Rezolucja Europejskiego Komitetu Regionów – Przebieg negocjacji międzyinstytucjonalnych w sprawie wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027

(2020/C 39/01)

I.   ZALECANE POPRAWKI

COM(2018) 375 final

Zalecana poprawka 1

Artykuł 32

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską

Poprawka KR-u

W uzupełnieniu art. 31 państwo członkowskie może zaproponować podjęcie dodatkowych działań w zakresie pomocy technicznej, aby wzmocnić zdolność organów państwa członkowskiego, beneficjentów i stosownych partnerów niezbędną do skutecznego zarządzania funduszami i ich wykorzystania. (…)

W uzupełnieniu art. 31 państwo członkowskie może zaproponować podjęcie dodatkowych działań w zakresie pomocy technicznej, aby wzmocnić zdolność organów państwa członkowskiego, beneficjentów i stosownych partnerów niezbędną do skutecznego zarządzania funduszami i ich wykorzystania oraz do wzmocnienia zdolności instytucjonalnych i administracyjnych władz lokalnych i regionalnych, w tym poprzez dodatkowe inwestycje w wyposażenie . (…)

Uzasadnienie

W związku z zaprzestaniem realizacji celu tematycznego 11 KR uważa, że ważne jest zapewnienie wsparcia dla budowania zdolności władz lokalnych i regionalnych poprzez działania podobne do celu 11 we wszystkich programach.

COM(2018) 383 final/2

Zalecana poprawka 2

Artykuł 2 ustęp 1

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską	Poprawka KR-u
1.   Celem ogólnym programu jest ochrona i propagowanie praw i wartości przewidzianych w traktatach UE, między innymi przez wspieranie organizacji społeczeństwa obywatelskiego, w celu utrzymania otwartych, demokratycznych i integracyjnych społeczeństw.	1.   Celem ogólnym programu jest ochrona i propagowanie praw i wartości przewidzianych w traktatach UE, między innymi przez wspieranie organizacji społeczeństwa obywatelskiego, władz lokalnych i regionalnych oraz ich przedstawicieli , w celu utrzymania otwartych, demokratycznych, opartych na równouprawnieniu płci i integracyjnych społeczeństw.

Uzasadnienie

Władze lokalne i regionalne są beneficjentami środków z programu i mają kluczową rolę do odegrania, zwłaszcza w kwestii ochrony praw obywateli i propagowania aktywności obywatelskiej.

COM(2018) 383 final/2

Zalecana poprawka 3

Artykuł 18 ustęp 2

Tekst zaproponowany przez Komisję Europejską

Poprawka KR-u

2.   Komisja prowadzi działania informacyjne i komunikacyjne związane z programem, jego działaniami i rezultatami. Zasoby finansowe przydzielone na program przyczyniają się również do komunikacji instytucjonalnej w zakresie priorytetów politycznych Unii, o ile są one związane z celami, o których mowa w art. 2.

2.   Komisja prowadzi działania informacyjne i komunikacyjne związane z programem, jego działaniami i rezultatami, w szczególności poprzez sieć punktów informacyjnych Europe Direct . Zasoby finansowe przydzielone na program przyczyniają się również do komunikacji instytucjonalnej w zakresie priorytetów politycznych Unii, o ile są one związane z celami, o których mowa w art. 2. 3.     UE dołoży wszelkich starań, by przekazać informacje o możliwościach finansowania wszystkim potencjalnym beneficjentom, aby zagwarantować udział zróżnicowanych organizacji z różnych państw członkowskich i krajów partnerskich. Wnioskodawcy będą mieć dostęp do punktu kontaktowego, w którym będą mogli uzyskać wsparcie i odpowiedzi na pytania dotyczące procedury składania wniosków oraz sprawdzić kompletność wniosku przed jego wysłaniem.

Uzasadnienie

Ważne jest, aby jak najskuteczniej i w maksymalnym zakresie przekazać informacje o oferowanych możliwościach wszystkim samorządom lokalnym i regionalnym oraz wszystkim innym potencjalnie zainteresowanym uczestnikom, aby uniknąć sytuacji, w której ze środków korzystać będą jedynie uprzywilejowani partnerzy UE lub najlepiej poinformowane organizacje.

II.   ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW (KR),

1.

ponownie wyraża ubolewanie co do proponowanej wielkości następnych WRF, która może zagrozić ostatecznemu pożądanemu wpływowi w poszczególnych obszarach polityki UE KR zdecydowanie sprzeciwia się proponowanym cięciom budżetowym w polityce spójności i wspólnej polityce rolnej, które to cięcia miałyby niekorzystny wpływ na rozwój regionów i miast UE. W związku z tym KR potwierdza swój zdecydowany apel, by przyszłe WRF osiągnęły poziom co najmniej 1,3 % DNB UE-27, który zapewnić budżet uwzględniający potrzeby, oczekiwania i obawy obywateli UE;

2.

jest bardzo zaniepokojony powolnymi postępami w dyskusjach na temat wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027 w Radzie i zastanawia się, czy harmonogram ustalony przez przywódców w czerwcu – zamykający negocjacje w sprawie WRF do końca 2019 r. – nadal może być przestrzegany. Wzywa Komisję Europejską do pilnego przedstawienia planu awaryjnego, który pozwoli uniknąć ewentualnego przerwania programów w przypadku opóźnienia w przyjęciu WRF;

3.

podkreśla, że solidne WRF wymagają wiarygodnych i stabilnych zasobów własnych. KR opowiada się za uproszczeniem budżetu UE po stronie dochodów, a w szczególności za stopniowym wycofywaniem wszystkich rabatów związanych z państwami członkowskimi, jak również za uproszczeniem obliczania dochodów opartych na podatku VAT. KR przypomina, że nie można osiągnąć porozumienia w sprawie wydatków z tytułu WRF bez odpowiednich postępów po stronie dochodów;

4.

z zadowoleniem przyjmuje wysiłki Komisji na rzecz wprowadzenia skutecznych mechanizmów zapewniających poszanowanie praworządności, w tym najnowszy plan działania oparty na trzech filarach (1. gromadzenie wiedzy i wspólna kultura praworządności; 2. zapobieganie problemom: współpraca i wsparcie na rzecz umocnienia praworządności na szczeblu krajowym; 3. reagowanie na problemy: egzekwowanie prawa na szczeblu unijnym w przypadku, gdy zawodzą mechanizmy krajowe). Podkreśla w tym kontekście, że władze lokalne i regionalne – jako organy wyłonione w wyborach lokalnych – mogą odgrywać kluczową rolę w promowaniu praworządności i określaniu stojących przed nią zagrożeń poprzez włączanie obywateli w demokrację uczestniczącą, budowanie kultury praworządności i wspieranie organizacji niezbędnych do tego celu, w tym wolnych i niezależnych mediów. Należy zatem wzmocnić rolę władz lokalnych i regionalnych w strukturze tych trzech filarów. Choć KR z zadowoleniem przyjmuje zapewnienia Komisji, że chce ona zapewnić płynne finansowanie unijnych beneficjentów końcowych w przypadku wszczęcia postępowania przeciwko państwu członkowskiemu, to nadal sprzeciwia się warunkowości, która ograniczyłaby dostęp władz lokalnych i regionalnych do finansowania w ramach polityki spójności w przypadku braku poszanowania praworządności lub zasad demokratycznych na szczeblu krajowym. W związku z tym KR oczekuje, że Komisja opracuje dalsze działania w celu ochrony interesów beneficjentów końcowych, i ponawia swój wcześniejszy apel o ustanowienie jasnych kryteriów pozwalających ustalić, co stanowi uogólniony brak w zakresie praworządności;

5.

z zadowoleniem przyjmuje wnioski Komisji mające na celu zwiększenie elastyczności WRF, tak by reagować na nowe i nieprzewidziane wyzwania w odpowiednim czasie, lecz wyraża sprzeciw wobec koncepcji połączonego instrumentu jednolitego marginesu zaproponowanego przez Radę w ramach schematu negocjacyjnego. Podkreśla potrzebę zachowania równowagi między większą elastycznością a długoterminową pewnością planowania programów, zwłaszcza w ramach zarządzania dzielonego;

6.

zgadza się z apelem Parlamentu Europejskiego o kompleksowy śródokresowy przegląd WRF umożliwiający dogłębną analizę osiągnięcia głównych celów, w szczególności w odniesieniu do zmiany klimatu i włączania do głównego nurtu celów zrównoważonego rozwoju, wykorzystania wszystkich instrumentów elastyczności i ich potencjalnych przegrupowań oraz racjonalnego dostosowania działów WRF, w tym możliwości utworzenia nowych pozycji lub pułapów;

7.

przyjmuje z zadowoleniem fakt, że schemat negocjacyjny zawiera obecnie sformułowania, zgodnie z którymi wszystkie działania finansowane z długoterminowego budżetu UE muszą być zgodne z zasadą równouprawnienia płci. Ponadto sporządzanie budżetu z uwzględnieniem aspektu płci powinno zostać pogłębione, rozpowszechnione i usystematyzowane i należy jak najszybciej przyjąć nową, długofalową strategię na rzecz równouprawnienia płci;

8.

zauważa, że ze względu na położenie geograficzne, charakter i/lub zakres ich powiązań handlowych niektóre regiony będą bardziej narażone na skutki wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z Unii niż inne. W związku z tym KR uważa, że ważne jest określenie praktycznych rozwiązań w zakresie wsparcia w celu sprostania wyzwaniom stojącym przed zainteresowanymi regionami po wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa z UE. Wzywa Komisję Europejską, Parlament Europejski i Radę do zapewnienia, aby wydarzenia w zakresie restrukturyzacji spowodowanej nieuporządkowanym wystąpieniem Zjednoczonego Królestwa również uzasadniały uruchomienie ad hoc środków z Europejskiego Funduszu Dostosowania do Globalizacji (EFG), Europejskiego Funduszu Solidarności i Europejskiego Funduszu Społecznego Plus (EFS+), oraz ponawia apel do Komisji Europejskiej o ocenę ewentualnej potrzeby bardziej zorganizowanej reakcji średnio- i długoterminowej poprzez utworzenie funduszu stabilizacyjnego dla regionów najbardziej dotkniętych wystąpieniem Zjednoczonego Królestwa z UE, który powinien opierać się na dodatkowych środkach, a nie być realizowany kosztem polityki spójności;

9.

ponownie wyraża zaniepokojenie usunięciem Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) z rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów, co może zagrozić zintegrowanemu podejściu w ramach funduszy strukturalnych i inwestycyjnych w odniesieniu do obszarów wiejskich. W związku z tym wzywa do ponownego włączenia EFRROW do rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów;

10.

przypomina, że EFS+, jako kluczowe narzędzie wdrażania europejskiego filaru praw socjalnych, musi pozostać podstawowym filarem polityki spójności; w związku z tym z zadowoleniem przyjmuje wniosek Rady, wyrażony w obecnym projekcie schematu negocjacyjnego, dotyczący utworzenia odrębnego poddziału na rzecz spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej;

11.

podkreśla znaczenie zasad partnerstwa i wielopoziomowego sprawowania rządów i wyraża stanowczy sprzeciw wobec wszelkich prób osłabienia wymowy artykułu 6 proponowanego rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów. Wzywa również do pełnego wdrożenia kodeksu postępowania dotyczącego przygotowywania i wdrażania umów o partnerstwie i planów, aby zagwarantować, że zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych będzie oznaczać pełne partnerstwo;

12.

podkreśla znaczenie umów o partnerstwie dla strategicznej koordynacji funduszy i dla zaangażowania władz lokalnych i regionalnych oraz innych partnerów na wczesnym etapie procesu. W związku z tym wzywa do zachowania obowiązkowego charakteru umów o partnerstwie, niezależnie od wysokości środków z funduszy lub liczby programów;

13.

potwierdza swój stanowczy sprzeciw wobec negatywnej koncepcji warunkowości makroekonomicznej, zgodnie z którą w wyniku powiązania europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych z zarządzaniem gospodarczym władze lokalne i regionalne byłyby „karane” za zaniechania władz krajowych. W związku z tym KR w pełni popiera propozycję Parlamentu Europejskiego dotyczącą skreślenia art. 15 rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów;

14.

nalega, w odniesieniu do art. 21 rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów, aby wszelkie przesunięcia między funduszami lub z funduszy do innych instrumentów Unii w ramach zarządzania bezpośredniego lub pośredniego były ograniczone do maksymalnie 5 % środków finansowych przeznaczonych na program, były realizowane w porozumieniu z właściwymi instytucjami zarządzającymi, były istotne z punktu widzenia celów polityki spójności oraz w pełni zgodne z zasadami pomocniczości i wielopoziomowego sprawowania rządów, a także by nie mogły osłabiać podejścia ukierunkowanego na konkretny obszar w ramach funduszy;

15.

zgodnie ze stanowiskiem Parlamentu Europejskiego finansowanie regionów, które zostały przeklasyfikowane do niższej kategorii na okres 2021–2027, powinno co najmniej zostać utrzymane na poziomie środków przydzielonych nas lata 2014–2020;

16.

odrzuca propozycję Rady dotyczącą art. 22 rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów, która pozostawiałaby państwom członkowskim swobodę co do korzystania lub nie ze zintegrowanych instrumentów terytorialnych. Apeluje natomiast o znacznie większe wykorzystanie instrumentów terytorialnych w państwach członkowskich i obowiązkowe przeznaczanie środków we wszystkich funduszach na realizację odnowionej agendy terytorialnej i celów spójności;

17.

podkreśla potrzebę uwzględnienia szczególnej sytuacji i szczególnych potrzeb obszarów o niekorzystnych warunkach naturalnych lub demograficznych, w tym regionów wyspiarskich, zarówno w umowach o partnerstwie, jak i w programach, zgodnie z art. 174 TFUE.

18.

potwierdza swoje stanowisko w sprawie postanowień rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów, które Rada włączyła do schematu negocjacyjnego, w szczególności w odniesieniu do kwalifikowalności regionów, regionalnej siatki bezpieczeństwa, stawek współfinansowania, poziomu płatności zaliczkowych, zasad umorzenia zobowiązań oraz budżetu na rzecz tradycyjnej współpracy terytorialnej;

19.

podkreśla potrzebę poprawy zdolności administracyjnych i instytucjonalnych władz lokalnych i regionalnych, co zostało potwierdzone w zaleceniach dla poszczególnych krajów wystosowanych w 2019 r. do 17 państw członkowskich, w których to zaleceniach poruszono kwestię zdolności administracyjnych na szczeblu lokalnym i regionalnym. Biorąc pod uwagę ryzyko zmniejszenia zasobów przeznaczonych na działania na rzecz budowania potencjału, które są bezpośrednio dostępne władzom lokalnym i regionalnym w ramach zarządzania dzielonego, proponuje zmianę art. 32 proponowanego rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów lub art. 2 proponowanego rozporządzenia w sprawie EFRR/Funduszu Spójności, aby we wszystkich programach operacyjnych umożliwić działania podobne do działań finansowanych z tytułu celu tematycznego 11 w ramach polityki spójności w obecnych WRF;

20.

nalega w związku z programami wdrażanymi w ramach EFRR, aby zasoby w każdym państwie członkowskim koncentrowały się na kategoriach regionów sklasyfikowanych zgodnie z parametrami zaproponowanymi przez Komisję i zgadza się z Parlamentem, że w należycie uzasadnionych przypadkach, np. w odniesieniu do regionów najbardziej oddalonych, państwa członkowskie w porozumieniu z zainteresowanymi regionami mogą wystąpić z wnioskiem o zmniejszenie koncentracji tematycznej na poziomie kategorii regionów. Koncentracja na celu politycznym dotyczącym bardziej przyjaznej dla środowiska niskoemisyjnej Europy powinna wynosić co najmniej 30 % dla wszystkich kategorii regionów, aby w pełni wdrożyć zobowiązania UE wynikające z porozumienia paryskiego;

21.

zgadza się z Parlamentem Europejskim, że należy przeznaczyć co najmniej 5 % środków z EFRR dostępnych na szczeblu krajowym na zintegrowany rozwój terytorialny obszarów pozamiejskich o niekorzystnych warunkach naturalnych, geograficznych bądź demograficznych lub podejmujących wyzwania w tym zakresie, zgodnie z definicjami zaproponowanymi w nowym art. 10a. Strategie te mogą również korzystać z podejścia wielofunduszowego, zwłaszcza w odniesieniu do projektów zintegrowanych w ramach „paktu na rzecz inteligentnych wsi”;

22.

ponownie wyraża ubolewanie z powodu propozycji Komisji, by zmniejszyć udział europejskiej współpracy terytorialnej w budżecie spójności z 2,75 % do 2,5 % i zdecydowanie sprzeciwia się decyzji o przeniesieniu morskiej współpracy transgranicznej z komponentu „transgranicznego” 1 do komponentu „transnarodowego” 2. W związku z tym zdecydowanie popiera propozycję Parlamentu Europejskiego dotyczącą zmiany zobowiązań określonych w art. 104 ust. 7 rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów w celu zwiększenia budżetu na tradycyjną współpracę terytorialną (komponenty 1 i 4) do poziomu 3 % budżetu przeznaczonego na politykę spójności;

23.

podkreśla znaczenie programu INTERREG, który okazał się niezbędny dla wielu władz regionalnych, zarówno w zakresie wymiany wiedzy fachowej i najlepszych praktyk w odniesieniu do kluczowych wyzwań, jak i budowania więzi międzyludzkich i promowania tożsamości europejskiej;

24.

opowiada się za dodatkowym budżetem w wysokości 970 mln EUR na innowacyjne inwestycje międzyregionalne, które priorytetowo traktują doskonałość, a także zwiększają spójność terytorialną poprzez pomaganie mniej innowacyjnym regionom w angażowaniu się w europejskie innowacje międzyregionalne. Nie należy w żadnym wypadku zmniejszać i tak już niewielkich funduszy Interreg;

25.

uważa, że ze względu na konieczność finansowania nie tylko rybołówstwa, ale także nowej niebieskiej gospodarki, nadzoru morskiego i ochrony środowiska morskiego, ogólny budżet EFMR powinien był zostać zwiększony do minimalnego progu 1 % WRF na lata 2021–2027;

26.

przypomina o swym stanowisku, zgodnie z którym w ramach EFMR należy wspierać zintegrowaną politykę morską i rozwój niebieskiej gospodarki poprzez regionalne platformy finansowania innowacyjnych projektów; przypomina jednocześnie, że krajowe programy operacyjne w ramach EFMR obejmują regionalny program operacyjny dla władz szczebla niższego niż krajowy, z uprawnieniami w zakresie rybołówstwa i gospodarki morskiej;

27.

proponuje wzmocnienie ogólnego wsparcia finansowego UE na rzecz rozwoju obszarów wiejskich, które znacznie się zmniejszyło w porównaniu z poprzednim okresem programowania, i odrzuca w związku z tym proponowane zmniejszenie o 28 % budżetu na rozwój obszarów wiejskich w ramach wspólnej polityki rolnej (WPR) oraz sprzeciwia się możliwości przesunięcia środków z drugiego do pierwszego filaru WPR;

28.

uważa, że jedynie znaczny wzrost budżetu Unii mógłby uzasadnić ponowne rozważenie puli środków finansowych programu „Horyzont Europa”, która wówczas powinna być skoncentrowana na III filarze oraz na sekcji „Wzmacnianie europejskiej przestrzeni badawczej” poprzez wspieranie szerszego uczestnictwa;

29.

uważa, że rozszerzenie programu Erasmus+ jest konieczne, by zwiększyć spójność w UE i akceptację integracji europejskiej, a także propagować kontakty z młodymi europejskimi obywatelami;

30.

jest zdania, że ważne jest precyzyjne określenie ram synergii między różnymi funduszami i programem ramowym. Podkreśla kluczowe znaczenie skutecznego podejścia opartego na współtworzeniu, w szczególności w celu ustanowienia pieczęci doskonałości;

31.

zdecydowanie sprzeciwia się temu, by decyzja o przeniesieniu części środków z polityki spójności na program „Horyzont Europa” była podejmowana przez państwa członkowskie, a nie przez właściwą instytucję zarządzającą. Decyzje dotyczące wykorzystania tych funduszy powinny być podejmowane w drodze porozumienia między tymi organami a Komisją, przy zapewnieniu, że fundusze te wrócą na dany obszar geograficzny;

32.

podkreśla rolę, jaką dobre wdrożenie środków EFG może odegrać w łagodzeniu skutków niespodziewanych incydentów wynikających z poważnej restrukturyzacji; zdecydowanie popiera stanowisko PE, zgodnie z którym planowana ocena wkładów finansowych EFG powinna zawierać późniejszą ocenę skutków na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym;

33.

z zadowoleniem przyjmuje proponowaną poszerzoną misję i zakres EFG obejmujący wszelkie rodzaje nieprzewidzianych poważnych przypadków restrukturyzacji, lecz wzywa PE i Radę do uzgodnienia niższych progów dotyczących zwolnień z pracy i dłuższych okresów odniesienia niż te zawarte we wniosku Komisji;

34.

z zadowoleniem przyjmuje „Założenia instrumentu budżetowego na rzecz konwergencji i konkurencyjności” Eurogrupy z 14 czerwca 2019 r., a także zamiar nowo wybranej przewodniczącej Komisji dotyczący ustanowienia tego instrumentu dla strefy euro, aby „wspierać reformy i inwestycje państw członkowskich w dziedzinie wzrostu” w strefie euro, oraz dla krajów UE chcących przystąpić do strefy euro. Oczekuje jednak, z uwagi na przestrzeganie zasady pomocniczości, wcześniejszego wniosku Komisji w sprawie definicji „reform strukturalnych”, które kwalifikowałyby się do wsparcia finansowego UE. Reformy te powinny przynosić europejską wartość dodaną, być powiązane z kompetencjami UE, przyczyniać się do realizacji zapisanego w Traktatach celu dotyczącego spójności i mieć na celu pobudzenie długoterminowych inwestycji, w tym poprawę jakości administracji publicznej. Władze lokalne i regionalne powinny mieć bezpośredni dostęp do tego instrumentu w celu wspierania swoich projektów w zakresie inwestycji i reform oraz powinny być partnerami w opracowywaniu i wdrażaniu jego działań;

35.

popiera wolę nowo wybranej przewodniczącej Komisji Europejskiej, by europejski semestr został ponownie ukierunkowany jako instrument uwzględniający cele zrównoważonego rozwoju ONZ. Opierając się na dokumencie otwierającym debatę, Komisja powinna przedstawić, w ciągu pierwszych 100 dni swojego mandatu, długoterminową strategię wzrostu i zatrudnienia obejmującą cele zrównoważonego rozwoju, w której opracowywanie i wdrażanie władze lokalne i regionalne powinny być zaangażowane w charakterze partnerów;

36.

ponownie wyraża przekonanie, że zobowiązanie do wykorzystania 25 % budżetu UE na rozwiązanie problemu zmiany klimatu wydaje się niewystarczające do osiągnięcia celów porozumienia paryskiego. W kolejnych ramach finansowych należy podjąć wysiłki na rzecz zwiększenia udziału wydatków, które zmierzają w kierunku obniżenia emisyjności sektora energetycznego, przemysłu i transportu oraz w kierunku wprowadzenia gospodarki o obiegu zamkniętym, do ponad 30 %. Jednocześnie należy poprawić ślad węglowy budżetu UE, m.in. poprzez zniesienie pomocy państwa na rzecz paliw kopalnych;

37.

zgadza się z nowo wybraną przewodniczącą Komisji, kiedy kładzie ona nacisk na pobudzanie przejścia UE na neutralność klimatyczną do 2050 r. za pomocą odpowiednich strategii przemysłowych, a także na wsparcie ludności i regionów, które najdotkliwiej odczują wpływ społeczny, społeczno-gospodarczy i środowiskowy zmian strukturalnych w europejskich regionach górniczych, za pomocą nowego Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji o wartości 4,8 mld EUR. Opowiada się za tym, by taki fundusz ten był ściśle powiązany z programami z zakresu polityki spójności oraz był finansowany z dodatkowych zasobów, a nie kosztem polityki spójności, oraz pozostawiał regionom wystarczające pole manewru w odniesieniu do zasad polityki konkurencji;

38.

zauważa, że Parlament Europejski proponuje w procedurze budżetowej na 2020 r. dwa działania przygotowawcze dotyczące regionów górniczych w okresie transformacji. Uważa, że należy pilnie przygotować grunt pod utworzenie Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, aby zapewnić jak najbardziej skuteczne i zdecentralizowane wsparcie finansowe i polityczne po 2020 r.;

39.

w odniesieniu do kolejnego programu „Kreatywna Europa” podkreśla, że należy znaleźć odpowiednią równowagę między przeznaczaniem zasobów na duże, szeroko zakrojone projekty a finansowaniem środków i działań skupionych na poziomie lokalnym i regionalnym, w tym realizowanych przez MŚP. Podkreśla ponadto potrzebę lepszego włączenia kultury i dziedzictwa kulturowego do priorytetów kolejnych WRF zarówno poprzez uwzględnianie ich w głównym nurcie, jak i poprzez synergię z innymi programami i polityką w innych obszarach;

40.

podkreśla, że w obecnym okresie programowania przeznaczono 14 mld EUR z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych na budowę infrastruktury szerokopasmowej. Nie wyklucza to bynajmniej zwiększenia instrumentów finansowych (takich jak finansowanie przez pożyczki) we współpracy z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym i innymi bankami rozwoju;

41.

uważa, że propozycja Komisji dotycząca przeznaczenia 9,2 mld EUR na program „Cyfrowa Europa” na lata 2021–2027 jest absolutnym minimum, biorąc pod uwagę, że spójność cyfrowa jest integralną części spójności terytorialnej określonej w Traktacie UE. Uważa, że konieczne jest zlikwidowanie braków w zakresie umiejętności cyfrowych i infrastruktury cyfrowej w UE, i wskazuje na znaczące środki finansowe, jakie powinny zostać przeznaczone na rozwój sztucznej inteligencji;

42.

w nawiązaniu do programu „Prawa i Wartości” wnosi, by instytucje europejskie w porozumieniu z państwami członkowskimi propagowały sieć korespondentów europejskich, aby informować pochodzących z wyboru przedstawicieli lokalnych o aktualnych sprawach europejskich, dzięki którym będą mogli jak najlepiej odpowiadać na oczekiwania obywateli; przyczyni się to do przeciwdziałania brakowi zaangażowania obywateli w sprawy europejskie;

43.

zgodnie ze stanowiskiem Parlamentu Europejskiego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia ustanawiającego Fundusz Azylu i Migracji ponownie wzywa do bezpośredniego dostępu władz lokalnych i regionalnych oraz ich organów przedstawicielskich do finansowania zapewnianego przez fundusz będący następcą obecnego Funduszu Azylu, Migracji i Integracji oraz ponownie podkreśla znaczenie spójnego stosowania zasady partnerstwa. Podkreśla pilną potrzebę zwiększenia ogólnej puli środków dla tego funduszu w celu zapewnienia odpowiedniego finansowania dla osiągnięcia jego celów oraz zrównoważonego podejścia do wszystkich działań i strategii politycznych w dziedzinie migracji i integracji;

44.

zgodnie ze stanowiskiem Parlamentu Europejskiego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia ustanawiającego Instrument Sąsiedztwa oraz Współpracy Międzynarodowej i Rozwojowej wzywa do włączenia władz lokalnych i regionalnych – poprzez przyznanie im ważnego miejsca na tym samym poziomie co społeczeństwu obywatelskiemu – w ramach filaru tematycznego, przy specjalnym budżecie przeznaczonym na ten cel w wysokości 500 mln EUR;

45.

zobowiązuje swego Przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Komisji Europejskiej, Parlamentowi Europejskiemu, prezydencji fińskiej w Radzie oraz przewodniczącemu Rady Europejskiej.

Rezolucja Europejskiego Komitetu Regionów – Europejski semestr 2019 w świetle rocznej analizy wzrostu gospodarczego na 2020 r.

(2020/C 39/02)

Dokument przedłożony przez grupy polityczne EPL, PES, „Odnówmy Europę”, EA i EKR

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW (KR),

—	uwzględniając komunikat Komisji Europejskiej dotyczący rocznej analizy wzrostu gospodarczego na 2019 r. (1) oraz europejski semestr w 2019 r.,

—

uwzględniając swoją rezolucję z dnia 10 października 2018 r. w sprawie polityki gospodarczej dla strefy euro oraz w świetle rocznej analizy wzrostu gospodarczego na 2019 r. (2) oraz swoją opinię z dnia 10 kwietnia 2019 r. w sprawie: „Europejski semestr i polityka spójności: skoordynowanie reform strukturalnych i inwestycji długoterminowych”,

—	uwzględniając rezolucję Parlamentu Europejskiego z dnia 13 marca 2019 r.„Europejski semestr na rzecz koordynacji polityki gospodarczej: roczna analiza wzrostu gospodarczego na rok 2019” (3),

1.

Przyjmuje z zadowoleniem, że w rocznej analizie wzrostu gospodarczego na 2019 r. kładzie się nacisk na inwestycje i reformy na rzecz trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu, co jest sposobem zwiększenia konkurencyjności i spójności między państwami członkowskimi i regionami oraz w ich obrębie oraz sposobem koordynacji wszystkich unijnych polityk inwestycyjnych, w tym polityki spójności.

2.

Podkreśla, że zapewnienie odpowiedzialności za reformy strukturalne w ramach procesu europejskiego semestru i zagwarantowanie ich skuteczności wymaga, by władze lokalne i regionalne były w ten proces formalnie włączone w oparciu o zasady partnerstwa i wielopoziomowego sprawowania rządów (4), z wykorzystaniem propozycji KR-u dotyczącej kodeksu postępowania w sprawie zaangażowania władz lokalnych i regionalnych w europejski semestr (5).

3.

Odnotowuje, że wzrost spowalnia, a napięcia handlowe i ryzyko scenariusza braku porozumienia w sprawie brexitu powodują niepewność, która zniechęca do inwestycji. W związku z tym wzywa UE do rozważenia koncentracji środków na wstępie w celu wsparcia programów inwestycyjnych UE i tych obszarów, na które w największym stopniu mógłby wpłynąć scenariusz braku porozumienia.

4.

Podkreśla, że inwestycje publiczne na szczeblu krajowym znacznie się zmniejszyły i są zbyt niskie, zwłaszcza w krajach najbardziej dotkniętych kryzysem. Zwraca uwagę, że w czasie poważnych ograniczeń budżetowych wydatki bieżące nie były ograniczane w takim samym stopniu co inwestycje i że rządy na szczeblu niższym niż krajowy, które odpowiadają za ponad połowę inwestycji publicznych w UE, musiały nieproporcjonalnie zmniejszyć swoje inwestycje (6).

5.

Zwraca się do Komisji, by przed procesem reformy paktu stabilności i wzrostu zaplanowanym w 2020 r. przedstawiła ocenę zastosowania klauzul elastyczności tegoż paktu od 2015 r. Uważa, że reforma paktu stabilności i wzrostu powinna prowadzić do opracowania jaśniejszych przepisów, które pozwolą uniknąć procyklicznej polityki fiskalnej, do rozsądnej i stabilnej redukcji długu w gospodarkach najbardziej narażonych w kontekście niskiej inflacji, do usunięcia współfinansowania krajowego programów polityki spójności z księgowości dotyczącej pułapów przewidzianych w pakcie, a także do wprowadzenia złotej reguły budżetowej w księgowości publicznej, co da władzom publicznym na wszystkich szczeblach margines swobody fiskalnej niezbędny do realizacji długoterminowych inwestycji w celu zapewnienia zrównoważonego rozwoju.

6.

Podkreśla, że państwa członkowskie dysponujące marginesem swobody fiskalnej powinny przedsiębrać inwestycje publiczne potrzebne do pobudzenia długoterminowego wzrostu, co zmniejszyłoby zakłócenia równowagi makroekonomicznej w UE i strefie euro.

7.

Stanowczo popiera zaangażowanie nowo wybranej przewodniczącej Komisji Europejskiej na rzecz ponownego ukierunkowania europejskiego semestru jako instrumentu uwzględniającego cele zrównoważonego rozwoju ONZ.

8.

Przyjmuje zasadniczo z zadowoleniem zamiar nowo wybranej przewodniczącej Komisji Europejskiej, by zaproponować plan inwestycyjny na rzecz zrównoważonej Europy w celu przeznaczenia 1 bln EUR na inwestycje w ciągu następnej dekady w każdym zakątku UE, lecz oczekuje dalszych wyjaśnień na temat tego, w jaki sposób plan ten odnosi się w szczególności do programu InvestEU i w jaki sposób wpłynie na inwestycje w miastach i regionach UE. Popiera również zamiar nowo wybranej przewodniczącej, by przedstawić strategię zielonego finansowania.

9.

Zgadza się z nowo wybraną przewodniczącą Komisji, kiedy kładzie ona nacisk na pobudzanie przejścia UE na neutralność klimatyczną do 2050 r. za pomocą odpowiednich strategii przemysłowych, a także na wsparcie ludności i regionów, które najdotkliwiej odczują skutki tego procesu, za pomocą nowego funduszu sprawiedliwej transformacji. Opowiada się za tym, by fundusz ten miał zwłaszcza na celu złagodzenie społecznych, społeczno-gospodarczych i środowiskowych skutków zmian strukturalnych w europejskich regionach górniczych.

10.

Podkreśla, że umowy handlowe negocjowane i zawierane przez Unię Europejską powinny przyczyniać się do osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju.

11.

Odnotowuje, że tempo wykonania zaleceń dla poszczególnych krajów jest nadal powolne i nierówne, i uważa, że wynika to również z braku poczucia odpowiedzialności i z niewystarczających zdolności administracyjnych i instytucjonalnych. Podkreśla, że w 2019 r. 137 z poszczególnych zaleceń ujętych w szerzej zakrojonych zaleceniach dla poszczególnych krajów (zaleceń cząstkowych) albo było bezpośrednio/pośrednio skierowanych do władz lokalnych i regionalnych, albo miało wpływ terytorialny, w porównaniu ze 120 w 2018 r., co stanowi obecnie 62 % wszystkich zaleceń cząstkowych na 2019 r. (7) Ze względu na większy nacisk w ramach europejskiego semestru w tym roku na inwestycje – 112 z zaleceń cząstkowych dotyczyło przeszkód w inwestycjach, w porównaniu z 79 w 2018 r., podczas gdy 26 odnosiło się do poprawy zdolności administracyjnych władz lokalnych i regionalnych i było zaadresowanych do 17 państw członkowskich. Podkreśla, że ustalenia te akcentują rolę władz lokalnych i regionalnych w realizacji celów europejskiego semestru, czego nie odzwierciedla wystarczająco proces zarządzania semestrem.

12.

Zwraca uwagę, że 55 zaleceń cząstkowych w zaleceniach dla poszczególnych krajów z 2019 r. odnosiło się do roli władz lokalnych i regionalnych we wdrażaniu Europejskiego filaru praw socjalnych. Wziąwszy pod uwagę, że dysproporcje społeczne są często zakorzenione w różnicach między regionami, konieczna jest ich dogłębna analiza w sprawozdaniach krajowych i krajowych programach reform. Przypomina, że we współpracy z Eurostatem przyczynił się do powstania badania metodologicznego na temat sposobu opracowania europejskiej regionalnej tablicy wskaźników społecznych, którą można by wykorzystać w ramach europejskiego semestru do monitorowania postępów w Europejskim filarze praw socjalnych, i zwraca się, by Komisja w nowym składzie szerzej wsparła ten proces.

13.

Uznaje wieloletnią ocenę Komisji Europejskiej dotyczącą wdrażania zaleceń dla poszczególnych krajów, która pokazuje, że w przypadku ponad dwóch trzecich zaleceń dla poszczególnych krajów wydanych do 2018 r. wdrożenie przyniosło przynajmniej częściowe postępy (8), lecz ubolewa ponownie nad nieustannym brakiem przejrzystości kryteriów, na których opiera się ta ocena.

14.

Przyjmuje z zadowoleniem wytyczne dotyczące programowania europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych na lata 2021–2027 zawarte w sprawozdaniach krajowych (załącznik D); odnotowuje jednak, że wciąż niewystarczająca jest leżąca u ich podstaw analiza dysproporcji regionalnych, między innymi z powodu braku udziału władz lokalnych i regionalnych w jej przygotowaniu, czego dowodzi badanie KR-u przeprowadzone zaraz po publikacji sprawozdań krajowych.

15.

Podkreśla, że europejski semestr powinien oceniać stan realizacji polityki inwestycyjnej w ujęciu rocznym i że władze lokalne i regionalne za pośrednictwem swych organizacji przedstawicielskich powinny uczestniczyć w tej ocenie od momentu publikacji sprawozdań krajowych, między innymi w ramach dialogu między wiceprzewodniczącym Komisji odpowiedzialnym za te kwestie a państwami członkowskimi.

16.

Akcentuje, że brak zorganizowanego i stałego udziału władz lokalnych i regionalnych w całym europejskim semestrze, zwłaszcza w opracowaniu i wdrażaniu krajowych programów reform, powoduje asymetrię między europejskim semestrem, który jest scentralizowany i odgórny, a polityką spójności, która jest objęta zarządzaniem dzielonym i zdecentralizowana. Proponuje pilne zajęcie się tą kwestią poprzez objęcie procesu europejskiego semestru obecnym kodeksem postępowania w zakresie partnerstwa.

17.

Podkreśla, że krajowy program reform jest również jedynym dokumentem, w którym każde państwo członkowskie Unii Europejskiej co roku przedkłada Komisji Europejskiej konkretne strategie polityczne, które zamierza realizować, aby osiągnąć wspólne cele, stabilność finansów publicznych i reformy strukturalne, a także propozycje związane z osiąganiem celów wzrostu i zatrudnienia, zgodnie z zaleceniami związanymi z europejskim semestrem i z dziesięcioletnimi celami strategii „Europa 2020”. W związku z tym, w perspektywie pełnego wdrożenia zasady wielopoziomowego sprawowania rządów, regiony powinny uczestniczyć w opracowywaniu KPR. Dzieje się tak już w niektórych państwach, które wykorzystują KPR jako narzędzie zintegrowanego planowania interwencji w terenie, również w świetle nowych elementów wprowadzonych rozporządzeniami unijnymi na okres programowania 2021–2027 w celu dostosowania do europejskiego semestru. Przypomina w tym kontekście, że KR sporządził europejską regionalną tablicę wskaźników społecznych (9); z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji Europejskiej dotyczący dodania wymiaru regionalnego do tablicy wyników zawierającej wskaźniki społeczne w ramach europejskiego semestru i oczekuje na jego szybkie wdrożenie.

18.

Ponownie wyraża zaniepokojenie tym, że Komisja nadal nie przedstawiła definicji reform strukturalnych w kontekście zarządzania gospodarczego UE i ewentualnego wsparcia w ramach programów UE takich jak proponowany Program wspierania reform. Zgodnie z zasadą pomocniczości zakres reform strukturalnych kwalifikujących się do wsparcia UE powinien być ograniczony do strategicznych dziedzin polityki, które są istotne dla wdrażania celów zapisanych w Traktacie UE i które dotyczą bezpośrednio kompetencji UE.

19.

Oczekuje, że europejski semestr zapewni szeroką, skoordynowaną i zintegrowaną reakcję UE na niekorzystne oddziaływanie zmian demograficznych, zwłaszcza poprzez zwiększenie skuteczności polityki spójności i wspieranie strategii regionalnych, w szczególności tych mających na celu rozwój inteligentnych i konkurencyjnych obszarów wiejskich.

20.

Odnotowuje, że w zaleceniach dla poszczególnych krajów stwierdza się, iż krytyczne znaczenie dla stabilności finansowej ma rynek mieszkaniowy i że w kilku państwach członkowskich niedobór odpowiednich mieszkań po przystępnych cenach jest coraz większym problemem. Analiza ta potwierdza, że należy przeprowadzić ocenę zapotrzebowania na europejski program mieszkalnictwa, który pozostawiałby państwom członkowskim szeroki zakres uznania w ich obszarze odpowiedzialności (10).

21.

Podkreśla, że multilateralizm i ład światowy oparty na zasadach leżą w interesie UE i muszą być objęte ochroną. W związku z tym z zadowoleniem przyjmuje inicjatywy mające na celu walkę o równe warunki działania oraz zmierzające do rygorystycznego traktowania państw, które konkurują z innymi poprzez dumping, deregulację lub dotacje. Przestrzega niemniej, że przepisy UE dotyczące wewnętrznej polityki konkurencji są dużo bardziej zaostrzone od przepisów pozostałych krajów, a tym samym mogą stawiać przedsiębiorstwa europejskie w niekorzystnej sytuacji w skali światowej.

22.

Uważa, że negocjacje w sprawie umów o wolnym handlu należy oprzeć między innymi na regionalnych ocenach skutków, gdyż ułatwiłyby one wczesne wskazanie i określenie ilościowe ewentualnego asymetrycznego wpływu na regiony europejskie, umożliwiając szybką reakcję polityczną.

23.

Popiera postulat Rady Europejskiej (11) dotyczący zintegrowanego podejścia politycznego do pogłębienia i wzmocnienia jednolitego rynku, opracowania polityki przemysłowej dostosowanej do przyszłości, zajęcia się kwestią rewolucji cyfrowej oraz zapewnienia sprawiedliwego i skutecznego opodatkowania.

24.

Odnosi się przychylnie do sprawozdania grupy wysokiego szczebla Komisji Europejskiej ds. przyszłości przemysłu europejskiego (12), w którym przedstawiono długofalową wizję europejskiej strategii przemysłowej i podkreślono wymiar regionalny takiej strategii.

25.

Ponawia apel o większe wsparcie UE dla współpracy ogólnoeuropejskiej i międzyregionalnej mającej na celu rozwój synergii i masy krytycznej wspólnych inwestycji w innowacje w przemysłowych łańcuchach wartości w całej Europie, a także realizację potencjału gospodarki o obiegu zamkniętym i gospodarki bezemisyjnej.

26.

Odnotowuje, że konkurencyjność europejskiej gospodarki i europejskiego przemysłu opiera się na potencjale MŚP w zakresie przedsiębiorczości i innowacji. Apeluje do Komisji Europejskiej i Rady, by uwzględniły konkretne potrzeby MŚP na etapie opracowywania długoterminowych strategii gospodarczych UE, w tym środków mających na celu usunięcie barier w swobodnym przepływie towarów i usług na jednolitym rynku UE, które szczególnie hamują wzrost europejskich MŚP.

27.

Podkreśla, że poprawa lokalnych i regionalnych zamówień publicznych podniosłaby znacznie konkurencyjność i wydajność. Potwierdzają to prace analityczne KR-u pokazujące, że złożoność obecnych przepisów dotyczących zamówień publicznych oraz tendencje do nadmiernie rygorystycznego wdrażania w wielu państwach członkowskich zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia błędów i ryzyko postępowań sądowych, co z kolei prowadzi do zastosowania przez wiele samorządów lokalnych i regionalnych strategii zamówień publicznych nadmiernie opartych na niechęci do ryzyka.

28.

Zobowiązuje swego Przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Komisji Europejskiej, Parlamentowi Europejskiemu, prezydencji fińskiej w Radzie oraz przewodniczącemu Rady Europejskiej.

---

(1)  Komunikat Komisji z 21 listopada 2018 r. pt. „Roczna analiza wzrostu gospodarczego na 2019 r. – Na rzecz silniejszej Europy w obliczu niepewności na świecie” (COM(2018) 770).

(2)  https://webapi2016.cor.europa.eu/v1/documents/cor-2018-03900-00-00-res-tra-pl.docx/content.

(3)  http://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-8-2018-0201_PL.html.

(4)  Opinia „Europejski semestr i polityka spójności: skoordynowanie reform strukturalnych i inwestycji długoterminowych”, przyjęta jednogłośnie na sesji plenarnej KR-u w dniu 10 kwietnia 2019 r., https://webapi2016.cor.europa.eu/v1/documents/cor-2018-05504-00-00-ac-tra-pl.docx/content.

(5)  https://webapi2016.cor.europa.eu/v1/documents/cor-2016-05386-00-00-ac-tra-pl.docx/content

(6)  https://www.eib.org/attachments/efs/economic_investment_report_2018_key_findings_en.pdf

(7)  KR, 2019 European Semester. Territorial Analysis of the Country-Specific Recommendations

(https://portal.cor.europa.eu/europe2020/Pages/welcome.aspx#).

(8)  Komunikat Komisji w sprawie zaleceń dla poszczególnych krajów na 2019 r., s. 3.

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PLXT/?qid=1560257977630&uri=CELEX%3A52019DC0500.

(9)  https://cor.europa.eu/en/engage/studies/Documents/European%20Regional%20Social%20Scoreboard/European-Regional-Social-Scoreboard.pdf?_cldee=bWF0dGhpZXUuaG9ybnVuZ0Bjb3IuZXVyb3BhLmV1&recipientid=contact-09d0f0455cf2e4118a29005056a05119-28d790990cbf4dcc890968d369dec000&esid=8685471a-6dd4-e911-8116-005056a043ea.

(10)  Punkt 20 rezolucji KR-u w sprawie propozycji KR-u dotyczących nowej kadencji ustawodawczej Unii Europejskiej, 27 czerwca 2019 r. https://webapi2016.cor.europa.eu/v1/documents/cor-2019-02550-00-01-res-tra-pl.docx/content.

(11)  Zgodnie z konkluzjami z dnia 20 czerwca 2019 r. https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-9-2019-INIT/pl/pdf.

(12)  Opublikowane w dniu 26 czerwca 2019 r., https://ec.europa.eu/growth/industry/policy/industry-2030_en#vision2030.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Zalecenia dotyczące skutecznego projektowania strategii rozwoju regionalnego po 2020 r.

(2020/C 39/03)

Sprawozdawca

:

Adam STRUZIK (PL/EPL), marszałek województwa mazowieckiego

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Uwagi ogólne

1.

Przedstawia zalecenia dotyczące skutecznego projektowania strategii rozwoju regionalnego po roku 2020, opierając się przy tym na analizach uwarunkowań sytuacji strategicznej regionów, uwzględniając wyzwania w obliczu których stoją regiony, a także korzystając z dotychczasowych doświadczeń polityki spójności.

2.

Podkreśla, że przedstawione zalecenia zawierają tylko priorytetowe obszary inwestycji oraz warunki ramowe dla skutecznych strategii rozwoju regionalnego.

3.

Wskazuje, że w świetle rzeczywistych potrzeb władze lokalne i regionalne muszą mieć jasno określone średnio- i długoterminowe strategie rozwoju opierające się zarówno na przewidywanych trendach i wyzwaniach, jak i na specyficznych cechach swoich terytoriów.

4.

Przypomina, że istotą planowania strategicznego obszaru (regionu, województwa, powiatu i gminy) jest optymalizacja procesów jego funkcjonowania i rozwoju polegająca na zrównoważonej transformacji czynników i zasobów regionalnych w dobra i usługi.

5.

Zwraca uwagę, że strategie rozwoju są jednym z podstawowych instrumentów zarządzania regionalnego i lokalnego. Są one dokumentami określającymi kierunek decyzji i działań zmierzających do określenia celów i priorytetów w silnym powiązaniu z wizją rozwoju Europy.

6.

Zauważa, że strategie rozwoju regionalnego i strategie inteligentnej specjalizacji stanowią w tym względzie ważne narzędzie zapewniające efekt synergii i wzajemne uzupełnianie się poszczególnych instrumentów sektorowych oraz odpowiednio angażujące zainteresowane strony, zgodnie ze specyficznym dla danego obszaru podejściem do rozwoju gospodarczego, społecznego i terytorialnego.

7.

Zwraca uwagę na niedopasowanie europejskiego semestru do celów polityki spójności. Polityka spójności jest samodzielną polityką i należy stale mieć na uwadze cel traktatowy (dotyczący spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej). Oznacza to konieczność zwracania uwagi na stopień powiązania zaleceń dla poszczególnych krajów z programami spójności i na znaczenie współpracy między władzami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi zarówno w zakresie krajowych programów reform (KPR), jak i programów spójności.

Zalecenie 1: Strategiczne planowanie regionalne jako punkt wyjścia dla pomyślnego rozwoju

8.

Przypomina, że wzmocnienie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej Unii Europejskiej jest jednym z głównych celów UE, opartym na Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE).

9.

Podkreśla, że polityka spójności powinna łączyć cele strategiczne w zakresie sprostania wyzwaniom na poziomie europejskim i globalnym z długoterminowymi strategiami rozwoju na poziomie regionalnym i lokalnym w państwach członkowskich i ich realizacją w terenie.

10.

Podkreśla, że liczne wyzwania stojące przed miastami i regionami mają silny wymiar terytorialny, ponieważ ich oddziaływanie wykracza poza obszary i granice administracyjne. Zaznacza więc, że wyzwaniom rozwojowym nie może sprostać jednostka administracyjna odpowiedzialna tylko za poszczególny obszar, lecz że w kompetencji każdej z nich leży w pełni autonomiczne określanie wytycznych politycznych dotyczących rozwoju oraz wizji ich własnych społeczności, zgodnie z zasadą pomocniczości zapisaną w art. 5 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE).

11.

Podkreśla znaczenie strategii terytorialnych w ukierunkowaniu inwestycji w sposób zintegrowany i skoordynowany. „Zintegrowany” oznacza, że wszystkie poziomy zarządzania – od lokalnego do europejskiego – współdziałają w osiąganiu celów danego terytorium. „Skoordynowane” oznacza, że różne źródła finansowania przyczyniają się do osiągnięcia tych samych uzgodnionych celów terytorialnych w sposób wzajemnie uzupełniający się.

12.

Podkreśla, że bardzo ważne jest opieranie decyzji finansowych i strategicznych na bieżących wskaźnikach rozwoju społeczno-gospodarczego. Propozycje dotyczące perspektywy finansowej na lata 2021–2027 oparte są na danych za okres 2014–2016, co znacznie zniekształca obraz obecnej sytuacji społeczno-gospodarczej w regionach. Wskaźniki do analiz powinny być brane pod uwagę z okresu nie wcześniejszego niż z trzech ostatnich lat poprzedzających okres finansowania, to jest z lat 2017–2019.

13.

Podkreśla potrzebę uwzględnienia aktualnych podziałów statystycznych w kształtowaniu przyszłej polityki rozwoju, w tym szczególnie w odniesieniu do wieloletnich ram finansowych Unii Europejskiej (WRF) dotyczących perspektywy finansowej na lata 2021–2027 i kolejne. Dlatego wzywa Komisję Europejską, aby podczas tworzenia WRF gruntownie przemyślała swoje podejście w wyżej wymienionym zakresie.

14.

Zwraca uwagę, że w prace nad zmianą podejścia i realizacją zaleceń należy zaangażować Eurostat, który powinien zintensyfikować prace usprawniające system gromadzenia i przetwarzania danych pomagających w dostosowaniu się do nowych potrzeb oraz ulepszających współpracę, a także pozwalających efektywniej pozyskiwać dane.

15.

Przypomina, że PKB służy do pomiaru produkcji, a nie stopnia równowagi środowiskowej, efektywności gospodarowania zasobami, włączenia społecznego czy ogólnie postępu społecznego. W tym kontekście wskazuje na konieczność uwzględnienia dodatkowych wskaźników uzupełniających PKB i określających jakość życia w sposób sprawiedliwszy i jaśniejszy.

16.

Apeluje o opracowanie klarownych i wymiernych wskaźników, które uwzględniałyby zmiany klimatu, różnorodność biologiczną, efektywność gospodarowania zasobami i włączenie społeczne. Apeluje ponadto o opracowanie wskaźników, które w większym stopniu skupiałyby się na sytuacji gospodarstw domowych i odzwierciedlały ich dochód, poziom konsumpcji oraz zasobność.

Zalecenie 2: Cele zrównoważonego rozwoju jako podstawa długoterminowych strategii miast i regionów

17.

Przypomina, że zarówno strategia „Europa 2020”, jak i wspólne ramy strategiczne zapewniły ramy i zasady przewodnie dla przygotowania umów partnerstwa i programów w okresie polityki spójności na lata 2014–2020, w szczególności koordynację między europejskimi funduszami strukturalnymi i inwestycyjnymi (EFSI) oraz innymi instrumentami.

18.

Wskazuje potrzebę opracowania ram długofalowej polityki na poziomie Unii Europejskiej, która zastąpi strategię „Europa 2020” oraz pozwoli na opracowania strategii krajowych i regionalnych bądź lokalnych przyczyniających się do osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju, z uwzględnieniem korzyści, jakie przyniesie równoczesne utworzenie transgranicznego partnerstwa, by stawić czoła wspólnym wyzwaniom.

19.

Z zadowoleniem przyjmuje unijny dokument otwierający debatę pt. „W kierunku zrównoważonej Europy do 2030 r.” i wzywa Komisję i Radę Europejską do uznania realizacji programu działań na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030 i jego 17 celów zrównoważonego rozwoju za priorytet agendy politycznej oraz nadrzędny cel następnego planu strategicznego Unii Europejskiej na lata 2019–2024 i później.

20.

Przypomina, że realizacja celów zrównoważonego rozwoju i powiązane strategie polityczne powinny być ustalane zgodnie z zasadą wielopoziomowego sprawowania rządów, przy zaangażowaniu wszystkich poziomów administracji i odpowiednio zainteresowanych stron oraz określeniu zestawu celów zróżnicowanych na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym.

21.

Zwraca uwagę, że 17 celów zrównoważonego rozwoju nie obejmuje specjalnego celu regionalnego, który byłby związany z celami TFUE dotyczącymi zapewnienia zrównoważonego rozwoju regionalnego w Unii Europejskiej i zmniejszenia różnic między poziomami rozwoju różnych regionów, tak aby żadne terytorium nie pozostawało w tyle.

22.

Zaleca miastom i regionom uwzględnienie celów zrównoważonego rozwoju jako zasady przewodniej przy opracowywaniu strategii rozwoju regionalnego lub lokalnego, w szczególności w związku z tym, że strategia na rzecz zrównoważonej Europy 2030 nadal musi być rozwijana. Wymaga to również, aby miasta i regiony, jako decydenci najbliżsi swoim obywatelom, przedsiębiorcom i społecznościom lokalnym, dopasowały cele zrównoważonego rozwoju do specyfiki terenu.

Zalecenie 3: Miasta i regiony powinny oprzeć swoje strategie rozwoju regionalnego na dokładnej ocenie perspektywicznej

23.

Podkreśla, że w celu opracowania skutecznych strategii rozwoju regionalnego należy uwzględnić przyszłe trendy. Planowanie długoterminowe, prognozy i inne strategiczne metody prognozowania są zatem ważnymi narzędziami kształtowania polityki regionalnej w przyszłości.

24.

Podkreśla, że w celu zapewnienia sukcesu na poziomie całej UE konieczne jest powiązanie regionalnych strategii rozwoju po 2020 r. z nową agendą terytorialną.

25.

Zauważa, że kluczowe przyszłe wyzwania rozwojowe, którymi należy się zająć w ramach strategii regionalnych, związane są z megatrendami oraz zmianami środowiskowymi, co będzie miało istotne konsekwencje dla gospodarek i społeczeństw we wszystkich regionach Unii Europejskiej.

26.

Podkreśla, że zmiany technologiczne będą miały znaczący wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy, biorąc pod uwagę, że technologie obejmujące automatyzację i uczenie maszynowe mogą istotnie wpłynąć na rynki pracy. Ponadto wiele powstających technologii może przynosić korzyści obszarom wiejskim, zmniejszając ich problemy związane z niską gęstością zaludnienia i dużymi odległościami.

27.

Wskazuje, że w celu wykorzystania nowych technologii niezbędne jest stworzenie podstawowej infrastruktury technicznej. Jednak wiele korzyści z powstających technologii nie pojawia się automatycznie, ale wymaga uzupełniających się polityk, aby na przykład zapewnić ludziom odpowiednie umiejętności korzystania z technologii.

28.

Podkreśla konieczność pełnego wdrożenia Europejskiego filaru praw socjalnych. Podczas gdy postęp społeczny jest widoczny w Unii Europejskiej, zasady filaru społecznego muszą być lepiej wdrażane na wszystkich poziomach zarządzania. W tym względzie Fundusz Społeczny pełni istotną rolę łącznika między celami filaru społecznego a regionalnym zapotrzebowaniem na środki i inwestycje na rzecz rozwoju danego regionu, takie jak zapewnienie niezbędnych kwalifikacji.

29.

Obserwuje nowe wydarzenia w dziedzinie rynku pracy związane z cyfryzacją. W związku z tym apeluje o zapewnienie nowych modeli biznesowych nienaruszających praw pracowniczych i nowych form zatrudnienia gwarantujących godziwe wynagrodzenie, zabezpieczenie społeczne i ochronę przed dyskryminacją.

30.

Wskazuje na konieczność wzmocnienia spójności zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem aspektów adaptacji do zmian klimatu. Przypomina również, że planowanie przestrzenne jest kluczem do ograniczenia zagrożeń wynikających ze wzrostu ekstremalnych zjawisk pogodowych i klęsk żywiołowych.

31.

Podkreśla ważną rolę zielonej i niebieskiej infrastruktury w łagodzeniu zmian klimatu i przystosowaniu się do nich oraz w powstrzymywaniu utraty różnorodności biologicznej. Dodatkowo wzywa państwa członkowskie oraz władze regionalne i lokalne do uwzględnienia różnorodności biologicznej w procesie decyzyjnym oraz dokumentach strategicznych.

32.

Ubolewa, że Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) został usunięty z rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów. W połączeniu z rozbieżnymi postanowieniami przepisów sektorowych utrudni to koordynację środków związanych z adaptacją do zmian klimatu i różnorodnością biologiczną, a także ogólne strategie obejmujące wiele funduszy i struktury współpracy na szczeblu regionalnym.

33.

Podkreśla potrzebę uwzględnienia wpływu na środowisko od początku strategicznego planowania infrastruktury, a także właściwego stosowania odpowiednich strategicznych ocen środowiskowych i ocen oddziaływania na środowisko, co również doprowadzi do mniejszych problemów w późniejszym okresie zatwierdzenia i wdrażania projektu.

34.

Wskazuje, że w podejściu terytorialnym musi być uwzględniona tożsamość regionalna i lokalna, i przypomina, że poszczególne społeczności ponoszą bezpośrednią odpowiedzialność za kształtowanie polityki i mają one bezpośrednie uprawnienia w tym zakresie, zgodnie z ich własną specyfiką terytorialną, społeczną i kulturową. Warto podkreślić, że każdy region ma własne, unikalne cechy, które stanowią ważny czynnik rozwoju i radzenia sobie z kryzysami.

35.

Krytykuje fakt, że strategia „Europa 2020” dotycząca dalszego rozwoju Unii Europejskiej nie uwzględniała kultury. W związku z tym apeluje, aby kulturę – wraz z jej instytucjami i miejscami – uznano za obszar strategiczny w następnej strategii i planowaniu polityki. W tym kontekście wzywa regiony, które postrzegają swoje dziedzictwo kulturowe jako szczególnie silny atut do uwzględnienia tego w strategii inteligentnych specjalizacji.

Zalecenie 4: Inwestowanie w budowanie zdolności instytucjonalnej i administracyjnej jako warunek skutecznego wydatkowania środków publicznych

36.

Podkreśla, że udane zintegrowane kształtowanie polityki jest w decydującym stopniu uzależnione od jakości administracji krajowych i regionalnych, a zdolność instytucjonalna i administracyjna jest kluczowym czynnikiem prawidłowego zarządzania programami EFSI, ale także ważnym czynnikiem przyczyniającym się do dobrobytu gospodarczego jako całości.

37.

Podkreśla, że według wielu badań skuteczność wydatków publicznych jest bardziej związana z dobrym zarządzaniem i wydajnością instytucji niż z czynnikami makroekonomicznymi. W związku z tym zwrot z inwestycji koreluje bezpośrednio z poziomem inwestycji, ale też z jakością zarządzania.

38.

Uznaje przywództwo (i ogólnie zarządzanie) za kluczowy element skutecznego wdrażania strategii rozwoju regionalnego i lokalnego. Dlatego zauważa, że zarówno Unii Europejskiej, jak też miastom i regionom potrzebni są przywódcy, niebojący się określić wizji rozwoju swoich obszarów i przedstawić ją w strategiach rozwoju. Działalność władz regionalnych jest warunkiem sine qua non rozwoju regionu.

39.

Apeluje o odpowiednie wsparcie rozwoju umiejętności i kompetencji cyfrowych obywateli na wszystkich poziomach edukacji. Uznaje, że rozwijanie umiejętności cyfrowych pracowników w Unii Europejskiej jest niezbędne, aby stawić czoła transformacji rynku pracy i uniknąć luk w umiejętnościach lub ich rozbieżności.

Zalecenie 5: Promowanie synergii między funduszami i innymi podmiotami

40.

Przypomina, że polityka spójności, podobnie jak wszystkie polityki Unii Europejskiej, musi przyczyniać się do realizacji kluczowych celów określonych w Traktatach. I odwrotnie, inne polityki Unii Europejskiej muszą również przyczyniać się do osiągnięcia celów Traktatu dotyczących polityki spójności.

41.

Zauważa, że pomimo konkretnych misji poszczególnych EFSI, które są zapisane w Traktacie i pozostają aktualne, mogą one wspólnie osiągnąć cele polityki spójności, a każdy z tych funduszy przyczynia się do realizacji misji innych funduszy.

42.

Podkreśla, że aby zapewnić synergię i zwiększyć wpływ i skuteczność różnych instrumentów, kluczowe jest dostosowanie strategii i sposobów interwencji, a także współpracy między różnymi podmiotami od najwcześniejszych etapów procesu programowania.

43.

Wskazuje na znaczenie przejrzystości i strategicznego wykorzystania zamówień publicznych na wszystkich poziomach administracji, w szczególności w odniesieniu do jasnych i jednoznacznych zasad. Należy przy tym unikać rozbieżności między państwami członkowskimi, różnymi poziomami władzy lub państwami członkowskimi a Komisją Europejską, a także minimalizować obciążenia administracyjne.

44.

Uważa, że inicjatywy, strategie, plany działania i partnerstwa publiczno-prywatne wdrażane w ramach nauk przyrodniczych, technologii, inżynierii, sztuki i matematyki (STEAM) na poziomie lokalnym i regionalnym mogą odegrać ważną rolę w zmniejszaniu różnic w rozwoju w całej Europie. Traktowanie edukacji w zakresie przedmiotów STEAM jako lokalnego i regionalnego priorytetu, a także nadawanie priorytetu inicjatywom współpracy i inwestycjom w odniesieniu do ich rozwoju może znacznie przyczynić się do ograniczenia szkodliwych skutków drenażu mózgów.

Zalecenie 6: Współpraca terytorialna w obszarach funkcjonalnych

45.

Zauważa, że granice administracyjne często nie odpowiadają powiązaniom gospodarczym na całym terytorium. Ważne połączenia mogą na przykład istnieć między miastami i otaczającymi je strefami dojazdów, między obszarami wiejskimi i miejskimi lub między sąsiadującymi regionami w różnych krajach.

46.

Podkreśla, że w prawie każdej kwestii rozwojowej wpływ terytorialny wykracza poza lokalne obszary i granice administracyjne, a decyzje na różnych poziomach muszą być podejmowane wspólnie. Od samego początku decyzje te muszą być poprzedzone wspólnym dialogiem podczas poszukiwania odpowiedzi na te pytania.

47.

Wskazuje, że należy zwrócić również szczególną uwagę – zwłaszcza w odniesieniu do poprawy łączności tych miejsc i rozwijania powiązań między nimi – na sytuację regionów odległych, peryferyjnych, odizolowanych, słabo zaludnionych, przygranicznych lub tych, których rozwój pod jakimkolwiek względem pozostaje w tyle i które borykają się ze szczególnymi trudnościami, zwłaszcza regionów górskich i wyspiarskich.

48.

Zaleca opracowanie wspólnych strategii dla obszarów funkcjonalnych i w miarę możliwości dostosowanie odpowiednich strategii i programów.

Zalecenie 7: Projekty współpracy z sąsiadującymi krajowymi lub regionalnymi programami EFSI

49.

Zaleca instytucjom zarządzającym pełne wykorzystanie możliwości, jakie stwarza rozporządzenie w sprawie wspólnych przepisów dotyczących funduszy polityki spójności (art. 57 ust. 4 wniosku Komisji Europejskiej), aby programować projekty współpracy międzyregionalnej lub transgranicznej z regionalnymi programami EFSI w celu zajęcia się obszarami funkcjonalnymi ponad granicami. Przy opracowywaniu takich projektów konieczna jest również ścisła koordynacja z odpowiednimi programami Interreg, aby zapewnić komplementarność i uniknąć powielania.

50.

Podtrzymuje poparcie dla proponowanego europejskiego mechanizmu transgranicznego, który miałby ogromne znaczenie dla usuwania przeszkód i wąskich gardeł we współpracy transgranicznej.

51.

Podkreśla, że ważne jest, aby Unia Europejska zainicjowała prawdziwą strategię na rzecz dyplomacji kulturalnej. W tym celu konieczne jest promowanie komunikacji i wymiany artystycznej i kulturalnej między regionami Unii Europejskiej – zwłaszcza tymi najbardziej oddalonymi – a krajami trzecimi, w tym poprzez środki ułatwiające artystom podróżowanie do krajów trzecich oraz prezentację ich twórczości w tych krajach i vice-versa.

Zalecenie 8: Promowanie podejścia terytorialnego poprzez wykorzystanie pełnego potencjału narzędzi zintegrowanych, takich jak rozwój lokalny kierowany przez społeczność (RLKS) i zintegrowane inwestycje terytorialne (ZIT)

52.

Podkreśla, że wzmocnienie spójności na poziomie regionalnym i lokalnym – w tym transgranicznym – wymaga oddolnego, ukierunkowanego na konkretny obszar podejścia w celu opracowania odpowiednich rozwiązań w terenie.

53.

Zaleca opracowanie strategii terytorialnych w ramach wszystkich programów. W tym kontekście podkreśla wartość dodaną programów wielofunduszowych i zachęca do szerszego wykorzystania instrumentów terytorialnych w obszarach funkcjonalnych.

54.

Podkreśla rolę rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność (RLKS) jako specjalnego narzędzia do wykorzystania na poziomie subregionalnym i uzupełniającego inne rodzaje wsparcia na poziomie lokalnym.

55.

Wskazuje, że uczestnictwo, konsultacje i współpraca społeczności lokalnych i wszystkich lokalnych podmiotów publicznych i prywatnych stanowi szczególną wartość dodaną RLKS, co zapewnia wykorzystanie wiedzy lokalnej i specjalistycznej oraz uwzględnienie szczególnych potrzeb obszarów.

56.

Zwraca uwagę na ważną rolę inteligentnych specjalizacji we wzmacnianiu regionalnych systemów innowacji, w wymianie wiedzy między regionami oraz w zwiększaniu synergii, w szczególności z europejskim finansowaniem badań.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Lepsza komunikacja dotycząca polityki spójności

(2020/C 39/04)

Sprawozdawca

:

Adrian Ovidiu TEBAN (RO/EPL), burmistrz miasta Cugir

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Uwagi ogólne

1.

Zwraca uwagę, że środki na politykę spójności stanowią około jednej trzeciej budżetu UE i sięgają 351 mld EUR w okresie programowania 2014–2020. Zapewnia to długoterminowe ramy inwestycyjne dla regionów i państw członkowskich oraz umożliwia bardziej niezawodne planowanie w porównaniu z krajowymi budżetami rocznymi lub półrocznymi.

2.

Zauważa, że zwiększenie widoczności europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych (funduszy ESI) może przyczynić się do poprawy postrzegania skuteczności polityki spójności i wzmocnienia zaufania obywateli do projektu europejskiego. Niezbędny jest jednak spójny kanał komunikacji, nie tylko odgórnej dotyczącej konkretnych wyników funduszy ESI, ale również oddolnej, aby pokazać władzom lokalnym i zainteresowanym stronom możliwości finansowania i jednocześnie zwiększyć udział społeczeństwa w procesach wdrażania.

3.

Komunikacja powinna zasadniczo być nieodłączną częścią kształtowania i wdrażania polityki. Beneficjenci i społeczeństwo obywatelskie muszą wiedzieć o lokalnych projektach finansowanych przez UE – pomimo różnic w wysokości finansowania w poszczególnych regionach – a można to osiągnąć wyłącznie dzięki wspólnym wysiłkom wszystkich zaangażowanych szczebli sprawowania rządów. Model wielopoziomowego sprawowania rządów i zasada partnerstwa, oparte na ściślejszej koordynacji działań organów publicznych, partnerów gospodarczych i społecznych oraz społeczeństwa obywatelskiego, mogą przyczynić się do skuteczniejszego informowania o celach i wynikach polityki UE.

4.

Podkreśla, że instytucje zarządzające programami operacyjnymi finansowanymi z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych muszą informować o celach, możliwościach finansowania i wynikach programów i projektów polityki spójności. Jest to zatem kluczowe zadanie dla instytucji zarządzających i beneficjentów w państwach członkowskich – oznacza odpowiadanie na pytania np. o to, jakie możliwości inwestycyjne istnieją, w jaki sposób beneficjent może podejść do kwestii związanych z reklamą czy też kto jest finansowany i w jakim celu.

5.

Odnotowuje, że polityce spójności UE oraz działaniom prowadzonym z jej funduszy towarzyszą wymogi w zakresie informacji i promocji, co oznacza, że władze krajowe i regionalne odpowiedzialne za wdrażanie oraz beneficjenci końcowi są prawnie zobowiązani do prowadzenia działań komunikacyjnych. Wymogi te rozwijały się na przestrzeni ostatnich trzech dziesięcioleci i przekształciły z prostych działań informacyjnych, takich jak tablice upamiętniające, w bardziej zaawansowane strategie komunikacyjne, w tym wieloletnie strategie, plany roczne, minimalne wymogi i oceny, które należy przeprowadzić w odniesieniu do każdego programu operacyjnego.

6.

Podkreśla, że informowanie potencjalnych beneficjentów o możliwościach finansowania jest kluczowym elementem zarządzania programem. Aby za pomocą polityki spójności inwestowano w najbardziej istotne i innowacyjne projekty, należy informować o niej jak najszerszą grupę potencjalnych beneficjentów. Można to osiągnąć nie tylko poprzez podkreślanie możliwości inwestycyjnych, ale również poprzez prezentowanie osiągniętych wyników oraz dobrych praktyk.

7.

Odnotowuje, że polityka spójności UE okazała się mieć pozytywny wpływ zarówno na gospodarkę, jak i na życie obywateli, ale ubolewa, że nie zawsze dobrze informowano o wynikach i świadomość pozytywnego oddziaływania tej polityki od dziesięciu lat utrzymuje się na stale niskim poziomie – według badania Eurobarometr Flash z 2017 r. jedynie 35 % obywateli UE słyszało o współfinansowanych przez UE projektach zrealizowanych w pobliżu ich miejsca zamieszkania. Jednak osoby, które słyszały o takich projektach, twierdzą, że wpływ na rozwój ich regionów był pozytywny (78 %).

8.

Zauważa, że zgodnie ze wspomnianym badaniem Eurobarometr nadal niedostatecznie informuje się o europejskiej polityce spójności, a źródła informacji nie są zbyt zróżnicowane. Ogólnie w następnym okresie programowania po 2020 r. należy znacznie bardziej promować komunikację cyfrową.

9.

Podkreśla odnotowane w państwach członkowskich nierówne postępy w usprawnianiu procedur administracyjnych pod kątem większej mobilizacji i szerszego zaangażowania partnerów regionalnych i lokalnych, w tym partnerów gospodarczych i społecznych, jak również przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego, a także akcentuje znaczenie udziału społeczeństwa i dialogu społecznego. Warto zauważyć, że za najwyższy priorytet uznaje się inwestowanie w regionach o wysokim bezrobociu. Inwestycje w ramach polityki regionalnej UE powinny koncentrować się na edukacji, opiece zdrowotnej i infrastrukturze społecznej, które są uważane za najważniejsze obszary inwestycji. Co więcej „polityka spójności jest głównym instrumentem inwestycyjnym UE dla regionów i miast służącym wdrożeniu celów zrównoważonego rozwoju”. Takie podejście byłoby warunkiem wstępnym rozszerzenia przenoszenia celów zrównoważonego rozwoju na poziom lokalny i wsparcia ich realizacji za pośrednictwem polityki spójności (1) oraz torowałoby drogę od gospodarki linearnej do gospodarki o obiegu zamkniętym (2).

10.

Zwraca uwagę, że postrzeganie polityki spójności oraz poparcie dla UE mogą się różnić w zależności od danej grupy społecznej i regionu. Potrzeba jednak więcej danych, aby sformułować jednoznaczne wnioski w tym zakresie. Wszystkie regiony UE będą więc musiały dostarczyć informacji na temat reprezentatywnej próbki ludności. Jeśli jakiekolwiek badanie Eurobarometr ma być reprezentatywne we wszystkich regionach UE (NUTS 2 lub równoważne), Komitet proponuje uwzględnić pytania dotyczące sposobu postrzegania polityki spójności oraz poparcia obywateli dla projektu europejskiego.

11.

Podkreśla potrzebę zwiększenia wiedzy na temat tego, jaki wpływ ma sposób postrzegania przez obywateli polityki spójności UE na ich poparcie dla procesu budowania Europy. Ma to kluczowe znaczenie dla dokonania uprzedniej oceny skuteczności konkretnych strategii komunikacyjnych mających na celu wspieranie pozytywnego podejścia do polityki spójności i ogólnie do UE. W związku z tym proponuje włączenie do standardowych badań Eurobarometr konkretnych pytań dotyczących poparcia dla UE i postrzegania unijnej polityki spójności.

12.

Podkreśla, że nie tylko kwestie gospodarcze mogą prowadzić do podnoszenia świadomości. W różnych analizach wskazano grupy obywateli, których poziom świadomości na temat polityki (spójności) UE wydaje się być bezpośrednio powiązany z ich utożsamianiem się z Unią Europejską jako podmiotem politycznym. Wydaje się również, że istnieje pozytywny związek między poziomem świadomości na temat niektórych polityk unijnych, w tym polityki spójności, a frekwencją w wyborach do Parlamentu Europejskiego. Można także skonstatować, że poziom świadomości na temat europejskiej polityki (spójności) jest wyższy wśród obywateli silniej utożsamiających się z Unią Europejską oraz wspólną europejską historią i kulturą. Z tych powodów ważne jest usprawnienie i zintensyfikowanie komunikacji dotyczącej rezultatów polityki spójności UE w celu wzmocnienia legitymacji politycznej Unii Europejskiej i poczucia przynależności do wspólnego projektu wśród obywateli.

13.

Podkreśla również, że informowanie o polityce spójności nie jest wyłącznym zadaniem Komisji Europejskiej, lecz raczej odpowiedzialnością wszystkich podmiotów czerpiących korzyści z polityki spójności, w tym państw członkowskich i władz lokalnych.

14.

Jest zdania, że o polityce spójności trzeba informować w inny sposób, co obejmuje potrzebę dotarcia do szerszych kręgów odbiorców, a nie tylko zainteresowanych stron. Społeczeństwo powinno być adresatem odpowiednio ukierunkowanych informacji i ta komunikacja musi mieć znaczenie dla obywateli – musi opowiadać o wpływie na lokalnych mieszkańców, a nie tylko sypać liczbami czy powielać wykresy dotyczące odległych rynków pracy czy problemów związanych z daleko umiejscowioną infrastrukturą i odległymi mieszkańcami. Powinna skupiać się na roli, jaką UE odgrywa w życiu obywateli jako podmiot sprawowania rządów, a nie na informowaniu społeczeństwa o różnych funduszach i projektach. Co istotne, zaufanie do przekazującego informacje jest co najmniej tak samo ważne jak same informacje. A zaufanie społeczne do władz lokalnych i regionalnych w UE jest wyższe niż zaufanie do rządów krajowych. Lokalni i regionalni politycy mogą zatem odgrywać decydującą rolę, a członkowie KR-u, jako „ambasadorzy Europy w regionach, miastach i gminach”, powinni w pierwszym rzędzie służyć przykładem.

15.

Podkreśla potrzebę ukierunkowanej komunikacji. Musi się ona skupiać na „sąsiedztwie” i potrzebuje emocji, gdyż dane statystyczne nie poruszają ludzi. W trosce o lepszą komunikację należy stosować podejście oparte na wielopoziomowym sprawowaniu rządów. 55 % respondentów ostatniego badania Eurobarometr uważa, że decyzje powinny być podejmowane na szczeblu niższym niż krajowy: blisko jedna trzecia respondentów (30 %) wskazuje szczebel regionalny, a jedna czwarta (25 %) poziom lokalny. Prawie jedna na pięć osób uważa, że decyzje należy podejmować na szczeblu europejskim.

16.

Podkreśla potrzebę zaangażowania się w bardziej stały dialog z obywatelami i częstszego włączania ich w proces podejmowania decyzji, co może zapewnić rozliczalność i legitymację realizacji polityki spójności. W tym kontekście nowy nadrzędny cel 5 na lata 2021–2027 – „Europa bliżej obywateli” – powinien oznaczać jak najlepsze wykorzystywanie zarówno dostępnych doświadczeń związanych z rozwojem lokalnym kierowanym przez społeczność i budżetowaniem partycypacyjnym na szczeblu lokalnym, jak i innych metod mających na celu zwiększenie zaangażowania obywateli. Zaangażowanie członków KR-u, burmistrzów i innych przedstawicieli posiadających mandat wyborczy społeczności lokalnej w kampanie komunikacyjne Komisji Europejskiej dotyczące polityki spójności mogłoby być sposobem na uświadomienie obywatelom korzyści z Unii Europejskiej w życiu codziennym.

Wyzwanie związane z widocznością

17.

Zauważa, że zwiększenie widoczności europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych może przyczynić się do poprawy postrzegania Unii Europejskiej i przywrócenia zaufania publicznego do europejskich strategii politycznych.

18.

W związku z tym zwraca uwagę, że wzrost eurosceptycyzmu i popularności partii politycznych, które sprzeciwiają się dalszej integracji UE, wiąże się również z postrzeganiem nierówności gospodarczych, społecznych i terytorialnych. Polityka spójności jest potężnym narzędziem promowania „odporności terytorialnej” jako politycznego elementu rozwiązania tego problemu, a działania mające na celu informowanie o pozytywnym wpływie na regiony i życie ludzi mają teraz kluczowe znaczenie.

19.

Sugeruje, że programy operacyjne powinny koncentrować się na potrzebach ludzi oraz nie tyle na informowaniu ludzi, co na komunikacji z nimi. Podkreśla w tym kontekście wagę umów partnerstwa, które przewidują mechanizmy dialogu z obywatelami w zakresie projektowania działań współfinansowanych w ramach polityki spójności UE na wszystkich etapach przygotowywania, wdrażania i oceny programów operacyjnych, w tym zalecenie, by państwa członkowskie angażowały władze lokalne na wszystkich etapach.

20.

Zachęca do wprowadzania innowacji demokratycznych, takich jak partycypacyjne budżetowanie i obrady (jury, panele i sondaże), aby lokalni mieszkańcy mogli się wypowiedzieć, a tym samym aby radykalnie zmienić sposób, w jaki obywatele włączają się w mechanizm komunikacji.

21.

Zauważa, że Komisja Europejska i państwa członkowskie ponoszą wspólną odpowiedzialność za nadawanie rozgłosu inwestycjom w ramach polityki spójności oraz że właściwe władze lokalne i regionalne powinny być angażowane w opracowywanie skutecznych strategii komunikacyjnych.

22.

Wzywa Komisję Europejską do wyciągnięcia wniosków z udanego informowania o projektach na małą skalę i projektach opartych na kontaktach międzyludzkich finansowanych ze źródeł unijnych i prowadzonych w regionach przygranicznych. Odnotowuje wysoki poziom zaangażowania osób uczestniczących w takich projektach oraz ich wkład w skuteczne informowanie o wynikach projektów.

23.

Z zadowoleniem przyjmuje przedstawioną w nowym pakiecie legislacyjnym dotyczącym polityki spójności propozycję, by wyznaczyć krajowych specjalistów ds. komunikacji w celu zarządzania, w sposób zintegrowany, działaniami związanymi z eksponowaniem regionalnego oddziaływania EFRR, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności, a także Funduszu Azylu i Migracji, Funduszem Zintegrowanego Zarządzania Granicami i Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Należy także jak najlepiej wykorzystać inne przyszłe programy UE o lokalnej widoczności, takie jak „Horyzont Europa”, InvestEU itp., jak również punkty informacji europejskiej Europe Direct.

24.

Uważa, że wykorzystanie platform na wzór podejścia „REFIT” do kontaktu z obywatelami UE na bazie prostych rozwiązań ICT umożliwi skuteczniejsze prowadzenie polityki zgodnej z oczekiwaniami społecznymi. Duże doświadczenie w tym zakresie mają władze lokalne, już korzystające z aplikacji pozwalających na doraźne rozwiązywanie problemów lokalnych. Należałoby jedynie dopracować dwukierunkowy sposób komunikacji.

25.

Apeluje do Komisji Europejskiej o rozszerzenie wysiłków podejmowanych już z instytucjami zarządzającymi na przedstawicieli politycznych regionów i miast w celu przetestowania nowych sposobów komunikacji. Władze lokalne i regionalne, jak również beneficjenci, są dla obywateli najskuteczniejszymi i najbliższymi rozmówcami.

26.

Zaleca, by w komunikacie dotyczącym polityki spójności skoncentrowano się nie tylko na wynikach projektów finansowanych przez UE, ale przede wszystkim na korzyściach, jakie projekty te przynoszą obywatelom w codziennym życiu. W związku z tym wydaje się, że szczebel lokalny i regionalny jest najbardziej odpowiedni do tego rodzaju komunikacji (w jaki sposób UE pomogła mojej gminie, mojemu miastu lub regionowi). Należy promować aktywną rolę punktów informacji europejskiej Europe Direct.

27.

Jednak domaga się, aby zgodnie z celem dotyczącym spójności terytorialnej krajowe inicjatywy komunikacyjne opracowane w ramach wspólnej polityki rolnej i polityki spójności były skoordynowane i koncentrowały się przede wszystkim na tych obszarach (w tym obszarach wiejskich), które pozostają w tyle pod względem rozwoju i w których w ostatnich latach poczucie opuszczenia stworzyło podatny grunt pod eurosceptycyzm.

28.

W związku z tym zwraca się do Rady i Parlamentu Europejskiego, by w przyszłym rozporządzeniu w sprawie wspólnych przepisów po 2020 r. włączyły do środków na pomoc techniczną specjalną pulę środków finansowych na komunikację oraz, w stosownych przypadkach, zwiększyły liczbę wiążących wymogów w zakresie reklamy i informacji dotyczących projektów realizowanych w ramach polityki spójności.

29.

Proponuje wdrożenie „inteligentnego planowania w dziedzinie komunikacji”, które przewidywałoby opracowanie zintegrowanych strategii komunikacji, obejmujących wskaźniki rezultatu wraz ze scenariuszami odniesienia, zarezerwowane środki finansowe i określenie kosztów.

30.

Apeluje o szersze i bardziej intensywne wykorzystywanie mediów cyfrowych, z zastosowaniem mniej technicznego języka i bardziej ukierunkowanych działań, a także zaleca monitorowanie liczby osób, do których docierają działania komunikacyjne (np. liczba wejść na stronę internetową po jakimś wydarzeniu).

31.

Proponuje, aby „skuteczność projektów w zakresie wykorzystywania wyników” była jednym z kryteriów wyboru przy finansowaniu projektów w ramach polityki spójności (jak np. w programach UE „Horyzont 2020” czy COSME). Jednak obowiązkowa promocja powinna być proporcjonalna do wielkości projektów, zwłaszcza w przypadku małych projektów, w których może ona stanowić duże obciążenie administracyjne dla beneficjentów końcowych.

32.

Uważa, że kryteria wyboru projektów w programach operacyjnych powinny co najmniej zarysowywać zasady komunikacji, aby ułatwić dokonywanie przeglądów i porównań na szczeblu UE.

33.

Sugeruje, by Komisja Europejska stworzyła „zestaw rozliczeniowy na potrzeby oceny wyników w zakresie komunikacji”, który obejmowałby: plany i działania w zakresie komunikacji, udoskonalone metody (ankiety, grupy dyskusyjne, monitorowanie mediów), unijne wytyczne dotyczące oceny, platformę edukacyjną zapewniającą repozytorium danych dotyczących oceny komunikacji oraz bazę danych dobrych praktyk w zakresie komunikacji.

34.

Z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji Europejskiej dotyczący utworzenia na szczeblu UE jednolitego portalu finansowania zawierającego wszystkie zaproszenia do składania wniosków i wspólny wykaz działań, a także poszczególne krajowe strony internetowe zapewniające dostęp do informacji na temat wszystkich unijnych programów i funduszy. Unijne portale internetowe różnych instytucji i dyrekcji generalnych Komisji, które są ukierunkowane na konkretny obszar, powinny zostać zebrane w ramach jednego znaku unijnego.

Strategia medialna

35.

Sugeruje, że przy opracowywaniu strategii w zakresie mediów (społecznościowych) należy uwzględnić odniesienia do kontekstu lokalnego, takie jak wzmocnienie pozytywnego formułowania idei (ang. „positive framing”), tworzenie bardziej długoterminowych narracji związanych z indywidualnymi historiami oraz aktywne podważanie – a nie ignorowanie – negatywnego przedstawiania sytuacji (ang. „negative framing”).

36.

Jest zdania, że kluczowym aspektem zwiększenia wpływu komunikacji dotyczącej polityki spójności jest dalsze zróżnicowanie działań komunikacyjnych i większe nagłośnienie w mediach wszelkiej działalności UE.

37.

W związku z tym zwraca uwagę, że zwiększenie obecności UE w regionach i miastach wymaga zapewnienia kompatybilności działań komunikacyjnych z nagłaśnianiem europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych oraz programów takich jak Interreg, URBACT i ESPON.

38.

Opowiada się za intensyfikacją działań w zakresie mediów społecznościowych w celu zwiększenia poparcia dla polityki spójności – przykładem może tu być kampania #CohesionAlliance, która zgromadziła podmioty polityczne niosące mocne przesłanie o polityce UE, która przynosi korzyści wszystkim obszarom.

39.

Zauważa, że Europejski Tydzień Regionów i Miast jest kluczowym wydarzeniem politycznym w procesie wdrażania polityki spójności, umożliwiającym przedstawicielom politycznym, praktykom, naukowcom i innym osobom uczenie się, wymianę poglądów, wpływanie na UE i wyrażanie swoich indywidualnych poglądów na temat polityki regionalnej i miejskiej.

40.

Sugeruje Komisji Europejskiej włączenie sekcji poświęconej temu zagadnieniu do nowej wersji rozporządzenia delegowanego Komisji w sprawie europejskiego kodeksu postępowania w zakresie partnerstwa w ramach europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. Pozwoliłoby to zwiększyć poszanowanie i uwzględnienie zasad partnerstwa i partnerstwa wielopoziomowego przy opracowywaniu działań komunikacyjnych.

Ulepszenie komunikacji dotyczącej polityki spójności po roku 2020

41.

Proponuje, aby w ramach przyszłej polityki spójności na okres po roku 2020 inwestycje w projekty komunikacyjne były finansowane z jednej dobrze określonej kategorii kosztów, ponieważ z porównania strategii komunikacyjnych wynika, że budżety na te działania są trudne do zagregowanie i porównania, gdyż w różnych funduszach strategie są określane na różnych poziomach, a ponadto kategorie kosztów i metody nie zawsze są jasno zdefiniowane.

42.

Wzywa do ulepszenia definicji wskaźników skuteczności działania, ponieważ obecnie istnieje znaczna różnorodność, jeśli chodzi o wskaźniki, które nie są dostosowane do działań w zakresie komunikacji.

43.

Zaleca, by przy opracowywaniu strategii na lata 2021–2027 uwzględnić wyniki badań nad skutecznością komunikacji dotyczącej polityki spójności prowadzonych w ramach finansowanych przez UE projektów, takich jak „Cohesify” i „Perceive”, oraz aby odnieść się do „geografii niezadowolenia”, która pojawiła się w kontekście populistycznych debat na temat projektu europejskiego.

44.

Podkreśla potrzebę stosowania elastycznych strategii w zakresie identyfikacji wizualnej i widoczności: flaga UE powinna być wszechobecna we wszystkich obowiązkowych i nieformalnych materiałach.

45.

Przyjmuje z zadowoleniem niedawny komunikat Komisji Europejskiej (3), w którym podkreślono potrzebę zajęcia się wyjątkowym wyzwaniem stojącym przed Europą dotyczącym skutecznej komunikacji w czasach fragmentaryzacji i dezinformacji, oraz sugeruje, że polityka spójności może w sposób kluczowy przyczynić się do tego, by komunikacja dotycząca UE stała się wspólnym dążeniem różnych szczebli sprawowania rządów i instytucji UE.

46.

Popiera podejście polegające na upraszczaniu komunikacji dotyczącej projektów finansowanych przez UE: jedna identyfikacja wizualna (brak odniesienia do poziomu w ramach europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych lub programów); jedna krajowa strona internetowa zapewniająca dostęp do informacji na temat wszystkich unijnych programów i funduszy; specjalne eksponowanie działań o znaczeniu strategicznym i działań o wartości powyżej 10 mln EUR; krajowi koordynatorzy ds. komunikacji nadzorujący wszystkie fundusze UE i istotna rola specjalistów ds. komunikacji w ramach poszczególnych programów; włączenie strategii komunikacji (w skróconej wersji) do treści programów; umożliwienie instytucjom zarządzającym stosowania korekt finansowych (do 5 %) wobec beneficjentów, którzy nie przestrzegają zasad dotyczących komunikacji; umożliwienie ponownego wykorzystania materiałów informacyjnych – instytucje zarządzające będą musiały zachować prawo do ponownego wykorzystywania materiałów informacyjnych opracowanych dla instytucji UE i im udostępnionych (na żądanie).

---

(1)  https://cor.europa.eu/en/events/Pages/ECON-sc-follow-up-UN-SDGs.aspx.

(2)  DOKUMENT OTWIERAJĄCY DEBATĘ „W KIERUNKU ZRÓWNOWAŻONEJ EUROPY 2030”, Komisja Europejska (COM(2019) 22) z 30 stycznia 2019 r., https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?qid=1561033504237&uri=CELEX:52019DC0022.

(3)  Komisja Europejska (2019), „Europa w maju 2019 r. Przygotowując bardziej zjednoczoną, silniejszą i demokratyczniejszą Unię w coraz bardziej niepewnym świecie”, 30 kwietnia 2019 r.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Wkład KR-u w odnowioną agendę terytorialną ze szczególnym naciskiem na rozwój lokalny kierowany przez społeczność

(2020/C 39/05)

Sprawozdawca

:

Radim SRŠEŇ (CS/EPL), radny kraju ołomunieckiego

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

1.

Apeluje o znacznie większe wykorzystanie instrumentów terytorialnych (rozwój lokalny kierowany przez społeczność (RLKS), zintegrowane inwestycje terytorialne (ZIT) itp.) w państwach członkowskich i obowiązkowe przeznaczanie środków we wszystkich funduszach z myślą o realizacji odnowionej agendy terytorialnej i celów spójności.

2.

Podkreśla, że polityka spójności i spójność terytorialna są ze sobą powiązane. Bez odpowiedniego uwzględnienia spójności terytorialnej niemożliwa jest faktyczna polityka spójności.

3.

Przypomina, że był pierwszą instytucją UE, która przedstawiła konkretny wniosek dotyczący sposobu osiągnięcia RLKS (1). Nadal uważa, że zintegrowany, oparty na wielu funduszach rozwój lokalny jest lepiej definiowany jako całościowa koncepcja koncentrująca się na wyzwaniach i potencjale regionów wszelkiego rodzaju: obszarów miejskich, wiejskich, miejsko-wiejskich czy też funkcjonalnych.

4.

Apeluje, by Agenda Terytorialna 2020 wzmocniła wymiar terytorialny w większej liczbie obszarów polityki i aktywnie wspierała bardziej oddolne wizje i strategie terytorialne, które powinny być spójne z szerszymi ramami.

5.

Podkreśla, że instrumenty terytorialne takie jak RLKS lub ZIT sprawdziły się jako środki, dzięki którym Europa jest bliższa obywatelom. Osiągnięcia LEADER/RLKS pokazały, że lokalne grupy działania są w stanie bronić europejskich wartości, jeśli zostaną uznane za lokalnych liderów zmian i rozwoju na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym. Dzięki aktywnemu udziałowi wszystkich lokalnych zainteresowanych stron i obywateli obie koncepcje mają możliwość zaspokojenia potrzeb europejskich za pomocą środków lokalnych, a co za tym idzie – wzmocnienia legitymacji UE. Ponadto RLKS/LEADER to skuteczne narzędzia wdrażania na szczeblu lokalnym celów zrównoważonego rozwoju. W związku z tym KR apeluje o zwiększenie ambicji i rozwój instrumentów terytorialnych na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym i europejskim w okresie po 2020 r.

6.

Podkreśla, że podczas stosowania zintegrowanych instrumentów terytorialnych należy uwzględniać szczególne cechy i potrzeby regionów, określone w oddolnych zintegrowanych strategiach, a nie tylko powielać środki oraz tematyczną i terytorialną koncentrację programów operacyjnych finansujących te instrumenty.

7.

Wzywa, by Agenda Terytorialna 2020 wzmocniła zarówno powiązania między obszarami wiejskimi i miejskimi, jak i ogólnie różne rodzaje obszarów, z uwagi na to, że rozwój lokalny i regionalny jest tylko jednym z aspektów i wymaga całościowego i zintegrowanego podejścia.

8.

Podkreśla, że Agenda Terytorialna 2020 przyniosła rzeczywiste rezultaty, głównie dzięki dostępnym poprzez politykę spójności środkom i finansowaniu, które wprowadziły na wszystkich szczeblach sprawowania rządów podejście ukierunkowane na konkretny obszar i udział społeczności lokalnych w tworzeniu i wdrażaniu zrównoważonych strategii lokalnych. Nadal jednak pozostaje jeszcze wiele do poprawy: w szczególności należy usprawnić widoczność agendy terytorialnej na szczeblu niższym niż krajowy (poprzez RLKS, ZIT, EUWT, europejską współpracę terytorialną itp.), wzmocnić wpływ terytorialnego podejścia na kształtowanie unijnej polityki oraz poprawić wdrażanie samej agendy w ramach polityki krajowej.

9.

Uważa, że odnowiona agenda terytorialna stanowi okazję do przedstawienia nowej i pozytywnej narracji na temat przyszłości UE oraz do zapewnienia odpowiednio zrównoważonego rozwoju wszystkich obszarów. Obywatele i społeczeństwo ogółem powinni otrzymać kompleksowy i zrozumiały dokument nakreślający wizję przyszłości i odzwierciedlający ich rzeczywiste potrzeby oraz kwestie, którymi należy się zająć. Należy upewnić się, że nikt nie pozostanie w tyle i że każdy będzie miał taką samą możliwość godnego życia niezależnie od miejsca zamieszkania.

10.

Apeluje o silniejsze powiązanie polityki spójności i agendy terytorialnej na wszystkich etapach programowania, wdrażania i monitorowania programów, a także zwraca uwagę na dużą potrzebę przezwyciężenia obecnego geograficznego i sektorowego rozgraniczenia funduszy UE. Państwa członkowskie powinny jednak zadbać o uwzględnienie wymiaru terytorialnego i specyfiki lokalnej w procesie europejskiego semestru, a także przeprowadzić odpowiednie konsultacje z podmiotami lokalnymi podczas określania priorytetów krajowych.

11.

Podkreśla zdolność RLKS do mobilizowania i angażowania społeczności lokalnych, w tym władz lokalnych i regionalnych, partnerów społecznych i organizacji obywatelskich oraz sektora prywatnego. Dzięki partycypacyjnemu podejściu dostosowuje on lokalne strategie rozwoju do zmian warunków lokalnych (spójność społeczna, migracja, klastry regionalne, zielona gospodarka, zmiana klimatu, inteligentne rozwiązania, technologia itp.).

12.

Podkreśla rolę RLKS we wzmacnianiu wiarygodności polityki spójności poprzez wykazanie, że różne fundusze UE faktycznie można wykorzystywać łącznie w zintegrowany i skuteczny sposób.

13.

Odnotowuje, że KR nadal popiera koncepcję, zgodnie z którą Agenda Terytorialna 2020 nie powinna być nowym dokumentem, ponieważ główne aspekty obecnej agendy pozostają w mocy.

14.

Uważa, że Agenda Terytorialna 2020 ma zasadnicze znaczenie dla rozwiązania problemu nierówności wynikających z miejsca zamieszkania. Potrzeba tu środków dostosowanych do indywidualnych potrzeb, np. poprzez zintegrowany rozwój terytorialny.

15.

Podkreśla znaczenie lepszej koordynacji i tworzenia sieci kontaktów między wszystkimi organami i zainteresowanymi stronami wdrażającymi i finansującymi agendę terytorialną na szczeblu europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym. Lepsza koordynacja i silne partnerstwo mają zasadnicze znaczenie dla skutecznego oddziaływania agendy terytorialnej. Koordynacja agendy terytorialnej w Republice Czeskiej, Szwecji, Austrii i innych państwach członkowskich jest przykładem dobrych praktyk w tej dziedzinie.

16.

Podkreśla potrzebę uwzględnienia w większym stopniu zintegrowanych strategii na rzecz rozwoju terytorialnego, aby lepiej ukierunkować inwestycje w regionie na realizację wytyczonych priorytetów. Opracowywanie zintegrowanych strategii na rzecz rozwoju terytorialnego realizujących szereg programów operacyjnych w państwach członkowskich powinno koncentrować się na potrzebach obywateli. Należy nie tylko informować obywateli o tych strategiach, ale i tworzyć je wraz z nimi.

17.

Podkreśla konieczność elastycznego i prostego wdrażania zintegrowanych instrumentów terytorialnych, które można dostosować do potrzeb danego obszaru i w ramach którego wykorzystuje się metody sprzyjające podejściu oddolnemu, skoncentrowanemu zwłaszcza na partnerstwie i dynamizowaniu działań oraz na roli lokalnych strategii rozwoju terytorialnego. Możliwe rozwiązania to uproszczone opcje kosztów, prosty model wdrażania instrumentów terytorialnych (jeden krajowy program operacyjny i jedna instytucja zarządzająca), pojedyncze punkty kontaktowe, wspólny zbiór prostych zasad określonych na szczeblu UE w celu zapobieżenia nadmiernie rygorystycznemu wdrażaniu (zestaw narzędzi RLKS, jasne wytyczne określające strukturę strategii, procesy zatwierdzania, wykorzystanie funduszu głównego, ocena itp.) itp.

18.

Zauważa, że konieczne jest wykorzystanie potencjału rozwiązań IT w celu uproszczenia i automatyzacji gromadzenia danych zarówno na szczeblu krajowym, jak i lokalnym. Systemy IT powinny być rozwijane przy faktycznym udziale wszystkich zainteresowanych podmiotów i z myślą o wsparciu ogólnej strategii upraszczania europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych na wszystkich poziomach.

19.

Wzywa do płynnego przejścia struktur wdrażania agendy terytorialnej między okresami programowania UE w celu wyeliminowania ryzyka utraty wiedzy, zasobów ludzkich i partnerstw.

20.

Podkreśla rolę zintegrowanych instrumentów terytorialnych jako właściwego instrumentu lokalizowania, wdrażania, monitorowania i przeglądu celów zrównoważonego rozwoju.

21.

Odnotowuje doskonały potencjał RLKS jako skutecznego narzędzia w ramach procesu akcesji do UE oraz polityki sąsiedztwa i rozwoju. Za przykład dobrych praktyk można uznać program ENPARD w Gruzji.

Nowa agenda terytorialna

22.

Zauważa, że obecne wyzwania w zakresie rozwoju terytorialnego, uznane w Agendzie Terytorialnej 2020, pozostają zasadniczo takie same. Pragnie dodać dwie uwagi: 1) zmiany są raczej związane z intensyfikacją wyzwań i pojawianiem się nowych problemów, które wymagają większej solidarności między państwami członkowskimi UE; 2) dzisiejsze przepływy migracyjne najprawdopodobniej okażą się niewielkim kryzysem w porównaniu z potencjalnymi skutkami zmiany klimatu.

23.

Proponuje wprowadzenie mechanizmu szybkiej aktualizacji Agendy Terytorialnej 2020 w celu natychmiastowego reagowania na nowe i pojawiające się wyzwania, które mogą mieć wpływ na Agendę po 2020 r., bez potrzeby pełnego przeglądu całego dokumentu.

24.

Proponuje, aby przyszłe prezydencje lub podmioty opracowujące Agendę Terytorialną 2020 angażowali większą liczbę zainteresowanych stron, zwłaszcza władze lokalne i regionalne i społeczeństwo obywatelskie, w prowadzenie badań nad priorytetami i treścią odnowionej agendy terytorialnej na okres po 2020 r.

25.

Ponawia apel o kontynuację strategii „Europa 2020”.

26.

Wskazuje na zapis w prawie pierwotnym – w art. 174 ust. 3 TFUE, który wymaga poświęcenia szczególnej uwagi obszarom wiejskim, obszarom podlegającym przemianom przemysłowym i regionom, które cierpią na skutek poważnych i trwałych niekorzystnych warunków przyrodniczych lub demograficznych. Ten priorytetowy cel należy lepiej niż dotąd uwzględnić zarówno w Agendzie Terytorialnej 2020, jak i w funduszach ESI z myślą o zapewnieniu wyrównanych warunków życia na wszystkich obszarach.

27.

Stwierdza, że Agenda Terytorialna 2020 powinna kontynuować wsparcie roli regionalnych ośrodków miejskich w wyrównywaniu szans rozwojowych ich obszarów funkcjonalnych, a także oddziaływać na rozwiązywanie problemów metropolitalnych w całej UE.

28.

Zaznacza, że Agenda Terytorialna 2020 powinna wspierać rolę małych i średnich miast w osiąganiu zrównoważonego i policentrycznego rozwoju w całej UE.

29.

W związku z tym ponownie wzywa do stworzenia programu działań na rzecz obszarów wiejskich, w ramach którego tereny wiejskie będą traktowane jako obszary mieszkalne i gospodarcze, a nie tylko rolne.

30.

Podkreśla, że agenda terytorialna powinna nie tylko wspierać cel zrównoważonego rozwoju nr 11 dotyczący miast, lecz opowiada się za szerszą perspektywą rozwoju terytorialnego, w tym rozwoju obszarów wiejskich.

31.

Sugeruje, by z myślą o zaznajomieniu ogółu społeczeństwa z głównymi przesłaniami Agendy Terytorialnej 2020 przygotować listę 10–12 kluczowych informacji w zrozumiałym języku i w dobrze określonym formacie oraz by informacje te zostały rozpowszechnione przez wszystkie państwa członkowskie i instytucje UE.

32.

Zwraca się do Komisji Europejskiej o przedstawienie prostych modeli i wytycznych oraz wprowadzenie najlepszych praktyk w zakresie wdrażania zintegrowanych instrumentów terytorialnych w drodze podejścia opartego na wielu funduszach w państwach członkowskich.

33.

Uważa, że agenda terytorialna może skutecznie przyczynić się do osłabienia tendencji urbanizacyjnych i związanych z nimi wyzwań stojących przed dużymi miastami we wszystkich państwach członkowskich.

34.

Zwraca uwagę na sukcesy europejskiej współpracy terytorialnej: współpraca terytorialna w regionach przygranicznych lub na szczeblu ponadnarodowym stanowi doskonały przykład wartości dodanej integracji europejskiej.

35.

Podkreśla potrzebę jasnego zdefiniowania roli sekretariatu/zaplecza agendy terytorialnej, które można by utworzyć. Załącznik do Agendy Terytorialnej 2020 powinien określać cele, mierzalne wskaźniki służące do monitorowania realizacji celów, zadania i budżet niezbędny dla takiej jednostki czy organu.

36.

Zwraca uwagę na deklarację z Bukaresztu przyjętą przez ministrów odpowiedzialnych za kwestie miejskie w dniu 14 czerwca 2019 r., w której uznano „potrzebę rozwoju funkcjonalnego związku między nową kartą lipską, agendą miejską UE i Agendą Terytorialną 2020”.

37.

Uważa, że międzyrządowy, nielegislacyjny charakter agendy terytorialnej Unii Europejskiej pasuje doskonale do współpracy z obecnymi i przyszłymi państwami spoza UE, gdyż pomógłby on opracować ogólnoeuropejskie podejście do rozwoju terytorialnego, potencjalnie wspierane przez szereg programów takich jak LEADER, Interreg czy też ESPON, w których obecne propozycje na 2021–2027 umożliwiają właśnie dobrowolny udział i współfinansowanie ze strony państw spoza UE. Programy te okazały się również skutecznymi instrumentami stabilizacji i pojednania (np. LEADER odegrał rolę w osiągnięciu porozumienia wielkopiątkowego lub angażowaniu społeczeństwa obywatelskiego i budowaniu demokracji lokalnej w Turcji).

Rozwój lokalny kierowany przez społeczność

38.

Zachęca do umożliwienia wprowadzenia obowiązku wykorzystania opartego na wielu funduszach RLKS we wszystkich regionach UE, a także do dopilnowania, by podejście w ramach RLKS stosowane było odnośnie do wszystkich rodzajów terytoriów: obszarów wiejskich (w tym oddalonych, wyspiarskich i górskich), miejskich i przybrzeżnych. Każdy region UE musi mieć możliwość wykorzystania wszystkich dostępnych funduszy w celu zaspokojenia swoich potrzeb określonych w strategiach rozwoju lokalnego.

39.

Wzywa do obowiązkowego przeznaczenia 8 % na RLKS ze wszystkich europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych oraz EFRROW w celu pełnego wykorzystania potencjału tego narzędzia i synergii różnych funduszy na rzecz zintegrowanego rozwoju lokalnego.

40.

Podkreśla potrzebę powrotu do korzeni metodologii LEADER/RLKS, a zwłaszcza wzmocnienia zasad dotyczących podejścia oddolnego, partnerstwa, aktywizacji i roli zintegrowanych strategii na rzecz rozwoju lokalnego.

41.

Sugeruje, aby zarządzanie RLKS w państwie członkowskim było dostosowane do poszczególnych obszarów, z poszanowaniem lokalnej dynamiki, struktur i sposobów działania.

42.

Wyraża uznanie dla prac przeprowadzonych przez KR (2) i Parlament Europejski (3), by oparty na wielu funduszach RLKS nadal obejmował EFRROW również w okresie 2021–2027. Domaga się, by te zalecane przez obie instytucje zasady zostały utrzymane w umowie końcowej z Radą, gdyż nie można odnieść pełnych korzyści z RLKS, jeżeli nie ma możliwości połączenia działań finansowanych z EFRROW i z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych.

43.

Wzywa do opracowania na szczeblu UE rozporządzenia w sprawie RLKS opartego na solidnej ocenie skutków, w którym ustanowiono by ujednolicony zbiór przepisów dla wszystkich europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych w celu ograniczenia ogromnych obciążeń biurokratycznych oraz nadmiernie rygorystycznego wdrażania przez państwa członkowskie, a jednocześnie zapobieżenia nadużywaniu władzy przez instytucje zarządzające lub agencje płatnicze.

44.

Powtarza swój apel o pełne stosowanie rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów odnośnie do EFRROW. Doskonała kompatybilność między wszystkimi funduszami ma zasadnicze znaczenie dla finansowania instrumentów terytorialnych, zwłaszcza RLKS/LEADER i ich lokalnych strategii rozwoju.

45.

Wzywa do lepszego dialogu i koordynacji między wszystkimi podmiotami zaangażowanymi w RLKS (lokalne grupy działania, instytucje zarządzające, dyrekcje generalne Komisji Europejskiej, agencje płatnicze, sieci LEADER takie jak ELARD oraz krajowe sieci LEADER i sieci obszarów wiejskich), aby przeciwdziałać rosnącej biurokracji i znacznym opóźnieniom w rozpoczęciu okresu programowania oraz w przekazaniu środków wnioskodawcom projektów. W związku z tym proponuje, by Komisja utworzyła na szczeblu UE jednostkę wsparcia RLKS w celu promowania komunikacji, budowania zdolności, tworzenia sieci i zapewnienia transnarodowej współpracy wszystkich lokalnych grup działania w ramach wszystkich funduszy.

46.

Sugeruje, że oparty na wielu funduszach RLKS powinien być w większym stopniu wspierany, np. poprzez wyższy poziom współfinansowania. Wyraża ubolewanie, że w nowym wniosku dotyczącym rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów pominięto art. 120 ust. 5 obecnego rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów dotyczący wyższych stawek współfinansowania dla operacji wspieranych za pomocą narzędzi zintegrowanego rozwoju terytorialnego.

47.

Zwraca się o szersze stosowanie uproszczonych opcji kosztów zgodnie z art. 48–51 nowego rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów, co mogłoby zmniejszyć obciążenia związane z audytem dla instytucji zarządzających i beneficjentów końcowych. Ponadto zakres stosowania uproszczonych opcji kosztów należy rozszerzyć na EFRROW, aby zharmonizować procedury w przypadku operacji obejmujących wiele funduszy.

48.

Zauważa, że RLKS powinien być doskonałym punktem wyjścia dla szeroko stosowanej metody wdrażania projektów lokalnych. Lokalne grupy działania nie powinny całkowicie zależeć od finansowania ze środków UE; należy je również wykorzystać jako narzędzie wdrażania krajowych, regionalnych i lokalnych funduszy, ponieważ rozwój lokalny wykracza daleko poza europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne.

49.

Zwraca się do Rady i Parlamentu Europejskiego o przyjęcie za punkt odniesienia wniosku Komisji, w którym zaznaczono, że instytucje zarządzające mają 12 miesięcy od daty zatwierdzenia ostatniego programu, aby zakończyć pierwszą rundę wyboru strategii i dopilnować, by wybrane lokalne grupy działania mogły wypełnić swoje zadania.

50.

Wzywa do wyjaśnienia roli lokalnych grup działania w wyborze projektów, aby uniknąć powielania ich zadań przez instytucje zarządzające. Rola grup w wyborze projektów powinna być decydująca, a nie jedynie formalna, ponieważ jest jedną z podstawowych zasad LEADER/RLKS.

51.

Apeluje o jasne i proste modele oceny i monitorowania lokalnych strategii rozwoju RLKS. Ocena powinna być częścią procesu uczenia się społeczności, dlatego bardzo ważne jest nieustanne gromadzenie informacji i przeprowadzanie oceny wdrażania strategii lokalnej grupy działania. Należy wprowadzić zaawansowane rozwiązania IT na potrzeby gromadzenia i analizy danych, wraz z procesami partycypacyjnymi i analizą jakościową.

52.

Podkreśla, że identyfikacja z wynikami może pozytywnie przyczynić się do stabilności długoterminowych strategii rozwoju i mieć długofalowe efekty, gdyż podmioty odpowiedzialne za wdrożenie odnoszą korzyści z uzyskiwanych wyników.

53.

Zauważa, że udane przykłady istniejących partnerstw lokalnych finansowanych z EFRROW i/lub EFMR powinny stanowić podstawę dalszego finansowania RLKS z EFRR i EFS. Nawiązywanie kontaktów i współpraca poprzez istniejące sieci lub tworzenie nowych sieci na szczeblu regionalnym, krajowym i transnarodowym lub międzyregionalnym odgrywają kluczową rolę podobnie jak coaching i mentoring.

54.

Podkreśla potrzebę lepszego informowania o RLKS oraz o oferowanych przez to narzędzie możliwościach. Chociaż instrument ten wykorzystuje się już od pewnego czasu w ramach rozwoju obszarów wiejskich, to rozwój obszarów miejskich potrzebuje większych zachęt w tej dziedzinie. Należy opracować szczegółową ocenę i analizę sposobu, w jaki dane państwo członkowskie zajmuje się tą kwestią, w tym zalecenia dotyczące skutecznego wdrożenia.

55.

Zauważa, że RLKS/LEADER jest wykorzystywany przez 3 tys. podobnych organów (lokalne grupy działania i rybackie lokalne grupy działania) w całej Unii Europejskiej. Fakt ten należy rozważyć w celu dalszego zacieśnienia współpracy terytorialnej i korzystania z europejskiej różnorodności poprzez oddolną współpracę międzynarodową obywateli. W celu dalszego wspierania współpracy terytorialnej poprzez RLKS należy stworzyć warunki pozwalające lokalnym grupom działania skupić się na aktywizującej roli, jaką odgrywają na danym obszarze, a także stymulować i wdrażać nowe pomysły. Należy zapewnić odpowiedni budżet na pokrycie kosztów bieżących i kosztów aktywizacji oraz na współpracę transnarodową. Jednocześnie KR zdecydowanie zaleca ustanowienie wspólnego zestawu zasad i przepisów dotyczących projektów międzynarodowej współpracy w ramach RLKS na szczeblu europejskim w celu zapewnienia ich skutecznego i sprawnego wdrożenia.

56.

Przypomina o powiązaniach RLKS z innymi zintegrowanymi narzędziami rozwoju: jako instrument fakultatywny przyczynia się on – wraz ze zintegrowanymi inwestycjami terytorialnymi – do wdrożenia szerszej strategii rozwoju, która umożliwia dopasowanie strategii politycznych do warunków lokalnych. W związku z tym apeluje o poprawę synergii między RLKS i ZIT: RLKS może zostać wykorzystany w okresie programowania 2021–2027 jako uzupełniający instrument w kontekście strategii miejskiej lub terytorialnej, a więc mógłby być częścią podejścia ZIT, w ramach którego oparte na partnerstwie podejście oferowane przez RLKS może pomóc w rozwiązaniu niektórych konkretnych problemów lokalnych.

57.

Uważa, że RLKS jest istotnym narzędziem realizacji propozycji KR-u (4), które zostały następnie poparte przez Parlament Europejski (5), przy czym w ramach programów współfinansowanych z EFRR dotyczących obszarów o poważnych i trwałych niekorzystnych warunkach przyrodniczych lub demograficznych, o których mowa w art. 174 TFUE, należy zwracać szczególną uwagę na specyficzne trudności tych obszarów.

58.

Uważa lokalne grupy działania za idealnych partnerów do pełnienia funkcji brokerów innowacji odnośnie do koncepcji inteligentnych wiosek oraz katalizatorów potencjału obszarów wiejskich, zwłaszcza że w wielu przypadkach już ma to miejsce. Lokalne grupy działania są ważnym narzędziem endogenicznego rozwoju swoich obszarów, mają bezpośrednie powiązania z lokalnymi przedsiębiorstwami, gminami i społeczeństwem obywatelskim i w związku z tym tworzą solidne zdolności na tym obszarze, angażując zasoby lokalne i regionalne oraz umiejętności ludzkie.

59.

Popiera propozycję Parlamentu Europejskiego, by na plany finansowane z EFRR dotyczące obszarów dotkniętych strukturalnym niżem demograficznym można było przeznaczać potencjalnie 5 % środków z EFRR asygnowanych na zintegrowany rozwój terytorialny na obszarach pozamiejskich charakteryzujących się utrudnieniami naturalnymi, geograficznymi lub niekorzystnymi warunkami i negatywnymi tendencjami demograficznymi lub utrudnionym dostępem do usług podstawowych i by z tej kwoty co najmniej 17,5 % przydzielano obszarom i społecznościom wiejskim w celu opracowania projektów takich jak inteligentne wsie. KR uważa, że RLKS jest w wielu miejscach idealnym podejściem do realizacji tak ambitnej propozycji.

60.

Zaangażowanie lokalnych podmiotów i budowanie przez nich potencjału to jedna z największych korzyści metodyki RLKS. Zintegrowany rozwój lokalny okazał się bardzo skuteczny w tworzeniu powiązań i synergii między różnymi zainteresowanymi podmiotami i aspektami rozwoju lokalnego. Lokalne grupy działania są bardzo skutecznym narzędziem planowania strategicznego, aktywizacji, tworzenia sieci i koordynacji działań. Przykładem może tu być opracowywanie lokalnych planów działania na rzecz edukacji lub usług społecznych w niektórych państwach członkowskich.

---

(1)  Opinia Komitetu Regionów w sprawie rozwoju kierowanego przez lokalną społeczność, Bruksela, 29 listopada 2012 r.; sprawozdawca: Graham GARVIE, CdR CDR1684-2012, COTER-V-031 (Dz.U. C 17 z 19.1.2013, s. 18).

(2)  Opinia Komitetu Regionów w sprawie rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów; sprawozdawcy: Michael Schneider i Catiusca Marini, Bruksela, 5 grudnia 2018 r., CDR 3593/2018 (Dz.U. C 86 z 7.3.2019, s. 41).

(3)  Parlament Europejski, Wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego Plus, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego, a także przepisy finansowe na potrzeby tych funduszy (sprawozdanie Krehla/Novakova), środa, 27 marca 2019 r., Strasburg. P8_TA-PROV(2019)0310 (dotychczas nieopublikowane w Dzienniku Urzędowym).

(4)  Opinia Europejskiego Komitetu Regionów „Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz Fundusz Spójności”; sprawozdawca: Michiel Rijsberman, CdR 3594/2018 (Dz.U. C 86 z 7.3.2019, s. 115).

(5)  Rezolucja ustawodawcza Parlamentu Europejskiego z 27 marca 2019 r. w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności (COM(2018)0372 – C8-0227/2018 – 2018/0197(COD)) (dotychczas nieopublikowana w Dzienniku Urzędowym).

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – W kierunku zrównoważonej Europy 2030: działania następcze w związku z celami zrównoważonego rozwoju ONZ, transformacją ekologiczną i porozumieniem klimatycznym z Paryża

(2020/C 39/06)

Sprawozdawczyni	:	Sirpa HERTELL (FI/EPL), radna miasta Espoo
Dokument źródłowy	:	Dokument otwierający debatę „W kierunku zrównoważonej Europy 2030” (COM(2019) 22 final)

ZALECENIA POLITYCZNE

W kierunku zrównoważonej Europy 2030 – „Nie ma planety B”

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

1.

Zwraca uwagę na konkluzje Rady (1) dotyczące znaczenia zrównoważonego rozwoju oraz na swoje zdecydowane zainteresowanie dalszym odgrywaniem roli lidera we wdrażaniu Agendy 2030 – jako jednego z nadrzędnych priorytetów – z korzyścią dla obywateli Unii i ich dobrostanu. Jest to zasadniczy element odbudowy i wzmocnienia wiarygodności UE w Europie i na całym świecie.

2.

Z zadowoleniem przyjmuje nową dynamikę debaty na temat ambitnej polityki UE w dziedzinie klimatu oraz propozycję dotyczącą Europejskiego Zielonego Ładu i wyznaczenia przez UE bardziej ambitnych celów do roku 2030, przedstawioną przez nowo wybraną przewodniczącą Komisji Europejskiej Ursulę von der Leyen. Wzywa nową Komisję Europejską, by przy opracowywaniu Europejskiego Zielonego Ładu w perspektywie osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. uwzględniła władze lokalne i regionalne jako prawdziwych partnerów w działaniach na rzecz zrównoważonego rozwoju i klimatu.

3.

Wskazuje, jak ważne jest określenie nowej europejskiej strategii „W kierunku zrównoważonej Europy 2030” jako podstawy długoterminowej przyszłości Europy. Europa już teraz przoduje w dziedzinie zrównoważoności, zarazem jednak stoi w obliczu złożonych wyzwań globalnych, którym Unia Europejska musi sprostać. KR jest przekonany, że zapewnienie zrównoważonego charakteru Unii Europejskiej, w tym osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r., wymaga fundamentalnych zmian, których należny dokonać w ramach wspólnych wysiłków podejmowanych na wszystkich szczeblach władzy i przez wszystkie grupy społeczeństwa.

4.

Wskazuje, że główne założenia polityki na rzecz zrównoważonej i odpornej przyszłości obejmują zdecydowane przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym, w tym na nietoksyczne cykle materiałowe, stanowcze dążenie do neutralności klimatycznej i przystosowania się do zmiany klimatu, ochronę naszego dziedzictwa naturalnego oraz różnorodności biologicznej i ekosystemów, zrównoważony charakter rolnictwa i systemów żywnościowych, spójność i zgodność między polityką rolną a polityką w zakresie środowiska i klimatu, a także bezpieczne i zrównoważone niskoemisyjne sektory energetyki, budownictwa i mobilności. Szacuje się, że transformacja ta pozwoli w skali globalnej stworzyć do 2030 r. ponad 200 mln nowych miejsc pracy, o wartości ponad 4 bln EUR.

5.

Zwraca uwagę na istotną rolę ludzi, nowych technologii, produktów, usług, modeli biznesowych oraz wsparcia dla przedsiębiorstw i finansowania publicznego i prywatnego – jak i wszystkich czynników określonych przez Komisję jako horyzontalne, które umożliwiają zapewnienie odporności i przejście na zrównoważony rozwój Europy do 2030 r.

6.

Przypomina o znaczeniu zarówno zaleceń KR-u w sprawie długoterminowej strategii UE na rzecz zrównoważonej Europy do 2030 r. (2), jak i sugestii Komisji Europejskiej dotyczących wzmocnienia państwa prawa, poprawy zarządzania UE, zapewnienia większej spójności polityki na rzecz zrównoważonego rozwoju oraz powiązania strategii lepszego stanowienia prawa z zasadami zrównoważonego rozwoju.

7.

Wyjaśnia, że Agenda 2030 obejmuje pięć filarów (pokój, planeta, ludzie, dobrobyt i partnerstwo), jednak niniejsza opinia dotyczy filaru „planeta” i określa strategiczne stanowisko na rzecz stworzenia do 2030 r. zrównoważonych miast i regionów Europy.

W kierunku zrównoważonej Europy 2030: droga miast i regionów

8.

Z zadowoleniem przyjmuje przechodzenie na zasobooszczędną, niskoemisyjną i neutralną dla klimatu gospodarkę o dużej różnorodności biologicznej i podkreśla pilną potrzebę podjęcia działań, a także zaangażowania władz wszystkich szczebli, podmiotów gospodarczych, uniwersytetów, ośrodków badawczych, społeczeństwa obywatelskiego i obywateli.

9.

Wzywa wszystkich decydentów na wszystkich szczeblach sprawowania rządów do uznania aktywnej i często innowacyjnej roli władz lokalnych i regionalnych – o różnych poziomach kompetencji – w osiąganiu celów, ponieważ znajdują się one na pierwszej linii i odpowiadają za realizację 65 % celów zrównoważonego rozwoju w Europie.

10.

Przyjmuje istniejące dowody, że celów zrównoważonego rozwoju ani związanych z nimi zadań nie da się zrealizować z wykorzystaniem tylko podejścia odgórnego i że przede wszystkim niezbędne są działania oddolne – tj. należy uwzględnić wszystkich obywateli, regiony i miasta jako aktywne podmioty zmiany.

11.

Przypomina, że wdrażanie celów zrównoważonego rozwoju w całej Europie wymaga całościowego i planowego podejścia, by zapewnić spójność polityki między różnymi wymiarami tych celów. Podkreśla, że wszystkie cele zrównoważonego rozwoju są wzajemnie połączone i mają przekrojowy charakter, a cztery wymiary zrównoważonego rozwoju – gospodarczy, środowiskowy, społeczny i kulturalny – są ściśle powiązane i będą wymagać starannego wyważenia.

12.

Zaznacza, że siedem z siedemnastu celów zrównoważonego rozwoju (3) można powiązać z transformacją ekologiczną i klimatyczną. Zauważa w tym kontekście, że cel zrównoważonego rozwoju nr 11 („Zrównoważone miasta i społeczności”) jest bezpośrednio adresowany do władz lokalnych i regionalnych i obejmuje ważne priorytety, które wymagają działań politycznych i wielopoziomowego sprawowania rządów.

13.

Zwraca uwagę, że miasta odpowiadają za 70 % emisji gazów cieplarnianych na świecie, a samorządy lokalne są odpowiedzialne za podejmowanie ponad 70 % działań na rzecz ograniczenia zmiany klimatu i za 90 % działań związanych z dostosowaniem się do niej.

14.

Podkreśla, że regiony i miasta są liderami w dziedzinie klimatu. Wskazuje na potrzebę wielopoziomowej współpracy i większej decentralizacji oraz apeluje do UE o oficjalne włączenie władz lokalnych i regionalnych w opracowywanie polityki i uregulowań w zakresie łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej. Zwraca się ponownie do państw członkowskich o pełne włączenie władz lokalnych i regionalnych w przygotowywanie zintegrowanych planów krajowych w zakresie energii i klimatu.

15.

Zaznacza, że przeniesienie na poziom lokalny i terytorialny działań na rzecz zrównoważonego rozwoju w ramach polityki klimatycznej, energetycznej i środowiskowej jest niezbędnym warunkiem realizacji celów Agendy 2030. Dlatego też wzywa do dalszego wzmacniania europejskich partnerstw (4), sieci miast i regionów (5), takich jak Under2Coalition, oraz współpracy transgranicznej (6) i platform transgranicznych z myślą o opracowaniu wspólnych strategii, koordynowaniu działań, wdrożeniu skuteczniejszych strategii i połączeniu zasobów, zwłaszcza w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu i jej łagodzenia, działań na rzecz ochrony środowiska oraz zachowania różnorodności biologicznej.

Zrównoważona Europa 2030: niskoemisyjna i neutralna dla klimatu gospodarka o obiegu zamkniętym cechująca się dużą różnorodnością biologiczną

16.

Wnosi, by polityka klimatyczna UE była całościowa i opierała się na planowym podejściu. Zauważa, że obecnie strategie polityczne są często rozproszone między różnymi sektorami oraz między obszarami miejskimi i wiejskimi, a także podzielone na różne kategorie, takie jak: sektor objęty systemem handlu uprawnieniami do emisji (ETS), sektor nieobjęty tym systemem oraz sektor użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa (LULUCF). Zachęca regiony i miasta, by do 2030 r. dążyły do stopniowego przechodzenia na nowy model systemowy oraz do wprowadzania nowych i bardziej kompleksowych rozwiązań pilotażowych.

17.

Popiera wezwanie Parlamentu Europejskiego skierowane do państw członkowskich, by wdrożyły odpowiednie strategie polityczne i zapewniły finansowanie w celu skutecznego ograniczenia emisji. Podkreśla, że wydatki UE z odpowiednich funduszy mogłyby w stosownych przypadkach zapewnić dodatkowe wsparcie (7).

18.

Apeluje o kombinację odpowiednich mechanizmów rynkowych, zmian w opodatkowaniu, środków finansowych, przepisów prawnych i dobrowolnych zobowiązań ze strony sektora publicznego na szczeblu państw członkowskich oraz władz regionalnych i lokalnych, by przyciągnąć inwestycje związane z przeciwdziałaniem zmianie klimatu do sektora nieobjętego systemem handlu uprawnieniami do emisji, aby osiągnąć redukcję emisji w sposób racjonalny pod względem kosztów. W tym kontekście z zainteresowaniem oczekuje na zapowiedziane przez nowo wybraną przewodniczącą Komisji Ursulę von der Leyen propozycje w sprawie Europejskiego Zielonego Ładu i europejskiego banku klimatycznego.

19.

Jest jednak przekonany, że oprócz systemu handlu uprawnieniami do emisji konieczne jest wprowadzenie skutecznych środków mających na celu stopniowe zniesienie bezpośrednich i pośrednich dotacji do paliw kopalnych (np. zniesienie obecnych zwolnień podatkowych dla paliw lotniczych), aby stworzyć równe warunki dla wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, zachęcić do zmiany zachowań i zapewnić środki niezbędne do wspierania sprawiedliwej transformacji. W związku z tym z zadowoleniem przyjmuje zainicjowanie przez nowo wybraną przewodniczącą Komisji Ursulę von der Leyen debaty na temat ustalania opłat za emisję gazów cieplarnianych oraz taryf od emisji dwutlenku węgla pobieranych na granicach.

20.

Sugeruje zastosowanie silnych zachęt rynkowych, by pobudzać tworzenie nowych pochłaniaczy dwutlenku węgla oraz zrównoważonych zamienników materiałów o wysokim śladzie węglowym, jak również dołożenie dodatkowych starań na rzecz wspierania badań i rozwoju w celu dalszego rozwijania nowych technologii ograniczania emisji CO2 oraz metod pomiaru.

21.

Domaga się wyznaczenia przez UE ambitniejszych (lecz wykonalnych) celów klimatycznych, zgodnie z postulatem Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu, by ograniczyć ocieplenie do 1,5 °C. Proponuje także, by utworzyć budżet emisji dwutlenku węgla i wprowadzić inne mechanizmy w celu ograniczenia pozostałych emisji gazów cieplarnianych, oraz dokonać przeglądu celów na lata 2030 i 2040 i dostosować je do celu dotyczącego osiągnięcia neutralności emisyjnej do 2050 r. Podkreśla znaczenie zapewnienia sprawiedliwości społecznej, konkurencyjności państw członkowskich i współpracy międzynarodowej.

22.

Wzywa KE, by podczas fińskiej prezydencji Rady zainicjowała wraz z KR-em badanie na temat opracowania i wdrożenia bardziej systemowego rozwiązania po 2030 r.

23.

Zachęca regiony i miasta, by były siłą napędową stopniowego przejścia na nowy model systemowy i testowały nowe rozwiązania przed 2030 r.

24.

Stwierdza, że skuteczność i oszczędność kosztowa działań w dziedzinie klimatu muszą być kluczowymi zasadami przewodnimi przy opracowywaniu bardziej systemowego rozwiązania dla UE. Obejmuje to takie środki jak rozszerzenie i wzmocnienie systemu handlu uprawnieniami do emisji przy jednoczesnym zwiększeniu jego trwałości oraz przewidywalności.

25.

Wskazuje, że realizacja celów zrównoważonego rozwoju i celów klimatycznych będzie wymagać znacznego zwiększenia inwestycji na rzecz czystych rozwiązań. Na przykład aby redukcja emisji gazów cieplarnianych wymagana do 2050 r. wyniosła ponad 90 %, roczne inwestycje w czyste rozwiązania musiałyby wzrosnąć ponad trzykrotnie w stosunku do obecnego poziomu.

26.

Proponuje rozszerzenie i wzmocnienie systemu handlu uprawnieniami do emisji w celu łagodzenia zmiany klimatu. Zauważa jednak, że zasadą przewodnią powinno być równoważenie efektywności pod względem kosztów i korzyści.

27.

Podkreśla wagę i wpływ europejskich władz lokalnych i regionalnych oraz istotną rolę obywateli na szczeblu globalnym dzięki takim inicjatywom jak Porozumienie Burmistrzów w sprawie Klimatu i Energii i Platforma Przywództwa Miast 25 + 5 CZR ONZ-u. Sprzyja to wymianie najlepszych praktyk z myślą o zapewnieniu realizacji celów zrównoważonego rozwoju na szczeblu lokalnym.

28.

Podkreśla, że podmioty lokalne oraz obywatele są najlepiej przygotowani do podnoszenia świadomości i przeciwdziałania zmianie klimatu. Zaznacza, że na władzach lokalnych i regionalnych spoczywa odpowiedzialność zarówno za podejmowanie działań umożliwiających obywatelom prowadzenie stylu życia zgodnego z celami zrównoważonego rozwoju, jak i za wspieranie mobilizacji obywateli w dążeniu do osiągnięcia tych celów.

29.

Zobowiązuje się do wyrażania głosu władz lokalnych i regionalnych na zbliżających się forach międzynarodowych, takich jak 25. Konferencja (COP25) Stron Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu i 15. Konferencja (COP15) Stron Konwencji ONZ o różnorodności biologicznej. Opowiada się za ambitnymi, terminowymi i opartymi na nauce globalnymi ramami na rzecz różnorodności biologicznej po 2020 r., które byłyby zintegrowane z celami zrównoważonego rozwoju. Wzywa strony do urzeczywistniania wielopoziomowego sprawowania rządów, które formalnie zapewnia władzom lokalnym i regionalnym udział w planowaniu, wdrażaniu, monitorowaniu, raportowaniu i weryfikacji. Ponownie wzywa do opracowania kompleksowych strategii na rzecz skoordynowanego podnoszenia świadomości i zaangażowania na wszystkich szczeblach.

Szczegółowe uwagi dotyczące niskoemisyjnej, neutralnej dla klimatu gospodarki o obiegu zamkniętym cechującej się dużą różnorodnością biologiczną oraz sprawiedliwej społecznie transformacji

30.

Opowiada się za opracowaniem na poziomie międzynarodowym ambitnych, terminowych i opartych na nauce globalnych ram gospodarki o obiegu zamkniętym oraz ram różnorodności biologicznej po 2020 r., które były dostosowane do celów zrównoważonego rozwoju i z nimi zintegrowane.

31.

Wyraża zadowolenie w związku z niedawnym postępem w UE w przechodzeniu na gospodarkę o obiegu zamkniętym, w tym w lepszym gospodarowaniu odpadami. Zauważa jednak, że wdrażanie strategii na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym nadal wymaga skuteczniejszych ram finansowych i regulacyjnych na szczeblu europejskim. Wzywa zatem Komisję Europejską do przedstawienia – w ramach zapowiedzianego przez nią nowego planu działania dotyczącego gospodarki o obiegu zamkniętym – konkretnych propozycji dotyczących brakujących elementów takich spójnych ram, i do należytego uwzględnienia centralnej roli władz lokalnych i regionalnych. Propozycje te powinny dotyczyć zwłaszcza wysoce zasobochłonnych sektorów, takich jak budownictwo, oraz zmian w sposobie projektowania produktów. Należy przy tym wyraźniej podkreślić korzyści społeczne wynikające z przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym.

32.

Z zadowoleniem przyjmuje następny unijny Program strategiczny na lata 2019–2024 (8), który obejmuje zrównoważoną konsumpcję i produkcję, przeciwdziałanie zmianie klimatu i odwrócenie procesu degradacji środowiska, przestawienie się na bardziej zasobooszczędną gospodarkę o obiegu zamkniętym poprzez promowanie ekologicznego wzrostu gospodarczego, biogospodarki i zrównoważonych innowacji oraz zajęcie się bezpieczeństwem energetycznym i kosztami energii dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw.

33.

Apeluje o holistyczne podejście w polityce ochrony środowiska, ukierunkowane na konkretny obszar dzięki wielopoziomowemu sprawowaniu rządów, które wzmocniłoby rolę miast i regionów, oceny skutków i strategiczne oceny oddziaływania na środowisko, sprawozdawczość w dziedzinie środowiska, dostęp do informacji dotyczących środowiska oraz egzekwowanie prawa ochrony środowiska.

34.

Podkreśla zasadniczą rolę regionów i miast w przechodzeniu na gospodarkę o obiegu zamkniętym. Regiony o obiegu zamkniętym potrzebują zintegrowanego i całościowego podejścia, jak wskazano w opinii KR-u w sprawie dyrektywy dotyczącej produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych (9).

35.

Zwraca uwagę na pilną potrzebę dostosowania krajowego koszyka energetycznego w różnych państwach członkowskich do wymogów długoterminowej strategii dekarbonizacji. Będzie to również oznaczało potrzebę zwiększenia udziału energii ze źródeł odnawialnych powyżej obecnie uzgodnionego celu UE wynoszącego 32 % do roku 2030, zwłaszcza odnośnie do obciążenia podstawowego, w celu radykalnego zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych.

36.

Wzywa decydentów z sektora publicznego i przemysłu do przyspieszonego zastosowania nowych strategicznych technologii energetycznych i unijnego planu EPSTE, by przeciwdziałać zmianie klimatu poprzez zwiększenie roli konsumentów dzięki podnoszeniu świadomości i wykorzystywaniu inteligentnych sieci energetycznych.

37.

Podkreśla, że transformacja klimatyczna wymaga znacznych zielonych i niebieskich inwestycji i innowacji. Należy też zwiększyć synergie między źródłami finansowania oraz wzmocnić powiązania między publicznym i prywatnym finansowaniem ochrony środowiska. W tym kontekście przyjmuje z zadowoleniem opinię KR-u dotyczącą konkretnych problemów, z jakimi borykają się regiony w dużym stopniu zależne od paliw kopalnych (10).

38.

Apeluje o to, by wszelkie oceny adekwatności lub kontroli sprawności obowiązującego prawa ochrony środowiska dotyczącego wody, gleby, hałasu i jakości powietrza uwzględniały istotną potrzebę poprawy spójności polityki w zakresie celów zrównoważonego rozwoju poprzez promowanie gospodarki o obiegu zamkniętym, wspieranie zrównoważonej produkcji i konsumpcji oraz zajęcie się nowo pojawiającymi się substancjami zanieczyszczającymi, takimi jak mikrodrobiny plastiku, produkty farmaceutyczne i produkty do pielęgnacji ciała, pestycydy, produkty uboczne dezynfekcji i chemikalia przemysłowe.

39.

Jest głęboko zaniepokojony stanem zagrożenia ekologicznego, w obliczu którego stoi obecnie świat, jak wskazano w niedawnej globalnej ocenie różnorodności biologicznej i funkcjonowania ekosystemów. Podkreśla, że utrata różnorodności biologicznej podważa możliwość osiągnięcia przez wiele krajów celów zrównoważonego rozwoju. W związku z tym apeluje do miast i regionów o podjęcie natychmiastowych i pilnych działań w celu uwzględnienia różnorodności biologicznej (11) w różnych obszarach polityki sektorowej, w tym w rolnictwie oraz w rozwoju miejskim i regionalnym. Należy przy tym jasno zaznaczyć – nawet na prawnie wiążącym szczeblu – znaczenie celów dotyczących ochrony różnorodności biologicznej. Wzywa Komisję do wspierania zielonej infrastruktury i innowacyjnych rozwiązań opartych na zasobach przyrody, opracowywanych i wdrażanych na szczeblu niższym niż krajowy z myślą o rozwiązaniu problemu utraty różnorodności biologicznej i zmiany klimatu.

40.

Ponawia wezwanie do ustanowienia europejskiego obserwatorium neutralności klimatycznej (12) i podkreśla aktywną rolę władz lokalnych i regionalnych w rozwijaniu obserwatoriów zmiany klimatu.

41.

Wzywa do przyjęcia przekształconej wersji dyrektywy w sprawie wody pitnej, aby zapewnić wszystkim dostęp do wody, co będzie wymagało zachowania dobrego stanu ekologicznego jednolitych części wód, jak również by obniżyć zagrożenie dla zdrowia do poziomu poniżej 1 %, zmniejszyć zużycie wody butelkowanej, a tym samym zaoszczędzić pieniądze, oraz ograniczyć ilość odpadów z tworzyw sztucznych i emisje CO2.

42.

Apeluje o przekształcenie ramowej dyrektywy wodnej, by utrzymać – a nawet zwiększyć – jej ambitne cele, co umożliwi ochronę i przywrócenie jednolitych części wód oraz zagwarantuje odpowiedni stan ekosystemów wodnych w UE.

43.

Ponawia apel o poprawę efektywności gospodarowania wodą w UE poprzez rozszerzenie zakresu rozporządzenia UE w sprawie minimalnych wymogów dotyczących ponownego wykorzystania wody, tak aby miało ono zastosowanie nie tylko do nawadniania w rolnictwie, ale także do nawadniania terenów zielonych na obszarach miejskich, takich jak parki i tereny użytku publicznego (13).

44.

Zaznacza, że oceny oddziaływania terytorialnego wspierane przez KR mogą być przydatnym narzędziem szacowania potencjalnego i ewentualnie bardzo zróżnicowanego wpływu ustawodawstwa na transformację klimatyczną, energetyczną i ekologiczną w różnych regionach UE. W tym kontekście KR mógłby zacieśnić współpracę z wykorzystaniem narzędzi oceny skutków Wspólnego Centrum Badawczego w celu dalszego wzmocnienia działań w tej dziedzinie.

45.

Uważa, że zasada sprawiedliwej transformacji, wedle której „nikt nie pozostaje w tyle”, jest jednym z przewodnich założeń transformacji klimatycznej i ekologicznej z punktu widzenia społecznego, terytorialnego i politycznego. W tym kontekście zwalczanie ubóstwa energetycznego należy uznać za jeden z priorytetów przy opracowywaniu polityk i programów związanych z energią; należy przy tym określić konkretne cele dotyczące zmniejszenia ubóstwa energetycznego do 2030 r. i jego wyeliminowania do 2050 r. (14).

46.

Podkreśla kluczowe znaczenie zaangażowania ludzi młodych. Należy włączać regionalne i lokalne rady młodzieży oraz ruchy młodzieżowe w opracowywanie i realizację polityki dotyczącej klimatu i celów zrównoważonego rozwoju.

47.

Zaznacza, że transformacja ekologiczna przyczynia się do powstawania wysokiej jakości przedsiębiorstw i miejsc pracy w sektorach gospodarki o obiegu zamkniętym, czystej energii, żywności i rolnictwa. Wzywa UE do zwiększenia wzajemnej zgodności celów klimatycznych dzięki polityce spójności, Europejskiemu Funduszowi Społecznemu (EFS+) i InvestEU. Jednocześnie trzeba zagwarantować, że realizacja celów zrównoważonego rozwoju będzie dostosowana do warunków lokalnych i regionalnych.

Cele, wskaźniki i dane

48.

Potwierdza zasadniczą potrzebę wspólnego uzgodnienia – w ramach nadrzędnej strategii UE na rzecz zrównoważonego rozwoju oraz krajowych strategii w tym zakresie służących realizacji Agendy 2030 – konkretnych celów pośrednich, wskaźników oraz pomiaru w czasie rzeczywistym danych związanych ze zmianą klimatu i osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju na poziomie lokalnych gmin, miast i regionów. Służyłoby to osiągnięcia celów związanych ze zrównoważonym rozwojem gospodarczym, ekologicznym, społecznym i kulturowym.

49.

Zaznacza potrzebę posiadania tablicy wskaźników na poziomie lokalnym i regionalnym w odniesieniu do Agendy 2030 oraz solidnych danych dotyczących klimatu na szczeblu niższym niż krajowy. Uwypukla znaczenie wykorzystania nowych technologii, takich jak sztuczna inteligencja, aby rzucić światło na działania na rzecz klimatu podejmowane przez społeczności lokalne. W związku z tym przypomina o znaczeniu jak najlepszego wykorzystania bazy danych Porozumienia Burmistrzów i możliwości stworzenia pomostu między danymi lokalnymi i regionalnymi a wkładami ustalonymi na szczeblu krajowym poprzez ustanowienie wkładu na poziomie lokalnym.

50.

Zwraca uwagę na wcześniejsze doświadczenia miast i regionów w opracowywaniu konkretnych wskaźników związanych ze środowiskiem, jakością życia i dobrostanem obywateli. Ważne jest, by dostosować te wskaźniki do potrzeb lokalnych.

51.

Podkreśla, że UE musi zidentyfikować, wspierać i odpowiednio finansować transfer wiedzy i jej współtworzenie oraz działania dotyczące tworzenia partnerstw, nawiązywania partnerskiej współpracy i mentoringu.

Przyszłe działania

52.

Zobowiązuje się do odnowienia własnych procesów i praktyk, aby lepiej wspierać władze lokalne i regionalne w lokalizacji i realizacji celów zrównoważonego rozwoju w ramach ogólnounijnej strategii zrównoważonego rozwoju. Będzie to odpowiedź na apele obywateli o podjęcie intensywniejszych działań i osiągnięcie konkretnych wyników w walce ze zmianą klimatu.

53.

Wzywa do szerszego korzystania z partnerstwa publiczno-prywatnego i zielonych zamówień publicznych oraz do wdrożenia projektów pilotażowych związanych z transformacją ekologiczną i przeciwdziałaniem zmianie klimatu.

54.

Z zaniepokojeniem odnotowuje umowy o wolnym handlu zawierane przez UE z innymi krajami i domaga się, by były one zgodne z celami zrównoważonego rozwoju, porozumieniem paryskim i normami środowiskowymi UE.

55.

Podkreśla, że dzięki wykorzystaniu swej siły nabywczej do wyboru towarów oraz usługodawców i wykonawców, władze lokalne i regionalne mogą się wydatnie przyczynić do zrównoważonej konsumpcji i produkcji, bardziej zasobooszczędnej gospodarki i tym samym do osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju.

56.

Zgadza się z celem Agendy 2030, czyli osiągnięciem zrównoważonych pod względem środowiskowym warunków i procesów poprzez zwiększenie zasobów naturalnych i ochronę najbardziej wrażliwych ekosystemów. Przypomina o znaczeniu związanych ze środowiskiem i zmianą klimatu działań na poziome niższym niż krajowy i lokalnym, w myśl założeń spójności polityki na rzecz zrównoważonego rozwoju. Zaznacza, że zdecentralizowana współpraca, partnerstwa z udziałem wielu zainteresowanych stron, uczenie się i wymiana doświadczeń odgrywają rolę w procesie ograniczania śladu terytorialnego obszarów pod względem zużycia zasobów i emisji CO2 i zaradzają temu śladowi.

57.

Z zadowoleniem przyjmuje zaangażowanie Parlamentu Europejskiego w osiąganie celów zrównoważonego rozwoju, a w szczególności manifest Intergrupy ds. Zmiany Klimatu, Różnorodności Biologicznej i Zrównoważonego Rozwoju, oraz wzywa do owocnej współpracy z właściwymi komisjami oraz z Intergrupą w kadencji 2019–2024.

58.

Apeluje do instytucji UE, by we współpracy z KR-em uwzględniły powyższe zalecenia w swej następnej kadencji.

---

(1)  Konkluzje Rady do Spraw Ogólnych „Z myślą o sprawieniu, by do roku 2030 Unia stała się jeszcze bardziej zrównoważona”, 9 kwietnia 2019 r.

(2)  COR-2019-00239, „Cele zrównoważonego rozwoju: podstawa długoterminowej strategii UE na rzecz zrównoważonej Europy 2030”, ECON-VI/044, sprawozdawca: Arnoldas Abramavičius (LT/EPL) (Dz.U. C 404 z 29.11.2019, s. 16).

(3)  Cele te obejmują: zapewnienie do 2030 r. powszechnego dostępu do bezpiecznych i przystępnych cenowo mieszkań oraz bezpiecznego, przystępnego cenowo, dostępnego i zrównoważonego transportu; znaczne ograniczenie liczby zgonów spowodowanych narażeniem na ryzyko klęsk żywiołowych, zanieczyszczeniem powietrza i wody; a także cele horyzontalne polegające na zwiększeniu zaangażowania obywateli w proces decyzyjny, opracowaniu strategii na rzecz zintegrowanego miejskiego i wiejskiego planowania przestrzennego oraz integracji społecznej, ochronie dziedzictwa kulturowego i ograniczeniu wpływu miast na środowisko w przeliczeniu na jednego mieszkańca.

(4)  Np. EIT Climate KIC, europejskie partnerstwa innowacyjne, platforma ds. energii, partnerstwa na rzecz agendy miejskiej UE i Porozumienie Burmistrzów w sprawie Klimatu i Energii.

(5)  Np. Sieć Regionów Europejskich na rzecz Badań i Innowacji, Eurocities, sojusz na rzecz przeciwdziałania zmianie klimatu i Porozumienie Burmistrzów.

(6)  Można tu wymienić transgraniczne obserwatoria zmiany klimatu w Alpach i Pirenejach, a zwłaszcza europejskie ugrupowania współpracy terytorialnej (EUWT).

(7)  Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 14 marca 2019 r. w sprawie zmiany klimatu– europejska, długofalowa i zgodna z porozumieniem paryskim wizja strategiczna na rzecz dobrze prosperującej, nowoczesnej, konkurencyjnej i neutralnej dla klimatu gospodarki (2019/2582(RSP) (dotychczas nieopublikowana w Dzienniku Urzędowym)).

(8)  COM(2019) 218 final „Europa w maju 2019 r. – przygotowując bardziej zjednoczoną, silniejszą i demokratyczniejszą Unię w coraz bardziej niepewnym świecie”.

(9)  COR-2018-03652 (Dz.U. C 461 z 21.12.2018, s. 210).

(10)  COR-2019-00617. Opinia „Wdrażanie porozumienia paryskiego poprzez innowacyjną i zrównoważoną transformację energetyczną na poziomie lokalnym i regionalnym”, ENVE-VI/040, sprawozdawca: Witold Stępień (PL/EPL) (zob. s. 72 niniejszego Dziennika Urzędowego).

(11)  Program Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska – Międzyrządowa Platforma Naukowo-Polityczna w sprawie Różnorodności Biologicznej i Funkcjonowania Ekosystemów, IPBES w niedawnej globalnej ocenie różnorodności biologicznej i funkcjonowania ekosystemów.

(12)  Zob. opinia COR-2018-05736 „Czysta planeta dla wszystkich. Europejska długoterminowa wizja strategiczna dobrze prosperującej, nowoczesnej, konkurencyjnej i neutralnej dla klimatu gospodarki”, ENVE-VI/037, sprawozdawca: Michele Emiliano (IT/PES) (Dz.U. C 404 z 29.11.2019, s. 58).

(13)  COR-2019-03645. Opinia w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie minimalnych wymogów dotyczących ponownego wykorzystania wody, ENVE-VI/034, sprawozdawca: Oldřich Vlasák (CZ/EKR) (Dz.U. C 86 z 7.3.2019, s. 353).

(14)  Zob. opinia COR-2018-05877 „Wielopoziomowe sprawowanie rządów i współpraca międzysektorowa w celu zwalczania ubóstwa energetycznego”, ENVE-VI/038, sprawozdawczyni Kata Tüttő (HU/PES) (Dz.U. C 404 z 29.11.2019, s. 53).

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Wdrażanie pakietu „Czysta energia”: krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu jako narzędzie zarządzania na poziomie lokalnym i terytorialnym w dziedzinie klimatu oraz energii aktywnej i pasywnej

(2020/C 39/07)

Sprawozdawca	:	József RIBÁNYI (HU/EPL), wiceprzewodniczący Rady Komitatu Tolna
Dokument źródłowy	:	Opinia z inicjatywy własnej

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

1.

Z zadowoleniem przyjmuje inicjatywy nowo wybranej przewodniczącej Komisji Ursuli von der Leyen w ramach przyszłego Europejskiego Zielonego Ładu oraz jej wolę uwzględnienia władz lokalnych i regionalnych, aby uczynić Europę pierwszym kontynentem neutralnym pod względem klimatu.

2.

Przyjmuje z zadowoleniem rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1999 (1) z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu, które wymaga od państw członkowskich Unii Europejskiej przygotowania krajowego planu w dziedzinie energii i klimatu, ustanawiającego podstawy bardziej kompleksowego i przekrojowego podejścia do polityki w zakresie klimatu i energii.

3.

Podkreśla, że krajowe plany dziesięcioletnie obejmują lata 2021–2030 i powinny przyczyniać się do osiągnięcia na poziomie krajowym nowych celów UE w dziedzinie energii i klimatu do 2030 r., jak również do ustanowienia podstawy udanego wdrożenia długoterminowej strategii neutralności klimatycznej do 2050 r., prowadzącej do spowolnienia globalnego ocieplenia spowodowanego przez człowieka. Plany te powinny być także zgodne z celami porozumienia paryskiego. Dlatego wzywa państwa członkowskie, by stanęły na wysokości zadania w ostatecznej wersji planów, które przedłożą pod koniec 2019 r., jeśli chodzi o realizację ambitnych celów UE na 2030 r. – zwłaszcza w dziedzinie energii odnawialnych i efektywności energetycznej. Wstępne oceny krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu przeprowadzone przez Komisję pokazują, że chociaż poczyniono znaczne postępy, to wiele projektów planów nie spełnia wymogów. Pokazują one także, że w odniesieniu do ogólnych celów UE i ich realizacji konieczne są bardziej ambitne działania wszystkich państw członkowskich, czyli uzupełnienie, doprecyzowanie i zmiana ich propozycji. Obecnie wszystkie państwa członkowskie, zgodnie z zaleceniami KE, powinny przygotować ostateczne krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu, by zapewnić ich zgodność z wyżej wymienionymi celami

4.

Wyraża zadowolenie, że w rozporządzeniu w sprawie zarządzania podkreślono potrzebę przeprowadzania skutecznych konsultacji publicznych i zaproponowano ustanowienie wielopoziomowego dialogu na temat klimatu i energii, co jest zgodne z podejściem oddolnym, a tym samym uznano rolę władz lokalnych i regionalnych w krajowych planach w dziedzinie energii i klimatu już na etapie ich przygotowywania. Zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych powinno obejmować wszystkie etapy, począwszy od przygotowania, poprzez reakcję na wstępne oceny Komisji, aż po realizację i działania następcze. Zauważa jednak, że jak dotąd wielu państwom członkowskim nie udało się w pełni zaangażować władz lokalnych i regionalnych w ten proces. Zwraca uwagę, że oprócz działań na szczeblu krajowym, również zaangażowanie administracji lokalnych i regionalnych w proces opracowywania planów prowadzi do osiągnięcia celów w sposób bardziej skuteczny i sprzyjający włączeniu społecznemu.

5.

Zwraca uwagę, że zdaniem wielu państw członkowskich posiadane przez nie struktury są wystarczające do osiągnięcia celów dotyczących prowadzenia konsultacji publicznych oraz wielopoziomowego dialogu w dziedzinie klimatu i energii i stwierdza, że jednym z największych problemów w przeszłości był fakt, że państwa uważały się za zdolne osiągnąć ten cel samodzielnie. Zaleca, by państwa członkowskie dokonały krytycznej oceny tych struktur, zwłaszcza pod kątem uzyskiwanych za ich pomocą treści merytorycznych, ich zasięgu oraz reprezentatywności władz lokalnych, organizacji społeczeństwa obywatelskiego, środowiska biznesu, inwestorów, innych zainteresowanych stron i ogółu społeczeństwa. Zaleca ponadto, by udostępniały wnoszony przez te struktury wkład, tak by zagwarantować pełne osiągnięcie celów określonych w rozporządzeniu w sprawie zarządzania, odnoszących się do konsultacji publicznych i wielopoziomowego dialogu w dziedzinie klimatu i energii, w dążeniu do osiągnięcia ostatecznego celu, którym jest przyczynienie się do dobrego stanu zdrowia i dobrostanu wszystkich obywateli oraz przyszłych pokoleń.

6.

Wiedza fachowa władz lokalnych i regionalnych, ich odpowiedzialność za realizację i zasoby finansowe powinny zostać wykorzystane w celu realizacji unii energetycznej. Dlatego też zaleca pełne włączenie władz lokalnych i regionalnych we wdrażanie pakietu „Czysta energia”. Kwestie dotyczące tych władz powinny zostać należycie uwzględnione w ewentualnych przyszłych przeglądach. Zwraca uwagę, że Porozumienie Burmistrzów w sprawie Klimatu i Energii oraz inne podobne inicjatywy mogą odegrać kluczową rolę we wspieraniu władz lokalnych i regionalnych podczas wdrażania nowych ram polityki energetycznej UE.

7.

Zachęca państwa członkowskie do ścisłej współpracy z KR-em i jego członkami w zakresie krajowych planów działania. Mogłoby to stanowić istotny element prowadzonych przez nie konsultacji publicznych i wielopoziomowych dialogów na temat klimatu i energii, a także dostarczyć cennych informacji zwrotnych z poziomu lokalnego i regionalnego.

8.

Przyznaje, że państwa członkowskie miały ograniczony czas i związane z tym trudności z przedstawieniem projektów krajowych planów w zakresie energii i klimatu. Zachęca do wyższego poziomu ambicji i większej integracji pionowej w ostatecznych krajowych planach, które mają powstać do końca 2019 r., aby zapewnić Europie solidne podejście neutralne pod względem klimatu i zgodne z wymogami porozumienia paryskiego, zgodnie z najambitniejszym scenariuszem zaproponowanym w długoterminowej strategii na 2050 r. W tym kontekście zachęca również do opracowania systemu wkładów ustalanych na szczeblu lokalnym (LDC), który uzupełniałby wkłady ustalane na szczeblu krajowym w ramach porozumienia paryskiego, co dodatkowo podkreśliłoby rolę władz lokalnych i regionalnych w opracowywaniu kompleksowych krajowych planów w zakresie energii i klimatu. Władze lokalne mogą przyczynić się do skuteczniejszej realizacji celów poprzez organizowanie kampanii informacyjnych i uświadamiających, ale potrzebują do tego dobrze wyszkolonych specjalistów. W związku z tym należy wykorzystać fundusze unijne na działania informacyjne i tworzenie miejsc pracy w dziedzinie polityki energetycznej i klimatycznej, aby osiągnąć ostateczny cel, którym jest ochrona zdrowia i dobrostanu wszystkich obywateli i przyszłych pokoleń.

Lokalna energia aktywna i pasywna w krajowych planach w dziedzinie energii i klimatu

9.

Zauważa, że pojęcie „energia aktywna” wykorzystywana w sektorze budowlanym, znana również pod szerszym pojęciem „energia odnawialna”, oznacza energię produkowaną, magazynowaną i zużywaną w danym miejscu przez różne podmioty lokalne (podmioty publiczne, gminne i prywatne, gospodarstwa domowe). Za przykład mogą tu posłużyć odnawialne i czyste źródła energii, takie jak energia geotermiczna, słoneczna, wiatrowa, cieplna, wodna, pływowa czy też biomasa. Takie źródła energii odgrywają kluczową rolę w osiąganiu celów krajowych planów na rok 2030.

10.

Wskazuje, że pojęcie „energia pasywna” wykorzystywana w sektorze budowlanym, znana również pod szerszym pojęciem „efektywności energetycznej”, oznacza także oszczędności energii w oparciu o efektywne wykorzystanie całej energii wytworzonej, co oznacza, że zużycie energii i tym samym wydatki odbiorców końcowych na energię zostają obniżone, wraz z obniżeniem stopnia zanieczyszczenia. W związku z powyższym władze lokalne i regionalne muszą organizować lokalne i regionalne usługi publiczne w sposób efektywny energetycznie, np. poprzez zrównoważoną politykę zamówień publicznych.

11.

Dodaje, że pojęcie energii pasywnej jest ściśle powiązane z aspektami klimatycznymi i ma również znaczenie przy określaniu szerzej pojętego śladu węglowego budynków i stanowi integralną część gospodarki o obiegu zamkniętym. Przy wydawaniu pozwoleń na budowę władze lokalne i regionalne powinny, uwzględniając szczególne warunki lokalne i specyfikę budynku, zachęcać do wykorzystywania materiałów budowlanych wyprodukowanych z lokalnych i przyjaznych dla środowiska surowców (trzciny, pelet, słomy, kory, konopi, drewna, płyt drewnianych klejonych, które w miarę możliwości powinny mieć zerowy ślad węglowy) zamiast betonu i innych tradycyjnych materiałów budowlanych, których produkcja, instalacja, rozbiórka i recykling wiążą się ze znacznymi emisjami CO2. Powinny również propagować inne środki mające na celu poprawę charakterystyki energetycznej budynków. Koncepcje te powinny zostać włączone do krajowych długoterminowych strategii renowacji, które państwa członkowskie mają opracować do marca 2020 r.

12.

Podkreśla, że władze lokalne i regionalne są ważnymi podmiotami w dziedzinie energii – zarówno aktywnej, jak i pasywnej. Należy je włączyć w krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu na poziomie krajowym jako głównych inwestorów, podmioty odpowiedzialne za utrzymanie budynków, operatorów sieci transportu publicznego, podmioty odpowiedzialne za podnoszenie świadomości społecznej i walkę z ubóstwem energetycznym, organy regulacyjne w dziedzinie miejskiego planowania przestrzennego, zagospodarowania i użytkowania gruntów, podmioty zarządzające zdecentralizowaną produkcją energii oraz instytucje zamawiające w zielonych zamówieniach publicznych. Aby mogły one odpowiednio wykonywać swe zadania, potrzebują dobrego planowania produkcji i wykorzystania lokalnych zasobów. W związku z tym należy zwrócić uwagę na różne rodzaje energii odnawialnej, charakterystykę energetyczną budynków, efektywność energetyczną oraz wykorzystanie lokalnych, naturalnych i przyjaznych dla środowiska materiałów budowlanych.

13.

Podkreśla liczne pozytywne skutki wsparcia ze strony władz lokalnych dla zwiększenia produkcji, magazynowania i wykorzystania energii aktywnej, przede wszystkim odnawialnej. Przykładowo w sektorze transportu, zwłaszcza transportu wewnątrz- i międzymiastowego szczególnie ważne – jako rozwiązanie pośrednie – będzie zwiększenie wykorzystania zrównoważonych biopaliw i – w perspektywie średnioterminowej – mobilności elektrycznej opartej na bateriach elektrycznych i napędzie wodorowym. Zarazem kluczowe jest podjęcie kroków w celu zintegrowanego działania w sprawie emisji CO2 z transportu, zwłaszcza promowania transportu publicznego, wspólnego użytkowania samochodów i innych innowacyjnych rozwiązań, ponieważ przewiduje się wzrost natężenia ruchu drogowego, a silniki spalinowe w perspektywie średnioterminowej będą nadal odgrywać znaczącą rolę. Jednym z przykładów zrównoważonego biopaliwa jako rozwiązania pośredniego może być bioetanol jako energia aktywna, wytwarzana, wykorzystywana i łatwa do magazynowania lokalnie. Przy jego produkcji powstają nadające się do wykorzystania produkty uboczne (takie jak pasza dla zwierząt), a ponadto zmniejsza on zależność od przywozu i może utworzyć znaczną liczbę miejsc pracy. Przegląd przepisów dotyczących pomocy państwa i dyrektywy w sprawie opodatkowania energii nie może stanowić przeszkody dla promowania zrównoważonej bioenergii.

Rola władz lokalnych i regionalnych w opracowywaniu krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu

14.

Podkreśla, że należy umożliwić władzom lokalnym i regionalnym przedstawianie propozycji i poprawek dotyczących ich krajowych planów oraz że należy odróżnić ich rolę od roli innych zainteresowanych podmiotów nienależących do administracji publicznej. Władze te powinny mieć prawo bezpośredniego udziału w działaniach związanych z efektywnością energetyczną, transformacją energetyczną, zmianą klimatu i odejściem od paliw kopalnych, a także powinny odgrywać ważną rolę we wdrażaniu działań zwalczających ubóstwo energetyczne z pomocą wszystkich organizacji reprezentujących władze lokalne w UE (KR, Porozumienie Burmistrzów).

15.

Podkreśla, że należy upewnić się, że państwa członkowskie wiedzą o zasadniczej roli władz lokalnych i regionalnych w odniesieniu do kilku kluczowych priorytetów rozporządzenia w sprawie unii energetycznej. Wraz z rozwojem energii odnawialnej i niezbędnej ku temu infrastruktury energetycznej, w tym technologii magazynowania i łączenia sektorów, władze te mają prawo bezpośredniego udziału w działaniach związanych z efektywnością energetyczną, zmianą klimatu i odejściem od paliw kopalnych. Ponadto odgrywają one ważną rolę w zwalczaniu ubóstwa energetycznego.

16.

Zauważa, że ogół społeczeństwa nie wie o sporządzaniu krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu, a ze względu na ograniczenia czasowe procesy konsultacji towarzyszące opracowywaniu tych planów nie były jak dotąd tak szerokie i pogłębione, jak można by oczekiwać. Jest to godne ubolewania, ponieważ plany te są wdrażane na szczeblu lokalnym – w gminach i miastach. Wzywa zatem państwa członkowskie, Komisję oraz władze lokalne i regionalne do zwiększenia wysiłków na rzecz informowania szerszego grona odbiorców o procesie sporządzania krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu – a po przedłożeniu ostatecznych planów krajowych – do opracowania formatów umożliwiających zaangażowanie wszystkich zainteresowanych stron w ich realizację.

17.

Zauważa, że wymogi rozwoju lokalnego i regionalnego związane z krajowymi planami (np. propozycje projektów w zakresie efektywności energetycznej, obniżenia emisyjności i zmiany klimatu czy ubóstwa energetycznego) zostały określone na podstawie przybliżonych szacunków. Wynika to po części z niedostatecznej reprezentacji wymiaru lokalnego i terytorialnego w tych planach. Przypomina również, że baza danych Porozumienia Burmistrzów może dostarczyć użytecznych danych i informacji tym państwom członkowskim, w których liczba sygnatariuszy jest wysoka.

Dobre rządzenie: wdrażanie krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu w ścisłej współpracy z władzami lokalnymi i regionalnymi

18.

Nalega, by państwa członkowskie UE opracowywały krajowe plany obejmujące inicjatywy wdrożeniowe przynoszące korzyści zarówno odbiorcom końcowym energii i prosumentom, jak i innym dostawcom na detalicznym rynku energii. Inicjatywy takie mogą przynieść liczne korzyści systemowi energetycznemu (mniejsze zapotrzebowanie na infrastrukturę przesyłową i konserwację, zwiększona odporność i elastyczność), w tym uczciwą cenę czy ustanowienie innowacyjnego rozwiązania cenowego dla wszelkich nadwyżek energii z takich systemów zasilających sieć.

19.

Podkreśla, że doświadczenie i wiedza władz lokalnych i regionalnych jako podmiotów wykonawczych są konieczne, aby zidentyfikować niespójności i potencjalne synergie między poszczególnymi planami krajowymi a wieloletnimi ramami finansowymi, europejskim semestrem i długoterminową strategią neutralności klimatycznej UE na okres do 2050 r.

20.

Zauważa, że należy również koordynować bieżące inicjatywy i najlepsze praktyki. W tym kontekście KR zwraca uwagę na inicjatywy objęte Porozumieniem Burmistrzów w sprawie Klimatu i Energii.

21.

Odnotowuje, że władze lokalne i regionalne, realizując inicjatywy i programy podnoszenia świadomości, mogą przekształcić konsumentów energii w prosumentów poprzez wspieranie wykorzystania źródeł energii produkowanej, magazynowanej i zużywanej lokalnie, zwłaszcza w postaci lokalnych społeczności energetycznych, których potencjał należy jeszcze rozwinąć. W ten sposób prosumenci mogą stać się aktywnymi członkami inteligentnych i zdecentralizowanych sieci energetycznych stworzonych przez władze lokalne i regionalne.

22.

Wspiera wielopoziomowy dialog na temat klimatu i energii, ponieważ wzmocni on zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych w dyskusje polityczne prowadzone w ramach krajowych programów. Dialog ten ma również zasadnicze znaczenie dla zapewnienia poszanowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. W ramach tego procesu zaleca się uznanie ścisłego związku między działaniami w dziedzinie energii i klimatu oraz potrzeby ich silnej integracji. W związku z tym konieczne jest zapewnienie władzom lokalnym i regionalnym odpowiednich specjalistów będących menedżerami ds. energii. Dlatego Komitet po raz kolejny zaleca uruchomienie funduszy unijnych z myślą o tworzeniu miejsc pracy w dziedzinie polityki energetycznej i klimatycznej, aby osiągnąć ostateczny cel, którym jest ochrona zdrowia i dobrostanu wszystkich obywateli i przyszłych pokoleń.

23.

Jako przykład wskazuje prowadzony w Irlandii krajowy dialog w sprawie działań w dziedzinie klimatu, który poprzez działania uwrażliwiające, mobilizujące i aktywizujące wspiera inicjatywy w zakresie przeciwdziałania zmianie klimatu podejmowane na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym. Dzięki tej dobrej praktyce można osiągnąć porozumienie co do tego, w jaki sposób sprostać wyzwaniom, a także przedsięwziąć niezbędne środki. Zainteresowane strony mogą wprowadzić stałe mechanizmy i platformy regularnych konsultacji w kwestiach gospodarczych, społecznych, środowiskowych i publicznych związanych z polityką energetyczną i przeciwdziałaniem zmianie klimatu. W ten sposób dialog krajowy odgrywa również ważną rolę w ustalaniu priorytetów w zakresie polityki energetycznej i dotyczącej zmiany klimatu. Trzeba bardziej stanowczo zachęcać do tego rodzaju praktyk i je rozpowszechniać we wszystkich państwach członkowskich poprzez wspieranie specjalnych kampanii informacyjnych i podnoszących świadomość.

24.

Zaleca, by określając nowy scenariusz w dziedzinie energii i klimatu, państwa członkowskie uznały władze lokalne i regionalne za istotnych partnerów. Należy zrozumieć wyzwania i pokonać przeszkody pojawiające się na poziomie lokalnym oraz określić odpowiednie środki i skuteczne strategie wdrażania, aby nadać wiarygodność zobowiązaniom na szczeblu krajowym i europejskim i uzyskać akceptację obywateli dla koniecznych zmian. Samorządy lokalne i regionalne są szczeblem władzy najbliższym konsumentom i to one zarządzają zdecentralizowaną produkcją energii (np. wprowadzaniem inteligentnych liczników i inteligentnych sieci), ale także wieloma aspektami koniecznych zmian w istniejącej infrastrukturze energetycznej. Ponadto wdrażają one programy informacyjne i uświadamiające dotyczące energii i klimatu, umożliwiające obniżenie wydatków i zmniejszenie śladu węglowego gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, a także tworzą sprzyjające warunki inwestycyjne.

25.

Podkreśla, że problemy w zakresie przejścia na czystą energię oraz zagadnienia klimatyczne oznaczają konieczność współpracy między różnymi poziomami sprawowania rządów (unijnym, krajowym, regionalnym i lokalnym) oraz z sektorem publicznym, sektorem prywatnym, ośrodkami badań naukowych i innowacji i podmiotami z kręgów akademickich i szkolnictwa wyższego. Korzystanie z energii aktywnej i pasywnej również ułatwia ten proces, gdyż możliwość ograniczenia do minimum zużycia energii przez cały cykl życia oraz, co za tym idzie, także problemów związanych ze śladem węglowym jest pożądana zarówno z punktu widzenia transformacji w kierunku czystej energii, jak i klimatu.

26.

Zauważa, że ponieważ ubóstwo energetyczne jest złożonym problemem, krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu muszą ująć je z punktu widzenia energii i klimatu, wykorzystując bazy danych i publikacje Europejskiego Obserwatorium Ubóstwa Energetycznego. Ważne jest również, aby szacunki dotyczące liczby gospodarstw domowych dotkniętych ubóstwem energetycznym, o których mowa w art. 3 rozporządzenia w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu, opierały się na dokładnych i możliwych do sprawdzenia danych.

27.

Proponuje, by władze lokalne i regionalne pomagały władzom krajowym w realizacji przyszłościowych projektów w ramach europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych (funduszy ESI), a także inicjatyw JASPERS i ELENA, które przyczyniają się do osiągnięcia celów unijnej polityki klimatycznej i energetycznej. W tym duchu Europejskie Centrum Doradztwa Inwestycyjnego powinno przewidzieć przyspieszoną procedurę przyznawania wsparcia dla miast, które zobowiązały się do opracowania projektów niskoemisyjnych.

28.

Zaznacza, że zwiększenie synergii między funduszami ESI a Europejskim Funduszem na rzecz Inwestycji Strategicznych ma zasadnicze znaczenie dla realizacji transgranicznych projektów w dziedzinie zrównoważonej energii.

29.

Podkreśla, że krajowe plany powinny promować innowacje energetyczne w celu przejścia na gospodarkę niskoemisyjną i neutralność klimatyczną do 2050 r., a co za tym idzie stworzenia odpornej i zorientowanej na przyszłość unii energetycznej, realizującej politykę przeciwdziałania zmianie klimatu, która jest w stanie pobudzać tworzenie miejsc pracy, wzrost gospodarczy i inwestycje. Władze lokalne i regionalne powinny być włączane zwłaszcza w inicjatywy na rzecz inteligentnych miast, powiązane z zielonymi zamówieniami publicznymi w dziedzinie czystej energii w takich obszarach jak oszczędzanie energii w transporcie miejskim, strategie komunikacji międzyregionalnej, współpraca w dziedzinie nowych technologii magazynowania i inteligentne budynki publiczne.

30.

Zaleca, by KR, jako organ reprezentujący władze lokalne i regionalne, wspierał wdrażanie krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu oraz wielopoziomowy dialogu na temat klimatu i energii za pośrednictwem swego pilotażowego projektu dotyczącego centrów regionalnych, i by tym samym zapewniał dodatkową możliwość dotarcia do szczebla lokalnego i regionalnego – poza wewnętrznymi ramami państw członkowskich.

31.

W tym celu zwraca się do Komisji Europejskiej o rozważenie możliwości współorganizowania cyklicznego forum w celu omówienia kwestii związanych z klimatem i energią, w tym krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu. Ułatwiłoby to współpracę między władzami lokalnymi i regionalnymi, DG ds. Działań w dziedzinie Klimatu, DG ds. Energii, Komisją ENVE KR-u i państwami członkowskimi. Forum to mogłoby funkcjonować na wzór obecnej platformy technicznej na rzecz współpracy w dziedzinie środowiska, zainicjowanej przez DG ds. Środowiska i Europejski Komitet Regionów, która ma na celu wspieranie dialogu na temat lokalnych i regionalnych problemów i rozwiązań w zakresie stosowania unijnego prawa ochrony środowiska, o czym mowa w ogólnym unijnym programie działań w zakresie środowiska do 2020 r. „Dobra jakość życia z uwzględnieniem ograniczeń naszej planety” (7. unijny program działań w zakresie środowiska). To nowe forum mogłoby w dużym stopniu przyczynić się do wielopoziomowego dialogu na temat klimatu i energii we wszystkich państwach członkowskich, umożliwiając między innymi wymianę informacji, podsumowanie postępów, dzielenie się najlepszymi praktykami i zdobytymi doświadczeniami, przyczynianie się do poprawy wyników w dziedzinie klimatu i energii oraz wzmacnianie współpracy i komunikacji między wszystkimi zaangażowanymi podmiotami.

32.

Zauważa, że pomyślne wdrożenie krajowych planów wzmocni konkurencyjność Unii Europejskiej i przyczyni się do jej stabilności gospodarczej oraz zapewni jasne ramy dla inwestorów.

33.

Podkreśla, że krajowe plany tworzą powiązania między obszarami miejskimi i wiejskimi dzięki zasobom lokalnym i lokalnie produkowanym, co pozwala zapewnić lepszą przyszłość mieszkańcom obszarów wiejskich i zaspokajać potrzeby energetyczne obszarów miejskich przy jednoczesnym poszanowaniu klimatu.

34.

Podkreśla, że krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu nie są jednorazową inicjatywą. Ich sfinalizowanie pod koniec 2019 r. będzie pierwszym dużym krokiem, jednak trzeba je będzie stale udoskonalać i aktualizować. W związku z tym ważne jest stworzenie struktur i forów, które pomogą w dalszej poprawie krajowych planów w zakresie klimatu i energii, jak również zadbanie o to, by dialogi na temat klimatu i energii mogły się do tego w pełni przyczynić.

---

(1)  Dz.U. L 328 z 21.12.2018, s. 1.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Wkład miast i regionów w nowe ramy polityki UE na rzecz MŚP

(2020/C 39/08)

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Wstęp

1.

Zauważa, iż część państw członkowskich UE znajduje się w okresie spowolnienia. Problem ten najlepiej widoczny jest na poziomie regionalnym i przejawia się spadkiem wydajności pracy i efektywności produkcji, słabnącą dynamiką handlu, stale niskim poziomem inwestycji publicznych i prywatnych w transport, energetykę i infrastrukturę cyfrową oraz utrzymującymi się – stosunkowo wysokimi – nierównościami gospodarczymi i społecznymi, które w połączeniu z trendami globalnymi, takimi jak kolejna rewolucja przemysłowa, demografia oraz zmieniający się charakter pracy, wymagają innowacyjnych rozwiązań politycznych.

2.

Uznaje, że konkurencyjność europejskich gospodarek opiera się na przedsiębiorczym i innowacyjnym potencjale MŚP, dlatego z zadowoleniem przyjmuje apele Komisji Europejskiej i Rady o dalszy rozwój kompleksowej strategii gospodarczej UE z uwzględnieniem w niej szczególnej roli tego sektora.

3.

Podkreśla wpływ programu „Small Business Act” na rozwój MŚP po dziesięciu latach od jego uruchomienia, ale jednocześnie zwraca uwagę na konieczność horyzontalnego podejścia do wsparcia MŚP oraz lepszego monitorowania efektów realizacji programu

4.

Zauważa potrzebę tworzenia dedykowanych filarów wsparcia dla MŚP w ramach programów KE, uwzględniając niejednorodność sektora MŚP oraz wskazując jednocześnie na konieczność bardziej elastycznego podejścia nastawionego na efektywność oraz umożliwienie przedsiębiorstwom pokonywania kolejnych etapów rozwoju. Oczekuje od Komisji Europejskiej działań zgodnych z zaleceniami badania KR-u w sprawie Ramy polityki UE w zakresie MŚP: aktualna sytuacja i wyzwania (1). Nowe instrumenty powinny być ukierunkowane, przede wszystkim na małe przedsiębiorstwa realizujące ryzykowne projekty.

5.

Podkreśla rolę i odpowiedzialność państw członkowskich i regionów za kreowanie i wdrażanie narzędzi realizacji polityki UE wobec MŚP, które w szczególności powinny wspierać tworzenie kompetencji zarówno pracowników MŚP, jak i samych MŚP, w tym w zakresie digitalizacji, która wspomoże rozwój tych przedsiębiorstw w długim okresie.

6.

Wskazuje na silną potrzebę zwrócenia uwagi na wsparcie rozwoju MŚP również poza obszarami metropolitarnymi, przede wszystkim w ramach programów operacyjnych państw członkowskich UE.

7.

Uznaje znaczenie start-upów w ramach MŚP (2), ponieważ to one odpowiadają za wdrożenie wielu radykalnych innowacji, wskazuje jednak obecnie na konieczność wsparcia również już istniejących przedsiębiorstw w procesie scaling-up oraz innowacji o charakterze przyrostowym – polityka europejska powinna się charakteryzować szerszym podejściem do kwestii wsparcia przedsiębiorstw – od momentu wejścia na rynek lokalny po wejście na rynek globalny.

8.

Jest zdania, że polityka UE powinna wspierać procesy włączania MŚP w międzynarodowe łańcuchy wartości na wszystkich terytoriach europejskich; zauważa, że internacjonalizacja działalności gospodarczej wybranych MŚP poza obszar UE może zapewnić rozpowszechnianie najlepszych rozwiązań, przynosząc korzyści europejskim MŚP i prowadząc do poprawy ich produktywności, głównie poprzez transfer wiedzy i know-how.

9.

Uznaje znaczenie sieci krajowych rzeczników MŚP (SME Envoys Network), która powinna odgrywać ważną rolę w procesie określania problemów i definiowania możliwości stojących przed europejskimi przedsiębiorcami.

10.

Podkreśla potrzebę promocji i wdrażania mniej czasochłonnych procedur administracyjnych oraz ograniczania liczby obciążeń na wszystkich szczeblach administracji europejskiej i krajowej, co ma znaczący wpływ na funkcjonowanie MŚP, w tym na aspekty finansowe ich działalności.

11.

Zwraca uwagę na potrzebę wspierania procesu kreowania nowych źródeł finansowania MŚP oraz ułatwiania dostępu do tradycyjnych metod finansowania, dla jak najszerszego grona MŚP działających na różnych terytoriach UE.

12.

Popiera wezwanie do zmiany definicji MŚP obecnie stosowanej na szczeblu UE w celu uwzględnienia faktu, że średnie przedsiębiorstwa (spółki o średniej kapitalizacji zatrudniające do 500 pracowników) są, jeśli chodzi o strukturę, bardzo porównywalne z MŚP (< 250 pracowników i roczny obrót ≤ 50 mln EUR lub suma bilansowa ≤ 43 mln EUR) i mimo to nie korzystają z preferencyjnego traktowania w porównaniu z dużymi przedsiębiorstwami.

13.

Wskazuje na znaczenie koncepcji one-stop-shop w obszarze wsparcia MŚP i podkreśla konieczność konsolidacji w tym celu sieci wsparcia MŚP w skali europejskiej. Proponuje wykorzystanie istniejącej sieci Enterprise Europe Network. Dzięki połączeniu różnych form wsparcia MŚP w ramach jednej sieci oraz jej współpracy z SME Envoys Network powinien zostać osiągnięty oczekiwany przez MŚP i KE efekt synergii.

Zagrożenia i wyzwania względem dalszego rozwoju MŚP

14.

Zauważa, że MŚP w Unii Europejskiej stoją w obliczu wyzwań wynikających m.in. z rosnącej globalnej konkurencji, powstawania nowych modeli biznesowych, cyfryzacji i wdrażania nowych technologii zarówno w przemyśle, jak i usługach, rozwoju gospodarki o obiegu zamkniętym oraz gospodarki dzielenia się, a także utrzymania zrównoważonego rozwoju.

15.

Podkreśla znaczenie wspierania współpracy grup wyspecjalizowanych małych i średnich przedsiębiorstw (klastrów). Wzywa do stałego rozwoju istniejących instrumentów UE w tym obszarze, takich jak unijny portal klastrów, Europejskie Centrum Monitorowania Klastrów i Europejska Inicjatywa na rzecz Doskonałości Klastrów.

16.

Potwierdza rosnącą rolę społecznej odpowiedzialności przedsiębiorców względem społeczeństwa i środowiska naturalnego.

17.

Zauważa podział w zakresie tempa i siły ekspansji gospodarczej między MŚP i większymi przedsiębiorstwami, co ze względu na charakterystykę regionów słabiej rozwiniętych powoduje ekonomiczną polaryzację regionów UE.

18.

Podkreśla, iż narastająca liczba i złożoność regulacji administracyjnych powoduje ograniczanie potencjału wzrostowego MŚP, szczególnie mikroprzedsiębiorstw, które nie dysponują odpowiednim zapleczem administracyjnym i finansowym umożliwiającym przezwyciężenie tych barier. Dlatego wzywa do zmniejszenia złożoności procedur administracyjnych dotyczących przedsiębiorstw w UE, zwłaszcza w przypadku operacji transgranicznych.

19.

Zauważa, że pojawianie się na rynku coraz większej liczby innowacyjnych rozwiązań, w połączeniu z ich ograniczoną finansowo dostępnością dla MŚP, stwarza potrzebę wdrożenia nowego podejścia polegającego na zachęcaniu do tworzenia i rozwijania tzw. „otwartych innowacji”.

20.

Podkreślając, że programy „Horyzont” i COSME zyskają na znaczeniu dla MŚP, z zadowoleniem przyjmuje, że EFRR pozostanie najważniejszym źródłem finansowania polityki lokalnej i regionalnej wspierającym MŚP w nowym okresie programowania 2021–2027, w szczególności w odniesieniu do dostępu do finansowania, wsparcia dla badań i rozwoju oraz innowacji, rozwoju umiejętności, a także dostępu do rynków i umiędzynarodowienia. Ponownie wyraża jednak sprzeciw wobec propozycji, by koncentracja tematyczna EFRR skupiała się na szczeblu krajowym, ponieważ scentralizowany mechanizm alokacji byłby sprzeczny z podejściem ukierunkowanym na konkretny obszar i zasadą wielopoziomowego sprawowania rządów, które mają kluczowe znaczenie dla skutecznego i wydajnego wsparcia MŚP.

21.

Zwraca uwagę na rozbieżności między politykami sektorowymi UE, w tym w zakresie zamówień publicznych, prawa upadłościowego, ochrony środowiska naturalnego, różnicach we wsparciu klastrów i podejściu do zasad konkurencyjności, co ma silny wpływ na MŚP i ich dalszą ekspansję.

22.

Uznaje, iż jednolity rynek jest sukcesem UE, ale i wymaga dalszych prac doskonalących go, w tym np. likwidacji występujących barier w zakresie swobodnego przepływu towarów i usług; jest to jeden z powodów trudności, które napotykają MŚP na drodze do zwiększenia skali działalności gospodarczej oraz odnoszenia korzyści z umiędzynarodowienia.

23.

Zwraca uwagę na transformację gospodarki związaną z jej cyfryzacją, co wiąże się z koniecznością zwiększenia nakładów finansowych przez MŚP na zakup i\lub rozwój technologii i know-how.

24.

Wzywa Komisję Europejską do opracowania środków wspierających transformację cyfrową MŚP w regionach UE, opierając się na sukcesach istniejących inicjatyw takich jak np. Digital Cities Challenge.

25.

Wierzy, iż cyfryzacja jest szansą na przeniesienie produktów i usług MŚP na szerszy, paneuropejski i pozaeuropejski rynek, umożliwiając rozwój handlu transgranicznego.

26.

Podkreśla, iż wyzwaniem dla UE jest dalszy wzrost wydajności i konkurencyjności (w tym kosztowej) w łańcuchach wartości przemysłowej przy utrzymaniu ambitnych celów polityki ochrony środowiska.

Oczekiwania MŚP względem przyszłej polityki ukierunkowanej na wzrost i rozwój

27.

Podkreśla potencjalne korzyści dla MŚP i przedsiębiorców wynikające z inwestycji na szczeblu UE w integrację regionalnych ekosystemów przedsiębiorczości i jednocześnie zachęca Komisję Europejską do dalszego rozwijania projektu realizowanego obecnie z europejskimi regionami przedsiębiorczości (EER), łączącego europejskie „doliny krzemowe”.

28.

Zwraca uwagę na trudności, jakie napotyka wiele MŚP w związku z pozyskiwaniem i zatrzymaniem wykwalifikowanych pracowników. MŚP stoją w obliczu silnej konkurencji o utalentowaną siłę roboczą ze strony dużych przedsiębiorstw, które dysponują większymi zasobami i są w stanie zaoferować wyższe płace. Dzieje się tak pomimo faktu, że MŚP tworzą trzon gospodarki europejskiej, stanowiąc 99 % wszystkich przedsiębiorstw w UE.

29.

Zauważa, iż przedstawiciele MŚP, w tym podmioty wspierające i zrzeszające MŚP, powinny móc aktywniej uczestniczyć w kształtowaniu i koordynowaniu wdrożenia polityk unijnych bezpośrednio dotyczących tej kategorii przedsiębiorców.

30.

Oczekuje zaangażowania przedstawicieli szczebla regionalnego w zarządzanie unijną polityką dotyczącą MŚP i ich ściślejszej współpracy z SME Envoys.

31.

Utrzymuje, że polityka przemysłowa UE winna być nastawiona na szeroko rozumiane innowacje, kluczowe technologie prorozwojowe, a także ważne projekty stanowiące przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania (IPCEI), cyfryzację i MŚP.

32.

Popiera ideę Komisji Europejskiej uproszczenia procedur administracyjnych obowiązujących w procesie pozyskiwania dofinansowania i raportowania, które są szczególnie uciążliwe w przypadku mikro i małych przedsiębiorstw dysponujących ograniczonymi zasobami ludzkimi. Propozycje takie jak uproszczone opcje kosztowe (flat rates, lump sum i unit costs) ułatwią tworzenie budżetów projektów i ich rozliczanie, co wpłynie na wzrost odsetka MŚP korzystających ze wsparcia.

33.

Przychyla się do podejścia, w którym dominuje myślenie lokalne i regionalne, a dalej krajowe i międzynarodowe. Testowanie pomysłów na mniejszą skalę, jak i wsparcie innowacji przyrostowych, pozwala szybciej rozwijać nowe technologicznie rozwiązania i wdrażać je przy dostępnym dla MŚP poziomie zaangażowania środków finansowych.

34.

Stwierdza, że proponowane ramy wspólnych przepisów dla europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych muszą być elastyczne, tak by umożliwić regionom tego wymagającym ukierunkowanie programów operacyjnych na MŚP i mikro przedsiębiorczość.

35.

Zachęca do tworzenia programów wspierających budowanie potencjału MŚP, np. w zakresie wykorzystania nowoczesnych instrumentów finansowych, podnoszenia świadomości znaczenia wymiany informacji i współpracy czy możliwości i potrzeby budowania długookresowych strategii i planowania wzrostu.

36.

Zwraca uwagę na rosnące znaczenie integracji klastrów takich jak przede wszystkim Platformy Inteligentnej Specjalizacji, w których władze lokalne odgrywają kluczową rolę w tworzeniu zintegrowanych łańcuchów wartości na szczeblu europejskim, wspierając MŚP w ich rozwoju międzynarodowym.

37.

Oczekuje utrzymania silnego wymiaru regionalnego i lokalnego punktów EEN, które mogłyby w przyszłości przyjąć na siebie nowe role.

38.

Zwraca uwagę na potrzebę rozszerzenia usług oferowanych przez EEN, w tym w zakresie zwiększania skali działalności MŚP, informacji o przepisach krajowych i europejskich, możliwościach finansowania w poszczególnych państwach członkowskich UE, budowania partnerstwa z innymi podmiotami z branży/podmiotami zaangażowanymi w proces produkcyjny itd.

39.

Zauważa potrzebę wzmocnienia regionalnych przedstawicielstw MŚP, które mogłyby regularnie, np. poprzez platformy typu REFIT, włączać się do dyskusji nt. proponowanych zmian w prawodawstwie, a także uczestniczyć w procesie monitowania, kontroli i oceny wpływu zmian na obszar MŚP.

40.

Podkreśla znaczenie dywersyfikacji źródeł finansowania dla MŚP, a rozwiązanie problemu istniejących luk w finansowaniu w przypadku określonych branż czy rodzajów działalności powinno być jednym z priorytetów.

41.

Z zadowoleniem obserwuje porozumienia osiągnięte na rzecz unii rynków kapitałowych, w sprawie ułatwienia MŚP dostępu do rynków publicznych oraz wprowadzenia środków upraszczających i zmniejszających koszty i obciążenia regulacyjne.

42.

Z zadowoleniem przyjmuje rozpoczęcie przez niektóre państwa członkowskie inicjatyw mających na celu zwiększenie udziału MŚP w procedurach zamówień publicznych.

43.

Zwraca uwagę na kwestię dostępu MŚP do zamówień publicznych, doceniając zarazem ujęcie tej kategorii przedsiębiorstw w reformie dyrektywy w sprawie zamówień publicznych i zachęca do dalszych prac na rzecz stosownych udogodnień.

44.

Podkreśla, że opóźnione płatności, brak świadomości MŚP na temat kluczowych aspektów zamówień publicznych oraz wysokie potencjalne koszty działań prawnych pozostają głównymi przeszkodami na drodze do zwiększenia ich zaangażowania w tym obszarze i wykorzystania szansy na wzrost skali ich działalności.

Uwagi końcowe

45.

Zauważa, iż MŚP, ze względu na wysoką elastyczność strukturalną oraz profil produkcyjny, są w stanie szybko reagować na dynamiczne przemiany społeczno-gospodarcze. Barierą okazują się środki finansowe niezbędne na owe dostosowania, co wymaga, aby kolejne propozycje wsparcia w tym zakresie były dostosowane do potrzeb MŚP.

46.

Podkreśla, że ze względu na wpływ na rynek pracy, ale również na konsumentów, MŚP są ważnym interesariuszem współodpowiedzialnym za wdrażanie gospodarki o obiegu zamkniętym, co powinno mieć swoje odwzorowanie w ulgach podatkowych czy dostępie do środków europejskich.

47.

Uznaje, iż Komisja Europejska powinna korzystać z doświadczeń z SBA i planu działania na rzecz przedsiębiorczości do 2020 r. Celem jest doskonalenie i upraszczanie, a nie dokonywanie radykalnych zmian czy zrywanie z dotychczasowymi osiągnięciami, poszukując zupełnie nowych rozwiązań.

48.

Zwraca uwagę, iż liczba inicjatyw umożliwiających pogłębianie współpracy międzyregionalnej i transgranicznej jest nadal niewystarczająca.

49.

Ponawia apel o nową strategię horyzontalną, której treść powinna uwypuklać szczególne znaczenie innowacji, zwłaszcza radykalnych i przyrostowych, a także wspierać kluczowe technologie prorozwojowe oraz ważne projekty stanowiące przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania, w tym w odniesieniu do cyfryzacji i MŚP.

50.

Zachęca Komisję Europejską do podjęcia poszukiwań rozwiązań, które ułatwiłyby MŚP udział w przetargach publicznych, np. premiując ich lokalne/regionalne pochodzenie, ponieważ dotychczasowe zmiany są niewystarczające.

51.

Zwraca uwagę na fakt, że pomimo rozległych i wieloaspektowych działań KE, które należy ocenić pozytywnie, wsparcie MŚP nie zadziała efektywnie w skali całej UE przy skłonności do wprowadzania skomplikowanych przepisów wewnętrznych przez niektóre państwa członkowskie.

52.

Podkreśla, że władze lokalne i regionalne powinny odgrywać ważną rolę w procesach kształtowania środowiska sprzyjającego biznesowi oraz być wyposażone w instrumenty umożliwiające dostosowanie działań do zmieniających się potrzeb MŚP; wskazane byłoby większe włączenie władz lokalnych i regionalnych w proces kształtowania przyszłej polityki przemysłowej UE, w tym wsparcia MŚP.

53.

Zgadza się ze stanowiskiem Parlamentu Europejskiego, który wzywa do zwiększenia ogólnego budżetu unijnego Programu na rzecz jednolitego rynku 2021–2027, w celu wzmacniania międzynarodowej konkurencyjności MŚP, ekspansji na rynki poza UE i absorpcji innowacji.

54.

Jest przekonany, że zapowiedziane włączenie wszystkich instrumentów finansowych dostępnych dla MŚP w nowych wieloletnich ramach finansowych do jednego programu InvestEU wprowadzi oczekiwane uproszczenie procedur.

55.

Wzywa instytucje UE i państwa członkowskie do podwojenia wysiłków na rzecz poprawy funkcjonowania jednolitego rynku w celu wykorzystania jego pełnego potencjału.

56.

Apeluje do Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego o prace nad narzędziami i mechanizmami, które zapewnią europejskim MŚP równe warunki działania w kontekście konkurencji na poziomie europejskim i globalnym, zwłaszcza z punktu widzenia technologii mających strategiczne znaczenie dla Europy.

---

(1)  https://cor.europa.eu/en/engage/studies/Documents/EU-SMEs/EU-policy-SMEs.pdf

(2)  Europejski Komitet Regionów,Wspieranie przedsiębiorstw typu start-up i scale-up w Europie: perspektywa lokalna i regionalna, ECON-VI/021, sprawozdawca: Tadeusz TRUSKOLASKI, COR-2017-00032-00-01, lipiec 2017 r.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Sprawozdanie z wdrażania dyrektyw dotyczących zamówień publicznych

(2020/C 39/09)

Sprawozdawca

:

Thomas HABERMANN (DE/EPL), starosta powiatu Rhön-Grabfeld

I.   UWAGI OGÓLNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

1.

Podkreśla, że wydając niniejszą opinię, KR wywiązuje się z zobowiązania, podjętego w kontekście grupy zadaniowej ds. zasad pomocniczości, proporcjonalności i „robić mniej, ale efektywniej” oraz Programu lepszego stanowienia prawa, do przekazywania informacji zwrotnych na temat wdrażania prawodawstwa UE na szczeblu lokalnym i regionalnym. KR przeprowadził zatem wraz z Radą Gmin i Regionów Europy (CEMR) ogólnounijną ankietę oceniającą wdrożenie ram prawnych dotyczących zamówień publicznych przez władze lokalne i regionalne oraz zlecił przeprowadzenie badania w tej dziedzinie. Podkreśla, że wyniki ankiety, ze względu na bardzo zróżnicowany udział podmiotów z państw członkowskich, nie są reprezentatywne dla całej UE, ale pokazują jedynie pewne tendencje. Ponadto zwraca uwagę na opublikowane w lipcu 2019 r. sprawozdanie KR-u w sprawie pierwszych konsultacji RegHub (1), które zasadniczo potwierdza wyniki ankiety Rady Gmin i Regionów Europy i KR-u.

2.

Zauważa, że państwa członkowskie dokonały transpozycji kompleksowej reformy dyrektyw w sprawie zamówień publicznych z 2014 r. do prawa krajowego częściowo w 2016 r., a częściowo znacznie później. Okres nie dłuższy niż trzy lata od wejścia w życie bezpośrednio wiążących krajowych przepisów dotyczących zamówień publicznych sprawia, że możliwości oceny praktyki prawnej związanej ze stosowaniem nowych przepisów są ograniczone.

3.

Zwraca uwagę, że zarówno władze w swoich działaniach, jak i podmioty gospodarcze dopiero niedawno dostosowały się do zmienionego systemu zamówień publicznych oraz że nie wszystkie procesy dostosowawcze już się zakończyły. Podkreśla również, że te procesy dostosowawcze często wiążą się z niemałym obciążeniem związanym ze szkoleniami i doradztwem, które czasem muszą zapewniać zewnętrzni doradcy prawni. W tym kontekście jest zdania, że w najbliższych latach wprowadzanie nowych przepisów nie byłoby właściwe.

4.

Podkreśla, że w niniejszej opinii nie koncentruje się zatem na nowej reformie legislacyjnej, lecz omawia obecne trudności instytucji zamawiających szczebla lokalnego i regionalnego związane z obowiązującymi przepisami. Odnosi się również do poszczególnych aspektów, które Komisja przedstawiła niedawno w komunikacie o charakterze nieustawodawczym z października 2017 r. dotyczącym skuteczniejszych, bardziej zrównoważonych i profesjonalnych zamówień publicznych (2).

5.

Popiera cel i kluczowe elementy dyrektyw, w szczególności elektroniczne zamówienia publiczne i ułatwianie udziału MŚP, nowe koncepcje zamówień wewnętrznych i współpracy międzygminnej, możliwość wykorzystywania przez władze kryteriów strategicznych w zamówieniach publicznych w ramach ich własnych politycznych procesów decyzyjnych oraz propagowanie przejrzystości i uczciwości.

6.

Podkreśla, że – jak pokazują wyniki ankiety (3) – transgraniczne zamówienia publiczne nie przyniosły władzom lokalnym i regionalnym żadnej wartości dodanej. Pomimo regularnego rozpisywania kosztownych i czasochłonnych ogólnounijnych postępowań o udzielenie zamówienia nie napływają żadne oferty transgraniczne lub jest ich bardzo mało. Przyczyny należy się prawdopodobnie doszukiwać w tym, że platformy elektroniczne będące do dyspozycji państw są różne i w związku z tym stanowią przeszkodę w udziale przedsiębiorstw i władz z państw sąsiadujących: są one projektowane i tworzone w ramach państw narodowych i często nie przewidują możliwości użycia innych języków lub uwzględnienia wymogów administracyjnych państw innych niż to, w którym znajduje się dana instytucja zamawiająca.

7.

Zwraca uwagę na fakt (4), że prawidłowe stosowanie ram prawnych dotyczących zamówień publicznych stało się obecnie celem samym w sobie zamiast być instrumentem służącym zamawianiu robót budowlanych, dostaw czy usług.

8.

Podkreśla, że trzeba wyjaśnić, w jakich okolicznościach władze lokalne i regionalne mogą wspierać lokalny wzrost gospodarczy i lokalne struktury w ramach koncepcji zrównoważonego rozwoju i pozytywnego oddziaływania na środowisko poprzez wykorzystanie krótkich łańcuchów dostaw (np. lokalnego drewna) zgodnie z zasadą kupowania produktów lokalnych.

9.

Podkreśla, że umożliwione w ramach reformy z 2014 r. stosowanie kryteriów ekologicznych, społecznych i związanych z innowacjami przy świadczeniu usług publicznych trzeba zgodnie z zasadą samorządności lokalnej pozostawić w pełni do uznania zainteresowanych władz terytorialnych. Jest zdania, że należy jasno odrzucić wszelkie przyszłe zobowiązania do stosowania strategicznych celów w zakresie zamówień publicznych w każdym postępowaniu o udzielanie zamówienia, aby uniknąć niepotrzebnego przeciążenia tych procedur. Zwraca uwagę, że w przypadku wielu postępowań uwzględnianie celów strategicznych może być bezcelowe, na przykład w przypadku standardowych procedur zakupu produktów.

10.

Podkreśla, że dodatkowe cele polityczne zwiększają zarówno możliwość wystąpienia błędów, jak i ryzyko konfliktu między celami. Przypomina, że cele w zakresie zamówień publicznych można osiągnąć jedynie, pod warunkiem że podstawowy cel, jakim jest zapewnienie obywatelom dobrych produktów i usług po rozsądnej cenie, nie jest zagrożony.

11.

Podkreśla również, że w ramach reformy z 2014 r. wyraźnie uznano prawo władz lokalnych i regionalnych do samodzielnego świadczenia i organizowania usług za pośrednictwem własnych instytucji, zakładów państwowych lub przedsiębiorstw publicznych, a także koncepcje zamówień wewnętrznych i współpracy międzygminnej. Zawieranie umów w sprawie zamówienia publicznego z podmiotami trzecimi jest zatem tylko jedną z wielu możliwości świadczenia usług publicznych (5). Ponadto KR podkreśla, że instytucje zamawiające mają prawo do ponownego przekazania gminom zamówień udzielonych podmiotom trzecim.

12.

Za słuszne uważa podniesienie progu dla zamówień publicznych, powyżej którego zamówienia muszą być ogłaszane w całej Europie, gdyż pozwala to wyważyć z jednej strony wymogi przejrzystości, a z drugiej strony obciążenia administracyjne dla organów i MŚP. Wzywa Komisję, aby w dłuższej perspektywie dążyła do znacznego podniesienia progów określonych w Porozumieniu w sprawie zamówień rządowych na szczeblu WTO.

II.   ZALECENIA POLITYCZNE

Zamówienia strategiczne

13.

Jest zdania, że dzięki wprowadzonej w dyrektywach dotyczących zamówień publicznych z 2014 r. możliwości uwzględniania przez instytucje zamawiające celów strategicznych przy udzielaniu zamówień publicznych można w poszczególnych przypadkach uzyskać „lepsze zamówienia” z punktu widzenia zamawiającego.

14.

Zauważa jednak, że wynikające z tego obciążenia administracyjne dla władz lokalnych i regionalnych muszą być proporcjonalne do korzyści, jakie zamówienia publiczne mogą przynieść obywatelom. Zamówienia publiczne nie służą w pierwszym rzędzie osiąganiu celów politycznych, takich jak np. zrównoważenie środowiskowe, włączenie społeczne i innowacje, czy wywoływaniu określonych zmian społecznych. Są jednak w coraz większym stopniu wykorzystywane jako instrument zarządzania i osiągania celów politycznych. Nie można jednak tracić z oczu celu i sensu zamówień publicznych: zgodnie z zasadami oszczędnego zarządzania finansami i wydajności administracji publicznej należy poszukiwać jak najlepszej relacji jakości do ceny.

15.

Zwraca uwagę, że – jak wynika z ankiety przeprowadzonej przez KR i CEMR – władze lokalne i regionalne wiedzą o możliwości zastosowania ekologicznych i społecznych kryteriów związanych z innowacyjnością podczas udzielenia zamówień publicznych. Jak podano, są one po części wykorzystywane niechętnie, ponieważ z jednej strony nie ma takiej potrzeby, a z drugiej strony gdyż zwiększają prawdopodobieństwo postępowań odwoławczych w związku z większą możliwością wystąpienia błędów. Władze lokalne i regionalne ubolewają zwłaszcza nad niedoborem profesjonalnych umiejętności niezbędnych do pobudzenia tego rodzaju zamówień.

16.

Podkreśla, że władze lokalne i regionalne, mimo iż mogą udzielać zamówień na podstawie różnych kryteriów jakościowych, często preferują najniższą cenę, ponieważ ich zdaniem oznacza ona najbardziej odpowiednie wykorzystanie środków publicznych i poza tym okazuje się być kryterium, które najłatwiej zastosować.

17.

Jeśli chodzi o krytyczną uwagę Komisji zawartą w komunikacie (6), że w 55 % postępowań zamówienia udziela się wyłącznie w oparciu o najniższą cenę, wyjaśnia, że w przedmiotowych postępowaniach cele strategiczne de facto mogły były zostać uwzględnione, ponieważ na przykład kryteria dotyczące środowiska i efektywności energetycznej często mogą zostać skutecznie włączone już do specyfikacji istotnych warunków zamówienia i w rezultacie udzielenie zamówienia może odbyć się w oparciu o najniższą cenę.

18.

Zwraca uwagę, że jak wynika z ankiety, zapotrzebowanie na stosowanie kryteriów strategicznych przy udzieleniu zamówień jest bardzo zróżnicowane. I tak zasadniczo ankietowani nie dostrzegali potrzeby rozpisywania zamówień wspierających innowacje; w przypadku zamówień uwzględniających kwestie społeczne ich nastawienie było neutralne, a większość z nich poparła zielone zamówienia publiczne. Zauważa, że przy stosowaniu wszystkich kryteriów pojawiają się trudności ze względu na złożoność ram prawnych, przy określaniu warunków odnoszących się do realizacji zamówienia oraz w szczególności przy ocenie równoważności krajowych certyfikatów i oznakowań, które mają potwierdzać spełnienie kryteriów (7).

19.

Podkreśla, że jak dotąd jedynie kilka organów władz lokalnych w nielicznych państwach członkowskich wykorzystało innowacyjne zamówienia publiczne, w tym partnerstwa innowacyjne czy przedkomercyjne zamówienia publiczne. Główną przyczyną tego stanu rzeczy jest to, że promocja badań i rozwoju rzadko jest priorytetem, że zamawiane są standardowe produkty lub że istnieją ograniczenia budżetowe. Inicjatywa Komisji „Big Buyers” może być jednym z instrumentów wspierania innowacyjnych zamówień publicznych. KR podkreśla, że łączone zamówienia publiczne i grupy zakupowe regularnie ułatwiają zwłaszcza mniejszym samorządom lokalnym udzielanie zamówień i osiąganie większej wydajności.

Dostęp MŚP do rynków zamówień publicznych

20.

Przypomina, że wspieranie MŚP było jednym z pięciu priorytetów reformy prawa dotyczącego zamówień publicznych w 2014 r. Zauważa, że MŚP i przedsiębiorstwa typu start-up nadal mają trudności ze spełnieniem kryteriów kwalifikowalności ekonomicznej lub technicznej. Ponadto istotnymi ograniczeniami są opóźnienia w płatnościach, brak wiedzy wśród MŚP na temat kluczowych aspektów zamówień publicznych oraz wysokie potencjalne koszty postępowań odwoławczych.

21.

Zwraca uwagę, że jak wynika z ankiety KR-u i CEMR, środki podjęte do tej pory w celu zwiększenia udziału MŚP nie doprowadziły do oczekiwanej poprawy.

22.

Podkreśla, że strategiczne cele w zamówieniach publicznych zwłaszcza dla MŚP – w większym stopniu niż dla profesjonalnie zorganizowanych dużych przedsiębiorstw – stanowią często istotną przeszkodę w uczestnictwie w postępowaniach przetargowych, ponieważ MŚP nierzadko nie posiadają zasobów, aby spełnić strategiczne kryteria udzielenia zamówienia. Zauważa, że wzmocnienie strategicznych zamówień może być sprzeczne ze słusznym i wartym poparcia celem dotyczącym wspierania MŚP i ułatwiania im dostępu do zamówień publicznych.

23.

Podkreśla w związku z tym potrzebę zmiany obowiązującej obecnie na szczeblu europejskim definicji MŚP (8). Wyjaśnia, że w ramach obecnej definicji średnie przedsiębiorstwa (tzw. spółki o średniej kapitalizacji zatrudniające do 500 pracowników) są pod względem struktury całkowicie porównywalne z MŚP (< 250 pracowników i roczny obrót ≤ 50 mln EUR lub suma bilansowa ≤ 43 mln EUR) i mimo to nie korzystają z preferencyjnego traktowania w porównaniu z dużymi przedsiębiorstwami. W obliczu rosnącej fali protekcjonizmu na dużych rynkach podkreśla, jak ważne jest, by UE pozycjonowała się w globalnej grze konkurencyjnej w sposób konstruktywny i zdecydowanie otwarty na potrzeby rynku z korzyścią dla europejskiej gospodarki, uwzględniając przy tym znaczenie MŚP jako silnego czynnika gospodarczego, zwłaszcza na obszarach wiejskich.

24.

Zwraca uwagę, że nowy system dla usług społecznych i innych szczególnych usług sprawia trudności władzom lokalnym i regionalnym. Napotykane problemy związane są między innymi ze szczególnym charakterem usług i szczególnym kontekstem, w którym są świadczone. Krytykuje fakt, że obecnie od pewnego progu (750 000 EUR) istnieje obowiązek rozpisywania zamówień publicznych, mimo że nic się nie zmieniło, jeśli chodzi o brak wpływu tego rodzaju usług na rynek wewnętrzny. Wyjaśnia, że przepisy te po części nie pasują do krajowych systemów państw członkowskich. Trybunał Sprawiedliwości postanowił, że dyrektywa w sprawie zamówień publicznych nie ma zastosowania (9) w wypadkach, gdy organy publiczne nie mogą dokonywać selektywnego wyboru, kiedy usługodawcy działają w ramach procedur wydawania zezwoleń lub modelu „open house”. Jednak przepisy dyrektywy w sprawie zamówień publicznych nie zawsze są dobrze dostosowane do krajowych systemów państw członkowskich i w praktyce mogą powodować nieproporcjonalne obciążenia administracyjne dla władz lokalnych i regionalnych (10). Ponadto zakres stosowania tego systemu jest niejasny z uwagi na odniesienia do niejednoznacznego kodu CPV w załączniku XIV.

25.

Jest zdania, że dzielenie zamówień na części jest korzystne w szczególności dla MŚP i średniej wielkości przedsiębiorstw i stanowi w związku z tym dobre podejście. Zauważa jednak, że nieefektywne przedsiębiorstwa lub dzielenie zamówień na zbyt małe części może zwiększyć obciążenia administracyjne i koordynacyjne dla instytucji zamawiających.

Transgraniczne zakupy towarów i usług

26.

Zauważa, że ogólny udział zamówień transgranicznych zmniejszył się z 5,95 % w 2013 r. do 3,4 % w 2017 r. (11).

27.

Podkreśla, że pojęcie zamówienia publicznego powinno być interpretowane w sposób funkcjonalny, jednak nawet przy takiej interpretacji nie należy dodawać różnego rodzaju usług w zakresie planowania przy obliczaniu wartości zamówienia, lecz można raczej traktować je jako odrębne zamówienia. Zaznacza, że ma to szczególne znaczenie dla ochrony i większego udziału MŚP w procedurach udzielania zamówień publicznych.

28.

Wzywa Komisję do przyjęcia bardziej kompleksowych wytycznych dotyczących elektronicznych procedur udzielania zamówień publicznych w celu zwiększenia pewności prawa i udziału MŚP w elektronicznych zamówieniach publicznych.

29.

Przypomina, że wyłączenie zawarte w art. 10 lit. h) dyrektywy w sprawie zamówień publicznych (dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE (12)) jest wyrazem ogromnego znaczenia niekomercyjnych organizacji charytatywnych, które właśnie w sytuacjach ochrony ludności w przypadku katastrof mogą wykazać się i rozwijać dzięki wolontariuszom. Jest zdania, że państwa członkowskie mogą wyraźnie określić w swoim prawie krajowym, które organizacje uznaje się za organizacje nienastawione na zysk, o ile to prawo krajowe będzie gwarantowało, że organizacje te spełniają kryteria ustanowione przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości (13).

30.

Podkreśla, że w ankiecie KR-u i CEMR 70 % respondentów stwierdziło, że transgraniczne zakupy nie wnoszą wartości dodanej z powodu braku ofert z innych państw członkowskich, a jedynie 24 % uznało, że sprzyjają one konkurencji i zapewniają lepsze możliwości wyboru. Zwraca uwagę na wnioski zawarte w sprawozdaniu RegHub, zgodnie z którymi niektóre sektory, zwłaszcza te o specyfice społecznej, nie mają charakteru transgranicznego i że w związku z tym nie spełniają obowiązkowego kryterium posiadania znaczenia dla rynku wewnętrznego.

31.

Zasadniczo zgadza się z celem Komisji, jakim jest zwiększenie liczby postępowań o udzielenie zamówienia transgranicznego. Zwraca uwagę, że przyczyną niskiej liczby takich postępowań jest m.in. konieczność zapewnienia dokumentów dotyczących zamówienia w wielu językach, co wymaga czasu i zasobów i siłą rzeczy powoduje wzrost kosztów, a także różne sposoby interpretacji dyrektyw dotyczących zamówień publicznych w państwach członkowskich.

32.

Dodaje, że kolejną główną przyczyną może być zróżnicowanie norm i przepisów prawnych stosowanych przez państwa członkowskie na przykład w dziedzinie prawa pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy czy budownictwa. Zniechęca to do składania ofert potencjalnych zagranicznych oferentów, w szczególności MŚP, które często nie posiadają wystarczających zasobów rzeczowych i prawnych niezbędnych do spełnienia wymogów innych państw członkowskich.

33.

Podkreśla ponadto, że często zdarza się, iż przedsiębiorstwa zakładają spółki zależne w innych państwach członkowskich, by być bliżej rynków lokalnych. Najczęściej w czasie przetargów lokalnych i regionalnych oferty składają nie spółki dominujące, lecz zależne. Tych transakcji nie ujmują statystyki dotyczące zamówień transgranicznych.

34.

Zwraca na koniec uwagę w szczególności na trudności, jakie napotykają oferenci, próbując sprostać w kontekście transgranicznym zróżnicowanym wymogom państw członkowskich dotyczącym certyfikatów i podpisów elektronicznych. Dlatego też konieczne jest sporządzenie wspólnych wytycznych w sprawie opracowania wspólnych systemów prawnych i informatycznych oraz utworzenia platform elektronicznych, które umożliwiłyby władzom i przedsiębiorstwom mającym siedzibę w różnych krajach sąsiadujących składanie ofert.

Środki służące poprawie wdrażania

35.

Zauważa, że organizacja zapowiadanej przez Komisję tzw. profesjonalizacji, czyli szkolenia pracowników administracji, leży w zakresie wyłącznych kompetencji państw członkowskich, a w szczególności jest w gestii władz lokalnych i regionalnych. Jest również zaniepokojony, że dalsze wytyczne i podręczniki Komisji dotyczące profesjonalizacji instytucji zamawiających (takie jak obecnie planowane szeroko zakrojone europejskie ramy profesjonalizacji – European Professionalisation Framework, EPF) oznaczałyby dodatkowe obciążenia administracyjne dla tych instytucji, które już i tak muszą radzić sobie z dużą liczbą przepisów.

36.

Z zadowoleniem przyjmuje ostateczną wersję planu działania z 26 października 2018 r. opracowanego przez partnerstwa na rzecz innowacyjnych i odpowiedzialnych zamówień publicznych w ramach agendy miejskiej (14). W szczególności popiera skierowane do Unii Europejskiej zalecenia dotyczące możliwości finansowania przez UE wspólnych zamówień transgranicznych, zamówień publicznych na innowacje, zamówień strategicznych, zwłaszcza zamówień społecznych (tj. wykorzystujących klauzule społeczne i kryteria udzielania zamówienia w procedurach przetargowych i zamówieniach), a także zamówień publicznych wspomagających zamknięcie obiegu w gospodarce. Popiera także skierowane do państw członkowskich zalecenia dotyczące inwestowania w budowanie zdolności w zakresie innowacyjnych i odpowiedzialnych zamówień publicznych oraz zalecenia adresowane zarówno do państw członkowskich, jak i do miast, w sprawie zwiększenia liczby szkoleń dotyczących zamówień publicznych wspomagających zamknięcie obiegu w gospodarce oraz szkoleń na temat innowacyjnych i odpowiedzialnych zamówień publicznych.

37.

Jest zdania, że UE musi zapewnić spójność różnych europejskich strategii politycznych dotyczących zamówień publicznych, konkurencji i pomocy państwa, aby ogólnie wzmocnić UE jako obszar przemysłowy oraz utrzymać konkurencyjność europejskich przedsiębiorstw w zglobalizowanym świecie.

38.

Wzywa Komisję do zainicjowania procesu wydawania wiarygodnych i jednoznacznych ogólnounijnych oznakowań i certyfikatów, zwłaszcza w dziedzinie zrównoważenia środowiskowego, w celu stworzenia pewności prawa i zmniejszenia obciążeń dla instytucji zamawiających.

39.

Zwraca uwagę, że rozwój własnych systemów elektronicznych zamówień publicznych i krajowych portali zamówień publicznych częściowo stał się przyczyną problemów związanych z kompatybilnością zarówno między państwami członkowskimi, jak i w ich obrębie. Rozwój w pełni kompatybilnych systemów mógłby znacznie uprościć i przyspieszyć procedury udzielania zamówień publicznych.

40.

Podkreśla na koniec, że dyrektywy nie spełniły podstawowego celu, jakim było szeroko zakrojone uproszczenie dla władz lokalnych i regionalnych. Z uwagi na potrzebę ciągłości i przedstawione powyżej argumenty sądzi jednak, że w nadchodzących latach zdecydowanie nie należy przeprowadzać nowej reformy legislacyjnej.

---

(1)  Komitet Regionów, Grupa Sterująca ds. Pomocniczości, sieć regionalnych centrów ds. oceny wdrożenia polityki UE, sprawozdanie z wdrożenia, pierwsze konsultacje w sprawie zamówień publicznych, lipiec 2019 r.

(2)  Komunikat Komisji „Skuteczne zamówienia publiczne dla Europy” z dnia 3 października 2017 r. (COM(2017) 572).

(3)  Zob. ankieta przeprowadzona przez KR wspólnie z Radą Gmin i Regionów Europy (CEMR) w celu oceny wdrożenia dyrektyw w sprawie zamówień publicznych z 2014 r.: wyzwania i szanse na poziomie lokalnym i regionalnym.

(4)  Zob. wspólna ankieta KR-u i CEMR.

(5)  Zob. opinia Europejskiego Komitetu Regionów z 5 lipca 2018 r. w sprawie pakietu dotyczącego zamówień publicznych, sprawozdawca: Adrian Ovidiu TEBAN (RO/EPL).

(6)  Komunikat Komisji „Skuteczne zamówienia publiczne dla Europy” z 3 października 2017 r. (COM(2017) 572 final).

(7)  Ankieta KR-u i CEMR.

(8)  Zalecenie Komisji 2003/361/WE z 6 maja 2003 r. (Dz.U. L 124 z 20.5.2003, s. 36).

(9)  Sprawy C-410/14 Falk Pharma i C-9/17 Tirkkonen.

(10)  Opinia platformy REFIT w sprawie skuteczności i wydajności zamówień publicznych (opieka nad młodzieżą i wsparcie społeczne) na wniosek niderlandzkiego ministerstwa zdrowia, dobrobytu i sportu z dnia 14 marca 2019 r.

(11)  Parlament Europejski, Departament Tematyczny ds. Polityki Gospodarczej, Naukowej i Jakości Życia, Contribution to Growth. European Public Procurement. Delivering Economic Benefits for Citizens and Businesses, styczeń 2019 r.

(12)  Dz.U. L 94 z 28.3.2014, s. 65.

(13)  ETS, orzeczenie w sprawie C-465/17 z 21 marca 2019 r.

(14)  https://ec.europa.eu/futurium/en/system/files/ged/final_action_plan_public_procurement_2018.pdf

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Lepsze stanowienie prawa: podsumowanie dotychczasowych osiągnięć i utrzymanie dalszego zaangażowania

(2020/C 39/10)

Sprawozdawca	:	Olgierd GEBLEWICZ (PL/EPL), marszałek województwa zachodniopomorskiego
Dokumenty źródłowe	:	COM(2019) 178 final SWD(2019) 156

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Uwagi

1.

Z zadowoleniem przyjmuje podsumowanie przez Komisję Europejską działań na rzecz lepszego stanowienia prawa i podkreśla, że lepsze stanowienie prawa nie powinno być ukrytą agendą deregulacyjną i że wraz z opartym na dowodach, przejrzystym i sprzyjającym włączeniu społecznemu kształtowaniu polityki stanowi ono zasadniczy wymóg w sytuacji, w której atakuje się demokrację i decyzje podejmowane w drodze kompromisu. Narzędzia lepszego stanowienia prawa nigdy nie powinny zastępować demokratycznego podejmowania decyzji politycznych. Podkreśla, że jako takie pociągają one za sobą koszty (pod względem czasu, zasobów ludzkich itp.) i w związku z tym muszą być także skonstruowane pod kątem skuteczności. Lepsze stanowienie prawa musi być także wspólnym wysiłkiem podejmowanym na wszystkich szczeblach sprawowania rządów. Dlatego z zadowoleniem przyjmuje zwłaszcza uznanie potrzeby bardziej bezpośredniego włączenia władz lokalnych i regionalnych i Komitetu Regionów w proces decyzyjny UE.

2.

Stwierdza, że obywatele Unii Europejskiej zasługują na prawo dobrej jakości, budujące europejską wartość dodaną, jasne oraz będące dobrze komunikowanym adresatom co do celów i monitorowane co do skutków. Ponieważ władze lokalne i regionalne wdrażają i stosują około 70 % prawodawstwa unijnego, a jednoczenie mają najbliższy kontakt z obywatelami, to muszą być bezpośrednio zaangażowane w proces tworzenia dobrych regulacji UE oraz proces oceny ich skuteczności. Ponieważ zrozumienie przez obywateli celu regulacji oraz korzyści, jakie im przynoszą, jest kluczowe z punktu widzenia wdrażania regulacji i postrzegania UE, władze lokalne i regionalne, jako wiarygodne dla obywateli, muszą być w pełni włączone w ten proces komunikacji, tj. w zrozumiałe lokalnie informowanie i wyjaśnianie sensu regulacji. Rola Komitetu Regionów, jako formalnego pomostu pomiędzy instytucjami UE a władzami lokalnymi i regionalnymi, jest tu kluczowa.

3.

Zauważa, że jakość prawa jest jednym z głównych kluczy do sukcesu procesu integracji europejskiej, a Europa będzie silna, jej instytucje praworządne, polityka skuteczna, obywatele będą zaangażowani i włączeni do procesu podejmowania decyzji, jeżeli sposób sprawowania rządów będzie gwarantować współpracę między poszczególnymi szczeblami władzy, w celu wdrożenia polityk unijnych, skutecznego stosowania prawa, jak również znalezienia akceptowanych społecznie odpowiedzi na globalne wyzwania. W tym kontekście popiera również stwierdzenie Komisji Europejskiej, że podejście ilościowe (mające na celu zmniejszenie tzw. obciążeń administracyjnych o określoną wartość procentową) nie wystarcza do rozwiązania problemu złożoności i różnorodności przepisów UE oraz ich wpływu na różnych poziomach. Popiera również zalecenie grupy zadaniowej ds. pomocniczości, zgodnie z którym kwestia „gęstości legislacyjnej” w odniesieniu do jej wartości dodanej powinna być głównym elementem realizacji programu REFIT. W tym kontekście przyjmuje również z zadowoleniem zobowiązanie przyszłej przewodniczącej Komisji do powołania konferencji na temat przyszłości Europy w 2020 r. i przypomina, że pragnie w pełni uczestniczyć we wszelkich dyskusjach w sprawie poprawy sprawowania rządów w UE, oraz iż proponuje stały, zorganizowany system dialogu obywatelskiego w celu umocnienia demokratycznego funkcjonowania UE.

4.

Zgadza się, że program lepszego stanowienia prawa jest narzędziem, które ma za zadanie pomagać w ulepszaniu polityki UE i ma stanowić podstawę do podejmowania we właściwym czasie rozsądnych decyzji politycznych, gwarantując, że prawodawstwo, które przyjmują instytucje UE „czyni więcej dobra niż zła”, tzn. dopilnowując, aby środki prawne były oparte na dowodach, dobrze zaprojektowane i aby przynosiły wymierne i trwałe korzyści dla obywateli, przedsiębiorstw i całego społeczeństwa. Dotyczy to zarówno nowych przepisów, jak i obszernego zbioru istniejącego prawodawstwa UE. Jest świadomy, że instrument ten de facto jest początkiem procesu, którego celem jest wypracowanie jak najlepszych mechanizmów stanowienia prawa.

5.

Jest świadomy, że z racji traktatowych kompetencji oraz posiadanych zasobów kadrowych to struktury Komisji Europejskiej odgrywają kluczową rolę w polityce lepszego stanowienia prawa. Przypomina jednak, iż lepsze stanowienia prawa nie może być osiągnięte jedynie poprzez działania na poziomie unijnym. Zdecydowanie wskazuje na istotny, wciąż nie w pełni wykorzystany potencjał jaki posiada współpraca z władzami lokalnymi i regionalnymi, do czego naturalnym pomostem jest KR.

6.

Przypomina o zobowiązaniu Unii do stanowienia prawa w obszarach podlegających kompetencjom dzielonym tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele danej polityki nie mogą zostać osiągnięte w zadowalającym stopniu przez państwa członkowskie, ich regiony lub władze lokalne, zgodnie z art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej, tj. z zasadami pomocniczości i proporcjonalności. Popiera wnioski grupy zadaniowej ds. pomocniczości i proporcjonalności oraz propozycję otwarcia polityki poprzez lepsze zaangażowanie wszystkich szczebli administracji poprzez nowe podejście do zasady pomocniczości, ujmując ja jako „pomocniczość aktywną”.

7.

Podkreśla, że obecnie władze lokalne i regionalne nie są bezpośrednio włączone w negocjacje miedzy PE i Radą podczas procedur legislacyjnych, a także nie biorą bezpośredniego udziału w formalnym mechanizmie kontroli pomocniczości. Przypomina jednak, że KR ma prawo wystąpienia do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w przypadku nieprzestrzegania zasady pomocniczości oraz że wykorzystuje tę możliwość do wzmocnienia swojego przesłania politycznego w tej dziedzinie i tym samym odgrywa ważną rolę w nagłaśnianiu stanowiska władz lokalnych i regionalnych. Wzywa Komisję do zastanowienia się nad sposobami ściślejszego zaangażowania w te procesy parlamentów regionalnych, na przykład poprzez ich formalne włączenie w mechanizm wczesnego ostrzegania lub rozszerzenie systemu żółtej i czerwonej kartki na parlamenty regionalne, tak aby mogły one wnosić pozytywny wkład w rozwój aktywnej pomocniczości.

8.

Przypomina, iż kluczową rolę w procesie ulepszania prawa stanowi jego monitoring i ewaluacja. Zwraca uwagę na fakt, iż nowe regulacje zostają częstokroć wdrażane zanim zakończy się pełna i prawidłowa ewaluacja wpływu prawa dotychczas obowiązującego. Władze lokalne i regionalne stosują większość unijnego prawa, dlatego też dysponują najszerszą wiedzą w zakresie jego praktycznego oddziaływania na obywateli.

9.

Z zadowoleniem przyjmuje do wiadomości wezwanie Komisji, aby działania REFIT zostały wzmocnione przez większe zaangażowanie Komitetu Regionów.

10.

Podkreśla możliwości KR-u w zakresie konsultacji i komunikacji ze społecznościami lokalnymi poprzez wykorzystanie kontaktów z istniejącymi sieciami skupiającymi przedstawicieli władz lokalnych i regionalnych w państwach członkowskich.

Instrumenty lepszego stanowienia prawa i rola władz lokalnych i regionalnych w ich lepszym wykorzystaniu

11.

Przypomina, że konsultacje z zainteresowanymi stronami mogą stanowić ważny wkład w treść przepisów prawnych i mają charakter legitymizujący - wzmacniają akceptację regulacji, przez co są w stanie zwiększyć skuteczność wdrażania. Dlatego z zadowoleniem przyjmuje podjęcie inicjatywy w zakresie komunikacji i konsultacji z obywatelami poprzez stworzenie portalu „Wyraź swoją opinię!”. Zauważa jednak, że odpowiedzi ze strony pojedynczych obywateli stanowią dotychczas jedynie mniejszość zgłoszeń, co prawdopodobnie wynika z faktu, że portal i procesy konsultacji nie są jeszcze szeroko znane. Dlatego postuluje o wzmocnienie środków w celu propagowania takich konsultacji i informowania o nich również poprzez współpracę z władzami lokalnymi i regionalnymi. Ponadto proponuje, by przewidzieć specjalne, ukierunkowane konsultacje dla władz lokalnych i regionalnych, zwłaszcza w obszarach tematycznych o dużym znaczeniu dla nich. W tym kontekście zaangażowanie KR-u poprzez wykorzystanie kontaktów w ramach sieci skupiających przedstawicieli władz regionalnych i lokalnych mogłoby pozwolić dotrzeć do szerszej grupy podmiotów indywidualnych i instytucjonalnych, co poprawiłoby wyniki konsultacji.

12.

Zauważa, że istotnym instrumentem wzmacniającym legitymizację i przejrzystość stanowionego prawa jest ocena jego skutków, dlatego popiera intencję Komisji, aby w trakcie dokonywania takiej oceny kierować szczególną uwagę na pomocniczość i proporcjonalność. Zwraca uwagę na fakt, iż samorządy lokalne i regionalne mogą dostarczyć szczególnie cennych informacji w tej dziedzinie.

13.

Zwraca uwagę na potrzebę podjęcia dalszej pracy nad opracowaniem wskaźników oceny skutków z uwzględnieniem instrumentów obejmujących poziom niższy niż krajowy, zwłaszcza wskaźników wykorzystywanych do opracowywania polityk, takich jak cele zrównoważonego rozwoju czy tablica wyników zawierająca wskaźniki społeczne. Dzięki temu władze europejskie, krajowe, regionalne i lokalne będą mogły zapoznać się z ocenami skutków w różnych regionach, a także będą miały możliwość wskazania elementów wymagających poprawy w zakresie legislacji i kształtowania polityk na poziomie lokalnym.

14.

Zwraca uwagę na zróżnicowanie regionów europejskich, co może przekładać się na asymetryczny wpływ terytorialny danego prawa. Wstępne oceny skutków powinny badać, czy istnieją terytorialne konsekwencje wdrażania polityki na wczesnym etapie procesu legislacyjnego i dlatego powinny stać się zwyczajową praktyką stosowaną przez wszystkie dyrekcje i służby Komisji w celu przeanalizowania tego aspektu podczas przygotowywania prawodawstwa. Pozwoliłoby im to na lepszą ocenę optymalnych środków dla osiągnięcia ich celów politycznych oraz na przeprowadzenie w odnośnych przypadkach bardziej szczegółowych ocen oddziaływania terytorialnego w odniesieniu do prawodawstwa. Pomogłoby także uwrażliwić wszystkie dyrekcje Komisji na potencjalne terytorialne i geograficzne skutki ich wyborów politycznych.

15.

Przypomina, że w 2018 roku uruchomił pilotażowy projekt dotyczący sieci regionalnych centrów zbierania lokalnych i regionalnych danych na temat wdrażania polityki UE za pomocą specjalnych kwestionariuszy (RegHub). Z zadowoleniem przyjmuje, że komunikat KE w sprawie lepszego stanowienia prawa potwierdza poparcie dla tego projektu. Wzywa do podjęcia dalszych starań aby projekt ten ulepszać i – po dokonaniu pozytywnej oceny fazy pilotażowej – na stałe wprowadzić do systemu kształtowania polityki i prawa UE.

16.

KR zdecydowanie popiera cele platformy REFIT; jest członkiem grupy zainteresowanych stron platformy od czasu jej utworzenia w 2015 r. Zachęca do rozszerzenia mandatu platformy zgodnie z propozycjami grupy zadaniowej ds. pomocniczości, w których zidentyfikowano szereg problemów uniemożliwiających KR-owi jeszcze skuteczniejsze przyczynianie się do funkcjonowania platformy. Podkreśla, że KR jako organ konsultacyjny jest najbardziej odpowiedni do zapewnienia wkładu merytorycznego, jednak obecnie wysoce specyficzny i techniczny charakter zgłoszeń do platformy, a także krótki termin składania wkładów, nie pozwalają Komitetowi Regionów na wykorzystanie jego potencjału i wniesienie odpowiednio znaczącego wkładu. Podkreśla ponadto znaczący wkład, jaki za pośrednictwem KR-u może wnieść sieć RegHub w osiągnięcie celów platformy REFIT.

Zalecenia KR-u

17.

Doceniając dotychczasowe wysiłki KE w zakresie przeglądu istniejących przepisów, zaleca przygotowanie sektorowych planów przeglądów prawa, aby zapewnić spójną i systemową realizację założonych przez KE celów. Jednocześnie podkreśla, że w zakresie tak ewaluacji dotychczasowych regulacji, jak i tworzenia nowych niezbędne jest wzmocnienie współpracy wielopoziomowej, opartej na wzajemnym zaufaniu. Odnotowuje, że tego rodzaju współpraca powinna zakładać czynne zaangażowanie regionów i władz lokalnych, poczynając od określania rocznego programu prac Komisji Europejskiej i rocznego programowania działań dotyczących ewaluacji i monitorowania prawodawstwa, ze szczególnym uwzględnieniem aspektów związanych z oddziaływaniem terytorialnym.

18.

Zwraca uwagę, że w ramach szerszego programu lepszego stanowienia prawa należy wzmocnić stosowanie zasad pomocniczości i proporcjonalności w procesie decyzyjnym UE. Wzywa aby nadać zasadom pomocniczości i proporcjonalności najwyższy priorytet, ujmować zasadę pomocniczości w sposób aktywny, jako sposób zapewnienia, by wkład oddolny był w pełni uwzględniany w ramach posiadanych kompetencji na poziomie UE. Zasady te muszą być rzeczywiście traktowane jako fundamentalne elementy procesu decyzyjnego UE, przede wszystkim przy ścisłej współpracy z Komitetem Regionów, jako instytucjonalnym przedstawicielem władz lokalnych i regionalnych, odpowiedzialnych za bezpośrednie stosowanie sporej części prawa europejskiego.

19.

Zwraca uwagę, iż w zakresie metodologii pracy platforma REFIT stara się zawrzeć w tych samych ramach poziom techniczny i polityczny. Jednocześnie zauważa, iż Komitet Regionów, reprezentujący polityczne władze lokalne i regionalne, jest traktowany jak grupa interesu, co nie odzwierciedla charakteru jego składu. Wzywa tym samym do przeformułowania metodologii tak, aby przedstawiciele KR-u byli bardziej bezpośrednio zaangażowaniu w proces polityczny określający polityczne cele platformy oraz wybór analizowanych przepisów. Umożliwiłoby to uczestniczącym w pracach platformy członkom KR-u pełne wykorzystanie ich doświadczenia i wiedzy w zakresie szeroko rozumianej implementacji prawa europejskiego oraz jego oddziaływania na obywateli, a jednocześnie tworzenie pomostu z sieciami KR-u.

20.

Podkreśla, że władze lokalne i regionalne muszą mieć możliwość dostosowania przepisów prawa UE do warunków lokalnych i regionalnych, aby uniknąć niepotrzebnej biurokracji, ograniczeń lub obciążeń finansowych. Grupa zadaniowa ds. pomocniczości i proporcjonalności wskazuje, że zwiększył się poziom szczegółowości ustawodawstwa i w efekcie skurczyło się pole do interpretacji, które należy zachować dla transpozycji dyrektyw. Trend ten utrudnia osiągnięcie celu Komisji, jakim jest lepsze i skuteczniejsze stanowienie prawa. Należy zatem zająć się tym problemem w kontekście przyszłych prac nad lepszym stanowieniem prawa.

21.

Zaleca także zmianę struktury platformy REFIT poprzez włączenie ekspertów lokalnych i regionalnych w prace grupy ekspertów krajowych oraz grupy skupiającej przedstawicieli grup interesu. Byłby to dodatkowy sposób realizacji zaleceń grupy roboczej dotyczących zwiększenia roli władz lokalnych i regionalnych w procesie stanowienia prawa, zawartych w komunikacie Komisji.

22.

Przypomina, że Komisja Europejska zadeklarowała zintensyfikowanie współpracy z Komitetem Regionów oraz z Europejskim Komitetem Ekonomiczno-Społecznym i stowarzyszeniami przedstawicielskimi. Po udanym zakończeniu fazy pilotażowej sieci regionalne (RegHub) mogą stać się kluczowym kanałem, za pośrednictwem którego można osiągnąć tę zintensyfikowaną współpracę. Odnotowuje, że wymagałoby to od Komisji, KR-u i wszystkich innych podmiotów określenia wspólnie z sieciami harmonogramu, treści obszarów polityki i znaczenia dla regionów i miast. W tym kontekście wzywa do większego zaangażowania Komisji Europejskiej już w trakcie fazy pilotażowej projektu.

23.

Zachęca Komisję Europejską do rozważenia możliwości rozszerzenia sieci regionalnych (RegHub) po zakończeniu fazy pilotażowej. Wartość dodana, jaką projekt mógłby przynieść wraz z rozwojem sieci, przy zaangażowaniu około 280 regionów, znacząco wzrasta. Ogólnoeuropejskie sieci regionalne (RegHub) mogłyby stać się ważnym instrumentem służącym przezwyciężeniu niektórych wyzwań, przed którymi stoi obecnie projekt lepszego stanowienia prawa, a wiele regionów wykazało duże zainteresowanie uczestnictwem w fazie pilotażowej projektu. Niemniej rozwój i utrzymanie takich sieci wiązałyby się z inwestycjami w zakresie zasobów pieniężnych i ludzkich oraz ze wsparciem dla regionów zamierzających tak się zorganizować, by wnosić stały wkład w działalność sieci po zakończeniu fazy pilotażowej.

24.

Z zadowoleniem przyjmuje podpisanie w 2016 r. przez Parlament Europejski, Radę i Komisję nowego porozumienia międzyinstytucjonalnego w sprawie lepszego stanowienia prawa oraz fakt, że porozumienie zwiększyło kontrolę nad procedurą przyjmowania aktów delegowanych i wykonawczych. Zwraca jednak uwagę, iż porozumienie nie jest w pełni realizowane przez instytucje będące jego sygnatariuszami, a w procesie jego przygotowania nie uwzględniono niestety Komitetu Regionów. Podkreśla, że w świetle poruszonych wyżej kwestii w ogólnym interesie instytucjonalnym UE leżałoby włączenie Europejskiego Komitetu Regionów do wszelkich przyszłych zmian porozumienia międzyinstytucjonalnego.

25.

Wzywa do rozszerzenia składu Rady ds. Kontroli Regulacji o stałego członka wyznaczanego przez Komitet Regionów. Uzasadnieniem takiego rozszerzenia jest pilna potrzeba uwrażliwienia Rady na perspektywę poziomu regionalnego i lokalnego wobec prawodawstwa unijnego. Jest przekonany, że tylko silniejsza sformalizowana rola władz lokalnych i regionalnych oraz KR-u w kształtowaniu polityki i prawa UE może pomóc w zapewnieniu większej skuteczności przepisów i zgodności z zasadami pomocniczości i proporcjonalności, a tym samym ich silniejszej legitymizacji.

26.

Wzywa PE i Radę do przeprowadzania oceny skutków wszelkich istotnych poprawek, które instytucje te proponują w trakcie procesu stanowienia prawa. Wzywa ponadto, aby w przypadku, gdy osiągnięte porozumienie znacznie różni się od pierwotnej oceny skutków Komisji, przed podjęciem ostatecznej decyzji zaangażowane instytucje wspólnie oceniły na nowo skutki gospodarcze, społeczne i środowiskowe oraz obciążenia regulacyjne. KR wzywa, aby w takim przypadku był regularnie informowany o postępie negocjacji między PE i Radą oraz wpływie na pierwotne założenia regulacji, a w przypadku znaczących zmian w miarę możliwości konsultowany na nowo.

27.

Wzywa Komisję do przeprowadzenia – w ramach przyszłych ocen skutków – analizy terytorialnej wraz z analizą obciążeń finansowych dla sektora publicznego, wynikających z nowych przepisów. W ten sposób decyzja o tym, czy dane przepisy UE są najbardziej odpowiednim skutecznym instrumentem, byłaby lepiej umotywowana.

28.

Popiera apel Komisji Europejskiej do państw członkowskich o podawanie przyczyn ewentualnego dodawania szczególnych wymogów w procesie transpozycji prawa europejskiego do prawa krajowego (nadmiernie rygorystyczne wdrażanie). W takich przypadkach, a zwłaszcza w sytuacji, w której wymogi te stanowią dodatkowe obciążenie dla poziomów niższych niż krajowy podczas wdrażania prawa UE, państwa członkowskie powinny jak najszybciej poinformować Komisję Europejską i Komitet Regionów, aby umożliwić odpowiedni dialog w tej kwestii.

29.

Wzywa do dołączenia KR-u do kolejnego porozumienia międzyinstytucjonalnego w sprawie lepszego stanowienia prawa, które zostanie w przyszłości zawarte między Parlamentem Europejskim, Radą i Komisją Europejską, w formie specjalnego protokołu do porozumienia z Komitetem Regionów, dotyczącego w szczególności wdrożenia niektórych mechanizmów oceny i konsultacji.

30.

Zwraca się do Komisji Europejskiej, by we współpracy z KR-em prowadziła działania informacyjne i szkoleniowe skierowane do regionów i władz lokalnych, dotyczące procedur i narzędzi lepszego stanowienia prawa, z uwzględnieniem istniejących już w państwach członkowskich inicjatyw informacyjnych i szkoleniowych organizowanych przez same regiony lub ich stowarzyszenia przedstawicielskie. Działania te miałyby na celu promowanie tworzenia sieci, synergii, wymiany informacji i najlepszych praktyk – zarówno między podmiotami odpowiedzialnymi za te inicjatywy, jak i między nimi a Komisją Europejską za pośrednictwem KR-u.

31.

Zaleca, aby w ramach dążenia do lepszego stanowienia prawa Komisja opracowała koncepcje komunikacji, które będą służyć przejrzystemu informowaniu na wczesnym etapie obywateli o potrzebie i znaczeniu trudnych lub kontrowersyjnych przyszłych projektów legislacyjnych.

32.

Wnosi, by uwzględniono regiony konstytucyjne mające kompetencje ustawodawcze oraz stworzono możliwości ich pełnego i bezpośredniego udziału w procesie opracowywania aktów prawodawczych związanych z ich obszarem kompetencji.

33.

Podziela pogląd Komisji Europejskiej, że lepsze stanowienie prawa wymaga wspólnych wysiłków. Jednocześnie podkreśla wielopoziomowy wymiar lepszego stanowienia prawa i potrzebę dzielenia tej odpowiedzialności pomiędzy wszystkie poziomy sprawowania rządów. W związku z tym zaleca Komisji Europejskiej zmianę wytycznych dotyczących lepszego stanowienia prawa, tak aby włączyć wymiar terytorialny do procedur i instrumentów przewidzianych w agendzie w odniesieniu do całego cyklu politycznego, w tym w oparciu o specjalne konsultacje z sieciami regionów i władz lokalnych koordynowanych przez KR.

34.

Podkreśla, że dobre stanowienie prawa to również dobre komunikowanie obywatelom jego przyczyn, sensu i korzyści – czego ze względu na bariery komunikacyjne, językowe, kulturowe oraz odległość nie uda się osiągnąć skutecznie z poziomu unijnego ani krajowego. Dlatego zaleca, aby w ramach komunikacji o procesie legislacyjnym od samego jego początku Komisja Europejska ściśle współpracowała z Komitetem Regionów jako przedstawicielem społeczności lokalnych, współtworzonym przez stowarzyszenia władz lokalnych i regionalnych w całej UE. Dzięki temu komunikacja będzie dokonywana w sposób zrozumiały dla bezpośrednich odbiorców prawa europejskiego, co wpłynie na pozytywny odbiór instytucji europejskich i tworzonych przez nie regulacji.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Starzenie się w aktywności i dobrym zdrowiu

(2020/C 39/11)

Sprawozdawca

:

Birgitta SACRÉDEUS (SE/EPL), radna regionu Dalarna

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Priorytety polityczne

1.

Domaga się skutecznego programu w dziedzinie zdrowia i priorytetowego z punktu widzenia polityki budżetowej potraktowania promocji zdrowia, profilaktyki chorób oraz zmniejszania nierówności w zakresie zdrowia publicznego w programach badawczych UE po 2020 r., między innymi w programie „Horyzont Europa”.

2.

Wyraża poparcie dla Europejskiego partnerstwa na rzecz innowacji sprzyjającej aktywnemu starzeniu się w dobrym zdrowiu i wychodzi z założenia, że Komisja również będzie nadal wspierać tę inicjatywę. Innowacje w zakresie środków pomocy i opieki są istotną zachętą, dzięki której starsze osoby mogą prowadzić aktywny i zdrowy tryb życia. Dlatego też popiera badania naukowe i rozwój w tej dziedzinie.

3.

Zwraca się do wszystkich władz lokalnych i regionalnych, by wykorzystały możliwości związane z zastosowaniem e-zdrowia i cyfryzacji i więcej uczyniły na rzecz modernizacji ochrony zdrowia i opieki dla wszystkich grup wiekowych. Powinny przy tym wykorzystywać innowacje cyfrowe, aby zmniejszać nierówności w zakresie zdrowia publicznego i poprawiać dostęp do odpowiedniego leczenia dla wszystkich, również na obszarach słabo zaludnionych.

4.

Proponuje, by władze lokalne i regionalne włączały się w tworzenie środowisk dostosowanych do potrzeb osób starszych, samodzielnego życia, opieki środowiskowej oraz dostępności w zakresie planowania przestrzennego.

5.

Jest przekonany, że starzenie się społeczeństwa oferuje niespotykane dotąd możliwości, i popiera środki w ramach europejskiej strategii na rzecz srebrnej gospodarki, gdyż dzięki wzrostowi średniej długości życia powstaje rynek dla nowych produktów i usług po przystępnych cenach, które sprzyjają aktywnemu starzeniu się w dobrym zdrowiu.

6.

Wskazuje, że pomyślny rozwój i wdrażanie nowych, innowacyjnych i zrównoważonych rozwiązań wymaga, by przemysł europejski współpracował w ścisłym partnerstwie z przedstawicielami lokalnymi i regionalnymi.

7.

Uważa, że wyzwania związane ze zmianami demograficznymi wymagają badań i aktywnego europejskiego przemysłu, aby opracowywać, rozwijać i tworzyć nowe innowacyjne rozwiązania, np. w odniesieniu do produktów codziennego użytku, infrastruktury, technologii i oprogramowania dla starzejącego się społeczeństwa. Postrzega to jako szansę dla UE do zajęcia pozycji lidera na rynku w sektorze srebrnej gospodarki, tworzenia lokalnych miejsc pracy, generowania bogactwa i eksportowania twórczych innowacji za granicę.

8.

Wskazuje na swą współpracę instytucjonalną z Biurem Regionalnym Światowej Organizacji Zdrowia dla Europy (WHO) i wzywa polityków lokalnych i regionalnych do zapoznania się z możliwościami wynikającymi z porozumienia o współpracy między KR-em, WHO i związanymi z nią sieciami Healthy Cities („Zdrowe miasta”) oraz Regions for Health („Regiony dla zdrowia”).

9.

Podkreśla, że podwyższenie liczby lat życia w zdrowiu zalicza się do istotnych celów polityki zdrowotnej UE, gdyż nie tylko poprawiłaby ona sytuację każdej jednostki, lecz obniżyłaby również wydatki publiczne na opiekę zdrowotną i zwiększyłaby prawdopodobieństwo, że osoby starsze będą mogły dłużej pracować.

10.

Zgadza się ze stanowiskiem WHO (1), że na starzenie się w aktywności i dobrym zdrowiu wpływają następujące czynniki: 1) systemy opieki zdrowotnej i społecznej; 2) determinanty behawioralne; 3) czynniki osobiste; 4) środowisko fizyczne; 5) środowisko społeczne i 6) czynniki ekonomiczne. Podkreśla zatem, że stosowne środki polityczne mogą się skutecznie przyczynić się do rozwoju europejskiego rynku dla srebrnej gospodarki.

11.

Ponadto podkreśla ważną rolę, jaką partnerzy społeczni odgrywają w umożliwianiu utrzymania aktywności i zdrowia w starszym wieku. W tym kontekście wskazuje na porozumienie ramowe z 2017 r. zawarte między europejskimi partnerami społecznymi w sprawie starzenia się w aktywności i podejścia międzypokoleniowego. Porozumienie to przewiduje wdrożenie środków mających ułatwić starszym pracownikom utrzymanie zdrowia i aktywności na rynku pracy do momentu osiągnięcia wieku emerytalnego, a tym samym pomaga zapewnić zdrowie i aktywne funkcjonowanie także w starszym wieku.

Dane statystyczne

12.

Stwierdza, że w dniu 1 stycznia 2017 r. UE-28 zamieszkiwało szacunkowo 511,5 mln osób. Odsetek osób młodych (w wieku 0–14 lat) w UE-28 wynosił 15,6 %, podczas gdy osoby w wieku produkcyjnym (15–64 lat) stanowiły 64,9 % ludności. Odsetek osób starszych (w wieku 65 lat i starszych) wynosił 19,4 % (wzrost o 2,4 punktu procentowego w porównaniu z 2007 r.).

Europejskie partnerstwo na rzecz innowacji sprzyjającej aktywnemu starzeniu się w dobrym zdrowiu oraz komunikat w sprawie transformacji cyfrowej opieki zdrowotnej

13.

Przyjmuje do wiadomości, że w maju 2017 r. Komisja poddała swą strategię jednolitego rynku cyfrowego przeglądowi śródokresowemu i że w kwietniu 2018 r. przedstawiła komunikat (2) w sprawie umożliwienia transformacji cyfrowej opieki zdrowotnej i społecznej na jednolitym rynku cyfrowym (3). W komunikacie podkreślono trzy kluczowe dziedziny transformacji cyfrowej opieki zdrowotnej i społecznej: — bezpieczny dostęp do danych dotyczących zdrowia i możliwość dzielenia się nimi ponad granicami, — zapewnienie lepszej jakości danych, aby osiągać postęp w badaniach, zapobieganiu chorobom, spersonalizowanej ochronie zdrowia i w opiece, — narzędzia cyfrowe na potrzeby wzmacniania podmiotowości obywateli i opieki skupionej na potrzebach pacjenta.

14.

Wskazuje, że partnerstwo przyczyniło się do wdrożenia na szeroką skalę transgranicznych cyfrowych usług zdrowotnych i opiekuńczych.

Znaczenie lokalne i regionalne oraz znaczenie dla KR-u

15.

Stwierdza, że w 20 z 28 państw członkowskich władze regionalne – przynajmniej częściowo – odpowiadają za systemy opieki zdrowotnej (i często również za systemy opieki społecznej). Na ich budżetach ciąży odpowiedzialność za choroby przewlekłe i rosnące koszty opieki długoterminowej.

16.

Jednocześnie to władze lokalne i regionalne zajmują się opracowaniem i świadczeniem szeregu usług, które pozytywnie oddziałują na sytuację osób starszych w ich otoczeniu, oraz zarządzaniem tymi usługami. Dzięki inteligentnej profilaktyce w dziedzinie zdrowia i opieki, promowaniu zdrowego trybu życia, działaniom podnoszącym świadomość i ukierunkowanym kampaniom informacyjnym władze lokalne i regionalne mogą dotrzeć do wszystkich osób i pomóc im w utrzymaniu czy też przedłużeniu życia w zdrowiu. Ponadto władze lokalne i regionalne mogą rozwijać innowacyjną współpracę poza określonymi granicami kompetencji, by wesprzeć opracowywanie rozwiązań koncentrujących się na potrzebach indywidualnych dzięki zintegrowanym formom opieki zdrowotnej.

17.

Zwraca uwagę, że władze lokalne i regionalne odgrywają istotną rolę w kształtowaniu i promowaniu innowacji, które ułatwiają życie osobom starszym. Dzięki inwestycjom w srebrną gospodarkę, promowaniu innowacyjnych rozwiązań w dziedzinie opieki domowej oraz rozpowszechnieniu opieki we własnym zakresie i cyfrowej opieki zdrowotnej władze lokalne i regionalne w całej UE mogą sprawić, że demograficzne tsunami stanie się szansą na poprawienie usług publicznych i jednocześnie na stworzenie nowych miejsc pracy.

Stabilność fiskalna i wydatki związane ze starzeniem się społeczeństwa

18.

Przypomina konkluzje Rady do Spraw Gospodarczych i Finansowych (4), w których wezwano państwa członkowskie do wdrożenia sporządzonych w ramach europejskiego semestru zaleceń dla poszczególnych krajów odnośnie do stabilności finansów publicznych i do realizacji trójstronnej strategii reagowania na gospodarcze i budżetowe skutki starzenia się społeczeństwa przy jednoczesnym ograniczeniu długu publicznego, podwyższeniu wskaźnika zatrudnienia i wydajności, a także zreformowaniu systemów emerytalnych oraz systemów opieki zdrowotnej i opieki długoterminowej.

Opieka długoterminowa oraz pracownicy socjalni i medyczni

19.

Wskazuje na niepokojące sprawozdanie (5) w sprawie opieki długoterminowej, które w 2018 r. zostało zlecone przez DG ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego, i przedstawione w nim wyniki: 1) usługi zdrowotne w domu pacjenta i opieka środowiskowa są w dużej mierze niewystarczająco rozwinięte i trudno dostępne; 2) rozwija się opieka nieformalna, gdyż brakuje przystępnych cenowo alternatyw, co ma negatywne skutki dla kobiet i ich pozycji na rynku pracy; 3) w opiece długoterminowej brakuje wykwalifikowanych pracowników; 4) usługi socjalne i opieka zdrowotna są rozproszone, co ma wpływ na ich długoterminową stabilność.

20.

Ma świadomość, że braki w usługach socjalnych oraz niedostateczna współpraca z podstawową opieką zdrowotną mogą prowadzić do niewłaściwego korzystania z usług medycznych, np. do transportu pacjentów i zgłoszeń na izbę przyjęć w szpitalach, a także nieracjonalnie długiej hospitalizacji osób starszych. Niedociągnięcia te mogą wynikać z braku koordynacji i spójności między sektorem szpitalnym a sektorem opieki.

21.

Domaga się nowej debaty w sprawie integracji usług socjalnych i opieki zdrowotnej, by zadbać o wypisywanie pacjentów ze szpitala w odpowiednim czasie, by granice kompetencji nie ograniczały przepływu informacji oraz by umożliwić skoordynowane i zintegrowane rozwiązania w zakresie opieki. W tym kontekście wzywa do lepszej koordynacji pomiędzy sektorem opieki szpitalnej a sektorem opieki w celu zadbania o wzajemne dostosowanie leczenia szpitalnego i opieki. Dzięki temu granice kompetencji nie będą blokowały przepływu informacji, co z kolei umożliwi zintegrowane rozwiązania w zakresie opieki dla dobra pacjentów.

22.

Zwraca uwagę na brak odpowiednio wykwalifikowanych pracowników w usługach socjalnych i usługach opieki zdrowotnej oraz w obszarze opieki ze względu na rosnącą liczbę osób starszych w całej Europie. W związku z tym należy zatrudniać w sektorze opieki zdrowotnej i opieki dodatkowych specjalistów, także po to, by wspomagać krewnych zajmujących się członkiem rodziny. Zwraca również uwagę na nieproporcjonalny ciężar opieki nieformalnej często świadczonej przez kobiety i apeluje o większe wsparcie dla opiekunów nieformalnych.

Całkowicie nowe możliwości w zakresie zdrowia, opieki i usług socjalnych dzięki cyfryzacji

23.

Zwraca uwagę na wyniki konsultacji przeprowadzonej przez Komisję Europejską (6), które wskazują na to, że większość Europejczyków nie ma obecnie dostępu do cyfrowej opieki zdrowotnej. Podkreśla w związku z tym zalecenie zawarte w swej opinii w sprawie cyfryzacji sektora zdrowia, że Komisja powinna wspierać zbieżność planów cyfrowych i związanych z nimi strategii i środków finansowych na szczeblu europejskim, krajowym i regionalnym, by doprowadzić do wprowadzenia na szeroką skalę zintegrowanych cyfrowych usług opieki skoncentrowanych na jednostce.

24.

Podkreśla, że e-zdrowie, cyfryzacja i elektroniczna wymiana danych między pacjentami i ich opiekunami oraz świadczeniodawcami opieki zdrowotnej ułatwiają opiekę ukierunkowaną na pacjenta oraz przejście od zinstytucjonalizowanych usług opiekuńczych do usług opiekuńczych w pobliżu miejsca zamieszkania i jednocześnie stwarzają lepsze możliwości podejmowania przez jednostki świadomych decyzji w sprawie własnej opieki.

25.

Jest zdania, że szybki rozwój w dziedzinie cyfryzacji, w tym ze sztuczną inteligencją, musi odbywać się w bardziej uważny sposób, by umożliwić przyszłe innowacyjne rozwiązania z myślą o lepiej poinformowanych użytkownikach i pacjentach, profilaktyce dla pracowników, a także rozwoju i wydajności usługodawców w dziedzinie opieki zdrowotnej.

26.

Przyjmuje do wiadomości wielkość europejskiego rynku dla robotów domowych i innych narzędzi dla osób starszych i podkreśla zawarte w sprawozdaniu nt. srebrnej gospodarki (7) z 2018 r. zalecenie, że należy rozwinąć rynek robotyki, by odciążyć opiekunów oraz wesprzeć osoby starsze i słabsze.

Dostępność

27.

Przyjmuje z zadowoleniem to, że obie instytucje prawodawcze przyjęły europejski akt prawny w sprawie dostępności (8).

28.

Przyjmuje do wiadomości poprawę, którą osiągnięto dzięki aktowi prawnemu w sprawie dostępu do ICT, bankomatów, e-książek i e-czytników, stron internetowych i aplikacji mobilnych na potrzeby handlu elektronicznego i automatów biletowych.

Opieka nad osobami starszymi

29.

Jest zaniepokojony brakiem w Europie lekarzy i personelu pielęgniarskiego w dziedzinie geriatrii i zwraca się, by państwa członkowskie i ich regiony, wraz ze stowarzyszeniami lekarzy i personelu pielęgniarskiego, przedstawiły propozycje dotyczące uatrakcyjnienia tych zawodów, formuł szkolenia i przekwalifikowania oraz przepisów dotyczących wynagrodzenia, tak by więcej lekarzy decydowało się na wybór geriatrii na swą specjalizację i mniej z nich podejmowało decyzję o jej porzuceniu. Trzeba by także rozważyć ewentualność ponownego podjęcia pracy w tych zawodach przez osoby na emeryturze.

30.

Jest przekonany o wartości wzajemnego uczenia się i opowiada się za promowaniem mobilności dla pracowników służby zdrowia w duchu programu Erasmus+, w tym dla wykwalifikowanych pracowników geriatrii.

31.

Podziela obawy Europejskiego Towarzystwa Medycyny Geriatrycznej co do wymogów dotyczących umiejętności zawodowych lekarzy, którzy pracują w placówkach opiekuńczo-pielęgnacyjnych. Uważa, że specjalistyczne szkolenia byłyby bardzo przydatne dla opiekunów i w efekcie korzystne także dla mieszkańców placówek, gdyż prowadziłyby do optymalnej opieki. Rzecz jasna każde państwo członkowskie podejmuje w tym zakresie swoje własne decyzje polityczne.

Gromadzenie informacji

32.

Ma świadomość, że środki polityczne w dziedzinie starzenia się w aktywności stanowią wyzwanie społeczne, które wymaga szerokiego spektrum umiejętności zawodowych i procedur, począwszy od medycyny i psychologii, socjologii i gerontologii społecznej po technologię, planowanie przestrzeni miejskiej i gospodarkę.

33.

Zwraca uwagę, że wiele miast i regionów rozwija taką politykę starzenia się w aktywności, która stwarza duże możliwości wymiany poglądów. Wzywa zatem gminy i regiony, które jeszcze nie uczestniczą we współpracy ponadnarodowej i partnerstwach lokalnych, by pamiętały o korzyściach ze wzajemnego uczenia się i zapoznały się z możliwościami licznych inicjatyw UE, w tym Europejskiego partnerstwa na rzecz innowacji sprzyjającej aktywnemu starzeniu się w dobrym zdrowiu, Interreg, URBACT (9) itd.

34.

Podziela obawy obywateli dotyczące niedostępności niektórych leków na rynku i zwraca się do Komisji o zbadanie przyczyn rosnących trudności w dostępie do szczepionek i leków w całej Unii. Zwraca uwagę, że starsi pacjenci zazwyczaj korzystają z większej ilości produktów leczniczych i że ich zdrowie może być poważnie zagrożone, jeżeli nie będą mogli terminowo otrzymać przepisanych leków.

35.

Przypomina, że dostęp do bezpiecznych, skutecznych i przystępnych cenowo podstawowych leków wysokiej jakości jest priorytetem dla Europejczyków i kluczowym zobowiązaniem UE w ramach celów zrównoważonego rozwoju ONZ i Europejskiego filaru praw socjalnych. Jest przekonany, że europejski przemysł farmaceutyczny może dostarczać te produkty i w dalszym ciągu wzmacniać swoją rolę w zakresie innowacji i wiodącej pozycji w przemyśle światowym.

36.

Zaleca rozważenie międzynarodowych wytycznych WHO w sprawie miast przyjaznych dla osób starszych (10), zwłaszcza w kontekście instrumentu dla decydentów politycznych i planistów na szczeblu lokalnym pt. „Creating age-friendly environments in Europe. A tool for local policy-makers and planners” (11). Jest głęboko przekonany, że dostępne i bezpieczne środowisko fizyczne może przynieść korzyści wszystkim obywatelom, i apeluje, by władze lokalne i regionalne promowały budowę mieszkań dostępnych dla osób z niepełnosprawnością, zmodernizowały już istniejącą infrastrukturę i usunęły przeszkody w mobilności i dostępie do publicznych środków transportu lub instytucji publicznych.

37.

Wskazuje na zalecenia zawarte w opinii w sprawie zdrowia w miastach i wnosi, by władze lokalne opracowały „politykę zmierzającą do zagwarantowania wysokiej jakości aktywnego starzenia się w dobrym zdrowiu (healthy and active ageing), zarówno w odniesieniu do dobrego samopoczucia fizycznego, jak i umysłowego i w zakresie stosunków międzyludzkich, również poprzez promowanie udziału w rekreacji miejskiej i programy międzypokoleniowe, by przeciwdziałać samotności i izolacji”.

38.

Przypomina również o swojej opinii w sprawie systemów opieki zdrowotnej i o zaleceniu, by „państwa członkowskie UE […] rozbudowały swoją podstawową opiekę zdrowotną, aby wyjść naprzeciw potrzebom starzejącego się społeczeństwa, zapewnić lepsze współdziałanie wszystkich elementów związanych z leczeniem i opieką oraz usprawnić proces decyzyjny dotyczący wykorzystania leczenia szpitalnego”.

39.

Jest przekonany, że podwaliny starzenia się w aktywności i dobrym zdrowiu powstają na wczesnym etapie życia, w związku z czym zgodnie ze swą opinią w sprawie zachęt ze strony samorządu lokalnego i regionalnego mających na celu promowanie zdrowego i zrównoważonego odżywiania się zaleca „promocję zdrowych nawyków żywieniowych oraz ukierunkowanie młodszego pokolenia na bardziej zrównoważone wybory żywieniowe takie jak nieprzetworzone świeże, lokalne i sezonowe produkty pochodzenia roślinnego”.

40.

Wzywa do lepszego wykorzystania i rozpowszechnienia wyników projektów europejskich dotyczących zdrowego starzenia się w aktywności oraz promowania zintegrowanej opieki, finansowanych w ramach różnych programów UE.

41.

Stwierdza, że aktywność fizyczna jest nadal postrzegana jako coś dla dzieci i młodzieży, ale nie dla dorosłych (28 % dorosłych nigdy nie uprawia sportu (12)). Zwraca uwagę, że aktywność fizyczna jest ważnym elementem zdrowego starzenia się oraz wzywa władze lokalne i regionalne do współpracy z podmiotami lokalnymi (organizacjami sportowymi, organizacjami pozarządowymi, stowarzyszeniami osób starszych itp.) w celu zwiększenia dostępności obiektów sportowych, siłowni i aktywności fizycznej oraz rozwijania sieci ścieżek dla pieszych oraz szlaków rowerowych.

42.

Uważa, że optymizmem napawa fakt, iż wyniki badań (13) potwierdzają potrzebę zapobiegania w każdym wieku chorobom lub czynnikom ryzyka, które mogą prowadzić do niepełnosprawności. Apeluje zatem do decydentów, by zwiększyli środki przeznaczone w budżecie ochrony zdrowia na profilaktykę (obecnie średnio 3 %).

Przyszłość Europejskiego partnerstwa na rzecz innowacji sprzyjającej aktywnemu starzeniu się w dobrym zdrowiu

43.

Jest zdania, że partnerstwo na okres po 2020 r. musi być silnie umocowane w priorytetach politycznych Unii i być ściśle powiązane z jednolitym rynkiem cyfrowym, Europejskim filarem praw socjalnych i celami zrównoważonego rozwoju w dziedzinie zdrowia. Zachęca, by z myślą o rozwoju nowego innowacyjnego partnerstwa nawiązać kontakt i współpracę z nowym członkiem Komisji, który po wyborach w 2019 r. posiadać będzie najszersze kompetencje w zakresie polityki aktywnego starzenia się w dobrym zdrowiu.

44.

Jest przekonany, że dla przyszłego partnerstwa konieczne jest również ściślejsze powiązanie z dyrektywą w sprawie transgranicznej opieki zdrowotnej i jej najnowszymi politykami i praktykami, takimi jak na przykład elektroniczne recepty i interoperacyjność elektronicznej dokumentacji medycznej.

45.

Wychodzi z założenia, że przyszłe partnerstwo zajmie się możliwościami przetargów ponadregionalnych, zidentyfikuje przeszkody i umożliwi szybsze wprowadzanie i rozpowszechnianie innowacyjnych rozwiązań w zakresie e-zdrowia.

46.

Zauważa, że jednym z największych wyzwań stojących przed Europą w kontekście starzenia się w aktywności i dobrym zdrowiu jest wdrażanie i rozwój innowacyjnych rozwiązań transgranicznych. Popiera więc inicjatywę „Innovation to Market” (I2M) Europejskiego partnerstwa na rzecz innowacji sprzyjającej aktywnemu starzeniu się w dobrym zdrowiu. Inicjatywa ta ma na celu poprawę koordynacji między stroną podaży (przedsiębiorstwa, przedsiębiorstwa typu start-up i naukowcy) a popytem (podmioty świadczące usługi opieki zdrowotnej, osoby podejmujące decyzje i towarzystwa ubezpieczeniowe). Jest przekonany, że dialog między obiema stronami może zwiększyć obecność innowacji cyfrowych oraz wzmocnić gospodarkę i naukę, co z kolei przyniesie korzyści użytkownikom końcowym.

---

(1)  https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/67215/WHO_NMH_NPH_02.8.pdf;jsessionid=F15F61D4E71955EDF2E37D4E8CFE8698?sequence=1

(2)  https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/communication-enabling-digital-transformation-health-and-care-digital-single-market-empowering

(3)  KR odpowiedział na ten komunikat opinią w sprawie cyfryzacji sektora zdrowia.

(4)  https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2018/05/25/public-finances-conclusions-on-age-related-spending/.

(5)  https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=738&langId=en&pubId=8128&furtherPubs=yes.

(6)  https://ec.europa.eu/health/sites/health/files/ehealth/docs/2018_consultation_dsm_en.pdf.

(7)  https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/silver-economy-study-how-stimulate-economy-hundreds-millions-euros-year.

(8)  http://www.europarl.europa.eu/legislative-train/theme-deeper-and-fairer-internal-market-with-a-strengthened-industrial-base-labour/file-jd-european-accessibility-act.

(9)  https://urbact.eu/.

(10)  https://www.who.int/ageing/publications/Global_age_friendly_cities_Guide_English.pdf.

(11)  http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0018/333702/AFEE-tool.pdf?ua=1.

(12)  https://www.euronews.com/2019/03/28/over-a-quarter-of-europeans-do-not-exercise-at-all-eurostat.

(13)  https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1878764916300699.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Transformacja społeczno-gospodarcza regionów górniczych w Europie

(2020/C 39/12)

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Wsparcie celów polityki klimatycznej

1.

Z zadowoleniem przyjmuje cele UE w zakresie klimatu. Podczas konferencji w Paryżu w grudniu 2015 r. 197 krajów uzgodniło światowe porozumienie w sprawie zmiany klimatu, które zostało również ratyfikowane przez państwa członkowskie UE. W porozumieniu tym zobowiązują się one do ograniczenia globalnego ocieplenia do poziomu znacznie poniżej 2 °C w stosunku do poziomu sprzed epoki przemysłowej oraz do kontynuowania wysiłków mających na celu ograniczenie wzrostu średniej temperatury do 1,5 °C;

2.

Zwraca uwagę, że Komisja Europejska w swoim komunikacie w ramach przygotowań do szczytu ONZ w sprawie klimatu w Katowicach stwierdza, iż jeżeli UE chce być światowym liderem w tej dziedzinie, musi osiągnąć neutralność klimatyczną do 2050 r. Aby zrealizować ten cel, UE musi w dużej mierze ostatecznie zrezygnować z paliw kopalnych. W szczególności trzeba znacznie ograniczyć wytwarzanie energii z węgla.

3.

Podkreśla, że obecnie węgiel jest nadal wydobywany w 41 regionach NUTS 2 w 12 państwach członkowskich (w tym w Zjednoczonym Królestwie). W tych regionach sektor górnictwa węgla i sektory z nim związane mają duże znaczenie dla wytwarzania wartości dodanej i zatrudnienia. Jednakże regiony te bardzo się od siebie różnią, na przykład pod względem położenia geograficznego, poziomu rozwoju gospodarczego i perspektyw demograficznych.

4.

Zwraca uwagę, że w celu osiągnięcia celów polityki klimatycznej regiony te będą musiały zrezygnować ze swoich – budowanych na wydobyciu węgla – łańcuchów wartości lub oprzeć je na nowych podstawach. Ponadto muszą, w perspektywie krótko-, średnio- i długoterminowej, zamknąć również kopalnie węgla kamiennego i kopalnie odkrywkowe.

5.

Zaznacza, że społeczno-gospodarcze zmiany strukturalne w regionach górniczych Europy dokonują się w kontekście nasilenia światowych wysiłków zmierzających do stopniowego wycofywania węgla. Zwraca w szczególności uwagę na „nową normalność” w Chinach: kraj ten zużywa połowę światowej produkcji węgla i ma podobny udział w jego światowym imporcie. Ponadto krajowy popyt na węgiel w Chinach osiągnął obecnie szczytowy poziom, pomimo ogromnej nadwyżki krajowych mocy produkcyjnych. Jednocześnie zwraca uwagę na decyzję sądu w stanie Nowa Południowa Walia w Australii – największego eksportera węgla na świecie. Na mocy tej decyzji po raz pierwszy uniemożliwiono przedsiębiorstwu rozwijanie nowych kopalń, gdyż uznano, że inwestycja ta jest niezgodna z porozumieniem paryskim. Popiera w związku z tym współpracę międzynarodową związaną ze stopniowym wycofywaniem węgla, czego przykładem jest Sojusz Powering Past Coal Alliance, który obejmuje między innymi przedstawicieli 30 rządów krajowych i 22 jednostek władz szczebla niższego niż krajowy.

Łagodzenie społeczno-gospodarczych skutków transformacji

6.

Podkreśla, że planowanej dalszej redukcji produkcji węgla i wytwarzania energii elektrycznej będzie towarzyszyć znacząca transformacja struktury gospodarczej tych regionów w powiązaniu z masową utratą miejsc pracy, wartości dodanej i siły nabywczej. Większość regionów węglowych to tradycyjne obszary przemysłowe, gdzie uprzemysłowienie związane było z eksploatacją lokalnych zasobów. Regiony są zatem głównie związane z przemysłem żelaza, stali i metali, przemysłem chemicznym i innymi branżami energochłonnymi. Celem musi być kształtowanie zmian strukturalnych w regionach górniczych w sposób przynoszący korzyści gospodarcze, zrównoważony pod względem środowiskowym, a przede wszystkim społecznie akceptowalny, z myślą o osiągnięciu bardziej zróżnicowanej i niskoemisyjnej gospodarki.

7.

Przypomina, że obecnie przy wydobywaniu węgla w całej Europie zatrudnionych jest 185 tys. osób, zaś dalsze 52 tys. zatrudnionych jest w branży energetyki węglowej. Przemysł węglowy jest również pośrednio związany z różnymi sektorami przemysłu, takimi jak produkcja materiałów pośrednich, sprzętu, usług i dóbr konsumpcyjnych. Według badania Komisji Europejskiej dalsze 215 tys. osób jest zatrudnionych w związku z tymi dodatkowymi obszarami. Zgodnie z tą analizą obecne plany odejścia od wydobywania węgla i energetyki węglowej będą oznaczać utratę ok. 160 tys. miejsc pracy do 2030 r.

8.

Zwraca uwagę, że kraje UE zgodziły się stanąć na czele globalnego przejścia w kierunku gospodarki neutralnej pod względem emisji dwutlenku węgla i gospodarki o obiegu zamkniętym. Wynikająca z tego głęboka transformacja całego systemu energetycznego oprócz obciążeń przyniesie ze sobą nowe możliwości. Trwająca transformacja sektora energetycznego doprowadziła już do powstania wielu nowych miejsc pracy w Europie i, biorąc pod uwagę przyszłe potrzeby, powinna być kontynuowana. Należy przy tym zadbać o to, by regiony węglowe również korzystały z tego rozwoju. Europejska strategia na rzecz osiągania celów klimatycznych powinna uwzględniać konsekwencje dla regionów.

9.

Przypomina, że doświadczenia zgromadzone do tej pory w regionach górniczych wskazują na to, iż te procesy transformacji wymagają długiego czasu. W związku z tym należy już teraz zacząć rozwijać nowe perspektywy dla regionów górniczych i wprowadzać odpowiednie środki. Wymaga to znacznych wysiłków na wszystkich szczeblach.

10.

Podkreśla, że udana transformacja struktury gospodarczej obejmuje również zaoferowanie nowej perspektywy dla pracowników przemysłu węglowego dotkniętych zwolnieniami. Obejmuje to możliwość przekwalifikowania ich do nowej działalności. Należy również ułatwić dostęp do nowych miejsc pracy w danym regionie lub w regionach sąsiadujących.

Wspieranie przemian społeczno-gospodarczych w regionach górniczych

11.

Jest przekonany, że transformacja energetyki, a tym samym transformacja strukturalna w regionach górniczych, jest zadaniem europejskim. W tym celu należy przyjąć całościowe podejście, obejmujące w szczególności środki na rzecz rozwoju infrastruktury, innowacji, badań i nauki, wspierania i rozwoju przedsiębiorstw, rozwoju wykwalifikowanych pracowników, marketingu, kultury i turystyki.

12.

Zwraca uwagę, że trwała zmiana strukturalna w regionach powinna wykorzystywać posiadane przez nie atuty. Istniejące struktury przemysłowe i energetyczne powinny stanowić podstawę przyszłego rozwoju i uwzględniać cykle innowacji i inwestycji istniejących podmiotów przemysłowych. Konieczne jest zatem wykorzystanie regionalnych klastrów przemysłowych i umiejętności operacyjnych, umiejętności specjalistów oraz posiadanych atutów w zakresie badań i rozwoju.

13.

Zwraca uwagę, że w wyniku tej początkowej sytuacji istnieje ryzyko, iż w danych regionach opracowywane będą bardzo podobne strategie w odniesieniu do procesu transformacji. Aby uniknąć nieefektywności, na przykład w wyniku równoległych zmian, na szczeblu europejskim powinna istnieć wzajemna wymiana.

14.

W związku z tym z zadowoleniem przyjmuje „Platformę na rzecz transformacji regionów górniczych”, zainicjowaną przez Komisję Europejską, która spotkała się po raz pierwszy w dniu 11 grudnia 2017 r. Celem platformy jest wspieranie 41 regionów górniczych w 12 państwach członkowskich UE w ich wysiłkach na rzecz modernizacji struktury gospodarczej oraz przygotowania ich do strukturalnych i technologicznych przemian. Prace te powinny być jeszcze bardziej intensywne.

15.

Uważa, że platforma ta może być wykorzystywana jako instrument międzyregionalny w celu zapewnienia pomocy technicznej na szczeblu UE poprzez wymianę doświadczeń i skoordynowany dostęp do służb Komisji tam, gdzie jest to konieczne.

16.

Podkreśla, że współpraca międzyregionalna i transgraniczna, na przykład w ramach istniejących inicjatyw, takich jak inicjatywa Vanguard czy w kontekście podejścia ukierunkowanego na konkretny obszar w ramach funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, powinna odgrywać ważną rolę w koncepcji zmian strukturalnych: Również w tej dziedzinie UE mogłaby odgrywać większą rolę w inicjowaniu i promowaniu takiej współpracy;

17.

Podkreśla potrzebę bezpiecznego otoczenia dla inwestycji długoterminowych i tworzenia nowych miejsc pracy. Tam, gdzie to możliwe, należy dalej rozwijać istniejące łańcuchy wartości w regionach. KR podkreśla, że należy wspierać inwestycje publiczne i prywatne, zwłaszcza w kontekście obecnego wzrostu gospodarczego, tak by pobudzić inwestycje w modernizację i dekarbonizację europejskich systemów przemysłowych, transportowych i energetycznych.

18.

Podkreśla potrzebę wzmocnienia potencjału innowacyjnego regionów. KR wzywa regiony górnicze do opracowania strategii na rzecz wspierania istniejących przedsiębiorstw w ich wysiłkach na rzecz innowacji, a także wspierania przedsiębiorstw typu start-up, zwłaszcza w obszarach przyszłościowych, takich jak cyfryzacja i sztuczna inteligencja. W tym kontekście bardzo ważne jest, by poprawić warunki ramowe dla przedsiębiorstw typu start-up. KR zwraca uwagę, że w wielu regionach górniczych znajdują się raczej mniejsi pracodawcy w przemyśle, handlu i rzemiośle

19.

Uważa, że środowisko naukowe odgrywa kluczową rolę w rozwoju gospodarczym regionów. Regiony górnicze powinny zatem również wspierać tworzenie szkół wyższych ze szczególnym uwzględnieniem przyszłych technologii, które mogą służyć jako klastry do dalszego zakładania przedsiębiorstw. Koordynacja na poziomie europejskim jest jednak szczególnie przydatna do unikania niewydajnych struktur. Ponadto należy promować współpracę ponadregionalną w dziedzinie badań.

20.

Uważa, że nowoczesna i efektywna infrastruktura transportowa i energetyczna, a także infrastruktura cyfrowa są warunkiem wstępnym powodzenia zmian strukturalnych, które zwiększą atrakcyjność danego obszaru jako miejsca prowadzenia działalności gospodarczej. W tym kontekście mają również sens koordynacja w całej Europie i wzmocnienie sieci kontaktów.

Wsparcie finansowe dla regionów górniczych

21.

Podkreśla, że rozwój nowych sektorów gospodarki w regionach jest długotrwałym procesem, który wymaga znacznych środków finansowych. KR zauważa, że władze lokalne i regionalne w regionach górniczych potrzebują wsparcia w tym zakresie, gdyż w pierwszej kolejności stracą dochody z powodu stopniowego wycofywania produkcji i wytwarzania energii elektrycznej. Duża część inwestycji na rzecz rozwoju gospodarczego musi pochodzić ze środków publicznych zainteresowanych państw członkowskich lub być wynikiem przyciągnięcia nowych inwestycji prywatnych. W tym kontekście KR najpierw zwróci się do zainteresowanych państw członkowskich o zapewnienie wystarczających środków finansowych i innych środków na ten cel.

22.

Jest zdania, że dziedzictwo kulturowe i przemysłowe wywodzące się z bogatej przeszłości, a także infrastruktura sportowa i tradycja powinny odgrywać pozytywną rolę w tej transformacji i nie powinny być postrzegane jedynie jako uciążliwe dziedzictwo lepszych dni, które minęły.

23.

Wzywa do wspierania zmian strukturalnych również na szczeblu europejskim. W szczególności Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego jest już ważnym instrumentem promowania regionów. Także Europejski Fundusz Społeczny, program „Horyzont 2020” i zasoby Europejskiego Banku Inwestycyjnego wnoszą istotny wkład w rozwój regionalny. KR zwraca jednak uwagę na fakt, że przewidziane w nich środki, z których korzystają również inne regiony, nie są przeznaczane bezpośrednio na regiony górnicze i są zbyt ograniczone w obliczu wyzwań, przed którymi regiony te stoją. W związku z tym KR apeluje o udostępnienie dodatkowych funduszy dostosowanych do potrzeb regionów górniczych.

24.

Podkreśla, że wsparcie finansowe ze strony UE jest szczególnie przydatne w przypadku projektów realizowanych ponad granicami państwowymi. Ze względu na to, że wszystkie regiony górnicze przechodzą obecnie zmiany strukturalne, szczególnie obiecująca wydaje się współpraca regionów przy opracowywaniu przyszłościowych projektów. Przydatne może być również włączenie sąsiadujących regionów do strategii w celu stworzenia jednostek funkcjonalnych.

25.

W tym kontekście popiera apel Parlamentu Europejskiego o dodatkowe finansowanie działań łagodzących skutki społeczne, socjoekonomiczne oraz środowiskowe przekształceń strukturalnych europejskich regionów górniczych w ramach trwających negocjacji w sprawie wieloletnich ram finansowych (WRF) w postaci nowego funduszu sprawiedliwej transformacji energetycznej o wysokości 4,8 mld EUR. Podkreśla jednak, że fundusz ten musiałby być zasilany z dodatkowych zasobów, a nie z ram budżetowych przewidzianych dla europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. Z zadowoleniem przyjmuje to, że nowo wybrana przewodnicząca Komisji w wytycznych politycznych przedstawionych w lipcu 2019 r. także zaapelowała o utworzenie nowego funduszu sprawiedliwej transformacji energetycznej.

26.

Jest przekonany, że środki te powinny zostać ściśle powiązane z polityką spójności. KR apeluje o zapewnienie, by fundusze te nie zostały wyliczone w ramach proponowanych limitów określonych w załączniku XXII, lecz by zostały udostępnione dodatkowo. Te dodatkowe środki mogłyby następnie zostać wykorzystane do wzmocnienia programów EFRR i EFS dla tych regionów NUTS 2 w ciągu najbliższych siedmiu lat. Powiązanie to pozwoliłoby również na udzielenie wsparcia dostosowanego indywidualnie do potrzeb wszystkich regionów górniczych. Środki te przeznaczone byłyby na aktywne promowanie europejskiej wartości dodanej i byłyby dostępne dla wszystkich regionów górniczych dotkniętych zmianami strukturalnymi. Kryteriami przydziału mogłyby być całkowite zatrudnienie w górnictwie węglowym oraz poziom produkcji węgla w roku referencyjnym 2019. Regiony, które rozpoczęły już zamykanie kopalń węgla i częściowo przeszły taką transformację, nie powinny zostać wykluczone, o ile nadal odbywa się w nich działalność górnicza.

27.

Apeluje o przyznanie tych funduszy, podobnie jak środków z EFRR, bezpośrednio regionom, w których znajdują się te kopalnie. Wsparcie dla regionów dotkniętych zmianami byłoby powiązane z konkretną strategią wycofywania się z węgla i oceniane na podstawie możliwych do zweryfikowania celów.

28.

Sugeruje, że przydział ten mógłby być finansowany ze środków przewidzianych w ramach kolejnych wieloletnich ram finansowych na rzecz narzędzia realizacji reform.

29.

Wzywa Parlament Europejski i Radę do uwzględnienia tego wniosku w sprawie specjalnego przydziału środków przejściowych w toczących się negocjacjach w sprawie kolejnych wieloletnich ram finansowych;

Zmiana zasad pomocy państwa

30.

Zaznacza, że należy w tym kontekście uwzględnić europejskie prawodawstwo dotyczące pomocy państwa i że obecne ramy pomocy wygasają w 2020 r., chyba że stosowne przepisy zostaną przedłużone o dwa lata (do końca 2022 r.). Wzywa Komisję, aby przy opracowywaniu nowych wytycznych wzięła również pod uwagę problemy związane z przemianami strukturalnymi w regionach górniczych i zapewniła, że regiony węglowe będą miały wystarczającą elastyczność, tak aby umożliwić im wycofanie się z węgla w sposób opłacalny pod względem społecznym i ekonomicznym.

31.

Podkreśla, że projekty obejmujące współpracę transgraniczną mogą być już teraz wspierane w kontekście pomocy państwa, zwłaszcza w przypadku, gdy są one przedmiotem wspólnego europejskiego zainteresowania. Właściwe instytucje UE powinny zapewnić regionom więcej wsparcia w zakresie planowania i realizacji takich projektów;

32.

W związku z tym wzywa do wyznaczenia specjalnych obszarów wsparcia dla regionów górniczych na mocy art. 107 ust. 3 lit. a) i c) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), a także do dostosowania zasad pomocy UE w tych specjalnych regionach, tak aby umożliwić podejmowanie działań w obliczu zmian strukturalnych w celu zrekompensowania braku wartości dodanej wynikającego z nadrzędnych celów politycznych. Ponadto należy rozważyć, czy takie środki wsparcia mogłyby opierać się na art. 107 ust. 3 lit. b) TFUE ze względu na istotne i przykładne znaczenie przyjaznej dla klimatu restrukturyzacji regionów węglowych dla polityki energetycznej i klimatycznej Unii Europejskiej. W celu terminowego rozwiązania tych kwestii proponuje się niezwłoczne utworzenie wspólnej grupy roboczej składającej się z przedstawicieli zainteresowanych regionów i państw członkowskich, Dyrekcji Generalnej ds. Konkurencji i Polityki Regionalnej oraz Komitetu Regionów.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Afrykański pomór świń a europejski rynek wieprzowiny

(2020/C 39/13)

Sprawozdawca

:

Sławomir SOSNOWSKI (PL/EPL), radny województwa lubelskiego

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Kontekst polityczny

1.

Zauważa, że afrykański pomór świń (ASF) stanowi zagrożenie i wyzwanie na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym oraz europejskim i dlatego też konieczne jest ustosunkowanie się do tego problemu przez Europejski Komitet Regionów jako instytucję będącą głosem wspólnot regionalnych i lokalnych w Unii Europejskiej, a także zaangażowanie wszystkich zainteresowanych stron na rzecz zwalczania tego bardzo niebezpiecznego wirusa.

2.

Podkreśla, że epidemia ASF stanowi zagrożenie dla środowiska, gospodarki, a co najważniejsze – ludzi żyjących na obszarach wiejskich i zajmujących się produkcją trzody chlewnej głównie w Europie Środkowej i Wschodniej.

3.

Jest zdania, że walka z ASF łączy cele polityczne w dziedzinie wspólnej polityki rolnej i środowiska oraz w innych obszarach polityki i programach finansowania, które dotyczą m.in. wyzwań społecznych i rozwoju regionalnego, a tym samym zapewnia spójne podejście w różnych sektorach. Jeśli chodzi o zasoby finansowe z budżetu na 2020 r. przeznaczone na wsparcie rolnictwa w świetle afrykańskiego pomoru świń, popiera propozycję przeznaczenia 50 mln EUR na środki nadzwyczajne i 28 mln EUR na rozwój szczepionek i leków przeciwko ASF.

4.

Dostrzega, że afrykański pomór świń to wyzwanie międzynarodowe. Regiony europejskie powinny okazać solidarność w temacie zagrożenia, jakim jest ASF dla obszarów wiejskich, gospodarki rolnej i przemysłu przetwórstwa rolnego. Tempo rozprzestrzeniania się wirusa na dotychczasowym poziomie może doprowadzić do załamania się europejskiego rynku wieprzowiny i pozbawienia źródła przychodu setek tysięcy rolników. Jest to problem, który przestał mieć charakter lokalny czy regionalny i stał się zagrożeniem ogólnoeuropejskim. Obecnie choroba występuje w kilku krajach europejskich: — Polska (1 492 przypadki i 1 ognisko), — Litwa (728 przypadków choroby u dzików), — Łotwa (286 przypadków), — Estonia (150 przypadków), — Ukraina (26 przypadków, 22 ogniska u świń), — Czechy (25 przypadków), — Włochy (24 przypadki, 2 ogniska), — Rumunia (3 ogniska)

* dane za okres 1 stycznia – 15 kwietnia 2018 r.

5.

Uważa, że dotacja, o której mowa w art. 5 ust. 3 lit. a) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 652/2014 (1), w przypadku stwierdzenia wystąpienia ASF powinna każdorazowo wynosić 100 %, gdyż ASF jest zagrożeniem, które ma poważny wpływ na zdrowie publiczne oraz powoduje zakłócenia gospodarcze.

6.

Zwraca szczególną uwagę na potrzebę prowadzenia współpracy transgranicznej w stopniu intensywności, jaki jest przyjmowany w przypadku wystąpienia klęsk żywiołowych. Wskazuje, że problem dotyczy obszaru granic zewnętrznych UE, lecz uważa, że wzmożenie współpracy transgranicznej jest nieodzowne i konieczne. Wskazuje, że istnieje dalsza i nieustanna potrzeba współdziałania ponad granicami w celu stabilizowania sytuacji w krajach sąsiadujących z UE (Federacja Rosyjska, Ukraina, Białoruś, Mołdawia).

7.

Dostrzega szereg zagrożeń o charakterze ekonomiczno-społecznym, które może pociągnąć za sobą kryzys wywołany ASF. Obok obaw dotyczących zdrowia publicznego oraz wpływu na rynek wieprzowiny i związanych z tym poważnych zmian strukturalnych w produkcji wieprzowiny należy pamiętać o tym, że w UE ucierpieć mogą inne gałęzie gospodarki, jak: turystyka, leśnictwo, przetwórstwo mięsne, handel. Występowanie ASF wpływa również na wizerunek poszczególnych krajów, ale również całej UE.

Proponowane działania

8.

Aprobuje działania Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej w zakresie zwalczania ASF, podejmowane w obecnej perspektywie finansowej, jednak uważa, że konieczne jest zaplanowanie dodatkowych środków w kolejnych wieloletnich ramach finansowych, w tym również znacznych nakładów na badania naukowe mające na celu opracowanie skutecznej szczepionki przeciwko temu wirusowi.

9.

Wzywa do wyasygnowania specjalnej, dedykowanej dotacji transgranicznej na zwalczanie ASF w ramach projektów realizowanych wspólnie przez co najmniej dwa państwa.

10.

Uważa, że na poziomie władz państw członkowskich oraz Komisji Europejskiej należy podjąć intensywne rozmowy z ww. państwami trzecimi w sprawie wspólnego, spójnego działania w walce z ASF oraz rozpatrzyć możliwość wsparcia tych działań poprzez programy transgraniczne, w działaniu: bezpieczeństwo żywności. CORLEAP mógłby być odpowiednim forum do omówienia takich działań transgranicznych.

11.

Wzywa i zachęca wszystkich interesariuszy: a) władze lokalne i regionalne; b) myśliwych i rolników; c) służby weterynaryjne; d) władze poszczególnych państw członkowskich; e) media; do czynnego i aktywnego włączenia się w proces zwalczania ASF pod przewodnictwem Komisji Europejskiej i Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) w Europie.

12.

Apeluje o zwiększenie nakładów finansowych na działania edukacyjne i informacyjne wśród interesariuszy, których celem będzie podniesienie świadomości społecznej na temat choroby, jej zapobiegania i zwalczania, gdyż afrykański pomór świń stanowi ogromne zagrożenie dla rozwoju obszarów wiejskich, lokalnej i regionalnej gospodarki, środowiska, hodowli zwierząt, a w konsekwencji szczególnie dla ludzi i zdrowia publicznego.

13.

Zachęca władze lokalne i regionalne do rozpowszechniania informacji na temat zastosowania środków należytej staranności, aby uniknąć rozpowszechniania się choroby, oraz do ciągłej współpracy w upowszechnianiu bioasekuracji, szczególnie w małych gospodarstwach, a także do dalszego współdziałania w przypadku wystąpienia ogniska w strefach przygranicznych. Informacje te powinny być kierowane do każdego posiadacza trzody chlewnej i wszystkich innych osób mających kontakt z dzikami.

14.

Apeluje do myśliwych o wzmocnienie nadzoru epidemiologicznego dzikiej fauny na obszarze zakażonym oraz o zwiększenie polowań tam, gdzie dziki występują w nadmiernej liczbie. Dostrzega, że ludzie, a przede wszystkim myśliwi, choć nie są dotknięci chorobą, mogą powodować rozprzestrzenianie się choroby poprzez: — wszelki kontakt z zakażonymi żywymi i martwymi zwierzętami (zwłokami), — kontakt z przedmiotami skażonymi wirusem (np. odzieżą, pojazdami, innym wyposażeniem), — karmienie zwierząt mięsem lub produktami mięsnymi z zakażonych zwierząt (np. kiełbasą lub mięsem niepoddanym obróbce cieplnej) lub odpadami zawierającymi zakażone mięso (np. odpadami kuchennymi, zlewkami, w tym podrobami).

15.

Uważa, że skuteczność w walce z chorobą w głównej mierze zależy od wielkości populacji dzika. Dlatego też należy podejmować działania zmierzające do ograniczenia populacji dzików w dotkniętych regionach do wielkości właściwych dla danego regionu. Należy promować programy współpracy między sektorem rolnictwa i środowiska (zarządzanie łowiectwem, zakaz dodatkowego żywienia – z wyjątkiem przynęt niezbędnych do polowań (nęciska), praktyki rolnicze) dostosowane do konkretnej sytuacji państw członkowskich.

16.

Docenia dotychczasowe działania Komisji Europejskiej podjęte w celu zwalczania ASF i sugeruje jednocześnie, aby KE zaplanowała kolejne granty, również w nowym programie „Horyzont Europa”, na działania w tym obszarze, gdyż aktualnie wszystkie konkursy dot. ASF w ramach programu „Horyzont 2020” są zamknięte.

17.

Uważa, że poszkodowanym przez ASF gospodarstwom należy w sposób szczególny udzielać wsparcia unijnego, które powinno przejawiać się w postaci: a) zwrotu równowartości utylizowanych stad bez nakładania dodatkowych warunków; b) zastosowania mechanizmu dopłat historycznych, przez okres 5 lat od zaprzestania produkcji, którego powodem była depopulacja stada; c) pomocy finansowej przy reorganizacji swojego gospodarstwa na inny kierunek produkcji; d) pomocy we wprowadzaniu pełnej bioasekuracji tym gospodarstwom, które dalej produkują trzodę chlewną i prowadzą chów tuczników, a w przypadku kryzysu także w pokrywaniu kosztów wynikających z zarządzonych działań (badań, zabezpieczeń w zakresie transportu itp.); e) pomocy z tytułu utraconych przychodów dla producentów trzody chlewnej i tuczników z powodu zdestabilizowanego rynku wieprzowiny; f) pomocy tym gospodarstwom, które chcą zwiększyć produkcję trzody chlewnej, stosując biooasekurację w swoich gospodarstwach; g) pomocy dla gospodarstw prowadzących produkcję roślinną, dotkniętych środkami ograniczającymi wynikającymi z ASF; h) pomocy dla gospodarstw, które prowadziły ubój gospodarczy i produkowały na małą skalę; i) usuwania wszystkich padłych dzików na koszt państwa.

18.

Jest zaniepokojony dalszym rozprzestrzenianiem się wirusa ASF i apeluje do Komisji Europejskiej o kontynuowanie wysiłków, monitorowanie i ewaluację działań w walce z ASF na poziomie UE z udziałem władz regionalnych i lokalnych.

---

(1)  Dz.U. L 189 z 27.6.2014, s. 1.