpracy pionowej w zakresie głównych przyczyn utraty różnorodności biologicznej i jej powiązań z wyzwaniami społecznymi, takimi jak łagodzenie skutków zmiany klimatu i przystosowanie się do niej oraz ochrona przed przyszłymi pandemiami.

19.

Apeluje o ścisłą współpracę między władzami lokalnymi i regionalnymi w celu utworzenia korytarzy ekologicznych w ramach transeuropejskich sieci Natura, ponieważ mają one kluczowe znaczenie dla zaangażowania na poziomie lokalnym.

20.

Podkreśla znaczenie koordynacji działań na rzecz ochrony przyrody i wytyczania celów na szczeblu lokalnym. UE powinna zapewnić miastom i regionom wsparcie finansowe i informacje w celu promowania różnorodności biologicznej, w tym projektów ochrony przyrody, rozwiązań opartych na zasobach przyrody, rozwoju zasobów danych o przyrodzie, planowania przestrzennego, które chroni różnorodność biologiczną, oraz rozwijania wiedzy fachowej i zasobów w miastach i regionach.

21.

Z zadowoleniem przyjmuje zobowiązanie Rady, zawarte w jej konkluzjach w sprawie prac nad przygotowaniem globalnych ram różnorodności biologicznej po 2020 r., do poprawy stosowania i wdrażania NBS w celu wspierania ochrony różnorodności biologicznej, odbudowy ekosystemów i zrównoważonego użytkowania gruntów.

22.

Z zadowoleniem przyjmuje i wspiera ambitne ogólnounijne zobowiązania, zadania i cele unijnego Zielonego Ładu i unijnej strategii na rzecz różnorodności biologicznej; podkreśla kluczową rolę władz lokalnych i regionalnych w ich osiąganiu, zwłaszcza poprzez opracowanie do końca 2021 r. planów ekologizacji obszarów miejskich, oraz podkreśla ich potencjał w zakresie innowacji i integracji na rzecz wspierania różnorodności biologicznej w regionach i miastach, trwałego ożywienia i spójności społecznej.

23.

Podkreśla potrzebę zintegrowanej, ogólnounijnej strategii na rzecz celu, jakim jest posadzenie co najmniej 3 mld dodatkowych drzew w UE przy pełnym poszanowaniu zasad ekologicznych, aby zapewnić uwzględnienie kluczowych funkcji; ponownie wyraża opinię (4) w sprawie zasadniczej roli lasów zarówno na obszarach wiejskich, jak i miejskich dla ochrony różnorodności biologicznej, łagodzenia zmiany klimatu, ochrony przed szkodami hydrogeologicznymi, składowania dwutlenku węgla, zachowania zdrowia ludzkiego i innych dodatkowych korzyści oraz wzywa do zwiększenia wysiłków na rzecz ochrony i odbudowy lasów przy pełnym poszanowaniu zasad ekologicznych, znacznego wieku, wyjątkowych cech ekologicznych i najwyższego poziomu różnorodności biologicznej.

24.

Z zadowoleniem przyjmuje unijną platformę ekologizacji miast jako narzędzie rozwoju potencjału miast i zaleca włączenie jej do kluczowych inicjatyw i platform, takich jak nowe Porozumienie w sprawie zielonego miasta (EU Green City Accord), NetworkNature, CitiesWithNature i RegionsWithNature. W szczególności popiera CitiesWithNature i RegionsWithNature jako oficjalne platformy programu działania na rzecz przyrody i ludzi „Sharm el Sheikh to Kunming”, umożliwiające samorządom terytorialnym, miastom i innym władzom lokalnym mobilizację i zaangażowanie się w zaprezentowanie ich wysiłków, przy jednoczesnym uznaniu wartości przyrody w miastach i regionach.

25.

Podkreśla kluczową rolę władz lokalnych i regionalnych w zarządzaniu obszarami Natura 2000 i zwraca się o wystarczające wsparcie logistyczne, naukowe i finansowe, aby do 2025 r. zapewnić ich pełne pokrycie i egzekwowanie.

26.

Wzywa UE do zapewnienia władzom lokalnym i regionalnym wystarczających zasobów, rozwoju zdolności i wytycznych w celu wdrożenia działań w zakresie łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej, środków ochrony, zarządzania obszarami i planów ekologizacji obszarów miejskich, aby realizować ambitne działania na rzecz różnorodności biologicznej.

27.

Z zadowoleniem przyjmuje cel, jakim jest ustanowienie nowych europejskich ram zarządzania różnorodnością biologiczną, przedstawiony w unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności, umożliwiający władzom lokalnym i regionalnym oraz wszystkim szczeblom rządowym – zgodnie z miejscowymi warunkami – przestrzeganie obowiązków w zakresie monitorowania i oceny oraz mierzenie postępów w działaniach na rzecz różnorodności biologicznej, a także apeluje o jasny i ujednolicony na szczeblu europejskim zestaw wskaźników i wymiernych celów. Jest gotów współpracować i przyczyniać się do opracowywania i wdrażania nowych ram zarządzania w celu zapewnienia struktury, która najskuteczniej wykorzysta pełen potencjał władz lokalnych i regionalnych w zakresie naginania krzywej utraty różnorodności biologicznej.

28.

Wzywa UE, aby w oparciu o istniejące dowody skutecznego wdrożenia podjęła konkretne działania, w tym rozwój zdolności, w celu dalszego włączania kwestii różnorodności biologicznej do głównego nurtu polityki i dostosowania priorytetów w zakresie różnorodności biologicznej we wszystkich systemach prawnych i obszarach polityki – w szczególności w rolnictwie, planowaniu przestrzennym i rozwoju obszarów miejskich, handlu, ochronie środowiska, badaniach i innowacjach, łagodzeniu skutków zmiany klimatu i przystosowywaniu się do niej oraz w unijnym Zielonym Ładzie – a także odpowiednio zintegrowała wszystkie szczeble zarządzania, aby zapewnić osiągnięcie skutków w całej UE;

29.

Podkreśla zalecenia zawarte w sprawozdaniu w sprawie finansowania działań na rzecz różnorodności biologicznej (5) w celu zwiększenia ambicji w zakresie uwzględniania kwestii ochrony środowiska w głównym nurcie finansowania unijnego, a także zwiększenia i uproszczenia finansowania przeznaczonego dla władz lokalnych i regionalnych w odpowiednim zakresie, w tym w ramach programu LIFE.

30.

Domaga się spójnej transgranicznej polityki w dziedzinie środowiska i związanej z nią współpracy transgranicznej, ponieważ gatunki nie znają granic.

31.

Wzywa UE do priorytetowego potraktowania kwestii zahamowania utraty różnorodności biologicznej jako kluczowej zasady we wszystkich głównych planach finansowych, w tym w wieloletnich ramach finansowych na lata 2021–2027 i planach odbudowy po pandemii COVID-19, do zmobilizowania wystarczających środków, aby bezpośrednio lub pośrednio stymulować działania na rzecz różnorodności biologicznej na wszystkich szczeblach władzy i w konkretnym kontekście regionalnym, upraszczając procedury zwiększonego wykorzystania funduszy. W tym celu sugeruje rozważenie wdrożenia systemu „sygnalizacji świetlnej” w zakresie wydatków publicznych lub działalności inwestycyjnej, który odzwierciedlałby ewentualny wpływ na różnorodność biologiczną i czynniki powodujące jej utratę.

32.

Zwraca się o to, by unijne programy pomocy państwa w pełni uwzględniały cel, jakim jest wyeliminowanie dotacji szkodliwych dla różnorodności biologicznej, zapewniając, że do 2030 r. publiczne i prywatne zachęty gospodarcze i regulacyjne będą miały pozytywny lub przynajmniej neutralny wpływ na różnorodność biologiczną. Podkreśla również znaczenie włączenia różnorodności biologicznej do polityki spójności.

33.

Zwraca uwagę na dużą liczbę miejsc pracy, które są zagrożone w związku z utratą różnorodności biologicznej i degradacją ekosystemów, i na możliwości zatrudnienia wynikające z zastosowania biogospodarczych i zrównoważonych modeli produkcji oraz wzywa Komisję do priorytetowego potraktowania w przyszłych strategiach środowiskowych kwestii ochrony miejsc pracy bezpośrednio powiązanych z działaniami na rzecz zahamowania utraty różnorodności biologicznej i przeciwdziałania degradacji ekosystemów.

34.

Wzywa do zwiększenia inwestycji w badania nad powiązaniami między przyrodą a gospodarką w celu zapewnienia dodatkowego wkładu w tworzenie polityki opartej na dowodach i prowadzenia skuteczniejszych inwestycji.

35.

Zachęca do ułatwienia procesu włączania różnorodności biologicznej do planów WPR, a także do wprowadzenia wspólnych wiążących i skutecznych minimalnych środków przeznaczonych na ekoprogramy we wszystkich krajowych planach strategicznych.

36.

Zwraca uwagę, że terminologia stosowana w różnych dyrektywach i rozporządzeniach jest często niespójna, a procedury (np. program LIFE) są często zbyt skomplikowane dla mniejszych władz lokalnych i regionalnych i w większości przypadków ukierunkowane na projekty na dużą skalę oraz nie są odpowiednie dla projektów przyrodniczych na obszarach podmiejskich i wiejskich.

37.

Odnotowuje ważną rolę ogrodów zoologicznych i akwariów, ale podkreśla, że ochrona i zachowanie różnorodności biologicznej powinny koncentrować się na wysiłkach podejmowanych na miejscu, zapobieganiu handlowi dzikimi zwierzętami oraz zwiększaniu ochrony gatunków rodzimych i wiedzy na ich temat; oferuje swoje wsparcie władzom lokalnym i regionalnym w poprawie wdrażania dyrektywy UE w sprawie ogrodów zoologicznych w zgodzie z celami CBD.

38.

Przypomina, że choć ramy UE w zakresie ochrony środowiska morskiego są jednymi z najbardziej kompleksowych i najambitniejszych na świecie, konieczne jest pobudzenie działań w celu skutecznego rozwiązania głównych problemów, takich jak przełowienie i niezrównoważone odpady plastikowe, nadmiar składników odżywczych, praktyki połowowe, podwodny hałas i wszelkie formy zanieczyszczeń. Zrównoważone praktyki połowowe i zdrowe ekosystemy morskie są niezbędne dla gospodarek, ludzi i społeczności w obszarach przybrzeżnych.

39.

Wzywa UE do wzmocnienia istotnej roli władz lokalnych i regionalnych w zachowaniu i przywracaniu różnorodności biologicznej, w tym poprzez uwolnienie potencjału różnorodności biokulturowej. Ze względu na to, że pojęcie różnorodności biokulturowej obejmuje różnorodność biologiczną, różnorodność kulturową oraz tożsamość lokalną, regionalną i europejską, ochrona różnorodności biologicznej może przynieść wartość dodaną z punktu widzenia społeczności lokalnych.

40.

Wzywa UE do opowiedzenia się za wzmocnionymi ramami różnorodności biologicznej na świecie po 2020 r., które nadadzą równe znaczenie szczeblowi globalnemu, regionalnemu i lokalnemu w drodze specjalnej decyzji dotyczącej pełnego zaangażowania władz lokalnych i regionalnych w oparciu o wyniki planu działania zawartego w decyzji X/22 i odpowiadające im wybitne osiągnięcia na wszystkich szczeblach sprawowania rządów w ostatnim dziesięcioleciu.

Określenie roli miast i regionów w Globalnych ramach różnorodności biologicznej po 2020 r.

41.

Popiera ONZ-owski cel Dekady Rekonstrukcji Ekosystemów dotyczący przyspieszenia i znacznego zwiększenia odbudowy zdegradowanych i zniszczonych ekosystemów z zamiarem przeciwdziałania kryzysowi klimatycznemu i zwiększenia bezpieczeństwa żywnościowego, zaopatrzenia w wodę i różnorodności biologicznej, np. poprzez Bonn Challenge (wyzwanie z Bonn), którego celem jest przywrócenie do 2030 r. 350 mln hektarów zdegradowanych ekosystemów.

42.

Ponownie podkreśla potrzebę formalnego uznania kluczowej roli odgrywanej przez samorządy terytorialne, miasta i inne władze lokalne w osiąganiu globalnych celów w zakresie odbudowy różnorodności biologicznej określonych w różnych decyzjach poprzednich Konferencji Stron Konwencji ONZ o różnorodności biologicznej i wzywa Strony Konwencji ONZ do współpracy z ich samorządami terytorialnymi, miastami i innymi władzami lokalnymi oraz do budowania ich zdolności w zakresie włączania różnorodności biologicznej do ich planów urbanistycznych, przestrzennych i terytorialnych, aby osiągnąć cele Konwencji o różnorodności biologicznej oraz cele globalnych ram różnorodności biologicznej po 2020 r., określone w decyzji X/22.

43.

Z zadowoleniem przyjmuje formalne uznanie związku między różnorodnością biologiczną a zdrowiem człowieka w globalnych ramach różnorodności biologicznej po 2020 r. i podkreśla znaczenie władz szczebla niższego niż krajowy we wdrażaniu rozwiązań opartych na zasobach przyrody i zarządzaniu nimi, w tym dostępnymi i sprzyjającymi włączeniu społecznemu terenami zielonymi na obszarach miejskich, podmiejskich i wiejskich, które skutecznie poprawiają warunki zdrowotne.

44.

Zaleca wyraźne odwołanie się do roli samorządów terytorialnych w całych globalnych ramach różnorodności biologicznej po 2020 r., w szczególności poprzez opracowanie celów i założeń (zmiana punktu B w sekcji I: „Wprowadzenie”), tworzenie partnerstw, pobudzanie tempa zmian (zmiana punktu C w sekcji I: „Wprowadzenie”) i uwzględnianie problematyki różnorodności biologicznej, w tym w odpowiednich politykach sektorowych na wszystkich szczeblach sprawowania rządów (poprzez przeformułowanie sekcji D, cele na rok 2030, pozycja 13) (6).

45.

Przypomina o potrzebie wspólnych działań wszystkich zainteresowanych stron i ogółu społeczeństwa, ze szczególnym uwzględnieniem wkładu ludności tubylczej i społeczności lokalnych (IPLC), kobiet i młodzieży oraz osób bezpośrednio zależnych od różnorodności biologicznej i zaangażowanych w zarządzanie nią.

46.

Wzywa do priorytetowego traktowania długoterminowego podejścia do uwzględniania kwestii różnorodności biologicznej (LTAM), w wymiarze horyzontalnym i wertykalnym, w różnych obszarach polityki i sektorach na szczeblu niższym niż krajowy i lokalnym oraz zauważa, że samorządy terytorialne, miasta i inne władze lokalne, jako płaszczyzna kontaktu między lokalną administracją publiczną, społeczeństwem obywatelskim i sektorem prywatnym, są najbardziej odpowiednie do rozwiązywania problemów związanych z odbudową i ochroną ekosystemów w konkretnych kontekstach lokalnych i regionalnych, łącząc zasoby i wykorzystując korzyści skali.

47.

Opowiada się za celem nr 15 globalnych ram różnorodności biologicznej po 2020 r. aby wyraźnie uwzględnić potrzebę dodatkowych środków na wsparcie LTAM poprzez ukierunkowane rozwijanie zdolności na wszystkich szczeblach administracji, w tym poprzez innowacyjne, pobudzające metody, takie jak uczenie się od siebie nawzajem, odwrócenie procesu utraty różnorodności biologicznej, odtworzenie ekosystemów, zapobieganie inwazyjnym gatunkom obcym oraz nielegalnemu zabijaniu dzikich zwierząt i handlowi nimi, a także zaangażowanie kluczowych zainteresowanych stron i ekspertów, w szczególności IPLC, w zarządzanie różnorodnością biologiczną oraz zapewnienie wsparcia technicznego i odpowiednich zasobów finansowych i ludzkich.

48.

Wzywa strony Konwencji o różnorodności biologicznej do znacznego zwiększenia finansowania publicznego, jako kluczowego elementu mobilizacji zasobów, pozyskiwanych i przekazywanych samorządom terytorialnym, miastom i innym władzom lokalnym na inwestycje w środki na rzecz różnorodności biologicznej na ich poziomie, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów o dużej różnorodności biologicznej, w celu stworzenia korzystnych warunków dla inwestycji sektora prywatnego.

49.

Zaleca opracowywanie inicjatyw w zakresie komunikacji, edukacji i podnoszenia świadomości społecznej (CEPA) we współpracy z ekspertami technicznymi, artystami, pisarzami oraz sektorami edukacji i mediów, dostosowanych do poziomu lokalnego i niższego niż krajowy, w celu podkreślenia kulturowej, turystycznej, rekreacyjnej, zdrowotnej, gospodarczej i wewnętrznej wartości różnorodności biologicznej w komunikacji w sektorze publicznym, prywatnym i sektorze działalności gospodarczej oraz podkreśla wyjątkową pozycję, wnikliwość i legitymizację samorządów terytorialnych, miast i innych władz lokalnych jako najbliższego obywatelom szczebla władzy w zakresie wdrażania takich inicjatyw.

50.

Proponuje, by w oparciu o zmieniony Singapurski Indeks Różnorodności Biologicznej Miast zapewnić spójne definicje wskaźników, w tym miejskich przestrzeni zielonych, i wykorzystać je jako narzędzie pomiaru wkładu środków na rzecz lokalnej różnorodności biologicznej, wspierając w ten sposób wyraźną rolę władz szczebla niższego niż krajowy w mechanizmie monitorowania, sprawozdawczości i przeglądu globalnych ram różnorodności biologicznej po 2020 r.

51.

Wzywa do znacznego zwiększenia wysiłków w zakresie monitorowania, wykorzystania nowych technologii, wszystkich odpowiednich źródeł danych i modelowania prognostycznego w zintegrowanych systemach monitorowania różnorodności biologicznej, tak aby informować o ocenie skuteczności umów międzynarodowych oraz dokładnie i w przejrzysty sposób śledzić wpływ działań na rzecz różnorodności biologicznej na wszystkich szczeblach.

52.

Wzywa do wyraźnego odniesienia się w „Global Biodiversity Outlook” do znaczenia samorządów terytorialnych, miast i innych władz lokalnych w opracowywaniu i wdrażaniu polityki krajowej;

53.

Zachęca do organizowania corocznych kongresów platform, na których władze szczebla niższego niż krajowy mogą nawiązywać kontakty i wymieniać poglądy oraz wspólnie przedstawiać swój wkład w globalne ramy różnorodności biologicznej na okres po 2020 r. Należą do nich: Globalna Platforma na rzecz Zrównoważonego Rozwoju Miast, Program „Zrównoważone Miasta” w ramach Funduszu na rzecz Globalnego Środowiska, BIODEV 2030, I Program Wschodzących i Zrównoważonych Miast Międzyamerykańskiego Banku Rozwoju, Wielka Zielona Ściana Miast FAO oraz Platforma Zobowiązań Obszarowych Konwencji o różnorodności biologicznej.

54.

Popiera decyzję COP15 w sprawie pełnego zaangażowania samorządów terytorialnych i innych władz lokalnych w globalnych ramach różnorodności biologicznej po 2020 r, w tym odnowioną decyzję X/22 ustanawiającą plan działania na rzecz różnorodności biologicznej dotyczący samorządów terytorialnych, miast i innych władz lokalnych oraz zintensyfikowanie podejścia angażującego „całą administrację” polegającego na pionowej współpracy między wszystkimi szczeblami sprawowania rządów w celu zapewnienia spójności polityki i pełnego wykorzystania potencjału władz lokalnych do realizacji wizji do roku 2050 i misji do roku 2030.

55.

Popiera zalecenie Organu Pomocniczego ds. Wdrożeń (SBI) pt. „Zaangażowanie się we współpracę z organami szczebla niższego niż krajowy i lokalnego w celu wzmocnienia wdrażania globalnych ram różnorodności biologicznej” i zwraca się z wnioskiem o przeprowadzenie przez SBI śródokresowego przeglądu roli samorządów terytorialnych, miast i innych władz lokalnych we wdrażaniu globalnych ram różnorodności biologicznej po 2020 r. i LTAM w 2024 r.

56.

Podkreśla, że współpraca z kluczowymi partnerami międzynarodowymi (7) w kontekście procesu edynburskiego dla samorządów terytorialnych i innych władz lokalnych w zakresie rozwoju globalnych ram różnorodności biologicznej po 2020 r. oraz zbliżającego się 7. światowego szczytu samorządów lokalnych i regionalnych ma zasadnicze znaczenie dla globalnej pozycji tych władz w skutecznym wdrażaniu globalnych ram po 2020 r.

57.

Zobowiązuje się do proaktywnego zaangażowania się we wdrażanie globalnych ram różnorodności biologicznej po 2020 r. i Unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności 2030 oraz w przygotowanie dostosowanego, ambitnego unijnego planu działania na rzecz różnorodności biologicznej.

---

(1)  Wszystkie szczeble sprawowania rządów poniżej szczebla krajowego są wymienione w sformułowaniu „Samorządy lokalne, miasta i inne władze lokalne na rzecz różnorodności biologicznej” (Local and Regional Authorities for Biodiversity – SLGs) w kontekście ram globalnych oraz w sformułowaniu „Władze lokalne i regionalne” (Local and Regional Authorities – LRAs) w kontekście UE.

(2)  COM(2020) 80 final, COR (2020) 01361 (Dz.U. C 324 z 1.10.2020, s. 58).

(3)  Xie, L.; Bulkeley, H. (2020) City for Biodiversity: The Roles of Nature-Based Solutions in European Cities, NATURVATION [Miasta na rzecz różnorodności biologicznej: Rola rozwiązań opartych na zasobach przyrody w europejskich miastach, NATURVATION].

(4)  NAT (2019) 4601 (Dz.U. C 324 z 1.10.2020, s. 48).

(5)  KR (2020) Finansowanie działań na rzecz różnorodności biologicznej: możliwości i wyzwania dla samorządów terytorialnych w UE.

(6)  Zob. dokument „Zero draft of the Post-2020 Global Biodiversity Framework” (projekt zarysu globalnych ram różnorodności biologicznej po 2020 r.). https://www.cbd.int/article/2020-01-10-19-02-38.

(7)  Takie jak Grupa wiodących rządów szczebla niższego niż krajowy (GoLS), ICLEI, Regions4 a także rządy Szkocji i prowincji Quebec.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Raport na temat barier na jednolitym rynku i plan działania na rzecz egzekwowania jednolitego rynku

(2020/C 440/06)

Sprawozdawca: Tadeusz TRUSKOLASKI (PL/EA), prezydent Białegostoku Dokumenty źródłowe: Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie określenia i usuwania barier na jednolitym rynku COM(2020) 93 final Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Długofalowy plan działania na rzecz lepszego wdrażania i egzekwowania przepisów dotyczących jednolitego rynku” COM(2020) 94 final

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Wprowadzenie

1.

Uważa, że jednolity rynek europejski jest jednym z największych osiągnięć Unii Europejskiej (UE) i stanowi unikalny model integracji na świecie, gwarantujący swobodny przepływ osób, towarów, usług i kapitału w całej UE oraz w krajach i regionach stowarzyszonych.

2.

Podkreśla, że polityka kształtowania jednolitego rynku europejskiego odgrywa kluczową rolę w realizacji strategii tworzenia zrównoważonego wzrostu i wzmacniania spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej Unii Europejskiej. Utworzenie jednolitego rynku europejskiego pobudza handel i czyni Europę bardziej atrakcyjną dla inwestycji zagranicznych.

3.

Zaznacza z całą mocą, iż jednolity rynek europejski stanowi rdzeń integracji gospodarczej i politycznej UE, ponieważ składa się na niego 450 mln konsumentów i 22,5 mln małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) co stanowi ok. 99 % wszystkich przedsiębiorstw w UE.

4.

Podkreśla, że jednolity rynek europejski zapewnia 14 bln EUR rocznego produktu krajowego brutto (PKB), który gwarantuje funkcjonowanie gospodarki europejskiej i zapewnia rozwój Europejczykom.

5.

Wskazuje na znaczenie handlu towarami na jednolitym rynku europejskim, ponieważ odpowiada on za jedną czwartą całkowitego PKB UE i stanowi prawie jedną szóstą światowego handlu towarami.

6.

Zgadza się z Komisją Rynku Wewnętrznego i Ochrony Konsumentów (IMCO) Parlamentu Europejskiego, iż ukończenie tworzenia jednolitego rynku europejskiego, a więc zniesienie barier, może wygenerować co najmniej 183 mld EUR rocznie dodatkowych korzyści dla państw członkowskich, co stanowi 1,2 % PKB UE.

7.

Docenia działania Komisji Europejskiej (KE) w zakresie identyfikacji barier na jednolitym rynku europejskim. Zwraca uwagę, że w komunikacie z 10 marca 2020 r. przedstawiono kluczowe problemy dotyczące przedsiębiorców, które wymagają natychmiastowego rozwiązania. Wyraża jednak ubolewanie, że oba komunikaty Komisji koncentrują się głównie na przeszkodach postrzeganych przez przedsiębiorstwa i nie odnoszą się do obaw innych partnerów społecznych oraz dotyczą aspektów konsumenckich jedynie w marginalny sposób.

8.

Zauważa, że w opublikowanej w dniu 3 lipca 2020 r. tablicy wyników jednolitego rynku za rok 2020 stwierdza się, że pomimo poprawy w zakresie transpozycji prawodawstwa UE, zwłaszcza w dziedzinie przepisów dotyczących konsumentów (15-procentowy spadek deficytu transpozycji), liczba postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego nadal nie maleje z powodu „niepełnej” lub „nieprawidłowej” transpozycji. KR jest również zaniepokojony faktem, że większość postępowań w sprawie naruszenia przepisów dotyczy środowiska (28 %) (przed transportem (17 %) i opodatkowaniem (10 %).

9.

Uznaje, iż obecnie funkcjonujące przepisy i narzędzia na jednolitym rynku w swojej formie lepiej dopasowane są do wymiany towarowej niż do usług. Podkreśla potrzebę budowania elastycznych narzędzi, które szybko będzie można dostosować do zmieniających się i nowopowstających produktów i usług.

10.

Uważa, że priorytetem nowej strategii na rzecz jednolitego rynku europejskiego musi być faktyczna eliminacja barier i zwiększenie dostępu do informacji.

Bariery na jednolitym rynku – źródła i ich konsekwencje

11.

Zaznacza, iż rozbieżności prawne występujące między państwami członkowskimi są bezpośrednią przyczyną długotrwałości procesu likwidacji barier na jednolitym rynku europejskim.

12.

Zgadza się z Komisją Europejską, że różnice regulacyjne stwarzają szczególnie duże obciążenie regulacyjne dla przedsiębiorstw, zwłaszcza MŚP, w tym dla przedsiębiorstw typu start-up i scale-up, innowatorów i krzewicieli nowych modeli biznesowych, w związku z czym wzywa Komisję Europejską i państwa członkowskie do wzmożenia wysiłków na rzecz usunięcia zbędnych regulacji.

13.

Podkreśla, iż przede wszystkim małe i średnie przedsiębiorstwa mają ograniczone możliwości administracyjne i kadrowe, aby poradzić sobie ze złożoną biurokracją. Jako istotną przeszkodę dla współpracy transgranicznej na rynku wewnętrznym należy wskazać zaświadczenie A1, które w przypadku delegowania pracowników także na regularne krótkie wyjazdy do sąsiedniego państwa wymaga dopełnienia czasochłonnych formalności. W rezultacie mogą one prowadzić do wyraźnego spadku działalności transgranicznej i w ten sposób znacząco zakłócić funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Wobec tego wzywa się Komisję, by podjęła działania i wspólnie z prawodawcami UE zadbała o to, by istniejąca procedura dotycząca zaświadczenia A1 w regionach przygranicznych została uproszczona.

14.

Zwraca uwagę na potrzebę skuteczniejszego egzekwowania przepisów traktatowych zakazujących ograniczeń ilościowych w przywozie i wywozie (art. 34–36 TFUE) oraz na potrzebę zarządzania procedurami notyfikacyjnymi dotyczącymi przepisów technicznych (dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/1535 (1)) i barier technicznych w handlu.

15.

Oczekuje od KE stworzenia nowego narzędzia służącego do obserwacji dysfunkcji rynkowych, np. podążającego „za produktem” i pozwalającego na ocenę barier w całym łańcuchu produkcji, dystrybucji i sprzedaży, a także konsumpcji i utylizacji.

Europejska gospodarka przyszłości

16.

Przychyla się do wskazanych dotychczas priorytetów strategii na rzecz europejskiego przemysłu, takich jak dostosowanie go do celów Europejskiego Zielonego Ładu i cyfryzacji, przy jednoczesnym wdrażaniu celów zrównoważonego rozwoju ONZ, co szczególnie w okresie po pandemii COVID-19 pozwoli zagwarantować zrównoważoną odbudowę gospodarki.

17.

Uznaje, iż nadal poważnymi wyzwaniami pozostają: obszar dużych zbiorów danych, sieci 5G, rozwój innowacji (w tym szczególnie IT, kreacji rzeczywistości i samodzielności maszyn) przy jednoczesnym zachowaniu dbałości o budowanie suwerenności danych przemysłowych oraz o ich ochronę.

18.

Zachęca do rozszerzenia uprawień i struktury geograficznej Urzędu Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO). Gwarancją rozwoju europejskich przedsiębiorstw jest skuteczna instytucja ochrony praw własności intelektualnej o odpowiednio dużym budżecie i zapleczu kadrowym pozwalającym działać na całym świecie.

19.

Uznaje, iż wiodącą rolę w rozwoju przemysłu musi odgrywać polityka ochrony środowiska naturalnego. Dlatego zwraca uwagę, iż cel ten wymaga ukierunkowania aktywności, w tym naukowych, na rzecz tworzenia podstaw ekologicznego społeczeństwa i biznesu.

20.

Zauważa potrzebę kompleksowego wsparcia modernizacji i dekarbonizacji energochłonnych gałęzi przemysłu. Nie może się to jednak odbywać poprzez przenoszenie produkcji do innych państw czy korzystanie z podwykonawców z państw trzecich nieprzestrzegających europejskich regulacji prawnych.

21.

Podkreśla potrzebę wspierania (finansowego i informacyjnego) zrównoważonych i inteligentnych sektorów z obszaru efektywności energetycznej, mobilności oraz modeli ograniczania emisji zanieczyszczeń.

22.

Rozumie potrzebę dywersyfikacji produkcji i ograniczania kosztów, jednak zwraca uwagę na konieczność zmniejszenia zależności europejskich przedsiębiorstw od komponentów z innych części świata. Obecna pandemia COVID-19 pokazuje, że należy przyspieszyć wzmacnianie lokalnej gospodarki odnośnie do określonych gałęzi przemysłu. W szczególności ważne byłoby zwiększenie produkcji wyrobów medycznych w Europie, a tym samym niezależność od rynków, np. azjatyckich.

Usługi na wspólnym rynku

23.

Podkreśla znaczenie handlu usługami na jednolitym rynku europejskim, ponieważ stanowią one ok 70 % całej działalności gospodarczej w UE i odpowiadają za podobny odsetek w zakresie zatrudnienia.

24.

Uważa, że KE powinna zaangażować więcej zasobów w celu zwiększenia skali handlu usługami, aby bardziej skutecznie wdrażać dyrektywę o usługach.

25.

Zachęca do wykorzystania w dalszej pracy nad strategią możliwości i wiedzy, jakie posiadają władze lokalne i regionalne, codziennie spotykające się z przedstawicielami biznesu pochodzącego z kategorii mikro- i małych przedsiębiorstw.

26.

Apeluje do KE o większą stanowczość działań względem monopolistów, szczególnie na rynku usług cyfrowych, na którym podmioty z państw trzecich mają dominującą pozycję.

27.

Z zadowoleniem przyjmuje ogłoszenie nowego aktu prawnego o usługach cyfrowych, który m.in. zastąpiłby 20-letnią dyrektywę o handlu elektronicznym (2). Podkreśla jednak, że zakres planowanych przepisów nie może ograniczać się do zgodności produktów sprzedawanych na platformach internetowych, lecz musi również dotyczyć ryzyka obchodzenia przepisów dotyczących zatrudnienia, ochrony socjalnej, ochrony konsumentów, podatków i ceł, a tym samym nieuczciwej konkurencji z przedsiębiorstwami z sektora offline. Szczególny niepokój budzą niepewne warunki pracy pracowników platform cyfrowych.

28.

Zwraca uwagę na potrzebę skupienia się na innowacjach, inwestycjach i umiejętnościach, tak by nowy „pakiet na rzecz umiejętności” odzwierciedlał realne zapotrzebowanie rynku pracy, a podnoszenie kwalifikacji i przekwalifikowywanie realizowane było zgodne z jego wytycznymi, także w ramach projektów dofinansowywanych z budżetu UE.

Ocena dotychczasowej aktywności Komisji Europejskiej

29.

Z zadowoleniem przyjmuje ustanowienie grupy zadaniowej ds. egzekwowania przepisów dotyczących jednolitego rynku (SMET), ale wyraża ubolewanie, że do tej pory jej skład ogranicza się do przedstawicieli państw członkowskich.

30.

Uznaje wysoką wartość doświadczeń wynikających z funkcjonowania platformy REFIT.

31.

Docenia starania Komisji, aby SOLVIT stał się domyślnym alternatywnym narzędziem rozwiązywania sporów.

32.

Uważa, iż niezbędne są odważne decyzje w stosunku do państw członkowskich naruszających obowiązujące przepisy, tak by wszczynanie postępowań, ich prowadzenie i egzekwowanie było nieuchronne.

33.

Wzywa do lepszego stosowania zasady wzajemnego uznawania w odniesieniu do swobodnego przepływu towarów, która nie została w pełni wykorzystana w praktyce, oraz do stosowania tej zasady w jak największym stopniu w obszarze usług; w związku z tym wzywa do dokładnego stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/515 (3).

34.

Oczekuje jasnego i stanowczego stanowiska KE względem nieuczciwych działań handlowych, w tym wspierania przez państwa trzecie przemysłu ukierunkowanego na eksport.

35.

Z niecierpliwością oczekuje na publikację białej księgi dotyczącej przepisów antymonopolowych i na dalsze konsultacje, które powinny pokazać skalę problemu.

36.

Domaga się przyspieszenia działań na rzecz koordynacji ram prawnych UE w zakresie jednolitego rynku, tak by przepływ niezbędnych grup towarów – np. spożywczych, medycznych etc. – nie był niczym skrępowany.

37.

Oczekuje prowadzenia kontroli granicznych w oparciu o zasady konieczności i proporcjonalności.

38.

Zachęca do intensyfikacji działań informacyjnych na temat możliwości wykorzystania nowoczesnych narzędzi teleinformatycznych. Nowoczesny przemysł i rozwój transgranicznego handlu wymagają adekwatnych rozwiązań zmniejszających geograficzne oddalenie, zwłaszcza w regionach transgranicznych.

39.

Oczekuje przygotowania strategii na rzecz jednolitego rynku, zawierającej ambitny, lecz realistyczny plan działania dla propozycji mających na celu usunięcie pozostałych barier, a nie jedynie części analitycznej wskazującej bariery i kierunki.

40.

Kwestionuje cel i użyteczność zasady „jeden za jeden”, zgodnie z którą wprowadzając każdy nowy akt prawny należy usunąć jeden unijny akt prawny. Zamiast stosować takie ilościowe podejście do prawodawstwa, które mogłoby mieć negatywny wpływ na duże grupy społeczne, w tym na zatrudnienie, środowisko i ochronę konsumentów, i które mogłoby być również sprzeczne z art. 3 ust. 3 TUE, zasadą przewodnią przy przyjmowaniu wszelkich nowych aktów prawnych powinna pozostać jakość prawodawstwa, rozumiana jako zdolność do dostosowania się do rozwoju technologicznego i potrzeb społeczeństwa.

41.

Zwraca uwagę na potrzebę stworzenia zintegrowanego systemu bezpieczeństwa farmaceutycznego, który w sytuacjach kryzysowych pozwoliłby na kierowanie zasobów zgodnie z krytycznym zapotrzebowaniem.

Aktywność administracji publicznej i samorządów

42.

Informuje o pełnym poparciu władz lokalnych i regionalnych dla działań KE na rzecz usuwania barier na jednolitym rynku europejskim.

43.

Zwraca uwagę na potrzebę edukowania o możliwościach, jakie pojawiają się w obszarze jednolitego rynku europejskiego – przede wszystkich edukowania jednostek samorządu terytorialnego, które mają bezpośredni kontakt z europejskimi przedsiębiorcami i konsumentami.

44.

Popiera pomysł utworzenia centralnego punktu informacyjnego na temat przepisów obowiązujących na jednolitym rynku dla urzędników w państwach członkowskich i w celu maksymalizowania przepływu informacji między poziomem europejskim a lokalnym.

45.

Popiera działania, które mają na celu zwiększenie wiedzy i świadomości, obejmujących jednolitą bramę cyfrową, która zapewni dostęp do kompleksowych informacji na temat przepisów i procedur administracyjnych jednolitego rynku, a także skieruje użytkowników do najbardziej odpowiednich usług wsparcia i punktów kontaktowych.

46.

Przewiduje lepsze wykorzystanie istniejących narzędzi informatycznych jednolitego rynku europejskiego, takich jak system wymiany informacji na rynku wewnętrznym (IMI) i zgadza się z potrzebą utworzenia zunifikowanej platformy internetowej na rzecz egzekwowania prawa.

47.

Zachęca Komisję do rozważenia możliwości wykorzystania potencjału władz lokalnych i regionalnych przy ocenie ex ante możliwości egzekwowania proponowanego prawa, ponieważ w wielu wypadkach władze te odpowiadają za wdrożenie tych przepisów po ich przyjęciu. Władze lokalne i regionalne mają ponadto odpowiednie warunki do testowania stosownych rozwiązań, a także posiadają bezpośrednie informacje o tym, w jaki sposób można respektować przepisy.

48.

Sugeruje, iż należy przyspieszyć prace nad harmonizacją standardów technicznych i swobodą świadczenia usług na jednolitym rynku europejskim, a proces ten powinien zakończyć się do końca 2023 r.

Wyzwania globalnego handlu

49.

Krytycznie odnosi się do nierównowagi występującej na światowym rynku, dotyczącej poziomu i zakresu pomocy (prawnej i finansowej) udzielanej przez poszczególne państwa prywatnym i publicznym podmiotom gospodarczym, które świadczą usługi i dystrybuują produkty do Unii Europejskiej.

50.

Zwraca uwagę na potrzebę silniejszego promowania europejskich wartości na świecie – również tych dotyczących handlu towarami i usługami. UE i jej instytucje muszą opowiadać się za otwartym światowym systemem handlu, opartym na zasadach międzynarodowych.

51.

Zachęca do wykorzystania możliwości, jakie daje cyfryzacja i prawie natychmiastowy dostęp do informacji, do walki z dumpingiem cenowym.

52.

Podkreśla znaczenie opartego na zasadach międzynarodowego systemu handlu z silną pozycją WTO i sprzeciwia się protekcjonizmowi oraz zamykaniu dostępu do rynków. Celem UE musi być ponowne ożywienie i wzmocnienie WTO, m.in. poprzez modernizację jej funkcjonowania w kluczowych obszarach oraz wyeliminowanie luk w jej ramach regulacyjnych, tak aby WTO mogła odpowiednio reagować na bieżące wyzwania stojące przed handlem.

53.

Sugeruje opracowanie i wprowadzenie polityki na rzecz europejskiej reorganizacji łańcuchów dostaw, tak by w przyszłości europejskie przedsiębiorstwa nie cierpiały z powodu ograniczenia handlu światowego i niedostępności komponentów, a obywatelom UE nie został ograniczony dostęp do części produktów.

54.

Zwraca uwagę na potrzebę rozwoju kontaktów handlowych „UE – reszta świata” w oparciu o europejskie interesy strategiczne (w tym podobnie ambitne normy środowiskowe dla wszystkich krajów) w celu wzmocnienia globalnej konkurencyjności UE i jej roli na arenie międzynarodowej.

Uwagi końcowe – wnioski i zalecenia

55.

Podkreśla potrzebę współpracy między poszczególnymi państwami członkowskimi i jednakowego działania, szczególnie w zakresie spraw międzynarodowych, które wpływają na bezpieczne i stabilne funkcjonowanie wszystkich państw UE (np. w zakresie uniezależnienia Europy od surowców z jednego z państw trzecich).

56.

Wyklucza długookresowe występowanie nierównowagi dotyczącej zasad funkcjonowania między członkami UE, tak jak to miało miejsce dotychczas (np. w zakresie wpłat do budżetu UE, stosowania waluty europejskiej itd.).

57.

Podkreśla znaczenie integracji instytucji prywatnych i publicznych działających na rzecz przedsiębiorców i konsumentów, szczególnie na poziomie ponadnarodowym, ponieważ to one dużo szybciej dostrzegają problemy wynikające ze zróżnicowania przepisów czy występowania odstępstw od reguł przyjętych na poziomie UE.

58.

Podkreśla, że cyfryzacja europejskiego biznesu i administracji publicznej, w tym rozwiązań technicznych dotyczących jednolitego rynku, jest priorytetem dla UE. Nowych rozwiązań oraz doskonalenia wymagają m.in. obszary: bezpieczeństwa cybernetycznego, ochrony danych osobowych, gromadzenia i przetwarzania informacji w chmurze.

59.

Zaleca: a) ścisłą harmonizację przepisów i koordynację regulatorów w przypadku sektorów o dużym oddziaływaniu na funkcjonowanie gospodarki, np. telekomunikacja, energetyka; b) ocenę kosztów i korzyści wynikających z pełnego ujednolicenia przepisów w krótkim (kilkuletnim) okresie względem innych sektorów oraz ocenę prawnych i technologicznych możliwości wdrożenia rozwiązań w gospodarkach znajdujących się na różnym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego; c) Komisja musi zwiększyć swoje zaangażowanie, jeśli chodzi o znoszenie barier pozataryfowych w Unii, w tym ograniczeń polegających na stosowaniu nieuzasadnionych krajowych przepisów technicznych oraz regulacyjnych i nieregulacyjnych wymogów dotyczących produktów, usługodawców i warunków świadczenia usług; d) zwiększenie współpracy z lokalnymi przedstawicielami biznesu, tak by nowe regulacje były inicjowane oddolnie; e) umieszczenie w przyszłych dokumentach władz na szczeblu regionalnym i lokalnym zapisu o wyraźnej odpowiedzialności i zakresie tych aktywności w aspekcie tworzenia i optymalizacji jednolitego rynku europejskiego; f) szerzenie kultury konsumpcji produktów wyprodukowanych w UE jako synonimów jakości i nowoczesności.

60.

Zachęca do stworzenia wspólnych wytycznych odnośnie do konstrukcji portali publicznych (przynajmniej do poziomu regionów – NUTS 2), tak by przedsiębiorcy z różnych państw członkowskich z łatwością mogli znajdować niezbędne informacje.

61.

Zwraca uwagę na potrzebę wzmocnienia integracji europejskiej w oparciu o wartości takie jak demokracja, praworządność, utrzymanie wysokich standardów w zakresie ochrony środowiska, klimatu i zdrowia, tak aby synergie między spójnością krajów UE a skutkami gospodarczymi stały się skuteczne. Niedoskonałości jednolitego rynku są odczuwalne na poziomie lokalnym i regionalnym.

62.

Podkreśla znaczenie autonomii przemysłowej jednolitego rynku europejskiego, w tym potrzebę stworzenia strategii gwarantującej dostawy krytycznych surowców.

63.

Apeluje o odwagę przy wdrażaniu nowych rozwiązań, szczególnie tych, które dotyczą neutralności klimatycznej gospodarki europejskiej czy bezpośredniego wzmocnienia jednolitości wspólnego rynku.

---

(1)  Dyrektywa (UE) 2015/1535 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 9 września 2015 r. ustanawiająca procedurę udzielania informacji w dziedzinie przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz.U. L 241 z 17.9.2015, s. 1).

(2)  Dyrektywa 2000/31/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 czerwca 2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego (Dz.U. L 178 z 17.7.2000, s. 1).

(3)  Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/515 z dnia 19 marca 2019 r. w sprawie wzajemnego uznawania towarów zgodnie z prawem wprowadzonych do obrotu w innym państwie członkowskim oraz uchylające rozporządzenie (WE) nr 764/2008 (Dz.U. L 91 z 29.3.2019, s. 1).

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Zmiany demograficzne: propozycje dotyczące oceny negatywnych skutków w regionach UE oraz poszukiwanie rozwiązań

(2020/C 440/07)

Sprawozdawca: János Ádám KARÁCSONY (HU/EPL), członek rady Tahitótfalu

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Uwagi ogólne

1.

Uważa, że zmiany demograficzne to jedno z największych wyzwań stojących przed europejskimi regionami, miastami i skupiskami ludności na obszarach wiejskich, i zwraca uwagę, że niektóre czynniki odpowiedzialne za to zjawisko to starzenie się społeczeństwa, niskie współczynniki płodności i urodzeń i pogarszający się nierówny rozkład geograficzny ludności.

2.

Przypomina wytyczne zawarte w strategicznym programie na lata 2019–2024 zatwierdzonym przez Radę Europejską w odniesieniu do europejskiego modelu na przyszłość, który wymaga również rozwiązania problemów demograficznych.

3.

Z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę Komisji Europejskiej, by zwrócić się do wiceprzewodniczącej Komisji Dubravki Šuicy o przeanalizowanie wpływu zmian demograficznych na różnorakie grupy społeczne oraz na obszary i regiony niewspółmiernie dotknięte tym zjawiskiem w Europie, a także o przedstawienie środków mających na celu sprostanie tym wyzwaniom, w tym również takim jak drenaż mózgów, lepsze godzenie życia zawodowego i rodzinnego, przyszła gwarancja dla dzieci, zielona księga w sprawie starzenia się i długoterminowa wizja obszarów wiejskich; przypomina o konieczności uwzględnienia w każdym z tych przypadków perspektywy płci.

4.

Pragnie wzmocnić rolę osób dorosłych lub starszych nie tylko jako otrzymujących opiekę, lecz także jako zasobu w danej społeczności, promując ich udział w życiu społecznym, obywatelskim, gospodarczym i kulturalnym oraz wspierając ustanawianie środków na rzecz ich samodzielności i dobrostanu w ich zwyczajowym środowisku życia.

5.

Odnosi się bardzo pozytywnie do sprawozdania Komisji Europejskiej w sprawie wpływu zmian demograficznych, w którym uwzględniono wspólne podejście łączące transformację cyfrową, zieloną gospodarkę i wyzwania demograficzne – całościową wizję, która ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia sprawiedliwych i zrównoważonych rozwiązań dla wszystkich pokoleń, bez pozostawiania nikogo w tyle, zgodnie z celami zrównoważonego rozwoju na 2030 r.

6.

Z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę chorwackiej prezydencji Rady, by uznać zmiany demograficzne za jeden z kluczowych priorytetów, oraz fakt, że zasięgnięto opinii KR-u w tej sprawie.

7.

Odnosi się pozytywnie do inicjatywy Parlamentu Europejskiego dotyczącej przedstawienia sprawozdania na temat wyzwań demograficznych w odpowiedzi na komunikat Komisji.

8.

Przywołuje też współpracę Komitetu Regionów w ramach Porozumienia w sprawie Zmian Demograficznych, bazującej na wynikach tematycznej sieci innowacji na rzecz środowisk przyjaznych dla osób starszych, która skupia władze lokalne, regionalne i krajowe działające przy wsparciu WHO na rzecz aktywnego starzenia się w dobrym zdrowiu w odpowiedzi na wyzwania demograficzne.

9.

Zaznacza, że na szczeblu międzynarodowym istotne jest osiągniecie synergii z Organizacją Narodów Zjednoczonych z myślą o dokonaniu przeglądu międzynarodowego Madryckiego planu działania w kwestii starzenia się społeczeństw z 2002 r. oraz wymianie poglądów z Grupą Roboczą ds. Starzenia się w celu zwiększenia ochrony praw człowieka osób starszych. Na szczeblu globalnym przydatna jest współpraca ze Światową Organizacją Zdrowia w ramach „Dekady starzenia się w dobrym zdrowiu”.

Główne tendencje i wyzwania demograficzne

10.

Zwraca uwagę na znacząco odmienne tendencje wzrostu liczby ludności w państwach członkowskich UE i regionach, co stanowi problem, który należy pilnie rozwiązać za pomocą różnych środków w kontekście UE-27.

11.

Podkreśla, że na szczeblu regionalnym w ostatnich latach zaobserwowano wysoce negatywne tendencje demograficzne w wielu częściach Europy. W większości z tych obszarów można zaobserwować „wyspy” wzrostu liczby ludności wokół obszarów stołecznych i metropolitalnych (1).

12.

Odnosi się do ustalenia, że regiony, które doświadczają wyludnienia, to najczęściej obszary wiejskie, które są już słabo zaludnione i oddalone. Tendencja do wyludniania dotyka także upadających obszarów przemysłowych i różnych miejscowości peryferyjnych (2)

13.

Podkreśla, że zmniejszająca się liczba osób w wieku produkcyjnym i rosnąca liczba osób starszych wywierają wpływ na współczynnik obciążenia ekonomicznego osobami starszymi. Przewiduje się, że w UE współczynnik ten wzrośnie z 29,3 % w 2016 r. do 52,3 % w 2080 r. (wzrost o 23,0 punkty procentowe) (3).

14.

Uznaje, że w kontraście do tego, że liczba ludności na świecie rośnie, tempo wzrostu liczby ludności w UE uległo znacznemu spowolnieniu. W 2015 r. odnotowano pierwszy spadek liczby ludności w UE-28, przy czym zanotowano większą liczbę zgonów niż narodzin.

15.

Podkreśla stały wzrost wskaźnika obciążenia demograficznego, w związku z czym według danych Eurostatu dotyczących ludności, o ile w 1960 r. średnio na każdą osobę starszą (w wieku co najmniej 65 lat) przypadały trzy osoby młode (w wieku 0–14 lat), o tyle 100 lat później, w 2060 r., przewiduje się, że na każdą osobę młodą będą przypadały dwie osoby starsze.

16.

Podkreśla, że przesunięcie wieku, w którym kobiety rodzą dzieci, i odroczenie planowanych porodów na lata późniejsze powodują, że zakładane plany (4) dotyczące liczby dzieci (zwykle 2–3 dzieci) (5) nie są realizowane, co powoduje rozbieżność między pożądaną a faktyczną liczbą dzieci (lukę dzietności). Dopóki w państwach członkowskich UE występuje luka dzietności, kluczowym zadaniem jest jej zmniejszenie, migracja może nastąpić dopiero później. Należy dołożyć wszelkich starań, aby zachęcać i motywować do rodzenia dzieci.

17.

Podkreśla, że utrata młodych ludzi w regionach charakteryzujących się emigracją ludności oznacza, w kontekście malejących współczynników urodzeń, nadzwyczajne utrudnienie dla mniejszych gmin, jeżeli chodzi o utrzymanie podstawowych usług publicznych i pobudzanie działalności gospodarczej i produkcyjnej na tych obszarach, a są to czynniki o zasadniczym znaczeniu dla zatrzymania ludności na danym terytorium oraz przyciągnięcia jej do niego i ograniczenia zjawiska wyludniania się obszarów wiejskich, które dotyka państw członkowskich UE.

18.

Odnosi się do niedawnych badań KR-u (6), w których podkreśla się w szczególności wymiar terytorialny wyzwań demograficznych.

19.

Zgodnie ze swoją opinią w sprawie drenażu mózgów podkreśla, że swobodny przepływ obywateli i pracowników jest podstawą rynku wewnętrznego i jedną z podstawowych wolności uznanych w Traktatach Unii Europejskiej.

Potrzeba spójnych działań politycznych na wszystkich szczeblach sprawowania rządów

20.

Zwraca uwagę na swoją opinię „Reakcja UE na wyzwania demograficzne” (2016), w której stwierdza się, że wiele europejskich strategii politycznych może przyczynić się do rozwiązania problemów demograficznych, nie przewidując przy tym konkretnych środków wsparcia obszarów dotkniętych tymi wyzwaniami. Dotyczy to transportu, społeczeństwa informacyjnego, zatrudnienia i polityki społecznej, kultury, środowiska i klimatu, a także przedsiębiorstw. Ponawia swój apel o opracowanie nadrzędnej europejskiej strategii dotyczącej zmian demograficznych i podkreśla, że sprostanie tym wyzwaniom będzie wymagało kompleksowego podejścia w wielu różnych obszarach polityki, tak aby przyczynić się do odwrócenia zmian (działania proaktywne) lub złagodzenia (działania reaktywne) skutków zmian demograficznych.

Proaktywne rozwiązania polityczne:

—

biorąc pod uwagę, że jednym z wyznaczników liczby ludności jest współczynnik urodzeń, stworzenie odpowiednich warunków, dzięki którym osobom pragnącym posiadać dzieci byłoby łatwiej mieć ich więcej i na wcześniejszym etapie życia, przy czym – pamiętając, że zgodnie z perspektywą demograficzną dla Unii Europejskiej (2017) (7) polityka mająca na celu zmianę przyszłych tendencji demograficznych jest ograniczona, a jej rezultaty wymagają czasu – należy skoncentrować się na środkach dostosowawczych i na ułatwieniu przejścia do społeczeństwa o większej liczbie osób starszych, wspierając jednocześnie młodzież w procesie wchodzenia w życie dorosłe oraz rodziny z myślą o zwiększeniu współczynnika płodności w dotkniętych regionach,

—	zwiększenie atrakcyjności regionów, tak aby zapewniały młodym ludziom możliwości nauki, innowacji oraz stabilnego i dobrej jakości zatrudnienia, poprzez specjalne inwestycje m.in. w infrastrukturę, kulturę i łączność,

—	opracowanie specjalnych systemów zachęt dla młodych ludzi, które miałyby ich skłonić do osiedlenia się w tych regionach,

—	uczynienie możliwości posiadania dużej rodziny opłacalną opcją dla młodych ludzi z ekonomicznego punktu widzenia,

—

rozwinięcie koncepcji gospodarki dobrobytu w UE, zgodnie z którą zwiększenie dobrobytu obywateli i tym samym rodzin (pod względem edukacji, zdrowia, opieki nad dziećmi, równowagi życia prywatnego i zawodowego, mieszkalnictwa, mobilności w transporcie, łączności i kultury.) przyczynia się do pozytywnego cyklu gospodarczego, pomagając utrzymać długoterminowe inwestycje w dobrobyt, co może zwiększyć atrakcyjność regionów i miast jako miejsc do osiedlenia się i założenia rodziny na podstawie wyżej wspomnianych czynników a nie wyłącznie z punktu widzenia wzrostu gospodarczego,

—	promowanie i prowadzenie kompleksowej i zintegrowanej polityki mającej na celu analizowanie rodziny w swobodnym wykonywaniu jej funkcji społecznych oraz udzielanie jej w tym zakresie wsparcia,

—	przypomnienie o szczególnej konieczności, jaką jest opracowanie w społeczeństwie integracyjnym wysokiej jakości rozwiązań zaspokajających potrzeby starzejących się osób z niepełnosprawnościami.

Rozwiązania reaktywne:

—	poprawa uczestnictwa w rynku pracy, zwłaszcza wśród kobiet, poprzez zwiększenie inwestycji w lepszą równowagę między życiem zawodowym a prywatnym, infrastrukturę społeczną i sprzyjającą życiu rodzinnemu oraz większą równość płci,

—	ograniczenie kosztów zdrowotnych i kosztów opieki starzejącego się społeczeństwa poprzez propagowanie aktywnego starzenia się w dobrym zdrowiu, inwestowanie w nowe formy samodzielnego życia (nowe koncepcje mieszkalnictwa) i promowanie gospodarki społecznej,

—	zwiększenie planowania inwestycji publicznych poprzez kontrolę demograficzną inwestycji publicznych dzięki opracowaniu metodologii i narzędzi technicznych ułatwiających analizę wpływu różnych strategii politycznych na demografię,

—	obniżenie wskaźnika przedwczesnego kończenia nauki przez młodych ludzi oraz podniesienie poziomu umiejętności poprzez inwestowanie w edukację i elastyczność siły roboczej w zakresie przekwalifikowania oraz w kształcenie ukierunkowane na popyt i potencjał poszczególnych obszarów,

—	zwrócenie szczególnej uwagi na świadczenie usług publicznych, takich jak opieka zdrowotna, edukacja i kultura, w małych i średnich miastach w regionach oraz wykorzystanie rozwiązań cyfrowych w celu dotarcia do wszystkich miejsc,

—	stworzenie na szczeblu europejskim sprawnie funkcjonujących i opartych na konsensusie ram prawnych w celu ułatwiania integracji obywateli spoza UE na europejskim rynku pracy i w europejskim społeczeństwie jako elementu całościowej strategii rozwiązania problemu zmian demograficznych,

—	zapewnienie mieszanych struktur mieszkalnictwa socjalnego, które mogłoby obejmować formy wspólnego zamieszkania, synergii i wzajemności między pokoleniami, a także formy samopomocy sprzyjającej włączeniu społecznemu,

—	propagowanie działań na rzecz jakości życia oraz zwalczania samotności i izolacji osób starszych, w szczególności, lecz nie tylko w sytuacji pandemii,

—	zachęcanie do tworzenia środowisk umożliwiających rozwijanie międzypokoleniowych kontaktów społecznych sprzyjających dobrostanowi całego społeczeństwa.

Demografia i trwająca dyskusja na temat wieloletnich ram finansowych

21.

Istnieje potrzeba przeznaczenia w przyszłości większych funduszy europejskich na walkę z drenażem mózgów.

22.

Podkreśla w szczególności, w kontekście trwających negocjacji dotyczących rozporządzeń w sprawie funduszy strukturalnych, że zgodnie z sugestią Parlamentu Europejskiego należy w większym stopniu uwzględniać zmiany demograficzne oraz uelastycznić stosowanie tych przepisów na obszarach i w regionach, które zostały niewspółmiernie dotknięte omawianym zjawiskiem, tak aby można było te fundusze wykorzystać łącznie w ramach tego samego projektu, zaplanować to z wyprzedzeniem i zapewnić ich komplementarność z instrumentami finansowymi.

23.

Przypomina, że w jego opinii „Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz Fundusz Spójności” (2018) stwierdzono, iż cele Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności (EFRR) obejmują wspieranie obszarów miejskich i wiejskich o niekorzystnych warunkach geograficznych lub demograficznych. Obejmują również udzielanie dodatkowego wsparcia finansowego na projekty promujące zrównoważony pod względem środowiskowym i sprzyjający włączeniu społecznemu rozwój gospodarczy w danych regionach.

24.

Przypomina w związku z tym o propozycji Komitetu Regionów i Parlamentu Europejskiego, by w szczególności wspierać regiony na poziomie NUTS 3 lub klastry lokalnych jednostek administracyjnych o gęstości zaludnienia poniżej 12,5 mieszkańca na km2 na obszarach słabo zaludnionych lub poniżej 8 mieszkańców na km2 w przypadku obszarów o bardzo niskiej gęstości zaludnienia lub o średnim spadku liczby ludności o ponad 1 % w latach 2007–2017. Regiony te powinny być przedmiotem szczegółowych planów regionalnych i krajowych mających na celu zwiększenie ich atrakcyjności, jak również zwiększenie inwestycji przedsiębiorstw i dostępności usług cyfrowych i publicznych. Należy także uwzględnić te regiony w funduszu przewidzianym w umowie o współpracy w ramach funduszy strukturalnych.

25.

Potwierdza stanowisko KR-u i PE w sprawie poparcia planów krajowych na rzecz wsparcia obszarów regionalnych i lokalnych, które borykają się z ciągłym spadkiem liczby ludności i potrzebują wsparcia, w tym finansowego z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, w celu zwiększenia swej atrakcyjności, jak również inwestycji biznesowych i dostępności usług cyfrowych i publicznych. Te plany krajowe i regionalne muszą znaleźć odzwierciedlenie w nowej unijnej strategii na rzecz zmian demograficznych.

Aspekty demograficzne w kluczowych obszarach polityki UE

26.

Podkreśla demograficzny wymiar urbanizacji, ponieważ Unia Europejska zmaga się również z rosnącą urbanizacją, i akcentuje znaczenie zdecydowanego stawienia czoła wyzwaniom demograficznym we wdrażaniu agendy miejskiej dla Unii Europejskiej oraz w kontekście odnowienia karty lipskiej.

27.

Popiera stanowisko Parlamentu Europejskiego, które uwzględnia propozycje Komitetu Regionów dotyczące wsparcia słabo zaludnionych regionów, by co najmniej 5 % środków z EFRR na poziomie krajowym w ramach celu „Inwestycje na rzecz zatrudnienia i wzrostu” przydzielać na zintegrowany rozwój terytorialny na obszarach pozamiejskich charakteryzujących się utrudnieniami naturalnymi i geograficznymi, niekorzystną sytuacją demograficzną lub utrudnionym dostępem do usług podstawowych. Z tej kwoty co najmniej 17,5 % należy przydzielić obszarom i społecznościom wiejskim, „z uwzględnieniem postanowień paktu na rzecz inteligentnych wsi w celu opracowania projektów takich jak inteligentne wsie” (8), by poprawić warunki panujące na tych obszarach i sprzyjać ich ponownemu zaludnieniu.

28.

Podkreśla rolę gwarancji dla młodzieży i inicjatywy „Twoja pierwsza praca z EURES-em”, które pomagają młodym ludziom znaleźć pracę. Bezpośrednie znaczenie gwarancji dla młodzieży dla demokracji i pośrednio dla demografii wynika również z poprzednich wyników w okresie 2014–2020: przyczyniła się ona do poprawy jakości życia milionów młodych Europejczyków.

29.

Oczekuje na wnioski Komisji Europejskiej dotyczące przyszłej gwarancji dla dzieci, która ma pomóc dzieciom zagrożonym ubóstwem i wykluczeniem społecznym poprzez wspieranie inwestycji zapewniających im podstawowe prawo do życia i rozwoju w przyjaznym dla nich i dla rodziny otoczeniu. Pierwszeństwo należy tu dać środkom wspierającym rodziców i zmierzającym do zwiększenia ogólnych dochodów rodzin, a także zagwarantować dostęp do bezpłatnej i dobrej jakości opieki zdrowotnej, edukacji, opieki nad dziećmi, godnych warunków mieszkaniowych i odpowiedniego wyżywienia. Uważa, że polityki rodzinnej nie należy postrzegać jako kosztu dla budżetu publicznego, lecz raczej jako inwestycję w strategiczny atut dla społeczeństwa.

30.

Uważa, że wspólna polityka rolna (WPR na lata 2014–2020), która dotyczy rozwoju obszarów wiejskich, pomaga stawić czoła wyzwaniom demograficznym. W latach 2021–2027 WPR powinna zatem pozostać silną polityką UE. Tętniące życiem obszary wiejskie, młode osoby trudniące się rolnictwem i gospodarstwa rodzinne stosujące dobre praktyki powinny odgrywać kluczową rolę w przeciwdziałaniu zmianie klimatu, ochronie środowiska, zachowaniu krajobrazu i różnorodności biologicznej oraz zapobieganiu wyludnianiu się obszarów wiejskich.

31.

Chociaż zakres działań Komisji Europejskiej jest bardzo ograniczony, powinna ona interweniować w zakresie przepisów dotyczących rynku gruntów w celu: zachęcania do wykorzystywania możliwości dostępnych w ramach rozwoju obszarów wiejskich, aby wspierać nowe działania na rzecz obrotu ziemią (banki ziemskie, inicjatywy na rzecz łączenia zbywców gruntów rolnych z potencjalnymi ich nabywcami oraz inne promowane na szczeblu lokalnym inicjatywy ułatwiające nowym podmiotom dostęp do ziemi); rozszerzenia zakresu działań wspierających, tak by obejmowały nowe modele prowadzenia gospodarstw rolnych (zwłaszcza innowacyjne rodzaje partnerstwa między rolnikami) i organizacje lokalne mogące wspierać młodych rolników oraz nowe podmioty pragnące uzyskać dostęp do ziemi; zachęcania do aktywniejszej realizacji polityki krajowej z uwzględnieniem zaleceń UE dotyczących dostępu do ziemi i zawierających najlepsze praktyki (w tym te, które są już wdrażane).

32.

Sądzi, że państwa członkowskie powinny zdecydowanie wspierać strategie polityczne promujące włączenie kobiet i zachęcanie ich do zaangażowania się w technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT) i w nauki przyrodnicze, technologię, inżynierię, sztukę i matematykę (STEAM) oraz w gospodarkę wiejską, co jest warunkiem wyważenia struktury ludności na obszarach dotkniętych lub zagrożonych wyludnieniem.

33.

Zwraca się do Komisji Europejskiej i państw członkowskich o zapewnienie niezbędnej koordynacji między polityką spójności UE a wspólną polityką rolną w celu zapewnienia, aby obszary wiejskie mogły również wdrażać projekty w zakresie inteligentnych wsi poprzez zintegrowane podejście (ZIT, rozwój lokalny kierowany przez społeczność lub LEADER);

34.

Ponownie wyraża myśl przedstawioną w opinii „Starzenie się w aktywności i dobrym zdrowiu” (2019), że „wyzwania związane ze zmianami demograficznymi wymagają badań i aktywnego europejskiego przemysłu, aby opracowywać, rozwijać i tworzyć nowe innowacyjne rozwiązania, np. w odniesieniu do produktów codziennego użytku, infrastruktury, technologii i oprogramowania dla starzejącego się społeczeństwa, a zwłaszcza rozwoju telemedycyny w celu zapewnienia wysokiej jakości specjalistycznej opieki, szczególnie na obszarach wiejskich lub słabo zaludnionych oraz postrzega to jako szansę dla UE do zajęcia pozycji lidera na rynku w sektorze srebrnej gospodarki, tworzenia lokalnych miejsc pracy, generowania bogactwa i eksportowania twórczych innowacji za granicę”. Ponadto duże znaczenie dla tych aspektów ma otoczenie przyjazne rodzinie oraz solidarność międzypokoleniowa. Władze lokalne i regionalne odgrywają kluczową rolę w określaniu warunków promowania i zapewniania zdrowego starzenia się. W tym celu konieczne jest zarówno opracowanie bardziej szczegółowych odpowiednich zaproszeń do składania wniosków, jak i poprawa koordynacji różnych dostępnych zasobów finansowych.

35.

Podkreśla kluczową rolę, jaką w poprawie warunków życia na obszarach najbardziej dotkniętych wyzwaniami demograficznymi mogą odegrać technologie informacyjne i komunikacyjne oraz inteligentne otoczenie. W związku z tym wzywa UE do zajęcia się problemem przepaści cyfrowej, która wpływa na wiele obszarów, za pomocą rozwiązań SMART i z wykorzystaniem europejskich instrumentów i programów, takich jak fundusze strukturalne i inwestycyjne oraz narzędzie Next Generation EU, aby zapewnić łączność cyfrową wysokiej jakości dla całej ludności.

36.

Odnosząc się do przepaści cyfrowej, zwraca uwagę na inteligentne rozwiązania w dziedzinie usług w zakresie opieki nad osobami starszymi i transportu na żądanie (DRT), a także na potrzebę opracowania planów świadczenia usług telefonii komórkowej na drogach gminnych i lokalnych. Jednocześnie uważa, że konieczne jest uwzględnienie świadczenia usług telefonii komórkowej w ramach powszechnej usługi telekomunikacyjnej, w szczególności na słabo zaludnionych obszarach wiejskich oraz na drogach lokalnych, by ułatwić życie zwłaszcza osobom starszym i rodzicom z małymi dziećmi. Wszystkie te czynniki mają wyraźny wpływ na zatrzymywanie ludności.

37.

Jest zdania, ze należy zapewnić ścieżki kształcenia i wsparcia w zakresie korzystania z technologii cyfrowych w celu zmniejszenia przepaści cyfrowej dotykającej osoby starsze, a także ścieżki zarządzania zmianą przeznaczone dla zarządzających usługami socjalnymi w gminach, tak aby mogli wspierać transformację cyfrową usług opieki osobistej.

38.

Zgadza się, że różne działania zaproponowane przez Komisję w komunikacie na lata 2014–2020 przyjętym we wrześniu 2017 r. („Zwiększanie wzrostu gospodarczego i spójności w regionach przygranicznych UE”) mogą pomóc w zmniejszeniu złożoności, długości i kosztów interakcji transgranicznych oraz przyczyniają się do łączenia usług wzdłuż granic wewnętrznych. Komisja podkreśla, że „inwestycje w poprawę warunków życia będą miały istotne znaczenie: wspólne działania na rzecz środowiska i wspólne środki na rzecz łagodzenia zmiany klimatu przyczynią się do lepszej ochrony ludności w regionach przygranicznych” (9).

39.

Ponownie zwraca uwagę na obserwację zawartą w swojej własnej opinii „Równowaga między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów” (2017), że „obecne tendencje demograficzne wymuszają zmianę ról związanych z płcią oraz propagowanie bardziej elastycznych i równych form organizacji pracy”. W związku z tym ramy prawne UE w dziedzinie polityki dążącej do wspierania godzenia życia prywatnego i zawodowego i równouprawnienia płci są nierozerwalnie związane z gospodarką, demografią, zatrudnieniem i aspektami regionalnymi. Mając to na uwadze, Komitet z zadowoleniem przyjmuje strategię Komisji Europejskiej w zakresie równouprawnienia płci.

40.

Zwraca uwagę na swe opinie „Mobilność w regionach zmagających się z wyzwaniami geograficznymi i demograficznymi” (2014) i „Reakcja UE na wyzwania demograficzne” (2016). Obejmują one obszary takie jak zapewnienie mobilności polityk transportowych i określa się w nich dalsze szczególne środki, w tym innowacyjne rozwiązania takie jak „transport na żądanie” na rzecz usprawnienia połączeń we wszystkich regionach i pomiędzy nimi. KR podkreśla również, że potrzebne są nowe podejścia do finansowania transportu w regionach zmagających się z wyzwaniami.

41.

Wskazuje, że wysoka stopa bezrobocia jest niezgodna z wymogami rynku pracy. W związku z tym konieczne jest zorganizowanie szkoleń zawodowych lub kursów dokształcających dla bezrobotnych, którzy nie mogą wpasować się w rynek pracy lub ponownie włączyć się do niego. Należy zaangażować w to organy publiczne, instytucje regionalne i lokalne oraz wspólne ośrodki koordynujące służb zatrudnienia.

42.

Uważa za konieczne, by w ramach różnych polityk korzystnie przedstawiać obszary wiejskie w celu stawienia czoła problemowi, jakim jest ich wyludnianie się, a tym samym nakreślać przychylny wizerunek środowiska wiejskiego i uwypuklać jego pozytywne aspekty i wartości.

43.

Ważne jest, by podkreślić, że w przypadku, gdy ojcowie uczestniczą w większym stopniu w opiece nad dziećmi i życiu rodzinnym, dzieci mają większe zdolności poznawcze i emocjonalne, a także wyższy poziom zdrowia fizycznego. Ci, którzy poświęcają więcej uwagi swoim dzieciom, zwykle wyrażają większe zadowolenie z życia i odnotowują poprawę zdrowia fizycznego i psychicznego. W 2015 r. trzy czwarte państw OECD zapewniło co najmniej kilka dni płatnego urlopu, które mogą być wykorzystane wyłącznie przez ojca, lub płatny urlop rodzicielski przeznaczony dla ojca. Urlop rodzicielski może również przyczynić się do ograniczenia dyskryminacji kobiet w miejscu pracy.

44.

Przypomina o celach zrównoważonego rozwoju, a w szczególności o osobnym celu w zakresie rozwoju obszarów miejskich, tj. celu zrównoważonego rozwoju nr 11, w którym wzywa się do tego, by „uczynić miasta i osiedla ludzkie bezpiecznymi, stabilnymi, zrównoważonymi oraz sprzyjającymi włączeniu społecznemu”. Popiera te projekty skierowane do władz lokalnych, miast i regionów, które aktywnie przyczyniają się do osiągnięcia celu zrównoważonego rozwoju nr 11.

45.

Bierze pod uwagę Europejski Zielony Ład, który stanowi ważną odpowiedź na wyzwania środowiskowe, demograficzne, gospodarcze i społeczne. Zrównoważona strategia na rzecz wzrostu ma zasadnicze znaczenie dla przekształcenia UE w sprawiedliwe i dobrze prosperujące społeczeństwo sprzyjające włączeniu społecznemu. Musimy zmienić podejście do polityki w zakresie czystej energii w gospodarce, przemyśle i konsumpcji, transporcie, żywności i rolnictwie oraz budownictwie, a także opodatkowaniu oraz niektórych aspektach zagadnień społecznych i dotyczących ogólnego wsparcia rodzin.

46.

Podkreśla, że posiadanie dzieci nie powinno stanowić przeszkody dla ambicji zawodowych i nie powinno prowadzić do zubożenia lub utraty siły nabywczej, zwłaszcza w przypadku dużych rodzin i rodzin z jednym rodzicem. Planowanie rodziny odbywa się w perspektywie długoterminowej, dlatego ważne jest prowadzenie stabilnej i proaktywnej polityki, która obejmuje pogodzenie życia rodzinnego i zawodowego oraz zaangażowanie ojców w życie rodzinne. Należy ułatwić matkom po urlopie macierzyńskim szybki i elastyczny powrót do rynku pracy.

47.

Wskazuje, że pewien odsetek miejsc pracy, jakie będą potrzebne w przyszłości, dziś jeszcze nie istnieje. Stąd też trzeba zapewnić obywatelom (w każdym wieku i we wszystkich sektorach) możliwość nabycia umiejętności ułatwiających znalezienie zatrudnienia, a także zwrócić szczególną uwagę w planowaniu polityki szkoleniowej na osoby zamieszkujące obszary mniej zaludnione lub o dużym rozproszeniu ludności, tak aby ułatwić im dostęp do kształcenia.

48.

Zwraca uwagę na znaczenie nieodpłatnej pracy wykonywanej głównie przez kobiety, polegającej na wspieraniu rodzin i kompensowaniu braku publicznej infrastruktury społecznej. Nieodpłatna praca to głównie nieodpłatna opieka i praca w gospodarstwie domowym, które są szacowane odpowiednio na 10 % i 39 % produktu krajowego brutto (PKB) na świecie.

Demografia i demokracja

49.

Uważa, że pojawiające się kwestie takie jak transformacja społeczeństwa i rozmieszczenie ludności powodują reakcje polityczne, co może prowadzić do polaryzacji systemu demokratycznego.

50.

Należy zwrócić szczególną uwagę na młodych ludzi, którzy są lub mogą stać się rodzicami. Średnia stopa bezrobocia wśród młodzieży w państwach członkowskich UE jest nadal wyższa niż stopa bezrobocia wśród ogółu zatrudnionych. Osoby młode są narażone na niepewne warunki pracy. Stosowne badania wskazują, że należy położyć nacisk na zapewnienie młodym ludziom przewidywalnego dochodu i mieszkań, co w konsekwencji zapewni im bezpieczeństwo niezbędne do założenia rodziny.

51.

Uważa, że transeuropejskie sieci transportowe, które zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1316/2013 (10) będą nadal finansowane z Funduszu Spójności w okresie programowania 2021–2027, obok zmniejszania istniejących wąskich gardeł powinny priorytetowo traktować inwestycje w sieci zrównoważonego transportu i stymulować usługi publiczne na obszarach wiejskich, zwłaszcza na obszarach słabo zaludnionych lub o dużym rozproszeniu ludności i na obszarach ze starzejącą się ludnością, tak aby wspierać wzajemne połączenia między wsią a miastem, stymulować rozwój obszarów wiejskich i zmniejszać przepaść cyfrową.

52.

W związku z tym przestrzega przed rozwojem tzw. geografii niezadowolenia, która występuje w wielu regionach i krajach UE, gdzie ludzie czują się pozostawieni w tyle, co często jest ściśle związane ze spadkiem demograficznym. W związku z tym należy zagwarantować dostęp do podstawowych usług publicznych na obszarach wiejskich i słabo zaludnionych.

53.

Dostrzega potrzebę zaradzenia tej sytuacji w celu wzmocnienia naszego systemu demokratycznego poprzez ułatwienie dialogu międzypokoleniowego oraz aktywne zaangażowanie demokratycznie wybranych polityków szczebla lokalnego i regionalnego, którzy znajdują się najbliżej obywateli.

54.

Dlatego też odnotowuje, że konieczne jest omówienie na przyszłej konferencji w sprawie przyszłości Europy związku między demokracją a demografią, i proponuje wyraźne zajęcie na konferencji stanowiska w tej sprawie, ze szczególnym uwzględnieniem reprezentacji młodzieży. Na konferencji należałoby zająć się tzw. geografią niezadowolenia, związaną z poziomem skuteczności polityk unijnych oraz ich bezpośrednim i pośrednim wpływem na różne regiony UE i ich demografię. Ponadto sugeruje, że w tym kontekście na konferencji można by również zastanowić się nad definicją „regionów, które cierpią na skutek poważnych i trwałych niekorzystnych warunków […] demograficznych” (art. 174 TFUE). Taka szersza refleksja jest istotna również w kontekście osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju.

Apel o aktywną pomocniczość i lepsze stanowienie prawa

55.

Podkreśla, że wiele niezbędnych działań politycznych wchodzi w zakres odpowiedzialności władz lokalnych i regionalnych w UE i w związku z tym akcentuje potrzebę skupienia się na partnerstwie i wielopoziomowym sprawowaniu rządów w celu znalezienia odpowiednich rozwiązań.

56.

Jednocześnie podkreśla, jak ważne jest, by KR miał znaczący udział w konferencji w sprawie przyszłości Europy przez cały czas jej trwania, co odzwierciedliłoby fakt, że w UE jest ponad milion demokratycznie wybranych przedstawicieli szczebla lokalnego i regionalnego.

57.

Apeluje o stosowanie koncepcji „aktywnej pomocniczości” opracowanej przez grupę zadaniową ds. pomocniczości w celu znalezienia wykonalnych rozwiązań problemu zmian demograficznych poprzez przestrzeganie podziału kompetencji w ramach bezpośredniego dialogu z miastami i regionami.

58.

Jest dobrze przygotowany do wspierania tego procesu, gdyż zapewnia platformę konsultacji i dialogu z Komisją Europejską na rzecz znalezienia odpowiednich rozwiązań.

59.

Podkreśla znaczenie wykorzystania instrumentu oceny oddziaływania terytorialnego w celu dalszego opracowywania polityk UE mających wpływ na zmiany demograficzne i nawiązuje do własnej niedawnej oceny oddziaływania terytorialnego, przeprowadzonej we współpracy z programem ESPON (11).

60.

Sugeruje ścisłą współpracę z Komisją Europejską w kontekście przyszłych dokumentów politycznych, takich jak zielona księga w sprawie starzenia się czy długoterminowa strategia dla obszarów wiejskich, przy przeprowadzaniu wspólnych konsultacji, których wyniki zostałyby uwzględnione w tych sprawozdaniach.

Monitorowanie postępów w zakresie wyzwań demograficznych

61.

Dostrzega potrzebę regularnego monitorowania wyzwań demograficznych poprzez powiązanie europejskiego semestru z przemianami demograficznymi i ścisłe powiązanie tej kwestii z realizacją celów zrównoważonego rozwoju.

62.

Podkreśla potrzebę sporządzania regularnych statystyk unijnych, które będą odzwierciedlały zmiany na szczeblu nie tylko krajowym, lecz także regionalnym, tak aby decydenci mieli jasny obraz dysproporcji regionalnych. Sugeruje ponadto, że potrzebne jest roczne sprawozdanie na temat stanu wyzwań demograficznych w miastach i regionach UE, a Komitet mógłby wnosić wkład w jego opracowywanie.

63.

Proponuje przeprowadzenie regularnego dialogu politycznego między Komisją Europejską a miastami i regionami UE przed ogłoszeniem rocznej strategii zrównoważonego wzrostu, poświęconego stanowi wyzwań demograficznych. Proponuje ścisłą współpracę między Komisją a KR-em w zakresie organizacji tego procesu.

Kolejne kroki

64.

Sugeruje, aby chorwacka prezydencja Rady przedstawiła konkluzje Rady w sprawie ustaleń z podsumowania Komisji, i proponuje szeroką debatę na temat wyzwań demograficznych w różnych składach Rady.

65.

Zwraca się do nadchodzących prezydencji: niemieckiej, portugalskiej i słoweńskiej o kontynuowanie tych wysiłków poprzez skupienie się w szczególności na powiązaniu zmian demograficznych z poprawą warunków życia we wszystkich krajach.

66.

Podkreśla znaczenie uczestnictwa obywateli i zachęca wiodące zainteresowane strony na szczeblu lokalnym, by wzmocniły regionalne horyzontalne strategie polityczne, podnosząc tym samym świadomość zmian demograficznych w społecznościach lokalnych, dzięki czemu wzrośnie uznanie dla przyjmowania środków bardziej ukierunkowanych na obywatela. Sugeruje również, aby szeroko omówić wyzwania demograficzne w ramach dialogu z obywatelami.

67.

Sądzi, że wspieranie współpracy prywatno-publicznej powinno się odbywać w taki sposób, by wszystkie podmioty na wyludnionych obszarach lub obszarach zagrożonych wyludnieniem współpracowały ze sobą w skoordynowany sposób, dzieliły się projektami opartymi na ich doświadczeniach i promowały je, a tym samym generowały inwestycje i sprzyjały ożywieniu gospodarczemu.

68.

Uważa, że propagowanie bogatego dziedzictwa przyrodniczego, historycznego, artystycznego i kulturowego naszych regionów ma zasadnicze znaczenie dla wzmocnienia przywiązania ludzi do ich wsi i miast, co służy wspieraniu, chronieniu i utrzymywaniu lokalnych, rodzimych i małych społeczności oraz subregionów językowo-kulturowych w celu wzmocnienia zdolności obszarów wiejskich do zatrzymania miejscowej ludności i ożywienia obszarów wiejskich.

69.

Oferuje Komisji Europejskiej i pozostałym instytucjom UE, a także innym instytucjom regionalnym lub globalnym, takim jak Unia dla Śródziemnomorza czy Organizacja Narodów Zjednoczonych, ścisłą współpracę w opracowywaniu kompleksowej strategii mającej na celu sprostanie wyzwaniom demograficznym.

70.

Przypomina, że od 1994 r. obchodzony jest co roku w dniu 15 maja Międzynarodowy Dzień Rodzin ustanowiony przez ONZ. W związku z tym proponuje, by drugą niedzielę maja ustanowić Europejskim Dniem Rodzin.

---

(1)  Badanie KR-u pt. „The impact of demographic change on European regions” [Skutki zmian demograficznych dla europejskich regionów], Bruksela, 2016.

(2)  https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/IDAN/2019/637955/EPRS_IDA(2019)637955_EN.pdf

(3)  Żródło: Ludność w UE – prognozy demograficzne (Eurostat, 2017).

https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Population_projections_in_the_EU#Age_dependency_ratios

(4)  OECD, Family Database, Fertility Indicators: SF2.2 Ideal and actual number of children [Dane o rodzinach. Wskaźniki dzietności SF2.2. Idealna i faktyczna liczba dzieci]. http://www.oecd.org/els/family/SF_2_2-Ideal-actual-number-children.pdf.

(5)  Za poziom zastąpienia w krajach rozwiniętych uważa się współczynnik dzietności ogólny wynoszący około 2,1 żywych urodzeń na jedną kobietę. Innymi słowy jest to średnia liczba żywych urodzeń na jedną kobietę niezbędną do utrzymania liczebności populacji (źródło: Eurostat, Statistics Explained https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Fertility_statistics#Total_fertility_rate_and_age_of_women_at_birth_of_first_child).

(6)  Badanie KR-u pt. „The impact of demographic change on European regions” [Skutki zmian demograficznych dla europejskich regionów] i europejska regionalna tablica wskaźników społecznych.

(7)  „Demographic Outlook for the European Union” [Perspektywa demograficzna dla Unii Europejskiej] (2017) (EPRS Biuro Analiz Parlamentu Europejskiego & EUI / European University) http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/IDAN/2017/614646/EPRS_IDA(2017)614646_EN.pdf.

(8)  A8-0094/2019, Cozzolino.

(9)  https://ec.europa.eu/regional_policy/pl/information/publications/communications/2017/boosting-growth-and-cohesion-in-eu-border-regions

(10)  Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1316/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. ustanawiające instrument „Łącząc Europę”, zmieniające rozporządzenie (UE) nr 913/2010 oraz uchylające rozporządzenia (WE) nr 680/2007 i (WE) nr 67/2010 (Dz.U. L 348 z 20.12.2013, s. 129).

(11)  https://cor.europa.eu/pl/our-work/Pages/Territorial-Impact-Assessment.aspx

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Silna Europa socjalna na rzecz sprawiedliwej transformacji

(2020/C 440/08)

Sprawozdawczyni: Anne KARJALAINEN (FI/PES), radna miasta Kerava Dokument źródłowy: Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: „Silna Europa socjalna na rzecz sprawiedliwej transformacji” COM(2020) 14 final

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Wprowadzenie

1.

Z zadowoleniem przyjmuje wniosek dotyczący planu działania na rzecz wdrożenia Europejskiego filaru praw socjalnych z myślą o osiągnięciu celów zrównoważonego rozwoju ONZ i urzeczywistnieniu Europejskiego Zielonego Ładu w sposób społecznie sprawiedliwy.

2.

Cieszy się z decyzji Komisji Europejskiej dotyczącej rozpoczęcia otwartych konsultacji w sprawie wdrożenia filaru praw socjalnych z uwagi na duże różnice w polityce społecznej w całej Europie. Również sytuacja miast i regionów uległa znacznym zmianom w następstwie pandemii COVID-19.

3.

Podkreśla znaczenie silnej europejskiej agendy społecznej, w której konkurencyjność i sprawiedliwość społeczna wzajemnie się uzupełniają. Istnieje ścisły związek między agendą społeczną, Zielonym Ładem i agendą cyfrową ze względu na to, że transformacja ekologiczna i cyfrowa musi opierać się na sprawiedliwości społecznej, równości i zrównoważoności środowiskowej. Zdaniem KR-u ważne jest, aby Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST) był zgodny z filarem praw socjalnych, z myślą o zmniejszeniu nierówności regionalnych i stawieniu czoła strukturalnym zmianom w regionach Unii Europejskiej. Szczególną uwagę należy poświęcić obszarom wiejskim, obszarom podlegającym przemianom przemysłowym, regionom, które cierpią na skutek poważnych i trwałych niekorzystnych warunków przyrodniczych lub demograficznych, oraz regionom najbardziej oddalonym, których niekorzystna sytuacja jeszcze pogorszyła się wskutek pandemii COVID-19.

4.

Ponawia apel o lepszą koordynację polityk gospodarczych i społecznych między poziomem europejskim i krajowym w ramach semestru europejskiego i apeluje, by zagwarantować włączenie samorządów lokalnych i regionalnych w ten proces za pośrednictwem wspólnego zarządzania opartego na zasadzie pomocniczości. Zgodnie z tą zasadą strategiczne programowanie i wdrażanie powinny być przekazywane nie tylko państwom członkowskim, ale również władzom lokalnym i regionalnym, które są na najlepszej pozycji, by skutecznie reagować na lokalne potrzeby i wyzwania.

5.

Podkreśla znaczenie jasnego, skoordynowanego i ambitnego planu działania na rzecz wdrożenia Europejskiego filaru praw socjalnych. Zasady pomocniczości i proporcjonalności określą poziom wprowadzenia przez UE i państwa członkowskie proponowanych instrumentów polityki i środków legislacyjnych w odniesieniu do wdrażania.

6.

Wzywa Komisję Europejską do uwzględnienia odpowiednich zaleceń opracowanych przez partnerstwa miast w ramach agendy miejskiej UE, dotyczących m.in. mieszkalnictwa, ubóstwa w miastach, miejsc pracy i umiejętności w lokalnej gospodarce, a także do stosowania metod pracy partycypacyjnej także w celu wdrożenia Europy socjalnej.

7.

Zaznacza, że pandemia COVID-19 nie może być wykorzystywana jako pretekst do odłożenia w czasie lub wycofania propozycji zwiększenia sprawiedliwości społecznej, o której mowa w komunikacie Komisji Europejskiej. Wręcz przeciwnie, kryzys musi przyspieszyć i zintensyfikować nasze wysiłki zmierzające do osiągnięcia zmian strukturalnych na rzecz bardziej sprawiedliwej i ekologicznej Unii. Musimy stworzyć bardziej zrównoważone systemy gospodarcze i społeczne na przyszłość.

8.

Zauważa, że w najbliższym czasie działania na rzecz ożywienia gospodarczego muszą mieć silny wymiar społeczny, aby można było utrzymać solidne sieci zabezpieczenia społecznego, chronić miejsca pracy i unikać nieuzasadnionych zwolnień. Do grup znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji, jeśli chodzi o zatrudnienie, należą osoby pracujące na czas określony i na nietypowych umowach, kobiety, imigranci, ludzie młodzi i osoby z niepełnosprawnościami. Osoby, których stanowisko stało się zbędne w wyniku pandemii, mogą nie być w stanie odzyskać dawnego miejsca pracy. Programy UE muszą wspierać podnoszenie umiejętności osób zagrożonych bezrobociem, osób bezrobotnych i biernych zawodowo, zwłaszcza tych, które mają większe trudności z wejściem na rynek pracy (osoby zagrożone ubóstwem i wykluczeniem społecznym, rodzice samotnie wychowujący dzieci mający problemy z pogodzeniem życia prywatnego i zawodowego itp.). Powinno się to odbywać z poszanowaniem równych szans i niedyskryminacji ze względu na płeć biologiczną i społeczno-kulturową, urodzenie, pochodzenie etniczne, poglądy polityczne i religijne, wiek, niepełnosprawność, orientację lub tożsamość seksualną, chorobę, język lub wszelkie inne warunki lub okoliczności osobiste lub społeczne.

9.

Podkreśla, że w obecnym kontekście transformacja cyfrowa uległa przyspieszeniu, a wielu pracowników musiało dostosować się do cyfryzacji i telepracy. Zaleca, by wykorzystać dynamikę zaistniałą w ostatnich miesiącach i uregulować telepracę oraz uznać jej wkład w dekarbonizację będący wynikiem zmniejszenia częstotliwości przemieszczania się z uwagi na rodzaj pracy niewymagający fizycznej obecności w biurze.

10.

Zauważa, że w perspektywie średnio- i długoterminowej środki naprawcze muszą uwzględniać społeczny wymiar transformacji ekologicznej i cyfrowej. Potrzebujemy sprawiedliwego rynku pracy w przyszłej gospodarce bezemisyjnej. Jego podstawą muszą być godne miejsca pracy, silna ochrona socjalna i lokalne możliwości zatrudnienia.

11.

Podkreśla, że usługi publiczne świadczone przez władze lokalne i regionalne okazały się kluczowe podczas pandemii. Bez systemu usług publicznych negatywne konsekwencje dla obywateli byłyby o wiele drastyczniejsze. Sprawiedliwa transformacja oznacza uznanie fundamentalnej roli szczebla lokalnego i regionalnego w świadczeniu wysokiej jakości usług publicznych. Świadczenie takich usług przez władze lokalne i regionalne nie może być ograniczane przez przepisy dotyczące zamówień publicznych lub pomocy państwa.

12.

Odnotowuje, że UE znajduje się w punkcie zwrotnym, w którym możliwe i konieczne są nowe sposoby myślenia. Ważniejsze niż kiedykolwiek jest inwestowanie w dobrostan ludzi oraz uwzględnianie korzyści płynących z gospodarki dobrobytu, w której kładzie się nacisk na równowagę między trzema wymiarami zrównoważonego rozwoju – społecznym, gospodarczym i środowiskowym. Wymiary te wzmacniają się wzajemnie i stanowią fundament społeczeństwa opartego na sprawiedliwości społecznej, zrównoważoności i ochronie klimatu. Podmioty lokalne i regionalne posiadają odpowiednie kompetencje, by uwzględniać idee gospodarki dobrobytu we własnych działaniach, ale potrzebne są również wytyczne na szczeblu UE.

13.

Komitet uważa, że zamówienia publiczne powinny być kolejnym obszarem, który będzie przyczyniał się do sprawiedliwych zmian i poszukiwania nowych innowacyjnych rozwiązań, gdyż procedury udzielania zamówień publicznych mogą pomóc w zapobieganiu dumpingowi ekologicznemu i społecznemu poprzez ujęcie w przyznawaniu kontraktów kryteriów jakościowych, środowiskowych i/lub społecznych. Jednak ponieważ takie ujęcie pozostaje opcjonalne, należy zrobić więcej, by zachęcić podmioty gospodarcze zaangażowane w organizację zamówień publicznych do oferowania lepszych ogólnych warunków pracy, jak również miejsc pracy integrujących osoby o złożonych potrzebach w zakresie integracji na rynku pracy lub osób zagrożonych wykluczeniem społecznym i ubóstwem, jak również do promowania możliwości ich zatrudniania.

14.

Podkreśla potrzebę wyraźnego uwzględniania praw człowieka przez przedsiębiorstwa, w tym te zaangażowane w zamówienia publiczne, zarówno w ramach ich własnej działalności, jak i w łańcuchach podwykonawców. W tym celu proponuje przyjęcie na szczeblu UE przepisów o odpowiedzialności przedsiębiorstw na podstawie zasady ONZ dotyczącej należytej staranności w dziedzinie praw człowieka.

Równość szans i zatrudnienie dla wszystkich

15.

Zgadza się z celem Komisji polegającym na zwiększeniu zatrudnienia i stworzeniu większej liczby wysokiej jakości miejsc pracy w UE. Potrzebne jest multidyscyplinarne i proaktywne podejście w celu wyeliminowania niedopasowania umiejętności i miejsc pracy. W przyszłości zapotrzebowanie na umiejętności będzie rosło na rynku pracy, zwłaszcza dla stanowisk związanych z zastosowaniem i rozwojem sztucznej inteligencji (SI), a także z łagodzeniem zmiany klimatu i przystosowaniem się do niej oraz wykorzystywaniem niesionych przez nią możliwości. Nowa strategia przemysłowa UE musi wspierać tworzenie wysokiej jakości miejsc pracy i konkurencyjność przemysłu. Musi również wzmocnić odporność Europy, np. poprzez zwiększenie produkcji kluczowych urządzeń medycznych i sprzętu ochronnego w UE. Strategia „Europa 2020” dobiegnie niedługo końca, a zatem potrzebna jest nowa długoterminowa strategia UE na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, zgodna z celami zrównoważonego rozwoju, aby powiązać różne cele związane ze wzrostem sprzyjającym włączeniu społecznemu, zatrudnieniem, zmniejszaniem ubóstwa i konkurencyjnością przemysłową.

16.

Stwierdza, że niektóre sektory zatrudnienia były nieproporcjonalnie narażone na zagrożenia związane z pandemią COVID-19 – przede wszystkim sektor opieki zdrowotnej i usługi. Podkreśla znaczenie właściwego określenia ryzyka zawodowego związanego z koronawirusem w różnych sektorach i zaznacza, że wszyscy pracownicy narażeni na takie ryzyko nie tylko zasługują na duże uznanie społeczne, lecz potrzebują przede wszystkim bezpiecznych warunków pracy.

17.

Zwraca uwagę, że zjadliwość pandemii ujawniła braki w systemach opieki zdrowotnej w znacznej części państw UE i że w związku z tym konieczne jest wzmocnienie europejskiej opieki zdrowotnej poprzez wspieranie i promowanie badań naukowych we wszystkich sektorach, zwłaszcza w dziedzinie pomocy, opieki i badań.

18.

Zwraca uwagę, że zmiany demograficzne w Europie doprowadzą do niedoborów siły roboczej w wielu państwach członkowskich i regionach. Ważne jest zatem zapewnienie transgranicznej mobilności pracowników i praw pracowniczych. Problem niedoboru wykwalifikowanej siły roboczej, zwłaszcza w przypadku małych lokalnych i regionalnych społeczności wiejskich, powinien zostać skorygowany poprzez edukację i nowe technologie oraz dzięki zwiększeniu możliwości telepracy. Potrzebne są również długoterminowe działania UE dla obszarów wiejskich.

19.

Odnotowuje, że zmiany na rynku pracy narażają coraz więcej ludzi na utratę zatrudnienia z powodu przestarzałych umiejętności lub zastosowania robotyki. Aktualne umiejętności i dostęp do uczenia się przez całe życie stają się ważniejsze niż kiedykolwiek wcześniej. Należy przyjąć holistyczną wizję aktualizacji umiejętności w trakcie trwania kariery zawodowej osób znajdujących się w różnych sytuacjach życiowych i w różnych stosunkach pracy oraz posiadających różne potrzeby edukacyjne. Biorąc pod uwagę znaczenie dalszego szkolenia i przekwalifikowywania osób w wieku produkcyjnym pod względem szans na zatrudnienie oraz dla ogólnej konkurencyjności siły roboczej, a także wobec skutków finansowych takich szkoleń, Komitet Regionów z zadowoleniem przyjąłby odpowiednie porozumienie europejskich partnerów społecznych. W takim porozumienie można by rozważyć, jak ułatwić osobom zatrudnionym dostęp do szkoleń w ramach wdrażania prawa do wysokiej szkoleń dobrej jakości i uczenia się przez całe życie w celu skutecznego radzenia sobie ze zmianami na rynku pracy, jak zapisano w europejskim filarze.

20.

Popiera gwarancję dla młodzieży, która została zaktualizowana tak, aby skuteczniej zwalczać bezrobocie młodych ludzi dzięki zapewnieniu jej stałego charakteru i wydłużenie górnej granicy wieku do 30 lat. Gwarancja powinna obejmować grupy szczególnie wrażliwe, takie jak młodzież NEET, pozbawioną opieki młodzież migrującą i młode osoby wychowywane w trudnych warunkach, a ponadto należy położyć szczególny nacisk na działania w kontekście przechodzenia od etapu kształcenia do etapu pracy. Środki finansowe na pokrycie gwarancji trzeba zwiększyć w ramach EFS+, a państwa członkowskie, w których stopa bezrobocia młodzieży przekracza średnią UE, powinny przydzielić co najmniej 15 % środków z EFS+ objętych zarządzaniem dzielonym na wsparcie młodych ludzi. Młodzi ludzie powinni nabywać umiejętności istotne szczególnie z punktu widzenia transformacji ekologicznej i cyfrowej. Należy monitorować w ramach europejskiego semestru krajowe wdrażanie gwarancji dla młodzieży, aby dopilnować, że będzie ona dostępna dla wszystkich młodych ludzi we wszystkich państwach członkowskich.

21.

Jest zdania, że wysokiej jakości integracyjne i wzajemnie uznawane kształcenie i szkolenie, jak również edukacja obywatelska wzmacniają poczucie europejskiej tożsamości i ułatwiają swobodne przemieszczanie się, pracę i osiedlanie się w UE, co stanowi trzon obywatelstwa europejskiego. Podniesienie poziomu wykształcenia i umiejętności może zmniejszyć nierówności. Konieczne są zatem działania na rzecz poprawy równości w edukacji, tak aby ścieżki kształcenia nie zależały od sytuacji rodzinnej, pochodzenia etnicznego, niepełnosprawności czy płci.

22.

Zwraca uwagę na pilną potrzebę zagwarantowania prawa do kształcenia i szkolenia dla wszystkich osób uczących się poprzez wzmocnienie odporności systemów kształcenia i szkolenia na kryzysy, m.in. poprzez cyfryzację edukacji i odpowiednie szkolenia dla nauczycieli. Sprzęt i łączność niezbędne do nauczania na odległość i e-uczenia się powinny być uznawane za część sprawiedliwej transformacji, a dostęp do nich powinien odbywać się na warunkach równości w celu wyeliminowania istniejącej przepaści cyfrowej oraz jej złożoności i istotnego wpływu na prawa socjalne, gdyż brak dostępu do nowych technologii i do społeczeństwa cyfrowego pogarsza niekorzystną sytuację i tworzy nowe formy wykluczenia społecznego.

23.

Zauważa, że w przyszłości edukacja będzie musiała mieć odpowiednią jakość i trwać wystarczająco długo, aby zagwarantować zatrudnienie. Będzie to wymagało zwiększenia zasobów i intensywnej systematycznej pracy edukacyjnej w placówkach wczesnej edukacji, przedszkolach, szkołach podstawowych i średnich, by każdy mógł nabyć odpowiednie umiejętności podstawowe i przejść do kształcenia średniego II stopnia. Osoby bez wykształcenia średniego II stopnia mają duże problemy ze znalezieniem zatrudnienia i są bardziej narażone na marginalizację. Osoby potrzebujące specjalnego wsparcia i osoby z niepełnosprawnościami powinny mieć takie same możliwości zdobycia odpowiednich umiejętności podstawowych i co najmniej wykształcenia średniego II stopnia. Aby przejść do społeczeństwa integracyjnego, należy osobom z niepełnosprawnościami związanymi z uczeniem umożliwić nabywania umiejętności miękkich, aby z powodzeniem mogły uczestniczyć w życiu społecznym i korzystać z wyższej jakości życia.

24.

Z zadowoleniem przyjmuje aktualizację europejskiego programu na rzecz umiejętności oraz rozwój kształcenia i szkolenia zawodowego w celu spełnienia wymogów w zakresie umiejętności w odniesieniu do nowych zawodów, zwłaszcza związanych z transformacją ekologiczną i cyfrową oraz sztuczną inteligencją. Oprócz umiejętności charakterystycznych dla danego zawodu pracodawcy coraz częściej potrzebują osób posiadających umiejętności przekrojowe lub miękkie. Dla każdej osoby uczącej się należy opracować indywidualny plan oraz zapewnić jej dostęp do wysokiej jakości stażów i wsparcie w planowania kariery i zarządzaniu wynikami. Apeluje, by w ramach programu na rzecz umiejętności rozwiązać problemy dotyczące potencjalnej utraty miejsc pracy wskutek zwiększonej robotyzacji na rynku pracy, a także zająć się możliwościami szkoleń i zatrudnienia w odniesieniu do słabszych grup społecznych i osób mających trudności z wejściem na rynek pracy. Należy przy tym przestrzegać zasad równości szans i niedyskryminacji.

25.

Zaleca określenie i uznanie na szczeblu UE wiedzy, umiejętności i kompetencji nabytych w trakcie pracy oraz za pośrednictwem kształcenia pozaformalnego i wolontariatu, w tym wiedzy i umiejętności nabytych za granicą. Umiejętności nabyte w miejscu pracy i w innych kontekstach mogą być wyszczególnione np. w portfolio Europass lub w cyfrowych oznakach (Open Badge).

26.

Opowiada się za przyspieszeniem utworzenia europejskiego obszaru edukacji w celu zagwarantowania wszystkim wysokiej jakości kształcenia i dostępu do rynku pracy na całym jednolitym rynku europejskim. UE powinna zacieśnić współpracę między systemami edukacji i różnymi programami nauczania oraz dalej wzmacniać współpracę w ramach procesu bolońskiego. Ponieważ kluczowe znaczenie ma pomyślne wdrożenie Zielonego Ładu, w okresie po pandemii konieczna będzie również ekologizacja programu Erasmus+.

27.

Sądzi, że Plan działania w dziedzinie edukacji cyfrowej powinien koncentrować się na wzmacnianiu krytycznego myślenia i umiejętności korzystania z mediów wśród dorosłych, a także wśród dzieci i młodzieży, tak aby ludzie byli w stanie obronić się przed zalewem fałszywych informacji i zrozumieć znaczenie w codziennym życiu algorytmów i podejmowania decyzji w oparciu o procesy maszynowe. Należy ustanowić jednolite kryteria jakości kształcenia na odległość. Platformy edukacyjne zlecone przez władze lokalne z myślą o ich potrzebach powinny być rutynowo tworzone w oparciu o licencję na oprogramowanie, która umożliwia podmiotowi zamawiającemu opracowanie i dystrybucję produktu zgodnie z jego potrzebami. Zachęci to europejskie ekosystemy edukacji cyfrowej do właściwego rozwoju, a opłaty uiszczane w ramach projektów będą kierowane głównie do podmiotów regionalnych i lokalnych, a nie do podmiotów spoza UE.

28.

Uważa za istotne zwiększenie konkurencyjności Europy przez promowanie różnorodności modeli biznesowych i w związku z tym popiera proponowany przez Komisję plan działania na rzecz gospodarki społecznej, którego celem powinno być budowanie zaufania po kryzysie dzięki zaangażowaniu społeczeństwa, zwiększenie inwestycji społecznych i innowacji oraz tworzenie miejsc pracy dla osób, którym trudniej jest znaleźć zatrudnienie. Komisja Europejska, państwa członkowskie oraz władze lokalne i regionalne powinny uwzględnić wymiar związany z gospodarką społeczną w głównych politykach, programach i praktykach, tak aby przedsiębiorstwa społeczne kwalifikowały się do pomocy ze wszystkich głównych unijnych programów finansowania i miały lepszy dostęp do publicznych zaproszeń do składania ofert. Poczucie odpowiedzialności na szczeblu lokalnym sprawi, że przedsiębiorstwa społeczne będą mniej skłonne do przenoszenia swojej działalności gospodarczej, ponieważ będą im przyświecać również inne cele środowiskowe lub obywatelskie.

29.

Uważa za ważne włączenie promowania równości kobiet i mężczyzn do wszystkich strategii politycznych UE w celu zapewnienia sprawiedliwej transformacji. Szczególną uwagę należy przy tym zwrócić na włączenie kobiet znajdujących się w trudnej sytuacji (ofiary przestępstw uwarunkowanych płcią, kobiety samotnie wychowujące dzieci itp). Sytuacja kobiet i mężczyzn również ucierpiała w wyniku kryzysu związanego z koronawirusem, co należy wziąć pod uwagę w działaniach pokryzysowych.

Uczciwe warunki pracy

30.

Zgadza się z Komisją, że uczciwe warunki pracy wymagają solidnego dialogu społecznego, w ramach którego pracownicy i pracodawcy mogą wspólnie poszukiwać rozwiązań najlepiej odpowiadających ich potrzebom. Włączenie pracowników jest ważne dla utrzymania warunków pracy, w związku z czym partnerzy społeczni muszą być angażowani we wszystkie główne inicjatywy unijne, w tym w Europejski Zielony Ład. Istnieje potrzeba dialogu w miejscu pracy na temat tego, jak ograniczyć ślad węglowy dzięki zmianom w funkcjonowaniu i działalności na co dzień.

31.

Z uwagą śledzi postępy w zakresie inicjatywy Komisji dotyczącej europejskiej płacy minimalnej, która ma na celu promowanie sprawiedliwego wynagrodzenia i poprawę płacy minimalnej w państwach UE o niskich zarobkach. Podkreśla jednocześnie, że europejska inicjatywa dotycząca płacy minimalnej nie może oznaczać jednego uniwersalnego rozwiązania dla wszystkich i że trzeba zachować system ustalania płac za pomocą układów zbiorowych w państwach, które już go stosują, a także szanować autonomię partnerów społecznych. Dobrze funkcjonujące rokowania zbiorowe i kompleksowe układy zbiorowe to podstawowa metoda osiągania godziwych płac i ustalania innych warunków pracy, gdyż pracownicy i pracodawcy najlepiej znają swój sektor i region.

32.

Oczekuje na przyszły wniosek Komisji w sprawie środków na rzecz przejrzystości płac, który będzie ważny dla zlikwidowania luki płacowej między kobietami a mężczyznami. Należy promować równe płace poprzez opracowywanie przepisów i układów zbiorowych oraz dzięki konkretnym środkom w miejscu pracy. Kobiety w UE zarabiają średnio o 16 % mniej niż mężczyźni, co przekłada się na jeszcze większe różnice w wysokości emerytur, w związku z czym strategia Komisji Europejskiej na rzecz równości płci ma duże znaczenie.

33.

Zaleca aktualizację strategii na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy oraz niektórych dyrektyw pod kątem takich kwestii jak stres psychospołeczny i ryzyko ergonomiczne. Dobrostan w pracy i poczucie sensu pracy ze strony pracowników stanowią również konkurencyjne punkty w sektorze publicznym, pomagające przyciągnąć pracowników i zarządzać reputacją pracodawców, a ponadto są czynnikami umożliwiającymi dłuższą karierę zawodową. Szczególną uwagę należy zwrócić na zapobieganie wypadkom śmiertelnym w miejscu pracy, na choroby zawodowe takie jak nowotwór pochodzenia zawodowego i zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego, stres i wszelkie rodzaje napastowania w miejscu pracy ze względu na płeć, rasę, poglądy, niepełnosprawności czy orientację seksualną, a także na zapewnienie odpowiednich zasobów w celu monitorowania. Inne kwestie, które należy wziąć pod uwagę, to zapobieganie zagrożeniom dla zdrowia powodowanym przez pandemie, a także nowe technologie i modele pracy. KR wzywa do podjęcia działań na rzecz promowania bezpieczeństwa pracy, również w odniesieniu do pracy transgranicznej i nowych rodzajów miejsc pracy oraz równości kobiet i mężczyzn. Należy uwzględnić wpływ zmiany klimatu na warunki pracy i na środki ochrony pracowników.

34.

Odnotowuje, że nowe modele pracy, takie jak stała łączność, telepraca, praca mobilna oraz rekrutacja i zarządzanie oparte na algorytmach, mogą zwiększyć wydajność i elastyczność pracowników, ale potrzebne są wspólne rozwiązania i porozumienia między pracownikami i pracodawcami w sprawie bezpieczeństwa pracy, aby poprawić dobrostan w pracy i zapobiec nowym sytuacjom powodującym stres. Coraz większa cyfryzacja modeli pracy wymaga aktualizacji europejskich przepisów dotyczących warunków i czasu pracy, w tym przepisów ustanawiających prawo do bycia offline. Wymaga to również pozytywnych działań na rzecz grup szczególnie podatnych na konsekwencje przepaści cyfrowej (imigranci, osoby znajdujące się w sytuacji ubóstwa i wykluczenia społecznego, mniejszości etniczne, a także osoby dotknięte przepaścią cyfrową uwarunkowaną płcią bądź czynnikami pokoleniowymi i terytorialnymi). Obok opartego na technologii rozwoju produktów należy skupić się na opracowywaniu metod, usług i produktów skoncentrowanych na człowieku i zaprojektowanych z uwzględnieniem wkładu ze strony końcowych użytkowników systemów w miejscu pracy. Trzeba uzgodnić zasady etyczne stosowania sztucznej inteligencji w miejscu pracy oraz zorganizować przekwalifikowanie w tych zawodach, w których SI przekształca lub przejmuje działalność człowieka. Z tego powodu Komitet z zadowoleniem przyjmuje wspólne zaangażowanie głównych europejskich międzysektorowych partnerów społecznych – BusinessEurope, SMEunited, CEEP i ETUC – na rzecz optymalizacji korzyści i stawiania czoła wyzwaniom płynącym z cyfryzacji w świecie pracy poprzez Autonomiczne ramowe porozumienie europejskich partnerów społecznych w sprawie cyfryzacji (1).

35.

Ponownie podkreśla, że „konieczne jest ustanowienie kompleksowych ram zapewniających ochronę socjalną i prawa socjalne dla wszystkich pracowników (począwszy od zdrowia i bezpieczeństwa po dostęp do uczenia się przez całe życie), aby stworzyć równe warunki działania dla gospodarki platform i tradycyjnej gospodarki poza internetem” (2). KR wzywa do podjęcia działań na rzecz promowania dialogu społecznego, w tym dialogu na temat transgranicznych aspektów pracy za pośrednictwem platform internetowych.

36.

Uważa, że odpowiedzialność za godzenie życia zawodowego i rodzinnego powinna pozostać w gestii partnerów społecznych. Środki na rzecz równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, takie jak urlop rodzinny oraz programy świadczeń dla rodzin monoparentalnych, mogą przyczynić się do zwiększenia wskaźnika zatrudnienia kobiet oraz wskaźnika urodzeń, a także do podniesienia poziomu bezpieczeństwa, zdrowia i dobrostanu i umożliwienia kobietom, dzięki równości szans, dostępu do rynku pracy.

Ochrona socjalna i integracja społeczna

37.

Zwraca uwagę na znaczenie nowego instrumentu SURE, który zapewnia państwom członkowskim tymczasowe wsparcie w celu zmniejszenia ryzyka bezrobocia w związku z sytuacją nadzwyczajną. Należy korzystać z doświadczeń zdobytych na poziomie od krajowego po lokalny w ramach SURE podczas opracowywania przez Komisję Europejską jej wniosku dotyczącego europejskiego programu reasekuracji świadczeń dla osób bezrobotnych w celu zmniejszenia wpływu bezrobocia na finanse publiczne państw członkowskich. Władze lokalne i regionalne powinny odgrywać kluczową rolę we wdrażaniu tego programu.

38.

Z dużym zadowoleniem przyjmuje skoncentrowanie się na promowaniu dobrobytu dzieci i wspieraniu dzieci aż po wiek dorosły. Gwarancja dla dzieci powinna zapewnić dzieciom dostęp do podstawowych usług, opieki zdrowotnej, wczesnej edukacji oraz edukacji do czasu osiągnięcia dorosłości, a także godziwe warunki mieszkaniowe i wyżywienie. Ważne jest zwłaszcza to, by gwarancja chroniła prawa dzieci znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji. Godna pochwały jest propozycja wykorzystania co najmniej 5 % łącznych wydatków EFS+ na wyciągnięcie dzieci z ubóstwa. Ochrona praw dziecka i inwestowanie w dzieci to nie tylko obowiązek moralny, ale również najważniejsza inwestycja w zrównoważoną przyszłość.

39.

Jest przekonany, że Unia Europejska może pozytywnie wpływać na warunki pracy i środowiska w państwach trzecich, przede wszystkim poprzez zawieranie ambitnych umów handlowych dotyczących tych aspektów. W tym kontekście popiera koncepcję powierzenia nowemu głównemu urzędnikowi ds. egzekwowania przepisów handlowych zadania polegającego na egzekwowaniu norm pracy i norm środowiskowych w umowach handlowych. W związku z tym urzędnik ten powinien regularnie konsultować się ze związkami zawodowymi i pracodawcami w sprawie naruszania praw pracowniczych.

40.

Podziela pogląd Komisji o znaczeniu dalszego aktywnego przeciwdziałania ubóstwu. Najważniejsze aspekty w tym kontekście to wspieranie poszukiwania pracy, wysokiej jakości, przystępna cenowo opieka zdrowotna, dostęp do kształcenia i szkolenia, mieszkalnictwo i zaspokajanie podstawowych potrzeb. Przykładowo zadłużenie może prowadzić do utrzymującego się ubóstwa i wykluczenia. Należy zatem zaostrzyć przepisy dotyczące marketingu i nieuczciwych warunków związanych z krótkoterminowymi kredytami konsumenckimi o wysokim ryzyku. Trzeba również wdrożyć dobre praktyki w państwach członkowskich, np. w dziedzinie pożyczek społecznościowych. Zapobieganie ubóstwu pracujących jest szczególnym problemem, który można rozwiązać za pomocą wystarczających płac i innych norm pracy, a także poprzez kontrolowanie wzrostu kosztów utrzymania, przede wszystkim wydatków mieszkaniowych, w miastach i ośrodkach wzrostu gospodarczego. Krajowe systemy wsparcia dochodu i powiązane usługi wsparcia dla osób nieaktywnych stanowią ostateczny środek gwarantujący godne warunki życia. Komisja zwraca również uwagę na nowe wyzwania związane z dystrybucją dochodów wynikające z przejścia na gospodarkę neutralną pod względem emisji. KR zgadza się z analizą przyczyn ubóstwa i polityk mających na celu rozwiązanie tego problemu oraz zachęca do podjęcia skutecznych środków i przyjęcia strategii w celu znacznego zmniejszenia ubóstwa.

41.

Uznaje, że starzenie się jest wyzwaniem dla stabilności systemów, lecz podkreśla, że stwarza również możliwości dla nowych rodzajów działalności gospodarczej. Osoby starsze mogą w istotny sposób przyczynić się do wzrostu gospodarczego jako niezależni i aktywni konsumenci usług oraz jako członkowie społeczeństwa. W kontekście wydłużania życia zawodowego ludzi ważne jest wykorzystywanie wiedzy starszych pracowników oraz podnoszenie ich umiejętności zawodowych. Starzenie się w dobrym zdrowiu trzeba wspierać za pomocą działań promujących zdrowie i zapobieganie chorobom oraz przeciwdziałających samotności, a ponadto należy również poprawić dobrostan w pracy, ogólne zdrowie i odporność, aby dłuższe życie prowadziło także do wydłużenia życia zawodowego. Zapewnienie dostępu do przystępnej cenowo i wysokiej jakości opieki długoterminowej jest niezbędne do utrzymania godnego życia w starszym wieku. Aby opóźnić moment, w którym opieka długoterminowa będzie potrzebna, oraz skrócić jej czas trwania, należy poprawić zdolność funkcjonowania osób starszych i zapewnić usługi prewencyjne oraz działania na rzecz aktywnego starzenia się. Należy zapobiegać ubóstwu emerytalnemu, a najlepszym sposobem na to jest zapewnienie adekwatnych emerytur gwarantujących każdemu prawa do posiadania w starszym wieku zasobów umożliwiających życie w godności, a jednocześnie uwzględnienie znacznego zróżnicowania emerytur ze względu na płeć. W tym kontekście oczekuje na sprawozdanie Komisji na temat wpływu zmian demograficznych oraz na zieloną księgę w sprawie starzenia się społeczeństwa.

42.

Podkreśla znaczenie dostępu do przystępnej cenowo opieki zdrowotnej. Inwestowanie w profilaktykę i świadczoną na czas opiekę zdrowotną może obejmować wydatki na opiekę zdrowotną. Rozwój usług cyfrowych, a także nowe i zintegrowane modele usług w zakresie opieki zdrowotnej i socjalnej, umożliwią również efektywne pod względem kosztów i zorientowane na pacjenta/klienta procesy. Jednym z obszarów, w których usługi społeczne i zdrowotne wzajemnie się uzupełniają, jest zdrowie psychiczne, gdyż zapewnienie pomocy na jak najwcześniejszym etapie zazwyczaj zapobiega pogorszeniu sytuacji i tym samym zmniejsza koszty. Komitet liczy też na wniosek Komisji dotyczący europejskiego planu walki z rakiem. Należy również zauważyć, że oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia w wymiarze transgranicznym i dlatego UE musi w dalszym ciągu podejmować działania mające na celu ograniczenie oporności na antybiotyki w państwach członkowskich.

43.

Podkreśla, że należy wspierać i chronić różnorodność biologiczną i środowisko, ponieważ mają one szczególny wpływ na rozwój lokalny na obszarach, których gospodarka w większym stopniu opiera się na działalności rolniczej oraz na wartości i zasobach otoczenia biokulturowego oraz różnorodności biologicznej. Jest to bardzo istotne z punktu widzenia społecznego, ponieważ bezpośrednio wpływa na poziom życia, zatrudnienie, migrację, poziom wykształcenia, szkolenia zawodowe oraz możliwości dla ludzi młodych na tych obszarach.

44.

Podkreśla, że promowanie dobrobytu idzie w parze ze wzmocnieniem lokalnej i regionalnej tożsamości gmin, wzmocnieniem pozycji zarówno jednostek, jak i społeczności, oraz propagowaniem aktywnej integracji. Aby transformacja była rzeczywiście sprawiedliwa, ludzie powinni mieć równe szanse uczestnictwa i wpływu na decyzje, które ich dotyczą.

---

(1)  https://www.businesseurope.eu/sites/buseur/files/media/reports_and_studies/2020-06-22_agreement_on_digitalisation_-_with_signatures.pdf

(2)  Opinia KR-u „Praca za pośrednictwem platform internetowych – lokalne i regionalne wyzwania regulacyjne” (COR-2019-02655).

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Władze lokalne i regionalne w stałym dialogu z obywatelami

(2020/C 440/09)

Sprawozdawca: Declan McDONNELL (IE/EA), członek Rady Miasta Galway Dokument źródłowy: Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Europa w maju 2019 r.: Przygotowując bardziej zjednoczoną, silniejszą i demokratyczniejszą Unię w coraz bardziej niepewnym świecie. Wkład Komisji Europejskiej w nieformalne spotkanie przywódców UE-27 w Sybinie (Rumunia) w dniu 9 maja 2019 r.” COM(2019) 218 final

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Preambuła

1.

Podkreśla znaczenie zrozumienia poglądów i oczekiwań obywateli i przedstawicieli samorządów lokalnych i regionalnych dotyczących Unii Europejskiej oraz informowania o tych poglądach i oczekiwaniach, osadzenia polityki UE na gruncie lokalnym, aby zmienić życie obywateli na lepsze, oraz budowania naszej Unii w sposób oddolny, co zostało przedstawione w opinii KR-u „Rozważania nad Europą: głos samorządów lokalnych i regionalnych na rzecz odbudowy zaufania do Unii Europejskiej” (1). Wyraża przekonanie, że przyszłe demokratyczne odrodzenie UE musi opierać się o zaangażowaniu społeczności lokalnych wykraczającym poza dotychczasowe środki.

2.

Wyraża przekonanie, że oddolne kanały komunikacji i instrumenty uczestnictwa uzupełniają oraz wzmacniają demokrację przedstawicielską, a także promują aktywną pomocniczość, ponieważ dają obywatelom większy wpływ na decyzje nie tylko w trakcie wyborów. Jest przekonany, że przejrzysty, poważny i odpowiedni udział społeczeństwa wymaga współtworzenia, a tym samym konkretnego udziału w podejmowaniu decyzji, i uważa, że sama formalna komunikacja jest w tym przypadku niewystarczająca. Prawdziwe uczestnictwo zwiększa legitymację i skuteczność demokracji przedstawicielskiej poprzez 1) wzmożenie działań komunikacyjnych w celu zapobieżenia konfliktom, 2) umożliwienie osiągnięcia konsensusu oraz przede wszystkim 3) wzmocnienie oddziaływania podejmowanych decyzji oraz przedstawianie uzasadnienia tych decyzji. Uczestnictwo zwiększa legitymację i skuteczność demokracji przedstawicielskiej poprzez 1) wzmożenie działań komunikacyjnych w celu zapobieżenia konfliktom, 2) umożliwienie osiągnięcia konsensusu oraz przede wszystkim 3) wzmocnienie oddziaływania podejmowanych decyzji oraz przedstawianie uzasadnienia tych decyzji.

3.

Podziela opinie wyrażone w ramach wkładu Komisji Europejskiej w nieformalne spotkanie przywódców UE-27 w Sybinie (2), a w szczególności pełną analizę wyzwań komunikacyjnych, obejmujących fragmentaryzację i dezinformację. Zdaje sobie sprawę, że komunikacja jest warunkiem koniecznym do tego, aby obywatele mogli dokonywać świadomych wyborów i w pełni uczestniczyć w europejskiej demokracji.

4.

Podkreśla, że instytucje europejskie muszą zobowiązać się do ściślejszej współpracy z obywatelami, aby zwiększyć zrozumienie procesu kształtowania polityki europejskiej oraz poprawić efektywność i skuteczność tej polityki, a także aby nie dopuścić do pójścia na skróty ścieżką populizmu, nieuchronnie prowadzącą do podważenia właściwego funkcjonowania demokracji.

5.

Daje wyraz swej determinacji, aby otworzyć dwukierunkowe kanały komunikacji między instytucjami europejskimi a obywatelami europejskimi, skupiające się na codziennym życiu obywateli i zachęcające obywateli do angażowania się w kształtowanie polityki europejskiej. Pandemia COVID-19 dodatkowo uwydatniła potrzebę ustanowienia kanałów komunikacji, które będą w stanie funkcjonować bez zakłóceń pomimo kryzysów i w szczególności w ich trakcie.

6.

Przyznaje, że pandemia COVID-19 promuje korzystanie z mediów cyfrowych i systemów konferencji online, oraz dostrzega możliwości, jakie cyfryzacja stwarza dla aktywności obywatelskiej w czasach kryzysu. W minionych miesiącach aktywność obywatelska przesunęła się na cyfrowe fora i konferencje. Rozwiązania te pomogły obywatelom w szybszym, szerszym i pluralistycznym uczestnictwie w procesie decyzyjnym.

7.

Z zadowoleniem przyjmuje nadchodzącą konferencję w sprawie przyszłości Europy i popiera wezwanie Parlamentu Europejskiego zawarte w jego rezolucji z dnia 18 czerwca 2020 r. do uwzględnienia w mandacie konferencji zobowiązania do podjęcia konkretnych działań następczych i dużego bezpośredniego zaangażowania obywateli oraz przedstawioną w rezolucji opinię, iż „bezpośrednie zaangażowanie obywateli, organizacji społeczeństwa obywatelskiego, partnerów społecznych i wybranych przedstawicieli musi pozostać priorytetem konferencji”.

8.

Podkreśla, że konferencja nie powinna być tylko jednorazowym wydarzeniem o określonym czasie trwania, ale okazją do ponownego przemyślenia i zmiany sposobu funkcjonowania Unii i jej postrzegania przez obywateli. W związku z tym pragnie zaproponować mechanizm stałego dialogu z obywatelami, którego działanie można przetestować podczas konferencji, ale którego celem byłoby wprowadzenie długofalowego strukturalnego mechanizmu uczestnictwa obywatelskiego w procesie tworzenia polityki UE, w którym wiodącą rolę będą miały władze lokalne i regionalne stanowiące najbliższy obywatelom szczebel władz i który będzie obejmował jasny mechanizm informacji zwrotnej.

9.

Przypomina swoje wezwanie wyrażone w rezolucji w związku z programem prac Komisji Europejskiej na 2021 r. (3), aby Komisja „współpracowała z KR-em w tworzeniu pilotażowego modelu stałego i strukturalnego dialogu z obywatelami za pośrednictwem władz lokalnych i regionalnych umożliwiającego dwukierunkową komunikację między obywatelami i instytucjami UE, która mogłaby później służyć długofalowemu usprawnieniu procesu decyzyjnego w UE”.

10.

Nalega, aby we wszystkich konsultacjach społecznych związanych z dialogami obywatelskimi zapewnić maksymalny pluralizm; podkreśla, iż oznacza to, że wszystkie programy, listy prelegentów, panele, bibliografia i dokumenty itd. muszą mieć wyważony charakter i zapewniać dużą różnorodność punktów widzenia, odzwierciedlając różnorodność opinii w Europie, z myślą o zachęceniu do głębokiej dyskusji. Podkreśla, że wyboru uczestników wszystkich takich spotkań należy dokonywać całkowicie niezależnie i bez żadnych ingerencji politycznych.

Władze lokalne i regionalne jako podmioty pośredniczące w relacjach między obywatelami a instytucjami Unii

11.

Podziela obawy, że instytucje europejskie mogą sprawiać wrażenie oddalonych fizycznie i – co ważniejsze – kulturowo od życia codziennego obywateli Unii. Wzywa instytucje przedstawicielskie, takie jak władze regionalne i lokalne, w szczególności te, które nie biorą obecnie udziału w mechanizmach uczestnictwa obywateli, do odgrywania aktywnej roli w ustanawianiu skutecznych i konkretnych kanałów komunikacji z obywatelami służących opracowywaniu i wdrażaniu unijnych strategii politycznych kształtowanych przez potrzeby. Należy tego dokonać w taki sposób, by szanować czas obywateli i uzyskać wyniki.

12.

Wzywa władze lokalne i regionalne z całej UE do odgrywania kluczowej roli w edukowaniu obywateli w zakresie UE, tak aby zachęcić obywateli do zaangażowania w demokrację uczestniczącą. Uznaje się, że udział obywateli można zapewnić jedynie wówczas, gdy stosowane są innowacyjne metody, a obywatele są w pełni informowani o konsekwencjach zmian polityki lub decyzji w sprawie finansowania dotyczących ich lokalnej społeczności. Zachęca się do korzystania z technologii cyfrowych i mediów społecznościowych oraz do współpracy z organizacjami wolontariackimi. Zwraca uwagę na udane przykłady nowego podejścia do rekrutacji, takie jak kontaktowanie się z przypadkowo wybranymi obywatelami przez telefon, korzystanie z rejestru ludności lub poprzez chodzenie „od drzwi do drzwi” w celu dotarcia do znacznie szerszej grupy ludności.

CitizEN Network – sieć na rzecz zaangażowania obywateli w sprawy UE – ekosystem uczestnictwa obywatelskiego

13.

Proponuje ustanowienie ogólnounijnej sieci opartej na dobrowolnym uczestnictwie – CitizEN, która będzie pełniła rolę centralnego zasobu przy opracowywaniu strategii, metod i instrumentów oraz będzie umożliwiała komunikację – zarówno bezpośrednią, jak i pośrednią – za pośrednictwem dotychczasowych inicjatyw z udziałem obywateli w całej UE na temat kwestii europejskich i ich wpływu na społeczeństwo.

14.

Uznaje jednak, że w większości państw członkowskich i regionów działa wiele mechanizmów demokracji deliberatywnej i uczestniczącej, w związku z czym proponuje, aby w ramach CitizEN Network uwzględniano i wykorzystywano już istniejące dobre praktyki. Dzięki temu sieć umożliwiałaby nawiązywanie dialogu między regionami i zachowanie zgodności między instytucjami w celu zapewnienia spójnego podejścia, a jednocześnie działałaby z poszanowaniem różnorodności podejść w różnych realiach politycznych i społecznych.

15.

Zachęca, aby włączyć do sieci CitizEN Network organizacje członkowskie działające na szczeblu regionalnym (w szczególności na poziomie NUTS2, ale również NUTS1 lub NUTS3, w zależności od organizacji krajowych) i na szczeblu miast, które już zajmują się zaangażowaniem obywateli, a także działające aktywnie na szczeblu lokalnym i regionalnym organizacje wolontariackie, które reprezentują szeroki zakres interesów.

16.

Oczekuje, że sieć będzie miała trzy cele: 1) wzmocnienie interakcji między instytucjami europejskimi a obywatelami za pomocą bezpośrednich metod angażowania obywateli na szczeblu lokalnym i regionalnym; 2) dostarczenie przykładów metod uczestnictwa, które mogą być wykorzystywane zarówno w kontekście formalnym, jak i nieformalnym; 3) działanie jako repozytorium informacji i wymiany najlepszych praktyk w zakresie krajowych, regionalnych i lokalnych inicjatyw dotyczących uczestnictwa w całej Unii Europejskiej.

17.

Wyraża chęć opracowania zestawu wspólnych zasad dotyczących sieci CitizEN Network, które nie byłyby wiążące, ale służyłyby jako wytyczne dotyczące dobrych praktyk, budowania wspólnego podejścia (przy jednoczesnym uznawaniu różnych metod) oraz ustanowienia zestawu minimalnych norm dla organizacji uczestniczących.

18.

Proponuje, aby w ramach sieci funkcjonowały tematyczne grupy robocze, w skład których wejdą organizacje członkowskie w zależności od tematu przewodniego, wokół którego koncentruje się ich działalność (na przykład: budżet partycypacyjny, obywatelstwo cyfrowe, zaangażowanie obywatelskie sprzyjające włączeniu), a także zagadnień tematycznych, takich jak: zmiana klimatu, spójność społeczna, środowisko, sport, kultura, młodzież, kształcenie, organizacje miejskie i wiejskie i sztuka.

19.

Proponuje, aby sieć służyła określeniu, koordynowaniu i wdrażaniu wspólnej strategii szkoleń na temat uczestnictwa obywatelskiego. Zachęca się władze lokalne i regionalne oraz podmioty publiczne i prywatne do udziału w inicjatywach szkoleniowych, aby urzędnicy publiczni i lokalni przywódcy mogli w pełni współpracować z obywatelami i przyczyniać się do wykorzystania ogromnego potencjału uczestnictwa obywatelskiego. Aby zapewnić włączenie tematyki aktywnego obywatelstwa europejskiego do programów nauczania w całej UE, ważna będzie również współpraca ze szkołami i instytucjami oświatowymi.

20.

Wyraża chęć kierowania – we współpracy ze wszystkimi pozostałymi instytucjami europejskimi – pracami w zakresie projektowania i wdrażania sieci oraz zarządzania nią, dążąc do promowania wspólnej metodyki pracy, a także wdrożenia zestawu narzędzi obejmujących instrumenty uczestnictwa (tj. procesy deliberacji, inicjatywy obywatelskie, budżetowanie partycypacyjne, procesy rządowe oparte na wiedzy społecznościowej (crowdsourcing), zrzeszenia i zebrania na małą skalę (mini-publics) itp.), w tym wspólnej platformy cyfrowej, która może być wykorzystywana do zarządzania przykładami najlepszych praktyk pozyskanymi od różnych państw członkowskich.

21.

Zwraca się o udostępnienie zasobów niezbędnych do obsługi sieci przez określony czas, do momentu aż sieć uzyska stałe finansowanie lub pomoc techniczną z unijnych programów finansowania.

22.

Oczekuje, że sieć będzie promować i zwiększać widoczność praktyk w zakresie zaangażowania obywatelskiego w zrzeszonych regionach, co z kolei powinno zapewnić wyższy poziom aktywnego uczestnictwa.

23.

Sugeruje, że sieć mogłaby pomagać organizacjom w budowaniu zaufania obywateli, tak aby otrzymywali informacje zwrotne na temat wpływu ich pracy na kształtowanie polityki UE. W związku z tym proponuje, by KR pełnił rolę pośrednika między siecią, jej członkami i instytucjami Unii, działając jako kanał komunikacji dwukierunkowej.

24.

Proponuje zainaugurować sieć podczas konferencji w sprawie przyszłości Europy z myślą, by przekształciła się ona w stałą i stabilną infrastrukturę, która będzie w stanie kontynuować realizację działań następczych w związku z pracami konferencji, a także w celu zapewnienia, aby obywatele byli dobrze poinformowani oraz mieli możliwość uczestniczenia w etapach monitorowania, ewaluacji i oceny konferencji.

Ekosystem sprzyjający uczestnictwu obywatelskiemu

25.

Uważa, że wszystkie organizacje członkowskie należące do sieci oraz władze lokalne i regionalne powinny dołożyć starań, aby: nawiązywać kontakty z obywatelami w sposób nieformalny i pozaformalny, z wykorzystaniem niekonwencjonalnych miejsc (takich jak kluby sportowe) i praktyk uczestnictwa; opracować narzędzia uczestnictwa, które umożliwią dotarcie tam, gdzie gromadzą się obywatele, zamiast „proszenia ich, żeby przyszli do nas” oraz pozwolą dostosować nieformalne uczestnictwo do formalnego procesu kształtowania polityki; stworzyć strategie, tak aby instytucje uczestniczyły w środowiskach pozaformalnych bez osłabiania ich lub odbierania im ich naturalnego charakteru. Takie narzędzia i strategie mogą stanowić uzupełnienie nowego zestawu narzędzi uczestnictwa, który obejmuje zarówno aktywne słuchanie w mediach społecznościowych, jak i metody innowacji społecznych oraz żywe laboratoria do eksperymentów demokratycznych. Jest to szczególnie istotne w przypadku obywateli należących do grup niedostatecznie reprezentowanych w instytucjach demokratycznych (tj. mniejszości etnicznych, osób z niepełnosprawnościami, młodzieży, osób starszych).

26.

W związku z powyższym oczekuje, że ten ekosystem metod uczestnictwa będzie stale działał na rzecz uzupełnienia instytucjonalnych, oficjalnych kanałów komunikacji i reprezentacji europejskich instytucji demokratycznych. Jego celem nie ma być zastępowanie demokracji przedstawicielskiej, lecz raczej wzbogacenie jej instrumentami i środkami demokracji deliberatywnej, a czasem i demokracji bezpośredniej.

27.

Podkreśla, że obywatele coraz chętniej wybierają nowe formy zaangażowania politycznego – tzw. technopolitykę – które pojawiły się wraz z rozwojem technologii cyfrowych i otwartych danych. Technopolityka umożliwia realizację uczestnictwa obywatelskiego w nieformalnych przestrzeniach i poza typowym formalnym otoczeniem. Instytucje polityczne powinny korzystać z tych nowych sposobów uczestnictwa, tak aby wspierać rozwój ekosystemu sprzyjającego uczestnictwu.

28.

Uważa, że korzystanie z platform internetowych ma zasadnicze znaczenie dla zarządzania różnymi metodami uczestnictwa, umożliwienia uczestnikom z całej UE – niezależnie od ich pochodzenia społecznego – udziału w debatach oraz zapewnienia identyfikowalności i rozliczalności propozycji w sposób łatwy i dostępny. Technologie cyfrowe powinny stanowić uzupełnienie metod uczestnictwa bezpośredniego i powinny być wykorzystywane do promowania uczestnictwa wśród obywateli, którzy nie czują się reprezentowani przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego, lub tych, którzy zwykle nie korzystają z tradycyjnych instrumentów partycypacyjnych.

29.

Przyjmuje, że tego typu ekosystem uczestnictwa powinien być wyraźnie wspierany przez organy administracji publicznej na wszystkich szczeblach, a także powinien charakteryzować się wystarczającą elastycznością, aby promować nowe i innowacyjne formy zaangażowania obywatelskiego, udostępniając narzędzia z dziedziny technologii cyfrowych umożliwiające wielojęzyczność dialogu z obywatelami.

30.

Oczekuje ponadnarodowej solidarności między regionami bardziej rozwiniętymi w dziedzinie uczestnictwa obywatelskiego, które pomagałyby regionom mniej rozwiniętym włączyć się w ogólnoeuropejski ekosystem, przez wnoszenie wkładu w postaci wiedzy i inicjatywy. Oczekuje także, że unijny ekosystem będzie funkcjonował z poszanowaniem autonomii państw członkowskich, regionów i miast, a jednocześnie będzie na tyle elastyczny, by można go było dostosować do kulturalnych, społecznych oraz politycznych potrzeb i priorytetów.

Dialogi obywatelskie podczas konferencji w sprawie przyszłości Europy

31.

Wzywa, aby strategie w zakresie informacji, komunikacji i zaangażowania w relacjach między instytucjami europejskimi a obywatelami podczas konferencji były realizowane za pośrednictwem odpowiednich lokalnych i regionalnych organów przedstawicielskich we współpracy z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego.

32.

Zachęca organizacje regionalne i lokalne do prowadzenia podczas konferencji procesów uczestnictwa na właściwych im szczeblach, z wykorzystaniem kombinacji otwartych procesów dyskusyjnych. Propozycje przedstawione w ramach tych procesów dyskusyjnych i wyniki tych procesów można następnie podsumować i włączyć do wkładu KR-u w prace konferencji, a także wykorzystać jako pomoc w budowaniu repozytorium wiedzy i doświadczenia sieci CitizEN Network w zakresie komunikacji z obywatelami.

33.

Propaguje transnarodową aktywność obywatelską na konferencji w sprawie przyszłości Europy, ponieważ dyskusja na temat przyszłości Europy musi mieć wymiar transgraniczny i ogólnoeuropejski. Wymaga to zorganizowania forum obywateli z całej Europy, aby zapewnić zaangażowanie na szczeblu ponadnarodowym i rozwiązać wspólne problemy.

W kierunku nowego podejścia do kształtowania polityki i podejmowania decyzji

34.

Jest wręcz przekonany, że otwarte sprawowanie rządów – poprzez zwiększanie poziomu uczestnictwa obywatelskiego oraz wykorzystanie potencjału obywateli w zakresie aktywnego kształtowania polityki – stanowi jedną z odpowiedzi na kryzys instytucji demokratycznych.

35.

Uważa, że przejrzystość i otwarte dane są warunkiem koniecznym do zbudowania zaufania. Administracje powinny wzmacniać powiązania między polityką uczestnictwa, strategiami przejrzystości i otwartymi danymi oraz dążyć do otwartości wszystkich zasobów oraz dóbr publicznych związanych z kształtowaniem polityki i podejmowaniem decyzji: danych, informacji, metodologii, zasobów szkoleniowych i platform technologicznych.

36.

Oczekuje opracowania kryteriów dotyczących otwartego sprawowania rządów na szczeblu UE, które będą odpowiednie dla wszystkich pozostałych szczebli władzy.

37.

Władze lokalne i regionalne jako jedyne najlepiej znają potrzeby i wyzwania obywateli w terenie i odpowiadają za wdrażanie polityki UE na szczeblu lokalnym i regionalnym. W związku z tym należy wprowadzić w przepisach UE wymóg, by państwa członkowskie nie tylko konsultowały się z władzami lokalnymi i regionalnymi oraz angażowały je w proces podejmowania decyzji związanych z prawodawstwem unijnym i krajowym, ale także by przekazywały im uprawnienia w zakresie zarządzania funduszami i instrumentami finansowymi w oparciu o zasadę pomocniczości. Może to zagwarantować, że decyzje podejmowane bliżej obywateli umożliwią im lepsze zrozumienie UE. Reasumując, pozwoliłoby to wypracować nowe podejście do kształtowania polityki i podejmowania decyzji – bardziej otwarte, bardziej partycypacyjne i w którym wiodącą rolę będą odgrywały władze lokalne i regionalne prowadzące trwalszy dialog z obywatelami. Krótko mówiąc, oczekuje nowej wspólnej europejskiej kultury politycznej i demokratycznej.

---

(1)  CoR 2018/C 461/02 (Dz.U. C 461 z 21.12.2018, s. 5).

(2)  COM(2019) 218 final.

(3)  RESOL-VII/007 (Dz.U. C 324 z 1.10.2020, s. 16).

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Rola unijnej polityki spójności w odniesieniu do inteligentnej i innowacyjnej zmiany gospodarczej w regionach w kontekście kryzysu związanego z koronawirusem

(2020/C 440/10)

Sprawozdawca: Michiel RIJSBERMAN (NL/RE), członek zarządu prowincji Flevoland

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Wstęp

1.

Docenia fakt, że prezydencja niemiecka zwróciła się do KR-u o wyrażenie opinii w sprawie roli polityki spójności w odniesieniu do inteligentnej i innowacyjnej zmiany gospodarczej w regionach w kontekście kryzysu związanego z koronawirusem.

2.

Przyjmuje do wiadomości priorytet prezydencji niemieckiej, jakim jest silniejsza i bardziej innowacyjna Europa, oraz jej twierdzenie, że unijne fundusze strukturalne są istotnymi elementami łagodzenia gospodarczych i społecznych następstw pandemii COVID-19 i pobudzania odbudowy gospodarczej w regionach.

Podstawowa rola regionów w zwalczaniu kryzysu gospodarczego po pandemii

3.

Zauważa, że w następstwie wystąpienia koronawirusa wszystkie europejskie regiony przyjęły szeroko zakrojone środki zapobiegawcze i środki w ramach reakcji gospodarczej. Działania te były ukierunkowane głównie na służbę zdrowia, usługi socjalne, transport publiczny, systemy edukacji i kapitał obrotowy MŚP. W miarę dążenia do wprowadzania długoterminowych strategii politycznych rośnie jednak znaczenie szeroko pojętej innowacji i stosowania innowacyjnych rozwiązań. Innowacyjne koncepcje są niezbędne dla transformacji w kierunku bardziej zrównoważonej, cyfrowej i odpornej Europy, a polityka spójności może odegrać swoją rolę w odniesieniu do wszystkich tych cech.

4.

Podkreśla, że regiony posiadają istotne kompetencje w zakresie polityki gospodarczej i wspierania przedsiębiorstw, również w zakresie wspierania innowacji i badań stosowanych. Dzięki funkcji promowania badań i rozwoju, kluczowych technologii, wykorzystywania sieci i klastrów, wspierania transformacji modeli biznesowych oraz nawet rozwoju nowych technologii regiony mogą przyczynić się do zmiany gospodarczej. Ponadto jako „pierwszy nabywca” miasta i regiony mogą przyspieszyć zrównoważoną transformację, wymieniając między sobą doświadczenia.

5.

Zaleca, aby wdrażając środki łagodzące skutki pandemii koronawirusa dla gospodarki i zatrudnienia, w jak największym stopniu opierać się na standardowych strukturach i organizacjach. Regiony odgrywają kluczową rolę w wymianie informacji o różnicach regionalnych i subregionalnych oraz o tym, jak te różnice przekładają się na stan potrzeb. Ta wiedza jest decydująca, jeśli chodzi o to, czy i w jakim zakresie krajowe środki wsparcia i unijne inicjatywy UE docierają do gospodarki różnych regionów.

6.

Przypomina, że władze lokalne i regionalne są najlepiej przygotowane do oceny potrzeb inwestycyjnych na szczeblu terytorialnym i powinny być w pełni włączone w podejmowanie decyzji dotyczących (prze)programowania inwestycji w ramach inicjatywy REACT-EU, wdrażania Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, a także realizacji europejskiej strategii na rzecz MŚP oraz strategii przemysłowej.

7.

Apeluje o większe uwzględnienie zasadniczej roli regionów w tym procesie. W odniesieniu do skutków kryzysu trzeba m.in. wzmocnić zdolności regionów do koordynowania, inicjowania i realizacji nadzwyczajnych środków krótko- i średnioterminowych, by umożliwić trwałe wznowienie działalności w państwach członkowskich w zależności od potrzeb i sytuacji każdego regionu. Regiony dzięki analizie, monitorowaniu i ocenie są w stanie podejmować przemyślane decyzje dotyczące projektów rozwojowych, które z kolei mogą przyczynić się do trwałego ożywienia gospodarek. Najważniejszym zadaniem regionów powinno być gromadzenie ważnych spostrzeżeń regionalnych i przekazywanie ich decydentom na szczeblu krajowym.

8.

Przewiduje, że współpraca w partnerstwach regionalnych w ramach Platformy Inteligentnej Specjalizacji odegra istotną rolę w odbudowie gospodarczej. Współpraca międzyregionalna w zakresie badań naukowych i innowacji będzie stanowić kluczowy element odbudowy oraz zielonej transformacji i transformacji cyfrowej, która nie pozostawia w tyle żadnego człowieka i żadnego obszaru.

9.

Wyraża zaniepokojenie utratą zdolności do inteligentnej i innowacyjnej zmiany gospodarczej na szczeblu regionalnym po wystąpieniu COVID-19 nie tylko ze względu na zmniejszenie zasobów w następstwie kryzysu związanego z COVID-19, ale również w konsekwencji dziesięcioletniego okresu polityki oszczędnościowej. Aby odwrócić tę tendencję, konieczne jest przekazanie większej ilości zasobów na szczebel lokalny i regionalny. Jednocześnie niezbędne będzie zwiększenie efektywności regionalnej poprzez wymaganie od regionów wprowadzania innowacji na wszystkich poziomach i otwartości na uczenie się i wymianę wiedzy.

10.

Z zadowoleniem przyjmuje europejskie wsparcie finansowe (w ramach inicjatywy REACT-EU) dla miast i regionów na pomoc sektorom, które najbardziej ucierpiały w wyniku COVID-19 z myślą o ich przechodzeniu na zrównoważone modele biznesowe zarówno w perspektywie krótkoterminowej, jak i średniookresowej.

11.

Przyznaje, że pogorszenie sytuacji w niektórych sektorach i zmieniające się funkcjonowanie zawodowe może zmuszać do weryfikacji i dostosowania planów miejskiego zagospodarowania przestrzennego, aby odzwierciedlić zmniejszone zapotrzebowanie na powierzchnię biurową i sklepy w centrum miasta w połączeniu z reorganizacją transportu publicznego (rodzaju, częstotliwości i finansowania). W miastach będzie to oznaczać wzmożony nacisk na przemieszczanie się pieszo i na rowerze. W związku z tym z zadowoleniem przyjmuje rosnące w wielu miastach dążenie do znacznego ograniczenia ruchu samochodowego poprzez dostosowanie przepisów ruchu drogowego i projektu ulic z korzyścią dla pieszych i rowerzystów.

12.

Podkreśla potrzebę nadania większego znaczenia Europejskiemu Funduszowi Społecznemu jako kluczowemu instrumentowi inwestycji społecznych. Ludzie są centralnym elementem każdej polityki inwestycyjnej i kluczowym elementem ożywienia gospodarczego.

Polityka spójności jako główne narzędzie inteligentnej i innowacyjnej zmiany gospodarczej w regionach

13.

Podkreśla, że polityka spójności jest największym unijnym mechanizmem finansowania inwestycji we wszystkich regionach, a w jego ramach zwraca się szczególną uwagę na innowacje jako czynnik pobudzający wzrost gospodarczy. Realizacja tej polityki zachęca do efektywniejszego wydatkowania funduszy publicznych dzięki zwiększonym zdolnościom administracyjnym i instytucjonalnym.

14.

Docenia, że instytucje europejskie szybko zareagowały na nadzwyczajną sytuację i zapewniły bezprecedensową ilość zasobów na walkę z pandemią COVID-19, łącząc środki finansowane z polityki spójności za pośrednictwem klasycznych wieloletnich ram finansowych (WRF) w celu zapewnienia długoterminowej perspektywy oraz szczególne starania na rzecz odbudowy w ramach Next Generation EU (NGEU), aby rozwiązać kwestię krótkoterminowych skutków kryzysu.

15.

Zdecydowanie zaleca, aby tymczasowy charakter niektórych z proponowanych sposobów wzmocnienia polityki spójności, zwłaszcza w zakresie braku koncentracji tematycznej, nie podważył celów polityki spójności i jej systemu zarządzania dzielonego na podstawie uzgodnionych zasad. Elastyczność jest niezbędna w czasach kryzysu, ale zbyt duża elastyczność może zagrozić istnieniu polityki spójności w dłuższej perspektywie.

16.

Docenia, że uniknięto ogólnych ograniczeń środków na politykę spójności, ponieważ jest ona głównym europejskim instrumentem finansowym odbudowy po kryzysie gospodarczym. Uważa jednak, że obniżenie długoterminowego budżetu UE do rekordowo niskich pułapów przy całkowitej kwocie zaproponowanej na zobowiązania w wysokości 1 074,3 mld EUR jest niedopuszczalne.

17.

Podkreśla, że fundusze strukturalne nabiorą jeszcze większego znaczenia dla przyszłych inwestycji na rzecz sprawiedliwej społecznie, bardziej ekologicznej, konkurencyjnej, cyfrowej i sprzyjającej włączeniu społecznemu Unii, biorąc pod uwagę ograniczenia środków na inne unijne programy, takie jak Horyzont, InvestEU, LIFE i Erasmus+.

18.

Z zadowolenie odnotowuje fakt, że w ramach inicjatywy REACT-EU łączy się dwa zamierzenia w nowy cel tematyczny – odbudowę po kryzysie, z jednej strony, i przygotowania do zielonej, cyfrowej i odpornej gospodarki, z drugiej strony. W ten sposób inicjatywa REACT-EU wnosi wartość dodaną jako uzgodnienie przejściowe między okresami programowania. Może również przyspieszyć bardzo potrzebne inwestycje publiczne na rzecz zielonej transformacji i transformacji cyfrowej.

19.

W związku z tym zaleca minimalną koncentrację tematyczną na celach realizowanych za pośrednictwem inicjatywy REACT-EU dotyczących zielonej, cyfrowej i odpornej gospodarki w celu zapewnienia, aby nie wszystkie środki zostały przeznaczone wyłącznie na kryzysowe działania naprawcze, a także aby wszystkie wydatki były nadal zgodne z ogólnym celem osiągnięcia przez UE neutralności klimatycznej do 2050 r. Pomoże to również przyspieszyć przejście z reagowania kryzysowego na inwestycje w nowym okresie programowania. Istotne jest zagwarantowanie, że inwestycje w ramach tej europejskiej strategii są uzasadnione, aby uniknąć „rzucania pieniędzy w gospodarkę” bez wyraźnego celu.

20.

Podkreśla rolę funduszy ESI w transformacji gospodarczej regionów, które chcą obniżyć emisje i przestawić się na technologie cyfrowe, lub w ramach tzw. czwartej rewolucji przemysłowej. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego jest katalizatorem pobudzania inteligentnej i innowacyjnej zmiany gospodarczej ze względu na tematyczną koncentrację na celach politycznych w zakresie „bardziej inteligentnej i ekologicznej Europy”, oraz ze względu na rodzaje inwestycji, które są wspierane ze środków tego funduszu.

21.

Zauważa, że polityka spójności odgrywa zasadniczą rolę w niwelowaniu pogłębiającej się przepaści cyfrowej. Zwiększone wykorzystanie cyfryzacji, które można było zaobserwować w trakcie obowiązywania ograniczeń w przemieszczaniu się, prawdopodobnie utrzyma się i będzie dalej przyczyniać się do innowacji społecznych. Konieczne będzie poświęcenie większej uwagi rozwojowi umiejętności cyfrowych, które powinny stanowić integralną część strategii na rzecz zwiększania odporności, oraz dostosowaniu systemów edukacji i wyposażeniu szkół w technologie cyfrowe.

22.

Przypomina o podstawowym celu polityki spójności, jakim jest wzmocnienie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej pomiędzy regionami w Unii Europejskiej i zwrócenie szczególnej uwagi na te obszary, które tego wymagają ze względu na poważne i strukturalne niekorzystne warunki naturalne i demograficzne. Obszary te mają większe trudności z zapewnieniem swoim mieszkańcom dostępu do usług o krytycznym znaczeniu podczas pandemii, takich jak usługi zdrowotne lub infrastruktura cyfrowa, które będą miały kluczowe znaczenie dla osiągnięcia priorytetów w zakresie klimatu, cyfryzacji i wzrostu w Europie.

23.

Przyznaje, że polityka spójności będzie odgrywać coraz ważniejszą rolę we wspieraniu bieżących reform gospodarczych wdrażanych przez państwa członkowskie poprzez wzmocnienie powiązania z europejskim semestrem. Podkreśla w tym kontekście konieczność pilnej głębokiej reformy europejskiego semestru i zarządzania gospodarczego UE na rzecz przejrzystego, inkluzywnego i demokratycznego procesu. Jeżeli europejski semestr nie zostanie zreformowany, polityka spójności może doprowadzić do dalszej centralizacji, odgórnego podejścia w planach odbudowy oraz powrotu do polityk nieuwzględniających spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej między państwami członkowskimi i w ich obrębie oraz utrudniających pilnie potrzebne inwestycje publiczne na rzecz zrównoważonej odbudowy UE. Komisja powinna zatem zapewnić, aby państwa członkowskie angażowały regiony przez cały proces realizacji semestru na poziomie krajowym, i upewnić się, że finansowanie zaleceń dla poszczególnych krajów ze środków polityki spójności ma wyraźny wymiar miejscowy.

24.

Wzywa wszystkich europejskich przywódców do terminowego rozpoczęcia realizacji programów polityki spójności na lata 2021–2027 w celu uniknięcia luki w finansowaniu między oboma okresami programowania.

Kluczowa rola MŚP i sektorów przemysłowych dla innowacyjnej odbudowy gospodarczej Europy

25.

Zgadza się z prezydencją, że konkurencyjny europejski sektor przemysłowy oraz dobrze prosperujące małe i średnie przedsiębiorstwa mają zasadnicze znaczenie dla opanowania cyfrowej i środowiskowej transformacji. W związku z tym europejska strategia na rzecz MŚP oraz europejska strategia przemysłowa powinny opierać się na podejściu specyficznym dla danego obszaru i promować współpracę w zakresie innowacyjnych kluczowych technologii między europejskimi regionami, aby zwiększyć przewagę konkurencyjną Europy.

26.

W tym celu popiera opracowanie zaleceń w zakresie odpowiednich warunków ramowych oraz szeroko zakrojonego wdrożenia przyszłościowych innowacji, jak również środki dotyczące finansowania, znaczne ograniczenie biurokracji oraz przepisy przyjazne dla MŚP, jak również innowacyjne transgraniczne sposoby podejścia do wzmacniania przedsiębiorczości, transformacji cyfrowej i innowacji.

27.

Zwraca uwagę, że dostęp do finansowania i wsparcie płynności MŚP za pośrednictwem unijnych dotacji i programów oraz środków krajowych jest niezbędne, by umożliwić przedsiębiorstwom wyeliminowanie niedopasowania poziomu płynności spowodowanego kryzysem. Środki nadzwyczajne należy uzupełnić instrumentami pozwalającymi na finansowanie inwestycji i innowacji, w szczególności w obszarze technologii cyfrowych.

28.

Stwierdza, że konieczne jest rozszerzenie pomocy doradczej (zwłaszcza dla osób samozatrudnionych i bezrobotnych) i skrócenie czasu reakcji na zmieniające się zapotrzebowanie MŚP. Organy publiczne powinny przyjąć oddolne podejście oparte na potrzebach. Należy nadać priorytet programom dotyczącym podnoszenia kwalifikacji w zakresie technologii cyfrowych i zwiększania umiejętności cyfrowych.

Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji

29.

Sprzeciwia się obowiązkowemu wykorzystywaniu EFRR na dofinansowanie Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST), ponieważ może to stanowić zagrożenie dla celów polityki spójności, w tym wydatków na innowacje w ramach koncentracji tematycznej (cel polityczny 1). Ponieważ finansowanie z FST przydziela się według kryterium geograficznego, dofinansowanie z EFRR powinno być opcjonalne.

30.

Przypomina, że wszelkie decyzje o przeniesieniu środków regionalnych przez państwa członkowskie, w tym o dofinansowaniu FST, powinny być podejmowane za zgodą lokalnych i regionalnych zainteresowanych partnerów zgodnie z zasadą partnerstwa i wielopoziomowego sprawowania rządów.

Strategie krótkoterminowe muszą mieć silniejszy wymiar regionalny, zapewniać rzeczywiste uproszczenie i dostępność synergii z długoterminowymi strategiami politycznymi

31.

Z zadowoleniem przyjmuje szybkie działania Komisji na rzecz realizacji niezbędnych inwestycji w ramach pakietów CRII. Mniejsze obciążenia administracyjne i elastyczność oferowane przez te pakiety przyczyniają się do absorpcji funduszy regionalnych w okresie 2014-2020 tam, gdzie jest to potrzebne.

32.

Wzywa Komisję do zapewnienia, aby najnowsze środki mające na celu zwiększenie elastyczności i dalsze uproszczenie polityki spójności na szczeblu UE nie doprowadziły do scentralizowania oraz nadmiernie rygorystycznego wdrażania i dodatkowego obciążenia administracyjnego na szczeblu krajowym spowodowanego unikaniem ryzyka i odruchem regulacji ryzyka przez państwa członkowskie.

33.

Wzywa do ujednoznacznienia współzależności pomiędzy poszczególnymi nowymi mechanizmami, jak np. REACT-EU, Fundusz Sprawiedliwej Transformacji czy Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, w celu uniknięcia dodatkowych komplikacji i wprowadzenia bardziej rygorystycznych przepisów krajowych przez państwa członkowskie.

34.

Apeluje do Komisji o dopilnowanie, aby uniknięto sytuacji, w której regiony zostaną pozbawione uprawnień. Instrumentem na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności należy kierować w drodze podejścia oddolnego, uwzględniając w inicjatywie REACT-EU i Instrumencie na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności kryteria przydziału odnoszące się do regionu oraz silniej angażując władze lokalne i regionalne w zarządzanie instrumentami, w szczególności w opracowywanie krajowych planów inwestycji w odbudowę. Realizacja Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności za pośrednictwem scentralizowanych programów wiąże się z ryzykiem braku legitymacji i skuteczności, ponieważ są one przyjmowane bez jakichkolwiek wymogów dotyczących partnerstwa, a zatem być może nie uwzględniają rzeczywistych potrzeb w zakresie odbudowy z perspektywy terytorialnej.

Przyspieszenie odbudowy i sprawna transformacja

35.

Z zadowoleniem przyjmuje wezwanie Komisji przez Radę do przedstawienia propozycji przed październikowym posiedzeniem Rady Europejskiej dotyczącym sposobu przyspieszenia i usprawnienia w państwach członkowskich procedur związanych z szybkim rozdysponowaniem wsparcia na odbudowę. Istotne jest stworzenie odpowiednich warunków do szybkiej realizacji projektów inwestycyjnych, zwłaszcza w infrastrukturę.

36.

Popiera przepisy umożliwiające szybki zwrot i uproszczony dostęp do dodatkowych zasobów, głównie ostateczną datę kwalifikowalności oraz proponowane ramy czasowe obejmujące dwa lata – 2021 i 2022 – na wykorzystanie 70 % dotacji. Podkreśla jednak znaczenie utrzymania opcji umożliwiającej państwom członkowskim wykorzystanie dodatkowych środków również w 2023 i 2024 r., po wyznaczonym przez Komisję Europejską terminie 2022 r.

37.

Wzywa państwa członkowskie do zastosowania się do propozycji Komisji dotyczącej wykorzystania istniejących struktur zarządzania w celu przyspieszenia realizacji i zagwarantowania zaangażowania władz lokalnych i regionalnych zgodnie z zasadą partnerstwa.

38.

Apeluje do Rady, aby jak najszybciej podjęła decyzję o ostatecznym przydziale wsparcia z inicjatywy REACT-EU celem zachęcenia do szybkiej realizacji kluczowych inwestycji dla miast i regionów. Wydanie decyzji nawet w dniu 19 października byłoby już późnym terminem dla regionów na opracowanie programów.

Ogólne zalecenia odnośnie do polityki spójności w okresie programowania na lata 2021–2027

39.

Zaleca, aby władze lokalne i regionalne wyraźnie określiły średnio- i długoterminowe strategie rozwoju na podstawie zarówno przewidywanych tendencji i wyzwań, jak i szczególnych cech ich terytoriów.

40.

Podkreśla, że strategie rozwoju regionalnego i strategie inteligentnej specjalizacji stanowią ważne narzędzie do zapewnienia efektu synergii i wzajemnego uzupełniania się poszczególnych instrumentów sektorowych oraz odpowiedniego zaangażowania zainteresowanych stron zgodnie ze specyficznym dla danego obszaru podejściem do rozwoju gospodarczego, społecznego i terytorialnego.

41.

Podkreśla, jak ważne jest, aby wszystkie poziomy sprawowania rządów (unijny, krajowy, regionalny i lokalny) współpracowały ze sobą, zaś poziom sprawowania władzy niższy niż krajowy miał wystarczająco dużo okazji i środków do wzięcia odpowiedzialności za realizację własnego potencjału rozwojowego.

42.

Wzywa Komisję do zapewnienia przestrzegania podstawowych ram prawnych i zasad polityki spójności, uwzględniając przy powrocie do „normalności” takie elementy, jak koncentracja tematyczna, warunki wstępne, wielopoziomowe sprawowanie rządów, partnerstwo, solidarność, praworządność i wymiar miejscowy. Zasady te okazały się odpowiednie, by szybko i w elastyczny sposób sprostać wyzwaniom, tak aby żadne miasto ani żaden region nie zostały pominięte.

43.

Zdecydowanie popiera Parlament Europejski, który wielokrotnie wzywał do utworzenia unijnego mechanizmu ochrony demokracji, praworządności i praw podstawowych. Apeluje, aby mechanizm ten stał na straży wszystkich podstawowych wartości UE, w tym poszanowania godności ludzkiej, praw człowieka, wolności i równości we wszystkich państwach członkowskich, regionach i gminach, a także gwarantował stosowanie wszelkich sankcji na odpowiednim szczeblu sprawowania rządów.

44.

Zaleca rozszerzenie zakresu strategii inteligentnej specjalizacji poza badania naukowe i innowacje poprzez skoncentrowanie się w szerszym stopniu na celach gospodarczych, społecznych i środowiskowych oraz poświęcenie większej uwagi zwiększaniu przyszłej odporności. Cel polityczny 1 (bardziej inteligentna Europa) zapewnia podstawę dla innowacyjnych inwestycji, które wykraczają poza transformację gospodarczą i służą szerzej zakrojonym celom gospodarczym, społecznym i środowiskowym (np. Zielony Ład).

45.

Ubolewa zatem nad zmniejszeniem minimalnych wydatków na rzecz innowacyjnej i inteligentnej transformacji przemysłowej w ramach celu politycznego 1 EFRR. W związku z tym brak koncentracji tematycznej celu politycznego 1 w odniesieniu do najbardziej rozwiniętych regionów jest niepokojący, ponieważ innowacje w tych regionach mogą napędzać europejską gospodarkę.

46.

Popiera dalszą waloryzację w programach operacyjnych EFRR na lata 2021–2027 w ramach celu politycznego 1. Wciąż konieczne jest inwestowanie na etapach między prowadzeniem stosowanych badań naukowych i wprowadzaniem innowacji na rynek zarówno poprzez finansowanie w formie kapitału, jak i dotacji. Należy skoncentrować się na tworzeniu nowych łańcuchów wartości.

47.

Ubolewa nad decyzją Rady o rezygnacji zarówno z przeprowadzenia w 2024 r. śródokresowego przeglądu technicznego w odniesieniu do wsparcia przyznanego w ramach polityki spójności, jak i z potencjalnego dodania kolejnych 10 mld EUR do puli środków finansowych polityki spójności bez utraty części swoich przydziałów przez którekolwiek państwo członkowskie. Decyzja ta jest godna ubolewania, ponieważ przewidywano, że w przeglądzie zostanie uwzględniony wpływ kryzysu; znaczna liczba regionów prawdopodobnie doświadczy gwałtownego spadku PKB na mieszkańca i tym samym w wyniku przeglądu śródokresowego mogłaby być uprawniona do otrzymania większego przydziału wsparcia.

48.

Wzywa UE do powstrzymania się od wprowadzania dalszych środków proponowanych przez Radę służących zapewnieniu gromadzenia i porównywalności informacji na temat beneficjentów końcowych finansowania unijnego na potrzeby kontroli i audytów. Beneficjentów końcowych nie należy obciążać dodatkowymi audytami.

Wartość dodana współpracy terytorialnej, ekosystemów regionalnych, inteligentnej specjalizacji i międzyregionalnych inwestycji innowacyjnych w promowaniu odbudowy gospodarczej

49.

Przypomina o znaczeniu europejskiej współpracy terytorialnej we wspieraniu eliminowania szkodliwych skutków kryzysu i w przyspieszeniu odbudowy gospodarczej oraz wzywa do przeznaczenia środków finansowych na projekty współpracy transgranicznej.

50.

Ubolewa zatem nad faktem, że finansowanie przydzielone na realizację celu „Europejska współpraca terytorialna” zostało zmniejszone w porównaniu z propozycją Komisji z maja 2018 r., nie mówiąc już o poziomach z lat 2014–2020. W związku z tym proponowany budżet na Europejską współpracę terytorialną jest w oczywisty sposób niewłaściwy względem rosnących i licznych wyzwań, w obliczu których stoją obszary transgraniczne w świetle kryzysu związanego z COVID-19. Podobnie nie pochwala faktu, że w uzgodnieniu Rady przewidziano zmniejszenie o połowę budżetu na międzyregionalne inwestycje innowacyjne (znane również jako „komponent 5”).

51.

Apeluje do Komisji o dalsze promowanie regionalnych ekosystemów i klastrów w ramach innowacyjnych inwestycji międzyregionalnych. Połączenie infrastruktury technologicznej, przemysłowej i społecznej różnych regionów stosownie do ich atutów i zdolności przyczynia się do wytworzenia masy krytycznej i korzyści skali i tym samym ma potencjał, by zwiększyć skuteczność systemów badań naukowych i innowacji.

52.

Wzywa Komisję do rozważenia połączenia regionalnych strategii inteligentnej specjalizacji, które mają wpływ na osiągnięcie celu, jakim jest ekologiczna, cyfrowa i odporna Europa, jako warunku umożliwiającego realizację skutecznych (krajowych) planów inwestycji w odbudowę.

53.

Proponuje nawiązanie ciągłego dialogu politycznego między wszystkimi poziomami sprawowania rządów dotyczącego synergii poszczególnych środków związanych z COVID-19 z instrumentami polityki spójności w ramach 18-miesięcznego programu działań Rady przygotowanego przez prezydencję niemiecką, portugalską i słoweńską.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Strategia na rzecz MŚP

(2020/C 440/11)

Sprawozdawca: Eddy VAN HIJUM (NL/EPL), członek rady prowincji Overijssel Dokumenty źródłowe: Sprawozdanie roczne w sprawie europejskich MŚP. Badania, rozwój i innowacje za sprawą MŚP Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów pt. Strategia MŚP na rzecz zrównoważonej i cyfrowej Europy COM(2020) 103 final

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

1.

Uznaje znaczenie małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) w gospodarce UE, które stanowią 99,8 % wszystkich przedsiębiorstw w sektorze pozafinansowym, odpowiadają za 2/3 zatrudnienia i 56,4 % całkowitej wartości dodanej, wytwarzanej przez sektor pozafinansowy (1).

2.

Rozumie, że przejście do zrównoważonej i cyfrowej gospodarki nie może nastąpić bez konkretnych zobowiązań ze strony przedsiębiorców i przedsiębiorstw rodzinnych, tworzących i zarządzających 25 milionami MŚP w Europie, i podkreśla potrzebę wspierania ich, by sięgały po nowe możliwości, zdecydowanie wychodziły naprzeciw zmianom zachodzącym w świecie biznesu, a podejmując takie działania, przyczyniały się do zrównoważonego wzrostu i tworzenia miejsc pracy i wzmacniały długofalową konkurencyjność Europy w procesie tych przemian.

3.

Wspiera UE w promowaniu równych warunków działania dla MŚP przez zmniejszanie obciążeń regulacyjnych, poprawę dostępu do jednolitego rynku i zwiększanie dostępności usług finansowych.

4.

Podkreśla, że gminy i regiony są naturalnym środowiskiem funkcjonowania MŚP, stanowią bowiem ekosystem, w którym MŚP mogą korzystać ze wsparcia infrastruktury sieciowej, rynków pracy, działalności instytucji oświatowych i badawczych, nabywców i dostawców, usług finansowych i biznesowych, działalności izb handlowo-przemysłowych oraz władz lokalnych i regionalnych.

5.

W związku z tym z dużym zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji z dnia 10 marca 2020 r.Strategia MŚP na rzecz zrównoważonej i cyfrowej Europy i podziela przyjęte w nim cele ograniczenia obciążeń administracyjnych i regulacyjnych dla MŚP, poprawy dostępu do finansowania, jak również zobowiązanie Komisji do zachęcania MŚP, by angażowały się w proces przemian w kierunku zrównoważonego rozwoju i cyfryzacji.

6.

Zdaje sobie sprawę, że od czasu przedstawienia strategii na rzecz MŚP świat znacząco się zmienił. Należy się spodziewać, że kryzys gospodarczy w następstwie wybuchu pandemii COVID-19 bardzo wpłynie na wszystkie regiony i MŚP w Europie. Kryzys trzeba jednak także postrzegać jako historyczną szansę na to, aby dostosować odrodzenie gospodarki do standardów Europejskiego Zielonego Ładu, zrównoważonego rozwoju i cyfryzacji, które muszą być integralną częścią strategii na rzecz MŚP. Należy stworzyć plan naprawy gospodarczej dla MŚP, a władze lokalne i regionalne powinny tu wieść prym, tak by odpowiadać na ich różnorodne potrzeby oraz brać pod uwagę różne warunki gospodarcze i instytucjonalne w całej Europie. Środki naprawy gospodarczej w UE będą najskuteczniejsze, jeżeli zostaną zsynchronizowane z inicjatywami regionalnymi i krajowymi i jeśli będą spójne z ekosystemami lokalnymi. Zasadnicze znaczenie ma zatem koordynacja i wymiana najlepszych sposobów postępowania.

Wzięcie pod uwagę potrzeb wszystkich MŚP

7.

W związku z tym wyraża przekonanie, że choć strategia na rzecz MŚP obejmuje istotne priorytety i środki, to nie zawiera wizji, pozwalającej na zajęcie się w pełni różnymi potrzebami MŚP. W ramach takiej wizji należałoby położyć duży nacisk na zapewnienie MŚP równych warunków działania na całkowicie ukończonym i pogłębionym jednolitym rynku oraz zachęcać do integracji i wzajemnego uzupełniania się środków na wszystkich poziomach sprawowania rządów, w tym w ramach silnego wymiaru regionalnego, co pozwoli zadbać o podejście oparte na miejscu prowadzenia działalności, dostosowane do potrzeb lokalnych MŚP.

8.

Podziela opinię Komisji Europejskiej w zakresie różnorodności MŚP, jednak uważa, że ta różnorodność nie została dostatecznie przełożona na proponowane środki. Strategia Komisji przede wszystkim skupia się na start-upach i scale-upach oraz MŚP zajmujących się zaawansowanymi technologiami. Choć grupy te mają kluczowe znaczenie dla wzrostu i innowacyjności, nie oznacza to, że tradycyjne i rodzinne przedsiębiorstwa mają jedynie podążać w ślad za nimi.

9.

Z żalem przyjmuje sposób, w jaki Komisja scharakteryzowała tzw. tradycyjne przedsiębiorstwa, gdy odniosła się do ugruntowanych i zakorzenionych MŚP, dojrzałych podmiotów w społeczności MŚP. Takie dobrze zakorzenione przedsiębiorstwa będą czynnikiem stabilizacyjnym gospodarek i społeczności lokalnych w czasach bieżącego kryzysu i przełożą się na długofalowy, zrównoważony wzrost.

10.

Uznaje silne powiązania między MŚP a regionami, w których działają, zwłaszcza między dojrzałymi MŚP, które są zakorzenione w lokalnym środowisku i dążą do długofalowego funkcjonowania. Nie zawsze, acz często, firmy te są własnością rodzinną i w związku z tym są bardziej skłonne do przyjmowania na siebie odpowiedzialności społecznej, ponieważ ich kapitał społeczny jest powiązany z ich lokalną reputacją. Ich właściciele, kierownictwo i pracownicy mogą stać się ambasadorami przemian ku zrównoważonemu rozwojowi i wziąć udział w ustrukturyzowanej współpracy z władzami regionalnymi i lokalnymi.

11.

Wzywa Komisję do stworzenia strategii politycznych ukierunkowanych na potrzeby przedsiębiorstw rodzinnych w Europie, w tym na kwestie dziedziczenia i przedsiębiorczości międzypokoleniowej. Choć przedsiębiorstwa rodzinne odgrywają istotną rolę w naszej gospodarce, twórcy strategii politycznych poświęcają im niewiele uwagi. Kwestia ta wciąż tkwi w martwym punkcie, pomimo ostatnich uwag przewodniczącej Komisji, Ursuli von der Leyen i wcześniejszych inicjatyw.

12.

Podkreśla, że przedsiębiorstwa rodzinne są najpopularniejszym typem przedsiębiorstw i stanowią około 70 % wszystkich firm w Europie (2). Struktura właścicielska w znacznym stopniu określa, w jaki sposób i przez kogo zarządzane są MŚP, jak również wyznacza strategię biznesową i inwestycyjną firmy. Jednak w istniejących strategiach politycznych na rzecz MŚP zasadniczo brakuje spojrzenia z punktu widzenia struktury własności.

13.

Wzywa Komisję do kontynuacji analiz statystycznych i rozszerzania ich zakresu w ramach programu na rzecz konkurencyjności MŚP (COSME), aby umożliwić badaczom i organom statystycznym pełne uchwycenie różnorodnych form własności w MŚP w Europie i przeanalizowanie istotnych międzynarodowych i międzyregionalnych różnic. W związku z tym uważa, że konieczne jest zapewnienie gromadzenia danych z uwzględnieniem aspektu płci.

14.

Podkreśla, że przedsiębiorstwa rodzinne są nieproporcjonalnie skoncentrowane w regionach, które mają PKB bliskie europejskiej średniej oraz że te regiony stają w obliczu tak zwanej pułapki średnich dochodów (3). Zgodnie z 7. sprawozdaniem na temat spójności, w tych regionach o średnich dochodach odnotowano wolniejszy wzrost w porównaniu z wiodącymi regionami i regionami w trudnej sytuacji.

15.

Podkreśla, że strategie polityczne dotyczące MŚP powinny bardziej priorytetowo traktować ugruntowane MŚP i ich potrzeby, w tym dostosowanie do nowych technologii, przenoszenie działalności, umiędzynarodowienie, dostęp do finansowania, profesjonalne zarządzanie oraz profesjonalną sprawozdawczość. Należy korzystać z istniejących już systemów jednego okienka – sprawdzonych w środowisku regionalnym – jako z punktów dostępu do lokalnych usług dla MŚP, w tym usług doradczych w zakresie szerokiej gamy programów, środków i instrumentów finansowania, oferowanych na poziomie UE, krajowym i regionalnym.

16.

Opowiada się za ścisłym powiązaniem – również za pomocą międzyregionalnych inwestycji w innowacje – silnych ekosystemów regionalnych na poziomie europejskim w ramach międzynarodowej wymiany wiedzy między MŚP i między władzami regionalnymi. Z zadowoleniem przyjmuje strategie inteligentnej specjalizacji oraz inicjatywy, takie jak Platforma Inteligentnej Specjalizacji, inicjatywa Vanguard oraz różnorakie projekty oparte na współpracy między Europejskimi Regionami Przedsiębiorczości (ERP), które dowiodły swojej wartości i zasługują na dalsze wsparcie, w tym ustanowienie specjalnych ram finansowania ich propagowania.

Budowanie potencjału na rzecz cyfryzacji i zrównoważonego wzrostu

17.

Przyjmuje do wiadomości plan Komisji na rzecz wzmocnienia Europejskiego Centrum Wiedzy na temat Wydajności Zasobów oraz plan wyznaczenia specjalnych doradców ds. zrównoważonego rozwoju w ramach Europejskiej Sieci Przedsiębiorczości (EEN).

18.

Wyraża zaniepokojenie, że te inicjatywy europejskie nie są trwałym elementem infrastruktury regionalnej na rzecz MŚP. Pozytywnym wyjątkiem jest tu sprawozdanie Komisji w zakresie gęstej sieci nawet 240 centrów innowacji cyfrowych (DIH).

19.

Podkreśla, że MŚP, które działają w branży technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK) mogą w kontekście regionalnym być podmiotami ułatwiającymi coraz większej grupie MŚP zależnych od technologii cyfrowych funkcjonowanie w cyfryzacji. Centrum Cyfrowe (digitalHUB Aachen) w Akwizgranie jest przykładem takiej inicjatywy (4); wzywa do rozpropagowania tworzenia większej liczby Sojuszy MŚP na rzecz sztucznej inteligencji w strategicznych łańcuchach wartości;

20.

Wzywa MŚP do zadbania o większą efektywność energetyczną ich działalności, ograniczenie zużycia energii, zwiększenie produkcji i wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych oraz pójście drogą procesu produkcyjnego o obiegu zamkniętym z myślą o zmniejszeniu kosztów i zbudowaniu konkurencyjnej i zrównoważonej gospodarki. Jednakże MŚP oraz mikroprzedsiębiorstwa nie powinny ponosić nieproporcjonalnych kosztów w ramach przemian na rzecz zrównoważonego rozwoju, nie powinny też być narażone na nieuczciwą konkurencję ze strony krajów trzecich, gdzie panują niższe normy w zakresie ochrony środowiska. W związku z tym uważa, że należy przewidzieć mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 w trosce o to, by nie doszło do nieuczciwej konkurencji ze strony państw trzecich.

21.

Podkreśla, że strategia na rzecz kapitału ludzkiego dla MŚP, obejmująca programy poszerzania umiejętności cyfrowych i w zakresie ekologii, powinna nie tylko być dostosowana do pracowników, lecz również do przedsiębiorców, właścicieli przedsiębiorstw i ich kadry kierowniczej, i wzywa Komisję do nowelizacji europejskiego programu na rzecz umiejętności, tak by odpowiednio brał on pod uwagę te zagadnienia. To przedsiębiorcy, właściciele i kierownicy przedsiębiorstw nie tylko decydują o priorytetach strategicznych, lecz również kształtują programy szkoleniowe w swoich przedsiębiorstwach.

22.

Proponuje organizację szkoleń partnerskich, w których regionalny model potrójnej helisy będzie odgrywać rolę infrastruktury pośredniczącej. Zasadnicze znaczenie ma, by przedsiębiorcy, właściciele MŚP, ich kierownicy i pracownicy mieli dostęp do programów uczenia się przez całe życie, szkół zawodowych, innych instytucji kształcenia zawodowego i laboratoriów branżowych. Szeroko zakrojona strategia na rzecz kapitału ludzkiego skierowana do MŚP uwzględniająca również aspekt płci może wzmocnić zarówno bardzo innowacyjne regiony, jak i regiony, które borykają się z drenażem mózgów.

Zmniejszanie obciążeń regulacyjnych i administracyjnych oraz poprawa dostępu do rynku

23.

Wzywa Komisję do usprawnienia testu MŚP w ramach oceny skutków proponowanych przepisów, zgodnie z zasadą „najpierw myśl na małą skalę”. Dobry test MŚP obejmuje zróżnicowaną analizę kosztów i korzyści dla MŚP i dużych przedsiębiorstw, jak również porównanie MŚP różnej wielkości i różnych rodzajów, a zatem stwarza liczne możliwości do konsultacji z zainteresowanymi podmiotami, do ujęcia skutków w wartości liczbowe i do rzetelnego nadzoru ze strony Rady ds. Kontroli Regulacyjnej.

24.

Z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę Komisji dotyczącą opracowania unijnego standardu wspierania start-upów, którego celem jest uczynienie Europy najbardziej atrakcyjnym kontynentem dla przedsiębiorstw typu start-up i scale-up. Jednocześnie podkreśla potrzebę zaangażowania w tę inicjatywę wszystkich szczebli sprawowania rządów.

25.

Wzywa Komisję do przyjęcia przyjaźniejszego podejścia do MŚP, co pozwoli zadbać o to, by przepisy zachęcały do innowacji i nie utrudniały MŚP prowadzenia działalności, jak często się dzieje w kontekście transgranicznym. Przełoży się to na większą odporność i konkurencyjność, a nie dodatkowe obciążenia i koszty związane z koniecznością zachowania zgodności z przepisami w handlu międzynarodowym. Aby zachęcić MŚP, by zaczęły korzystać z dobrodziejstw sprawiedliwych umów o wolnym handlu, a jednocześnie by pozostały świadome zagrożeń związanych z nieuczciwą konkurencją związaną z eksportem z krajów trzecich o mniej rygorystycznych wymogach środowiskowych, należy w sposób innowacyjny i oszczędny ograniczyć bariery, na przykład przez interaktywne narzędzia internetowe takie jak kalkulator reguł pochodzenia dla MŚP lub mechanizmy identyfikacji emisji z produktów (takie jak dostosowywanie cen na granicach z uwzględnieniem emisji dwutlenku węgla lub określenie „paszportów” dla produktów).

26.

Z zadowoleniem przyjmuje kontynuację monitorowania adekwatności przepisów w ramach platformy ds. dostosowania się do wymogów przyszłości. Jednakże należy tu wzmocnić rolę zarówno Komitetu Regionów, jak i MŚP w porównaniu z poprzednią platformą REFIT. Wiele przepisów, które wpływają na MŚP, wdraża się na poziomie niższym niż krajowy, a mnogość przepisów, zbyt rygorystyczne ich wdrażanie oraz kwestie związane z proporcjonalnością i pomocniczością są bardziej dostrzegalne u podstawy piramidy. W związku z tym podkreśla, że Komisja skoncentruje się również na usunięciu biurokracji, jeśli chodzi o współpracę transgraniczną, tak aby ułatwić wymianę personelu między regionami przygranicznymi również w krótkich okresach czasu.

27.

Wzywa Komisję do aktywnego konsultowania się z MŚP i grupami interesów reprezentującymi różne modele biznesowe, w tym przedsiębiorstwa gospodarki społecznej, podczas ocen skutków i przeglądu prawodawstwa UE. Otoczenie regulacyjne sprzyjające przedsiębiorczości społecznej pomoże przetrwać większej liczbie przedsiębiorstw typu start-up mających wpływ społeczny, będzie zachęcać do innowacji społecznych i promować społeczną odpowiedzialność przedsiębiorstw, przybliżając nas tym samym do realizacji Europejskiego Zielonego Ładu i celów zrównoważonego rozwoju.

28.

Uważa, że ograniczenie barier wobec MŚP związanych z zasadami certyfikacji w ramach unijnego aktu o cyberbezpieczeństwie, w tym normami i specyfikacjami technicznymi, jest nieodzownym warunkiem udziału MŚP w jednolitym rynku cyfrowym i doprowadzenia do stworzenia innowacyjnej, zrównoważonej i integracyjnej Europy cyfrowej sprzyjającej wymianie danych i zaufaniu cyfrowemu.

29.

Apeluje do Komisji o wdrożenie przyjaznych dla MŚP środków w dziedzinie zamówień publicznych zaproponowanych w dyrektywach w sprawie zamówień publicznych z 2014 r. Obejmuje to zasadę „podziału lub wyjaśnienia”, zmniejszenie wymogów dotyczących obrotu oraz wdrożenie rozwiązań elektronicznych takich jak jednolity europejski dokument zamówienia i e-Certis. Wzywa Komisję do opracowania planu działania na rzecz stosowania zasady jednorazowości w procesie udzielania zamówień publicznych, co pozwoli zmniejszyć obciążenia administracyjne i zwiększyć przejrzystość.

30.

Podkreśla, że władze lokalne i regionalne aktywnie pracują nad poprawą dostępu MŚP do przetargów publicznych, a jednocześnie promują innowacje i stawiają czoła wyzwaniom społecznym jako pierwsi klienci wprowadzający. Uhonorowane w 2019 r. Europejską Nagrodą Promocji Przedsiębiorczości miasto Valladolid przygotowało przewodnik przetargów publicznych przyjaznych dla MŚP, który może służyć jako przykład (5).

31.

Życzy sobie inwestycji we współpracę ponadgraniczną na rzecz MŚP, w tym integrację rynków pracy, ponadgraniczne stosunki między przedsiębiorstwami oraz współpracę między organami publicznymi, instytucjami akademickimi i centrami wspierania MŚP po obu stronach granicy. Przy tym szczególna rola we współpracy transgranicznej powinna przypaść samorządom lokalnym i regionalnym, ponieważ są w stanie najlepiej określić właściwe środki na rzecz wzmocnienia miejscowej gospodarki i prędko zauważyć przeszkody utrudniające współpracę transgraniczną. Powinny otrzymać za pośrednictwem strategii polityczne poparcie, aby mogły szybko, bez komplikacji podjąć działania w tym zakresie.

32.

Należy również inwestować w międzyregionalną współpracę na rzecz MŚP oraz we współpracę między organami publicznymi, instytucjami akademickimi i centrami wspierania MŚP w regionach wyspiarskich i najbardziej oddalonych.

33.

Spodziewa się, że przeniesienia własności przedsiębiorstw staną się palącym wyzwaniem w najbliższych latach z uwagi na starzenie się społeczeństwa w Europie. Szczególnie w Europie Środkowej i Wschodniej duża grupa założycieli przedsiębiorstw zaczęła działalność gospodarczą po 1989 r. i w tej chwili są oni gotowi do przekazania pałeczki następnemu pokoleniu.

34.

Zdaje sobie sprawę z zagrożeń podczas przenoszenia własności przedsiębiorstw w wyniku dziedziczenia i w związku z tym z zadowoleniem przyjmuje proponowane przez Komisję ułatwienia poprzez stworzenie ram wsparcia i promowanie przenoszenia własności przedsiębiorstw w całej UE.

Dostęp do finansowania

35.

Zwraca uwagę na fakt, że ponad 60 % MŚP nie otrzymuje terminowych płatności, co jest jedną z głównych przyczyn bankructwa tych przedsiębiorstw. Dlatego wzywa do odpowiedniego wdrożenia dyrektywy w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych i z zadowoleniem przyjmuje proponowane narzędzie w zakresie monitorowania i wdrażania. Podkreśla, że MŚP nie powinny ponosić strat związanych z opóźnionymi płatnościami ze strony dużych przedsiębiorstw i organów publicznych.

36.

Pragnie podkreślić, że agencje rozwoju regionalnego mogą zaangażować się w rozwój regionalnego systemu finansowego, nie tylko biorąc udział w projektach wysokiego ryzyka, lecz również dbając o kontynuację działalności doświadczonych firm, w tym o ich zaangażowanie w rozwój kadr w regionie. Grupa Europejskiego Banku Inwestycyjnego powinna uznać korzystny wpływ społeczny firm o dużym dorobku i priorytetowo podejść do utrzymania ich działalności, umożliwiając im korzystanie ze specjalnych instrumentów finansowania kapitałowego.

37.

Z zadowoleniem przyjmuje integrację funduszy i uproszczenie procedur w ramach programu InvestEU. Jednak wzywa, by dostęp MŚP do finansowania nie był ograniczany do specjalnego obszaru dla MŚP (okno MŚP), a stał się priorytetem w pozostałych trzech obszarach (oknach).

38.

Wyraża zaniepokojenie poziomem zadłużenia MŚP w Europie, zwłaszcza MŚP na odizolowanych oraz małych rynkach, jak w przypadku regionów wyspiarskich i najbardziej oddalonych. Strategie polityczne ukierunkowane na poprawienie dostępu MŚP do finansowania kapitałowego należy wzmocnić na wszystkich poziomach zarządzania, jednocześnie ograniczając finansowanie zadłużenia na niezrównoważonym poziomie. Problem jest jeszcze większy, jeżeli weźmie się pod uwagę mikroprzedsiębiorstwa, które nie są w stanie uzyskać dostępu do finansowania za pośrednictwem systemu finansowego.

Zarządzanie

39.

Podkreśla, że zgodnie z zasadą pomocniczości za regionalne strategie na rzecz MŚP odpowiadają organy lokalne i regionalne.

40.

przyjmuje do wiadomości większe uprawnienia sieci pełnomocników ds. MŚP, by zarządzać polityką na rzecz MŚP w UE; wzywa pełnomocników krajowych do zacieśnienia współpracy z władzami regionalnymi i innymi podmiotami lokalnymi; sugeruje, by organizować doroczną wymianę poglądów między pełnomocnikami ds. MŚP a członkami KR, która pozwoli na podsumowanie wdrażania strategii na rzecz MŚP na poziomie regionalnym i lokalnym.

41.

Podkreśla, że ogólnoeuropejska, ponadgraniczna i międzyregionalna współpraca, wymiana wiedzy i uczenie się od siebie nawzajem są istotnymi elementami skoordynowanego podejścia UE do wdrożenia polityki europejskiej, do którego należy zachęcać, które należy ułatwiać i wspierać w ramach programów UE.

42.

Wzywa Komisję do poprawy przekrojowej koordynacji strategii MŚP, a w ramach tej poprawy do zwiększenia wpływu samej strategii na przydział europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych w okresie 2021–2027.

43.

Zwraca się do Komisji o zadbanie o to, by coraz większa liczba MŚP korzystała z funduszy UE, gdyż finansowanie programów skierowanych konkretnie do MŚP, takich jak COSME (2,3 mld EUR w latach 2014–2020) jest niewielkie w porównaniu z europejskimi funduszami strukturalnymi i inwestycyjnymi (460 mld EUR). W programach bezpośrednich i w programach wspólnego zarządzania, takich jak EFRR regionom udaje się zadbać o odpowiednie programowanie budżetowe na rzecz MŚP. Wzywa Komisję Europejską do stworzenia konkretnych linii programowych i inicjatyw na rzecz MŚP w programach ramowych, takich jak Horyzont 2020, a także do ułatwienia MŚP dostępu do istniejących już tego rodzaju programów.

44.

Podkreśla zasadnicze znaczenie EFSI w finansowaniu przemian na rzecz zrównoważonego rozwoju i przypomina, że sam apelował, aby 30 % całego finansowania z funduszy strukturalnych – zamiast planowanych dotąd 25 % – zostało przewidzianych na priorytety Zielonego Ładu.

Wsparcie MŚP po kryzysie COVID-19

45.

Podkreśla, że w konsekwencji środków zachowywania dystansu społecznego w odpowiedzi na pandemię COVID-19 jeszcze bardziej pilne stało się przejście MŚP na cyfryzację na równych zasadach. Ma to zasadnicze znaczenie dla przetrwania MŚP i dla ogólnej konkurencyjności Europy.

46.

Podkreśla zdolność Komisji Europejskiej do reagowania w czasie pandemii poprzez opracowywanie programów mających na celu wspieranie MŚP i utrzymanie zatrudnienia, takich jak system SURE. MŚP w sektorze rolno-spożywczym, usługowym lub turystycznym, które są jednymi z najbardziej dotkniętych pandemią, potrzebują elastycznych mechanizmów, aby zapewnić im przetrwanie po kryzysie, ponieważ poziom zatrudnienia w Europie jest silnie powiązany z ich przetrwaniem.

47.

Widzi możliwość znacznych postępów w zakresie zrównoważonych przemian, wynikających z restrukturyzacji, która weźmie pod uwagę wielkość przedsiębiorstw i sektorów dotkniętych kryzysem. Postępy te należy wspierać zachętami inwestycyjnymi dla MŚP, które skorzystały z możliwości ekologicznych technologii i modelu opartego na gospodarce o obiegu zamkniętym.

48.

Wzywa Komisję, by monitorowała, czy wpływ środków wsparcia przyjętych w sytuacji kryzysowej nie podkopuje ambitnego celu, jakim jest stworzenie równych warunków prowadzenia działalności dla MŚP. Co więcej wzywa Komisję, by dokonała przeglądu skutków kryzysu COVID-19 na już zachwianą stabilność geopolityczną. Zakłócenia w handlu i w łańcuchach dostaw potencjalnie doprowadzą do repatriacji działalności gospodarczej, zwłaszcza w wypadku infrastruktury o znaczeniu systemowym takiej jak wyroby medyczne, i mogą zarówno stać się szansą dla MŚP i regionów, jak i wyzwaniem, MŚP, które mają problemy z płynnością, mogą być skłonne do przyjęcia ofert od nabywców strategicznych, narażając gospodarkę na niepożądane wpływy zagraniczne.

49.

Oczekuje, że Komisja będzie działać ostrożnie w sytuacjach, gdy na tych obszarach zagrożone są interesy MŚP i gospodarki europejskiej. Przykładem może być jej tymczasowa modyfikacja zasad pomocy państwa. Władze lokalne i regionalne pozostaną czujne i będą nadal przekazywać sobie oraz organom na wyższym szczeblu informacje, by umożliwić uczenie się od siebie nawzajem w zakresie adekwatnej odpowiedzi na tę bezprecedensową sytuację.

50.

Podkreśla, że Komisja musi brać pod uwagę interesy tych MŚP, które obecnie nie są silnie powiązane z systemem finansowym, ponieważ w znacznym stopniu się samofinansują. Niektóre z tych przedsiębiorstw borykają się z nagłymi problemami z płynnością i po raz pierwszy w swej historii potrzebują pilnie zwrotnych i/lub bezzwrotnych pożyczek. Dotyka to przede wszystkim mikroprzedsiębiorstw, jednak może też wpływać na większe przedsiębiorstwa rodzinne.

51.

Wzywa Komisję, by udostępniła władzom lokalnym fundusze europejskie w ramach pakietu naprawy gospodarczej, co pozwoli wystartować z naprawą gospodarczą. Władze lokalne i regionalne najlepiej mogą ocenić potrzeby MŚP w procesie dostosowywania się do gospodarki postpandemicznej.

52.

Podkreśla, że cel, którym jest sprawienie, by działalność gospodarcza była stabilniejsza finansowo i bardziej odporna powinien pozostać zasadniczym priorytetem twórców strategii politycznych na wszystkich poziomach. Przestrzega przed nadmiernym poleganiem na instrumentach dłużnych w proponowanych środkach wsparcia dla MŚP.

---

(1)  Zob. roczne sprawozdanie dotyczące europejskich MŚP (2019).

(2)  Badania statystyczne, wspierane ze środków programu COSME pozwoliły określić udział przedsiębiorstw rodzinnych w pozafinansowej działalności gospodarczej w Danii (60 %), Finlandii (70 %), Niderlandach (71 %) i Polsce (92 %).

(3)  Na podstawie danych statystycznych z Niderlandów regiony o wyższej liczbie przedsiębiorstw rodzinnych są bliżej europejskiej średniej pod względem PKB (Eurostat, 2017. CBS, 2017).

(4)  https://aachen.digital/

(5)  https://blogs.ec.europa.eu/promotingenterprise/files/2020/02/2020_PublicPROCUREMENTfosSME-GUIDANCEforCAuthorities.pdf