Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Koszty braku imigracji i braku integracji”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2019/C 110/01)

Sprawozdawca:	Pavel TRANTINA
Współsprawozdawca:	José Antonio MORENO DÍAZ

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	15.2.2018
Podstawa prawna	Artykuł 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	7.11.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	12.12.2018
Sesja plenarna nr	539
Wynik głosowania (za/przeciw/ wstrzymało się)	149/9/13

1.   Streszczenie wniosków i zaleceń

1.1.

EKES uważa, że imigracja ma pozytywny wpływ na przyrost liczby ludności i zasobów pracy. Gdy przyrost naturalny staje się ujemny, imigracja może pomóc utrzymać całkowitą liczbę ludności i zasobów pracy na stałym poziomie. Imigracja nie jest z pewnością idealnym rozwiązaniem pozwalającym radzić sobie z konsekwencjami starzenia się społeczeństwa w Europie. Może być jednak również remedium na niezwiązane z procesami demograficznymi niedobory podaży pracy i umiejętności.

1.2.

Scenariusz zakładający brak imigracji w Europie oznacza, że: — gospodarki państw członkowskich istotnie by ucierpiały; rynki pracy podlegałyby niemożliwym do pogodzenia naciskom, całe gałęzie produkcji przemysłowej mogłyby zbankrutować, spadłaby produkcja rolna, a budownictwo nie byłoby w stanie nadążyć za popytem, — pogorszyłaby się sytuacja demograficzna; systemy emerytalne mogłyby utracić równowagę, załamałby się system ochrony zdrowia i opieki, niektóre obszary szybko by się wyludniły; skutkiem byłoby zagrożenie spójności społecznej, — całkowity zakaz legalnej migracji prowadziłby automatycznie do gwałtownego wzrostu prób nielegalnej migracji; to z kolei doprowadziłoby do nadmiernego nacisku na kwestie bezpieczeństwa, nadmiernej represyjności i nadmiaru środków policyjnych, pociągając za sobą ogromne koszty; byłoby to powodem rozwoju rynku pracy na czarno, współczesnego niewolnictwa i wyzysku, a także desperackich prób łączenia rodzin, — rasizm i ksenofobia kwitłyby jeszcze bardziej niż obecnie; osiedlone osoby ze środowisk migracyjnych, w tym drugie lub trzecie pokolenie imigrantów, wzbudzałyby nieufność i wrogość opinii publicznej.

1.3.

Z drugiej strony można wskazać następujący potencjał migracji w państwach przyjmujących: zapełnienie wolnych miejsc pracy i wyeliminowanie niedoboru kwalifikacji; utrzymanie wzrostu gospodarczego; utrzymanie usług dla starzejącego się społeczeństwa, gdy nie ma wystarczającej liczby młodych ludzi na miejscu; uzupełnienie luki emerytalnej składkami nowych młodych pracowników-imigrantów; wniesienie przez imigrantów energii i innowacji; zyskanie przez państwa przyjmujące różnorodności kulturowej i etnicznej; ożywienie wyludniających się obszarów, w tym możliwe przekształcenie szkół; korzyści dla krajów pochodzenia wynikające z przekazów pieniężnych przesyłanych do nich przez migrantów, których wysokość przewyższa pomoc zagraniczną; powracający migranci przywożą oszczędności, umiejętności i kontakty międzynarodowe.

1.4.

Wykorzystanie pełnego potencjału migracji wymaga podejścia zapewniającego m.in. lepsze spożytkowanie umiejętności migrantów. EKES jest przekonany, że podejście takie musi być wspierane odpowiednimi strategiami i mechanizmami w zakresie uznawania umiejętności, oraz wzywa UE i państwa członkowskie do wspierania szybkiego opracowania tychże. Ponadto właściwe wdrożenie partnerstw na rzecz umiejętności z krajami spoza UE przyniosłaby korzyści zarówno UE, jak i krajom pochodzenia migrantów.

1.5.

UE powinna przyjąć strategie polityczne i środki, które umożliwią bezpieczną, uporządkowaną i legalną migrację oraz doprowadzą do poprawy integracji i spójności społecznej.

1.6.

Brak integracji wiąże się z zagrożeniami i kosztami gospodarczymi, społeczno-kulturowymi i politycznymi. W związku z tym inwestycje w integrację imigrantów są najlepszą polisą ubezpieczeniową na wypadek potencjalnych przyszłych kosztów, problemów i napięć. Polityka publiczna powinna zwalczać obawy, wątpliwości i niepokoje różnych grup społecznych w społeczeństwach UE, aby uniknąć wystąpień antyunijnych i ksenofobicznych. W tym celu odpowiednie strategie polityczne powinny zawierać z jednej strony jasny, spójny i uzasadniony zestaw zobowiązań wobec samych migrantów, a z drugiej – co równie ważne – konsekwentne potępienie antyimigranckiej retoryki i antyimigranckich zachowań.

1.7.

EKES podkreśla, że promowanie integracji ma kluczowe znaczenie dla wzmocnienia podstawowych wartości i zasad UE, wśród których różnorodność, równość i niedyskryminacja są jednymi z najważniejszych. Integracja obejmuje całe społeczeństwo, w tym migrantów osiedlających się w państwie przyjmującym, bez względu na ich status i pochodzenie. Niemniej jednak wymagane są specjalne strategie na rzecz osób szczególnie podatnych na zagrożenia (takich jak uchodźcy), a podejście oparte na społeczności i odpowiednio dostosowanym wsparciu zamiast podejścia ujednoliconego może przynieść najlepsze rezultaty. Dlatego konieczne jest, aby państwa członkowskie UE uczyły się od siebie nawzajem i uczciwie dążyły do stworzenia warunków sprzyjających integracji migrantów oraz pozwalających uniknąć zagrożeń.

2.   Kontekst i cele opinii

2.1.

Największe przepływy migracyjne w Europie od czasów II wojny światowej zrodziły obawy społeczeństwa co do dalszych niekontrolowanych przepływów migracyjnych. Pokazały też, jak ważne jest wspólne podejście do walki z nieuregulowaną migracją i zagwarantowanie, że UE będzie mogła podjąć odpowiednie działania. Państwa członkowskie UE stanęły przed wyzwaniami dotyczącymi zarządzania, finansowania i informowania o migracji, a także związanych z nią obaw obywateli. Sytuacja ta jest nadużywana przez niektórych polityków i EKES jest przekonany, że istnieje pilna potrzeba zmiany narracji na temat migracji i powrotu do racjonalnej debaty w oparciu o fakty. Uchodźców i migrantów nie należy postrzegać jako zagrożenie, lecz jako szansę dla europejskiego modelu gospodarczego i społecznego.

2.2.

Obecna polityka, w której kontrola migracji zajmuje czołowe miejsce w programie działań w obszarze spraw zagranicznych, osłabia pozycję UE w stosunkach zagranicznych, czyniąc ją podatną na szantaż i utratę wiarygodności w kwestiach praw człowieka. EKES jest przekonany, że UE i państwa członkowskie muszą wyjść poza obecny model i zapewnić, aby propagowane były sposoby uregulowanego napływu ułatwiające legalną migrację i pomyślną integrację. Bezpieczne i legalne drogi mogą zmniejszyć presję na unijny system azylowy.

2.3.

Jednocześnie, dopóki rynki UE będą napędzać popyt na pracę, będzie miała miejsce migracja: regularna lub innego rodzaju. Przynajmniej w wypadku niektórych zawodów popyt będzie rósł (sektor opieki, prace domowe, budownictwo itd.) (1).

2.4.

W trakcie Dni Społeczeństwa Obywatelskiego w czerwcu 2017 r. Federica Mogherini, Wysoka Przedstawiciel Unii Europejskiej do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, wygłosiła przemówienie na temat globalnego wymiaru Europy oraz jej roli w zapewnianiu pokoju i stabilności (2). Stwierdziła w nim, że Europa potrzebuje migracji z przyczyn ekonomicznych i kulturowych. Zasugerowała, by EKES przygotował badanie lub sprawozdanie na temat kosztów braku migracji, ponieważ jej zdaniem całe sektory gospodarki krajów europejskich mogłyby się załamać w przypadku, gdyby wszyscy migranci zniknęli z dnia na dzień. W sprawozdaniu przedstawione zostałyby opinie podmiotów gospodarczych i społecznych na temat tego, jak Europa mogłaby wyglądać bez migrantów. Niniejsza opinia z inicjatywy własnej opiera się na koncepcji Federiki Mogherini.

2.5.

Migracja ma wiele twarzy: istnieje migracja legalna i nieuregulowana, a także – jak miało to miejsce w ciągu ostatnich trzech lat – migracja ze względów humanitarnych po wojnie w Syrii i innych częściach świata. Również przepływy migracyjne są mieszane, a migracja zarobkowa może mieć charakter sezonowy oraz może obejmować pracowników fizycznych lub pracowników wysoko wykwalifikowanych. Niniejszy dokument dotyczy głównie bezpiecznej, zorganizowanej, wspieranej przez UE migracji zarobkowej (i związanego z nią łączenia rodzin). Uwzględniono w nim jednak również inne formy imigracji do UE i potencjalny wkład (tymczasowych) migrantów ze względów humanitarnych (osób ubiegających się o azyl) i migracji nieuregulowanej.

3.   Uwagi ogólne

3.1.   Demografia – starzenie się społeczeństwa i malejąca liczba mieszkańców UE

3.1.1.

Na początku XXI wieku Europa stoi w obliczu starzenia się społeczeństwa, braku wzrostu, a nawet spadku liczby miejscowej ludności, wysokiego bezrobocia oraz – w przypadku niektórych z jej głównych państw członkowskich – powolnego wzrostu gospodarczego. Jednocześnie Europa pozostaje jednym z głównych celów migracji (3).

3.1.2.

Zmiany liczebności ludności aktywnej zawodowo stanowią jedno z głównych wyzwań dla Unii Europejskiej. Jakkolwiek podaż pracy (wielkość siły roboczej) nie kształtuje się niezależnie od popytu na pracę, przyszłe tendencje można oszacować przez połączenie różnych scenariuszy aktywności zawodowej z prognozami demograficznymi, jak stwierdzili autorzy European Demographic Data Sheet („Europejskiej Karty Danych Demograficznych”) 2018 (4). Obecnie w Unii Europejskiej jest około 245 mln pracowników. Aby oszacować przyszłą podaż pracy do 2060 r., autorzy zdefiniowali trzy takie scenariusze, zgodnie z którymi liczebność siły roboczej będzie wynosić 214, 227 lub 245 mln pracowników.

3.1.3.

Inne prognozy, takie jak przedstawione w nocie informacyjnej Komisji Europejskiej przygotowanej na Szczyt Społeczny w Göteborgu w 2017 r., dowodzą, że w 2060 r. na każdą osobę starszą będą przypadać już nie cztery – jak dziś – ale dwie osoby w wieku produkcyjnym. Stwarza to poważne zagrożenia dla utrzymania europejskiego modelu społecznego, jaki znamy dzisiaj.

3.1.4.

Z drugiej strony imigracja ma pozytywny wpływ na przyrost liczby ludności i zasobów pracy. Gdy przyrost naturalny staje się ujemny, imigracja może pomóc utrzymać całkowitą liczbę ludności i zasobów pracy na stałym poziomie. Imigracja może być również remedium na niezwiązane z procesami demograficznymi niedobory podaży pracy i umiejętności. Jednak w swoim sprawozdaniu The Costs and Benefits of European Immigration (5) („Koszty i korzyści z imigracji europejskiej”) Hamburski Instytut Gospodarki Światowej (Hamburg Institute of International Economics, HWWI) twierdzi, że imigracja nie jest idealnym rozwiązaniem pozwalającym radzić sobie z konsekwencjami starzenia się społeczeństwa w Europie (ponieważ migranci również się starzeją).

3.2.   Potencjał migracji zarobkowej z państw trzecich

Można wskazać następujące skutki migracji (6):

3.2.1.

W państwach przyjmujących: — możliwość zapełnienia wolnych miejsc pracy i wyeliminowania niedoboru kwalifikacji, — możliwość utrzymania wzrostu gospodarczego, — możliwość utrzymania usług dla starzejącego się społeczeństwa, gdy nie ma wystarczającej liczby młodych ludzi na miejscu, — możliwość uzupełnienia luki emerytalnej składkami nowych młodych pracowników migrantów, którzy również płacą podatki, — wniesienie przez imigrantów energii i innowacji, — zyskanie przez państwa przyjmujące różnorodności kulturowej i etnicznej, — możliwość ożywienia wyludniających się obszarów, w tym szkół odnotowujących spadek liczby uczniów.

3.2.2.

W państwach pochodzenia: — kraje rozwijające się korzystają z przekazów pieniężnych (płatności wysyłane do domu przez migrantów), które obecnie często przewyższają wartość pomocy zagranicznej (7), a także z wymiany kulturalnej, — bezrobocie spada, a młodzi migranci mają lepsze perspektywy życiowe, — powracający migranci przywożą oszczędności, umiejętności i kontakty międzynarodowe.

4.   Koszty braku imigracji

4.1.   Podtrzymanie wzrostu gospodarczego oraz zaspokojenie potrzeb rynku pracy

4.1.1.

Imigracja spoza UE ma bezpośredni i pośredni wpływ na wzrost gospodarczy: wydaje się, że istnieje wyraźna korelacja między wzrostem liczebności ludności aktywnej zawodowo dzięki napływowi imigrantów a ogólnym wzrostem PKB. Na przykład w ostatnich latach Szwecja udzieliła tysięcy pozwoleń na pracę programistom, zbieraczom jagód i kucharzom. Imigracja zarobkowa wnosi istotny wkład w szwedzką gospodarkę: przedsiębiorstwa zatrudniające imigrantów rosną szybciej niż porównywalne przedsiębiorstwa. Corocznie imigranci zarobkowi z krajów nienależących do UE/EOG wnoszą ponad 1 mld EUR do szwedzkiego PKB i ponad 400 mln EUR w postaci wpływów z podatków (8).

4.1.2.

Populacja migrantów spowodowała 70 % przyrost liczby ludności aktywnej zawodowo w Europie w latach 2004–2014 (9). Trudno byłoby określić wpływ tak dużego niedoboru pracowników na gospodarkę europejską i gospodarki poszczególnych państw członkowskich. Ponadto obcokrajowcy zwykle wypełniają nisze rynkowe (segmentacja) – które albo szybko rosną, albo zanikają – zapewniając w ten sposób większą elastyczność w reagowaniu na zapotrzebowanie rynku pracy UE.

4.1.3.

Analogicznie, społeczności migrantów współkształtują sytuację w zakresie zatrudnienia w każdym kraju, przyczyniając się do konsumpcji i tworzenia nowych miejsc pracy. Przedsiębiorcy wywodzący się z migracji wnoszą wkład we wzrost gospodarczy i zatrudnienie, często dzięki ożywianiu zapomnianych gałęzi rzemiosła i zawodów. Biorą także coraz większy udział w dostarczaniu usług i towarów o wartości dodanej (10). W związku z tym EKES zaleca podjęcie konkretnych środków na szczeblu UE, państw członkowskich oraz na szczeblu lokalnym, aby zwiększyć „kreatywność i zdolność innowacyjności” przedsiębiorców migrantów. Środki te powinny doprowadzić do wyeliminowania dyskryminacji i stworzenia równych warunków dla wszystkich, tak by przedsiębiorcy migranci mogli przyczyniać się do wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu i do powstawania wartościowych miejsc pracy (11).

4.1.4.

EKES uważa również, że wziąwszy pod uwagę szczególną skłonność przedsiębiorstw gospodarki społecznej do działania w sektorze usług opiekuńczych, gospodarki dzielenia się i gospodarki o obiegu zamkniętym, przedsiębiorstwa te mogą wspierać nie tylko tworzenie nowych miejsc pracy, ale również przedsiębiorczość i dostęp do działalności gospodarczej migrantów spoza UE (12).

4.1.5.

Pomiar wpływu imigracji na budżet jest złożoną kwestią. Jednak według OECD (13) migranci mieli w sumie neutralny wpływ na budżet w ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat, tj. wszelkie generowane przez nich koszty zostały wyrównane przez dochody z podatków i opłat.

4.1.6.

Badanie przeprowadzone przez Oxford Economics (14) wykazało, że pracownicy migrujący pomogli utrzymać odpowiednią podaż pracy napędzającą ożywienie gospodarcze w latach 2004–2008. Wydaje się, że dostępność migrującej ludności aktywnej zawodowo pozwoliła niektórym przedsiębiorstwom przetrwać lub uniknąć konieczności przeniesienia produkcji za granicę (autorzy powołują się na ankietę dla 600 przedsiębiorstw, z których 31 % stwierdziło, że migranci są ważni dla przetrwania ich organizacji, a w opiece zdrowotnej i społecznej oraz w rolnictwie wskaźnik ten wyniósł nawet 50 %).

4.1.7.

Oczywiste jest, że imigracja może przynosić korzyści gospodarcze zarówno państwom pochodzenia, jak i państwom przyjmującym. Jednak przy obecnych strukturach gospodarczych i handlowych największe korzyści czerpią z niej bogate i potężne państwa. Potencjał migracji tkwi również w tym, że zbliża ona do siebie ludzi pod względem kulturowym i sprzyja wzajemnemu zrozumieniu, przy czym mogą pojawiać się tarcia, jeśli nie są podejmowane wysiłki służące rozwiewaniu nieporozumień, przesądów i mitów narosłych wśród miejscowej ludności, ale także w społecznościach migrantów.

4.2.   Wypełnienie luk w zakresie kwalifikacji

4.2.1.

Ogólnie produktywność europejskiej gospodarki jest co roku niższa o ponad 5 % z powodu niedopasowania umiejętności pracowników do potrzeb rynku pracy, jak wynika z badania Instytutu Gospodarki Rynkowej (Institute for Market Economics, IME) (15) zleconego przez EKES i opublikowanego 24 lipca 2018 r. W badaniu tym stwierdzono, że strata ta wynosi 80 eurocentów na każdą przepracowaną godzinę. Najboleśniej jest ona odczuwana w następujących zawodach i sektorach: technologia informacyjna i komunikacja, lekarze oraz ogólniej dziedziny nauki, technologii i inżynierii. Zjawisko to dotyczy również nauczycieli, pielęgniarek i położnych. Tendencja ta pogłębia się z powodu spadku demograficznego i rozwoju technologii – piszą autorzy. Ten niedobór kwalifikacji mógłby zostać częściowo rozwiązany dzięki migracji zarobkowej.

4.2.2.

Jednak wykorzystanie pełnego potencjału migracji w tym obszarze wymaga podejścia zapewniającego m.in. lepsze spożytkowanie umiejętności migrantów. Imigranci posiadają zwykle zbyt wysokie kwalifikacje w odniesieniu do stanowisk, jakie są im proponowane (16).

4.2.3.

Luka w zakresie kwalifikacji może zostać częściowo ograniczona tylko pod warunkiem, że imigranci uzyskają potwierdzenie swoich umiejętności i kwalifikacji. Unijne mechanizmy uznawania są jednak nadal w fazie opracowania i zależą od państw członkowskich. Unijne narzędzie do tworzenia profilu umiejętności nie jest w wystarczającym stopniu wykorzystywane przez państwa członkowskie i podmioty w terenie. Niemniej jednak istnieją inicjatywy pozarządowe, takie jak karty kompetencji fundacji Bertelsmann Stiftung czy samoocena zawodowa online (17).

4.2.4.

Właściwa realizacja partnerstw na rzecz umiejętności z krajami spoza UE przyniosłaby korzyści zarówno UE, jak i krajom pochodzenia migrantów.

4.3.   Wsparcie dla sektora opieki

4.3.1.

Niedobory na rynku pracy w sektorze opieki zdrowotnej są niczym bomba zegarowa. Obecnie trwa kryzys (18) i o ile nie zostaną podjęte odpowiednie działania polityczne, niedobory podaży pracy będą wzrastać. Już w 1994 r. Komisja Europejska określiła sektor opieki mianem strategicznego. W 2010 r. ostrzegała, że jeśli nie zostaną podjęte pilne działania mające na celu zaradzenie niedoborowi aż do miliona pracowników opieki długoterminowej, do 2020 r. zabraknie dwóch milionów pracowników opieki zdrowotnej (19).

4.3.2.

W wielu państwach członkowskich powszechne są niedobory pracowników w zawodach związanych z opieką. Niedobory te łagodzone są dzięki zatrudnianiu opiekunów zarówno do pracy rejestrowanej, jak i nierejestrowanej. W szczególności południowoeuropejskie systemy opieki opierają się w dużej mierze na usługach świadczonych przez tych opiekunów. Na przykład we Włoszech migrujący opiekunowie zamieszkujący w domu podopiecznego stanowią około trzech czwartych pracowników opieki domowej (20).

4.3.3.

Kraje Europy Środkowo-Wschodniej również odczuwają niedobory pracowników w sektorze opieki, a także rosnące zapotrzebowanie na opiekę w Europie Zachodniej. Na przykład z Polski wyjeżdża wielu opiekunów do innych krajów, pomimo uszczuplenia krajowych zasobów pracy w sektorze opieki. Niedobory te pociągają za sobą napływ do Polski pracowników z Ukrainy i innych krajów spoza UE (21).

4.3.4.

Ważne jest również odnotowanie znaczącego wkładu gospodarczego migrujących kobiet w życie rodzin i społeczności poprzez płatną pracę; konieczne jest także zajęcie się nierównościami między kobietami a mężczyznami na rynku pracy (22). Badania pokazują, że większość migrujących kobiet jest zatrudnionych w sektorze usług (np. w gastronomii oraz w sektorze prac domowych i opieki zdrowotnej). Nielegalna praca, niedostateczne zatrudnienie lub zatrudnienie na czas określony mogłyby doprowadzić do niekorzystnej sytuacji migrujących kobiet na rynkach pracy UE. Należy nadal rozwijać środki gwarantujące równe traktowanie i ochronę osób znajdujących się w trudnej sytuacji.

4.4.   Przeciwdziałanie wyludnianiu się obszarów wiejskich i oddalonych

4.4.1.

Obecny proces wyludniania obszarów wiejskich, górskich i wysp wywołuje spiralę osłabienia gospodarczego i społecznego, postępującego w miarę migrowania coraz większej liczby ludzi do miast. Spadek zaludnienia pociąga za sobą zmniejszenie ilości pieniądza będącego w obiegu w obrębie danej społeczności, co wpływa negatywnie na rentowność lokalnych przedsiębiorstw, sklepów i połączeń transportowych oraz na dostępność podstawowych obiektów infrastruktury i usług.

4.4.2.

Na niektórych obszarach UE, na przykład w Irlandii lub Brandenburgii, wyludnianie udaje się przezwyciężyć dzięki osiedlaniu migrantów. Na przykład w przypadku rolnictwa praca migrantów w Irlandii Północnej ma kluczowe znaczenie dla przetrwania sektora, który boryka się z poważnymi problemami z podażą pracy i starzejącą się siłą roboczą. Migranci są gotowi przyjąć pracę z wynagrodzeniem i warunkami, które zostały odrzucone przez lokalnych mieszkańców, oraz żyć we wsiach o wysokim ryzyku wyludnienia, mimo że może to być sektor wysoce nieuregulowany, w którym występuje ryzyko wyzysku pracowników (23).

4.4.3.

W ramach unijnej polityki rozwoju obszarów wiejskich istnieją możliwości wspierania lokalnych społeczności wiejskich w kwestii napływu migrantów. Liczne organizacje zajmujące się rozwojem obszarów wiejskich wskazują na pomoc, jaką te obszary mogą zapewnić migrantom. Z kolei ich przybycie może odegrać rolę w ożywieniu obszarów słabo zaludnionych lub doświadczających pogorszenia sytuacji gospodarczej. W badaniu z 2017 r. (24) Parlament Europejski podkreślił znaczenie zapewnienia wsparcia integracji społecznej migrantów i integracji na rynku pracy.

4.5.   Większa różnorodność kulturowa

4.5.1.

Brak migrantów miałby negatywny wpływ na różnorodność w krajach UE, prowadząc do cechującego się samozadowoleniem ksenofobicznego dyskursu, który jest sprzeczny z przewodnimi zasadami UE. Co więcej, utracilibyśmy czynnik sprzyjający upowszechnianiu takich wartości jak równe traktowanie i niedyskryminacja; w ostatnich latach bowiem obecność społeczności migracyjnych pomogła osiągnąć postęp w tym obszarze.

4.6.

W związku z tym scenariusz braku imigracji do UE musi zostać odrzucony jako nierealistyczny, niemożliwy do wyegzekwowania i niezwykle szkodliwy.

5.   Koszty braku integracji (i jak ich uniknąć)

5.1.

Aby w pełni wykorzystać potencjał migracji do Europy, jak wskazano powyżej, a jednocześnie zminimalizować związane z nią długotrwałe ryzyko oraz (możliwe do uniknięcia) koszty społeczno-gospodarcze, najważniejsze jest zapewnienie warunków sprzyjających pomyślnej integracji migrantów.

5.2.

Główne punkty dotyczące zrozumienia przez UE tej koncepcji wymieniono we wspólnych podstawowych zasadach polityki integracji imigrantów w Unii Europejskiej, przyjętych przez Radę w 2004 r. (25) W tym kontekście integracja jest rozumiana jako „dynamiczny, dwukierunkowy proces wzajemnego dostosowywania się z udziałem wszystkich imigrantów i mieszkańców państw członkowskich”. Jest to sprzeczne z powszechnym błędnym rozumieniem integracji jako asymilacji, będącej jednostronnym procesem, w którym jednostki wyzbywają się swoich atrybutów narodowych i kulturowych w zamian za atrybuty właściwe ich nowemu krajowi zamieszkania (26). Jednak jak podkreślono w planie działania UE w dziedzinie integracji obywateli państw trzecich z 2016 r., kluczowym elementem życia i uczestnictwa w UE jest zrozumienie i przyswojenie jej podstawowych wartości (27).

5.3.

Należy podkreślić, że integracja obejmuje wszystkich migrantów osiedlających się w państwie przyjmującym, bez względu na ich status i pochodzenie. Niemniej jednak wymagane są specjalne strategie na rzecz osób szczególnie podatnych na zagrożenia (takich jak uchodźcy), a podejście oparte na społeczności zamiast podejścia uniwersalnego może przynieść najlepsze rezultaty.

5.4.

Zatrudnienie jest najważniejszym elementem procesu integracji. Dlatego też państwa członkowskie oraz partnerzy gospodarczy i społeczni postrzegają integrację migrantów na rynku pracy jako priorytet. Popyt na pracowników-migrantów jest w istocie nadal jednym z kluczowych czynników napędzających imigrację.

5.5.

Wśród innych istotnych zmiennych określających integrację migrantów po stronie państwa przyjmującego znajdują się: pewność i przewidywalność statusu imigracyjnego, możliwości i przeszkody w uzyskaniu obywatelstwa, możliwości łączenia rodzin, dostępność kursów językowych, wymagania dotyczące znajomości języka i wiedzy o kulturze, prawa polityczne oraz ogólna otwartość każdego społeczeństwa i jego gotowość do przyjmowania nowo przybyłych, udzielania im pomocy i interakcji z nimi, i vice versa.

5.6.

Ponadto integracja imigrantów jest ściśle powiązana z ogromną liczbą polityk w zakresie ochrony w miejscu pracy, mieszkalnictwa, ochrony zdrowia, edukacji, praw kobiet, równości i niedyskryminacji, by wymienić tylko kilka.

5.7.

W celu ilościowego określenia obowiązujących polityk utworzono Indeks Polityki Integracji Migrantów (MIPEX), dostarczający porównywalnych danych dotyczących państw członkowskich UE i kilku innych państw (28). Jego wyniki wskazują na istniejące rozbieżności między państwami członkowskimi, w tym trwały podział na wschód i zachód.

5.8.

W wypadku scenariusza „brak integracji migrantów” można zidentyfikować następujące zagrożenia:

5.8.1.   Ekonomiczne

—	wykluczenie migrantów z rynku pracy rejestrowanej (i gwałtowny wzrost pracy nierejestrowanej),

—	bardziej kosztowne rozwiązywanie problemów socjalnych po ich pojawieniu się zamiast zapobiegania tym problemom,

—	niezdolność migrantów do pełnego wykorzystania swojego potencjału (często przekazywana kolejnym pokoleniom).

5.8.2.   Społeczno-kulturowe

—	brak identyfikacji z wartościami i normami państwa przyjmującego oraz ich akceptacji,

—	pogłębianie się różnic społeczno-kulturowych między migrantami i społecznościami przyjmującymi,

—	dyskryminacja strukturalna migrantów, w tym brak odpowiedniego dostępu do usług,

—	większa ksenofobia i wzajemna nieufność,

—	powielanie barier językowych,

—	segregacja przestrzenna prowadząca aż do gettoizacji,

—	utrata ogólnej spójności społecznej.

5.8.3.   W zakresie bezpieczeństwa

—	rozprzestrzenianie się mowy nienawiści i przestępstw z nienawiści,

—	spadek egzekwowania przepisów i możliwy wzrost wskaźnika przestępczości, w szczególności na obszarach wykluczonych społecznie,

—	potencjalna radykalizacja i większe wsparcie dla skrajnych ideologii (zarówno ze strony społeczności migrantów, jak i społeczeństwa przyjmującego).

5.9.

Biorąc powyższe pod uwagę, inwestycje w integrację imigrantów są najlepszą polisą ubezpieczeniową na wypadek potencjalnych przyszłych kosztów, problemów i napięć.

5.10.

Odpowiednie strategie polityczne powinny zawierać z jednej strony jasny, spójny i uzasadniony zestaw zobowiązań wobec samych migrantów, a z drugiej – równie ważne konsekwentne potępienie antyimigranckiej retoryki i antyimigranckich zachowań.

5.11.

Dlatego konieczne jest, aby państwa członkowskie UE uczyły się od siebie nawzajem i uczciwie dążyły do stworzenia warunków sprzyjających integracji migrantów oraz pozwalających uniknąć opisanych powyżej zagrożeń.

5.12.

Należy otwarcie powiedzieć, że inicjowane przez rząd działania zmierzające do karania migrantów lub w inny sposób marginalizujące ich, podsycanie etnicznego nacjonalizmu i cięcia w finansowaniu środków integracyjnych (w tym brak dystrybucji funduszy udostępnionych przez UE) – co ostatnio zaobserwowano w niektórych państwach członkowskich – stoją w bezpośredniej sprzeczności z tymi celami i mogą w długiej perspektywie wyrządzić nieodwracalne szkody.

5.13.

Na koniec kwestia nie mniej ważna – promowanie integracji ma kluczowe znaczenie dla wzmocnienia podstawowych wartości i zasad UE, wśród których różnorodność, równość i niedyskryminacja są jednymi z najważniejszych.

---

(1)  Przykładowo, wśród 4,3 mln imigrantów w UE w 2016 r. było około 2 mln obywateli krajów spoza UE, 1,3 mln osób posiadających obywatelstwo innego państwa członkowskiego UE, z którego wyemigrowali, około 929 tys. osób, które wyemigrowały do państwa członkowskiego UE, którego obywatelstwo posiadają (na przykład powracający obywatele lub obywatele urodzeni za granicą), oraz około 16 tys. bezpaństwowców.

(2)  Przemówienie Federiki Mogherini podczas Dni Społeczeństwa Obywatelskiego 2017.

(3)  Portal danych o migracji.

(4)  Europejska Karta Danych Demograficznych 2018.

(5)  The costs and benefits of European immigration („Koszty i korzyści europejskiej imigracji”), Econstor.

(6)  Na podstawie wniosków zawartych w tekście „The pros and cons of Migration” („Plusy i minusy migracji”), Embrace.

(7)  Perspectives on Global Development 2017 („Perspektywy światowego rozwoju”), OECD.

(8)  DAMVAD Analytics (2016): Labour immigration contributes to Swedish economic development („Imigracja zarobkowa przyczynia się do rozwoju gospodarczego Szwecji”).

(9)  OECD (2014): Is migration good for the economy? („Czy migracje są dobre dla gospodarki?”). Migration Policy Debates.

(10)  Rath, J., Eurofound (2011), Promoting ethnic entrepreneurship in European cities („Propagowanie etnicznej przedsiębiorczości w miastach europejskich”), Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg.

(11)  Dz.U. C 351 z 15.11.2012, s. 16.

(12)  Dz.U. C 283 z 10.8.2018, s. 1.

(13)  International Migration Outlook 2013, OECD.

(14)  Ministerstwo Zatrudnienia i Kształcenia, Zjednoczone Królestwo: The Economic, Labour Market and Skills Impacts of Migrant Workers in Northern Ireland („Wpływ migracji zarobkowej na gospodarkę, rynek pracy i umiejętności w Irlandii Północnej”).

(15)  EKES (2018): Skills Mismatches – An Impediment to the Competitiveness of EU Businesses („Niedopasowanie umiejętności – przeszkoda dla konkurencyjności przedsiębiorstw w UE”), ISBN: 978-92-830-4159-7.

(16)  LABOUR-INT: Integration of migrants and refugees in the labour market through a multi-stakeholder approach („Integracja migrantów i uchodźców na rynku pracy dzięki podejściu uwzględniającemu udział wielu stron”).

(17)  Meine Berufserfahrung zählt.

(18)  UNI Europa UNICARE (2016).

(19)  Komisja Europejska (2013).

(20)  Biuro Analiz Parlamentu Europejskiego (2016).

(21)  Dz.U. C 487 z 28.12.2016, s. 7.

(22)  Sprawozdanie Migrant women in the EU labour force. Summary of findings, („Migrujące kobiety wśród unijnej ludności aktywnej zawodowo. Streszczenie wniosków”), Komisja Europejska.

(23)  Nori, M. (2017). The shades of green: migrants’ contribution to EU agriculture: context, trends, opportunities, challenges („Odcienie zieleni: wkład migrantów w rolnictwo UE: kontekst, tendencje, szanse i wyzwania”).

(24)  EU rural development policy and the integration of migrants („Polityka rozwoju obszarów wiejskich UE a integracja migrantów”), PE.

(25)  Common Basic Principles for Immigrant Integration Policy in the EU („Wspólne podstawowe zasady polityki integracji imigrantów w Unii Europejskiej”).

(26)  Dalsze rozważania na temat tej różnicy koncepcyjnej, zob. np. Assimilation vs integration („Asymilacja a integracja”), Centre for the Study of Islam in the UK, RE teachers Resource Area.

(27)  Plan działania na rzecz integracji obywateli państw trzecich.

(28)  Migrant Integration Policy Index 2015: How countries are promoting integration of immigrants („Jak poszczególne kraje propagują integrację imigrantów”).

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Zrównoważona biogospodarka sprzyjająca włączeniu społecznemu – nowe możliwości dla gospodarki europejskiej”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2019/C 110/02)

Sprawozdawca:

Mindaugas MACIULEVIČIUS

Współsprawozdawczyni:

Estelle BRENTNALL

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	15.2.2018
Podstawa prawna	Art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle (CCMI)
Data przyjęcia przez CCMI	25.9.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	12.12.2018
Sesja plenarna nr	539
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	205/3/3

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Wprowadzenie długoterminowych, spójnych i przejrzystych ram polityki oraz zachęt w celu promowania biogospodarki. Konieczne jest duże zaangażowanie polityczne w rozwiązywanie wielu przekrojowych problemów społecznych, a otoczenie polityczne UE mogłoby być bardziej przyjazne dla innowacyjnych bioproduktów oraz surowców ze zrównoważonych upraw w UE. W stymulowaniu niezbędnych inwestycji mogłyby pomóc bodźce finansowe lub zachęty podatkowe, ponieważ to państwa członkowskie i regiony posiadają kompetencje w tych dziedzinach, a nie UE. Istotną rolę w budowaniu relacji między podmiotami w łańcuchu dostaw odgrywają organizacje klastrowe, skupiające małe i średnie przedsiębiorstwa, jak również producentów surowców ze zrównoważonej biomasy. Przy pomocy stałej aktualizacji map (1), w połączeniu z mierzeniem skutków biogospodarki, można by zidentyfikować istniejące klastry z dziedziny biotechnologii; należałoby też podjąć działania, aby ułatwić tworzenie nowych klastrów na poziomie europejskim, regionalnym i krajowym tam, gdzie istnieją luki.

1.2.

Rola rolników, właścicieli lasów i ich spółdzielni ma kluczowe znaczenie dla efektywnego wykorzystania zasobów naturalnych i wniesienia wkładu w biogospodarkę o obiegu zamkniętym. Potrzebne są solidne wieloletnie ramy finansowe, wspólna polityka rolna i europejska strategia leśna, aby wspierać usługi doradztwa, szkolenia i wymianę wiedzy w celu lepszego zaspokojenia potrzeb rolników i spółdzielni rolniczych. Należy propagować konkretne przykłady w celu podnoszenia świadomości i wykazywania korzyści płynących z biogospodarki dla całego łańcucha wartości. Przyciągnie to młodych rolników i nowe podmioty do rozpoczynania nowej działalności gospodarczej w tej dziedzinie. Należy też wspierać organizacje i spółdzielnie producentów jako ważne narzędzia służące większemu wykorzystaniu i zwiększeniu wartości dodanej istniejącej w UE biomasy. W związku z tym wspieranie unijnego rolnictwa i leśnictwa ma kluczowe znaczenie dla dalszych inwestycji i innowacji na rzecz zrównoważonej produkcji biomasy.

1.3.

Wspieranie procesu tworzenia rynku oraz pomaganie konsumentom i społeczeństwu w dokonywaniu świadomych wyborów w zakresie produktów i sektorów, które wspierają za sprawą codziennych zakupów. Aby zniwelować brak świadomości wśród konsumentów i przekazywać spójne i rzetelne informacje w kwestii bioproduktów, Unia Europejska musi opracować strategię komunikacji obejmującą wszystkich partnerów w łańcuchu wartości oraz wszystkie pozostałe zainteresowane strony. Pierwszym ważnym krokiem było ustanowienie jasnych unijnych norm dla bioproduktów, co może utorować drogę do wprowadzenia środków na rzecz tworzenia rynku, aby jeszcze bardziej zwiększyć akceptację wytwarzanych w UE bioproduktów przez konsumentów i nabywców publicznych.

1.4.

Zapewnienie trwałego zwrotu finansowego z inwestycji za pośrednictwem pojedynczego funduszu. Inteligentne regulacje i spójne wielopoziomowe wdrożenie w całej UE powinny być priorytetem w celu usunięcia przeszkód i zmniejszenia obciążeń administracyjnych przy jednoczesnym zapewnieniu zrównoważonego rozwoju. Na przykład narzędzie internetowe mogłoby pomóc w identyfikacji dostępnego finansowania, udzielając też odpowiedzi na pytanie, czy wnioskodawca spełnia kryteria kwalifikowalności określonego mechanizmu. System zapewniłby również powiązania i zasoby niezbędne do bezpośredniego zastosowania do danego mechanizmu finansowania. Mógłby służyć jako rynek, udostępniając informacje o finansowaniu i umożliwiając osobom poszukującym środków finansowych kontakt z potencjalnymi podmiotami finansującymi (np. na zasadzie strony crowdfundingowej). Ponadto kontynuacja Wspólnego Przedsięwzięcia na rzecz Bioprzemysłu (BBI 2.0) poza obecnymi wieloletnimi ramami finansowymi ma zasadnicze znaczenie dla wspierania nowych i istniejących łańcuchów wartości bioproduktów oraz wzmocnienia konkurencyjności istniejących zakładów produkcyjnych, a także do rozwoju obszarów wiejskich, tworzenia miejsc pracy i promocji przedsiębiorstw.

1.5.

Polityki rozwoju regionalnego UE po 2020 r. powinny dostarczać wystarczających środków na dalszy rozwój obszarów wiejskich. Należy skupić się przede wszystkim na wspieraniu inwestycji w infrastrukturę i usługi niezbędne do efektywnej i zrównoważonej działalności w biogospodarce wiejskiej.

1.6.

Wykorzystanie możliwości naukowych i wspieranie upowszechniania innowacji za sprawą elastycznych, proporcjonalnych i stabilnych ram prawnych. Badania naukowe mają zasadnicze znaczenie dla umożliwienia, ustanowienia i oceny innowacji w biogospodarce. Wykorzystanie handlowe zależy nie tylko od najwyższej jakości badań naukowych, ale także od odpowiednich ram strategicznych, prawnych i społecznych, aby zapewnić szybki przepływ wiedzy do przedsiębiorstw. Liderzy powinni otrzymać przestrzeń i wsparcie potrzebne do innowacji i przyspieszenia w granicach wyznaczonych przez uregulowania. W sytuacjach, w których regulacje mogą lepiej wspierać rozwój ogólnej biogospodarki oraz tam, gdzie potrzebne są kreatywne rozwiązania, należy uzgodnić porozumienia na rzecz innowacyjności i zielony ład z zainteresowanymi stronami. Ponadto innowacyjność odgrywa także kluczową rolę w poprawie zrównoważenia produkcji biomasy w UE.

1.7.

Wzmocnienie programów kształcenia, szkolenia i rozwijania umiejętności dla nowych talentów i zatrudnionych pracowników. Uwolnienie potencjału biogospodarki może doprowadzić do stworzenia nowych miejsc pracy. Wprowadzenie nowych technologii stanowi jednak poważne wyzwanie w kategoriach organizacji pracy i umiejętności, jakich potrzebują pracownicy. Dlatego sprawą najwyższej wagi jest zapewnienie stałego rozwoju i dostosowania umiejętności jednostek w trakcie całego życia. Zaangażowanie wszystkich zainteresowanych stron – producentów biomasy, placówek edukacyjnych, przedsiębiorstw, związków zawodowych, publicznych służb zatrudnienia i rządów – w poprawę jakości i zdolności reagowania w kształceniu i szkoleniu ma kluczowe znaczenie dla zmniejszenia niedopasowania umiejętności przez wzmocnienie powiązań między systemami edukacji a rynkami pracy. Ogólny rozwój umiejętności i dostosowanie strategii politycznych powinny jednak stanowić integralną część szerszego zestawu działań obejmujących politykę zatrudnienia, politykę przemysłową, inwestycyjną, innowacyjną i politykę w dziedzinie środowiska.

1.8.

Poszukiwanie zastosowań biomasy. Priorytetem powinno być wydajniejsze wykorzystanie istniejącej podaży biomasy, by zaspokoić rosnący popyt na surowce. Następnie należy także poprawić jakość i ilość produktywnych gleb dla rolnictwa i zachęcić do wykorzystania gruntów leżących odłogiem, gorszej klasy lub niewystarczająco wykorzystywanych. Istotną rolę w rozwoju biogospodarki odgrywają producenci surowców, głównie rolnicy i właściciele lasów. Konieczne jest podnoszenie świadomości na temat potencjalnych możliwości (przy wykorzystaniu innych upraw) i rozwój infrastruktury do gromadzenia, przechowywania i transportu biomasy. Zmniejszenie złożoności systemów sprawozdawczości dotyczącej zrównoważonego rozwoju oraz zwiększanie zdolności produkcyjnych i przetwórczych w zakresie uniwersalnej biomasy również może odegrać kluczową rolę. Odpady i pozostałości jako alternatywne źródła biomasy oraz zrównoważone gospodarowanie lasami europejskimi oferują możliwości w dziedzinie biogospodarki i bioenergetyki. Potrzebna jest wycena zrównoważonych strumieni odpadów, jak również dalsze inwestycje w wykorzystanie drewna i pozostałości. Ponadto należy opracować technologie, by poradzić sobie z nieodłączną zmiennością takich produktów. W niektórych przypadkach konieczne może okazać się dostosowanie krajowych strategii politycznych tak, aby uwzględniały wykorzystanie odpadów w bioproduktach.

2.   Uwagi ogólne

2.1.

Biogospodarka obejmuje produkcję odnawialnych zasobów biologicznych oraz ich przekształcanie w żywność, paszę, bioprodukty i bioenergię. Obejmuje rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo, produkcję żywności, masy celulozowej i papieru, jak również niektóre sektory przemysłu chemicznego, biotechnologicznego i energetycznego. Do celów niniejszej opinii badania dotyczące genomów, procesów komórkowych i bioinformatyki nie są szczegółowo rozpatrywane. Celem unijnej strategii dotyczącej biogospodarki z 2012 r. było „[…] stworzenie podstaw do bardziej innowacyjnego, zasobooszczędnego i konkurencyjnego społeczeństwa, w którym zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego nie wchodzi w konflikt z zasadami zrównoważonego wykorzystania zasobów odnawialnych do celów przemysłowych przy jednoczesnym zapewnieniu ochrony środowiska”. W 2017 r. Komisja przeprowadziła przegląd swojej unijnej strategii dotyczącej biogospodarki z 2012 r., stwierdzając, że strategia dowiodła znaczenia swoich celów, a w Europie i poza nią coraz częściej uznaje się wagę możliwości, jakie oferuje biogospodarka.

2.2.

Niemniej jednak, chociaż cele strategii UE dotyczącej biogospodarki z 2012 r. nadal są odpowiednie, aby sprostać wyzwaniom związanym z bezpieczeństwem żywnościowym i bezpieczną dietą, a towarzyszący plan działania zaowocował osiągnięciem zamierzonych celów, to uważa się, że w świetle ostatnich wydarzeń politycznych, w tym celów zrównoważonego rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych i Ramowej konwencji ONZ w sprawie zmian klimatu (zobowiązania COP21), konieczna jest zmiana ukierunkowania działań oraz ocena zakresu strategii. Oczekuje się, że do 2050 r. liczba ludności na świecie wzrośnie do blisko 10 miliardów i konieczne będzie bardziej wydajne wykorzystywanie zasobów biologicznych, aby zapewnić bezpieczną, pożywną, wysokiej jakości i niedrogą żywność dla większej liczby osób, która to żywność będzie miała mniejszy wpływ na środowisko i klimat na jednostkę produkowaną, jak też wystarczający odnawialny materiał biologiczny do produkowania znacznej części tego, co obecnie otrzymujemy z paliw kopalnych, w połączeniu z energią wiatrową, słoneczną i innymi odnawialnymi źródłami energii.

2.3.

W tym kontekście zrównoważona biogospodarka obejmuje wiele sektorów i jest kluczowym elementem zrównoważonych strategii gospodarczych na całym świecie. Biogospodarka może odgrywać kluczową rolę w europejskiej konkurencyjności i obecnie ważne jest, aby określić i wykorzystać jej możliwości zarówno na szczeblu europejskim, jak i na szczeblu państw członkowskich/regionalnym. Na przykład inne kraje trzecie, takie jak USA, doświadczyły odgórnego zwierzchnictwa w zakresie rozwoju biogospodarki, generującej prawie 400 mld USD i tworzącej ponad cztery miliony miejsc pracy za sprawą bezpośredniego, pośredniego i indukowanego wkładu (2).

2.4.

Biogospodarka oferuje możliwości, które mogą zarówno pomóc ograniczyć emisję CO2, jak i zmniejszyć zależność od importowanych zasobów kopalnych. Na przykład ilość dwutlenku węgla pochłanianego przez lasy UE odpowiada 10 % jego rocznej emisji w UE, a jednocześnie lasy są źródłem zrównoważonych i ciągłych dostaw biomasy na potrzeby wytwarzania energii odnawialnej. Ponadto szacuje się, że 100 000 chemikaliów będących obecnie w produkcji można by teoretycznie pozyskiwać z surowców odnawialnych. Nie oznacza to, że wszystkie należy pozyskiwać w ten sposób, ale jest to teoretycznie możliwe. Zapewni to nie tylko możliwość produkowania codziennych artykułów gospodarstwa domowego lokalnie i z odnawialnych źródeł, ale pomoże też tworzyć miejsca pracy i zapewnić wzrost gospodarczy w Europie, która nadal cieszy się silną przewagą technologiczną.

2.5.

Na drodze do większej innowacyjności w ramach biogospodarki UE nadal jednak występują poważne przeszkody. Istotną przeszkodą jest konkurencyjność kosztowa produktu, zarówno w porównaniu z alternatywami kopalnymi, jak i z równoważnymi produktami z innych części świata. Na konkurencyjność kosztową wpływa wiele czynników, w tym poziom gotowości technologicznej, koszty pracy, dotacje dla paliw kopalnych i ich amortyzacja, a także niski poziom wsparcia rynkowego dla bioproduktów. Tę kwestię konkurencyjności potęgują trudności z dostępem do finansowania projektów innowacyjnych i zakładów produkcyjnych, a często także niska świadomość końcowych użytkowników bioproduktów oraz brak umiejętności i powiązań operacyjnych, które napędzają rozwój sektora. Ponadto procedury wydawania zezwoleń na nowe projekty dotyczące biogospodarki stają się długie i uciążliwe, co prowadzi do znacznej niepewności prawa i ryzyka finansowego dla podmiotów gospodarczych.

3.   Uwagi szczegółowe

3.1.

Szacuje się, że sektory biogospodarki w UE mają roczny obrót w wysokości około 2 bln euro i zatrudniają około 19,5 mln osób (3), w większości zamieszkałych na obszarach wiejskich i przybrzeżnych, co stanowi około 8,5 % siły roboczej w EU-28. Oczekuje się, że rolnictwo, sektor leśnictwa i społeczności wiejskie w całej UE skorzystają z rozwijającego się sektora opartego na bioproduktach pod względem zatrudnienia i generowania dochodów. Przetwarzanie biomasy i wytwarzanie bioproduktów to nowe możliwości rynkowe postaci prowadzenia rozmaitych upraw i wprowadzania ich do obrotu. Za potencjalne przyszłe źródła dochodów na obszarach wiejskich i przybrzeżnych, wraz z uprawami konwencjonalnymi, takimi jak zboża, nasiona roślin oleistych, ziemniaki i buraki cukrowe, uważa się nowe rośliny, takie jak trawa, uprawy leśne, wodorosty i mikroalgi.

3.2.

Istniejące biorafinerie już teraz zapewniają rodzinom i społecznościom na obszarach wiejskich środki utrzymania i upodmiotowienie ekonomiczne. Biorafinerie – fabryki wykorzystujące surowce odnawialne (np. biomasę, produkty uboczne oraz odpady) zamiast zasobów kopalnych – znajdują się w samym centrum biogospodarki: są zlokalizowane na obszarach wiejskich i przybrzeżnych, w pobliżu odnawialnych surowców, które przetwarzają, w ośrodkach produkcji żywności, pasz, produkcji przemysłowej, drewna i energii.

3.3.

Biorafinerie udoskonalają każdy składnik przetwarzanej przez siebie rośliny, wytwarzając minimalne ilości odpadów. Dzięki wydajnym lub innowacyjnym technologiom biorafinerie zlokalizowane w UE wytwarzają szeroką gamę produktów, takich jak żywność, pasza, chemikalia, włókna i paliwa, które łączą w sobie takie cechy jak odnawialność, możliwość wielokrotnego użytku, recyklingu, kompostowania lub biodegradowalność. Wszechstronność bioproduktów i składników opartych na bioproduktach umożliwia ich wykorzystanie do całego zakresu zastosowań, takich jak pokarm dla ryb, budownictwo, kosmetyki, tektura, detergenty, paliwa, smary, farby, papier, produkty lecznicze, tworzywa sztuczne i inne produkty przemysłowe, gdzie zastępuje się składniki pochodzenia kopalnego składnikami odnawialnymi.

3.4.

Tworzenie nowych biorafinerii oraz rozwój i rozbudowa już istniejących obiektów to inwestycja w jedyną w swoim rodzaju fabrykę. Biorafinerie są kapitałochłonne, mają długie okresy zwrotu z inwestycji i są narażone na ryzyko związane z technologią i rynkiem. Aby stymulować te inwestycje w Europie, ważne są zatem jasne, stabilne i wspierające ramy prawne i finansowe. Obecnie można uzyskać dostęp do wielu różnych instrumentów, obejmujących program „Horyzont 2020” (nowo proponowany „Horyzont Europa” jest mile widzianym, ambitnym programem w zakresie badań naukowych i innowacji) i Wspólne Przedsięwzięcie na rzecz Bioprzemysłu; europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne (fundusze ESI); Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW); InnovFin; Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS); wreszcie, co nie mniej ważne, kredyty i gwarancje udzielane przez Europejski Bank Inwestycyjny (EBI). Dostęp do nich może być jednak trudny. Punkt kompleksowej obsługi, w którym przedsiębiorstwa miałyby dostęp do szczegółowych informacji dostosowanych do ich potrzeb, rozwiązałby problem tych wąskich gardeł.

3.5.

W tym kontekście bardzo potrzebne jest współdziałanie ze społeczeństwem obywatelskim, wraz z rolnikami, właścicielami lasów i przemysłem, w celu ożywienia debaty na temat kształtowania bardziej konkurencyjnej biogospodarki dla Europy, która będzie służyła wszystkim. Pomoc w upowszechnianiu korzyści wynikających z biogospodarki ma kluczowe znaczenie dla zmiany paradygmatu na rzecz niskoemisyjnej gospodarki opartej na odnawialnych źródłach energii. Pod tym względem wiarygodne systemy certyfikacji i oznakowania mogą być ważnymi narzędziami służącymi zapewnieniu zrównoważonej i niezawodnej biogospodarki oraz uzyskaniu zaufania odbiorców przemysłowych, instytucji zamawiających i konsumentów.

3.6.

UE, państwa członkowskie i władze regionalne mogą wnieść istotny wkład w rozwój biogospodarki, stymulując popyt rynkowy na odnawialne, inteligentne i zasobooszczędne produkty oraz usługi. W przyszłych planach strategicznych dotyczących WPR państwa członkowskie powinny uwzględniać konkretne środki służące rozwojowi lub dalszemu wspieraniu inwestycji oraz promowaniu zrównoważonych rozwiązań dla unijnych rolników, właścicieli lasów i ich spółdzielni w celu zwiększenia ich konkurencyjności i wydajności. W przypadku, gdy istnieje potencjał w tym zakresie, zastępowanie alternatywnych surowców kopalnych i węglowych bioproduktami zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju można ułatwić zarówno przez opracowanie nowego prawodawstwa, takiego jak pakiet gospodarki o obiegu zamkniętym, jak i poprzez ewentualny przegląd innych stosownych obowiązujących przepisów, stymulując w ten sposób zastąpienie tradycyjnych produktów kopalnych i węglowych bioproduktami wytworzonymi lokalnie. Ponadto można by wykorzystać obecne działania normalizacyjne, takie jak TC411 i istniejące systemy certyfikacji, lub nowe dobrowolne systemy etykietowania, takie jak biobased%.

3.7.

Nabywcy publiczni na szczeblu krajowym i regionalnym powinni częściej odnosić się do takich wiarygodnych certyfikatów i oznakowań dotyczących zawartości biosubstancji w produktach. Przykładowo, w 2016 r. holenderski organ normalizacyjny NEN uruchomił nowy system biocertyfikacji, Biobased% (http://www.biobasedcontent.eu/). Określa on ilość biomasy zawartej w produkcie i pomaga przedsiębiorstwom w dostarczaniu przejrzystych i wiarygodnych informacji o zawartości biosubstancji w produkcie, zarówno w komunikacji między przedsiębiorstwami, jak i w komunikacji między przedsiębiorstwem a konsumentem. Opiera się na europejskiej normie EN 16785-1: 2015 (dostarczającej metodę oznaczania zawartości biosubstancji w produktach stałych, płynnych i gazowych z wykorzystaniem analizy radiowęglowej i analiz pierwiastkowych). Oceny zgodności przeprowadzane są przez jednostki certyfikujące, które zawarły umowę z NEN. Teraz, gdy wprowadzono tę certyfikację, ważne jest podnoszenie świadomości i zachęcanie do korzystania z odnawialnych surowców w ramach obowiązującego i przyszłego prawodawstwa UE.

3.8.

W leśnictwie systemy certyfikacji odgrywają ważną rolę w zagwarantowaniu zrównoważonego wykorzystania biomasy. Na przykład 60 % lasów UE jest certyfikowane w ramach programu uznawania systemów certyfikacji lasów (PEFC) i/lub w ramach systemu Rady Dobrej Gospodarki Leśnej (FSC). Ponadto leśnictwo UE produkuje zgodnie z najbardziej rygorystycznymi normami ochrony środowiska na całym świecie, mających źródło w takich aktach prawnych jak rozporządzenie UE w sprawie drewna, przepisy dotyczące użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa (LULUCF), dyrektywa ptasia i siedliskowa oraz pakiet dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym.

3.9.

Z tego względu kluczowe znaczenie ma usprawnienie komunikacji między przedsiębiorstwami oraz między przedsiębiorstwami a konsumentami. Podnoszenie świadomości społecznej w oparciu o rzetelne, istotne i dostępne informacje ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia rozwoju inteligentnej, zrównoważonej i sprzyjającej włączeniu społecznemu biogospodarki, stworzenia rynku zrównoważonych bioproduktów i wspierania bardziej zrównoważonej konsumpcji i produkcji. Działania zwiększające świadomość społeczną potrzebne są zwłaszcza na szczeblu regionalnym i lokalnym, co obejmuje nagrody i odznaki, a także wystawy poświęcone roli technologii i nauki w biogospodarce.

3.10.

Jest zatem niezmiernie istotne, aby przekazywać jasne i rzetelne komunikaty ogółowi społeczeństwa. Jako że biogospodarka oferuje wiele możliwości stawienia czoła wyzwaniom społecznym, konieczny jest jej pomiar za pomocą kompleksowej oceny gospodarczej. Dostarczy to informacji na temat wielkości biogospodarki obejmującej wiele sektorów, a także jej wkładu we wzrost gospodarczy i powiązanych skutków na rynku pracy. Kluczową rolę do odegrania w tym zakresie ma społeczność naukowa. Dlatego też istotne jest, aby utrzymać inwestycje w interdyscyplinarne i podstawowe badania naukowe, tak by UE wykorzystała swój potencjał udziału w światowych badaniach naukowych i innowacjach na rzecz bezpieczeństwa żywnościowego i żywieniowego, konkurencyjności i biogospodarki opartej na wiedzy. Sprawą zasadniczej wagi jest to, by stanowisko ustawodawcze UE było całkowicie oparte na coraz bardziej zaawansowanych dowodach naukowych i doświadczeniach z całego świata, oraz by zapewnić przejrzystość procesów podejmowania decyzji odnośnie do nadzoru regulacyjnego.

3.11.

Kluczowe znaczenie dla wychowania pokolenia, które rozumie wyzwania i wykorzystuje możliwości oferowane przez biogospodarkę ma kształcenie dzieci w wieku szkolnym i uczniów szkół średnich. Na przykład nauczanie zasad obiegu zamkniętego oraz jednoczesnego działania w wymiarze globalnym i lokalnym (glokalnym), a także zwiększanie zainteresowania eksploracją pomogą przygotować nowe pokolenie do znalezienia swojej drogi. Na uniwersytetach opracowano już nowe programy nauczania, w których przykładowo łączy się nauki przyrodnicze, inżynierię i marketing. Takie wzajemne oddziaływanie różnych dziedzin oraz stworzenie otoczenia sprzyjającego przedsiębiorstwom typu start-up może zachęcić studentów do zakładania własnej działalności w sektorze biogospodarki. Trzeba przekształcić szkolenie zawodowe tak, aby spełniało wymagania dotyczące umiejętności w obszarach produkcji podstawowej, wytwórstwa, transportu i innych odpowiednich sektorów. Również w późniejszym okresie życia pracownicy muszą uaktualniać swoje umiejętności i kwalifikacje. Mogą temu sprzyjać programy uczenia się przez całe życie, kojarzące placówki edukacyjne z producentami, pracodawcami i pracownikami, badaczami i innowatorami.

---

(1)  https://biconsortium.eu/news/mapping-european-biorefineries.

(2)  Zob. USDA’s Fact Sheet: An Economic Impact Analysis of the U.S. Biobased Products Industry: 2016 Update na: https://www.biopreferred.gov/BPResources/files/BiobasedProductsEconomicAnalysis2016FS.pdf.

(3)  Wszystkie przytaczane dane liczbowe pochodzą z raportu Wspólnego Centrum Badawczego „JRC science for policy report: 2016 Bioeconomy Report”, dostępnego pod adresem: http://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/bitstream/JRC103138/kjna28468enn.pdf.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Ułatwianie dostępu do finansowania działań związanych ze zmianą klimatu dla podmiotów niepaństwowych”

(opinia z inicjatywy własnej)

(2019/C 110/03)

Sprawozdawca:

Cillian LOHAN (IE-III)

Podstawa prawna	Art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	15.2.2018
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego
Data przyjęcia przez sekcję	27.11.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	12.12.2018
Sesja plenarna nr	539
Wynik głosowania (za / przeciw / wstrzymało się)	114/6/7

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Mimo że w paktach na rzecz finansowania działań związanych ze zmianą klimatu przyznano duże środki, EKES pragnie zwrócić uwagę na problem dotyczący podmiotów niepaństwowych działających na rzecz klimatu na małą skalę, które mają trudności z dostępem do finansowania umożliwiającego wsparcie i realizację inicjatyw o transformacyjnym potencjale.

1.2.

Należy w trybie pilnym skontrolować i sporządzić zestawienie przepływów środków na działania w dziedzinie klimatu, które pozwoli zmierzyć wpływ na podmioty niepaństwowe działające na rzecz klimatu, a także dokonać oceny postępów na drodze do szerszego przekształcenia gospodarki w gospodarkę niskoemisyjną.

1.3.

Źródła finansowania są niejednorodne, podobnie jak inicjatywy oddolne, które wymagają dostępu. Brakuje mechanizmów, które pozwoliłyby wyeliminować ten brak spójności. Należy temu zaradzić, ustanawiając na szczeblu UE otwarte na wielu uczestników forum na rzecz finansowania działań związanych z klimatem.

1.4.

EKES proponuje utworzenie forum na rzecz rozwiązywania problemów związanych z klimatem, które mogłoby skupić najważniejsze zainteresowane strony w celu wskazania barier, nakreślenia rozwiązań oraz określenia najskuteczniejszego mechanizmu poprawy przydziału funduszy, m.in. przez dopasowywanie projektów do odpowiednich źródeł finansowania działań związanych ze zmianą klimatu.

1.5.

Należy stworzyć (a następnie skutecznie propagować) mechanizm na rzecz realizacji inicjatyw wymagających mniejszego nakładu środków, obejmujący: — uproszczoną procedurę składania wniosku, — uproszczone wymogi dotyczące sprawozdawczości, — dopasowanie finansowania, — wsparcie projektów na etapie projektowania, przed złożeniem wniosku o dofinansowanie, — wsparcie dla budowania zdolności, tworzenia sieci kontaktów, wymiany i tworzenia platform na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym i europejskim.

1.6.

Skoncentrowanie się na finansowaniu działań związanych ze zmianą klimatu nie powinno odbywać się z pominięciem odpowiedzialnego finansowania w innych obszarach. Finansowanie powinno zawsze uwzględniać kwestię zmiany klimatu w celu zapewnienia, aby wszelkie finansowanie niezaliczające się do finansowania działań związanych ze zmianą klimatu nie było sprzeczne z zobowiązaniami i celami w dziedzinie klimatu. Tych zasad należy przestrzegać w kontekście art. 2 ust. 1 lit. c) porozumienia paryskiego, tak aby istniejące przepływy finansowe były spójne z przechodzeniem w kierunku niskich emisji gazów cieplarnianych i rozwoju odpornego na zmianę klimatu.

1.7.

Należy opracować zestaw narzędzi z jasną strategią komunikacyjną, który wzmocni pozycję podmiotów niepaństwowych na wszystkich szczeblach, co umożliwi zrozumienie i dostęp do finansowania działań w związku ze zmianą klimatu. Zestaw ten powinien ułatwiać podmiotom realizującym projekty opracowywanie takich projektów, które przyczynią się do gospodarki niskoemisyjnej i odpornej na zmianę klimatu.

2.   Wstęp

2.1.

Niniejsza opinia opiera się na wcześniejszych opiniach EKES-u, tj. „Koalicja na rzecz realizacji zobowiązań porozumienia paryskiego” (1) i „Wspieranie działań podmiotów niepaństwowych w dziedzinie klimatu” (2), a także na niedawnym badaniu EKES-u (3), w którym zwrócono uwagę na bariery utrudniające większe zaangażowanie podmiotów niepaństwowych w działania w dziedzinie klimatu.

2.2.

W 2018 r. EKES wezwał do nawiązania „Europejskiego dialogu na temat działań podmiotów niepaństwowych w dziedzinie klimatu” (ED-NSCA), by wzmocnić i zwiększyć zakres i skalę europejskich niepublicznych działań w dziedzinie klimatu. Stwierdził, że celem dialogu powinno być nie tylko podkreślanie i prezentowanie działań, ale również reagowanie na potrzeby podmiotów niepaństwowych i inspirowanie do nowych partnerstw między podmiotami państwowymi i niepaństwowymi, a także ułatwianie partnerskiego uczenia się, szkolenia i dzielenia się radami wśród podmiotów niepaństwowych, zwiększenie dostępnych środków oraz ułatwianie dostępu do finansowania.

2.2.1.

Termin „podmioty niepaństwowe” odnosi się do podmiotów, które nie są stronami Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC). To szerokie pojęcie obejmuje różne rodzaje przedsiębiorstw, w tym małe i średnie przedsiębiorstwa oraz mikroprzedsiębiorstwa, inwestorów, spółdzielnie, miasta i regiony, związki zawodowe, wspólnoty i grupy obywatelskie, związki wyznaniowe, grupy młodzieżowe i inne organizacje pozarządowe.

2.2.2.

Proponowany dialog na temat działań podmiotów niepaństwowych w dziedzinie klimatu powinien wspierać dostęp do finansowania dla podmiotów niepaństwowych. Powinno ono obejmować: — sporządzenie zestawienia możliwości finansowania, — doradztwo w zakresie planów kwalifikujących się do finansowania, — analizę sposobów, w jakie istniejący finansowy łańcuch wartości (zarówno publiczny, jak i prywatny) zapewnia środki finansowe na inwestycje na rzecz klimatu planowane przez podmioty niepaństwowe, — analizę możliwości skutecznego finansowania/przydziału funduszy z przeznaczeniem na mniejsze projekty, które mogą mieć transformacyjny charakter, — analizę obecnych procedur dialogu i konsultacji z podmiotami niepaństwowymi w celu ustalenia nowych metod i najlepszych praktyk poprawiających wykorzystanie istniejących funduszy europejskich i międzynarodowych, — postulowanie, by kolejne wieloletnie ramy finansowe UE służyły większym ambicjom podmiotów niepaństwowych w dziedzinie klimatu i zachęcały te podmioty do działania; — poszukiwanie innowacyjnych źródeł finansowania (wzajemne, społecznościowe, mikro, obligacje ekologiczne itp.).

2.3.

Finansowanie działań w związku ze zmianą klimatu można interpretować na wiele sposobów, ale zgodnie z definicją przyjętą przez Stały Komitet ds. Finansów przy Konferencji Stron Ramowej konwencji ONZ w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) jest to „finansowanie, którego celem jest redukcja emisji i zwiększenie pochłaniania gazów cieplarnianych, przy jednoczesnym zmniejszeniu narażenia systemów ludzkich i ekologicznych na negatywne konsekwencje zmiany klimatu oraz utrzymaniu i zwiększeniu ich odporności na te konsekwencje”.

2.4.

Niniejsza opinia dotyczy finansowania działań w związku ze zmianą klimatu w odniesieniu do państw członkowskich UE i podmiotów niebędących stronami UNFCCC w tych państwach, umożliwiającego organizacjom społeczeństwa obywatelskiego, władzom miejskim i samorządom lokalnym dostęp do instrumentów finansowych wymaganych do zapewnienia pomocy w opracowywaniu i realizacji projektów, inicjatyw i działań, które przyczyniają się do redukcji emisji i zwiększenia uodpornienia społeczności lokalnych na zmianę klimatu.

2.5.

Ważne jest rozpatrywanie tej opinii w kontekście sprawiedliwości klimatycznej (4), aby uniknąć sytuacji, w której koszty działań w dziedzinie klimatu obciążają w nieproporcjonalnie dużym stopniu najbiedniejsze i najsłabsze grupy społeczne.

2.6.

Finansowanie pierwszych działań zmierzających do przejścia na gospodarkę niskoemisyjną oraz działań na rzecz zarówno przystosowania się do zmiany klimatu, jak i jej ograniczenia, ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia sprawiedliwego przejścia i przyspieszenia działań na gruncie lokalnym.

2.7.

Małe projekty i mikroprojekty opiewające na kwoty od 2 000 EUR do 250 000 EUR mogą być trudno dostępne. Potrzebne są wydajne mechanizmy, które zagwarantują realizację transformacyjnego potencjału działań na małą skalę kierowanych przez społeczność dzięki finansowaniu działań związanych ze zmianą klimatu.

2.8.

W ostatnim dziesięcioleciu UE opracowała szereg udanych mechanizmów finansowania dostosowanych do takich potrzeb – Europejski Instrument na rzecz Wspierania Demokracji i Praw Człowieka, światowy sojusz na rzecz przeciwdziałania zmianie klimatu (Global Climate Change Alliance), współfinansowanie organizacji pozarządowych i instrumenty finansowe na rzecz zdecentralizowanej współpracy, które mogłyby stanowić inspirację dla opracowania odpowiednich instrumentów przeciwdziałania zmianie klimatu.

3.   Wskazane problemy

Kontekst

3.1.

EKES zdecydowanie popiera Agendę na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 oraz porozumienie paryskie. Tymczasem obecnie wytyczony kierunek pozwoli w najlepszym razie na ograniczenie wzrostu temperatury do 3 C lub więcej, co znacznie wykracza ponad to, co przewiduje porozumienie paryskie. Przejście na zrównoważony rozwój wymaga dużych wysiłków i istotnych inwestycji. Według specjalnego sprawozdania IPCC na temat skutków globalnego ocieplenia na poziomie 1,5 oC ponad poziom sprzed epoki przemysłowej całkowity średni roczny koszt inwestycji w działania na rzecz łagodzenia zmiany klimatu na lata 2015–2050 w wariantach ograniczenia ocieplenia do 1,5 oC szacuje się na około 900 mld USD.

3.2.

Chociaż inwestycje niezbędne dla przeciwdziałania zmianie klimatu są znaczne, nie są tak duże jak inwestycje w celu ratowania upadającego sektora finansowego w ostatnich latach. Przy tamtej okazji uruchomiono inwestycje rzędu 2,5 bln EUR. Powinniśmy udzielić co najmniej równej odpowiedzi na możliwość załamania się ekosystemów, od których zależymy.

3.3.

Zbyt często dyskusje dotyczące finansowania działań koncentrują się na tworzeniu nowych wyraźnych linii finansowania, tymczasem porozumienie paryskie zachęca do tego, by wszystkie przepływy finansowe były spójne ze ścieżką w kierunku niskich emisji gazów cieplarnianych i rozwoju odpornego na zmianę klimatu.

3.4.

Partnerstwo z Marrakeszu i światowy program działań na rzecz klimatu stanowią okazję do zaangażowania podmiotów niepaństwowych w formalny proces UNFCCC. Pozyskiwanie działań w ramach UE i finansowanie działań w celu zmaksymalizowania ich potencjalnego wpływu nie jest celem przy projektowaniu pakietów finansowania.

3.5.

Wprawdzie poczyniono postępy w dziedzinie finansowania przeciwdziałania globalnemu ociepleniu i powiązanym skutkom, lecz są one niewystarczające. W najnowszym raporcie Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (5) jasno stwierdzono, że znajdujemy się w krytycznym okresie, a w następnej dekadzie konieczne będą radykalne działania, aby ograniczyć wpływ do osiągalnych poziomów. Priorytetowe znaczenie polityczne należy nadać finansowaniu i gospodarce o zrównoważonym charakterze, w szczególności przez przejrzyste, stabilne i zawierające odpowiednie zachęty prawodawstwo.

3.6.

Nie wystarczy przeznaczyć określonego odsetka budżetu na finansowanie działań w związku ze zmianą klimatu, jeżeli pozostała część budżetu zostanie przeznaczona na działania szkodliwe dla klimatu. Należy rozpatrywać całość wydatków pod kątem ich wpływu na klimat. W dokumencie roboczym Międzynarodowego Funduszu Walutowego oszacowano, że dotacje bezpośrednie i pośrednie przeznaczane co roku na świecie na paliwa kopalne wynoszą 5,3 bln USD, co oznacza, że każdego dnia na ten cel wydatkowanych jest ponad 15 mld USD. Nawet postulowany ekofundusz klimatyczny w wysokości 100 mld USD rocznie nie wystarczy, by załagodzić negatywne skutki tych dotacji.

3.7.

Żadna transformacja energetyczna nie może być z powodzeniem wdrożona w odpowiednim czasie i zgodnie z europejskimi zobowiązaniami wynikającymi z porozumienia paryskiego, jeśli problem ubóstwa energetycznego jest lekceważony politycznie. Potrzebny jest sprawiedliwy podział zarówno finansowych, jak i społecznych kosztów i korzyści związanych z przechodzeniem na zrównoważoną energię w Europie pomiędzy wszystkimi poziomami sprawowania rządów oraz podmiotami rynkowymi, w tym obywatelami. Z badania naukowego w ramach Heat Roadmap Europe (europejskiego programu działań w związku z ociepleniem) (6) wynika, że Europa jest w stanie ograniczyć swoje emisje gazów cieplarnianych o 86 % do 2050 r. w porównaniu z 1990 r. przy pomocy istniejących technologii w sposób przystępny cenowo i efektywny kosztowo.

3.8.

W badaniu przeprowadzonym na potrzeby niniejszej opinii zwrócono uwagę, że brak jest informacji na temat przepływów środków przeznaczonych na działania w dziedzinie klimatu w państwach członkowskich. Trudno jest ocenić, czy środki są dzielone na mniejsze dostępne pule lub jaki jest transformacyjny wpływ finansowania. Ten brak monitorowania i sprawozdawczości zwiększa niejednoznaczność wokół postrzeganego problemu i utrudnia rozwój najskuteczniejszych rozwiązań.

Dostęp dla przedsiębiorstw i MŚP

3.9.

Dostęp do finansowania pozostaje głównym wyzwaniem dla wszystkich podmiotów niepaństwowych każdego typu, w tym należy wspomnieć różne wyzwania, przed jakimi stają MŚP i większe przedsiębiorstwa. Wyzwanie to wiąże się nie tylko z dostępnością większych i dodatkowych środków, ale również z jasnością istniejących mechanizmów finansowania.

3.10.

Ponadto również trudno jest określić, co stanowi „zielone inwestycje”. Inwestorów interesuje w pierwszym rzędzie kwestia ryzyka i rentowności, trudno więc im ocenić potencjalny wpływ proponowanego projektu na klimat oraz ocenić szanse jego powodzenia. Prywatni pożyczkodawcy nie będą skłonni do sfinansowania projektu bez jasnego zrozumienia ryzyka inwestycyjnego, a także mechanizmów jego ograniczenia – innymi słowy bez gwarancji.

Dostęp dla władz lokalnych i regionalnych

3.11.

W przypadku władz na szczeblu niższym od krajowego czynniki ograniczające ich dostęp do finansowania obejmują: niską zdolność kredytową; ograniczone zdolności mobilizowania funduszy prywatnych ze względu na niewystarczający rozmiar rynku niskoemisyjnych inwestycji infrastrukturalnych i nieatrakcyjne profile ryzyka i zwrotu; oraz suwerenne granice wyznaczone przez rządy krajowe w odniesieniu do możliwości i wysokości pożyczek, jakie organy samorządowe mogą uzyskać z sektora prywatnego.

Dostęp dla inicjatyw wspólnotowych

3.12.

Obecnie w Europie istnieje wiele tysięcy oddolnych inicjatyw dotyczących zmiany klimatu i zrównoważonego rozwoju. Inicjatywy te znacząco przyczyniają się do osiągania celów UE w dziedzinie klimatu, energii i zrównoważonego rozwoju, ale w dużej mierze opierają się na wolontariuszach, a główną przeszkodą w ich rozwoju i zwiększaniu ich skali jest brak środków i profesjonalnego wsparcia. Nierzadko wymagane są bardzo skromne zasoby, jednak bez nich postępy w realizacji inicjatyw są utrudnione, podobnie jak uruchamianie projektów w ich ramach. Potencjał transformacyjny tych inicjatyw nie jest wykorzystywany.

3.13.

W wielu przypadkach lokalne inicjatywy oddolne mają utrudniony dostęp do tradycyjnych źródeł finansowania. Często zdarza się, że wymagana minimalna kwota finansowania jest zbyt wysoka, znacznie wykraczająca poza potrzebne kwoty lub zdolności zarządzania w ramach lokalnych inicjatyw na małą skalę. Wymogi dotyczące współfinansowania tworzą dodatkowe bariery.

3.14.

Wymogi dotyczące współfinansowania, nadmiar dokumentacji i skomplikowane procedury to niektóre z problemów z dostępem do finansowania wskazywanych przez mniejsze grupy. Choć skala poszczególnych projektów/inicjatyw tego typu jest niewielka, ich łączny efekt może być duży. Odpowiednie finansowanie wspierające małe programy na poziomie społeczności lokalnych przynosi także wiele pośrednich lokalnych korzyści.

3.15.

Większość, jeśli nie całość finansowania jest ukierunkowana na projekty i nie jest odpowiedzią na potrzebę zasobów na wsparcie procesów na różnych szczeblach – od organizowania społeczności i budowania zdolności na szczeblu lokalnym do tworzenia sieci kontaktów, wymiany i opracowywania platform na szczeblu regionalnym, krajowym i europejskim. Finansowanie wsparcia w tej dziedzinie może znacznie przyczynić się do podniesienia poziomu zaangażowania obywateli i społeczności w działania w dziedzinie klimatu, a także przyczynić się do zapewnienia wystarczającej organizacji i współpracy w celu wspierania rozwoju i przyczynić się do kształtowania polityki.

Dostęp do finansowania innowacji

3.16.

Początkujący przedsiębiorcy napotykają również trudności: dostęp do finansowania, brak wiedzy i doświadczenia, dostęp do rynków i rozszerzanie poza fazę rozruchu. Finansowanie innowacji jest kluczowym elementem rozwiązania problemu kryzysu klimatycznego, ale w takim samym stopniu konieczna jest innowacyjność mechanizmów finansowania i innowacyjność w zakresie ich stosowania. Inicjatywy takie jak EIT Climate-WWiI mają na celu rozwiązanie tych problemów poprzez uwzględnianie działań związanych z klimatem na rynkach finansowych, szerokie rozpowszechnianie informacji dotyczących ryzyka klimatycznego oraz wspieranie inwestycji w innowacyjne przedsiębiorstwa typu start-up.

4.   Proponowane rozwiązania

4.1.

EKES proponuje ustanowienie forum na rzecz finansowania działań związanych z klimatem na szczeblu UE, z udziałem zdecentralizowanej sieci. Forum takie pozwoliłoby zgromadzić wszystkie odpowiednie zainteresowane strony i ułatwiłoby podejmowanie skoordynowanych działań w celu rozwiązania problemów wskazanych w niniejszej opinii, a także stanowiłoby platformę służącą do opracowania wymaganych mechanizmów, które wymieniono w niniejszej opinii.

4.2.

Jedną z funkcji takiego forum musiałaby być platforma dialogu umożliwiająca łączenie szczególnie obiecujących i efektywnych rozwiązań niepaństwowych z inwestorami prywatnymi i instytucjonalnymi. Ponadto we wszystkich państwach członkowskich UE i w innych krajach konieczny jest silny nacisk na możliwości zwiększenia skali i powielania rozwiązań, tak aby zmaksymalizować ich efekty. EKES, posiadając sieć zorganizowanych grup społeczeństwa obywatelskiego w całej Europie, ma na tyle silną pozycję, że mógłby uczestniczyć w forum na rzecz finansowania działań związanych z klimatem, jako reprezentatywny głos podmiotów lokalnych doświadczających problemów z dostępem do finansowania.

4.3.

Skuteczna komunikacja będzie stanowić zasadniczy element każdej skutecznej strategii na rzecz rozwiązania problemów w dziedzinie finansowania działań związanych z klimatem. Komunikacja musi odbywać się we wszystkich kierunkach, z wyraźnym określeniem odbiorców i przekazywaniem im w precyzyjnych i odpowiednich sformułowaniach informacji o możliwościach i dostępności opcji finansowania.

4.4.

Komisja Europejska i inne instytucje UE muszą opracować wytyczne dla podmiotów niepaństwowych w celu wykorzystania istniejących mechanizmów finansowania. Potrzebny jest system służący do identyfikowania, analizowania, syntetyzowania i rozpowszechniania informacji na temat różnych źródeł finansowania dostępnych dla działań w dziedzinie klimatu podejmowanych przez podmioty niepaństwowe. Może to opierać się na pracach przeprowadzonych przez Europejski Komitet Regionów, w których określono kroki na rzecz opracowania zestawu narzędzi obejmujących łatwo zrozumiałe informacje dla władz lokalnych i regionalnych dotyczące możliwości finansowania działań w dziedzinie klimatu.

4.5.

Należy zapewnić mechanizm monitorowania niezbędny do uzyskania przejrzystego zestawienia przepływów środków na działania w dziedzinie klimatu, pomocnego w określaniu przeszkód i służącego do tworzenia praktycznych rozwiązań w celu usunięcia tych przeszkód. To pilny pierwszy krok. Sporządzenie zestawienia miałoby także kluczowe znaczenie dla zrozumienia przeszkód utrudniających dostęp dla podmiotów niepaństwowych działających na małą skalę. Zestawienie przepływów będzie również pomocne w ustaleniu luk w zakresie odnotowywania pozytywnych działań w dziedzinie klimatu, które powinny być częścią światowego programu działań na rzecz klimatu.

4.6.

EKES wzywa do tego, by UE stała się liderem w dostarczaniu modelu pozyskiwania działań podmiotów niepaństwowych na rzecz osiągania celów w dziedzinie klimatu. Europejskie podmioty niepaństwowe działające na rzecz klimatu – zwłaszcza te mniejsze – oczekują od instytucji europejskich pomocy w mobilizowaniu specjalnych środków na działania w dziedzinie klimatu oraz ułatwiania dostępu do finansowania dzięki prostszym procedurom i sprawozdawczości. Ułatwiłoby to pozyskanie wielu działań na rzecz zwalczania zmiany klimatu, które pozostają niezauważone. Na przykład dla projektów o wartości nieprzekraczającej pewnego progu, przykładowo 50 000 EUR, można byłoby wprowadzić uproszczony, jednostronicowy wniosek i jednostronicowy formularz sprawozdawczy.

4.7.

Potrzebne jest dodatkowe finansowanie w postaci dotacji dla projektów na małą skalę, z uproszczonymi procedurami składania wniosków i sprawozdawczości, w szczególności przeznaczone na lokalne działania na rzecz przeciwdziałania zmianie klimatu i zrównoważonego rozwoju, bez zaporowych stawek współfinansowania. Można opracować mechanizmy umożliwiające łączenie projektów w grupy w celu poprawy wpływu finansowania i ułatwienia dostępu. Należy pilnie opracować te narzędzia.

4.8.

Należy opracować mechanizm wsparcia umożliwiający projektom wykorzystanie wiedzy fachowej na etapie poprzedzającym złożenie wniosku o finansowanie, tak aby zapewnić ich skuteczność i odpowiednie dopasowanie.

4.9.

Na szczeblu UE konieczne jest bardziej ogólne przemyślenie innowacyjnych mechanizmów finansowania. Podmioty niepaństwowe powinny uczestniczyć w tej dyskusji od samego początku, aby zapewnić prostotę i jasność kryteriów przydziału.

4.10.

W ogólnym ujęciu należy zapewnić ściślejszą współpracę między ustanowionymi funduszami na rzecz klimatu i zrównoważonego rozwoju i programami finansowymi oraz sieciami podmiotów niepaństwowych. Są to kwestie dzielenia się wiedzą, komunikacji i dialogu. Forum na rzecz finansowania działań związanych z klimatem może to ułatwić.

4.11.

Środki o charakterze finansowym mogłyby również zachęcać podmioty niepaństwowe do podejmowania działań lub do zachowań przyjaznych dla klimatu. Na przykład ulgi podatkowe na szczeblu krajowym mogą sprzyjać produkcji niskoemisyjnej i zwiększać uczestnictwo podmiotów niepaństwowych w działaniach w dziedzinie klimatu.

4.12.

Opracowywanie nowych wieloletnich ram finansowych UE może być okazją do zapewnienia skutecznego wkładu oddolnych działań podmiotów niepaństwowych w dziedzinie klimatu w wypełnianie przez UE zobowiązań klimatycznych wynikających z porozumienia paryskiego. W związku z tym EKES wzywa do zwiększenia udziału wydatków UE na cele związane z klimatem o co najmniej 40 % (7). Po drugie, wzywa do szybkiego wycofania dotacji na paliwa kopalne i wyeliminowania bezpośredniego lub pośredniego (współ)finansowania energii z paliw kopalnych za pomocą funduszy europejskich.

4.13.

Należy opracować narzędzie służące do kontroli uwzględnienia kwestii zmiany klimatu, zapobiegające wspieraniu za pośrednictwem wydatków publicznych działań pogłębiających kryzys klimatyczny. Powinno to również dotyczyć programów finansowania prywatnego. Przydzielenie określonych środków na finansowanie działań związanych ze zmianą klimatu nie powinno oznaczać, że pozostałe części budżetu lub finansowania są przeznaczone na działania sprzeczne z celami klimatycznymi. Należy spełnić cel określony art. 2 ust. 1 lit. c) porozumienia paryskiego.

4.14.

Głównym narzędziem finansowym UE służącym wspieraniu oddolnego rozwoju lokalnego jest podejście oparte na rozwoju lokalnym kierowanym przez społeczność. Nadaje się ono idealnie do wspierania tych oddolnych inicjatyw, oferując możliwość udzielania dotacji i form wsparcia dostosowanych do warunków lokalnych. W grudniu 2017 r. EKES przyjął opinię w sprawie korzyści z podejścia opartego na rozwoju lokalnym kierowanym przez społeczność dla zintegrowanego rozwoju lokalnego i rozwoju obszarów wiejskich (8), w której wezwał Komisję Europejską do zbadania i dogłębnego przeanalizowania możliwości stworzenia na szczeblu UE funduszu rezerwowego przeznaczonego na rozwój lokalny kierowany przez społeczność. Niezależnie od tego EKES zalecił Komisji Europejskiej, aby zadbała o to, by wszystkie państwa członkowskie dysponowały krajowym funduszem na rzecz rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność z wkładami ze wszystkich czterech europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych (EFRROW, EFRR, EFS i EFMR). Taka struktura rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność mogłaby być jednym z kanałów wykorzystywanych do wspierania mikroprojektów i małych projektów, o których mowa w pkt 2.7.

4.15.

Z myślą o zwiększeniu zrównoważoności całego finansowego łańcucha wartości EKES popiera plan działania Komisji w sprawie finansowania zrównoważonego wzrostu gospodarczego (9), przyjęty w marcu 2018 r. EKES przedstawił konkretne zalecenia dotyczące tego planu działania w odpowiednich opiniach (10).

---

(1)  Opinia EKES-u w sprawie koalicji w celu wywiązania się ze zobowiązań podjętych w porozumieniu paryskim (Dz.U. C 389 z 21.10.2016, s. 20).

(2)  Opinia EKES-u w sprawie wspierania działań podmiotów niepaństwowych w dziedzinie klimatu” (Dz.U. C 227 z 28.6.2018, s. 35).

(3)  Badanie EKES-u pt. „Toolbox for multi-stakeholder climate partnerships. A policy framework to stimulate bottom-up climate actions” („Zestaw narzędzi dla wielostronnych partnerstw na rzecz klimatu. Ramy polityczne sprzyjające rozwojowi oddolnych działań w dziedzinie klimatu”).

(4)  Opinia EKES-u w sprawie sprawiedliwości klimatycznej (Dz.U. C 81 z 2.3.2018, s. 22).

(5)  Specjalne sprawozdanie IPCC na temat skutków globalnego ocieplenia na poziomie 1,5 oC ponad poziom sprzed epoki przemysłowej (październik 2018 r.).

(6)  Program badań naukowych i innowacji „Horyzont 2020” na podstawie umowy o udzielenie dotacji nr 695989 – europejski program działań w związku z ociepleniem.

(7)  Opinia EKES-u w sprawie Europejskiego paktu finansowo-klimatycznego (Dz.U. C 62 z 15.2.2019, s. 8).

(8)  Opinia EKES-u w sprawie korzyści z podejścia opartego na rozwoju lokalnym kierowanym przez społeczność (Dz.U. C 129 z 11.4.2018, s. 36).

(9)  Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Europejskiego Banku Centralnego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów – Plan działania: finansowanie zrównoważonego wzrostu gospodarczego.

(10)  Opinie EKES-u w sprawie: Plan działania na rzecz zrównoważonego finansowania (DZ.U. C 62 z 15.2.2019, s. 73), Zrównoważone finansowanie: systematyka i wskaźniki referencyjne (DZ.U. C 62 z 15.2.2019, s. 103) oraz Obowiązki inwestorów instytucjonalnych i podmiotów zarządzających aktywami w odniesieniu do zrównoważonego rozwoju (DZ.U. C 62 z 15.2.2019, s. 97).

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Sytuacja kobiet romskich”

(opinia rozpoznawcza na wniosek Parlamentu Europejskiego)

(2019/C 110/04)

Sprawozdawca:

Ákos TOPOLÁNSZKY

Wniosek o konsultację	Parlament Europejski, 30.5.2018
Podstawa prawna	Art. 304 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	7.11.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	12.12.2018
Sesja plenarna nr	539
Wynik głosowania (za / przeciw / wstrzymało się)	196/2/5

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Wiele kobiet (i dziewcząt) romskich jest narażonych na wieloraką i międzysektorową dyskryminację, co sprawia, że mają ograniczone możliwości korzystania ze swoich praw. Kobiety romskie stanowią najbardziej narażoną grupę mniejszościową w UE. Położenie kresu tej sytuacji jest powinnością i obowiązkiem o najwyższym znaczeniu dla demokracji europejskich.

1.2.

EKES dziękuje licznym kobietom romskim za ich obecną i przeszłą determinację w odważnej walce z dyskryminacyjnymi strukturami i przemocą instytucjonalną, by umożliwić wspólne w pełni swobodne życie w Europie wolnej od dyskryminacji.

1.3.

Należy niezwłocznie położyć kres segregacji w ramach nauczania, którego niski poziom jest ściśle związany z charakteryzującą je dyskryminacją, a jednocześnie zapewnić młodym dziewczętom romskim dostęp do wszystkich elementów wysokiej jakości edukacji publicznej. Należy dokonać jak najszybszego rygorystycznego przeglądu procedur dotyczących wyspecjalizowanych szkół i procedur ukierunkowania.

1.4.

EKES oczekuje, że państwa członkowskie nadadzą priorytet eliminacji praktyk zdrowotnych naruszających rozsądne normy etyczne dotyczące usług i powiązane z nimi przepisy, oraz że uznają za przestępstwo nielegalne praktyki, takie jak przymusowa sterylizacja, odmowa opieki zdrowotnej w oparciu o pochodzenie etniczne lub świadczenie usług o niższej jakości.

1.5.

Państwa członkowskie powinny niezwłocznie usunąć dyskryminujące formy i sposoby zatrudnienia, a jednocześnie wdrożyć strategie polityczne opracowane w celu zwiększenia szans kobiet romskich na znalezienie zatrudnienia.

1.6.

Ważne jest, aby określić, przyjąć i egzekwować jako prawo podstawowe minimalne akceptowalne normy w zakresie mieszkalnictwa i usług publicznych, w stosownych przypadkach zapisując je w konstytucjach państw członkowskich.

1.7.

Należy podjąć zdecydowane działania bez dyskryminacji przeciwko wszelkim formom handlu ludźmi i przestępstwom na tle nienawiści, których ofiarami są Romowie, a w szczególności kobiety z tej społeczności.

1.8.

Kobiety romskie mają bardzo ograniczone możliwości, by tworzyć i oceniać strategie polityczne, które mogą mieć wpływ na ich losy. Należy zagwarantować ich odpowiednio proporcjonalny udział w takich programach.

1.9.

W przeciwieństwie do tego, co ma miejsce obecnie w większości państw członkowskich, w europejskich i krajowych strategiach nadrabiania zaległości po 2020 r. należy zwrócić szczególną uwagę na obawy i interesy kobiet romskich.

2.   Sytuacja kobiet romskich w UE

2.1.

Wiele kobiet (i dziewcząt) romskich jest narażonych na wieloraką i międzysektorową dyskryminację, co sprawia, że mają ograniczone możliwości korzystania ze swoich praw. Kobiety romskie stanowią najbardziej narażoną grupę mniejszościową w UE. Sytuację tę należy postrzegać jako systemowy atak na demokrację, praworządność i prawa podstawowe, atak, który głęboko osłabia ideę europejską opartą na wartościach wyrażonych w art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (1), jak również w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej (2). W ostatnich latach poczyniono w tej dziedzinie niewielkie postępy.

2.2.

Pomimo niedostępności danych z podziałem na pochodzenie etniczne i płeć w większości państw członkowskich, Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA) przedstawia dokładny obraz niekorzystnej sytuacji kobiet romskich (głównie w kontekście badania EU-MIDIS II) (3). Wydaje się, że we wszystkich sektorach społeczeństwa kobiety romskie znajdują się w niekorzystnej sytuacji nie tylko w stosunku do ogółu społeczeństwa, ale również w stosunku do mężczyzn z własnej społeczności.

2.3.

EKES wyraża przekonanie, że siła wspomnianej uprzednio idei europejskiej jest proporcjonalna do stopnia, w jakim mogą z niej korzystać najsłabsi obywatele UE. Dlatego też przyjęcie niezbędnych środków w celu poprawy sytuacji kobiet i dziewcząt romskich oraz promowania ich niezależności jest nie tylko obowiązkiem instytucji UE i państw członkowskich, ale także sprawdzianem jakości ich demokratycznej organizacji i dojrzałości panującej w nich praworządności.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

Wśród głównych wartości leżących u podstaw idei europejskiej w art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej wymienia się między innymi równość i poszanowanie praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. O skutecznej realizacji tych praw można mówić tylko wtedy, gdy zagwarantowane zostaną konkretne zmiany z korzyścią także dla najbardziej zmarginalizowanych i dyskryminowanych grup społecznych. Dyskryminacja, segregacja i niechęć wobec Romów to jaskrawe zaprzeczenie tych wartości,

3.2.

Poprawa ekonomicznej pozycji kobiet romskich, jak również wdrożenie praw człowieka i podstawowych wolności, z których mają one prawo korzystać na planie politycznym, gospodarczym, społecznym, kulturowym i obywatelskim, i które muszą być zagwarantowane konstytucyjnie, wymaga równouprawnienia romskich mężczyzn i kobiet.

3.3.

W tym kontekście EKES, zgodnie ze swoimi poprzednimi opiniami (4), popiera cele strategii ramowej UE, a zarazem zwraca szczególną uwagę na potrzebę spójnego wdrażania i niewystarczające postępy, jakie dotychczas osiągnięto.

3.4.

Zauważa również, że antycyganizm można zaobserwować na prawie wszystkich poziomach działalności państw członkowskich, zarówno w administracji, jak i w instytucjach, co pozbawia Romów równego dostępu do usług publicznych, a także uniemożliwia im dochodzenie równości praw i obowiązku równego traktowania, podejmowanie decyzji politycznych w kwestiach ich dotyczących proporcjonalnie do ich udziału w całkowitej liczbie ludności, jak również ochronę przed skutkami dyskryminacji. W jeszcze większym stopniu dotyczy to kobiet romskich.

3.5.

W celu sporządzenia wykazu systematycznych przypadków naruszania praw kobiet romskich Komitet wzywa do przygotowania „białych ksiąg” z pomocą niezależnych i wiarygodnych organizacji społeczności romskiej, konsultując się z nimi i oficjalnie je uznając, tak aby stworzyć podstawy dla historycznego pojednania.

3.6.

EKES dziękuje licznym kobietom romskim za ich obecną i przeszłą determinację w odważnej walce z dyskryminacyjnymi strukturami i przemocą instytucjonalną, by umożliwić wspólne w pełni swobodne życie w Europie wolnej od dyskryminacji.

4.   Konkretne obszary polityki publicznej (5)

4.1.   Edukacja

4.1.1.

Nauczanie w grupach segregowanych jest zawsze niezgodne z prawem i nieuchronnie prowadzi do niekorzystnych wyników. Negatywne skutki segregacji szkolnej szczególnie dotkliwie oddziałują na romskie dziewczęta i zamykają im możliwości mobilności społecznej. Należy zatem wykorzystać wszelkie środki prawne i ukierunkowaną pomoc w ramach polityki publicznej oraz zagwarantować dodatkowe wydatki niezbędne do zaradzenia, zgodnie z oczekiwaniami UE, niskiemu poziomowi nauczania w grupach segregowanych w wyniku dyskryminacji, a jednocześnie zapewnić dziewczętom romskim dostęp do wszystkich elementów wysokiej jakości edukacji publicznej. Rządy muszą zapewnić dostępność odpowiednich zasobów ludzkich, szkoleń i programów edukacyjnych.

4.1.2.

Bezzasadna diagnoza upośledzenia umysłowego i segregacja szkolna, których ofiarą mogą padać dzieci romskie, należy uznać za jedne z najpoważniejszych przejawów naruszania praw tych dzieci, rujnujące im przyszłość. Takie diagnozy powinny być regularnie weryfikowane przez wyspecjalizowane i niezależne instytucje. Należy zapewnić, aby procedura weryfikacji mogła zostać uruchomiona bez przeszkód na wniosek każdej zainteresowanej strony, w pierwszej kolejności rodzica lub opiekuna, a także szkoły.

4.1.3.

W przypadku podejrzenia powtarzających się, a w szczególności systemowych błędów w ocenie w celu lub w wyniku segregacji, należy dopilnować, by państwa członkowskie były zobowiązane do jak najszybszego dokładnego zbadania przyczyn, opublikowania wniosków, dokonania ich oceny w ramach krajowych mechanizmów zwalczania segregacji i podjęcia odpowiednich środków prawnych i wykonawczych.

4.1.4.

Tymczasem należy zadbać o zbliżenie poziomu nauczania w klasach specjalistycznych do poziomu kształcenia ogólnego, tak by nie były one jedynie pedagogicznymi „przechowalniami”.

4.1.5.

EKES zaleca ograniczenie, zamrożenie, lub w przypadku systemowych problemów, całkowite wycofanie funduszy europejskich dla krajów, w których liczba przypadków segregacji szkolnej nie tylko nie maleje, ale wręcz wzrasta. Komitet wyraża nadzieję, że w takich sytuacjach szybko i skutecznie zostaną wdrożone mechanizmy ochrony prawnej Unii Europejskiej (art. 7 i mechanizm ochrony praworządności).

4.1.6.

Należy wprowadzić szereg programów szkoleń i programów uczenia się przez całe życie dla kobiet romskich, tak by zwiększyć ich szanse edukacyjne i ograniczyć ryzyko przedwczesnego zakończenia nauki, po to by zapewnić im dostęp do innej pracy niż zatrudnienie dotowane przez władze publiczne lub zatrudnienie drugiej kategorii, zgłaszane częściowo lub nietypowe, które pozbawia je szans na mobilność społeczną.

4.2.   Zdrowie

4.2.1.

Kobiety romskie, które często żyją na obszarach trudno dostępnych lub w gettach, często spotyka odrzucenie, oczernianie, a nawet przemoc fizyczna i psychiczna w ramach świadczenia opieki zdrowotnej. Zazwyczaj mają bardzo ograniczony dostęp do swoich praw w dziedzinie zdrowia reprodukcyjnego. EKES wzywa państwa członkowskie do tworzenia i używania ruchomych jednostek służby zdrowia wyposażonych w odpowiedni sprzęt i możliwości z myślą o ludności żyjącej w segregacji. Komitet wzywa również do zmiany funkcjonowania służb związanych z macierzyństwem i ciążą oraz do wprowadzenia niezbędnych ulepszeń.

4.2.2.

EKES oczekuje, że państwa członkowskie nadadzą priorytet eliminacji praktyk zdrowotnych naruszających rozsądne normy etyczne i powiązane z nimi przepisy, oraz że w razie potrzeby będą podejmować systematyczne postępowanie karne wobec takich praktyk. Należy zagwarantować bezpłatne i łatwo dostępne środki zaradcze w celu egzekwowania praw zdrowotnych, jak również specjalne usługi odzwierciedlające rzeczywiste potrzeby konkretnych osób, takie jak utworzenie punktów informacji zdrowotnej, kształcenie i powoływanie mediatorów ds. zdrowia lub wdrażanie inicjatyw w zakresie zdrowia publicznego obejmujących ludność żyjącą w gettach.

4.2.3.

Rządy powinny pilnie, wyraźnie i publicznie opowiedzieć się za zasadą równego dostępu do opieki zdrowotnej i jej praktycznym wdrożeniem, a także zobowiązać się do zwalczania praktyk sprzecznych z tą zasadą oraz wprowadzić programy informacyjne dla wszystkich zainteresowanych. Ważne jest zastosowanie niezbędnych środków legislacyjnych w celu zapewnienia, by kobiety i dzieci romskie nieposiadające podstawowego ubezpieczenia zdrowotnego były jednak objęte ubezpieczeniem.

4.3.   Przymusowa sterylizacja

4.3.1.

W wielu krajach, w których w przeszłości dochodziło do systematycznego naruszania praw reprodukcyjnych kobiet, a przymusowa i wymuszona sterylizacja była stosowana masowo i wykorzystywana jako państwowy instrument polityczny, przedstawiciele szczebla politycznego nie złożyli nawet przeprosin ani nie wzięli odpowiedzialności za te czyny. Nie przyznano też zadośćuczynienia sądowego lub finansowego. Komitet proponuje, by prawodawca europejski dołożył wszelkich starań, by w ramach harmonizacji europejskiego prawodawstwa karnego państwa członkowskie znacznie przedłużyły lub nawet całkowicie zniosły okres przedawnienia dla tego rodzaju przestępstw, których charakter jest podobny do zbrodni przeciwko ludzkości, oraz by przyjęły specjalne przepisy, tak by ofiary mogły otrzymać rzeczywiste odszkodowanie i rekompensatę finansową.

4.3.2.

Należy w dobrej wierze całkowicie wyjaśnić tę sytuację i zapewnić jej całkowitą przejrzystość, aby doprowadzić do pojednania i uniemożliwić władzom publicznym popełnianie takich przestępstw w przyszłości. EKES zaleca zatem, by w konkretnych państwach członkowskich w ramach procesu pojednania społecznego komitety niezależnych historyków, we współpracy z ofiarami i ich przedstawicielami, zbadały przestępstwa popełnione w tej dziedzinie i opublikowały wyniki, tak jak miało to miejsce w postaci „białej księgi” w Szwecji.

4.4.   Zatrudnienie

4.4.1.

Na rynku pracy kobiety romskie znajdują się w jeszcze gorszej sytuacji niż mężczyźni z ich społeczności: wszystkie dotyczące ich wskaźniki zatrudnienia są na dramatycznie niskim poziomie.

4.4.2.

EKES wzywa państwa członkowskie do podjęcia ukierunkowanych i kompleksowych działań na rzecz wzmocnienia pozycji ekonomicznej kobiet romskich i wyposażenia ich w tym celu w niezbędne umiejętności. Szczególne znaczenie w zwalczaniu ubóstwa i wykluczenia społecznego mają promowanie przedsiębiorstw gospodarki społecznej, tworzenie programów mikrokredytów oraz swobodny i pozbawiony dyskryminacji dostęp do świadczeń związanych z rynkiem pracy.

4.4.3.

Przedsiębiorcy zyskali na znaczeniu jako twórcy miejsc pracy i podmioty istotne z punktu widzenia dobrobytu społeczności lokalnych i regionalnych. Jest to szczególnie istotne dla społeczności romskich. W ramach polityki dotyczącej potrzeb romskich kobiet przedsiębiorców i MŚP należy przyjąć konkretne środki nie tylko na rzecz wzmocnienia samodzielności kobiet romskich, lecz także w celu wspierania ich inicjatyw dotyczących projektów wspólnotowych i tworzenia przedsiębiorstw. Jako że obecnie taka szczegółowa strategia polityczna, opracowana specjalnie w celu wspierania kobiet romskich jest całkowicie nieobecna w większości państw członkowskich, EKES apeluje o zobowiązanie się do wykorzystania możliwości, które mogłaby oferować.

4.4.4.

Komitet wzywa władze publiczne wszystkich szczebli do zapewnienia szkoleń na rynku pracy, tworzenia miejsc pracy i dostatecznej liczby form zatrudnienia dotowanego. Władze powinny zapewniać dodatki na podróże i wsparcie na szkolenia ustawiczne i doskonalenie zawodowe, a za pomocą ukierunkowanych narzędzi polityki publicznej wspierać możliwości godzenia życia rodzinnego i zawodowego przez romskie kobiety znajdujące się w trudnej sytuacji.

4.4.5.

Państwa członkowskie muszą dołożyć wszelkich starań, aby polepszyć słabą pozycję kobiet romskich na rynku zatrudnienia i wyeliminować formy pracy (niemal) wymuszonej, w szarej strefie lub nielegalnej, której kobiety te są ofiarami.

4.4.6.

W tym celu, a także biorąc pod uwagę znaczenie integracji kobiet romskich na rynku pracy, ważne jest wprowadzenie programów zatrudnienia drugiej szansy i zapewnienie pomocy mediatorów, jak również dodatków na podróże i wsparcia szkoleniowego. Ponadto należy dołożyć wszelkich starań, aby wyeliminować dyskryminację w miejscu pracy i podnieść świadomość pracodawców.

4.5.   Mieszkalnictwo, usługi publiczne

4.5.1.

To kobiety i dzieci najbardziej odczuwają katastrofalne skutki segregacji w codziennym życiu. EKES podkreśla zatem potrzebę stworzenia na tych obszarach minimalnych dopuszczalnych norm w zakresie mieszkalnictwa, usług publicznych i infrastruktury, które powinny być stosowane jako prawo podstawowe, a najlepiej zapisane w konstytucjach państw członkowskich.

4.5.2.

EKES proponuje, by zaspokojenie tych potrzeb (np. poprzez zapewnienie wody pitnej, energii elektrycznej, kanalizacji lub oczyszczania ścieków, dróg asfaltowych, usuwania odpadów, dostępności usług publicznych itp.) było warunkiem wstępnym dalszych inwestycji w rozwój miast oraz uzyskania i wykorzystania dotacji.

4.5.3.

Należy położyć kres nieuzasadnionym i nielegalnym procedurom eksmisji, a także zapewnić szczególną ochronę sądową dostępną dla kobiet romskich, które są ofiarami takich procedur. Kobiety, które doznały urazów w wyniku tych przymusowych eksmisji, muszą mieć możliwość otrzymania odszkodowania.

4.6.   Usuwanie struktur przemocy

4.6.1.

Kobiety i dziewczęta romskie są szczególnie narażone na dyskryminację i segregację, przy czym łatwo padają ofiarami przestępstw i aktów przemocy. W nieproporcjonalnie dużym stopniu dotykają je wszelkie znane formy wyzysku i handlu ludźmi.

4.6.2.

Komitet zgadza się, że wszelkie formy handlu ludźmi i przemocy wobec kobiet romskich stanowią rażące naruszenie podstawowych praw człowieka, wyraźnie zakazane w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej, oraz że państwa członkowskie powinny na tej podstawie podejmować działania (6). Są to poważne przestępstwa kryminalne, będące odpowiedzią na zapotrzebowanie, które okazują się, w bardzo różnych formach, skrajnie dochodowe dla międzynarodowej przestępczości zorganizowanej, na którą kobiety i dzieci romskie są w nieproporcjonalnie wysokim stopniu narażone.

4.6.3.

EKES wyraża nadzieję, że państwa członkowskie natychmiast włączą do swojego prawa karnego kryminalizację tych nowych i zmieniających się form przestępczości oraz że podejmą wobec nich skoordynowane i ukierunkowane działania sądowe, a nawet wyeliminują, w miarę możliwości, kanały korzyści uzyskiwanych pod przymusem. Należy uwzględnić szerszy kontekst społeczno-ekonomiczny, w którym popełniane są te przestępstwa, zidentyfikować sytuacje ubóstwa, dyskryminacji i podatności na zagrożenia oraz opracować spójne narzędzia (strategiczne, legislacyjne, finansowe, edukacyjne, badawcze i inne) polityki społecznej, które umożliwią rozwiązywanie tych problemów.

4.6.4.

Przemoc, jakiej doświadczają kobiety romskie, może pochodzić zarówno ze strony ogółu społeczeństwa, jak i ze strony ich własnych społeczności. W każdym razie ważne jest zdecydowane działanie przeciwko wszelkim jednorazowym i zorganizowanym formom przemocy w ramach podejścia opartego na prawach człowieka i skoncentrowanego na ofiarach i specyfice płci, które uwzględnia szczególną bezbronność kobiet i dzieci oraz specjalną ochronę, z jakiej muszą one korzystać.

4.6.5.

Komitet z zadowoleniem przyjmuje fakt, że wraz z podpisaniem przez Komisję Europejską Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, ogólnie znanej jako konwencja stambulska, UE stała się umawiającą się stroną tej konwencji. Komitet wzywa wszystkie państwa członkowskie UE do ratyfikacji konwencji i rozpoczęcia jej wdrażania, bez zastrzeżeń i z determinacją, biorąc pod uwagę szczególne narażenie kobiet romskich w tym zakresie.

4.6.6.

Kobiety i dziewczęta romskie są również w nieproporcjonalnie dużym stopniu celami i ofiarami przestępstw na tle nienawiści, w tym mowy nienawiści. Należy przyjąć środki ułatwiające zainteresowanym osobom dostęp do wymiaru sprawiedliwości oraz – z pomocą organizacji społeczeństwa obywatelskiego – wprowadzić narzędzia w celu podniesienia świadomości wykrywania tego rodzaju przestępstw.

4.6.7.

EKES popiera rozszerzenie kontekstu geograficznego i wdrożenie JUSTROM, wspólnego programu Rady Europy i Komisji Europejskiej, mającego na celu zapewnienie kobietom romskim dostępu do wymiaru sprawiedliwości.

4.6.8.

Komitet zwraca uwagę na fakt, że za formę przemocy można również uznać wszelkie zinstytucjonalizowane formy antycyganizmu i segregacji. Podkreśla znaczenie zapewnienia ochrony przed takimi przestępstwami w instytucjach finansowanych przez państwo (organy ochrony dzieci, opieki społecznej i zdrowotnej), jak również w państwowych strukturach egzekwowania prawa i związanych z nimi strukturach (policja, wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych i służby więzienne), oraz w innych sytuacjach, w których kobiety romskie są szczególnie narażone na ataki. Komitet zwraca uwagę na znaczenie zapewnienia łatwego i bezpłatnego dostępu do ochrony prawnej w takich przypadkach.

4.6.9.

Prawo krajowe i międzynarodowe musi traktować pojęcie przymusowego przedwczesnego małżeństwa jako formę handlu ludźmi i podejmować w tym zakresie odpowiednie działania. Wszelkie narzędzia i programy zapobiegania i ochrony przewidziane w ramach zwalczania handlu ludźmi muszą być dostępne dla ofiar przymusowych małżeństw dzieci.

4.7.   Integracja i uczestnictwo

4.7.1.

Kobiety romskie mają bardzo ograniczone możliwości, by tworzyć i oceniać strategie polityczne, które mogą mieć wpływ na ich losy. EKES podkreśla zatem, że w oparciu o zasadę „nic o nas bez nas” absolutnie konieczne jest zaangażowanie kobiet romskich na odpowiednią skalę w opracowywanie, planowanie, wdrażanie i ocenę wszelkich programów mających wpływ na nie same lub na ich społeczność. EKES proponuje, by udział aktywnych kobiet romskich odpowiadał co najmniej większości w programach skierowanych konkretnie do kobiet romskich oraz co najmniej 30 % w programach skierowanych do społeczności romskich. Należy wprowadzić system oceny w celu wiarygodnego pomiaru tych wskaźników.

4.7.2.

EKES proponuje, by te wskaźniki uczestnictwa były wdrażane w sposób możliwy do zweryfikowania w ramach organów odpowiedzialnych za politykę integracji krajowej i regionalnej (krajowe, regionalne i departamentalne rady koordynacyjne, komisje ds. zwalczania segregacji itp.).

4.7.3.

Komitet wzywa rządy i władze do zaangażowania się w prawdziwy merytoryczny dialog polityczny z przedstawicielami kobiet romskich na wszystkich poziomach organizacji społecznej oraz do utworzenia struktur instytucjonalnych takiego dialogu. W tym celu Komitet zaleca, by stworzyć specjalne organy prawne, np. komisje kobiet w ramach krajowych platform do spraw Romów, które to organy umożliwiałyby zapewnienie reprezentacji kobiet romskich w ukierunkowany sposób, lub by powołać niezależnego mediatora dla kobiet romskich.

4.7.4.

Komitet zauważa, że poglądy kobiet romskich często w ogóle nie są reprezentowane lub są reprezentowane w niewielkim zakresie, zarówno w obecnej europejskiej strategii ramowej, jak i w krajowych strategiach na rzecz integracji Romów. Znacznie więcej uwagi należy poświęcić poglądom przedstawicieli kobiet romskich, nie tylko w procesach przewidzianych na okres po 2020 r., ale także przy opracowywaniu przyszłych strategii integracji społecznej.

---

(1)  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=uriserv%3AOJ.L_.2016.078.01.0011.01.POL.

(2)  http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:12012P/TXT&from=PL

(3)  Wyłącznie w języku angielskim: http://fra.europa.eu/en/project/2015/eu-midis-ii-european-union-minorities-and-discrimination-survey/publications.

(4)  Dz.U. C 248 z 25.8.2011, s. 16; Dz.U. C 67 z 6.3.2014, s. 110; Dz.U. C 11 z 15.1.2013, s. 21.

(5)  Spośród wielu propozycji przedstawionych dotychczas przez społeczność romską, organizacje społeczeństwa obywatelskiego działające na rzecz Romów, kręgi naukowe, organizacje międzynarodowe i EKES w niniejszej opinii wspomniane zostaną tylko te, które mają szczególnie istotne znaczenie dla egzekwowania praw kobiet romskich.

(6)  Art. 5 ust. 3 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Równość płci na europejskich rynkach pracy”

(opinia rozpoznawcza na wniosek Parlamentu Europejskiego)

(2019/C 110/05)

Sprawozdawczyni:

Helena DE FELIPE LEHTONEN

Wniosek o konsultację	Parlament Europejski, 3.5.2018
Podstawa prawna	Art. 29 ust. 1 regulaminu wewnętrznego
Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	DD/MM/YYYY
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa
Data przyjęcia przez sekcję	7.11.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	12.12.2018
Sesja plenarna nr	539
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	151/2/4

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES uważa, że aby zwiększyć równouprawnienie płci na rynkach pracy, konieczne jest opracowanie zintegrowanej i ambitnej strategii europejskiej mającej na celu wyeliminowanie systemowych i strukturalnych przeszkód i doprowadzenie do przyjęcia odpowiedniej polityki, środków i programów finansowania UE służących zwiększeniu równości kobiet i mężczyzn, a tym samym wspieraniu „równiejszej niezależności ekonomicznej kobiet i mężczyzn”. Przyczyniłoby się to również do realizacji Europejskiego filaru praw socjalnych.

1.2.

W niniejszej opinii przypomina się o potrzebie dalszego zajęcia się pewnymi dobrze już zidentyfikowanymi problemami, takimi jak kwestia zróżnicowania wynagrodzenia ze względu na płeć oraz równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, które to kwestie były już tematem wcześniejszych opinii EKES-u (1).

1.3.

EKES uważa, że wymagane są dalsze wysiłki w celu zajęcia się kwestią utrzymującego się zróżnicowania wynagrodzenia ze względu na płeć. W pełni popiera cele międzynarodowej koalicji na rzecz równości płac zmierzające do likwidacji zróżnicowania wynagrodzenia ze względu na płeć do 2030 r. Wyraża ubolewanie z powodu niskiego wskaźnika wykonania zaleceń Komisji Europejskiej z 2014 r. w sprawie przejrzystości wynagrodzeń i wzywa państwa członkowskie i UE do podjęcia stosownych działań w celu przyspieszenia wdrożenia.

1.4.

EKES przypomina, że przejrzystość wynagrodzeń ma istotną rolę do odegrania w walce ze zróżnicowaniem wynagrodzeń ze względu na płeć (2). Zaleca wprowadzenie systemów wypłaty wynagrodzeń, które są neutralne w aspekcie płci, jako jeden ze sposobów na wypracowanie obiektywnego podejścia do wynagrodzeń i rekrutacji.

1.5.

EKES zgadza się z potrzebą wzmocnienia środków ograniczania poziomej segregacji płciowej w edukacji, szkoleniu i na rynku pracy. Należy prowadzić kampanie informacyjne i podejmować inne środki w celu zajęcia się problemem stereotypów związanych z płcią oraz segregacją w edukacji, szkoleniu i wyborze kariery. Należy przy tym w pełni wykorzystywać nowe technologie. Poprawa warunków pracy i wynagrodzeń w sektorach zdominowanych przez kobiety mogłaby zachęcić większą liczbę mężczyzn do podejmowania pracy w takich zawodach.

1.6.

Więcej działań należy poświęcić integracji na rynku pracy i wzmocnieniu pozycji kobiet należących do słabszych grup, biorąc pod uwagę podejście wielowymiarowe (3).

1.7.

EKES docenia wysiłki podejmowane przez Komisję w celu ściślejszego monitorowania opieki nad dziećmi i opieki długoterminowej w ramach europejskiego semestru. Powinno to pozostać priorytetem w perspektywie średnio- i długoterminowej. EKES opowiada się za wszczęciem nowego procesu refleksji z udziałem państw członkowskich w sprawie celów barcelońskich z 2002 r. dotyczących opieki nad dziećmi z myślą o wyznaczeniu ambitniejszych celów w tym zakresie i rozszerzeniu tej strategii na opiekę nad innymi osobami pozostającymi na utrzymaniu.

1.8.

EKES apeluje do Parlamentu i Rady o wprowadzenie nowych i odpowiednich wskaźników w przyszłych europejskich funduszach strukturalnych, w tym EFS+, aby lepiej śledzić wkład finansowy UE na rzecz poszczególnych usług opieki oraz na rzecz równości płci.

1.9.

EKES z zadowoleniem przyjmuje wniosek dotyczący EFS+ opracowany w odniesieniu do wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027, którego celem jest wspieranie równości mężczyzn i kobiet, promowanie uczestnictwa kobiet w rynku pracy poprzez działania na rzecz poprawy równowagi między życiem zawodowym a prywatnym oraz zapewnienie lepszego dostępu do usług opieki nad dziećmi oraz innych usług opieki. Jest jednak zdania, że środki finansowe UE należy przeznaczać z większym uwzględnieniem czynnika płci oraz że należy raczej wyznaczyć odrębny cel równości płci niż łączyć w jedno cele dotyczące równości płci, niedyskryminacji i wolności od rasizmu.

1.10.

EKES z zadowoleniem przyjmuje również program InvestEU na lata 2021–2027, który wspiera inwestycje w infrastrukturę społeczną. EKES wzywa Parlament i Radę do zdecydowanego poparcia tej nowej możliwości do przyspieszenia niezbędnych inwestycji w opiekę nad dziećmi (także po zajęciach szkolnych).

1.11.

Przedsiębiorczość kobiet pozostaje w tyle i należy ją wspierać w celu wykorzystania ogromnego potencjału gospodarki cyfrowej i innowacji technologicznych. Należy poprawić dostęp do finansowania i ułatwić przejście między poszczególnymi formami zatrudnienia.

2.   Kontekst i wyzwania

2.1.

Niniejsza opinia EKES-u została opracowana w odpowiedzi na wniosek Parlamentu Europejskiego o sporządzenie opinii rozpoznawczej na temat „Równość płci na europejskich rynkach pracy”. Na wniosek Parlamentu Europejskiego niniejsza opinia uwzględnia wpływ działań określonych w zaleceniu Komisji w sprawie wzmocnienia zasady równości wynagrodzeń dla kobiet i mężczyzn dzięki przejrzystości oraz konieczność podjęcia dalszych działań w celu zajęcia się kwestią zróżnicowania wynagrodzeń ze względu na płeć.

2.2.

Art. 2 oraz art. 3 ust. 3 TUE, jak również Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, uznają, że prawo do równości kobiet i mężczyzn jest jedną z podstawowych wartości Unii i jako takie stanowi ważne zadanie do spełnienia. Europejski filar praw socjalnych uznaje równość płci i prawo do równego wynagrodzenia za pracę o równej wartości za jedną z 20 zasad niezbędnych dla zapewnienia sprawiedliwych i sprawnie funkcjonujących rynków pracy i systemów opieki społecznej.

2.3.

Unia Europejska i państwa członkowskie promują równość płci na rynku pracy poprzez połączenie instrumentów legislacyjnych i pozalegislacyjnych, zaleceń, wytycznych politycznych i wsparcia finansowego. W dokumencie pt. „Strategiczne zaangażowanie na rzecz równouprawnienia płci na lata 2016–2019” Komisja Europejska potwierdziła priorytety, którymi należy się zająć: równa niezależność ekonomiczna kobiet i mężczyzn, równa płaca za pracę równej wartości i równość w podejmowaniu decyzji, godność, nietykalność i położenie kresu przemocy ze względu na płeć, a także propagowanie równości płci poza granicami UE.

2.4.

W 2017 r. wskaźnik zatrudnienia kobiet w dalszym ciągu wzrastał w powolnym, ale stałym tempie, podobnie jak wskaźnik zatrudnienia mężczyzn, i osiągnął rekordowy poziom 66,5 % – dla porównania, wskaźnik zatrudnienia mężczyzn wyniósł 78,1 %. Jednakże różnica poziomu zatrudnienia ze względu na płeć, na poziomie 11,5 p.p., pozostaje niezmienna od 2013 r. Ponadto cel UE na 2020 r. zatrudnienia obejmującego 75 % kobiet i mężczyzn najprawdopodobniej nie zostanie osiągnięty. Wskaźnik równouprawnienia płci wzrósł z 62 punktów w 2005 r. do 65 punktów w 2012 r. i zaledwie 66,2 punktów w 2015 r., co częściowo jest spowodowane kryzysem. W szeregu państw członkowskich działania służące walce z kryzysem w nieodpowiednim stopniu uwzględniały negatywny wpływ na równouprawnienie płci.

2.5.

Mimo ogólnych postępów w kwestii równości płci na europejskich rynkach pracy wciąż utrzymują się nierówności między kobietami i mężczyznami. Segregacja pozioma i pionowa to ważne czynniki przyczyniające się do nieskorygowanej różnicy w wynagrodzeniu brutto za godzinę pracy kobiet i mężczyzn, która obecnie wynosi około 16 %. Różnicę tę pogłębia fakt, że kobiety przeważają wśród osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy i w gorzej opłacanych sektorach oraz że to one w większym stopniu korzystają z systemu urlopów rodzicielskich, co prowadzi do przerw w pracy zawodowej, mniejszego awansu zawodowego oraz niższego poziomu zgromadzonych uprawnień emerytalnych.

2.6.

Obecna różnica wskaźnika zatrudnienia kobiet i mężczyzn stanowi poważną stratę gospodarczą i społeczną dla UE, szacowaną na 370 mld EUR rocznie. W obliczu wyzwań demograficznych i wobec faktu, że maleje liczba ludności w wieku produkcyjnym, Europa musi w pełni wykorzystać potencjał wszystkich kobiet na rynku pracy, uwzględniając przekrój pod względem rasy, pochodzenia etnicznego, klasy społecznej, wieku, orientacji seksualnej, narodowości, wyznania, płci, niepełnosprawności, statusu uchodźcy lub statusu migranta, które mogą stanowić szczególne przeszkody dla uczestnictwa kobiet w rynku pracy.

2.7.

O ile kobiety są raczej przeważnie zatrudniane na gorzej opłacanych i wymagających niższych kwalifikacji stanowiskach w takich sektorach jak opieka zdrowotna, usługi społeczne, edukacja, administracja publiczna i handel detaliczny, mężczyźni są bardziej reprezentowani liczbowo w dziedzinie inżynierii, budownictwa i transportu. Niedobór mężczyzn w zawodach związanych z edukacją, opieką zdrowotną i usługami społecznymi (EHW) zwiększa się, a brak wzorów do naśladowania i często mniej atrakcyjne warunki pracy i wynagrodzenie potęgują to zjawisko. Analogiczna sytuacja panuje w zawodach związanych z naukami przyrodniczymi, technologią, inżynierią i matematyką (STEM), w których z kolei niedostatecznie reprezentowane są kobiety. W 2016 r. kobiety stanowiły jedynie 17 % specjalistów ICT w UE.

2.8.

Podczas gdy w Radzie UE trwają dyskusje nad nowymi przepisami unijnymi (dyrektywa w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym), kobiety w dalszym ciągu są w pracy „karane za macierzyństwo”, w tym również podczas ciąży i po urodzeniu dziecka, co nadal stanowi problem w wielu państwach członkowskich. Różnice w poziomie zatrudnienia są szczególnie duże w przypadku matek i kobiet opiekujących się innymi osobami. W 2016 r. w ponad 19 % przypadków przyczyną bierności zawodowej kobiet była konieczność opieki nad dziećmi lub dorosłymi. Wskaźnik zatrudnienia kobiet posiadających dziecko w wieku poniżej 6 lat jest średnio o 9 % niższy niż w przypadku bezdzietnych kobiet, a w niektórych krajach różnica ta sięga nawet 30 %.

2.9.

EKES jest niezwykle zaniepokojony skalą molestowania seksualnego, które spotyka kobiety w miejscu pracy, oraz faktem, że coraz powszechniejsze staje się napastowanie kobiet w internecie. Przypomina o konieczności lepszego egzekwowania dyrektywy 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (4) zakazującej molestowania i dyskryminacji w miejscu pracy (5).

2.10.

EKES apeluje o systematycznie stosowane i szczegółowe środki skierowane do kobiet należących do słabszych grup, gdyż często napotykają one większe trudności przy wchodzeniu na rynek pracy. Podkreśla potrzebę wielowymiarowego podejścia ukierunkowanego na zwiększenie szans na rynku pracy dla kobiet borykających się z różnymi formami dyskryminacji.

2.11.

Przedsiębiorczość kobiet jest nadal słabo rozwinięta. Kobiety stanowią 52 % ogółu społeczeństwa europejskiego, ale jedynie 34,4 % osób prowadzących działalność na własny rachunek w UE i 30 % przedsiębiorców rozpoczynających działalność to kobiety. Kobiety prowadzące działalność na własny rachunek są mniej zamożne niż samozatrudnieni mężczyźni. 76,3 % kobiet prowadzących działalność na własny rachunek w UE-28 to osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników, w porównaniu z 69 % mężczyzn. W związku z tym mężczyźni są częściej właścicielami przedsiębiorstw zatrudniających pracowników, a kobiety częściej prowadzą działalność na własny rachunek, nie zatrudniając pracowników, i ponoszą większe ryzyko posiadania niskich dochodów. Kreatywność kobiet oraz ich potencjał pod względem przedsiębiorczości są niedostatecznie wykorzystanym źródłem wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, w związku z czym należy je nadal rozwijać, aby tworzyć udane przedsięwzięcia gospodarcze.

2.12.

Zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy może być cennym narzędziem poprawy równowagi między życiem zawodowym a prywatnym kobiet i mężczyzn. Jednak to kobiety częściej niż mężczyźni są zatrudniane w niepełnym wymiarze czasu pracy (ponad 70 % pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy), a w gorzej płatnych zawodach (sprzedaż detaliczna, sprzątanie i pomoc) odnotowuje się wzrost pod względem tej formy zatrudnienia. Skala wymuszonej pracy mężczyzn i kobiet w niepełnym wymiarze godzin nadal stanowi powód do obaw. Cel strategii Europa 2020 dotyczący uzyskania 75-procentowego zatrudnienia może zostać osiągnięty jedynie dzięki zintegrowanej strategii obejmującej spójną kombinację środków i strategii politycznych wspierających uczestnictwo w rynku pracy i miejsca pracy wysokiej jakości, zapewniających równe traktowanie w zakresie zatrudnienia oraz zachęcających rodziców i opiekunów osób spokrewnionych pozostających na ich utrzymaniu do bardziej zrównoważonego dzielenia się obowiązkami opiekuńczymi.

3.   Obszary, w których należy podjąć dalsze działania w celu osiągnięcia równości płci na europejskich rynkach pracy

3.1.   Zajęcie się kwestią przejrzystości wynagrodzeń w celu wyeliminowania zróżnicowania wynagrodzenia ze względu na płeć

3.1.1.

Jedną z najtrwalszych przeszkód w równości płci na rynku pracy i w społeczeństwie oraz we wzroście gospodarczym jest zróżnicowanie wynagrodzenia ze względu na płeć. EKES w pełni popiera międzynarodową koalicję na rzecz równości płac (EPIC), globalną inicjatywę MOP, ONZ, OECD i angażującą rządy, pracodawców, związki zawodowe i społeczeństwo obywatelskie. której celem jest zniwelowanie różnicy w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn do roku 2030. EKES wzywa UE do nasilenia działań w celu zagwarantowania, że zróżnicowanie wynagrodzenia ze względu na płeć w UE zniknie do 2030 r.

3.1.2.

EKES podtrzymuje swoje zalecenia dotyczące europejskiego planu działania w zakresie eliminowania zróżnicowania wynagrodzenia ze względu na płeć (6). EKES uznaje również, że przekształcona dyrektywa 2006/54/WE w sprawie równości płci oraz zalecenie Komisji skierowane do państw członkowskich 2014/124/UE w sprawie wzmocnienia zasady równości wynagrodzeń dla kobiet i mężczyzn odegrały zasadniczą rolę w eliminowaniu zróżnicowania wynagrodzenia ze względu na płeć i zachowują ważność. Konieczne są jednak większe wysiłki. Ze sprawozdania Komisji z 2013 r. dotyczącego stosowania dyrektywy 2006/54/WE wynika, że praktyczne stosowanie przepisów o równości wynagrodzeń w państwach członkowskich stanowi jeden z najbardziej problematycznych obszarów dyrektywy.

3.1.3.

Według EPIC brak przejrzystości płac odgrywa ważną rolę w zróżnicowaniu wynagrodzenia kobiet i mężczyzn, a większa przejrzystość płac może przyczynić się do zmniejszenia zróżnicowania wynagrodzenia ze względu na płeć. Przejrzystość wynagrodzeń ma istotną rolę do odegrania w walce z ewentualną dyskryminacją w zakresie wynagrodzeń. EKES jest zaniepokojony niskim poziomem wskaźnika wykonania zaleceń Komisji z 2014 r. w sprawie przejrzystości wynagrodzeń. Mimo iż większość państw członkowskich stosuje środki mające na celu zwiększenie przejrzystości wynagrodzeń, w jednej trzeciej państw członkowskich takie środki w ogóle nie istnieją. EKES wzywa państwa członkowskie, by przyspieszyły wdrażanie zalecenia z 2014 r., np. przewidując możliwość żądania przez osoby fizyczne informacji dotyczących poziomu wynagrodzeń lub stwarzając pracodawcom w przedsiębiorstwach o wielkości, którą należałoby określić, możliwość przedstawiania sprawozdań na temat poziomu wynagrodzeń lub możliwość prowadzenia kontroli płac, ponieważ poprawi to stosowanie uczciwego podejścia do rekrutacji i wynagrodzeń. Należy również uwzględnić konieczność pełnego poszanowania prywatności (danych dotyczących) pracowników oraz ogólnych stosunków pracy.

3.1.4.

W celu wdrożenia zasady równości wynagrodzeń i zwalczania zróżnicowania wynagrodzenia ze względu na płeć potrzebna jest większa synergia między różnymi dostępnymi środkami. Między innymi zdecydowanie zaleca się wprowadzenie systemów wypłaty wynagrodzeń, które są neutralne w aspekcie płci, ponieważ wspiera to obiektywne podejście do rekrutacji i wynagrodzeń.

3.1.5.

Najlepiej umocowani do ponownej oceny wartości umiejętności i zawodów są partnerzy społeczni. Zasadniczą rolę w osiągnięciu tego celu oraz zajęciu się kwestią zróżnicowania wynagrodzenia ze względu na płeć mają dialog społeczny oraz rokowania zbiorowe.

3.1.6.

Na szczeblu europejskim kwestię różnicy w wynagrodzeniach porusza się również w ramach europejskiego semestru. W 2017 r. różnicy w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn poświęcono szczególną uwagę w sprawozdaniach krajowych dotyczących dziewięciu państw członkowskich. Do 12 państw członkowskich skierowano zalecenia dla poszczególnych krajów dotyczące inwestycji w placówki opieki nad dziećmi i zniechęcających czynników podatkowych, a także innych środków związanych z różnicą w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn.

3.1.7.

Szczególną uwagę należy zwrócić na uświadamianie istnienia nieuświadomionej stronniczości lub zwiększenia różnicy w wynagrodzeniu podczas rekrutacji lub awansu. W zmniejszeniu zróżnicowania wynagrodzenia ze względu na płeć ważne jest też wsparcie ze strony organizacji biznesowych, a także współpraca między partnerami społecznymi, władzami i organami do spraw równości w poszukiwaniu odpowiednich rozwiązań.

3.2.   Edukacja, segregacja i stereotypy

3.2.1.

Utrzymująca się segregacja pozioma w edukacji, szkoleniu i na rynku pracy, utrwalana przez bariery i stereotypy na rynku pracy, wymaga reakcji już od wczesnego dzieciństwa. Istnieją silne powiązania między taką segregacją a zróżnicowaniem wynagrodzenia ze względu na płeć. Należy zwracać większą uwagę na tendencję do zaniżania wartości niektórych zawodów, również na stanowiskach kierowniczych. Poprawa płac i warunków pracy w sektorach zdominowanych przez kobiety mogłaby stanowić zachętę dla większej liczby mężczyzn do tych zawodów, co także przyczyniłyby się do rozwiązania problemu segregacji zawodowej.

3.2.2.

Pomimo lepszych osiągnięć edukacyjnych kobiety napotykają liczne przeszkody w swojej karierze w niektórych sektorach zdominowanych przez mężczyzn, takich jak ICT. Nawet jeśli niektóre dziewczęta wybierają ścieżkę kształcenia w dziedzinach STEM, tylko 10 % kobiet pracuje w tych dziedzinach po zakończeniu nauki. Wymaga to położenia większego nacisku na walkę z segregacją i stereotypami w kształceniu, a także lepszego promowania tego sektora wśród kobiet.

3.2.3.

Brak mężczyzn w sektorze edukacji, opieki zdrowotnej i usług społecznych (EHW) nabiera niepokojących rozmiarów. EKES apeluje o kampanie podnoszące świadomość i promowanie wzorów do naśladowania, zarówno na szczeblu unijnym, jak i krajowym, aby propagować zawody z sektorów ICT i STEM wśród kobiet oraz zawody z sektora EHW wśród mężczyzn.

3.3.   Usługi opieki w celu zwiększenia równowagi między życiem zawodowym a prywatnym

3.3.1.

Połączenie pracy z życiem prywatnym i rodzinnym jest jednym z głównych wyzwań stojących przed rodzicami oraz pozostałymi osobami sprawującymi opiekę. Kobiety są obarczone w nieproporcjonalnie dużym stopniu, ponieważ zazwyczaj to one zajmują się opieką nad osobami pozostającymi na utrzymaniu. Lepsze godzenie życia zawodowego i prywatnego jest szczególnie dużym wyzwaniem dla rodziców samotnie wychowujących dzieci oraz rodziców należących do słabszych grup. EKES z zadowoleniem przyjął inicjatywę Komisji w zakresie zwiększenia uczestnictwa rodziców w rynku pracy i wspierania ich w osiągnięciu lepszej równowagi między życiem zawodowym a prywatnym.

3.3.2.

Ważnym celem w zakresie równego uczestnictwa w rynku pracy jest podział obowiązków rodzicielskich i opiekuńczych (7). Zazwyczaj ojcowie w małym stopniu korzystają z urlopu ojcowskiego i rodzicielskiego i biorą taki urlop tylko wtedy, gdy jest płatny. Niezbędne jest podjęcie środków zachęcających mężczyzn do większego zaangażowania się w życie rodzinne, z uwzględnieniem ewentualnych kosztów i nakładów organizacyjnych wymaganych ze strony przedsiębiorstw, zwłaszcza w małych przedsiębiorstwach i mikroprzedsiębiorstwach.

3.3.3.

Ponieważ obowiązki opiekuńcze są jednym z głównych powodów niskiego współczynnika aktywności zawodowej kobiet, cele barcelońskie mają kluczowe znaczenie, lecz nie zostały one jeszcze w wystarczającym stopniu osiągnięte. Istnieją dowody na pozytywną korelację między strukturami opieki nad dziećmi i poziomem zatrudnienia kobiet. EKES ubolewa nad faktem, że po ponad 15 latach od ich przyjęcia cele barcelońskie osiągnięto w tak niewielkiej liczbie państw. Apeluje o ewentualny przegląd, aby wyznaczać ambitniejsze cele jako zachętę do wspierania równości płci.

Wyzwaniem pozostaje przystępność cenowa i dostępność opieki nad dziećmi oraz innych usług opieki, szczególnie dla rodzin o niższym poziomie dochodów. Z tego względu istotne jest dobre połączenie wysokiej jakości publicznych i prywatnych placówek opieki. Dodatkowo godziny otwarcia placówek opieki nad dziećmi stanowią rzeczywiste utrudnienie dla pracujących rodziców.

3.3.4.

EKES zwraca uwagę na potrzebę zapewnienia placówek opieki pozaszkolnej dla dzieci rodziców pracujących. Powinny być one dostępne w krajach, w których dzień szkolny kończy się wcześnie, a rodzice często decydują się na zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy, aby wypełnić tę lukę. Należy udostępnić więcej danych, by poznać zakres i skutki tego problemu strukturalnego dotyczącego równouprawnienia płci na rynku pracy.

3.3.5.

Rozwój sektora opieki, w którym występuje istotny niewykorzystany potencjał zatrudnienia, wymaga szczególnej uwagi z powodu utrzymującej się segregacji płciowej, idącej często w parze z gorszymi warunkami pracy i niskimi płacami. Jak już EKES postulował, trzeba zgromadzić odpowiednie dane na temat różnych aspektów systemów i preferencji w zakresie płatnej opieki w Europie. Powinny one obejmować szybko rozwijające się usług opieki domowej oraz szczególny przypadek opiekunów mieszkających w domu podopiecznego (8), którzy w wielu przypadkach są pracownikami mobilnymi w UE lub migrantami z państw trzecich i donoszą o złych warunkach pracy i płacy. EKES wzywa Komisję Europejską do przyjęcia zintegrowanej strategii w sektorze opieki.

3.3.6.

EKES docenia wysiłki Komisji mające na celu ściślejsze monitorowanie opieki nad dziećmi i opieki długoterminowej w ramach europejskiego semestru i zaleceń dla poszczególnych krajów adresowanych do państw członkowskich.

3.4.   Finansowanie równości płci: wieloletnie ramy finansowe

3.4.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje wniosek dotyczący EFS+ opracowany w odniesieniu do wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027, którego celem jest wspieranie równości mężczyzn i kobiet, równych szans i braku dyskryminacji oraz promowanie uczestnictwa kobiet w rynku pracy poprzez działania na rzecz poprawy równowagi między życiem zawodowym a prywatnym oraz zapewnienie lepszego dostępu do opieki nad dziećmi. EKES zachęca instytucje UE i państwa członkowskie, by realizowały jego zalecenie co do wspierania równości płci z EFS+ (9).

3.4.2.

EKES jest zdania, że środki finansowe UE należy przeznaczać z większym uwzględnieniem aspektu płci. Wyraża zaniepokojenie, że łączenie w jeden cel celów dotyczących równouprawnienia płci, niedyskryminacji i wolności od rasizmu zmniejsza ich dostrzegalność oraz czytelność kwot przeznaczonych na każdy z nich. Należy zastanowić się nad najlepszym sposobem rozwiązania tego problemu.

3.4.3.

EKES podkreśla konieczność inwestowania w wysokiej jakości, przystępne cenowo i łatwo dostępne usługi i placówki opieki dla wszystkich. Wniosek Komisji dotyczący EFS+ jest krokiem w dobrym kierunku, jeśli chodzi o zwiększenie inwestycji w opiekę nad dziećmi. Należy nadal promować takie finansowanie, wykorzystując dobre praktyki, które zostaną zebrane przez Komisję.

3.4.4.

EKES z zadowoleniem przyjmuje nowy program InvestEU jako część wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027 i zawarty w nim priorytet pobudzania inwestycji w infrastrukturę społeczną, co może mieć pozytywny wpływ na równość płci.

3.4.5.

EKES jest zaniepokojony faktem, że sposób wykorzystania funduszy unijnych przez państwa członkowie do wspierania świadczenia usług opieki nie podlega obecnie żadnej ocenie. Należy zająć się tą kwestią w kolejnych programach finansowania przez wprowadzenie odpowiednich wskaźników dla państw członkowskich w przyszłych europejskich funduszach strukturalnych, w tym EFS+, aby lepiej śledzić wkład finansowy UE w różne usługi opieki i równouprawnienie płci.

3.5.   Systemy w zakresie podatków i zabezpieczenia społecznego

3.5.1.

Istnieją dowody wskazujące na to, że kobiety mają często do czynienia z silnymi zniechęcającymi czynnikami ekonomicznymi, gdy wchodzą na rynek pracy lub chcą pracować więcej: systemy zabezpieczenia społecznego i systemy podatkowe zaprojektowane są w sposób mogący zniechęcać drugich żywicieli rodziny, którymi są najczęściej kobiety. Bezpośrednią tego konsekwencją są niższe lub zerowe składki wpłacane do systemów emerytalnych, co następnie skutkuje niższymi świadczeniami emerytalnymi, a nawet ubóstwem.

3.5.2.

W ramach europejskiego semestru podkreślono już potrzebę dostosowania systemów zabezpieczenia społecznego i systemów podatkowych, by zapobiec silnemu zniechęcaniu drugich żywicieli rodzin, którzy pragną podjąć pracę lub zwiększyć jej wymiar. Konieczne będzie ścisłe monitorowanie rozwoju sytuacji w tym względzie w państwach członkowskich.

3.6.   Przedsiębiorczość kobiet

3.6.1.

Przedsiębiorczość może stanowić szansę dla kobiet na uzyskanie niezależności ekonomicznej, udostępniając im dobre miejsca pracy, umożliwiając udaną karierę zawodową, wydobywając kobiety z ubóstwa i wykluczenia społecznego i przyczyniając się do bardziej zrównoważonej reprezentacji płci w procesach decyzyjnych. Przedsiębiorczość kobiet należy wspierać przez poprawienie dostępu do środków ochrony socjalnej i zwiększenie jej jakości (10) oraz włączanie edukacji w zakresie przedsiębiorczości do kształcenia i szkoleń.

3.6.2.

W odniesieniu do samozatrudnienia kobiety częściej pracują na własny rachunek i są w większym stopniu zagrożone ubóstwem pracujących, podczas gdy mężczyźni są częściej właścicielami przedsiębiorstw zatrudniających pracowników. Kobiety zmagają się również z większymi barierami strukturalnymi przy dostępie do finansowania, ze stereotypami i z brakiem pewności siebie. Należy usunąć tego rodzaju przeszkody. Mentoring ze strony aniołów biznesu i nowe formy finansowania mogą być pomocne w pokonywaniu barier. Należy bardziej aktywnie promować i rozpowszechniać istniejące sieci w organizacjach przedsiębiorców.

3.7.   Gospodarka cyfrowa

3.7.1.

Spowodowane globalizacją zmiany na rynku pracy, rozwój technologiczny i zmiany demograficzne zapewniają nowe perspektywy zarówno pracownikom, jak i przedsiębiorcom. Sektory wschodzące i rozwijające się (np. ICT, zielona gospodarka, przemysł 4.0, handel elektroniczny) mogą zaoferować kobietom wiele możliwości na dobrze płatnych stanowiskach. EKES zwrócił również uwagę na problem przepaści cyfrowej między kobietami a mężczyznami, który wiąże się z szeregiem utrudnień, którymi należy się zająć. Przedstawił również zalecenia w zakresie usuwania dysproporcji w systemach edukacji i na rynku pracy (11).

3.7.2.

Aby zapewnić sprawne działanie kobiet i mężczyzn w gospodarce cyfrowej, należy zwiększyć przejrzystość statusu zatrudnienia na szczeblu krajowym pod względem praw, uprawnień do zabezpieczenia społecznego i zobowiązań – zarówno w miejscu pracy, jak i w umowach typu B2B. Kształcenie i szkolenie powinny być centralnym elementem strategii promujących karierę zawodową kobiet w sektorach ICT, STEM oraz w zielonym sektorze, a ponadto należy uwzględnić perspektywę płci w strategii jednolitego rynku cyfrowego.

3.8.   Wzmocniona współpraca między wszystkimi podmiotami

3.8.1.

Istotnym sposobem zajmowania się wieloma wymiarami równouprawnienia płci i równych płac na europejskich rynkach pracy jest funkcja partnerów społecznych w negocjowaniu układów zbiorowych. Na poziomie UE partnerzy społeczni przyjęli w 2005 r. ramy działań w sprawie równości płci, które dały początek wspólnym działaniom na szczeblu krajowym mającym na celu zajęcie się problemem ról przypisywanych płciom, promowanie udziału kobiet w procesach decyzyjnych, wspieranie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym i przezwyciężenie zróżnicowania wynagrodzenia ze względu na płeć. W 2008 r. zrewidowali swoje ustalenia dotyczące urlopu rodzicielskiego z 1996 r. (dyrektywa Rady 2010/18/UE (12)), a w 2012 r. opracowali zestaw narzędzi służący wzmocnieniu równouprawnienia płci w praktyce.

3.8.2.

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego mogą również przyczynić się do promowania równości płci na rynku pracy, zwłaszcza w przypadku słabszych grup.

3.8.3.

EKES wzywa do opracowania na poziomie UE nowej i ambitnej strategii na rzecz osiągnięcia równości płci na europejskich rynkach pracy, której ramy będą spójne ze wszystkimi europejskimi strategiami w zakresie zatrudnienia, z Europejskim filarem praw socjalnych oraz z europejskim wymiarem oenzetowskiej Agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030.

---

(1)  Dz.U. C 129 z 11.4.2017, s. 44; Dz.U. C 262 z 25.7.2018, s. 101.

(2)  Dz.U. C 129 z 11.4.2018, s. 44.

(3)  Dz.U. C 367 z 10.10.2018, s. 20.

(4)  Dz.U. L 204 z 27.7.2006, s. 23.

(5)  Dz.U. C 351 z 15.11.2012, s. 12; Dz.U. C 242 z 23.7.2015, s. 9; Dz.U. C 367 z 10.10.2018, s. 20.

(6)  Dz.U. C 262 z 25.7.2018, s. 101.

(7)  Dz.U. C 129 z 11.4.2018, s. 44.

(8)  Dz.U. C 487 z 28.12.2016, s. 7.

(9)  Zob. opinia EKES-u „Europejski Fundusz Społeczny+” (Dz.U. C 62 z 15.2.2019, s. 165).

(10)  Dz.U. C 173 z 31.5.2017, s. 45.

(11)  Dz.U. C 440 z 6.12.2018, s. 37.

(12)  Dz.U. L 68 z 18.3.2010, s. 13.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wdrażanie prawodawstwa UE w zakresie ochrony środowiska w odniesieniu do jakości powietrza i wody oraz do odpadów”

(opinia rozpoznawcza)

(2019/C 110/06)

Sprawozdawca:

Arnaud SCHWARTZ

Wniosek o konsultację	Parlament Europejski, 3.5.2018
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
	Opinia rozpoznawcza
Decyzja Prezydium	17.4.2018 (w oczekiwaniu na wniosek)
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego
Data przyjęcia przez sekcję	27.11.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	12.12.2018
Sesja plenarna nr	539
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	117/2/6

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje cel przeglądu wdrażania polityki ochrony środowiska (Environmental Implementation Review – EIR), jakim jest przedstawienie merytorycznej analizy sytuacji w każdym państwie członkowskim, z podkreśleniem najważniejszych niedociągnięć we wdrażaniu prawa UE w dziedzinie ochrony środowiska, a także zalecenie środków naprawczych i wsparcie państw członkowskich, które mają opóźnienia w stosowaniu tego prawa, w szczególności z wykorzystaniem nowego narzędzia wzajemnej pomocy technicznej.

1.2.

Niemniej jednak zdaniem EKES-u (zob. jego opinia (1) na ten temat) EIR wykazuje, że niewystarczające, fragmentaryczne i nierówne stosowanie prawodawstwa UE w dziedzinie ochrony środowiska stanowi poważny problem w wielu państwach członkowskich UE. Obecnie, podobnie jak w przeszłości, wydaje się, że u podstaw ustalonych w EIR pierwotnych przyczyn trudności z wdrażaniem nadal leży brak woli politycznej ze strony rządów wielu państw członkowskich, aby uczynić znaczącą poprawę tej sytuacji politycznym priorytetem i aby zapewnić na to wystarczające środki (na przykład poprzez wieloletnie ramy finansowe – WRF). EKES przypomina zatem, że prawidłowe wdrożenie dorobku prawnego UE w dziedzinie ochrony środowiska leży w interesie obywateli Europy i przynosi realne korzyści gospodarcze i społeczne.

1.3.

Podobnie, jak stwierdzono we wspomnianej powyżej opinii (2), EKES zwraca uwagę na fakt, że skuteczne wdrażanie środków ochrony środowiska zależy częściowo od tego, czy społeczeństwo obywatelskie – pracodawcy, pracownicy i pozostali przedstawiciele społeczeństwa – będzie odgrywać aktywną rolę W związku z tym EKES ponownie wzywa do silniejszego i ustrukturyzowanego zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego, co mogłoby wzmocnić projekt EIR. Zdaniem EKES-u organizacje społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu krajowym muszą mieć możliwość wniesienia uwag i wiedzy do sprawozdań krajowych oraz do zorganizowanych dialogów krajowych i działań następczych z nimi związanych. Dlatego też EKES w dalszym ciągu jest gotów służyć pomocą w organizowaniu dialogu społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu UE w ramach naprawdę zrównoważonej gospodarki o obiegu zamkniętym.

1.4.

EKES, opierając się na swojej opinii w sprawie działań UE na rzecz poprawy przestrzegania prawa ochrony środowiska i zarządzania środowiskiem (3), ponownie podkreśla fakt, że aktualne braki podważają publiczne zaufanie do skuteczności przepisów UE, i ponownie zwraca się do państw członkowskich i Komisji, by zmobilizowały znaczące środki w celu zatrudnienia dodatkowych pracowników na potrzeby kontroli wdrażania zarządzania środowiskiem i przepisów dotyczących środowiska.

1.5.

EKES podkreśla, że w niektórych przypadkach potrzebne są także inwestycje środowiskowe, podnoszenie świadomości opinii publicznej lub silne sieci egzekwowania i nawet jeśli istnieją już inspektorzy środowiskowi, Europa i jej państwa członkowskie potrzebują także wyspecjalizowanych sędziów i prokuratorów.

1.6.

EKES przypomina również, jak stwierdził w swej opinii (4), że oprócz działań skierowanych do państw członkowskich i zainteresowanej społeczności w celu informowania i podnoszenia świadomości na temat zasad, jakich należy przestrzegać, Komisja Europejska, pełniąca rolę „strażniczki traktatów”, powinna podjąć środki w celu monitorowania lub kontroli stosowania przepisów na szczeblu UE. W planie działania (5) pominięte zostały w szczególności czynniki niezgodności z przepisami, takie jak czynniki związane z oportunizmem lub brakiem woli politycznej. Wsparcie udzielane państwom członkowskim jest wprawdzie niezbędne, niemniej EKES ponownie przypomina, że „miękkie” środki planu działania nie mogą stanowić jedynej strategii zmierzającej do poprawy stanu przestrzegania prawa ochrony środowiska.

1.7.

Zarówno EIR, jak i wspomniany plan działania są realizowane w cyklu dwuletnim. EKES podkreśla zatem, że powinien odgrywać aktywną rolę w monitorowaniu i regularnym rozwijaniu zawartości tych projektów, tak aby głos społeczeństwa obywatelskiego był słyszalny w procesie ciągłego doskonalenia polityki Unii Europejskiej w dziedzinie środowiska.

1.8.

Ponadto, jak wykazały różne badania Komisji Europejskiej, istnieją liczne niedociągnięcia wynikające z braku współpracy między poszczególnymi szczeblami władzy (krajowym, regionalnym i lokalnym) odpowiedzialnymi za wdrażanie prawodawstwa w dziedzinie środowiska; EKES wzywa zatem także UE do włączenia społeczeństwa obywatelskiego w stałe monitorowanie i ocenę takiego wdrażania.

1.9.

Obywatele Unii uważają, że ochrona środowiska ma ogromne znaczenie. Większość Europejczyków uważa jednak, że Unia i rządy krajowe nie podejmują wystarczających działań na rzecz ochrony środowiska. Dlatego też Rada, Parlament i Komisja powinny w większym stopniu współpracować z EKES-em w celu spełnienia oczekiwań obywateli. W szczególności ambicja ta mogłaby przejawić się we wniosku do EKES-u o opinię rozpoznawczą w sprawie sposobu, w jaki społeczeństwo obywatelskie mogłoby w większym stopniu przyczynić się do opracowywania i wdrażania prawodawstwa UE w dziedzinie środowiska.

1.10.

EKES wzywa Komisję, by w najbliższej przyszłości, w oparciu o zgłoszenia, które jej przekazano, i w drodze konsultacji ze zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim, przekazała wykaz niedociągnięć stwierdzonych w poszczególnych państwach członkowskich we wdrażaniu prawodawstwa UE w dziedzinie środowiska w odniesieniu do jakości powietrza i wody oraz do odpadów, a także by określiła, a następnie zastosowała środki zaradcze w celu usunięcia tych niedociągnięć. EKES, w miarę swoich środków i wiedzy, jest gotów przyczynić się do wspomnianych działań, jak również uczestniczyć w ocenie przyszłego wdrażania takich środków zaradczych.

1.11.

EKES uważa, że Komisja powinna nie tylko proponować ustawodawstwo, lecz również ułatwiać i wspierać stosowanie prawa, a także w większym stopniu ujednolicać ze sobą istniejące teksty oraz dostosowywać je do postępu naukowego i międzynarodowych zobowiązań w zakresie ochrony zdrowia ludzkiego i przywracania odpowiedniego funkcjonowania ekosystemów, bez których nie jest możliwy rozwój gospodarczy ani sprawiedliwość społeczna. Wdrażanie przepisów środowiskowych jest w szczególności niezbędne do realizacji celów zrównoważonego rozwoju i wdrażania porozumień w sprawie klimatu. EKES zwraca zatem uwagę właściwych organów na zawarte w niniejszej opinii różne przykłady ulepszonych przepisów w dziedzinie środowiska odnoszących się do jakości powietrza i wody oraz do odpadów.

1.12.

Ponadto, podobnie jak w przypadku niedawnego wniosku dotyczącego dyrektywy w sprawie produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, wydaje się oczywiste, że wysoki poziom akceptacji proponowanych środków wynika z działań informacyjnych i kampanii medialnych na temat zanieczyszczenia oceanów tworzywami sztucznymi, które to działania zwiększyły świadomość obywateli na temat tej kwestii. EKES uważa, że dotyczy to również wielu innych środków, które mogłyby zapewnić obywatelom UE zdrowe środowisko życia, przystosowanie do zmian klimatu, a także powstrzymać utratę różnorodności biologicznej. W tym kontekście EKES potwierdza potrzebę zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego w powszechną edukację oraz podwojenia wysiłków władz europejskich, krajowych i lokalnych w celu podniesienia świadomości obywateli, a także decydentów publicznych i prywatnych (zwłaszcza MŚP i średniego i drobnego przemysłu) na temat tych ważnych wyzwań XXI wieku.

2.   Uwagi ogólne

2.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) z zadowoleniem przyjmuje gotowość do współpracy wyrażoną przez Parlament Europejski we wniosku o sporządzenie niniejszej opinii rozpoznawczej w sprawie wdrażania prawodawstwa UE w zakresie ochrony środowiska w odniesieniu do jakości powietrza i wody oraz do odpadów.

2.2.

Wdrażanie europejskiego prawodawstwa w dziedzinie środowiska w odniesieniu do jakości powietrza i wody oraz do odpadów ma wpływ na obszary o szczególnym znaczeniu dla ochrony ekosystemów; otwiera również nowe możliwości gospodarcze i możliwości zmian korzystnych dla zdrowia Europejczyków. Takie wdrażanie nie tylko rodzi pytanie o transpozycję dyrektyw do prawa krajowego – jest to jedynie pierwszy etap – ale wymaga również ustanowienia niezbędnych organów publicznych lub udostępnienia istniejących zasobów ludzkich, umiejętności i kompetencji, wiedzy i środków finansowych. W wielu przypadkach wymagane są inwestycje (publiczne lub prywatne) w ochronę środowiska (np. w zakresie uzdatniania wody i gospodarowania odpadami), w innych zaś konieczne jest uregulowanie działań mających negatywny wpływ na środowisko (np. w celu zachowania jakości powietrza).

2.3.

Poprawa wdrażania prawodawstwa UE w dziedzinie środowiska powinno mieć priorytetowe znaczenie we wszystkich państwach członkowskich i należy wzmocnić władze publiczne odpowiedzialne za wspomniane kwestie. W wielu opiniach EKES sformułował już w przeszłości zalecenia w tym zakresie, a szerzej także dotyczące wdrażania istniejącego prawodawstwa UE w dziedzinie środowiska w odniesieniu do jakości powietrza i wody oraz do odpadów. EKES zachęca zatem do zapoznania się z jego opiniami dotyczącymi powietrza (6), wody (7) czy odpadów (8).

2.4.

Oprócz tych opinii tematycznych należy także podkreślić, że opinie EKES-u o charakterze bardziej ogólnym zawierają również zalecenia, które mogą stanowić odpowiedź na przedmiotowy wniosek. Chodzi o opinie w sprawie dostępu do wymiaru sprawiedliwości (9), obecnego wdrażania prawodawstwa i zarządzania (10) oraz ochrony zbiorowych interesów konsumentów (11), opinie o charakterze strategicznym (12) lub opinie dotyczące ram geograficznych wykraczających poza ramy Unii Europejskiej, a w szczególności w sprawie celów zrównoważonego rozwoju (13), umów o wolnym handlu (14) czy klimatu (15).

2.5.

Oprócz wdrażania istniejącego prawa, które ułatwia ustanowienie jednolitego rynku sprzyjającego swobodnej i niezakłóconej konkurencji, godnego zaufania obywateli, niezależnie od tego, czy są to producenci czy konsumenci – prawa, które jest w stanie zapewnić wysokie standardy jakości i bezpieczeństwa w odniesieniu do ochrony ludzi i ich środowiska naturalnego – konieczne wydaje się dążenie do wypełnienia luk w obecnym prawodawstwie poprzez równoległe zapewnienie, by Unia, w dwustronnych lub wielostronnych negocjacjach handlowych, systematycznie osiągała równoważność swojego prawodawstwa socjalnego i środowiskowego w odniesieniu do produktów importowanych.

2.6.

W tym kontekście wszelkie uwagi, zalecenia i wnioski wymienione w niniejszej opinii rozpoznawczej nie powinny być traktowane jako ryzyko, lecz jako okazja do ukierunkowania naszych działań w taki sposób, by stworzyć przewagę konkurencyjną lub kooperacyjną, która nadawałaby kierunek i zapewniała przyszłość na płaszczyźnie gospodarczej, społecznej i środowiskowej.

2.7.

Na zakończenie pamiętajmy, że – niezależnie od tego, czy chodzi o powietrze, wodę, czy odpady – należy unikać różnic w stosowaniu prawa europejskiego między państwami członkowskimi, które to różnice grożą zakłóceniem konkurencji, nierównościami środowiskowymi i społecznymi lub sztucznymi granicami utrudniającymi zarządzanie zasobami, które są wspólne i zasadniczo transgraniczne. Dlatego też w celu wzmocnienia wszystkich istniejących i przyszłych działań konieczne byłoby również zapewnienie środków harmonizacji podatkowej w dziedzinie podatków od zanieczyszczeń i zasobów oraz zareagowanie na potrzebę lepszego kalibrowania istniejących narzędzi w zależności od efektów zewnętrznych, które należy uwzględnić. Polityka w dziedzinie środowiska nie może już dłużej służyć jako zmienna dostosowawcza, lecz musi stać się główną siłą napędową strategicznej reorientacji działalności ludzkiej, rzemieślniczej, rolniczej i przemysłowej w Unii, a dzięki pozytywnym efektom zaistnieć w innych regionach, w których znajdują się partnerzy polityczni i handlowi UE.

3.   Uwagi szczegółowe

3.1.   Wdrażanie prawodawstwa UE w dziedzinie środowiska w odniesieniu do jakości powietrza

Wraz z wodą, przyrodą i odpadami, jakość powietrza jest jedną z dziedzin o największej liczbie spraw w związku z uchybieniem zobowiązaniom państwa członkowskiego. W maju 2018 r. Komisja zintensyfikowała działania wobec sześciu państw członkowskich, które naruszyły unijne przepisy dotyczące jakości powietrza, kierując przeciwko nim sprawy do Trybunału Sprawiedliwości (16). EKES przyjmuje do wiadomości, że Komisja jest w trakcie oceny adekwatności dyrektywy w sprawie jakości powietrza, w ramach analizy efektów dyrektyw dotyczących jakości powietrza w latach 2008–2018. W szczególności wysiłki na rzecz usprawnienia wdrażania prawodawstwa dotyczącego jakości powietrza na zewnątrz przyczyniłyby się do realizacji celu zrównoważonego rozwoju nr 11 dotyczącego zrównoważonych miast.

W odniesieniu do jakości powietrza przypominamy także, że wpływ zanieczyszczenia atmosferycznego jest potrójny:

1)

Wpływa ono na zdrowie w takim stopniu, że zanieczyszczenie powietrza wewnątrz i na zewnątrz budynków nadal stanowi istotny czynnik ryzyka w Unii Europejskiej (17) i poza jej granicami. Jest to największe na świecie zagrożenie dla zdrowia i środowiska (18), powodujące 6,5 mln przedwczesnych zgonów rocznie i generujące wysokie koszty dla społeczeństwa, systemów opieki zdrowotnej, gospodarki i wszystkich tych, których zdrowie jest zagrożone. Według najnowszego sprawozdania Europejskiego Trybunału Obrachunkowego na temat zanieczyszczenia powietrza zanieczyszczenie to jest przyczyną około 400 000 przedwczesnych zgonów; w sprawozdaniu tym stwierdza się, że zdrowie obywateli europejskich nadal nie jest wystarczająco chronione i że działania UE nie przyniosły oczekiwanych skutków.

2)	Wpływa ono na różnorodność biologiczną (na uprawy, lasy itp.).

3)	Wpływa ono na współczesne budynki i oczywiście na budynki zabytkowe, które są związane z działalnością turystyczną.

3.1.1.   Powietrze w pomieszczeniach

a)

Aby poprawić jakość powietrza w pomieszczeniach, konsumenci powinni być informowani, poprzez etykietowanie, o emisjach zakupionych produktów, takich jak materiały budowlane, produkty dekoracyjne, meble i artykuły gospodarstwa domowego. W tym celu, po porównaniu ustawodawstw państw członkowskich, Unia powinna przyjąć spójne ramy oparte na najlepszych obecnie praktykach.

b)	Po zakończeniu fazy budowy i oddania do użytku budynku utrzymanie i regularne monitorowanie jakości wentylacji powinno być obowiązkowe. Długoterminowy monitoring budynków miałby oczywiście pozytywny wpływ na zdrowie, ale również na zużycie energii.

c)	W celu ochrony osób wrażliwych, których układ oddechowy jest osłabiony lub w fazie rozwoju i wymaga lepszej jakości powietrza, należy wdrożyć plany działania również w obiektach odwiedzanych przez ludność, a w szczególności przyjmujących małe dzieci.

d)	Ponadto przydatne byłoby zharmonizowanie praktyk oczyszczania powietrza. Unia powinna określić kryteria pomiaru ich skuteczności i bezpieczeństwa, w szczególności w celu uniknięcia jakichkolwiek wypaczeń komercyjnych lub nawet sanitarnych spowodowanych obecnym względnym brakiem przepisów.

3.1.2.   Powietrze na zewnątrz

a)

Aby poprawić jakość powietrza i zwiększyć zaufanie między obywatelami i instytucjami europejskimi, należy nie tylko poważniej wdrażać obecne przepisy i surowiej karać za ich nieprzestrzeganie, ale także należy wreszcie uwzględnić w dyrektywach europejskich brakujące zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), w przypadku gdy w większym stopniu chronią one zdrowie ludności.

b)

Obecnie monitorowane są tylko cząstki PM10 i PM2,5 (skala mikrometrowa). Jednak pod względem zdrowotnym niektóre cząstki ultradrobne mają znacznie większy wpływ na zdrowie (skala nanometryczna), ponieważ wnikają znacznie głębiej do organizmu ludzkiego i mogą gromadzić się w najważniejszych narządach wewnętrznych. Prawodawstwo europejskie powinno zatem uwzględniać ten fakt i przewidywać monitorowanie tych cząstek, tak aby również ich obecność w powietrzu była stopniowo ograniczana.

c)

To samo należy uczynić w odniesieniu do wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (PAH) i innych zanieczyszczeń, które jeszcze nie są monitorowane, w szczególności tych związanych ze spalarniami, transportem morskim, pojazdami lądowymi, maszynami budowlanymi itp., tym bardziej że stały rozwój wiedzy naukowej i możliwości technicznych umożliwiłby już teraz lepszą ochronę zdrowia i ekosystemów.

d)

W tym względzie dyrektywa w sprawie krajowych poziomów emisji (NEC) (19) ma zasadnicze znaczenie dla ograniczenia emisji zanieczyszczeń powietrza przez państwa członkowskie. Niemniej dyrektywa proponuje jedynie środki orientacyjne zgodnie z zasadą pomocniczości, tak aby państwa członkowskie przestrzegały zobowiązań związanych z ograniczeniami emisji. Elastyczność wdrażania, jaką oferuje, sprawia, że przepisy te są zdecydowanie zbyt łagodne.

e)	Istnieje również przestrzeń do poprawy, gdyż w dyrektywie nie zaproponowano celu redukcji emisji metanu, istotnego związku zanieczyszczającego powietrze. Taki cel jest niezbędny, gdyż jest to prekursor ozonu i silny gaz cieplarniany.

f)

W celu zapewnienia harmonizacji między różnymi przepisami europejskimi wspólna polityka rolna (WPR) powinna wprowadzić cele dotyczące zanieczyszczeń powietrza powodowanych przez sektor rolny. Sektor ten jest odpowiedzialny między innymi za ponad 95 % emisji amoniaku, substancji zanieczyszczającej objętej dyrektywą NEC. Aby państwa członkowskie mogły osiągnąć cele redukcji w tym obszarze, wspólna polityka rolna powinna zapewnić odpowiednie narzędzia.

g)

Ponadto należy przypomnieć, że kwantyfikacja zanieczyszczeń opiera się obecnie na ich masie (w μg/m3), chociaż od wielu lat toksykolodzy podkreślają na posiedzeniach naukowych, że lepszym rozwiązaniem byłoby określanie liczby cząstek. Takie podejście ma tym większy sens, że interesują nas tu ultradrobne cząstki, które wdychamy (20).

3.2.   Wdrażanie prawodawstwa UE w dziedzinie środowiska w odniesieniu do jakości wody

Jeśli chodzi o kwestię wody, na wstępie należy zaznaczyć, że dyrektywa ramowa w tej dziedzinie jest ogólnie satysfakcjonująca, ale jej wdrożenie wciąż jest niezadowalające, a większość państw członkowskich nie zdołała osiągnąć dobrego stanu środowiska w 2015 r. Dotyczy to również sieci Natura 2000, co wynika z ogólnego niepowodzenia instrumentu umownego. Można dokonać różnych ulepszeń i innowacji, związanych w szczególności ze względnym postępem naukowym, z jednej strony w dziedzinie funkcjonowania gleby, a z drugiej strony rozproszenia i interakcji niektórych zanieczyszczeń. Temat ten zostanie poruszony w dalszej części. Postępy w zakresie wdrażania prawodawstwa UE dotyczącego wody przyczyniłyby się do osiągnięcia kilku celów związanych z celem zrównoważonego rozwoju nr 6 dotyczącym czystej wody i infrastruktury sanitarnej.

Jednym z najważniejszych obszarów związanych z wodą jest wdrożenie dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych ze względu na znaczne różnice między państwami członkowskimi w zakresie przestrzegania przepisów, spowodowane czynnikami związanymi z zarządzaniem i finansowaniem. Chociaż Komisja dołożyła znacznych starań w obecnej kadencji, nadal istnieją duże potrzeby finansowe w tym obszarze, a także problemy związane z zarządzaniem, które należy rozwiązać. W oparciu o wykazane doświadczenie w sprawach gospodarki odpadami stałymi należy opracowywać nowe sposoby przeniesienia na producentów odpowiedzialności za finansowanie dodatkowego oczyszczania ścieków w celu uwzględnienia nowych substancji zanieczyszczających, takich jak środki farmaceutyczne i mikrodrobiny plastiku.

3.2.1.   Wody powierzchniowe:

a)

Aby poprawić stan wód powierzchniowych, a także uniknąć regresu w prawie ochrony środowiska i zarządzaniu środowiskiem, należałoby zdefiniować pewne pojęcia, takie jak „ciągłość ekologiczna”, „cieki wodne” i „obszary podmokłe”. Na przykład konieczne jest, aby zasady charakterystyki obszarów podmokłych były dokładnie określone na poziomie europejskim, biorąc pod uwagę, że samo podejście oparte na celu ochrony jest zbyt złożone, aby można je było skutecznie transponować do prawa krajowego, przynajmniej w niektórych państwach członkowskich.

b)	Podobnie przydatne byłyby jednolite ramy umożliwiające przeprowadzanie ocen, które byłyby jasne i wspólne dla wszystkich podmiotów zaangażowanych we wdrażanie prawa w tej dziedzinie.

c)

Niezależnie od tego, czy chodzi o nanocząsteczki, pochodzące na przykład z przemysłu tekstylnego i rolno-spożywczego, czy też o substancje zaburzające gospodarkę hormonalną, pochodzące na przykład z przemysłu farmaceutycznego i rolnictwa, ich rozprzestrzenianie w środowisku powinno być zmniejszane u źródła. Należy też ustalić limity, które nie powinny być przekraczane w wodach powierzchniowych i gruntowych ze względu na ich wpływ na ekosystemy, w szczególności na łańcuchy żywnościowe obejmujące ludzi. W tym celu konieczne byłoby wreszcie zapewnienie środków umożliwiających ostateczne określenie progów z uwzględnieniem mieszanek omawianych substancji, różnych substancji już monitorowanych i produktów ubocznych ich degradacji.

3.2.2.   Wody podziemne

a)

W odniesieniu do prawodawstwa w dziedzinie wód przepisy dotyczące zwrotu kosztów ponoszonych przez różne kategorie użytkowników, internalizacji efektów zewnętrznych i spójnej polityki cenowej – określone w dyrektywie ustanawiającej ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (21) – nie są ani dostatecznie wiążące, ani dostatecznie precyzyjne, aby mieć wystarczający skutek.

b)

Wraz ze zmianą klimatu zasilanie wód gruntowych może stać się jeszcze bardziej problematyczne, ponieważ praktyki budowlane lub rolnicze w niektórych miejscach prowadzą do niepożądanych zakłóceń w obiegu wody ze względu na nieprzepuszczalne lub biologicznie słabe gleby, które sprzyjają spływaniu, erozji i osuwaniu się błota, a nie naturalnej infiltracji, oczyszczaniu i magazynowaniu. Aby zapobiec dalszemu nasilaniu się tych zjawisk, Unia powinna wreszcie przyjąć przepisy na rzecz gleb żywych, co miałoby również tę zaletę, że dotyczyłoby zarówno jakości, jak i ilości wody dostępnej dla ekosystemów, spożycia przez ludzi oraz działalności rolniczej i przemysłowej.

c)

Powinniśmy poświęcać więcej uwagi lasom i żywopłotom, a także, w mniejszym stopniu, trwałym użytkom zielonym i długookresowym uprawom bez orania ze względu na ich rolę w wywoływaniu opadów deszczu przez ewapotranspirację, a także w filtrowaniu, oczyszczaniu i magazynowaniu wody w glebach i wodach gruntowych. Ponadto powinny one być, w miarę możliwości, obecne i rozmieszczone w całej Europie, zwłaszcza że stanowią również znaczną pomoc dla innych istot żywych, w tym wspomagających uprawy, w przypadku upałów i innych ekstremalnych zjawisk klimatycznych, których liczba rośnie.

3.2.3.   Dyrektywa ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej.

W celu lepszego wdrażania ramowej dyrektywy wodnej należy zmienić tekst dyrektywy w odniesieniu do niektórych z wyżej wymienionych aspektów, uwzględniając następujące punkty:

a)	Odniesienie do wody w preambule „woda nie jest produktem handlowym takim jak każdy inny” powinno zostać zastąpione sformułowaniem „woda nie jest produktem handlowym”.

b)	Biorąc pod uwagę stan wód w Europie, stosowanie zasad zapobiegania i ostrożności wymaga usunięcia wszystkich odstępstw, na przykład tych przewidzianych w art. 4 ust. 5 lub art. 7 ust. 4.

c)	Ze względu na stan wód ocena środowiskowa musi być wymagana w przypadku wszystkich projektów, które mogą mieć wpływ na wodę i środowisko wodne. Należy więc skreślić wyrażenie „uproszczona procedura oceny” (art. 16).

d)

Należy dokonać przeglądu zasady „zanieczyszczający płaci”, w szczególności w odniesieniu do: — przeformułowania art. 9: zamiast „państwa członkowskie uwzględniają zasadę zwrotu kosztów usług wodnych, włączając koszty ekologiczne i materiałowe, uwzględniając analizę ekonomiczną wykonaną zgodnie z załącznikiem III oraz w szczególności zgodnie z zasadą »zanieczyszczający płaci«” należy napisać „państwa członkowskie stosują zwrot kosztów bezpośrednich i pośrednich związanych z wpływem działalności ludzkiej na wodę zgodnie z zasadą »zanieczyszczający płaci«”, — skreślenia wyjątków, o których mowa w art. 9 ust. 4, — dodania wszystkich sektorów, określając trzy obszary (rolnictwo, przemysł, gospodarstwa domowe), dla których państwa ustanawiają zasady mające na celu wyeliminowanie wyprowadzania na zewnątrz kosztów. Roczne sprawozdanie określałoby sposoby realizacji tego procesu w przypadku każdego sektora.

e)	Należałoby również zastąpić rzeczywistym obowiązkiem wszystkie sformułowania takie jak „zapewniają, że” (np. w art. 11 ust. 5 lub art. 14 akapit pierwszy).

f)	Podobnie konieczne wydają się obniżenie progów dla zanieczyszczeń, w tym w połączeniu z innymi dyrektywami (takimi jak dyrektywy dotyczące azotanów, chemikaliów itp.), oraz aktualizacja substancji priorytetowych (włączając np. związki perfluorowane, nanotechnologię itp.).

g)	Należy również zwiększyć udział społeczeństwa (art. 14), głównie w dziedzinie planowania. Powinien on zostać rozszerzony na programy środków podstawowych i uzupełniających, jak również na wszystkie wcześniejsze kontrole administracyjne.

h)	W odniesieniu do sporów sądowych (art. 23) należy dodać, że zgodnie z Konwencją z Aarhus państwa muszą ustanowić zasady i procedury umożliwiające publiczny dostęp do sporów dotyczących wody.

3.3.   Wdrażanie prawodawstwa UE w dziedzinie środowiska w odniesieniu do odpadów

Ocena skutków stanowiąca podstawę przyjętych ostatnio przepisów dotyczących odpadów wykazała liczne problemy z wdrażaniem, w tym problemy o charakterze prawnym lub regulacyjnym, a także związane z zarządzaniem i podnoszeniem świadomości. Braki w zakresie wdrażania dyrektywy ramowej w sprawie odpadów wynikają często z braku instrumentów ekonomicznych, na przykład takich, dzięki którym recykling staje się bardziej opłacalny niż składowanie. Jednak tworzenie takich instrumentów może okazać się trudne dla gmin. Władze lokalne często nie są w stanie przenieść działań i instrumentów dostępnych na szczeblu UE na szczebel lokalny, co wskazuje na problem związany z zarządzaniem. Egzekwowanie przepisów jest również poważnym problemem w kilku państwach członkowskich. EKES przyznaje, że w ostatnich latach Komisja współpracowała z państwami członkowskimi w celu wyeliminowania takich braków w zakresie wdrażania, na przykład zapewniając wsparcie techniczne i szczegółowe wytyczne dotyczące niezbędnych zmian w ramach dwóch działań na rzecz propagowania przestrzegania prawa przeprowadzonych w latach 2012 i 2015.

Nowo przyjęte wnioski ustawodawcze dotyczące odpadów powinny rozwiązać niektóre problemy związane z wdrażaniem i przyczynić się do realizacji celu zrównoważonego rozwoju nr 12 dotyczącego zrównoważonej konsumpcji i produkcji, jednak kwestie związane z zarządzaniem i egzekwowaniem przepisów nadal muszą być rozwiązywane na szczeblu krajowym. Wraz z Komisją EKES utworzył europejską platformę zainteresowanych stron gospodarki o obiegu zamkniętym, która osiągnęła już istotne rezultaty, ułatwiając gromadzenie, wymianę i rozpowszechnianie wiedzy fachowej i dobrych praktyk istniejących wśród różnych zainteresowanych stron. Platforma ta jest głównym narzędziem, które powinno być szeroko wykorzystywane z myślą o wdrażaniu prawodawstwa UE w tym obszarze.

3.3.1.   Zapobieganie powstawaniu odpadów

a)

Niedawny przegląd polityki dotyczącej odpadów (22) jest okazją do zdecydowanego wsparcia środków mających na celu ograniczenie u źródła naszych potrzeb (w tym zapotrzebowania na surowce i surowce wtórne) oraz tworzenie w przyszłości mniejszej ilości odpadów, w szczególności tych, które są niebezpieczne dla ekosystemów i zdrowia ludzkiego, co oznacza zakwestionowanie naszych potrzeb i produktów, sposobu ich projektowania, ich trwałości, a następnie przekształcania przy jak najmniejszych stratach materiałowych, co ma wpływ na środowisko naturalne, niezależność energetyczną i trwałość gospodarczą.

b)	Aby móc mówić o „zrównoważonych materiałach”, a nie o „odpadach”, oraz aby uzyskać gospodarkę o obiegu zamkniętym, konieczne jest, już na etapie projektowania produktów, wyeliminowanie składników, które są na tyle toksyczne lub niebezpieczne, że mogą komplikować przyszły etap recyklingu.

c)	W przypadku opakowań powinien przeważać racjonalizm i pożądane byłyby stopniowe, obowiązkowe i jak najdalej idące zmiany – aby uniknąć jakichkolwiek zakłóceń konkurencji – w zakresie różnych systemów kaucji i ponownego wykorzystania, tych istniejących i nowych, które jeszcze mają zostać opracowane.

d)	Zapobieganie powstawaniu odpadów wymaga również zdolności naszych społeczeństw do ponownego wykorzystania i naprawy produktów. Takie działania wymagałyby ambitnego prawodawstwa europejskiego z obowiązkowymi celami do osiągnięcia, a nie tylko środków opartych na zasadzie dobrowolności.

e)	W celu oddzielenia rozwoju gospodarczego od zużycia zasobów naturalnych i wynikającego z niego wpływu na środowisko konieczne jest, aby Unia postawiła sobie ambitniejsze cele z myślą o zwiększeniu efektywności wykorzystania zasobów w naszych systemach produkcyjnych.

3.3.2.   Gospodarowanie odpadami

a)

Aby zdobyć i utrzymać zaufanie społeczeństwa, producentów i konsumentów, gospodarka o obiegu zamkniętym – regularnie uwzględniająca najnowszą wiedzę naukową – musi się uchronić przed wszelkimi przyszłymi skandalami, w szczególności skandalami zdrowotnymi, które mogłyby być związane ze stężeniem lub rozprzestrzenianiem się zanieczyszczeń w materiałach pochodzących z recyklingu (np. brom lub substancje zaburzające gospodarkę hormonalną) lub w środowisku (nanomateriały lub mikrodrobiny plastiku).

b)

Takie podejście będzie bardziej wiarygodne i skuteczne, jeśli w celu poprawy wskaźnika recyklingu wszystkich rodzajów materiałów zapewniona zostanie identyfikowalność ich składników od etapu produkcji, a także jeżeli zostanie zagwarantowana jak największa przejrzystość aż do momentu dotarcia do konsumenta.

c)

W związku z tym ten sam poziom ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska naturalnego musi mieć zastosowanie do materiałów pochodzących z recyklingu lub materiałów pierwotnych w Unii Europejskiej. Materiały nadające się do recyklingu nie powinny umożliwiać dalszego stosowania niebezpiecznych substancji chemicznych w wyższych stężeniach. Dlatego też wprowadzając ograniczenia i ustalając limity dla substancji chemicznych w ramach REACH (23), Europejska Agencja Chemikaliów powinna określić takie same limity dla materiałów pochodzących z recyklingu. Materiały, które przekraczają te limity, muszą być przetwarzane w taki sposób, aby substancja została usunięta lub nie nadawała się do ponownego użycia lub recyklingu.

d)	Oprócz ekoprojektu, któremu powinny podlegać smartfony i inne produkty elektryczne i elektroniczne, Unia powinna również opracować i wdrożyć odpowiednią politykę gospodarowania odpadami na swoim terytorium, zamiast pozwalać na ich wywożenie za granicę.

e)

Biorąc pod uwagę analizę cyklu życia, wszystkie opcje recyklingu są lepsze niż spalanie (zwłaszcza z powodu wbudowanej energii, na przykład w tworzywach sztucznych) – nie dotyczy to jedynie drewna w niektórych szczególnych przypadkach i niektórych odpadów i materiałów niebezpiecznych. Spalanie, podobnie jak zakopywanie, musi stopniowo być eliminowane i należy w tej dziedzinie wyznaczać ambitne cele.

---

(1)  Opinia w sprawie przeglądu wdrażania polityki ochrony środowiska UE (Dz.U. C 345 z 13.10.2017, s. 114).

(2)  Zob. przypis 1.

(3)  Opinia w sprawie działań UE na rzecz poprawy przestrzegania prawa ochrony środowiska i zarządzania środowiskiem (Dz.U. C 283 z 10.8.2018, s. 83).

(4)  Zob. przypis 3.

(5)  COM(2018) 10 final

(6)  Opinia w sprawie programu „Czyste powietrze dla Europy” (Dz.U. C 451 z 16.12.2014, s.134) oraz opinia w sprawie: „UE bez azbestu” (Dz.U. C 251 z 31.7.2015, s. 13).

(7)  Opinia w sprawie planu działania na rzecz przyrody, ludzi i gospodarki (Dz.U. C 129 z 11.4.2018, s. 90); opinia w sprawie międzynarodowego zarządzania oceanami – programu działań na rzecz przyszłości oceanów (Dz.U. C 209 z 30.6.2017, s. 60); opinia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.U. C 367 z 10.10.2018. s.107).

(8)  Opinia w sprawie ograniczenia stosowania niebezpiecznych substancji (RoHS) (Dz.U. C 345 z 13.10.2017, s. 110); opinia w sprawie wariantów podejścia do interakcji między przepisami w zakresie chemikaliów, produktów i odpadów (Dz.U. C 283 z 10.8.2018, s. 56); opinia w sprawie strategii dotyczącej tworzyw sztucznych w ramach gospodarki o obiegu zamkniętym (w tym przetwarzania odpadów ze statków) (Dz.U. C 283 z 10.8.2018, s. 61); opinia w sprawie znaczenia przetwarzania odpadów w energię w gospodarce o obiegu zamkniętym (Dz.U. C 345 z 13.10.2017, s. 102); opinia w sprawie pakietu dotyczącego gospodarki o obiegu zamkniętym (Dz.U. C 264 z 20.7.2016, s. 98).

(9)  Opinia w sprawie dostępu do wymiaru sprawiedliwości w dziedzinie ochrony środowiska (Dz.U. C 129 z 11.4.2018, s. 65).

(10)  Zob. przypisy 1 i 3.

(11)  Opinia w sprawie nowego ładu dla konsumentów (Dz.U. C 440 z 6.12.2018, s. 66).

(12)  Opinia „Transformacja w kierunku bardziej zrównoważonej przyszłości Europy – strategia na 2050 r.” (Dz.U. C 81 z 2.3.2018, s. 44) oraz w sprawie nowych zrównoważonych modeli biznesowych (Dz.U. C 81 z 2.3.2018, s. 57).

(13)  Opinia „Program działań do roku 2030 – Unia Europejska zaangażowana w zrównoważony rozwój na świecie”, przyjęta 20 października 2016 r. (Dz.U. C 34 z 2.2.2017, s. 58), oraz opinia w sprawie kluczowej roli handlu i inwestycji w osiąganiu i wdrażaniu celów zrównoważonego rozwoju (Dz.U. C 129 z 11.4.2018, s. 27).

(14)  Opinia w sprawie rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju w umowach UE o wolnym handlu (Dz.U. C 227 z 28.6.2018, s. 27).

(15)  Opinia w sprawie: „Protokół paryski – plan przeciwdziałania zmianie klimatu na świecie po 2020 r.” (Dz.U. C 383 z 17.11.2015, s. 74) i w sprawie sprawiedliwości klimatycznej (Dz.U. C 81 z 2.3.2018, s. 22).

(16)  http://europa.eu/rapid/press-release_IP-18-3450_pl.htm.

(17)  Według Europejskiej Agencji Środowiska.

(18)  Według WHO.

(19)  Dyrektywa NEC.

(20)  https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0048969711005730?via%3Dihub.

(21)  Ramowa dyrektywa wodna.

(22)  http://ec.europa.eu/environment/waste/target_review.htm.

(23)  Rozporządzenie REACH – rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.U. L 396 z 30.12.2006, s. 1, sprostowane w Dz.U. L 136 z 29.5.2007, s. 3).

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie europejskiego sektora detalicznego odpowiadającego potrzebom XXI wieku”

[COM(2018) 219 final]

(2019/C 110/07)

Sprawozdawca:	Ronny LANNOO
Współsprawozdawca:	Gerardo LARGHI

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 18.6.2018
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	21.11.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	12.12.2018
Sesja plenarna nr	539
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	171/3/2

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji dotyczący modernizacji sektora detalicznego. Komitet ponownie podkreśla gospodarcze i społeczne znaczenie sektora detalicznego dla wszystkich zainteresowanych stron i dla społeczeństwa jako całości (1). Przypomina, że już we wcześniejszych opiniach zalecał zadbanie o otwarte otoczenie gospodarcze w celu zapewnienia uczciwej konkurencji i stworzenia warunków do pozytywnego współistnienia dużych, średnich i małych przedsiębiorstw oraz mikroprzedsiębiorstw handlu detalicznego, a także współpracy między nimi.

1.2.

Ochrona i propagowanie różnorodności w sektorze handlu detalicznego są niezbędne, aby zaspokoić potrzeby konsumentów oraz bronić europejskiego systemu produkcji i promować go. W związku z tym EKES uważa, że należy zapewnić równowagę między środkami na rzecz dużych detalistów, które zostały jasno opisane w komunikacie, a odpowiadającymi im działaniami dostosowanymi do potrzeb mikroprzedsiębiorstw i małych przedsiębiorstw.

1.3.

EKES zauważa, że propozycje Komisji koncentrują się zbytnio na cenie jako najbardziej interesującym aspekcie z punktu widzenia konsumentów i ignorują inne ważne elementy, takie jak informacje, jakość i personalizacja produktów, bliskość, mobilność, gospodarka o obiegu zamkniętym i trwałość, stosunek jakości do ceny oraz usługi przed- i posprzedażowe. Komisja powinna odpowiednio chronić dywersyfikację produktów w interesie wszystkich stron.

1.4.

Komitet uważa, że prawem przedsiębiorczości należy zajmować się przy zachowaniu zgodności z zasadą pomocniczości, a najlepszym sposobem uwzględnienia potrzeb wszystkich zainteresowanych stron jest uzyskanie porozumienia na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym.

1.5.

W szczególności EKES jest zdania, że niektóre bariery dla swobody przedsiębiorczości i niektóre ograniczenia operacyjne w postaci, w jakiej występują obecnie w pewnych państwach członkowskich, stanowią przeszkodę dla tworzenia nowych przedsiębiorstw, lecz pełna liberalizacja nie zapewnia niezbędnej równowagi między dużymi firmami, małymi przedsiębiorstwami i przedsiębiorstwami rodzinnymi.

1.6.

Komitet uważa, że krajowe przepisy regulujące godziny otwarcia sklepów i czas pracy odgrywają zasadniczą w zapewnianiu równych warunków działania wśród przedsiębiorstw różnej wielkości i przede wszystkim w gwarantowaniu odpowiedniej ochrony socjalnej zarówno pracownikom, jak i osobom samozatrudnionym, także biorąc pod uwagę zmiany nawyków konsumenckich.

1.7.

EKES ponownie stwierdza, że osiągnięcie porozumienia na szczeblu krajowym lub niższym niż krajowy jest najlepszym sposobem ustalania dni i godzin otwarcia oraz godzenia potrzeb konsumentów w zakresie dostępu do konkretnych produktów i usług z dążeniem niektórych przedsiębiorstw do prowadzenia działalności w niedziele i święta, a jednocześnie pozwala zapewnić równowagę między życiem zawodowym a rodzinnym przedsiębiorców i pracowników oraz czas na szkolenia.

1.8.

Zgodnie z założeniami filaru społecznego EKES wskazuje na konieczność zagwarantowania uczciwego wynagrodzenia i jakości pracy wszystkim pracownikom w tym sektorze bez względu na to, czy chodzi o działalność online czy offline. Zwraca zwłaszcza uwagę na przypadek umów o pracę tysięcy osób pracujących dla firm internetowych, które nie zostały jeszcze objęte negocjacjami zbiorowymi, a także na przypadek umów w sektorze dużych detalistów przygotowanych wyłącznie z myślą o obsłudze większej liczby klientów w weekendy (co powoduje wzrost liczby umów dorywczych) lub nie uznających pracy w weekend czy w nocy za pracę godzinach nadliczbowych. Zdaniem EKES-u stworzenie mechanizmu skutecznego dialogu społecznego obejmującego również małe przedsiębiorstwa i mikroprzedsiębiorstwa dałoby przedsiębiorstwom lepsze możliwości rozwoju i zapewniło pracownikom lepszy system zabezpieczeń.

1.9.

Komitet zgadza się z Komisją, że należy pobudzać i wspierać innowacje w sektorze detalicznym, uczenie się przez całe życie zarówno pracodawców, jak i pracowników, oraz promocję produktu w perspektywie długoterminowej. Jest jednakże zdania, że oprócz propozycji Komisji należy przygotować plan działania, który wspierałby ten proces w kontekście transformacji cyfrowej. Na plan ten należałoby przeznaczyć odpowiednie finansowanie i powinien on koncentrować się zwłaszcza na małych przedsiębiorstwach i mikroprzedsiębiorstwach przy współudziale organizacji reprezentujących MŚP.

1.10.

EKES wzywa władze wszystkich szczebli do nawiązania ścisłej współpracy ze wszystkimi zainteresowanymi stronami w celu opracowania konkretnego planu działania w sprawie przyszłości europejskiego handlu detalicznego w XXI wieku (dot. informowania, szkolenia, finansowania, dobrych praktyk itp.).

2.   Streszczenie dokumentu Komisji

2.1.

Celem komunikatu jest przyczynienie się do uwolnienia potencjału sektora handlu detalicznego dla gospodarki UE poprzez wskazanie najlepszych praktyk. Instytucje UE i państwa członkowskie powinny zatem poczynić starania, aby wspierać konkurencyjność tego sektora w czasie, gdy ulega on przekształceniom wskutek szybkiego rozwoju handlu elektronicznego oraz zmiany nawyków konsumenckich.

2.2.

Aby jednolity rynek przyniósł oczekiwane korzyści, należy podjąć odpowiednie działania na wszystkich szczeblach. Wydajność sektora detalicznego w UE pozostaje w tyle za innymi sektorami, co wynika z nagromadzenia przepisów podatkowych na wszystkich szczeblach i opóźnień w przechodzeniu na rynek cyfrowy.

2.3.

Detaliści napotykają liczne ograniczenia dotyczące zakładania sklepów i prowadzenia działalności. Wiele z tych ograniczeń można uzasadnić słusznymi względami polityki publicznej. Niemniej mogą one również stwarzać bariery dla przedsiębiorstw typu start-up oraz negatywnie wpływać na wydajność.

2.4.

Otwieranie nowych punktów sprzedaży jest kluczowym elementem rentowności sektora. Ważne jest umożliwienie realizowania strategii dostępu do rynku, które łączą obecność w internecie i poza nim. Proste, przejrzyste i skuteczne procedury związane z zakładaniem działalności stwarzają możliwości zwiększenia wydajności sektora detalicznego.

2.5.

Komisja zaleca, aby państwa członkowskie przeprowadziły ocenę i, w razie potrzeby, modernizację swoich ram prawnych, czerpiąc inspirację w stosownych przypadkach z najlepszych praktyk opracowanych w innych państwach członkowskich.

2.6.

Ograniczenia prowadzenia działalności zazwyczaj dotyczą głównie detalistów nieprowadzących działalności w internecie. Organy publiczne powinny ocenić wyważenie, proporcjonalność i skuteczność takich ograniczeń, aby zapewnić równe szanse w porównaniu z handlem elektronicznym.

2.7.

Koszt przestrzegania przepisów wynosi 0,4–6 % rocznego obrotu detalistów. Dla mikroprzedsiębiorstw jest to szczególnie duże obciążenie. Wspieranie rozwoju sektora handlu detalicznego przynoszące ostatecznie korzyści konsumentom wymaga szeroko zakrojonego podejścia: uproszczenia ram prawnych, dopilnowania, aby były one dostosowane do środowiska wielokanałowego, a także ograniczenia nadmiernie uciążliwych i kosztownych środków i procedur nakładanych na detalistów w celu zapewnienia zgodności z tymi przepisami.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) z zadowoleniem przyjmuje podjętą przez Komisję próbę modernizacji sektora handlu detalicznego z myślą o radzeniu sobie z nowymi wyzwaniami związanymi z cyfryzacją i handlem elektronicznym.

3.2.

W swych wcześniejszych opiniach, zwłaszcza INT/682 w sprawie europejskiego planu działania na rzecz sektora detalicznego (2), Komitet zalecał już stworzenie otwartego otoczenia gospodarczego mającego gwarantować uczciwą konkurencję między podmiotami o takiej samej wielkości. W szczególności UE powinna zapewnić warunki dla różnorodności, pozytywnej koegzystencji i współpracy między dużymi, średnimi i małymi detalistami oraz mikrodetalistami działającymi w internecie i poza nim. Promowanie różnorodności w sektorze handlu detalicznego UE jest doskonałym sposobem reagowania na różne potrzeby konsumentów, lecz także chronienia i wspierania europejskiego systemu produkcji.

3.3.

EKES odnotowuje, że Komisja kładzie zbyt duży nacisk na cenę jako najbardziej interesujący aspekt z punktu widzenia konsumentów, podczas gdy głównym celem powinno być przekazywanie konsumentom dokładnych informacji (świadomość konsumentów). Konsumenci, którzy kupują dany produkt, powinni móc swobodnie rozważyć inne elementy takie jak jakość produktu, personalizacja, trwałość, mobilność konsumencka, bliskość, stosunek jakości do ceny, obsługa zapewniona podczas zakupu lub po jego dokonaniu, wpływ na gospodarkę o obiegu zamkniętym oraz kryteria środowiskowe. Zróżnicowanie produktów stanowi wartość dodaną dla sektorów produkcji i handlu detalicznego w UE i powinno być przez Komisję odpowiednio chronione (3).

3.4.

EKES uważa, że podejście Komisji bardziej sprzyja dużym detalistom, i uważa za istotne, aby wyważyć je z potrzebami małych przedsiębiorstw i mikroprzedsiębiorstw. W szczególności sądzi, że konieczne jest zagwarantowanie współistnienia dużych przedsiębiorstw oraz mikroprzedsiębiorstw i przedsiębiorstw rodzinnych.

3.5.

EKES zgadza się, że niektóre ograniczenia prawa przedsiębiorczości i ograniczenia operacyjne wprowadzane w niektórych państwach członkowskich mogą stanowić przeszkodę w zakładaniu nowych firm i ich rozwoju. Jest jednakże zdania, że pełna liberalizacja prawa przedsiębiorczości nie rozwiązałaby wszystkich problemów. Ponadto należy przestrzegać zasady pomocniczości oraz porozumień osiągniętych na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym w celu odpowiedniego reagowania na lokalne potrzeby i potrzeby wszystkich zainteresowanych stron.

3.6.

EKES nie zgadza się z negatywnym postrzeganiem przez Komisję wyroku w sprawie Visser. Zdaniem Komitetu sprawa ta stanowi potwierdzenie celu prawodawcy w odniesieniu do dyrektywy usługowej: ujednolica orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości dotyczące swobody przedsiębiorczości i zakazuje stosowania tylko niektórych wymogów, takich jak testy potrzeb ekonomicznych. Wyrok wyraźnie stwierdza, że „cel polegający na ochronie środowiska miejskiego może stanowić nadrzędny wzgląd interesu ogólnego mogący uzasadniać ograniczenie terytorialne”. Ważne jest, aby znaleźć równowagę pomiędzy tymi potrzebami zgodnie z zasadami proporcjonalności i pomocniczości.

3.7.

W tym kontekście można zrobić wiele w procesie tworzenia jednolitego europejskiego rynku, aby uprościć procedury rozpoczynania działalności gospodarczej oraz zapewnić ich przejrzystość i jednolitość przy jednoczesnym poszanowaniu uzasadnionych ograniczeń istniejących na szczeblu terytorialnym zgodnie z zasadą pomocniczości.

3.8.

Zdaniem Komitetu niezwykle ważne jest utrzymanie i chronienie niektórych specyficznych środowisk gospodarczych, zwłaszcza w sytuacji, gdy dziedziny te są powiązane z ochroną narodowego dziedzictwa historycznego i artystycznego oraz celami polityki społecznej i kulturalnej. Odmienne podejście może mieć niekorzystny wpływ na lokalne społeczności i konsumentów (4).

3.9.

Ogólnie rzecz biorąc, zdaniem EKES-u należy poważnie rozważać ekspansję transgraniczną, zwiększenie skali i handel elektroniczny oraz wspierać przedsiębiorstwa w tym procesie w koordynacji z ich organizacjami. Niemniej nie można tego uznawać za wymóg lub jedyny sposób rozwoju wszystkich przedsiębiorstw, biorąc pod uwagę interes konsumentów (dystrybucja i usługi wielokanałowe). Dlatego też niezbędne jest promowanie i podtrzymanie procesów innowacyjnych, szkoleń i promocji produktu w perspektywie długoterminowej, w tym wspieranie dzięki odpowiednim funduszom małych przedsiębiorstw i mikroprzedsiębiorstw oraz reprezentujących je organizacji.

3.10.

Skuteczna polityka handlu detalicznego musi znaleźć równowagę między rentownością i wydajnością w odniesieniu do danej lokalizacji. Należy wziąć pod uwagę względy perspektywy (średnio-) długoterminowej, zwłaszcza w odniesieniu do przedsiębiorstw nieprowadzących działalności w internecie, oraz jej związek z bieżącymi zmianami i zmianami, które mogą nastąpić w przyszłości (mieszkalnictwo, dostępne usługi itp., a tym samym istniejące centra miast i tereny sąsiadujące z nimi). EKES uważa, że Komisja powinna uzupełnić swoją propozycję – we współpracy ze stosownymi organizacjami krajowymi i regionalnymi – przez wprowadzenie środków strukturalnych w celu uwzględnienia czynników rozwoju terytorialnego w odniesieniu do lokalnych społeczności i centrów miast (miejsca turystyczne, lokalne planowanie przestrzenne, kodeksy budowlane, warunki itp.).

3.11.

Zdaniem EKES-u krajowe przepisy dotyczące godzin otwarcia sklepów i czasu pracy, zgodne z nowymi rozwiązaniami technologicznymi, odgrywają istotną rolę w zapewnieniu równych szans wśród przedsiębiorstw różnej wielkości oraz odpowiedniej ochrony socjalnej zarówno pracownikom, jak i osobom samozatrudnionym. Przede wszystkim zaś są kluczowym narzędziem ochrony socjalnej osób pracujących na własny rachunek i osób zatrudnionych.

3.12.

Komitet ponownie stwierdza, że osiągnięcie porozumienia z zainteresowanymi organizacjami na szczeblu krajowym lub niższym niż krajowy jest najlepszym sposobem ustalania dni i godzin otwarcia. Niezwykle istotne jest pogodzenie potrzeb konsumentów w zakresie dostępu do konkretnych produktów i usług z dążeniem niektórych przedsiębiorstw do prowadzenia działalności w niedziele lub wieczorami, a także zadbanie o potrzebę wypoczynku właścicieli i pracowników mikroprzedsiębiorstw oraz zapewnienie równowagi między życiem zawodowym a rodzinnym i czasu na szkolenia.

3.13.

Zgodnie z założeniami filaru społecznego EKES wskazuje na konieczność zagwarantowania uczciwego wynagrodzenia i jakości pracy wszystkim pracownikom w tym sektorze bez względu, czy chodzi o działalność online czy offline. Zwraca zwłaszcza uwagę na przypadek umów o pracę tysięcy osób pracujących dla firm internetowych, które nie zostały jeszcze objęte zbiorowymi negocjacjami, a także na przypadek umów w sektorze dużych detalistów przygotowanych wyłącznie z myślą o obsłudze większej liczby klientów w weekendy (co powoduje wzrost liczby umów dorywczych) lub nie uznających pracy w weekend czy w nocy za pracę godzinach nadliczbowych. Zdaniem EKES-u stworzenie mechanizmu skutecznego dialogu społecznego obejmującego również małe przedsiębiorstwa i mikroprzedsiębiorstwa dałoby przedsiębiorstwom lepsze możliwości rozwoju i zapewniło pracownikom lepszy systemu zabezpieczeń.

3.14.

EKES z zadowoleniem przyjmuje zalecenie, zgodnie z którym organy publiczne powinny ułatwiać wprowadzanie technologii cyfrowych przez małe przedsiębiorstwa. Jednakże nie może to być jedynym rozwiązaniem. Tradycyjne sklepy pozostają istotnym elementem nie tylko w kontekście wzrostu w UE, lecz także w odniesieniu do spójności społecznej, zwłaszcza w lokalnych społecznościach i dla konsumentów nienależących do pokolenia epoki cyfrowej. Z tego powodu handel elektroniczny i tradycyjny powinny współistnieć. W tym kontekście EKES jest zdania, że Komisja bagatelizuje trudności, z jakimi borykają się małe przedsiębiorstwa i mikroprzedsiębiorstwa, jeśli chodzi o udział w handlu elektronicznym i czerpanie z niego korzyści.

3.15.

EKES zgadza się z Komisją co do potrzeby zapewnienia wysokiej jakości szkoleń dla pracodawców, którzy chcą zaangażować się w handel elektroniczny. Niemniej Komitet uważa, że sytuacja jest bardziej złożona, a MŚP – zwłaszcza małe przedsiębiorstwa i mikroprzedsiębiorstwa – stoją w obliczu wielu wyzwań, takich jak: a) zmiana i dostosowanie ich organizacji wewnętrznej; b) znajomość języków obcych; c) uzyskiwanie i zrozumienie informacji prawnych i administracyjnych; d) ustanowienie wydajnego i konkurencyjnego systemu dostaw; e) pokonanie dumpingu fiskalnego i socjalnego na szczeblu UE (oszustwa związane z VAT, podrabianie produktów itp.). Z tego względu EKES wzywa Komisję i państwa członkowskie do wspierania MŚP i ich organizacji w procesie przechodzenia na handel elektroniczny, poprzez szerokie podejście, które uwzględnia wszystkie warunki potrzebne do tworzenia odnoszących sukcesy przedsiębiorstw online.

3.16.

Zdaniem EKES-u handel elektroniczny może być ważną opcją dla wielu MŚP. Ponadto Komitet zwraca uwagę, że całkiem niedawno Komisja opublikowała swój pierwszy wniosek mający na celu uregulowanie stosunków między platformami a przedsiębiorcami na rynku cyfrowym. Choć działanie to jest skoncentrowane na przejrzystości, to nie eliminuje ono niektórych częstych nadużyć, które utrudniają uczciwą konkurencję (np. klauzule o cenie parytetowej, dumping fiskalny, różny zakres opodatkowania itd.) między użytkownikami komercyjnymi a dużymi platformami cyfrowymi (5). Z tego powodu Komitet zaleca Komisji, aby zapewniła równe szanse w zakresie uczciwej konkurencji na rynku cyfrowym.

3.17.

Według EKES-u należy zastosować różne środki, aby zapewnić konieczne warunki dla sektora handlu detalicznego, w szczególności dla MŚP i mikroprzedsiębiorstw, które generują największe zatrudnienie netto, z myślą o rozwiązaniu problemu niedopasowania umiejętności: wzmocnienie identyfikacji i przewidywania potrzeb w zakresie umiejętności, w tym doradztwa; poprawa wyników kształcenia i szkoleń zgodnie z potrzebami rynku pracy, w tym promowanie kształcenia i szkolenia zawodowego; poprawa warunków ramowych w celu lepszego dopasowania podaży i popytu; zapewnienie lepszego wsparcia w zakresie potrzeb szkoleniowych MŚP i mikroprzedsiębiorstw.

3.18.

EKES z zadowoleniem przyjmuje uwagę, jaką Komisja zwraca na koszt przestrzegania przepisów, zwłaszcza w odniesieniu do małych przedsiębiorstw, jak również fakt, że podkreśla ona brak znajomości specyfiki sektora.

4.   Uwagi szczegółowe

4.1.

EKES wzywa Komisję, by zmierzyła się z rosnącym problemem wyludniania centrów miast oraz jego społecznymi i środowiskowymi konsekwencjami. To, jak przyjazne dla życia będą duże i małe miasta, zależy również od przetrwania wielu małych przedsiębiorstw i mikroprzedsiębiorstw (lokalnych sklepów), które zaspokajają potrzeby wielu konsumentów, lecz są zagrożone przez rosnącą koncentrację wielkich sieci handlowych.

4.2.

EKES wyraża ubolewanie z powodu braku jakiegokolwiek odniesienia do zrównoważonego sektora handlu detalicznego oraz roli, jaką mali detaliści i mikrodetaliści mogą odegrać w tym procesie. Jednakże aby uświadomić im związek między zrównoważonymi wyborami a konkurencyjnością oraz zapewnić dostęp do dopasowanych do ich potrzeb informacji i wsparcia technicznego, a także programów kredytowych niezbędnych do wdrożenia możliwych ulepszeń, konieczne jest zapewnienie korzystniejszych ram. Nie należy narzucać małym detalistom i mikrodetalistom wyborów, gdyż nie mają oni dużego wpływu na konsumentów i producentów.

4.3.

W komunikacie nie zwraca się uwagi na problemy występujące w stosunkach umownych między przedsiębiorstwami, np. nierówne umowy franczyzowe, opóźnienia w płatnościach czy nieuczciwe praktyki handlowe. Poważne wyzwanie stanowi zwłaszcza rosnąca koncentracja siły dużych detalistów w Europie (6). Aby umożliwić rozwiązanie problemu zakłócenia konkurencji i utrzymanie konkurencyjności, w komunikacie należało uwzględnić obie te kwestie.

4.4.

EKES, zgodnie ze swymi uwagami z opinii w sprawie nowego ładu dla konsumentów, zaleca Komisji, by określiła i wdrożyła skuteczny system rozstrzygania sporów, który umożliwi zarządzanie sytuacjami będącymi wynikiem nadużywania siły ekonomicznej i stosowania praktyk zakłócających konkurencję.

---

(1)  Obroty w 2016 r.: 9 864 468,4 mln EUR; liczba przedsiębiorstw (w 2015 r.): 6 205 080; wartość produkcji (w 2015 r.): 2 687 115 mln EUR. W 2016 r. zatrudnienie w tym sektorze znalazło 33 399 447 osób, z czego 27 892 082 było pracownikami najemnymi.

(2)  Dz.U. C 327 z 12.11.2013, s. 20.

(3)  Dz.U. C 440 z 6.12.2018, s. 165.

(4)  Zob. przypis 2.

(5)  Dz.U. C 440 z 6.12.2018, s. 177.

(6)  Zob. przypis 3.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów»Sprawozdanie dotyczące polityki konkurencji za rok 2017«”

[COM(2018) 482 final]

(2019/C 110/08)

Sprawozdawczyni:

Baiba MILTOVIČA

Wniosek	Komisja Europejska, 5.9.2018
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	21.11.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	12.12.2018
Sesja plenarna nr	539
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	188/1/9

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje zwięzły styl i główną tematykę sprawozdania za rok 2017, któremu towarzyszy obszerny dokument roboczy służb Komisji. Skuteczna i realizowana polityka konkurencji jest podstawą zrównoważonej gospodarki rynkowej. Może ona zapewnić równe warunki działania dla producentów towarów i usług, uspokoić konsumentów, wzmocnić konkurencję oraz zapewnić osiągnięcie podstawowych celów społecznych, takich jak wolność wyboru dla konsumentów, a także celów politycznych, takich jak dobrostan obywateli europejskich i promowanie integracji rynku europejskiego. Polityka ta odgrywa także ważną rolę w odniesieniu do krajów trzecich, gdyż wspiera pozytywną dynamikę biznesową, środowiskową i społeczną w handlu międzynarodowym.

1.2.

Sprawozdanie za 2017 rok kładzie silny nacisk na zgodność z prawem i egzekwowanie prawa oraz dostarcza przykładów energicznych działań podjętych przez Komisję. Konsumenci oraz małe i średnie przedsiębiorstwa często znajdują się w niekorzystnej sytuacji w stosunku do dużych przedsiębiorstw, które mogą nadużywać swojej dominującej pozycji na rynku, dlatego też szczególnie pożądane są środki, które zwalczają praktyki antykonkurencyjne.

1.3.

Nasilenie działań antykonkurencyjnych na rynkach UE doprowadziło do stałego rozwoju krajowych organów ochrony konkurencji jako głównych organów egzekwujących prawo konkurencji. Dyrektywa ECN+, która daje krajowym organom ochrony konkurencji większe możliwości działania, wzmacnia krajowe zdolności w tym zakresie.

1.4.

Konieczne jest wzmocnienie autonomii krajowych organów ochrony konkurencji oraz zapewnienie odpowiednich środków. Autentyczna niezależność, wiedza fachowa i szkolenie są niezbędne do skutecznej pracy, a dyrektywa ECN+ powinna być ściśle monitorowana, aby upewnić się, że cel ten zostanie osiągnięty. Należy zachęcać do tego, by działania zapobiegawcze uniemożliwiały zachowania antykonkurencyjne, oraz podwyższyć kary do odpowiedniego pułapu, aby stanowiły skuteczny środek odstraszający.

1.5.

EKES wspiera Komisję w obszarze egzekwowania przepisów prawa konkurencji na drodze prywatnoprawnej i twierdzi, że powództwa zbiorowe powinny być ułatwione przez systemy prawne wszystkich państw członkowskich. Komisja powinna kontynuować monitorowanie skuteczności mechanizmów zbiorowego dochodzenia roszczeń w przypadku naruszeń prawa konkurencji w poszczególnych państwach członkowskich i podejmować w razie potrzeby dalsze działania. W tym kontekście rozczarowuje wniosek Komisji dotyczący powództw przedstawicielskich zawarty w proponowanym nowym ładzie dla konsumentów.

1.6.

Należy pamiętać, że w rozporządzeniu w sprawie wyłączeń blokowych (1) uwzględniono dalsze propozycje w sprawie franczyzy, aby przywrócić równowagę handlową i kontraktową między franczyzobiorcami a franczyzodawcą.

1.7.

W przypadku podejmowania istotnych działań o charakterze parahandlowym przez lokalne władze, które mogą korzystać z dotacji publicznej umożliwiającej nieuczciwą konkurencję, należy zanalizować tego rodzaju działania, by ustalić, czy konieczne jest dostosowanie zasad pomocy państwa lub innych instrumentów.

1.8.

Co do dyrektywy dotyczącej sygnalistów, to zaleca się, by w ramach krajowych systemów prawnych potwierdzono w trakcie jej transpozycji i stosowania, że sygnaliści mają w każdym momencie zapewniony dostęp do przedstawicieli związków zawodowych oraz pełną ochronę w każdych okolicznościach.

1.9.

Sugeruje się, że w przypadkach mających związek z egzekwowaniem prawa konkurencji szczegółowa analiza przeprowadzona przez Komisję dotycząca praktyk organów regulacji energetyki we wszystkich państwach członkowskich w powiązaniu z CEER i ACER może określać działania mogące wyeliminować praktyki ograniczające konkurencję, które nadal szkodzą konsumentom.

1.10.

W ramach nowego przeglądu funkcjonowania łańcucha dystrybucji żywności w przyszłych sprawozdaniach dotyczących polityki konkurencji można by określić i zaproponować środki zaradcze wobec potencjalnie niewłaściwego wykorzystywania siły rynkowej przez dominujących detalistów.

1.11.

W ramach gospodarki cyfrowej mamy do czynienia z szeregiem zarówno istniejących, jak i nieustannie tworzonych praktyk antykonkurencyjnych. Komitet obawia się, że nie wykorzystuje się odpowiednich środków do monitorowania tego gwałtownie rozwijającego się i finansowo prężnego sektora, i wzywa do uwzględnienia w wieloletnich ramach finansowych konkretnego przepisu w tym zakresie.

1.12.

Istnieje szereg czynników, które leżą poza bezpośrednim zakresem polityki konkurencji, niemniej wzbudzają obawy co do zakłóceń na rynku. Należą do nich: duże różnice między państwami członkowskimi, jeśli chodzi o politykę opodatkowania osób prawnych, stosowanie praktyk w zakresie zatrudnienia zwanych zbiorczo dumpingem socjalnym, praktyki w obrębie tzw. gospodarki fuch, a także kwestie związane z gospodarką o obiegu zamkniętym i globalną stabilnością gospodarczą. Komitet wzywa Komisję, by wykorzystała pełen zakres swoich kompetencji i zdolności do zadbania o to, by te szare strefy, w których obserwuje się zachowanie antykonkurencyjne, były w miarę możliwości monitorowane, i by podejmowano wobec nich działania wyjaśniające i naprawcze.

1.13.

Prawo konkurencji jest jednym z najstarszych części dorobku prawnego, ale nie zawsze jest współmierne do wyzwań tego stulecia. W szczególności kompleksowy i systemowy przegląd unijnego prawa konkurencji, z uwzględnieniem celów gospodarczych, środowiskowych i społecznych, przyczyniłby się do zmniejszenia sztucznego rozdziału sfery rynku od sfery społecznej.

2.   Treść sprawozdania dotyczącego polityki konkurencji za rok 2017

2.1.

Polityka konkurencji jest podstawą jednolitego rynku, funkcjonuje od czasu traktatu rzymskiego i jest fundamentem dzisiejszej Unii Europejskiej. Została ona określona w ramach takich przepisów, jak art. 101 i 102 TFUE, które to artykuły wyjaśniają jej istotę oraz zakres.

2.2.

W 2017 r. podjęto konkretne działania z korzyścią dla konsumentów i przemysłu europejskiego w kluczowych obszarach: gospodarka cyfrowa, energia, sektor farmaceutyczny i rolno-chemiczny, przemysł sieciowy i rynki finansowe. Podsumowanie to podkreśla główne punkty sprawozdania, które z kolei streszcza szeroko zakrojone prace w obszarze wielu sektorów gospodarczych.

2.3.

Polityka musi przekładać się na przepisy, a przepisy należy egzekwować. Komisja Europejska jest członkiem założycielem Międzynarodowej Sieci Konkurencji i prowadzi również aktywne działania na wszystkich forach międzynarodowych poświęconych konkurencji, w tym na forach OECD, UNCTAD, WTO oraz Banku Światowego. W szczególności Komisja blisko współpracuje z krajowymi organami ds. konkurencji i zaproponowała nowe przepisy w formie dyrektywy (2), mające umożliwić tym organom większą efektywność egzekwowania unijnych zasad ochrony konkurencji.

2.4.

Ważne jest, aby osoby fizyczne, które wiedzą o istnieniu lub funkcjonowaniu kartelu lub o innych rodzajach naruszeń ochrony konkurencji, miały możliwość ujawnienia takich praktyk. Uruchomiono nowe, anonimowe narzędzie dla sygnalistów, które to ułatwia i jest w użyciu.

2.5.

Zostały uproszczone wymogi, dotyczące powiadamiania o mniejszych i mniej kłopotliwych środkach pomocy państwa i wprowadzono wyłączenia, a 24 państwa członkowskie dołączyły do modułu przejrzystości pomocy, dostarczając informacji na temat pomocy państwa.

2.6.

Podjęto działania mające na celu rygorystyczne egzekwowanie zasad konkurencji na skoncentrowanych rynkach. Sektor farmaceutyczny doświadczył pierwszego dochodzenia Komisji w związku z obawami dotyczącymi praktyk wygórowanych cen w przemyśle farmaceutycznym. Dokonano przeglądu kilku fuzji w sektorze agrochemicznym i zabroniono połączenia w przemyśle cementowym, które ograniczyłoby konkurencję.

2.7.

W sektorze energetycznym rozpoczęły się działania w zakresie egzekwowania prawa co do pomocy państwa oraz mechanizmów zdolności wytwórczych, a dochodzenie w sprawie praktyk biznesowych Gazpromu w Europie Środkowej i Wschodniej kontynuowano po wstępnym ustaleniu, że zostały złamane przepisy UE dotyczące łamania zasad konkurencji.

2.8.

W dziedzinie transportu zbadano przejęcia w sektorze lotniczym. Na Litwie stwierdzono działania antykonkurencyjne w transporcie kolejowym, w związku z czym nałożono grzywny i podjęto działania naprawcze. Ponadto udzielono pomocy państwa na rzecz tego sektora w Grecji i Bułgarii. Podjęto działania antykartelowe wobec firmy Scania odnośnie do transportu drogowego towarów i obciążono wysokimi grzywnami kilka firm w sektorze części samochodowych.

2.9.

Rozszerzenie ogólnego rozporządzenia w sprawie wyłączeń blokowych na porty i porty lotnicze ułatwiło udzielenie odpowiedniej pomocy państwa.

2.10.

Dochodzenie Komisji w sprawie planowanego połączenia Deutsche Börse oraz London Stock Exchange Group zakończyło się wnioskiem, że połączenie to byłoby monopolistyczne i zostało ono zakazane.

2.11.

Należy zauważyć, że polityka konkurencji UE będzie musiała odpowiedzieć konstruktywnie i twórczo na wyzwanie wycofania się Wielkiej Brytanii z UE. Jak określiła Rada Europejska, jakakolwiek przyszła umowa handlowa powinna zapewniać równe szanse, w szczególności jeżeli chodzi o konkurencję i pomoc państwa.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje sprawozdanie za rok 2017, które zawiera liczne przykłady skoncentrowania się Komisji na promowaniu dobrostanu konsumentów i zapobieganiu szkodom dla konsumentów. Konsekwencją takiego podejścia jest nie tylko wzmocnienie integracji jednolitego rynku, ale również wzmocnienie rozwoju gospodarczego i powiązanych celów społecznych.

3.2.

W ubiegłym roku opinie EKES często wskazywały na znaczenie skutecznej i stosowanej polityki konkurencji. Wskaźniki dobrobytu i dobrostanu konsumentów wraz z utrzymaniem skutecznej struktury konkurencyjnej stanowią uzasadnienie dla zajęcia się wyzyskiem, praktykami wyłączającymi i porozumieniami ograniczającymi konkurencję. Zachęcając do najlepszej praktyki ekonomicznej, stanowcza polityka konkurencji wzmacnia europejski biznes na konkurencyjnych rynkach światowych i sprzyja promowaniu celów społecznych, na których się opiera.

3.3.   Emisje samochodowe

3.3.1.

W opinii EKES-u dotyczącej działań UE na rzecz poprawy przestrzegania prawa ochrony środowiska i zarządzania środowiskiem (3) stwierdzono, że niedostateczne przestrzeganie mechanizmów zapewniających wdrażanie prawa ochrony środowiska i zarządzanie środowiskiem stanowi godny ubolewania czynnik prowadzący do nieuczciwej konkurencji i szkód gospodarczych. Komitet stwierdza, że zgodność z prawem i przestrzeganie zasad prawa jest podstawą silnej polityki konkurencji.

3.3.2.

W tym kontekście Komitet docenia fakt, że wstępne dochodzenie Komisji dotyczące ewentualnego kartelu firm BMW, Daimler, Volkswagen, Audi i Porsche oraz tego, czy przedsiębiorstwa te ograniczyły rozwój selektywnych układów redukcji katalitycznej i filtrów cząstek stałych, powodując potencjalne ograniczenie wprowadzania technologii bardziej przyjaznych dla środowiska, doprowadziło zespół ds. praktyk antykonkurencyjnych do wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego.

3.4.   Mechanizmy dochodzenia roszczeń zbiorowych

3.4.1.

Komitet odnotował ostateczną transpozycję dyrektywy w sprawie odszkodowań (4), która częściowo dotyczy stworzenia mechanizmu prawnego dla pozwów zbiorowych. Niemniej wycofanie wniosku dotyczącego dyrektywy, przygotowanego w 2009 r. przez DG ds. Konkurencji, w połączeniu z niedawnym wnioskiem w ramach pakietu „Nowy ład dla konsumentów”, są sygnałem braku woli politycznej w odniesieniu do stworzenia rzeczywiście skutecznego systemu zbiorowego dochodzenia roszczeń na poziomie europejskim. EKES wzywa zatem Komisję do kontynuowania monitorowania skuteczności mechanizmów zbiorowego dochodzenia roszczeń w przypadku naruszeń prawa konkurencji w poszczególnych państwach członkowskich i do podjęcia w razie potrzeby dalszych działań.

3.5.   Franczyza w branży detalicznej

3.5.1.

EKES zauważa, że rośnie problem dotyczący umów franczyzy w sektorze detalicznym, co może mieć poważne skutki dla konkurencji. Przykładowo, główny spór w Niderlandach między franczyzodawcą HEMA a kilkoma franczyzobiorcami, dotyczący istniejących umów i części zarobków ze sprzedaży internetowej, doprowadził do anulowania umów franczyzowych. Komitet wzywa Komisję do przeanalizowania tej sytuacji i do przedstawienia dodatkowych propozycji dotyczących franczyzy, które mogłyby zostać włączone do rozporządzenia w sprawie wyłączeń blokowych, aby przywrócić równowagę handlową i kontraktową pomiędzy franczyzobiorcami a franczyzodawcą.

3.6.   Dotacje na szczeblu władz lokalnych

3.6.1.

W wielu państwach członkowskich władze lokalne zwracają się w kierunku rozwoju działalności komercyjnej z wykorzystaniem zasobów lub obiektów publicznych. Jeśli obecny jest element dotacji, może to prowadzić do nieuczciwej konkurencji. Na przykład małe i średnie przedsiębiorstwa z branży usług spożywczych oraz turystycznych muszą konkurować z ofertą dotowanych posiłków w stołówkach klubów sportowych, pobytów w ośrodkach wypoczynkowych itp. Władze lokalne są właścicielami tych klubów i stowarzyszeń lub oferują im fundusze publiczne, a kluby i stowarzyszenia często są również zwolnione z podatku VAT oraz korzystają z pomocy społecznej, takiej jak praca wolontariuszy. Te działania o charakterze parahandlowym często są zorganizowane (pod względem obrotów i zysków) jak normalne przedsiębiorstwa komercyjne. Komitet wzywa Komisję do monitorowania tego zjawiska i sprawdzenia, czy na szczeblu UE istnieje możliwość dostosowania zasad pomocy państwa lub innych instrumentów w celu uregulowania tych lokalnych działań, które w niektórych przypadkach są dodatkowo dotowane z funduszy europejskich!

3.7.   Informacje dotyczące pomocy państwa

3.7.1.

Szczególnie pożądane jest udostępnienie i wykorzystanie modułu przejrzystości pomocy państwa, ponieważ pozwala to zainteresowanym stronom (Komisji, konkurentom i ogółowi społeczeństwa) zweryfikować zgodność pomocy państwa z przepisami. Do chwili obecnej opublikowano około 30 tys. przypadków przyznania pomocy państwa.

4.   Uwagi szczegółowe

4.1.   Dyrektywa w sprawie europejskiej sieci konkurencji (ECN +)

4.1.1.

EKES pozytywnie ocenia nacisk położony w sprawozdaniu na egzekwowanie i przy tej okazji przypomina swoje stanowisko (5) na temat dyrektywy ECN+ (6), która umożliwia krajowym organom ds. ochrony konkurencji większą skuteczność.

4.1.2.

Komitet już wcześniej stwierdził, że jego zdaniem rozporządzenie mogłoby stanowić skuteczniejszy instrument ustawodawczy w tej dziedzinie, ale jednocześnie uznaje potrzebę zachowania proporcjonalności. Ponadto polityka konkurencji powinna zapewniać jednakowe szanse, a krajowe organy ochrony konkurencji, mając do dyspozycji prawne środki i instrumenty, powinny zwalczać tajne kartele.

4.1.3.

Chociaż dyrektywa ECN+ ma gwarantować niezależność, zasoby i skuteczny zestaw narzędzi do egzekwowania przepisów, nadal bez odpowiedzi pozostają pytania dotyczące autonomii i zdolności właściwych organów krajowych. Autentyczna niezależność, wiedza fachowa i szkolenie są niezbędne do skutecznej pracy. Należy zachęcać do tego, by działania zapobiegawcze uniemożliwiały zachowania antykonkurencyjne. Kary powinny być podwyższone do odpowiedniego pułapu, aby stanowiły skuteczny środek odstraszający. Krajowe organy ochrony konkurencji powinny również mieć prawo do wszczęcia postępowania sądowego na własną rękę.

4.2.   Ochrona sygnalistów

4.2.1.

Konieczne są dalsze prace w zakresie informowania społeczeństwa o regułach konkurencji. Zwiększy to skuteczność nowych narzędzi zgłaszania naruszeń, takich jak narzędzie sygnalizowania nieprawidłowości. Chociaż EKES z radością przyjmuje, że to narzędzie jest regularnie używane, to jednak ma pewne obawy dotyczące proponowanej dyrektywy, która ma na celu wzmocnienie ochrony sygnalistów (7).

4.2.2.

EKES odsyła Komisję do swojej opinii w sprawie tej dyrektywy (8), w której zaleca, by zakres dyrektywy nie ograniczał się do zgodności z prawem UE, lecz by rozszerzono go w taki sposób, aby obejmował zgodność z prawem krajowym.

4.2.3.

Ważne jest również nawiązanie do włączenia praw pracowniczych oraz wskazanie przedstawicieli związków zawodowych i organizacji pozarządowych jako przykładów osób prawnych. Sygnaliści powinni mieć dostęp do przedstawicieli związków zawodowych na dowolnym etapie procesu.

4.3.   Gospodarka cyfrowa

4.3.1.

EKES zauważa, że nowe rozporządzenie w sprawie współpracy w zakresie ochrony konsumentów (9) zostało przyjęte pod koniec 2017 r. i powinno zapewnić lepszą koordynację między sieciami konsumenckimi w celu wdrażania środków skierowanych przeciwko transgranicznym praktykom antykonkurencyjnym. Na przykład w rozporządzeniu określono praktyki blokowania geograficznego w sektorze handlu elektronicznego, który ze względu na swój charakter ma charakter transgraniczny. Europejskie Centra Konsumenckie pracują nad tą kwestią od wielu lat, gromadząc przykłady i praktyki transgraniczne. Wraz z europejską siecią konkurencji i siecią współpracy w zakresie ochrony konsumenta przewiduje się obecnie lepszą koordynację działań w zakresie egzekwowania prawa.

4.3.2.

W szybko rozwijającym się obszarze gospodarki cyfrowej wciąż tworzy się wiele innych rodzajów praktyk antykonkurencyjnych. Na przykład użycie zaawansowanych algorytmów umożliwia dostosowanie cen na podstawie danych osobowych zebranych z różnych źródeł internetowych, a także pomaga przedsiębiorstwom w zmowie realizowanej online. Komisja musi dysponować odpowiednimi środkami budżetowymi w celu monitorowania takich praktyk i przeciwdziałania im.

4.4.

EKES uważa, że lepsza współpraca między właściwymi organami krajowymi a organizacjami konsumenckimi byłaby korzystna dla obu stron, zwłaszcza że krajowe organizacje konsumenckie mają bardzo dobre możliwości informowania właściwych organów krajowych o podejrzeniach naruszenia. Faktycznie mogą one dostarczyć władzom cenne dane z własnych procedur rozpatrywania skarg.

4.5.

Unia energetyczna może stymulować trwający proces zapewniania uczciwej konkurencji sektorowi energetycznemu UE, w którym nadal istnieje szeroki zakres cen dla konsumentów i przemysłu i w którym można ograniczać możliwości wyboru na rynku. EKES uważa, że szczegółowa analiza praktyk regulacyjnych, które znacznie różnią się w poszczególnych państwach członkowskich, stworzy podstawę do konstruktywnego dialogu, aby zniwelować rozbieżności. Dialog ten powinien być prowadzony wspólnie przez krajowe organy ds. konkurencji, krajowe organy regulacji energetyki i Komisję. Może to rzucić światło na brak wyboru i restrykcyjne praktyki, na przykład w systemach centralnego ogrzewania.

4.6.

Ciągłym problemem jest niewłaściwe wykorzystanie siły rynkowej w sektorze handlu detalicznego żywnością. Zdaniem Komisji rodzi się pytanie, czy duże sieci handlu detalicznego nie uzyskały zbyt dużej siły przetargowej (w negocjacjach dwustronnych z dostawcami) i siły nabywczej (na rynku ogółem) dzięki ich podwójnej roli jako klientów i konkurentów (poprzez produkty pod własną marką) swych dostawców (10). Komitet wzywa do działania zgodnego z niedawną opinią w tej sprawie (11) i powtarza swoje zalecenie, by w przyszłych sprawozdaniach dotyczących polityki konkurencji Komisja uwzględniła kwestię monitorowania sposobu, w jaki funkcjonuje łańcuch dystrybucji żywności.

4.7.   Prawo konkurencji i szerzej pojęty interes publiczny

4.7.1.

Zakłócenia rynku mogą wynikać z wielu czynników wykraczających poza ścisły zakres polityki konkurencji. Należą do nich miedzy innymi duże różnice między państwami członkowskimi w kwestii polityki opodatkowania osób prawnych, praktyki w zakresie zatrudnienia zwane zbiorczo dumpingiem socjalnym, praktyki w obrębie tzw. gospodarki fuch, a także kwestie związane z gospodarką o obiegu zamkniętym i globalną stabilnością gospodarczą.

4.7.2.

Prawo konkurencji, zakorzenione w perspektywie gospodarczej pochodzącej z połowy XX wieku, musi obecnie sprostać wyzwaniom XXI wieku. Przezwyciężenie sztucznego rozdziału sfery rynku od sfery społeczno-gospodarczej wymaga zainicjowania kompleksowego i systemowego przeglądu unijnego prawa konkurencji, z uwzględnieniem celów gospodarczych, środowiskowych i społecznych.

4.7.3.

EKES jest zdania, że podczas stosowania prawa konkurencji zobowiązania podjęte przez UE w związku z celami zrównoważonego rozwoju i porozumieniem paryskim w sprawie zmiany klimatu, będące uzupełnieniem istniejących zobowiązań traktatowych, powinny być uwzględniane jako cele leżące w interesie publicznym, równolegle do interesów konsumentów.

4.7.4.

Należy uznać skutki, jakie koncentracja rynku przyniesie przyszłym pokoleniom konsumentów i producentów. Trzeba dokonać oceny różnych modeli kalkulacji szkodliwych skutków długoterminowych, podobnie jak ma to już miejsce w przypadku np. zamówień publicznych, gdzie tego rodzaju ocena dokonywana jest za pośrednictwem rachunku kosztów cyklu życia.

4.8.

Ponieważ wiele kwestii pozostaje nierozstrzygniętych, w kilku niedawnych opiniach (12) EKES wezwał do wzmocnienia podejmowanych przez Komisję Europejską środków dotyczących uczciwego opodatkowania (odnośnie do przedsiębiorstw międzynarodowych i osób fizycznych). Obejmują one walkę z oszustwami podatkowymi, rajami podatkowymi, agresywnym planowaniem podatkowym i niesprawiedliwą konkurencją podatkową między państwami członkowskimi.

4.9.

W szczególności ciągłe i znaczne zakłócenia rynku są spowodowane mocno zróżnicowanymi systemami podatku od osób prawnych w poszczególnych państwach członkowskich. Stawki opodatkowania przedsiębiorstw sięgają od 9 % do 35 %, a w niektórych krajach są nawet jeszcze niższe w takich kategoriach jak prawa własności intelektualnej. Ponieważ polityka podatkowa należy do kompetencji krajowych, polityka konkurencji UE zawsze będzie walczyć o złagodzenie wywołanych zakłóceń.

4.10.

Dyrektywa w sprawie unikania opodatkowania (ATAD), która powinna być wdrożona za pośrednictwem przepisów państw członkowskich do dnia 1 stycznia 2019 r., ustanawia zasady przeciwdziałania praktykom unikania opodatkowania, wpływającym bezpośrednio na funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Dyrektywa zawiera elementy, które powinny zapobiec pewnym rozbieżnościom w podejściu różnych krajów. Podejście to należy przyjąć z zadowoleniem.

---

(1)  Rozporządzenie Komisji (UE) nr 330/2010 (Dz.U. L 102 z 23.4.2010, s. 1).

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/ALL/?uri=CELEX:32010R0330

(2)  http://ec.europa.eu/competition/antitrust/proposed_directive_en.pdf

(3)  Dz.U. C 283 z 10.8.2018, s. 69.

(4)  Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/104/UE w sprawie dochodzenia roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia prawa konkurencji (Dz.U. L 349 z 5.12.2014, s. 1).

(5)  Dz.U. C 345 z 13.10.2017, s. 70.

(6)  Wniosek w sprawie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącej nadania organom ochrony konkurencji państw członkowskich uprawnień w celu zapewnienia skuteczniejszego egzekwowania reguł konkurencji i należytego funkcjonowania rynku wewnętrznego (COM(2017) 142 final).

(7)  Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ochrony osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii (COM(2018) 218 final).

(8)  Opinia EKES-u w sprawie wzmocnienia ochrony sygnalistów na szczeblu UE, sprawozdawczyni: Franca Salis-Madinier (Dz.U. C 62 z 15.2.2019, s. 155).

(9)  Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/2394 (Dz.U. L 345 z 27.12.2017, s. 1).

(10)  Dokument roboczy służb Komisji, SWD(2018) 349 final.

(11)  Dz.U. C 283 z 10.8.2018, s. 69.

(12)  Dz.U. C 262 z 25.7.2018, s. 1; Dz.U. C 197 z 8.6.2018, s. 29; Dz.U. C 81 z 2.3.2018, s. 29.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący rozporządzenia Rady zmieniającego rozporządzenie Rady (UE) 2015/1588 z dnia 13 lipca 2015 r. dotyczące stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do niektórych kategorii horyzontalnej pomocy państwa”

[COM(2018) 398 final – 2018/0222 (NLE)]

(2019/C 110/09)

Sprawozdawca:

Jorge PEGADO LIZ

Wniosek o konsultację	Komisja Europejska, 12.7.2018
Podstawa prawna	Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	21.11.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	12.12.2018
Sesja plenarna nr	539
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	205/3/4

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES w pełni przyjmuje do wiadomości wniosek dotyczący rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie (UE) 2015/1588 z dnia 13 lipca 2015 r. dotyczącego stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do niektórych kategorii horyzontalnej pomocy państwa (COM(2018) 398 final), którego celem jest dodanie dwóch nowych kategorii do rozporządzenia upoważniającego Komisję do przyjęcia wyłączeń grupowych (rozporządzenie Rady (UE) 2015/1588 (1) z dnia 13 lipca 2015 r.).

1.2.

EKES uważa, że wniosek ten jest konieczny i aktualny w kontekście szeregu nowych wniosków, zwłaszcza tych dotyczących kolejnych wieloletnich ram finansowych, ponieważ jest on niezbędnym instrumentem skutecznego funkcjonowania wielu środków przewidzianych w nowych inicjatywach. Wniosek ten w decydujący sposób przyczynia się do zapewnienia Komisji ważnej roli w wyborze wspieranych finansowo projektów zgodnie ze wspólnym interesem UE oraz do tego, że wsparcie publiczne będzie w pełni przejrzysty sposób uzupełniać inwestycje prywatne.

1.3.

EKES zgadza się zatem z nowym wnioskiem Komisji i popiera go. Uważa również za właściwe zachęcanie zainteresowanych stron do przestrzegania wytycznych kodeksu najlepszych praktyk.

2.   Wniosek Komisji

2.1.

W dniu 6 czerwca 2018 r. Komisja przedstawiła wniosek dotyczący rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie (UE) 2015/1588 z dnia 13 lipca 2015 r. dotyczące stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do niektórych kategorii horyzontalnej pomocy państwa (2) w ramach szeregu nowych wniosków dotyczących w szczególności kolejnych wieloletnich ram finansowych (WRF) (3).

2.2.

Biorąc pod wagę, że celem tego wniosku jest poprawa interakcji między niektórymi unijnymi programami finansowania, w szczególności programem COSME i „Horyzont Europa” czy programem „Cyfrowa Europa”, nowym funduszem InvestEU i wspieraniem europejskiej współpracy terytorialnej i przepisów dotyczących pomocy państwa, powinien on umożliwiać ukierunkowane zmiany w istniejących zasadach pomocy państwa, tak aby finansowanie publiczne państw członkowskich – w tym europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne objęte zarządzaniem na szczeblu krajowym – oraz fundusze unijne, którymi zarządza Komisja na szczeblu centralnym, mogły być łączone w sposób jak najbardziej płynny, bez zakłócania konkurencji na rynku UE.

2.3.

W związku z powyższym, celem wniosku jest dodanie dwóch nowych kategorii do rozporządzenia upoważniającego, co umożliwi Komisji przyjęcie wyłączeń grupowych (rozporządzenie (UE) 2015/1588 z dnia 13 lipca 2015 r.) w oparciu o precyzyjnie zdefiniowane kryteria zgodności, które zapewniają, aby wpływ na konkurencję i wymianę handlową między państwami członkowskimi był ograniczony. Dzięki przyjęciu takich wyłączeń grupowych możliwe byłoby znaczne uproszczenie procedur administracyjnych dla państw członkowskich i Komisji na podstawie jasno określonych warunków zgodności ex ante.

2.4.

Podsumowując, Komisja proponuje zatem dodanie do art. 1 ust. 1 lit. a) rozporządzenia (UE) 2015/1588 dwóch następujących punktów: xv) na finansowanie przekazywane za pośrednictwem centralnie zarządzanych instrumentów finansowych UE lub w formie gwarancji budżetowych UE lub przez nie wspierane, w przypadku gdy pomoc polega na dodatkowym finansowaniu zapewnianym przy użyciu zasobów państwowych; xvi) na projekty wspierane przez unijne programy w ramach Europejskiej współpracy terytorialnej.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

W niedawno przyjętych opiniach EKES poparł nowe inicjatywy programowe Komisji, zwłaszcza w swoich opiniach dotyczących: a) InvestEU (4); b) Program „Horyzont Europa” (5); c) Sztuczna inteligencja dla Europy (6); d) Badania naukowe i innowacje – odnowiony program europejski (7); e) Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz Fundusz Spójności (8); f) Rozporządzenie w sprawie europejskiej współpracy terytorialnej w latach 2021–2027 (9); g) Instrument „Łącząc Europę” (10); h) Wdrażanie projektów sieci TEN-T (11); i) Mobilność pojazdów połączonych i zautomatyzowanych (12); j) Program „Cyfrowa Europa” (13).

3.2.

Wniosek Komisji jest niezbędny dla skutecznego funkcjonowania wielu środków przewidzianych w nowych inicjatywach, których listę załącza się w celach informacyjnych, ponieważ dyskusje między współprawodawcami nadal trwają, i w decydujący sposób przyczynia się do zapewnienia, by Komisja odgrywała ważną rolę w wyborze projektów i programów wspieranych we wspólnym interesie Unii oraz by pomoc publiczna uzupełniała inwestycje prywatne w pełni przejrzysty sposób.

3.3.

W istocie art. 107, 108 i 109 rozdziału dotyczącego wspólnych reguł konkurencji stanowią przepisy matrycowe w akcie zasadniczym UE (TFUE) regulujące pomoc państwa.

3.4.

W celu stosowania rozporządzenia (UE) 2015/1588 z dnia 13 lipca 2015 r. przewidziano w nim stosowanie art. 107 i 108 TFUE do niektórych kategorii horyzontalnej pomocy państwa, niezależnie od tego, czy dotyczy ona inwestycji czy gwarancji państwowych.

3.5.

Rozporządzenie to musi zostać dostosowane w taki sposób, aby cele określone we wniosku Komisji, który EKES w pełni popiera, mogły zostać osiągnięte.

3.6.

EKES zgadza się zatem ze zmianami, które mają zostać wprowadzone do rozporządzenia (UE) 2015/1588 i które zostały określone we wniosku Komisji, gdyż uznaje je za niezbędne do osiągnięcia wspomnianych celów.

3.7.

EKES wyraża również zadowolenie, że kilka dni po opublikowaniu omawianego wniosku Komisja opublikowała również „Kodeks najlepszych praktyk dotyczących przebiegu postępowania w zakresie kontroli pomocy państwa” (14), który uchyla kodeks opublikowany w 2009 r. i włącza zawiadomienie w sprawie procedury uproszczonej (15).

3.8.

EKES z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę mającą na celu jak najlepsze wykorzystanie zmodernizowanych przepisów dotyczących pomocy państwa, zawartych w przedmiotowym wniosku, zapewnienie państwom członkowskim, beneficjentom pomocy i zainteresowanym stronom wskazówek dotyczących praktycznego funkcjonowania procedur pomocy państwa oraz zapewnienie, „że procedury dotyczące pomocy państwa będą tak przejrzyste, proste, jasne, przewidywalne i terminowe, jak to tylko możliwe”.

3.9.

Wspomniany kodeks najlepszych praktyk z 2018 r. nie jest wyczerpujący i nie tworzy żadnych nowych praw. Opisuje on procedurę i dostarcza wskazówek na jej temat. Zgodnie z jego brzmieniem kodeks ten należy czytać w połączeniu ze wszystkimi innymi wcześniej przyjętymi przepisami.

3.10.

Jego głównym celem jest promowanie współpracy zainteresowanych stron z Komisją podczas kontroli oraz ułatwienie zrozumienia procedury dla przedsiębiorstw i państw członkowskich.

3.11.

Usprawnia on również procedurę rozpatrywania skarg dotyczących pomocy państwa, zobowiązując skarżących do wykazania naruszonego interesu, gdy tylko zostanie złożony formularz skargi, oraz określając orientacyjne terminy rozpatrywania skarg.

---

(1)  Dz.U. L 248 z 24.9.2015, s. 1.

(2)  COM(2018) 398 final.

(3)  COM(2018) 321 final z dnia 2 kwietnia 2018 r.

(4)  ECO/474 (Dz.U. C 62 z 15.2.2019, s. 131).

(5)  INT/858 (Dz.U. C 62 z 15.2.2019, s. 33).

(6)  Dz.U. C 440 z 6.12.2018, s. 51.

(7)  Dz.U. C 440 z 6.12.2018, s. 73.

(8)  ECO/462 (Dz.U. C 62 z 15.2.2019, s. 33).

(9)  Dz.U. C 440 z 6.12.2018, s. 116.

(10)  Dz.U. C 440 z 6.12.2018, s. 191.

(11)  TEN/669 (Dz.U. C 62 z 15.2.2019, s. 269).

(12)  TEN/673 (Dz.U. C 62 z 15.2.2019, s. 274).

(13)  TEN/677 (Dz.U. C 62 z 15.2.2019, s. 292).

(14)  Komunikat Komisji C(2018) 4412 final z dnia 16 lipca 2018 r.

(15)  Dz.U. C 136 z 16.6.2009, s. 13.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie działań Unii po jej przystąpieniu do Aktu genewskiego Porozumienia lizbońskiego w sprawie nazw pochodzenia i oznaczeń geograficznych”

[COM(2018) 365 final – 2018/0189 (COD)]

(2019/C 110/10)

Sprawozdawca:

Arnold PEUCH d’ALISSAC

Wniosek o konsultację	Parlament Europejski, 10.9.2018 Rada, 17.10.2018
Podstawa prawna	Art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Komisja odpowiedzialna	Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji
Data przyjęcia przez sekcję	21.11.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej	12.12.2018
Sesja plenarna nr	539
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	208/1/3

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

Oznaczenia geograficzne stanowią wyjątkowy i cenny zasób dla producentów w Unii Europejskiej na światowym rynku o coraz bardziej zliberalizowanym i konkurencyjnym charakterze.

1.2.

Komisja Europejska powinna zawsze działać na rzecz ochrony modelu produkcji i systemów zapewnienia jakości uznawanych na szczeblu światowym z uwagi na ich zrównoważony charakter korzystny dla konsumentów i producentów.

1.3.

Cechą szczególną oznaczeń jest położenie nacisku na lokalny wymiar danego produktu, przez co zwraca się uwagę na aspekty kulturowe i lokalne umiejętności oraz na dany obszar i jego specyfikę agroekologiczną. Są to cechy, które należy chronić.

1.4.

Na całym świecie można zaobserwować znaczący rozwój urzędowych znaków identyfikacji jakości i pochodzenia.

1.5.

EKES zwraca uwagę na ten pozytywny aspekt i z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji Europejskiej mający na celu ochronę zarejestrowanych nazw pochodzenia i oznaczeń geograficznych w ramach porozumienia genewskiego i odpowiednich praktyk prawnych. Uważa, że koniecznie trzeba podjąć próbę zharmonizowania ram ochrony znaków jakości na szczeblu międzynarodowym. Jednak, jego zdaniem, zasadnicze znaczenie ma, by pracować nad globalnym podejściem mającym na celu ochronę i promowanie całego systemu oznaczeń jakości.

1.6.

Należy zaproponować system, który gwarantuje równe traktowanie wszystkich europejskich producentów, którzy chcieliby, aby ich oznaczenie geograficzne zostało także uznane na szczeblu międzynarodowym.

1.7.

Komitet uważa, że należy zachować prawa nabyte przez te oznaczenia geograficzne, które są już zarejestrowane i chronione na poziomie europejskim, aby uniknąć szkodliwych skutków i nierównego traktowania.

2.   Wniosek dotyczący rozporządzenia

2.1.

Celem wniosku Komisji jest zapewnienie ram prawnych na potrzeby skutecznego udziału Unii w związku lizbońskim w sprawie nazw pochodzenia i oznaczeń geograficznych Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO), gdy Unia stanie się umawiającą się stroną aktu genewskiego.

2.2.

Akt genewski zobowiązuje każdą umawiającą się stronę do ochrony zarejestrowanych nazw pochodzenia i oznaczeń geograficznych na jej terytorium, w ramach jej systemu prawnego i praktyki. W związku z tym zarejestrowana nazwa pochodzenia lub oznaczenie geograficzne są chronione przez każdą z umawiających się stron, jeżeli nie odmówiła ona takiej ochrony.

2.3.

Po uzyskaniu przez Unię Europejską statusu umawiającej się strony aktu genewskiego Komisja Europejska przedstawi wykaz unijnych oznaczeń geograficznych (uzgodniony z państwami członkowskimi), które mają być objęte ochroną w ramach systemu lizbońskiego. Po przystąpieniu Unii do związku lizbońskiego składanie wniosków o rejestrację międzynarodową dodatkowych oznaczeń geograficznych chronionych i zarejestrowanych w Unii jest możliwe z inicjatywy Komisji lub na wniosek państwa członkowskiego lub zainteresowanej grupy producentów.

2.4.

Należy ustanowić odpowiednie procedury oceny przez Komisję nazw pochodzenia i oznaczeń geograficznych, które pochodzą z umawiających się stron będących państwami trzecimi i są zarejestrowane w rejestrze międzynarodowym. Egzekwowanie przez Unię nazw pochodzenia i oznaczeń geograficznych, które pochodzą z umawiających się stron będących państwami trzecimi i są zarejestrowane w rejestrze międzynarodowym, odbywa się zgodnie z rozdziałem III aktu genewskiego.

2.5.

Akt ten w szczególności nakłada na każdą umawiającą się stronę obowiązek udostępnienia skutecznych środków ochrony prawnej dotyczących ochrony zarejestrowanych nazw pochodzenia i zarejestrowanych oznaczeń geograficznych (zob. art. 14 Aktu genewskiego Porozumienia lizbońskiego) (1).

2.6.

Siedem państw członkowskich UE jest członkami związku lizbońskiego i w związku z tym państwa te przyjęły ochronę nazw państw trzecich. Aby zapewnić im środki do wypełnienia ich zobowiązań międzynarodowych przyjętych przed przystąpieniem Unii do związku lizbońskiego, należy przyjąć przepisy przejściowe, które powinny wywoływać skutki jedynie na szczeblu krajowym i które nie powinny w żaden sposób wpływać na handel wewnątrzunijny lub międzynarodowy.

2.7.

Opłaty należne na mocy aktu genewskiego oraz wspólnego regulaminu wykonawczego w związku ze złożeniem wniosku o rejestrację międzynarodową nazwy pochodzenia lub oznaczenia geograficznego ponosi państwo członkowskie, z którego pochodzi dana nazwa pochodzenia lub dane oznaczenie geograficzne (zob. art. 11 Aktu genewskiego Porozumienia lizbońskiego) (2).

2.8.

UE ustanowiła jednolite i wyczerpujące systemy ochrony oznaczeń geograficznych produktów rolnych. Dzięki tym systemom chronione nazwy objętych nimi produktów podlegają szerokiej ochronie w całej UE w oparciu o pojedynczy proces składania wniosku. Omawiany wniosek jest zgodny z ogólną polityką UE mającą propagować i wzmacniać ochronę oznaczeń geograficznych poprzez umowy dwustronne, regionalne i wielostronne.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji Europejskiej mający na celu ochronę zarejestrowanych nazw pochodzenia i oznaczeń geograficznych w ramach aktu genewskiego i odpowiednich praktyk prawnych. W kontekście coraz większej globalizacji, przede wszystkim w odniesieniu do handlu produktami rolno-spożywczymi, koniecznie należy podjąć próbę stworzenia zharmonizowanych ram ochrony oznaczeń jakości na szczeblu międzynarodowym.

3.2.

Komisja Europejska powinna zawsze działać na rzecz ochrony modelu produkcji i systemów kontroli jakości uznawanych na szczeblu światowym z uwagi na ich korzystny wpływ na zdrowie konsumentów i zrównoważony charakter gospodarczy i ekologiczny.

3.3.

Oznaczenia geograficzne stanowią wyjątkowy i cenny zasób (5,7 % wartości sprzedaży przemysłu rolno-spożywczego, czyli ponad 54 mld EUR w 2010 r.) (3) dla producentów w Unii Europejskiej na światowym rynku o coraz bardziej zliberalizowanym charakterze. Jednakże próby rywalizacji w dziedzinie jakości będą nieskuteczne, jeśli główny element wykorzystywany przez nasze produkty wysokiej jakości, czyli oznaczenia geograficzne, nie jest w wystarczającym stopniu chroniony przed rynkami międzynarodowymi.

3.4.

Komitet podkreśla, że oznaczenia geograficzne to znaki wyróżniające, które pozwalają na odróżnienie konkurencyjnych produktów i informują konsumentów o ich pochodzeniu. Oznaczenie geograficzne, w przeciwieństwie do znaków towarowych, ma na celu podkreślenie związku między produktem a terytorium, z którego pochodzi. Wobec tego cechą szczególną oznaczeń jest położenie nacisku na lokalny wymiar danego produktu, przez co zwraca się uwagę na aspekty kulturowe i lokalne umiejętności oraz na dany obszar i jego specyfikę agroekologiczną. Są to cechy, które należy chronić.

3.5.

Już w 2008 r. EKES w swojej opinii w sprawie oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia (4) podkreślał, że w europejskim społeczeństwie obywatelskim zauważono, że od pewnego czasu konsumenci coraz częściej zwracają uwagę na właściwości produktów rolno-spożywczych, co przekłada się na popyt na produkty wysokiej jakości. Stwierdzenie to pozostaje aktualne dzisiaj bardziej niż kiedykolwiek. Konsument europejski coraz częściej poszukuje produktów wysokiej jakości pochodzących z danego obszaru, regionu lub kraju, i których jakość i renoma, pośród innych cech, są zasadniczo związane z danym pochodzeniem geograficznym (5).

3.6.

Według niedawnej opinii francuskiej Rady Społeczno-Gospodarczej i Ekologicznej pod tytułem „Les signes officiels de qualité et d’origine des produits alimentaires” („Oficjalne oznaczenia jakości i pochodzenia produktów spożywczych”) w skali światowej można zaobserwować znaczący rozwój urzędowych znaków identyfikacji jakości i pochodzenia. Oznaczenia geograficzne zyskują coraz większe znaczenie, ponieważ zaspokajają rosnące zapotrzebowanie konsumentów, a także podkreślają historię, dziedzictwo i tradycyjne umiejętności związane z danym obszarem.

3.7.

Komitet pragnie przypomnieć, że według danych FAO (6) notuje się wysoce pozytywny wpływ oznaczeń geograficznych na ceny, niezależnie od rodzaju produktu, regionu pochodzenia lub długości okresu rejestracji.

3.8.

Kwestie związane z ochroną oznaczeń geograficznych zajmują coraz ważniejszą pozycję we wszystkich zawieranych lub będących przedmiotem negocjacji umowach dwustronnych. EKES zwraca uwagę na ten pozytywny aspekt. Jednak, jego zdaniem, zasadnicze znaczenie ma, by pracować nad globalnym podejściem mającym na celu ochronę i promowanie całego systemu oznaczeń jakości.

3.9.

Komitet uważa, że w tym celu należy ponownie rozważyć propozycję opracowania wykazu pozytywnego na szczeblu unijnym. Nie idzie ona w parze z wymogiem ogólnej ochrony systemu oznaczeń geograficznych, Należy bowiem zaproponować system, który gwarantuje równe traktowanie wszystkich europejskich producentów, którzy chcieliby, aby ich oznaczenie geograficzne zostało także uznane na szczeblu międzynarodowym. Jest to tym bardziej istotne, że wybrane kryteria nie uwzględniają innych aspektów społeczno-gospodarczych mających zasadnicze znaczenie dla rozwoju gospodarki niektórych regionów Unii Europejskiej. Oznaczenia geograficzne często powodują rozwój lokalnej gospodarki, co prowadzi do tworzenia miejsc pracy. Ma to bardzo istotne konsekwencje dla innych sektorów gospodarki, takich jak turystyka, oraz korzystnie wpływa na gospodarkę przestrzenną.

3.10.

EKES zwraca się do Komisji, by wzięła pod uwagę konsekwencje przyszłych nowych relacji między Unią Europejską i Zjednoczonym Królestwem oraz skutki, jakie utworzenie wykazu pozytywnego mogłoby mieć na trwające negocjacje, które powinny być prowadzone w duchu ochrony całego systemu zapewnienia jakości Unii Europejskiej. Po wystąpieniu Zjednoczone Królestwo będzie musiało nadal przestrzegać gwarantowanych przez system oznaczeń geograficznych, z których korzystała dotychczas.

3.11.

Komitet podkreśla, że podrabianie produktów stanowi bardzo poważne zagrożenie dla europejskiego sektora rolno-spożywczego. Niedawno opublikowane przez Komisję Europejską sprawozdanie (7) potwierdza, że najczęściej podrabianymi produktami są produkty rolno-spożywcze.

3.12.

Komitet przypomina, że siedem państw członkowskich UE jest już członkami związku lizbońskiego (Bułgaria, Republika Czeska, Francja, Portugalia, Słowacja, Węgry i Włochy), a w ramach wspomnianego związku zarejestrowanych jest obecnie ponad 1 000 oznaczeń geograficznych objętych międzynarodową ochroną z tytułu chronionych nazw pochodzenia (ChNP) i chronionych oznaczeń geograficznych (ChOG) na podstawie jednej procedury rejestracji.

3.13.

Komitet uważa, że należy zachować prawa nabyte przez te oznaczenia geograficzne, które są już zarejestrowane i chronione na poziomie europejskim, aby uniknąć szkodliwych skutków i nierównego traktowania.

3.14.

Wreszcie EKES zwraca uwagę na jedyne dostępne obecnie badanie (z 2012 r.) na temat wartości handlowej oznaczeń geograficznych w UE (8). Wydaje się jednak, że w wypadku oznaczeń geograficznych premia za dodatkową wartość („value premium rate”) nie zmieniła się od tego czasu.

---

(1)  http://www.wipo.int/edocs/pubdocs/fr/wipo_pub_239.pdf

(2)  Tamże.

(3)  Zob. przetarg nr AGRI-2011-EVAL-04.

(4)  Dz.U. C 204 z 9.8.2008, s. 57.

(5)  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?qid=1540542863415&uri=CELEX:32012R1151

(6)  Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. wyżywienia i rolnictwa.

(7)  https://ec.europa.eu/taxation_customs/sites/taxation/files/report_on_eu_customs_enforcement_of_ipr_2017_en.pdf (dokument dostępny jak dotąd tylko w wersji angielskiej).

(8)  https://ec.europa.eu/agriculture/external-studies/value-gi_en (dokument dostępny jak dotąd tylko w wersji angielskiej).

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Zmieniony wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (UE) nr 1093/2010 w sprawie ustanowienia Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego), rozporządzenie (UE) nr 1094/2010 w sprawie ustanowienia Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych); rozporządzenie (UE) nr 1095/2010 w sprawie ustanowienia Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych); rozporządzenie (UE) nr 345/2013 w sprawie europejskich funduszy venture capital; rozporządzenie (UE) nr 346/2013 w sprawie europejskich funduszy na rzecz przedsiębiorczości społecznej; rozporządzenie (UE) nr 600/2014 w sprawie rynków instrumentów finansowych; rozporządzenie (UE) 2015/760 w sprawie europejskich długoterminowych funduszy inwestycyjnych; rozporządzenie (UE) 2016/1011 w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki referencyjne w instrumentach finansowych i umowach finansowych lub do pomiaru wyników funduszy inwestycyjnych; rozporządzenie (UE) 2017/1129 w sprawie prospektu, który ma być publikowany w związku z ofertą publiczną papierów wartościowych lub dopuszczeniem ich do obrotu na rynku regulowanym oraz dyrektywę (UE) 2015/849 w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu”

[COM(2018) 646 final – 2017/0230 (COD)]

(2019/C 110/11)

Sprawozdawca generalny:

Petr ZAHRADNÍK

Wniosek o konsultację	Parlament Europejski, 4.10.2018 Rada Unii Europejskiej, 12.11.2018
Podstawa prawna	Art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej
Data przyjęcia na sesji plenarnej	12.12.2018
Sesja plenarna nr	539
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	121/0/4

1.   Wnioski i zalecenia

1.1.

EKES docenia elastyczność, z jaką Komisja Europejska reaguje na problemy, które wystąpiły w bankach i instytucjach finansowych, i przyjmuje dodatkowe środki w celu zwalczania praktyk prania pieniędzy i finansowania terroryzmu.

1.2.

Jednocześnie EKES uważa, że wzmocnieniu koordynacji między organami nadzoru oraz usprawnieniu ich interakcji powinna towarzyszyć koordynacja działań z innymi właściwymi podmiotami, aby skutecznie rozwiązać ten bardzo niebezpieczny problem.

1.3.

EKES ostrzega, że możliwości techniczne i komunikacyjne nie tylko umożliwiają tworzenie innowacyjnych produktów finansowych z korzyścią dla deponentów i inwestorów, ale stanowią również dużą pokusę dla sprawców działań przestępczych w dziedzinie prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. W związku z tym wzywa, aby przyjęte rozwiązania w jak największym stopniu zmierzały do wyeliminowania ryzyka w przyszłości.

1.4.

EKES podkreśla znaczenie tego problemu w stosunkach z państwami trzecimi w kontekście narastających zagrożeń geopolitycznych, politycznych i związanych z bezpieczeństwem oraz podkreśla potrzebę jak najlepszego przygotowania UE do eliminacji praktyk prania pieniędzy i finansowania terroryzmu oraz do eliminacji nadużywania rynku finansowego i instytucji finansowych UE.

1.5.

EKES uznaje i respektuje to, że środki zaproponowane we wniosku ustawodawczym stanowią co prawda ważne, ale jedynie częściowe etapy w zakresie koordynacji, organizacji i kompetencji, po których należy zastosować kolejny zestaw środków w celu skutecznego rozwiązania problemu. Jednocześnie zgadza się z Komisją Europejską, że w trosce o skuteczność i trwałość wybranej drogi lepiej jest postępować bardziej stopniowo, aby nie doszło do poważnych zakłóceń stabilności i funkcjonowania obecnego systemu.

1.6.

EKES jest przekonany, że w ramach nowej równowagi kompetencji organów nadzoru pożądana jest zrównoważona relacja między Europejskim Urzędem Nadzoru Bankowego (EUNB) wyposażonym w nowe kompetencje a krajowymi organami nadzoru, tak by wszystkie odnośne podmioty mogły w optymalny sposób wykorzystać swój potencjał do pożądanego rozwiązania problemu.

1.7.

EKES podkreśla znaczenie komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej na temat prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, by środki osiągnęły zamierzony cel. Kluczowym elementem komunikacji wewnętrznej jest ochrona przepływów informacji pomiędzy odpowiednimi organami nadzorczymi. W przypadku informacji zewnętrznych przedmiotowy krąg odbiorców powinien otrzymać informacje i wiedzę na temat różnych sposobów prezentowania tego rodzaju przestępstwa jako środka zapobiegania i przygotowania go.

1.8.

Komitet zastanawia się, na jakich podstawach sektor bankowy został uznany za najbardziej podatny na niewłaściwe wykorzystanie do celów działalności przestępczej związanej z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu, w wyniku czego wzmocniono pozycję i uprawnienia EUNB, a nie dwóch pozostałych organów nadzoru UE.

1.9.

EKES z zadowoleniem przyjąłby doprecyzowanie kształtu nowych stosunków w zakresie koordynacji i wspólnego działania na rzecz zwalczania prania pieniędzy i finansowania terroryzmu między EUNB a innymi organami nadzoru UE, krajowymi organami nadzoru, a zwłaszcza organami nadzoru państw trzecich.

2.   Ogólny kontekst wniosku i najważniejsze fakty

2.1.

Od 2011 r. w UE obowiązuje nowy system nadzoru finansowego, który w znacznym stopniu przyczynił się do stabilizacji rynku finansowego i ograniczenia ryzyka. Doprowadził do harmonizacji przepisów dotyczących rynków finansowych w UE i do konwergencji działań w zakresie nadzoru nad nimi. Jednakże rozkwit innowacji technologicznych i finansowych, który nastąpił od tego czasu, jeszcze bardziej rozszerzył zakres przestępstw, w których nadużywa się sektora finansowego do wspierania czynów przestępczych i do legalizacji płynących z nich zysków. Oba rodzaje działań są oczywiście nie tylko niepożądane i niedopuszczalne z punktu widzenia społeczeństwa, lecz jednocześnie także deformują funkcjonalność i skuteczność rynków finansowych, gdyż ich podstawowym celem nie jest maksymalizacja zysku pochodzącego z obiektywnych możliwości wykorzystania poszczególnych aktywów i ich wartości, ale zatajanie, ukrywanie i nieujawnianie; takie praktyki wiążą się następnie z faktem, że środki finansowe mogą nie być alokowane w sposób optymalny.

2.2.

Celem proponowanych środków jest zatem nie tylko powstrzymanie lub ograniczenie możliwości przyczyniających się do popełniania przestępstw lub legalizacji płynących z nich zysków, ale również zachowanie dobrej kondycji instytucji finansowych wykorzystywanych podczas takich czynów przestępczych oraz zapewnienie stabilności i bezpieczeństwa konsumentom i inwestorom. Prowadzi to również do ograniczenia ryzyka politycznego i ryzyka utraty reputacji ponoszonego zarówno przez poszczególne państwa członkowskie, jak i całą UE.

2.3.

Ponieważ rynki finansowe mają obecnie charakter międzynarodowy i są wzajemnie powiązane jak nigdy dotąd, niezwykle istotne dla celów omawianego wniosku jest utworzenie systemu, który pełniłby swoje funkcje w kontekście transgranicznym, ponieważ analizy empiryczne wskazują, że takie przestępstwa coraz częściej popełniane są na poziomie transgranicznym, m.in. przez angażowanie podmiotów z państw trzecich. Nawet najlepiej zorganizowane ściganie takich przestępstw na poziomie pojedynczego państwa członkowskiego nie wystarczy do ostatecznego powodzenia takich wysiłków. W związku z tym bardzo ważne są skuteczne wspólne działania krajowych organów nadzoru w dziedzinie zwalczania prania pieniędzy, a także krajowych organów nadzoru finansowego z organami UE odpowiedzialnymi za tę dziedzinę oraz z organami nadzoru państw trzecich.

2.4.

Proponowany środek, który jest przedmiotem niniejszej opinii, stanowi jedynie częściowy środek ku wskazanemu celowi. Aby uznać te działania za skuteczne, bezwzględnie konieczna jest koordynacja z innymi elementami, które łącznie tworzą systematyczne i spójne podejście, tak by maksymalnie utrudnić przestępcom prowadzenie takiej przestępczej działalności.

2.5.

Zasadniczo celem omawianego wniosku jest: — optymalizacja wykorzystania dostępnej wiedzy fachowej i zasobów dzięki centralizacji w Europejskim Urzędzie Nadzoru Bankowego (EUNB) zadań związanych z zapobieganiem praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu oraz zwalczaniem tych zjawisk na całym rynku finansowym, — wyjaśnienie zakresu i treści powierzonych EUNB zadań dotyczących zwalczania procederu prania pieniędzy, — wzmocnienie narzędzi służących realizacji zadań w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy, — wzmocnienie koordynującej roli EUNB w międzynarodowych sprawach dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy.

3.   Uwagi ogólne

3.1.

EKES uważa, że zwalczanie procederu prania pieniędzy i finansowania terroryzmu zyskuje na znaczeniu nie tylko ze względu na dynamikę zmian technologicznych i innowacji finansowych, ale również w związku z ujawnionymi w ostatnim czasie licznymi przypadkami nadużyć systemu bankowego i finansowego w niektórych państwach UE do popełniania czynów przestępczych. W tym kontekście za istotne należy także uznać zwiększone ryzyko geopolityczne, w tym również związane z działalnością terrorystyczną.

3.2.

EKES jest zaniepokojony, że wskazany problem pogarsza to, iż takie działania przestępcze i próby legalizacji osiąganych z tego tytułu zysków za pośrednictwem sektora finansowego prowadzone są nie tylko w wymiarze transgranicznym w obrębie UE, ale także w kontekście czynów przestępczych, które rozciągają się na państwa trzecie. EKES docenia to, że wniosek Komisji Europejskiej aktywnie dąży do rozwiązania tego problemu.

3.3.

W tym kontekście EKES zauważa, że chociaż przeglądem Europejskiego Systemu Nadzoru Finansowego zajmowano się około rok temu (1), a Komitet wydał na ten temat opinię (2) przyjętą na sesji plenarnej w dniu 15 lutego 2018 r., nowe informacje i okoliczności doprowadziły do konieczności aktualizacji owego wniosku i zawarcia w nim dodatkowych elementów w celu zwiększenia jego skuteczności. Treść wspomnianej opinii EKES-u w pełni zachowuje jednak aktualność i znaczenie. Jednocześnie EKES docenia elastyczną odpowiedź Komisji Europejskiej na szereg skandali związanych z bankowością w wielu państwach UE, które to skandale potwierdzają, że sprawcy czynów przestępczych są w stanie nadużywać zarówno narzędzi komunikacyjnych i technologicznych, jak i obowiązujących przepisów. Ujawniają przy tym słabości unijnego systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy.

3.4.

EKES odnotowuje, że nowe elementy zawarte we wniosku mają zasadniczo charakter techniczny i organizacyjny, podczas gdy rozwiązanie prowadzące do naprawy obecnej sytuacji musi być szersze i bardziej kompleksowe. EKES dodaje, że wniosek dotyczy wąskiego zakresu zagadnień związanych ze zwiększeniem uprawnień EUNB i zwiększeniem jego koordynacji z krajowymi organami nadzoru w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy, a w niektórych przypadkach i w pewnym stopniu – również kontroli nad tymi organami. Z drugiej strony we wniosku nie odniesiono się na przykład do działania służb i jednostek analityki finansowej. Wniosek dotyczy ogólnie koordynacji działań i procesów, a nie konkretnych treści związanych ze zwalczaniem prania pieniędzy.

3.5.

EKES ostrzega i podkreśla ponadto, że pranie pieniędzy umożliwia legalizację zysków z działalności, która została uznana za niezgodną z prawem i karalną, ale prowadzi równocześnie do nieracjonalnego przydziału zasobów, ponieważ głównym celem tych operacji jest „pozostanie w ukryciu”, a zarazem „legalizowanie” zainwestowanych w nie środków lub przesyłanie ich tam, gdzie zostaną popełnione kolejne czyny przestępcze, ale niekoniecznie przynoszenie zysków. EKES zauważa przy tym i podkreśla, że w przedstawionej aktualizacji nie uwzględniono również analizy nowych tendencji i okoliczności, w jakich dochodzi do prania pieniędzy w obecnych warunkach. W ramach eliminacji tych nieuczciwych praktyk wniosek koncentruje się ściśle i wyraźnie na wybranych obszarach, wśród których dominuje wzmocnienie roli EUNB wśród europejskich organów nadzoru w rozwiązywaniu problemów związanych ze zwalczaniem prania pieniędzy i finansowania terroryzmu oraz wzmocnienie koordynacji i komunikacji EUNB z krajowymi organami nadzoru w dziedzinie przeciwdziałania praniu pieniędzy, które to organy stanowią zasadniczo część organów nadzoru rynku bankowego lub finansowego.

3.6.

EKES uważa, że zasadnicze znaczenie w tym kontekście ma odpowiednie rozdzielenie kompetencji EUNB i organów krajowych z poszanowaniem zasady pomocniczości. Wzmocnienie uprawnień EUNB do zajmowania się operacjami transgranicznymi jest absolutnie niezbędne, słuszne i uzasadnione. Z drugiej strony Komitet dodaje, że w celu rozwiązywania spraw wyłącznie krajowych, których EUNB nie jest w stanie w pełni zidentyfikować, konieczne jest pozostawienie uprawnień w rękach władz krajowych.

3.7.

Z uwagi na to, że kwestia prania pieniędzy i finansowania terroryzmu ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia zdrowego otoczenia gospodarczego i finansowego w całej UE, EKES zastanawia się, czy nie należałoby stworzyć konkretnie w tym celu organizacji w ramach władzy wykonawczej UE, np. nowej dyrekcji generalnej odpowiedzialnej za tę dziedzinę. Kwestia ta zyskuje na znaczeniu w kontekście powoływania nowej Komisji Europejskiej na jesień 2019 roku.

3.8.

EKES zastanawia się również, na jakich podstawach proponuje się, by EUNB odgrywał główną rolę koordynatora w rozwiązywaniu tego problemu. Czy oznacza to, że Komisja Europejska uważa, że największe pole manewru do prania pieniędzy i finansowania terroryzmu istnieje w UE w sektorze bankowym?

3.9.

EKES popiera to, by w kontekście omawianego wniosku doszło do skutecznej komunikacji na temat rozwiązania problemu. Taka komunikacja powinna skupiać się nie tylko na skutecznym przekazywaniu informacji między wszystkimi zainteresowanymi organami nadzoru (komunikacja wewnętrzna), ale również na zapewnieniu odpowiedniego poziomu informacji w przestrzeni publicznej (klienci sektora finansowego i ogół społeczeństwa).

4.   Uwagi szczegółowe

4.1.

EKES apeluje, by we wniosku bardzo dokładnie określono obszary i relacje, w których EUNB odgrywa rolę dominującą w stosunku do pozostałych organów nadzoru UE w dziedzinie przeciwdziałania praniu pieniędzy i zwalczania finansowania terroryzmu, w formie bardziej kompleksowych uprawnień na cały ten rynek finansowy.

4.2.

W tym samym duchu EKES wzywa do bardziej szczegółowego wyjaśnienia warunków, na jakich EUNB może sprawować kontrolę nad postępowaniami krajowych organów nadzoru lub bezpośrednio wydawać decyzje w odniesieniu do poszczególnych podmiotów gospodarczych sektora finansowego.

4.3.

Jednocześnie EKES jest bardzo zainteresowany sposobami współpracy z organami nadzoru z państw trzecich.

4.4.

EKES apeluje również o wyjaśnienie, w jaki sposób należy dokonać centralizacji wszystkich dostarczanych przez władze krajowe istotnych informacji dotyczących prania pieniędzy i finansowania terroryzmu w przypadku, gdy źródła są sklasyfikowane jako „tajne” lub „ściśle tajne”, oraz w jaki sposób będą one chronione.

---

(1)  Zob. początkowy wniosek ustawodawczy COM(2017) 536 final z dnia 20 września 2017 r. Jego celem było zwiększenie zdolności europejskich organów nadzoru do zapewnienia konwergencji i skutecznego nadzoru nad rynkiem finansowym, ale nie odniesiono się w nim w szczególności do wzmocnienia uprawnień organów w zakresie zwalczania prania pieniędzy i finansowania terroryzmu.

(2)  Dz.U. C 227 z 28.6.2018, s. 63.