2.3.2018   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 81/1

Sprawozdawca:

Dimitris DIMITRIADIS

1.1.

EKES już w kilku opiniach konsekwentnie wyrażał swój pozytywny stosunek do polityki UE nastawionej na wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) (1). Jednakże MŚP to kategoria niezwykle zróżnicowana, a to oznacza, że potrzeba szczególnych starań, by odpowiednio ukierunkować wsparcie na odrębne podgrupy, a zwłaszcza na małe rodzinne i tradycyjne przedsiębiorstwa.

1.2.

Znaczenie tej podgrupy wynika z faktu, że tego rodzaju przedsiębiorstwa zapewniają zdecydowaną większość miejsc pracy w regionach UE. EKES przypomina swe wnioski i zalecenia przedstawione we wcześniejszych opiniach (2), a zarazem chce dokładniej zbadać i przeanalizować wyzwania, przed którymi stoją małe rodzinne i tradycyjne przedsiębiorstwa. Ma to na celu umożliwienie konstruktywnego wpływania na kształtowanie polityki zarówno na szczeblu UE, jak i krajowym i regionalnym.

1.3.

EKES wzywa Komisję Europejską (KE) do rozważenia sposobów wspierania i promowania małych rodzinnych i tradycyjnych przedsiębiorstw, ponieważ mają one kluczowe znaczenie dla powstawania nowych rodzajów działalności i wytwarzania dochodu na obszarach o ograniczonych zasobach. Tworzą one wartość dodaną w procesie rozwoju regionalnego, w szczególności w regionach słabiej rozwiniętych, ponieważ są głęboko zakorzenione w lokalnej gospodarce, w ramach której inwestują i utrzymują zatrudnienie.

1.4.

Zdaniem Komitetu w wielu regionach wciąż pozostających w tyle istnieje duży niewykorzystany potencjał rozwoju, który mogłyby realizować lokalne małe rodzinne i tradycyjne przedsiębiorstwa. Wyzwanie to powinno dotyczyć nie tylko Komisji Europejskiej, ale także innych podmiotów, które należy szeroko angażować, w tym samorządów lokalnych i lokalnych pośredników, takich jak organizacje przedsiębiorstw i instytucje finansowe.

1.5.

EKES apeluje do Komisji, by zwróciła uwagę na fakt, że ostatnie wydarzenia i tendencje w dziedzinie przemysłu i gospodarki negatywnie odbiły się na małych rodzinnych i tradycyjnych przedsiębiorstwach. Tracą one na konkurencyjności i coraz trudniej im funkcjonować.

1.6.

EKES jest zaniepokojony tym, że instrumenty polityki wsparcia nie są nastawione na tę kategorię przedsiębiorstw, a zatem jest mało prawdopodobne, by małe rodzinne i tradycyjne przedsiębiorstwa znacząco zyskały na tej pomocy. Ogólnie rzecz biorąc, wsparcie dla MŚP koncentruje się na zwiększaniu roli badań i innowacji w tego rodzaju przedsiębiorstwach oraz na przedsiębiorstwach typu start-up. EKES nie zamierza bynajmniej kwestionować znaczenia tej polityki, lecz chce podkreślić, że korzysta na niej niewielki ułamek MŚP i że zazwyczaj nie ma wśród nich małych rodzinnych i tradycyjnych przedsiębiorstw. Komitet z zadowoleniem przyjmuje zamiar Komisji, by dokonać przeglądu definicji MŚP, co zostało zapoczątkowane przez DG GROW i wstępnie zaplanowane na początek 2019 r. (3).

1.6.1.

Obecna definicja MŚP jest już nieaktualna, i w związku z tym Komitet jest zdania, że planowany przegląd mógłby być pomocny, by precyzyjniej zrozumieć charakter MŚP oraz opracować lepsze, ukierunkowane na nie strategie polityczne. EKES zwraca się do KE o to, by oceniła sposób stosowania obecnej definicji podczas wdrażania środków z zakresu polityki dotyczącej MŚP na szczeblu unijnym, krajowym i regionalnym w procesie konsultacji, ze szczególnym uwzględnieniem małych rodzinnych i tradycyjnych przedsiębiorstw.

1.6.2.

EKES jest zdania, że przegląd definicji powinien obejmować przynajmniej:

1.7.

EKES uważa, że ważne jest, by małe rodzinne i tradycyjne przedsiębiorstwa uznano za specjalną podgrupę, ponieważ to one zazwyczaj najbardziej cierpią z powodu niedoskonałości rynku. W związku z tym Komitet zaleca opracowanie specjalnie opracowanych dla nich polityk wsparcia. Aby takie działania były odpowiedzią na najbardziej palące problemy, muszą dotyczyć przynajmniej następujących obszarów:

2.1.

Szereg aktualnych rozwiązań i trendów przemysłowych – cyfryzacja, czwarta rewolucja przemysłowa, szybko zmieniające się modele biznesowe, globalizacja, gospodarka dzielenia się i bardziej innowacyjne źródła przewagi konkurencyjnej – stanowią obecnie główny przedmiot zainteresowania w ramach kształtowania polityki w UE. Jednocześnie należy zaakceptować, że ludzie powinni mieć możliwość mieszkania w dowolnym miejscu w UE, w tym w wielu regionach, do których czwarta rewolucja przemysłowa nie dotrze prawdopodobnie w łatwy sposób.

2.2.

Nie podważając znaczenia tych nowych tendencji i wspierając polityczne wysiłki mające na celu ich promowanie, trzeba przypomnieć, że przeważająca większość miejsc pracy w regionach UE jest zapewniana obecnie przez bardzo tradycyjne MŚP (6) i małe przedsiębiorstwa rodzinne (7), z których większość szczyci się długą historią oraz własnymi tradycjami, doświadczeniami i wieloma sukcesami odniesionymi w przeszłości. Ta grupa przedsiębiorstw obejmuje zazwyczaj następujące podgrupy:

2.3.

Jak stwierdził wcześniej EKES, małe rodzinne i tradycyjne przedsiębiorstwa stanowią szkielet wielu gospodarek na całym świecie, a ich liczba wzrasta w imponującym tempie. Odgrywają one istotną rolę w rozwoju regionalnym i lokalnym oraz specyficzną i konstruktywną rolę w życiu lokalnych społeczności. Przedsiębiorstwa rodzinne są w większym stopniu zdolne do przetrwania okresów recesji i stagnacji gospodarczej. Przedsiębiorstwa te charakteryzują się unikalnym sposobem zarządzania, gdyż ich właściciele bardzo się troszczą o długoterminowe perspektywy działalności, od której w dużej mierze zależą losy, reputacja i przyszłość ich rodzin. Sposób zarządzania tymi przedsiębiorstwami cechuje przeważnie niezwykłe oddanie w zapewnianiu ciągłości przedsiębiorstwa i gorliwsze dbanie o społeczność pracowników, a także nawiązywanie bliższych stosunków z klientami, po to by podtrzymać działalność. EKES wezwał uprzednio Komisję Europejską do wdrożenia aktywnej strategii promowania najlepszych praktyk dotyczących przedsiębiorstw rodzinnych w państwach członkowskich (8).

2.4.

W ostatnich latach wielu małym rodzinnym i tradycyjnym przedsiębiorstwom było coraz trudniej funkcjonować, ponieważ:

2.5.

W UE istnieje niemal 23 miliony MŚP, przy czym w południowych krajach UE udział MŚP w łącznej liczbie przedsiębiorstw jest większy (10). MŚP nie tylko stanowią 99,8 % łącznej liczby przedsiębiorstw w niefinansowym sektorze biznesowym w UE (11), ale także zatrudniają prawie 67 % łącznej liczby pracowników i generują prawie 58 % całkowitej wartości dodanej w niefinansowym sektorze biznesowym (12). Mikroprzedsiębiorstwa, w tym firmy jednoosobowe, są zdecydowanie najliczniejsze w tej grupie firm.

3.1.

Zgodnie z ogólną zasadą wsparcie dla MŚP ma przede wszystkim służyć zwiększeniu poziomu badań i innowacji w tych przedsiębiorstwach oraz ich rozwojowi (13). Jednak choć zdolność do wprowadzania innowacji i rozszerzenia działalności na skalę globalną uznaje się za dwa najważniejsze czynniki pobudzające wzrost, to MŚP zasadniczo osiągają słabe wyniki w obydwu obszarach (14). Połowa określonych w ostatnim okresie finansowania rodzajów instrumentów jest ukierunkowana na cele związane prawie wyłącznie z innowacjami. Instrumenty te wspierają innowacje technologiczne i nietechnologiczne, ekoinnowacje, tworzenie innowacyjnych przedsiębiorstw, wsparcie dla projektów B+R oraz transfer wiedzy i technologii.

3.2.

W okresie 2007–2013 (15)„wsparcie z EFRR dla MŚP wyniosło około 47,5 mld EUR (76,5 % na rzecz wsparcia dla przedsiębiorstw oraz 16 % całkowitych środków przydzielonych z EFRR w tym okresie)”. Ponadto „zidentyfikowano około 246 tys. MŚP będących beneficjentami” spośród 18,5 miliona przedsiębiorstw. Porównanie liczby beneficjentów z łączną liczbą przedsiębiorstw wyraźnie wskazuje, że suma ta jest całkowicie niewystarczająca, i dowodzi, że UE nie udało się wesprzeć tej bardzo ważnej kategorii przedsiębiorstw. KE nie porusza tej ważnej kwestii ze względu na brak zasobów oraz ogromną różnorodność cech tych przedsiębiorstw.

3.3.

W tym samym okresie zastosowano stosunkowo dużą liczbę instrumentów politycznych z wysokim stopniem zmienności, obejmujących od 1 do 8 000–9 000 beneficjentów. Tworzenie instrumentów mających zastosowanie do bardzo niewielkiej liczby beneficjentów jest wyraźnie nieefektywne. Rodzi to pytanie, czy warto opracowywać tak dużą liczbę instrumentów. Ponadto należy zakwestionować ich skuteczność i efektywność poprzez porównanie zasobów ludzkich i finansowych zaangażowanych w ich zaprojektowanie z osiągniętymi skutkami (jeśli są odnotowywane). Jednocześnie studia przypadków zwróciły uwagę na proces autoselekcji lub „miękkiego ukierunkowania”, w ramach którego już samo zaprojektowanie danego instrumentu politycznego powoduje jego ukierunkowanie na konkretną grupę beneficjentów (zasadniczo charakteryzującą się większą zdolnością absorpcyjną).

3.4.

Kompleksowy przegląd (16) łącznie 670 instrumentów politycznych w ramach 50 programów operacyjnych wdrożonych w okresie programowania pokazuje, że rozkład między różnymi obszarami polityki jest raczej nierównomierny. Z przeglądu wynika, że mniej niż 30 % wszystkich instrumentów politycznych było ukierunkowanych na potrzeby przedsiębiorstw tradycyjnych. EKES wyraził już swoje poparcie dla innowacyjnych i szybko rozwijających się przedsiębiorstw (17). Jednocześnie EKES ubolewa, że instrumenty polityczne są w sposób nieproporcjonalny i w głównej mierze ukierunkowane na cele MŚP w zakresie innowacji, gdyż większość MŚP w UE nie posiada – i nie będzie posiadać w bliskiej przyszłości – żadnego potencjału innowacyjnego, a ich podstawowa działalność nie wymaga jego posiadania. Prawdą jest, że innowacyjne produkty mogłyby być opracowywane po ekstremalnie niskich kosztach i mogłyby mieć wysoki potencjał wzrostu, ale ten rodzaj wzrostu wyraźnie stanowi wyjątek, a nie normę dla przedsiębiorstw tradycyjnych i rodzinnych, których działalność opiera się na zupełnie innej filozofii. Pewne innowacje są możliwe i godne zalecenia, a kolejne pokolenia otwartych na nowości przedsiębiorców zaczynają je wprowadzać. Jednak w większości przypadków innowacje są jedynie fragmentaryczne i nie stanowią podstawowej działalności tych przedsiębiorstw (18).

3.5.

Instrumenty polityki wsparcia nie są ukierunkowane na małe rodzinne i tradycyjne przedsiębiorstwa, na co wskazuje fakt, iż mniejsza część instrumentów politycznych (tylko 7 % łącznego wkładu publicznego) jest ukierunkowana na MŚP działające w określonych sektorach, z których najpopularniejszym jest turystyka. Ilustruje to także fakt, że około 54 % MŚP będących beneficjentami wywodzi się z sektora produkcji i ICT (10 %), natomiast jedynie 16 % z sektora handlu hurtowego i detalicznego oraz 6 % z sektora zakwaterowania i usług gastronomicznych – które są uważane za sektory tradycyjne. Sytuację tę pogarsza fakt, iż w ostatnim okresie programowania wsparcie dla MŚP było opracowywane w świetle głębokiego kryzysu gospodarczego, z uwzględnieniem potrzeby przeniesienia zasobów z obszaru innowacji do bardziej ogólnego wzrostu gospodarczego.

3.6.

Jednocześnie dane pokazują, że w okresie pięciu lat od początku kryzysu w 2008 r. liczba MŚP wzrosła, podczas gdy zmalała wartość dodana i liczba pracowników (19). Takie dane statystyczne sugerują, że w tym okresie „przedsiębiorczość z konieczności” przeważała nad „przedsiębiorczością z wyboru”. Oczywiście ludzie radzili sobie w kryzysie, a przedsiębiorstwa starały się przetrwać, jednak wsparcie nie było ani wystarczające, ani adekwatne (20).

3.7.

Wiele niedawnych badań dostarczyło wyraźnych dowodów potwierdzających, iż istnieją znaczne różnice między potrzebami MŚP w północnej i południowej Europie, ze znaczącymi różnicami na szczeblu krajowym. Teza ta uzyskała pełne poparcie także w sprawozdaniu rocznym Komisji Europejskiej w sprawie europejskich MŚP 2014/2015, zgodnie z którym to głównie kraje z południowej Europy osiągają najsłabsze wyniki. Państwa te odnotowują wyjątkowo niski wskaźnik powodzenia projektów, także w ramach komponentu dla MŚP programu „Horyzont 2020”.

3.8.

Dodatkowe poważne wyzwanie związane z udzielaniem skutecznego wsparcia dla małych rodzinnych i tradycyjnych przedsiębiorstw stanowi fakt, iż polityka wsparcia jest głównie kształtowana w oparciu o wielkość wspieranych przedsiębiorstw, a nie bardziej istotne cechy, które mogłyby wywrzeć większy wpływ na ich działalność. Podejście to może być nieaktualne i zbyt ogólne oraz nie uwzględnia odmiennych potrzeb różnych grup małych rodzinnych i tradycyjnych przedsiębiorstw. W związku z tym EKES wielokrotnie podkreślał w swoich opiniach potrzebę lepiej ukierunkowanej i precyzyjniej zdefiniowanej polityki wsparcia MŚP w Europie oraz konieczność aktualizacji definicji MŚP, tak aby lepiej odzwierciedlić ich różnorodność (21).

3.9.

EKES jest zaniepokojony faktem, iż do tej pory tylko niewielka część wsparcia z EFRR przyniosła udokumentowane skutki (22) potwierdzające, że ma ono rzeczywisty wpływ na gospodarkę. Stawia to pod znakiem zapytania faktyczny wpływ środków finansowych inwestowanych we wsparcie MŚP, dlatego EKES domaga się przeprowadzenia oceny rzeczywistego wpływu, w tym analizy wsparcia udzielonego małym rodzinnym i tradycyjnym przedsiębiorstwom.

3.10.

EFRR nie jest jedynym źródłem wsparcia dla małych rodzinnych i tradycyjnych przedsiębiorstw. Wsparcia MŚP można udzielić również w ramach Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego (EFMR) (23), Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) (24) i Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) (25), które to fundusze mogą być wykorzystywane oddzielnie lub poprzez instrumenty terytorialne (rozwój lokalny kierowany przez społeczność CLLD i zintegrowane inwestycje terytorialne ITI). Nie są one jednak ukierunkowane na małe rodzinne i tradycyjne przedsiębiorstwa, a do przedsiębiorstw tych trafia bardzo mała część środków. Zdaniem przedstawicieli małych rodzinnych i tradycyjnych przedsiębiorstw ich potrzeby nie są dobrze znane ani właściwie zaspokajane.

3.10.1.

Może to wyjaśniać fakt, iż podczas opracowywania instrumentów polityki wsparcia unijne, krajowe i lokalne podmioty kształtujące politykę oraz organy władz są pod pewnym względem nie dość elastyczne i nie uwzględniają opinii przedsiębiorstw i partnerów społecznych, co umożliwiłoby im zrozumieć prawdziwe potrzeby małych i bardzo małych przedsiębiorstw.

3.10.2.

Oczywiście winę za to ponosi nie tylko administracja, ale także organizacje pośredniczące, którym nie udało się skutecznie przekazać informacji na temat prawdziwych potrzeb MŚP. Dobrym przykładem tego jest fakt, iż MŚP wydają się wyraźnie preferować dotacje dla przedsiębiorstw, co stoi w sprzeczności z rosnącym naciskiem w debacie orientacyjnej na finansowanie kapitałowe, wsparcie zwrotne i wsparcie pośrednie.

3.10.3.

Partnerstwa przedsiębiorstw i ośrodków badawczych oraz zlecanie podmiotom pośredniczącym udzielania pomocy MŚP także wydają się być mniej rozwinięte niż przewidywano, choć zwracano na to ogromną uwagę. Utrzymuje się, że to niedopasowanie można po części wyjaśnić kryzysem gospodarczym, jednak podczas kryzysu podmioty kształtujące politykę mogły decydować się na bardziej „tradycyjne” instrumenty polityczne w celu wsparcia lokalnych gospodarek w trudnym okresie.

3.10.4.

Małe rodzinne i tradycyjne przedsiębiorstwa praktycznie nie mają możliwości korzystania z różnych szczególnych instrumentów finansowych, ponieważ trudno byłoby im je wdrożyć, a poza tym brakuje im niezbędnego doświadczenia i wiedzy.

4.1.

Małe przedsiębiorstwa zwykle charakteryzują się niższym poziomem wywozu jako procentowej części obrotu w porównaniu ze średnimi i dużymi przedsiębiorstwami, co sugeruje zależność między rozmiarami firmy a możliwościami w zakresie wywozu.

4.2.

Poważnym problemem dla MŚP i przedsiębiorstw typu start-up jest dostęp do finansowania. W swoim raporcie informacyjnym EKES zwrócił uwagę na fakt, że niewystarczające finansowanie ogranicza działalność MŚP od 2008 r. (26). Podczas gdy sytuacja uległa w ostatnim czasie poprawie, postępy były tym wolniejsze, im mniejsze były rozmiary firmy, co ponownie sugeruje, iż wielkość przedsiębiorstw ma znaczenie w kształtowaniu jej potrzeb i wyników działalności. Ponadto choć MŚP opierają się głównie na finansowaniu za pomocą kredytów bankowych, to system bankowy nie jest dobrze do nich dostosowany, zwłaszcza do małych rodzinnych i tradycyjnych przedsiębiorstw.

4.3.

W ostatnim czasie wsparcie finansowe koncentrowało się głównie na przedsiębiorstwach typu start-up, które stanowią bardzo małą część MŚP w UE. Pilna potrzeba zapewnienia kapitału w celu finansowania przedsiębiorstw scale-up nadal nie została jednak odpowiednio zaspokojona, tak samo jak dotycząca zdecydowanej większości przedsiębiorstw tradycyjnych zwykła potrzeba finansowania ich codziennej działalności, która ucierpiała podczas niedawnego kryzysu. Pojawiają się doniesienia o małych firmach, które musiały zaprzestać działalności w wyniku upadłości banków, tylko z powodu trywialnych trudności z zachowaniem płynności finansowej.

4.4.

Kolejną bardzo dużą trudnością, której muszą stawiać czoła MŚP, w przeciwieństwie do dużych przedsiębiorstw, wiąże się z dostępem do informacji i nowych rynków. Napotykają one także większe trudności z zatrudnianiem i utrzymywaniem wysoko wykwalifikowanej siły roboczej oraz ze spełnianiem rosnących wymogów związanych z przestrzeganiem przepisów i biurokracją. Ta niekorzystna sytuacja jeszcze bardziej się pogarsza w przypadku MŚP w słabiej rozwiniętych regionach UE, które to przedsiębiorstwa borykają się z brakiem możliwości nawiązania współpracy z większymi firmami w ramach swojego łańcucha wartości, mniejszymi możliwościami przyłączania się do konkurencyjnych klastrów, niedostatecznym poziomem dóbr publicznych, dostępem do mniejszej liczby obiektów i instytucji wspierających oraz często ze zmniejszającą się liczbą klientów. Wszystkie te czynniki mogą także skutkować większymi kosztami wprowadzania ich towarów na rynek.

4.5.

W związku z tym w przypadku MŚP tradycyjnych i zlokalizowanych w słabiej rozwiniętych regionach UE największe znaczenie mają nie instrumenty polityczne skupiające się na wspieraniu innowacji, dostępu do nowych rynków, internalizacji, dostępu do rynków finansowych itd., ale raczej instrumenty, które pomagają MŚP rozwijać się i udoskonalać ich podstawową działalność, np. instrumenty ułatwiające dostęp do powszechnego finansowania bankowego, informacji, wykwalifikowanej siły roboczej i bezpośrednich możliwości rynkowych (poprawa codziennej działalności handlowej). Nie ma także sensu inicjowanie zmiany zachowania w perspektywie krótkoterminowej dla tych przedsiębiorstw, ponieważ najpierw konieczna jest zmiana ogólnego kontekstu, w którym prowadzą działalność.

4.6.

Podczas gdy w niektórych krajach inkubatory przedsiębiorczości działają bezproblemowo, w innych ich pozytywne oddziaływanie jest dosyć ograniczone. Kluczowym czynnikiem sukcesu jest kultura dzielenia się zasobami organizacyjnymi i sieciami wsparcia, które zasadniczo nie są dobrze rozwinięte w słabiej rozwiniętych regionach UE.

4.7.

Rosnące znaczenie produkcji wymagającej wysokiego poziomu wiedzy jako przewagi konkurencyjnej w dalszym stopniu zwiększa zróżnicowanie MŚP, powodując rozdźwięk między MŚP o dużym wzroście a innymi MŚP, których rozwój hamują przeszkody tradycyjnie związane z niewielkimi rozmiarami tych przedsiębiorstw, ich lokalizacją i bazą klientów.

4.8.

EKES wzywa KE do poparcia podejścia „najpierw działaj na małą skalę” oraz zwrócenia szczególnej uwagi na małe rodzinne i tradycyjne przedsiębiorstwa podczas opracowywania instrumentów politycznych.

4.9.

W Europie 30 czy 40 lat temu wiele było regionów słabiej rozwiniętych, oddalonych pod względem geograficznym lub funkcjonalnym od ośrodków napędzających wzrost gospodarczy. Niektóre z nich dobrze prosperują dzięki otwartym, odpowiedzialnym i nieskorumpowanym samorządom lokalnym, skutecznej pracy organizacji przedsiębiorców oraz utworzeniu dobrze działających lokalnych sieci biznesowych.

5.1.

Dostęp do finansowania stanowi notoryczny problem. W porównaniu z większymi firmami małe rodzinne i tradycyjne przedsiębiorstwa wykazują większą zmienność pod względem rentowności, przetrwania i wzrostu, co wiąże się ze szczególnymi problemami z finansowaniem, którym muszą stawić czoła. MŚP zasadniczo mają do czynienia z wyższymi stopami procentowymi oraz mniejszą liczbą udzielanych kredytów ze względu na niedobór zabezpieczeń. Istnieją znaczne różnice w poziomie trudności z finansowaniem między firmami, które rozwijają się powoli a tymi, które rozwijają się szybko.

5.2.

Upowszechnienie funduszy wysokiego ryzyka, niepublicznych rynków kapitałowych – w tym rynków nieformalnych i aniołów biznesu – finansowania społecznościowego i, w ujęciu ogólnym, rozwój unii rynków kapitałowych poprawiły dostęp do kapitału wysokiego ryzyka dla szczególnych kategorii MŚP, jednak małe rodzinne i tradycyjne przedsiębiorstwa raczej nie są w stanie czerpać korzyści z tych zmian i pozostają w dużej mierze zależne od tradycyjnych kredytów bankowych. Instrumenty te nie zawsze są łatwe do wykorzystania nawet dla przedsiębiorstw innowacyjnych, przedsiębiorstw typu start-up i średnich przedsiębiorstw, a między poszczególnymi krajami nadal występują w tym względzie istotne różnice wynikające z poziomu rozwoju lokalnych rynków kapitałowych oraz braku odpowiednich regulacji.

5.3.

Komitet z zadowoleniem przyjmuje politykę KE ukierunkowaną na ułatwienie dostępu do finansowania dzięki udzielaniu gwarancji. Wybrany system zdaje się jednak wprowadzać zakłócenia w rynku gwarancji, a w rezultacie niesie niezamierzone skutki dla działalności udzielających ich instytucji. Z dowodów empirycznych (zebranych np. w Hiszpanii) wynika, że banki komercyjne wyraźnie sugerują swoim aktualnym kredytobiorcom zwrócenie się o gwarancję wydaną bezpośrednio dla nich przez UE w formie gwarancji bezpośredniej, tak aby bank mógł pokryć istniejące ryzyko za pomocą tej gwarancji bez potrzeby podnoszenia własnej klasy ryzyka. „MŚP w niekorzystnej sytuacji” (tj. mające problemy z uzyskaniem kredytu) są pomijane. Większe wykorzystanie środków publicznych kierowanych w ramach kontrgwarancji zwiększy wydajność ich wykorzystania i wywoła większy efekt mnożnikowy na rynku i ogólnie w gospodarce.

5.4.

Główną przeszkodą dla małych rodzinnych i tradycyjnych przedsiębiorstw pozostają europejskie i lokalne obciążenia regulacyjne, gdyż firmy te są zazwyczaj słabo przygotowane do rozwiązywania problemów wynikających z nadmiernych regulacji. Wymaga to zapewnienia im łatwego dostępu do informacji na temat regulacji oraz skuteczniejszego przekazywania im informacji na temat norm technicznych i środowiskowych. Podmioty kształtujące politykę muszą zapewnić, by procedury zgodności nie były zbytnio kosztowne, złożone lub rozwlekłe. Ponadto odpowiednie lokalne stowarzyszenia przedsiębiorców powinny sprawować systematyczną i dokładną kontrolę nad nowymi regulacjami i ich wdrażaniem.

5.5.

Potrzebny jest lepszy dostęp do informacji, nie tylko w odniesieniu do wymogów regulacyjnych. Informacje dotyczące lokalnego otoczenia biznesowego i możliwości rynkowych na szczeblu regionalnym także mają zasadnicze znaczenie dla przedsiębiorstw tradycyjnych i rodzinnych. Nowoczesne technologie, o ile są zaprojektowane w sposób przyjazny dla użytkownika, charakteryzują się ogromnym potencjałem w zakresie wypełniania luki informacyjnej. Niezwykle pomocne byłoby ustanowienie „punktu kompleksowej obsługi”, w którym w jednym miejscu dostępne byłyby wszystkie konieczne informacje mające wpływ na strategie i decyzje firm; takie systemy istnieją już w niektórych krajach. Działania wspierające sieci informacyjne muszą dążyć do dostosowania baz danych i unikania przeciążenia informacjami.

5.6.

Niedawno podejmowane działania ułatwiające dostęp do rynków koncentrowały się przede wszystkim na rynkach międzynarodowych. Polityka w tym obszarze ma na celu wyeliminowanie niekorzystnych sytuacji doświadczanych przez MŚP ze względu na brak dostępu do zasobów ludzkich, rynków zewnętrznych i technologii. Jak jednak wspomniano powyżej, dla małych rodzinnych i tradycyjnych przedsiębiorstw ma to często niewielkie znaczenie. Należy zatem ukierunkować wysiłki na lepszą koordynację między organizatorami misji handlowych na szczeblu regionalnym oraz na zapewnianie lepszej pomocy w wyszukiwaniu wiarygodnych partnerów handlowych. Kolejną możliwością w tym samym obszarze jest zintensyfikowanie wysiłków w celu zwiększenia „udziału” małych firm w rządowych zamówieniach publicznych.

5.7.

Bardzo konkretnym problemem napotykanym w ostatnim czasie przez małe przedsiębiorstwa tradycyjne i rodzinne jest dostęp do wykwalifikowanej siły roboczej. Sytuacja demograficzna na obszarach oddalonych i w wielu regionach słabiej rozwiniętych ulega pogorszeniu, w wyniku czego w wielu miejscach brakuje wielu wykwalifikowanych pracowników. W związku z tym przedsiębiorstwa te wymagają pomocy w wyszukiwaniu i przyciąganiu zasobów ludzkich oraz w ich szkoleniu. Programy szkoleniowe powinny być organizowane w okresie poza sezonem i dostosowane do potrzeb odbiorców. Należy także zapewnić regularne organizowanie tych programów szkoleniowych, ponieważ małe przedsiębiorstwa mogą borykać się z wysokim odsetkiem przerywania kursów.

5.8.

W firmach rodzinnych często pracują dzieci z tejże rodziny lub spoza niej. Ten tradycyjny model służy przedsiębiorstwu, gdyż ułatwia płynne przekazywanie rodzinnego interesu kolejnym pokoleniom lub zapoznanie się z przyszłą pracą. W takich przypadkach jednak menedżerowie i właściciele muszą zawsze zwracać uwagę, by warunki pracy odpowiadały konwencjom MOP nr 182 i MOP nr 138 regulującym pracę dzieci.

5.9.

Potrzebne są szkolenia, ale nie tylko dla pracowników małych rodzinnych i tradycyjnych przedsiębiorstw. Na wsi i w regionach oddalonych pracownicy banków i stowarzyszeń pracodawców często nie mają pojęcia o różnych programach i możliwościach zapewnianych przez Komisję Europejską ani o związanych z nimi dokumentach i procedurach. Tymczasem taka sieć pośredników jest niezwykle ważna dla skutecznego wspierania małych rodzinnych i tradycyjnych przedsiębiorstw. Należy zatem propagować kampanie informacyjne i wymianę najlepszych praktyk pomiędzy tymi pośrednikami. Należy również wprowadzić jeden punkt kontaktowy dla wszystkich rodzajów finansowania i programów.

5.10.

Ważnym elementem tych działań powinno być podniesienie poziomu zarządzania i umiejętności u właścicieli i menedżerów małych rodzinnych i tradycyjnych przedsiębiorstw, gdyż czynnik ten wpływa na wszystkie aspekty działania tego rodzaju przedsiębiorstw. Można to zrobić zachęcając do udziału w szkoleniach lub zapewniając łatwy dostęp do usług doradczych i konsultacyjnych. Trzeba ponadto promować uczenie się przez całe życie; dobrym rozwiązaniem mogą okazać się narzędzia edukacji online w takich dziedzinach jak planowanie biznesowe, standardy produkcji, prawo dotyczące ochrony konsumenta oraz inne obowiązujące przepisy.

5.11.

Innym środkiem jest zachęcanie małych rodzinnych i tradycyjnych przedsiębiorstw do ponownego inwestowania swoich zysków. Dzięki tego rodzaju zachętom przedsiębiorstwa te staną się bardziej stabilne, zmniejszą swoją zależność od pożyczek bankowych i będą mniej podatne na kryzysy.

5.12.

Bardzo przydatne byłoby podsumowanie najlepszych praktyk w różnych krajach w sektorach o wyjątkowo dużym udziale małych rodzinnych i tradycyjnych przedsiębiorstw, takich jak turystyka, rolnictwo, rybołówstwo itd. oraz przedstawienie ich państwom członkowskim.

2.3.2018   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 81/9

Sprawozdawca:

Jean-Marc ROIRANT

1.1.

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego odgrywają kluczową rolę w promowaniu aktywnego obywatelstwa w Europie. Demokracja uczestnicząca potrzebuje organów pośredniczących w celu angażowania obywateli i wspierania ich we wszystkich przestrzeniach społecznych. Istnienie silnego, niezależnego i zróżnicowanego zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego zależy od odpowiedniego finansowania ze środków publicznych.

1.2.

Oprócz narastających trudności w dostępie do funduszy publicznych największym zagrożeniem dla funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego i demokracji europejskiej jest obserwowane w niektórych krajach UE kurczenie się przestrzeni społeczeństwa obywatelskiego.

1.3.

EKES jest zdania, że należy stworzyć ramy polityczne i prawne na szczeblu europejskim i krajowym w celu wspierania rozwoju europejskiego społeczeństwa obywatelskiego, których działania stanowią integralną część wartości zakorzenionych w prawach podstawowych.

1.4.

Idąc za przykładem niektórych państw członkowskich, które uczyniły to na poziomie krajowym za pomocą „kart wzajemnych zobowiązań” lub „paktów”, instytucje europejskie mogłyby zaangażować się na rzecz prawdziwego europejskiego dialogu obywatelskiego. Należy powrócić do dyskusji nad statutem stowarzyszenia europejskiego oraz nad europejskim statutem fundacji, oraz zapewnić wdrożenie art. 11 TUE w sprawie zorganizowanego dialogu ze społeczeństwem obywatelskim.

1.5.

UE powinna zachęcać państwa członkowskie do utrzymywania lub rozwijania zachęt podatkowych na rzecz prywatnych darowizn oraz przekazywania części dochodów z podatków organizacjom społeczeństwa obywatelskiego. UE powinna również usunąć przeszkody dla darowizn transgranicznych poprzez koordynację przepisów podatkowych i procedur oraz inwestować w działalność charytatywną w całej UE.

1.6.

Instytucje europejskie powinny zapewnić promocję pozytywnego wizerunku organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz dbać o zachowanie ich niezależności, w szczególności przez budowanie ich zdolności do podejmowania działań i angażowania się w innowacje społeczne i uczestnictwo obywatelskie.

1.7.

EKES apeluje o opracowanie strategii ułatwiającej rozwój silnego i niezależnego społeczeństwa obywatelskiego w Europie, a także o ustanowienie rzecznika UE ds. przestrzeni społeczeństwa obywatelskiego, któremu organizacje pozarządowe mogłyby zgłaszać incydenty związane z jakimkolwiek napastowaniem lub ograniczaniem ich działalności.

1.8.

Jeśli chodzi o przyszłe wieloletnie ramy finansowe, EKES wzywa władzę budżetową do zwiększenia wsparcia dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego, w szczególności poprzez dotacje na działalność oraz poprzez wieloletnie finansowanie.

1.9.

EKES wzywa Komisję do przedstawienia propozycji ustanowienia europejskiego funduszu na rzecz demokracji, praw człowieka i wartości w UE (1), z ambitnymi środkami budżetowymi, otwartego bezpośrednio dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego w całej Europie, zarządzanego w sposób niezależny, tak jak ma to miejsce w przypadku Europejskiego Funduszu na rzecz Demokracji (2), oraz z udziałem przedstawicieli EKES-u.

1.10.

EKES uważa, że w celu wspierania demokracji uczestniczącej należy przyznać programowi „Europa dla Obywateli” budżet w wysokości 500 mln EUR w ramach kolejnych wieloletnich ram finansowych (WRF), zgodnie z propozycją Parlamentu Europejskiego (3). Podobnie należy zintensyfikować skierowane do społeczeństwa obywatelskiego działania w ramach programu „Erasmus+”.

1.11.

EKES wzywa Komisję do monitorowania realizacji kodeksu postępowania w zakresie partnerstwa ze społeczeństwem obywatelskim w ramach funduszy strukturalnych. Komisja powinna również zaapelować do władz krajowych i regionalnych, by stosowała służące budowaniu potencjału przepisy dotyczące pomocy technicznej z myślą o organizacjach społeczeństwa obywatelskiego.

1.12.

EKES apeluje o przeprowadzenie bardziej dogłębnej dyskusji na temat sposobu zapewnienia dalszego zaangażowania organizacji społeczeństwa obywatelskiego w programy badawcze poprzez wspieranie powiązań między badaczami a społeczeństwem obywatelskim oraz zaproponowanie nowej dziedziny aktywności obywatelskiej i demokracji w ramach filaru „Wyzwania społeczne” w przyszłym ramowym programie badawczym.

1.13.

Należy uwzględnić cele zrównoważonego rozwoju i priorytety w zakresie równości kobiet i mężczyzn w przyszłych WRF.

1.14.

UE powinna utrzymać i wzmocnić swoją wiodącą pozycję jako darczyńca pomocy humanitarnej i współpracy międzynarodowej i proaktywnie promować w pełni rozwinięte społeczeństwo obywatelskie.

1.15.

EKES przyjmuje z satysfakcją propozycję Komisji przedstawioną we wniosku dotyczącym przeglądu rozporządzenia finansowego, by uwzględnić jako wydatki kwalifikowalne godziny pracy wolontariuszy (bezpośrednia odpowiedź na opinię EKES-u w sprawie narzędzi statystycznych do badania wolontariatu (4)) oraz ułatwić zaliczanie wkładu rzeczowego do współfinansowania. Wyraża także zadowolenie w związku ze sprawozdaniem Parlamentu, w którym wezwano do uproszczenia procesu nadzorowania funduszy, na przykład poprzez wzajemne uznawanie ocen i audytów, skrócenie czasu potrzebnego na udzielenie odpowiedzi wnioskodawcom oraz podpisywanie umów i płatności. Wzywa instytucje UE, by osiągnęły porozumienie w sprawie proponowanego tekstu, który umożliwi sprawiedliwe oszacowanie wartości godzin pracy wolontariuszy.

1.16.

Wzmacnianie społeczeństwa obywatelskiego oznacza również zapewnienie lepszego dostępu do finansowania najmniejszym organizacjom i grupom społecznym znajdującym się w najbardziej niekorzystnej sytuacji. W związku z tym Komisja powinna zapewnić różne formy finansowania i jeszcze bardziej uprościć formalności administracyjne oraz oferować szkolenia i wytyczne w sprawie wdrażania umów i zobowiązań finansowych, przy jednoczesnym zapewnieniu spójnej wykładni rozporządzenia w sprawie zasad finansowych przez służby Komisji.

1.17.

EKES apeluje, by Komisja Europejska zareagowała szybko za pomocą odpowiednich środków, m.in. postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, gdy krajowe przepisy administracyjne lub prawne ograniczają dostęp krajowych organizacji społeczeństwa obywatelskiego do funduszy UE, w tym gdy nałożone warunki finansowania ograniczają prowadzone przez te organizacje działania z zakresu rzecznictwa.

2.1.

EKES w wielu opiniach przeanalizował kwestię dialogu obywatelskiego i demokracji przedstawicielskiej, definicję tych pojęć, reprezentatywność poszczególnych podmiotów oraz środki, które należy wprowadzić na poziomie europejskim. W szczególności EKES podkreślił, że wprowadzenie w życie art. 11 TUE (5) ma bardzo duże znaczenie dla Unii Europejskiej poszukującej demokratycznej legitymacji w oczach swoich obywateli.

2.2.

Jednakże kwestia sposobu, w jaki finansowanie może przyczynić się do promowania aktywności obywatelskiej i demokracji uczestniczącej, nie była jeszcze przedmiotem odrębnej opinii.

2.3.

Istnieje pilna potrzeba przeanalizowania kwestii podziału i skuteczności funduszy Unii Europejskiej w tym zakresie, w momencie gdy instytucje unijne przygotowują się do dyskusji nad wnioskiem dotyczącym wieloletnich ram finansowych po roku 2020 i są w trakcie podejmowania decyzji o zmianie rozporządzenia finansowego.

2.4.

Kwestia finansowania wiąże się również z przyznaniem poszczególnym podmiotom europejskiego dialogu obywatelskiego odrębnej roli i statusu. EKES wielokrotnie wypowiadał się na temat konieczności ustanowienia statutu stowarzyszenia europejskiego (6).

2.5.

Do celów niniejszej opinii termin „organizacje społeczeństwa obywatelskiego” oznacza organizacje pozarządowe non-profit, które są niezależne od instytucji publicznych i interesów handlowych i których działania przyczyniają się do realizacji celów Karty praw podstawowych, takich jak: integracja społeczna, aktywne uczestnictwo obywateli, wszystkie aspekty zrównoważonego rozwoju, edukacja, zdrowie, zatrudnienie, prawa konsumentów, pomoc dla migrantów i uchodźców, prawa podstawowe itd. (7)

3.1.

Zaangażowane, pluralistyczne i niezależne społeczeństwo obywatelskie odgrywa kluczową rolę w promowaniu aktywnego udziału obywateli w procesie demokratycznym oraz w zarządzaniu i przejrzystości na poziomie unijnym i krajowym. Może także przyczynić się do rozwijania sprawiedliwszych i skuteczniejszych polityk oraz sprzyjać rozwojowi zrównoważonemu i włączeniu społecznemu (8). Ponieważ organizacje społeczeństwa obywatelskiego są w stanie „dotrzeć do najsłabszych i najbardziej defaworyzowanych grup ludności i umożliwić wypowiedzenie się tym, których głos […] nie jest wystarczająco słyszalny”, pozwalają na większe zaangażowanie obywateli oraz przyczyniają się do określania europejskich polityk (9).

3.2.

Oprócz funkcji obywatelskich i społecznych, niektóre organizacje społeczeństwa obywatelskiego są również zaangażowane w tzw. sektor gospodarki społecznej i solidarnej, a nawet wnoszą znaczący wkład w tworzenie nowych miejsc pracy.

3.3.

Charakterystyczną cechą organizacji społeczeństwa obywatelskiego jest ich zdolność do zgromadzenia wokół różnych projektów zarówno bardzo zmotywowanych wolontariuszy, jak i zaangażowanych pracowników. Wolontariat – jako czynny wyraz zaangażowania obywatelskiego pozwalający na utrwalenie wspólnych europejskich wartości takich jak solidarność i spójność społeczna – zasługuje na przyjazne środowisko (10).

3.4.

Rzeczywista demokracja uczestnicząca potrzebuje pośredników (związków zawodowych, organizacji pracodawców i MŚP, organizacji pozarządowych i innych podmiotów non-profit itp.), jeśli ma angażować obywateli, promować powszechne i obywatelskie poczucie odpowiedzialności za stawianie czoła europejskim wyzwaniom oraz budować bardziej sprawiedliwą i sprzyjającą włączeniu społecznemu Europę opartą na większej solidarności. Istnienie silnego i zróżnicowanego społeczeństwa obywatelskiego zależy od odpowiedniego finansowania ze środków publicznych oraz od ram ułatwiających dostęp do różnych form finansowania ze środków prywatnych.

4.1.

Na poziomie unijnym istnieje wiele programów w wielu sektorach (edukacja, kultura, kwestie socjalne, obywatelstwo, środowisko, prawa podstawowe, badania, współpraca międzynarodowa, pomoc humanitarna, zdrowie itd.), które przewidują osiągnięcie konkretnych celów w zakresie zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego, szczególnie w formie projektów. Instytucje wprowadziły także dotacje na działalność, w szczególności w celu wspierania tworzenia sieci różnych organizacji krajowych aktywnych w różnych sektorach i dziedzinach społecznych. To wsparcie finansowe przyczynia się zatem do kształtowania „europejskiej opinii publicznej”.

4.2.

Jeśli chodzi o rozszerzenie i politykę zewnętrzną, zwłaszcza w zakresie współpracy międzynarodowej i pomocy humanitarnej, Unia Europejska rozwinęła proaktywną politykę w celu promowania w pełni rozwiniętego społeczeństwa obywatelskiego, między innymi za pomocą ukierunkowanych środków. Unia Europejska jest także jednym z największych darczyńców pomocy rozwojowej i humanitarnej, a obywatele UE zdecydowanie popierają tego rodzaju podejście (11).

4.3.

Jednak w przypadku polityki wewnętrznej nie przeprowadzono już ponownej oceny relacji między UE a organizacjami społeczeństwa obywatelskiego (w szczególności w kontekście art. 11 TUE) od czasu pierwszego dokumentu otwierającego debatę, opublikowanego przez Komisję w 2000 r. w ramach reformy administracyjnej. W tym pierwotnym dokumencie podkreślano konieczność utrzymania wysokiego poziomu finansowania publicznego w celu wspierania roli organizacji pozarządowych, określenia spójnego podejścia w obrębie służb Komisji oraz poprawy zarządzania dotacjami.

4.4.

Środki na finansowanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego pochodzą głównie z dziedziny pomocy humanitarnej i współpracy międzynarodowej. Według danych z 2015 r. na finansowanie organizacji pozarządowych przeznaczono 1,2 mld EUR (co stanowi ok. 15 % działu „Globalny wymiar Europy”) (12), tymczasem finansowanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego w innych dziedzinach pozostaje dość ograniczone: 0,08 % działu „Trwały wzrost gospodarczy: zasoby naturalne”, 2,5 % działu „Bezpieczeństwo i obywatelstwo” i mniej niż 0,009 % działu „Inteligentny wzrost gospodarczy sprzyjający włączeniu społecznemu”. Dlatego należy jak najszybciej zająć się oceną tych kwot finansowania, jak również oceną skuteczności wprowadzonych środków.

5.1.

Najnowsze badania i sondaże oraz środki opracowane w niektórych państwach UE również wskazują na pogarszanie się sytuacji przestrzeni obywatelskiej na poziomie krajowym w niektórych państwach członkowskich (13). Należy uwzględnić tę nową sytuację podczas przeglądu ram finansowych po roku 2020 oraz podczas obecnego przeglądu niektórych programów finansowania.

5.2.

Komisja Europejska, Parlament Europejski i Rada Europy potępiły niedawną, przyjętą w czerwcu 2017 r., ustawę węgierską o przejrzystości organizacji otrzymujących środki z zagranicy. Fakt ten ukazuje konieczność zapewnienia przez Komisję, aby środki podjęte w celu zwalczania finansowania terroryzmu i prania pieniędzy nie miały niepożądanego wpływu na dostęp organizacji społeczeństwa obywatelskiego do finansowania i kredytów.

5.3.

W wielu europejskich krajach obserwujemy działania mające na celu wprowadzenie uwarunkowań dotacji dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego, co w konsekwencji ogranicza ich rolę jako rzecznika lub ich zdolność sądową (14).

5.4.

Kryzys finansowy i gospodarczy w wielu krajach wpłynął na ograniczenie pomocy państwa na rzecz organizacji społeczeństwa obywatelskiego lub przekierowanie jej na dotacje krótkoterminowe. Formy finansowania skoncentrowane głównie na projektach mogą skłonić organizacje społeczeństwa obywatelskiego do przyjęcia swoich własnych priorytetów i do odstąpienia od swojej pierwotnej misji i potrzeb społecznych. W niektórych krajach rządy wspierają kosztem pozostałych organizacji rozwój organizacji popierających ich linię polityczną i wyznawane zasady. Ponadto obserwuje się coraz mniejszą przejrzystość w przyznawaniu dotacji.

5.5.

EKES wzywa Komisję do uważnego monitorowania procesu wdrażania warunków wstępnych podczas oceny programów i w kontekście umów o partnerstwie, zwłaszcza w dziedzinie zatrudnienia, włączenia społecznego i niedyskryminacji, ochrony środowiska, równouprawnienia płci i praw osób niepełnosprawnych, zaangażowania i wzmacniania potencjału instytucjonalnego organizacji społeczeństwa obywatelskiego (15) oraz przejrzystości procedur udzielania zamówień, a także do zawieszenie płatności, jeżeli warunki te nie są przestrzegane. Ponadto przypomina Komisji, żeby monitorowała wdrażanie art. 125, który nakłada na instytucje zarządzające obowiązek stosowania przejrzystych i niedyskryminujących procedur i kryteriów wyboru. Komitet wzywa Europejski Trybunał Obrachunkowy do dokonania w najbliższym sprawozdaniu oceny zgodności z tymi przepisami w odniesieniu do procedur wyboru dla organizacji pozarządowych.

5.6.

Wzrost ekstremizmu i populizmu i wszystkie antydemokratyczne ustawy podważają cały demokratyczny dorobek i tworzą wrogą atmosferę dla podmiotów pośredniczących. W związku z tym istnieje potrzeba potwierdzenia roli odgrywanej przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego i zwiększenia finansowego wsparcia dla nich.

5.7.

EKES apeluje o ustanowienie rzecznika UE ds. przestrzeni społeczeństwa obywatelskiego, któremu organizacje pozarządowe mogłyby zgłaszać incydenty związane z jakimkolwiek napastowaniem lub ograniczaniem ich działalności.

6.1.

EKES uważa, że na poziomie europejskim i krajowym należy wdrożyć ramy polityki i ramy legislacyjne sprzyjające rozwojowi zróżnicowanego europejskiego społeczeństwa obywatelskiego, włączając jego działalność do wartości zawartych w prawach podstawowych.

6.2.

Instytucje europejskie powinny zapewnić promocję pozytywnego wizerunku organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz dbać o zachowanie ich niezależności, w szczególności przez budowanie ich zdolności do podejmowania działań i angażowania się w innowacje społeczne i uczestnictwo obywatelskie, co jest często związane z zapewnieniem środków finansowych.

6.3.

Idąc za przykładem niektórych państw członkowskich, które uczyniły to na poziomie krajowym za pomocą „kart o wzajemnych zobowiązaniach” lub „paktów”, instytucje europejskie mogłyby zaangażować się w proces uznawania europejskich stowarzyszeń przedstawicielskich i ustanawiania z nimi partnerstw, stwarzając w ten sposób warunki dla prawdziwego europejskiego dialogu obywatelskiego i wprowadzając w życie art. 11 TUE oraz inne odpowiednie zobowiązania międzynarodowe (16).

6.4.

Istnieje również pilna potrzeba wznowienia dyskusji nad statutem stowarzyszenia europejskiego – zaproponowanym przez Komisję w 1992 r. (17) – oraz nad europejskim statutem fundacji, który sprzyjałby uznawaniu organizacji społeczeństwa obywatelskiego i ich współdziałaniu na poziomie europejskim i który stanowiłby uzupełnienie statutu spółki europejskiej przyjętego w 2004 r. (18)

6.5.

EKES uważa, że Unia Europejska powinna zachęcać państwa członkowskie do utrzymywania obecnych zachęt podatkowych i rozwijania nowych zachęt dla prywatnych darczyńców oraz do przekazywania części dochodów podatkowych organizacjom społeczeństwa obywatelskiego, przy jednoczesnym usuwaniu przeszkód dla darowizn transgranicznych przez koordynację prawodawstw krajowych i procedur podatkowych oraz inwestowanie w rozwój filantropii w całej UE.

6.6.

Jeśli chodzi o przyszłe wieloletnie ramy finansowe (WRF), EKES wzywa organy budżetowe do zwiększenia wsparcia dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego, w szczególności poprzez dotacje na działalność oraz poprzez wieloletnie finansowanie w celu zachęcania do podejmowania długoterminowych działań.

6.7.

Od czasu przyjęcia Karty praw podstawowych nie ma prawdziwego programu wspierania społeczeństwa obywatelskiego w dziedzinie praw człowieka w państwach członkowskich UE. Istotne wsparcie zapewniane dla społeczeństwa obywatelskiego w krajach Europy Środkowej i Wschodniej w czasie ich przystąpienia do Unii nie zostało utrzymane za pomocą innych systemów finansowania. Ostatnie wydarzenia związane z rozwojem terroryzmu oraz ruchów ekstremistycznych lub populistycznych wskazują na konieczność zwiększenia inwestycji w społeczeństwo obywatelskie i zapewnienia spójności miedzy krajami pod względem rozwijania społeczeństwa obywatelskiego.

6.8.

EKES wzywa Komisję do przedstawienia propozycji ustanowienia europejskiego funduszu na rzecz demokracji, praw człowieka i wartości w UE (19), z ambitnymi środkami budżetowymi, otwartego bezpośrednio dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego w całej Europie, w tym dla obrońców praw człowieka, którzy pragną promować i chronić podstawowe wartości UE. Fundusz powinien pokrywać koszty operacyjne oraz działania w zakresie rozstrzygania sporów i monitorowania i powinien być zarządzany niezależnie, podobnie jak Europejski Fundusz na rzecz Demokracji (20), z udziałem przedstawicieli EKES-u.

6.9.

Program „Europa dla Obywateli” jest jedynym programem europejskim, który konkretnie przyczynia się do zmniejszania deficytu demokratycznego poprzez umożliwianie wszystkim Europejczykom bezpośredniego uczestnictwa w projekcie europejskim. Jednak otrzymuje on zbyt małe dotacje. W obecnym kontekście podważania wartości europejskich i demokracji EKES uważa, że zgodnie z propozycją przedstawioną przez Parlament Europejski na program ten należałoby przeznaczyć w następnych ramach finansowych środki budżetowe w wysokości 500 mln EUR (21). Podobnie należy zintensyfikować skierowane do społeczeństwa obywatelskiego działania w ramach programu „Erasmus+”.

6.10.

Większość organizacji społeczeństwa obywatelskiego napotyka problemy w dostępie do funduszy strukturalnych, głównie ze względu na wymogi dotyczące współfinansowania. Przepisy dotyczące pomocy technicznej mające na celu wspieranie budowy potencjału są również niedostatecznie wykorzystywane i często zastrzeżone dla administracji publicznej. Kodeks postępowania w zakresie partnerstwa ze społeczeństwem obywatelskim, który jest kluczowym instrumentem, nie został właściwie wdrożony w większości krajów (22). Nawet jeżeli organizacje społeczeństwa obywatelskiego są zaproszone do udziału w komitetach nadzoru, ich rola jest ograniczona.

6.11.

EKES apeluje, by Komisja Europejska zareagowała szybko za pomocą odpowiednich środków, m.in. postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, gdy krajowe przepisy administracyjne lub prawne ograniczają dostęp krajowych organizacji społeczeństwa obywatelskiego do funduszy UE, w tym gdy nałożone warunki finansowania ograniczają prowadzone przez te organizacje działania z zakresu rzecznictwa.

6.12.

Dzięki swym związkom i bieżącym kontaktom ze społeczeństwem i działaniami w terenie, organizacje społeczeństwa obywatelskiego dobrze znają wyzwania i potrzeby społeczne. Jednak pomimo tego odgrywają one bardzo marginalną rolę w dziedzinie badań naukowych. Program UE na rzecz zatrudnienia i innowacji społecznych (EaSI) zawiera ponadto bariery utrudniające dostęp organizacjom społeczeństwa obywatelskiego. EKES apeluje o bardziej szczegółową dyskusję na temat sposobów stymulowania powiązań między badaczami i społeczeństwem obywatelskim oraz proponuje nową dziedzinę aktywności obywatelskiej i demokracji w ramach filaru „Wyzwania społeczne” w przyszłym ramowym programie badawczym.

6.13.

Bezrobocie młodzieży utrzymuje się na bardzo wysokim poziomie i jest jednym z najpilniejszych problemów, przed którymi stoi UE, a coraz więcej młodych ludzi jest zagrożonych wykluczeniem społecznym. W tym kontekście środki europejskie powinny w większym stopniu wspierać organizacje społeczeństwa obywatelskiego inwestujące w rozwój umiejętności i wiedzy młodych ludzi w ramach kształcenia pozaformalnego.

6.14.

Większość środków finansowych w dziedzinie kultury nie jest dostosowana do potrzeb organizacji społeczeństwa obywatelskiego działających w tej dziedzinie, co uniemożliwia im korzystanie z dostępnych instrumentów finansowych, takich jak pożyczki. W czasach, gdy poglądy tożsamościowe i populistyczne są wyrażane coraz głośniej, nie są prowadzone żadne rzeczywiste prace na temat europejskiego wymiaru kultury. UE powinna również, w szczególności za pośrednictwem programu „Kreatywna Europa”, zwiększyć wsparcie dla niezależnej produkcji kulturalnej oraz inwestować w rozwój i trwałość lokalnych mediów wspólnotowych, nienastawionych na zysk.

6.15.

Jeśli chodzi o współpracę na rzecz rozwoju, UE powinna więcej inwestować w inicjatywy na rzecz współpracy skoncentrowane na ludności, uwzględniające m.in. takie aspekty jak równość płci, sprawowanie rządów, prawa człowieka, prawa środowiskowe, odporność na zmianę klimatu, edukacja i ochrona socjalna, zwłaszcza przez podejście tematyczne w poszczególnych krajach i przy ścisłym zaangażowaniu społeczeństwa obywatelskiego.

6.16.

Przy opracowywaniu kolejnych wieloletnich ram finansowych należy również uwzględnić cele zrównoważonego rozwoju i priorytety w zakresie równości płci.

6.17.

Wzmacnianie społeczeństwa obywatelskiego oznacza również poprawę dostępu do finansowania dla najmniejszych organizacji i grup społecznych znajdujących się w najbardziej niekorzystnej sytuacji. W związku z tym Komisja powinna zapewnić różne formy finansowania i podejmować bardziej zdecydowane wysiłki zmierzające do uproszczenia formalności administracyjnych. Bardziej systematycznie należy korzystać z mechanizmów finansowania w systemie kaskadowym (ang. sub-granting) stosowanych w ramach Europejskiego Instrumentu na rzecz Wspierania Demokracji i Praw Człowieka oraz w ramach finansowania ze źródeł EOG. Dotacje powinny być przyznawane przez niezależny podmiot na szczeblu krajowym w oparciu o procedurę przetargową (23).

6.18.

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego w krajach Europy Środkowej i Wschodniej nadal mają proporcjonalnie mniejszy dostęp do funduszy. Komisja powinna lepiej informować je o różnych funduszach dostępnych dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego i zapewnić większe wsparcie dla partnerstw między organizacjami.

6.19.

Wskazane byłoby także ustanowienie bardziej systematycznego monitorowania i wsparcia dla organizacji będących beneficjentami, a także dla poszczególnych dyrekcji generalnych odpowiedzialnych za wdrażanie rozporządzenia finansowego, w formie szkoleń w zakresie zobowiązań umownych i audytów.

6.20.

Bazy danych zawierające opisy projektów, które zostały już ukończone oraz przykłady dobrych praktyk powinny być dostępne dla potencjalnych kandydatów jako sposób promowania innowacji i partnerstw. Komisja powinna kontynuować starania na rzecz zmniejszenia obciążenia administracyjnego związanego z procesem składania wniosków i zarządzaniem finansowym, w tym poprzez wprowadzenie jednolitej procedury składania wniosków online dla różnych programów.

6.21.

Ocena programów prowadzonych bezpośrednio przez Komisję powinna być bardziej przejrzysta, lecz także bardziej wnikliwa, ze względu na dużą liczbę wniosków o finansowanie ze środków UE i niski wskaźnik powodzenia. Ponadto informacje zwrotne pozwoliłyby organizacjom społeczeństwa obywatelskiego, które spotkały się z odmową, dokonać usprawnień i zwiększyłyby zaufanie do procesu wyboru.

6.22.

Terminy wydawania powiadomień o umowach, podpisywania umów i dokonywania płatności powinny być znacznie krótsze, aby ograniczyć potrzebę zaciągania kredytów bankowych ze względu na brak gotówki.

6.23.

EKES zwraca się ponadto do Komisji o dokonanie ponownej oceny kwoty współfinansowania, zwłaszcza w odniesieniu do najmniejszych organizacji, którym trudno jest pozyskać finansowanie z innych źródeł, a także organizacji zajmujących się obroną praw, jak np. organizacji broniących konsumentów, organizacji ekologicznych, organizacji zajmujących się ochroną praw człowieka czy promujących postawy obywatelskie. Jest to konieczne tym bardziej, że przepisy dotyczące współfinansowania zwiększają obciążenia administracyjne organizacji społeczeństwa obywatelskiego, pociągając za sobą ryzyko wynikające z różnic w przepisach umownych i finansowych ze strony darczyńców.

6.24.

EKES z dużym zadowoleniem przyjmuje propozycję przedstawioną przez Komisję we wniosku dotyczącym przeglądu rozporządzenia w sprawie zasad finansowych (24) w celu uwzględnienia jako wydatków kwalifikowalnych godzin pracy wolontariuszy oraz ułatwienia zaliczania wkładu rzeczowego do współfinansowania. Wniosek ten jest bezpośrednią reakcją na wezwanie EKES-u wyrażone w opinii w sprawie wykorzystania narzędzi statystycznych do badania wolontariatu (25). Z zadowoleniem przyjmuje również sprawozdanie Parlamentu oraz propozycję Rady dotyczącą wprowadzenia wyjątku od zasady braku zysku w przypadku organizacji niekomercyjnych. Wzywa instytucje UE, by osiągnęły porozumienie w sprawie proponowanego tekstu, który umożliwi sprawiedliwe oszacowanie wartości godzin pracy wolontariuszy.

6.25.

Przejrzystość w zakresie dostępu i kontrola finansowa powinny zostać poprawione poprzez sporządzenie jasnych wytycznych dotyczących kontroli Komisji, a w przypadku finansowania przez kilku darczyńców, poprzez uwzględnienie oceny ex ante i wyboru partnerów, jak również oceny ex post i kontroli przeprowadzonych przez innych darczyńców.

6.26.

Ponadto należy ułatwić publiczny dostęp do informacji na temat kwot i celu finansowania poprzez zreformowanie systemu przejrzystości finansowej Komisji. Powinno to obejmować płatności roczne, a nie zobowiązania wieloletnie. Należy też zwiększyć wiarygodność poprzez ujednolicenie baz danych dotyczących poszczególnych programów. Jednocześnie organizacje pozarządowe nadal powinny stosować najwyższe normy przejrzystości w zakresie sprawozdawczości na swój temat.

6.27.

Ponadto Komisja powinna nawiązać konstruktywny dialog i prowadzić działania następcze między poszczególnymi dyrekcjami generalnymi a organizacjami społeczeństwa obywatelskiego w celu oceny dobrych i złych praktyk oraz opracowania bardziej spójnego podejścia.

2.3.2018   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 81/16

Sprawozdawca:

Tom JONES

1.1.

EKES uważa, że choć w wielu wsiach i miasteczkach zaburzona została zrównoważona struktura populacji, a tradycyjna działalność gospodarcza ulega ograniczeniu, to istnieje wystarczająco dużo przykładów stosowania dobrych praktyk, by optymistycznie patrzyć w stabilną przyszłość wielu – jeśli nie wszystkich – osad wiejskich. Takie osady mogą stać się katalizatorami szerszej odnowy i zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich.

1.2.

Niemniej to, czy te optymistyczne prognozy się ziszczą, zależeć będzie od długotrwałych i kompleksowych starań, które powinny angażować ludzi i zasoby finansowe na wszystkich szczeblach sprawowania rządów i we wszystkich trzech sektorach – prywatnym, publicznym i obywatelskim.

1.3.

EKES w pełni popiera inicjatywę Komisji Europejskiej dotyczącą inteligentnych wsi, zwłaszcza ze względu na obietnice w zakresie współpracy między poszczególnymi dyrekcjami generalnymi Komisji. Choć nieodzowne są tu krajowe i regionalne programy rozwoju obszarów wiejskich, którymi DG ds. Rolnictwa zarządza wspólnie z państwami członkowskimi, to jednak bez dodatkowych inwestycji publicznych na szczeblu krajowym, regionalnym lub lokalnym środki z tych programów nigdy nie będą wystarczające. EKES odnotowuje i popiera przygotowywaną opinię Komitetu Regionów w sprawie inteligentnych wsi (1).

1.4.

Szybkie łącza szerokopasmowe – zarówno ruchome, jak i stacjonarne – są kluczowe, aby można było mieć nadzieję na zapewnienie rozwoju gospodarczego i społecznego inteligentnie rozwiniętych wsi i miasteczek. Należy przy tym zapewnić pełną dostępność tych łącz, co gwarantuje mechanizm przekrojowego uwzględniania rozwoju obszarów wiejskich w strategiach politycznych (ang. rural proofing) przedstawiony w deklaracji Cork 2.0 z 2016 r.

1.5.

Usługi publiczne w zakresie edukacji, szkoleń, opieki zdrowotnej i społecznej oraz opieki nad dziećmi powinny być dostępne i zintegrowane. Powinny także w innowacyjny sposób wykorzystywać osiągnięcia technologiczne.

1.6.

Organy odpowiedzialne za planowanie na obszarach wiejskich powinny zdecydowanie wspierać proces umożliwiający odnawianie zbędnych budynków we wsiach i miasteczkach, zapewniając niskie stawki dla przedsiębiorstw rozpoczynających działalność oraz wkłady kompensacyjne pobierane od przedsięwzięć handlowych na obrzeżach miasteczek. Przy udostępnianiu takich odnowionych budynków należy wziąć pod uwagę potrzeby lokalnych organizacji pozarządowych oraz sektora prywatnego i publicznego.

1.7.

Kolejnym wyzwaniem są słabe połączenia transportowe, przy czym w wypadku wycofania się sektora prywatnego zaleca się współdzielenie środków transportu oraz korzystanie z autobusów i samochodów należących do lokalnej społeczności.

1.8.

Tam, gdzie to możliwe, należy zachęcać pracodawców do wspierania pracy zdalnej i wykorzystywania potencjalnych korzyści wynikających z partnerstw obszarów wiejskich i miejskich. W tym kontekście doniosłe znaczenie mają wkład agroturystyki i turystyki wiejskiej oraz działań związanych z ochroną zdrowia, a także oznakowanie lokalnych produktów rolnych i rzemieślniczych oraz rozszerzenie katalogu wydarzeń kulturalnych i historycznych. Dzięki wsparciu udzielanemu w ramach programu rozwoju obszarów wiejskich przedsiębiorcy prowadzący działalność mają możliwość przyciągnąć inwestycje wewnętrzne oraz opracowywać i sprzedawać produkty o wartości dodanej.

1.9.

Zarządzanie na najniższym szczeblu lokalnym pozostaje sprawą krajową lub regionalną. Trzeba jednak nadać wsiom i miasteczkom większe uprawnienia oraz zapewnić im dostęp do środków finansowych, aby mogły one odgrywać wiodącą rolę i odpowiadać na potrzeby zamieszkałych w nich obywateli.

1.10.

Należy w pełni wspierać inicjatywę LEADER i lokalne grupy działania zarówno w wysiłkach na rzecz rozwoju lokalnego poprzez zachęcanie różnych podmiotów prowadzących działalność – tak prywatnych, jak i nienastawionych na zysk – do rozpoczynania i rozwijania działalności, jak również w staraniach na rzecz zapewnienia klimatu zaangażowania i wsparcia na szczeblu lokalnej społeczności. W ramach zacieśnionej współpracy wysiłki te można by rozszerzyć dzięki wykorzystaniu rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność.

1.11.

Mieszkańcy wsi i miasteczek powinni przede wszystkim zaangażować się w poczucie wspólnoty, które zachęca do wyłonienia przywództwa w obrębie samej społeczności. Przywództwo powinno być promowane przez szkoły i miejscowych doradców. Nowi przywódcy potrzebują pełnego wsparcia agencji doradczych i organizacji pozarządowych, które mają dostęp do najlepszych praktyk i podobnych przedsięwzięć.

1.12.

Nowo powstające inteligentne wsie powinny stać się przykładem na szczeblu regionalnym, krajowym i unijnym. Instytucje UE i inne zainteresowane strony powinny organizować coroczny dzień obchodów z myślą o promowaniu tych społeczności wsi i miasteczek, które osiągnęły spójność i mogą pochwalić się sukcesami.

1.13.

EKES wspiera – z myślą o wzmocnieniu i rozwijaniu poczucia rzeczywistego partnerstwa między miastami i sąsiednimi osadami – zalecenia zawarte w dokumencie inicjatywy R.E.D. (2) z 2016 r. pt. „Making Europe Grow with its Rural Territories” [Zapewnienie rozwoju Europy i jej obszarów wiejskich] oraz projekt pilotażowy Twin Towns organizacji Carnegie Trust. Zasady zrównoważonego rozwoju i gospodarki o obiegu zamkniętym powinny stosować się do partnerstw między obszarami miejskimi i wiejskimi.

1.14.

EKES popiera wezwanie – zawarte w manifeście obszarów wiejskich Europy przyjętym przez drugi Europejski Parlament Wiejski w listopadzie 2015 r. – do „ściślejszej współpracy między społecznościami, organizacjami i władzami na obszarach wiejskich i miejskich w celu osiągnięcia pełnych korzyści z powiązań społecznych, kulturowych i gospodarczych, które taka współpraca może przynieść, a także do ożywionej wymiany pomysłów i dobrych praktyk między podmiotami zaangażowanymi na obszarach wiejskich i miejskich”.

1.15.

EKES zaleca, aby Europejski Bank Inwestycyjny, zgodnie z obietnicą zawartą w programie na lata 2017–2019, opracował dostosowane do indywidualnych potrzeb systemy wspierania małych przedsiębiorstw wiejskich, zarówno prywatnych, jak i społecznych – w tym spółdzielni.

1.16.

Należy wspierać Europejską Radę Młodych Rolników (CEJA) i inne organizacje reprezentujące młodzież, tak aby otworzyć drogę dla zaistnienia forów młodzieżowych w lokalnych społecznościach, co pozwoli ożywić działania na rzecz spełnienia potrzeb i aspiracji tych osób. Osoby te muszą zyskać większą możliwość wypowiadania się na temat rozwiązań w dziedzinie gospodarki i społeczeństwa, a potrzeby w zakresie szkolenia, doradztwa i wsparcia finansowego należy dostosować do ich aspiracji.

1.17.

Numer 11 na liście celów zrównoważonego rozwoju ONZ odnosi się do miast i społeczności. Zrównoważone wsie i miasteczka należy uwzględnić jako „społeczności”.

1.18.

Wartości kulturowe, jakie można znaleźć we wsiach i miasteczkach, powinny zajmować poczesne miejsce w promocji Europejskiego Roku Dziedzictwa Kulturowego przypadającego w 2018 r. oraz w inicjatywach organizowanych w trakcie tego roku. Ważną rolę w promocji tradycji i kultury mogą odegrać starsi mieszkańcy wsi i warto tworzyć im warunki do aktywnego działania w tym zakresie.

1.19.

Komitet zaleca dzielenie się „dobrymi praktykami” na wszystkich szczeblach. Takie podejście przyjęto już w ramach organizacji ENRD, ELARD, Ecovast i ERP i można je również znaleźć w publikacji pt. „The best Village in the World” [Najlepsza wieś na świecie] (3).

2.1.

Istotną część Europy stanowią obszary wiejskie, które zapewniają utrzymanie kluczowej działalności w sektorze rolnym i leśnym. Społeczności miasteczek i wsi leżą w obrębie obszarów wiejskich i stanowią ich część; były one zawsze miejscem, gdzie ludzie jednocześnie mieszkają i pracują.

2.2.

Miasteczka na obszarach wiejskich stanowią ośrodki dla otaczającego zaplecza złożonego z wsi i osad. Miasteczka z kolei leżą na zapleczu wielkich obszarów miejskich. Wszystkie te struktury są wzajemnie od siebie zależne. Są zasadniczymi podmiotami w partnerstwach miejsko-wiejskich – koncepcji promowanej przez DG ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej (4) i OECD, w ramach której obie strony mają równy status, jeśli chodzi o planowanie przyszłości i zarządzanie nią. Wsie i miasteczka w całej Europie musiały stawić czoła wielu przemianom – zarówno gospodarczym, jak i społecznym – i wciąż zmagają się z koniecznością dostosowania do obecnie panujących warunków.

2.3.

Wsie i miasteczka stanowią – obok rolnictwa i leśnictwa – „szkielet” obszarów wiejskich, zapewniając miejsca pracy, usługi i edukację, służące zarówno samym wsiom i miasteczkom, jak i zapleczu złożonemu z wiosek i osad. Miasteczka z kolei są częścią zaplecza większych miast. Tworzy to związek pomiędzy obszarami wiejskimi i miejskimi, który charakteryzuje każdy region. Obszary miejskie i wiejskie świadczą sobie wzajemnie usługi – obszary miejskie są zależne od obszarów wiejskich w zakresie zaopatrzenia w żywność i są gotowym rynkiem dla produktów ze wsi, podczas gdy obszary wiejskie oferują rekreację i spokój mieszkańcom miast.

2.4.

Na wielu obszarach wiejskich istnieje silna tradycja poczucia przynależności do wspólnoty. Ta tradycja słabnie, a wiele bardziej odległych obszarów wiejskich podupada i pustoszeje.

3.1.

W kilku ostatnich dziesięcioleciach społeczności wiejskie musiały zmierzyć się z wyzwaniami wynikającymi z dążeń do centralizacji wielu usług, motywowanych ekonomią skali, a także z wyzwaniami wynikającymi z przemian w zakresie transportu i podróżowania oraz współczesnych przemian w trybie życia. Lokalne przedsiębiorstwa usługowe wyprowadzają się ze wsi; wiele sklepów, usług bankowych i pocztowych znika, a małe szkoły wiejskie są zamykane.

3.2.

Choć obszary wiejskie ukrywają bezrobocie, jako że liczba bezrobotnych jest niewielka w porównaniu z obszarami miejskimi, to bezrobotni napotykają na dodatkowy problem dostępu do pomocy ośrodków wsparcia zatrudnienia, które znajdują się w miastach, a ponadto dotyka ich problem pogarszających się publicznych połączeń transportowych na obszarach wiejskich. Bezrobocie może być niskie, ponieważ wielu młodych ludzi wyjechało w poszukiwaniu szkoleń, wykształcenia lub zatrudnienia, a wielu z tych, którzy pozostali, pracuje za niskie wynagrodzenie.

3.3.

Środki publiczne – tak istotne dla wsparcia społeczności wiejskich – są pod coraz większą presją budżetową ze względu na ogólny wzrost kosztów utrzymania i wzrost kosztów świadczenia usług.

3.4.

Inwestycje w drogi i autostrady zachęcają do korzystania z prywatnego samochodu jako najłatwiejszego sposobu dotarcia do pracy. Ludzie są obecnie w o wiele większym stopniu gotowi podróżować na dalsze odległości, ale to z kolei doprowadziło do tego, że są w mniejszym stopniu zależni od zatrudnienia lub świadczenia usług w społeczności lokalnej.

3.5.

Wzorce konsumenckie zmieniły się. Ludzie często robią zakupy tam, gdzie pracują, co zazwyczaj oznacza duże miasto lub miasto, a nie swoją wieś lub miasteczko. Dokonują też zakupów przez internet, z dostawą towarów do domu. To wszystko złożyło się na upadek lokalnych sklepów.

3.6.

Młodzi ludzie wyjeżdżają z obszarów wiejskich, aby znaleźć szkolenia, wykształcenie i pracę w miastach. Aby przyciągnąć te osoby z powrotem do społeczności wiejskich, konieczne jest utrzymanie miejsc pracy na obszarach wiejskich. Głos młodych ludzi powinien jak najszybciej zabrzmieć w sercu demokracji lokalnej. Należy wspierać reprezentatywne organizacje młodzieżowe, by zachęcać je do udziału w sprawowaniu rządów. Podobnie, agencje gospodarcze i społeczne powinny wypróbować na ludziach młodych swoje porady i wsparcie finansowe.

3.7.

Spójność międzypokoleniowa ulega osłabieniu ze względu na brak równowagi liczebnej między grupami wiekowymi. Bardzo ważne jest udostępnienie na obszarach wiejskich środków w zakresie zatrudnienia, dostosowanych do indywidualnych potrzeb, jak również szkół i opieki nad dziećmi oraz mieszkań w przystępnych cenach, by umożliwić młodym ludziom i rodzinom z dziećmi pozostanie w społecznościach wiejskich lub powrót do nich. Czasami mieszkańcy społeczności lokalnych mają inne poglądy na lokalną działalność gospodarczą. Konieczne jest prowadzenie dialogu i zrozumienie, aby móc wyważyć potrzebę spokoju i odpowiednie inicjatywy w zakresie tworzenia miejsc pracy.

4.1.

Inicjatywa Komisji dotycząca inteligentnych wsi ma zasadnicze znaczenie, zwłaszcza ze względu na obietnice w zakresie współpracy między poszczególnymi dyrekcjami generalnymi Komisji. Sam program rozwoju obszarów wiejskich DG ds. Rolnictwa nie pozwoli zainwestować wystarczających środków w tę inicjatywę i konieczne jest zaangażowanie innych dyrekcji generalnych oraz prowadzenie inwestycji publicznych na szczeblu krajowym, regionalnym lub lokalnym. Po ocenie tej inicjatywy pilotażowej należy uwzględniać ją w każdym nowym programie wspólnej polityki rolnej i w programach regionalnych, a następnie wdrażać ją w taki sposób, aby w ramach ożywienia obszarów wiejskich objęła miasteczka.

4.2.

Zasadnicze znaczenie dla wszystkich obszarów wiejskich ma łączność szerokopasmowa. Poprawa dostępności łączności szerokopasmowej – zarówno ruchomej, jak i stacjonarnej – mogłaby pomóc w prowadzeniu różnego rodzaju działań. Dotyczy to nie tylko rozwoju przedsiębiorstw i możliwości pracowania z domu, ale również poprawy jakości codziennego życia. Poprawa taka mogłaby umożliwić naukę online, dostęp do lepszej opieki zdrowotnej i sprzedaży usług dostępnych online. Istnieją już przykłady dobrych praktyk, gdy poprawa dostępu do internetu na obszarach wiejskich przyniosła korzyści społecznościom. Należałoby udostępnić podstawowe szkolenia z zakresu korzystania z internetu, zwłaszcza dla starszych obywateli.

4.3.

Tam, gdzie to możliwe, należy zachęcać pracodawców do wspierania pracy zdalnej i wykorzystywania potencjalnych korzyści wynikających z partnerstw obszarów wiejskich i miejskich. Dzięki wsparciu udzielanemu w ramach programu rozwoju obszarów wiejskich przedsiębiorcy prowadzący działalność mają możliwość przyciągnąć inwestycje wewnętrzne oraz opracowywać i sprzedawać produkty o wartości dodanej, takie jak żywność, napoje, dziedzictwo krajobrazowe i historyczne, działalność kulturalna, zdrowotna i rekreacyjna. Jednocześnie zaś mogą zapewnić dalsze przekazywanie umiejętności rzemieślniczych i środowiskowych właściwych dla obszarów wiejskich.

4.4.

Należy zapewnić zintegrowany i połączony charakter usług publicznych w zakresie edukacji, szkoleń, opieki zdrowotnej i społecznej, przy czym usługi te powinny w sposób innowacyjny wykorzystywać osiągnięcia technologiczne, tak aby uniknąć dyskryminacji i wykluczenia, w szczególności osób starszych i nastolatków mieszkających na obszarach wiejskich. Rozproszone urzędy państwowe mogłyby stanowić przykład, jak zmniejszać nasycenie i zanieczyszczenie miast i obszarów miejskich, a jednocześnie promować poczucie sprawiedliwości na obszarach wiejskich. Władze lokalne odgrywają kluczową rolę w planowaniu na obszarach wiejskich i zapewnianiu pozytywnych działań w społecznościach wiejskich, dzięki czemu stymulują i wspierają perspektywy na przyszłość. Różne służby mogą wspólnie użytkować jeden budynek, a opuszczone budynki można przystosować do nowych zastosowań biznesowych, tworząc miejsca pracy, które mogą oferować szanse na dalszy rozwój działalności gospodarczej. Przy udostępnianiu takich odnowionych budynków należy wziąć pod uwagę potrzeby lokalnych organizacji pozarządowych oraz sektora prywatnego i publicznego.

4.5.

Należy podjąć wysiłki, by rozwinąć poczucie rzeczywistego partnerstwa między (dużymi) miastami i sąsiednimi osadami, tak aby dzielić na wzajemnie uznawanych zasadach poczucie przynależności i identyfikacji oraz wspólnie prowadzić inwestycje. R.E.D. wraz z innymi organizacjami zaleciło w 2016 r. europejską strategię polityczną na rzecz obszarów wiejskich do 2030 r. (5) Innym przykładem podejmowanych działań jest projekt pilotażowy Twin Town organizacji Carnegie Trust. Zasady zrównoważonego rozwoju i gospodarki o obiegu zamkniętym powinny stosować się do partnerstw między obszarami miejskimi i wiejskimi.

4.6.

Drugi Europejski Parlament Wiejski w listopadzie 2015 r. przyjął manifest obszarów wiejskich Europy. Sieć Europejskiego Parlamentu Wiejskiego z partnerami z 40 krajów europejskich podejmuje działania dotyczące kwestii określonych w manifeście. Podejmuje starania na rzecz „ściślejszej współpracy między społecznościami, organizacjami i władzami na obszarach wiejskich i miejskich w celu osiągnięcia pełnych korzyści z powiązań społecznych, kulturowych i gospodarczych, które taka współpraca może przynieść, a także na rzecz ożywionej wymiany pomysłów i dobrych praktyk między podmiotami zaangażowanymi na obszarach wiejskich i miejskich”. Prace prowadzone są wśród wszystkich partnerów i dotyczą różnych kwestii takich jak: „miasteczka”, „zrównoważone usługi i infrastruktura” oraz „zintegrowany rozwój obszarów wiejskich i LEADER/rozwój lokalny kierowany przez społeczność”; zakończą się one przedstawieniem i omówieniem sprawozdania podczas trzeciego Europejskiego Parlamentu Wiejskiego w Venhorst (Niderlandy) w październiku 2017 r.

4.7.

Europejski Bank Inwestycyjny, zgodnie z obietnicami zawartymi w programie na lata 2017–2019, powinien opracować dostosowane do indywidualnych potrzeb systemy wsparcia małych przedsiębiorstw wiejskich – zarówno prywatnych, jak i społecznych – w tym spółdzielni. Przykładem takich działań może być wsparcie dla przedsiębiorstwa Niki’s Sweets w Agros w Górach Troodos na Cyprze.

4.8.

Na obszarach wiejskich bardzo aktywny jest sektor wolontariatu, który pomaga koordynować działania i organizować współpracę mieszkańców. Przedsiębiorstwa społeczne i wspólnotowe, takie jak 300 przedsiębiorstw społeczno-gospodarczych w Danii, które mają prawo stosować znak „RSV” oznaczający zarejestrowane przedsiębiorstwo społeczno-gospodarcze (RSV – Registreret Socialøkonomisk Virksomhed), czy kawiarnia Cletwr w środkowej Walii, w coraz większym stopniu przyczyniają się do zastępowania utraconych usług publicznych i prywatnych. Ich starania są zgodne z ideami społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw. Istotne znaczenie dla tworzenia i zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw społecznych i wspólnotowych ma wsparcie i doradztwo organizacji takich jak Fundacja Plunketta.

4.9.

Mieszkańcy wsi i małych miasteczek reprezentują różne środowiska i wszyscy muszą mieć prawo głosu w swych społecznościach lokalnych. Organy administracji publicznej najniższego szczebla – rady parafialne (sołectwa) lub (niewielkie) gminy – również powinny brać udział w lokalnym procesie decyzyjnym. Należy je wzmocnić i zwiększyć ich uprawnienia, aby mogły zaspokoić tę potrzebę. Ludzie są dumni ze swoich lokalnych społeczności; można to uznać za zasób i wykorzystać do zachęcania innych do angażowania się. Emerytowani przedsiębiorcy i osoby, które pracowały w sektorze publicznym lub społecznym, mają wiele umiejętności do zaoferowania. Programy europejskie i lokalne pozwalają zrealizować projekty, które wspierają rozwój lokalnych partnerstw w danej wsi lub miasteczku; w ramach tego procesu wyłoniło się wielu przedsiębiorców społecznościowych. Pochodzą oni ze wszystkich sektorów i stali się ambasadorami swoich społeczności.

4.10.

Wsie i miasteczka są ważną częścią kultury Europy. Często utrzymują swoje lokalne zwyczaje i tradycje. Miejscowości na obszarach wiejskich mają zazwyczaj „walor historyczny”, a ich architektura odzwierciedla lokalne materiały budowlane i przemiany stylów na przestrzeni wielu wieków. W centrach miasteczek zwykle zachowało się więcej lokalnych przedsiębiorstw i mniej jest standardowych fasad właściwych dla sieci handlowych – tak jak w centrach większych miast. Małe miejscowości na obszarach wiejskich są również ściśle powiązane z krajobrazem, wśród którego są położone, a położenie to jest elementem atmosfery wsi i miasteczka i odzwierciedla bardzo zróżnicowane pochodzenie osad – pozycje obronne na szczycie wzgórza, miejsce przeprawy, przystań, brzeg jeziora, wyspa, wybrzeże itp. Wartości kulturowe, jakie można znaleźć we wsiach i miasteczkach, powinny zajmować poczesne miejsce w promocji Europejskiego Roku Dziedzictwa Kulturowego przypadającego w 2018 r. oraz w inicjatywach organizowanych w trakcie tego roku. Ważną rolę w promocji tradycji i kultury mogą odegrać starsi mieszkańcy wsi i warto tworzyć im warunki do aktywnego działania w tym zakresie.

4.11.

Wsie i miasteczka posiadają cenne atuty, które mogą wykorzystać w celu utrzymania lub rozwinięcia lokalnej gospodarki. Są one powiązane z lokalną produkcją rolną, leśną i energetyczną, agroturystyką, turystyką na obszarach wiejskich, turystyką związaną ze zdrowiem, festiwalami kulturalnymi oraz ochroną środowiska i edukacją. W całej Europie istnieją setki przykładów takich działań – choćby Kozard na Węgrzech i Alston Manor w Anglii – z których inni mogą skorzystać. Cenny wkład w opisanie i zrozumienie znaczenia roli, jaką odgrywają wsie i miasteczka, wnosi również przygotowane przez Ecovast sprawozdanie „The Importance of Small Towns” [Znaczenie małych miast].

4.12.

Przyszła polityka dotycząca obszarów wiejskich, którą entuzjastycznie przyjęto na konferencji Cork 2.0 we wrześniu 2016 r., powinna pomóc państwom członkowskim i regionom w opracowywaniu polityk wsparcia obszarów wiejskich oraz zachęcaniu do realizacji projektów w ramach programów europejskich. Wdrożenie przedstawionego na konferencji Cork 2.0 mechanizmu przekrojowego uwzględniania rozwoju obszarów wiejskich w strategiach politycznych ma zasadnicze znaczenie dla UE, państw członkowskich i regionów.

4.13.

Promowane przez UE metoda LEADER i rozwój lokalny kierowany przez społeczność zapewniają narzędzia wspomagające wzmacnianie społeczności wiejskich i zwiększanie ich kompetencji. Inicjatywa LEADER i lokalne grupy działania mogą wspierać lokalne wysiłki na rzecz rozwijania przedsiębiorstw – zarówno prywatnych, jak i nienastawionych na zysk – oraz na rzecz rozpoczynania i rozwijania działalności, a także starania na rzecz zapewnienia klimatu zaangażowania i wsparcia na szczeblu lokalnej społeczności. Inicjatywa LEADER była do 2014 r. wspierana z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, ale od 2015 r. również inne fundusze strukturalne i inwestycyjne mogą wdrażać tę metodologię w ramach wykorzystywania wielu funduszy i stosowania rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność. Wymaga to ściślejszej współpracy, której dobrym przykładem mogą być IRD Duhallow, SECAD w hrabstwie Cork i PLANED w Walii, od wielu lat wdrażające oddolny rozwój lokalny kierowany przez społeczność.

4.14.

W ramach programów europejskich wiele projektów na obszarach wiejskich umiejętnie wykazuje olbrzymią różnorodność „dobrych praktyk” w miasteczkach i wsiach. Dobre praktyki wskazują również na konieczność istnienia podmiotów pośredniczących, które wspierają przedsiębiorców i małe grupy, a także na znaczenie tych podmiotów.

2.3.2018   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 81/22

Sprawozdawca:

Cillian LOHAN

1.1.

Pojęcie sprawiedliwości klimatycznej postrzega zmianę klimatu jako kwestię polityczną i etyczną, a nie wyłącznie środowiskową. Koncepcja ta jest zazwyczaj rozpatrywana w globalnym kontekście współzależności przestrzennych i czasowych z uwzględnieniem faktu, że skutki zmiany klimatu często najdotkliwiej odczuwają osoby w najtrudniejszej sytuacji i najubożsi w społeczeństwie mimo tego, że grupy te są najmniej odpowiedzialne za emisje, które wywołały kryzys klimatyczny. Patrząc w szerszym kontekście, w niniejszej opinii koncepcja sprawiedliwości klimatycznej uznaje potrzebę zajęcia się kwestią często nieproporcjonalnego wpływu zmiany klimatu na obywateli i społeczeństwa zarówno w krajach rozwijających się, jak i w gospodarkach rozwiniętych.

1.2.

EKES jest zdania, że wszyscy obywatele mają prawo do zdrowego i czystego środowiska i słusznie oczekują, że rządy wezmą odpowiedzialność za swoje zobowiązania krajowe oraz wkłady ustalane na poziomie krajowym w ramach porozumienia paryskiego dotyczące czynników napędzających zmianę klimatu i zagrożenia z nią związane, uznając nie tylko bardziej oczywiste aspekty ekologiczne i gospodarcze, ale również wpływ społeczny.

1.3.

Komitet proponuje rozpoczęcie dyskusji nad unijną kartą praw w dziedzinie klimatu, która obejmie prawa obywateli UE i środowiska w kontekście wyzwań związanych z globalną zmianą klimatu. Uznając główną rolę UE w nawoływaniu do utworzenia solidnego i sprawiedliwego systemu prawnego w zakresie klimatu na poziomie międzynarodowym, EKES zachęca instytucje UE i rządy krajowe do dokonania przeglądu stosowania zasad sprawiedliwości klimatycznej na wszystkich poziomach: globalnym, europejskim, krajowym i w wymiarze społeczności lokalnych. Do realizacji tego zamierzenia można by wykorzystać europejski semestr. Sprawiedliwość klimatyczna to sprawiedliwość z punktu widzenia ludzi i środowiska, od którego wszyscy zależymy, gdyż obie te kwestie są ze sobą powiązane. W tym kontekście EKES przypomina o dwóch niedawnych inicjatywach: „Światowym pakcie na rzecz środowiska” oraz „Powszechnej deklaracji praw ludzkości”.

1.4.

Systemy produkcji i konsumpcji muszą dostosować się do zmiany klimatu i łagodzić jej skutki. Przejście to będzie musiało nastąpić na skalę globalną i na poziomie sektorów, a UE może odegrać w nim główną rolę. Należy określić sektory przedsiębiorstw najbardziej podatne na zagrożenia i najwrażliwszych pracowników i udzielić odpowiedniego wsparcia. W szczególności w okresie przejściowym należy wspierać systemy żywnościowe oraz ich zainteresowane strony. Zrównoważona konsumpcja żywności musi mieć swój początek na etapie przygotowywania gleby i zarządzania systemami przyrodniczymi, aby stworzyć fundamenty dla produkcji żywności. UE powinna dawać innym przykład, promując zrównoważone gospodarowanie glebą i jej ochronę.

1.5.

Siłę konsumentów w osiąganiu tej zmiany można wykorzystać jedynie, jeśli będą oni mieli zrównoważone alternatywy etyczne, które nie spowodują znaczącego zmniejszenia udogodnień bądź jakości w zakresie usług, użytkowania lub dostępności. Nowe modele gospodarcze takie jak gospodarka cyfrowa, konsumpcja współdzielona i gospodarka o obiegu zamkniętym, a także współpraca międzynarodowa w celu globalnego i sektorowego przejścia na te modele, mogą posłużyć za podstawę realnych alternatywnych rozwiązań dla konsumentów.

1.6.

Mechanizmy wsparcia, w tym pieniądze publiczne oraz instrumenty i zachęty gospodarcze, należy wykorzystywać z myślą o zapewnieniu infrastruktury i odpowiedniego wsparcia dla konsumentów pragnących prowadzić niskoemisyjny tryb życia. Obejmuje to pomoc w sprostaniu wyższym kosztom etycznych i zrównoważonych towarów i usług o długim cyklu życia, a jednocześnie dopilnowanie, by nie ucierpiała na tym konkurencyjność.

1.7.

Trzeba dokonać mapowania przenoszenia miejsc pracy w gospodarce niskoemisyjnej oraz jak najwcześniej określić związane z tym szanse. Pozwoli to na opracowanie i wdrożenie najbardziej skutecznej polityki w celu zapewnienia, by pracownicy byli chronieni, a jakość ich życia została zachowana podczas sprawiedliwej transformacji.

1.8.

EKES przypomina apel o stworzenie europejskiego centrum monitorowania ubóstwa (1), które gromadziłoby wszystkie zainteresowane strony w celu opracowania europejskich wskaźników ubóstwa energetycznego. Sprawiedliwość dla wszystkich obywateli oznacza powszechne zapewnienie czystej i dostępnej energii po przystępnych cenach.

1.9.

Komitet wzywa do zniesienia dotacji na paliwa kopalne i dokonania zwrotu w kierunku przejścia na energię ze źródeł odnawialnych.

1.10.

Skuteczne strategie zrównoważonego rozwoju są uzależnione od zagwarantowania, że wsparcie dla transformacji będzie jasno określone i otrzyma priorytet oraz odpowiednie finansowanie. W związku z tym UE powinna rozpocząć niezbędne negocjacje międzynarodowe mające na celu osiągnięcie światowego porozumienia, które może złagodzić czynniki zmiany klimatycznej i wesprzeć bardziej zrównoważony globalny model ekonomiczny.

2.1.

Opinia z inicjatywy własnej wpisuje się w plan prac Centrum Monitorowania Rozwoju Zrównoważonego na 2017 r. Sprawiedliwość klimatyczna to zagadnienie dotyczące nas wszystkich. Tymczasem brakuje działań UE w tym obszarze. Stanowi to szansę dla EKES-u objęcia wiodącej roli i przedstawienia wstępnych propozycji, zwłaszcza w odniesieniu do Europy. Konieczne jest głębsze omówienie wielu aspektów sprawiedliwości klimatycznej, na przykład kwestii globalnego i indywidualnego podziału uprawnień do emisji.

2.2.

Komitet pragnie zająć instytucjonalne stanowisko, aby przedstawić poglądy zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego podczas debaty nad skutkami zmiany klimatu, a także zastanowić się nad najlepszym sposobem przeciwdziałania tym skutkom w sprawiedliwy sposób.

2.3.

W kontekście przyjętych na szczeblu międzynarodowym celów zrównoważonego rozwoju ONZ, porozumienia paryskiego oraz z uwagi na fakt, że skutki zmiany klimatu są już odczuwane, należy poprzez konkretne działania nadać wyższy priorytet sprawiedliwości klimatycznej.

3.1.

Pojęcie sprawiedliwości klimatycznej postrzega zmianę klimatu jako kwestię polityczną i etyczną, a nie wyłącznie środowiskową. Uznaje, że jej skutki często najdotkliwiej odczuwają osoby w najtrudniejszej sytuacji i najubożsi w społeczeństwie. Koncepcja ta jest zazwyczaj rozpatrywana w globalnym kontekście współzależności przestrzennych i czasowych, ze szczególnym naciskiem na odpowiedzialność państw, których rozwój nastąpił w oparciu o eksploatację zasobów naturalnych.

3.2.

Zakres celów zrównoważonego rozwoju wykracza poza zakres poprzedzających je milenijnych celów rozwoju, uznając wzajemną rozliczalność, współodpowiedzialność, wspólne działania oraz potrzebę pluralistycznego procesu uczestnictwa. Uznając główną rolę UE w nawoływaniu do utworzenia solidnego i sprawiedliwego systemu prawnego w zakresie klimatu na poziomie międzynarodowym, EKES zachęca instytucje UE i rządy krajowe do podjęcia działań w kontekście sprawiedliwości klimatycznej na wszystkich poziomach, czyli globalnym, europejskim, krajowym i społeczności lokalnych. Do realizacji tego zamierzenia można by wykorzystać europejski semestr. Tak więc w niniejszej opinii koncepcja sprawiedliwości klimatycznej uznaje potrzebę zajęcia się kwestią często nieproporcjonalnego wpływu zmiany klimatu na obywateli i społeczeństwa zarówno w krajach rozwijających się, jak i w gospodarkach rozwiniętych.

3.3.

Problemem jest niechęć do polityki klimatycznej, mimo korzyści z niej płynących, gdyż uważa się, że przynosi ona szkody przeciętnemu obywatelowi, konkretnym sektorom (np. rolno-spożywczemu czy transportowi), bądź też społecznościom i podmiotom uzależnionym od paliw kopalnych.

3.4.

Różne inicjatywy polityczne koncentrują się na sektorach i obszarach, na które duży wpływ ma zmiana klimatu, takich jak np. ochrona zdrowia, transport, rolnictwo, energia. Sprawiedliwość klimatyczna może stanowić kompleksowe zintegrowane podejście pozwalające zadbać o to, by przechodzenie na gospodarkę niskoemisyjną odbywało się w sprawiedliwy i równomierny sposób.

3.5.

Trzeba odnotować, że sprawiedliwość klimatyczna nie dotyczy jedynie podmiotów bezpośrednio dotkniętych skutkami zmiany klimatu, lecz również tych, na które wpływają czynniki napędzające tę zmianę ze względu na ich zależność od towarów, usług i stylu życia kojarzonych z wysokimi emisjami i niską zasobooszczędnością.

4.1.1.

EKES sądzi, że wszyscy obywatele mają prawo do zdrowego i czystego środowiska i słusznie oczekują, że rządy wezmą odpowiedzialność za podjęte zobowiązania i ustalone na poziomie krajowym wkłady w ramach porozumienia z Paryża w kontekście czynników napędzających zmianę klimatu i zagrożeń z nią związanych, uznając nie tylko bardziej oczywiste aspekty ekologiczne i gospodarcze, ale również wpływ społeczny.

4.1.2.

Europejski filar praw socjalnych ma służyć za kompas dla odnowionego procesu konwergencji w kierunku lepszych warunków życia i pracy w państwach członkowskich. Opiera się on na 20 zasadach, z których wiele zostanie dotkniętych albo bezpośrednio zmianą klimatu, albo pośrednio potrzebą przejścia na nowe modele gospodarcze.

4.1.3.

EKES proponuje rozpocząć debatę w sprawie opracowania karty praw w dziedzinie klimatu w kontekście praw człowieka i praw socjalnych. Objęłaby ona prawa obywateli i środowiska w związku z wyzwaniami zmiany klimatu. W tym kontekście EKES przypomina o projekcie dotyczącym „Powszechnej deklaracji praw ludzkości”, opracowanym przez Corinne Lepage z myślą o konferencji COP 21 w 2015 r.

4.1.4.

Prawa przyrody uznaje się już w ustawodawstwie różnych krajów na świecie. Na przykład w Niderlandach organizacja pozarządowa Urgenda Foundation wygrała w 2015 r. proces przeciwko rządowi. Holenderski Sąd Najwyższy podtrzymał zasadę, zgodnie z którą rząd może ponosić odpowiedzialność prawną za niepodjęcie wystarczających działań w celu zapobieżenia przewidywalnym szkodom wynikającym ze zmiany klimatu. Podobne sprawy są obecnie przygotowywane w Belgii i Norwegii. Ponadto inicjatywy takie, jak „Światowy pakt na rzecz środowiska”, który zapoczątkowano w dniu 24 czerwca 2017 r., wychodzą naprzeciw potrzebie sprawiedliwego globalnego ładu środowiskowego poprzez uzupełnienie „trzeciej generacji praw” za pomocą ogólnego, przekrojowego i uniwersalnego instrumentu referencyjnego.

4.1.5.

Istnieje potrzeba dopilnowania, by najbardziej wrażliwe grupy społeczne nie ponosiły niesprawiedliwego obciążenia, a koszty przejścia na przyjazny klimatowi model gospodarczy zostały rozłożone równomiernie. Przykładowo, zasadę „zanieczyszczający płaci” należy wdrożyć i stosować wobec podmiotów tworzących zanieczyszczenia i czerpiących z tego zyski, nie zaś na poziomie użytkownika końcowego w wypadkach, gdy nie istnieje realna alternatywa. EKES przeanalizował już rygorystyczne i właściwe stosowanie tej ważnej zasady (2).

4.1.6.

Liczba migrantów wszelkich typów (w tym uchodźców klimatycznych) wzrośnie na skutek wysiedleń (3). Już teraz widać, jak UE jest nieprzygotowana do sprostania temu wyzwaniu, a ponadto, jak nieproporcjonalnie rozkłada się wśród państw członkowskich ciężar z tym związany. EKES podkreślał już, że brak równowagi procesów gospodarczych może jeszcze bardziej zdestabilizować sytuację (4).

4.1.7.

Jak stwierdzono w niedawnym badaniu Parlamentu Europejskiego na temat uchodźców klimatycznych, na poziomie UE brakuje odrębnego instrumentu dla „osób przesiedlonych ze względów środowiskowych”. Dyrektywa w sprawie tymczasowej ochrony jest politycznie uciążliwym instrumentem reagowania na masowe wysiedlenia. EKES popiera stanowisko, że traktat z Lizbony zapewnia wystarczająco szeroki mandat do dokonania przeglądu polityki imigracyjnej w celu uregulowania statusu „osób przesiedlonych ze względów środowiskowych”.

4.2.1.

Systemy produkcji żywności i sposoby odżywiania się ulegną przeobrażeniu, aby dostosować się do zmiany klimatu i łagodzić jej skutki. Wszyscy obywatele są zależni od sektora rolno-spożywczego (np. rolnicy, rodziny, podmioty łańcucha dostaw, konsumenci), tak więc przechodzenie na niskoemisyjne społeczeństwo musi zapewniać pomoc i ułatwienia dla dotkniętych przemianami podmiotów. Ponadto proces ten będzie musiał nastąpić w skali globalnej i na poziomie sektorowym, a UE może odegrać główną rolę.

4.2.2.

Zmiana klimatu niesie ze sobą olbrzymie wyzwania dla europejskiego rolnictwa zarówno jako kluczowego czynnika zmian klimatu, jak i sektora w pierwszym rzędzie dotkniętego jej konsekwencjami.

4.2.3.

Trzeba ponownie zdefiniować rolnictwo w związku z jego naturalnymi systemami absorpcyjnymi, usługami ekosystemowymi, które są w stanie złagodzić niektóre skutki zmiany klimatu. Należy je więc uznać, a finansowanie publiczne za pośrednictwem WPR trzeba skierować na wspieranie tych usług świadczonych przez sektor rolny, gdyż ich celem jest produkcja żywności. Ta ogólna koncepcja znalazła poparcie w przyjętej niedawno opinii (5).

4.2.4.

Zrównoważona konsumpcja żywności musi mieć swój początek na etapie przygotowywania gleby i zarządzania środowiskiem naturalnym, aby stworzyć fundamenty dla produkcji żywności. EKES zwraca uwagę, że trzeba rozpocząć dyskusję na temat konieczności opracowania dyrektywy ramowej w sprawie gleby oraz wyraźnie wskazać na znaczenie promowania zrównoważonego gospodarowania glebą i jej ochrony (6). Ochrona gleby i rola gleby w usługach ekosystemowych leży w centrum zainteresowania obecnej estońskiej prezydencji w Radzie (7).

4.2.5.

EKES popiera koncepcję zrównoważonej produkcji i konsumpcji. Osiągnięcie konsensusu w sprawie potrzeby zmiany podejścia do spożycia mięsa będzie się wiązać ze wskazaniem szans i możliwości wsparcia, aby zapewnić sprawiedliwe zmiany wszystkim podmiotom zależnym od tego sektora.

4.2.6.

Na sektor ten wpływają także czynniki napędzające zmianę klimatu, a zwłaszcza uzależnienie od paliw kopalnych w produkcji żywności, przetwórstwie, transporcie i pakowaniu. Należy sformułować politykę odzwierciedlającą ograniczony charakter obecnego modelu rolno-spożywczego oraz nakreślić działania przybliżające nas do zrównoważonej i przyjaznej dla środowiska przyszłości dla rolników.

4.2.7.

Polityka ochrony środowiska nie musi stać w sprzeczności z pilnymi potrzebami sektora rolnego, jeśli wdroży się mechanizmy wsparcia ułatwiające przejście w kierunku społeczeństwa niskoemisyjnego.

4.3.1.

Siłę konsumentów w osiąganiu tej zmiany można wykorzystać jedynie wtedy, gdy będą oni mieli zrównoważoną, etyczną alternatywę, która nie spowoduje zmniejszenia udogodnień bądź jakości w zakresie usług, użytkowania lub dostępności. Nowe modele gospodarcze, takie jak gospodarka cyfrowa, konsumpcja współdzielona i gospodarka o obiegu zamkniętym, a także współpraca międzynarodowa w celu globalnego i sektorowego przejścia na te modele, mogą posłużyć za podstawę realnych alternatywnych rozwiązań dla konsumentów.

4.3.2.

Zbyt często niewłaściwie stosuje się zasadę „zanieczyszczający płaci” i opłaty nakłada się na konsumentów, gdy nie dysponują oni żadną realną alternatywą. Konsumenci muszą mieć możliwość wyboru zanim cena stanie się skutecznym instrumentem zmiany zachowań w pożądanym kierunku.

4.3.3.

Opłata za plastikowe torby jest dobrym przykładem – konsument musi za nie zapłacić, ale ma wybór i może wziąć własną torbę lub posłużyć się pudełkiem udostępnianym przez sprzedawcę. W ten sposób można osiągnąć zmianę zachowań na szeroką skalę.

4.3.4.

Zaś opodatkowanie paliw kopalnych (np. ropy) na poziomie konsumenta może doprowadzić do niezadowolenia i zwiększenia wydatkowania dochodów rozporządzalnych na paliwa. Ponadto może sprzyjać powstawaniu nielegalnego rynku wtórnego, utrzymując zyski zanieczyszczającego na niezmienionym poziomie. Sytuację tę pogarsza brak wyodrębnienia takich podatków w większości przypadków. Obywatele mają poczucie, że polityka przeciwdziałania zmianie klimatu łączy się z niesprawiedliwym karaniem osób, które nie mają wyboru i muszą funkcjonować w ramach gospodarki korzystającej z paliw kopalnych.

4.3.5.

Mechanizmy wsparcia, w tym pieniądze publiczne oraz instrumenty gospodarcze, należy inwestować z myślą o zapewnieniu infrastruktury i odpowiedniego wsparcia dla konsumentów pragnących prowadzić niskoemisyjny tryb życia. Obejmuje to pomoc w sprostaniu wyższym kosztom etycznych i zrównoważonych towarów i usług o długim cyklu życia. Mogłoby to przyjąć postać partnerstw publiczno-prywatnych. Branża motoryzacyjna jest dobrym przykładem producenta wykorzystującego z powrotem finansowanie w celu poprawy dostępu klientów do nowych samochodów. Można by zaoferować podobne rodzaje wsparcia innym sektorom, np. sprzętu AGD, modernizacji domów czy firm.

4.3.6.

Wykorzystanie publicznych pieniędzy na wspieranie systemów i infrastruktury zwiększających zależność użytkowników końcowych od czynników napędzających zmianę klimatu i inwestowanie w nie stoi w sprzeczności z podejmowanymi jednocześnie wysiłkami na rzecz ograniczenia skutków zmiany klimatu i zarządzania nimi. Konsumenci są w największym stopniu tym dotknięci. Wybór między wyższymi opłatami za zanieczyszczenie lub zupełnym zrezygnowaniem z danego produktu nie jest sprawiedliwym wyborem dla obywateli.

4.3.7.

Panuje pogląd, że zrównoważony styl życia i zrównoważona konsumpcja są możliwe jedynie przy wysokich dochodach. Etyczne, przyjazne dla środowiska i zrównoważone wybory nie są dostępne dla wszystkich w równym stopniu. Wycenie obejmującej klimatyczne koszty (takie jak zasobochłonność) towarów i usług powinny towarzyszyć ramy polityczne kwestionujące ten pogląd i poprawiające łatwość dostępu dla wszystkich konsumentów.

4.3.8.

Ustawodawstwo UE dotyczące ochrony konsumentów zostało stworzone, zanim ONZ w 1999 r. uznała zrównoważoną konsumpcję za podstawowe prawo konsumenta. Stąd też w ustawodawstwie tym nie ma mowy o zrównoważonej konsumpcji (8). EKES ponawia zatem swój apel o przyjęcie polityki w tym zakresie. Ma to szczególne znaczenie w kontekście celów zrównoważonego rozwoju i inicjatywy na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym.

4.3.9.

Bez alternatywy konsument pozostaje bez wyboru; często kończy się to ubóstwem/złymi decyzjami/niezdrowymi lub niezrównoważonymi wyborami, co budzi niechęć do polityki ochrony środowiska, którą postrzega się jako niekorzystną dla użytkownika końcowego. Tymczasem podmioty, które czerpią korzyści z systemu, nie ponoszą kosztów, a wręcz się bogacą, przez co powiększają się nierówności – i to pod pozorem ochrony środowiska – co jest sprzeczne z zasadami zrównoważonego rozwoju.

4.4.1.

Trzeba koniecznie chronić wszystkich pracowników w okresie przejściowym, zarówno tych, którzy posiadają niewielkie lub nienadające się do przeniesienia umiejętności, jak i tych na wysoko wykwalifikowanych stanowiskach. Należy określić sektory najbardziej podatne na zagrożenia i najwrażliwszych pracowników oraz udzielić odpowiedniego wsparcia. Automatyzacja miejsc pracy w ramach gospodarki niskoemisyjnej może doprowadzić do likwidacji pewnych miejsc pracy (9).

4.4.2.

Kształcenie i przekwalifikowanie zawodowe zaliczane są do środków zapewnienia takiej ochrony. Pracownicy, którzy tracą pracę w wyniku zmiany klimatu lub ze względu na konieczność zniesienia zależności od czynników napędzających zmianę klimatu, nie mogą być jedynymi płacącymi za te przemiany.

4.4.3.

Określenie na wczesnym etapie umiejętności potrzebnych do pełnego uczestnictwa w tych nowych modelach gospodarczych to jeden aspekt rozwiązania. Trzeba również określić je w kontekście istniejących stosunków pracy i zależności od obecnego niezrównoważonego modelu.

4.4.4.

Ważne jest, aby w miarę możliwości chronić i zachować społeczności oraz ułatwić przemiany, tak aby miały one jak najmniejszy wpływ na sytuację dotkniętych nimi osób, zarówno w wymiarze społecznym, jak i gospodarczym.

4.4.5.

W nowych proponowanych modelach gospodarczych, w tym w ramach gospodarki funkcjonalnej, konsumpcji współdzielonej i gospodarki o obiegu zamkniętym, wyraźnie wskazuje się nowe możliwości. W związku z tym UE powinna rozpocząć niezbędne negocjacje międzynarodowe mające na celu wypracowanie globalnego modelu ekonomicznego.

4.5.1.

Zmiana klimatu i czynniki ją napędzające wiążą się z kosztami dla zdrowia. Można je mierzyć odsetkiem zgonów i chorób związanych z zanieczyszczeniem powietrza. Stanowi to koszt zarówno dla społeczeństwa, jak i publicznych systemów opieki zdrowotnej. Systemy te muszą uwzględnić rolę zmiany klimatu i napędzających ją czynników w sektorze zdrowia.

4.5.2.

Istnieje związek pomiędzy zdrowiem i dobrobytem a dostępem do przyrody (IEEP). Wiele państw członkowskich stoi w obliczu wyzwań zdrowotnych i społecznych, takich jak otyłość, choroby psychiczne, wykluczenie społeczne, hałas i zanieczyszczenie powietrza, które nieproporcjonalnie obciążają grupy w trudnej sytuacji społeczno-ekonomicznej i grupy szczególnie wrażliwe.

4.5.3.

Przeciwdziałanie zmianie klimatu przez inwestycje w przyrodę oznacza nie tylko zaprzestanie inwestowania w czynniki zanieczyszczające, ale także inwestowanie w składowanie dwutlenku węgla w naturalnych ekosystemach. Istotne korzyści dla zdrowia są dwojakie: zapobieganie pogarszającemu się stanowi zdrowia oraz promowanie aktywnego stylu życia prowadzącego do lepszego zdrowia obywateli i społeczności. Uznanie tego aspektu pomoże wyważyć decyzje polityczne, które będą w większym stopniu oparte na danych i dowodach.

4.6.1.

Produkcja energii ze źródeł odnawialnych jako odsetek zużycia energii elektrycznej wzrosła w UE ponad dwukrotnie w latach 2004–2015 (z 14 do 29 %). Niemniej zapotrzebowanie na energię nadal jest ogromne w systemach ogrzewania, w budynkach, przemyśle i transporcie. Czynione są postępy, ale z bardzo niskiego poziomu, np. udział energii ze źródeł odnawialnych w zużyciu paliwa w transporcie wzrósł w tym samym okresie z 1 do 6 %.

4.6.2.

Ubóstwo energetyczne jest problemem w całej Europie i choć jego znaczenie i kontekst mogą się różnić między poszczególnymi krajami, to dowodzi ono potrzeby dopilnowania, by polityka dotycząca zmiany klimatu koncentrowała się na ochronie grup najbardziej wrażliwych.

4.6.3.

EKES przypomina apel o stworzenie europejskiego centrum monitorowania ubóstwa (10), które gromadziłoby wszystkie zainteresowane strony w celu opracowania europejskich wskaźników ubóstwa energetycznego. Sprawiedliwość dla wszystkich obywateli oznacza powszechne zapewnienie czystej i dostępnej energii po przystępnych cenach.

4.6.4.

Strategie mające przeciwdziałać ubóstwu energetycznemu w UE mogą również być rozwiązaniem dla utworzenia infrastruktury i dostaw czystej energii, poprzez przeniesienie dotacji i koordynowanie woli politycznej.

4.6.5.

Polityka wspierająca dotacje na paliwa kopalne, bezpośrednio lub pośrednio, stanowi odwrócenie zasady „zanieczyszczający płaci”, gdyż w takim wypadku to zanieczyszczający dostaje pieniądze. Wiele z tych dotacji jest niewidocznych dla użytkownika końcowego, ale ostatecznie są one uzyskiwane ze środków publicznych. W niedawnej opinii (11) zaapelowano już o zaprzestanie w UE dotacji szkodliwych dla środowiska (EHS), a w opinii w sprawie: „Zrównoważony rozwój: nakreślenie wewnętrznej i zewnętrznej polityki UE” (12) podkreślono potrzebę wdrożenia istniejących już zobowiązań, aby wyeliminować EHS, oraz potrzebę zdecydowanego propagowania reformy w zakresie podatków ekologicznych.

4.6.6.

Wsparcie powinno być dostępne dla wszystkich. Dotacje powinny koncentrować się na energii ze źródeł odnawialnych, natomiast dotacje dla czynników napędzających zmianę klimatu należy pilnie znieść, a odstępstwa powinny być stosowane w bardziej sprawiedliwy sposób, przede wszystkim nie wobec podmiotów, które mogą zapłacić najwięcej ani wobec tych, które czerpią korzyści z produktów zanieczyszczających. Według MFW, obecnie dotacje na paliwa kopalne sięgają w wymiarze globalnym 10 mln USD na minutę. Ich zniesienie zwiększyłoby dochody rządowe o 3,6 % światowego PKB, zmniejszyło emisje o ponad 20 %, ograniczyło o ponad połowę przedwczesne zgony spowodowane zanieczyszczeniem powietrza oraz zwiększyło światowy dobrobyt gospodarczy o 1,8 bln USD (2,2 % światowego PKB). Dane te ilustrują niesprawiedliwy charakter obecnego systemu.

4.6.7.

Skuteczne strategie zrównoważonego rozwoju są uzależnione od zapewnienia, że wsparcie dla transformacji będzie jasno określone i otrzyma priorytet oraz odpowiednie finansowanie.

2.3.2018   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 81/29

Sprawozdawca:

Alfred GAJDOSIK

Współsprawozdawca:

Thomas WAGNSONNER

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) popiera politykę rozwoju, w której rozwój postrzegany jest jako proces dokonujący się między równouprawnionymi krajami, w oparciu o szacunek i suwerenne decyzje. Finansowanie i realizacja celów zrównoważonego rozwoju, ustalonych na poziomie Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ), wymagają globalnie skoordynowanych wysiłków. Podkreśla się, że Rada Gospodarczo-Społeczna ONZ mogłaby odgrywać jeszcze bardziej znaczącą rolę jako odpowiednie forum do zajmowania się kwestiami podatkowymi. W ten sposób zapewni się nakierowanie działań w ramach agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 na cele zrównoważonego rozwoju oraz udział wszystkich krajów na równych prawach.

1.2.

W kontekście międzynarodowych porozumień służących zreformowaniu międzynarodowego prawa podatkowego, np. poprzez plan działania OECD w sprawie erozji bazy podatkowej i przenoszenia zysków (BEPS), trzeba przeanalizować skutki tych międzynarodowych starań reformatorskich dla realizacji celów zrównoważonego rozwoju i uwzględnić je w większym stopniu w dalszym rozwijaniu międzynarodowej polityki podatkowej. EKES zauważa, że osiągnięcie celów zrównoważonego rozwoju wymaga zasobów finansowych. Wiele państw mierzy się jednak z poważnymi wyzwaniami związanymi z generowaniem dochodów publicznych za pomocą wpływów podatkowych. Przyczyny tego stanu rzeczy w przypadku krajów rozwijających się leżą, po pierwsze, w trudnych do wdrożenia systemach podatku dochodowego i podatku od sprzedaży, a po drugie w globalnej konkurencji podatkowej w dziedzinie podatku dochodowego od osób prawnych, a także w strukturze konwencji w sprawie unikania podwójnego opodatkowania. Kolejne związane z tym czynniki dotyczą ograniczonej zdolności i niedostatecznego przepływu informacji.

1.3.

EKES z dużym zadowoleniem przyjmuje fakt, że Unia Europejska (UE) i jej państwa członkowskie podjęły znaczne wysiłki w kontekście międzynarodowej reformy mającej przezwyciężyć słabości międzynarodowego systemu podatkowego. Wysiłki te przyjmuje się z zadowoleniem. Należy je wspierać i skutecznie wdrażać oraz poddać wreszcie regularnemu monitorowaniu. Za przeprowadzeniem tych reform opowiadają się w pierwszej kolejności największe kraje uprzemysłowione OECD. Warto się zastanowić, czy ONZ, jako organizacja o zasięgu ogólnoświatowym, której członkami są zwłaszcza kraje rozwijające się, nie byłaby lepszym forum dla dalszego rozwijania międzynarodowej polityki podatkowej na szczeblu globalnym. EKES odnotowuje jednak brak zasobów i personelu w komitecie ONZ ds. podatków. ONZ powinna zatem zostać wyposażona w wystarczające środki.

1.4.

Unijne działania w zakresie międzynarodowej przejrzystości podatkowej oraz w zakresie planu przeciwdziałania BEPS wpłyną także na kraje rozwijające się. EKES z zadowoleniem przyjmuje zajęcie stanowiska przez Parlament Europejski (PE) oraz przez Komisję Europejską na temat punktów wspólnych dla polityki podatkowej i polityki rozwojowej. EKES pozytywnie ocenia powołanie przez Komisję Platformy na rzecz dobrego zarządzania w kwestiach podatkowych. Przedstawione tam w postaci dokumentu roboczego narzędzia, dotyczące efektów rozlewania się wynikających z konwencji w sprawie unikania podwójnego opodatkowania, mogą dla państw członkowskich stanowić cenną podstawę do rozważań nad przeglądem tych konwencji zawartych z krajami rozwijającymi się.

1.5.

EKES zauważa, że w 2015 r. PE w swym sprawozdaniu zaapelował o szereg udoskonaleń, które nie zostały jeszcze wdrożone. W tym kontekście EKES odwołuje się do swych wcześniejszych opinii, a w szczególności do wniosków dotyczących sprawozdawczości odrębnej dla każdego kraju oraz zwalczania prania pieniędzy poprzez wpisanie praw własności do publicznych rejestrów. EKES wskazuje, że przygotowywana jest lista jurysdykcji podatkowych odmawiających współpracy. Nawołuje do większych wysiłków na rzecz realizacji postulatów Parlamentu Europejskiego i zaleca skonfrontowanie się z niesłabnącą krytyką ze strony organizacji pozarządowych. Słuszne jest wspieranie wprowadzenia tych środków na całym świecie za pomocą międzynarodowych porozumień podatkowych, aby poprawić stan wiedzy organów podatkowych w krajach rozwijających się. Celem powinno być osiągnięcie takich samych standardów na całym świecie i umożliwienie krajom rozwijającym się uczestnictwa w ich opracowywania na równych zasadach.

1.6.

EKES apeluje o zapewnienie spójności między międzynarodową polityką podatkową państw członkowskich a celami polityki rozwojowej, tak aby unikać konfliktów między polityką podatkową poszczególnych krajów a wspólnymi priorytetami rozwoju.

1.7.

EKES postrzega oceny skutków międzynarodowych polityk podatkowych państw członkowskich jako metodę badania skutków umów o unikaniu podwójnego opodatkowania i bodźców podatkowych dla krajów rozwijających się. Należy je promować i powinny one stać się powszechną praktyką. W przypadku ewentualnych konfliktów z europejską polityką w dziedzinie rozwoju przydatne byłyby także takie analizy ze strony UE. Należy odpowiednio przeanalizować obowiązujące konwencje w sprawie unikania podwójnego opodatkowania, a negocjowane aktualnie konwencje powinny zostać zawarte, z uwzględnieniem wspomnianych aspektów.

1.8.

Wzorcowa umowa OECD o unikaniu podwójnego opodatkowania, obecnie najpowszechniej wykorzystywana, została przygotowana przede wszystkim z myślą o interesach krajów uprzemysłowionych. EKES zaleca zatem, aby podczas negocjowania konwencji w sprawie unikania podwójnego opodatkowania z krajami rozwijającymi się państwa członkowskie UE bardziej brały pod uwagę potrzeby tych krajów. EKES zwraca uwagę, że w oparciu o wzorcową umowę OECD przygotowano także wzorcową umowę ONZ, aby uregulować kwestie podatkowe między krajami rozwijającymi się a krajami uprzemysłowionymi i w ten sposób zapewnić państwom źródła więcej praw w zakresie opodatkowania.

1.9.

EKES popiera inwestycje prywatne promujące rozwój, gdy rozwój ten jest zgodny z celami zrównoważonego rozwoju i gdy przestrzega się podstawowych praw gospodarczych, środowiskowych i społecznych, najważniejszych konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) oraz programu godnej pracy. Pewność prawa jest ważnym czynnikiem w tworzeniu klimatu biznesowego przyjaznego inwestycjom, w tym także bezpośrednim inwestycjom zagranicznym. Ponieważ kwestie opodatkowania wiążą się z celami zrównoważonego rozwoju, przedsiębiorstwa powinny należycie uiszczać podatki tam, gdzie w wyniku tworzenia wartości (np. poprzez produkcję, pozyskiwanie surowców) powstaje zysk.

1.10.

EKES podkreśla, że UE i jej państwa członkowskie w ramach europejskiego konsensusu w sprawie rozwoju zobowiązały się do współpracy ze swymi krajami partnerskimi przy upowszechnianiu opodatkowania progresywnego i polityki redystrybucyjnej oraz przy zwalczaniu korupcji i nielegalnych przepływów finansowych. Jednak w tym celu polityka podatkowa musiałaby stać się jeszcze istotniejszym elementem europejskiej polityki w dziedzinie rozwoju. EKES przyjmuje z zadowoleniem zaangażowanie Komisji na rzecz regionalnych forów i organizacji społeczeństwa obywatelskiego działających w dziedzinie opodatkowania w krajach rozwijających się. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego w krajach rozwijających się wypełniają funkcję kontrolującą i wspierającą, także w dziedzinie opodatkowania, a zatem powinny być w większym stopniu wspierane i włączane w ten proces. Trwały wpływ na projekty rozwojowe miałoby wsparcie odpowiednich działań z zakresu budowania zdolności podatkowej, w tym partnerskiego uczenia się i współpracy południe-południe.

1.11.

Dobre zarządzanie w kwestiach podatkowych powinno być integralną częścią społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw w kontekście obowiązków sprawozdawczych spółek.

1.12.

EKES zaleca wprowadzenie klauzul dotyczących dobrego zarządzania w kwestiach podatkowych do wszystkich istotnych umów między UE a państwami lub regionami trzecimi, aby wspierać zrównoważony rozwój.

1.13.

EKES sugeruje sprawdzenie, czy nie można by wykorzystać nowych lub zmienianych umów o wolnym handlu pomiędzy UE a krajami rozwijającymi się jako okazji do przeanalizowania także dwustronnych konwencji podatkowych. Taka analiza powinna obejmować ocenę skutków międzynarodowej polityki podatkowej państw członkowskich na cele polityki w dziedzinie rozwoju.

2.1.

Wiele badań (1) podejmuje zagadnienie, czy międzynarodowa polityka podatkowa państw członkowskich, a w szczególności liczne postanowienia dwustronnych konwencji w sprawie unikania podwójnego opodatkowania, nie stoją w sprzeczności z celami europejskiej polityki w dziedzinie rozwoju. Do tego dochodzi fakt, że kraje rozwijające się są eksporterami netto kapitału z krajów uprzemysłowionych, co w dużym stopniu tłumaczy się przepływem kapitału mającym na celu uniknięcie opodatkowania. Najdotkliwiej uderza to w kraje rozwijające się o najniższych dochodach, ponieważ nie dysponują one niemal żadnymi krajowymi źródłami finansowania.

2.2.

UE i jej państwa członkowskie są łącznie największymi darczyńcami w ramach współpracy na rzecz rozwoju i najważniejszymi podmiotami kształtującymi międzynarodowe konwencje podatkowe. Zobowiązały się one realizować cele zrównoważonego rozwoju ONZ, choć tylko kilka państw członkowskich osiągnęło cel w zakresie świadczenia pomocy zagranicznej w wysokości 0,7 % PKB. Niejasne pozostają konsekwencje brexitu dla dalszego finansowania europejskiej współpracy na rzecz rozwoju. Planuje się więcej działań służących promowaniu inwestycji prywatnych w powiązaniu z celami polityki rozwoju. Środki oficjalnej pomocy na rzecz rozwoju są uzależnione od polityki darczyńców.

2.3.

Cele zrównoważonego rozwoju dla krajów rozwijających się obejmują m.in. mobilizowanie rodzimych zasobów, międzynarodowe wsparcie w budowaniu zdolności w zakresie poboru podatków, redukcję nielegalnych przepływów finansowych oraz uczestnictwo w światowych instytucjach sterujących. Wynika z tego, że stabilna podstawa dochodów publicznych, wysiłki zmierzające do zwalczania nielegalnych wypływów zasobów i równe prawo wszystkich krajów do decydowania o kształcie globalnych zasad opodatkowania są ważnymi filarami zrównoważonego rozwoju. W krajach rozwijających się na rozwoju zyskują szczególnie dzieci, kobiety i inne słabsze grupy społeczne (2).

2.4.

Środki pochodzące z publicznej pomocy na rzecz rozwoju nie wystarczają na finansowanie celów zrównoważonego rozwoju. Do realizacji tych celów potrzeba środków krajowych, tak samo jak w przypadku milenijnych celów rozwoju (3). Aby pozyskać te zasoby, trzeba udoskonalić pobór podatków i osiągnąć większe dochody podatkowe poprzez zrównoważony wzrost gospodarczy i poszerzenie bazy podatkowej.

3.1.

Opodatkowanie jest bardziej stabilnym źródłem finansowania niż inne rodzaje przychodów, lecz dla wielu krajów rozwijających się generowanie wystarczających dochodów podatkowych jest trudniejsze niż dla krajów rozwiniętych.

3.2.

W ostatnich dziesięcioleciach zdecydowanie dążono do liberalizacji światowego handlu przez ograniczanie ceł przywozowych i wywozowych, z myślą o wspieraniu rozwoju gospodarczego, inwestycji i dobrobytu ogółu ludności. Te zasadniczo pozytywne działania umożliwiają też poszerzenie podstawy opodatkowania – o ile organy podatkowe są w stanie to wykorzystać. Niemniej w związku z tym spadły jednocześnie przychody krajów rozwijających się z ważnych i łatwo dostępnych źródeł. Zatem wzrost gospodarczy i inwestycje muszą jednak znaleźć odzwierciedlenie w strukturze przychodów krajów rozwijających się.

3.3.

Aby zrekompensować utratę przychodów kraje rozwijające się często wprowadzają podatki od sprzedaży, które mogą oddziaływać w sposób regresywny. System podatkowy oparty na różnych rodzajach podatków zmniejsza zależność od jednego typu podatku i gwarantuje stabilność przychodów krajowych.

3.4.

W krajach rozwijających się trudno jest obłożyć opodatkowaniem grunty i kapitał. Z kolei podatki dochodowe z powodu niskich dochodów przynoszą stosunkowo małe przychody podatkowe w krajach rozwijających się. Podatek dochodowy jest pobierany przede wszystkim od pracowników sektora publicznego i osób pracujących w przedsiębiorstwach międzynarodowych. Ponadto często istnieje rozległa szara strefa.

3.5.

W sprawozdaniu Mbekiego przychody pochodzące z unikania podatków zaliczono do nielegalnych przepływów finansowych (4). Ocenia się, że te nielegalne przepływy finansowe są większe niż środki płynące ze współpracy na rzecz rozwoju (5). Dla powstrzymania tych nielegalnych przepływów ważna jest intensywniejsza współpraca międzynarodowa między organami władzy, wspieranie przejrzystości, a także wzmacnianie środków ustawodawczych i regulacyjnych. Wzmocnienie praw własności w krajach rozwijających się jest także ważnym czynnikiem zniechęcającym do odpływu kapitału.

3.6.

Podatki od osób prawnych odgrywają w strukturze przychodów podatkowych w krajach rozwijających się bardziej znacząca rolę niż w krajach uprzemysłowionych. Dlatego też strategie unikania opodatkowania dotkliwiej się na nich odbijają. Jednocześnie od lat 80. na całym świecie obniża się zarówno nominalne jak i efektywne stawki podatku od osób prawnych, aby przyciągnąć inwestycje. Wysokość podatku od osób prawnych jest dla przedsiębiorstw ważnym wskaźnikiem klimatu inwestycyjnego. Doprowadziło to w efekcie do międzynarodowej rywalizacji o coraz niższe stawki podatkowe, co jednak dla krajów rozwijających się, ze względu na ich strukturę przychodów podatkowych, jest bardziej problematyczne niż dla krajów uprzemysłowionych. Kwestia efektów rozlania w odniesieniu do konkurencji podatkowej została już podniesiona przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) (6). Poza tym wiele krajów rozwijających się ma do czynienia tylko z kilkoma, za to bardzo dużymi inwestującymi przedsiębiorstwami, które mają znaczący udział w ogólnych przychodach tych krajów z podatku od osób prawnych.

3.7.

Obliczanie cen transferowych z wykorzystaniem zasady ceny rynkowej dla transakcji transgranicznych między przedsiębiorstwami w obrębie grupy jest trudne dla organów podatkowych. Kraje rozwijające się mają ograniczoną zdolność do prowadzenia takich obliczeń, a determinowana podatkami manipulacja cenami transferowymi pozostaje istotnym problemem.

3.8.

Konwencje w sprawie unikania podwójnego opodatkowania regulują prawa państw stron dotyczące opodatkowania oraz wymianę informacji pomiędzy organami podatkowymi i tym sposobem wnoszą pewność prawa. Konwencje te mogą stanowić zatem zachętę dla przedsiębiorstw do bezpośrednich inwestycji zagranicznych i w ostatecznym rozrachunku przyczyniać się do wzrostu gospodarczego. Zarazem mogą one też mieć skutki dla państw źródła, jeśli chodzi o prawa do opodatkowania. Stawki podatków u źródła na licencje, odsetki i dywidendy kształtują się zazwyczaj poniżej rodzimych stawek podatkowych. Niektóre przepisy, np. restrykcyjna definicja stałego zakładu, mogą ograniczać prawa do opodatkowania. Kraje rozwijające się są oczywiście zainteresowane dalszymi inwestycjami, jednak może to dla nich oznaczać stratę w zakresie praw do opodatkowania. Umowy o wymianie informacji w sprawach podatkowych mogą być zatem lepszą opcją, jeżeli kraj głównie dąży do uzyskania informacji podatkowych z innych jurysdykcji.

3.9.

Za punkt wyjścia najczęściej przyjmuje się wzorcową konwencję podatkową OECD, która jest raczej nastawiona na interesy krajów uprzemysłowionych (7). Tymczasem wzorcowa konwencja ONZ jest pomyślana jako alternatywa dla krajów rozwijających się i ma lepiej uwzględniać ich interesy (8). Zasadniczo jest ona nastawiona na to, by to państwom źródła przyznawać więcej praw do opodatkowania niż państwu, z którego pochodzi produkujące przedsiębiorstwo.

3.10.

Kraje rozwijające się mogą zostać pozbawione przychodów podatkowych, gdy przedsiębiorstwa tworzą jednostki specjalnego przeznaczenia w różnych krajach w celu wzajemnego manipulowania kilkoma konwencjami w sprawie unikania podwójnego opodatkowania, w celu obniżenia podatków. Dla państw źródła może też okazać się trudne opodatkowanie usług i pośredniego przeniesienia aktywów na podstawie postanowień konwencji w sprawie unikania podwójnego opodatkowania. Trzeba uwzględnić zamiar umożliwienia niedrogiego transferu technologii, mającego służyć wspieraniu zrównoważonego rozwoju w państwach rozwijających się.

3.11.

Istnieją dostępne badania na temat luki w przychodach do budżetów krajów rozwijających się. Niderlandzka organizacja pozarządowa SOMO oszacowała na 554 mln EUR roczną utratę przychodów z podatków od odsetek i dywidend, wynikającą z konwencji w sprawie unikania podwójnego opodatkowania między Niderlandami a 28 krajami rozwijającymi się (9). Z kolei austriackie badanie zawierało konkluzję, że należy przeprowadzać oceny skutków konwencji w sprawie unikania podwójnego opodatkowania, ponieważ mogą one prowadzić do utraty przychodów nawet w przypadku wzrostu inwestycji (10). Według szacunków Unctad w „World Investment Report 2015” międzynarodowe koncerny odprowadzają około 730 mld USD do budżetów krajów rozwijających się. Mimo to w raporcie roczne straty z tytułu nieodprowadzonych podatków oszacowano na 100 mld USD. Te straty dla krajów rozwijających się powstają przy prowadzeniu inwestycji zagranicznych poprzez tzw. offshore-investment-hubs  (11). Taka utrata przychodów pozostaje w sprzeczności z przedstawionymi celami zrównoważonego rozwoju.

4.1.

Podejmuje się coraz więcej wysiłków, by w kwestiach podatkowych wspierać kraje rozwijające się, choćby w ramach Inicjatywy podatkowej z Addis Abeby. Międzynarodowa polityka podatkowa leży w zakresie kompetencji państw członkowskich. Konwencje w sprawie unikania podwójnego opodatkowania są zawierane dwustronnie, a inicjatywy ustawodawcze UE są co do zasady ograniczone do instrumentów realizacji rynku wewnętrznego. Istnieje współpraca pomiędzy UE a jej państwami członkowskimi w dziedzinie spójności polityki na rzecz rozwoju (Policy Coherence for Development – PCD) (12). Także Komisja dostrzega i podejmuje problematykę wpływu międzynarodowego systemu podatkowego na rozwój (13). Aby zapewnić spójność polityki na rzecz rozwoju, konieczne jest przeanalizowanie skutków tej części polityki podatkowej UE dla krajów rozwijających się, która jest niezgodna z celami polityki rozwoju, i w razie potrzeby podjęcie działań.

4.2.

Na poziomie ONZ prowadzi się prace nad zagadnieniami podatkowymi za pośrednictwem procesu finansowania na rzecz rozwoju, Ecosoc i Komitetu Ekspertów ONZ ds. Współpracy Międzynarodowej w Sprawach Podatkowych, a także wyspecjalizowanych agencji, takich jak Unctad. Na wniosek G 20 uzgodniono daleko idące reformy w OECD z myślą o zwalczaniu BEPS. Do najważniejszych problemów należała tu eliminacja praktyki nabywania korzyści umownych, szkodliwych praktyk podatkowych rządów (takich jak korzystne opodatkowanie dochodów z patentów i nieprzejrzyste „orzeczenia”), rozbieżności w kwalifikacji struktur hybrydowych w traktowaniu podatkowym zadłużenia oraz nieskuteczne ustalanie cen transferowych i nieskuteczna sprawozdawczość w tym zakresie. Biorąc pod uwagę, jakie znaczenie dla budżetów krajów rozwijających się mają przychody z podatków od osób prawnych, oczekuje się, że plan przeciwdziałania BEPS wywrze pozytywny wpływ na te kraje.

4.3.

Wiele krajów, które nie są członkami OECD, wśród nich kraje afrykańskie, mimo to przyłączyło się do kompleksowych założeń planu OECD w zakresie przeciwdziałania BEPS. W czerwcu 2017 r. 103 kraje porozumiały się co do przyjęcia nowego wielostronnego porozumienia w sprawie BEPS, w którym ujednolicono interpretację dwustronnych konwencji podatkowych zgodnie z założeniami planu przeciwdziałania BEPS. ONZ, OECD, MFW i Bank Światowy uruchomiły platformę współpracy w dziedzinie podatków, aby ożywić międzynarodową współpracę w kwestiach podatkowych. Inicjatywa ta może wnieść więcej spójności w prace OECD i forów ONZ. Należy obserwować, czy przynosi ona oczekiwane efekty.

4.4.

EKES dostrzega starania OECD na rzecz dalszego rozwijania lepszego międzynarodowego systemu podatkowego. Jednak organizacje społeczeństwa obywatelskiego (14) zgłaszają zastrzeżenia, że kraje rozwijające się nie mają na forum gremium OECD prawa głosu. Dopiero po wypracowaniu planu przeciwdziałania BEPS zaproszono je do udziału. Parlament Europejski w podobnym duchu zaapelował o wzmocnienie odpowiednich organów ONZ, aby umożliwiły kształtowanie i reformowanie międzynarodowej polityki podatkowej na szczeblu międzynarodowym i z udziałem podmiotów o równych prawach (15). Także w dokumencie roboczym MFW eksperci mają wątpliwości co do wpływu planu przeciwdziałania BEPS na kraje rozwijające się (16).

4.5.

Aby ocenić skutki reform i ewentualnie je zmodyfikować, potrzebne jest wzmocnienie odpowiednich organów ONZ i zapewnienie im większych zasobów – chodzi tu zwłaszcza o komitet ONZ ds. podatków. W każdym razie Komisja Europejska powinna monitorować wdrażanie wielostronnej konwencji w sprawie przeciwdziałania BEPS, podpisanej w czerwcu 2017 r., i kontynuować wysiłki na rzecz intensywniejszej międzynarodowej współpracy w kwestiach podatkowych między ONZ, OECD i międzynarodowymi instytucjami finansowymi.

4.6.1.

Pakiet działań służących zwalczaniu unikania opodatkowania dotyczył zagadnień związanych z międzynarodową polityką podatkową, tzn. wykraczających poza zakres UE (17). Informacje pochodzące ze sprawozdawczości poszczególnych krajów (18), zgodnie z zasadami ustalonymi przez UE, G 20 i OECD, są istotnym instrumentem dla organów podatkowych. Publikowanie o światowym zasięgu danych z podziałem na poszczególne kraje może ułatwić opinii publicznej, w tym i pracownikom i odpowiedzialnym inwestorom, lepsze zorientowanie się, w jakim stopniu przedsiębiorstwa faktycznie płacą podatki tam, gdzie wygospodarowują zyski. EKES zauważa, że w 2015 r. PE w swym sprawozdaniu zaapelował o szereg udoskonaleń, które nie zostały jeszcze wdrożone. W tym kontekście EKES odwołuje się do swych wcześniejszych opinii, a w szczególności do wniosków dotyczących sprawozdawczości odrębnej dla każdego kraju oraz zwalczania prania pieniędzy poprzez wpisanie praw własności do publicznych rejestrów. EKES wskazuje, że przygotowywana jest lista jurysdykcji podatkowych odmawiających współpracy. Nawołuje do większych wysiłków na rzecz realizacji postulatów Parlamentu Europejskiego i zaleca skonfrontowanie się z niesłabnącą krytyką ze strony organizacji pozarządowych. Słuszne jest wspieranie wprowadzenia tych środków na całym świecie za pomocą międzynarodowych porozumień podatkowych, aby poprawić stan wiedzy organów podatkowych w krajach rozwijających się. Celem powinno być osiągnięcie takich samych standardów na całym świecie i umożliwienie krajom rozwijającym się uczestnictwa w ich opracowywania na równych zasadach.

4.6.2.

Automatyczna wymiana informacji podatkowych została zapewniona w UE dzięki uzupełnieniu dyrektywy w sprawie wzajemnej pomocy (19). Niemniej kraje rozwijające się muszą nadal zawierać dwustronne umowy o wzajemnej pomocy z krajami europejskimi. Realizacja powyższego wymaga wzajemnej wymiany danych i bezpieczeństwa danych, co często powoduje dla państw rozwijających się problemy związane ze zdolnością.

4.6.3.

Komunikat Komisji w sprawie strategii zewnętrznej na rzecz efektywnego opodatkowania (20) dotyczył kwestii podniesionych w tej opinii. Obecnie opracowuje się wspólny unijny wykaz jurysdykcji podatkowych unikających współpracy (21). EKES z zadowoleniem przyjmuje takie działania. Z kolei organizacje pozarządowe są raczej sceptyczne wobec tego typu wykazu (22). Także Parlament Europejski domaga się opracowania obowiązującej na całym świecie definicji raju podatkowego, która obejmowałaby również państwa UE i ich terytoria zamorskie (23).

4.6.4.

W zaleceniu w sprawie konwencji podatkowych (24) podejmuje się ważne zagadnienia związane z konwencjami w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i wzywa państwa członkowskie do takiego wzmocnienia swoich konwencji podatkowych, aby zwalczać nadużywanie konwencji i praktykę nabywania korzyści umownych. Z drugiej strony nie apeluje się o jakąkolwiek ocenę skutków konwencji w sprawie unikania podwójnego opodatkowania, szczególnie w odniesieniu do ich skutków dla spójności polityki na rzecz rozwoju lub w odniesieniu do efektów rozlania. Wartościowe gremium – Platforma na rzecz dobrego zarządzania w kwestiach podatkowych – które z udziałem organizacji społeczeństwa obywatelskiego rozpracowuje zagadnienia dotyczące międzynarodowego opodatkowania, przedłożyła dokument roboczy właśnie na temat efektów rozlania (25). Państwa członkowskie powinny wziąć ten dokument pod uwagę.

4.6.5.

Strategie unikania zobowiązań podatkowych są często związane z nieprzejrzystą własnością majątku nieruchomego. W następstwie zmiany czwartej dyrektywy w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy (26) nie zostały utworzone żadne publicznie dostępne rejestry własności dotyczące trustów i innych przedsiębiorstw realizujących inwestycje. Rejestry takie pomogłyby krajom rozwijającym się w badaniu przypadków, w których zachodzi podejrzenie prania pieniędzy i oszustw podatkowych.

4.6.6.

Wnioski dotyczące wspólnej (skonsolidowanej) podstawy opodatkowania osób prawnych (CC(C)TB) są tematem innej opinii EKES-u (27). W kontekście uczestnictwa w międzynarodowych uzgodnieniach podatkowych i znaczenia dla organów podatkowych krajów rozwijających się tego typu uzgodnienie i wynikające z niego informacje posłużyłyby jako przykład i miałyby konsekwencje dla zawieranych z krajami trzecimi konwencji w sprawie unikania podwójnego opodatkowania. Dane dotyczące Europy mogłyby także posłużyć za punkt odniesienia dla obliczeń porównawczych sytuacji w krajach rozwijających się. Celem powinno być globalne zrównanie standardów na całym świecie, przy czym kraje rozwijające się powinny mieć równe prawo do uczestnictwa w ich opracowywaniu.

4.6.7.

EKES zaleca wprowadzenie klauzul dotyczących dobrego zarządzania w kwestiach podatkowych do wszystkich istotnych umów między UE a państwami lub regionami trzecimi, aby wspierać zrównoważony rozwój.

4.6.8.

EKES zaleca ocenę, czy nowych lub zmienianych umów o wolnym handlu pomiędzy UE a krajami rozwijającymi się nie można by wykorzystać jako okazji do przeanalizowania także dwustronnych konwencji podatkowych. Taka analiza powinna obejmować ocenę skutków międzynarodowej polityki podatkowej państw członkowskich na cele polityki w dziedzinie rozwoju. W ten sposób można by także wnieść wkład w realizację postulatów zawartych w sprawozdaniu Parlamentu Europejskiego.

5.1.

Zgodnie z pakietem środków przeciwdziałających unikaniu opodatkowania oraz dla spójności z polityką rozwoju państw członkowskich i UE, międzynarodowa polityka podatkowa i konwencje w sprawie unikania podwójnego opodatkowania państw członkowskich muszą być poddawane regularnym ocenom skutków (28). Aby zagwarantować lepsze wzajemne dopasowanie polityki UE w zakresie rozwoju oraz polityki podatkowej państw członkowskich, Komisja powinna zadbać o to, by państwa członkowskie, które negocjują konwencje w sprawie unikania podwójnego opodatkowania z krajem rozwijającym się, uwzględniły ustaloną politykę UE w zakresie rozwoju. W tym kontekście Komitet z zadowoleniem przyjmuje zalecenie Komisji dotyczące realizacji działań na rzecz zwalczania nadużyć postanowień konwencji podatkowych (29). Jeśli chodzi o cele dotyczące rozwoju, to w większym stopniu należy brać pod uwagę potrzeby krajów rozwijających się. Przy tym powinno się zwiększyć zaangażowanie UE na szczeblu ONZ w prace komitetu ds. podatków oraz wzmóc wysiłki dla tworzenia zdolności, jeśli chodzi o globalne forum funkcjonujące na zasadzie równych praw dla wszystkich państw.

5.2.

Należy uwzględnić okresy przejściowe, aby umożliwić krajom rozwijającym się włączanie się w działania na rzecz automatycznej wymiany informacji, jeszcze w trakcie tworzenia zdolności.

5.3.

Dobre zarządzanie w kwestiach podatkowych powinno być integralną częścią społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw w kontekście obowiązków sprawozdawczych spółek.

5.4.

Biorąc pod uwagę plany większego zaangażowania inwestorów prywatnych w europejską politykę rozwoju, problematyka ulg podatkowych dla zaangażowania na rzecz rozwoju jest tym bardziej istotna (30). Ponieważ kwestie opodatkowania wiążą się z celami zrównoważonego rozwoju, przedsiębiorstwa powinny należycie uiszczać podatki tam, gdzie w wyniku tworzenia wartości generowany jest zysk (31). Trzeba to zagwarantować przy wspieraniu inwestycji sektora prywatnego.

5.5.

Ponadto co do zasady należy zwracać uwagę, by wskutek udzielania ulg podatkowych nie osłabiać wdrażania celów zrównoważonego rozwoju.

5.6.

EKES odwołuje się do swych uwag na temat publicznych rejestrów własności rzeczywistej rachunków bankowych, przedsiębiorstw, trustów i transakcji (32) oraz stwierdza, że warto by poprzeć wprowadzenie tego typu środków za pomocą międzynarodowych konwencji podatkowych. Oprócz tego nie wolno zapomnieć o wspomnianych działaniach zwłaszcza w zakresie budowania zdolności, aby ułatwić zwalczanie nielegalnych przepływów finansowych z krajów rozwijających się. W związku z obawami, że wiele europejskich przedsiębiorstw działających w krajach rozwijających się nie podlega zakresowi stosowania sprawozdawczości z podziałem na kraje, EKES odsyła do swoich uwag w tej sprawie (33). Zaleca, by także inne właściwe uregulowania, zwłaszcza takie, które swój zakres stosowania definiują w oparciu o próg rocznych obrotów, ocenić pod kątem wpływu na kraje rozwijające się.

5.7.

UE i jej państwa członkowskie w ramach europejskiego konsensusu w sprawie rozwoju zobowiązały się do współpracy ze swymi krajami partnerskimi przy upowszechnianiu opodatkowania progresywnego i polityki redystrybucyjnej oraz przy zwalczaniu korupcji i nielegalnych przepływów finansowych (34). Wraz z tworzeniem odpowiednich zdolności technicznych i kadrowych w krajach rozwijających się, tak by zapewnić im całościowy udział w porozumieniach międzynarodowych, należy też niezwłocznie umożliwić wzajemną wymianę informacji, aby osiągnąć cele uzgodnione w ramach konsensusu. Zobowiązanie Komisji (35), by za pośrednictwem oenzetowskiego komitetu ds. podatków promować regionalne gremia zajmujące się tym zagadnieniem (36), zasługuje na uznanie i powinno być utrwalane. Trzeba zadbać o silną reprezentację zainteresowanych stron oraz o solidne procedury konsultacji w ramach tych gremiów. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego w krajach rozwijających się wypełniają funkcję kontrolującą i wspierającą, także w dziedzinie opodatkowania, a zatem należy je wspierać.

5.8.

We współpracy na rzecz rozwoju w większym stopniu powinno się uwzględniać system podatkowy danego kraju. Budowanie zdolności ma umożliwić krajom-beneficjentom osiągnięcie pozycji, w której same są w stanie aktywnie szukać pomocy. Chodzi także o wzmocnienie wydajności ich systemów podatkowych i legitymacji państwa. Najbardziej owocna okazywała się bezpośrednia wymiana pomiędzy organami podatkowymi o podobnych wyzwaniach (peer learning czyli partnerskie uczenie się) oraz współpraca krajów w podobnej sytuacji pod względem rozwoju (np. współpraca krajów Południa). Takie doświadczenia umożliwiają wzajemną koordynację w odpowiedzi na podobne wyzwania, a także wymianę sprawdzonych praktyk, odpowiednich do posiadanych zdolności.

5.9.

EKES podkreśla potrzebę spójności polityki na rzecz rozwoju w kwestiach podatkowych, gdyż działania podjęte w obrębie UE wywołują skutki międzynarodowe dla krajów rozwijających się. Skutki te muszą być zatem wzięte pod uwagę, a dotknięte nimi kraje rozwijające muszą zostać włączone w te działania.

2.3.2018   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 81/37

Sprawozdawczyni:

Helena DE FELIPE LEHTONEN

1.1.

Już w deklaracji barcelońskiej z 1995 r. (1) podkreślano znaczącą rolę organizacji gospodarczych i społecznych oraz ogólnie społeczeństwa obywatelskiego jako czynnika niezbędnego do wspierania stopniowego tworzenia w regionie Morza Śródziemnego przestrzeni pokoju i stabilności, współdzielonego dobrobytu oraz dialogu między kulturami i cywilizacjami różnych krajów, społeczeństw i kultur śródziemnomorskich. Obecnie organizacje społeczeństwa obywatelskiego w regionie Morza Śródziemnego tworzą przestrzeń integracji, udziału i dialogu z władzami publicznymi, w tym władzami lokalnymi, po to by krzewić prawa gospodarcze, społeczne i kulturowe w regionie Morza Śródziemnego. EKES uważa za konieczne wzmocnienie roli RSG tam, gdzie istnieją, i wspieranie ich zakładania w krajach, gdzie zniknęły lub nie powstały, przez wzmacnianie synergii między różnymi zaangażowanymi podmiotami. RSG oraz organizacje gospodarcze i społeczne muszą budować partnerstwa w celu zwiększenia możliwości i skuteczności w zakresie krzewienia tych praw.

1.2.

Kobiety padają ofiarą stereotypów dotyczących płci, które umacniają bariery polityczne, gospodarcze i edukacyjne, co ma poważne konsekwencje dla rozwoju społeczeństwa. EKES wzywa do zmniejszenia ogromnych różnic między przepisami prawnymi a rzeczywistością. W związku z tym uważa, że należy pilnie zapewnić środki na szkolenie i informowanie organizacji odpowiedzialnych za zapewnienie skutecznego wdrażania odpowiednich przepisów. W celu zwiększenia praw EKES zaleca, by lokalne władze, organizacje, podmioty gospodarcze i społeczne oraz społeczeństwo obywatelskie i jego sieci, działające w różnych sferach poszczególnych społeczności, zaangażowały się wspólnie na rzecz równouprawnienia płci. Ponadto działania te powinny być wspierane wkładem uczelni wyższych oraz specjalistycznych ośrodków badawczych.

1.3.

Aby przeciwdziałać zagrożeniu, jakim jest brutalny ekstremizm, należy zająć się jego licznymi przyczynami, a nie tylko bezpieczeństwem. Wiodącą rolę w tym zadaniu powinny odgrywać organizacje gospodarcze i społeczne we współpracy z instytucjami i sieciami zajmującymi się dialogiem międzykulturowym i międzyreligijnym w celu uzyskania większego wpływu i uwzględnienia w ich działalności dziedzictwa kulturowego, twórczości artystycznej i przemysłu kreatywnego. EKES wzywa Komisję Europejską i państwa członkowskie Unii dla Śródziemnomorza do wspierania tych działań z zakresu dialogu międzykulturowego, także wśród partnerów społecznych. Należy przy tym wzmacniać wyspecjalizowane organizacje, które od wielu lat pracują w regionie Morza Śródziemnego, takie jak Fundacja im. Anny Lindh (2). EKES zachęca do większej współpracy w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego obecnie zagrożonego z powodu konfliktów zbrojnych i działań posługujących się przemocą organizacji.

1.4.

Prawa gospodarcze, pracownicze i społeczne mają zasadnicze znaczenie dla rozwoju gospodarczego i społeczeństwa demokratycznego. Kluczowe znaczenie wśród nich mają swoboda prowadzenia działalności gospodarczej, wolność zrzeszania się i prawo do działań zbiorowych, układy zbiorowe, ochrona socjalna w takich dziedzinach jak zdrowie, edukacja lub wiek podeszły. Wskazano na to podczas tworzenia MOP i w deklaracji z Filadelfii, zaznaczając, że organizację gospodarczą należy podporządkować sprawiedliwości społecznej, która powinna być głównym celem polityk krajowych i międzynarodowych. W deklaracji z Filadelfii podkreślono, że „gospodarka i finanse są środkami w służbie człowiekowi”.

1.5.

Media odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu wzajemnego postrzegania i wizji i są kluczowym czynnikiem poprawy dialogu międzykulturowego oraz wspierania szacunku, tolerancji i wzajemnego zrozumienia. W związku z tym EKES przyjmuje z zadowoleniem uruchomienie projektów zmierzających do poszanowania różnorodności oraz propagowania informacji wolnych od zniekształceń, stereotypów i fałszywych wyobrażeń. Zachęca do zwiększonych wysiłków w zakresie narzędzi monitorowania, szkolenia i podnoszenia świadomości w celu zwalczania rasizmu i islamofobii w mediach oraz wzywa do wspierania mechanizmów współpracy i wspólnych platform na rzecz rozwoju zawodowego, zarówno w zakresie etyki, jak i wolności wypowiedzi.

1.6.

Edukacja jest podstawową ścieżką mobilności społeczno-ekonomicznej i tym samym potencjalnej poprawy jakości życia. Natomiast brak równych szans w edukacji stwarza zagrożenie dla stabilności i bezpieczeństwa w regionie. W związku z tym EKES zachęca do współpracy na rzecz poprawy jakości kształcenia podstawowego i średniego, szkolnictwa wyższego oraz kształcenia zawodowego poprzez wymianę doświadczeń w zakresie opracowywania programów nauczania oraz innowacji metodologicznych. Ponadto zdaniem EKES-u niezwykle istotne jest, by zlikwidować różnice w poziomie wiedzy między wybrzeżami Morza Śródziemnego. W związku z tym proponuje promocję sieci wiedzy i wspólnych badań, które będą sprzyjać przekazywaniu i wymianie wiedzy, a także wspieranie mobilności nauczycieli, studentów, pracowników akademickich i badaczy oraz pomoc w tłumaczeniu ich prac, zwłaszcza na język arabski i z arabskiego.

1.7.

Edukacja pozaformalna jest niezbędnym uzupełnieniem ze względu na swoją wartość w zakresie kształtowania bardziej pluralistycznych społeczeństw sprzyjających włączeniu. EKES uważa, że należy wzmocnić synergie między kształceniem formalnym i pozaformalnym i promować tego rodzaju kształcenie jako narzędzie propagowania kultury pokoju i uczenia się przez całe życie. W związku z tym wzywa do przeznaczenia znacznie większego budżetu na edukację pozaformalną oraz do propagowania transferu doświadczeń i wiedzy między Europą a południowym wybrzeżem Morza Śródziemnego.

1.8.

W celu wzmocnienia konkurencyjnej i sprzyjającej włączeniu społecznemu gospodarki, konieczne jest wsparcie nabywania umiejętności cyfrowych i technologicznych. W związku z tym Komitet podkreśla potrzebę promowania projektów regionalnych i lokalnych, które umożliwiają obywatelom korzystanie z nowych technologii, cyfryzacji i przedsiębiorczości, jak również wspierania inicjatyw w zakresie udziału obywateli, promowania umiejętności cyfrowych i tworzenia godnych miejsc pracy, takich jak inicjatywy miejskie w zakresie innowacji społecznych i cyfrowych (laboratoria).

2.1.

W 2011 r. nadzieje młodzieży arabskiej wstrząsnęły systemami politycznymi, które niespodziewanie zostały radykalnie zakwestionowane. W Tunezji, Egipcie, Libii czy Jemenie odsunięto od władzy przywódców politycznych, ale z powodu konkretnych uwarunkowań politycznych późniejsze losy tych krajów potoczyły się bardzo różnie: od wytrwałego dążenia do przemian w Tunezji, któremu sprzyja dynamiczne społeczeństwo obywatelskie, przez otwarte konflikty w Libii i Jemenie, po zmianę systemu w Egipcie. W Syrii wybuchła wojna, która obecnie ma skalę regionalną i jest umiędzynarodowiona. W związku z tym doszło do dramatycznych przesiedleń i bezprecedensowych przepływów migracyjnych, które doprowadziły do destabilizacji całego regionu Morza Śródziemnego.

2.2.

Poza zmianą systemu politycznego chodziło o stworzenie sprawiedliwszego i bardziej integracyjnego systemu, o swobody polityczne, sprawiedliwość społeczną, równe szanse, godność. Oczekiwania te pozostały niespełnione, gdyż zabrakło ich konkretnego odzwierciedlenia w sferze społecznej. Przyczyniły się do tego konkretne uwarunkowania polityczne, wewnątrz i na zewnątrz tych krajów. Wysunięte sześć lat temu uzasadnione żądania dotyczące praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych pozostają aktualne i niezaspokojone, co jest źródłem potencjalnej niestabilności w regionie.

2.3.

W związku z tym EKES uważa, że absolutnym priorytetem jest osiągnięcie pokoju i demokracji w całym regionie oraz zadbanie o poszanowanie praw człowieka i praw podstawowych wszystkich zamieszkujących go obywateli.

2.4.

Prawa podstawowe: niezbywalne i nienaruszalne

2.4.1.

EKES zachęca wszystkie kraje południowego i wschodniego regionu Morza Śródziemnego do przystąpienia do Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych (3) oraz do Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (4). Jednocześnie podkreśla znaczenie zasad i wartości związanych ze świeckością, jak również ochrony praw osób należących do mniejszości narodowych lub etnicznych, religijnych i językowych (5).

2.4.2.

EKES podkreśla kluczowe znaczenie ochrony godnego poziomu jakości życia wszystkich obywateli. Wskazuje, że istotne jest zapewnienie dostępu do wody pitnej i żywności w wystarczających ilościach i na przystępnych warunkach oraz wystarczającego dostępu do energii w celu uniknięcia wykluczenia energetycznego osób i społeczności, a także poprawa zdrowia i dążenie do godnych warunków środowiskowych.

2.4.3.

Ponadto, mając na uwadze obecne szczególne okoliczności w tym regionie, należy zagwarantować na szczeblu zarówno krajowym, jak i międzynarodowym prawo do odpowiednich warunków mieszkaniowych lub, w przypadku jego braku, do godnego schronienia dla osób i rodzin. Komitet uważa także za stosowne zapewnienie prawa do godnej i sprzyjającej włączeniu społecznemu odbudowy zniszczonych obszarów, niezależnie od tego, czy zniszczenia są skutkiem klęsk żywiołowych czy konfliktów zbrojnych.

2.5.

Prawo do godnej pracy: czynnik stabilizacji społecznej i postępu

2.5.1.

EKES uważa, że społeczeństwa krajów sąsiadujących wymagają wspólnych wysiłków na rzecz większej integracji i spójności społecznej. Również ich gospodarki wymagają reform i wprowadzania innowacji w celu tworzenia godnych miejsc pracy będących ważnym elementem zrównoważonego rozwoju.

2.5.2.

EKES podkreśla również konieczność zapewnienia praw, na których oparte będą wspomniane zasady. W związku z tym należy zadbać o prawo do godnej pracy w tych krajach, niezależnie od statusu, religii lub narodowości osób.

2.5.3.

EKES uważa, że podstawowe znaczenie dla unikania ubóstwa ma podjęcie działań na rzecz promowania godnej pracy jako czynnika stabilności społecznej, zgodnie z deklaracją Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącą podstawowych zasad i praw w pracy oraz działań uzupełniających (6), jak i z Międzynarodowym paktem praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych (7), i zachęca do przestrzegania zasad określonych w tych dokumentach. W związku z tym niezbędne jest zagwarantowanie podstawowych praw pracowniczych, takich jak prawo do zrzeszania się, tworzenia związków zawodowych lub przystąpienia do wybranego związku, prawo do strajku, faktyczne uznawanie prawa do rokowań zbiorowych, do odpowiednich warunków bezpieczeństwa i higieny w pracy oraz do wynagrodzenia.

2.5.4.

Podobnie konieczne jest opracowanie, zgodnie z propozycją MOP, prawa do mieszkania, aby chronić całe społeczeństwo, a zwłaszcza grupy ludności uznane za najsłabsze. Niezbędne jest też zwalczanie przypadków naruszania praw podstawowych dotyczących wykorzystywania dzieci lub pracy przymusowej, jak również wspieranie dostępu do pracy dla pracy kobiet lub osób niepełnosprawnych.

2.6.

Przedsiębiorczość: główna siła napędowa rozwoju gospodarczego

2.6.1.

Unia Europejska uważa, że pięć kluczowych czynników stabilności, bezpieczeństwa i dobrobytu w regionie eurośródziemnomorskim to: rozwój gospodarczy poprzez modernizację i dywersyfikację gospodarek; wzmocnienie ekosystemu przedsiębiorczości i innowacyjności w przedsiębiorczości; tworzenie miejsc pracy poprzez podnoszenie kwalifikacji, zwłaszcza w przypadku młodych ludzi; rozwój sektora prywatnego, zwłaszcza MŚP; oraz zrównoważony rozwój energetyczny i środowiskowy (8). Należy kłaść nacisk na tworzenie wysokiej jakości miejsc pracy będących podstawą dobrobytu gospodarczego oraz propagowania przedsiębiorczości kobiet i synergii w zakresie przedsiębiorczości po obu stronach Morza Śródziemnego.

Ze swojej strony EKES uważa te czynniki za nierozłącznie związane z rozwojem społecznym, jako że u podstaw stabilności, bezpieczeństwa i dobrobytu zawsze leżą integracja i spójność społeczna.

2.6.2.

We wspólnym komunikacie stwierdzono, że głównym czynnikiem rozwoju tych gospodarek jest umożliwienie i zapewnienie sprawiedliwego korzystania z prawa do prywatnej przedsiębiorczości. Należy zatem zapewnić ramy prawne oferujące gwarancje w zakresie prawa do własności prywatnej oraz jego nienaruszalności, zgodnie z kontekstem prawnym.

2.6.3.

EKES przywiązuje dużą wagę do tego, by organy publiczne broniły swobodnej i uczciwej konkurencji gospodarczej, która zapewnia przedsiębiorcom równe prawa. Tym samym uważa za konieczne zapewnienie równego traktowania w dostępie do finansowania oraz zapewnienie dostępności usług mikrofinansowania, jak też zagwarantowanie wolnej od korupcji administracji publicznej działającej w duchu służby publicznej.

2.7.

Prawo do twórczości i innowacyjności: zapewnienie zróżnicowanej gospodarki i wartości dodanej

2.7.1.

Deklaracja ministerialna Unii dla Śródziemnomorza dotycząca gospodarki cyfrowej (9) mówi o wspieraniu integracyjnego i przekrojowego wpływu nowych technologii na kulturę, społeczeństwo, gospodarkę, administrację i bezpieczeństwo.

2.7.2.

EKES popiera również określone we wspólnym komunikacie podejście dotyczące potrzeby dywersyfikowania i rozwijania gospodarki w regionie Morza Śródziemnego w sposób zrównoważony i sprzyjający włączeniu społecznemu.

2.7.3.

W dobie opracowywania nowych programów EKES przypomina o konieczności tworzenia programów UE na rzecz rozwoju innowacyjności w regionie eurośródziemnomorskim, co pozwoliłoby poczynić postępy w rozwoju gospodarczym regionu, a jednocześnie zachować indywidualne i zbiorowe prawo do kreatywności i innowacji. Oznacza to uznanie prawa do własności intelektualnej, do udostępniania i rozpowszechniania innowacji oraz do dostępu do nowych technologii.

2.7.4.

EKES uznaje za prawo, nierozłącznie związane z innowacjami, e-integrację i swobodny dostęp do internetu, zarówno indywidualny, jak i zbiorowy.

2.8.

Prawo do edukacji wysokiej jakości: filar rozwoju społecznego

2.8.1.

Edukacja jest podstawową ścieżką mobilności społeczno-ekonomicznej oraz potencjalnej poprawy jakości życia. Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) (10) wskazuje, że chociaż w wielu krajach tego regionu edukacja podstawowa odpowiada już uniwersalnym standardom i osiągnięto znaczne postępy także w szkolnictwie średnim, to jakość kształcenia jest niska. Bank Światowy opracował we współpracy z innymi agencjami programy dla tego regionu i byłoby dobrze, gdyby Komisja Europejska podjęła działania w tym kierunku. Należy również zauważyć, że znaczne nierówności szans w edukacji mają szkodliwy wpływ na umowę społeczną w krajach arabskich.

2.8.2.

W planie działania na rzecz Unii dla Śródziemnomorza (11) podkreślono potrzebę wzmocnienia edukacji jako kluczowego czynnika w tworzeniu trwałych miejsc pracy wymagających kwalifikacji, w szczególności wśród młodych ludzi, pozostających bez pracy i narażonych na nieuczciwe praktyki związane z zatrudnieniem. Należy też wspierać badania naukowe i innowacje jako podstawę modernizacji gospodarek oraz zrównoważony rozwój jako element przekrojowy gwarantujący sprzyjający włączeniu rozwój społeczno-gospodarczy.

2.8.3.

Wzmocnienie kapitału społecznego ma podstawowe znaczenie dla stabilności i bezpieczeństwa w regionie. Konieczne jest zatem upowszechnianie kształcenia podstawowego i średniego, szkolnictwa wyższego oraz dostępu do nauki i wiedzy naukowej, zwiększanie szans na zatrudnienie, troska o zdrowie, wzmocnienie pozycji młodzieży i sprzyjanie jej mobilności oraz promowanie równości płci, forów dyskusyjnych i włączenia społecznego.

2.8.4.

Chociaż istnieją pewne problemy w dostępie do powszechnej edukacji i mimo potrzeby poprawy jakości kształcenia podstawowego i średniego, głównym wyzwaniem jest zapobieganie niedopasowaniu kształcenia do potrzeb rynku pracy. W tym względzie kluczowe znaczenie ma promowanie struktur łączących rynek pracy i systemy edukacji, tak aby zapewnić pełne włączenie społeczne młodzieży. W związku z tym EKES uważa, że kluczowe jest wspieranie wymiany doświadczeń w zakresie opracowywania programów nauczania oraz innowacji metodologicznych ułatwiających przekazywanie doświadczeń i praktyk w celu wypracowania odpowiednich kompetencji i umiejętności potrzebnych w środowisku pracy, jak również promowanie i dowartościowanie kształcenia i szkolenia zawodowego wobec wyzwania, jakim jest utworzenie w następnym dziesięcioleciu w krajach arabskich 60 mln miejsc pracy.

2.8.5.

Partnerzy społeczni i inne specjalistyczne organizacje podkreślili centralną rolę edukacji pozaformalnej jako kluczowego narzędzia i długoterminowego rozwiązania służącego zwalczaniu radykalizacji i ekstremizmu oraz integracji grup zagrożonych wykluczeniem, zwłaszcza ludzi młodych i kobiet.

2.8.6.

EKES z zadowoleniem przyjmuje uznanie znaczenia edukacji pozaformalnej jako uzupełnienia edukacji formalnej oraz uważa, że należy wzmocnić synergie między nimi. W związku z tym uważa, że konieczne jest zwiększenie zaangażowania politycznego na rzecz edukacji pozaformalnej oraz przeznaczenie na nią większych środków budżetowych, ponieważ ułatwia ona proces dojrzewania i włączenia społecznego młodzieży, ucząc aktywnego zaangażowania i wartości demokratycznych, a ponadto jest dobrym narzędziem promowania kultury pokoju.

2.9.

Mobilność w środowisku akademickim i w dziedzinie edukacji: w kierunku niwelowania luk w poziomie wiedzy

2.9.1.

Mobilność młodzieży jest istotną częścią działań podejmowanych w odpowiedzi na wyzwania, przed którymi stoi region Morza Śródziemnego. W istocie, migracja w krajach arabskich jest przejawem wykluczenia społecznego młodych osób posiadających wysokie kwalifikacje. Istnieje zatem potrzeba wspierania migracji korzystnej zarówno dla krajów pochodzenia, jak i przeznaczenia. Obejmuje to poprawę uznawania umiejętności i kwalifikacji, a także ułatwianie mobilności akademickiej i ulepszenie ram prawnych dotyczących warunków wjazdu i pobytu w UE obywateli krajów sąsiadujących w celu prowadzenia badań, odbywania studiów, udziału w wymianie młodzieży szkolnej, szkolenia i wolontariatu.

2.9.2.

Ponadto jedną z najbardziej dotkliwych luk istniejących między wybrzeżami Morza Śródziemnego jest różnica poziomu wiedzy, dlatego też EKES uważa, że należy podjąć działania wspierające tworzenie i obieg wiedzy naukowej i akademickiej. Proponuje w związku z tym utworzenie i promowanie eurośródziemnomorskiej sieci wiedzy i wspólnych badań. Komitet uważa, że zasadnicze znaczenie ma propagowanie tłumaczenia prac akademickich i naukowych, w szczególności z języka arabskiego i na arabski.

2.9.3.

EKES pragnie również położyć nacisk na wspieranie mobilności studentów, nauczycieli, badaczy, pracowników akademickich i naukowych poprzez staże, wymiany i praktyki. Ma to fundamentalne znaczenie dla propagowania jakości naukowej, zwiększania szans na zatrudnienie młodych ludzi przez wzmocnienie skutecznego wdrażania programu Erasmus+ i osiąganie jego celów w krajach regionu eurośródziemnomorskiego, a także dla przepływu wiedzy i promowania dialogu międzykulturowego.

2.10.

Media i dialog międzykulturowy: klucze do tolerancji

2.10.1.

Pluralizm, niezależność i profesjonalizm mediów lokalnych są gwarancją postępu społecznego i czynią z nich katalizatory zmiany w krajach sąsiadujących.

2.10.2.

EKES podkreśla konieczność propagowania dialogu i współpracy między mediami w regionie eurośródziemnomorskim w celu poprawy i wzmocnienia standardów zawodowych i ram prawnych. Kluczowe znaczenie ma także dążenie do zapewnienia i ochrony wolności prasy i swobody wypowiedzi.

2.10.3.

Należy uznać rolę mediów we wzmacnianiu dialogu międzykulturowego i promowaniu szacunku, tolerancji i wzajemnego zrozumienia. W kontekście upowszechniania się dyskursu antyzachodniego na Południu oraz dyskursu populistycznego i ksenofobicznego w Europie, bardziej niż kiedykolwiek konieczne są wysiłki na rzecz zwalczania tego rodzaju przekazu i wizji przeciwstawiających sobie narody, kultury i religie na zasadzie manicheizmu i wykluczenia.

2.10.4.

W związku z tym EKES przyjmuje z zadowoleniem uruchamianie projektów zapewniających poszanowanie istniejącej w Europie różnorodności oraz propagowanie tolerancji i informacji wolnej od stronniczości, stereotypów i zniekształconych wyobrażeń. Przykładem takich działań jest obserwatorium islamofobii w mediach w Hiszpanii (12), które propaguje informowanie wolne od rasizmu. Ze swojej strony zachęca do inicjowania w tym celu przekrojowych projektów.

2.10.5.

Oprócz kwestii bezpieczeństwa źródłem niestabilności i jedną z przyczyn radykalizacji postaw może być brak perspektyw, szczególnie dla ludzi młodych. Istnieje potrzeba zapobiegania ekstremizmowi i rasizmowi oraz ich zwalczania poprzez promowanie dialogu międzykulturowego. W związku z tym, instytucje i sieci zajmujące się dialogiem międzykulturowym i międzywyznaniowym powinny zwiększyć synergie i komplementarność w celu osiągnięcia lepszych wyników.

2.10.6.

W zapobieganie radykalizacji postaw i brutalnemu ekstremizmowi powinny angażować się RSG regionu Morza Śródziemnego, podmioty gospodarcze i społeczne oraz całe społeczeństwo obywatelskie. W tym celu niezbędne są dysponujące środkami budżetowymi mechanizmy na rzecz wymiany i współpracy, a także podjęcie kwestii dotyczących wymiaru sprawiedliwości, nierówności płci, nawoływania do nienawiści, bezrobocia osób młodych i analfabetyzmu, jako część szerszych wysiłków na rzecz zwalczania radykalizacji obejmującego również propagowanie dialogu międzykulturowego. W tym kontekście należy wspomnieć o działaniach sieci upowszechniania wiedzy o radykalizacji postaw (Radicalization Awareness Network – RAN) (13) – i jej centrum doskonałości.

2.10.7.

Ponieważ intelektualiści, artyści i podmioty działające w obszarze kultury w tym regionie są uprzywilejowanymi nosicielami przemian społecznych, zdaniem Komitetu należy zachęcać do wymiany między nimi poprzez wspieranie wspólnych projektów mających na celu propagowanie dialogu i wzajemnego zrozumienia. EKES zachęca także do ściślejszej koordynacji i współpracy w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego oraz do zapoznawania się z różnymi dziedzinami kultury i sztuki oraz z różną wrażliwością kulturalną i artystyczną, które współistnieją w regionie eurośródziemnomorskim, a także do podniesienia ich rangi, gdyż są cennym elementem spójności i wzajemnego zrozumienia.

2.11.

Społeczeństwo obywatelskie i synergie między podmiotami społecznymi: przestrzeń integracji i debaty

2.11.1.

Kryzys gospodarczy i ksenofobia na północnym wybrzeżu Morza Śródziemnego, ale również dążenie do wolności słowa i walka o przestrzeganie praw człowieka w krajach na wybrzeżu południowym, wpływają w decydujący sposób na realizację praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych społeczeństw krajów eurośródziemnomorskich.

2.11.2.

W związku z tym przyjęte w listopadzie 2015 r. sprawozdanie Parlamentu Europejskiego dotyczące praw człowieka (14) mówi o konieczności większego wsparcia dla społeczeństwa obywatelskiego. Jednak widoczność organizacji społeczeństwa obywatelskiego w krajach Południa jest nadal niewystarczająca, biorąc pod uwagę ich wysiłki i, w niektórych przypadkach, ponoszone ryzyko, a także rolę, jaką odgrywają w pobudzaniu zmian społecznych. Śródziemnomorskie RSG mogą odgrywać rolę platform rozpowszechniania informacji, spotkań i dyskusji w tym zakresie.

2.11.3.

EKES zwraca uwagę na fakt, że stowarzyszenia tworzą przestrzeń integracji sprzyjającą włączeniu społecznemu. Uważa ponadto za konieczne, by Komisja Europejska zwiększyła swoje wsparcie dla projektów, które są prowadzone przez zorganizowane społeczeństwo obywatelskie za pośrednictwem organizacji gospodarczych i społecznych, ich stowarzyszeń i tworzonych przez nie sieci, a także dążyła do zacieśnienia współpracy i synergii między różnymi zaangażowanymi podmiotami.

2.11.4.

EKES uważa, że ministrowie regionu Morza Śródziemnego powinni współpracować w ramach konkretnych projektów z Eurośródziemnomorskim Szczytem Rad Społeczno-Gospodarczych i Podobnych Instytucji, bez umniejszania wsparcia dla stowarzyszeń obywatelskich i kulturalnych.

2.12.

2.12.1.

W czasie trzech konferencji ministerialnych regionu Morza Śródziemnego na temat wzmacniania roli kobiet w społeczeństwie, które odbyły się w Stambule (2006 r.) (15), Marrakeszu (2009 r.) (16) i Paryżu (2013 r.) (17), rządy zobowiązały się do wdrożenia następujących ustaleń: równe prawa dla kobiet i mężczyzn w życiu politycznym, gospodarczym, obywatelskim i społecznym; zwalczanie wszelkich form przemocy i dyskryminacji wobec kobiet i dziewcząt, a także działanie na rzecz zmiany postaw i zachowań w celu osiągnięcia równości płci z myślą o wzmocnieniu pozycji kobiet nie tylko w zakresie praw, ale również w praktyce.

2.12.2.

UNDP uważa, że pomimo zmian prawnych w krajach na południowym wybrzeżu Morza Śródziemnego, daleko jest jeszcze do osiągnięcia równości kobiet w zakresie praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych.

2.12.3.

EKES zwraca uwagę na duże rozbieżności między oficjalnymi deklaracjami, propozycjami instytucji i istniejącym ustawodawstwem a rzeczywistością, jakiej doświadczają na co dzień kobiety w swych społecznościach. Podkreśla potrzebę harmonizacji przepisów krajowych z konstytucjami i wypełnienia luk prawnych, które wciąż umożliwiają dyskryminacyjne traktowanie kobiet.

2.12.4.

W tym kontekście EKES podkreśla potrzebę zapewnienia środków na szkolenie i podnoszenie świadomości grup odpowiedzialnych za zapewnienie skutecznego stosowania prawa – pracowników wymiaru sprawiedliwości, sił bezpieczeństwa, przedsiębiorców, wychowawców, mediów, instytucji takich jak RSG itp.

2.12.5.

Aby wzmocnić prawa i osiągnąć lepsze wyniki, EKES zaleca współpracę władz lokalnych z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego działającymi w dziedzinie równości płci, gdyż dysponują one lepszymi informacjami na temat problemów i oczekiwań ludności. Te wspólne działania poszczególnych podmiotów mogą być wspierane przez środowisko naukowe (uniwersytety i specjalistyczne ośrodki badawcze). Przykładem jest tu Eurośródziemnomorska Fundacja Kobiet (WEF) (18), która wspólnie z Federacją Lig Praw Kobiet, władzami regionalnymi Marrakeszu, Uniwersytetem Cadi Ayyad, regionalną komisją praw człowieka i innymi podmiotami lokalnymi przeprowadziła kampanię informacyjną skierowaną przeciwko małżeństwom dzieci.

2.12.6.

W związku z tym EKES wzywa ministrów państw członkowskich Unii dla Śródziemnomorza, by rozważyli te kwestie na kolejnej konferencji ministerialnej, a także by zapewnili środki finansowe dla tego rodzaju działań i kampanii.

2.12.7.

EKES uważa, że nieuwzględnienie powyższych kwestii miałoby poważne konsekwencje. Wczesne zawieranie małżeństw, wczesne przerywanie procesu kształcenia i w związku z tym nieobecność kobiet na rynku pracy i w życiu politycznym, to niektóre z czynników negatywnie wpływających na uzyskanie praw, zwłaszcza przez kobiety i dziewczęta.

2.3.2018   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 81/44

Sprawozdawczyni:

Brenda KING

Współsprawozdawca:

Lutz RIBBE

1.1.

Podobnie jak przed pozostałymi regionami świata, przed Europą stoją trzy główne kwestie: 1) wyczerpywanie się zasobów naturalnych Ziemi, w tym zmiana klimatu i utrata różnorodności biologicznej; 2) pogłębianie się nierówności społecznych, w tym bezrobocie młodzieży i ludzie pozostawieni sami sobie w regionach o upadających gałęziach przemysłu; oraz 3) utrata zaufania społeczeństwa do rządów, klasy politycznej, UE i jej struktur zarządzania, a także innych instytucji.

1.2.

Te trzy główne kwestie należy rozpatrywać w kontekście (głównego megatrendu) cyfryzacji i globalizacji, ponieważ te zjawiska mają znaczny wpływ na rynki pracy w Europie, a ich wpływ będzie jeszcze rósł w przyszłości. W szczególności cyfryzacja może ułatwiać rozwiązywanie tych trzech problemów lub prowadzić do ich nasilenia. To, czy cyfryzacja będzie miała pozytywny czy negatywny wpływ, zależy od tego, w jaki sposób jest ona politycznie zarządzana.

1.3.

Na podstawie szczegółowej analizy wzajemnych zależności między tymi trzema głównymi kwestiami i cyfryzacją, EKES wzywa Komisję do przygotowania długoterminowej strategii na rzecz zrównoważonego rozwoju Europy, po to by wspierać środki służące wzmocnieniu gospodarki, a w konsekwencji osiągać korzyści społeczne i środowiskowe. Celem niniejszej opinii jest przedstawienie zagadnień i wkładu do rozważenia podczas przygotowania długoterminowej strategii.

Niektórzy ludzie opierają się zmianom. W obliczu nieustających przełomowych zmian technologicznych, niektórzy ludzie mają interes w utrzymywaniu status quo. Inni mogą czuć się niepewnie, jeśli chodzi o zdolność dostosowania się do nieustannie zmieniającego się społeczeństwa. Dla innych jeszcze zmiany nie zachodzą dostatecznie szybko (dotyczy to np. zwolenników zielonej energii). Decydenci polityczni powinni wziąć pod uwagę te obawy i bezpośrednio zająć się tym problemem, zamiast trzymać się status quo. W pierwszej kolejności należałoby rozpocząć otwartą debatę na temat tych kwestii i wzmocnić demokrację uczestniczącą, w tym europejską inicjatywę obywatelską.

1.4.

Nie ma możliwości, by nie podejmować żadnych działań. Niezbędna jest wola polityczna, aby kierować zmianami w dobrym kierunku. Potrzeba silniejszych powiązań między rozwojem gospodarczym, ochroną środowiska i polityką społeczną. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) uważa, że wdrożenie i realizacja celów zrównoważonego rozwoju wraz z porozumieniem paryskim, a także dobrze zarządzane przejście na gospodarkę niskoemisyjną i gospodarkę cyfrową rozwiążą główne kwestie, przed jakimi stoi Europa, i pozwolą jej wygrać tę nową rewolucję przemysłową. Zaleca, by Komisja w trybie pilnym opracowała polityki określone w swoim dokumencie roboczym „Następny etap” (1) i skupiła się bardziej na pełnym włączeniu celów zrównoważonego rozwoju oraz porozumienia paryskiego w europejskie ramy polityczne i priorytety obecnej Komisji w celu nakreślenia wizji sprawiedliwej i konkurencyjnej Europy do roku 2050.

1.5.

Potrzeba silnego politycznego wkładu nie może zostać opacznie zrozumiana. Podczas gdy właściwe ramy regulacyjne są niezbędne do kształtowania przemian, Europa potrzebuje programu, który dotyka całego społeczeństwa, poprzez: dążenie do sprawiedliwej globalizacji, dążenie do zwiększenia konkurencyjności i nadanie Europie wiodącej pozycji w zakresie nowych technologii, niepozostawianie nikogo samemu sobie, walkę z ubóstwem i tworzenie otoczenia, które przywraca zaufanie obywateli do systemów politycznych oraz wielostronnych form sprawowania rządów (2). Oprócz wytyczania drogi w wielu dziedzinach polityki, strategie polityczne powinny także dążyć do uruchomienia ogromnego potencjału społeczeństwa obywatelskiego. Przedsiębiorczość społeczna, inicjatywy obywatelskie i działania na rzecz społeczności lokalnej to tylko niektóre przykłady, w jaki sposób można osiągnąć zrównoważony rozwój przez podejście oddolne, zwłaszcza jeśli chodzi o konieczne przejście na gospodarkę niskoemisyjną lub gospodarkę o obiegu zamkniętym. Najlepszy punkt odniesienia w tym kontekście stanowi przypadek zdecentralizowanych odnawialnych źródeł energii.

1.6.

W najbliższej przyszłości Komisja i EKES powinny kontynuować wspólną pracę w najważniejszych dziedzinach polityki analizowanych w niniejszej opinii, takich jak:

1.7.

W celu realizacji tej kombinacji środków politycznych potrzebna jest kompleksowa i spójna strategia. EKES zaleca, by nadać takiej strategii perspektywę długoterminową oraz by była jednoznaczna, zintegrowana poziomo i pionowo, możliwa do zarządzania i partycypacyjna. W związku z tym EKES uważa, że kluczowe znaczenie ma zagwarantowanie, by transformacja do roku 2050 została zaprojektowana i przeprowadzona z pełnym zaangażowaniem przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego. W celu wzmocnienia demokracji uczestniczącej Komisja powinna zastanowić się nad swoim prawem do monopolu w zakresie stanowienia prawa.

1)

W jaki sposób radzić sobie z ograniczeniami naszej planety i ogólnym wyzwaniem ekologicznym, w tym zmianą klimatu i utratą różnorodności biologicznej?

2)

Jak reagować na pogłębianie się nierówności społecznych w zglobalizowanym świecie?

3)

A także jak przezwyciężyć słabnące poparcie obywateli dla rządów i instytucji?

3.1.1.

Gospodarka funkcjonująca w oparciu o platformy internetowe, sztuczna inteligencja, robotyka i internet przedmiotów – globalne przemiany w tych dziedzinach mają szeroki zakres i nabierają przyspieszenia, zatem wcześniej czy później dotkną wszystkich obszarów gospodarki i społeczeństwa. Technologie cyfrowe stają się dostępne dla znacznej części społeczeństwa, ale niektóre grupy mogą nie mieć dostępu do tych potężnych narzędzi cyfrowych.

3.1.2.

Konwergencja technologii cyfrowych z nanotechnologią, biotechnologią, materiałoznawstwem, wytwarzaniem i magazynowaniem energii ze źródeł odnawialnych i kwantowymi technikami obliczeniowymi może stworzyć nową rewolucję przemysłową (4). Potrzebne są ogromne inwestycje i nowe inicjatywy, aby zapewnić Europie wiodącą rolę w nowej światowej konkurencji gospodarczej i technologicznej.

3.1.3.

Cyfryzacja przynosi wiele korzyści. Pozwala na tworzenie nowych produktów i usług z korzyścią dla konsumentów. Ma potencjał, by przyczynić się do osiągnięcia niektórych celów zrównoważonego rozwoju przez zwiększenie światowego poziomu dochodów, poprawę jakości życia obywateli, tworzenie szans na demokratyczne modele bardziej sprzyjające włączeniu oraz przez zwiększenie liczby miejsc pracy wysokiej jakości, jak również poprawę ogólnej konkurencyjności UE – podobnie jak miało to miejsce podczas poprzednich rewolucji przemysłowych. Istnieją również zagrożenia – badania wskazują, że cyfryzacja może zniszczyć o wiele więcej miejsc pracy, niż ich stworzy.

3.1.4.

Technologia cyfrowa pozwoli przybliżyć do siebie produkcję i konsumpcję, ograniczając nadprodukcję. Może to doprowadzić do zmniejszenia śladu ekologicznego UE. Bezpośredni obrót dobrami ekonomicznymi – za pomocą transakcji partnerskich lub za pośrednictwem gospodarki dzielenia się – może zmniejszyć zużycie zasobów. Przykładowo technologia cyfrowa wspomaga upowszechnianie się usług transportu dzielonego lub pojazdów autonomicznych, co może zwiększyć ekologicznie zrównoważony charakter naszych systemów mobilności.

3.1.5.

Jednakże cyfryzacja sama w sobie nie posiada zrównoważonego charakteru. Istnieją bariery utrudniające wchodzenie na rynek i korzyści skali, co może uniemożliwiać społeczeństwu wykorzystanie jej potencjału. Cyfryzacja może zwiększyć nierówności, zwłaszcza z uwagi na możliwość wywołania zakłóceń na rynkach pracy i tendencję do polaryzacji, w wyniku której wiele miejsc pracy wymagających średnich i małych kwalifikacji może ulec automatyzacji. Robotyzacja i gospodarka oparta na platformach internetowych mogą stwarzać poważne zagrożenie dla wielu europejskich miejsc pracy; tworzą one także nowe zagrożenia, ponieważ większość związanych z nimi technologii opiera się na danych, w tym zwłaszcza na danych osobowych.

3.1.6.

Z nowych możliwości generowania bogactwa korzystać może często tylko pewna kategoria ludzi: osoby dobrze wykształcone, posiadające wysokie umiejętności społeczne i odporność na ryzyko. Największymi beneficjentami innowacji są zazwyczaj podmioty dostarczające kapitału intelektualnego, finansowego i rzeczowego: innowatorzy, udziałowcy, inwestorzy i wysoko wykwalifikowani pracownicy. Istnieją obawy, że technologia cyfrowa będzie jedną z głównych przyczyn stagnacji, a nawet spadku dochodów.

3.1.7.

Potrzebna jest aktywna i wszechstronna strategia polityczna, aby wykorzystać możliwości cyfryzacji w odniesieniu do trzech głównych problemów opisanych powyżej. Należy też monitorować zagrożenia wynikające z cyfryzacji i nimi zarządzać. EKES powinien nadal aktywnie pracować nad tymi kwestiami.

3.2.1.

W związku z zaangażowaniem w ogólnoświatową walkę ze zmianą klimatu (tj. porozumienie paryskie) i ochronę zasobów naturalnych, Europa musi pilnie i zdecydowanie ograniczyć ślad środowiskowy swojej gospodarki. Kryzys ekologiczny już nas dotyka. Rosnąca liczba ludności na świecie, długotrwały wzrost gospodarczy oparty na paliwach kopalnych i niezrównoważone wykorzystanie zasobów i gruntów tworzą zwiększoną presję na środowisko. Głównym wyzwaniem, odzwierciedlonym także w celach zrównoważonego rozwoju, jest zadbanie o to, by rozwój gospodarczy i wzrost respektowały ograniczenia naszej planety w dziedzinach takich jak ochrona klimatu, zużycie zasobów i gospodarowanie nimi, jakość powietrza i wody lub ochrona lądowej i morskiej różnorodności biologicznej.

3.2.2.

Głęboka dekarbonizacja gospodarki wymaga pilnych transformacji wielu jej sektorów. Przestawienie się z paliw kopalnych na odnawialne źródła energii wymaga większej elastyczności i wiedzy fachowej w energetyce. Ważnym i trwałym elementem polityki energetycznej Unii Europejskiej (5) powinien też być ogólny rozwój energetyki „prosumenckiej” (6). Potrzebne są strukturalne zmiany systemów transportowych poprzez elektryfikację i wspólne korzystanie z samochodów. Należy także zmodernizować mieszkalnictwo i infrastrukturę. Ważnym czynnikiem, który doprowadzi do ekologizacji gospodarki, może być zaawansowana biogospodarka.

3.2.3.

Europa musi zmienić obecny liniowy model gospodarczy „wydobyć-wyprodukować-zużyć-wyrzucić” na model gospodarki o obiegu zamkniętym, która jest z definicji regeneracyjna, kiedy to możliwe, wykorzystuje odnawialne źródła naturalne i jak najdłużej utrzymuje wartość produktów, materiałów i zasobów w gospodarce. W tym kontekście ważna być może cyfryzacja (zob. punkt 3.1.4).

3.2.4.

Przejście do gospodarki niskoemisyjnej, o obiegu zamkniętym i przyjaznej dla środowiska stanowi szansę dla UE na zwiększenie konkurencyjności i odporności. Może to poprawić jakość życia i poziom dobrobytu obywateli Europy. Zmniejsza to również zależność od importu paliw kopalnych i surowców krytycznych oraz tworzy stabilną podstawę dobrobytu gospodarczego.

3.2.5.

Jednakże dekarbonizacja i przejście na rozwiązania ekologiczne wiążą się z wyzwaniami społecznymi (7), ponieważ zmniejszać się będzie liczba miejsc pracy w sektorach przemysłu o dużym śladzie ekologicznym. Za strategiczne zadanie polityczne należy przyjąć pełne wykorzystanie potencjału, jaki dekarbonizacja i przejście na rozwiązania ekologiczne oznaczają dla tworzenia nowych miejsc pracy i poprawy zabezpieczenia społecznego, tak by uzyskać jak największe korzyści netto.

3.2.6.

Przejście na gospodarkę niskoemisyjną i gospodarkę o obiegu zamkniętym napędzane jest głównie oddolnymi inicjatywami obywateli, władz lokalnych, konsumentów i innowacyjnych przedsiębiorstw, dotyczącymi zarówno żywności, jak i energii. Jednak zamiast wspierania odpowiednich inicjatyw i tworzenia masy krytycznej w całej Europie, co niosłoby pozytywne skutki dla rynku pracy i zabezpieczenia społecznego, dalszy postęp jest często hamowany przez systemy administracyjne i regulacyjne. Nie ma powszechnej świadomości, że inicjatywy oddolne mogą stanowić skuteczne narzędzie przezwyciężania społecznych problemów związanych z dekarbonizacją i przechodzeniem na rozwiązania ekologiczne. Aby ujawnić ten potencjał, trzeba usunąć strukturalne bariery utrudniające osobom ubogim w zasoby dostęp do zasobów, których potrzebują (zwłaszcza do kapitału i odpowiednich informacji).

3.3.1.

O ile postęp technologiczny i globalizacja istotnie zwiększyły handel światowy i dobrobyt na świecie, połączenie globalizacji i postępu technologicznego przyczyniło się również do zwiększenia nierówności społecznych (i środowiskowych). Zdaniem organizacji Oxfam tylko osiem osób, sami mężczyźni, posiada tyle, co najuboższa połowa ludności świata.

3.3.2.

W Europie nierówności się pogłębiają. Według niedawnego badania OECD nierówności w dochodach w Europie utrzymują się na rekordowym poziomie. W latach 80. XX w. średni dochód najbogatszych 10 % społeczeństwa był siedem razy wyższy niż 10 % najuboższych. Obecnie jest dziewięć i pół raza wyższy. Nierówności majątkowe są jeszcze większe: 10 % najbogatszych gospodarstw domowych posiada 50 % całego bogactwa, podczas gdy 40 % najbiedniejszych zaledwie nieco ponad 3 % (8).

3.3.3.

Jedną z przyczyn rosnących nierówności w Europie jest oddzielenie wzrostu gospodarczego od dochodu netto. Podczas gdy PKB strefy euro wzrósł o ponad 16 % między 2008 r. a 2015 r. (ponad 17 % w UE-28), dochód netto do dyspozycji gospodarstw domowych utrzymywał się w stagnacji, rosnąc zaledwie o 2 % w UE-28.

3.3.4.

Od 1995 r. wydajność w 24 państwach OECD wzrosła o 27 %, podczas gdy średnie wynagrodzenie pracy pozostało w tyle, rosnąc jedynie o 22 %. Co gorsza wzrost dochodów był znacznie mniejszy w przypadku grup społecznych o niższych wynagrodzeniach netto. Ta nierówność płac pogorszyła się w ciągu ostatnich 20 lat we wszystkich krajach europejskich z wyjątkiem Hiszpanii. Tendencja ta jest szczególnie wyraźna w przypadku Węgier, Polski, Republiki Czeskiej i Wielkiej Brytanii (9).

3.3.5.

Istnieje niebezpieczeństwo, że te różnice wzrosną, wraz ze zmieniającym się charakterem pracy. Na przykład automatyzacja złożonych procesów przemysłowych może zmniejszyć zapotrzebowanie na pracowników średnio wykwalifikowanych, a nawet na niższe warstwy pracowników o wysokich kwalifikacjach, którzy obecnie wykonują te skomplikowane zadania. Może to przyczynić się do dalszej polaryzacji rynku pracy, gdyż tworzone miejsca pracy będą należeć do kategorii (jeszcze) wyżej wykwalifikowanych (tworzenie i utrzymanie takich produktów/usług) lub do kategorii o niskich kwalifikacjach, bardziej skierowanych na usługi. OECD twierdzi, że 9 % miejsc pracy jest zagrożonych automatyzacją, a w przypadku kolejnych 25 % stanowisk zadania wykonywane w ich ramach ulegną istotnemu przekształceniu.

3.3.6.

Odpowiedzi rządów na wpływ cyfryzacji są raczej reaktywne, a nie proaktywne, i w dużej mierze ukierunkowane na łagodzenie skutków ubocznych cyfryzacji, a nie w celu wykorzystania jej potencjalnych korzyści. Odpowiedzi rządów powinny lepiej uwzględniać problem reprezentacji i udziału pracowników jako istotny aspekt inwestycji w kapitał ludzki na zmieniającym się rynku pracy. EKES mógłby kontynuować dogłębną analizę wpływu cyfryzacji na charakter pracy.

3.4.1.

Wzrost nierówności wynikających tylko częściowo z globalizacji i postępu technologicznego przyczynił się do utraty zaufania do rządów, klasy politycznej, organizacji międzynarodowych, instytucji i sprawowania rządów w skali światowej. Ponadto spowodował wzrost ruchów populistycznych oraz upadek tradycyjnych partii politycznych. Szczególnie niepokojąca jest absencja ludzi młodych (nie mówiąc o głosowaniu przeciw systemowi): tylko 63 % Europejczyków w wieku 15–30 lat głosowało w jakichkolwiek wyborach w 2015 r. (10)

3.4.2.

Wielu obywateli europejskich czuje się coraz bardziej odseparowanych od procesu podejmowania decyzji na szczeblu krajowym i europejskim. Uważają, że tradycyjne procesy demokratyczne nie pozwalają im wpływać na zasadnicze decyzje. Sposób na przezwyciężenie tego braku zaufania znaleźć można w podejściu wielopodmiotowym (np. w ramach programu działań ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030), stanowiącym nowy model demokracji.

3.4.3.

Transformacja w kierunku modelu zrównoważonego nie może i nie powinna być tylko narzucana „z góry”. Przyniesie ona efekty tylko wtedy, gdy będzie się opierać na szerokim poparciu i aktywnym udziale większości przedsiębiorstw, władz lokalnych i regionalnych, pracowników i obywateli. Musi być to współpraca zarazem oddolna i odgórna. W opracowywaniu agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 korzystano z sojuszy wielopodmiotowych; pojawiają się też one w działaniach w dziedzinie klimatu (11). Mogą służyć za projekt integracyjnego modelu demokratycznego sprawowania rządów, który można zastosować we wszystkich sektorach polityki jako sposób przyspieszenia zmian transformacyjnych i innowacji.

3.4.4.

Zwłaszcza młode pokolenie domaga się niekonwencjonalnych form zaangażowania politycznego, w przeciwieństwie do tradycyjnych partii i organów politycznych. Alternatywne formy zaangażowania politycznego oferowane są przez wspólnoty energetyczne, partnerstwa między obywatelami a gminami na rzecz promowania efektywności energetycznej (np. za pomocą wzorów umów) lub gospodarki odpadami, inicjatywy w zakresie przekształcania miast, rolnictwo wspierane przez społeczność lokalną, blogi polityczne i inne formaty on-line, a nawet inicjatywy dotyczące lokalnej waluty. Z pewnością nie zastąpią tradycyjnych działań politycznych, ale mogą stanowić istotny wkład w polityczną socjalizację i integrację społeczną.

3.4.5.

Kolejnym obiecującym podejściem do przełamywania impasu politycznego jest wykorzystanie możliwości stwarzanych przez internet. Nigdy wcześniej informacje nie były tak swobodnie dostępne jak w zdecentralizowanej sieci bez tradycyjnej kontroli. Wynikają z tego nowe wyzwania dla społeczeństwa, jak widać na przykładzie zjawisk postprawdy lub fałszywych informacji. Jesteśmy też jednak świadkami rozkwitu alternatywnych, niehierarchicznych form aktywności, jak też szerokiego wykorzystania sieci społecznościowych online wśród obywateli, zwłaszcza ludzi młodych.

3.4.6.

E-administracja może prowadzić do modeli sprawowania rządów cechujących się bezprecedensowym poziomem udziału społeczeństwa w kształtowaniu polityki. UE powinna przyjrzeć się takim państwom członkowskim jak Estonia, gdzie poczyniono już znaczne postępy. Cyfryzacja umożliwia obywatelom uczestniczenie w procesach decyzyjnych po stosunkowo niskich kosztach. Jednak dowody wskazują, że również w zakresie e-uczestnictwa występuje „błąd klasy średniej” (nadreprezentacja członków klasy średniej w udziale w forach). EKES jest w korzystnej pozycji, by zaangażować się w dialog na poziomie społeczeństwa obywatelskiego w tej sprawie.

—

jak najlepsze wykorzystanie rewolucji cyfrowej do tworzenia nowej, konkurencyjnej i zrównoważonej gospodarki,

—

przejście na gospodarkę niskoemisyjną, o obiegu zamkniętym i przyjazną dla środowiska, przy jednoczesnym zapewnieniu sprawiedliwej dla wszystkich transformacji,

—

budowa solidnego europejskiego modelu społecznego,

—

zapewnienie bardziej obywatelskiego i bardziej zdecentralizowanego systemu demokratycznego, z wykorzystaniem korzyści z uczciwej współpracy gospodarczej w skali światowej.

4.1.

EKES uważa, że cele zrównoważonego rozwoju i porozumienie paryskie (COP 21) ożywią wizję „Europy, jakiej pragniemy” (12)  (13). Komisja musi stworzyć sprzyjające warunki do wdrażania tych umów przez opracowanie polityk nakreślonych w komunikacie „Kolejne kroki” i ich pełne włączenie do polityki europejskiej i bieżących priorytetów Komisji. W koncepcji „Europa, jakiej chcemy”, podobnie jak w programie na rok 2030 (dotyczącym celów zrównoważonego rozwoju), w centrum zainteresowania społeczeństwa i gospodarki umieszcza się pojedynczego człowieka i daje każdemu możliwość decydowania o sposobie zaspokajania swoich potrzeb w harmonii ze środowiskiem społecznym i ekologicznym. Taka koncepcja nie ma znamion utopii. Europa faktycznie posiada obecnie środki techniczne i gospodarcze, by zrealizować tę wizję: internet przedmiotów i duże zbiory danych, kontrola złożonych procesów za pośrednictwem mobilnych aplikacji, „prosumpcja” przez zmniejszanie produkcji i spadek kosztów produkcji (np. energia ze źródeł odnawialnych, druk 3D), nowe sposoby zawierania transakcji i dokonywania płatności (technologia blockchain, bitcoiny i inteligentne umowy), kooperatyzm i gospodarka dzielenia się jako nowe koncepcje biznesowe, a także inne innowacje.

4.2.

Wszystkie te innowacje mogą pomóc urzeczywistnić tę wizję, ale potrzebna jest ku temu strategia zawierająca odpowiedzi na trzy wyzwania związane z innowacyjnością. Strategia ta zakłada nową koncepcję dobrobytu wykraczającą poza PKB, zgodnie z którą do dobrobytu gospodarczego, włączenia społecznego, odpowiedzialności za środowisko naturalne i upodmiotowienia obywateli dąży się w sposób zintegrowany.

4.3.

Nie ma możliwości, by nie podejmować żadnych działań: jeżeli UE nie będzie chciała lub nie będzie mogła opracować i wprowadzić w życie wszechstronnej strategii, konsekwencje będą większe niż tylko brak realizacji przez Europę programu działań do roku 2030 oraz wizji „Europy, jakiej pragniemy”. Jeśli nie zostaną podjęte żadne działania, istnieje duże ryzyko, że żadnemu z wyzwań nie uda się sprostać: europejski system pracy legnie w gruzach, wstrzymana zostanie dekarbonizacja i ochrona zasobów, ponieważ społeczne koszty transformacji ekologicznej uznane będą za zbyt wysokie, a nierówności społeczne i alienacja wzrosną, stwarzając zagrożenie dla demokracji.

4.4.

Niezwykle istotne jest, by strategia obejmowała precyzyjne zalecenia polityczne, aby pomóc w rozwiązaniu trzech głównych wyzwań stojących przed Europą i sprawić, by „Europa, jakiej pragniemy” stała się rzeczywistością.

—

innowacji,

—

regulacji/sprawowania rządów,

—

polityki społecznej,

—

swobodnego dostępu,

—

kształcenia/szkolenia,

—

badań naukowych.

5.1.1.

Innowacje: nowa rewolucja przemysłowa stanowi szansę dla Europy, aby stać się liderem technologicznym i zwiększyć swoją konkurencyjność na zglobalizowanych rynkach. Standardowym modelem prowadzenia działalności gospodarczej musi stać się wytwarzanie wartości ekonomicznej bez ponoszenia wysokich kosztów zewnętrznych. Potrzebujemy innowacyjnych i przynoszących zyski firm i przedsiębiorstw, by inwestować w zrównoważoną produkcję, tworzyć wysokiej jakości miejsca pracy i tworzyć gospodarcze podstawy dobrostanu. Aby innowacje mogły przyczyniać się do tworzenia bardziej zrównoważonej Europy, należy opracować warunki korzystne dla działalności gospodarczej pozbawionej oddziaływania zewnętrznego lub o znacznie ograniczonym oddziaływaniu, bądź o ograniczonym zużyciu zasobów. Pozwoli to innowatorom rozwoju zrównoważonego (obywatelom, przedsiębiorstwom, miastom lub regionom) skutecznie konkurować z modelami biznesowymi o wysokim poziomie eksploatacji zasobów lub o dużym oddziaływaniu na środowisko. Proaktywne wsparcie – np. mikrokredyty dla MŚP, obywateli, gospodarstw domowych, inicjatyw społecznościowych, przedsiębiorstw społecznych i mikroprzedsiębiorstw – musi być również dostępne dla innowatorów, którzy proponują i jako pierwsi wdrażają nowatorskie rozwiązania problemów środowiskowych i społecznych (14). Pomocny byłby tu jednolity patent europejski, pod warunkiem że koszty jego uzyskania nie byłyby zaporowe (15). W odniesieniu do MŚP należy też dokonać przeglądu zasady drugiej szansy, by obniżyć wysoki obecnie poziom niechęci do ryzyka w UE (16). Polityka musi również dać pole do działań eksperymentalnych w całej Europie, zwłaszcza w sektorach mobilności, odpadów, energii, rolnictwa, edukacji i zdrowia. Można znaleźć nowe rynki przez ukierunkowanie zamówień publicznych na usługi cyfrowe, niskoemisyjne, ekologiczne i zgodne z zasadami gospodarki o obiegu zamkniętym dostarczane w sposób sprzyjający włączeniu społecznemu.

5.1.2.

Regulacje: ramy regulacyjne muszą spełniać trzy cele. Po pierwsze, należy jak najdokładniej wycenić zewnętrzne skutki, tak by można było opracować modele biznesowe, które pomogą osiągnąć cele zrównoważonego rozwoju (17). Po drugie, regulacje muszą zagwarantować wdrożenie dobrze rozbudowanej infrastruktury cyfrowej w całej Europie, w tym na obszarach wiejskich, oraz zapewnić wszystkim dostęp do niej (w tym do inteligentnych sieci ciepłowniczych, sieci energii elektrycznej i sieci mobilności elektrycznej). W sensie prawnym należy to traktować jako usługę publiczną. Wreszcie, ponieważ w wyniku cyfryzacji faworyzowane są platformy, istnieje ryzyko tworzenia monopoli na głównych rynkach cyfrowych. Niezbędna jest zatem aktywna polityka antymonopolowa (18). Ponadto EKES w przeszłości sugerował Komisji rozważenie, w jaki sposób wspierać platformy europejskie, by wytworzona wartość pozostawała w obrębie gospodarek lokalnych (19). Istotną rolę w równoważeniu rynku mogłaby odgrywać niezależna europejska agencja ratingowa platform cyfrowych, posiadająca te same kompetencje we wszystkich państwach członkowskich, aby oceniać zarządzanie platformami w odniesieniu do konkurencji, zatrudnienia i opodatkowania (20).

5.1.3.

Polityka społeczna: zmiana wywołana dekarbonizacją i cyfryzacją (zob. sekcja 3) stanowi wyzwanie dla systemów zabezpieczenia społecznego w zakresie zarządzania problemem likwidacji miejsc pracy i spadkiem dochodów budżetowych. Należy zatem zbadać i opracować nowe koncepcje i modele w celu zagwarantowania zrównoważonego charakteru systemów zabezpieczenia społecznego w państwach członkowskich, które reagowałyby na różne okoliczności pracy w przyszłości i wspierały pracowników i społeczności w sektorach i regionach dotkniętych transformacją. W swojej opinii w sprawie europejskiego filaru praw socjalnych EKES rozważał wyzwania związane z przyszłością pracy i wezwał do opracowania spójnej europejskiej strategii zatrudnienia uwzględniającej: inwestycje i innowacje, zatrudnienie i tworzenie wysokiej jakości miejsc pracy, godziwe warunki pracy dla wszystkich, sprawiedliwą i sprawną transformację wspieraną aktywną polityką rynku pracy oraz zaangażowanie wszystkich zainteresowanych podmiotów, w szczególności partnerów społecznych. Publiczne inwestycje powinny też wspierać społeczności, regiony i pracowników w sektorach, które już odczuwają skutki tej transformacji, a także przewidywać i ułatwiać przyszłą restrukturyzację i przestawienie się na bardziej ekologiczną i zrównoważoną gospodarkę (21).

5.1.4.

Swobodny dostęp: wykorzystanie potencjału cyfryzacji do stworzenia ekologicznej i sprawiedliwej gospodarki wymaga przede wszystkim ogólnej otwartości w gospodarce, która pozwalałaby ludziom aktywnie w niej uczestniczyć i korzystać z możliwości, jakie oferuje postęp technologiczny (np. łączyć cyfrowe dane dotyczące energii ze zdecentralizowaną produkcją energii). Niezwykle ważne jest więc eliminowanie barier w udziale w życiu gospodarczym dzięki otwartym rynkom, otwartym danym, otwartym modelom oprogramowania i otwartym standardom. Każdy z tych elementów należy postrzegać jako zasadę przewodnią programów politycznych w strategicznych sektorach: energetyki, transportu, logistyki i procesów produkcyjnych. Należy rozwijać koncepcję suwerenności danych i wdrażać ją w prawie europejskim: obywatele europejscy muszą mieć prawo do wykorzystania własnych danych do swoich celów, określania, jakie dane osobowe są wykorzystywane przez osoby trzecie, decydowania o sposobie ich wykorzystania, wiedzy o ich wykorzystaniu i pełnej nad nim kontroli, a także posiadać prawo do usunięcia swoich danych.

5.1.5.

Kształcenie/szkolenie: zarówno w ekologicznej gospodarce, jak i w gospodarce cyfrowej potrzebne są szczególne umiejętności, zwłaszcza że w przyszłości technologia cyfrowa będzie istotnym narzędziem służącym osiągnięciu celów w zakresie dekarbonizacji gospodarki europejskiej (zob. pkt 3.1.4 i 3.2.3). Do ogólnej polityki oświatowej i uczenia się przez całe życie należy włączyć szkolenia mające na celu rozwijanie niezbędnych formalnych i nieformalnych umiejętności, w tym w takich dziedzinach jak praca na rzecz społeczności, współpraca i przedsiębiorczość (22). W tej sprawie należy prowadzić więcej rozmów i analiz. Zaleca się ukierunkowane wykorzystanie środków z funduszy strukturalnych, aby zapewnić skuteczne wsparcie w niwelowaniu istniejącej luki w umiejętnościach ekologicznych i cyfrowych, zwłaszcza w regionach, które już znajdują się w okresie przejściowym lub odczują skutki transformacji w przyszłości. Powinna istnieć możliwość ukierunkowania środków w europejskich systemach edukacji na kształcenie i rozwój umiejętności w dziedzinach, w których umiejętności ludzkie nie mogą zostać zastąpione przez systemy sztucznej inteligencji lub w których konieczny jest człowiek, by uzupełnić system (tj. zadania, w których kluczowe znaczenie ma ludzka interakcja, bądź człowiek i maszyna współpracują ze sobą, oraz zadania, w przypadku których chcielibyśmy, aby nadal wykonywał je człowiek) (23).

5.1.6.

Badania naukowe: cyfrowa, ekologiczna i sprawiedliwa gospodarka będzie punktem odniesienia przyszłościowych modeli gospodarczych. Drogą ku takiej gospodarce będzie dobrze ukierunkowana polityka badawcza, oparta na analizie środowiskowych i społecznych skutków innowacji, zwłaszcza innowacji cyfrowych. W tym kontekście wydatki na badania i rozwój muszą być dostępne dla innowacyjnych firm opracowujących nowe technologie i usługi cyfrowe, które dotyczą problemów środowiskowych i/lub społecznych. Należy rozwijać wspierającą je sieć inkubatorów przedsiębiorczości.

5.2.1.

Innowacje: kluczowym elementem demokracji jest uczestnictwo. Jedną z metod organizowania uczestnictwa są wybory i reprezentacja, ale potrzeba nowego, innowacyjnego podejścia do uczestnictwa, w tym e-uczestnictwa. Istotne jest, by otwierać tradycyjne kształtowanie polityki na niehierarchiczne, społecznie płynne i mniej oficjalne formy działalności politycznej, by wspierać inicjatywy oddolne i napędzane przez społeczeństwo obywatelskie.

5.2.2.

Sprawowanie rządów: zmiany wymagają przejrzystych i ogólnie dostępnych form dialogu z udziałem wielu zainteresowanych podmiotów dotyczącego wszystkich unijnych procesów legislacyjnych na szczeblu UE i na szczeblu lokalnym. „Społeczeństwo obywatelskie” nie powinno być ograniczane do zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, lecz powinno obejmować wszystkich obywateli. Nowe sojusze mają szczególne znaczenie dla działań w dziedzinie klimatu i ochrony zasobów (24). Aby wzmocnić demokrację uczestniczącą, należy znieść quasi-monopol Komisji Europejskiej na prawo inicjatywy prawodawczej, na rzecz większej liczby inicjatyw ze strony Parlamentu Europejskiego w połączeniu z oddolnymi inicjatywami ustawodawczymi, na przykład dzięki usunięciu technicznych, prawnych i biurokratycznych problemów dotyczących europejskiej inicjatywy obywatelskiej (25).

5.2.3.

Swobodny dostęp: w celu przezwyciężenia barier strukturalnych, które utrudniają obywatelom udział w unijnym procesie decyzyjnym, odpowiednie podejście dla całego prawodawstwa UE stanowią społecznościowe metody pozyskiwania wiedzy (crowdsourcing). Projektując realizację takiego podejścia, należy zwrócić szczególną uwagę na dostępność, powszechność i rozliczalność. Dalszym krokiem ku swobodnemu dostępowi do polityki i strategii byłaby publikacja wszystkich działań i danych UE w internecie, w formacie przyjaznym dla użytkownika.

5.2.4.

Szkolenie/kształcenie: potrzebne są programy wzmacniające pozycję obywateli, po to by zrównoważyć „błąd klasy średniej” (zob. pkt 3.4.6). Należy tak skonstruować te programy, by zaangażować te grupy ludności, które z reguły powstrzymują się od aktywnego uczestnictwa w polityce, gospodarce i społeczeństwie. W kształceniu ogólnym należy kłaść nacisk na uświadamianie, że możliwość udziału jest podstawową zasadą demokracji. Należy podkreślić, że aktywny udział w procesach budowania woli politycznej niesie obopólne korzyści dla społeczeństwa i poszczególnych obywateli, dzięki uwzględnieniu ich interesów i punktu widzenia. Potrzebne są dodatkowe środki finansowe dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego, które zajmują się tymi niezaangażowanymi grupami społecznymi i celami w zakresie zrównoważonego rozwoju.

5.2.5.

Badania naukowe: nauki społeczne powinny w większym stopniu skupiać się na alternatywnych praktykach demokratycznych. Jednym z przykładów jest możliwe zastosowanie metod prototypowania do polityki. Zgodnie z tym podejściem w krótkim czasie opracowywano by rozwiązania polityczne, a następnie wdrażano je w swego rodzaju „badaniach rynku” i krótko później oceniano ich wpływ na podstawie informacji zwrotnych od obywateli i innych zainteresowanych stron. Ocena wpływu służyłaby za podstawę do ewentualnej zmiany rozwiązań politycznych przed ich wprowadzeniem.

5.2.6.

W ujęciu ogólnym konieczne są dalsze badania na temat tego, jak zmienić powiązania między (naukową) wiedzą ekspercką a kształtowaniem polityki oraz jak pogodzić włączanie w pełni przejrzystej, niezależnej wiedzy eksperckiej do procesu kształtowania polityki z koniecznością zwiększenia uczestnictwa społeczeństwa obywatelskiego.

5.3.1.

Innowacje: ekologiczna, cyfrowa i sprawiedliwa gospodarka wymaga ogromnych inwestycji zarówno w infrastrukturę prywatną (np. w instalacje wykorzystujące odnawialne źródła energii lub stacje ładowania pojazdów elektrycznych) jak i w infrastrukturę publiczną (np. w cyfryzację systemów elektroenergetycznych i w zakresie mobilności). Zatem sektor finansowy będzie musiał odgrywać zasadniczą rolę w urzeczywistnieniu tego rodzaju innowacji. Środki finansowe, w tym publiczne, należy przeznaczać na inwestycje wspierające zrównoważoną transformację. By można było osiągnąć cele klimatyczne i energetyczne, konieczne jest stabilne i przewidywalne środowisko inwestycyjne, a innowacyjne instrumenty finansowe muszą przyciągnąć środki prywatne na inwestycje, które przeciwnym razie nie zostaną zrealizowane (26), (27).

5.3.2.

Regulacje: strategie polityczne muszą być nastawione na budowanie bardziej zrównoważonego prywatnego systemu finansowego poprzez uwzględnienie czynników zrównoważoności przy ocenie ryzyka finansowego, rozszerzenie odpowiedzialności instytucji finansowych na niefinansowe konsekwencje decyzji inwestycyjnych oraz sprawienie, by środowiskowe i społeczne skutki decyzji inwestycyjnych były bardziej przejrzyste (28). Polityka powinna również zachęcać inwestorów do dobrowolnych zobowiązań do inwestowania w przedsięwzięcia zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju. Zatem niezbędna jest ekologizacja standardów bankowych, by przesunąć finansowanie prywatne z inwestycji konwencjonalnych na inwestycje niskoemisyjne i odporne na zmianę klimatu. Banki centralne powinny ukierunkowywać alokację kapitału za pośrednictwem polityki pieniężnej oraz mikro- i makroostrożnościowej, w tym poprzez standardy zrównoważonego rozwoju.

5.3.3.

Polityka społeczna: gospodarstwa domowe znajdą się pod presją w wyniku cyfryzacji i dekarbonizacji. Zatem konieczne jest przeprowadzenie podstawowej reformy podatkowej, by zwiększyć dochód pozostający do dyspozycji gospodarstw domowych i połączyć ten cel z wymogami dekarbonizacji. EKES opowiada się za systemem fiskalnym opartym na internalizacji kosztów środowiskowych i wykorzystaniem uzyskanych dodatkowych dochodów do zmniejszenia obciążenia podatkowego pracy. Przeniesienie opodatkowania z pracy na wykorzystanie zasobów pomaga w korygowaniu niedoskonałości rynku, tworzeniu nowych, stabilnych i lokalnych miejsc pracy, zwiększaniu dochodów pozostających w dyspozycji gospodarstw domowych i zachęcaniu do ekoinnowacyjnych inwestycji (29).

5.3.4.

Badania naukowe: do chwili obecnej wpływ cyfryzacji i ograniczenia zużycia paliw kopalnych na finanse publiczne (erozja bazy podatkowej) pozostaje w dużym stopniu nieznany. Badania naukowe powinny skupić się na tym aspekcie, jak również na ogólnym wkładzie, jaki strategiczna polityka finansowa mogłaby wnieść do zrównoważonego rozwoju.

5.4.1.

Innowacje i możliwości biznesowe: biorąc pod uwagę globalny wymiar trzech głównych kwestii, nadanie Europie bardziej zrównoważonego charakteru dzięki jasnej polityce innowacyjnej nie wystarczy. Europa musi opracować we współpracy z partnerami handlowymi innowacyjne koncepcje, które można by przenosić do innych regionów świata. Handel może tu być pomocny pod warunkiem że aspekty zrównoważonego rozwoju staną się kluczowym kryterium międzynarodowej polityki handlowej, w tym wielostronnych i dwustronnych umów handlowych. Szczególną rolę należy przypisać Światowej Organizacji Handlu (WTO), która powinna w większym stopniu uwzględniać międzynarodową politykę w zakresie ochrony środowiska, w tym porozumienie paryskie lub cele z Aichi dotyczące różnorodności biologicznej. Po wprowadzeniu odpowiednich standardów pojawi się możliwość opracowania istotnych innowacji (produktów i usług) przez europejskie przedsiębiorstwa, obywateli, gminy i regiony, a także w ramach inicjatyw podejmowanych przez społeczności. Można by je następnie eksportować, by zaspokoić potrzebę dekarbonizacji, wykorzystując przy tym możliwości oferowane przez megatrend cyfryzacji. Innowacje te mają szansę stać się eksportowymi hitami. Przede wszystkim jednak Komisja Europejska powinna współpracować z WTO i jej kluczowymi partnerami z myślą o wykorzystaniu umów handlowych do wspierania systemu wyceny emisji CO2 i wszelkich innych efektów zewnętrznych, które szkodzą zrównoważonym innowacjom.

5.4.2.

Regulacje: jednym ze źródeł zwiększonego śladu środowiskowego w naszych gospodarkach jest rosnąca odległość między miejscami produkcji, przetwarzania, konsumpcji, a czasami także miejscami unieszkodliwiania/odzysku produktów. Aby handel międzynarodowy był zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju należy przyjąć inteligentne podejście regulacyjne do liberalizacji. Musi ono uwzględniać i wzmacniać zakrojone na małą skalę lokalne systemy produkcji. Propagowanie i wspieranie strategii politycznych na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym powinno zagwarantować, by obiegi były trwałe, małe, lokalne i czyste. W poszczególnych gałęziach przemysłu obiegi mogą być duże (30). Regulacje powinny rozwiązać ten problem w drodze dwustronnych i wielostronnych umów handlowych.

5.4.3.

UE powinna nakłaniać Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy do odgrywania istotnej roli we wspieraniu reform systemu fiskalnego i finansowego, z myślą o stworzeniu warunków, które pomogą krajom rozwijającym się uruchomić więcej zasobów własnych. Należałoby w tym celu przeprowadzić krajowe reformy podatkowe, jak również zmobilizować społeczność międzynarodową do zwalczania takich zjawisk, jak uchylanie się od opodatkowania, pranie pieniędzy i nielegalne przepływy kapitału. W ich wyniku więcej pieniędzy wypływa z krajów rozwijających się niż do nich wpływa za pośrednictwem oficjalnej pomocy rozwojowej. W ujęciu konkretnym Komisja Europejska powinna wykorzystać program działań do roku 2030 bazujący na 17 celach zrównoważonego rozwoju do nadania ram wszystkim zewnętrznym politykom i programom finansowanym przez UE (31).

5.4.4.

Polityka społeczna: jednym ze sposobów wdrożenia celów zrównoważonego rozwoju i wspierania progresywnej polityki handlowej, która przynosi korzyści wszystkim, jest wdrażanie podejścia wielopodmiotowego w kontekście odpowiedzialnego prowadzenia działalności gospodarczej. Zgodnie z tym podejściem przedsiębiorstwa, organizacje pozarządowe, związki zawodowe i rządy wspólnie określają, w jaki sposób realizować w praktyce obowiązek przestrzegania praw człowieka. Narastają obawy o łamanie praw człowieka w łańcuchach dostaw, zwłaszcza jeśli chodzi o minerały z regionów ogarniętych konfliktami, takie jak kobalt, które wykorzystuje się do produkcji baterii wielokrotnego ładowania wykorzystywanych w telefonach komórkowych, laptopach, pojazdach elektrycznych, statkach powietrznych i elektrycznych narzędziach ręcznych. Współpraca wielu zainteresowanych stron jest kluczem do sukcesu, zważywszy na zobowiązanie do przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną, stały postęp cyfryzacji i złożoność odpowiedzialnego prowadzenia działalności gospodarczej w międzynarodowych łańcuchach dostaw. W związku z tym EKES z zadowoleniem przyjmuje i wspiera jako partner inicjatywę holenderskiego rządu na rzecz upowszechniania wiedzy o sposobach wykorzystywania wspólnych działań wielu zainteresowanych stron do tworzenia świadomości na temat sensownego odpowiedzialnego prowadzenia działalności gospodarczej, zwłaszcza w złożonych łańcuchach dostaw minerałów wydobywanych z wykorzystaniem pracy dzieci lub pracy niewolniczej lub w niebezpiecznych warunkach.

5.4.5.

Swobodny dostęp: nowe umowy handlowe muszą być oparte na konsensusie osiągniętym w drodze nowych procesów demokratycznych i większym udziale obywateli we wspólnym podejmowaniu decyzji. Rozdziały dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju w istniejących umowach handlowych UE nie działają tak dobrze, jak powinny. Po pierwsze, rozdziały dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju powinny zawierać globalne umowy wielostronne (program działań do roku 2030 i porozumienie paryskie). Po drugie, wzmocnić należy mechanizmy monitorowania przez społeczeństwo obywatelskie oraz uwzględnić analizę z jego perspektywy. Po trzecie, mechanizmy egzekwowania muszą mieć zastosowanie również do samych rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju (32).

5.4.6.

Badania naukowe: potrzeba więcej dowodów empirycznych, by ocenić wpływ szybkiego pojawiania się w handlu międzynarodowym nowych modeli konsumpcji i produkcji, które stopniowo rozszerzają się na usługi transgraniczne. Należy zwłaszcza ocenić ich wpływ na opodatkowanie transnarodowe. Badania te powinny być podstawą podjęcia decyzji dotyczącej włączenia tych nowych modeli do ogólnych przepisów WTO lub do umów dwustronnych i regionalnych, tak jak miało to miejsce w przypadku programu na rzecz godnej pracy.

5.4.7.

EKES przypomina Komisji swoje wcześniejsze zalecenie dotyczące przeprowadzenia pełnej oceny prawdopodobnych skutków, jakie wdrożenie porozumienia paryskiego i celów zrównoważonego rozwoju będzie miało na politykę handlową UE.

6.1.

W punkcie 5 określiliśmy pewne obszary wymagające środków politycznych w celu zbudowania bardziej zrównoważonej Europy w radykalnie zmieniającym się kontekście społeczno-gospodarczym. Można wyróżnić cztery kryteria europejskiej strategii zrównoważonego rozwoju: Strategia ta musi:

Te cztery kryteria zostały omówione poniżej.

6.2.1.

Rozważania strategiczne oznaczają opracowanie długoterminowych prognoz w oparciu o wizję „Europy, jakiej chcemy” opisaną w punkcie 4 oraz nakreślenie ścieżki, którą Europa musi podążać w celu urzeczywistnienia tej wizji. Opisane w punkcie 3 zmiany społeczne wywołane przez globalne problemy i megatrend cyfryzacji ujawnią się w ciągu trzech dziesięcioleci. Wiele istotnych decyzji, w tym decyzje inwestycyjne, potrzebują czasu, zanim zaczną przynosić wyniki. W związku z tym trzy dekady wydają się odpowiednim przedziałem czasowym dla europejskiej strategii zrównoważonego rozwoju. Odnośne cele i odpowiadające im środki polityczne muszą być przygotowywane na podstawie tych ram czasowych (33). W ramach takiego prognozowania wstecznego punktem odniesienia jest najbardziej optymistyczny scenariusz na 2050 r., a wszystkie działania, które są konieczne do jego zrealizowania, wynikają z tej wizji. Najbardziej optymistyczny scenariusz pozwala na opracowanie pozytywnej narracji. Nie należy postrzegać odejścia od gospodarki wysokoemisyjnej i wymagającej dużych nakładów oraz od scentralizowanego społeczeństwa XX wieku jako sankcji lub jako końca postępu, lecz jako nową pozytywną epokę oferującą atrakcyjne możliwości dla obywateli.

6.3.1.

Długoterminowa strategia zrównoważonego rozwoju nie oznacza braku konieczności podjęcia działań politycznych w krótkiej perspektywie. Przeciwnie, jednym z głównych elementów strategii zrównoważonego rozwoju powinno być opracowanie łańcucha działań politycznych, które są niezbędne, aby osiągnąć cele planowane na rok 2050, poczynając od programów politycznych przynoszących efekty w dłuższym okresie, poprzez średnioterminowe plany polityczne, a kończąc na konkretnych działaniach ukierunkowanych na perspektywę krótkoterminową. W celu osiągnięcia najwyższego stopnia skuteczności należy jasno określić hierarchię programów politycznych, planów politycznych oraz środków z zakresu polityki. W dotychczasowych sposobach podejścia do zrównoważonego rozwoju, zwłaszcza w ramach strategii lizbońskiej i strategii „Europa 2020”, zdecydowanie brakowało wyraźnego określenia konkretnych działań politycznych. W związku z tym Europejska strategia zrównoważonego rozwoju powinna przyjąć jako punkt odniesienia strategię z Göteborga na rzecz zrównoważonego rozwoju (34), która wyraźnie koncentruje się na środkach z zakresu polityki, co zostało ponownie zaakcentowane w komunikacie Komisji zatytułowanym „Platforma działania” (35).

6.4.1.

Jeśli chodzi o realizację strategii opisanych w punkcie 5 i o wdrożenie określonych tam różnych środków politycznych, jedna kwestia zasługuje na szczególną uwagę: ścisłe powiązanie trzech globalnych problemów z megatrendem cyfryzacji. W skutecznej strategii należy zatem unikać hermetycznego sposobu myślenia. Taka strategia wymaga integracji poziomej i musi obejmować wszystkie sześć obszarów polityki. Taka całościowa długoterminowa strategia mogłaby zastąpić obecną strategię „Europa 2020”, łącząc realizację 17 uniwersalnych celów zrównoważonego rozwoju odzwierciedlających zdecydowane zaangażowanie na rzecz porozumienia klimatycznego z Paryża z priorytetowymi działaniami Komisji Europejskiej (36).

6.4.2.

Udana polityka zrównoważonego rozwoju wymaga także integracji pionowej. Zrównoważony rozwój będzie wymagać wsparcia na wszystkich właściwych szczeblach politycznych (lokalnym, regionalnym, krajowym, europejskim i światowym). Konieczne jest zatem jasne określenie, na jakich szczeblach politycznych należy podjąć stosowne kroki wytyczone w strategicznych ramach. EKES zaleca wprowadzenie wraz ze wspomnianą strategią ram zarządzania i koordynacji w celu zapewnienia spójności między środkami scentralizowanymi i zdecentralizowanymi, jak również zaangażowania zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego na poziomie krajowym i regionalnym. Europejski semestr powinien zostać uzupełniony mechanizmem na rzecz pionowej koordynacji wdrażania celów zrównoważonego rozwoju.

6.5.1.

Zrównoważony rozwój wymaga zarządzania politycznego. W oparciu o wymierne cele na 2050 r. (zob. pkt 6.2) należy określić cele pośrednie, które będą stanowić kluczowe etapy. Konieczna jest ciągła ocena w celu monitorowania, czy łańcuch wyraźnie określonych środków politycznych (zob. pkt 6.3) przynosi planowane rezultaty. Jeśli wyniki nie będą dorównywać celom, trzeba zapewnić natychmiastowe dostosowanie środków politycznych.

6.5.2.

Aby ocenić postępy w zakresie długoterminowych ram strategicznych i najbardziej optymistycznego scenariusza na rok 2050, potrzebna jest szeroka tabela wyników, która odzwierciedla złożone, wielosektorowe podejście opisane w niniejszej opinii. Tabela ta powinna obejmować wskaźniki ze wszystkich sześciu obszarów polityki w celu odzwierciedlenia wzajemnych powiązań między przedstawionymi w punkcie 2 trzema globalnymi problemami i megatrendem cyfryzacji. Prawdziwie strategiczne podejście do zrównoważonego rozwoju będzie możliwe jedynie w wypadku zrealizowania wysoce analitycznego zadania polegającego na określeniu właściwych wskaźników i uwzględnieniu ich w całościowej tabeli wyników. Powinno się również zarządzać poziomą i pionową koordynacją polityki zrównoważonego rozwoju (zob. pkt 6.4). Te trzy zadania (monitorowanie i ocena, dostosowanie środków polityki oraz koordynacja pozioma i pionowa) wymagają istnienia organów administracyjnych, które będą podlegać zasadzie rozliczalności. Jednym z rozwiązań mogłoby być stworzenie dyrekcji generalnej na szczeblu UE i podobnych organów na poziomie krajowym.

6.5.3.

Ponadto EKES uważa, że w szybko zmieniającym się świecie istnieje potrzeba oceny sytuacji społeczności przy wykorzystaniu wskaźników innych niż wzrost gospodarczy. Dlatego też zaproponował nowe kryterium, jakim jest „postęp społeczeństw”. Do oceny postępu wykorzystuje się tu czynniki inne niż wzrost gospodarczy. Postęp społeczeństw należy postrzegać jako wskaźnik uzupełniający dane dotyczące wzrostu gospodarczego, który daje szerszy obraz sytuacji w społeczności (37).

2.3.2018   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 81/57

Sprawozdawczyni:

Anne CHASSAGNETTE

Współsprawozdawca:

Carlos TRIAS PINTÓ

1.1.

Model biznesowy oparty na schemacie „wydobycie, produkcja, posiadanie, wyrzucanie” jest kwestionowany ze względu na mnożące się wyzwania gospodarcze, społeczne i środowiskowe, przed którymi stoi Europa.

1.2.

Jesteśmy świadkami kształtowania się gospodarki hybrydowej, gdzie tradycyjne struktury rynku spotykają się z konkurencją, jaką stanowi pojawienie się wielu nowych modeli zmieniających stosunki między producentami, dystrybutorami i konsumentami.

1.3.

Oprócz opłacalności ekonomicznej, niektóre z tych nowych modeli biznesowych, takie jak gospodarka oparta na funkcjonalności, gospodarka dzielenia się lub odpowiedzialne finansowanie, stawiają sobie za cel – lub przynajmniej tak twierdzą – zmierzenie się z innymi podstawowymi wyzwaniami dla ludzi i całej planety, które mają kluczowe znaczenie dla trwałego rozwoju, takimi jak:

1.4.

Dla Unii Europejskiej (UE), wspieranie tych innowacyjnych rozwiązań jest szansą, by stać się liderem w dziedzinie nowatorskich modeli biznesowych, nierozerwalnie łączących pojęcia dobrobytu gospodarczego, wysokiej jakości ochrony socjalnej i zrównoważenia środowiskowego oraz pozwalających promować „markę europejską”. UE musi zatem przyjąć w tej kwestii ambitne podejście.

1.5.

W związku z tym niniejsza opinia zawiera 10 następujących zaleceń:

1.5.1.

Zapewnić w całej UE lepszą koordynację prac na temat zrównoważonej gospodarki poprzez utworzenie stałej struktury na rzecz nowej, zrównoważonej gospodarki. Struktura ta powinna dysponować odpowiednimi zasobami w zakresie oceny i komunikacji, aby monitorować rozwój nowych modeli biznesowych o dużym potencjale z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju, i aby wdrażać zalecenia zawarte w niniejszym dokumencie. Taka struktura sprzyjałaby dialogowi między różnymi zainteresowanymi stronami w skali europejskiej. EKES mógłby przyczynić się do tych wysiłków poprzez utworzenie w swych ramach centrum monitorowania nowej gospodarki, tak jak już to zalecał w wielu opiniach.

1.5.2.

1.5.3.

Należy koniecznie upewnić się, czy nowe modele rzeczywiście spełniają kryteria zrównoważonego rozwoju. W ramach pojęcia nowej, zrównoważonej gospodarki niektóre podmioty tworzą modele, które niekoniecznie są zrównoważone pod każdym względem. Komisja powinna wziąć pod uwagę nie tylko szanse ale także potencjalne zagrożenia wynikające z ewentualnych nadużyć w korzystaniu z pewnych nowych modeli biznesowych, zwłaszcza w odniesieniu do kwestii socjalnych, regulacji dotyczących pracy i nieuczciwej konkurencji podatkowej.

1.5.4.

UE powinna promować i wspierać edukację, szkolenia i informowanie w celu zwiększenia wiedzy na temat nowych zrównoważonych modeli biznesowych i roli zrównoważonych finansów w stosunku do wszystkich podmiotów. Chodzi o podkreślenie spójności i ewentualnie napięć i kompromisów pomiędzy, z jednej strony, kwestiami zrównoważonego rozwoju, a z drugiej strony – rentownością.

1.5.5.

Komisja powinna przeanalizować i uzupełniać (lecz nie zastępować) prywatne inicjatywy mające na celu wymianę najlepszych praktyk i doświadczeń między innowatorami za pośrednictwem sieci, platform internetowych, konferencji itd. EKES popiera już takie inicjatywy, zarządzając wspólnie z Komisją Europejską nową platformą na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym.

1.5.6.

Władze publiczne w UE muszą zagwarantować, że inicjatorzy nowych, rzeczywiście zrównoważonych modeli biznesowych będą mieć dostęp do finansowania w pierwszych fazach oraz na dalszych etapach rozwoju. Potrzebne są narzędzia i definicje, by umożliwić im uprzywilejowany dostęp do mechanizmów finansowania publicznego i/lub ułatwić ich finansowanie przez społecznie odpowiedzialnych inwestorów.

1.5.7.

Komisja Europejska mogłaby promować testowanie nowych modeli za pośrednictwem funduszu na rzecz finansowania innowacji poświęconego zrównoważonym modelom i otwartego dla partnerstw publiczno-prywatnych. W tym celu EKES zaleca wprowadzenie projektów pilotażowych mogących tworzyć wartość współdzieloną i włączyć się do sieci nowej gospodarki.

1.5.8.

Władze publiczne w UE muszą włączać podmioty posługujące się nowymi modelami biznesowymi do istniejących polityk sektorowych UE, aby zapewnić im lepszą widoczność i uzyskać stymulujące efekty ułatwiające ich rozwój. Na przykład w przygotowywanym obecnie pakiecie dotyczącym mobilności należałoby być może uwzględnić wspieranie nowych modeli wspólnych dojazdów lub wspólnego wykorzystania samochodów, aby uzupełniały one ofertę transportu publicznego.

1.5.9.

1.5.10.

Należy przemyśleć sposób funkcjonowania sektora finansowego w celu zapewnienia jego zrównoważonego charakteru i ponownie zdefiniować pojęcie ryzyka, aby uwzględnić wyzwania długoterminowe, środowiskowe, społeczne i dotyczące zarządzania w skali mikro i makro. Wszystkie podmioty w finansowym łańcuchu wartości (konsumenci, banki, inwestorzy, organy regulacyjne, rządy) muszą uczestniczyć w tym przeglądzie. Pozwoli to lepiej dostosować wyniki w zakresie inwestycji i pożyczek do oczekiwań odpowiedzialnych konsumentów. EKES proponuje utworzenie platformy (hub) w celu udostępnienia konsumentom obiektywnych informacji pozwalających im na orientację w tej dziedzinie.

2.

2.1.

Coraz szerzej dyskutowany jest zrównoważony charakter naszego modelu gospodarczego  (2) – tzn. jego zdolność do reagowania na potrzeby obecnych pokoleń bez ograniczania możliwości przyszłych pokoleń do zaspokajania ich własnych potrzeb.

2.2.

Na płaszczyźnie gospodarczej, masowe bezrobocie, które utrzymuje się w niektórych krajach, jest wyrazem trudności niektórych grup społecznych w uzyskaniu dostępu do bardzo szybko zmieniającego się rynku pracy. Z powodu spadku siły nabywczej i słabego wzrostu gospodarczego w niektórych krajach rozwiniętych pojawiają się wątpliwości co do celów, którym powinien służyć nasz model gospodarczy.

2.3.

Na płaszczyźnie społecznej, pogłębianie się nierówności rodzi pytania o alokację i sprawiedliwy podział zasobów (gospodarczych i naturalnych). Wyłączenie części społeczeństwa z korzyści płynących ze wzrostu gospodarczego stanowi bodziec zachęcający do zrewidowania naszych sposobów sprawowania rządów w celu stworzenia modelu gospodarczego bardziej sprzyjającego włączeniu społecznemu i opartego na uczestnictwie.

2.4.

Na płaszczyźnie środowiskowej, zagrożenia związane ze zmianą klimatu prowadzą do zakwestionowania naszego uzależnienia od źródeł energii generujących emisje CO2. Linearność naszych systemów produkcji i konsumpcji prowadzi do nadmiernej eksploatacji zasobów naturalnych i utraty różnorodności biologicznej. Zanieczyszczenia będące efektem naszej działalności gospodarczej mają wieloraki wpływ na środowisko, a także na samopoczucie obywateli.

2.5.

2.5.1.

Te nowe modele, które mogą opierać się na nowych technologiach, w szczególności cyfrowych, prowadzą do zmiany stosunków między producentami, dystrybutorami i konsumentami, którzy stają się czasami „prosumentami”. Prowadzą też do zakwestionowania niektórych tradycyjnych pojęć, takich jak praca najemna, zapewniając bardziej elastyczne formy pracy oraz dzielenie stanowisk pracy. Choć mówi się o nich jako o „nowych” modelach, mogą one w rzeczywistości być formą odnowienia dawnych praktyk.

2.5.2.

Niniejsza opinia EKES-u dotyczy nowych zrównoważonych modeli biznesowych, które dążąc do opłacalności ekonomicznej, uwzględniają – lub twierdzą, że uwzględniają – co najmniej jeden z filarów zrównoważonego rozwoju, czyli:

2.5.3.

Innowacyjni przedsiębiorcy proponujący nowe modele biznesowe, które powinny być bardziej zrównoważone, odwołują się do wielu pojęć, takich jak gospodarka o obiegu zamkniętym, gospodarka oparta na funkcjonalności, gospodarka dzielenia się, gospodarka na rzecz wspólnego dobra, odpowiedzialne finansowanie. Wzbogacają oni już ustrukturyzowany ekosystem przedsiębiorców gospodarki społecznej (GS), którego głównym przedmiotem zainteresowania są kwestie zarządzania oraz użyteczności społecznej i ekologicznej. Choć gospodarka społeczna nie może być uważana za „nowy” i „zrównoważony” model biznesowy, to jednak odnawia się ona pod wpływem tych innowacyjnych działań. Choć te nowe modele nie realizują tych samych celów (niektóre z nich są skoncentrowane na aspektach środowiskowych, inne na socjalnych), dążą one do tworzenia różnorakich form wartości (gospodarczej, społecznej, środowiskowej) i nie powinny zatem być traktowane jednorodnie.

2.6.

UE powinna wykorzystać okazję na odgrywanie przywódczej roli, jeśli chodzi o zrównoważony model biznesowy. Europejski model gospodarczy musi wciąż wymyślać się na nowo, by włączyć w swoją logikę wyzwania długoterminowe i by nierozerwalnie ze sobą związać pojęcia dobrobytu gospodarczego i zrównoważonego rozwoju.

2.6.1.

W Europie konsumenci są coraz bardziej świadomi skutków środowiskowych i społecznych konsumpcji. Pojawienie się postaci „prosumenta”, zwłaszcza w dziedzinie odnawialnych źródeł energii, przyczynia się do powstawania nowych stosunków w łańcuchu wartości i pomiędzy producentami, dystrybutorami i konsumentami. Odnosi się to również do podmiotów gospodarczych. Na przykład w sektorze finansowym pojęcie ryzyka poszerza się, by uwzględnić kryteria „pozafinansowe”, w szczególności w wycenie aktywów. Niektóre podmioty zarządzające aktywami dążą do uruchomienia dynamiki zachęcającej przedsiębiorstwa do określenia – w stopniu większym niż ich zobowiązania prawne – niektórych elementów odpowiedzialności społecznej i środowiskowej. Dynamikę tę, obecnie na wstępnym etapie, należy kontynuować i wzmacniać w oparciu o rzeczywistą odpowiedzialność (3). Rozwijanie zrównoważonego finansowania jest najlepszym sposobem na przekierowanie europejskiego systemu finansowego z logiki krótkoterminowej stabilizacji na drogę logiki skutków długoterminowych.

2.6.2.

Europa może odnieść wiele korzyści, jeżeli stanie się liderem tej nowej gospodarki.

2.6.3.

UE może znaleźć za pośrednictwem tych nowych modeli sposoby rozwiązania konkretnych problemów. System wspólnego korzystania z samochodów, zmieniając nasz sposób korzystania z transportu, może promować mobilność bardziej sprzyjającą włączeniu społecznemu i bardziej ekologiczną. Modele przedsiębiorstw, które mają na celu ponowną integrację osób znajdujących się w trudnej sytuacji, przyczyniają się do zwiększenia dostępu części ludności do rynku pracy.

2.6.4.

2.6.5.

UE posiada środki, by umożliwić rozwój europejskich liderów w tych dziedzinach. Dla niektórych przedsiębiorstw kombinacja rentowności gospodarczej oraz kryteriów zrównoważonego rozwoju w ramach ich modelu staje się – lub już jest – prawdziwą przewagą komparatywną w procesie ekspansji na nowe rynki.

2.6.6.

Poprzez umieszczenie zasady zrównoważonego rozwoju w centrum projektu modernizacji swej gospodarki i polityki, Unia Europejska może ponownie zmobilizować państwa członkowskie, realizując – po szoku wywołanym brexitem – wspólny projekt, a także przywracając obywatelom miejsce w centrum projektu europejskiego.

3.

3.1.

Na przykład gospodarka oparta na funkcjonalności polega na zastąpieniu pojęcia sprzedaży danej rzeczy sprzedażą możliwości korzystania z niej. Indywidualny konsument nie kupuje własnego pojazdu, lecz usługę w zakresie mobilności od usługodawcy. Z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju, przejście od własności do użytkowania pozwala a priori: zachęcać dostawców do optymalizacji obsługi technicznej produktów, przedłużania ich trwałości, a nawet do ich ekologicznego projektowania i poddawania ich recyklingowi; używać tego samego przedmiotu wspólnie z innymi konsumentami, a tym samym intensywniej wykorzystywać produkty już istniejące i czasami nie w pełni wykorzystywane; proponować ceny dostępu do produktów niższe od kosztu ich posiadania.

3.2.

Gospodarka dzielenia się jest pojęciem, którego definicja nie jest jeszcze ustabilizowana (4). Ogólnie dotyczy ono przedsiębiorców zakładających platformy cyfrowe umożliwiające osobom prywatnym wymianę produktów i usług: wspólne dojazdy, wynajem towarów, zakup rzeczy używanych, wypożyczenia, darowizny itp. Ale definicja ta jest przedmiotem szerokich dyskusji, gdyż niektórzy włączają tu również systemy wymiany, które nie są oparte na platformach cyfrowych, inni uwzględniają przedsiębiorstwa, które wynajmują towary, pozostając ich właścicielami, a jeszcze inni wykluczają wszelkie inicjatywy podejmowane przez przedsiębiorstwa, które za cel stawiają sobie generowanie zysku.

3.3.

Gospodarka o obiegu zamkniętym rozwija się z kolei w opozycji do modelu linearnego (5). Opiera się ona na tworzeniu „zamkniętego kręgu wartości”, w którym produkt lub materiał na końcu eksploatacji ponownie wprowadzany jest do procesu produkcji. W idealnym obiegu zamkniętym towary produkowane są na podstawie ekoprojektu, z użyciem zasobów odnawialnych lub pochodzących z recyklingu albo z odpadów z innych sektorów; ponownie wykorzystywane; naprawiane; aktualizowane; a na końcu poddawane recyklingowi. Korzyści z tego modelu to: zmniejszenie ryzyka, redukcja kosztów, wartość dodana, lojalność konsumentów i motywacja pracowników.

3.4.

Nowe modele biznesowe, zwane zrównoważonymi, wykraczają poza trzy omówione wyżej pojęcia. Jednak te ostatnie pozwalają wykazać brak jasności niektórych pojęć stosowanych do opisu nowych modeli biznesowych, na wzór debat w sprawie zakresu gospodarki dzielenia się lub koncepcji zbliżonych do gospodarki dzielenia się. Niektóre pojęcia mogą również nachodzić na siebie; gospodarka oparta na funkcjonalności i gospodarka dzielenia się mogą być uznawane za ogniwa gospodarki o obiegu zamkniętym.

3.5.

Trzeba także podkreślić różnorodność inicjatorów tych nowych modeli biznesowych: duże przedsiębiorstwa, które się odnawiają, obok podmiotów rozpoczynających działalność gospodarczą, dążąc do wykładniczego wzrostu; przedsiębiorstwa społeczne, które mogą stanowić część gospodarki społecznej; stowarzyszenia wolontariackie i inicjatywy obywatelskie.

3.6.

Ponadto podczas gdy niektórzy przedsiębiorcy dążą jednocześnie do rentowności gospodarczej i do sprostania wyzwaniom środowiskowym, społecznym lub związanym z zarządzaniem i stawiają zrównoważenie w centrum swoich działań oraz oceniają skutki tych działań od kątem jego poprawy, inni nie podzielają tej „intencji” dążenia do zrównoważonego rozwoju. Dążą oni przede wszystkim do rentowności i uważają, że ich model biznesowy przynosi reszcie społeczeństwa pozytywne efekty zewnętrzne. Nie sprawdzają oni przy tym tych efektów i nie dążą do ich poprawy.

3.7.

Te nowe modele niekoniecznie mają na celu zrównoważony rozwój pod każdym względem. Przedsiębiorstwa, które rozwijają modele gospodarcze inspirowane gospodarką o obiegu zamkniętym, mają np. skłonność do traktowania kwestii ochrony środowiska jako głównego elementu ich projektu i do maksymalnej oszczędności zasobów. Tymczasem, aby system był również zrównoważony społecznie, model obiegu zamkniętego musi pozostać dostępny i przystępny cenowo dla konsumenta. Ponadto, choć obieg produkcyjny może mieć skalę lokalną – by uprzywilejować lokalne zasoby i zatrudnienie – nie jest wykluczone, że zasoby wykorzystane jako materiały pochodzące z recyklingu będą przewożone na duże odległości. Z kolei konsumpcja współdzielona może – wręcz przeciwnie – mieć przede wszystkim na celu rozszerzenie dostępu użytkowników do danego towaru bez wymogu ochrony środowiska.

3.8.

Ponadto należy pamiętać, że rzeczywiste oddziaływanie nowych modeli biznesowych, zwanych zrównoważonymi, budzi wątpliwości. Tak więc korzyści, jakie środowisku naturalnemu przynoszą platformy gospodarki dzielenia się są nadal przedmiotem dyskusji. Bilans ekologiczny platform umożliwiających osobom prywatnym dostęp do towarów innych osób zamiast ich samodzielnego nabywania często jest bardziej złożony, niż się to wydaje (6). Wspólne dojazdy na dalekie odległości często na przykład bezpośrednio konkurują z pociągiem, a nie z indywidualnym korzystaniem z samochodu. A osoby nabywające towary od innych osób czynią to nie po to, by ograniczyć zakup nowych towarów, lecz raczej by zwiększyć spożycie. Mówiąc ogólniej, przejście od własności do użytkowania nie wystarczy, aby zapewnić ograniczenie śladu ekologicznego konsumpcji i kosztów dla konsumentów. Przykładem mogą być tu przedsiębiorstwa zajmujące się wypożyczaniem, a nie sprzedażą smartfonów, które mają skłonność do oferowania swoim klientom szybszej wymiany produktów na nowe, a nie zawsze uruchamiają system recyklingu lub ponownego wykorzystania produktów zużytych.

3.9.

Należy również zauważyć, że gospodarka dzielenia się nasuwa istotne pytania dotyczące monopolizacji, ochrony danych, prawa pracy, opodatkowania wymiany handlowej i konkurencji z tradycyjnymi modelami biznesowymi, tak jak w przypadku dyskusji na temat platform zakwaterowania u osób prywatnych.