Rezolucja „Wkład Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w program prac Komisji Europejskiej na 2021 r. w oparciu o prace grupy ad hoc »Wkład EKES-u w program prac Komisji Europejskiej na 2021 r.«”

(2020/C 364/01)

Sprawozdawcy:

Petr ZAHRADNÍK Stefano PALMIERI Jan DIRX

Na sesji plenarnej w dniach 15 i 16 lipca 2020 r. (posiedzenie z 16 czerwca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 140 do 15 (17 osób wstrzymało się od głosu) przyjął następującą rezolucję:

1.   Wprowadzanie

1.1.

EKES, zgodnie z tym co zauważył w swojej rezolucji „Propozycje EKES-u dotyczące odbudowy i naprawy gospodarczej po kryzysie związanym z COVID-19” (1), z zadowoleniem przyjmuje i w pełni popiera propozycje Komisji Europejskiej dotyczące planu Next Generation EU i ogólnego budżetu UE na lata 2021–2027. Komitet ma nadzieję i oczekuje, że kierunki wytyczone przez Komisję w tych planach, zostaną w pełni i konkretnie rozszerzone w programie prac Komisji na rok 2021 ze względu na konieczność naprawy gospodarczej i odbudowy po kryzysie związanym z COVID-19.

1.2.

Zdaniem EKES-u program prac powinien koncentrować się na restrukturyzacji i poprawie naszej gospodarki i społeczeństwa, w oparciu o następujące zasady: ochrona praw człowieka i praw socjalnych; wartości demokratyczne i praworządność; uwolnienie pełnego potencjału jednolitego rynku; realizacja celów zrównoważonego rozwoju; stworzenie gospodarki o obiegu zamkniętym i osiągnięcie neutralności klimatycznej w UE najpóźniej do 2050 r. oraz zapewnienie dobrego sprawowania rządów i demokratycznej odpowiedzialności.

1.3.

EKES podkreśla, że sześć naczelnych celów wyznaczonych przez Komisję („Europejski Zielony Ład”, „Europa na miarę ery cyfrowej”, „Gospodarka, która służy ludziom”, „Silniejsza pozycja Europy na świecie”, „Promowanie naszego europejskiego stylu życia” i „Nowy impuls dla demokracji europejskiej”) stanowią potężne ramy umożliwiające opracowanie programu prac na rok 2021. Być może należałoby wyraźniej skoncentrować się na inwestycjach i potrzebie ich przyspieszenia, również dzięki obecnie przyjmowanym środkom. Niektóre szczegóły dotyczące przyszłego programu prac znajdują się w komunikacie Komisji w sprawie europejskiego planu naprawy gospodarczej (2), a nowe propozycje znajdą odzwierciedlenie w zaplanowanym na wrzesień orędziu przewodniczącej Komisji Ursuli von der Leyen o stanie Unii oraz w liście intencyjnym do Parlamentu Europejskiego i Rady. EKES docenia również dostosowany program prac na rok 2020, który stanowi reakcję na kryzys COVID-19 i może zapowiadać rozwój sytuacji w najbliższej przyszłości.

1.4.

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Komisja Europejska dostosowała swój program prac na rok 2020 jako część europejskiego planu naprawy gospodarczej w odpowiedzi na pandemię koronawirusa. Zmieniła ona kierunek swoich prac i nadała priorytet działaniom koniecznym do ożywienia gospodarczego i zwiększenia odporności Europy, jednocześnie nadal angażując się w realizację swoich projektów przewodnich: Europejskiego Zielonego Ładu i strategii cyfrowej, jako że mają one kluczowe znaczenie dla ożywienia europejskiej gospodarki i zbudowania bardziej odpornej, zrównoważonej, sprawiedliwej i dostatniej Europy. Przyjmuje do wiadomości, że dziewięć inicjatyw zostało przełożonych na rok 2021.

1.5.

Zwłaszcza teraz, gdy doświadczamy znaczenia współpracy między krajami w czasach kryzysu, EKES ma nadzieję, że nadchodząca konferencja w sprawie przyszłości Europy będzie okazją do wzmocnienia i pogłębienia struktury instytucjonalnej UE oraz do rzeczywistej odnowy unijnego projektu, tak by był on w stanie sprostać wyzwaniom nadchodzących dziesięcioleci. Komisja może zatem liczyć na pełne poparcie Komitetu.

1.6.

EKES jest przekonany, że proces naprawy i odbudowy gospodarki oraz społeczeństwa będzie możliwy jedynie przy aktywnym udziale organizacji społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych.

1.7.

W kolejnych rozdziałach i punktach Komitet przedstawia konkretne propozycje dotyczące programu prac na 2021 r. zgodnie z sześcioma naczelnymi celami Komisji.

2.   Europejski Zielony Ład

2.1.   Zielony Ład

2.1.1.

Europejski Zielony Ład może być również postrzegany jako skuteczne narzędzie ponownego ożywienia gospodarki w sposób zrównoważony poprzez masowe inwestycje wspierające niezbędne zmiany strukturalne, przed którymi stoi Europa. Z tego punktu widzenia można by go uznać za okazję do wspierania długoterminowej odbudowy gospodarczej. Wymaga to nowego konsensusu w Europie, aby skoncentrować w tym celu wystarczające publiczne i prywatne źródła finansowania oraz przyjąć nowy sposób zarządzania by skutecznie wdrożyć go w praktyce.

2.1.2.

EKES zdecydowanie opowiada się za przejściem na gospodarkę o obiegu zamkniętym. EKES jest gorącym zwolennikiem ambitnej polityki w tej dziedzinie dzięki swojemu zaangażowaniu na rzecz europejskiej platformy zainteresowanych stron gospodarki o obiegu zamkniętym. Jego zgłaszane od dawna postulaty wobec Komisji w odniesieniu do efektywnego korzystania z zasobów obejmują wezwanie do dokonania przeglądu prawodawstwa w zakresie ekoprojektu i odpowiednich przepisów dotyczących polityki w zakresie produktów, do stopniowego włączania obowiązkowych wymogów dotyczących efektywnego korzystania z zasobów w odniesieniu do projektowania produktów, a także do nowych procedur zamówień publicznych w celu zachęcenia do stosowania produktów o obiegu zamkniętym i nowych modeli biznesowych, przy jednoczesnym uwzględnieniu warunków gospodarczych po pandemii COVID-19 oraz realnej możliwości wprowadzenia zmian.

2.1.3.

EKES przyjmuje do wiadomości, że przegląd dyrektywy w sprawie sprawozdawczości niefinansowej w celu poprawy jakości i zakresu ujawniania informacji niefinansowych, w tym aspektów środowiskowych, takich jak różnorodność biologiczna, został przesunięty na rok 2021. EKES uważa, że należy zreformować politykę podatkową w ujęciu ogólnym zgodnie z ambicjami dotyczącymi klimatu, a systemy podatkowe i ceny powinny odzwierciedlać koszty środowiskowe, w tym utratę różnorodności biologicznej. Powinno to zachęcać do zmian w krajowych systemach podatkowych w celu przeniesienia obciążenia podatkowego z pracy na zanieczyszczenie środowiska, zaniżone ceny zasobów i inne środowiskowe efekty zewnętrzne. Należy stosować zasady „użytkownik płaci” i „zanieczyszczający płaci”, aby zapobiegać degradacji środowiska i ją zwalczać.

2.1.4.

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że różnorodność biologiczna zostanie włączona do głównego nurtu wszystkich obszarów polityki zgodnie z komunikatem „Unijna strategia na rzecz bioróżnorodności 2030” (3). EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Komisja wprowadzi nowe europejskie ramy zarządzania różnorodnością biologiczną. Pomoże to określić zadania i obowiązki oraz wyznaczyć plan działania, który będzie stanowił wytyczne w zakresie realizacji. Będzie to także korzystne zarówno dla WPR, jak i dla europejskiego systemu żywnościowego, a zatem może im nadać bardziej zrównoważony charakter. W ramach tego procesu wdrażania Komisja wprowadzi mechanizm monitorowania i przeglądu zawierający jasny zestaw uzgodnionych wskaźników, który umożliwi regularną ocenę postępów i w razie konieczności określi działania naprawcze. Mechanizm ten musi zostać uwzględniony w przeglądzie wdrażania polityki ochrony środowiska i wnieść wkład w europejski semestr.

2.1.5.

EKES z zadowoleniem przyjmuje Europejskie prawo o klimacie, które ustanawia prawnie wiążący ogólnounijny wspólny cel osiągnięcia do 2050 r. zerowego poziomu netto emisji gazów cieplarnianych i ustanawia ramy dla realizacji tego celu. W związku z tym EKES uważa, że wniosek dotyczący Europejskiego prawa o klimacie jest jednym z instrumentów przyczyniających się do tej pożądanej i niezbędnej odbudowy gospodarki europejskiej (4). Do września 2020 r. Komisja chce dokonać przeglądu unijnego celu klimatycznego na 2030 r. pod kątem celu neutralności klimatycznej oraz zbadać możliwości ustalenia nowego celu na 2030 r. w zakresie redukcji emisji na poziomie 50–55 % w porównaniu z 1990 r., a także przedstawić odpowiednie wnioski ustawodawcze do połowy 2021 r. EKES nalega, by Komisja poprzez odpowiednie akty prawne opowiedziała się za minimalnym poziomem redukcji 55 % do 2030 r., aby ze swej strony odpowiedzieć na potężną globalną presję ograniczenia emisji (5).

2.1.6.

Udział wszystkich obywateli, poprzez organizacje, stowarzyszenia i sieci społeczeństwa obywatelskiego, sprawi, że proces reformowania gospodarki i społeczeństwa stanie się naprawdę możliwy. Państwa członkowskie i UE muszą zatem dopilnować, by nikt nie został pominięty w tym złożonym procesie, w szczególności osoby znajdujące się w najtrudniejszej sytuacji.

2.1.7.

Działania w dziedzinie klimatu i zrównoważonego rozwoju należy wysunąć na pierwszy plan przy kształtowaniu polityki ożywienia gospodarczego i odbudowy gospodarki, która nie może uwięzić UE w wysokoemisyjnej przyszłości.

2.1.8.

Aby zapewnić rzeczywistą i głęboką ekologiczną transformację w wieloletnich ramach finansowych trzeba będzie zwiększyć i przeznaczyć wystarczające środki na potrzeby inwestycyjne. Ważne jest również, by w dalszym ciągu priorytetowo traktować inne kwestie środowiskowe, takie jak ochrona gleby, lądu i mórz, których nie wolno zaniedbać w następstwie i pomimo kryzysu związanego z COVID-19.

2.1.9.

Konieczna jest dalsza poprawa bezpieczeństwa energetycznego na wszystkich poziomach oraz zwiększenie odporności społeczeństwa, na przykład poprzez programy renowacji budynków. Współpraca transgraniczna i wzajemne połączenia w całej UE są nadal ważne, podobnie jak potrzeba promowania większej dywersyfikacji źródeł dostaw, na przykład poprzez szerszy wybór dostępnych rozwiązań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych i magazynowania energii.

2.1.10.

Szansą na przyspieszenie postępów na drodze do osiągnięcia unijnego celu neutralności klimatycznej polega na zwiększeniu wykorzystania odnawialnej i niskoemisyjnej energii elektrycznej poprzez elektryfikację sektorów, które obecnie nadal są uzależnione od źródeł energii opartych na paliwach kopalnych. Krajowe plany w zakresie energii i klimatu stanowią ważny krok w kierunku zapewnienia unii energetycznej i Europejskiego Zielonego Ładu.

2.1.11.

W kontekście celu określonego w Europejskim prawie o klimacie, zgodnie z którym UE stanie się neutralna klimatycznie do 2050 r., należy zwrócić szczególną uwagę na sektor transportu. Emisje CO2 z tego sektora wciąż rosną, ale do 2050 r. konieczne będzie zmniejszenie emisji z transportu o 90 %, aby osiągnąć cele w zakresie neutralności klimatycznej.

2.1.12.

EKES zaapelował także o zaktualizowaną strategię leśną na okres po 2020 r., jako część Europejskiego Zielonego Ładu. Nowa strategia mogłaby realistycznie sięgać do 2050 r. Znaczenie lasów, leśnictwa i przemysłu związanego z leśnictwem dla osiągnięcia tych celów powinno zostać uznane we wszystkich sektorach i prowadzić do zoptymalizowanej współpracy międzysektorowej.

2.1.13.

EKES uważa, że działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu mogłyby w znacznym stopniu przyczynić się do bardziej sprawiedliwej transformacji oraz odbudowy po kryzysie COVID-19. Należy pomóc w reagowaniu na oddziaływanie zmian klimatu i postrzegane ryzyko społecznościom i regionom, które odczuwają niekorzystne oddziaływanie zmian klimatu w większym niż przeciętny stopniu. Dotyczy to w szczególności społeczności i regionów, których obecne i historyczne emisje gazów cieplarnianych kształtują się poniżej średniej.

2.1.14.

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że w dostosowanym programie prac Komisji na 2020 r. temat Europejskiego Zielonego Ładu został w wystarczającym stopniu i dość równomiernie ujęty w jego głównych częściach. W szczególności zwraca się uwagę na priorytetowe traktowanie finansowania zrównoważonej transformacji, zwłaszcza w odniesieniu do planu inwestycyjnego dla Europejskiego Zielonego Ładu i Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji. Również inne obszary zainteresowania wymienione w dostosowanym programie prac, na przykład zrównoważona i inteligentna mobilność, zrównoważona produkcja i konsumpcja, zrównoważony charakter systemów żywnościowych lub dekarbonizacja energii, są istotne dla realizacji tego celu. EKES uważa, że również w odniesieniu do programu prac Komisji na 2021 r. jej priorytety będą skoncentrowane na tych inicjatywach.

2.2.   Priorytety inwestycyjne

2.2.1.

Środki publiczne zainwestowane w plany naprawy gospodarczej powinny nie tylko pomóc w odbudowie europejskiej gospodarki i społeczeństwa, ale także pomóc w drastycznym ograniczeniu skutków kolejnych wstrząsów poprzez inwestycje w gospodarkę odporną, sprzyjającą włączeniu społecznemu i przyjazną dla klimatu (tzw. „gospodarka dobrobytu”).

2.2.2.

Unijna klasyfikacja zrównoważonych finansów powinna stanowić wskazówkę dla publicznych i prywatnych inwestycji na wszystkich etapach ożywienia gospodarczego, aby przyspieszyć przejście od sektorów zanieczyszczających do sektorów ekologicznych.

2.2.3.

Konieczne jest zapewnienie, aby w nowych WRF przeznaczono znaczne środki na realizację celów zrównoważonego rozwoju i przeciwdziałanie zmianie klimatu, przy jednoczesnym stopniowym wycofywaniu finansowania przynoszącego efekt przeciwny do zamierzonego (np. inwestycje w paliwa kopalne).

2.2.4.

Przez większą część dekady po kryzysie z 2009 r. w gospodarce europejskiej występowała luka inwestycyjna. Aby osiągnąć odpowiednie wyniki konieczne jest ożywienie inwestycji. Z tego względu EKES docenia wniosek w sprawie planu naprawy gospodarczej, który jest w większości reprezentowany przez program Next Generation EU i jego filary, a także dostosowane WRF na lata 2021–2027. Program Next Generation EU można uznać za nadzwyczajny, ale także konieczny i pilny krok w kierunku poprawy otoczenia inwestycyjnego w UE. Zagadnienie to zostało szerzej omówione np. w opinii EKES-u ECO/523 (6).

2.2.5.

EKES zauważa, że inwestycje nie stanowią celu polityki Komisji w jej kadencji do 2024 r., a także, że w ramach poszczególnych inicjatyw nie są one odpowiednio uwzględnione w dostosowanym programie prac na rok 2020. W związku z tym EKES zaleca włączenie inicjatyw inwestycyjnych do swojego programu prac na rok 2021, w tym wysiłków na rzecz mobilizacji prywatnych inwestycji na rzecz przyszłego zrównoważonego rozwoju gospodarczego UE.

3.   Europa na miarę ery cyfrowej

3.1.

Kryzys związany z COVID-19 pokazuje, że rewolucja cyfrowa jest ważnym elementem zwiększania odporności naszych społeczeństw na sytuacje kryzysowe. Kapitalne znaczenie ma inwestowanie w cyfryzację podstawowych usług i zwiększenie zdolności rządów, prawodawców i instytucji publicznych do świadczenia usług w czasie kryzysu. Jednocześnie musimy zdać sobie sprawę, że technologie cyfrowe nie są celem końcowym, lecz narzędziem. Musimy wziąć na siebie odpowiedzialność publiczną za ramy technologii cyfrowych i ukierunkować je na wysokie standardy zrównoważonego rozwoju, w tym na silne gwarancje demokratyczne i technologiczne, wraz z towarzyszącymi im środkami wsparcia w zakresie kosztów i wiedzy, dzięki którym nikt nie pozostanie w tyle. Oznacza to – zgodnie z unijnym aktem w sprawie dostępności – konieczność zadbania o to, by rewolucja cyfrowa zapewniała dostępność dla ponad 100 mln osób z niepełnosprawnościami zamieszkujących w UE.

3.2.

W kontekście naprawy gospodarczej cyfryzacja stanowi zarówno szansę, jak i możliwe ryzyko. To dzięki dziedzinie innowacji UE może stać się liderem, na przykład w dziedzinie technologii łańcucha bloków, gdzie jesteśmy w czołówce. Łańcuch bloków jako technologia (nie bitcoin) niesie za sobą wartości demokratyczne, oferuje przejrzystość i lepsze struktury zarządzania. Należy jednak zarządzać zagrożeniami związanymi z cyfryzacją, takimi jak dalsze bezrobocie, marginalizacja cyfrowa i wykluczenie społeczne. Należy znaleźć sposób na wykorzystanie możliwości i jednoczesne wyważenie ryzyka, w okolicznościach, w których UE dąży do utrzymania konkurencyjności w skali światowej.

3.3.

Ważne jest zachowanie europejskiego modelu praw, norm i polityki ochrony konsumentów. To właśnie czyni UE jedyną w swoim rodzaju. Na przykład w dziedzinie cyfryzacji unijny kodeks etyczny w zakresie sztucznej inteligencji (AI) odróżnia stanowisko UE określane jako zasada ludzkiej kontroli od stanowiska innych regionów. Podejście to, oparte na podstawowych prawach i wolnościach, należy do modelu UE i powinno zostać zachowane pomimo coraz ostrzejszego klimatu konkurencyjnego.

3.4.

EKES podkreśla znaczenie cyfryzacji we wszystkich sektorach społeczeństwa, zwłaszcza poprzez telepracę i usługi cyfrowe, w tym handel elektroniczny i e-zdrowie.

3.5.

Pandemia pokazała, że cyfryzacja w edukacji nie jest w jednakowym stopniu osiągalna w społeczeństwie, co może prowadzić do dalszych problemów w zakresie wyników szkolnych i możliwości edukacyjnych. Dlatego też konieczne jest wprowadzenie środków wspierających grupy znajdujące się w niekorzystnej sytuacji, a tym samym pomagających zapobiegać segregacji.

3.6.

Istnieje potrzeba ciągłej aktualizacji ram prawnych dotyczących sztucznej inteligencji i cyfryzacji, aby nadążać za postępem technicznym, a w szczególności za kwestią bezpieczeństwa łączności cyfrowej, zarówno w odniesieniu do sieci, jak i treści.

3.7.

EKES odnotowuje, że Komisja przekłada na 2021 r. wniosek ustawodawczy dotyczący wpływu sztucznej inteligencji, w tym na kwestie bezpieczeństwa, odpowiedzialności, praw podstawowych i danych. Apeluje do Komisji o: (i) wspieranie multidyscyplinarnego charakteru badań naukowych poprzez angażowanie innych dyscyplin, takich jak prawo, etyka, filozofia, psychologia, nauki o pracy, nauki humanistyczne, ekonomia itp.; (ii) zaangażowanie odpowiednich zainteresowanych stron (związków zawodowych, organizacji zawodowych, biznesowych i konsumenckich, organizacji pozarządowych) w debatę na temat sztucznej inteligencji oraz jako równorzędnych partnerów w projektach badawczych i innych projektach finansowanych przez UE, takich jak partnerstwo publiczno-prywatne w zakresie sztucznej inteligencji, dialogi sektorowe oraz program służący wprowadzeniu sztucznej inteligencji w sektorze publicznym i sztandarowe centrum; oraz (iii) dalsze edukowanie i informowanie ogółu społeczeństwa w zakresie możliwości i wyzwań związanych ze sztuczną inteligencją. EKES zaleca również, by Komisja bardziej szczegółowo rozważyła wpływ sztucznej inteligencji na pełne spektrum podstawowych praw i wolności, w tym m.in. prawo do sprawiedliwego procesu sądowego, do uczciwych i otwartych wyborów oraz do zgromadzeń i demonstracji, a także na prawo do niedyskryminacji. Komitet nadal jest przeciwny wprowadzeniu jakichkolwiek form osobowości prawnej w odniesieniu do sztucznej inteligencji. Osłabiłoby to zapobiegawczy efekt naprawczy odpowiedzialności prawnej i stworzyłoby poważne ryzyko wystąpienia pokusy nadużycia zarówno w zakresie rozwoju, jak i wykorzystania sztucznej inteligencji (7).

3.8.

W związku z rosnącym wykorzystaniem smartfonów i wprowadzaniem sieci 5G ogromne znaczenie ma kwestia interoperacyjności między aplikacjami i sieciami w Unii Europejskiej, zwłaszcza w sytuacjach nadzwyczajnych.

3.9.

Biorąc pod uwagę dalszy rozwój cyfryzacji i jej rosnący wpływ na życie prywatne, społeczne i zawodowe oraz na wszystkie sektory, niezbędna jest troska o nauczanie umiejętności cyfrowych i podejmowanie działań mających na celu zwalczanie przepaści cyfrowej wśród obywateli.

3.10.

Przygotowanie Europy do ery cyfrowej jest, całkiem słusznie, jednym z kluczowych priorytetów, widocznym również w dostosowanym programie prac na rok 2020. EKES docenia zdecydowane wysiłki Komisji Europejskiej na rzecz dalszych działań w takich dziedzinach jak sztuczna inteligencja, usługi cyfrowe, cyberbezpieczeństwo, urządzenia cyfrowe i rozwiązania dla konsumentów, a także finanse cyfrowe. EKES ze szczególnym zadowoleniem przyjmuje silny element cyfrowy zawarty we wniosku dotyczącym nowej strategii przemysłowej dla Europy. Cyfryzacja jest również widoczna w pakiecie dotyczącym usług lotniczych. EKES wyraża również duże uznanie dla faktu, że cyfryzacja znajduje odzwierciedlenie w proponowanych obszarach priorytetowych europejskiej przestrzeni badawczej.

4.   Gospodarka służąca ludziom

4.1.

Musimy odbudować zarządzanie gospodarcze w oparciu o prężny, zrównoważony i sprzyjający włączeniu społecznemu europejski system gospodarczy. Dążymy nie tylko do czysto schematycznego ożywienia gospodarczego, lecz do jakościowej zmiany w zarządzaniu polityką gospodarczą.

4.2.

Całkowity wpływ kryzysu nie został jeszcze poznany, a odbudowa i ożywienie gospodarcze będą wymagały znacznego wysiłku. Istnieje zatem pilna potrzeba szybkiego wdrożenia wniosków z maja 2020 r. dotyczących instrumentu naprawczego i wzmocnionych wieloletnich ram finansowych. Musimy również być gotowi na dalsze działania i poprawki do już przyjętych wniosków, jeżeli jest to uzasadnione zmieniającą się sytuacją.

4.3.

Wzywa się Komisję do dalszego wykorzystywania semestru jako siły napędowej naprawy gospodarczej w oparciu o priorytety w zakresie inwestycji i reform określone w ramach europejskiego semestru. Komitet z zadowoleniem przyjmuje fakt, że w ostatnim czasie położono nacisk na lepsze uwzględnienie kwestii społecznych i Europejskiego Zielonego Ładu, a także na wdrażanie w ramach semestru Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności. W trakcie całego semestru Komisja powinna wspierać państwa członkowskie należące do strefy euro w podejmowaniu wszelkich środków niezbędnych do zapewnienia większej konwergencji i integracji w dziedzinie gospodarki. Środki te obejmują ogólnie pozytywny kurs polityki budżetowej dla strefy euro jako całości, tak by umożliwić wyjście z obecnego kryzysu.

4.4.

Wszystkie priorytety i działania nakreślone w innych obszarach polityki będą wymagać sformułowania nowych ram zarządzania gospodarczego, które sprostają wyzwaniom obecnej sytuacji makroekonomicznej i umożliwią Unii i jej państwom członkowskim realizację strategicznych polityk w zakresie przemysłu, konkurencyjności, kwestii socjalnych, ochrony środowiska i handlu. Na początku 2020 roku Komisja rozpoczęła szeroko zakrojone konsultacje społeczne na ten temat, ale zostały one wstrzymane ze względu na kryzys związany z koronawirusem i zastosowanie ogólnej klauzuli korekcyjnej paktu stabilności i wzrostu. Nie można uznać, że w 2021 r. możemy powrócić do automatycznego stosowania paktu. W związku z tym Komisja powinna podjąć działania następcze w związku z nowymi inicjatywami na rzecz zreformowania paktu stabilności i wzrostu w celu jednoczesnego zapewnienia stabilności i wzrostu.

4.5.

W tym kontekście EKES wzywa do bardziej symetrycznego dostosowania makroekonomicznego, wspólnego zarówno dla państw członkowskich odnotowujących deficyty, jak i tych, które mają nadwyżki. Wszystkie państwa członkowskie muszą być w stanie inwestować więcej w usługi publiczne, ponieważ kryzys pokazał, że te ostatnie odgrywają kluczową rolę w ratowaniu życia ludzi i radzeniu sobie z pandemią. Ponadto z tym przywódcy europejscy powinni rozważyć zastosowanie tzw. złotej reguły budżetowej do zasad fiskalnych UE, wyłączając niektóre inwestycje publiczne z obliczeń deficytu i uwzględniając zrównoważony charakter obecnych poziomów zadłużenia.

4.6.

Wreszcie, od dawna postulowano wprowadzenie stałego mechanizmu stabilizacji budżetowej w strefie euro, ponieważ w znacznym stopniu wspierałby on antycykliczną politykę Unii w przypadku przyszłych wstrząsów. Mechanizm taki przyczyniłby się do długoterminowej stabilności i zrównoważoności krajowych finansów publicznych i stanowiłby kolejny niezbędny krok w kierunku pogłębienia europejskiej unii gospodarczej i walutowej.

4.7.

Odbudowa po pandemii COVID-19 będzie w zasadniczym stopniu zależeć od zdolności europejskich rynków finansowych do zapewnienia wystarczającej płynności. Aby podnieść odporność europejskiej gospodarki należy również zapewnić właściwe funkcjonowanie rynków finansowych i zwiększyć zdolność do podziału ryzyka finansowego. Należy zatem niezwłocznie kontynuować dalszą harmonizację europejskich rynków finansowych oraz ich integrację, w tym ukończyć budowę unii bankowej i wzmocnić unię rynków kapitałowych. Podczas przeglądu norm ostrożnościowych dotyczących banków w celu wdrożenia pozostałych umów w ramach regulacji kapitałowych Bazylea II konieczne jest uwzględnienie specyfiki unijnego sektora bankowego. Ponadto zasadnicze znaczenie ma zdolność rynków finansowych do wspierania transformacji ekologicznej i cyfrowej. EKES uważa, że konieczne są dalsze wysiłki w celu włączenia zrównoważonego rozwoju sektora finansowego do głównego nurtu polityki; dlatego Komitet z zadowoleniem przyjmuje cel Komisji dotyczący odnowienia strategii zrównoważonego finansowania.

4.8.

EKES jest głęboko przekonany, że w kontekście cyfryzacji gospodarki wszelkie zmiany zasad przyznawania praw do opodatkowania zysków między krajami muszą być koordynowane w skali globalnej. W związku z tym z zadowoleniem przyjmuje ścisłą współpracę między Komisją, państwami członkowskimi i OECD/G20 mającą na celu znalezienie międzynarodowego rozwiązania tej kwestii. Jeżeli nie uda się wypracować międzynarodowego rozwiązania, UE musi rozważyć poczynienie dalszych kroków samodzielnie. Walka z oszustwami podatkowymi i uchylaniem się od opodatkowania oraz praniem pieniędzy muszą pozostać najważniejszym priorytetem programu prac.

4.9.

Polityka spójności odegra kluczową rolę w zapewnieniu zrównoważonego ożywienia gospodarczego, wspieraniu konwergencji i upewnieniu się, że nikt nie pozostaje w tyle. Elastyczność finansowa ma naprawdę pierwszorzędne znaczenie dla programów spójności i umożliwi państwom członkowskim przesunięcie środków w zależności od tego, co jest potrzebne do tego, by przezwyciężyć kryzys. EKES uważa, że należy ustalić realistyczny horyzont czasowy, aby można było jak najszybciej przydzielić fundusze państwom członkowskim. Polityka spójności UE w latach 2021–2027 powinna nadal koncentrować się na konkurencyjności gospodarczej dzięki badaniom i innowacjom, transformacji cyfrowej, a także programowi Europejskiego Zielonego Ładu i zrównoważonemu rozwojowi.

4.10.

Kryzys zdrowotny i gospodarczy wywołany pandemią COVID-19 zwiększył istniejące nierówności majątkowe i dochodowe oraz uwidocznił potrzebę nowego modelu społecznego, który w większym stopniu przyczyni się do osiągnięcia spójności gospodarczej i społecznej, wydajności i sprawiedliwszego podziału bogactwa. Istnieje obecnie pilna potrzeba podjęcia przez Komisję działań następczych w związku z wcześniejszymi propozycjami EKES-u mogącymi przyczynić się do odwrócenia tendencji do wzrostu nierówności. Trend ten powoduje przepaść między różnymi państwami członkowskimi i grupami społecznymi oraz przyczynia się do nasilania się skrajnych ruchów i partii. W tym celu UE musi podjąć zdecydowane działania uzupełniające wysiłki państw członkowskich na rzecz pobudzenia inwestycji w infrastrukturę społeczną (edukację i uczenie się przez całe życie; opiekę zdrowotną, długoterminową i społeczną; przystępne cenowo mieszkania), jak również wysiłki mające na celu: zwiększenie majątku publicznego z myślą o usunięcia luk w systemie rynkowym, stopniowe przesunięcie dochodów podatkowych uzyskiwanych z opodatkowania pracy w kierunku opodatkowania majątku; opracowanie przejrzystego mechanizmu monitorowania i konsolidacji danych dotyczących wszystkich dochodów i majątku; ustanowienie na szczeblu europejskim rejestru spółek będących udziałowcami itp.

4.11.

W kontekście kryzysu COVID-19 Komisja powinna również podjąć działania następcze w stosunku do wcześniejszych inicjatyw, by wzmocnić i promować rolę Europy jako globalnego podmiotu gospodarczego. Powinna dokładniej przeanalizować i zaproponować konkretniejsze sposoby wzmocnienia międzynarodowej pozycji euro, zdywersyfikowania łańcuchów dostaw i promowania europejskich przepisów i standardów w niektórych sektorach strategicznych, aby budować bardziej odporną reakcję europejską na sankcje eksterytorialne stosowane przez państwa trzecie i stopniowo zapewnić jednolitą reprezentację europejską na międzynarodowych forach finansowych.

4.12.

Należy oddzielić dobrobyt gospodarczy od degradacji środowiskowej i wyczerpania społecznego. Takie modele jak gospodarka o obiegu zamkniętym, gospodarka spółdzielcza i gospodarka współpracy oferują – przy odpowiedniej regulacji – nowe możliwości w zakresie zatrudnienia, własności i innowacji oraz zmieniają stosunki między producentami, dystrybutorami i konsumentami, dzięki czemu wszystkie podmioty staną się bardziej odporne na kryzysy. Oprócz odpowiedniego wdrożenia nowego planu działania UE dotyczącego gospodarki o obiegu zamkniętym oraz kontynuowania zainicjowanej przez EKES i KE europejskiej platformy zainteresowanych stron gospodarki o obiegu zamkniętym, najważniejsze priorytety obejmują: promowanie kompleksowej strategii na rzecz zrównoważonej konsumpcji, opracowanie nowych wskaźników, które zastąpią niewłaściwe wykorzystanie PKB, oraz dostosowanie unijnego paktu stabilności i wzrostu, tak by uwzględnić zrównoważoność i dobrobyt.

4.13.

Istnieje potrzeba odbudowy społeczeństwa poprzez wzmocnienie usług świadczonych w interesie ogólnym, o których jest mowa w art. 14 TFUE dotyczącym usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, w załączonym do TFUE Protokole (nr 26) w sprawie usług świadczonych w interesie ogólnym, a zwłaszcza w Europejskim filarze praw socjalnych, a także w oparciu o usługi zdrowotne i socjalne, łączność elektroniczną, transport publiczny, energię, wodę i zbieranie odpadów oraz na podstawie wspomagającego planu inwestycyjnego.

4.14.

Nowoczesne koncepcje rozwoju gospodarczego opierają się nie tylko na kryteriach dobrobytu, rentowności i wydajności, ale również na przestrzeganiu wymogów społecznych i środowiskowych oraz wyeliminowaniu wszystkich rodzajów negatywnych efektów zewnętrznych i niedoskonałości rynku. Zgodnie z wnioskami płynącymi z ostatniego kryzysu COVID, gospodarka musi być także odporna i wystarczająco silna, aby stawić czoła przyszłym wstrząsom. W tym celu zdecydowanie zaleca się wyeliminowanie zakłóceń równowagi strukturalnej.

4.15.

Nowoczesna gospodarka wymaga również sprawnego funkcjonowania rynku we wszystkich jego segmentach, również w tych utworzonych stosunkowo niedawno (gospodarka wirtualna, gospodarka dzielenia się, gospodarka o obiegu zamkniętym, gospodarka cyfrowa). Z tego powodu należy zapewnić lepsze funkcjonowanie pośrednictwa finansowego. W kontekście UE oznacza to w szczególności pogłębienie unii rynków kapitałowych i zakończenie tworzenia unii bankowej. Aby ułatwić przejście na bardziej zrównoważoną gospodarkę należy również dostosować do tego celu system podatkowy.

4.16.   Jednolity rynek

4.16.1.

Jednolity rynek jest fundamentem budowania konstrukcji europejskiej. Jego sprawne funkcjonowanie pobudza konkurencję, poprawia efektywność, podnosi jakość i pomaga obniżyć ceny. Jednolity rynek europejski jest z pewnością jednym z największych osiągnięć UE. W związku z tym zbadanie tego, w jaki sposób funkcjonowanie rynku wewnętrznego może pobudzać lub utrudniać ożywienie gospodarcze po kryzysie zdrowotnym ma kapitalne znaczenie.

4.16.2.

Spójność i jedność jednolitego rynku zostały poddane poważnej próbie podczas niedawnej pandemii COVID-19. Okazało się, że niektóre obszary jednolitego rynku zostały nią poważnie dotknięte i sparaliżowane, zwłaszcza jeśli chodzi o swobodny przepływ osób. Pandemia miała również negatywny wpływ na ciągłość transgranicznych łańcuchów dostaw. Wolumen handlu transgranicznego w UE odnotował dwucyfrowy spadek w ujęciu rok do roku. Ale zasadniczy człon tego handlu pozostał i przetrwał. Obecnie głównym wyzwaniem stojącym przed handlem jest odzyskanie wszystkich naturalnych przepływów transgranicznych w obrębie UE oraz usunięcie istniejących barier dla jednolitego rynku. Bariery te zaczęły się nawet całkiem niedawno zwiększać po tym, jak w następstwie poprzedniego kryzysu wdrożono pewne krajowe strategie i koncepcje.

4.16.3.

Promowanie innowacji społecznych jako modelu naprawy gospodarczej niesie ze sobą możliwości – poprzez współtworzenie, współprojektowanie i współprodukcję. W złożonym krajobrazie społecznym obejmującym ogromne wyzwania społeczne jedynym sposobem na znalezienie rozwiązań jest zmobilizowanie wszystkich zasobów w społeczeństwie w sposób międzysektorowy i wielodyscyplinarny. Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie jest katalizatorem innowacji społecznych – ruch ten przyczynił się do projektowania systemów opieki społecznej prowadzących do tworzenia nowych polityk, struktur, produktów, usług i metod pracy. Udział społeczeństwa obywatelskiego jest dziś potrzebny bardziej niż kiedykolwiek – prawdziwe innowacje społeczne mają miejsce tylko przy zaangażowaniu zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego.

4.16.4.

Strategia jednolitego rynku jest centralnym elementem projektu europejskiego i umożliwia swobodniejsze przemieszczanie się obywateli, usług, towarów i kapitału oraz oferuje możliwości europejskim przedsiębiorstwom, konsumentom i pracownikom. Należy przedsięwziąć środki w celu pełnego uwolnienia tego potencjału i usunięcia barier. Ponadto w następstwie kryzysu i w świetle innych aspektów zmieniającego się otoczenia takich jak cyfryzacja, jednolity rynek musi w pełni dostosować się do nowych pomysłów i modeli biznesowych. W związku z tym należy przywrócić jednolity rynek, ożywić go i odbudować jako instrument naprawy gospodarczej. W ramach działań krótkoterminowych następuje natychmiastowe otwarcie granic, ale należy w nich także uwzględnić dwa inne elementy: rozwiązywanie napięć i pobudzanie gospodarki i wydajności.

4.16.5.

Nierówne warunki działania są obecnie poważnym problemem. Pakiety stymulacyjne państw członkowskich są bardzo zróżnicowane i prowadzą (pomimo dobrych intencji, by złagodzić częściowo wstrząs popytowy) do nierównych warunków konkurencji między państwami członkowskimi. Pomoc państwa należy ponadto rozpatrywać i analizować z sektorowego punktu widzenia, uwzględniając to, w jaki sposób w krótko- i długoterminowej perspektywie działania te będą zakłócać konkurencję i równe warunki działania.

4.16.6.

Należy zapewnić wydajność w gospodarce realnej (co przekłada się na miejsca pracy, siłę nabywczą oraz zapewnienie podstawowych produktów i usług). Wydajność ta może przybierać różne formy i może być zapewniana przez różne modele biznesowe, jednak konieczne jest podjęcie działań w tej dziedzinie, aby uniknąć dalszego pogłębiania nierówności. Osiągniecie wspomnianego ożywienia wymaga zapewnienia pakietów wsparcia i sprzyjających warunków dla MŚP i przemysłu. Jak wiemy, MŚP są podstawą europejskiej gospodarki i potrzebują szczególnego wsparcia, ale bez powodowania dodatkowych obciążeń czy też biurokracji. Naprawa będzie w przypadku MŚP możliwa jedynie pod warunkiem udostępnienia unijnego i krajowego wsparcia finansowego. Kluczowe znaczenie będą miały: dotacje, pożyczki, zapewnienie płynności, zachęty podatkowe, korzystne warunki utrzymania i zatrudniania personelu, przegląd przepisów dotyczących upadłości i inne rodzaje wsparcia. Jeżeli chodzi o prawo upadłościowe, UE powinna podjąć działania prawodawcze, aby małe przedsiębiorstwa, które zbankrutowały z powodu kryzysu COVID-19, były w stanie szybko ponownie rozpocząć działalność. Działania te powinny być jednak ograniczone w czasie.

4.17.   Strategia przemysłowa

4.17.1.

Ogólnie rzecz biorąc wiele uwag zawartych w poprzednich punktach odnosi się także w pełni do strategii przemysłowej. Przemysł europejski stoi jednak w obliczu wyzwań, które dotyczą nie tylko poprawy jednolitego rynku, lecz również – w przeciwieństwie do sektora usług – podstawowych zmian strukturalnych, które są istotne przede wszystkim dla przemysłu górniczego i wysokoemisyjnych sektorów przemysłu ciężkiego.

4.17.2.

Istota nowej strategii przemysłowej dla Europy polega na współistnieniu nowoczesnego i silnego przemysłu europejskiego z wyzwaniami związanymi z wymogami klimatyczno-środowiskowymi. EKES jest przekonany, że współistnienie to jest możliwe i że jego osiągniecie może zapewnić Europie komparatywną przewagę konkurencyjną na świecie. Z drugiej strony EKES jest w pełni świadom gigantycznych kosztów związanych z tą transformacją i wspiera ich odpowiednie łagodzenie i kompensowanie, z uwzględnieniem istniejących możliwości gospodarczych.

4.18.   Systemy opieki zdrowotnej

4.18.1.

Co najważniejsze, jednym z głównych wniosków płynących z kryzysu związanego z COVID-19 jest konieczność wzmocnienia systemów opieki zdrowotnej w prawie każdym kraju europejskim, przede wszystkim poprzez skupienie się na profilaktyce. Skutki koronawirusa powodują ogromne obciążenie systemów opieki zdrowotnej w całej Europie. Chociaż odpowiedzialność za opiekę zdrowotną spoczywa na szczeblu krajowym, wirus rozprzestrzenia się ponad granicami. Jego konsekwencje odczuwalne są w całej Europie, zarówno w obrębie naszych granic, jak i poza nimi, a także powoduje on skutki sanitarne, społeczne i gospodarcze, które wymagają wspólnych odpowiedzi na szczeblu europejskim.

4.18.2.

Kryzys związany z COVID-19 ujawnił zależność UE od przywozu produktów leczniczych z państw trzecich. Potrzebne są inwestycje w ochronę zdrowia i opiekę, a także w usługi w zakresie opieki długoterminowej, profilaktykę zdrowotną oraz w strategie dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy – w ramach podejścia uwzględniającego cykl życiowy – które muszą być wspierane przez instytucje UE.

4.18.3.

Kryzys związany z COVID-19 pokazuje, że wielonarodowe przedsiębiorstwa farmaceutyczne dysponują ogromną siłą. W celu zwiększenia niezależności przemysłu farmaceutycznego należy utworzyć duży europejski fundusz badawczy w celu opracowywania nowych leków i szczepionek. Instytucje UE powinny mieć niezbędne uprawnienia do koordynowania dostaw, dystrybucji i cen podstawowych urządzeń medycznych i ochronnych w ramach jednolitego rynku.

4.18.4.

EKES wzywa do opracowania strategii w zakresie chemikaliów na rzecz zrównoważoności, która zapewni ochronę zdrowia ludzkiego i środowiska, minimalizując jednocześnie narażenie na niebezpieczne substancje chemiczne. Nowa strategia będzie musiała być w pełni spójna z Europejskim Zielonym Ładem.

4.18.5.

Konieczne jest przywrócenie zaufania pasażerów do transportu, ze szczególnym uwzględnieniem transportu publicznego. Obejmuje to m.in. środki służące zwiększeniu bezpieczeństwa pasażerów (np. systemy klimatyzacji, wykrywanie osób chorych, środki w zakresie czyszczenia i dezynfekcji itp.). W tym kontekście należy ponownie rozważyć i nawet wzmocnić prawa pasażerów (np. zwrot kosztów odwołanych podróży).

5.   Silniejsza pozycja Europy na świecie

5.1.

UE musi wzmocnić i promować swoją globalną pozycję, odgrywając istotniejszą i bardziej strategiczną rolę w gospodarce światowej i w polityce. W ciągu ostatnich dziesięciu lat pozycja ta uległa osłabieniu. Gospodarka UE ma potencjał do lepszego wykorzystania przewagi komparatywnej na światowym rynku handlu i inwestycji, zwłaszcza w zakresie zaawansowanej produkcji i innowacyjnych usług, a także ambicje, by stać się światowym liderem. Wysiłkom tym powinna towarzyszyć lepsza i skuteczniejsza reprezentacja UE w najważniejszych organizacjach światowych oraz potrzeba zajmowania na ich forach jednolitego stanowiska. EKES wzywa Komisję Europejską do podjęcia odpowiednich działań, aby lepiej odzwierciedlić w programie prac na 2021 r. potrzebę wzmocnienia globalnej pozycji UE.

5.2.

Unia powinna nadal wspierać wielostronne podejście w handlu. Włączenie standardów społecznych, norm pracy i norm zrównoważonego rozwoju (8) do zasad WTO i innych agencji ONZ mogłoby wydatnie przyczynić się do budowy nowego, sprawiedliwego porządku gospodarczego i handlowego oraz sprawiedliwej i inteligentnej globalizacji. Jednocześnie UE powinna sprzeciwiać się dążeniu do wprowadzania nowych barier i ograniczeń w gospodarce światowej.

5.3.

Jednym z konkretnych wniosków płynących z kryzysu COVID-19 dla UE jest potrzeba wzięcia w większym stopniu pod uwagę ochrony strategicznych aktywów i inwestycji oraz wzmocnienia screeningu w obszarach, w których istnieje ryzyko politycznie niewłaściwego wykorzystania transakcji inwestycyjnej w strategicznej branży

5.4.

Po brexicie UE powinna skupić się nie tylko na wzmocnieniu wewnętrznej spójności i jedności, ale także w stosownych przypadkach nie może zapominać o kontynuowaniu procesu rozszerzenia, który ostatnio nieco się opóźnił pomimo pewnych postępów, zwłaszcza w odniesieniu do przystąpienia niektórych krajów kandydujących z Bałkanów Zachodnich. Rozszerzenie mogłoby znacznie przyczynić się do wyeliminowania niepewności politycznej i gospodarczej oraz zwiększenia stabilności w tej części Europy.

5.5.

W ostatnim dziesięcioleciu sytuacja geopolityczna pogorszyła się, co również dotyczy obszarów położonych bliżej zewnętrznej granicy UE. Aby wspierać stabilność i poprawić wzajemne stosunki z UE, należy kontynuować inicjatywę partnerstwa strategicznego oraz integracyjną politykę sąsiedztwa. Trzeba elastycznie reagować na nowe okoliczności w oparciu o wzajemny szacunek i korzyści dla obu stron.

5.6.

Zmieniająca się sytuacja geopolityczna i konsekwencje niedawnego kryzysu migracyjnego, a także pogorszenie stosunków zewnętrznych na świecie i wiele nowych, ryzykownych zjawisk, również przesunęły zakres unijnej pomocy rozwojowej. Kolejne wieloletnie ramy finansowe będą miały dużo więcej środków finansowych na ten cel i oczekuje się włączenia w ten proces Europejskiego Funduszu Rozwoju. EKES popiera te działania i podkreśla potrzebę zwrócenia szczególnej uwagi na Afrykę, aby pomóc temu kontynentowi w przezwyciężeniu trudnej sytuacji politycznej, gospodarczej, społecznej i środowiskowej.

5.7.

Konieczne jest wznowienie strategicznej roli geopolitycznej UE w propagowaniu światowych procesów pokojowych, tak aby ożywić możliwości rozwoju gospodarczego w sąsiedztwie UE: na Bałkanach Zachodnich, w krajach eurośródziemnomorskich, w krajach Partnerstwa Wschodniego i na innych obszarach doświadczanych konfliktami.

6.   Promowanie naszego europejskiego stylu życia

6.1.   Środki socjalne

6.1.1.

Oprócz kwestii gospodarczych i środowiskowych program prac UE na 2021 r. musi uwzględniać wymiar społeczny. Priorytetem będzie więc zaangażowanie na rzecz społecznej i zrównoważonej Europy. W tym kontekście ważną rolę odgrywają również organizacje społeczeństwa obywatelskiego. Promowanie innowacji społecznych jako modelu naprawy gospodarczej niesie ze sobą możliwości – poprzez współtworzenie, współprojektowanie i współprodukcję. W złożonym krajobrazie społecznym, obejmującym ogromne wyzwania społeczne, jedynym sposobem na znalezienie rozwiązań jest zmobilizowanie wszystkich zasobów w społeczeństwie w sposób międzysektorowy i wielodyscyplinarny. Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie jest katalizatorem innowacji społecznych.

6.1.2.

Konieczne jest szersze zrozumienie sprawiedliwej transformacji (wyjście poza węgiel) i pełne wdrożenie Europejskiego filaru praw socjalnych, a jednocześnie zreformowanie systemów redystrybucji, zadbanie o równowagę między życiem zawodowym a prywatnym oraz zapewnienie równouprawnienia płci.

6.1.3.

Wdrażanie Europejskiego filaru praw socjalnych na szczeblu europejskim i we wszystkich państwach członkowskich jest ważnym krokiem w kierunku proaktywnego podejmowania działań na rzecz pozytywnej konwergencji społecznej. W swoich wytycznych politycznych Komisja obiecała sprawiedliwą transformację w kierunku ekologicznej społecznej gospodarki rynkowej. W tym kontekście Komisja przedstawiła plan działania „Silna Europa socjalna na rzecz sprawiedliwej transformacji”, w ramach którego rozpoczęto dyskusję z państwami członkowskimi, regionami i partnerami UE na temat konkretnych zobowiązań w celu wdrożenia filaru z myślą o osiągnięciu postępów na szczeblu unijnym, krajowym, regionalnym i lokalnym do listopada 2020 r. (9). Na podstawie otrzymanych odpowiedzi Komisja przedstawi na początku 2021 r. plan działania na rzecz wdrożenia filaru praw socjalnych. Dodatkowe propozycje na 2021 r. przedstawiono w załączniku do planu działania. Obejmują one gwarancję dla dzieci, plan działania na rzecz gospodarki społecznej, strategię w sprawie niepełnosprawności i długoterminową wizję dla obszarów wiejskich (10).

6.1.4.

W ramach planu działania Komisja rozpoczęła pierwszy, a następnie drugi etap konsultacji z partnerami społecznymi w sprawie sprawiedliwej płacy minimalnej (11). EKES oczekuje na ewentualną przyszłą inicjatywę prawną Komisji dotyczącą godziwej i sprawiedliwej płacy minimalnej. Celem powinno być zagwarantowanie, że płace minimalne we wszystkich państwach członkowskich UE będą zapewniały wszystkim pracownikom możliwość życia na godnym poziomie. EKES z zadowoleniem przyjmuje uznanie przez Komisję, że istnieje potrzeba podjęcia działań na szczeblu UE na rzecz promowania roli rokowań zbiorowych we wspieraniu adekwatności i zakresu płacy minimalnej oraz że w działaniach UE na rzecz płacy minimalnej należy uwzględnić środki wspierające rokowania zbiorowe, zwłaszcza na poziomie sektorowym (12).

6.1.5.

Wzmocnienie wymiaru społecznego UE wymaga – ze względu na jego złożoność – by obowiązujące mechanizmy zarządzania umożliwiały zbiorowe rozwiązywanie problemów przez różne podmioty w różnych sektorach. Kluczowe znaczenie ma dialog społeczny. Silny proces naprawy w wymiarze społecznym oznacza również lepszy dostęp do związków zawodowych i lepszą ochronę. Należy promować rokowania zbiorowe i demokrację w miejscu pracy. UE i państwa członkowskie muszą wspierać partnerów społecznych w próbach znacznego zwiększenia zasięgu rokowań zbiorowych. Istnieje potrzeba wzmocnienia reprezentatywności i autonomii oraz powiązań między europejskim i krajowym poziomem dialogu społecznego. Ponadto potrzebna jest dalsza poprawa zdolności partnerów społecznych i ich zaangażowania w kształtowanie polityki, a także zapewnienie stabilnych i zrównoważonych ram stosunków przemysłowych. EKES uważa, że Komisja Europejska powinna dokonać przeglądu unijnych ram jakości na rzecz przewidywania zmian i restrukturyzacji oraz zaproponować podstawę prawną dla konkretnych warunków ramowych dotyczących uczestnictwa pracowników, bez ingerowania w kompetencje krajowe (13), w celu zwiększenia zaangażowania pracowników w rozwiązywanie problemów związanych z Zielonym Ładem i transformacją cyfrową.

6.1.6.

EKES wzywa Komisję do zreformowania zarządzania gospodarczego w Unii Europejskiej. Zdaniem Komitetu wymaga to pewnych zmian w a) systemie zarządzania – potrzebne są specjalne mechanizmy zarządzania, aby można było szybciej zająć się pilnymi problemami i rozwiązać złożone kwestie. Mechanizmy te łączyłyby poziom UE z poziomem państw członkowskich, ale nie zastępowałyby działań podejmowanych na obydwu szczeblach; b) w sposobie uwzględniania celów zrównoważonego rozwoju w unijnych procesach monitorowania ekonomicznego i społecznego oraz budżetowania. W tym kontekście można by wyposażyć europejski semestr w nowe, lepsze, mierzalne i uzupełniające wskaźniki społeczne, gospodarcze i środowiskowe w celu monitorowania wszystkich aspektów Europejskiego filaru praw socjalnych i jego zasad oraz 17 celów zrównoważonego rozwoju (14).

6.1.7.

EKES z zadowoleniem przyjmuje zapowiedziany wniosek mający poprawić w 2021 r. warunki pracy osób pracujących za pośrednictwem platform internetowych. Ubolewa jednak, że w komunikacie Komisji bezpośrednio nie uwzględniono znacznie większego wyzwania, jakim jest sprawiedliwa transformacja sprzyjająca włączeniu społecznemu (15). Kładzie więc nacisk na potrzebę stworzenia ambitnego planu działania z myślą o tym, aby zachęcić państwa członkowskie do wypełnienia obietnic związanych z proklamacją Europejskiego filaru praw socjalnych (16).

6.1.8.

Przeformułowanie zadań ma kluczowe znaczenie dla fazy odbudowy gospodarczej w kontekście kryzysu związanego z COVID-19. Zarówno w prywatnym, jak i publicznym sektorze zdrowia i opieki dążenie do wzrostu wydajności było w konflikcie z jakością usług i zmniejszało znaczenie doświadczenia zawodowego, co miało dramatyczne konsekwencje podczas kryzysu zdrowotnego w większości krajów UE. Przesunięcie w kierunku działań opartych na usługach doprowadziłoby do bardziej pracochłonnej gospodarki, równoważącej niepewność zatrudnienia w tych sektorach, wspierającej wyższe poziomy zatrudnienia i przywracającej miejsca pracy w gospodarce realnej. Niezbędna jest zatem polityka promująca pracę wysokiej jakości w sektorach pracochłonnych zapewniających wysokiej jakości usługi.

6.1.9.

EKES wyraża zaniepokojenie, że ubóstwo w ujęciu ogólnym i ubóstwo pracujących nadal stanowią poważny problem w wielu państwach członkowskich. Oprócz poprawy poziomu płac konieczne jest kompleksowe podejście na szczeblu UE i państw członkowskich, w tym działania mające na celu zapewnienie odpowiednich systemów minimalnego dochodu, wspólnych minimalnych standardów w zakresie ubezpieczeń od utraty pracy i skutecznych systemów aktywnej integracji, czemu towarzyszyć będą kluczowe i wspierające usługi społeczne. Potrzebne są również dobrze funkcjonujące rynki pracy, publiczne służby zatrudnienia oraz aktywna polityka rynku pracy (17).

6.1.10.

EKES popiera strategię Komisji na rzecz równouprawnienia płci na lata 2020–2025 i zaleca, by Komisja stosowała strategie uwzględniania aspektu płci we wszystkich organach zajmujących się programowaniem i zarządzaniem oraz przyjęła przekrojowe podejście do równości płci. Strategię należy wdrożyć równolegle z przeciwdziałaniem skutkom COVID-19, wykorzystując dostosowane do potrzeb i odpowiednio ukierunkowane rozwiązania polityczne. Komitet odnotowuje zamiar Komisji, by zaproponować inicjatywę ustawodawczą dotyczącą wiążących środków w zakresie przejrzystości płac. W odniesieniu do wynagrodzenia i innych różnic w traktowaniu kobiet i mężczyzn należy zapewnić większe uznanie społeczne i nadać większą wartość ekonomiczną zawodom i sektorom tradycyjnie zatrudniającym dużo kobiet i często niedofinansowanym i niedocenianym.

6.1.11.

Ważne jest, aby w dalszym ciągu zwalczać i łagodzić społeczno-gospodarcze skutki pandemii, które są wyjątkowo poważne w kluczowych obszarach transportu, podróży i turystyki.

6.2.   Migracja i era po pandemii COVID-19

6.2.1.

Wraz z wybuchem pandemii COVID-19 oraz związaną z tym ogromną tragedią krajowych systemów opieki zdrowotnej i upadkiem gospodarki we wszystkich krajach wydaje się, że problem migracji zniknął ze scenariusza i stał się jedynie tłem, czemu towarzyszyła pewna obojętność opinii publicznej. Osoby ubiegające się o azyl nie mogą zostać pozbawione pomocy w wyniku obecnego kryzysu. Podstawowe prawa do ochrony stanowią trzon wartości europejskich i nie można ich ignorować, gdy okazują się niewygodne.

7.   Nowy impuls dla demokracji europejskiej

7.1.

Unia Europejska opiera się na wspólnych wartościach europejskich, które w żadnych okolicznościach nie podlegają dyskusji. Są to: poszanowanie godności ludzkiej i praw człowieka, wolność, demokracja, równość i praworządność. Nie można zapominać o tych wartościach, nawet gdy UE i jej państwa członkowskie stają w obliczu sytuacji nadzwyczajnej i jej skutków w postaci bezprecedensowych wyzwań gospodarczo-społecznych. Wprawdzie reakcja na obecny kryzys musi być szybka i wymaga pewnych wyjątkowych oraz ograniczonych w czasie środków, jednak podejmowane działania nie mogą być sprzeczne z zasadami państwa prawa i podziału władzy ani zagrażać demokracji oraz prawom podstawowym obywateli europejskich. EKES nalega, by wszystkie środki polityczne w tym zakresie były w pełni zgodne z naszymi wspólnymi wartościami określonymi w art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej.

7.2.

W ramach tego nowego procesu naprawy gospodarczej i odbudowy EKES ma nadzieję, że nadchodząca konferencja w sprawie przyszłości Europy będzie okazją do wzmocnienia i pogłębienia struktury instytucjonalnej UE oraz do rzeczywistej odnowy unijnego projektu, tak by był on w stanie sprostać wyzwaniom nadchodzących dziesięcioleci.

7.3.

Kryzys związany z COVID-19 ujawnił ograniczenia instytucjonalne i niedociągnięcia obecnej struktury UE, a jednocześnie wskazał na pilną potrzebę zbudowania skutecznej i sprawnej Unii. Potrzebujemy nowej struktury Unii Europejskiej wykraczającej poza jednolity rynek, tak aby ziścić ideę bardziej zintegrowanej Europy o faktycznej zdolności fiskalnej, której głównym celem jest poprawa warunków życia i pracy obywateli. Z tych powodów EKES jest zdania, że podczas konferencji należy wziąć pod uwagę istniejące już unijne instrumenty służące odbudowie i solidarność, którą już udało się zamanifestować, przy jednoczesnym zapewnieniu równowagi ekologicznej, rozwoju gospodarczego, postępu społecznego, bezpieczeństwa i demokracji. EKES podkreśla, że pomimo pandemii bezpośrednie zaangażowanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego, partnerów społecznych i wybranych demokratycznie przedstawicieli musi pozostać priorytetem konferencji. Oczekuje w związku z tym na rozpoczęcie konferencji, aby stworzyć wraz z obywatelami bardziej demokratyczną, skuteczniejszą i bardziej odporną Unię. Zdaniem EKES-u Komisja powinna przyjąć format konferencji otwarty na wszelkie możliwe rozwiązania, takie jak wnioski ustawodawcze, zainicjowanie zmiany traktatu lub inne propozycje.

7.4.

Komitet sądzi, że dezinformacja stanowi bezpośrednie zagrożenie nie tylko dla zdolności osób do podejmowania świadomych decyzji politycznych, ale także dla projektu integracji europejskiej, a tym samym dla jedności, dobrobytu i globalnego wpływu Unii Europejskiej. Osłabienie zdolności UE w zakresie demokratycznego podejmowania decyzji leży w interesie szeregu mocarstw zagranicznych, a także grup ekstremistycznych, które sprzeciwiają się współpracy europejskiej i wzmacnianiu spójności. EKES wyraża zdecydowane poparcie dla obecnych wysiłków UE na rzecz przeciwdziałania dezinformacji – zarówno zewnętrznej, jak i wewnętrznej – oraz wzywa Komisję do zapewnienia pełnej zgodności z kodeksem postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji i do podejmowania regulacyjnych działań następczych w odniesieniu do niego. Ponadto wzywa Komisję do dalszego rozwijania niedawno ustanowionego systemu szybkiego ostrzegania i jednostek wywiadowczych STRATCOM oraz do rozszerzenia działań Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych (ESDZ) wymierzonych przeciwko dezinformacji, a także do równoległego znacznego rozszerzenia działań UE skierowanych przeciw dezinformacji wewnętrznej (18).

7.5.

EKES zdecydowanie popiera wniosek Komisji Europejskiej dotyczący opracowania europejskiego planu działania na rzecz demokracji, który powinien mieć kompleksowy i ciągły charakter i umożliwić wprowadzenie zmian dzięki zapewnieniu wsparcia finansowego i koordynacji międzyinstytucjonalnej. W ramach europejskiego planu działania na rzecz demokracji i powiązanych z nim przyszłych inicjatyw należy zintensyfikować wysiłki na rzecz zapewnienia wolnych i pluralistycznych mediów i wysokiej jakości niezależnego dziennikarstwa, skutecznej regulacji mediów społecznościowych, zwłaszcza w celu zwalczania dezinformacji, w tym regulacji dotyczących internetowej reklamy politycznej i odpowiedzialności za treść. Należy także dążyć do zmodernizowania procesu wyborczego i włączenia do niego grup pozbawionych praw, przede wszystkim osób z niepełnosprawnościami, jak również do zapewnienia we wszystkich państwach członkowskich powszechnego systemu edukacji obywatelskiej na temat Unii Europejskiej i jej procesów demokratycznych. EKES przypomina tu o swojej propozycji dotyczącej wdrożenia ambitnej strategii UE w zakresie komunikacji, edukacji i podnoszenia świadomości społeczeństwa na temat praw podstawowych, praworządności i demokracji (19).

7.6.

Potrzebne są wysiłki na rzecz zapewnienia wolnych i pluralistycznych mediów i wysokiej jakości niezależnego dziennikarstwa, a także skuteczna regulacja mediów społecznościowych, zwłaszcza w celu zwalczania dezinformacji, w tym regulacje dotyczące internetowej reklamy politycznej i odpowiedzialności za treść.

7.7.   Lepsze regulacje i prognozowanie

7.7.1.

EKES podtrzymuje wezwanie do opracowania zmienionego Programu na rzecz lepszego stanowienia prawa, który obejmowałby kontrolę zgodności z zasadami zrównoważonego rozwoju, tak aby zapewnić, że wszystkie przepisy i polityki UE przyczyniają się do realizacji celów zrównoważonego rozwoju.

7.7.2.

EKES zobowiązuje się wnieść wkład w zapewnienie powodzenia platformy ds. dostosowania się do wymogów przyszłości, która zastąpi platformę REFIT, i z zadowoleniem przyjmuje zwiększenie roli Komitetu w nowej platformie pod względem udziału, reprezentacji i wkładu. Nowa platforma zaangażuje państwa członkowskie i przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego w prace nad uproszczeniem i zmniejszeniem zbędnych obciążeń regulacyjnych oraz w przygotowanie Europy na nowe wyzwania przyszłości, takie jak cyfryzacja. Kryzys wywołany COVID-19 pokazał, jak ważne jest opracowanie strategii politycznych i wzmocnienie zdolności w taki sposób, aby były one w stanie zaradzić niepewności związanej z przyszłością.

7.7.3.

EKES przypomina, że poprawa uregulowań nie może zastąpić decyzji politycznych i w żadnym razie nie może prowadzić do deregulacji ani skutkować ograniczeniem poziomu ochrony socjalnej, ochrony środowiska oraz ochrony konsumentów i praw podstawowych. Wzywa Komisję do dokonania przeglądu wytycznych i kryteriów dotyczących zestawu narzędzi lepszego stanowienia prawa, by uwzględnić w procesie oceny cele zrównoważonego rozwoju określone w Agendzie 2030. W zestawie narzędzi lepszego stanowienia prawa należy wyraźnie uwzględnić kontrolę zgodności z zasadami zrównoważonego rozwoju. EKES ponawia swoje wezwanie do dalszego rozwoju europejskiego ekosystemu oceny skutków, by poprawić jego jakość i promować włączenie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w proces projektowania i wdrażania przepisów prawnych (20).

7.7.4.

EKES sugeruje, by w celu wzmocnienia demokracji uczestniczącej Komisja połączyła konsultacje społeczne (ze względu na ich ograniczenia) z organizowanymi ad hoc okrągłych stołami z udziałem zainteresowanych stron takich jak partnerzy społeczni i przedstawiciele zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego.

7.7.5.

Należy wzmocnić zaangażowanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego w ocenę skutków i strategiczne prognozowanie w celu zapewnienia, by ich ekspertyza i znajomość miejscowych realiów były uwzględniane przy opracowywaniu przyszłego prawodawstwa i polityki w nowym kontekście po COVID-19.

7.7.6.

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego same znajdują się wśród ofiar nierówności i słabości obecnego systemu. Ich obecne i przyszłe możliwości reagowania na potrzeby są zagrożone ze względu na często ograniczone i zmienne zasoby. Należy temu zaradzić poprzez zapewnienie mechanizmów finansowania tych organizacji. Program prac Komisji na 2021 r. – w czasach pokryzysowych – stanowi ogromną szansę na dokonanie przeglądu zaangażowania UE na rzecz organizacji społeczeństwa obywatelskiego w postaci bardziej zrównoważonego i strukturalnego wsparcia finansowego w stosunku do finansowania opartego na projektach.

---

(1)  Rezolucja w sprawie kryzysu związanego z COVID-19 (Dz.U. C 311 z 18.9.2020, s. 1).

(2)  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?qid=1590732521013&uri=COM:2020:456:FIN

(3)  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/pl/TXT/?qid=1590574123338&uri=CELEX:52020DC0380

(4)  NAT/784 – Europejskie prawo o klimacie (zob. s. 143 niniejszego Dziennika Urzędowego).

(5)  NAT/784 – Europejskie prawo o klimacie (zob. przypis 4).

(6)  Zob. s. 124 niniejszego Dziennika Urzędowego.

(7)  INT/894 – Biała księga w sprawie sztucznej inteligencji (zob. s. 87 niniejszego Dziennika Urzędowego).

(8)  Zob. np. https://www.ilo.org/global/standards/lang--en/index.htm.

(9)  https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/qanda_20_20

(10)  Silna Europa socjalna na rzecz sprawiedliwej transformacji.

(11)  https://ec.europa.eu/social/main.jsp?langId=pl&catId=1226&furtherNews=yes&newsId=9696

(12)  Opinia SOC/632 w sprawie godziwych płac minimalnych w całej Europie (w toku).

(13)  CCMI/124 Unijne ramy jakości na rzecz przewidywania zmian i restrukturyzacji

(14)  https://www.eesc.europa.eu/pl/documents/resolution/european-economic-and-social-committees-contribution-2020-commissions-work-programme-and-beyond

(15)  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52020DC0102&from=PL

(16)  INT/897 – Strategia przemysłowa (zob. s. 108 niniejszego Dziennika Urzędowego).

(17)  Opinia EKES-u SOC/632 w sprawie godziwych płac minimalnych w całej Europie (w toku) oraz opinia SOC/583: https://www.eesc.europa.eu/pl/our-work/opinions-information-reports/opinions/common-minimum-standards-field-unemployment-insurance-eu-member-states-concrete-step-towards-effective-implementation (Dz.U. C 97 z 24.3.2020, s. 32), a także opinia „W kierunku europejskiej dyrektywy ramowej w sprawie dochodu minimalnego” (Dz.U. C 190 z 5.6.2019, s. 1).

(18)  SOC/630 „Wpływ kampanii na udział w podejmowaniu decyzji politycznych” (Dz.U. C 311 z 18.9.2020, s. 26).

(19)  Dz.U. C 282 z 20.8.2019, s. 39 oraz komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej i Rady „Dalsze umacnianie praworządności w Unii. Aktualna sytuacja i możliwe kolejne działania”, 3 kwietnia 2019 r.

(20)  INT/886 „Lepsze stanowienie prawa: podsumowanie dotychczasowych osiągnięć i utrzymanie dalszego zaangażowania” (Dz.U. C 14 z 15.1.2020, s. 72).

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Promowanie bardziej zrównoważonej i bardziej sprzyjającej włączeniu społecznemu unii bankowej dzięki poprawie wkładu banków wspólnotowych w rozwój lokalny i tworzenie społecznie odpowiedzialnego międzynarodowego i europejskiego systemu finansowego”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2020/C 364/02)

Sprawozdawca:

Giuseppe GUERINI

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	20.2.2020
Podstawa prawna	Artykuł 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	24.6.2020
Data przyjęcia na sesji plenarnej	16.7.2020
Sesja plenarna nr	553
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	205/6/6

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Zasady zatwierdzone w ostatnich latach na szczeblu międzynarodowym i europejskim nie zawsze uwzględniały w pełni różne modele, które przyczyniają się do zróżnicowania banków w Europie. Wywierało to znaczący wpływ na banki mniejsze i regionalne, które często przybierają formę spółdzielczą, przede wszystkim w takich państwach członkowskich jak Włochy i Hiszpania.

1.2.

Interwencje regulacyjne podejmowane w odpowiedzi na miniony kryzys finansowy nie miały jednakowego wpływu na poszczególne modele charakterystyczne dla pluralizmu i różnorodności europejskiego systemu bankowego. W niektórych przypadkach presja wywołana przez przepisy przyjęte w reakcji na kryzys odbiła się najbardziej na bankach, które w najmniejszym stopniu przyczyniły się do kryzysu w 2008 r.

1.3.

EKES uznaje postępy poczynione przez Komisję w zakresie uwzględniania w ostatnich działaniach regulacyjnych mniejszych i mniej złożonych instytucji bankowych, lecz uważa, że przydatne jest dalsze zwiększenie proporcjonalności przepisów bankowych w odniesieniu do cech ich adresatów w sposób, który nie zmniejszyłby skuteczności przepisów ostrożnościowych. Jednocześnie nie należy osłabiać ani podważać ogólnych zasad i celów, które leżą u podstaw działań podjętych od czasu kryzysu finansowego, ponieważ okazały się konieczne i skuteczne. Bezpieczeństwo, stabilność i odporność systemu finansowego mają fundamentalne znaczenie.

1.4.

EKES z zadowoleniem przyjmuje niedawne przesunięcie terminu wdrożenia regulacji Bazylea III plus i zachęca, by w odpowiednim czasie przyjęto nowe przepisy dotyczące wymogów kapitałowych należycie uwzględniające różnorodność bankowych modeli biznesowych w Europie oraz ich wkład w dywersyfikację i odporność unii bankowej.

1.5.

EKES życzy sobie w szczególności, by doceniono szczególną rolę, jaką banki lokalne i wspólnotowe, w niektórych państwach członkowskich, takich jak Włochy i Hiszpania, często zorganizowane jako spółdzielnie, odgrywają na rzecz MŚP i gospodarstw domowych w skali lokalnej. W niektórych przypadkach są głównym, jeżeli nie jedynym, źródłem dostępu do kredytu dla tysięcy obywateli i przedsiębiorstw europejskich.

1.6.

EKES ma również nadzieję, że odpowiednio doceniony zostanie wkład większych banków spółdzielczych z takich krajów jak Niemcy, Austria, Niderlandy i Francja w europejski system bankowy. Tam, gdzie przyczyniają się one do ryzyka systemowego, należy to odpowiednio uwzględnić w ramach regulacji i nadzoru.

1.7.

Należy również przypomnieć o ważnej roli, jaką odgrywają one w umacnianiu demokracji gospodarczej, sprzyjając uczestnictwu własnych zainteresowanych stron, niebędących zwykłymi akcjonariuszami lub klientami, lecz partnerami. Dzięki możliwości oddania jednego głosu niezależnie od liczby posiadanych udziałów partnerzy ci mogą uczestniczyć w wytycznych dotyczących zarządzania, które w rzeczywistości są bardziej ukierunkowane na wartość dla zainteresowanych stron, a nie akcjonariuszy.

1.8.

EKES uważa, że banki europejskie, w tym banki lokalne i banki spółdzielcze, będą odgrywać kluczową rolę w ożywieniu gospodarczym po pandemii COVID-19, wspierając gospodarkę i zatrudnienie.

1.9.

Zróżnicowany, zakorzeniony w lokalnych obszarach i społecznościach system bankowy z udziałem wielu zainteresowanych stron jest również ważną gwarancją utrzymania wspólnej i opartej na uczestnictwie odpowiedzialności społecznej obywateli, MŚP i podmiotów gospodarczych wraz z silnym zaangażowaniem w gospodarkę realną.

2.   Uwagi ogólne

2.1.

Niniejsza opinia z inicjatywy własnej stanowi wkład EKES-u w projekt unii bankowej służącej celom zrównoważonego rozwoju i włączenia społecznego, które są niezbędne dla przyszłej konkurencyjności Unii Europejskiej w kontekście wielu globalnych wyzwań. W związku z tym EKES pragnie dać wyraz zainteresowania społeczeństwa obywatelskiego dążeniem do stworzenia sprzyjającej włączeniu społecznemu, zróżnicowanej i zrównoważonej unii bankowej.

2.2.

Ten wkład EKES-u jest kontynuacją wielu innych opinii przedstawiających stanowisko EKES-u w sprawie banków lokalnych i spółdzielczych (1) i jest dziś jeszcze bardziej potrzebny, biorąc pod uwagę spowodowany przez pandemię COVID-19 kryzys zdrowotny, humanitarny, gospodarczy, zatrudnieniowy i społeczny o wymiarze ogólnoświatowym.

2.3.

Stale rosnący poziom regulacji sektora bankowego na poziomie europejskim, która stopniowo na przestrzeni lat staje się coraz bardziej restrykcyjna, nie zawsze umożliwia wykorzystywanie różnych modeli bankowości, które przyczyniają się do zróżnicowania sektora bankowości w Europie, lub opracowywanie proporcjonalnych przepisów, które są dostosowane również do mniejszych, regionalnych banków.

2.4.

Przedstawione poniżej argumenty dotyczą przede wszystkim banków wspólnotowych, które często mają niewielki rozmiar i uproszczoną strukturę zarządzania. Odnoszą się one również do różnych modeli banków spółdzielczych różnej wielkości, które występują w Europie. W niektórych krajach takich jak Włochy i Hiszpania banki te są małe, występują w dużej liczbie oraz mają znaczenie jedynie w skali lokalnej. Z drugiej strony w krajach takich jak Niemcy, Austria i Niderlandy są one dużymi podmiotami, lecz ponieważ działają jako banki spółdzielcze, zachowują istotną wspólną cechę z innymi bankami spółdzielczymi: dążą raczej do wartości dla zainteresowanych stron, a nie (przede wszystkim) do wartości dla akcjonariuszy. Banki spółdzielcze, gdy są zorganizowane w grupie bankowej, której akcje są notowane na giełdzie papierów wartościowych, są zobowiązane do posiadania pewnych cech wspólnych z innymi spółkami giełdowymi.

2.5.

Zajęcie się kwestią regulacji sektora bankowego wymaga dwojakiego podejścia: pamięci, również krytycznej, o wydarzeniach, które stopniowo kształtowały europejskie ramy regulacyjne, oraz jasnej wizji perspektywicznej przyszłych celów.

2.6.

Jeśli chodzi o pamięć, należy przypomnieć, że obecnie obowiązujące ramy są w dużym stopniu odpowiedzią na kryzys z 2008 r. Prawodawca europejski zamierzał przekształcić przepisy w celu zaradzenia niedociągnięciom, które ujawniły się podczas kryzysu, a przede wszystkim w celu lepszego przygotowania i umocnienia banków na wypadek przyszłych kryzysów.

2.7.

Chociaż można było i można nadal popierać cele przeprowadzanych reform, nie ulega wątpliwości, że skutki i wyniki różnych segmentów systemu bankowego były asymetryczne w wyniku podejścia przyjmowanego do tej pory przez organ regulacyjny sektora bankowego.

2.8.

Przeprowadzone reformy nie miały takiego samego wpływu na poszczególne modele charakterystyczne dla pluralizmu i różnorodności europejskiego systemu bankowego. W niektórych przypadkach pod większą presją z powodu przepisów znalazły się modele biznesowe, które w najmniejszym stopniu przyczyniły się do kryzysu w 2008 r., takie jak na przykład często małe lub średnie banki lokalne, w niektórych państwach członkowskich zorganizowane w formie spółdzielni.

2.9.

Między innymi z powodu przepisów, które stały się pod różnymi względami coraz trudniejsze do przestrzegania, małe i średnie banki lokalne zostały poddane stopniowej presji regulacyjnej, by połączyć się z większymi grupami i dokonać fuzji pod groźbą wyjścia z rynku, co wiązało się z utratą różnorodności europejskiego systemu bankowego.

3.   Banki lokalne a regulacja sektora bankowego: uwagi ogólne

3.1.

Różne wprowadzone w ostatnich latach akty prawne wdrażające umowy międzynarodowe i przepisy europejskie postawiły w niekorzystnej sytuacji małe i średnie banki, zwłaszcza spółdzielnie, banki lokalne i banki oparte na zasadzie wzajemności, z trzech powodów: a) kosztów zgodności wynikających z licznych, złożonych, bardzo szczegółowych i stale zmieniających się przepisów; b) mniejszego uznania różnego znaczenia systemowego banków lokalnych pod względem stopnia ryzyka; c) korzyści w postaci kosztów finansowania, z których korzystają duże banki o znaczeniu systemowym.

3.2.

Dlatego też EKES uważa, że prawodawca powinien niezwłocznie zwiększyć strukturalną proporcjonalność i adekwatność przepisów bankowych pod kątem charakterystyki adresatów tych przepisów, dążąc do osiągnięcia trzech celów: a) ograniczenia sztucznych zakłóceń konkurencji, ponieważ wywołują je przepisy, które nie są proporcjonalne/adekwatne do różnych cech grup docelowych, w tym wyróżniających je celów przedsiębiorczości; b) utrzymania zróżnicowanego europejskiego sektora bankowego, bardziej odpornego na przyszłe nowe kryzysy finansowe i gospodarcze; c) zachęcania do wsparcia kredytowego (a nie jego ograniczania) dla małych i średnich przedsiębiorstw – kluczowego sektora gospodarki europejskiej.

3.3.

EKES z zadowoleniem przyjmuje niedawne przesunięcie terminu wdrożenia umowy Bazylea III i zdecydowanie zachęca, by w odpowiednim czasie przyjęto przepisy UE należycie uwzględniające różnorodność bankowych modeli biznesowych w Europie.

3.4.

Mając na uwadze transpozycję nowych reform określonych w umowie bazylejskiej, EKES uważa, że wskazane byłoby wyliczenie i zatwierdzenie siedmiu zasad określonych w czerwcu 2019 r. przez Europejską Radę ds. Ryzyka Systemowego (ERRS), które zostały opracowane przed rozpoczęciem przez ERRS oceny konsultacyjnej (2). a) Przystosowalność : przepisy finansowe muszą być w stanie ewoluować wraz z systemem finansowym i nie stać się przeszkodą w innowacji. Oznacza to również, że nie należy tworzyć istotnych barier dla wchodzenia nowych banków do tego sektora i nie należy zniechęcać do powstawania nowych modeli biznesowych lub zachowania alternatywnych modeli bankowych, które na przestrzeni dziejów ugruntowały swoją pozycję, takich jak spółdzielnie. b) Różnorodność : należy zachować różnorodność instytucji finansowych i praktyk biznesowych, ponieważ stanowi ona skuteczną ochronę przed niestabilnością systemową. Konieczne jest uniknięcie nadmiernego ujednolicenia przedsiębiorstw i działalności podlegającej regulacji: umiejętność wyprodukowania „przeciwciał” oraz różnorodne formy reakcji/odporności na negatywne cykle gospodarcze zwiększają na przykład całościową stabilność sektora finansowego, a bardziej ogólnie rzecz biorąc – gospodarki. c) Proporcjonalność : obciążenie regulacyjne powinno być współmierne do wagi niedoskonałości rynku, która musi zostać skorygowana, oraz znaczenia systemowego podmiotów, do których skierowane są przepisy. d) Możliwość przeprowadzenia skutecznej restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji : przepisy powinny pozwolić nierentownym instytucjom na wyjście z systemu bez osłabiania ich stabilności systemowej. Niezbędne jest jednak przyjęcie polityki uwzględniającej strukturę i złożoność wewnętrzną odnośnych instytucji. e) Perspektywy systemowe : przepisy finansowe powinny mieć na celu zapewnienie, aby podstawowe usługi finansowe były świadczone społeczeństwu bez przerwania ciągłości. System regulacyjny sprzyjający koncentracji działalności w ograniczonej liczbie instytucji finansowych może być bardziej podatny na zagrożenia, gdyż zależy od stabilności finansowania tych kilku instytucji. f) Dostępność informacji : przewidziany w przepisach sektorowych przepływ informacji z banków do organów regulacyjnych powinien umożliwiać szybkie rozpoznanie kanałów rozprzestrzeniania się efektu domina i obszarów podatnych na zagrożenia. g) System pozaregulacyjny : ramy regulacyjne nie powinny prowadzić do wyeliminowania rozwiązań, które sprawdziły się poza zawężonymi obszarami regulacyjnymi.

4.   Konkretne propozycje transpozycji nowych przepisów do ram regulacyjnych unii bankowej

4.1.

Istnieją powody, by przypuszczać, że Komisja Europejska dokona przeglądu swojego programu legislacyjnego w kadencji 2019–2024 z uwagi na sytuację nadzwyczajną związaną z COVID-19. EKES uważa, że w oczekiwaniu na nowy program istotne jest podejmowanie działań na rzecz następujących głównych celów dostosowania europejskiego systemu bankowego pod względem regulacyjnym:

4.2.

Konieczne jest dokonanie transpozycji umowy bazylejskiej (zawartej w grudniu 2017 r.) z większym wykorzystaniem swobody interpretacyjnej i uprawnień dyskrecjonalnych, niż miało to miejsce w przypadku regulacji Bazylea II i Bazylea III. Ogólnie rzecz biorąc, należy przyznać, że Komisja Europejska podjęła pewne kroki we właściwym kierunku, aby uprościć przepisy w odniesieniu do mniejszych i niezłożonych instytucji bankowych w kilku obszarach, takich jak wymogi w zakresie sprawozdawczości, nadzór i wymogi kapitałowe (współczynnik wsparcia MŚP). Należy jednak dalej podążać w tym kierunku, dostosowując w miarę możliwości przepisy do różnych modeli biznesowych, bez uszczerbku dla skuteczności regulacji ostrożnościowej.

4.3.

EKES wnosi zwłaszcza, by doceniono szczególną rolę, jaką w niektórych państwach członkowskich takich jak Włochy i Hiszpania banki lokalne i wspólnotowe, często w formie spółdzielni, odgrywają na rzecz MŚP i rodzin. Życzy sobie również, by odpowiednio doceniono wkład, jaki większe banki spółdzielcze z krajów takich jak Niemcy, Austria i Niderlandy wnoszą w europejski system bankowy. Tam, gdzie przyczyniają się one do ryzyka systemowego, należy to odpowiednio uwzględnić w ramach regulacji i nadzoru.

4.4.

Dla europejskiej tkanki gospodarczej i bankowej pozytywne byłoby wyeliminowanie sytuacji (określonej w art. 40 rozporządzenia (UE) nr 468/2014 Europejskiego Banku Centralnego (3)), w której banki należące do istotnej grupy bankowej same stają się istotne, choć mają dosyć niedużą wielkość, rolę oraz ekspozycję na tak zwane ryzyko systemowe, co ma na celu uznanie wprowadzonych w maju 2019 r. w dyrektywie w sprawie wymogów kapitałowych V (CRD V) i rozporządzeniu w sprawie wymogów kapitałowych II (CRR II) form proporcjonalności (tzw. „pakiet bankowy”). W art. 84 ust. 4 CRD V i art. 4 ust. 1 pkt 145 CRR II wprowadza się pojęcie „małych i niezłożonych instytucji”, w odniesieniu do których należy ograniczyć niektóre wymogi, w szczególności w odniesieniu do ujawniania informacji.

4.5.

EKES uważa, że definicja „małej i niezłożonej instytucji” umożliwia systematyczne podejście do kwestii proporcjonalności. Uproszczenie obowiązków małych i niezłożonych instytucji nie powinno ograniczać się do wymogów dotyczących ujawniania informacji. Powinno być możliwe rozszerzenie tego uproszczenia na inne wymogi ostrożnościowe i nadzorcze. Na przykład mała i niezłożona instytucja nie powinna być objęta nadzorem jako istotna jednostka, jeśli jest powiązana z istotną grupą na mocy przepisu prawa krajowego, który wymaga nadzoru nad tą grupą. Taka sytuacja mogłaby w rzeczywistości oznaczać swego rodzaju podwójny nadzór nad małymi bankami, prowadzony na różnych poziomach, ze znaczącymi negatywnymi skutkami zarówno pod względem kosztów przestrzegania przepisów ponoszonych przez banki, jak i w zakresie kosztów regulacyjnych ponoszonych przez instytucje bankowe.

4.6.

EKES zwraca się również o przegląd przepisów i mechanizmów regulujących restrukturyzację i uporządkowaną likwidację banków, sposoby obliczania MREL (4) oraz alternatywne działania, które mogą być podejmowane przez określone fundusze gwarancji depozytów (5) utworzone przez niektóre systemy banków lokalnych lub spółdzielczych na podstawie postanowień wyroku w sprawie Tercas wydanego przez Trybunał Sprawiedliwości w dniu 19 marca 2019 r. (6)

4.7.

Nie można dopuścić do tego, by nowe prawodawstwo pierwotne, jak również zasady nadzoru w dziedzinie zrównoważonego finansowania przyczyniły się do zwiększenia obciążeń związanych ze zgodnością, w związku z czym modele nadzoru okazałyby się niemożliwe do udźwignięcia przez małe banki oraz banki działające w formie prawnej spółdzielni.

4.8.

EKES popiera propozycje Komisji Gospodarczej i Monetarnej Parlamentu Europejskiego z 2019 r. w sprawie wprowadzenia współczynnika wsparcia ekologicznego i społecznego, który umożliwiałby zmniejszenie absorpcji kapitału odnośnie do środków finansowych przyznawanych przez banki przedsiębiorstwom gospodarki społecznej oraz przedsiębiorstwom rzeczywiście zaangażowanym w programy zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu. Mając na uwadze konieczność zapewnienia odporności i stabilności sektora finansowego, należy odpowiednio zbadać i ocenić możliwość opracowania współczynnika wsparcia ekologicznego i społecznego.

4.9.

EKES uważa, że ważne jest, aby w nowych uregulowaniach dotyczących unii bankowej wprowadzono konkretne narzędzia w celu uznania, że inwestycje banków podejmujących działania o pozytywnym wpływie społecznym i środowiskowym należy wspierać między innymi za pomocą preferencyjnego traktowania z perspektywy rezerw ostrożnościowych wymaganych przez EUNB.

4.10.

Takie podejście do uregulowań popierają również dane wskazujące na mniejszą ryzykowność inwestycji dokonywanych przez przedsiębiorstwa gospodarki społecznej, które w systemie bankowym miały nieomal nieistotny wpływ pod względem kredytów zagrożonych.

4.11.

Współprawodawcy osiągnęli kompromis wiosną 2019 r., powierzając EUNB (art. 501c rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 (7), CRR) – po zasięgnięciu opinii Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ERRS) – zadanie ocenienia na podstawie dostępnych danych oraz wniosków działającej w ramach Komisji grupy ekspertów wysokiego szczebla ds. zrównoważonego finansowania, czy uzasadnione byłoby specjalne ostrożnościowe traktowanie ekspozycji związanych z działalnością w znaczącym stopniu nastawioną na cele środowiskowe i/lub społeczne. EKES ufa, że ocena ta będzie zarówno ostrożna, jak i pozytywna.

5.   Grupy bankowe a nadzór

5.1.

Jeśli chodzi o tworzenie grup banków spółdzielczych postulowane w prawodawstwie europejskim, dzięki któremu banki wspólnotowe i lokalne zrzeszają się, szczególnie w niektórych krajach takich jak Włochy i Hiszpania, by zwiększyć masę krytyczną swej działalności, banki lokalne powinny mieć możliwość odpowiedniego zarządzania absorpcją udziałów kapitałowych przez jednostki dominujące wyższego szczebla, aby nie ograniczać nadmiernie kapitału przeznaczonego na kredyty.

5.2.

Obecnie ramy prawne przewidziane w europejskim prawodawstwie dotyczące grup bankowych opierają się na trzech artykułach CRR: a) art. 10: grupy bankowe tworzone przez banki trwale powiązane z organem centralnym, posiadające powiązane gwarancje i kompetencje w zakresie zarządzania i koordynacji (Włochy, Niderlandy, Finlandia, Portugalia, Luksemburg); b) art. 113 ust. 6: grupy posiadające uprawnienia do zarządzania i koordynacji w ramach jednostki dominującej lub wysoce zintegrowane systemy (Francja); c) art. 113 ust. 7: instytucjonalne systemy ochrony: Niemcy, Austria, Hiszpania, prowincja Bolzano we Włoszech.

5.3.

W rzeczywistości te trzy różne systemy nie mogą uwzględnić niektórych cech charakteryzujących i wyróżniających funkcjonowanie banków spółdzielczych, które po ustanowieniu unii bankowej zostały zobowiązane do przyłączenia się do spółdzielczych grup bankowych lub instytucjonalnych systemów ochrony.

5.4.

Obowiązek przestrzegania przez banki spółdzielcze wymogów posiadania charakteru samopomocowego i rozwijania operacyjności ograniczonej do obszarów ich siedziby, demokratyczne zarządzanie, brak nastawienia na indywidualny zysk, dokładne limity dystrybucji zysków i niepodzielność majątku nie są zgodne z obecnymi ramami regulacyjnymi.

5.5.

Może to osłabić tradycyjną skuteczność banków rozwoju lokalnego o udokumentowanym działaniu antycyklicznym.

6.   Kontekst po pandemii COVID-19

6.1.

Skutki pandemii COVID-19 są już bardzo odczuwalne. Będziemy musieli przyzwyczaić się do znacznie wyższego poziomu długu publicznego, a ponadto cały system finansowy będzie musiał zaangażować się w dostarczenie w odpowiednim czasie środków tam, gdzie są potrzebne, w ramach wspólnych ogólnych wysiłków obejmujących władze publiczne i podmioty prywatne.

6.2.

W kontekście sytuacji po pandemii COVID-19 jeden z autorytetów przypomniał, że europejskie banki będą musiały stać się „instrumentem działań publicznych” w celu wsparcia gospodarki i zatrudnienia po tym kryzysie zdrowotnym. Zatem „przepisy ustawowe i wykonawcze nie powinny w żaden sposób utrudniać zapewnienia takich możliwości w bilansach banków” (8).

6.3.

Nie wiadomo jeszcze, jak rozwinie się kryzys związany z pandemią COVID-19 z punktu widzenia gospodarki i jaki będzie jego ostateczny wpływ na banki, lecz należy przeprowadzić rozważania na ten temat w świetle obecnych i przyszłych ram. a) Z regulacyjnego punktu widzenia głównym celem po kryzysie finansowym w 2008 r. było zmniejszenie ryzyka w bilansach banków. Po epidemii COVID-19 i przez niemożliwy do przewidzenia okres bilanse banków będą wypełniać się ryzykiem podjętym przez państwa członkowskie i gospodarkę realną. b) Jednolity Mechanizm Nadzorczy, EUNB i ESMA przedsięwzięły szereg środków w ramach elastyczności, którą dają im obecne ramy regulacyjne, w celu zawieszenia niektórych procedur lub złagodzenia niektórych wymogów ostrożnościowych. c) Jeżeli w bilansach banków w przyszłości wciąż wyraźnie widoczne będą skutki gospodarcze i finansowe kryzysu, trzeba będzie wziąć to pod uwagę przy wdrażaniu w UE umowy bazylejskiej z grudnia 2017 r. d) Decyzja komitetu bazylejskiego o odroczeniu wdrożenia umowy z grudnia 2017 r. jest z pewnością odpowiednia i konieczna, aby umożliwić bankom radzenie sobie z konsekwencjami pandemii, z myślą zarówno o uwzględnieniu wpływu kryzysu związanego z COVID-19 na sytuację sektora bankowego, jak i o lepszym uwzględnieniu różnorodności bankowej w Europie.

---

(1)  EKES kilkakrotnie wypowiadał się już na temat unii bankowej w swych opiniach (np. w opinii „Znaczenie banków spółdzielczych i kas oszczędnościowych dla spójności terytorialnej”, której zalecenia nie zostały jeszcze zastosowane). W 2014 r. odnosząc się do wniosku dotyczącego rozporządzenia w sprawie środków strukturalnych zwiększających odporność instytucji kredytowych UE (COM(2014) 43 final – 2014/0020 (COD)), EKES przedstawił zalecenia w sprawie wspierania lokalnych gospodarek i potrzeby regulacji bankowej z poszanowaniem zasady proporcjonalności. W 2018 r. opublikował badanie Europe's cooperative banking models (Europejskie modele bankowości spółdzielczej, ISBN: 978-92-830-4024-8, numer katalogowy: QE-01-18-233-EN-N), w którym opisał sytuację i perspektywy systemu bankowości spółdzielczej w kontekście europejskim.

(2)  Sprawozdania Doradczego Komitetu Naukowego – Regulatory Complexity and the Quest for Robust Regulation (Złożoność przepisów i poszukiwanie solidnych regulacji), nr 8, czerwiec 2019 r.

(3)  Dz.U. L 141 z 14.5.2014, s. 1.

(4)  MREL (minimalny wymóg funduszy własnych i zobowiązań kwalifikowanych) to wymóg ustanowiony w dyrektywie europejskiej w sprawie naprawy oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków, której celem jest zapewnienie właściwego funkcjonowania instrumentu umorzenia lub konwersji długu poprzez zwiększenie zdolności absorpcji strat przez bank.

(5)  Jeden taki fundusz, którego celem jest zabezpieczenie depozytów, jest obsługiwany przez Banche Cooperative Italiane consorziate (BCC-CR). Jest to dobry przykład systemu gwarancji depozytów za pomocą mechanizmu samopomocowego i spółdzielczego w pełni finansowanego ze środków własnych banków. Fundusz interweniuje w wypadku przymusowej likwidacji banków członkowskich oraz w wypadku filii wspólnotowych banków spółdzielczych zrzeszonych i działających we Włoszech, gdy zainterweniował system gwarancji ich państwa pochodzenia; w wypadku restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji zrzeszonych banków; operacji zbycia składników aktywów, zobowiązań, przedsiębiorstw, jednostek organizacyjnych, dóbr i zgrupowanych stosunków prawnych; w celu pokonania stanu upadłości lub ryzyka upadłości członka konsorcjum.

(6)  Wyrok ten w rzeczywistości unieważnia decyzję Komisji, zgodnie z którą interwencja konsorcjum bankowego prawa prywatnego na rzecz wsparcia jednego z jego członków stanowiła pomoc państwa.

(7)  Dz.U. L 176 z 27.6.2013, s. 1.

(8)  Zob. np. argumenty byłego prezesa EBC Maria Draghiego w „Financial Times” z dnia 26 marca 2020 r.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Mechanizmy podatkowe na rzecz zmniejszenia emisji CO2”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2020/C 364/03)

Sprawozdawca:

Krister ANDERSSON

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	20.2.2020
Podstawa prawna	Artykuł 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	24.6.2020
Data przyjęcia na sesji plenarnej	16.7.2020
Sesja plenarna nr	553
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	209/1/6

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny uważa, że istnieją uzasadnione powody, aby ustanowić w UE jednolite zasady walki z globalnym ociepleniem i na ich podstawie podjąć dyskusje na szczeblu międzynarodowym z innymi blokami handlowymi.

1.2.

Dotychczasowe dyskusje koncentrowały się na przepisach i podatkach na ochronę środowiska, w szczególności na podatkach służących redukcji emisji. EKES twierdzi, że istnieje potrzeba zajęcia się problemem globalnego ocieplenia w sposób globalny, kompleksowy i symetryczny, z uwzględnieniem poziomu CO2 w atmosferze.

1.3.

W swoich pracach nad redukcją emisji dwutlenku węgla Komisja skupiła się na systemie handlu emisjami. EKES uważa, że w przyszłości użyteczne i konieczne może być również opracowanie nowych środków podatkowych, które mogłyby uzupełnić obecny system handlu emisjami i krajowe podatki od emisji dwutlenku węgla, tak by stworzyć skuteczne i symetryczne ramy polityczne umożliwiające rozwiązanie problemu rosnącej ilości emisji CO2.

1.4.

EKES pochwala podejście Komisji, gdyż wydaje się ono dobrym krokiem w kierunku skuteczniejszego ustalania opłat za emisję gazów cieplarnianych w całej gospodarce. Narzędzie tego rodzaju powinno być skoordynowane z innymi dodatkowymi instrumentami, w tym z nowym podejściem do opodatkowania w ramach rynku wewnętrznego UE w spójnych ramach politycznych, jak również z innymi podobnymi narzędziami wdrażanymi w innych jurysdykcjach na świecie.

1.5.

EKES zachęca Komisję Europejską do podjęcia konkretnych inicjatyw służących ustanowieniu podobnych podatków od emisji dwutlenku węgla w państwach członkowskich w celu zharmonizowania wysiłków na rzecz skutecznej redukcji poziomu emisji CO2. Idealnym rezultatem powinno być stworzenie jednakowych warunków na całym jednolitym rynku UE w odniesieniu do podlegających opodatkowaniu emisji/redukcji, a także konkretnych metod i stawek opodatkowania mających na celu wywarcie takiego samego wpływu na poziom emisji CO2 do atmosfery.

1.6.

EKES uważa, że nawet przy wprowadzeniu nowych podatków i dodatkowych środków globalne ocieplenie prawdopodobnie utrzyma się, o ile nie uda się wyeliminować z atmosfery już wyemitowanego CO2.

1.7.

EKES zachęca do rozwijania, poprzez specjalne inwestycje, technologii wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (CCS) oraz technologii wychwytywania i utylizacji dwutlenku węgla (CCU), zarówno na szczeblu UE, jak i krajowym, ponieważ przyczyniają się one do realizacji celu, jakim jest redukcja wpływu emisji CO2, a w szerszym ujęciu zarówno do realizacji celów zrównoważonego rozwoju propagowanych przez ONZ, jak i celów porozumienia klimatycznego z Paryża.

1.8.

Państwa członkowskie powinny w szczególności przyjąć kompleksową i symetryczną politykę podatkową w dziedzinie środowiska w zakresie wpływu CO2 na globalne ocieplenie. Istnieje potrzeba wprowadzenia podatków o stawkach zarówno dodatnich, jak i ujemnych. Dochody z podatków od emisji CO2 powinny być wykorzystywane do finansowania zachęt do stosowania technik redukcji emisji CO2 na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym.

1.9.

EKES zwraca uwagę na inne instrumenty polityki na rzecz redukcji emisji dwutlenku węgla. Obejmują one zarówno nowe technologie, jak i praktyki zagospodarowania przestrzennego, do których należy zachęcać i które należy wspierać zarówno na szczeblu UE, jak i krajowym. Przede wszystkim lasy usuwają dwutlenek węgla w sposób naturalny, a drzewa wyjątkowo skutecznie magazynują węgiel usunięty z atmosfery w drodze fotosyntezy. Powiększanie i odbudowa obszarów leśnych oraz właściwa gospodarka leśna mogą wykorzystać moc fotosyntezy w celu zwalczania problemu emisji CO2.

1.10.

Podczas gdy sprzedaż produktów leśnych jest opodatkowana jako dochód właściciela, należy uznać, że sadzenie drzew i wzrost lasów zmniejsza emisję CO2 do atmosfery i dlatego, w symetrycznym podejściu podatkowym do globalnego ocieplenia, należy zachęcać do stosowania ujemnego podatku od emisji CO2. Byłby to ważny środek służący osiągnięciu celów klimatycznych.

1.11.

EKES pragnie podkreślić, że konieczne jest, by skuteczne środki były wdrażane w sposób akceptowalny społecznie dla wszystkich.

2.   Uwagi ogólne

2.1.

Globalne ocieplenie jest przedmiotem troski wszystkich, a rządy poszukują skutecznych metod ograniczenia globalnego wzrostu temperatury. Na globalne ocieplenie wpływa szereg czynników, ale emisja dwutlenku węgla (CO2) ma szczególne znaczenie.

2.2.

Dwutlenek węgla jest gazem cieplarnianym najczęściej powstającym w wyniku działalności człowieka, odpowiadającym za 64 % globalnego ocieplenia spowodowanego działalnością przemysłową (1). Stężenie gazu cieplarnianego w atmosferze znacznie wzrosło w ciągu kilku dziesięcioleci i jest ono obecnie o 40 % wyższe niż przed wybuchem rewolucji przemysłowej.

2.3.

Średnia temperatura powierzchni Ziemi od końca XIX w. wzrosła o 0,9 stopnia Celsjusza (2). Zmiana ta spowodowana jest rosnącą emisją dwutlenku węgla do atmosfery i innymi emisjami powodowanymi działalnością przemysłową, które, jak twierdzi wielu naukowców, są odpowiedzialne za ogólny wzrost globalnej temperatury.

2.4.

Działalność człowieka zmienia obieg węgla zarówno poprzez dodawanie większej ilości CO2 do atmosfery – wpływając na zdolność naturalnych pochłaniaczy, takich jak lasy, do usuwania CO2 z atmosfery – jak i poprzez wpływ na zdolność gleb do magazynowania węgla. Główną działalnością człowieka generującą CO2 jest spalanie paliw kopalnych – węgla, gazu ziemnego i ropy naftowej – do celów energetyki i transportu, a także pewne procesy przemysłowe i praktyki w zakresie użytkowania gruntów.

2.5.

Azja jest obecnie największym regionalnym emitentem na świecie, odpowiadającym za 53 % globalnych emisji, przy czym Chiny odpowiadają za 10 miliardów ton (co stanowi ponad jedną czwartą światowych emisji), podczas gdy Ameryka Północna jest drugim co do wielkości emitentem (18 % światowych emisji), a tuż za nią plasuje się Europa z 17 % (3).

2.6.

Wpływ emisji CO2 na temperaturę Ziemi i zmianę klimatu staje się coraz istotniejszy dla opinii publicznej i społeczeństwa obywatelskiego, a także dla partii politycznych zarówno na szczeblu europejskim, jak i krajowym.

2.7.

Komisja Europejska z kolei uczyniła opracowanie konkretnych inicjatyw przeciwko zmianie klimatu głównym priorytetem swojej agendy politycznej, np. Zielonego Ładu (4), zanim w pierwszych miesiącach 2020 r. została zmuszona do skupienia się na sytuacji kryzysowej w związku z COVID-19.

2.8.

Europejski Zielony Ład (5) jest podstawą nowej agendy politycznej Komisji Europejskiej. Ma on w założeniu stanowić skuteczną odpowiedź na bieżące wyzwania związane z ochroną środowiska i jest strategią wzrostu mającą na celu osiągnięcie zerowej emisji gazów cieplarnianych netto w UE do 2050 r.

2.9.

Zielony Ład obejmuje główne sektory gospodarki europejskiej, w tym transport, energetykę, rolnictwo, budownictwo i konkretne gałęzie przemysłu, takie jak stal, cement, technologie informacyjno-komunikacyjne, tekstylia i chemikalia. Komisja pracuje nad pierwszym „europejskim prawem o klimacie” oraz dodatkowymi, szczegółowymi strategiami i inwestycjami sprzyjającymi ekologicznemu wzrostowi gospodarczemu. Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji jest istotny, lecz może wymagać dalszych środków (6).

3.   Możliwe instrumenty polityki, które mogą być stosowane w celu zmniejszenia emisji CO2  (7)

3.1.

Wiele działań może powodować zanieczyszczenie, które wpłynie na inne podmioty w gospodarce. Skutki te mogą nie być brane pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o realizacji tych działań. Działalność ta jest więc prowadzona bez uwzględniania efektów zewnętrznych, które powoduje. Innymi słowy, nie biorąc pod uwagę faktycznych kosztów społecznych tej działalności. Ważne jest, aby przy podejmowaniu decyzji uwzględniać społeczny koszt zanieczyszczenia. Można tego dokonać poprzez opodatkowanie danej działalności. Efekty zewnętrzne zostaną wtedy zinternalizowane w decyzji, a zanieczyszczenie ulegnie zmniejszeniu zgodnie z kosztami, które generuje.

3.2.

Działalność może jednak również prowadzić do zmniejszenia ogólnego poziomu zanieczyszczeń, tworząc pozytywne efekty zewnętrzne. Należy zachęcać do podejmowania takich działań, aby zwiększać je do takiego stopnia, by korzyści były w pełni rekompensowane. Można tego dokonać poprzez przyznanie dotacji lub ujemnego podatku.

3.3.

Ponieważ wpływ emisji CO2 ma zasięg globalny, cena za zanieczyszczenie powinna być wszędzie taka sama w przypadku równoważnych skutków negatywnych. Tylko wówczas podatek ten zostanie nałożony w sposób racjonalny pod względem kosztów. W związku z tym potrzebne jest podejście globalne (8).

3.4.

Trudno jest jednak dokładnie ocenić, ile CO2 generuje każdy rodzaj działalności. Ponadto nie ma rynku światowego, na którym można by nałożyć jednolity podatek na działalność generującą CO2. Dlatego też kraje musiały uciekać się do fragmentarycznych środków. Ważne jest, aby rozszerzyć przedsiębrane środki na kolejne regiony i uwzględniać bardziej zanieczyszczającą działalność.

3.5.

EKES uważa, że istnieją uzasadnione powody, aby ustanowić w UE jednolite zasady i na ich podstawie podjąć dyskusje na szczeblu międzynarodowym z innymi blokami handlowymi.

3.6.

Zastosowanie pozwoleń na handel w UE i poza nią jest sposobem na zaspokojenie potrzeby wprowadzenia jednolitej ceny za tonę emitowanego CO2.

3.7.

Dotychczasowe dyskusje koncentrowały się jednak na przepisach i podatkach na ochronę środowiska, w szczególności na podatkach służących redukcji emisji. EKES twierdzi, że istnieje potrzeba zajęcia się problemem globalnego ocieplenia w sposób kompleksowy i symetryczny, z uwzględnieniem poziomu CO2 w atmosferze.

3.8.

Ponieważ zmniejszenie poziomu CO2 w atmosferze pozwala zwalczać globalne ocieplenie, równie korzystne jest zmniejszenie emisji CO2 o pewną ilość lub usunięcie tej samej ilości z atmosfery. Dlatego dodawanie lub odejmowanie względem tego poziomu powinno być traktowane w sposób symetryczny. Oznacza to, że dodawanie CO2 do atmosfery (zanieczyszczanie) powinno wiązać się z dodatkowym kosztem (podatkiem), podczas gdy w przypadku działań obniżających poziom CO2 należy przyznawać dotację (podatek ujemny).

3.9.

Dotychczas jednak koncentrowano się prawie wyłącznie na zapobieganiu dalszym emisjom. Nawet przy wprowadzeniu nowych podatków i dodatkowych środków globalne ocieplenie prawdopodobnie utrzyma się, o ile nie uda się wyeliminować z atmosfery już wyemitowanego CO2. EKES uważa zatem, że państwa członkowskie powinny wprowadzić środki symetryczne.

3.10.

Celem podatku od emisji dwutlenku węgla i negatywnego podatku od redukcji emisji CO2 do atmosfery jest oddziaływanie na zachowania i internalizacja czynników zewnętrznych związanych z globalnym ociepleniem. Podatek/dotacja wpłynie jednak na możliwości produkcji i zatrudnienia we wszystkich sektorach gospodarki. A priori nie jest oczywiste, że pozytywna i negatywna stawka podatku powinna być jednakowej wielkości (9).

3.11.

Ogromne znaczenie ma dostosowanie różnych zachęt stymulujących zrównoważone inwestycje, o ile daje się uzasadnić powiązane pozytywne efekty zewnętrzne. Zharmonizowana metodologia wskaźników niskoemisyjnych powinna służyć jako wytyczne dla szacowania innych skutków.

3.12.

Aby przejście na gospodarkę bezemisyjną było solidniejsze pod względem gospodarczym i wiarygodniejsze politycznie, należy jak najszybciej podjąć działania w celu zmniejszenia bezpośrednich i pośrednich dotacji dla sektora paliw kopalnych, który jest odpowiedzialny za duże koszty środowiskowe.

3.13.

Ze względu na to, że potrzeby finansowe związane z Europejskim Zielonym Ładem są bardzo duże, a wspólne unijne źródła budżetowe – dość ograniczone, sektor prywatny pełni znaczącą funkcję. Porozumienie w sprawie wieloletnich ram finansowych musi ten aspekt uwzględniać. Podatki od emisji CO2 wynikają jednak przede wszystkim z konieczności zmiany zachowań gospodarstw domowych, firm i podmiotów publicznych, nie są zaś źródłem dochodu. EKES pragnie podkreślić, że konieczne jest, by skuteczne środki były wdrażane w sposób akceptowalny społecznie dla wszystkich.

4.   Systemy handlu emisjami

4.1.

Możliwym instrumentem politycznym służącym redukcji emisji CO2 jest europejski system handlu emisjami (ETS) (10). Opiera się on na zasadzie pułapów i handlu. Zgodnie z tą zasadą ustala się pułap ogólnej ilości niektórych gazów cieplarnianych, które mogą być emitowane przez instalacje objęte systemem. Pułap ten jest z czasem redukowany, co zmusza do zmniejszenia całkowitej emisji. W ramach pułapu przedsiębiorstwa objęte systemem otrzymują lub kupują uprawnienia do emisji, które w razie potrzeby mogą być przedmiotem handlu (11).

4.2.

Zgodnie z komunikatem Europejski Zielony Ład – COM(2019) 640 – do czerwca 2021 r. Komisja dokona przeglądu szeregu istotnych instrumentów polityki związanych z klimatem w celu ograniczenia emisji gazów cieplarnianych (12). Działania te obejmować będą obecny system handlu emisjami, z możliwością rozszerzenia istniejącego systemu na nowe sektory, jak również dodatkowe interwencje dotyczące: i) celów państw członkowskich w zakresie redukcji emisji w sektorach nieobjętych systemem handlu emisjami; ii) przepisy dotyczące użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów oraz leśnictwa.

4.3.

EKES pochwala podejście Komisji, gdyż wydaje się ono dobrym krokiem w kierunku skuteczniejszego ustalania opłat za emisję gazów cieplarnianych w całej gospodarce. Narzędzie tego rodzaju powinno być skoordynowane z innymi dodatkowymi instrumentami, w tym z nowym podejściem do opodatkowania w ramach rynku wewnętrznego UE w spójnych ramach politycznych, jak również z innymi podobnymi narzędziami wdrażanymi w innych jurysdykcjach na świecie.

4.4.

Z perspektywy międzynarodowej wzrosła liczba systemów handlu emisjami na całym świecie. Oprócz unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS), w Kanadzie, Chinach, Japonii, Nowej Zelandii, Korei Południowej, Szwajcarii i Stanach Zjednoczonych funkcjonują już lub są w trakcie opracowywania systemy krajowe lub regionalne.

4.5.

EKES z zadowoleniem przyjmuje inicjatywy regionalne zmierzające do znacznej redukcji emisji CO2 jako niezbędne kroki zmierzające do skutecznego radzenia sobie ze zmianami klimatu wywołanymi przez emisje CO2. W związku z tym EKES zachęca Komisję Europejską do kontynuowania i wzmacniania wysiłków na rzecz uczynienia z Europy wiodącego regionu w tej dziedzinie.

5.   Podatki od emisji dwutlenku węgla

5.1.

Innym możliwym instrumentem politycznym są podatki od emisji dwutlenku węgla. Prowadzą one do redukcji emisji głównie na dwa sposoby: i) poprzez wzrost kosztów paliw opartych na węglu i energii elektrycznej; ii) w konsekwencji motywując przedsiębiorstwa do przejścia na czystą energię, taką jak na przykład energia wodna, słoneczna lub wiatrowa.

5.2.

Jeśli są prawidłowo opracowane, podatki od emisji dwutlenku węgla są zgodne z zasadą „zanieczyszczający płaci”, według której zanieczyszczający powinien ponosić koszty środków mających na celu redukcję zanieczyszczenia zgodnie z zakresem szkód wyrządzonych społeczeństwu, jak stwierdzono w deklaracji ONZ z Rio (13) (1992) i w dyrektywie 2004/35/WE w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu (14).

5.3.

W swoich pracach nad redukcją emisji dwutlenku węgla Komisja skupiła się na systemie handlu emisjami. EKES uważa, że w przyszłości użyteczne i konieczne może być również opracowanie nowych środków podatkowych, które mogłyby uzupełnić obecny system handlu emisjami i krajowe podatki od emisji dwutlenku węgla, tak by stworzyć skuteczne i symetryczne ramy polityczne umożliwiające rozwiązanie problemu rosnącej ilości emisji CO2. Koordynacja wysiłków na szczeblu globalnym ma szczególne znaczenie, co zostało należycie wyjaśnione przez MFW (15).

5.4.

W Europie wiele krajów nałożyło podatki energetyczne lub podatki energetyczne częściowo uzależnione od zawartości dwutlenku węgla. Wśród tych krajów znalazły się: Szwecja, Dania, Finlandia, Niderlandy, Norwegia, Słowenia, Szwajcaria i Zjednoczone Królestwo (16).

5.5.

Szwecja nakłada najwyższą stawkę podatku węglowego w wysokości 112,08 EUR za tonę emisji dwutlenku węgla, zmniejszając swoje emisje o 23 % w ciągu ostatnich 25 lat. Szwedzki podatek węglowy został wprowadzony w 1991 r. według stawki odpowiadającej 250 SEK (23 EUR) za tonę wyemitowanego dwutlenku węgla kopalnego i stopniowo zwiększany do 1 190 SEK (110 EUR) w 2020 r.; nadal stanowi on podstawę szwedzkiej polityki klimatycznej (17).

5.6.

Szwedzki podatek węglowy stanowił zachętę do ograniczenia zużycia energii, poprawy efektywności energetycznej i zwiększenia wykorzystania alternatywnych źródeł energii odnawialnej. Dzięki stopniowemu podnoszeniu poziomu podatku zainteresowane strony otrzymały czas na dostosowanie się, co z czasem przyczyniło się do większej politycznej akceptacji podwyżek podatków.

5.7.

Ogólnie rzecz biorąc, doświadczenie Szwecji pokazuje, że możliwe jest ograniczenie emisji, nawet jeśli wymaga ono istotnego przekształcenia gospodarki. W latach 1990–2017 PKB wzrósł o 78 %, podczas gdy krajowe emisje gazów cieplarnianych spadły w tym samym okresie o 26 %, co uplasowało Szwecję na ósmym miejscu w światowym indeksie konkurencyjności.

5.8.

W 1990 r. Finlandia była pierwszym krajem na świecie, który wprowadził podatek węglowy. Podatek ten początkowo opierał się wyłącznie na zawartości dwutlenku węgla w związku z produkcją ciepła i energii elektrycznej. Został on rozszerzony o opodatkowanie zarówno węgla, jak i energii, a także paliw transportowych.

5.9.

W 1992 r. Dania wprowadziła podatek węglowy obejmujący zużycie wszystkich paliw kopalnych (gaz ziemny, ropa naftowa i węgiel). W Norwegii do 55 % wszystkich emisji jest objętych podatkiem węglowym; pozostałe emisje są objęte krajowym systemem handlu emisjami (18).

5.10.

EKES zachęca Komisję Europejską do podjęcia konkretnych inicjatyw służących ustanowieniu podobnych podatków od emisji dwutlenku węgla w państwach członkowskich w celu zharmonizowania wysiłków na rzecz skutecznej redukcji poziomu emisji CO2. Idealnym rezultatem powinno być stworzenie jednakowych warunków na całym jednolitym rynku UE w odniesieniu do podlegających opodatkowaniu emisji/redukcji, a także konkretnych metod i stawek opodatkowania mających na celu wywarcie takiego samego wpływu na poziom emisji CO2 do atmosfery. Taki wynik może jednak wymagać czasu, biorąc pod uwagę specyficzne potrzeby poszczególnych krajów.

5.11.

Przyjęcie podobnych podatków od emisji CO2 przez państwa członkowskie należy wykorzystać do wywarcia wpływu na partnerów handlowych, aby poczynili oni podobne kroki, rozszerzając tym samym wysiłki w skali globalnej i ograniczając wpływ na konkurencyjność Europy. By uniknąć skomplikowanych przepisów kompensacyjnych, konieczne jest znalezienie rozwiązania na skalę światową.

5.12.

Ponadto jeśli podatki te zostaną prawidłowo opracowane, mogą przyczynić się do wzrostu gospodarczego poprzez generowanie, między innymi, inwestycji produkcyjnych w nowe technologie. Dotyczy to w szczególności rozwoju technologii mających na celu zmniejszenie istniejących poziomów CO2 w atmosferze.

6.   Technologie CCS i CCU

6.1.

Innym możliwym instrumentem polityki jest wykorzystanie technik zmniejszających istniejące poziomy CO2 w atmosferze. Techniki tego rodzaju będą prawdopodobnie potrzebne jako uzupełnienie systemu handlu emisjami i podatków od emisji CO2. Potrzebne jest podejście symetryczne. Działania ograniczające poziom CO2 już obecnego w atmosferze są równie korzystne dla ograniczenia globalnego ocieplenia, jak ograniczenie działalności związanej z emisją CO2.

6.2.

Dwie najważniejsze technologie mające na celu redukcję poziomu CO2 to technologia wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (CCS) oraz wychwytywania i utylizacji dwutlenku węgla (CCU) (19). Obie technologie polegają na wychwytywaniu CO2 z atmosfery, sprężaniu go i transportowaniu do miejsca jego składowania. Technologie te mają istotny potencjał w zakresie łagodzenia zmian klimatu (20). Istnieją również inne technologie i oczekuje się, że w najbliższej przyszłości opracowanych zostanie wiele innych.

6.3.

Różnica między CCS a CCU związana jest z miejscem docelowym wychwyconego CO2. W ramach CCS wychwycony CO2 jest przenoszony na odpowiednie miejsce celem długoterminowego składowania, podczas gdy w CCU wychwycony CO2 jest przetwarzany na produkty komercyjne.

6.4.

CCU odnosi się do wychwytywania i utylizacji CO2 jako substratu w produkcji minerałów, składników chemicznych, paliw syntetycznych i materiałów budowlanych. Technologia ta może być wykorzystywana do ograniczania emisji CO2 poprzez recykling CO2 na produkty, stałą sekwestrację CO2 w materiałach budowlanych, takich jak beton, a także recyrkulację CO2 z bezpośrednim wychwytywaniem z powietrza. Może również oferować możliwości magazynowania energii elektrycznej poprzez produkcję syntetycznego metanu.

6.5.

Unia Europejska ustanowiła ramy regulacyjne w celu komercjalizacji i subsydiowania tej nowej technologii, mimo że koszt wychwytywania i składowania jest nadal istotnym niekorzystnym czynnikiem. Obecnie element wychwytywania stanowi najdroższą część procesu.

6.6.

Dziś największe instalacje CCS i CCU znajdują się w Stanach Zjednoczonych.

6.7.

W Europie technologie CCS i CCU od 1996 r. stosuje Norwegia (21). Miliony ton CO2 rocznie z produkcji gazu ziemnego w kilku wyspecjalizowanych zakładach zostały wychwycone i składowane w odpowiednich miejscach, co stanowi najbardziej pomyślnie zrealizowane europejskie doświadczenie w stosowaniu CCS do tej pory. W ostatnich latach inne dodatkowe formy technologii CCS i CCU opracowano w Szwecji, Niderlandach, Belgii, we Francji i w Irlandii (22).

6.8.

EKES zachęca do rozwijania, poprzez specjalne inwestycje, technologii wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (CCS) oraz technologii wychwytywania i utylizacji dwutlenku węgla (CCU), zarówno na szczeblu UE, jak i krajowym, ponieważ przyczyniają się one do realizacji celu, jakim jest redukcja wpływu emisji CO2, a w szerszym ujęciu zarówno do realizacji celów zrównoważonego rozwoju propagowanych przez ONZ, jak i celów porozumienia klimatycznego z Paryża.

6.9.

Jeśli globalne ocieplenie ma zostać zmniejszone w sposób efektywny i racjonalny pod względem kosztów, należy propagować technologie CCS i CCU (23). W szczególności budżety krajowe powinny odgrywać kluczową rolę w zwiększaniu wykorzystania takich technologii, wspierając inwestycje publiczne, a także bodźce podatkowe. W tym względzie Komisja Europejska rozważa dokonanie przeglądu odpowiednich wytycznych w sprawie pomocy państwa, w tym wytycznych dotyczących środowiska i energii, które zostaną zmienione do 2021 r., aby umożliwić państwom członkowskim większą elastyczność.

6.10.

Państwa członkowskie powinny w szczególności przyjąć kompleksową i symetryczną politykę podatkową w dziedzinie środowiska w zakresie wpływu CO2 na globalne ocieplenie. Istnieje potrzeba wprowadzenia podatków o stawkach zarówno dodatnich, jak i ujemnych. Najlepszym sposobem wykorzystania dochodów z podatków od emisji CO2 byłoby finansowanie zachęt do stosowania technik redukcji emisji CO2.

6.11.

Fundusze europejskie przeznaczone na badania w dziedzinie CCS i CCU mogłyby zostać wzmocnione finansowo i ukierunkowane strategicznie na osiągnięcie lepszych, konkretnych wyników w zakresie zdolności do wychwytywania i alternatywnych metod składowania CO2.

6.12.

Nie należy bagatelizować znaczenia przepisów dotyczących zamówień publicznych (24). Rządy krajowe i lokalne organy administracji publicznej powinny w większym stopniu i skuteczniej realizować ekologiczne cele i wykorzystywać konkretne narzędzia środowiskowe zapisane w dyrektywie 2014/24/UE (25), dyrektywie 2014/25/UE (26) oraz dyrektywie 2014/23/UE (27) w sprawie zamówień publicznych i udzielania koncesji. W ten sposób krajowe inwestycje i wydatki publiczne, z jednej strony, mogłyby funkcjonować w synergii ze środkami przewidzianymi w Europejskim Zielonym Ładzie, z drugiej strony.

7.   Dodatkowe narzędzia służące redukcji emisji

7.1.

Wreszcie EKES zwraca uwagę na inne instrumenty polityki na rzecz redukcji emisji dwutlenku węgla. Obejmują one zarówno nowe technologie, jak i praktyki zagospodarowania przestrzennego, do których należy zachęcać i które należy wspierać zarówno na szczeblu UE, jak i krajowym. Przede wszystkim lasy usuwają dwutlenek węgla w sposób naturalny, a drzewa wyjątkowo skutecznie magazynują węgiel usunięty z atmosfery w drodze fotosyntezy. Powiększanie i odbudowa obszarów leśnych oraz właściwa gospodarka leśna mogą wykorzystać moc fotosyntezy w celu zwalczania problemu emisji CO2.

7.2.

Podczas gdy sprzedaż produktów leśnych jest opodatkowana jako dochód właściciela, należy uznać, że sadzenie drzew i wzrost lasów zmniejsza emisję CO2 do atmosfery i dlatego, w symetrycznym podejściu podatkowym do globalnego ocieplenia, należy do tego zachęcać poprzez stosowanie ujemnego podatku od emisji CO2. Byłby to ważny środek służący osiągnięciu celów klimatycznych.

7.3.

Co więcej, gleby w naturalny sposób magazynują węgiel. W ramach ostatniej WPR wprowadzono pewne środki ekologiczne mające na celu zwiększenie wkładu rolnictwa europejskiego w ekologiczny wzrost gospodarczy w Europie. Takie środki należy wspierać, o ile są one zgodne z rosnącą koniecznością produkcji żywności i realizacją celów środowiskowych. Gospodarka o obiegu zamkniętym może również oferować większe możliwości osiągnięcia celów środowiskowych i klimatycznych.

---

(1)  Przyczyny zmian klimatu, Komisja Europejska (Energia, zmiana klimatu i środowisko) – https://ec.europa.eu/clima/change/causes_pl.

(2)  Global Climate Change, NASA [Zmiana klimatu na świecie, NASA] – https://climate.nasa.gov/evidence/.

(3)  Global Carbon Project, emisje CO2 – http://www.globalcarbonatlas.org/en/CO2-emissions.

(4)  Zob. komunikat KE Europejski Zielony Ład – Aspirowanie do miana pierwszego kontynentu neutralnego dla klimatu.

(5)  Zob. opinia EKES-u Plan inwestycyjny na rzecz Europejskiego Zielonego Ładu (w toku) oraz opinia EKES-u (Dz.U. C 282 z 20.8.2019, s. 51).

(6)  Zob. opinia EKES-u Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji i poprawki do rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów (Dz.U. C 311 z 18.9.2020, s. 55).

(7)  Zob. Emissions Gap Report [Raport w sprawie luk w emisjach] 2019 UNEP dotyczący globalnych wysiłków.

(8)  Jeżeli nie uda się znaleźć prawdziwie globalnego rozwiązania, problemem stanie się to, jak postępować z produktami pochodzącymi z państw trzecich, i potrzebny będzie mechanizm dostosowywania transgranicznego podatku od emisji dwutlenku węgla, co nie będzie bez konsekwencji.

(9)  Można by argumentować, że dotacja na tonę redukcji emisji CO2 powinna być wyższa niż stawka podatku od emisji CO2, ponieważ wpływ na zatrudnienie wynikający ze zmniejszonej produkcji w obszarze działań związanych z emisją CO2 prawdopodobnie spowoduje pewne trwałe bezrobocie. Ponadto prawdopodobnie łatwiej jest uzyskać wsparcie publiczne dla zmian strukturalnych w gospodarce prowadzących do rozwoju nowych technologii, niż ograniczać istniejące metody produkcji.

(10)  Zob. opinia EKES-u Zmiana unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (Dz.U. C 71 z 24.2.2016, s. 57).

(11)  System handlu emisjami i ustalanie ceny zezwoleń wywołały wiele debat. Liczba zezwoleń i cykl koniunkturalny zazwyczaj znacznie wpływają na cenę zezwoleń. Obecna sytuacja gospodarcza w następstwie kryzysu wywołanego przez pandemię COVID-19 prawdopodobnie również doprowadzi do wznowienia dyskusji na temat ETS.

(12)  Zob. opinia EKES-u Plan inwestycyjny na rzecz Europejskiego Zielonego Ładu (Dz.U. C 311 z 18.9.2020, s. 63).

(13)  Zob. raport Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie środowiska i rozwoju.

(14)  Dz.U. L 143 z 30.4.2004, s. 56.

(15)  „Monitor fiskalny MFW”, How to Mitigate Climate Change [Jak łagodzić zmianę klimatu], 2019 r., s. IX, zgodnie z którym „[r]óżne narzędzia polityczne mają plusy i minusy, ale kryzys klimatyczny jest kwestią palącą i ma charakter egzystencjalny, wymagający od kluczowych zainteresowanych stron wdrożenia wszystkich odpowiednich środków politycznych. Ministrowie finansów mogą stawić czoła temu kryzysowi, podejmując działania w zakresie opodatkowania emisji dwutlenku węgla lub wprowadzając podobne strategie, czyniąc łagodzenie zmiany klimatu bardziej akceptowalnym poprzez uzupełniające środki podatkowe lub środki dotyczące wydatków, zapewniając odpowiednie budżetowanie inwestycji w czyste technologie oraz koordynując strategie na szczeblu międzynarodowym”.

(16)  Wprowadzenie lub zwiększenie podatków od emisji dwutlenku węgla często wiąże się z trudnymi kompromisami. Podatki sprawiają, że konieczne staje się zreformowanie technik produkcji i środków transportu. Może to prowadzić do bezrobocia w niektórych sektorach oraz do potrzeby przejścia na inne rodzaje pracy. Koszty społeczne osób, które na tym ucierpią, mogą być wysokie. Państwa mają różne możliwości zapewnienia ochrony socjalnej i należy to wziąć pod uwagę, aby każde wdrożenie cieszyło się akceptacją społeczną.

(17)  Sweden’s carbon tax [Szwedzki podatek węglowy], kancelaria rządu Szwecji – https://www.government.se/government-policy/taxes-and-tariffs/swedens-carbon-tax/.

(18)  Putting a Price on Carbon with a Tax, World Bank Group [Podatki jako narzędzie ustalania cen emisji dwutlenku węgla, Grupa Banków Światowych] – https://www.worldbank.org/content/dam/Worldbank/document/SDN/ background-note_carbon-tax.pdf.

(19)  The potential for CCS and CCU in Europe, Komisja Europejska [Potencjał technologii CCS i CCU w Europie] https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/iogp_-_report_-_ccs_ccu.pdf.

(20)  Zob. opinia EKES-u (Dz.U. C 341 z 21.11.2013, s. 82).

(21)  CCS, Norwegian Petroleum [Technologia CCS, Norwegian Petroleum] – https://www.norskpetroleum.no/en/environment-and-technology/carbon-capture-and-storage/.

(22)  How European CO2 Transport and Storage Infrastructure can enable an Innovative Industrial Transition, European Parliament [W jaki sposób europejska infrastruktura transportu i składowania CO2 może umożliwić innowacyjną przemianę przemysłową, Parlament Europejski] – https://zeroemissionsplatform.eu/wp-content/uploads/ZEP-Conference-Presentations.pdf.

(23)  Szwedzka komisja rządowa stwierdziła w 2020 r., że Szwecja mogłaby osiągnąć wynik neutralny pod względem emisji dwutlenku węgla do 2045 r., gdyby dochody z podatków od emisji CO2 zostały wykorzystane do subsydiowania usuwania CO2 z atmosfery. Dodatnie i ujemne stawki podatkowe miałyby taką samą skalę. Zob. SOU 2020:4, Swedish government public investigations [Szwedzkie państwowe raporty publiczne].

(24)  Podkreślono to w publikacji Komisji Europejskiej dotyczącej zamówień publicznych na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym, październik 2017 r., https://ec.europa.eu/environment/gpp/circular_procurement_en.htm. Bank Światowy zwrócił również uwagę na rolę przepisów dotyczących zamówień publicznych w swych własnych zamówieniach: https://www.worldbank.org/en/about/corporate-procurement/vendors.

(25)  Dz.U. L 94 z 28.3.2014, s. 65.

(26)  Dz.U. L 94 z 28.3.2014, s. 243.

(27)  Dz.U. L 94 z 28.3.2014, s. 1.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Zwiększanie zrównoważonego wzrostu gospodarczego w całej UE”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2020/C 364/04)

Sprawozdawca:

Philip VON BROCKDORFF

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	20.2.2020
Podstawa prawna	Art. 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	24.6.2020
Data przyjęcia na sesji plenarnej	16.7.2020
Sesja plenarna nr	553
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	194/11/12

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Pandemia COVID-19 wpływa na Unię Europejską oraz inne kraje na całym świecie. Komisja Europejska zareagowała na kryzys za pomocą szeroko zakrojonego pakietu instrumentów mających na celu złagodzenie skutków tego wstrząsu zewnętrznego. Były to między innymi: instrument wsparcia z tytułu kryzysu pandemicznego w ramach Europejskiego Mechanizmu Stabilności (EMS), tymczasowe pożyczki służące finansowaniu krajowych mechanizmów zmniejszonego wymiaru czasu pracy i podobne środki mające na celu zabezpieczenie miejsc pracy w państwach członkowskich w ramach inicjatywy SURE. Natomiast Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) udzielił przedsiębiorstwom pomocy na utrzymanie płynności finansowej. Komisja Europejska zaproponowała ostatnio nowy instrument o wartości 750 mld EUR pod nazwą Next Generation EU, który ma pomóc państwom członkowskim przezwyciężyć kryzys gospodarczy.

1.2.

W każdym razie EKES jest zdania, że kryzys wywołany przez pandemię COVID-19 nie powinien odwieść UE od jej celów średnio- i długoterminowych, które zostały określone w Europejskim Zielonym Ładzie, strategii zrównoważonego wzrostu gospodarczego 2020 oraz Europejskim filarze praw socjalnych. W celach tych uwzględniono przecież potrzebę reorganizacji europejskiej gospodarki, aby w nadchodzących latach zapewnić zrównoważony wzrost gospodarczy oparty na filarach zrównoważenia środowiskowego, wzrostu wydajności, sprawiedliwości, postępu społecznego oraz stabilności makroekonomicznej.

1.3.

EKES uważa, że dla zabezpieczenia łańcuchów dostaw, które okazały się zawodne podczas kryzysu, podmioty UE muszą na nowo przemyśleć strategie łańcuchów dostaw, w tym ich dywersyfikację, a w wielu sektorach także je dostosować. Równie istotne jest, aby UE odgrywała ważniejszą rolę w światowym handlu, co ma kluczowe znaczenie dla unijnych przedsiębiorstw i ich perspektyw biznesowych. EKES sądzi również, że globalnym przedsiębiorstwom prowadzącym działalność na globalnym rynku trzeba zapewnić równe warunki działania w wielu dziedzinach (szczególnie międzynarodowych norm pracy, uczciwej konkurencji i zgodności z celami klimatycznymi). Nie można wykluczyć możliwości przenoszenia przez przedsiębiorstwa z UE zakładów produkcyjnych (przynajmniej w odniesieniu do podstawowych produktów) wewnątrz UE w celu uniknięcia problemów związanych z łańcuchem dostaw.

1.4.

Globalizacja wraz ze swymi skutkami ubocznymi przyniosła inwestycje w wielu krajach, lecz ich celem nie zawsze jest zbudowanie inwestycji kapitałowych, a raczej poszukiwanie krajów, w których podatki są najniższe. EKES uważa, że z problemów gospodarczych i innych konsekwencji kryzysu związanego z COVID-19 wynika, że konieczna jest zmiana trybu funkcjonowania przedsiębiorstw w UE i na całym świecie. Zalecenia EKES-u dotyczące przyspieszenia przez państwa członkowskie terminu rozwiązania problemu unikania opodatkowania i uchylania się od opodatkowania nabrały teraz większego znaczenia. To samo dotyczy dyskusji między państwami członkowskimi na temat stopniowego przejścia na głosowanie większością kwalifikowaną oraz zwykłą procedurę ustawodawczą w kwestiach podatkowych.

1.5.

Polityka rządowa i wsparcie ze strony rządu również stały się bardziej istotne podczas kryzysu. Szczególnie ważna jest polityka fiskalna, nie tylko dla zapewnienia stabilności gospodarczej, lecz również aby umożliwić rządom wspieranie przedsiębiorstw poprzez oferowanie zachęt w zakresie dozwolonym przez prawo Unii. Dlatego też EKES jest zdania, że jakakolwiek próba osiągnięcia i wzmocnienia zrównoważonego wzrostu gospodarczego wymaga rządowych wytycznych i regulacji we wszystkich obszarach działalności gospodarczej i ochrony środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem włączania ochrony środowiska w główny nurt działalności gospodarczej. Znaczenie otwartego dialogu z partnerami społecznymi i społeczeństwem obywatelskim pozostaje niewątpliwie kluczowe w odniesieniu do ustalenia kierunku gospodarczego.

1.6.

Potrzeba udzielania ogromnych pożyczek służących zapewnieniu wsparcia dochodów i gwarancji pożyczkowych na rzecz przedsiębiorstw, których działalność została zamrożona za sprawą restrykcji, ograniczy niewątpliwie zakres, w jakim rządy mogą udzielać zachęt w celu ponownego ożywienia działalności gospodarczej. Ograniczy również kwotę finansowania niezbędnego do wspierania zarówno ochrony środowiska, jak i inwestycji produkcyjnych. Rządy będą zatem musiały wynaleźć kreatywne sposoby wspierania wydatków przeznaczonych na zrównoważony wzrost gospodarczy przy jednoczesnym zapewnieniu długoterminowej stabilności fiskalnej.

1.7.

Przejście na ścieżkę bardziej zrównoważonej gospodarki musi obejmować zarówno rozwój sektorów ekologicznych, jak również możliwie największe zazielenianie istniejących modeli gospodarczych i sektorów przedsiębiorstw wykraczające poza tradycyjnie zielone sektory. EKES uważa zatem, że pomoc oferowana przedsiębiorstwom zarówno na szczeblu krajowym, jak i unijnym musi zależeć od wypełniania celów określonych w Europejskim Zielonym Ładzie i strategii zrównoważonego wzrostu gospodarczego na 2020 r., a także od dowodów, że osiągnięto postęp społeczny.

1.8.

Przy określaniu strategii koniecznych do ożywienia gospodarczego, utrzymania inwestycji i zrównoważonego charakteru, krokiem w dobrą stronę jest uruchomienie przez Komisję ogólnej klauzuli korekcyjnej w ramach paktu stabilności i wzrostu, która umożliwi państwom strefy euro tymczasowe zawieszenie wszelkich dostosowań wymaganych do osiągnięcia średnioterminowych celów fiskalnych. EKES uważa jednak, że przegląd obowiązujących przepisów można uznać za konieczny w chwili, gdy wchodzimy w etap odbudowy po pandemii COVID-19.

1.9.

EKES jest zdania, że podstawą zrównoważonego wzrostu gospodarczego w UE musi być stworzenie i rozwijanie rzeczywistej gospodarki o obiegu zamkniętym, która maksymalizuje i utrzymuje wartość w ramach wszystkich łańcuchów dostaw, przy jednoczesnym minimalizowaniu strat i dążeniu do efektywnego gospodarowania zasobami. Modele gospodarki o obiegu zamkniętym dysponują znacznym potencjałem, który można wykorzystać do zwiększania europejskiej konkurencyjności, nie tylko w zakresie ochrony środowiska naturalnego, lecz również tworzenia wysokiej jakości miejsc pracy i rozwoju sektorów pomocniczych.

1.10.

Rola, jaką innowacja i cyfryzacja oraz ciągłe inwestowanie w kapitał ludzki odgrywają w ułatwianiu przejścia do zrównoważonego wzrostu gospodarczego, jest nie do przecenienia. Trwająca obecnie pandemia przyczyniła się jednak również do ponownego podkreślenia znaczenia koncentracji na zdrowiu i dobrostanie osób, zamiast wyłącznie na produktywności i wzroście gospodarczym. Produktywność odgrywa kluczową rolę w osiągnięciu zrównoważonego wzrostu gospodarczego. EKES uważa, że aby w przyszłości gospodarka dalej rozwijała się w sposób zrównoważony, konieczne jest zwiększenie jej zdolności do wzrostu, lecz wyłącznie do momentu, w którym wzrost taki dodaje gospodarce wartości, zwiększając zarówno płace, jak i nadwyżki i tym samym popyt na jednolitym rynku i nie naruszając nabytych praw, takich jak ochrona socjalna i negocjacje zbiorowe.

2.   Odporność na wstrząsy gospodarcze (doświadczenie z pandemii COVID-19)

2.1.

We wnioskach opinii dotyczącej Europejskiego Instrumentu Stabilizacji Inwestycji (1) EKES zauważył, że Europejski Instrument Stabilizacji Inwestycji (EISI), który ma na celu zwiększenie funkcji stabilizacyjnej krajowych polityk fiskalnych w warunkach wstrząsu gospodarczego, z uwagi na swoją wielkość nie jest wystarczająco skuteczny w przypadku, gdy kryzys gospodarczy wpływa na kilka państw członkowskich. Chociaż uznano, że EISI stanowi krok w kierunku ściślejszej integracji strefy euro, EKES stwierdził, że dobrze przygotowany system ubezpieczeniowy dla całej UE, stanowiący automatyczny stabilizator w sytuacji wstrząsów makroekonomicznych, byłby skuteczniejszy niż proponowany EISI.

2.2.

W ostatnich miesiącach Unia Europejska, wraz z innymi krajami na całym świecie, ucierpiała wskutek wybuchu pandemii COVID-19. Kryzys ujawnił nieodłączne słabości UE: jej przywódcy, jak się wydawało przynajmniej na początku, nie byli w stanie zareagować w skuteczny i skoordynowany sposób w obliczu poważnych konsekwencji gospodarczych i społecznych spowodowanych kryzysem związanym z COVID-19. Systemy opieki zdrowotnej, szczególnie włoski i hiszpański, zmagały się z licznymi przypadkami zakażonych pacjentów, a ogólna odpowiedź, jak na ironię, przywodziła na myśl zasadę „każdy naród sobie” propagowaną przez skrajną prawicę i nacjonalistów.

2.3.

Można polemizować, że ostatni kryzys był największym sprawdzianem dla projektu integracji europejskiej, a także dla instytucji UE i samej struktury, na której opiera się euro. W 2008 r. sektor bankowy znajdował się w centrum kryzysu. Europejski Bank Centralny (EBC) zapewnił płynność rynków finansowych i wsparcie dla banków. Narzędzia monetarne były wówczas bardzo istotne, ale niedawny kryzys stanowił zupełnie inne wyzwanie, gdyż stabilność publicznych systemów opieki zdrowotnej i wsparcie dochodowe dla szczególnie narażonych przedsiębiorstw i ich pracowników miały zapewnić środki fiskalne. EBC wsparł pośrednio zdolność rządów do emitowania długu i zaciągania pożyczek na finansowanie wydatków, w tym wydatków na rozwój społeczny i programy opieki społecznej.

2.4.

Skutki gospodarcze pandemii COVID-19 uderzyły we wszystkich członków bloku walutowego. Nie istnieje jednak żaden mechanizm pozwalający rządom państw strefy euro na wspólną reakcję na tego rodzaju wstrząs. W rezultacie polityka realizowana w reakcji na pandemię miała w przeważającej mierze charakter krajowy, co sprawiło, że w czasie kryzysu doszło do uwypuklenia różnic, nie zaś do zjednoczenia Europy. W obliczu wstrząsu symetrycznego strefa euro zareagowała w sposób asymetryczny. Różnice między warunkami fiskalnymi w poszczególnych państwach członkowskich spowodowały silne zróżnicowanie reakcji w zakresie polityki. W kilku opiniach EKES podkreślił znaczenie większej konwergencji zarówno w polityce gospodarczej, jak i społecznej, oraz skoordynowanego podejścia do polityki fiskalnej, w tym opodatkowania; obecny kryzys wykazuje jednak ponownie, że istnieje znaczna rozbieżność w reakcji dotyczącej polityki fiskalnej wynikająca z różnic w sytuacji fiskalnej każdego z państw. Silniejsze gospodarki strefy euro stanowczo zareagowały na pandemię COVID-19, zwiększając zadłużenie w celu finansowania pakietów ratunkowych. Słabsze gospodarki nie mają takiej swobody finansowej i zareagowały na kryzys, stosując skromniejszy pakiet ratunkowy. Wskazuje to na skalę dysproporcji między gospodarkami w strefie euro. Z biegiem trwania kryzysu różnice te stawały się coraz bardziej widoczne.

2.5.

W odpowiedzi na kryzys EBC ogłosił nadzwyczajny program zakupu aktywów służący stabilizacji europejskich rynków. Początkowa reakcja w europejskich stolicach była możliwa do przewidzenia: po uspokojeniu się rynków i zawężeniu różnic między obligacjami w poszczególnych państwach zniknęła potrzeba prowadzenia wspólnych działań w zakresie polityki fiskalnej. Każdy kraj skupił się ponownie na krajowych pakietach ratunkowych. Jednakże późniejsze prace Komisji, Eurogrupy i Rady Europejskiej nad planem odbudowy były bardzo potrzebnym impulsem dla państw członkowskich. Skuteczna reakcja na kryzys wymagała jednak jeszcze wielu działań, w tym wypracowania wspólnego instrumentu dłużnego, którego celem będzie połączenie inwestycji niezbędnych do ożywienia gospodarki i uniknięcia utraty milionów miejsc pracy w całej UE.

2.6.

Przywołuje to kwestię Europejskiego Mechanizmu Stabilności (EMS) i zdolności do udzielania w jego ramach pożyczek do wysokości 410 mld EUR. Państwa członkowskie traktowały zazwyczaj uciekanie się do EMS z pewną powściągliwością, gdyż z każdą pożyczką wiążą się pewne warunki. Poza tym nawet w przypadku zniesienia lub dostosowania takich warunków, co było skutkiem posiedzenia Eurogrupy z dnia 9 kwietnia 2020 r., „syntetyczne” obligacje EMS mogą wyłącznie utrwalić rozdrobniony charakter strefy euro. W obecnych ramach nadzoru gospodarczego i budżetowego, a szczególnie w sześciopaku i dwupaku, nie ujęto problemu takiego rozdrobnienia, co stanowi główny powód wydania ostatniego komunikatu Komisji (2). Celem tego przeglądu jest przede wszystkim skupienie się na kwestiach koniecznych do osiągnięcia wzrostu gospodarczego przy jednoczesnym zachowaniu zrównoważonych finansów publicznych i unikaniu zakłóceń równowagi makroekonomicznej poprzez ściślejszą koordynację polityk gospodarczych i konwergencję dokonań gospodarczych państw członkowskich. Może to być ważny krok we właściwym kierunku, pod warunkiem że podstawowe przyczyny zakłóceń równowagi zostaną rozpoznane albo w ramach procedury dotyczącej zakłóceń równowagi makroekonomicznej, albo w ramach europejskiego semestru, z naciskiem na bardziej skuteczną politykę, w tym politykę ukierunkowaną na poprawę systemów ochrony socjalnej.

2.7.

Dnia 9 kwietnia 2020 r. Komisja Europejska ogłosiła szeroko zakrojony pakiet instrumentów w wysokości 540 mld EUR, mających na celu złagodzenie skutków kryzysu związanego z COVID-19. Obejmuje on nowy instrument wsparcia z tytułu kryzysu pandemicznego w ramach EMS w kwocie do 240 mld EUR, mający na celu wspieranie państw członkowskich strefy euro w finansowaniu wewnętrznych kosztów bezpośrednich i pośrednich opieki zdrowotnej, leczenia i profilaktyki wynikających z kryzysu związanego z COVID-19, ograniczonych do 2 % PKB każdego z państw za 2019 r. Pakiet zawiera również 100 mld EUR w postaci tymczasowych pożyczek służących finansowaniu krajowych mechanizmów zmniejszonego wymiaru czasu pracy i podobnych środków mających na celu zabezpieczenie miejsc pracy w państwach członkowskich w ramach inicjatywy SURE, przy czym zapewnienie gwarancji leży w gestii państw UE. Ponadto Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) zapewni wsparcie płynności przedsiębiorstw w całej Europie w wysokości do 200 mld EUR, ze szczególnym uwzględnieniem MŚP. Dodatkowo dnia 27 kwietnia 2020 r. Rada Europejska zgodziła się zasadniczo na ustanowienie Funduszu Odbudowy dla UE w kwocie co najmniej 1 biliona EUR, i wezwała Komisję do opracowania wniosku w sprawie sposobu jego utworzenia i wykorzystywania.

2.8.

Miesiąc później, 27 maja 2020 r., Komisja Europejska zaproponowała nowy instrument o wartości 750 mld EUR pod nazwą Next Generation EU, który ma pomóc państwom członkowskim przezwyciężyć kryzys gospodarczy wywołany przez pandemię COVID-19. Nowy pakiet, ujęty w kolejnym długoterminowym budżecie UE na lata 2021–2027, obejmuje 500 mld EUR w formie dotacji i 250 mld EUR w formie pożyczek i będzie finansowany z pożyczek na rynkach finansowych, co wymaga tymczasowego zwiększenia pułapu zasobów własnych Komisji do 2 % dochodu narodowego brutto UE. Program odbudowy obejmuje 560 mld EUR na wsparcie inwestycji i reform państw członkowskich w zakresie zielonej gospodarki, cyfryzacji i odporności gospodarczej (310 mld EUR w formie dotacji i 250 mld EUR w formie pożyczek), dodatkowe 55 mld EUR na rozwinięcie istniejących programów polityki spójności oraz 40 mld EUR dopłaty uzupełniającej Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, a także dalsze inwestycje w wysokości 15 mld EUR w Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Celem funduszu jest również ożywienie inwestycji prywatnych, za pomocą nowego instrumentu wsparcia wypłacalności dla przedsiębiorstw europejskich, zapisanego w budżecie w wysokości 31 mld EUR. Towarzyszy temu zwiększenie środków na unijny program inwestycyjny InvestEU o 15,3 mld EUR oraz zapewnienie dodatkowego Instrumentu na rzecz Inwestycji Strategicznych w wysokości 15 mld EUR (w ramach InvestEU), którego celem jest pobudzanie inwestycji w sektory strategiczne w UE, w szczególności w odniesieniu do budowania odporności, zielonej transformacji i transformacji cyfrowej oraz kluczowych łańcuchów wartości.

2.9.

W świetle tych zmian ostatni kryzys związany z COVID-19 nie powinien odwieść UE od długoterminowych celów określonych w Europejskim Zielonym Ładzie i strategii zrównoważonego wzrostu gospodarczego na 2020 r. W celach tych, które mają zadziwiająco proroczy charakter, uwzględniono przecież potrzebę reorganizacji europejskiej gospodarki, aby zapewnić w nadchodzących latach zrównoważony wzrost gospodarczy oparty na filarach zrównoważenia środowiskowego, wzrostu wydajności, sprawiedliwości, postępu społecznego i stabilności makroekonomicznej.

3.   Współzależność globalna, międzynarodowy wymiar UE i przyszłość globalizacji

3.1.

Choć globalizacja doprowadziła do wzrostu bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ), przy czym średnia roczna stopa wzrostu BIZ od 1990 r. wynosiła ok. 10 % (3), w stosunku do średniego wzrostu w światowym handlu w wysokości 5 % (4), to należy również dostrzegać jej skutki uboczne, zwłaszcza w odniesieniu do warunków pracy i warunków społecznych. Chociaż prawdą jest, że zwiększyła transfer technologii, restrukturyzację przemysłową i wzrost globalnych przedsiębiorstw, często miało to miejsce kosztem praw socjalnych i rokowań zbiorowych. Umożliwiła również dużym przedsiębiorstwom osiągnięcie korzyści skali, które obniżają koszty i ceny, lecz zaszkodziło to wielu małym przedsiębiorstwom w UE konkurującym ze sobą na poziomie krajowym.

3.2.

Co się tyczy handlu między krajami, większa współzależność ma liczne pozytywne skutki, choćby wzbudzenie świadomości, że konflikty między państwami, przy sile militarnej Chin, Stanów Zjednoczonych czy Rosji, oznaczałyby koniec znanego nam świata. Nie stanowi to jednak pełnego obrazu. Często ignoruje się negatywne skutki globalizacji, takie jak nadmierne zanieczyszczenie i niesprawiedliwe warunki pracy. Dodatkowo, gdy kryzys uderza w takie gospodarki jak Chiny i Stany Zjednoczone, jego wpływ odczuwają liczne państwa, co przekłada się na brak stabilności zarówno regionalnej, jak i globalnej. Istnieje wiele innych pułapek wynikających z globalizacji, w szczególności fakt, że wielonarodowe lub globalne firmy są często postrzegane jako zagrożenie dla suwerenności państwa ze względu na krajową siłę przebicia.

3.3.

Istotne pytanie, jakie należy sobie zadać na tym etapie, dotyczy zakresu w jakim COVID-19 zmieni tryb funkcjonowania przedsiębiorstw prowadzących transgraniczną działalność handlową lub usługową, gdzie kryzys gospodarczy najmocniej dotknie niektóre sektory – głównie sektor transportu pasażerskiego oraz turystyczny i lotniczy. Finansowe następstwa kryzysu są ogromne: ograniczenia związane z łańcuchem dostaw i wywozem dotknęły przedsiębiorstwa – w tym firmy przetwórstwa przemysłowego, ustało zjawisko napędzania działalności przez klientów, które można określić jako odwrócony efekt mnożnikowy, a (negatywne) wstrząsy w obrębie sieci produkcji rozprzestrzeniły się. Kryzys ten przypomniał o siatce umów w sprawie dostaw leżących u podstaw zglobalizowanej gospodarki.

3.4.

Ekspansja globalnego handlu w ostatnim kwartale XX w. była możliwa dzięki dwóm niepowiązanym ze sobą czynnikom: wzrostowi intermodalnego transportu towarów (tj. konteneryzacji) i powszechnemu odejściu od kontroli kapitału we wczesnych latach 80. Chociaż przepływy kapitału podlegają obecnie większej regulacji, pozostają one podstawą inwestycji i przepływów handlowych na całym świecie. Trzecim powodem ekspansji globalnego handlu była liberalizacja handlu i związane z nią umowy handlowe, z czego najprawdopodobniej najistotniejsze było dołączenie Chin do Światowej Organizacji Handlu. Handel ma dla UE ogromne znaczenie dla wszelkich starań zmierzających do zwiększania zrównoważonego wzrostu gospodarczego, istnieją przy tym oczywiste korzyści związane ze wzrostem przepływów handlowych między UE a jej partnerami handlowymi; kryzys związany z COVID-19 uwypuklił jednak podatność globalnych łańcuchów dostaw na zagrożenia. Zakłócenia w handlu mogą mieć wpływ na zrównoważony wzrost gospodarczy. Mając to na uwadze, UE musi zwiększyć swoją działalność wynikającą z międzynarodowych umów, aby zabezpieczyć łańcuchy dostaw, minimalizując tym samym zakłócenia spowodowane wstrząsami gospodarczymi. Działania takie obejmowałyby ponowne przemyślenie strategii w zakresie łańcuchów dostaw, w tym ich zróżnicowanie, ale i uzgodnienie w obrębie wielu sektorów. Oznaczałoby to również pewną formę deglobalizacji sektorowej, gdyż przedsiębiorstwa z UE przenosiłyby swoje zakłady produkcyjne (przynajmniej w odniesieniu do podstawowych produktów) wewnątrz UE w celu uniknięcia problemów związanych z łańcuchem dostaw.

3.5.

Istotną rolę w omawianej kwestii odgrywa międzynarodowy wymiar UE i jej stosunki z partnerami na arenie międzynarodowej, w szczególności z Chinami, Stanami Zjednoczonymi i Rosją. Chociaż międzynarodowa dyplomacja ma kluczowe znaczenie w odniesieniu do przyszłych perspektyw gospodarczych UE i jej waluty, UE musi odgrywać o wiele bardziej perspektywiczną i znaczącą rolę w sprawach międzynarodowych, w tym w negocjacjach handlowych z konkurencyjnymi państwami. EKES wciąż jest zwolennikiem prowadzenia wielostronnych negocjacji handlowych i powinien pozostać przy tym stanowisku; oczywiste jest jednak, że Chiny, Stany Zjednoczone i Rosja ignorują pozycję UE w wielostronnym handlu. Jeżeli UE ma odgrywać istotniejszą rolę w światowym handlu, co ma kluczowe znaczenie dla unijnych przedsiębiorstw i ich perspektyw biznesowych, to musi dołożyć większych starań, aby nakłonić inne państwa do powrotu do wielostronnych negocjacji; przy czym jeżeli taka strategia się nie powiedzie, dwustronna wymiana handlowa będzie musiała nabrać większego znaczenia. Globalizacja w pokryzysowej przyszłości musi zapewnić równe warunki działania w wielu dziedzinach (w tym konkurencji podatkowej, zgodności z normami pracy oraz realizacji celów w zakresie zmiany klimatu) dla globalnych przedsiębiorstw działających na rynku światowym. W przeciwnym wypadku UE stanie przed zagrożeniem coraz większego narażenia na handlowe spory między Stanami Zjednoczonymi a Chinami i coraz większej zależności od tych państw.

3.6.

W odniesieniu do inwestycji transgranicznych jest dość oczywiste, że nie zawsze prowadzi się je w celu budowy inwestycji kapitałowych, lecz aby dotrzeć do państw, w których są najniższe podatki (5). Niektóre formy globalizacji mogą się stać nieuniknione po ustaniu kryzysu; z problemów gospodarczych i innych konsekwencji kryzysu wynika jednak, że konieczna jest zmiana trybu funkcjonowania przedsiębiorstw w UE i na całym świecie. Zalecenia EKES-u dotyczące przyspieszenia przez państwa członkowskie terminu rozwiązania problemu unikania opodatkowania i uchylania się od opodatkowania nabrały teraz większego znaczenia podobnie jak kwestia głosowania większością kwalifikowaną. Już w zeszłym roku EKES w pełni poparł rozpoczęcie dyskusji na temat stopniowego przejścia na głosowanie większością kwalifikowaną i zwykłą procedurę ustawodawczą w kwestiach podatkowych, a jednocześnie uznał, że wszystkie państwa członkowskie muszą mieć zawsze wystarczające możliwości uczestnictwa w procesie decyzyjnym.

4.   Ponowne zdefiniowanie roli rządu

4.1.

Nie ma wątpliwości, że kryzys związany z COVID-19 naświetlił znaczenie roli rządów w walce z kryzysem zdrowotnym i gospodarczym. Kwestia ta ma również szczególne znaczenie w kontekście celu, jakim jest osiągnięcie zrównoważonego wzrostu gospodarczego. Nikt w UE nie kwestionuje obecnie roli rządów w zapewnianiu skutecznych systemów i programów opieki zdrowotnej, które pośrednio wspierają działalność gospodarczą. Nikt nie kwestionuje też roli rządów w egzekwowaniu przepisów bankowych i finansowych w następstwie kryzysu finansowego z 2008 r. Jest jednak coraz bardziej oczywiste, że rządy wciąż odgrywają kluczową rolę w ustalaniu kierunku gospodarczego, tym bardziej w czasie kryzysu. Powinno mieć to również miejsce w przypadku wielopoziomowego sprawowania rządów, gdy kluczowe jest zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych w rządową politykę gospodarczą na szczeblu centralnym. Jak wyjaśniono wcześniej, polityka fiskalna jest istotna, nie tylko ze względu na stabilność gospodarczą, lecz również, aby umożliwić rządom wspieranie przedsiębiorstw poprzez oferowanie zachęt w zakresie dozwolonym przez prawo Unii. Jakakolwiek próba osiągnięcia i wzmocnienia zrównoważonego wzrostu wymaga rządowych wytycznych i regulacji we wszystkich obszarach działalności gospodarczej i ochrony środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem włączania ochrony środowiska w główny nurt działalności gospodarczej. Znaczenie otwartego dialogu z partnerami społecznymi i społeczeństwem obywatelskim pozostaje niewątpliwie kluczowe w odniesieniu do ustalenia kierunku gospodarczego.

4.2.

W scenariuszu po zakończeniu kryzysu polityka fiskalna nabierze większego znaczenia, w szczególności ze względu na ogromne kwoty pożyczek znacznie przekraczające kwoty przewidywane przed wystąpieniem kryzysu. Potrzeba udzielania ogromnych pożyczek służących zapewnieniu wsparcia dochodów i gwarancji pożyczkowych na rzecz przedsiębiorstw, których działalność została zamrożona za sprawą restrykcji związanych z COVID-19, ograniczy niewątpliwie zakres, w jakim rządy mogą udzielać zachęt w celu ponownego ożywienia działalności gospodarczej. Ograniczy również kwotę finansowania niezbędnego do wspierania zarówno ochrony środowiska, jak i inwestycji produkcyjnych. Rządy będą zatem musiały wynaleźć kreatywne sposoby wspierania wydatków przeznaczonych na zrównoważony wzrost gospodarczy przy jednoczesnym zapewnieniu długoterminowej stabilności fiskalnej. Stanowisko Komisji, zgodnie z którym należy uzgodnić plan odbudowy z Zielonym Ładem, jest krokiem we właściwym kierunku, gdyż świadczy o tym, że sama reakcja na kryzys musi mieć zrównoważony charakter.

4.3.

Przykładem pozabudżetowego źródła finansowania infrastruktury są międzynarodowe instytucje finansowe i prywatne firmy i tzw. partnerstwa publiczno-prywatne (PPP). Przy założeniu, że są one zarządzane w sposób przejrzysty i podlegają kontroli demokratycznej, PPP mogłyby zostać uznane za jeden z wariantów w scenariuszu po kryzysie, który wsparłby finansowanie projektów infrastrukturalnych i środowiskowych, ponieważ oferują one rozwiązania problemów z zakresu finansowania, realizacji zleceń i inwestowania w duże projekty bez poświęcania rządowych finansów na kluczowe kierunki polityki.

4.4.

UE powinna dążyć również do szybszego wdrożenia narzędzi i inicjatyw proponowanych w ramach Europejskiego Zielonego Ładu, w którym wyraźnie uznano centralną rolę, jaka muszą odgrywać rząd UE i rządy krajowe wraz z prywatnym sektorem w drodze do transformacji w prawdziwie zrównoważoną Europę. Narzędzia takie obejmują różne instrumenty finansowania, stanowiące część mechanizmu sprawiedliwej transformacji, ze szczególnym uwzględnieniem MŚP i branż w szczególnie trudnej sytuacji, i mają na celu zarówno pomoc w ich odbudowie gospodarczej, jak i poprawę zrównoważonego charakteru i odporności na przyszłe wstrząsy, przy czym z uwagi na bieżące okoliczności dopuszczają pewną swobodę w poszczególnych przypadkach w zakresie wymogów związanych z zabezpieczeniem i wspólnym finansowaniem. W świetle obecnego kryzysu związanego z COVID-19 pogląd ten może zyskać jeszcze większy oddźwięk i należy go postrzegać jako sposobność do wskrzeszenia rozwoju społecznego i gospodarczego przy przestrzeganiu założeń Zielonego Ładu. W obecnym kontekście koncepcja paneuropejskiej solidarności nigdy nie miała tak doniosłego znaczenia.

5.   Strategie dotyczące ożywienia gospodarczego, utrzymania inwestycji i zrównoważonego charakteru

5.1.

Powyższe rozważania prowadzą nas do określenia strategii niezbędnych do ożywienia gospodarczego, inwestycji i zrównoważonego charakteru. Ponieważ gospodarki kurczą się z powodu ograniczeń wynikających z pandemii COVID-19, można się spodziewać, że odzyskanie przez nie wcześniejszych poziomów będzie ogromnym wyzwaniem. Osiągnięcie sytuacji przynajmniej zbliżonej do realiów strefy euro i gospodarek UE sprzed kryzysu zajmie kilka miesięcy. Ponadto, jako że rządy zaciągają z różnych źródeł pożyczki na pokrycie nieprzewidzianego i ogromnego wzrostu wydatków publicznych, będą one prawdopodobnie ograniczać wydatki i ponownie wprowadzać politykę oszczędnościową, co doprowadzi do zmniejszenia konsumpcji i wyników. Doświadczenie wprowadzenia polityki oszczędnościowej na przykład w Grecji zrujnowało państwo, którego jedna czwarta produktu krajowego brutto (PKB) wyparowała w przeciągu ośmiu lat, a bezrobocie wzrosło do ponad 27 % (6). Ponowne wprowadzenie polityki oszczędnościowej przyniosłoby efekty odwrotne do zamierzonych. Krokiem we właściwym kierunku jest uruchomienie przez Komisję ogólnej klauzuli korekcyjnej w ramach paktu stabilności i wzrostu, która umożliwi państwom strefy euro tymczasowe zawieszenie wszelkich dostosowań wymaganych do osiągnięcia średnioterminowych celów fiskalnych. Jednak przegląd zasad paktu stabilności i wzrostu może okazać się konieczny w chwili, gdy wchodzimy w etap odbudowy po pandemii COVID-19.

5.2.

Chociaż ogólne cele określone w komunikacie Komisji Europejskiej w rocznej strategii zrównoważonego wzrostu gospodarczego (7) uznaje się za kluczowe dla osiągnięcia zrównoważonego wzrostu gospodarczego, nie można dążyć do jego osiągnięcia poprzez stosowanie polityki oszczędnościowej, która uderza w szczególnie zagrożone grupy społeczno-gospodarcze w obrębie naszych społeczności.

5.3.

Zamiast tego rządy UE muszą opracować strategie ożywienia gospodarczego wspierające bardziej produktywne i zrównoważone działania gospodarcze. Scenariusz po zakończeniu kryzysu związanego z COVID-19 stwarza szansę na zrewidowanie kluczowych sektorów gospodarki, które wykazały się szczególnym brakiem odporności. Gospodarka będzie wciąż opierać się w przeważającym stopniu na małych i średnich przedsiębiorstwach, wskazane może być jednak dalsze zachęcanie do tworzenia przedsiębiorstw typu start-up i ponowne zdefiniowanie roli przedsiębiorstw gospodarki społecznej jako istotnego elementu gospodarki społecznej. Chociaż zyski nie stanowią głównej motywacji funkcjonowania przedsiębiorstw społecznych, dochody wciąż odgrywają zasadniczą rolę w utrzymaniu zrównoważonego charakteru takich przedsięwzięć. Wszystkie przedsiębiorstwa społeczne mogą pozostawać wysoce dochodowe, a jednym z ich priorytetów jest reinwestycja zysków w działalność, nie zaś wypłacanie ich akcjonariuszom. Przedsiębiorstwo gospodarki społecznej może przede wszystkim równoważyć napięcie między utrzymaniem misji społecznej prowadzącej je organizacji a maksymalizacją produkcyjności przedsięwzięcia gospodarczego w celu zapewnienia zrównoważonego charakteru. Struktury takie są zatem idealnie dostosowane do gospodarki, której celem jest osiągnięcie i zwiększanie zrównoważonego wzrostu gospodarczego.

5.4.

Rządy będą dążyły do szybkiej odbudowy po kryzysie, będą również oczekiwać, że niektóre sektory, które okazały się odporne na kryzys, powrócą do poziomu sprzed kryzysu; będzie jednak również istniała pokusa, aby rządy stosowały zachęty wobec sektorów, które już przed kryzysem nie miały zrównoważonego charakteru, lub które działały niezgodnie z celami w zakresie zmiany klimatu i celami środowiskowymi określonymi w Europejskim Zielonym Ładzie. Zamiast tego rządy powinny dążyć do dalszego inwestowania w projekty mające na celu efektywność energetyczną i wykorzystanie alternatywnych źródeł energii poprzez stosowanie wspomnianych powyżej modeli finansowania, tworząc w ten sposób możliwości dla dużych przedsiębiorstw, MŚP i przedsiębiorstw gospodarki społecznej. Przejście na zieloną gospodarkę musi obejmować nie tylko rozwój sektorów ekologicznych, lecz również możliwie największe zazielenianie istniejących modeli gospodarczych i sektorów przedsiębiorstw wykraczające poza tradycyjnie zielone sektory. Pomoc oferowana przedsiębiorstwom zarówno na szczeblu krajowym, jak i unijnym, musi zatem zależeć od wypełniania celów określonych w Europejskim Zielonym Ładzie i strategii zrównoważonego wzrostu gospodarczego na 2020 r.

5.5.

Podstawą zrównoważonego wzrostu gospodarczego w UE musi być stworzenie i rozwijanie rzeczywistej gospodarki o obiegu zamkniętym, która maksymalizuje i utrzymuje wartość w ramach wszystkich łańcuchów dostaw, przy jednoczesnym minimalizowaniu strat i dążeniu do efektywnego gospodarowania zasobami. Modele gospodarki o obiegu zamkniętym dysponują znacznym potencjałem, który można wykorzystać do zwiększania europejskiej konkurencyjności, nie tylko w zakresie ochrony środowiska naturalnego, lecz również tworzenia wysokiej jakości miejsc pracy i rozwoju sektorów pomocniczych. Ponadto modele biznesowe w ramach gospodarki o obiegu zamkniętym są pomocne w rozwijaniu większej odporności na rodzaj wstrząsów dotyczących łańcucha dostaw, jakich UE doświadczyła wskutek pandemii COVID-19, przy jednoczesnym łagodzeniu niestabilności cen surowców i dostępności wynikającej ze zmian środowiskowych i geopolitycznych, w tym z wpływu zmiany klimatu i sporów handlowych. Rola, jaką innowacja i cyfryzacja oraz ciągłe inwestowanie w kapitał ludzki odgrywają w ułatwianiu takiego przejścia, jest nie do przecenienia. Należy podążać tym torem ze większym zapałem, wspierając badania i rozwój oraz kładąc większy nacisk na komercjalizację. Należy jednak w pełni ocenić wpływ cyfryzacji na rynek pracy, aby w jak największym stopniu zminimalizować utratę miejsc pracy i pomóc osobom zwolnionym w zmianie kwalifikacji i znalezieniu nowej pracy.

5.6.

Trwająca obecnie pandemia przyczyniła się jednak do ponownego podkreślenia znaczenia koncentracji na zdrowiu i dobrostanie osób, zamiast wyłącznie na wzroście gospodarczym, który, jak stwierdzono w strategii zrównoważonego wzrostu gospodarczego na 2020 r., nie jest celem samym w sobie. Zarówno poprawa jakości publicznych systemów opieki zdrowotnej, jak i dostępności do nich we wszystkich państwach powinna stanowić główny priorytet UE, przy jednoczesnym zapobieganiu nierównościom w dostępie do opieki zdrowotnej i zajęciu się problemem licznych nierefundowanych świadczeń zdrowotnych, które służą wyłącznie utrwalaniu tych rozbieżności. Tak jak w innych sektorach, należy realizować inwestycje w dziedzinie cyfryzacji i sztucznej inteligencji na potrzeby publicznych systemów opieki zdrowotnej. Wystąpienie wstrząsów gospodarczych na dużą skalę podważa również kluczową rolę, jaką dobre zarządzanie odgrywa we wzmocnieniu odporności i formułowaniu odpowiednich reakcji w celu radzenia sobie z negatywnymi skutkami. Dążenie do osiągnięcia zrównoważonego i sprawiedliwego wzrostu gospodarczego zależy zatem od jakości krajowych i lokalnych instytucji w państwach członkowskich, a obowiązkiem UE jest zapewnienie, aby państwa chroniły i pielęgnowały zasady demokracji, tolerancji i szacunku względem państwa prawa. Pozytywne jest to, że w ramach europejskiego semestru obecnie traktuje się kwestie jakości administracji publicznej i sprawowania rządów w bardziej systematyczny sposób.

5.7.

Ostatni punkt dotyczy roli produktywności w osiągnięciu zrównoważonego wzrostu gospodarczego. Aby w przyszłości gospodarka dalej rozwijała się w sposób zrównoważony, konieczne jest zwiększenie jej zdolności do wzrostu, lecz tylko do momentu, w którym wzrost taki dodaje wartości gospodarce i obywatelom. Obejmuje to poprawę płac i warunków pracy, zwłaszcza w drodze rokowań zbiorowych, a z pewnością nie kosztem bardziej sprawiedliwego rozkładu dochodów. W związku z tym należy opracowywać strategie mające na celu poprawę stabilności gospodarczej w odniesieniu do produktywności, ale nie można dopuścić, by stało się to kosztem praw pracowniczych i rozwoju społecznego. Większa produktywność nie jest zatem celem samym w sobie, lecz sposobem poprawy płac, zwiększenia ogólnego popytu w gospodarkach UE i tym samym podwyższenia poziomu życia. Większa produktywność doprowadzi również do opracowania nowych i lepszych produktów i usług, co z kolei umożliwi firmom przejście na wyższy poziom w ramach łańcuchów wartości towarów i usług oraz pozwoli UE na uzyskanie przewagi konkurencyjnej na rynku globalnym. Jak już wspomniano, większa produktywność powinna ściśle wiązać się z celem zakładającym osiągnięcie zrównoważonego wzrostu gospodarczego i nie może oznaczać gorszych warunków pracy, ograniczenia rozwoju społecznego i polityki ochrony środowiska. Wręcz przeciwnie, należy podtrzymać ogólne cele określone w ramach Europejskiego filaru praw socjalnych, w szczególności ochronę socjalną i wzmocnienie procesu rokowań zbiorowych. To samo dotyczy celów określonych w Zielonym Ładzie i celów UE w dziedzinie zmiany klimatu. Ponadto w przypadku prawdziwie europejskiej odpowiedzi na obecny kryzys związany z COVID-19 i wszelkich zespolonych prób zwiększania zrównoważonego wzrostu w całym bloku należy wystrzegać się mentalności zakładającej równanie w dół w odniesieniu do konkurencji między państwami w zakresie podatków, gdyż psuje ona jedynie współpracę państw członkowskich i sprzyja tendencjom nacjonalistycznym. Należy raczej skupić się na pomocy państwom w rozwijaniu kapitału ludzkiego i zwiększaniu produktywności przy jednoczesnym ograniczaniu regionalnych rozbieżności w zakresie wzrostu i możliwości zatrudnienia. Sposobem na to powinny być ukierunkowane inwestycje oraz usuwanie braków strukturalnych, które utrudniają prowadzenie działalności gospodarczej.

---

(1)  Dz.U. C 62 z 15.2.2019, s. 126.

(2)  Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Banku Centralnego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów – Przegląd zarządzania gospodarczego. Sprawozdanie dotyczące stosowania rozporządzeń (UE) nr 1173/2011, 1174/2011, 1175/2011, 1176/2011, 1177/2011, 472/2013 i 473/2013 oraz przydatności dyrektywy Rady 2011/85/UE.

(3)  UNCTAD (2019). Światowy Raport Inwestycyjny 2019.

(4)  Bank Światowy (2020). Eksport towarów i usług (roczny % wzrostu). Baza statystyki międzynarodowej.

(5)  Bénassy-Quéré, A., Fontagné, L., & Lahrèche-Révil, A. (2005). How does FDI react to corporate taxation? [W jaki sposób BIZ reaguje na opodatkowanie osób prawnych?] International Tax and Public Finance, 12(5), 583-603.

(6)  https://www.theguardian.com/world/2018/aug/20/greece-emerges-from-eurozone-bailout-after-years-of-austerity

(7)  Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Banku Centralnego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Komitetu Regionów i Europejskiego Banku Inwestycyjnego – Roczna strategia zrównoważonego wzrostu gospodarczego na 2020 r.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Zwiększanie konkurencyjności, innowacji, wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy dzięki postępom w globalnej współpracy regulacyjnej poprzez wspieranie odnowionego wielostronnego systemu handlu oraz zmniejszanie dotacji powodujących zakłócenia na rynku”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2020/C 364/05)

Sprawozdawca:	Georgi STOJEW
Współsprawozdawca:	Thomas STUDENT

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	20.2.2020
Podstawa prawna	Art. 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	CCMI
Data przyjęcia przez sekcję	26.6.2020
Data przyjęcia na sesji plenarnej	16.7.2020
Sesja plenarna nr	553
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	211/1/3

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Zakłócenia takie jak koronawirus (COVID-19) grożą zatrzymaniem światowej gospodarki i życia społecznego. Wpływ pandemii obejmuje recesję w USA, UE, Japonii i innych regionach świata, bardzo powolny wzrost w Chinach i ogromne straty w produkcji globalnej. Rządy muszą kompensować straty gospodarcze za pomocą polityk fiskalnych i monetarnych oraz radzić sobie z oczekiwanymi zmianami paradygmatu gospodarczego. EKES podkreśla potrzebę istnienia skutecznych modeli biznesowych i mechanizmów ochrony handlu, w szczególności w odniesieniu do Azji, oraz zauważa, że 36 mln miejsc pracy w UE zależy od jej potencjału eksportowego, a udział unijnego zatrudnienia związanego ze sprzedażą towarów i usług do reszty świata w odniesieniu do całkowitego zatrudnienia wzrósł z 10,1 % w 2000 r. do 15,3 % w 2017 r. (1). Konieczna jest fiskalna, gospodarcza i społeczna reakcja na kryzys, aby zapobiec negatywnym skutkom w tym obszarze i w innych sektorach.

1.2.

W związku z kryzysem związanym z koronawirusem, UE powinna – w ramach ogólnej zmiany polityki przemysłowej narzuconej przez zrównoważenie środowiskowe i cyfryzację – przyczynić się do wzmocnienia sektora sprzętu medycznego i sektora farmaceutycznego w celu zapewnienia wspólnej suwerenności i samowystarczalności UE w tych dziedzinach. Opracowanie tej opinii rozpoczęto, zanim wybuchł nieprzewidywalny kryzys zdrowotny i gospodarczy, który zmieni nasze struktury gospodarki i globalizacji w perspektywie krótko- i długoterminowej. Choć kryzys ten nie jest głównym tematem opinii, ma on i będzie dalej miał ogromny wpływ na sektory i tematy omawiane w kolejnych punktach. Już teraz widać, że kryzys popycha niektóre obszary naszej planety w stronę nowej fali protekcjonizmu i nacjonalizmu gospodarczego, zarówno na świecie, jak i w UE. Wszystkie te czynniki zostały w jak największym możliwym stopniu uwzględniane w niniejszej opinii w sposób horyzontalny.

1.3.

EKES podziela pogląd, że międzynarodowe przedsiębiorstwa i międzynarodowy handel mogą przyczynić się do globalnego wzrostu wynikającego z wyższego stopnia specjalizacji, ekonomii skali, zaawansowanych globalnych łańcuchów wartości oraz upowszechnienia badań i technologii. Należy również zwrócić uwagę na przejście od łańcuchów wartości do sieci tworzenia wartości, od systemu liniowego do obiegu zamkniętego i od dóbr materialnych do niematerialnych, co będzie wymagać od branży zdolności adaptacyjnych.

1.4.

EKES zaznacza, że polityka UE musi zagwarantować, że uczestnicy rozwoju przemysłowego nie staną się ofiarami nieuczciwego dumpingu gospodarczego, społecznego i środowiskowego. W odniesieniu do pilnej polityki, która musi zostać przyjęta, UE stoi przed następującymi wyzwaniami: amerykański rynek dla unijnego eksportu, potencjalna współpraca między UE i USA, przyszła rola Chin oraz potrzeba przekształcenia WTO. Przemysł powinien stać się katalizatorem rozwiązań dla wyzwań społecznych i środowiskowych, tworząc nową wartość dla społeczeństwa.

1.5.

EKES zgadza się, że globalizacja bez regulacji prowadzi do zwiększenia nierówności, negatywnej presji na przedsiębiorstwa, płace i warunki pracy oraz osłabienia zabezpieczenia społecznego. Mogłoby to stać się prawdziwym zagrożeniem dla europejskich modeli społecznych. Nieuregulowana globalizacja wywiera również negatywny wpływ na normy środowiskowe. EKES obawia się, że europejskie przedsiębiorstwa i miejsca pracy znajdą się pod presją ze strony nieuczciwych nierynkowych praktyk handlowych, które nie są zgodne z międzynarodowymi porozumieniami społecznymi i środowiskowymi. Przemysł UE powinien korzystać ze swojej wyjątkowej przewagi, łącząc wartości europejskie, nowe technologie i podejście zorientowane na przyszłość. Jednolity rynek ma kluczowe znaczenie dla przemysłu europejskiego i rozpowszechniania innowacji – nie tylko w odniesieniu do technologii cyfrowych, ale również w związku z innymi kluczowymi technologiami prorozwojowymi takimi jak biotechnologia. Warto również podkreślić rolę spójności społecznej i regionalnej oraz dialogu społecznego w pozyskiwaniu społecznej akceptacji dla transformacji przemysłowej.

1.6.

Unijna strategia przemysłowa i polityka handlowa nie powinny osłabiać wysiłków na rzecz zapewnienia pomocy rozwojowej państwom trzecim, a EKES zaleca przyjęcie w odniesieniu do słabszych gospodarek zrównoważonego podejścia, które zapewniałoby lepszą koordynację i łączenie krajowej pomocy rozwojowej. EKES obawia się, że eskalacja środków niezgodnych z zasadami WTO oraz nowe dyskryminacyjne umowy pozataryfowe niosą ze sobą ryzyko nakładania nadmiernych wzajemnych obciążeń regulacyjnych w sposób, który staje się nowym standardem w handlu światowym. Istniejące unijne programy wsparcia i monitorowanie powinny zostać poddane ponownej ocenie, zgodnie z unijnymi regułami konkurencji, w celu wspierania państw członkowskich UE, partnerów, przedsiębiorstw i pracowników w UE, którzy ponieśli szkodę w wyniku kryzysu gospodarczego i wojen handlowych, oraz w celu zmniejszenia ich obciążenia.

1.7.

EKES sądzi, że w celu sprostania wyzwaniom zewnętrznym rynek wewnętrzny UE powinien stać się „najlepszym miejscem do inwestowania”. Należy dokonać oceny nowej strategii przemysłowej i wszystkich innych dźwigni w odniesieniu do ich zdolności promowania i wspierania inwestycji w infrastrukturę przemysłową, energetyczną, transportową i cyfrową poprzez rozszerzone podejście do konektywności. Przegląd połączeń i przejęć oraz zasad pomocy państwa mógłby umożliwić zbliżenie UE do światowej konkurencji. Na wszystkich szczeblach sprawowania rządów trzeba zapewnić sprawiedliwy podział korzyści wynikających z globalizacji oraz złagodzić negatywne skutki na poziomie globalnym, regionalnym i lokalnym.

Wspólny program bezpośrednich inwestycji zagranicznych pomógłby zagwarantować nakierowanie zainteresowania na aktywa strategiczne takie jak infrastruktura krytyczna, technologie krytyczne i bezpieczeństwo dostaw kluczowych nakładów. Wykorzystanie dyrektyw w sprawie zamówień publicznych, skuteczne instrumenty ochrony handlu i solidna sieć umów o wolnym handlu są potrzebne bardziej niż kiedykolwiek w celu zwalczania nielegalnych praktyk, pogłębienia konwergencji regulacyjnej i promowania standardów dotyczących zrównoważonego rozwoju, a tym samym zmniejszenia zakłóceń na rynku.

1.8.

EKES obawia się negatywnego ostatnio stosunku do handlu międzynarodowego i globalizacji oraz nasilenia ruchów populistycznych nawołujących do większego nacjonalizmu. Uważa, że protekcjonizm i nacjonalizm nie są w stanie zapewnić właściwych odpowiedzi na problemy gospodarcze i społeczne. Konieczne są średnioterminowe reformy i priorytety inwestycyjne, aby gospodarka powróciła na ścieżkę zrównoważonego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu z uwzględnieniem transformacji ekologicznej i cyfrowej. Pomimo okoliczności związanych z pandemią UE powinna podjąć wszelkie możliwe działania w celu zachowania pełnej demokracji.

1.9.

EKES uważa, że Zielony Ład powinien uwzględniać nową strategię przemysłową i politykę handlową oraz politykę gospodarczą, regulacyjną i politykę w zakresie konkurencji w ramach kompleksowych działań na rzecz ochrony środowiska i bez stwarzania zagrożenia dla jednolitego rynku oraz europejskich przedsiębiorstw i miejsc pracy; powinien także określać wysoki poziom ambicji dla przemysłu jako całości w zakresie ochrony środowiska naturalnego.

1.10.

EKES podziela pogląd, że jednym z głównych przesłań dotyczących stabilności gospodarczej jest apel, by państwa członkowskie zwracały odpowiednią uwagę na jakość finansów publicznych, promując niezbędne i ukierunkowane na przyszłość inwestycje.

2.   Uwagi ogólne

2.1.

W związku z tym, że system wielostronny znajduje się pod stałą presją, unijne przedsiębiorstwa prowadzące działalność na skalę światową napotykają coraz większe tarcia i niepewność wraz z rosnącym protekcjonizmem i utrzymującymi się napięciami między partnerami handlowymi UE. Globalne łańcuchy wartości kurczą się, a ogólna tendencja do powrotu do regionalizacji jest ogólnoświatowa. UE, wraz z USA i Chinami, znajduje się w centrum tej tendencji, a wiele kluczowych sektorów przemysłu znajduje się pod znaczącą presją. Należy podjąć zasadnicze decyzje, aby zwiększyć możliwości uniknięcia ryzyka marginalizacji oraz by zachować globalną rolę UE. Zachodzi pilna potrzeba ponownego rozważenia inwestycji na terytorium UE i skupienia się na wspieraniu przedsiębiorstw, zwłaszcza MŚP, zapewnieniu płynności i stabilności w sektorze finansowym, zachowaniu jednolitego rynku i zapewnieniu przepływu krytycznych towarów. Cel ten można osiągnąć jedynie poprzez połączenie różnych środków, takich jak: uregulowania i polityka mające zastosowanie również do przedsiębiorstw z państw trzecich działających w UE, infrastruktura, inwestowanie w dobra publiczne (m.in. zdrowie, edukację, infrastrukturę cyfrową), wzajemność w dziedzinie zamówień publicznych, skuteczna polityka handlowa, niezależność cyfrowa.

2.2.

Konkurencyjność przemysłu UE na świecie jest zagrożona ze względu na powrót do unilateralizmu, brak skutecznego globalnego zarządzania gospodarczego i handlowego, asymetrie rynku i zakłócenia spowodowane przez konkurentów korzystających z dotacji, zwłaszcza przedsiębiorstwa państwowe, a także ze względu na kryzys. Inwestycje unijnych przedsiębiorstw w badania naukowe i innowacje mają na celu połączenie konkurencyjności i zrównoważonego rozwoju, ale inwestycje te oraz duże ryzyko mogłyby nie przynieść oczekiwanych wyników z powodu ograniczonego dostępu do rynków międzynarodowych i nieuczciwej konkurencji. W tym kontekście MŚP są bardziej podatne na zagrożenia niż kiedykolwiek.

2.3.

W tych okolicznościach sojusze wspierane przez UE mogą przyczynić się do promowania jej interesów w organizacjach wielostronnych, takich jak Światowa Organizacja Handlu (WTO) i Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ). W związku z tym przyjęta niedawno strategia przemysłowa i roczne sprawozdanie Komisji w sprawie realizacji umów o wolnym handlu stanowią nie tylko krok w kierunku większej przejrzystości, lecz również skuteczny instrument dostarczania społeczeństwu obywatelskiemu obiektywnych informacji na temat umów handlowych negocjowanych przez UE. Pomimo pewnych pozytywnych elementów ogólny pakiet niedawno przyjętej strategii przemysłowej nie przekonał jeszcze wszystkich, że przyniesie odczuwalne korzyści przedsiębiorstwom, pracownikom i społeczeństwu obywatelskiemu, które dążą do zwiększenia konkurencyjności Europy i wzrostu gospodarczego.

2.4.

Przyjęcie silnej europejskiej polityki przemysłowej i obrona interesów handlowych UE są zgodne z priorytetowym celem unijnej polityki zagranicznej, a mianowicie wzmacnianiem multilateralizmu wokół instytucji systemu Narodów Zjednoczonych. Niezbędne reformy powinny umożliwić stworzenie systemu światowego kierującego się uczciwymi przepisami i demokratycznymi zasadami.

3.   Wykorzystanie potencjału perspektyw biznesowych

3.1.

EKES zgadza się ze stanowiskiem Komisji, zgodnie z którym unijne przedsiębiorstwa mogą skorzystać na unijnej strategii przemysłowej i umowach handlowych tylko pod warunkiem posiadania istotnych informacji na temat treści tych strategii i umów oraz zrozumienia ich funkcjonowania w praktyce.

3.2.

EKES odnotowuje z niepokojem, że złożoność reguł pochodzenia i formularzy administracyjnych wymaganych przez partnerów handlowych UE w celu przyznania preferencji przedsiębiorstwom z UE, a także wysiłki włożone w udowodnienie preferencyjnego pochodzenia wydają się nieproporcjonalnie duże dla unijnych MŚP w porównaniu do wartości zawartych przez nie umów.

3.3.

EKES proponuje, by w przypadku krajów, które stosują nieuczciwą konkurencję, nieuczciwe warunki pracy lub nieuczciwe standardy w zakresie zrównoważonego rozwoju opracować również przepisy w celu zbadania kluczowych kwestii dotyczących rozwoju alternatywnych metod rozstrzygania sporów i wdrożenia oenzetowskich mechanizmów internetowego rozstrzygania sporów. EKES z zadowoleniem przyjmuje niedawno ogłoszone przez Komisję tymczasowe wielostronne ustalenia dotyczące arbitrażu jako rozwiązanie dotyczące utrzymania niezależnej, dwuetapowej funkcji rozstrzygania sporów.

3.4.

EKES przypomina, że większość działalności MŚP odbywa się głównie na jednolitym rynku (2), a tylko około połowa MŚP sprzedaje swoje towary poza UE-28 (3). Zauważa także, że działalność eksportowa jest wysoce skoncentrowana w niektórych państwach członkowskich i regionach – sześć państw członkowskich (4) odpowiada za ponad dwie trzecie całkowitego obrotu i handlu MŚP.

3.5.

EKES z zadowoleniem przyjmuje zaawansowane prace Komisji w zakresie portalu internetowego obejmującego dwie bazy danych, bazę danych dotyczących dostępu do rynku (Market Access Database) i punkt informacyjny ds. handlu (Trade Helpdesk). Prace Komisji odnoszą się do złożoności i braku spójności przepisów dotyczących reguł pochodzenia i procedur celnych oraz do wprowadzenia bezpłatnego, internetowego kalkulatora reguł pochodzenia w celu zapewnienia dodatkowego wsparcia dla unijnych MŚP.

3.6.

EKES uważa, że Komisja i Europejska Służba Działań Zewnętrznych oraz przedstawicielstwa dyplomatyczne i konsularne państw członkowskich mogą odegrać ważną rolę w promowaniu strategii UE, usług i handlu z państwami trzecimi w celu ułatwienia zarówno inwestycji zagranicznych, jak i możliwości eksportu dla europejskich przedsiębiorstw i pracowników.

3.7.

Ponadto EKES z zadowoleniem przyjmuje inicjatywy Komisji Europejskiej dotyczące promowania i wspierania unijnych MŚP podejmujących działania zmierzające do internacjonalizacji, tak aby zwiększyć konkurencyjność tych przedsiębiorstw na całym świecie. Podkreśla również potrzebę zapewnienia, aby inicjatywy te były stosowane w oparciu o podejście oddolne. Wraz z tymi inicjatywami nowy paradygmat może stworzyć więcej możliwości dla MŚP i innych podmiotów regionalnych.

3.8.

EKES z zaniepokojeniem odnosi się do przedstawionych w sprawozdaniu Komisji nierozstrzygniętych problemów z partnerami handlowymi UE, w szczególności do tego, że nadal istnieją bariery w dostępie unijnych produktów do rynków w krajach partnerskich. Wysoki priorytet należy nadać wzajemnemu niebiurokratycznemu uznawaniu standardów technicznych.

3.9.

EKES podkreśla, że – jak zwrócono uwagę w badaniu EPRS (5) opartym na analizie przepływów handlowych w niektórych państwach członkowskich – wyniki eksportowe regionów UE są dodatnio i silnie skorelowane z PKB oraz że handel jest bardzo skoncentrowany w kilku państwach członkowskich.

3.10.

EKES przypomina, że w dokumentach otwierających debatę w sprawie wykorzystania możliwości płynących z globalizacji oraz w sprawie przyszłości finansów UE Komisja Europejska uznała terytorialnie nierównomierny wpływ globalizacji i podkreśliła, że chociaż korzyści płynące z globalizacji są szeroko rozpowszechnione, to jej koszty często mają charakter lokalny.

3.11.

EKES kładzie szczególny nacisk na rolę polityki spójności w zwiększaniu konkurencyjności UE poprzez ukierunkowane inwestycje w kluczowe sektory, takie jak infrastruktura sieciowa, badania i innowacje, usługi informatyczne, działania w dziedzinie środowiska i klimatu, wysokiej jakości zatrudnienie i włączenie społeczne.

3.12.

EKES podkreśla rolę, jaką Europejski Fundusz Dostosowania do Globalizacji (EFG) może odegrać we wspieraniu osób, które straciły pracę w wyniku zmian strukturalnych spowodowanych globalizacją, cyfryzacją, migracją i zmianą klimatu. Biorąc pod uwagę ogromne rozmiary zbliżającego się kryzysu gospodarczego i związanego z zatrudnieniem, EFG należy wzmocnić pod względem finansowym, a jego przepisy uelastycznić, by było dostosowane do charakteru i wielkości kryzysu, oraz powiązać je z Funduszem na rzecz Sprawiedliwej Transformacji.

3.13.

EKES zgadza się, że elastyczne warunki pracy i telepraca odgrywają ważną rolę w utrzymaniu miejsc pracy i produkcji, lecz pomimo poczynionych wysiłków na rzecz złagodzenia skutków społecznych oczekuje się, że kryzys znacznie zwiększy bezrobocie i nierówności w dochodach. Zmieniona polityka UE na rzecz Zielonego Ładu mogłaby odegrać ważną rolę w zapewnieniu, by globalizacja przyniosła pozytywne skutki gospodarcze, społeczne, terytorialne i środowiskowe dla przedsiębiorstw, pracowników i społeczeństwa obywatelskiego i przyczyniła się do ograniczenia zakłóceń na rynku.

3.14.

EKES sądzi, że mechanizm ograniczania śladu węglowego produkcji oraz wysiłki na rzecz dekarbonizacji przemysłu można by wykorzystać do przywrócenia równych warunków konkurencji. Zauważa jednak, że środek ten musi równoważyć obawy dotyczące środowiska, handlu i uczciwości, aby uniknąć zakłóceń na rynku, które mogłyby spowodować działania odwetowe wymierzone w państwa UE, co zaszkodziłoby unijnemu przemysłowi i miejscom pracy.

3.15.

EKES podziela pogląd, że zmniejszenie różnic w wydajności pracy między wysoce wydajnymi gospodarkami, regionami i przedsiębiorstwami a pozostałymi gospodarkami, regionami i przedsiębiorstwami ma kluczowe znaczenie oraz że skuteczne instytucje i sprawne systemy podatkowe mogłyby wspierać wydajność.

3.16.

Potrzebna jest nowa polityka przemysłowa, aby skupić się na stymulowaniu działań o większym stopniu innowacji i generujących większą wartość dodaną, co jest nierozerwalnie związane z promowaniem jakości i nowych miejsc pracy. Taka mądrze opracowana i prawidłowo zrealizowana polityka przyczyniłaby się do uniknięcia negatywnego wpływu dalszego spadku PKB, fragmentacji jednolitego rynku i zakłóceń w łańcuchach wartości.

4.   Łagodzenie negatywnych skutków wyjątkowego rozwoju sytuacji

4.1.

EKES wzywa wszystkie kluczowe instytucje do ponownego rozważenia powiązań między UE-27 a Zjednoczonym Królestwem, od których w dużej mierze będzie zależeć, jak wystąpienie Zjednoczonego Królestwa z UE wpłynie na gospodarki państw. Należy opracować odpowiednie środki dla sektorów, które szczególnie dotkliwie odczułyby skutki brexitu.

4.2.

EKES ubolewa nad faktem, że decyzja USA o wprowadzeniu dodatkowych ceł na produkty europejskie, jako środek zaradczy wobec pomocy przyznanej przez UE producentowi Airbusa, będzie miała przede wszystkim wpływ na produkty rolne i rolno-spożywcze produkowane w państwach członkowskich UE. Skuteczność unijnych środków ochronnych w odniesieniu do stali, które są tradycyjnie przedmiotem uwagi komisji CCMI, należy poddać ponownej ocenie w świetle trudnej sytuacji gospodarczej przemysłu stalowego, aby uniknąć dalszych szkód dla krajowych przedsiębiorstw sektora stalowego oraz zapewnić równe warunki działania dla unijnych przedsiębiorstw i pracowników. EKES podkreśla, że amerykańskie cła na produkty ze stali doprowadziły do poważnego przekierowania handlu wyrobami ze stali z państw trzecich, których produkty są coraz bardziej obecne na rynku europejskim i wykorzystywane szczególnie w umowach na budowę infrastruktury publicznej.

4.3.

EKES zauważa, że chociaż żaden kraj nie może odizolować się od globalizacji bez ponoszenia ogromnych kosztów, ryzyko załamania się wielostronnego systemu handlowego jest realne, a zatem UE musi rozważyć tę sytuację. Z zadowoleniem przyjmuje w związku z tym program prac Komisji na 2020 r., w którym przedstawiono inicjatywę na rzecz reformy WTO do końca 2020 r., jak również proponowany plan odbudowy.

4.4.

EKES podziela pogląd, że UE musi zacząć stosować bardziej zdecydowane podejście służące zapewnieniu w praktyce prawdziwej wzajemności i zwalczaniu protekcjonizmu w dostępie do rynków zamówień publicznych w państwach trzecich. Chiński rynek zamówień publicznych i ochrona praw własności intelektualnej są godne uwagi pod względem ich rozbieżności od norm międzynarodowych i pomimo przystąpienia do WTO Chiny nadal są w dużej mierze chronionym rynkiem. Ponadto Chiny nie przystąpiły jeszcze do Porozumienia w sprawie zamówień rządowych (GPA), pomimo takiej obietnicy złożonej w chwili przyjęcia do WTO. Debata na temat Chin w UE stała się trudniejszym tematem. Ambitne programy, takie jak koncepcja „Jeden pas i jeden szlak”, projekt „Made in China 2025” i wytyczne 16+1 (2017 – Budapeszt, 2018 – Sofia i 2019 – Dubrownik) (6) zwróciły uwagę szeregu podmiotów prywatnych i publicznych, w tym instytucji UE. Sprawa 5G wniosła do dyskusji bezpieczeństwo cyfrowe, stwarzając podatny grunt dla postępów na drodze ku cyfrowej niezależności UE. Wzmocnienie unijnych programów na rzecz inwestycji w badania naukowe i innowacje wydaje się być najbardziej racjonalnym i satysfakcjonującym podejściem w tym zakresie.

4.5.

Zalecenia polityczne i konkretne środki powinny uwzględniać dwa elementy strategiczne. Pierwszym z nich jest duża utrata na znaczeniu grupy G-20, która mogłaby stać się globalnym forum politycznym, uzupełniającym system Narodów Zjednoczonych, jako że również ma na celu wyeliminowanie zakłóceń równowagi i nierówności na świecie. Drugi element, ściśle z tym powiązany, stanowi fakt, że UE brakuje skutecznej „zagranicznej polityki gospodarczej”. Polityka przemysłowa i inne polityki UE mające wpływ na czynniki związane z produkcją, energią, rynkiem wewnętrznym, badaniami i innowacjami, transportem itp. są wyłączone z zewnętrznego oddziaływania służb UE zajmujących się handlem i służb zewnętrznych UE lub znajdują w nim odzwierciedlenie jedynie częściowo, i podobnie jest w przypadku agencji kredytów eksportowych państw członkowskich, które powinny łączyć siły. Ten brak utrudnia stawienie czoła dużym podmiotom międzynarodowym i osłabia rolę UE na forach wielostronnych i międzynarodowych oraz w zapobieganiu zakłóceniom na rynku.

5.   Wpływ kryzysu spowodowanego pandemią koronawirusa (COVID-19)

5.1.

Pandemia COVID-19 ma bezprecedensowe skutki makroekonomiczne i budżetowe, które cały czas się nasilają. EKES podziela pogląd, że nie było alternatywy dla ogłoszonej niedawno podatkowej i ekspansywnej polityki pieniężnej w UE i na całym świecie. Wśród najważniejszych wyzwań znajdują się niepełne i nierównomierne ożywienie gospodarcze oraz wzrost bezrobocia. Chociaż środki z zakresu polityki powinny ograniczyć wzrost bezrobocia, niezbędne działania spowodują deficyt publiczny i zwiększą dług publiczny.

5.2.

EKES podkreśla, że kryzys ten ma poważne długoterminowe konsekwencje dla UE. Ze względu na fakt, że przepychanki polityczne opóźniły skoordynowane zaangażowanie UE w zwalczanie pandemii, po kryzysie może dojść do utraty zaufania do polityki w ujęciu ogólnym.

5.3.

Inne rodzaje ryzyka obejmują dłuższy niż zakładano czas trwania pandemii, niestabilność finansową zarówno na świecie, jak i w UE, wzrost protekcjonizmu, fragmentację jednolitego rynku i głęboko zakorzenione rozbieżności strukturalne.

5.4.

EKES jest przekonany, że Europa pilnie potrzebuje nowego projektu integracji wewnętrznej, wspólnej strategii gospodarczej, społecznej (w tym koordynacji w zakresie zdrowia publicznego), fiskalnej, energetycznej i środowiskowej oraz spójnej polityki handlowej. Brak skutecznej europejskiej strategii jest niepokojący i należy zaradzić tej sytuacji, podążając w kierunku nowego wspólnego europejskiego podejścia.

5.5.

W celu wsparcia gospodarki UE po kryzysie w nowych wieloletnich ramach finansowych, oprócz działań podejmowanych już w ramach Europejskiego Mechanizmu Stabilności, Europejskiego Banku Inwestycyjnego i Europejskiego Banku Centralnego, potrzebny jest szeroko zakrojony pakiet naprawy i odbudowy na potrzeby inwestycji. Niezbędny plan ożywienia inwestycji byłby finansowany z istniejących funduszy UE i instrumentów finansowych oraz z obligacji na rzecz odbudowy – jasno zdefiniowanych z uwzględnieniem problemów spowodowanych koronawirusem – zabezpieczonych budżetem UE. W tym kontekście EKES postrzega niedawno przedstawiony przez Komisję Europejską plan odbudowy jako konkretny pierwszy krok w dobrym kierunku.

5.6.

EKES podkreśla, że handel oparty na zasadach ma zasadnicze znaczenie w czasach kryzysu i w ramach strategii UE na rzecz wyjścia z kryzysu. Państwa członkowskie UE muszą przestrzegać zasad jednolitego rynku i zapewnić brak wewnętrznych barier dla handlu wewnątrzunijnego poprzez rozpoczęcie bardziej kompleksowych negocjacji w sprawie wielostronnej umowy, która doprowadziłaby do stworzenia równych warunków działania, w tym do ewentualnej stałej liberalizacji taryf celnych na sprzęt medyczny, a także pomogła zapewnić, by globalne łańcuchy dostaw mogły swobodnie funkcjonować w tym krytycznym sektorze. Wraz z tymi środkami liberalizacja ceł i finansowanie eksportu, które byłyby dobrze skoordynowane między odpowiednimi organami UE i państw członkowskich, mogłyby złagodzić presję wywieraną na przedsiębiorstwa i zapobiec zakłóceniom na rynku.

---

(1)  http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2018/november/tradoc_157516.pdf

(2)  EPRS, CETA implementation: SMEs and regions in focus [Wdrożenie CETA: MŚP i regiony w centrum uwagi] badanie przeprowadzane na wniosek KR-u, 18 listopada 2019 r., dostępne pod adresem: http://www.europarl.europa.eu/thinktank/pl/document.html?reference=EPRS_IDA(2019)644179.

(3)  Badanie Eurobarometr Flash 42, Internationalisation of Small and Medium-sized Enterprises [Internacjonalizacja małych i średnich przedsiębiorstw], październik 2015 r.

(4)  Belgia, Niemcy, Hiszpania, Włochy, Niderlandy oraz Zjednoczone Królestwo.

(5)  EPRS, Interactions between trade, investment and trends in EU industry: EU regions and international trade [Interakcje między handlem, inwestycjami i tendencjami w przemyśle UE: regiony UE i handel międzynarodowy], badanie przeprowadzane na wniosek KR-u, 27 października 2017 r., dostępne pod adresem http://www.europarl.europa.eu/thinktank/pl/document.html?reference=EPRS_STU(2017)608695.

(6)  2017: https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/wjdt_665385/2649_665393/t1514534.shtml;

2018: https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/wjdt_665385/2649_665393/t1577455.shtml;

2019: https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/wjdt_665385/2649_665393/t1655224.shtml.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wymiar przemysłowy unii bezpieczeństwa”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2020/C 364/06)

Sprawozdawca:	José CUSTÓDIO LEIRIÃO
Współsprawozdawca:	Jan PIE

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	20.2.2020
Podstawa prawna	Art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Organ odpowiedzialny	Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle (CCMI)
Data przyjęcia przez CCMI	26.6.2020
Data przyjęcia na sesji plenarnej	16.7.2020
Sesja plenarna nr	553
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	209/3/4

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje zdecydowane dążenie nowej Komisji Europejskiej do zwiększenia suwerenności technologicznej Unii oraz podkreśla znaczenie sektora bezpieczeństwa w tym względzie. Nie ma bezpieczeństwa bez technologii, a Europa musi opanować te z nich, które mają kluczowe znaczenie dla jej bezpieczeństwa.

1.2.

Aby osiągnąć ten cel, EKES wzywa Komisję Europejską do uruchomienia strategii wzmacniającej potencjał przemysłowy i technologiczny Europy w dziedzinie bezpieczeństwa. Jest to bardzo potrzebne zwłaszcza w obszarach wymagających szczególnej uwagi, w których uzależnienie od dostawców pozaeuropejskich może samo w sobie zagrażać bezpieczeństwu. Strategia musi wspierać cele nowej strategii bezpieczeństwa wewnętrznego i uzupełniać ją o wymiar przemysłowy. Powinna ona sprzyjać zaspokojeniu obecnych i przyszłych potrzeb w zakresie zdolności europejskich użytkowników końcowych, a także wychodzić naprzeciw kluczowym wyzwaniom stojącym przed tym sektorem w Europie: fragmentacja rynku, brak długoterminowego planowania w odniesieniu do zdolności i technologii oraz niespójność unijnych polityk i instrumentów finansowania.

1.3.

Strategia w zakresie przemysłowego wymiaru bezpieczeństwa powinna opierać się na następujących zasadach: a) istnienie innowacyjnego przemysłu bezpieczeństwa ma kluczowe znaczenie dla suwerenności technologicznej i strategicznej autonomii Europy; b) bezpieczeństwo to kwestia suwerenności, której nie można pozostawiać wyłącznie siłom rynkowym; konieczne są wola i działania polityczne w celu utrzymania zdolności opracowywania złożonych i zaawansowanych technologicznie rozwiązań z zakresu bezpieczeństwa; c) w świetle pandemii COVID-19 odporność na klęski żywiołowe i katastrofy na dużą skalę spowodowane przez człowieka musi stać się głównym priorytetem politycznym Unii; można to osiągnąć jedynie przy wsparciu europejskiego sektora bezpieczeństwa. Strategia ta powinna zostać opracowana w ramach unii bezpieczeństwa i zwiększyć skuteczność polityki UE związanej z bezpieczeństwem. Powinna się opierać na całościowym podejściu i obejmować następujące cele:

—	ocenę słabych punktów Europy i krytycznej zależności w dziedzinie bezpieczeństwa niemilitarnego,

—	przegląd powstających technologii pod kątem potencjalnych skutków dla bezpieczeństwa,

—	zdefiniowanie niezbędnych krytycznych technologii, w przypadku których Europa nie powinna zależeć od dostawców z państw trzecich ze względów bezpieczeństwa,

—	identyfikacja strategicznych łańcuchów wartości w sektorze bezpieczeństwa,

—	wykorzystanie agencji UE jako siły napędowej dla planowania zdolności i harmonizacji wymogów krajowych,

—

wykorzystanie instrumentów unijnych związanych z bezpieczeństwem (Fundusz Bezpieczeństwa Wewnętrznego (FBW), Fundusz Zintegrowanego Zarządzania Granicami, programy „Cyfrowa Europa”,„Horyzont Europa”, rescEU) na rzecz ukierunkowanych inwestycji w krytyczne technologie i zastosowania związane z bezpieczeństwem,

—	wykorzystanie innych instrumentów UE (funduszy strukturalnych, Programu InvestEU itp.) na inwestycje istotne z punktu widzenia bezpieczeństwa (infrastruktura), najlepiej poprzez utworzenie instrumentu „Zabezpieczając Europę” (analogicznie do instrumentu „Łącząc Europę”),

—	wykorzystanie zamówień europejskich i koordynacja krajowych zamówień publicznych w celu wspierania odpowiedniej bazy przemysłowej,

—	wykorzystanie instrumentów finansowych ukierunkowanych na zdolności (takich jak FBW i Fundusz Zintegrowanego Zarządzania Granicami) w celu wspierania absorpcji przez rynek unijnych badań nad bezpieczeństwem wykraczających poza program „Horyzont Europa”,

—	określenie ewentualnych nowych inicjatyw ustawodawczych, takich jak przegląd dyrektywy w sprawie ochrony infrastruktury krytycznej lub ewentualne utworzenie instrumentu na rzecz bezpieczeństwa w miastach,

—	koordynacja odpowiednich programów UE (w dziedzinie obronności, bezpieczeństwa, przestrzeni kosmicznej, cyberprzestrzeni).

Wprowadzenie

1.4.

Środowisko bezpieczeństwa w Europie jest bardzo złożone. Obecne zagrożenia dla bezpieczeństwa są często wielopłaszczyznowe, ponadnarodowe, szybko zmieniające się i trudne do przewidzenia. Mogą one być ukierunkowane na bardzo różne cele w całej Unii (np. wydarzenia masowe, transport, krytyczna infrastruktura, instytucje) i pochodzić od równie szerokiego spektrum podmiotów stwarzających zagrożenie (np. indywidualnych sprawców przestępstw, organizacji przestępczych, ugrupowań terrorystycznych, państw narodowych), które mogą mieć bardzo różne motywacje (takie jak geopolityka, ekstremizm religijny lub polityczny, interesy gospodarcze lub finansowe czy zaburzenia psychiczne) oraz wykorzystywać wszelkiego rodzaju środki do realizacji swoich złych zamiarów (takie jak broń palna, improwizowane ładunki wybuchowe, materiały chemiczne, biologiczne, radiologiczne i jądrowe, ataki cybernetyczne lub dezinformacja).

1.5.

Oprócz zagrożeń dla bezpieczeństwa wywołanych przez człowieka mamy do czynienia z klęskami żywiołowymi, takimi jak powodzie, susze, huragany lub pandemie, które stwarzają rosnące zagrożenie z powodu zmiany klimatu, zanieczyszczenia środowiska oraz nadmiernej eksploatacji zasobów naturalnych. Klęski żywiołowe wywołują zazwyczaj jeszcze gorsze skutki od katastrof spowodowanych przez człowieka oraz stanowią bezpośrednie i pośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa.

1.6.

Zagrożenia dla bezpieczeństwa są zróżnicowane, podobnie jak siły bezpieczeństwa i ich potrzeby w zakresie zdolności. Jednocześnie siły bezpieczeństwa często ze sobą współpracują, na przykład jako służby interwencyjne podczas klęski, i potrzebują interoperacyjnego sprzętu w zależności od zagrożenia, z którym się zmagają.

1.7.

Pomimo swojej różnorodności dzisiejsze zagrożenia dla bezpieczeństwa mają jedną wspólną cechę: nie można im sprostać bez wsparcia technologicznego. Technologia sama w sobie nie może zapewnić bezpieczeństwa, ale w naszych złożonych i powiązanych społeczeństwach jest niezbędnym czynnikiem we wszystkich obszarach bezpieczeństwa i na wszystkich etapach jego cyklu (zapobieganie, przygotowanie, reagowanie i odbudowa). Szybki rozwój i rozprzestrzenianie się nowych technologii cyfrowych, takich jak sztuczna inteligencja, informatyka kwantowa i łańcuch bloków, jeszcze bardziej zwiększą znaczenie technologii dla bezpieczeństwa, ponieważ nie tylko tworzą one nowe możliwości, lecz także zwiększają zarówno podatność na zagrożenia, jak i możliwości wyrządzenia szkody.

1.8.

Bez fachowej wiedzy wyspecjalizowanej branży bezpieczeństwa niemożliwe jest opracowanie najnowocześniejszych technologii potrzebnych do stawienia czoła obecnym i przyszłym zagrożeniom dla bezpieczeństwa. Sektor bezpieczeństwa jest kluczowym partnerem, w szczególności w odniesieniu do złożonych systemów bezpieczeństwa i ochrony przed zaawansowanymi podmiotami o wysokim stopniu zagrożenia.

1.9.

Baza przemysłowa i technologiczna w Europie jest tak różnorodna, jak różnorodne są potrzeby w zakresie bezpieczeństwa nowoczesnych społeczeństw i gospodarek. Obejmuje ona przedsiębiorstwa różnej wielkości z całej Unii, posiadające różne portfolio i specjalizacje. Wiele z nich prowadzi także działalność w dziedzinie obronności, przemysłu lotniczego i kosmicznego lub w zakresie komercyjnych usług informatycznych albo jest podmiotami zależnymi od większych grup w tych sektorach. Wszystkie opracowują i wytwarzają zaawansowane technologicznie systemy oraz świadczą usługi potrzebne do ochrony naszych społeczeństw, przedsiębiorstw, instytucji i obywateli przed wszelkiego rodzaju zagrożeniami dla bezpieczeństwa i katastrofami. W najnowszym kompleksowym badaniu oszacowano, że sektor bezpieczeństwa w UE generuje dochody rzędu 200 mld EUR i tworzy miejsca pracy dla 4,7 mln osób (1).

2.   Uwagi ogólne

2.1.

Unia ma interes gospodarczy, ale także strategiczny, jeśli chodzi o wspieranie dynamicznej europejskiej bazy przemysłowej w zakresie bezpieczeństwa. Im bardziej krytyczne znaczenie danego obszaru bezpieczeństwa, tym większym ryzykiem dla bezpieczeństwa może być zależność od dostawców z państw trzecich. Kluczowe znaczenie ma wykorzystanie technologii, usług i sprzętu opracowanych przez wiarygodne źródła, w szczególności w przypadku, gdy konieczna jest ochrona infrastruktury krytycznej i instytucji państwowych przed zagrożeniami ze strony podmiotów państwowych lub podmiotów wspieranych przez państwo.

2.2.

Również pandemia COVID-19 oraz jej bezpośrednie i pośrednie skutki dowiodły potrzeby istnienia silnego europejskiego sektora bezpieczeństwa. Na przykład w wyniku masowego korzystania z narzędzi cyfrowych doszło do dramatycznego wzrostu liczby cyberataków na przedsiębiorstwa i operatorów podstawowych usług zarówno ze strony podmiotów niepaństwowych, jak i państwowych. Poprawa cyberodporności i cyberbezpieczeństwa we wszystkich procesach opartych na technologiach cyfrowych w przedsiębiorstwach i instytucjach powinna zatem być jednym z najważniejszych wniosków, jakie należy wyciągnąć z pandemii. Od jej wybuchu byliśmy świadkami kolejnych kampanii dezinformacyjnych, często sponsorowanych przez zagraniczne rządy, których nie można skutecznie zwalczać bez użycia wyrafinowanych narzędzi technologicznych. Pandemia COVID-19 ujawniła również ogromny niedobór unijnych zdolności w zakresie zarządzania kryzysowego, np. brak wspólnych zasobów sprzętu przeciwko zagrożeniom chemicznym, biologicznym, radiologicznym i jądrowym. Podsumowując, niezbędne są liczne środki, by Europa była bardziej odporna na katastrofy na dużą skalę. Biorąc pod uwagę szczególny charakter większości tych środków, konieczne jest ich wdrożenie przy wsparciu wiarygodnych dostawców zapewniających bezpieczeństwo dostaw w czasach kryzysu.

2.3.

W związku z tym w strategicznym interesie Unii leży utrzymanie w Europie zdolności przemysłowych niezbędnych do zapewnienia odpowiedniego poziomu autonomii i suwerenności technologicznej w krytycznych obszarach bezpieczeństwa. Jednocześnie obecne warunki rynkowe niestety sprawiają, że trudno jest zadbać o ten strategiczny interes; szczególne cechy rynku bezpieczeństwa w Europie często wręcz utrudniają przedsiębiorstwom tworzenie wiarygodnych uzasadnień biznesowych dla danej technologii.

2.4.

Jeśli chodzi o aspekty komercyjne, popyt na najbardziej kosztowne, najnowsze produkty bezpieczeństwa jest ograniczony. Ponieważ operatorzy rynku prywatnego stale dążą do obniżenia kosztów, zazwyczaj ograniczają inwestycje w bezpieczeństwo do tego, co jest absolutnie niezbędne, i preferują najtańszy produkt gotowy (często pochodzący z państw trzecich).

2.5.

Jeśli chodzi o popyt publiczny na rynku bezpieczeństwa, istnieje duża różnorodność nabywców i użytkowników końcowych, w większości przypadków z ograniczonymi budżetami zamówień publicznych i małymi zamówieniami oraz prawnie zobowiązanych do zakupu po jak najniższej cenie. Ponadto większość klientów z sektora bezpieczeństwa publicznego nie ma zdolności planowania rozwoju zdolności. Kupują gotowe produkty do zaspokojenia swoich bezpośrednich potrzeb, bez jakichkolwiek długoterminowych przemyśleń na temat tego, w jaki sposób zagrożenia i technologie mogą ewoluować w przyszłości oraz bez jakichkolwiek inwestycji w przygotowanie na przyszłe scenariusze.

2.6.

Biorąc pod uwagę specyfikę obu stron popytu w dziedzinie bezpieczeństwa, istnieje jedynie niewielki rynek dla krytycznych technologii i zastosowań. Złożone rozwiązania w zakresie bezpieczeństwa są często dostosowane do indywidualnych lub bardzo niewielu klientów, co ogranicza do minimum wielkość produkcji i korzyści skali. W najlepszym przypadku technologie stosowane w takich systemach mogą być wykorzystywane do innych, mniej wyspecjalizowanych zastosowań dla szerszego rynku klientów komercyjnych. W związku z tym obecne warunki rynkowe uniemożliwiają utrzymanie w UE bazy technologicznej i przemysłowej mogącej rozwijać zdolności w zakresie bezpieczeństwa, których Europa potrzebuje, aby chronić swoje granice zewnętrzne, terytorium i obywateli. Podważa to wiarygodność unii bezpieczeństwa i zmusza do podjęcia wzmożonych działań na szczeblu UE.

Stan polityki UE w dziedzinie bezpieczeństwa

2.7.

Od czasu zainicjowania Europejskiej agendy bezpieczeństwa w kwietniu 2015 r. UE dąży do stworzenia rzeczywistej unii bezpieczeństwa zapewniającej narzędzia, infrastrukturę i środowisko, w którym organy krajowe i unijne będą skutecznie współpracować, aby stawić czoła wspólnym wyzwaniom, a jednocześnie chronić prawa i wolności obywateli (2). Ogromna liczba inicjatyw w tym kontekście wskazuje na to, że bezpieczeństwo bez wątpienia stało się jednym z kluczowych priorytetów politycznych Unii: — dyrektywa w sprawie zwalczania terroryzmu (3), — zmienione przepisy dotyczące przeciwdziałania praniu pieniędzy (4), — utworzenie Systemu Informacyjnego Schengen (SIS) (5), — interoperacyjność unijnych systemów informacyjnych dotyczących bezpieczeństwa, granic i migracji (6), — utworzenie Agencji Unii Europejskiej ds. Zarządzania Operacyjnego Wielkoskalowymi Systemami Informatycznymi w Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości (eu-LISA) (7), — akt o cyberbezpieczeństwie (8), — wzmocniona europejska straż graniczna i przybrzeżna („Frontex”) (9), — unijny system informacji o podróży oraz zezwoleń na podróż (ETIAS) (10). Inicjatywy te uzupełniają już istniejące programy i instrumenty finansowania, takie jak Fundusz Bezpieczeństwa Wewnętrznego.

2.8.

Wniosek Komisji dotyczący kolejnych wieloletnich ram finansowych obejmował znaczne zwiększenie najważniejszych pozycji w budżecie (np. 35,3 mld EUR na zarządzanie granicami i migracją, 4 mld EUR na bezpieczeństwo wewnętrzne, 15,6 mld EUR na odporność i reagowanie kryzysowe) w porównaniu z poprzednimi wieloletnimi ramami finansowymi (11). Unia sfinansuje również kolejny program badań w dziedzinie bezpieczeństwa w ramach programu „Horyzont Europa”, który już w istotny sposób przyczynił się do opracowania i rozwoju przyszłych zdolności w zakresie bezpieczeństwa w ramach programu „Horyzont 2020”.

2.9.

W odniesieniu do technologii cyfrowych Komisja Europejska proponuje również znaczne zwiększenie wydatków (np. na program „Horyzont Europa” lub „Cyfrowa Europa”) w celu poprawy europejskiej suwerenności technologicznej w dziedzinach o strategicznym znaczeniu. W związku z tym Komisja zadeklarowała również zamiar wspierania synergii między sektorami związanymi z przestrzenią kosmiczną, obronnością i bezpieczeństwem.

2.10.

Suwerenność technologiczna jest również kluczowym terminem w nowej strategii przemysłowej dla Europy, w której Komisja podkreśla, że „transformacja cyfrowa, bezpieczeństwo i przyszła suwerenność technologiczna Europy zależą od naszej strategicznej infrastruktury cyfrowej” i zapowiada, że „będzie wspierać rozwój kluczowych technologii wspomagających mających strategiczne znaczenie dla przyszłości przemysłu europejskiego” (12).

Uwagi szczegółowe

2.11.

Kompetencje UE w dziedzinie bezpieczeństwa są nadal ograniczone i bardzo często obejmują jedynie rolę koordynatora organów krajowych. W związku z tym polityka bezpieczeństwa pozostaje rozdrobniona i często nieskuteczna. To samo dotyczy innych sektorów związanych z bezpieczeństwem, takich jak zdrowie publiczne.

2.12.

Bezpieczeństwo w UE jest priorytetem politycznym bez wymiaru przemysłowego. Istnieje imponująca liczba strategii politycznych związanych z bezpieczeństwem i instrumentów finansowania wyposażonych w znaczne budżety. Nie ma jednak ani koordynacji potrzeb w zakresie zdolności, ani spójnej polityki wspierania odpowiedniej bazy przemysłowej i technologicznej. W dyskusji na temat unii bezpieczeństwa nie poruszano takich tematów jak konkurencyjność przemysłu, strategiczna autonomia, planowanie zdolności czy technologie krytyczne; nigdy nie uznawano ich za cele programów finansowania związanych z bezpieczeństwem.

2.13.

Plan działania na rzecz innowacyjnego i konkurencyjnego sektora bezpieczeństwa Komisji z 2012 r. nie był ambitny i miał ograniczony zakres, w związku z czym nie wywarł znaczącego wpływu.

2.14.

Program badawczy UE w zakresie bezpieczeństwa mobilizuje znaczne środki, ale charakteryzują go duże słabości. Głównym wyzwaniem pozostaje absorpcja przez rynek badań naukowych, ponieważ nie istnieje ani wspólny proces planowania zdolności w zakresie bezpieczeństwa, który pomógłby skonsolidować popyt publicznych użytkowników końcowych, ani systematyczne korzystanie z innych instrumentów UE ukierunkowanych na zdolności jako środków wspierających wdrażanie rozwiązań w zakresie bezpieczeństwa.

2.15.

Nowa strategia bezpieczeństwa wewnętrznego kieruje polityką UE w zakresie bezpieczeństwa, w związku z czym powinna zmierzać do wyeliminowania tych niedociągnięć. Powinna uwzględniać szybki rozwój technologii i jej skutki dla bezpieczeństwa, nalegać na wspólną definicję zapotrzebowania na zdolności w zakresie bezpieczeństwa oraz wspierać europejską współpracę w celu zaspokojenia tych potrzeb. Wzmocniłoby to unię bezpieczeństwa, znacznie przyczyniło się do stworzenia prawdziwego wewnętrznego rynku bezpieczeństwa i pomogło w utrzymaniu konkurencyjnego przemysłu bezpieczeństwa w Europie.

2.16.

Przemysł jest niezbędny do przełożenia technologii na rozwiązania. Ambitna polityka przemysłowa na rzecz kluczowych obszarów suwerenności powinna zatem stanowić polityczny priorytet Unii. Opracowanie takiej polityki jest szczególnie naglące dla sektora bezpieczeństwa, który obecnie dotkliwie odczuwa negatywne skutki poważnych niedoskonałości rynku bardzo utrudniających utrzymanie krytycznych zdolności przemysłowych i technologicznych.

2.17.

EKES wzywa zatem Komisję Europejską do opracowania specjalnej strategii w zakresie przemysłowego wymiaru bezpieczeństwa w celu wsparcia nowej strategii bezpieczeństwa wewnętrznego i zwiększenia skuteczności unii bezpieczeństwa. Ta strategia przemysłowa powinna być ambitna i kompleksowa oraz zapewniać, że wszystkie stosowne polityki i instrumenty przyczyniają się do suwerenności technologicznej Unii w krytycznych obszarach bezpieczeństwa. W jej ramach należy również zadbać o to, by wszystkie instrumenty UE związane z bezpieczeństwem (Fundusz Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Fundusz Zintegrowanego Zarządzania Granicami, rescEU) obejmowały wymiar przemysłowy, a wszystkie programy związane z technologią („Cyfrowa Europa”, „Horyzont Europa”) uwzględniały aspekt bezpieczeństwa. Pomogłoby to w zaspokojeniu potrzeb klientów publicznych w zakresie bezpieczeństwa, stworzyło nowe możliwości dla europejskiego przemysłu, a także ułatwiło poradzenie sobie w odpowiednim czasie z konsekwencjami, jakie powstające technologie mają dla bezpieczeństwa.

2.18.

W tym celu należy dokładniej zdefiniować i wdrożyć koncepcję suwerenności technologicznej. Obecny nacisk Komisji na technologie cyfrowe jest mile widziany, ale nie powinien być wyłącznym obszarem zainteresowania. Priorytetowo należy traktować wszystkie technologie krytyczne w kluczowych obszarach suwerenności: bezpieczeństwa, obronności i przestrzeni kosmicznej. Należy ponownie przeanalizować tę koncepcję w świetle pandemii COVID-19 i uwzględnić w niej odporność jako cel strategiczny.

2.19.

Opracowana przez Komisję nowa strategia przemysłowa dla Europy zawiera elementy istotne dla wspierania suwerenności technologicznej w krytycznych obszarach bezpieczeństwa. W szczególności pojęcie strategicznych łańcuchów wartości powinno być stosowane jako ramy kompleksowego podejścia obejmującego cały cykl przemysłowy, od dostaw kluczowych materiałów po industrializację i utrzymanie; podejście to służyłoby do koordynacji stosowania wszystkich odpowiednich instrumentów politycznych, w tym kontroli bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

2.20.

Kolejne wieloletnie ramy finansowe będą musiały zostać dostosowane do potrzeb ery po kryzysie związanym z COVID-19, podobnie jak strategie polityczne wspierane z WRF i programy, z których są one finansowane. Wcześniej określone priorytety i instrumenty należy ponownie przeanalizować i uwzględnić wnioski płynące z trudności Europy w radzeniu sobie z pandemią. Dotyczy to również unii bezpieczeństwa i nowej strategii bezpieczeństwa wewnętrznego, w ramach których należy podkreślać potrzebę większej suwerenności technologicznej i odporności.

2.21.

W celu przezwyciężenia recesji wywołanej pandemią w następnym cyklu budżetowym UE powinna skoncentrować inwestycje na sektorach zaawansowanych technologii, ponieważ mają one największą wartość dodaną i przynoszą efekty mnożnikowe dla całej gospodarki (13). Strategia w zakresie przemysłowego wymiaru bezpieczeństwa UE przyczyniająca się do zwiększenia niezależności i odporności Europy byłaby w pełni zgodna z tym podejściem i w związku z tym powinna zostać potraktowana w trybie pilnym w ramach unijnego planu odbudowy po pandemii COVID-19.

---

(1)  Biorąc pod uwagę różnorodność sektora bezpieczeństwa, nie ma obecnie jego jasnej definicji i dostępne są jedynie przybliżone szacunki dotyczące wielkości rynku. Klasyfikację metodologiczną przemysłu utrudnia szereg czynników: 1) główna nomenklatura statystyczna (NACE, Prodcom itd.) nie obejmuje przemysłu bezpieczeństwa jako takiego, 2) produkcja przedmiotów związanych z bezpieczeństwem jest ukryta w wielu różnych pozycjach, a statystyki dotyczące tych pozycji nie pokazują różnicy między działalnością związaną i niezwiązaną z bezpieczeństwem, 3) na szczeblu europejskim nie ma źródła danych statystycznych z tego sektora. Zob. badanie dotyczące opracowania danych statystycznych na temat europejskiej bazy technologicznej i przemysłowej w zakresie bezpieczeństwa, sprawozdanie końcowe Ecorys dla Komisji Europejskiej, DG ds. Migracji i Spraw Wewnętrznych, czerwiec 2015 r.

(2)  Komunikat Komisji w sprawie realizacji Europejskiej agendy bezpieczeństwa w celu zwalczania terroryzmu i utorowania drogi ku rzeczywistej i skutecznej unii bezpieczeństwa, Bruksela, 20 kwietnia 2016 r., COM(2016) 230 final https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:9aeae420-0797-11e6-b713-01aa75ed71a1.0003.02/DOC_1&format=PDF.

(3)  Dyrektywa w sprawie zwalczania terroryzmu (Dz.U. L 88 z 31.3.2017, s. 6).

(4)  Dyrektywa w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu (Dz.U. L 141 z 5.6.2015, s. 73).

(5)  Rozporządzenie w sprawie utworzenia, funkcjonowania i użytkowania Systemu Informacyjnego Schengen (SIS) w dziedzinie odpraw granicznych (Dz.U. L 312 z 7.12.2018, s. 14) oraz rozporządzenie w sprawie utworzenia, funkcjonowania i użytkowania Systemu Informacyjnego Schengen (SIS) w dziedzinie współpracy policyjnej i współpracy wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych (Dz.U. L 312 z 7.12.2018, s. 56).

(6)  Rozporządzenie w sprawie ustanowienia ram interoperacyjności (granice i polityka wizowa) (Dz.U. L 135 z 22.5.2019, s. 27) oraz rozporządzenie w sprawie ustanowienia ram interoperacyjności (współpraca policyjna i sądowa, azyl i migracja) (Dz.U. L 135 z 22.5.2019, s. 85).

(7)  Rozporządzenie w sprawie Agencji Unii Europejskiej ds. Zarządzania Operacyjnego Wielkoskalowymi Systemami Informatycznymi w Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości (eu-LISA) (Dz.U. L 295 z 21.11.2018, s. 99).

(8)  Rozporządzenie w sprawie ENISA (Agencji Unii Europejskiej ds. Cyberbezpieczeństwa) oraz certyfikacji cyberbezpieczeństwa w zakresie technologii informacyjno-komunikacyjnych (Dz.U. L 151 z 7.6.2019, s. 15).

(9)  Rozporządzenie w sprawie Europejskiej Straży Granicznej i Przybrzeżnej (Dz.U. L 295 z 14.11.2019, s. 1).

(10)  Rozporządzenie ustanawiające europejski system informacji o podróży oraz zezwoleń na podróż (ETIAS) (Dz.U. L 236 z 19.9.2018, s. 1).

(11)  Według cen bieżących. Zob. komunikat „Budżet UE napędza plan odbudowy Europy”, Bruksela, 27 maja 2020 r., COM(2020) 442 final: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?qid=1601035899164&uri=CELEX:52020DC0442.

(12)  Komunikat Komisji „Nowa strategia przemysłowa dla Europy”, Bruksela, 10 marca 2020 r., COM(2020) 102 final: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52020DC0102&from=ES.

(13)  Zob. na przykład „Il ruolo dell'innovazione et dell'alta technologia in Italia nel confronto con il contesta internazionale” [Rola innowacji i zaawansowanej technologii we Włoszech w porównaniu z kontekstem międzynarodowym], Centro economia digitale, Rzym, październik 2019 r.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wprowadzenie środków ochronnych dla produktów rolnych w umowach handlowych”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2020/C 364/07)

Sprawozdawca:

Arnold PUECH D’ALISSAC

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	20.2.2020
Podstawa prawna	Art. 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego
Data przyjęcia przez sekcję	29.6.2020
Data przyjęcia na sesji plenarnej	16.7.2020
Sesja plenarna nr	553
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	204/2/3

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Ściślejsza współpraca międzynarodowa jest warunkiem wstępnym skutecznych klauzul ochronnych.

1.1.1.

EKES podkreśla, że zaopatrzenie w żywność ludzkości jest i pozostanie poważnym wyzwaniem przynajmniej do 2050 r. Aby wyżywić 9–10 mld ludzi, będziemy potrzebować rolnictwa wszystkich krajów na świecie. FAO szacuje, że w okresie 2007–2050 światowa produkcja będzie musiała wzrosnąć o 70 %. W związku z tym konieczne jest zapewnienie ochrony zdolności produkcyjnej każdego państwa poprzez promowanie odpowiedniej polityki rolnej i handlowej, przy jednoczesnym zapewnieniu zorganizowanego międzynarodowego handlu, aby zabezpieczyć się przed zmiennością warunków produkcji i uporać ze stałymi brakami w niektórych obszarach geograficznych.

1.1.2.

Według EKES-u niezbędna jest harmonizacja norm produkcji w celu uniknięcia zakłóceń konkurencji i umożliwienia każdemu z państw produkcji podstawowych produktów żywnościowych.

1.2.

Należy w dalszym ciągu zwiększać przejrzystość rynku.

1.2.1.

System informacji o rynkach rolnych AMIS (Agricultural market information system), zainicjowany w 2011 r. przez ministrów rolnictwa grupy G-20 i skupiający głównych światowych producentów i importerów zbóż i nasion roślin oleistych, umożliwia wiedzę o rzeczywistej sytuacji na rynkach i stanowi forum dialogu i koordynacji między instancjami rządowymi w czasach dużej zmienności na rynkach rolnych. Inicjatywa ta sprawdziła się, ale musi być dalej rozwijana pod względem liczby uczestniczących krajów i zakresu, by umożliwić uwzględnienie również innych produktów sprzedawanych na rynkach światowych.

1.3.

Klauzule ochronne WTO, zarówno ogólne, jak i dwustronne, wymagają udoskonalenia, jeśli chodzi o pewne aspekty, które EKES wymienia w niniejszej opinii. Celem jest zapewnienie uczciwej konkurencji i trwałości europejskich sektorów rolnictwa, zagwarantowanie suwerenności żywnościowej z korzyścią dla wszystkich obywateli, producentów i konsumentów. Potrzeba suwerenności żywnościowej stała się wyraźnie widoczna podczas pandemii COVID-19.

1.3.1.   Szybka reakcja

Obecne klauzule są nieskuteczne ze względu na zbyt długi czas wdrażania. Tymczasem dzięki cyfryzacji gospodarki dane mogą być dostępne w ciągu kilku godzin. Monitorowanie ilości i cen jest obecnie skuteczne i umożliwia szybkie reagowanie.

1.3.2.   Automatyczna reakcja

Dzięki szczegółowej wiedzy na temat wymiany handlowej można łatwo regulować przepływy handlowe. Wdrożenie uzgodnione przez eksporterów i importerów mogłoby się odbywać automatycznie, kiedy tylko wzrost wymiany handlowej wyniesie 10 % w określonym czasie, na przykład w ciągu jednego roku. Jeżeli wzrost ten jest uzasadniony sytuacją wyjątkową, która doprowadziła do spadku produkcji, klauzula nie byłaby aktywowana. Natomiast jeżeli wzrost ten nie jest uzasadniony, stosowane byłoby dodatkowe cło w celu ograniczenia tego wzrostu.

1.3.3.   Proporcjonalna reakcja

W zależności od charakteru i przyczyny wzrostu przepływów handlowych reakcja musi być proporcjonalna, aby ograniczyć ten wzrost lub zapewnić skuteczne zawieszenie przepływów, które destabilizują dane sektory.

1.3.4.   Kompleksowa reakcja

Należy uwzględnić wszelkie przepływy importowe, niezależnie od ich statusu i bez uprzedniego powiadomienia. W umowach o wolnym handlu (FTA) przyznaje się kontyngenty o obniżonych cłach właśnie w przypadku tzw. produktów wrażliwych i to właśnie te sektory najszybciej ulegają destabilizacji. Dlatego też muszą one również podlegać klauzulom ochronnym.

1.3.5.   Tzw. środki lustrzane

Wprowadzenie środków lustrzanych do przepisów UE dotyczących przywozu musi z jednej strony zapewnić jednolitą ochronę konsumentów niezależnie od pochodzenia produktów, a z drugiej ograniczyć zakłócenia gospodarcze odczuwane przez podmioty europejskie.

1.3.6.   Uwzględnienie ram wdrażania porozumienia paryskiego

Zobowiązania do redukcji emisji gazów cieplarnianych stanowią poważne wyzwanie na arenie międzynarodowej. Jeżeli jakieś kraje ich nie przestrzegają, nie powinny osiągać z tego powodu korzyści handlowych. W sektorze rolno-spożywczym należy wprowadzić mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2. Ze względu na złożoność tego mechanizmu należy w oczekiwaniu na jego zatwierdzenie uzyskać w ramach WTO klauzule ochronne związane z porozumieniem paryskim i włączyć je do wszystkich umów o wolnym handlu negocjowanych przez Komisję Europejską.

1.3.7.   Uwzględnienie celów zrównoważonego rozwoju

Podobnie jak w przypadku porozumienia paryskiego, należy uzyskać w ramach WTO klauzule ochronne i włączyć je do wszystkich umów podpisywanych przez Unię Europejską.

2.   Koncepcja i historia klauzul ochronnych

2.1.

WTO przewiduje specjalne klauzule dotyczące sektora rolnego, ale ogranicza ich stosowanie.

2.1.1.

Środki ochronne definiuje się jako „środki nadzwyczajne” odnoszące się do wzrostu importu poszczególnych produktów, jeżeli taki import powoduje lub może spowodować poważną szkodę dla danego sektora w kraju importującym. Środki te, w dużej mierze w formie zawieszenia koncesji lub zobowiązań, mogą polegać na stosowaniu do importu ograniczeń ilościowych lub ceł przywozowych.

2.1.2.

W dziedzinie rolnictwa stosowanie wyższych taryf ochronnych może być uruchamiane automatycznie, gdy wielkość przywozu przekracza pewien poziom lub gdy ceny spadną poniżej pewnego poziomu, bez konieczności wykazania, że krajowy sektor produkcyjny ponosi poważne szkody.

2.1.3.

Jednakże na specjalną klauzulę ochronną dla rolnictwa można się powołać wyłącznie w odniesieniu do produktów o ustalonej cenie i pod warunkiem, że rząd zastrzegł sobie prawo do uczynienia tego w swojej liście zobowiązań dotyczących rolnictwa. Ponadto nie można się na nią powoływać w odniesieniu do przywozów w ramach kontyngentów taryfowych.

2.2.

Dwustronne umowy o wolnym handlu pozwalają posunąć się dalej.

2.2.1.

Umowy o wolnym handlu muszą obejmować większość przepływów handlowych i sprzyjać liberalizacji handlu między krajami sygnatariuszami, nie stwarzając barier w handlu z resztą świata. W obliczu trudności związanych z wielostronnym procesem negocjacji w ramach WTO – w ostatnich latach wynegocjowano wiele umów o wolnym handlu.

2.2.2.

Unia Europejska sprzyja takiemu podejściu, by dać impuls do liberalizacji handlu i poczynić postępy w kwestiach, w których nie osiągnięto konsensusu, takich jak rozdziały dotyczące zrównoważonego rozwoju. Jednakże ostatnie umowy wykazały ograniczenia tego systemu i trudności z przyjęciem wspólnego podejścia lub z pełnym uwzględnieniem innych umów międzynarodowych takich jak porozumienie paryskie.

2.3.

Międzynarodowy handel produktami rolno-spożywczymi jest nadal niezbędny.

2.3.1.

Dążenie do samowystarczalności żywnościowej napotyka wiele przeszkód – w tym wzrost demograficzny – które często sprawiają, że import jest niezbędny. Wymiana handlowa wnosi zatem kluczowy wkład w światowe bezpieczeństwo żywnościowe. Wyzwaniem dla państw jest znalezienie właściwej równowagi między rozwojem własnej produkcji rolnej a otwartością na handel. Jednak rolnictwo krajowe, jeśli ma takie możliwości, powinno również móc – w warunkach niepowodujących nieuprawnionego zakłócenia konkurencji – zaspokajać popyt międzynarodowy i eksportować żywność do krajów, które nie mogą osiągnąć poziomu produkcji odpowiadającego ich potrzebom.

2.3.2.

Prognoza opublikowana przez francuski krajowy instytut badań nad rolnictwem, żywnością i środowiskiem (INRAE) mówi, że do 2050 r. może nastąpić dalsze zwiększenie koncentracji światowego eksportu produktów rolnych. Byłoby to korzystne przede wszystkim dla niewielkiej liczby krajów lub regionów, w których zmiana klimatu może mieć pozytywny wpływ na rolnictwo, a tym samym na zwiększenie powierzchni upraw i plony.

2.4.

Handel produktami rolnymi jest niewłaściwie używany w dyplomacji. Sektor rolnictwa jest ofiarą negocjacji politycznych, które go nie dotyczą: w konflikcie chińsko-amerykańskim, w sporze Boeing–Airbus, w końcowej fazie negocjacji handlowych – sektor rolnictwa jest regularnie przedmiotem środków odwetowych i negocjacyjnych ofert przetargowych.

3.   Niedoskonałości obecnych klauzul ochronnych

3.1.

Procedury ochronne są zbyt długie i pracochłonne.

3.1.1.

Wprowadzenie klauzul ochronnych wymagało w przeszłości wiele czasu i wysiłków, co sprawia, że są one nieskuteczne. Choć Unia Europejska jest jednym z członków WTO, którzy zastrzegli sobie prawo do powoływania się na te klauzule w odniesieniu do wielu produktów, w praktyce prawie nigdy ich nie stosuje. Na przykład w przypadku „przekierowania” mrożonego/przechowywanego w solance kurczaka (jeżeli jest w solance, nie ma potrzeby, by go mrozić) przez Brazylię zastosowane niższe cło pozwoliło na bardzo znaczny wzrost przywozu mięsa drobiowego w latach 1996–2001; nie zastosowano wtedy klauzul ochronnych.

3.2.

Obecne procedury nie gwarantują uczciwej konkurencji.

3.2.1.

Przewaga konkurencyjna producentów z państw trzecich, którzy nie muszą ściśle przestrzegać norm europejskich, jest znaczna. Na przykład na mocy ostatniej umowy podpisanej z Kanadą producenci kanadyjscy mogą stosować ok. czterdziestu środków ochrony roślin zakazanych w UE, takich jak atrazyna, co znacznie ogranicza koszty produkcji. Kraje Ameryki wykorzystują genetycznie zmodyfikowane nasiona dopuszczone w UE do obrotu, ale nie do produkcji, w szczególności w przypadku białka roślinnego, np. soi.

3.2.2.

Skutkiem tych braków jest wzrost importu produktów rolnych, zwłaszcza nieprzetworzonych. Może to podważyć europejską suwerenność żywnościową. Zgodnie z opublikowanymi przez Komisję najnowszymi danymi dotyczącymi handlu produktami rolno-spożywczymi (Agri-food trade statistical factsheet (1)) – w 2019 r. deficyt w bilansie handlowym UE w odniesieniu do nieprzetworzonych produktów rolnych przekroczył 20 mld EUR.

3.3.

Niedostatki te powodują również szkody dla konsumentów. Brak regulacji prowadzi do nadmiernych wahań cen; zjawisko to pogłębiło się w ostatnich latach. Spekulacja na rynkach rolnych zwiększa tę niestabilność, co utrudnia dostęp do żywności wielu konsumentom o niskich dochodach. Ponadto destabilizacja łańcuchów dostaw prowadzi do zmniejszenia mocy produkcyjnych, co zwiększa niepewność dostaw dla konsumentów.

3.4.

Kryzys COVID-19 unaocznił w tragiczny sposób potrzebę zarówno handlu produktami rolnymi, jak i suwerenności żywnościowej. W dziedzinie handlu międzynarodowego Unia Europejska musi zatem wyposażyć się w narzędzia służące zwiększeniu odporności UE na wstrząsy gospodarcze, tak aby przywrócić zaufanie, stabilność i wspólny dobrobyt dla wszystkich Europejczyków.

---

(1)  Komisja Europejska, Agri-food trade statistical factsheet.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Nadzwyczajna sytuacja po COVID-19: kształt nowej macierzy wielostronnej”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2020/C 364/08)

Sprawozdawca:

Emmanuelle BUTAUD-STUBBS

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	20.2.2020
Podstawa prawna	Artykuł 32 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Stosunków Zewnętrznych
Data przyjęcia przez sekcję	16.6.2020
Data przyjęcia na sesji plenarnej	16.7.2020
Sesja plenarna nr	553
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	213/3/3

1.   Wnioski i zalecenia

COVID-19 a multilateralizm

1.1.

Głęboki i bezprecedensowy wpływ gospodarczy, społeczny i finansowy kryzysu zdrowotnego wywołanego przez COVID-19 wymaga wyjątkowej, długofalowej i zdecydowanej reakcji. UE musi wspierać gospodarkę i handel międzynarodowy, aby zapobiec sytuacji, w której handel światowy będzie musiał nadrobić zaległości, jak miało to miejsce w 1929 r., oraz aby sfinansować ożywienie gospodarcze, a jednocześnie chronić przedsiębiorstwa, wszystkie grupy pracowników (w tym osoby z niepełnosprawnościami), jak i grupy i pojedyncze osoby w trudnym położeniu – w duchu solidarności i odpowiedzialności, nie pozostawiając nikogo w tyle. Wszystkie przedsiębiorstwa, w tym przedsiębiorstwa gospodarki społecznej, potrzebują pełnego dostępu do środków naprawczych, gdyż są istotnym elementem wyjścia z kryzysu.

1.2.

Ożywienie po wprowadzonej na masową skalę blokadzie musi opierać się na zrównoważonym rozwoju oraz zielonym wzroście sprzyjającym włączeniu społecznemu. Środki z zakresu Zielonego Ładu są zatem obecnie ważniejsze niż kiedykolwiek wcześniej (strategia przemysłowa, dostosowywanie cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 oraz neutralność emisyjna).

1.3.

Kryzys wywołany przez pandemię COVID-19 jest poważnym ciosem dla multilateralizmu już osłabionego przez niedociągnięcia strukturalne, takie jak nakładające się na siebie organizacje, starzejący się sposób funkcjonowania oraz jednomyślny proces decyzyjny w połączeniu z dużą liczbą członków, czego wyrazem była likwidacja Organu Apelacyjnego w ramach mechanizmu rozstrzygania sporów WTO oraz zamrożenie wkładu finansowego, a następnie wycofanie się Stanów Zjednoczonych (USA) ze Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Ponadto krajowe ograniczenia wywozowe dotyczące podstawowych środków medycznych i wyposażenia ochrony osobistej, również z państw członkowskich UE, egoizm narodowy oraz brak solidarności i współpracy międzynarodowej mają negatywny wpływ na kraje najbardziej podatne na zagrożenia, a także opóźniają ożywienie gospodarki światowej.

Potrzeba bardziej całościowej wizji

1.4.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) pragnie podzielić się swoimi refleksjami na temat nowej macierzy wielostronnej w oparciu o obszerną listę wcześniejszych opinii (w sprawie reformy WTO, roli Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) itp.) oraz przedstawić nowe rozwiązania na okres po COVID-19 (1).

1.5.

Niniejsze rozważania, przeprowadzone w czasie kryzysu, powinny stanowić inspirację do nawiązania nowej współpracy i zwiększenia spójności decyzji podejmowanych przez organizacje międzynarodowe, ponadnarodowe i międzyrządowe w dziedzinie handlu i inwestycji, godnej pracy, praw społecznych i praw człowieka oraz zmiany klimatu,. Zachęcają one państwa do przestrzegania zasady lojalnej współpracy w tych organizacjach oraz do zwiększenia synergii zamiast wykorzystywania luk prawnych.

1.6.

Po każdej wojnie światowej ludzie zwracali do organizacji międzynarodowych z nadzieją na utrzymanie pokoju i dobrobytu. Światowy kryzys zdrowotny jest właśnie odpowiednim momentem, by na nowo przemyśleć zasady globalnego ładu i obudzić ducha innowacji, który przejawia się również w obliczu bezprecedensowych sytuacji.

Konkretne propozycje

1.7.

Kilka zainteresowanych stron z wielu różnych środowisk (zob. załącznik 1) wspierało sprawozdawczynię w przygotowaniu sugestii przy uwzględnieniu ograniczeń prawnych, politycznych i organizacyjnych.

1.8.

Propozycje te mają na celu zapewnienie lepszej koordynacji między: — globalnymi standardami społecznymi a zobowiązaniami w zakresie zmiany klimatu i ochrony środowiska, — przepisami dotyczącymi handlu a porozumieniami w sprawie zmiany klimatu i ochrony środowiska, — przepisami handlowymi a globalnymi standardami społecznymi.

1.9.

Obejmuje to większy dostęp do statusu obserwatora, finansowanie promocji badań, tworzenie nowych grup roboczych, lepszą koordynację między sekretariatami, wspólną politykę w dziedzinie badań naukowych, interpretację niektórych istniejących przepisów prawnych oraz zobowiązania polityczne.

1.10.

EKES ma świadomość, że zmiany muszą zostać zainicjowane na szczeblu politycznym, i jest przekonany, że UE, jako jeden z niewielu globalnych podmiotów posiadających konstytucyjny obowiązek i uprawnienie do dobrych rządów na poziomie światowym, ma do odegrania kluczową rolę w kształtowaniu od wewnątrz skuteczniejszej macierzy wielostronnej.

2.   Mało zachęcające wyniki ponawianego od lat apelu o spójność w przepisach wielostronnych

2.1.    Apel głównych podmiotów społeczeństwa obywatelskiego

2.1.1.

Wiele zainteresowanych stron wielokrotnie zwracało się o większą spójność w kształtowaniu polityki przez organizacje międzynarodowe, ponadnarodowe i międzyrządowe.

2.1.2.

Jeśli chodzi o środowisko biznesu, Międzynarodowa Izba Handlowa podkreśliła w szczególności, że „jednym z zapalnych punktów obecnej debaty na temat globalizacji jest dostrzegalny dysonans między normami handlowymi, normami pracy i normami i środowiskowymi” (2).

2.1.3.

Podczas szczytu G7-L7 w 2019 r. stwierdzono również, że „globalny ład powinien w większym stopniu uwzględniać bieżące wyzwania społeczne, w tym zapotrzebowanie na nowe umiejętności, aby zapewnić godną pracę zgodnie z normami międzynarodowymi oraz warunki dla przedsiębiorstw w celu wspierania wydajności, wyższych płac i tworzenia dobrych miejsc pracy” (pkt 3).

2.2.    Przekrojowe spojrzenie na wcześniejsze działania

2.2.1.   Zrozumienie złożoności globalizacji

2.2.1.1.

Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) odgrywa ważną rolę jako nadrzędna organizacja międzynarodowa zdolna do tworzenia zasad i norm o najszerszym zasięgu geograficznym. Dlatego też EKES popiera reformę ONZ, która musi prowadzić od podejścia opartego na procedurach do podejścia nastawionego na wyniki. We wrześniu 2015 r. ONZ przyjęła 17 celów zrównoważonego rozwoju, które uwzględniają najpowszechniejsze wyzwania stojące przed ludzkością. Chociaż cele zrównoważonego rozwoju nie są prawnie wiążące, oczekuje się, że rządy, w tym instytucje UE, wezmą na siebie odpowiedzialność i ustanowią krajowe i wewnątrzunijne ramy ich realizacji.

2.2.1.2.

W 2017 r. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) stwierdziła, że „potrzebowaliśmy rozwiązania kwestii globalizacji, lecz nie wiedzieliśmy, jak tego dokonać” (3). W dokumencie strategicznym wymieniono uzupełniające strategie polityczne (polityka społeczna i dotycząca i rynku pracy, polityka dotycząca edukacji i umiejętności, odpowiedzialności społecznej i środowiskowej przedsiębiorstw), a także nawiązano do „pilnej potrzeby zwiększenia konsultacji publicznych i udziału zainteresowanych stron” w działaniach normalizacyjnych organizacji międzynarodowych.

2.2.2.   Globalne standardy społeczne i wielostronne zasady handlowe: zmarnowane szanse

2.2.2.1.

Po nieudanej próbie dodania klauzuli społecznej do swoich przepisów (4) WTO stwierdziła w 1996 r., że MOP jest „właściwym organem do ustalania podstawowych norm pracy i zajmowania się nimi”. Od tego czasu MOP przyjęła kilka głównych instrumentów. W punkcie 5 deklaracji MOP z 1998 r. uznano, że „normy pracy nie powinny być wykorzystywane w celach protekcjonizmu handlowego i że żadne postanowienia (…) deklaracji ani działania stanowiące jej uzupełnienie nie będą odwoływały się lub nie będą w inny sposób wykorzystywane dla takich celów; ponadto, (…) deklaracja, jak również działania stanowiące jej uzupełnienie w żaden sposób nie będą kwestionować relatywnych korzyści jakiegokolwiek kraju”.

2.2.2.2.

W 2019 r. w deklaracji z okazji stulecia swego powstania MOP wyznacza nowy kierunek poprzez zobowiązanie do „wzmocnienia współpracy i wypracowania porozumień instytucjonalnych z innymi organizacjami w celu promowania spójności polityki w dążeniu do ukierunkowanego na człowieka podejścia do przyszłości pracy, uznając jednocześnie silne, złożone i kluczowe powiązania między polityką społeczną, handlową, finansową, gospodarczą i środowiskową” (część IV, punkt F).

2.2.2.3.

Mimo że MOP i WTO prowadzą odrębne działania, to jednak współpracują w wielu dziedzinach, a w szczególności przygotowują interesujące wspólne publikacje na temat handlu i zatrudnienia, handlu i pracy nieformalnej, uczynienia globalizacji społecznie zrównoważoną oraz znaczenia polityki rozwoju umiejętności w pomaganiu pracownikom i przedsiębiorstwom w czerpaniu korzyści z handlu.

2.2.2.4.

Ta polityka współpracy nigdy nie wykroczyła poza czerwoną linię wyznaczoną w deklaracji ministerialnej WTO z Singapuru podpisanej w 1996 r., w której stwierdzono: „Nie zgadzamy się na stosowanie norm pracy do celów protekcjonistycznych i stwierdzamy, że przewaga komparatywna państw, zwłaszcza krajów o niskich płacach, nie może być w żaden sposób kwestionowana. W związku z tym sekretariaty WTO i MOP będą kontynuować dotychczasową współpracę”.

2.2.3.   Stopniowe włączanie zobowiązań w dziedzinie klimatu i środowiska do wielostronnych ram

2.2.3.1.

Od 1994 r., kiedy weszła w życie Ramowa konwencja ONZ w sprawie zmian klimatu (UNFCCC), rządy regularnie gromadzą się w celu monitorowania postępów za pomocą solidnego systemu przejrzystości i odpowiedzialności. Jednak dopiero pod koniec 2015 r. przyjęto porozumienie paryskie, które było pierwszą uniwersalną, prawnie wiążącą umową w sprawie zmiany klimatu, przewidującą system ustalonych na szczeblu krajowym wkładów, które mają być monitorowane.

2.2.3.2.

Mając status obserwatora w UNFCCC i mandat do poczynienia postępów w zakresie godnej pracy i sprawiedliwej transformacji, MOP wniosła istotny wkład w prace usprawnionego forum ds. skutków wdrażania środków reagowania (2015–2018). Forum śledziło przede wszystkim „skutki wynikające z wdrażania polityki, programów i działań dotyczących łagodzenia zmiany klimatu, skutki odczuwane na terytorium danego państwa i poza nim, w wymiarze transgranicznym, w odniesieniu do działań podjętych przez strony na mocy konwencji, protokołu z Kioto i porozumienia paryskiego w celu przeciwdziałania zmianie klimatu”.

2.2.3.3.

W następstwie protokołu ustaleń z 2016 r. MOP ściśle współpracowała z pracownikami i ekspertami UNFCCC w celu zwiększenia wzajemnego zrozumienia. Obejmowało to szkolenie w zakresie roli podmiotów społecznych, budowanie zdolności do pomiaru wpływu środków związanych ze zmianą klimatu, warsztaty regionalne na temat sprawiedliwej transformacji i organizowane dwa razy w roku forum światowe.

2.2.3.4.

Głównym kanałem działania MOP w dziedzinie środowiska jest wspólne konsorcjum z UNEP, UNDP, UNIDO i UNITAR, zwane partnerstwem dla działań na rzecz zielonej gospodarki (PAGE).

2.2.3.5.

Obraz ten uzupełnia wiele różnych wielostronnych porozumień dotyczących środowiska. Są one wykorzystywane przede wszystkim przez ONZ i obejmują szeroki zakres zagadnień środowiskowych dotyczących różnorodności biologicznej, gruntów, mórz, chemikaliów i odpadów niebezpiecznych oraz powietrza. UE jest stroną około 30 takich umów.

2.2.3.6.

Oprócz ONZ Komitet WTO ds. Handlu i Środowiska stanowi forum organizowania wydarzeń oraz wymiany informacji i poglądów na temat handlu i zrównoważonego rozwoju (tzn. gospodarki o obiegu zamkniętym, dobrowolnych inicjatyw w zakresie norm, reformy dopłat do paliw kopalnych, tworzyw sztucznych itp.).

2.2.3.7.

Zgodnie z orzecznictwem WTO członkowie mogą wprowadzić środki mające na celu poprawę zdrowia obywateli, ochronę środowiska lub zachowanie różnorodności biologicznej, o ile są one zgodne z ustalonymi kryteriami w celu zapewnienia kompatybilności z zasadami i wytycznymi WTO. Odstępstwa te, oparte na art. XX GATT, uznaje się za zgodne, jeżeli są proporcjonalne i niedyskryminujące. Stosowanie takich środków nie może stanowić środka arbitralnej i nieuzasadnionej dyskryminacji lub ukrytego ograniczenia w handlu międzynarodowym.

2.2.3.8.

Dyrektor generalny WTO Renato Ruggiero wyraźnie wspomniał na konferencji w Bonn (9 grudnia 1997 r.) o ograniczeniach możliwości rządu: „Rządy mogą stosować wszelkie ograniczenia w handlu, w tym kontyngenty przywozowe i wywozowe oraz zakazy, lub nakładać podatki lub inne opłaty na granicy w celu ochrony środowiska lub zachowania zasobów w obrębie ich jurysdykcji, o ile spełnione są podstawowe wymogi dotyczące niedyskryminacji i najmniejszych ograniczeń w handlu. […] Państwo nie może jednak zgodnie z zasadami WTO stosować ograniczenia w handlu w celu zmiany procesu i metod produkcji – lub innych polityk – swoich partnerów handlowych. Dlaczego? Głównie dlatego, że kwestia metod produkcji i procesu wchodzi w zakres suwerennej jurysdykcji każdego państwa”.

2.2.3.9.

Ograniczenie to, które zapobiega ingerencji w metody procesu i produkcji, stanowi wyraźną przeszkodę w ustanowieniu zachęt do produkcji dobrami trwałego użytku i handlu nimi.

2.2.4.   Dwustronne środki zaradcze w celu zapewnienia większej spójności między przepisami gospodarczymi, społecznymi i środowiskowymi

2.2.5.   Zalety i ograniczenia rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju

2.2.5.1.

UE stworzyła rozdziały dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju w umowach o wolnym handlu, aby dopilnować, że liberalizacja handlu i inwestycji nie doprowadzi do pogorszenia warunków środowiskowych i warunków pracy.

2.2.5.2.

W 2017 r. Trybunał Sprawiedliwości uznał zasadniczą rolę, jaką w umowie odgrywają postanowienia dotyczące zrównoważonego rozwoju (5).

2.2.5.3.

W 2018 r. (6) EKES wezwał do większych ambicji i lepszego egzekwowania rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju, które powinny mieć taką samą wagę jak rozdziały dotyczące kwestii handlowych, technicznych lub taryfowych.

2.2.5.4.

W 2016 r. MOP (7) poinformowała, że 63 % umów z przepisami prawa pracy przyjęto po 2008 r., co wskazuje na przyspieszenie, a 46,8 % umów o wolnym handlu z przepisami prawa pracy obejmowało UE, USA lub Kanadę. Teksty referencyjne to, w porządku malejącym, deklaracja z 1998 r. dotycząca podstawowych zasad i praw w pracy, konwencja nr 182 (praca dzieci), program godnej pracy oraz deklaracja dotycząca sprawiedliwości społecznej.

3.   Nowy sposób myślenia o kształcie macierzy wielostronnej

3.1.    Ogólne przesłanki

3.1.1.

Wszelkie nowe propozycje dotyczące większej spójności powinny być zgodne z czterema zasadami: — specjalizacja: „Organizacje międzynarodowe posiadają wyłącznie kompetencje powierzone im przez państwa członkowskie” (8), — zdolność decyzyjna: organizacje mają jasne zasady i procedury wewnętrzne umożliwiające organom zarządzającym (komitetom technicznym lub zgromadzeniom ogólnym) podejmowanie działań, — przejrzystość: wszelkie zmiany funkcjonalne, takie jak utworzenie wspólnych grup, nowe statuty czy wspólne deklaracje, muszą być komunikowane w sposób przejrzysty zarówno wewnątrz organizacji, jak i na zewnątrz, — ocena: należy zachęcać do tworzenia kultury oceny funkcjonowania wewnętrznego.

3.1.2.

EKES z natury rzeczy wspiera bardziej otwartą komunikację i konsultacje ze społeczeństwem obywatelskim na temat polityki organizacji międzynarodowych i wzywa do stopniowego wprowadzania stałego dialogu. Ze względu na swoje doświadczenie jest gotów odegrać rolę pilotażową i pomóc w ustanowieniu odpowiednich procedur. Podobnie jak UNFCCC i OECD, które prowadzą intensywny dialog z wieloma partnerami, WTO zacieśniła niedawno współpracę ze społeczeństwem obywatelskim, wykraczając poza swoje doroczne forum publiczne. Kontakty te mogą znacząco zwiększyć skuteczność i demokratyczność w wielostronnym systemie handlu. EKES jest wdzięczny KE za jej poparcie dla większego uwzględnienia stanowiska społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu wielostronnym i z zadowoleniem przyjmuje działanie nr 6 zawarte w niedawnym sześciopunktowym planie działania Grupy Ottawskiej (9).

3.1.3.

Większego uznania wymaga również potencjał negocjacyjny partnerów społecznych. Trójstronna deklaracja partnerów społecznych na szczeblu międzynarodowym oraz zbiór międzynarodowych umów ramowych zawierają przydatne praktyczne zasady i narzędzia (standardy społeczne, stosunki z dostawcami, dialog społeczny, zwalczanie pracy dzieci i pracy przymusowej).

3.2.    Zestaw narzędzi wielostronnych

Włączenie WTO do systemu ONZ z funkcjonalnego punktu widzenia

3.2.1.

System ONZ jest filarem porządku międzynarodowego w oparciu o sieć wyspecjalizowanych agencji, takich jak MOP, UNESCO, WHO, MFW, Bank Światowy i regionalne banki rozwoju. Choć zasady handlu muszą przyczyniać się do osiągania celów zrównoważonego rozwoju, WTO powstała jako niezależna organizacja i pozostaje poza systemem ONZ. Dyrektor generalny WTO bierze jednak udział w Radzie Dyrektorów Generalnych ONZ ze wszystkimi dyrektorami generalnymi wyspecjalizowanych agencji i innych głównych organów ONZ. EKES proponuje, by Rada Dyrektorów Generalnych ONZ otrzymywała od WTO bieżące informacje na temat wszelkich osiągnięć w ramach systemu zasad handlu, które pomogłyby zrealizować cele zrównoważonego rozwoju.

3.2.2.

Wyraźne odniesienie do zrównoważonego rozwoju zawarte w preambule do porozumienia WTO z 1994 r. należy rozumieć jako obejmujące cele zrównoważonego rozwoju, które są nowym powszechnie uzgodnionym odzwierciedleniem koncepcji zrównoważonego rozwoju w prawie międzynarodowym. Wydaje się, że WTO już to akceptuje, ponieważ na swojej stronie internetowej stwierdza, że ma „kluczowe znaczenie dla osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju”.

Dalsze łączenie odrębnych zestawów przepisów

3.2.3.   Surowsze przepisy socjalne i środowiskowe

3.2.3.1.

W 2018 r. MOP przedstawiła szereg badań dotyczących ogólnego potencjalnego wpływu porozumienia paryskiego, transformacji ekologicznej i umiejętności (10), umiejętności potrzebnych w bardziej ekologicznej przyszłości i wpływu ocieplenia klimatu na warunki pracy (11).

3.2.3.2.

EKES apeluje o szersze rozpowszechnianie tych sprawozdań i opowiada się za organizacją finansowanych przez Komisję Europejską regionalnych warsztatów w krajach rozwijających się, w szczególności w krajach najsłabiej rozwiniętych oraz w gospodarkach wyspiarskich i podatnych na zagrożenia, które są najbardziej narażone na społeczne skutki ocieplenia.

3.2.3.3.

W 2015 r. MOP opublikowała wytyczne na temat sprawiedliwej transformacji w kierunku zrównoważonych środowiskowo gospodarek i społeczeństw dla wszystkich. EKES proponuje, by w większym stopniu wykorzystywać te wytyczne we wszystkich służbach Komisji podczas działań normalizacyjnych. Ponadto aktualizacja wytycznych powinna znaleźć się w programie Rady Administracyjnej MOP.

3.2.4.   Dalsze powiązania między przepisami handlowymi a standardami społecznymi

3.2.4.1.

EKES życzy sobie, by na zasadzie wzajemności WTO przyznała MOP status formalnego obserwatora na posiedzeniach jej głównych organów i komitetów. Oprócz oficjalnego udziału MOP w konferencjach ministerialnych WTO, zwiększyłoby to zaangażowanie MOP w wewnętrzne organy WTO i mogłoby przyczynić się do uwzględnienia przestrzegania międzynarodowych norm pracy w mechanizmie przeglądu polityki handlowej WTO. EKES sugeruje utworzenie specjalnej tymczasowej grupy roboczej między sekretariatami WTO i MOP w celu opracowania i przedstawienia wytycznych do czerwca 2021 r.

3.2.4.2.

Ponadto należy ożywić Światową Komisję MOP ds. Społecznego Wymiaru Globalizacji w świetle wpływu COVID-19 na globalne łańcuchy wartości. Opierając się na swej opinii w sprawie wiążącego traktatu ONZ (12), podczas niemieckiego przewodnictwa w Radzie UE EKES opowiada się za skutecznymi ramami regulacyjnymi w celu zapewnienia poszanowania praw człowieka i godnej pracy w globalnych łańcuchach wartości, które to ramy obejmowałyby europejski plan działania zawierający instrumenty ustawodawcze i wymierne osiągnięcia, a także ambitne i skuteczne działania legislacyjne na szczeblu światowym. Zarówno MOP, jak i WTO muszą wnieść w to wkład w ramach swych kompetencji.

3.2.4.3.

Podczas analizy regionalnych i dwustronnych umów handlowych, których liczba i zasięg geograficzny stale się zwiększają, WTO musi odgrywać nową rolę w dziedzinie przepisów prawa pracy. Ze względu na to, że większość nowych umów o wolnym handlu zawiera przepisy prawa pracy, sekretariat WTO powinien gromadzić, porównywać i monitorować ten nowy zbiór przepisów. Takie działania monitorujące mogłyby być prowadzone wspólnie z MOP w ramach planu działania MOP dotyczącego godnej pracy w światowych łańcuchach dostaw i prowadzić do dalszej współpracy między MOP a WTO.

3.2.5.   Dalsze powiązania między przepisami i polityką w dziedzinie handlu i klimatu

3.2.5.1.

Zwolnienie WTO w odniesieniu do klimatu dyskutowane już w kręgach akademickich i biznesowych mogłoby zdefiniować środki w dziedzinie klimatu: ich charakterystykę, cele interesu ogólnego i kryteria zgodności z zasadami WTO. Takie zwolnienie umożliwiłoby członkom WTO wprowadzenie środków w dziedzinie klimatu na szczeblu krajowym (system handlu uprawnieniami do emisji) lub na ich granicach, zapewniając jednocześnie, że nie stanowiłyby one ukrytych środków protekcjonistycznych.

3.2.5.2.

Na 12. konferencję ministerialną w 2021 r. nieformalna grupa robocza WTO powinna przygotować deklarację ministerialną w sprawie handlu i środowiska uznającą rolę handlu, polityki handlowej i wielostronnego systemu handlu we wspieraniu wysiłków społeczności międzynarodowej na rzecz osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju i innych wspólnych międzynarodowych zobowiązań w dziedzinie środowiska takich jak porozumienie paryskie. EKES zachęca Komisję do kontynuowania wysiłków w tym kierunku.

3.2.5.3.

EKES zwraca się do Komisji Europejskiej o wyjaśnienie jej stanowiska w sprawie stopniowego wycofywania dotacji na paliwa kopalne w UE oraz o pełne wspieranie wszelkich nowych inicjatyw na szczeblu wielostronnym w ramach WTO.

3.2.5.4.

EKES wzywa do szybkiego wznowienia negocjacji wielostronnych WTO dotyczących umowy w sprawie towarów środowiskowych. Powinno to być ściślej powiązane z porozumieniem paryskim, np. z wnioskiem przedstawionym w Tajwanie w 2019 r. dotyczącym powiązanej z porozumieniem paryskim umowy w sprawie towarów i usług środowiskowych, który opiera się na zniesieniu ceł na towary i usługi związane z ograniczaniem emisji dwutlenku węgla. „Wszczęcie nowych negocjacji takich jak negocjacje dotyczące umowy w sprawie towarów i usług środowiskowych powiązanej z porozumieniem paryskim, których celem jest zajęcie się tak ważnymi kwestiami jak zmiana klimatu i liberalizacja handlu międzynarodowego, będzie kluczowym osiągnięciem wielostronnego systemu handlowego” (13).

3.2.5.5.

W celu zapewnienia większej spójności, sekretariaty odpowiedzialne za wielostronną umowę środowiskową powinny posiadać status obserwatora w różnych komitetach WTO, a nie tylko w Komitecie ds. Handlu i Środowiska (np. w komitetach zajmujących się barierami technicznymi oraz środkami sanitarnymi i fitosanitarnymi).

3.2.5.6.

EKES zaleca utworzenie wspólnej grupy roboczej dla Programu Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska, UNFCCC i WTO. Grupa zajmowałaby się emisją gazów cieplarnianych i zagadnieniami handlu międzynarodowego oraz przygotowywała metodologie pomiaru lub systemy rekompensat w ramach umów o wolnym handlu (np. poprzez ponowne zalesianie). Ustalone na szczeblu krajowym wkłady w ramach porozumienia paryskiego powinny uwzględniać takie systemy rekompensat uzgodnione z państwami trzecimi.

4.   Wkład UE w nowy model zrównoważonego multilateralizmu

4.1.

Aby przeciwdziałać ucieczce emisji, EKES popiera wprowadzenie zgodnego z zasadami WTO unijnego mechanizmu dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2, co wyrówna warunki działania dla sektorów wysokoemisyjnych (14). EKES zwraca się do Komisji Europejskiej o przestrzeganie pierwotnego harmonogramu i przygotowanie wniosku ustawodawczego wiosną 2021 r. Niedawna wstępna ocena skutków (plan działania) pokazała poparcie zwłaszcza w sektorach takich jak przemysł stalowy, cementowy, chemiczny i elektroenergetyczny.

4.2.

EKES podkreśla, jak ważna jest kompleksowa warunkowość powiązana ze względami środowiskowymi i społecznymi dla krajów otrzymujących pomoc w ramach kolejnego ogólnego systemu preferencji (GSP) (rozporządzenie (UE) nr 978/2012 (15)).

4.3.    Bardziej rygorystyczne postanowienia dotyczące zrównoważonego rozwoju w umowach o wolnym handlu

4.3.1.

Należy wzmocnić rozdziały dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju w umowach handlowych i inwestycyjnych UE: — Zgodnie z zaleceniami Parlamentu Europejskiego w rozdziałach dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju należy zobowiązać obu partnerów do ratyfikowania i wdrożenia podstawowych międzynarodowych instrumentów dotyczących praw człowieka (tj. Międzynarodowej karty praw człowieka), podstawowych konwencji MOP, w tym Konwencji dotyczącej bezpieczeństwa, zdrowia pracowników i środowiska pracy, oraz porozumienia paryskiego i innych międzynarodowych umów środowiskowych. — Komitet Monitorujący ds. Handlu Międzynarodowego w EKES-ie uważa, że w ramach ocen wpływu na zrównoważony rozwój „stosowany obliczeniowy model równowagi ogólnej powinien zostać ponownie zbadany z uwzględnieniem modeli alternatywnych i obejmować szerszy zestaw wskaźników mierzących wpływ na prawa człowieka i prawa pracownicze, zmianę klimatu, różnorodność biologiczną, konsumentów i bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Wymagany jest szerszy zestaw wskaźników oraz otwartość ma modele alternatywne”. — EKES wzywa do reorganizacji mechanizmów panelowych, w ramach których prawnicy handlowi, ale również eksperci ds. pracy, klimatu czy praw człowieka mogliby badać skargi składane na podstawie rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju. Jeżeli panele uznają, że doszło do naruszeń, powinno nastąpić uruchomienie przewidzianego w umowie mechanizmu rozstrzygania sporów między państwami, obejmującego możliwość zastosowania kar lub sankcji finansowych oraz środki zaradcze przysługujące stronie poszkodowanej.

4.3.2.

Przyszłe umowy o wolnym handlu UE powinny zawierać odniesienie do porozumienia paryskiego i muszą zapewniać zachęty, takie jak zerowa stawka celna dla towarów związanych z przemysłem ekologicznym lub usług środowiskowych. Art. 22 ust. 3 CETA, na mocy którego strony zobowiązują się do promowania przepływów gospodarczych i handlowych wspierających godną pracę i ochronę środowiska, należy stosować także w stosunkach z innymi partnerami handlowymi (Nowa Zelandia, Australia). Przyszłe umowy o wolnym handlu zawierane przez UE powinny również rozszerzyć rolę monitorującą wewnętrznych grup doradczych poza dziedziny związane ze środowiskiem, zatrudnieniem i sprawami społecznymi.

4.3.3.

Każda umowa inwestycyjna wynegocjowana przez UE, zwłaszcza z Chinami, musi zawierać kompleksowe postanowienia dotyczące: — zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych, — zasady ostrożności w odniesieniu do zdrowia ludzi, zasobów naturalnych i ekosystemów, — zasadę udziału społeczeństwa oraz dostępu do informacji i wymiaru sprawiedliwości, — zasadę integracji i wzajemnych powiązań, w szczególności w odniesieniu do praw człowieka oraz celów społecznych, gospodarczych i środowiskowych.

4.3.4.

Zbliżające się mianowanie unijnego głównego urzędnika ds. egzekwowania przepisów handlowych pomoże zapewnić skuteczne wdrażanie umów handlowych obejmujących prawa pracownicze, zobowiązania w zakresie ochrony środowiska i rolę społeczeństwa obywatelskiego.

4.4.    Wiodąca rola UE w kształtowaniu nowej macierzy wielostronnej

4.4.1.

Unia jest jednym z niewielu światowych podmiotów posiadających konstytucyjny obowiązek i uprawnienie do „wspierania systemu międzynarodowego opartego na silniejszej współpracy wielostronnej i na dobrych rządach na poziomie światowym” (art. 21 ust. 2 lit. h) Traktatu o Unii Europejskiej (TUE)).

4.4.2.

Jako organizacja integracji regionalnej UE nie jest jednak w stanie w pełni uczestniczyć w pracach wielu organów i organizacji systemu Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ), ponieważ musi polegać na obronie stanowiska i interesów UE przez państwa członkowskie. Ponad dziesięć lat po wejściu w życie Traktatu z Lizbony, który zobowiązał UE do wspierania „wielostronnych rozwiązań wspólnych problemów, w szczególności w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych” (art. 21 ust. 1 TUE), nadszedł czas, by Unia wraz z państwami członkowskimi opracowała zintegrowaną strategię wzmacniającą jej pozycję w ramach systemu ONZ.

---

(1)  Opinie EKES-u REX/509 „Reforma WTO pod kątem dostosowania do tendencji w handlu światowym” (Dz.U. C 159 z 10.5.2019), REX/486 „Rola unijnej polityki handlowej i inwestycyjnej w zwiększaniu wyników gospodarczych UE” (Dz.U. C 47 z 11.2.2020), REX/500 „Rozdziały dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju w umowach UE o wolnym handlu” (Dz.U. C 227 z 28.6.2018), NAT/760 „Dokument otwierający debatę »W kierunku zrównoważonej Europy 2030«” (Dz.U. C 14 z 15.1.2020).

(2)  Międzynarodowa Izba Handlowa, zalecenia dotyczące reformy WTO, październik 2019 r.

(3)  http://www.oecd.org/about/sge/fixing-globalisation-time-to-make-it-work-for-all-9789264275096-en.htm, s. 9.

(4)  Deklaracja ministerialna WTO z Singapuru, 1996, punkt 4.

(5)  Opinia 2/15 z 16 maja 2017 r., EU:C:2017:376.

(6)  Opinia EKES-u REX/500 „Rozdziały dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju w umowach UE o wolnym handlu” (lipiec 2018 r. – Dz.U. C 227 z 28.6.2018), punkt 2.4.

(7)  MOP, Labour-related provisions in trade agreements: Recent trends and relevance to the ILO, GB.328/POL/3, punkt 9.

(8)  Jan Wouters, Cedric Ryngaert, Tom Ruys and Geert De Baere, International Law: A European Perspective (Oksford, Hart Publishing, 2018 r.), s. 259.

(9)  Kanada kieruje grupą członków WTO, znaną jako Grupa Ottawska, by zająć się konkretnymi wyzwaniami związanymi z wielostronnym systemem handlowym. Oświadczenie Grupy Ottawskiej z czerwca 2020 r. „Focusing Action on Covid-19”, czerwiec 2020 r.

(10)  World employment social outlook 2018 – Greening with jobs, Genewa, MOP, 2018 r.

(11)  Working on a warmer planet: The impact of heat stress on labour productivity and decent work, Genewa, MOP, 2019 r.

(12)  Opinia EKES-u REX/518 „Wiążący traktat ONZ w sprawie przedsiębiorstw i praw człowieka” (Dz.U. C 97 z 24.3.2020, s. 9).

(13)  Dokument roboczy JOB/TE/19, 19 stycznia 2018 r.

(14)  Opinia EKES-u CCMI/167 „Godzenie polityki klimatycznej i energetycznej z perspektywy sektorów przemysłu” (Dz.U. C 353 z 18.10.2019, s. 59).

(15)  Dz.U. L 303 z 31.10.2012, s. 1.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Podatki w gospodarce współpracy – obowiązki sprawozdawcze”

(opinia dodatkowa)

(2020/C 364/09)

Sprawozdawczyni:

Ester VITALE

Decyzja Prezydium	18.6.2019
Podstawa prawna	Art. 29 regulaminu wewnętrznego (wersja z 2010 r.)
	Opinia dodatkowa
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia przez sekcję	24.6.2020
Data przyjęcia na sesji plenarnej	16.7.2020
Sesja plenarna nr	553
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	210/1/6

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Opodatkowanie i polityka podatkowa powinny dostosować się do stałego rozwoju gospodarki współpracy. W związku z tym nie należy opracowywać nowych lub specjalnych systemów opodatkowania, gdyż zdaniem EKES-u bardziej wskazane byłoby dostosowanie obowiązujących przepisów i modeli podatkowych do nowego kontekstu gospodarczego, przy zachowaniu równych warunków działania dla różnych zaangażowanych podmiotów.

1.2.

EKES postuluje, by w ramach krajowych systemów podatkowych uwzględniono zjawisko gospodarki współpracy i platform cyfrowych z poszanowaniem zasad sprawiedliwego opodatkowania w tym sektorze, tj. spójności, przewidywalności i neutralności, gwarantując jednocześnie – w imię interesu publicznego – spełnienie obowiązków podatkowych przez wszystkie zainteresowane podmioty.

1.3.

EKES wyraża przekonanie, że politykę podatkową stosowaną w dziedzinie cyfryzacji gospodarki oraz opracowanie instrumentów i rozwiązań operacyjnych trzeba koordynować na szczeblu międzynarodowym. Przyjmuje zatem z zadowoleniem ścisłą współpracę między Komisją, państwami członkowskimi i OECD/G-20, odnotowując, że zainicjowane formy współpracy przyniosły już pewne wymierne wyniki, a w przyszłości mogą przynieść inne, jeszcze istotniejsze.

1.4.

Istotne jest, by instytucje międzynarodowe, europejskie i krajowe skutecznie i szybko działały w celu stawienia czoła kwestiom związanym z gospodarką cyfrową i gospodarką współpracy w oparciu o proaktywne podejście, a nie tylko reagowały w chwili pojawienia się konkretnych problemów.

1.5.

Kwestią kluczową dla systemów opodatkowania odnoszącą się do gospodarki współpracy są zobowiązania platform cyfrowych do gromadzenia, przekazywania organom podatkowym i przechowywania informacji dotyczących dokonanych transakcji (obowiązki sprawozdawcze). Obowiązki te nie powinny stanowić nadmiernego obciążenia administracyjnego dla platform.

1.6.

Odpowiednia wymiana informacji w ramach funkcjonalnego i proporcjonalnego systemu gromadzenia i przekazywania danych może z jednej strony ułatwić działalność organów podatkowych, a z drugiej – zagwarantować pewny i przewidywalny system przedsiębiorstwom, przynosząc korzyści całemu sektorowi gospodarki współpracy.

1.7.

EKES wyraża życzenie, by opracowano europejską normę gromadzenia danych i informacji na temat użytkowników, które platformy będą musiały przekazywać organom podatkowym i przechowywać na przestrzeni czasu. Obowiązki sprawozdawcze powinny być jasne i zharmonizowane między poszczególnymi państwami członkowskimi. Europejska norma mogłaby ograniczyć jednostronne działania państw członkowskich skutkujące niejednolitością przepisów i niepewnością wdrażania na rynku wewnętrznym, które przyniosłyby skutki przeciwne do zamierzonych.

1.8.

Jeśli chodzi o ogólne zasady, na których powinny opierać się działania regulacyjne w dziedzinie sprawozdawczości, EKES uważa, że niezbędne jest przyjęcie podejścia zgodnego z zasadą proporcjonalności wypracowanego w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości UE i umożliwiającego osiągnięcie wytyczonego celu regulacyjnego, czyli gromadzenia jasnych informacji przydatnych z punktu widzenia działalności organów podatkowych, bez nadmiernego i bezpodstawnego poświęcania prywatnych interesów platform i użytkowników końcowych.

1.9.

EKES uważa, że przepisy podatkowe dotyczące gospodarki współpracy, w tym obowiązków sprawozdawczych, powinny w każdym indywidualnym przypadku zostać dostosowane do różnych sektorów i obszarów działalności w gospodarce współpracy, które często różnią się od siebie.

1.10.

EKES jest zdania, że istotne jest zastanowienie się, czy zbliżające się wdrożenie dyrektywy w sprawie wprowadzenia określonych wymogów dla dostawców usług płatniczych dotyczących wniosków o udzielenie informacji na potrzeby wykrywania oszustw związanych z VAT, może zostać wykorzystane – w kontekście obowiązków sprawozdawczych – również w celu opodatkowania bezpośredniego.

1.11.

Wymiana informacji między podmiotami prywatnymi a organami publicznymi będzie musiała rzecz jasna następować zgodnie z europejskim prawodawstwem dotyczącym ochrony prywatności i przetwarzania danych osobowych osób fizycznych oraz z zasadami konieczności, proporcjonalności i ścisłej interpretacji ewentualnych odstępstw od zasad ogólnych w dziedzinie prywatności ze względu na egzekwowanie przepisów podatkowych.

2.   Wprowadzenie i zasady ogólne

2.1.

Opracowanie skutecznej polityki podatkowej dla sektora gospodarki współpracy jest wyzwaniem zarówno dla instytucji europejskich i krajowych, jak i podmiotów w tym sektorze. W tym względzie zasadnicze znaczenie ma zapewnienie równych warunków działania między różnymi podmiotami gospodarki współpracy oraz między nimi a tradycyjnymi podmiotami działającymi w tych samych sektorach.

2.2.

EKES uważa, że w ostatnich latach gospodarka współpracy wykazywała stały i znaczący wzrost i że jest ona szansą na dalszy rozwój w krajach UE, również w przyszłości, gdyż umożliwia uaktywnienie niewykorzystanych zasobów i zachęca poszczególnych obywateli do inicjatywy. Jednocześnie uznaje potrzebę wprowadzenia odpowiednich przepisów, by zagwarantować ochronę konsumentów i praw pracowniczych, wypełnianie zobowiązań podatkowych i uczciwą konkurencję.

2.3.

Stosowany w niniejszej opinii termin „gospodarka współpracy” odnosi się do modeli przedsiębiorczości, w których działalność odbywa się za pośrednictwem platform współpracy umożliwiających czasowe korzystanie z dóbr lub usług często dostarczanych lub świadczonych przez osoby prywatne. Dlatego też również z metodologicznego punktu widzenia istotne byłoby osiągnięcie minimalnego konsensusu między Unią Europejską a państwami członkowskimi w sprawie pojęcia „gospodarka współpracy”, by uniknąć znacznych rozbieżności między definicjami stosowanymi na rynku wewnętrznym.

2.4.

Gospodarka współpracy jest złożonym zjawiskiem ekonomicznym, które należy kompleksowo uwzględnić w uregulowaniach, gdyż dotyczy różnych sfer życia społecznego, a także wielu instytucji prawnych tradycyjnie powiązanych z różnymi i odrębnymi kwestiami. Na przykład stała ewolucja gospodarki współpracy wpływa na przepisy prawa konsumenckiego, prawa pracy, ochrony socjalnej, prawa zobowiązań, prawa do prywatności i prawa w zakresie usług publicznych.

2.5.

EKES podkreśla, że krajowe systemy podatkowe – w ramach skutecznej koordynacji na szczeblu europejskim – muszą należycie uwzględniać nowe modele działalności związane ze zjawiskiem gospodarki współpracy. Respektowanie zasad sprawiedliwego systemu podatkowego (czyli spójności, przewidywalności i neutralności) odnośnie do nowych modeli jest konieczne dla wszystkich zainteresowanych podmiotów: władz publicznych, przedsiębiorstw i konsumentów.

2.6.

Tradycyjne zasady podatkowe jednak z trudem dostosowują się do ciągłej ewolucji technologii i przepisy podatkowe często nie nadążają za niezwykle szybkim rozwojem gospodarki cyfrowej. Wskazane jest zatem, by dostosowanie tradycyjnych przepisów i zasad do toczących się zmian było dokładne i odpowiednie i opierało się na koordynacji działań europejskiego prawodawcy z różnymi ustawodawcami krajowymi.

2.7.

Szczególnie istotne jest, by instytucje międzynarodowe, europejskie i krajowe działały w odpowiednim czasie, w skuteczny i skoordynowany sposób w celu stawienia czoła nowym kwestiom związanym z gospodarką cyfrową i gospodarką współpracy w oparciu o proaktywne podejście, a nie tylko reagowały w chwili pojawienia się konkretnych problemów.

2.8.

EKES jest przekonany, że w związku z cyfryzacją gospodarki polityka podatkowa i opracowywanie konkretnych narzędzi i rozwiązań powinny być koordynowane na szczeblu międzynarodowym, a nawet globalnym. Przyjmuje zatem z zadowoleniem ścisłą współpracę między Komisją, państwami członkowskimi i OECD/G-20, odnotowując, że przyniosła już pewne wymierne wyniki, a w przyszłości może przynieść inne, jeszcze istotniejsze.

3.   Obowiązki sprawozdawcze

3.1.

Kwestią kluczową dla systemów opodatkowania gospodarki współpracy są zobowiązania platform cyfrowych do gromadzenia, przekazywania organom podatkowym oraz przechowywania informacji dotyczących dokonanych transakcji. Odpowiednia wymiana informacji w ramach funkcjonalnego i proporcjonalnego systemu gromadzenia i przekazywania danych może z jednej strony ułatwić działalność organów podatkowych, które powinny uzyskiwać dane w szybki i łatwy sposób, a z drugiej strony – zagwarantować platformom i ich użytkownikom przewidywalny system. Obowiązki sprawozdawcze nie powinny stanowić nadmiernego obciążenia administracyjnego dla platform i podmiotów w tym sektorze.

3.2.

Istnieją różne przykłady skutecznej współpracy między platformami a organami podatkowymi w sektorze transportu, takie jak w Estonii, gdzie przyjęto procedury ułatwiające deklarację podatkową kierowcom należącym do platform wspólnego użytkowania samochodów osobowych. Innym przykładem innowacyjnego rozwiązania, także w Estonii, jest określenie minimalnej i proporcjonalnej ilości danych, które powinny być przekazywane organom, oraz możliwość korzystania przez operatorów platform ze specjalnego bieżącego rachunku bankowego do celów wypełniania obowiązków podatkowych. Rachunek bieżący ułatwia bezpośrednie i szybkie kontakty między podmiotami gospodarczymi, ich bankami i organami podatkowymi. Z kolei w niektórych regionach platformy internetowe wykazują niewielką gotowość do współpracy z organami finansowymi.

3.3.

W związku z tym EKES wyraża życzenie, by opracowano europejską normę gromadzenia danych i informacji, które platformy będą musiały przekazywać organom podatkowym i przechowywać na przestrzeni czasu. W istocie mnogość jednostronnych działań państw członkowskich oraz współistnienie różnych systemów na rynku wewnętrznym – jak to już po części ma miejsce – spowodują zapewne trudności operacyjne i spadek wydajności całego sektora gospodarki współpracy,

3.4.

Rozwój zharmonizowanego europejskiego modelu sprawozdawczości powinien opierać się na doświadczeniach i operacyjnych informacjach zwrotnych zgromadzonych do tej pory w praktyce. W różnych państwach członkowskich obowiązują obecnie systemy sprawozdawczości różniące się między sobą pod względem swej organizacji oraz ilości i typologii danych, które należy gromadzić i przekazywać. W niektórych państwach członkowskich systemy sprawozdawczości są bardzo uciążliwe i wymagają znacznych wysiłków ze strony platform, w innych zaś – systemy są bardziej elastyczne i mniej wpływają na bieżącą operacyjność. Doświadczenia niektórych państw członkowskich pokazują ponadto, że niepodlegające specjalnym wymogom prawnym, fakultatywne i dobrowolne systemy sprawozdawczości nie funkcjonują skutecznie.

3.5.

EKES uważa, że obecnej fragmentacji nie da się utrzymać w dłuższej perspektywie, gdyż może ona wiązać się z nadmiernymi kosztami przestrzegania przepisów oraz z niewydolnością wynikającą z różnic między przepisami w różnych obszarach rynku wewnętrznego. Z tego względu należy znaleźć rozsądne i proporcjonalne podejście do kwestii sprawozdawczości, które gwarantowałoby uproszczony i funkcjonalny system. Uproszczenie zobowiązań sprawozdawczych może stanowić de facto konkretną zachętę do przestrzegania przepisów przez platformy cyfrowe.

3.6.

Jeśli chodzi o ogólne zasady, które powinny przyświecać działaniom regulacyjnym w dziedzinie opodatkowania gospodarki współpracy i obowiązków sprawozdawczych, EKES uważa, że niezbędne jest przyjęcie podejścia zgodnego z zasadą proporcjonalności wypracowanego w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości UE. Konieczne będzie zatem umożliwienie osiągnięcia wytyczonego celu regulacyjnego, czyli gromadzenia w interesie publicznym jasnych informacji przydatnych z punktu widzenia działalności organów podatkowych, bez nadmiernego poświęcania prywatnych interesów platform i użytkowników końcowych.

3.7.

Takie podejście powinno zagwarantować podmiotom działającym w sektorze jasne i przewidywalne zasady, tak by z jednej strony koszty przestrzegania przepisów nie były nadmierne (na przykład wskutek zbędnego i nieproporcjonalnego wymogu dostarczenia danych), a z drugiej – by zapewniono skuteczne gromadzenie informacji przez organy podatkowe.

3.8.

Ponadto proporcjonalny i rozsądny system sprawozdawczości powinien wskazywać pod względem jakościowym, które dane są absolutnie konieczne i muszą zostać zgromadzone w celu egzekwowania przepisów podatkowych, bez nakładania nadmiernych obowiązków na platformy i ich użytkowników profesjonalnych lub końcowych. Proporcjonalne podejście powinno ponadto uwzględniać rozróżnienie między profesjonalnymi podmiotami działającymi w sektorze gospodarki współpracy a podmiotami nieprofesjonalnymi, dostosowując odpowiednio obowiązki sprawozdawcze spoczywające na tych dwóch różnych kategoriach.

3.9.

Na poziomie europejskim należy ponadto uregulować w sposób zharmonizowany następujące dodatkowe aspekty: i) warunki ogólne regulujące legalność przetwarzania danych przez administratora; ii) osoby, których dotyczy przetwarzanie danych; iii) podmioty i cele, dla których dane osobowe mogą zostać ujawnione; iv) wskazanie sposobów przetwarzania; v) ograniczenie celów przetwarzania; vi) okresy przechowywania danych.

3.10.

Wymiana informacji między podmiotami prywatnymi a organami publicznymi będzie musiała rzecz jasna następować zgodnie z europejskim prawodawstwem dotyczącym ochrony prywatności i przetwarzania danych osobowych osób fizycznych oraz z zasadami konieczności, proporcjonalności i ścisłej interpretacji ewentualnych odstępstw od zasad ogólnych w dziedzinie prywatności ze względu na egzekwowanie przepisów podatkowych.

3.11.

Dlatego też wskazane może być poprawienie również wymiany informacji między różnymi krajowymi organami podatkowymi i zachęcanie do niej z myślą o zorganizowaniu skutecznych form współpracy mających na celu nie tylko harmonizację praktyk działania przyjętych przez różne organy, lecz również zapobieżenie oszustwom i unikaniu opodatkowania.

3.12.

Przepisy podatkowe w gospodarce współpracy, również odnośnie do systemów sprawozdawczości, powinny w każdym razie być dostosowane do różnych sektorów gospodarki współpracy, ponieważ różne rodzaje działalności w tym sektorze mają często odmienne i specyficzne cechy, które wymagają konkretnych i specjalnych przepisów.

3.13.

EKES zaleca, by w każdym przypadku gwarantowano równe warunki podatkowe dla działalności prowadzonej w ramach gospodarki współpracy oraz równoważnej działalności tradycyjnej zgodnie z zasadą neutralności podatkowej, by uniknąć zakłóceń w funkcjonowaniu rynków, na których współistnieją jednocześnie tradycyjne i oparte na gospodarce współpracy formy działalności.

3.14.

Wreszcie, z punktu widzenia ożywienia wzrostu gospodarki współpracy przydatne może być określenie minimalnych progów, poniżej których określone rodzaje działalności uznawane są za wykonywane w celach niezawodowych lub nieznaczące z gospodarczego punktu widzenia i mogą tym samym skorzystać ze zwolnień od podatku. Istotne jest niemniej, by takie progi były określane w sposób rozsądny, w wyniku rzetelnej oceny skutków regulacji.

4.   VAT a gospodarka współpracy

4.1.

Z punktu widzenia podatku VAT zasadnicze znaczenie ma dokładne określenie pojęcia „podatnik” i zrozumienie, czy taki podmiot prowadzi działalność gospodarczą. Ponadto wciąż skomplikowane okazuje się ustalenie, jak należy opodatkować transakcje dokonywane w dziedzinie gospodarki współpracy, które nie są objęte płatnością gotówkową, lecz wymagają niemniej wynagrodzenia lub równowartości, na przykład w oparciu o wykorzystanie danych osobowych użytkowników i pozyskanie wartości z tychże danych.

4.2.

Ściślej rzecz ujmując, do celów podatku VAT konieczne jest rozróżnienie trzech sytuacji związanych z wynagrodzeniem za usługi: (i) przypadki, w których usługi są świadczone za opłatą określonej kwoty pieniędzy; (ii) przypadki, w których wynagrodzenie nie ma formy pieniężnej, ale formę niepieniężną, lub usługa jest świadczona w zamian za inną usługę; oraz (iii) przypadki, w których usługa jest świadczona bezpłatnie, bez wynagrodzenia (1).

4.3.

Jeśli chodzi o konkretne sytuacje, które można ewentualnie zaliczyć do poprzedniego punktu (ii), EKES apeluje o przeanalizowanie, czy działania platform współpracy podlegają obowiązkom związanym z podatkiem VAT.

4.4.

W związku z tym EKES uważa, że pomocne są prace przeprowadzone przez Grupę Ekspertów Komisji ds. VAT w ramach pierwszego badania pt. VAT treatment of the sharing economy [Pobór podatku VAT w gospodarce współpracy], i ma nadzieję, że dokonane zostaną dalsze analizy w tej dziedzinie.

4.5.

Wskazane byłoby ponadto, by Komisja Europejska i krajowe organy podatkowe promowały odpowiednią współpracę i wzajemną koordynację w zakresie zastosowania przepisów VAT w sektorze gospodarki współpracy z myślą zarówno o wypracowaniu ujednoliconych praktyk działania, jak i wymianie informacji przydatnych do celów egzekwowania i zapobieganiu oszustwom oraz możliwościom unikania opodatkowania.

4.6.

EKES jest zdania, że istotne jest zastanowienie się, czy zbliżające się wdrożenie dyrektywy w sprawie wprowadzenia określonych wymogów dla dostawców usług płatniczych dotyczących wykrywania oszustw związanych z VAT może zostać wykorzystane – w kontekście obowiązków sprawozdawczych – również w dziedzinie opodatkowania bezpośredniego zarówno płatności dokonywanych w internecie za pomocą karty kredytowej, jak i płatności dokonywanych za pomocą bezpośrednich przelewów bankowych i innych metod szybkiej płatności.

---

(1)  Grupa Ekspertów ds. VAT, posiedzenie z dnia 1 kwietnia 2019 r. taxud.c.1(2019)2026442 – EN, „VAT Treatment of the sharing economy”, VEG 081.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Europejski Pakt na rzecz Klimatu”

(opinia rozpoznawcza)

(2020/C 364/10)

Sprawozdawca:	Dimitris DIMITRIADIS
Współsprawozdawca:	Peter SCHMIDT

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 11.3.2020
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego
Data przyjęcia przez sekcję	29.6.2020
Data przyjęcia na sesji plenarnej	16.7.2020
Sesja plenarna nr	553
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	206/4/2

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Nasza sytuacja klimatyczna jest alarmująca. W dobie światowego kryzysu zdrowotnego i zbliżającego się kryzysu gospodarczego spowodowanego pandemią COVID-19 należy ponownie potwierdzić zaangażowanie UE w przejście na zrównoważoną, odporną, neutralną dla klimatu i zasobooszczędną gospodarkę dobrobytu. Obecnie potrzebne są fundamentalne zmiany w kulturze, infrastrukturze, wzorcach zachowań, formach uczestnictwa i źródłach utrzymania, które będą miały wpływ na obywateli, a także pod wieloma względami wzmocnią ich pozycję.

1.2.

Zmiana klimatu zagraża nam wszystkim, lecz – podobnie jak w przypadku pandemii – szczególnie niszczycielski wpływ wywiera na grupy najbardziej wrażliwe i zmarginalizowane. Istotne jest, by w wyniku transformacji nikt nie pozostał w tyle.

1.3.

EKES podkreśla, że aktywne uczestnictwo wszystkich grup społecznych – przedsiębiorstw, pracowników, badaczy, konsumentów, społeczności oraz obywateli i ich organizacji – ma kluczowe znaczenie dla przeprowadzenia transformacji w kierunku neutralności klimatycznej.

1.4.

EKES popiera zatem wezwanie, by Unia Europejska zobowiązała się do osiągnięcia neutralności emisyjnej do 2050 r. i odpowiednio dostosowała docelowy poziom redukcji emisji gazów cieplarnianych do 2030 r. W sprawozdaniu Programu Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska (UNEP) w sprawie rozbieżności między potrzebami a perspektywami w zakresie redukcji emisji z 2019 r. wskazano, że aby ograniczyć globalne ocieplenie do 1,5 oC, należy zmniejszyć emisje w skali ogólnoświatowej o 7,6 % rocznie, począwszy od chwili obecnej. W przeliczeniu oznaczałoby to zmniejszenie emisji o co najmniej 68 % do 2030 r.

1.5.

Konieczne jest przejście na model partycypacyjny na wszystkich poziomach, a wdrażając Pakt na rzecz Klimatu, Komisja ma istotną możliwość i obowiązek ukształtowania innowacyjnego podejścia, które będzie odzwierciedlać, wspierać i inspirować działania podejmowane już w społeczeństwie obywatelskim, w społecznościach, miastach i regionach.

1.6.

Modele partycypacyjne, które są zbyt wąsko ukierunkowane, zbudowane w sposób ograniczający skalę analizowanych zmian lub które mogą zostać zignorowane przez instytucję, która je ustanowiła, będą jedynie rozpraszać uwagę zaangażowanych podmiotów i je zawodzić.

1.7.

Europa musi stymulować zmiany systemowe w działaniach w dziedzinie klimatu poprzez innowacje (technologiczne i społeczne), łącząc obszary dostarczania innowacji z podmiotami po stronie popytu, właścicielami problemów i tymi, którzy mają duże ambicje w zakresie wprowadzania zmian. W procesie transformacji cyfrowej należy kierować się celami zrównoważonego rozwoju, aby uniknąć zagrożeń, także tych związanych z prawami pracowniczymi (1). Wdrożenie Europejskiego filaru spraw socjalnych, w połączeniu z Europejskim Zielonym Ładem, stwarza szansę zapewnienia sprawiedliwej transformacji skoncentrowanej na celu, jakim są wysokiej jakości miejsca pracy dla wszystkich.

1.8.

Ogólne wyzwania najczęściej określane przez podmioty społeczeństwa obywatelskiego zaangażowane w działania w dziedzinie klimatu to brak dostępu do finansowania, brak wiedzy fachowej, personelu i uznawania, a także brak spójnej narracji UE i rządów krajowych.

1.9.

Osiągnięcie unijnych i międzynarodowych celów klimatycznych wymagać będzie znacznych środków finansowych. Budżet na Europejski Zielony Ład (środki publiczne i prywatne), 750 mld EUR z Funduszu Odbudowy, w tym przydział środków na procedurę europejskiego semestru, należy ukierunkować w głównej mierze na trwałą odbudowę, w tym na działania w dziedzinie klimatu.

1.10.

Uzależnianie finansowania od zrównoważonych praktyk we wszystkich sektorach powinno być normą przy opracowywaniu planów odbudowy gospodarki po pandemii COVID ukierunkowanych na realizację Agendy ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 i porozumienia paryskiego. Odbudowa po pandemii COVID-19 nie powinna polegać na powrocie do sytuacji sprzed wybuchu pandemii, ale raczej na zbudowaniu nowego i lepszego świata.

1.11.

Budowanie zdolności i wsparcie techniczne są niezbędne, aby wszystkie zainteresowane strony mogły stworzyć odporniejszą i bardziej zrównoważoną przyszłość. Ustanowienie na szczeblu UE forum na rzecz finansowania działań związanych z klimatem pozwoliłoby stymulować dostęp do finansowania i usuwać bariery.

1.12.

EKES proponuje utworzenie platformy zainteresowanych stron Europejskiego Paktu na rzecz Klimatu opartej na zasadach pluralizmu, przejrzystości oraz rzeczywistego uczestnictwa i współodpowiedzialności podmiotów działających na rzecz klimatu na wszystkich szczeblach.

1.13.

Pakt na rzecz Klimatu powinien koncentrować się na umożliwieniu ludziom zmiany systemów – poprzez eksplorację, eksperymentowanie i demonstrację. Kluczowe będą wielopoziomowe perspektywy, tworzenie wizji, narracje i prognozowanie wstecz. Należy wspierać różnorodne inicjatywy na rzecz klimatu i umożliwiać ich realizację.

2.   Wprowadzenie

2.1.

Sprostanie wyzwaniom związanym z klimatem i środowiskiem naturalnym staje się coraz pilniejszym zadaniem i wymaga radykalnej zmiany obecnie stosowanych podejść społeczno-gospodarczych niezgodnych z zasadami zrównoważonego rozwoju. Globalna pandemia COVID-19 pokazała, że proste modyfikacje naszego stylu życia i systemów nie będą wystarczające. Zasadnicze zmiany w metodach produkcji, mające wpływ na przedsiębiorstwa, pracowników i organizację pracy, dokonywały się już przed pandemią, a w jej wyniku ich tempo może jeszcze przyspieszyć. Komisja Europejska przyjęła Europejski Zielony Ład jako nową strategię na rzecz unijnych modeli społeczno-gospodarczych i finansowych, które są zrównoważone, mniej emisyjne, bezpieczniejsze i zdrowsze.

2.2.

Po kryzysie związanym z COVID-19 zobowiązania dotyczące działań w dziedzinie klimatu i zrównoważonego rozwoju należy wysunąć na pierwszy plan przy kształtowaniu polityki ożywienia gospodarczego i odbudowy gospodarki, a także odpowiednich budżetów, tak aby nie uwięzić UE w wysokoemisyjnej przyszłości. Środki pokryzysowe należy zaprojektować w taki sposób, aby zapewnić odporność systemu, chronić i przywracać różnorodność biologiczną, nadać priorytetowe znaczenie zdrowiu publicznemu, nie pozostawiając nikogo w tyle i torując drogę gospodarce dobrobytu. W tym kontekście nie należy rezygnować z wdrożenia Europejskiego Zielonego Ładu ani go opóźniać, tylko wzmocnić ten plan.

2.3.

Powodzenie Europejskiego Zielonego Ładu będzie w dużej mierze zależało od zdolności UE do współpracy z obywatelami. Mając to na uwadze, Komisja przygotowuje Europejski Pakt na rzecz Klimatu, aby zapewnić współdziałanie różnych podmiotów, w tym regionów, władz lokalnych, społeczności lokalnych, społeczeństwa obywatelskiego, szkół, przedsiębiorstw i osób prywatnych.

3.   Potrzeba współpracy ze społeczeństwem obywatelskim i obywatelami w zakresie działań na rzecz klimatu

3.1.

Sytuacja klimatyczna na świecie jest alarmująca. Reakcja rządów na kryzys klimatyczny była jak dotąd niewystarczająca, a świat nie jest na właściwej drodze do osiągnięcia celu porozumienia paryskiego i celów zrównoważonego rozwoju. Młodzież uczestnicząca w strajkach klimatycznych i inne podmioty społeczeństwa obywatelskiego usilnie apelują o bardziej zdecydowane i pilniejsze działania w dziedzinie klimatu. Decydenci, którzy przystąpili do Agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 i porozumienia paryskiego, są odpowiedzialni za spełnienie tych wymagań w trybie pilnym, podejmowanie zdecydowanych i ambitnych decyzji politycznych i przejście na nowy model działań w dziedzinie klimatu sprzyjających włączeniu społecznemu, który zapewnia aktywne zaangażowanie wszystkich zainteresowanych stron.

3.2.

EKES popiera zatem wezwanie, by Unia Europejska zobowiązała się do osiągnięcia neutralności emisyjnej do 2050 r. i odpowiednio dostosowała docelowy poziom redukcji emisji gazów cieplarnianych do 2030 r. (2) EKES oczekuje, że nowy cel w zakresie emisji do 2030 r. będzie oparty na wynikach szeroko zakrojonego przeglądu i odpowiedniej oceny skutków. Twierdzi również, że istnieją zasadnicze argumenty przemawiające za przyjęciem celu ograniczenia emisji o 55 % do 2030 r., tak aby UE ze swojej strony mogła zaspokoić ogromną potrzebę zmniejszenia emisji w skali światowej. Na przykład w sprawozdaniu Programu Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska (UNEP) z 2019 r. w sprawie rozbieżności między potrzebami a perspektywami w zakresie redukcji emisji (3) wskazano, że do osiągnięcia celu 1,5 oC określonego w porozumieniu paryskim (4) potrzebny jest jeszcze ambitniejszy cel dotyczący redukcji emisji do 2030 r.

3.3.

Badanie Eurobarometru z 2019 r. wskazuje, że 93 % obywateli UE postrzega zmianę klimatu jako poważny problem, a 79 % jako bardzo poważny problem. Zdecydowana większość respondentów sądzi, że ważne jest, aby ich rząd krajowy wyznaczył ambitne cele zwiększenia ilości wykorzystywanej energii odnawialnej (92 %) i poprawy efektywności energetycznej (89 %).

3.4.

W ramach Paktu na rzecz Klimatu należy wykorzystać potencjał Europejczyków, aby do 2050 r. zrealizować przewidzianą w Europejskim Zielonym Ładzie wizję dobrze prosperującego, integracyjnego społeczeństwa odpornego na zmianę klimatu z gospodarką o obiegu zamkniętym i zerowej emisji netto. W swoim sprawozdaniu IPCC wyraźnie odnosi się do potrzeby „szybkich, dalekosiężnych i bezprecedensowych zmian we wszystkich aspektach życia społecznego”. Stopniowe zmiany nie wystarczą. Wąskie ukierunkowanie działań na redukcję CO2 przynosi efekt przeciwny do zamierzonego na poziomie oddolnym – ogranicza zaangażowanie i myślenie oraz znacznie zmniejsza zakres planowanych i wdrażanych zmian. Obecnie potrzebna jest fundamentalna transformacja systemów gospodarczych, społecznych i finansowych, która wywoła radykalną zmianę wskaźników dekarbonizacji i wzmocni odporność na zmianę klimatu. Aby to urzeczywistnić, konieczne są inspirujące, szerokie i różnorodne narracje, niosące przekaz, dlaczego świat musi się zmienić.

3.5.

Obecny kryzys światowy wywołany przez pandemię COVID-19 pokazał, że rządy są w stanie podjąć zdecydowane działania w celu ograniczenia zagrożenia życia, a ludzie są w stanie, przynajmniej w krótkiej perspektywie, przystosować się do nowego stylu życia z ograniczeniami wynikającymi z tych działań. Co ważne, społeczności, przedsiębiorstwa, partnerzy społeczni i inne podmioty niepaństwowe odgrywają kluczową rolę w reagowaniu na pandemię, często identyfikując potrzeby, planując i realizując interwencje odpowiednie do danej sytuacji szybciej, skuteczniej i w sposób bardziej kreatywny, niż okazało się to możliwe w przypadku podejścia odgórnego.

3.6.

Przechodzenie do następnej fazy działań w odpowiedzi na COVID-19 wiąże się z wielkimi możliwościami, ale i z ogromnym ryzykiem. Środki gospodarcze i pakiety fiskalne, które są opracowywane w celu podtrzymania i ponownego uruchomienia gospodarki europejskiej, muszą obejmować unijną systematykę dotyczącą zrównoważonych inwestycji i bezpośredniego finansowania dla tych, którzy prowadzą działalność zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju lub mają potencjał w tym zakresie i zobowiążą się identyfikować i wprowadzać w trybie pilnym niezbędne zmiany, które będą przedmiotem monitorowania.

3.7.

Poważne zakłócenia spowodowane przez COVID-19, które doprowadziły do zawieszenia reguł fiskalnych, pokazały, że możliwa jest inna wizja w sytuacji, gdy zagrożone są życie ludzi, gospodarka i przetrwanie życia na Ziemi w dotychczas znanej nam formie. Wizja postępu społecznego, który opiera się jedynie na dążeniu do wzrostu produktu krajowego brutto (PKB), pomija zasadnicze aspekty dobrostanu jednostkowego i społecznego i nie uwzględnia w należyty sposób względów środowiskowych i społecznych. Konieczne jest zatem przejście z gospodarki opartej na PKB na gospodarkę dobrobytu (5) (6).

3.8.

Jednym ze sposobów na zwiększenie ambicji w dziedzinie klimatu jest stworzenie warunków sprzyjających większej aktywności podmiotów niepaństwowych, w tym różnego rodzaju przedsiębiorstw (m.in. mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw), inwestorów, partnerów społecznych, spółdzielni, miast i regionów, związków zawodowych, społeczności lokalnych i grup obywatelskich, rolników, szkół, organizacji wyznaniowych, grup młodzieżowych oraz innych organizacji pozarządowych.

3.9.

Sprzyjające środowisko wymaga kluczowej zmiany podejścia – z konsultacji i odgórnego angażowania na wspólne projektowanie, wspólne tworzenie i wzmacnianie pozycji. Standardowe modele konsultacji rzadko wykraczają poza bardzo wąskie, posiadające znaczne zasoby sektory społeczeństwa. Osobom, organizacjom i przedsiębiorstwom, które mogą najwięcej zyskać na zmianach transformacyjnych i najbardziej się do nich przyczynić, należy zaoferować realne możliwości udziału w podejmowaniu decyzji, jeśli mają poświęcić czas i energię na realizację tego procesu.

3.10.

W 2018 r. EKES wezwał do nawiązania „Europejskiego dialogu na temat działań podmiotów niepaństwowych w dziedzinie klimatu” (7). Celem tego dialogu powinno być nie tylko uwydatnianie i prezentowanie działań, lecz także reagowanie na potrzeby podmiotów niepaństwowych poprzez inspirowanie nowych partnerstw między tymi podmiotami a różnymi szczeblami administracji państwowej, a także ułatwianie wzajemnego uczenia się, szkolenia i dzielenia się radami oraz ułatwianie dostępu do finansowania.

3.11.

EKES zaproponował (8) ustanowienie stałego dialogu obywatelskiego jako obowiązkowego elementu przygotowań do wszelkich zasadniczych decyzji politycznych oraz wszelkich istotnych inicjatyw podejmowanych na wszystkich szczeblach.

3.12.

Komisja nie zastosowała się dotychczas do tych zaleceń (9). Pakt na rzecz Klimatu daje instytucjom możliwość ścisłej współpracy w celu stworzenia ram umożliwiających zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego i obywateli, które opierają się na istniejących procesach konsultacji, ale wykraczają poza te procesy.

4.   Uczenie się na podstawie istniejących praktyk dotyczących zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego i obywateli

4.1.

Istniejące na szczeblu krajowym, regionalnym i gminnym przykłady zgromadzeń obywatelskich, dialogów obywatelskich i podobnych deliberatywnych procesów zaangażowania (10) pokazują zdolność i chęć obywateli do przyjęcia odpowiedzialności za rozwiązanie kryzysu klimatycznego. Często szersze podejścia partycypacyjne, jeśli mają starannie określone ramy, generują znaczne korzyści w zakresie zrównoważonego rozwoju, nie koncentrując się wyraźnie na kryzysie klimatycznym. Świadczą one nie tylko o silnej potrzebie i pragnieniu demokracji uczestniczącej, lecz także o zdolności rządów do tworzenia takich przestrzeni i podejmowania działań politycznych w celu realizacji otrzymywanych propozycji.

4.1.1.

W 2019 r. 150 losowo wybranych obywateli francuskich rozpoczęło rozważania nad pytaniem „w jaki sposób możemy ograniczyć emisje gazów cieplarnianych o co najmniej 40 % do 2030 r. w duchu sprawiedliwości społecznej?”. Posiedzenia tej konwencji obywatelskiej odbywają się we francuskiej radzie społeczno-gospodarczej. Rząd planuje publicznie zająć się propozycjami i opublikować wstępny harmonogram ich realizacji (11).

4.1.2.

Utworzone w 2016 r. Irlandzkie Zgromadzenie Obywatelskie składało się ze 100 obywateli, których wybrano losowo jako reprezentantów irlandzkiego elektoratu. Ich zadaniem było omówienie różnorodnych tematów: od konstytucyjnego zakazu aborcji po uczynienie Irlandii liderem w walce ze zmianą klimatu. Komisja parlamentarna powołana do realizacji zaleceń tego Zgromadzenia dotyczących zmiany klimatu ukształtowała w znacznym stopniu przełomowy irlandzki plan działania w dziedzinie klimatu, który opublikowano w czerwcu 2019 r.

4.1.3.

W dwóch dużych miastach Hiszpanii zorganizowano dialogi obywatelskie i lokalne fora, aby wspierać szerszy udział obywateli i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w podejmowaniu decyzji dotyczących elementów budżetu lokalnego i w burzach mózgów na temat przyszłości miasta.

4.1.4.

Zadaniem Młodzieżowej Rady ds. Klimatu w Ministerstwie Energii, Zaopatrzenia i Klimatu w Danii jest wprowadzenie nowego sposobu myślenia do polityki klimatycznej i przekazywanie ministrowi informacji na temat przyszłych rozwiązań klimatycznych.

4.1.5.

Miasto Gdańsk w Polsce zorganizowało trzy panele obywatelskie zajmujące się kwestią przystosowania się do ekstremalnych zdarzeń pogodowych, ograniczenia zanieczyszczenia powietrza i zwiększenia aktywności obywatelskiej.

4.1.6.

W Finlandii w pierwszym panelu obywatelskim na temat zrównoważonego rozwoju uczestniczyło około 500 Finów, których zadaniem była ocena postępów na drodze do zrównoważonego rozwoju. Wyniki zostaną wykorzystane do wspierania działań fińskiego rządu i parlamentu w dziedzinie zrównoważonego rozwoju.

4.1.7.

We Włoszech, po COP25, przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego przedstawili wniosek ustawodawczy dotyczący utworzenia Zgromadzenia Obywatelskiego na wzór francuskiego odpowiednika. Podobny proces został rozpoczęty w Zjednoczonym Królestwie inicjatywą „Climate Assembly UK: the path to net zero” [„Brytyjskie Zgromadzenie Klimatyczne: droga do zeroemisyjności netto”].

4.1.8.

W Bolonii we Włoszech – w ramach szerszych działań mających na celu ponowne zaktywizowanie obywateli – gmina utworzyła Biuro Kreatywności Obywatelskiej. Powstało sześć laboratoriów, które regularnie organizują sesje tworzenia wizji przyszłości przy użyciu Open Space i innych narzędzi. Gdy pojawiają się dobrze uzasadnione pomysły na projekty, gmina zawiera pakty ze społecznością, aby zapewnić ich realizację. W ciągu ostatnich pięciu lat uzgodniono ponad 500 paktów dotyczących różnych kwestii – od nowych ławek na ulicach po znacznie większe i ambitniejsze projekty. Biuro stało się także pośrednikiem, poprzez którego organizowane jest budżetowanie partycypacyjne.

4.2.

Wiele innych inicjatyw kierowanych przez społeczność mobilizuje lokalne działania na rzecz stworzenia bardziej zrównoważonej przyszłości i odnosi znakomite i inspirujące rezultaty. Są to między innymi następujące inicjatywy: „Sustainable Neighborhoods” [„Zrównoważone dzielnice”] w Brukseli, oddolna sieć Scottish Communities Climate Action Network [Szkocka Społecznościowa Sieć Działań w dziedzinie Klimatu] obejmująca około 120 grup społecznych, Coopérnico – spółdzielnia energii odnawialnej (RESCoop) w Portugalii oraz ruch Transition, działający obecnie na rzecz budowania odporności w skali społeczności w ponad 50 krajach. Takie inicjatywy inspirują ludzi do zmiany sposobu myślenia, działania i funkcjonowania w świecie. Program działań „Communities for Future” [„Społeczności dla przyszłości”], który zostanie uruchomiony tego lata, może pomóc w zapewnieniu ram instytucjonalnych dla udziału społeczeństwa.

4.3.

Na szczeblu europejskim konieczne jest zorganizowane zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego oraz wyraźne upoważnienie społeczeństwa obywatelskiego do uczestniczenia w opracowywaniu, wdrażaniu i monitorowaniu polityk i strategii, których celem jest osiągnięcie neutralności klimatycznej.

4.3.1.

Wielostronna platforma na rzecz realizacji celów zrównoważonego rozwoju odegrała ważną rolę, ale niemało jeszcze można ulepszyć, jeśli chodzi o zapewnienie zasobów, częstotliwość spotkań, poczucie współodpowiedzialności za ustalanie porządku obrad, możliwości przedłużenia debaty oraz zaangażowanie w regularniejsze, przejrzystsze i dostępniejsze konsultacje publiczne oraz ułatwianie przeprowadzania takich konsultacji.

4.3.2.

Europejska platforma zainteresowanych stron gospodarki o obiegu zamkniętym, prowadzona wspólnie przez EKES i Komisję, zapewnia szerokiej grupie zainteresowanych stron przestrzeń do wymiany dobrych praktyk i pomysłów oraz tworzenia wartościowych sieci. Przekazanie odpowiedzialności za platformę zainteresowanym stronom stanowi główną różnicę w stosunku do wielostronnej platformy na rzecz realizacji celów zrównoważonego rozwoju i jest to dobra praktyka do naśladowania.

4.4.

Osiągnięcie celów określonych w porozumieniu paryskim nie będzie możliwe bez silnego zaangażowania parterów społecznych na wszystkich szczeblach, zwłaszcza w branżach przemysłowych i sektorach, które bardzo mocno odczuwają skutki dekarbonizacji i cyfryzacji. Wdrożenie Europejskiego filaru spraw socjalnych, w połączeniu z Europejskim Zielonym Ładem, stwarza szansę zapewnienia sprawiedliwej transformacji poprzez koncentrację na celu, jakim są wysokiej jakości miejsca pracy dla wszystkich. Dialog społeczny prowadzony przez związki zawodowe i pracodawców jest jednym z najlepszych sposobów podnoszenia świadomości na temat kryzysu klimatycznego. Odgrywają oni bowiem główne role, jeśli chodzi o przeprowadzenie sprawiedliwej społecznie transformacji modelu produkcji i handlu, którą niesie ze sobą Europejski Zielony Ład. W tym przypadku scenariusze obejmują zarówno szczyty dialogu społecznego na szczeblu europejskim, jak i dialog transgraniczny, który jest niezbędny do wzmocnienia europejskiej integracji społecznej, a także układy zbiorowe na poziomie sektorów i przedsiębiorstw. Zaangażowanie pracowników stanowi integralny element demokracji w miejscu pracy, który umożliwia im aktywny udział w podejmowaniu w miejscu pracy decyzji mogących mieć pozytywny wkład w działania w dziedzinie klimatu.

4.5.

WWiI ds. zmiany klimatu (Climate-KIC) Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii skupia się na projektowaniu, przeprowadzaniu i łączeniu eksperymentów w zakresie przedsiębiorczości oraz na wpływie działań prowadzonych w ramach procesu „Deep Demonstration” na dźwignie zmian systemowych. Wspomniana WWiI EIT posiada portfolio złożone z eksperymentów skoncentrowanych na uruchamianiu nowych sposobów myślenia, wykorzystaniu coraz większych efektów stosowania nowych technologii, sieci i sił społeczności oraz dążeniu do uczenia się w tempie szybszym niż tempo zmian (12).

5.   Uczenie się na podstawie reakcji przedsiębiorstw

5.1.

Innowacja polega na dodawaniu kolejnych etapów rozwoju nowych usług i produktów na rynku lub w społeczeństwie, które spełniają niezaspokojone potrzeby lub rozwiązują niewystępujące dotychczas problemy. Innowacje technologiczne koncentrują się na technologicznych aspektach produktu lub usługi. Innowacje społeczne odnoszą się do nowych praktyk społecznych, które mają na celu zaspokojenie potrzeb społecznych – wynikających na przykład z warunków pracy, kształcenia, rozwoju społeczności lub zdrowia – w lepszy sposób niż istniejące rozwiązania. Technologia cyfrowa odgrywa ważną rolę w innowacjach społecznych ze względu na wykorzystywanie technologii informacyjno-komunikacyjnych takich jak sieci internetowe i inne narzędzia cyfrowe.

5.2.

Proces innowacji systemowych powinien zostać udostępniony po przystępnych kosztach wszystkim zainteresowanym stronom, które muszą być zaangażowane we współprojektowanie rozwiązań mających wspierać niezbędne przejście na zrównoważony rozwój. Stabilność finansowa jest niezbędnym warunkiem spójności społecznej i niepomijania nikogo w procesie wdrażania Europejskiego Zielonego Ładu. Z tego powodu aspekty zmian systemowych, które mają cechy dobra publicznego, powinny być finansowane lub dotowane ze źródeł publicznych, co pozwoli na dalsze wykorzystywanie środków prywatnych na inwestycje związane ze zmianą klimatu.

5.3.

Społeczności, które z powodzeniem wprowadzają innowacje systemowe, to te, które przodują w rozumieniu problemu, gromadzeniu rozwiązań i alokowaniu rozwiązań zgodnie z konkretnymi potrzebami i zasobami różnych miejsc i kontekstów. Należy wyposażyć społeczności europejskie w takie umiejętności i stworzyć odpowiednie warunki sprzyjające prowadzeniu większej liczby działań przez podmioty niepaństwowe.

5.4.

Istnieje pilna potrzeba innowacyjnych mechanizmów finansowania rozpoznających i reagujących na potencjał i wyzwania związane z kierowanymi przez społeczność innowacjami systemowymi, które do ustanowienia i utrzymania wymagają elastycznego, podstawowego wsparcia, a w przypadku większych projektów – kapitału wysokiego ryzyka na rozruch, a także profesjonalnego mentoringu i wsparcia. Pakt na rzecz Klimatu mógłby zapewnić innowatorom społecznym niezwykle cenny kanał przekazywania informacji zwrotnych na temat barier politycznych i ekonomicznych, które blokują i niekorzystnie wpływają na ich działania i często sprawiają, że tak bardzo potrzebne projekty transformacyjne stają się niewykonalne.

5.5.

Reakcje przedsiębiorstw są bardzo ważnym punktem odniesienia, co ilustrują poniższe przykłady: — korporacje wielonarodowe produkujące odzież, która jest używana, a następnie wyrzucana, promujące linię sprzedaży odzieży używanej jako strategię recyklingu, — mentoring dużych producentów ropy i zakładów ubezpieczeń, które będą musiały zmienić kierunek swojej działalności.

5.6.

Przykłady istotnych reakcji ze strony sektora finansowego obejmują: — decyzję funduszy inwestycyjnych, aby nie inwestować w projekty, które nie uwzględniają zmiennych klimatycznych, — sieć na rzecz ekologizacji systemu finansowego, założoną przez osiem banków centralnych i organy nadzoru finansowego na rzecz zielonego finansowania.

6.   Wymiana informacji i powszechne zrozumienie działań w dziedzinie klimatu

6.1.

Aby zwiększyć świadomość na temat znaczenia transformacji w społeczeństwa o bardziej zrównoważonym stylu życia i w zdrowsze społeczności lokalne, potrzebny jest bezpośredni dialog z obywatelami. Taki dialog ma największą wartość dodaną, gdy jest organizowany na szczeblu lokalnym, regionalnym lub krajowym. Niemniej jednak niezbędne byłyby wytyczne, koordynacja i wsparcie ze strony UE.

6.2.

To głównie na poszczególnych krajach powinien spoczywać obowiązek opracowania systemu regulacji środowiskowych, którego podstawą jest ich lokalne środowisko oraz jego potrzeby i który jest dostosowany do zrównoważonego rozwoju danego kraju. Istotnym elementem takiego działania byłoby uznanie praw przyrody (13).

6.3.

Każdą interwencję na szczeblu UE należy współprojektować z użytkownikami, czerpiąc wiedzę z podejścia partycypacyjnego wymaganego na innych poziomach, modelując je i wzmacniając. Konieczne jest wniesienie wiedzy fachowej i dostarczenie zasobów, aby wesprzeć projektowanie i ułatwianie tworzenia innowacyjnych przestrzeni współpracy i zajmujących narracji oraz korzystanie z innowacyjnych technologii. Fundamentalne znaczenie dla powodzenia Paktu na rzecz Klimatu będzie miała zdolność zaangażowanych społeczności do przekazywania możliwie najlepszych narracji, urzeczywistniania zmian dotyczących przyszłości, które są przez nie propagowane, eksplorowane i łączone z istniejącymi potrzebami i pragnieniami, a także umożliwiania ludziom działania.

6.4.

Środowisko sieciowe, które sprzyja zachęcaniu do działań w dziedzinie klimatu i ich wspieraniu, wymaga platformy internetowej do wymiany praktyk i wniosków wyciągniętych z projektów oraz stosowanych podejść. Taka platforma partycypacyjna mogłaby ułatwić wzajemne uczenie się i wymianę porad między podmiotami, pomagając im pokonać przeszkody regulacyjne. Mogłaby stymulować kształcenie i innowacje, oferując internetowe kursy, seminaria oraz warsztaty.

6.5.

Uznanie istniejących działań i wiarygodny przekaz informacji na ich temat może być silnym bodźcem do podjęcia działań w dziedzinie klimatu. Finansowanie i inne zasoby, specjalistyczne wsparcie i zdolność do wspomagania kształtowania decyzji mających wpływ na działania umożliwią szersze zastosowanie sprawdzonych metod.

6.6.

Zadaniem ambasadorów działań w dziedzinie klimatu mogłoby być ułatwianie współpracy między wieloma podmiotami, ustalanie priorytetów strategicznych/tematycznych, organizowanie wydarzeń oraz zachęcanie do nowych działań w dziedzinie klimatu.

6.7.

Tacy ambasadorowie Paktu na rzecz Klimatu mogliby służyć jako punkty kontaktowe dla różnych sektorów gospodarki. Należy również wyznaczyć specjalnych ambasadorów dla młodzieży, społeczności lokalnych, miast i regionów. Ambasadorowie na szczeblu UE mieliby inną rolę niż ambasadorowie na poziomie krajowym, regionalnym lub lokalnym. Konieczne byłoby zapewnienie koordynacji między tymi różnymi poziomami.

6.8.

Powołanie członków EKES-u i KR-u na ambasadorów na szczeblu UE dla okręgów wyborczych, które reprezentują, pozwoliłoby wykorzystać ich rozległe sieci kontaktów wśród społeczeństwa obywatelskiego i samorządów lokalnych i regionalnych, a także wzmocniłoby współpracę między organami doradczymi a Komisją.

6.9.

Przykład: związki zawodowe i organizacje biznesowe dysponują praktyczną wiedzą i demokratycznie reprezentują pracowników w różnych sektorach. Mają kluczowe znaczenie w kształtowaniu różnych środków, których celem jest uwzględnienie potrzeb pracowników i przedsiębiorstw, oraz w określaniu wyzwań. Ambasadorowie klimatu na różnych szczeblach w związkach zawodowych i środowisku biznesowym mogliby wykorzystać mocne strony dialogu społecznego, skutecznie zwiększyć wymianę informacji i stymulować działania w dziedzinie klimatu. Zadanie to wymaga otoczenia instytucjonalnego sprzyjającego respektowaniu praw w pracy.

6.10.

Transformacja cyfrowa zmienia organizację przedsiębiorstw i metody produkcji, a wiele MŚP zmaga się z bardzo poważnymi brakami w zakresie cyfryzacji. Wielu pracowników obawia się takiego wpływu cyfryzacji na ich miejsca pracy, który mógłby prowadzić do wzrostu bezrobocia i nierówności.

6.11.

Aby „promować finansowanie i zielone inwestycje oraz zapewnić sprawiedliwą transformację” w ramach Europejskiego Zielonego Ładu, Komisja opracowała systematykę zachęcającą do inwestowania w 8 dużych grupach gospodarczych i 70 sektorach działalności, co radykalnie zmieni ich produkcję oraz liczbę i jakość miejsc pracy. Dokument ten, który jest podstawą planu inwestycyjnego na rzecz Europejskiego Zielonego Ładu, zawiera tylko jedno odniesienie do praw pracowniczych wynikających z podstawowych standardów MOP.

7.   Tworzenie rzeczywistych i wirtualnych przestrzeni do wymiany informacji na temat klimatu

7.1.

Pakt na rzecz Klimatu powinien koncentrować się na umożliwieniu ludziom zmiany systemów – poprzez eksplorację, eksperymentowanie i demonstrację. Potrzebne są programy edukacyjne i szkoleniowe obejmujące całe spektrum społeczeństwa obywatelskiego i inne podmioty niepaństwowe. Kluczowe jest pogłębianie wiedzy na temat wyzwań związanych z klimatem, a także zapewnianie lepszego zrozumienia tego zagadnienia poprzez przyjmowanie głębszego i szerszego podejścia oraz podnoszenie jakości dyskusji i rozmów prowadzonych przez zainteresowane strony na temat tego problemu.

7.2.

Potrzebne będą gotowe do wdrożenia narzędzia do strukturyzowania wyzwań i zarządzania nimi oraz wykorzystania możliwości w zakresie innowacji i transformacji związanych ze zrównoważonym rozwojem. W ramach programu KE „Horyzont 2020” opracowano wiele z tych narzędzi i przeprowadzono powiązane działania pilotażowe. W kontekstach multidyscyplinarnych należy przyjąć podejście polegające na „praktycznym uczeniu się przez stosowanie narzędzi odpowiednio do poszczególnych użytkowników”.

7.3.

Zarządzanie zainteresowanymi stronami, wielopoziomowa perspektywa, tworzenie wizji i prognozowanie wstecz oraz zarządzanie niszami będą miały kluczowe znaczenie dla realizacji Paktu na rzecz Klimatu. Struktura ta ma ułatwić proces rozwiązywania problemów poprzez wytyczenie ścieżki dla systemowych innowacji w zakresie zmiany klimatu i wdrażania Europejskiego Zielonego Ładu.

7.4.

Sukces Paktu na rzecz Klimatu będzie częściowo uzależniony od zdolności przedsiębiorstw do pozyskiwania dotacji ze źródeł publicznych, filantropijnych i prywatnych. Takie finansowanie powinno mieć na celu zaradzenie niedoskonałościom rynku, które spowodowały zmianę klimatu, a także może pomóc dokonać przełomowej zmiany i osiągnąć znaczną skalę działań. Unijne wielostronne ramy finansowania i oparte na misji europejskie i międzynarodowe fundusze publiczne i prywatne – nastawione na wprowadzanie systemowych zmian w obszarach łagodzenia zmiany klimatu i przystosowywania się do niej – mogą być wykorzystywane do przeprowadzania ogromnej liczby innowacyjnych działań w dziedzinie klimatu. Ogólnym celem powinno być generowanie zasobów, doświadczeń i zdolności w oparciu o celowe wyniki w zakresie redukcji emisji oraz zwiększenia odporności na zmianę klimatu, które można zwielokrotnić w celu przyspieszenia zmian i wzbudzenia nadziei. Realizacja Paktu na rzecz Klimatu wymaga zaangażowania krajowego i międzynarodowego sektora finansowego, w tym odpowiednich funduszy wielostronnych i prywatnych. Ponadto w systemie podatkowym powinna znaleźć odzwierciedlenie zasada maksymalizacji i utrzymywania gospodarki dobrobytu.

7.5.

Należy również rozważyć zintegrowanie fizycznych i wirtualnych przestrzeni wymiany informacji na temat klimatu z istniejącymi stowarzyszeniami społeczeństwa obywatelskiego, które współdziałałyby za pośrednictwem platformy zainteresowanych stron Europejskiego Paktu na rzecz Klimatu.

7.5.1.

W dziedzinie pracy odpowiednim rozwiązaniem byłoby utworzenie – przy materialnym wsparciu Komisji – obserwatoriów prognozowania, analizy i interpretacji zmian na rynku pracy oraz zmian organizacyjnych i technologicznych, obejmujących swoim zakresem działań osiem grup w ramach wspomnianej systematyki, z udziałem związków zawodowych, pracodawców i administracji, zarówno na szczeblu europejskim, jak i państw członkowskich.

8.   Budowanie zdolności w celu ułatwienia realizacji inicjatyw oddolnych

8.1.

Należy precyzyjnie określić ogólne ramy, aby uniknąć niespójności z postanowieniami Europejskiego Zielonego Ładu.

8.2.

Ogólne wyzwania najczęściej określane przez podmioty społeczeństwa obywatelskiego, jeśli chodzi o angażowanie się w działania w dziedzinie klimatu, to brak dostępu do finansowania, brak wiedzy fachowej, personelu i uznawania (14), a także brak spójnej narracji ze strony UE i rządów krajowych.

8.3.

Wiele zainteresowanych stron wskazało złożone otoczenie regulacyjne i administracyjne jako przeszkodę w realizowaniu działań w dziedzinie klimatu. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego i organizacje kierowane przez społeczności mogłyby czerpać korzyści z działań na rzecz budowania zdolności, które pomogą im poruszać się w otoczeniu regulacyjnym i administracyjnym.

8.4.

Zapewnianie zarówno wsparcia materialnego (pomoc techniczna, budowanie zdolności, finansowanie itp.), jak i niematerialnego (uznawanie, większa widoczność itp.), a także ułatwianie tworzenia sieci kontaktów i powiązań z określonymi obszarami polityki i procesami to zasadnicze elementy, które powinny charakteryzować platformę zainteresowanych stron Europejskiego Paktu na rzecz Klimatu ukierunkowaną na stymulowanie działań w dziedzinie klimatu w terenie.

8.5.

Podmioty niepaństwowe mogą napotkać różne wyzwania w dostępie do finansowania swoich inicjatyw klimatycznych, w tym nadmierne wymagania dotyczące wielkości projektów, niechęć prywatnych inwestorów do finansowania projektów, skomplikowane procesy i wymagania dotyczące ubiegania się o fundusze i uzyskiwania do nich dostępu (15). Inne bariery to między innymi brak wiedzy na temat opcji finansowania działań w dziedzinie klimatu, niewystarczający potencjał administracyjny i niedostateczna wiedza techniczna w zakresie zabezpieczenia finansowania, ograniczenia budżetowe i regulacyjne, konieczność wykazania opłacalności potencjalnych inwestycji, ograniczenia polityczne oraz trudności w spełnieniu zbyt nakazowych kryteriów kwalifikowalności do funduszy unijnych i międzynarodowych (16).

8.6.

EKES zaproponował ustanowienie forum na rzecz finansowania działań związanych z klimatem, które zgromadziłoby kluczowe zainteresowane strony w celu rozwiązania głównych problemów, zidentyfikowania barier, opracowania rozwiązań i określenia najskuteczniejszych mechanizmów poprawy dystrybucji finansowania zgodnie z zasadą pomocniczości. Prowadzone jest badanie (17) w celu zaproponowania planu działania, a ostatecznie ulepszenia dostępu do finansowania dla niepaństwowych podmiotów działających na rzecz klimatu.

9.   W kierunku utworzenia platformy zainteresowanych stron Europejskiego Paktu na rzecz Klimatu

9.1.

W świetle pozytywnych doświadczeń z europejską platformą zainteresowanych stron gospodarki o obiegu zamkniętym EKES proponuje utworzenie podobnej europejskiej platformy zainteresowanych stron Europejskiego Paktu na rzecz Klimatu.

9.2.

Główne zasady platformy powinny obejmować włączający charakter, przejrzystość, a także rzeczywiste uczestnictwo lokalnych podmiotów działających na rzecz klimatu oraz przyjmowanie przez nie odpowiedzialności.

9.3.

EKES zaapelował, aby przejście na zrównoważoną, neutralną pod względem emisji dwutlenku węgla i zasobooszczędną gospodarkę było sprawiedliwe i nie pozostawiło w tyle żadnych gospodarstw domowych, społeczności, regionów, sektorów ani mniejszości (18). Platforma zainteresowanych stron Europejskiego Paktu na rzecz Klimatu powinna obejmować obserwatorium transformacji w kierunku neutralności klimatycznej w celu monitorowania wdrażania polityki klimatycznej UE na szczeblu krajowym i regionalnym oraz gromadzenia danych wspierających kształtowanie polityki na wszystkich szczeblach.

9.4.

EKES popiera organizowanie zgromadzeń obywatelskich w państwach członkowskich w celu informowania, inspirowania i wspierania zrozumienia oraz zapewniania doradztwa w zakresie polityki klimatycznej na wszystkich szczeblach zarządzania. Platforma zainteresowanych stron Europejskiego Paktu na rzecz Klimatu mogłaby promować istniejące pozytywne doświadczenia i rozpowszechniać wytyczne i najlepsze praktyki wśród krajów, regionów i miast zainteresowanych organizacją podobnych zgromadzeń.

9.5.

Zadaniem platformy zainteresowanych stron Europejskiego Paktu na rzecz Klimatu mogłoby być stworzenie zgromadzenia obywatelskiego na szczeblu UE współorganizowanego przez EKES, KR i PE przy wsparciu Komisji.

9.6.

Zasadniczym elementem platformy byłby ośrodek budowania zdolności i finansowania, zapewniający wskazówki, informacje i edukację na temat polityk i strategii klimatycznych, a także ułatwiający dostęp do finansowania dla małych projektów. Taki ośrodek na szczeblu UE oraz ośrodki krajowe mogłyby zostać utworzone we współpracy z władzami lokalnymi i regionalnymi.

9.7.

Platforma internetowa platformy zainteresowanych stron Europejskiego Paktu na rzecz Klimatu służyłaby tworzeniu przestrzeni do dzielenia się informacjami i wiedzą, ułatwianiu tworzenia sieci i budowaniu zobowiązań.

9.8.

Platforma zainteresowanych stron Europejskiego Paktu na rzecz Klimatu wymagałaby powołania grupy koordynacyjnej złożonej z przedstawicieli różnych podmiotów. Wybór członków grupy koordynacyjnej będzie wymagał przejrzystych i klarownych kryteriów w celu zapewnienia pluralizmu i reprezentatywności, przy jednoczesnym utrzymaniu skutecznego zarządzania strukturą. Reprezentowane powinny być następujące zainteresowane strony: instytucje UE, społeczeństwo obywatelskie, w tym biznes, związki zawodowe, władze lokalne i regionalne, środowisko naukowe, środowisko finansowe i młodzież. Zainteresowane strony z instytucji i sektorów o mniejszych zasobach powinny otrzymać wystarczające zasoby umożliwiające uczestnictwo i pełnienie roli decyzyjnej.

---

(1)  SDSN ONZ, Six Transformations to achieve the Sustainable Development Goals [Sześć zmian transformacyjnych na rzecz osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju].

(2)  Jytte Guteland, sprawozdawczyni Parlamentu Europejskiego ds. Europejskiego prawa o klimacie (COM(2020) 80), proponuje „podwyższenie celu Unii wyznaczonego na 2030 r., tak aby osiągnąć redukcję emisji o 65 % w stosunku do poziomu z 1990 r. W związku z tym Komisja powinna do 30 czerwca 2021 r. ocenić, w jaki sposób należałoby odpowiednio zmienić unijne akty prawne wdrażające ten wyższy cel”.

(3)  Sprawozdanie w sprawie rozbieżności między potrzebami a perspektywami w zakresie redukcji emisji z 2019 r.

(4)  W sprawozdaniu Emissions Gap Report 2019, opracowanym w ramach Programu Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska (UNEP), wskazano, że aby ograniczyć globalne ocieplenie do 1,5 oC, należy zmniejszyć globalne emisje o 7,6 % rocznie, począwszy od teraz. Po przeliczeniu oznacza to przyjęcie celu redukcji emisji o co najmniej 68 % do 2030 r.

(5)  Opinia EKES-u „Zrównoważona gospodarka, jakiej potrzebujemy” (Dz.U. C 106 z 31.3.2020, s. 1).

(6)  Ekonomia dobrobytu – gałąź ekonomii, w ramach której podejmuje się próby oceny polityki gospodarczej pod kątem jej wpływu na dobrobyt danej społeczności. Ugruntowała się jako wyraźnie określona gałąź teorii ekonomicznej w XX w.

(7)  Opinia EKES-u „Wspieranie działań podmiotów niepaństwowych w dziedzinie klimatu” (Dz.U. C 227 z 28.6.2018, s. 35).

(8)  Opinia EKES-u „Strategia długoterminowej redukcji emisji gazów cieplarnianych w UE” (Dz.U. C 282 z 20.8.2019, s. 51).

(9)  Proponowanych już w opinii EKES-u w sprawie budowania koalicji społeczeństwa obywatelskiego i władz szczebla niższego niż krajowy w celu wywiązania się ze zobowiązań podjętych w porozumieniu paryskim (Dz.U. C 389 z 21.10.2016, s. 20).

(10)  https://www.thersa.org/discover/publications-and-articles/rsa-blogs/2018/07/our-call-for-action-on-deliberative-democracy

(11)  https://www.conventioncitoyennepourleclimat.fr/en/

(12)  Działania WWiI EIT ds. zmiany klimatu w ramach procesu „Deep Demonstration” stanowią potencjalną „przewagę w zakresie wzrostu” gospodarczego, umożliwiając najambitniejszym „właścicielom wyzwań” w Europie zrozumienie ich „przestrzeni problemowej”, a „projektantom” mapowanie systemu i tworzenie portfolio pozycji interwencyjnych.

(13)  Opinia EKES-u „Dokument otwierający debatę W kierunku zrównoważonej Europy 2030” (Dz.U. C 14 z 15.1.2020, s. 95); opinia EKES-u „Sprawiedliwość klimatyczna” (Dz.U. C 81 z 2.3.2018, s. 22).

(14)  Badanie EKES-u.

(15)  Opinia EKES-u „Ułatwianie dostępu do finansowania działań związanych ze zmianą klimatu dla podmiotów niepaństwowych” (Dz.U. C 110 z 22.3.2019, s. 14).

(16)  Rossi, L., Gancheva, M. i O’Brien, S., 2017.

(17)  Climate Finance Forum – modalities and first tasks [Forum na rzecz finansowania działań związanych z klimatem – warunki i pierwsze zadania], badanie Milieu Consulting SPRL dla EKES-u.

(18)  Opinia EKES-u „Aby nikt nie pozostał w tyle – realizacja programu działań na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030” (Dz.U. C 47 z 11.2.2020, s. 30).