28.12.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 487/1

Sprawozdawca:

Etele BARÁTH

1.1.

EKES uważa, że należy wprowadzić skoordynowane europejskie zarządzanie (ang. governance) ukierunkowane na rozwój, mające na celu budowanie odnowionej, silnej i pokojowej Europy. Należy wzmocnić koordynację, ewentualnie opierając zarządzanie na nowym modelu organizacji.

1.2.

Należałoby przywrócić dynamiczny rozwój gospodarki za pomocą skoordynowanych zmian oraz umocnić fundamenty dobrobytu społecznego i demokracji, współistnienie różnych kultur i przykładną dbałość o środowisko.

1.3.

EKES podkreśla, że konsekwentne stosowanie zasady partnerstwa ma na celu sprzyjanie uczestnictwu zainteresowanych stron w planowaniu i wdrażaniu inwestycji z funduszy Unii Europejskiej. Uczestnictwo to wzmocni wspólne zaangażowanie w inwestycje i umożliwi szersze korzystanie z wiedzy specjalistycznej. Poprawi także skuteczność realizacji projektów, zwiększy przejrzystość i przyczyni się do zapobiegania oszustwom i nadużyciom.

1.4.

Potrzebne są proste i przystępne cele i taka sama strategia, jednolity projekt na rzecz Europy (strategia „Europa 2030–2050”). Należy potwierdzić, że utworzenie innowacyjnej, zrównoważonej Europy sprzyjającej włączeniu społecznemu jest głównym celem strategicznym Unii. W tym celu do projektu powinny zostać też włączone cele COP21 (cele zrównoważonego rozwoju).

1.5.

Programy rozwoju muszą być lepiej skoordynowane. Opracowywanie programów i narzędzi rozwoju w perspektywie krótko- i średnioterminowej musi opierać się na zestawie zwięzłych celów. Pod pojęciem „narzędzi” kryją się wszystkie instrumenty polityczne, prawne, organizacyjne i finansowe.

1.6.

Z myślą o poprawie koordynacji EKES zaleca, by na rzecz wspólnych celów europejskich wykorzystać tradycyjne europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne, a także projekty ukierunkowane na rynek i uruchamiające również kapitał prywatny, podlegające Europejskiemu Funduszowi na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS). W tym celu należy koordynować cele i przepisy służące ich wdrażaniu.

1.7.

Komitet proponuje, by głównym instrumentem wspierającym usprawnione zarządzanie centralne ukierunkowane na rozwój był europejski semestr, który opiera się na rocznej ocenie wzrostu i który powinien też określać środki zapewniające stałe oddziaływanie na projekt na rzecz Europy i uważne monitorowanie rozwoju sytuacji. Europejski semestr mógłby tym samym realizować zadania systemów służących zapewnieniu otoczenia społecznego gwarantującego dobrostan.

1.8.

Równolegle z przyjętym już wskaźnikiem efektywności PKB o charakterze zasadniczo ekonomicznym, wskaźnik wyniku (wyniku krajowego brutto), uzupełniający do tego pierwszego, odzwierciedlający również poziom zrównoważoności i zawierający głównie składowe społeczne i środowiskowe, mógłby służyć jako podstawa kontroli skuteczności zarządzania ukierunkowanego na rozwój.

1.9.

Konieczne są ścisła koordynacja i wprowadzenie otwartej metody współpracy między państwami członkowskimi. Należy przetworzyć dotychczasowe doświadczenia nabyte w procesach rozwojowych.

1.10.

Należy skonsolidować instrumenty prawne i finansowe. Wyniki zarządzania ukierunkowanego na rozwój będą uzależnione od dynamiki gospodarki, uruchomienia większego kapitału, skuteczniejszego systemu inwestycji, większych kwalifikacji siły roboczej i poziomu innowacyjności przedsiębiorstw. Jednak głównym celem w ujęciu bardziej długofalowym jest stworzenie dobrobytu i odnowionego społeczeństwa oraz zagwarantowanie lepszego i trwałego środowiska.

1.11.

Konieczne jest wspólne wdrażanie na kilku szczeblach. Wraz z trwającą reformą (program REFIT) należy rozwijać instrumenty prawne i administracyjne zarządzania ukierunkowanego na rozwój. W tym względzie należy zdecydowanie wzmocnić instrumenty na szczeblu pośrednim, tj. instrumenty koordynacji rozwoju makroregionalnego. Ponadto rola regionów funkcjonalnych, miast, stref miejskich, aglomeracji, stref metropolitarnych i sieci zyskuje znaczną wartość w ramach projektu na rzecz Europy.

1.12.

Jednym z kluczowych elementów zarządzania ukierunkowanego na rozwój w dłuższej perspektywie jest ciągłość. Należy koordynować warunki o charakterze cyklicznym w strategiach politycznych, procesach programowania i rozwoju oraz perspektywach budżetowych. Działalność w zakresie rozwoju zakłada ciągłą analizę, kontrolę i korekty.

1.13.

Szczególnie istotne jest, aby dokładnie informować opinię publiczną, wspierać zaangażowanie obywateli, rozwinąć komunikację i marketing polityczny i przedstawiać należycie konkretne wyniki i słabe strony procesu.

1.14.

EKES zawsze opowiadał się za zwiększeniem uczestnictwa demokratycznego. Jeżeli chodzi o otwartą metodę współpracy, należałoby zagwarantować udział partnerów gospodarczych i społecznych i organizacji pozarządowych na wszystkich szczeblach, co na szczeblu europejskim musi wiązać się ze wzmocnieniem roli EKES-u.

1.15.

Jak już wspomniano w opinii EKES-u z 2012 r. (1), Komitet popiera inicjatywę Komisji dotyczącą wdrożenia tzw. europejskiego kodeksu postępowania w zakresie partnerstwa, którego celem jest wyposażenie państw członkowskich w ramy partnerstwa na rzecz planowania i wdrażania europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. Koncepcja Europy, jaką przyjmują partnerzy, przyczyni się do określenia celów i do utożsamiania się z nimi oraz poprawi efektywność realizacji planów.

1.16.

EKES podkreśla, że należy wykroczyć poza uregulowania w zakresie partnerstwa opierające się na propozycjach i dobrych praktykach oraz zasadniczo określić minimalne oczekiwania, które organy państw członkowskich będą musiały spełnić pod groźbą sankcji.

1.17.

EKES zaleca, by państwa członkowskie były zobowiązane do ustanowienia skutecznych systemów finansowania na rzecz budowania potencjału partnerów. Systemy te powinny oferować więcej niż tylko zwykłe szkolenia lub przekazywanie informacji i obejmować również rozwój sieci partnerstwa i wprowadzanie instrumentów skutecznego uczestnictwa.

1.18.

EKES usilnie wzywa Komisję Europejską do wzmocnienia współpracy z europejskimi sieciami partnerstwa. Komisja Europejska powinna wprowadzić system finansowania, który przyczyni się do funkcjonowania europejskich sieci organizacji pozarządowych aktywnie działających w obszarze polityki regionalnej, zwłaszcza jeżeli chodzi o kontrolę procesów krajowych i zagwarantowanie informacji zwrotnych.

2.1.1.

Unia Europejska jest silna, lecz wciąż boryka się z odnawiającym się kryzysem na różnych płaszczyznach, jak pokazuje Brexit. Kryzys gospodarczy z 2008 r. przerwał euforię wywołaną rozszerzeniem na początku lat 2000, a w wielu państwach odwrócił proces nadrabiania zaległości.

2.1.2.

Kryzys gospodarczy, a zwłaszcza wynikły z niego spadek inwestycji, naruszył jedność opartą na wzroście, która istniała między państwami członkowskimi, i wywołał liczne nasilające się napięcia polityczne, gospodarcze i społeczne. Wbrew nadrzędnemu celowi Unii różnice między państwami członkowskimi się pogłębiają.

2.1.3.

Dalsze narzucanie restrykcyjnej polityki oszczędnościowej państwom dotkniętym wysokim poziomem zadłużenia publicznego i zewnętrznego oraz deficytu budżetowego przyczynia się do dalszego zwiększenia różnic między krajami bardziej rozwiniętymi oraz krajami, które muszą wprowadzać oszczędności. Konieczne są nowe strategie, aby połączyć z jednej strony wzrost gospodarczy i kontrolę deficytu budżetowego, a z drugiej strony skuteczne polityki integracji społecznej.

2.1.4.

Ubóstwo, niepewność zatrudnienia i bezrobocie osiągnęły nieakceptowalny poziom. Brak perspektyw dla młodzieży stanowi poważną przeszkodę dla przyszłego ożywienia Europy.

2.1.5.

Unia Europejska utraciła status miejsca przyciągającego inwestorów i zyskała reputację ociężałej. Jeżeli chodzi o inwestycje produkcyjne, UE stopniowo ustępuje pola Stanom Zjednoczonym i niektórym swoim państwom członkowskim, takim jak Niemcy i Zjednoczone Królestwo. Państwa o gorszych wynikach hamują te, które są najbardziej dynamiczne. Konieczność wzajemnej współzależności jest coraz mniejsza. W niektórych krajach mimo znacznej nadwyżki budżetowej zwiększają się różnice z powodu spadku inwestycji produkcyjnych, co dodatkowo pogłębia jeszcze zacofanie najbiedniejszych regionów. Reakcja jest powolna i biurokratyczna.

2.1.6.

Podstawowy dorobek Unii, np. strefa euro lub strefa Schengen, jawią się dziś, w kontekście zdominowanym przez kryzys migracyjny i terroryzm, jako czynniki podziału, a nie czynniki spójności. W licznych państwach UE jest traktowana instrumentalnie na potrzeby wewnętrznych walk politycznych.

2.1.7.

Poziomy rozwoju regionów nie są zbieżne. Różnica między regionami najbardziej rozwiniętymi i najsłabiej rozwiniętymi, mierzona w PKB, wynosi 14 do 1. Niektóre państwa, należące do grupy największych beneficjentów, wykorzystują przyznawane fundusze w miejsce instrumentów państwowych i ułatwień inwestycyjnych, a ich wkład krajowy jest ograniczony do minimalnego poziomu, zdecydowanie poniżej pierwotnych celów. Niedawno utworzone rady ds. konkurencyjności mogłyby wykorzystać swe instrumenty, by wnieść istotny wkład w zbliżanie poziomów rozwoju poszczególnych regionów.

2.1.8.

Obywatele i podmioty gospodarcze, społeczne i pozarządowe (NGO) nie widzą już żadnych perspektyw, oddalili się od procesu politycznego, aby coraz bardziej koncentrować się na sobie. Postrzegają UE jako sztywną instytucję, której brakuje elastyczności i która jest niezdolna do modernizacji.

2.1.9.

Unia Europejska, głównie ze względu na słabe wyniki i ograniczenia swojego systemu instytucjonalnego w dziedzinie rozwoju, nie jest w stanie uruchomić dostatecznych środków, aby osiągnąć wyznaczone cele, które są zresztą rozproszone.

2.1.10.

Brakuje jednolitej wizji przyszłości, woli politycznej lub zdolności do zarządzania. Metoda koordynacji jest niewystarczająca i przestarzała, instrumenty prawne nie mają żadnego oddziaływania lub są trudne w użytku, a udział organizacji i wsparcie społeczne są słabe, przede wszystkim ze względu na brak komunikacji.

2.1.11.

Długoterminowa strategia rozwoju Unii do roku 2020 nie jest już dostatecznie długofalowa ani realistyczna, a ponadto jest rozproszona i niezdolna do ukierunkowania procesów w obecnych ramach metodologicznych. Do tego czasu uwzględnienie 17 głównych celów zrównoważonego rozwoju, które zostały przyjęte, pozwoliło Komisji rozpocząć, w ramach złożonej strategii długoterminowej, przegląd systemu i instrumentów zarządzania.

2.2.1.

W tym kontekście nowa Komisja Europejska, wspierana przez Parlament Europejski, stworzyła nowy paradygmat rozwoju gospodarczego. Sformułowane cele – tworzenie miejsc pracy, promowanie wzrostu, urzeczywistnianie jednolitego rynku europejskiego, upraszczanie systemu uregulowań ekonomicznych, konsolidacja priorytetowych europejskich obszarów rozwoju, rynek energii, wspieranie inwestycji w rynki i usługi cyfrowe, priorytetowe traktowanie sieci intelektualnych i fizycznych w celu utworzenia w Europie połączeń wzajemnych, a także wzmocnienie odpowiedzialności za środowisko mogą nadać gospodarce nową istotną dynamikę.

2.2.2.

Europejski semestr i jego składniki stanowią system wykraczający poza zarządzanie gospodarcze. Należy wzmocnić rolę długofalowych celów społeczno-środowiskowych w ramach mechanizmu europejskiego semestru.

2.2.3.

Program priorytetowy mający na celu pełną konsolidację systemu finansowego strefy euro po pierwsze nie jest satysfakcjonujący, a po drugie wzmaga rzeczywistą obawę o dalsze pogłębienie przepaści między państwami europejskimi. Cele rozwoju na szczeblu europejskim mogłyby złagodzić skutki paraliżu Europy dwóch prędkości.

2.2.4.

Obecnie procesy rozwoju determinowane są przez dwie duże grupy bardzo różnych instrumentów gospodarczo-finansowych wraz z przypisanymi do nich procedurami. Należy wzmocnić komplementarność między tymi grupami już na etapie koordynacji celów.

2.2.5.

Chodzi po pierwsze o tradycyjne, uwzględnione w traktatach europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne, których celem jest wspieranie spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej. Przybierają one formę pomocy na rzecz inwestycji i rozwoju, nieustannie modernizowanej, lecz o niezmiennym charakterze, dostępnej dzięki redystrybucji budżetu Unii zasilanego składkami państw członkowskich. W niektórych przypadkach beneficjenci nie doceniają prawdziwej wartości tych środków, lecz twierdzą, że im „się należą”. Podczas tzw. przeglądu „śródokresowego” bieżącego okresu do 2020 r. konieczne jest przyjęcie nowych uregulowań, aby wspierać komplementarność, o której mowa powyżej.

2.2.6.

Druga grupa instrumentów to Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS), który powinien umożliwiać realizację nowego „planu Junckera”, jest nowym instrumentem finansowym ukierunkowanym na rynek, oferującym możliwość wspierania kapitału wysokiego ryzyka oraz uruchamiającym fundusze publiczne, bankowe i prywatne, i którego kwota może się jeszcze zwiększyć. Wprowadzony mechanizm zarządzania musi stać się elementem leżącym u podstaw zarządzania ukierunkowanego na rozwój. Harmonizacja tych dwóch systemów finansowania powinna również odbywać się na szczeblu każdego państwa członkowskiego.

2.2.7.

W porównaniu z tymi systemami finansowania pozostałe dobrze funkcjonujące instrumenty finansowe są zróżnicowane, dostosowane do swoich misji, lecz ich zakres jest ograniczony, a cele szczegółowe. Ramy projektu na rzecz Europy mogą być przedmiotem ścisłej i systematycznej koordynacji.

2.2.8.

Dotychczas nie wdrożono bezpośrednich środków, które mogłyby wspierać osiąganie nielicznych, lecz niepowiązanych między sobą celów strategii „Europa 2020” z myślą o poprawie koordynacji. Wobec braku takich środków można jednak zadać sobie pytanie, czy istnieje możliwość koordynowania rozwoju UE w adekwatny sposób. Planowanie interakcji między różnymi instrumentami powinno znajdować się również wśród zadań nowego planu na okres po 2020 r.

2.2.9.

Należy zadbać o to, by 11 celów tematycznych wieloletnich ram finansowych regulujących europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne, a także dziesięć celów głównych planu Junckera, które jedynie luźno łączą się z wymienionymi wcześniej celami, oraz odpowiednie powiązane uregulowania finansowe i rozwiązania regulacyjne przyczyniały się obecnie do realizacji strategii „Europa 2020”. Do tego należy dodać 17 kryteriów referencyjnych dla celów zrównoważonego rozwoju, które mają determinujące znaczenie na przyszłość. Zadania w ramach procesu programowania na okres po 2020 r. powinny opierać się na ograniczonej liczbie jasnych i zwięzłych celów.

2.2.10.

Obecnie różne mechanizmy powiązane z celami, różne terminy i daty rozpoczęcia i zakończenia skutkują tym, że żaden cel nie jest ani przejrzysty, ani zrozumiały i łatwo monitorowany przez środowiska gospodarcze i społeczne oraz organizacje społeczeństwa obywatelskiego. Brak synergii lub interakcji między różnymi celami znacznie ogranicza skuteczność instrumentów i inwestycji. Należy zwiększyć synergię między EFIS a odnowioną strategią „Europa 2020” poprzez opracowanie nowej strategii „Europa 2030–2050” (projektu na rzecz Europy).

2.2.11.

Podczas gdy funduszom strukturalnym towarzyszą bardzo biurokratyczne mechanizmy przygotowawcze, wykonawcze, kontrolne i analityczne, jednocześnie scentralizowane i zdecentralizowane, a na szczeblu Unii istnieje wiele agencji, których zadaniem jest czuwanie nad ich wdrażaniem, nowy mechanizm zarządzania aktualnym Europejskim Funduszem na rzecz Inwestycji Strukturalnych wychodzi z ram Komisji Europejskiej, a jego nowa struktura organizacyjna opiera się na potrzebach związanych z klimatem finansowym i inwestycyjnym. Koordynacja obu tych dużych struktur opiera się na wdrożeniu strategicznego instrumentu i nowego systemu zarządzania (2).

2.2.12.

Wprowadzenie nowego systemu zarządzania ukierunkowanego na rozwój może poprawić koordynację i zapewnić otwartą współpracę między zainteresowanymi partnerami.

2.2.13.

Aby poprawić skuteczność i wydajność europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, należy wzmocnić instytucjonalną strukturę partnerstwa i otworzyć ją, zgodnie z prawem udziału społeczeństwa, na wszystkich obywateli europejskich. Powinni oni uzyskać gwarancję możliwości dostępu do istotnych informacji i udziału w decyzjach dotyczących planowania i wdrażania. Powinni mieć też możliwość wyrażania swojej opinii na temat projektowanych programów, przetargów i sprawozdań z oceny.

3.1.

EKES poruszał już kwestię zasady partnerstwa i sformułował szczegółowe propozycje w tym zakresie w licznych opiniach.

3.1.1.

W swojej opinii przyjętej w 2010 r. (3) Komitet podkreślał, że obecne przepisy pozostawiają zbyt dużą swobodę interpretacji koncepcji partnerstwa na szczeblu krajowym, a w związku z tym Komisja Europejska powinna odgrywać większą i zdecydowanie bardziej proaktywną rolę jako strażnik zasady partnerstwa. Uznał, że wszystkie programy operacyjne muszą gwarantować partnerom pomoc techniczną potrzebną do wzmocnienia ich zdolności. Opowiedział się za powrotem do programów inicjatywy wspólnotowej na rzecz innowacji społecznych i rozwoju lokalnego.

3.1.2.

W swojej opinii z 2012 r. (4) EKES poparł inicjatywę Komisji Europejskiej zmierzającą do ustanowienia europejskiego kodeksu postępowania w zakresie partnerstwa. Wyraził obawy społeczeństwa obywatelskiego związane z nieprzestrzeganiem zasady partnerstwa i zaproponował wprowadzenie systemu kontroli partnerstwa zarządzanego przez samych partnerów. Zaproponował także, by uzależniać zawieranie umów partnerstwa z państwami członkowskimi od właściwego wdrożenia kodeksu postępowania i uzupełnić w tym celu zasoby programów operacyjnych zachętami finansowymi. Ponadto potwierdził swoje zalecenia dotyczące wzmacniania zdolności partnerów.

3.2.

Przepisy dotyczące polityki spójności przewidują ustanowienie kodeksu zwanego „europejskim kodeksem postępowania w dziedzinie partnerstwa”, który zawiera wytyczne i najlepsze praktyki.

3.3.

Z doświadczeń zdobytych w kontekście wdrażania kodeksu wynika, że niektóre państwa jedynie formalnie zastosowały przepisy kodeksu w ramach krajowych procesów programowania i przekształcania instytucjonalnej struktury wdrażania europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych.

3.4.

W wielu państwach partnerom nie zapewniono dostatecznie dużo czasu na sformułowanie opinii na temat odpowiednich dokumentów. Nie konsultowano się z nimi w istotnym stopniu co do podstawowych decyzji strategicznych, takich jak decyzje dotyczące definicji priorytetów lub przydzielanych środków. Nie wprowadzono żadnych specjalnych mechanizmów i narzędzi komunikacji i udziału sprzyjających aktywnemu uczestnictwu.

3.5.

Z analiz przeprowadzonych przez kilka organizacji pozarządowych (5) wynika, że w niektórych państwach wymogi dotyczące wyboru partnerów zaproszonych do zasiadania w komitetach monitorujących były wprawdzie formalnie respektowane, ale we wszystkich przypadkach zapewniono reprezentatywność i odpowiedni zakres tematyczny. Wymiana informacji między organami zarządzającymi i członkami komitetów monitorujących pozostawia wiele do życzenia.

3.6.

I tak organy odpowiedzialne za kwestie przekrojowe, jak na przykład ministerstwa środowiska, nie znalazły się w składzie kilku stałych komitetów monitorujących. Organy zarządzające nie dokładają starań, by angażować partnerów z organizacji społeczeństwa obywatelskiego reprezentujących zasady przekrojowe w planowanie zaproszeń do projektów i w ocenę wniosków.

3.7.

Interwencje zmierzające do poprawy zdolności partnerów są niedostateczne w niektórych państwach. W istocie ograniczają się w znacznej mierze do szkoleń i zwrotu kosztów przejazdu, podczas gdy wiele propozycji kodeksu postępowania w dziedzinie partnerstwa, dotyczących na przykład rozwoju sieci i koordynacji lub pokrywania kosztów ekspertów niezbędnych do zapewnienia skutecznego udziału partnera, pozostaje martwymi zapisami.

3.8.

Komisja Europejska i państwa członkowskie nie zwracały wystarczającej uwagi na wykorzystanie instrumentów metody rozwoju lokalnego kierowanego przez lokalną społeczność (RLKS) w pierwszej połowie okresu budżetowego.

3.9.

EKES uważa, iż konieczne jest przeprowadzenie ogólnego przeglądu praktyk w zakresie partnerstwa. Badanie to musi również obejmować ocenę wprowadzenia procedur planowania i programowania oraz struktury instytucjonalnej wdrażania, a także ocenić, w jakim stopniu obecny system regulacyjny jest w stanie doprowadzić do skutecznego partnerstwa. Do procesu oceny należy aktywnie włączyć partnerów.

28.12.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 487/7

Sprawozdawca:

Adam ROGALEWSKI

1.1.

Należy rozpocząć dyskusję na temat wprowadzenia w Europie wspólnej definicji zawodowej dla pracy opiekunów zamieszkujących w domu podopiecznego, uznawanej za formę świadczenia opieki domowej. Definicja pracy opiekunów zamieszkujących w domu podopiecznego powinna obejmować formę zatrudnienia (pracownik najemny czy samozatrudniony), w ramach której pracownicy mieszkają w mieszkaniach osób prywatnych i świadczą głównie usługi opieki nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi. Opiekunowie zamieszkujący w domu podopiecznego, bez względu na ich status zatrudnienia lub samozatrudnienia, powinni być traktowani jako część systemu świadczenia opieki długoterminowej. Wprowadzenie wspólnej definicji pracy ma na celu uznanie istnienia na europejskim rynku pracy opiekunów zamieszkujących w domu podopiecznego i poprawienie jakości świadczonej przez nich opieki długoterminowej.

1.2.

By zapewnić informacje potrzebne do kształtowania polityki, Eurostat powinien gromadzić odpowiednie dane na temat opiekunów mieszkających w domu podopiecznego.

1.3.

EKES wzywa Komisję Europejską, by przeprowadziła badanie na temat sytuacji tych pracowników, obejmujące takie aspekty, jak ich liczba, obywatelstwo, status imigracyjny, mobilność transgraniczna, faktyczne objęcie systemem ochrony zatrudnienia i zabezpieczeniem społecznym, warunki pracy i warunki socjalne oraz kwalifikacje, a także ich rzeczywisty i potencjalny wkład w gospodarki europejskie.

1.4.

EKES podkreśla, że opiekunowie mieszkający ze swoimi podopiecznymi powinni być traktowani podobnie jak inni pracownicy sektora opieki. Oznacza to, że powinna im przysługiwać podobna ochrona, taka jak ograniczenie czasu pracy (w tym czasu pozostawania w gotowości do wykonywania pracy) czy ochrona przed fikcyjnym samozatrudnieniem. Zatrudnionych opiekunów zamieszkujących w domu podopiecznego nie należy wyłączać z zakresu odpowiednich przepisów UE i państw członkowskich w dziedzinie zatrudnienia, obejmujących m.in. właściwe wynagrodzenie, ochronę zdrowia i bezpieczeństwo, zabezpieczenie społeczne oraz prawo wolności zrzeszania się i rokowań zbiorowych.

1.5.

Niedobór pracowników sektora opieki długoterminowej w Europie należy zmniejszyć przez zapewnienie godnego wynagrodzenia i warunków pracy, zaradzenie brakowi inwestycji, zagwarantowanie stosowania zasad swobodnego przepływu, usuwanie barier uniemożliwiających pracownikom korzystanie z ich praw pracowniczych oraz tworzenie ścieżek dostępu do legalnego zatrudnienia dla migrantów.

1.6.

EKES wzywa Unię Europejską, by ściśle współpracowała z państwami członkowskimi, aby koordynować podaż i mobilność pracowników opieki mieszkających ze swoimi podopiecznymi w ramach działań na rzecz zwiększenia ogólnej zdolności sektora do świadczenia usług opieki wysokiej jakości. Konkretne środki powinny obejmować:

Ponadto należy zauważyć, że wniosek Komisji w sprawie europejskiego filaru praw socjalnych nie zawiera żadnego odniesienia do sytuacji opiekunów mieszkających ze swoimi podopiecznymi. Podczas dalszych prac nad europejskim filarem praw socjalnych, na którego temat EKES opracowuje obecnie opinię, należy rozważyć włączenie praw socjalnych tych pracowników.

1.7.

Państwa członkowskie powinny zadbać, by prawa osób świadczących opiekę i osób z niej korzystających, w tym opiekunów mieszkających ze swoimi podopiecznymi, były chronione. Konkretne środki powinny obejmować:

1.8.

EKES podkreśla, że należy zapewnić wsparcie finansowe dla osób korzystających z opieki pracowników mieszkających z nimi poprzez odpowiednie długoterminowe i zrównoważone inwestycje publiczne.

1.9.

W planowanie polityki na szczeblu państw członkowskich i UE należy włączyć związki zawodowe, pracodawców i organizacje społeczeństwa obywatelskiego. Trzeba promować dialog społeczny i obywatelski ze wszystkimi zainteresowanymi stronami na wszystkich szczeblach.

1.10.

EKES powinien odgrywać aktywną rolę w promowaniu rozwoju europejskich strategii politycznych mających na celu wspieranie opiekunów, podopiecznych i ich rodzin poprzez m.in. zorganizowanie konferencji na temat przyszłości pracy opiekunów mieszkających ze swoimi podopiecznymi w Europie.

2.1.

Niedobory na rynku pracy w sektorze opieki zdrowotnej są niczym tykająca bomba. Obecnie trwa kryzys (3) i niedobór siły roboczej prawdopodobnie wzrośnie, chyba że podejmie się odpowiednie środki polityczne. Już w 1994 r. Komisja Europejska określiła sektor opieki mianem strategicznego. W 2010 r. Komisja Europejska ostrzegła, że do 2020 r. zabraknie dwóch milionów pracowników opieki zdrowotnej, jeśli nie zostaną podjęte pilne działania mające na celu zaradzenie niedoborowi aż do miliona pracowników opieki długoterminowej (4).

2.2.

Opiekunowie zamieszkujący w domu podopiecznego stanowią liczną, ale zmarginalizowaną część siły roboczej świadczącej usługi opieki długoterminowej. Są oni wysoce mobilni, ale znajdują się na najniższym szczeblu w hierarchii pracy w sektorze. Opiekunowie mieszkający ze swoimi podopiecznymi są często nieuwzględniani w planowaniu dotyczącym tej opieki na szczeblu UE i państw członkowskich.

2.3.

Dokładna liczba pracowników opieki zamieszkujących w domu podopiecznego jest nieznana ze względu na brak danych; są oni często pomijani w systemach zbierania danych. W kontekście niedostrzeganej i słabo wynagradzanej siły roboczej wykonującej usługi opieki opiekunowie mieszkający ze swoimi podopiecznymi zbyt długo pozostawali niewidoczni dla decydentów.

2.4.

Pracownicy opieki mieszkający w domu podopiecznego są obecni we wszystkich państwach członkowskich. Wielu z nich to migranci z państw trzecich, inni zaś są obywatelami europejskimi pracującymi w swoim ojczystym kraju lub za granicą. Niektórzy podejmują pracę nierejestrowaną jako migranci nieposiadający dokumentów, a inni prowadzą migrację cyrkulacyjną lub czasową. Wiele z tych osób wykonuje pracę w niepewnych warunkach, w tym także na zasadach fikcyjnego samozatrudnienia.

2.5.

Jako że obecnie brak jest definicji zawodu opiekuna zamieszkującego w domu podopiecznego, sytuacja takich opiekunów przyrównywana jest do sytuacji pracowników domowych (5). Zgodnie z danymi MOP, w krajach uprzemysłowionych praca domowa, w tym opieka, stanowi pomiędzy 5 % a 9 % całkowitego zatrudnienia (6).

2.6.

Niektóre państwa członkowskie podjęły działania w celu formalizacji i włączenia do rynku pracy niezarejestrowanych migrujących pracowników sektora opieki, podpisując Konwencję nr 189 Międzynarodowej Organizacji Pracy.

2.7.

EKES wniósł już wkład w kształtowanie polityki w zakresie opieki długoterminowej, sporządzając opinie w sprawie praw pracowników domowych (7), w sprawie potrzeby inwestycji społecznych (8) oraz w sprawie długoterminowej opieki społecznej i deinstytucjonalizacji (9). Niniejsza opinia opiera się na tych dokumentach, skupiając się na szczególnej sytuacji opiekunów mieszkających w domach podopiecznych.

3.1.

Opieka domowa szybko się rozpowszechnia, na co mają wpływ coraz częstsze preferowanie opieki w domu, wygórowane dla wielu ludzi koszty pobytu w ośrodkach opiekuńczych oraz brak odpowiednich inwestycji w infrastrukturę sektora opieki.

3.2.

Środki oszczędnościowe podejmowane w większości państw członkowskich zredukowały istniejącą ograniczoną infrastrukturę i podaż pracy w sektorze opieki długoterminowej. EKES uważa, że inwestycje w opiekę długoterminową muszą zostać pozytywnie przyjęte jako szansa pod względem gospodarczym i jako priorytetowy obszar z uwagi na tworzenie miejsc pracy, wsparcie socjalne dla rodzin oraz równość płci. Inwestycje w tym sektorze zwiększają współczynnik aktywności zawodowej i stwarzają możliwą drogę wyjścia z kryzysu gospodarczego (10).

3.3.

W wielu państwach członkowskich powszechne są braki siły roboczej w zawodach związanych ze świadczeniem opieki. Zatrudnianie zarówno legalnych, jak i niezarejestrowanych pracowników zamieszkujących w domu podopiecznego łagodzi niedobory w zakresie opieki długoterminowej. W szczególności w południowej Europie systemy opieki w dużym stopniu polegają na pracownikach mieszkających ze swoimi podopiecznymi. We Włoszech migrujący pracownicy sektora opieki stanowią około trzy czwarte pracowników opieki domowej (11).

3.4.

Również państwa Europy Środkowej i Wschodniej zostały dotknięte niedoborem siły roboczej w sektorze opieki, a także rosnącym zapotrzebowaniem na opiekę w Europie Zachodniej. Na przykład Polska dostarcza wielu pracowników opieki mieszkających w domu podopiecznego do innych państw, mimo uszczuplonych własnych krajowych zasobów siły roboczej w sektorze opieki. Niedobory te są niwelowane wraz z napływem do Polski pracowników z Ukrainy i innych państw spoza UE.

3.5.

Pomimo rosnącej świadomości znaczenia sektora opieki dla dobrobytu gospodarczego, udział pracy opiekunów mieszkających ze swoimi podopiecznymi w gospodarce europejskiej nie został zmierzony i powinien się stać przedmiotem ogólnoeuropejskiego badania.

3.6.

Wiele mieszkanek Europy znajduje się pod wielostronną presją, gdyż oczekuje się od nich opieki zarówno nad własnymi rodzicami, jak i nad dziećmi. Aby wykonać tę pracę, coraz częściej polegają one na płatnej opiece. W świecie zglobalizowanej siły roboczej świadczącej opiekę konsekwencją jest rozrost globalnych łańcuchów opieki (12). Migrujący pracownicy opieki, którzy przenoszą się w poszukiwaniu pracy, wielekroć muszą znaleźć opiekunów dla członków własnej rodziny i zatrudniają osoby sprowadzane z innych, często biedniejszych obszarów.

4.1.

Niski status pracowników opieki mieszkających ze swoimi podopiecznymi jest wynikiem przyjęcia założenia związanego z płcią, że opieka jest pracą dla kobiet wymagającą niskich kwalifikacji, a ten niski status jest podtrzymywany dodatkowo przez strukturalną marginalizację migrantek. W badaniach rynku pracy pracownicy domowi klasyfikowani są jako posiadający niskie kwalifikacje lub niewykwalifikowani. Niemniej znaczna liczba opiekunów mieszkających ze swoimi podopiecznymi posiada umiejętności i kwalifikacje zdobyte dzięki wieloletniemu doświadczeniu lub w toku nieuznanych formalnych programów szkolenia i certyfikacji. Opiekunowie mieszkający ze swoimi podopiecznymi często muszą przed zatrudnieniem wykazać się doświadczeniem w zakresie opieki lub posiadać kwalifikacje, a mimo to ich warunki pracy nie odzwierciedlają tych atutów.

4.2.

Wielu opiekunów mieszkających w domach swoich podopiecznych doświadcza nieuregulowanych form zatrudnienia i wielu z nich podejmuje pracę nierejestrowaną. Często są wykluczeni z wykonywania swoich praw pracowniczych i są wyzyskiwani. Warunki pracy mogą przypominać współczesne niewolnictwo: pracownicy mogą być izolowani, poddawani przemocy lub wykorzystywaniu, zmuszani do pracy 24 godziny na dobę 7 dni w tygodniu bez zapewnienia podstawowych warunków życiowych, takich jak prywatna przestrzeń osobista. Inni znów pracują jako fikcyjnie samozatrudnieni. W wielu przypadkach inspekcja pracy, inne państwowe organy kontroli oraz związki zawodowe nie mają dostępu do opiekunów w miejscu pracy (tj. w domach prywatnych).

4.3.

Należy wspierać środki mające na celu uregulowanie statusu i legalizację pracy wykonywanej przez opiekunów mieszkających ze swoimi podopiecznymi, aby zapewnić legalny dostęp do sektora opieki długoterminowej. Podejście takie zostało już zastosowane w praktyce. W Hiszpanii i Włoszech od 2002 r. uregulowano status 500 000 osób pracujących w gospodarstwach domowych, które wcześniej wykonywały tę samą pracę w sposób nieuregulowany (13). Należy opracować politykę w zakresie migracji pracowników, aby umożliwić obywatelom państw trzecich legalną pracę w sektorze opieki długoterminowej z uwzględnieniem równości traktowania i prawa do zmiany pracodawcy.

4.4.

Pracownicy opieki mieszkający ze swoimi podopiecznymi stanowią jedną z najbardziej mobilnych grup siły roboczej świadczącej usługi opieki długoterminowej. Opiekunowie zamieszkujący w domu podopiecznego pochodzący z krajów Europy Środkowej i Wschodniej to zazwyczaj kobiety w średnim wieku z własnymi obowiązkami rodzinnymi (14). Opiekunowie z tych krajów często pracują przez okres do trzech miesięcy za jednym pobytem w państwach Europy Zachodniej, a następnie wracają do ojczyzny.

4.5.

Migracja wykwalifikowanych opiekunów mieszkających ze swoimi podopiecznymi do krajów przyjmujących stanowi poważny drenaż siły roboczej dla krajów pochodzenia. W przypadku gdy kwalifikacje pracowników nie są uznawane w krajach przyjmujących, stanowi to stratę społeczną i ekonomiczną w okresie ogólnego niedoboru pracowników w sektorach opieki zdrowotnej w Europie i na świecie.

4.6.

Wszystkie te warunki odzwierciedlają fakt, że prawa opiekunów zamieszkujących w domu podopiecznego nie są odpowiednio chronione na mocy obowiązujących ram prawnych na poziomie UE i państw członkowskich.

4.7.

Pracownicy opieki mieszkający ze swoimi podopiecznymi powinni być zachęcani przez państwa członkowskie do niepodejmowania pracy nierejestrowanej i wspierani w tym.

5.1.

Osoby korzystające z opieki i ich rodziny napotykają na trudności w znalezieniu opiekunów. W większości przypadków rekrutacja pracowników opieki odbywa się za pośrednictwem nieformalnych sieci rodzinnych lub znajomych. Jakość usług opiekunów zatrudnionych w ten sposób rzadko jest gwarantowana. Rodziny często nie mają dostępu do jednoznacznego doradztwa na temat legalnego zatrudniania opiekunów.

5.2.

Osoby korzystające z opieki i ich rodziny powinny otrzymywać odpowiednie wsparcie ze strony państwa. W krótkiej perspektywie powinno ono obejmować kampanię informacyjną i stałe wsparcie w sprawach dotyczących zatrudnienia i praw do zabezpieczenia społecznego pracownika opieki mieszkającego w domu podopiecznego. W dłuższej perspektywie państwa członkowskie powinny podjąć kroki w celu zapewnienia nadzoru i obecności pośrednika, który pomagałby osobom korzystającym z opieki w znalezieniu opiekunów, którzy mieszkaliby razem z nimi.

5.3.

Osobom korzystającym z opieki i ich rodzinom należy – adekwatnie do ich potrzeb – zapewnić cały szereg usług wsparcia, które mogą obejmować domowe usługi opiekuńcze w niepełnym lub pełnym wymiarze godzin. Wszystkie rozwiązania dotyczące świadczenia opieki muszą zapewniać osobom zatrudnionym lub samozatrudnionym godne warunki pracy.

5.4.

Osoby korzystające z opieki i ich rodziny powinny być również zachęcane do tego, by były bardziej świadome potrzeb opiekunów mieszkających z podopiecznymi i traktowały ich jako pracowników, którzy zasługują na szacunek i własne prawa. Praca polegająca na opiece jest bardzo wymagająca, zarówno fizycznie, jak i emocjonalnie. Pracownicy opieki mieszkający ze swoimi podopiecznymi powinni otrzymywać właściwe zakwaterowanie i przestrzeń prywatną, a w przypadku pracowników najemnych należy przestrzegać ograniczeń ich czasu pracy, w tym czasu pozostawania w gotowości do wykonywania pracy.

5.5.

Jednocześnie powinno być przestrzegane prawo osób korzystających z opieki do świadczenia na odpowiednim poziomie. Jest to szczególnie ważne w przypadku grup szczególnej troski i grup ze specjalnymi potrzebami, takich jak osoby z demencją.

6.1.

Obok bardzo nieregulowanego sektora nieformalnego, coraz bardziej aktywna w sektorze pracowników opieki mieszkających ze swoimi podopiecznymi jest duża liczba małych przedsiębiorstw, w tym agencji zatrudnienia.

6.2.

Sektor opieki może przyczyniać się do tworzenia godnych miejsc pracy w prywatnych gospodarstwach domowych i do wzrostu gospodarki europejskiej. Wyłącznie miejsca pracy wysokiej jakości mogą zagwarantować jakość świadczonych usług opieki.

6.3.

Brak uregulowań w zakresie transgranicznego zatrudniania opiekunów mieszkających w domu podopiecznego pozwala niektórym przedsiębiorstwom oferować niższe ceny za taką samą pracę, co przyczynia się do dumpingu socjalnego. Jest to szczególnie widoczne w polskich czy słowackich agencjach wysyłających opiekunów, którzy mają zamieszkać ze swoimi podopiecznymi, do Europy Zachodniej (15). Utrzymywanie się takiej sytuacji nieuczciwej konkurencji jest szkodliwe dla pracowników, pracodawców i europejskiej gospodarki.

7.

7.1.

Organizacje społeczności lokalnej i związki wyznaniowe (16) wraz z publicznymi i prywatnymi pracodawcami odgrywają kluczową rolę w zapewnianiu opieki na różnych poziomach. Wiele organizacji społeczności lokalnej przyczyniło się do uregulowania sytuacji migrantów wykonujących pracę opiekunów zamieszkujących w domu podopiecznego (17).

7.2.

Niemniej jednak w wielu krajach wsparcie na rzecz opieki jest niewystarczające. Niedawny kryzys gospodarczy spowodował niedoinwestowanie usług opieki w całej Europie, co doprowadziło do negatywnych trendów, takich jak pogorszenie jakości opieki i warunków pracy.

7.3.

Organizacje osób świadczących opiekę powinny być odpowiednio finansowane, aby zaspokoić rosnące zapotrzebowanie na opiekę. Biorąc pod uwagę ich doświadczenie, muszą one być angażowane w prawdziwy dialog społeczny i obywatelski, który pozwoli ustanowić zbiór uregulowań sektorowych dotyczących sposobu organizacji i świadczenia opieki.

8.1.

Dobrym przykładem systemu świadczenia wysokiej jakości usług opieki, w który zaangażowane są wszystkie zainteresowane strony, jest Szwecja. System ten oparty jest w znacznym stopniu na wsparciu publicznym finansowanym z podatków (18). Systemy oparte na czekach, takie jak systemy wprowadzone we Francji i Belgii, przyczyniły się do formalizacji pracy domowej, a także, w niektórych przypadkach, do poprawy warunków pracy pracowników w sektorze usług dla gospodarstw domowych. W przypadku Belgii praca w sektorze opieki jest wyłączona z tego systemu (19).

8.2.

Austria opracowała system samozatrudnionych opiekunów zamieszkujących w domu podopiecznego, by zaspokoić potrzebę długoterminowej opieki i ustalić wymogi prawne dotyczące jakości i ramowych warunków świadczenia usług. W 2015 r. wprowadzono dalsze poprawki w standardach jakości i przejrzystości. System ten jest powszechnie stosowany przez Austriaków, jednak austriackie związki zawodowe krytykują go za podważanie norm pracy.

8.3.

Jako że wzory najlepszych praktyk w zakresie świadczenia wysokiej jakości usług opieki nie zawsze można zastosować we wszystkich państwach członkowskich, należy skoordynować na poziomie europejskim całościowe podejście na wszystkich szczeblach, z uwzględnieniem wszystkich zainteresowanych podmiotów.

8.4.

EKES wyraża przekonanie, że Unia Europejska powinna monitorować podaż i mobilność na terenie Europy pracowników opieki mieszkających ze swoimi podopiecznymi oraz promować podejścia mające na celu zwiększenie ogólnej zdolności sektora do zapewniania wysokiej jakości opieki i tworzenia godnych miejsc pracy.

8.5.

Kwestia niedoboru pracowników opieki w Europie musi znaleźć się na szczycie listy politycznych priorytetów UE. Należy zwrócić uwagę na opiekunów zamieszkujących w domach podopiecznych, jako że są oni w dużej mierze pomijani w paradygmatach bieżącej polityki.

28.12.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 487/14

Sprawozdawca:

Lutz RIBBE

1.1.

Polityka UE w zakresie różnorodności biologicznej jest klasycznym przykładem niedotrzymanych obietnic na poziomie europejskim i krajowym, i to pomimo faktu, że w polityce tej w pełni trafnie określono problemy i stworzono niezbędne instrumenty.

1.2.

EKES zwraca uwagę na stwierdzenia Komisji dotyczące znaczenia ochrony różnorodności biologicznej, które jest porównywalne ze znaczeniem łagodzenia zmiany klimatu. Nie chodzi tylko o zachowanie gatunków zwierząt i roślin, lecz ni mniej, ni więcej jak o same podstawy egzystencji ludzkiej.

1.3.

EKES wzywa do konsekwentnego i niezwłocznego wdrożenia dyrektywy ptasiej i siedliskowej. Również konsekwentne i bezzwłoczne wdrożenie ramowej dyrektywy wodnej przyczyniłoby się zdaniem EKES-u znacząco do poprawy ochrony różnorodności biologicznej.

1.4.

Państwa członkowskie powinny wreszcie określić konkretne potrzeby finansowe w związku z wdrażaniem prawa europejskiego, a Komisja powinna udostępnić niezbędne środki. Finansowanie sieci Natura 2000 z funduszy wspólnotowych oraz przede wszystkim za pośrednictwem Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) należy w znacznym stopniu uznać za fiasko. Dlatego EKES domaga się stworzenia osobnego tytułu budżetowego, który powinien służyć do finansowania sieci Natura 2000.

1.5.

EKES wzywa do zapewnienia spójności między wszystkimi obszarami polityki, które mają wpływ na ochronę różnorodności biologicznej. W związku z tym oczekuje, że już śródokresowa ocena „obszarów proekologicznych” i możliwy śródokresowy przegląd WPR zostaną wykorzystane do tego, by w przyszłości wspólna polityka rolna w bardziej ukierunkowany sposób przyczyniała się do osiągania celów w zakresie różnorodności biologicznej. Obecnie zdaniem EKES-u konieczne są zmiany dotyczące zasięgu i jakości obszarów proekologicznych.

1.6.

Zdecydowanie z zadowoleniem należy przyjąć wzmocnienie zielonej infrastruktury. Dlatego też EKES wzywa Komisję i państwa członkowskie do opracowania i wdrożenia spójnej strategii na rzecz zielonej infrastruktury. UE powinna też obrać za priorytet inwestycyjny zielone sieci transeuropejskie (TEN-G). Również tutaj pilnie potrzebne są specjalnie zarezerwowane środki finansowe.

1.7.

W ostatnich latach zasadniczo nic się nie zmieniło, jeśli chodzi o niespójność unijnych strategii politycznych, wielokrotnie konstatowaną i krytykowaną przez służby Komisji, Radę ds. Środowiska, Parlament Europejski, Komitet Regionów, a także sam EKES. Jeśli jednak nie traktuje się poważnie i nie wdraża własnych propozycji rozwiązania problemów dotyczących różnorodności biologicznej, to nic dziwnego, że a) nie ma pożądanych wyników i że b) zainteresowane strony oraz społeczeństwo są coraz bardziej rozczarowane.

1.8.

Różne unijne strategie ochrony różnorodności biologicznej oraz programy działań w tym zakresie z lat 1998, 2001, 2006 i 2010, w których trafnie opisano problemy i przedstawiono właściwe narzędzia, trzeba więc z perspektywy czasu postrzegać jako w znacznym stopniu bezużyteczne, ponieważ nie były stanie zrealizować obietnic politycznych i zatrzymać powodowanej przez społeczeństwo utraty różnorodności biologicznej.

1.9.

W związku z powyższym EKES, jak to już uczynił w wielu wcześniejszych opiniach w sprawie polityki ochrony różnorodności biologicznej, stwierdza raz jeszcze, że brak jest woli politycznej, nie zaś podstaw prawnych. Nie ma konieczności zmiany istniejących podstaw prawnych.

2.1.

Po tym, jak w przyjętej w 1998 r. strategii na rzecz ochrony różnorodności biologicznej (1) stwierdzono, że „bogata różnorodność gatunków w Unii Europejskiej […] uległa na przestrzeni wieków stopniowemu zmniejszeniu na skutek ingerencji człowieka”, a „w ostatnich dziesięcioleciach […] ingerencje te dokonywały się na nadzwyczajną skalę”, w roku 2001 w przyjętej przez Radę Europejską strategii zrównoważonego rozwoju (strategii göteborskiej) określono jasne cele w zakresie różnorodności biologicznej, takie jak zatrzymanie procesu utraty różnorodności biologicznej w UE do 2010 r. oraz zadbanie o przywrócenie siedlisk i naturalnych ekosystemów.

2.2.

Z myślą o realizacji tego celu opublikowano w 2001 r. plan działania na rzecz różnorodności biologicznej (2); w maju 2006 r. ukazał się kolejny plan działania na rzecz różnorodności biologicznej (3), jednak pod względem treści prawie nie różnił się od pierwszego.

2.3.

W marcu 2010 r. szefowie państw lub rządów UE musieli przyznać, że złożona przez nich w 2001 r. obietnica nie została dotrzymana, i to pomimo różnych planów działania, które EKES za każdym razem oceniał jako słuszne i celowe.

2.4.

Następnie na podstawie komunikatu Komisji „Warianty wizji i celu UE w zakresie różnorodności biologicznej na okres po 2010 r.” (4) przyjęto kolejną, nową „Unijną strategię ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r.” (5), w której jednak zasadniczo znowu ujęto tylko dawne postulaty i instrumenty oraz przesunięto pierwotny termin realizacji ustalonego celu z roku 2010 na 2020.

2.5.

Ogłaszano w niej optymistycznie, że: „Strategia UE do 2020 r. w zakresie różnorodności biologicznej […] [wprowadza] UE na właściwą drogę w kierunku realizacji jej własnych celów w zakresie różnorodności biologicznej i jej zobowiązań na arenie międzynarodowej”.

2.6.

EKES wypowiedział się także na temat tej strategii (6), zgłaszając krytyczne uwagi; wyraził m.in. poważną obawę, że: „W polityce brakowało dotąd determinacji albo woli, by podjąć kroki dawno uznane za niezbędne, choć w komunikacie po raz kolejny stwierdzono, że zdecydowana strategia na rzecz różnorodności biologicznej byłaby korzystna zarówno dla społeczeństwa, jak i dla gospodarki. Państwa członkowskie nie wdrożyły w pełni nawet zasadniczych dyrektyw w zakresie ochrony przyrody – mimo że od ich wejścia w życie minęły już 32 lata bądź 19 lat”.

2.7.

Zdaniem EKES-u wtedy „nadal nie [było] wiadomo, w jaki sposób można przezwyciężyć dotychczasową bierność w kręgach polityków. Przedłożona strategia na rzecz różnorodności biologicznej nie stanowi faktycznie żadnego postępu. Tocząca się w Radzie Ministrów debata na temat tego komunikatu pokazuje, że wciąż daleko jeszcze do włączenia polityki na rzecz różnorodności biologicznej w inne dziedziny polityki”.

2.8.

Już wówczas Komitet stał na stanowisku, że niezwykle ważne jest, by w zbliżających się wtedy procesach reform politycznych (np. w polityce rybołówstwa, rolnictwa, transportu, energetyki i spójności) przewidziano ścisłe powiązanie ze strategią na rzecz ochrony różnorodności biologicznej. Zarazem wszakże dostrzegał jeszcze znaczne braki i w efekcie doszedł do wniosku, że „Komisja musi poważniej potraktować swoją własną strategię!”.

2.9.

Zawarte w nowej unijnej strategii ochrony różnorodności biologicznej twierdzenie, że znaleziono właściwą drogę i że wreszcie powstrzymany zostanie proces utraty różnorodności biologicznej, straciło niemal całą swoją wiarygodność już po upływie zaledwie czterech lat. Bardzo dobrze unaocznia to przegląd śródokresowy unijnej strategii ochrony różnorodności biologicznej (7).

3.1.

Sama strategia obejmuje w sumie sześć jasno określonych celów wraz z 20 działaniami. W przeglądzie śródokresowym stwierdza się, co następuje:

3.1.1.

W odniesieniu do celu 1 („Powstrzymanie pogarszania się stanu wszystkich gatunków i siedlisk objętych unijnym prawodawstwem w dziedzinie ochrony przyrody oraz osiągnięcie znaczącej i wymiernej poprawy ich stanu”): Choć poczyniono pewne postępy, to jednak są one zbyt powolne, aby można było zrealizować ten cel. Przede wszystkim nie osiągnięto dostatecznych postępów w zakresie ukończenia sieci morskich obszarów chronionych Natura 2000, zapewnienia skutecznego zarządzania obszarami Natura 2000 i wyasygnowania niezbędnych środków finansowych na wsparcie sieci Natura 2000. Podczas gdy do tej pory „w dużej mierze” ukończono tworzenie lądowej sieci Natura 2000, w 2012 r. zaledwie w przypadku 58 % obszarów Natura 2000 istniały plany zarządzania lub prowadzono prace nad takimi planami.

3.1.2.

W odniesieniu do celu 2 („Do 2020 r. ekosystemy i usługi ekosystemowe zostaną utrzymane i wzmocnione poprzez ustanowienie zielonej infrastruktury i odbudowę co najmniej 15 % zdegradowanych ekosystemów”): Podjęte do tej pory działania nie powstrzymały „jak dotąd tendencji polegającej na degradacji ekosystemów i usług ekosystemowych”.

3.1.3.

W odniesieniu do celu 3 („Zwiększenie wkładu rolnictwa i leśnictwa w utrzymanie i wzmocnienie różnorodności biologicznej”): Nie osiągnięto znaczących postępów i „ciągłe pogarszanie się stanu gatunków i siedlisk o unijnym znaczeniu związanych z rolnictwem wskazuje na konieczność dołożenia większych starań w celu zachowania i wzmocnienia różnorodności biologicznej na tych obszarach. Istotną rolę w tym procesie ma do odegrania wspólna polityka rolna (WPR) w połączeniu z poszczególnymi politykami środowiskowymi”. Wprawdzie istnieje już w tym zakresie szereg instrumentów, jednak państwa członkowskie muszą też z nich „na odpowiednią skalę” korzystać. Tylko jeśli instrumenty te zostaną wykorzystane „na szerszą skalę”, UE będzie mogła jeszcze osiągnąć swój cel do 2020 r. Ogólnie rzecz biorąc, konieczne są „o wiele większe starania”.

3.1.4.

W odniesieniu do celu 4 („Zapewnienie zrównoważonego wykorzystania zasobów rybnych”): Choć „poczyniono znaczne postępy w określaniu ram polityki”, to „wdrażanie polityki jest jednak zróżnicowane w całej UE i do głównych wyzwań wciąż należy zapewnienie realizacji celów zgodnie z harmonogramem. W 2013 r. niewiele ponad 50 % stad ocenianych pod kątem maksymalnego podtrzymywalnego połowu poławiano w sposób zrównoważony”. We wszystkich (!) morzach Europy wciąż odnotowuje się tendencję spadkową.

3.1.5.

W odniesieniu do celu 5 („Zwalczanie inwazyjnych gatunków obcych”): Jest to jedyny cel, w przypadku którego Unia widzi, że trzyma kurs, i spodziewa się, że cel na 2020 r. może zostać osiągnięty.

3.1.6.

W odniesieniu do celu 6 („Wkład w powstrzymywanie utraty światowej różnorodności biologicznej”): „Postępy w ograniczaniu wpływu struktur konsumpcji UE na światową różnorodność biologiczną są jednak niewystarczające”, a „dotychczasowe starania mogą być niewystarczalne, aby przyczynić się do osiągnięcia celów z Aichi w wyznaczonych terminach”.

3.2.

Ten otrzeźwiający przegląd śródokresowy został przedstawiony dokładnie w momencie, gdy Komisja Europejska zastanawia się nad gruntownym unowocześnieniem najważniejszych dla ochrony przyrody unijnych dyrektyw, tzn. dyrektywy ptasiej z 1979 r. i dyrektywy z 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory.

3.3.

Sprawozdania ekspertów (8) dotyczące kontroli sprawności obu dyrektyw potwierdzają to, co EKES wytrwale od lat powtarza: ramy prawne są wystarczające i nie można obarczać ich winą za brak realizacji celów w zakresie ochrony różnorodności biologicznej. Główne problemy to: niewdrożenie środków działania, brak budżetu na ochronę przyrody oraz niespójność unijnej polityki.

4.1.

EKES ponownie stwierdza, że „w zakresie zachowania różnorodności biologicznej […] Nie brakuje nam […] ustaw, dyrektyw, programów, modelowych projektów, deklaracji politycznych ani też instrukcji, tylko realizacji i konsekwencji w działaniu na wszystkich szczeblach”. Jego zdaniem uwaga ta znajduje potwierdzenie nie tylko w przywołanym badaniu oceniającym, lecz także w konkluzjach Rady ds. Środowiska z dnia 16 grudnia 2015 r. (9), które w swej istocie nie odbiegają od konkluzji Rady ds. Środowiska z roku 2011. Dopóki nie wdroży się dyrektyw w pełni, nie udostępni się i nie wykorzysta wystarczających środków finansowych i dopóki inne strategie polityczne UE nie zostaną spójnie ukierunkowane na potrzeby w zakresie ochrony różnorodności biologicznej, dopóty nie osiągnie się zamierzonych wyników.

4.2.

Nowe dokumenty dotyczące strategii czy planów działania ani unowocześnienie ram prawnych niczego tu nie zmieniają, a raczej pozorują działania polityczne, które będą prowadziły donikąd, jeśli nie zaradzi się właściwym problemom związanym z brakiem wdrożenia.

4.3.

Aby można było osiągnąć sukces w dziedzinie zachowania różnorodności biologicznej, koniecznych jest kilka sposobów podejścia.

4.4.1.

Dla „klasycznej” ochrony przyrody, czyli np. dla zachowania rzadkich gatunków fauny i flory czy unikalnych biotopów (takich jak wrzosowiska, suche siedliska, pozostałości półnaturalnych formacji leśnych itp.), bezwzględnie kluczowe znaczenie ma sieć Natura 2000. Opiera się ona przede wszystkim na przyjętej w 1992 r. dyrektywie siedliskowej oraz na obszarach specjalnej ochrony ptaków, ustanowionych już na mocy przyjętej w 1979 r. dyrektywy ptasiej.

4.4.2.

Przyjmując zwłaszcza dyrektywę siedliskową, zarówno państwa członkowskie, jak i Komisja UE złożyły dwie obietnice:

4.4.3.

Tak więc sieć powinna była być gotowa w 1995 r., ponad 20 lat temu (!). Wprawdzie w międzyczasie wyznaczono już większość obszarów – 18 % powierzchni lądowej państw członkowskich UE uznano za obszar sieci Natura 2000 – jednak samo wyznaczenie to jeszcze nie wszystko. Wiele obszarów nie ma jeszcze trwałego prawnego zabezpieczenia i tylko w przypadku nieco ponad połowy obszarów istnieją plany gospodarowania lub zarządzania. Dopóki jednak obywatele i organy administracji, a zwłaszcza właściciele i użytkownicy gruntów, nie będą mieli jasności w kwestii tego, co teraz jest dozwolone, a co nie, dopóty nie będzie można skutecznie chronić przyrody ani też gwarantować rekompensat z tytułu ewentualnych ograniczeń dotyczących użytkowania gruntów.

4.4.4.

Jest rzeczą wymowną, że Rada ds. Środowiska w dniu 19 grudnia 2011 r. zachęcała państwa członkowskie – a więc i samą siebie – do „ukończenia – w przewidzianym czasie – tworzenia sieci Natura 2000, opracowania i wdrożenia planów zarządzania lub innych równoważnych instrumentów” oraz do stworzenia tym samym solidnych podstaw „planowania strategicznego z myślą o wdrożeniu następnie wieloletnich ram finansowych na lata 2014–2020”. W roku 2011 zaapelowano o wdrożenie „w przewidzianym czasie” tego, co w istocie powinno było być gotowe przed 20 laty i czego mimo to do dzisiaj nie ukończono!

4.4.5.

Dlatego też dnia 16 grudnia 2015 r. Rada ds. Środowiska ponownie wniosła – tym razem nawet „wezwała” – by państwa członkowskie, a więc znów i ona sama, „zakończyły tworzenie sieci Natura 2000”.

4.5.1.

Komisja, Rada ds. Środowiska, a też Parlament Europejski (11) słusznie podkreślają, że w polityce ochrony różnorodności biologicznej chodzi nie tylko o ochronę gatunków roślin i zwierząt lub siedlisk, lecz także o podstawy egzystencji i działalności produkcyjnej człowieka. Jednym z wielu przykładów jest zapylanie roślin przez owady takie jak pszczoły czy motyle, którego wartość ekonomiczna – nie tylko dla rolnictwa – jest ogromna. Komisja była wszelako zmuszona stwierdzić, iż „stan funkcji europejskich ekosystemów jest niejednorodny lub funkcje te uległy degradacji, tzn. ekosystemy nie są już w stanie spełniać podstawowych funkcji – takich jak zapylanie roślin, zapewnianie czystego powietrza i czystej wody – w sposób optymalny pod względem ilości i jakości” (12).

4.5.2.

Owadów zapylających czy reducentów, jak też wielu innych gatunków oraz ich usług nie da się zachować, skupiając się jedynie na wyznaczeniu obszarów ochrony. Unijna polityka różnorodności biologicznej powinna zatem dodatkowo przewidywać wymogi odnoszące się do całego terytorium, obok obszarów ochrony; i tutaj decydującą rolę odgrywa spójność z polityką w zakresie użytkowania gruntów.

4.5.3.

Zarazem jest rzeczą całkowicie słuszną, że zarówno Komisja, jak i Rada raz po raz akcentują znaczenie np. sektora rolnego, ostatnio w przeglądzie śródokresowym: Rada „zauważa z troską, że rolnictwo jest jednym ze zjawisk wywierających największą presję na ekosystemy lądowe oraz że nie nastąpiła żadna wymierna poprawa stanu większości gatunków i siedlisk związanych z rolnictwem objętych do roku 2012 dyrektywą siedliskową, a także ubolewa nad znacznym zmniejszeniem populacji ptaków krajobrazu rolniczego i motyli łąkowych oraz zapylania roślin przez owady, co podkreśla ciągłą presję wywieraną przez niektóre praktyki rolnicze, takie jak pewne formy odłogowania i intensyfikacji gruntów rolnych” (13).

4.6.1.

Wprawdzie w unijnej strategii ochrony różnorodności biologicznej do 2020 r. podkreśla się, że „stanowi ona integralną część strategii »Europa 2020«” (14), jednak pojęcia „różnorodność biologiczna”, „siedliska”, „ochrona przyrody”, „ochrona gatunków”, „ochrona różnorodności zasobów genetycznych” czy „ekosystem” nie pojawiają się w strategii „Europa 2020” ani razu! Jedynie pojęcie „bioróżnorodność” zostaje tam dwukrotnie krótko przywołane, i to tylko w wyliczeniach w rozdziale poświęconym efektywnemu gospodarowaniu zasobami. Dla EKES-u jest zatem kompletnie niezrozumiałe, jak Komisja mogła dojść do takiej konstatacji; jej rzeczywista polityka dowodzi właśnie czegoś przeciwnego.

4.6.2.

Przy tym strategia „Europa 2020” – odkąd strategia zrównoważonego rozwoju z roku 2001 politycznie przestała już niemal odgrywać jakąkolwiek rolę – stanowiłaby akurat odpowiednie ramy dla zajęcia się problemem. EKES wielokrotnie apelował, by ministrowie gospodarki i finansów rozważyli np. ekonomiczne znaczenie utraty różnorodności biologicznej (15). Do takich dyskusji wciąż jednak nie doszło.

4.6.3.

Jako że cele unijnej strategii ochrony różnorodności biologicznej i unijnych dyrektyw w zakresie ochrony środowiska odpowiadają ponadto także celom uzgodnionym na forum międzynarodowym (np. celom z Aichi w ramach Konwencji ONZ o różnorodności biologicznej tudzież celom zrównoważonego rozwoju), pilnie potrzebne jest kompleksowe włączenie polityki ochrony różnorodności biologicznej do strategii wdrażania celów zrównoważonego rozwoju czy też do nowej unijnej strategii UE na rzecz zrównoważonego rozwoju.

4.6.4.

Polityka na rzecz różnorodności biologicznej była jednak dotąd stale postrzegana przez liczne departamenty Komisji i niektóre składy Rady UE raczej jako konkurencyjna dziedzina polityki, która częściowo hamuje lub utrudnia rozwój gospodarczy, a do tego blokuje środki finansowe.

4.6.5.

Zarazem nie ulega wątpliwości, że istnieją konflikty między różnymi prawami do użytkowania zasobów i niekiedy ingerowaniu w ekosystem stają na przeszkodzie np. dyrektywy w zakresie ochrony środowiska. Jednakże rolą ochrony środowiska, tzn. organów państwa, jest właśnie zadbanie o zrównoważoną proporcję między wykorzystaniem zasobów do celów gospodarczych a zachowaniem naturalnych podstaw egzystencji. Pod tym względem ochrona środowiska nie różni się od innych obszarów polityki, o ile „swobodne działanie sił rynkowych” podlega uregulowaniom prawnym.

4.6.6.

Fakt, że brakuje rzeczywistej spójności między klasyczną polityką gospodarczą a polityką środowiskową, nie jest niczym nowym. Już w roku 2006 EKES „krytycznie patrzy[ł] […] na fakt, że między koniecznością a rzeczywistością istnieje potężna przepaść” i że „decyzje z zakresu planowania i programy wspierające często przyczyniają się do dalszego zagrożenia zróżnicowania biologicznego” (16).

4.6.7.

Istotną przyczyną tego konfliktu celów jest sprzeczność między realizacją partykularnych interesów, w szczególności interesów ekonomicznych, i interesem publicznym. Dotychczasowe deklaracje Unii Europejskiej pozwalają myśleć, że angażuje się ona na rzecz służącej interesowi ogólnemu ochrony różnorodności biologicznej. Logicznie rzecz biorąc, powinna zatem jasno określić i egzekwować ograniczenia krępujące swobodę realizacji takich interesów ekonomicznych, które kłócą się z ochroną różnorodności biologicznej.

4.7.1.

EKES wielokrotnie poruszał kwestię relacji między rolnictwem, wspólną polityką rolną i różnorodnością biologiczną, stwierdzając przy tym, że następuje powolna, lecz masowa i trwała utrata różnorodności biologicznej, mimo że w zdecydowanej większości rolnicy przestrzegają obowiązujących przepisów. Dokonuje się ona zatem w ramach prawa, na skutek stosowania tzw. dobrych praktyk rolniczych. Tego stanu rzeczy nie da się zmienić za sprawą reformy prawa ochrony środowiska, lecz tylko poprzez przemianę sposobów użytkowania gruntów w powiązaniu ze zmianą polityki wsparcia w dziedzinie rolnictwa. Komitet odsyła w tym miejscu do swojej opinii z inicjatywy własnej w sprawie reformy wspólnej polityki rolnej w 2013 r. (17), w której wyczerpująco opisano zmiany, jakie Komitet uznaje za niezbędne.

4.7.2.

Komisja jest w pełni świadoma znaczenia rolnictwa – stwierdza, że „wspólna polityka rolna (WPR) to polityczny instrument mający największe skutki dla różnorodności biologicznej na obszarach wiejskich. […] Jedną z niekorzystnych zmian w odniesieniu do różnorodności biologicznej było zniesienie obowiązkowego odłogowania” (18). Tak więc polityka rolna nadal często stoi w sprzeczności z polityką ochrony różnorodności biologicznej, mimo że niektóre części WPR, w szczególności programy rolno-środowiskowe drugiego filara, pokazują, jak można te konflikty rozwiązać.

4.7.3.

Odłogowanie wprowadzono w połowie lat 80. nie po to, by np. poprawić ekologiczną stabilność krajobrazu kulturowego, lecz aby zmniejszyć nadwyżki. Jednakże wraz z reformą WPR z 2013 r. ponownie podjęto pomysł, by część gruntów rolnych była mniej intensywnie użytkowana. W ramach „zazielenienia” przewidziano obowiązkowe utrzymanie tzw. „obszarów proekologicznych”. Przy tej okazji doszło jednak do zażartego sporu dotyczącego a) zakresu oraz b) tego, co należy rozumieć pod pojęciem „proekologiczny”.

4.7.4.

Dzisiaj przykładowo uprawa roślin strączkowych lub upraw komercyjnych określana jest jako „proekologiczna”. Nawet jeśli wzrost powierzchni gruntów przeznaczonych na rośliny strączkowe lub uprawy komercyjne zasadniczo jest zjawiskiem pożądanym, to jednak te środki działania nie wnoszą faktycznie żadnego wkładu w poprawę sytuacji w zakresie różnorodności biologicznej. I również fakt, że częściowo dozwala się stosowanie pestycydów na obszarach proekologicznych, stoi w jawnej sprzeczności z zamiarem ekologizacji polityki rolnej: pestycydy przyczyniają się nie do zwiększenia różnorodności biologicznej, lecz do jej ograniczenia.

4.7.5.

Komisja powinna jak najszybciej dokonać wstępnej oceny wpływu przyjętych środków działania, biorąc zwłaszcza pod uwagę, że zazielenianie było jednym z głównych uzasadnień dla utrzymania płatności rolnych z budżetu UE.

4.7.6.

Ponadto, biorąc pod uwagę te założenia, w ramach polityk horyzontalnych UE, w szczególności tych związanych z badaniami, rozwojem i innowacjami, należałoby uwzględniać także działania w zakresie badań, rozwoju i innowacji, które w odniesieniu do rolnictwa mogą przyczynić się do poprawy stanu różnorodności biologicznej w UE, a także zwracać na te działania szczególną uwagę.

4.8.1.

Dyrektywa siedliskowa ma podstawową słabość techniczną: mimo że w art. 10 wprost wskazuje się na znaczenie elementów krajobrazu w ich funkcji ostoi, to jednak brak wiążącego mechanizmu, który doprowadziłby do powstania w Europie spójnego systemu połączeń między biotopami. W komunikacie w sprawie zielonej infrastruktury Komisja Europejska wskazuje, jak można by temu niedostatkowi zaradzić poprzez odpowiednie inwestycje w utrzymanie i odtworzenie zielonej infrastruktury, zarówno na dużą, jak i małą skalę. W tym kontekście istotne znaczenie ma przyjęcie i wdrożenie spójnej strategii na rzecz zielonej infrastruktury. W jej ramach należy w każdym wypadku zachować jako kluczowy element ramę metodyczną oraz instrument finansowania transeuropejskich sieci różnorodności biologicznej (TEN-G). Dotyczy to zarówno dużych, jak i małych obszarów, np. krajobrazów rolniczych.

4.9.1.

W wielu państwach członkowskich, jak i krajach kandydujących nadal dochodzi do poważnych zniszczeń w tkance przyrody. Można tu przytoczyć następujące przykłady:

4.9.2.

W Rumunii powierzchnia lasów pierwotnych w chwili przystąpienia kraju do UE wynosiła ponad 2 000 km2. Tereny te zostały prawie w całości wyznaczone jako obszary należące do sieci Natura 2000. Od tego czasu udokumentowano liczne przypadki zrębu zupełnego na dużych powierzchniach rumuńskich lasów pierwotnych, oznaczające nieodwracalną utratę europejskiego dziedzictwa przyrodniczego.

4.9.3.

Ekosystemy rzeczne Bałkanów, w szczególności krajów Bałkanów Zachodnich, są zdecydowanie najcenniejsze w Europie. Około jedna trzecia rzek w krajach byłej Jugosławii i w Albanii wykazuje naturalną dynamikę i może jeszcze być uznawana za przykład rzek naturalnych. W związku z udokumentowanym planowaniem budowy ponad 2 700 (!) elektrowni wodnych, z czego co najmniej jednej trzeciej na terenie rezerwatów przyrody, naturalna dynamika i różnorodność biologiczna wszystkich rzek na Bałkanach jest poważnie zagrożona. Do sfinansowania tych projektów wykorzystywane są środki publiczne. Niemal we wszystkich państwach członkowskich UE różnorodność biologiczna prawie wszystkich rzek uległa już mocnemu uszczupleniu, tak że dzisiaj trzeba zdobywać znaczne sumy na ich renaturyzację, m.in. w kontekście wdrażania ramowej dyrektywy wodnej UE.

4.9.4.

W bałkańskich krajach kandydujących wiele gatunków ptaków, które są uwzględnione w załączniku I do dyrektywy ptasiej i którym w związku z tym przysługuje unijna ochrona, pada ofiarą bezwzględnych polowań; polowanie na ptaki to często nierozwiązany problem także w wielu państwach członkowskich. Odstrzał warzęch, żurawi, kormoranów małych czy podgorzałek zwyczajnych, by wymienić tylko kilka gatunków, prowadzi do osłabienia populacji lęgowej tych gatunków w UE.

4.10.1.

Innym problemem poruszonym zarówno w przeglądzie śródokresowym, jak i w konkluzjach Rady jest finansowanie – finansowanie także, choć niewyłącznie, sieci Natura 2000. Komunikat Komisji z 2004 r. (19) dotyczył finansowania sieci, w tym a) wysokości niezbędnych na ten cel środków oraz b) kwestii, z jakiego źródła środki te mają pochodzić. Podano wtedy jako przybliżoną sumę 6,1 mld EUR rocznie; postanowiono nie tworzyć przykładowo odrębnej linii budżetowej ani nie rozszerzać odpowiednio programu Life, lecz wykorzystać przede wszystkim drugi filar WPR i inne fundusze UE.

4.10.2.

EKES zgłosił wtedy wątpliwość co do wysokości kwoty i stwierdził, że „konieczne jest jak najszybsze przedłożenie bardziej szczegółowego wyliczenia kosztów. Komitet wątpił przykładowo, że podana kwota 0,3 mld EUR dla nowych państw członkowskich (dla UE (15): 5,8 mld EUR) będzie wystarczająca” (20).

4.10.3.

Do tej pory nic się nie zmieniło – wciąż dyskutuje się o tej samej sumie. Odpowiedzialne państwa członkowskie i Komisja nie zdołały zapewnić jasności w tej sprawie.

4.10.4.

EKES zwrócił wtedy uwagę na ryzyko, że przy finansowaniu środków dotyczących sieci Natura 2000 z drugiego filara może dojść do rywalizacji z innymi środkami działania z zakresu rozwoju obszarów wiejskich (21). To się potwierdziło w dwojaki sposób: po pierwsze, płatności z drugiego filara w okresie finansowania 2007–2013 uległy zmniejszeniu o 30 % w stosunku do wcześniejszego okresu finansowania; po drugie, Europejski Trybunał Obrachunkowy i Rada ds. Środowiska bardzo słusznie wskazują, że „państwa członkowskie nie zawsze uważają Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) za instrument umożliwiający promowanie różnorodności biologicznej, a jednocześnie jego potencjał do finansowania programu Natura 2000 nie jest w pełni wykorzystywany” (22).

4.10.5.

W rezultacie Komisja Europejska (23) musiała stwierdzić, że choć Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich pozostaje najważniejszym unijnym źródłem finansowania sieci Natura 2000 i ochrony różnorodności biologicznej w UE, to jednak „obecnie dostępnych jest jedynie 20 % środków niezbędnych do zagospodarowania obszarów chronionych w ramach sieci Natura 2000 w Europie”.

4.10.6.

Dlatego też istnieje pilna potrzeba, by określić dokładne potrzeby finansowe związane z wdrażaniem dyrektyw w sprawie ochrony przyrody i udostępnić odpowiednie środki, które zarezerwowane będą w osobnej linii budżetowej (np. w poszerzonym budżecie programu Life).

4.11.1.

Niedociągnięcia we wdrażaniu unijnej strategii w zakresie ochrony różnorodności biologicznej, zwłaszcza w odniesieniu do sieci Natura 2000, biorą się częściowo także z niewystarczającego udziału lub współdziałania społeczeństwa obywatelskiego na danym obszarze chronionym. Wyznaczenie obszaru chronionego w pierwszej kolejności należy traktować jako działanie administracyjne, które musi zostać przeprowadzone z poszanowaniem wszystkich zasad państwa prawa. Jednak już przy opracowywaniu i realizacji planów w zakresie zarządzania i gospodarowania musi dojść do intensywnego zaangażowania właścicieli i użytkowników gruntów, organizacji ochrony środowiska i gmin. W wielu przypadkach nie doszło do takiego zaangażowania, co niejednokrotnie doprowadziło do nieufności i sprzeciwu wobec polityki UE w zakresie różnorodności biologicznej.

28.12.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 487/24

Sprawozdawczyni:

Tellervo KYLÄ-HARAKKA-RUONALA

1.1.

Porozumienie z Paryża to pożądane globalne zobowiązanie do łagodzenia zmiany klimatu. Obecnie głównym zadaniem jest zapewnienie ratyfikacji, wdrożenia i dalszego rozwinięcia porozumienia. W niniejszej opinii EKES przedstawia swoje poglądy na temat głównych kierunków długofalowych działań zmierzających do neutralności pod względem emisji dwutlenku węgla na świecie, zgodnie z postanowieniami porozumienia.

1.2.

Ogromne wyzwania w skali światowej wymagają znacznej zmiany w podejściu Unii Europejskiej. Zamiast koncentrować się wyłącznie na emisjach gazów cieplarnianych, UE powinna zastanowić się, w jaki sposób może pomóc w osiągnięciu największych korzyści dla klimatu z perspektywy globalnej. EKES wzywa więc Komisję do przygotowania długofalowej strategii dotyczącej rozwijania i maksymalnego wykorzystania globalnego ekologicznego odcisku dłoni UE (1).

1.3.

Unia powinna również poszukiwać rozwiązań korzystnych z gospodarczego, społecznego i ekologicznego punktu widzenia. Komitet apeluje więc do Komisji o takie opracowanie strategii, by służyła ona wzmocnieniu gospodarki unijnej oraz dobrobytu obywateli, a jednocześnie łagodziła zmianę klimatu.

1.4.

Aby osiągać znaczący wpływ na klimat i unikać ucieczki emisji, inwestycji i miejsc pracy, niezbędne jest zaangażowanie w wymiarze globalnym. EKES wzywa Komisję do dalszego angażowania się w aktywną dyplomację klimatyczną w celu promowania szerokiego wdrożenia porozumienia paryskiego i zachęcania największych gospodarek do podwyższenia poziomu ich zobowiązań do podobnie ambitnego co UE. Komitet apeluje też do Komisji o włączenie kwestii związanych z klimatem do wszystkich dziedzin polityki zewnętrznej, zwłaszcza takich jak handel i inwestycje oraz współpraca na rzecz rozwoju.

1.5.

W wymiarze praktycznym UE może najskuteczniej przyczynić się do łagodzenia zmiany klimatu, eksportując technologie i rozwiązania służące obniżeniu emisji i zwiększeniu pochłaniaczy, oraz wprowadzając na światowy rynek produkty o mniejszych emisjach niż jej konkurenci. EKES apeluje zatem o silny impuls dla innowacji – od badań naukowych po wprowadzanie na rynek – tak by zapewnić Unii Europejskiej miejsce w światowej czołówce dostawców rozwiązań klimatycznych. Szczególną uwagę należy poświęcić potencjałowi MŚP.

1.6.

W odniesieniu do wewnętrznego wymiaru polityki klimatycznej Unia powinna dążyć do stworzenia unii klimatycznej, której działania wewnętrzne byłyby aktywne, skuteczne i spójne. Obecnie wszystkie wysiłki trzeba skoncentrować na wdrożeniu podjętych do tej pory decyzji. Zarówno Komisja jak i państwa członkowskie mają tu swoje role do odegrania.

1.7.

EKES wzywa ponadto Komisję do oparcia długofalowej strategii na podejściu zintegrowanym. W przyszłości należy pomyśleć o rozwoju powiązanych „unii” jednolitego rynku, zwłaszcza w dziedzinie energii, transportu, cyfryzacji, przemysłu, rolnictwa, kapitału i innowacji. Należy także zwrócić szczególną uwagę na wyzwania związane ze zrównoważonymi systemami żywnościowymi i na rolę pochłaniaczy dwutlenku węgla.

1.8.

Podczas realizacji celów wyznaczonych w porozumieniu paryskim, należy w maksymalnym stopniu wykorzystywać mechanizmy rynkowe. Obiektywnym i skutecznym sposobem zapewnienia współdziałania wszystkich podmiotów rynkowych byłoby wprowadzenie ogólnoświatowego systemu opłat za emisje dwutlenku węgla. EKES zachęca Komisję, by aktywnie badała różne opcje i środki i współpracowała z innymi krajami w dążeniu do wprowadzenia ogólnoświatowego systemu opłat za emisje dwutlenku węgla.

1.9.

Nakreślona w Paryżu droga do gospodarki neutralnej pod względem emisji dwutlenku węgla jest niezwykle wymagająca. Aby pokierować transformacją w sprawiedliwy i kontrolowany sposób i pomóc przedsiębiorstwom i obywatelom dostosować się do zmian oraz rozwijać nowe rozwiązania i kompetencje, należy w ramach strategii klimatycznej wprowadzić odpowiednie środki dostosowawcze.

1.10.

To podmioty społeczeństwa obywatelskiego swoimi działaniami w terenie spowodują przejście na gospodarkę neutralną pod względem emisji, podczas gdy zadaniem decydentów politycznych jest zapewnienie im sprzyjających warunków i finansowania, a także podnoszenie świadomości na temat wszystkich dostępnych możliwości finansowania. Należy rozwijać podejście oparte na wielopoziomowym sprawowaniu rządów, które ułatwia społeczeństwu obywatelskiemu działanie na rzecz klimatu i usuwa przeszkody w tym zakresie. Komitet ma nadzieję, że zostanie w pełni włączony zarówno w rozwijanie takiej spójnej infrastruktury obejmującej różne podmioty, jak i w przygotowanie długofalowej strategii klimatycznej UE.

2.1.

Wynikiem konferencji klimatycznej w Paryżu (COP21) było międzynarodowe zobowiązanie się do ograniczenia globalnego ocieplenia dużo poniżej 2 oC oraz poczynienia wysiłków w celu dalszego ograniczenia wzrostu temperatury do 1,5 oC powyżej poziomów preindustrialnych. Będzie to wymagać olbrzymiego zmniejszenia emisji globalnych, co wiąże się z radykalnymi zmianami w społeczeństwach.

2.2.

Stojące przed nami globalne wyzwania wymagają radykalnej zmiany podejścia UE do łagodzenia zmiany klimatu. Niezwykle istotne jest, by UE poczyniła znaczne wysiłki z myślą o wywarciu skutecznego wpływu w skali światowej. Zamiast jedynie zmniejszać ślad węglowy, Unia powinna zatem dążyć do zwiększenia swojego „ekologicznego odcisku dłoni”.

2.3.

Aby rozwiązywać problemy klimatyczne i unikać ucieczki emisji, inwestycji i miejsc pracy, niezbędne jest zaangażowanie w wymiarze globalnym. UE odegrała przewodnią rolę przed konferencją w Paryżu i podczas jej trwania i powinna kontynuować działania w tym duchu w związku z nadchodzącą Konferencją Stron. W ramach dyplomacji klimatycznej Unia powinna koncentrować się na krajach o najwyższych emisjach gazów cieplarnianych, a także na krajach, które są jej największymi konkurentami bądź najbardziej obiecującymi gospodarczo partnerami. Tak więc dyplomacja klimatyczna i gospodarcza muszą się uzupełniać.

2.4.

Najwięcej emisji mają Chiny (ponad 25 % emisji światowych), USA (ok. 15 %) i UE (10 %). Zgodnie z prognozami do 2030 r. emisje UE mają spaść do poziomu około 5 %. Zatem aby wywierać jak największy wpływ na łagodzenie zmiany klimatu, Unia musi zdecydowanie starać się zachęcać inne państwa do bardziej ambitnych działań.

2.5.

W wymiarze praktycznym UE może najskuteczniej przyczynić się do łagodzenia zmiany klimatu, eksportując niskoemisyjne rozwiązania i wprowadzając na światowy rynek produkty o mniejszych emisjach niż jej konkurenci.

2.6.

Oprócz USA również Chiny i inne szybko rozwijające się kraje stały się ważnymi dostawcami niskoemisyjnych technologii. W ciągu ostatnich 5 lat w niektórych sektorach, zarówno na rynkach eksportowych, jak i krajowych, UE doświadczyła faktycznego spadku, a jej niegdysiejsza przewaga technologiczna w skali światowej została zatracona. Komisja Junckera dąży wprawdzie do zajęcia pozycji światowego lidera w dziedzinie energii odnawialnej, lecz cel ten jest coraz bardziej odległy.

2.7.

Pilnie potrzeba więc nowych i dodatkowych zachęt, aby Unia odzyskała wiodącą pozycję w dziedzinie rozwiązań klimatycznych. Możliwości w skali światowej obejmują szeroki wachlarz technologii, produktów, usług i wiedzy oraz ogólne modele produkcji i konsumpcji. Eksport wiedzy fachowej na temat pochłaniaczy dwutlenku węgla, jak np. zrównoważone zarządzanie lasami i zalesianie, również należy postrzegać jako szansę na wywarcie wpływu w skali światowej.

2.8.

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Komisja Europejska przystąpiła ostatnio do Mission Innovation, inicjatywy wiodących gospodarek na świecie, które zobowiązały się do podwojenia w ciągu najbliższych pięciu lat inwestycji w badania naukowe i rozwój w dziedzinie czystej energii.

2.9.

Skuteczna polityka handlu i inwestycji jest nieodzownym narzędziem wprowadzania rozwiązań niskoemisyjnych oraz promowania drogi ku neutralnej pod względem emisji gospodarce światowej. W celu zagwarantowania pozytywnych wyników, kwestie klimatyczne muszą stanowić integralną część negocjacji w sprawie umów handlowych i inwestycyjnych. Należy dążyć do likwidacji barier w handlu przyjaznymi dla klimatu produktami, technologiami i rozwiązaniami. Istotną rolę w tym zakresie pełniłaby umowa w sprawie towarów środowiskowych. Wspólne rozwiązania są również niezbędne w celu uniknięcia zakłóceń w handlu powodowanych różnicami w strategiach i wymaganiach dotyczących klimatu w różnych regionach.

2.10.

Odnośnie do polityki rozwoju, podczas COP21 wydłużono do 2025 r. obecny zadeklarowany przez kraje rozwinięte docelowy poziom finansowania działań na rzecz klimatu wynoszący 100 mld USD rocznie oraz wezwano do przygotowania praktycznego planu działania dotyczącego sposobu osiągnięcia tego celu. Poszczególne kraje również podjęły zobowiązania dotyczące finansowania. Teraz ważne jest wypełnienie tych obietnic i wykorzystanie funduszy w sposób rozsądny pod względem gospodarczym, środowiskowym i społecznym. Jak zaproponował EKES w kontekście strategii UE–Afryka, potrzebne są kampanie podnoszenia świadomości, aby dostarczać informacji o dostępie do finansowania dla podmiotów społeczeństwa obywatelskiego, zwłaszcza w krajach rozwijających się.

2.11.

Współpraca techniczna ma również do odegrania ważną rolę w polityce rozwoju. Należy tu pamiętać o odpowiednim zabezpieczaniu praw własności intelektualnej, jako kluczowych dla innowacji. Istotne jest również, by oferowane rozwiązania technologiczne były dostosowane do warunków krajów rozwijających się i w duchu partnerstwa wspierały te kraje w dążeniu do niskoemisyjnego wzrostu gospodarczego, bez utrudniania ich rozwoju. Ponadto potrzebne jest budowanie zdolności w celu wspierania krajów rozwijających się w łagodzeniu zmiany klimatu i dostosowaniu się do niej.

2.12.

Zasadniczo zagadnienia związane ze zmianą klimatu należy uwzględniać we wszystkich zewnętrznych politykach UE, tak by wspierać realizację porozumienia paryskiego na całym świecie.

3.1.

Aby zapewnić solidną podstawę dla uzyskania pozycji solidnego gracza na arenie międzynarodowej, UE powinna dążyć do stworzenia unii klimatycznej, której działania wewnętrzne byłyby skuteczne, spójne i wiarygodne. Unia klimatyczna musi być przede wszystkim unią działania. Obecnie wszystkie wysiłki trzeba skoncentrować na wdrożeniu podjętych do tej pory decyzji. Zarówno Komisja, jak i państwa członkowskie mają tu swoje role do odegrania.

3.2.

Ponieważ łagodzenie zmiany klimatu dotyczy wszystkich sektorów gospodarki, unia klimatyczna musi opierać się na zintegrowanym podejściu. Należy więc opracować dalsze działania związane ze zmianą klimatu jako część powiązanych „unii”, takich jak unia energetyczna, jednolity europejski obszar transportu, jednolity rynek towarów i usług, jednolity rynek cyfrowy, europejska polityka przemysłowa, wspólna polityka rolna, unia rynków kapitałowych i Unia innowacji. Trzeba także znaleźć optymalne podejście łączące wspólną politykę UE w dziedzinie klimatu oraz jej wdrażanie na szczeblu krajowym.

3.3.

UE powinna wywiązać się ze swoich zobowiązań dotyczących klimatu, tak aby wzmocnić gospodarkę i zwiększyć dobrobyt obywateli. Polityki klimatycznej nie należy postrzegać jedynie jako wyważenia aspektów gospodarczych, społecznych i środowiskowych. Ważne jest dążenie do rozwiązań korzystnych dla wszystkich tych aspektów. W tym celu trzeba podjąć wysiłki, by pobudzić niskoemisyjny wzrost gospodarczy, w pełni wykorzystując możliwości stwarzane przez cyfryzację, czyste technologie, biogospodarkę i gospodarkę o obiegu zamkniętym.

3.4.

Istotne inwestycje niskoemisyjne potrzebne są zarówno na całym świecie, jak i w UE. Kwestie dotyczące klimatu powinny wchodzić do kryteriów finansowania programów inwestycji publicznych, włączając w to wykorzystanie funduszy UE. Zasadnicze znaczenie ma współpraca publiczno-prywatna oraz role Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych i Europejskiego Banku Inwestycyjnego. EKES z zadowoleniem przyjmuje utworzenie Europejskiego portalu projektów inwestycyjnych i Europejskiego Centrum Doradztwa Inwestycyjnego. Podkreśla, że progi dotyczące projektów nie mogą wykluczać mniejszych projektów.

3.5.

Jeśli chodzi o sektor prywatny, inwestycje w technologie niskoemisyjne podlegają takim samym warunkom jak wszelkie inne inwestycje. Aby móc w pełni wykorzystać możliwości i potencjał gospodarczy związane z łagodzeniem zmiany klimatu, niezbędne jest zachęcające, konkurencyjne i stabilne otoczenie biznesu.

3.6.

Aby zająć miejsce w czołówce globalnych technologii i rozwiązań z zakresu klimatu, UE musi zainwestować w otoczenie sprzyjające innowacjom, co obejmuje badania, rozwój, pilotaż, demonstracje i wprowadzanie na rynek oraz ekspansję w skali międzynarodowej. Należy zwrócić szczególną uwagę na potencjał innowacji i wchodzenia MŚP na rynki międzynarodowe. W tym celu trzeba dopilnować, by dostęp do środków finansowych nie stanowił przeszkody dla MŚP.

3.7.

Energia leży w centrum procesu transformacji z uwagi na to, że większość emisji gazów cieplarnianych pochodzi z produkcji energii. Najważniejsze kroki w tej dziedzinie to zastąpienie paliw kopalnych niskoemisyjnymi źródłami energii oraz poprawa efektywności energetycznej we wszystkich sektorach i w wypadku wszystkich rodzajów działalności. Coraz szersze korzystanie z elektryczności przez społeczeństwo, tam gdzie zastępowane są paliwa kopalne, może znacznie przyczynić się do ograniczenia emisji. Jedną z głównych szans, ale i wyzwaniem, jest opracowanie rozwiązań dotyczących magazynowania energii elektrycznej.

3.8.

W odniesieniu do obniżenia emisyjności transportu, zwłaszcza transportu drogowego, konieczne jest wprowadzenie szeregu różnych środków. W procesie transformacji ważną rolę odgrywają elektryczność i alternatywne źródła energii, zaawansowane biopaliwa, poprawa efektywności energetycznej pojazdów i logistyki, większe wykorzystanie niskoemisyjnych rodzajów transportu, współmodalność i transport publiczny, a także planowanie przestrzenne. W odniesieniu do transportu morskiego i lotnictwa, EKES wzywa do przyjęcia ambitniejszych celów globalnych w ramach IMO i ICAO.

3.9.

Powodzenie działań zmierzających do obniżenia emisyjności wymaga też rozwoju produktów i metod produkcji. Największe możliwości wiążą się ze znalezieniem innowacyjnych modeli biznesowych i opracowaniem nowych niskoemisyjnych produktów, ze szczególnym uwzględnieniem ich usług i funkcji. Należy wykorzystać potencjał wszystkich sektorów i podmiotów, a decydenci polityczni nie powinni faworyzować określonych podmiotów, np. poprzez wspieranie pewnych sektorów, technik czy produktów.

3.10.

Rolnictwo i leśnictwo są związane ze zmianami klimatu, i to z kilku powodów. W łagodzeniu zmiany klimatu oprócz zmniejszania emisji istotna jest także sekwestracja dwutlenku węgla. Podkreśla to znaczenie zrównoważonego wykorzystania zasobów leśnych oraz prawidłowego gospodarowania glebą. Z drugiej strony rolnictwo i leśnictwo stoją w obliczu istotnych wyzwań w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Konieczne są zatem intensywne działania badawczo-rozwojowe w zakresie odporności i adaptacji, a także roli gleby jako pochłaniacza dwutlenku węgla.

3.11.

Związek między zmianą klimatu a bezpieczeństwem żywnościowym ma zasadnicze znaczenie w kontekście szybkiego wzrostu liczby ludności. Aby sprostać ogromnym wyzwaniom zarówno w zakresie bezpieczeństwa żywnościowego, jak i łagodzenia zmiany klimatu, konieczne są bardziej zrównoważone systemy żywnościowe oraz zapobieganie ucieczce emisji i miejsc pracy.

3.12.

Cyfryzacja jest przekrojowym elementem procesu dekarbonizacji społeczeństwa. Automatyzacja, robotyka i internet przedmiotów mogą usprawnić procesy przemysłowe i logistykę. Inteligentne sieci energetyczne, inteligentna mobilność, inteligentne budynki oraz inteligentne społeczności angażują obywateli w dekarbonizację i umożliwiają konsumentom wcielanie się w rolę „prosumentów”, podczas gdy platformy cyfrowe umożliwiają dzielenie się produktami i usługami.

3.13.

Ogólnie rzecz biorąc, obywatele mają do odegrania istotną rolę w procesie przejścia do gospodarki neutralnej pod względem emisji. Bardziej zrównoważone wzorce konsumpcji i stylu życia, np. w zakresie odżywiania, zakupów, mobilności i hobby, mogą przynieść znakomite rezultaty. Podnoszenie świadomości, informowanie o produktach i edukowanie to narzędzia, dzięki którym można pomagać obywatelom w dokonywaniu świadomych wyborów.

3.14.

Jeśli chodzi o konkretniejsze środki służące budowaniu neutralnej pod względem emisji dwutlenku węgla przyszłości w wyżej wymienionych kluczowych obszarach, EKES wydał w ciągu ostatnich lat szereg opinii (2).

3.15.

Przechodzenie na neutralną pod względem emisji dwutlenku węgla gospodarkę z pewnością stworzy zwycięzców i przegranych. Dlatego koniecznie trzeba pokierować transformacją w sprawiedliwy i kontrolowany sposób. Potrzeba właściwych środków, aby pomóc przedsiębiorstwom i obywatelom w dostosowywaniu się do nowej sytuacji. Główne zagrożenie, którym należy się zająć, to wzrost kosztów i niedobór umiejętności. Dobrą opcją jest tu ukierunkowane wsparcie finansowe po zidentyfikowaniu najsłabszych sektorów oraz grup. Wysiłki powinny jednak koncentrować się przede wszystkim na poszukiwaniu nowych rozwiązań i rozwoju umiejętności.

4.1.

Podczas wdrażania środków mających na celu osiągnięcie celów wyznaczonych przez decydentów politycznych na mocy porozumienia paryskiego należy w jak najszerszym możliwym zakresie wykorzystywać mechanizmy rynkowe. W celu stymulowania działań w dziedzinie klimatu w sposób obiektywny i wydajny należy dążyć do ustalenia ogólnoświatowego systemu opłat za emisje gazów cieplarnianych. Tym samym aby system ten mógł właściwe działać, trzeba stopniowo wycofywać wykluczające się nawzajem bądź nakładające się na siebie dotacje.

4.2.

W wielu krajach i regionach stosuje się już różne rodzaje systemów opłat za emisje dwutlenku węgla, głównie opodatkowanie emisji, górne limity uprawnień do emisji oraz systemy handlu przydziałami. Rozważa się także środki łączące różne systemy.

4.3.

Jeśli chodzi o unijny system handlu uprawnieniami do emisji, cena uprawnień do emisji pozostaje nieoczekiwanie niska, ponieważ podaż uprawnień wyraźnie przekroczyła popyt, a pokrywające się dotacje oddziałują na rynek. Pułap emisji gwarantuje, że cel ograniczenia emisji zostaje osiągnięty, ale system nie zawiera zachęt do inwestowania w niskoemisyjne źródła energii. Wymagałoby to zwiększenia ceny dwutlenku węgla i jednoczesnego zapewnienia, że podjęte zostaną środki zapobiegające ucieczce emisji.

4.4.

Dobrze działający i sprawiedliwy ogólnoświatowy system opłat za emisje stworzyłby równe warunki działania dla eksporterów na rynkach światowych, a tym samym zmniejszyłby ryzyko ucieczki inwestycji i zatrudnienia. Ponadto zlikwidowałby przewagę konkurencyjną importowanych towarów, które są tańsze z uwagi na niższe wymogi w zakresie ochrony klimatu. Co więcej skierowałby przepływy finansowe do krajów rozwijających się. Dlatego też trzeba zdecydowanie dążyć do opracowania odpowiednich przepisów w skali globalnej. Komitet przypomina w tym miejscu, że opowiedział się za tymczasowym rozwiązaniem w postaci uwzględniającego emisje dostosowania cen na granicach, które byłoby stosowane do momentu wdrożenia globalnego systemu (3). Niemniej trzeba zwrócić należytą uwagę na wyzwania i zagrożenia związane z takimi mechanizmami.

4.5.

Należy starannie ocenić różne warianty, aby zbadać warunki i skutki odpowiedniego systemu opłat. Warto by rozważyć co najmniej następujące kroki:

5.1.

Społeczeństwo obywatelskie ma do odegrania ważną rolę na poziomie międzynarodowym, europejskim, krajowym i lokalnym podczas przechodzenia do neutralności pod względem emisji dwutlenku węgla na świecie. Przedsiębiorstwa, pracownicy, konsumenci i obywatele swoimi działaniami w swoim otoczeniu faktycznie przyczyniają się do tej zmiany, podczas gdy decydenci polityczni powinni zapewnić im sprzyjające i zachęcające środowisko działania.

5.2.

Na rynkach widać już duży postęp: coraz więcej inwestorów prywatnych i instytucjonalnych uwzględnia „ryzyko węglowe” swoich celów inwestycyjnych. Ustanowiono prywatne fundusze kapitałowe związane ze zmianą klimatu. Wiele przedsiębiorstw odnawia i rozwija swoją działalność i paletę produktów w celu zaspokojenia związanych z klimatem potrzeb klientów i udziałowców. We wszystkich sektorach, a także między dużymi firmami a MŚP, tworzą się nowe ekosystemy biznesowe.

5.3.

Podczas wielu działań na konferencji COP21 podkreślano rolę władz szczebla lokalnego i regionalnego, sektora prywatnego i innych podmiotów społeczeństwa obywatelskiego w osiąganiu celów klimatycznych i stymulowaniu nowych partnerstw. Program globalnych działań na rzecz klimatu musi wykorzystać ten impuls i dalej wzmacniać tego rodzaju działalność.

5.4.

Jak zaproponowano w opinii EKES-u (4), należy utworzyć koalicję decydentów politycznych, administracji i społeczeństwa obywatelskiego, aby stymulować i podnosić świadomość działań w dziedzinie klimatu podejmowanych na różnych poziomach przez podmioty niepubliczne, ustanowić forum dla zorganizowanego dialogu i usunąć przeszkody w działaniu. Komitet ma nadzieję, że zostanie w pełni włączony w tego rodzaju spójną infrastrukturę obejmującą różne podmioty.

5.5.

W odniesieniu do współpracy społeczeństwa obywatelskiego z innymi regionami, w szczególności z krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku (AKP) (5) oraz regionu Morza Śródziemnego, problem zmiany klimatu – w połączeniu z wyzwaniami związanymi z bezpieczeństwem żywnościowym – stanowi priorytet w programie EKES-u.

5.6.

EKES pragnie też współpracować z Komisją w przygotowaniu długofalowej strategii klimatycznej UE dotyczącej tego, w jaki sposób doprowadzić do neutralności pod względem emisji dwutlenku węgla na świecie.

28.12.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 487/30

Sprawozdawca:

Philippe DE BUCK

Współsprawozdawczyni:

Tanja BUZEK

1.1.

Rok 2016 jest krytyczny dla negocjacji dotyczących transatlantyckiego partnerstwa handlowo-inwestycyjnego (TTIP). Główni negocjatorzy UE i USA wyrazili zobowiązanie do przyspieszenia rozmów w celu osiągnięcia ambitnego i kompleksowego porozumienia politycznego, w którym wskazano ewentualne strefy zbieżności we wszystkich obszarach przed wygaśnięciem mandatu obecnej administracji USA. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) postanowił więc sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie konkretnych kluczowych kwestii TTIP.

1.2.

Opinia ta nie zawiera uwag na temat ewentualnego ostatecznego porozumienia, które zostanie wypracowane w ramach negocjacji między UE a USA. Ważne jest jednak, aby ocenić, w jakim stopniu stanowisko zorganizowanego europejskiego społeczeństwa obywatelskiego, wyrażone w szczególności we wcześniejszych opiniach EKES-u, zostało uwzględnione w podanych już do wiadomości publicznej propozycjach UE. Pozwoli to na stworzenie podstaw ściślejszego partnerstwa między Komisją Europejską a europejskim społeczeństwem obywatelskim w kształtowaniu polityki handlowej UE.

1.3.

Podkreślając swą instytucyjną funkcję, Komitet przedstawia następujące zalecenia.

1.4.1.

Negocjacje dotyczące TTIP nadają nowe tempo ściślejszej współpracy regulacyjnej i stwarzają większe oczekiwania. W związku z tym Komitet odnotowuje z satysfakcją, że proponowany rozdział obejmuje dążenie do realizacji celów polityki publicznej oraz zachowania wysokiego poziomu ochrony w pewnych wskazanych dziedzinach. EKES z zadowoleniem przyjmuje także jednoznaczne wyjaśnienie, że funkcją i celem instytucjonalnej struktury na rzecz współpracy regulacyjnej jest udzielanie wsparcia i rad decydentom w warunkach kontroli demokratycznej oraz że struktura taka nie będzie miała uprawnień do przyjmowania aktów prawnych i nie zastąpi żadnych krajowych procedur regulacyjnych.

1.4.2.

Komitet zwraca się jednak o przedstawienie bardziej precyzyjnej definicji „uciążliwych” regulacji i podkreśla, że regulacje zapewniające przestrzeganie praw konsumenta, praw pracowniczych oraz praw w dziedzinie środowiska nie mogą być same w sobie uważane za uciążliwe.

1.4.3.

EKES wzywa także do dopilnowania, aby rozdział dotyczący dobrych praktyk regulacyjnych nie ograniczał praw stron do stanowienia przepisów lub wprowadzania procedur równoważnych amerykańskiej procedurze zgłaszania uwag („notice-and-comment”).

1.4.4.

Dodatkowo EKES zwraca się do Komisji Europejskiej o wyjaśnienie uzgodnień dotyczących udziału przedstawicieli zainteresowanych stron, zwłaszcza partnerów społecznych i przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego.

1.5.1.

EKES jest zdania, że propozycje dotyczące normalizacji, przepisów technicznych, znakowania i etykietowania muszą być traktowane jako ważne żywotne interesy Unii Europejskiej. Odnotowuje ważne zapisy dotyczące przejrzystości. Wzywa jednak do:

1.5.2.

W odniesieniu do rozdziału dotyczącego SPS EKES zauważa, że jest on oparty na Porozumieniu WTO w sprawie stosowania środków sanitarnych i fitosanitarnych, w którym uwzględniono zasadę ostrożności. EKES wzywa jednak do dalszych zapewnień, że unijne prawo żywnościowe nie zostanie zmienione, a UE utrzyma swoje ograniczenia dotyczące hormonów, stymulatorów wzrostu i organizmów zmodyfikowanych genetycznie.

1.6.1.

EKES dostrzega wagę ułatwień handlowych, zwłaszcza dla małych firm, i z zadowoleniem przyjmuje rozdział proponowany przez Komisję Europejską. Wzywa jednak do dalszego uproszczenia procedur celnych oraz do wyjaśnienia zasad odnoszących się do kar i odpowiedzialności w przypadku naruszenia przepisów prawa celnego.

1.7.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje konkretne zobowiązania zaciągnięte przez UE w rozdziale dotyczącym usług i ponawia swoje wezwanie do zwiększenia dostępu do rynku na poziomie federalnym i stanowym oraz do ściślejszej współpracy regulacyjnej, mając na uwadze, że dostęp do rynku zależy także od niej, a także ponawia swój postulat zachowania usług publicznych zgodnie z TFUE. Komitet przypomina również, że usługi audiowizualne nie są częścią mandatu i dlatego nie powinny być uwzględniane w zobowiązaniach. Popiera także decyzję Komisji Europejskiej dotyczącą zawieszenia negocjacji w sprawie dostępu do rynku usług finansowych, dopóki negocjatorzy amerykańscy nie wyrażą jasno zgody na rozpoczęcie rozmów na temat współpracy regulacyjnej w celu zwiększenia poziomu ochrony i stabilności finansowej w tym sektorze. EKES wzywa także do uściślenia i uszczegółowienia brzmienia szeroko zdefiniowanego zwolnienia dotyczącego usług publicznych w celu dopilnowania, aby wszystkie usługi publiczne podlegające outsourcingowi lub finansowane przez organizacje państwowe, prywatne organizacje nastawione na zysk lub organizacje nienastawione na zysk zostały wyłączone z zakresu porozumienia.

1.8.1.

Komitet z zadowoleniem przyjmuje kompleksowy i szczegółowy zakres propozycji przedłożonej przez Komisję w dziedzinie handlu i zrównoważonego rozwoju. Przypomina jednak, że rzeczywista wartość tych przepisów zależy przede wszystkim od możliwości ich skutecznego egzekwowania. EKES wzywa do zapewnienia skutecznego mechanizmu egzekwowania i silnego mechanizmu monitorowania przez społeczeństwo obywatelskie. EKES nie jest w stanie wypowiedzieć się na temat środków egzekwowania w odniesieniu do rozdziału TTIP dotyczącego zrównoważonego rozwoju, gdyż propozycje tekstów odnoszących się do egzekwowania były opóźnione. Istotne jest, by Komisja porozumiewała się z przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego i partnerami społecznymi w sprawie tych propozycji w celu zapewnienia, że zostaną one opracowane w sposób, który okaże się skuteczny w praktyce. EKES zastrzega sobie możliwość wypowiedzenia się na temat tych elementów, gdy zostaną już podane do wiadomości publicznej.

1.9.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje propozycję zmierzającą do zreformowania systemu ochrony inwestycji oraz cel dotyczący ustanowienia stałego wielostronnego sądu ds. inwestycji, który zastąpiłby prywatne sądy arbitrażowe. Wciąż jednak jest zaniepokojony pewnymi istotnymi kwestiami wymienionymi w pkt 8.8, które należy rozwiązać. Zwraca się także do Komisji Europejskiej o sporządzenie oceny skutków obejmującej zarówno koszty, jak i funkcjonowanie nowego systemu sądów ds. inwestycji.

2.1.

Od momentu rozpoczęcia negocjacji w sprawie TTIP w czerwcu 2013 r. EKES odgrywa ważną rolę w formułowaniu stanowiska zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego UE poprzez sporządzanie opinii na temat konkretnych aspektów negocjacji nad TTIP (1), ochrony inwestycji i rozstrzygania sporów między inwestorem a państwem (ISDS) (2) oraz wpływu TTIP na MŚP (3). Jednocześnie Komisja opublikowała istotny komunikat „Handel z korzyścią dla wszystkich” (4), w którym określono warunki przyszłych traktatów handlowych i inwestycyjnych. W swojej opinii (5) EKES wyraził poparcie dla podejścia przedstawionego w tym komunikacie. Komitet, we współpracy z innymi instytucjami UE, stara się również zabrać głos w rzetelnej debacie ze społeczeństwem obywatelskim w sprawie TTIP poprzez szereg działań związanych z TTIP. Obejmują one organizację wysłuchań i wizyt członków EKES-u w Stanach Zjednoczonych.

2.2.

EKES zauważa, że negocjacje dotyczące TTIP są prowadzone w sposób bardziej przejrzysty niż poprzednie negocjacje handlowo-inwestycyjne: są to pierwsze negocjacje, w przypadku których opublikowano mandat Rady oraz stanowiska UE i kilka propozycji tekstów. Założono grupę doradczą skupiającą ekspertów reprezentujących szeroki zakres interesów – konsumentów, związki zawodowe, przedsiębiorstwa, środowisko i zdrowie publiczne – aby zapewnić negocjatorom handlowym UE wysokiej jakości doradztwo dotyczące negocjowanych obszarów. EKES jest jednak rozczarowany, że mimo swej instytucyjnej roli nie został formalnie włączony do specjalnej grupy doradczej ds. TTIP (6). Komisja Europejska stworzyła stronę internetową poświęconą TTIP, która zawiera arkusze informacyjne i przewodniki, dokumenty dotyczące stanowiska UE (określające i opisujące ogólne podejście Unii Europejskiej do danego tematu), propozycje tekstów unijnych (będące wstępnymi unijnymi propozycjami aktów prawnych dotyczących zagadnień objętych TTIP) oraz ofertę UE w zakresie dostępu do rynku usług. EKES z zadowoleniem przyjmuje propozycję Komisji Europejskiej dotyczącą utworzenia forum społeczeństwa obywatelskiego, w skład którego wchodzić będą przedstawiciele niezależnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego, w tym uczestnicy wewnętrznych grup doradczych, w celu prowadzenia dialogu na temat wdrażania i stosowania porozumienia.

2.3.

Niniejsza opinia opiera się na wnioskach zawartych we wcześniejszych opiniach, wzywających do równomiernego rozłożenia korzyści płynących z TTIP na środowisko biznesu (w tym MŚP), pracowników, konsumentów i obywateli, a także do uzależnienia zawarcia porozumienia od utrzymania wysokich standardów obowiązujących w UE. Zdaniem Komitetu należy ocenić opublikowane już stanowiska UE i propozycje tekstów dla wybranej liczby rozdziałów w celu zbadania, w jakim stopniu są one zgodne z tymi warunkami, a także wskazać główne kwestie budzące zainteresowanie i obawy europejskiego społeczeństwa obywatelskiego. EKES postanowił skupić swoją analizę zwłaszcza na propozycjach dotyczących współpracy regulacyjnej, w tym dobrych praktykach regulacyjnych (propozycja podana do wiadomości publicznej 21 marca 2016 r.), barierach technicznych w handlu (TBT) oraz środkach sanitarnych i fitosanitarnych (SPS) (obie propozycje podane do wiadomości publicznej w styczniu 2015 r.), ułatwieniach celnych i handlowych (propozycja podana do wiadomości publicznej w styczniu 2015 r. i zmieniona w marcu 2016 r.), usługach (propozycja podana do wiadomości publicznej w lipcu 2015 r.), rozwoju zrównoważonym (propozycja podana do wiadomości publicznej w listopadzie 2015 r.) oraz inwestycjach (propozycja podana do wiadomości publicznej w listopadzie 2015 r.). W niniejszej opinii uwzględniono dokumenty opublikowane do dnia 14 lipca 2016 r.

2.4.

Komisja Europejska opublikowała w dniu 14 lipca 2016 r. propozycję dotyczącą struktury instytucjonalnej porozumienia (7), która przewiduje stworzenie wewnętrznych grup doradczych składających się z przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego i właściwych do doradzania stronom w sprawie stosowania porozumienia. Komitet z zadowoleniem przyjmuje fakt rozszerzenia uprawnień wewnętrznych grup doradczych na wszelkie kwestie będące przedmiotem zainteresowania w ramach porozumienia, niemniej ubolewa, że w propozycji UE nie wspomniano wyraźnie o wspólnym posiedzeniu obu wewnętrznych grup doradczych zwoływanym z ich własnej inicjatywy i że forum społeczeństwa obywatelskiego może być zwoływane jedynie przez wspólny komitet. Posiedzenia forum społeczeństwa obywatelskiego mają umożliwić członkom obu wewnętrznych grup doradczych prowadzenie prac nad wspólnymi zaleceniami dla stron.

2.5.

W tym kontekście EKES głęboko ubolewa, że gdy dojdzie już do negocjacji na podstawie tekstów skonsolidowanych, osiągnięty dotychczas wysoki poziom przejrzystości zostanie poważnie zagrożony, chyba że Stany Zjednoczone zgodzą się na udostępnienie tych tekstów opinii publicznej lub przynajmniej członkom grupy doradczej UE. W związku z tym EKES wzywa Komisję do dalszego dokładania wszelkich starań, by poruszyć tę kwestię z drugą stroną.

3.1.

Współpraca regulacyjna jest jednym z trzech filarów TTIP – pozostałe to dostęp do rynku i przepisy dotyczące rynku – na który składają się cztery elementy: aspekty horyzontalne (zawierające z jednej strony sekcję poświęconą „spójności regulacyjnej” lub „dobrym praktykom regulacyjnym” oraz, z drugiej strony, sekcję dotyczącą „współpracy regulacyjnej” między organami regulacyjnymi), bariery techniczne w handlu (TBT), bezpieczeństwo żywności oraz zdrowie zwierząt i roślin (SPS), a także załączniki sektorowe. Ta część zawiera komentarze na temat pierwszego z wymienionych elementów, a mianowicie aspektów horyzontalnych, a kolejna poruszy temat barier technicznych w handlu oraz środków sanitarnych i fitosanitarnych.

3.2.

Współpracę regulacyjną określono jako jeden z podstawowych celów TTIP, ponieważ może ona odgrywać ważną rolę w ułatwianiu wymiany handlowej i inwestycji, jak również wpływać na poprawę konkurencyjności, szczególnie małych firm. Zwłaszcza małe i średnie przedsiębiorstwa oczekują pojawienia się nowych możliwości, ponieważ w przeciwieństwie do dużych firm nie posiadają środków umożliwiających łatwe manewrowanie w różnych otoczeniach regulacyjnych po obu stronach Atlantyku. Jednocześnie zwiększona zgodność systemów regulacyjnych da większym przedsiębiorstwom możliwości wykorzystania korzyści skali między Europą a USA.

3.3.

Wysiłki zmierzające do współpracy regulacyjnej nie są niczym nowym (8). Negocjacje dotyczące TTIP nadają nowe tempo ściślejszej współpracy regulacyjnej i stwarzają większe oczekiwania. Zdaniem EKES-u nie jest łatwo oszacować korzyści wynikające ze ściślejszej współpracy regulacyjnej, głównie dlatego, że będą one zróżnicowane w zależności od stopnia współpracy, który zostanie uzgodniony w trakcie negocjacji. W projekcie okresowego sprawozdania technicznego przygotowanego przez Komisję Europejską w sprawie oceny wpływu na zrównoważony rozwój szacuje się, że 76 % wpływu TTIP będzie wynikiem współpracy regulacyjnej, zaś 24 % całkowitego wpływu tego partnerstwa będzie związane z obniżeniem ceł (9).

3.4.

EKES uważa jednak, że ważne jest wprowadzenie środków ochrony w celu dopilnowania, aby proces współpracy regulacyjnej nie był wykorzystywany do podważania norm socjalnych, norm pracy, norm dotyczących konsumentów i norm środowiskowych, lecz raczej do ich poprawy. W przypadku spełnienia tych warunków korzyści nie będą miały wyłącznie charakteru gospodarczego, ale mogą także ułatwić zrealizowanie stojącego przed organami regulacyjnymi zadania osiągnięcia celów polityki publicznej.

3.5.

Zagwarantowanie unijnego wysokiego poziomu ochrony stanowiło zasadniczą kwestię dla EKES-u. Obecna propozycja brzmienia art. x1b rozdziału dotyczącego współpracy regulacyjnej obejmuje dążenie do realizacji celów polityki publicznej oraz zachowania wysokiego poziomu ochrony, m.in. w dziedzinie zdrowia publicznego; życia i zdrowia ludzi, zwierząt i roślin; zdrowia i bezpieczeństwa; warunków pracy; dobrostanu zwierząt; środowiska; konsumentów; ochrony socjalnej i zabezpieczenia społecznego; danych osobowych i bezpieczeństwa cybernetycznego; różnorodności kulturowej oraz stabilności finansowej.

3.6.

EKES obawia się jednak, że na przeszkodzie temu może stanąć art. x1d, w którym wyrażono cel, jakim jest „ograniczenie niepotrzebnie uciążliwych […] wymogów regulacyjnych” (10). Komitet obawia się, że tego rodzaju sformułowanie może zinterpretować jako uznanie regulacji zapewniających przestrzeganie praw konsumenta, praw pracowniczych oraz praw w dziedzinie środowiska za samo w sobie uciążliwe.

3.7.

EKES pragnie w związku z tym wyraźnie zadeklarować, że ochrona istniejących wysokich standardów stanowi podstawowy wymóg oraz że współpraca regulacyjna, oprócz celu, jakim jest poprawa możliwości handlowych, powinna realizować także cele w zakresie poprawy bezpieczeństwa, zdrowia oraz dobrobytu gospodarczego i społecznego ludności po obu stronach Atlantyku. W związku z tym zobowiązanie to należy bardzo jasno i dokładnie potwierdzić w ostatecznym tekście porozumienia. EKES wyraża zaniepokojenie co do propozycji UE dotyczącej dobrych praktyk regulacyjnych. Współpraca regulacyjna powinna mieć na celu poprawę dialogu między organami regulacyjnymi, a nie wpływanie na procesy prawodawcze drugiej strony. EKES zwraca się do Komisji Europejskiej, by wyjaśniła sekcję jej propozycji dotyczącą dobrych praktyk regulacyjnych.

3.8.

W tym kontekście EKES uważa, że obecna propozycja rozdziału dotyczącego dobrych praktyk regulacyjnych, w którym wskazano, że strony będą zobowiązane do przeanalizowania „alternatyw nieregulacyjnych (w tym opcji rezygnacji z regulacji) […], które pozwoliłyby zrealizować cel aktu regulacyjnego”, nie powinna być traktowana jako ograniczająca prawo stron do stanowienia przepisów. W trosce o większą pewność w tekście umowy należy wyjaśnić, że to postanowienie nie ogranicza prawa stron do stanowienia przepisów. Komitet zauważa ponadto, że art. 6 propozycji w sprawie konsultacji z zainteresowanymi stronami nie może być uważany za równoważny amerykańskiej procedurze zgłaszania uwag („notice and comment”).

3.9.

W związku z tym dla EKES-u głównym celem pozostaje rozwój handlu. Ważne jest, aby negocjacje dotyczące TTIP wspierały znoszenie zbędnych barier dla handlu (11).

3.10.

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że w obecnej propozycji Komisji wyraźnie wyjaśniono, że funkcją i celem struktury instytucjonalnej jest udzielanie wsparcia i rad decydentom w warunkach demokratycznej kontroli Parlamentu Europejskiego i Rady UE (12). Nie można podważać zwykłego procesu stanowienia prawa ani dopuścić do opóźnień czy blokady regulacyjnej. EKES z zadowoleniem przyjmuje proponowany art. 1, który potwierdza prawo zarówno do stanowienia przepisów, jak i ustanawiania poziomów ochrony. Najważniejsze jednak jest to, aby propozycja określała skład i zasady postępowania różnych komitetów i grup. EKES wzywa Komisję Europejską do zapewnienia spójności i zgodności między rozdziałami dotyczącymi horyzontalnych aspektów współpracy regulacyjnej, rozdziałami dotyczącymi barier technicznych w handlu (TBT) i środków sanitarnych i fitosanitarnych (SPS) oraz załącznikami sektorowymi.

3.11.

Dialog podjęty na początku procesu regulacyjnego zwiększa szansę na znalezienie rozwiązań politycznych, które uwzględniają kwestie transgraniczne, i trzeba zagwarantować jego przeprowadzenie. W propozycji Komisji należy wyraźnie wyszczególnić włączenie zainteresowanych stron w drodze przejrzystego procesu, co stanowi podstawową zasadę prawidłowego procesu regulacyjnego w Unii Europejskiej. Aby współpraca regulacyjna zaowocowała wieloaspektowymi wynikami i propozycjami dla organów regulacyjnych, należy zapewnić uporządkowane i wyważone zaangażowanie zainteresowanych stron, zwłaszcza przedsiębiorstw, konsumentów, grup interesu działających na rzecz środowiska naturalnego oraz pracowników.

3.12.

W celu osiągnięcia konkretnego postępu należy przeprowadzić wstępne konsultacje dotyczące działań regulacyjnych między organami regulacyjnymi UE i USA. Oczekuje się, że dyskusje na wczesnym etapie procesu kształtowania polityki zwiększą potencjał tworzenia interoperacyjnych zasad w przyszłości i umożliwią uczestnikom rynku spełnianie wymogów obydwu systemów jednocześnie. Jednakże organy regulacyjne muszą uważać prowadzenie dialogu i udzielanie odpowiedzi na uwagi ze strony swoich partnerów lub zainteresowanych stron za coś dobrowolnego, aby uniknąć efektu wstrzemięźliwości regulacyjnej.

3.13.

EKES zwraca się do Komisji Europejskiej o wyjaśnienie uzgodnień dotyczących zarówno wyżej wspomnianego dialogu, jak i udziału przedstawicieli zainteresowanych stron, zwłaszcza partnerów społecznych i przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego. Musi istnieć jasna gwarancja, że stosowne zainteresowane strony będą mogły wziąć udział w przejrzystym dialogu dzięki dobrze zdefiniowanej procedurze, która zobowiązuje do równego traktowania i pozwala uniknąć opóźnień w procesie regulacyjnym. Ze strony UE, przy określaniu stosowności i reprezentatywności zainteresowanych stron należy rozważyć rejestr służący przejrzystości.

4.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że porozumienie WTO w sprawie barier technicznych w handlu zostało włączone do propozycji w jego obecnej formie. Ponadto proponowany rozdział dotyczący barier technicznych w handlu odnosi się do wymogów technicznych (przepisów i norm technicznych) oraz wymogów w zakresie ocen zgodności. EKES uważa, że propozycje dotyczące normalizacji, przepisów technicznych, znakowania i etykietowania muszą być traktowane jako ważne żywotne interesy Unii Europejskiej. Istotne jest zarazem, by propozycji tych nie wykorzystywać do kwestionowania regulacji niezbędnych dla zapewnienia zdrowia i bezpieczeństwa oraz ochrony socjalnej.

4.2.

EKES odnotowuje istotne postanowienia dotyczące przejrzystości oraz przypomina o obowiązku informowania WTO o podejmowanych środkach, dostarczaniu informacji drugiej stronie, umożliwieniu składania pisemnych uwag i udzielaniu na nie odpowiedzi. Zapewnia również publikację w formie rejestru wszystkich mających zastosowanie przepisów technicznych, nowych lub już istniejących, a także norm, do których odnoszą się przepisy techniczne (ze względu na fakt, że ogromna większość norm jest stosowana w przemyśle, lecz brakuje odniesienia dokonywanego przez organy regulacyjne w przepisach technicznych).

4.3.

Jeśli chodzi o normalizację, EKES z zadowoleniem przyjmuje współpracę między organami normalizacyjnymi, a także zasady ograniczonej wzajemnej akceptacji. Odnotowuje jednak obawy wyrażane przez CEN/CENELEC, które dotyczą ryzyka wzajemnego uznawania norm dobrowolnych w TTIP. Zwraca się do Komisji o rozważenie propozycji unijnych organów normalizacyjnych oraz o zapewnienie ochrony interesów UE. Ważna jest choćby gwarancja, że wszystkie stosowne zainteresowane strony mogą wziąć udział w rozwijaniu nowych norm.

4.4.

Systemy normalizacji USA i UE znacznie się od siebie różnią. Mowa tu w szczególności o zasadzie „jeden produkt, jedna norma akceptowana wszędzie” stanowiącej filar jednolitego rynku UE, która nie ma zastosowania w Stanach Zjednoczonych. W Europie, gdy przyjęta zostaje nowa norma, sprzeczne normy krajowe zostają wycofane; w Stanach Zjednoczonych na rynku współistnieją różne standardy, co utrudnia MŚP zorientowanie się, który z nich będzie najlepszy dla ich linii produktów. W celu zwiększenia przejrzystości i ułatwienia działalności małych firm istotne jest ustanowienie punktu informacyjnego po stronie USA, który zapewniłby wsparcie dla przedsiębiorstw unijnych zamierzających eksportować produkty na rynek amerykański. Są to często niewielkie przedsiębiorstwa z ograniczonymi zasobami, ale o wysokim poziomie specjalizacji na rynku niszowym, który jest podstawą ich konkurencyjności.

4.5.

EKES ubolewa nad faktem, że kluczowe obszary, takie jak bezpieczeństwo elektryczne, kompatybilność elektromagnetyczna, maszyneria i telekomunikacja, w których UE ma wyraźny żywotny interes, zostały uznane za obszary priorytetowe wymagające dalszego rozważenia. Powinny się one znaleźć wśród określonych konkretnych rezultatów dotyczących oceny zgodności w wyniku negocjacji.

4.6.

Komitet ubolewa również, że w części dotyczącej znakowania i etykietowania nie określono priorytetowych obszarów przyszłych działań i nie zarezerwowano miejsca w planach dla przyszłych przeglądów wymogów dotyczących znakowania i etykietowania czy dla uwzględniania wyników negocjacji w poszczególnych sektorach.

4.7.

Proponowany rozdział dotyczący SPS opiera się na porozumieniu WTO w sprawie środków sanitarnych i fitosanitarnych i przedstawia uwagi do propozycji tekstu przedłożonej przez UE do omówienia ze Stanami Zjednoczonymi w rundzie negocjacji, która miała miejsce w dniach 29 września – 3 października 2014 r., i udostępnionej do wiadomości publicznej dnia 7 stycznia 2015 r.

4.8.

Porozumienie WTO w sprawie środków sanitarnych i fitosanitarnych, które obejmuje stosowanie przepisów dotyczących bezpieczeństwa żywności, zdrowia zwierząt i roślin, uwzględnia zasadę ostrożności (art. 5 ust. 7), która obecnie jest również zapisana w traktacie lizbońskim. Ta kwestia nie podlega negocjacjom; w związku z tym nie może ona stanowić części porozumienia. EKES z ogromnym zadowoleniem przyjmuje zapewnienia UE, że TTIP nie zmieni istniejącego prawa żywnościowego, UE utrzyma swoje ograniczenia dotyczące hormonów i stymulatorów wzrostu w mięsie, a TTIP nie zmieni unijnych przepisów w sprawie organizmów zmodyfikowanych genetycznie.

5.1.

Ponieważ handel towarami obejmuje dużą część handlu transatlantyckiego, wszelkie wysiłki w celu poprawy procedur celnych będą miały silny wpływ na handel dwustronny, w szczególności w przypadku małych przedsiębiorstw.

5.2.

EKES z zadowoleniem przyjmuje dodatkowe propozycje mające na celu uproszczenie procedur celnych, a w szczególności: utworzenie punktu kompleksowej obsługi po obu stronach Atlantyku, ulepszenie koordynacji w zakresie norm międzynarodowych, a także opracowanie programu na rzecz partnerstwa handlowego; harmonizacja i dostosowanie danych, zobowiązanie się do przeprowadzenia oceny, jakie dane powinny być dostosowane; rozszerzenie zakresu obowiązków Wspólnego Komitetu Współpracy Celnej, aby działał jako „Specjalistyczny Komitet Celny” w odniesieniu do szeregu obszarów, które mają jeszcze zostać określone, a także interpretacja indywidualna.

5.3.

EKES apeluje do Komisji Europejskiej o wyjaśnienie elementów, które są szczególnie ważne dla przedsiębiorstw unijnych, a które nie są jeszcze jasne w dostępnym tekście, takich jak wartość de minimis, usunięcie wszystkich dodatkowych opłat oraz kwestia kar i odpowiedzialności w przypadku naruszenia przepisów prawa celnego.

6.1.

W swojej ofercie dotyczącej usług Unia proponuje konkretne zobowiązania w sektorach, które mają kluczowe znaczenie dla promowania konkurencyjności i wzrostu Europy (sektor cyfrowy i telekomunikacyjny), przyspieszenia integracji globalnych łańcuchów wartości (transport, usługi kurierskie, usługi biznesowe i usługi świadczone w ramach wolnych zawodów) lub które mają wpływ na kluczowe sektory gospodarki (budownictwo, handel detaliczny, energia).

6.2.

EKES odnotowuje też z satysfakcją, że w propozycji UE zaprezentowano strukturę ułatwiającą ustanowienie sprawiedliwego, przejrzystego i spójnego systemu wzajemnego uznawania przez strony kwalifikacji zawodowych oraz określono ogólne warunki negocjacji umów o wzajemnym uznawaniu, które mają zasadnicze znaczenie dla zapewnienia lepszego dostępu do rynku dla unijnych usługodawców.

6.3.

Komitet przypomina trzy główne aspekty związane z usługami: konieczność zwiększenia dostępu do rynku, zarówno na poziomie federalnym, jak i stanowym; uznanie, że dostęp do rynku zależy także od ściślejszej współpracy regulacyjnej; postulat, aby zachować specyfikę usług publicznych zgodnie z TFUE.

6.4.

EKES podkreśla, że Komisja powinna dopilnować, aby w odniesieniu do usług TTIP wykraczał poza istniejące umowy w rodzaju GATS czy TiSA oraz aby zawierane były szczegółowe umowy w celu wyeliminowania wielu barier dyskryminacyjnych, które istnieją w USA.

6.5.

EKES podkreśla szczególny problem, który Komisja powinna wziąć pod uwagę, a który dotyczy nierównomiernego dostępu do rynku: firmy amerykańskie mogą korzystać z jednolitego rynku unijnego, podczas gdy przedsiębiorstwa unijne stają w obliczu rozdrobnionego rynku amerykańskiego, gdyż duża liczba sektorów usługowych podlega regulacji na poziomie stanów. EKES zwraca uwagę na fakt, że utrzymanie przez Stany Zjednoczone obowiązku wizowego w stosunku do obywateli niektórych państw członkowskich UE, podczas gdy obywatele Stanów Zjednoczonych nie potrzebują wizy, aby udać się do krajów UE, oznacza dyskryminacyjne traktowanie obywateli UE i negatywnie wpływa na stosunki dwustronne.

6.6.

EKES pragnie poczynić następujące uwagi na temat poszczególnych sektorów:

6.7.

W odniesieniu do usług publicznych w opinii EKES-u w sprawie: „Handel z korzyścią dla wszystkich” wskazano, że ochrona usług publicznych w umowach handlowych „może być zapewniona w najlepszy sposób z wykorzystaniem listy pozytywnej w odniesieniu do zarówno do dostępu do rynku, jak i traktowania narodowego”. W aktualnej ofercie UE w sprawie usług w TTIP przyjęto jednak bezprecedensowe „hybrydowe” podejście do wymieniania usług, które może pozostawiać znaczny margines niepewności.

6.8.

W załączniku III w sprawie dostępu do rynku zawarto listę pozytywną, której brzmienie jest identyczne z brzmieniem unijnej listy zobowiązań w ramach GATS, gdzie „usługi użyteczności publicznej istnieją w sektorach takich jak usługi doradztwa naukowego i technicznego, usługi związane z badaniami i rozwojem w kwestii nauk społecznych i humanistycznych, usługi badawcze i analizy technicznej, usługi związane ze środowiskiem naturalnym, usługi zdrowotne, usługi transportowe i usługi pomocnicze dla wszystkich środków transportu. Wyłączne prawa do takich usług są często przyznawane prywatnym podmiotom gospodarczym, na przykład podmiotom gospodarczym, które otrzymały koncesje od władz publicznych, podlegającym szczególnym zobowiązaniom co do świadczenia usług. Mając na uwadze, że usługi użyteczności publicznej często istnieją również na poziomie podcentralnym, szczegółowa i wyczerpująca lista dla poszczególnych sektorów nie stanowi praktycznego rozwiązania” (13). Niemniej klauzula użyteczności publicznej pozwalająca na utrzymanie struktur monopolistycznych ma pewne braki; jednym z nich jest fakt, że jej zakres nie obejmuje ograniczeń, takich jak testy potrzeb ekonomicznych czy kwoty. EKES pragnie podkreślić, że zwolnienie dotyczące usług użyteczności publicznej musi mieć zastosowanie do wszystkich sposobów świadczenia usług.

6.9.

EKES wzywa do uściślenia i uszczegółowienia brzmienia zawartego w załączniku III zwolnienia dla usług użyteczności publicznej w celu dopilnowania, by wszystkie usługi publiczne podlegające outsourcingowi lub finansowane przez organizacje państwowe, prywatne organizacje nastawione na zysk oraz organizacje nienastawione na zysk zostały wyłączone z zakresu porozumienia.

6.10.

Wprawdzie klauzula zawieszająca i zapadkowa nie mają zastosowania do załącznika II, jednak EKES obawia się, że negocjacje mogą doprowadzić do przeniesienia ujętych obecnie w tym załączniku zastrzeżeń UE do załącznika I, co uniemożliwi wycofanie się z liberalizacji. W tym kontekście EKES popiera następujące stwierdzenie zawarte w sprawozdaniu doradczym niderlandzkiej Rady Społeczno-Gospodarczej: „Rządy muszą zachować swobodę uznania niektórych usług – według własnych preferencji – za usługi »użyteczności publicznej«” (14).

6.11.

EKES obawia się ponadto, że rządowe uregulowanie jakichkolwiek usług niewymienionych w sposób wystarczający w załączniku I i załączniku II będzie mogło zostać potencjalnie zakwestionowane przez rząd USA bądź w ramach międzypaństwowych procedur rozwiązywania sporów dotyczących naruszeń zobowiązań w zakresie traktowania narodowego lub klauzuli największego uprzywilejowania, bądź w ramach systemu sądów ds. inwestycji.

6.12.

Komitet ubolewa, że w porównaniu z innymi rozdziałami dostęp do rynku usług został zaniedbany i wzywa Komisję do wzmożenia wysiłków w celu usunięcia istniejących barier w dostępie do rynku w USA. Stany Zjednoczone nadal stosują całkowity zakaz w odniesieniu do żeglugi. Istnieją ograniczenia udziału kapitału zagranicznego, jak np. 25 % w transporcie lotniczym i 20 % w telekomunikacji, a także znaczące bariery graniczne w sektorze telekomunikacyjnym i technologii satelitarnych. Istnieje bardzo długa lista z wymogami w zakresie obywatelstwa, np. w bankowości, ubezpieczeniach i rachunkowości. Wymóg stałego pobytu obowiązuje w przypadku usług prawnych, rachunkowych, inżynieryjnych i ubezpieczeniowych. Wymóg obecności w danym miejscu istnieje na przykład dla branży prawnej, rachunkowości i ubezpieczeń, a w przypadku ubezpieczeń dochodzi również wymóg formy prawnej itd.

7.1.

TTIP oferuje stronom możliwość wspierania zrównoważonego rozwoju poprzez handel, a także wyjście poza jakąkolwiek inną umowę handlową zawartą przez którąkolwiek ze stron w odniesieniu do celów zrównoważonego rozwoju. W swoich opiniach REX/390 i REX/449 (15) Komitet wezwał do włączenia rzetelnego rozdziału dotyczącego handlu i zrównoważonego rozwoju, definiując go jako istotny element umowy, i w związku z tym z zadowoleniem przyjmuje kompleksowy i szczegółowy zakres propozycji przedłożonej przez Komisję. Jest jednak przekonany, że rzeczywista wartość tych przepisów zależy przede wszystkim od możliwości ich ostatecznego i skutecznego egzekwowania.

7.2.

W opinii REX/390 wskazano, że zasadniczym składnikiem umowy musi być stabilny wspólny mechanizm monitorowania przez społeczeństwo obywatelskie. W związku z tym EKES w pełni popiera oświadczenie komisarz Malmström, która wskazała, że skuteczne mechanizmy egzekwowania są niezbędne w ramach rozdziału dotyczącego zrównoważonego rozwoju (16). EKES w równym stopniu popiera zalecenia sformułowane w sprawozdaniu doradczym niderlandzkiej Rady Społeczno-Gospodarczej oraz francuskiej Rady Gospodarczo-Społecznej w sprawie „możliwości nakładania na strony w razie potrzeby skutecznych sankcji” (17).

7.3.

EKES wyraża uznanie dla dużego zaangażowania Komisji Europejskiej na rzecz wysokich norm pracy i ochrony środowiska. Z zadowoleniem przyjmuje fakt, że prawo do stanowienia przepisów i ustanawiania wysokich poziomów ochrony zostało potwierdzone w preambule porozumienia oraz w osobnym artykule w rozdziale o zrównoważonym rozwoju.

7.4.

Komitet wezwał do potwierdzenia zobowiązania stron do skutecznego wdrażania i egzekwowania ich prawa pracy oraz ich obowiązków wynikających z członkostwa w Międzynarodowej Organizacji Pracy. W związku z powyższym EKES z zadowoleniem przyjmuje uwzględnienie wiążących przepisów dotyczących ochrony podstawowych norm pracy, takich jak wolność zrzeszania się i prawo do negocjacji zbiorowych przez tworzenie związków zawodowych i przystępowanie do nich, zniesienie pracy przymusowej lub obowiązkowej, skuteczne zniesienie pracy dzieci oraz równość i brak dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu. Ponadto EKES z zadowoleniem przyjmuje dodatkowe włączenie zobowiązania stron na rzecz zapewnienia godziwych warunków pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy. Aby te postanowienia dotyczące zrównoważonego rozwoju były wiążące, należy przyjąć „trzystopniowe podejście” obejmujące konsultacje rządowe, wewnętrzne grupy doradcze i panele ekspertów z udziałem MOP oraz uwzględniające zawarte w porozumieniu postanowienie o rozstrzyganiu sporów.

7.5.

W odniesieniu do aspektów środowiskowych, włączenie postanowień w sprawie handlu wraz z gospodarowaniem odpadami i odpadami chemicznymi w sposób przyjazny dla środowiska stanowi odpowiedź na obawy społeczeństwa obywatelskiego. W związku z powyższym EKES popiera zawarcie w umowie zapisów mających na celu zapobieganie negatywnemu wpływowi chemikaliów i odpadów na zdrowie ludzkie i środowisko lub zmniejszenia go do minimum. EKES z zadowoleniem przyjmuje również zobowiązanie stron do prowadzenia zrównoważonej gospodarki leśnej oraz wzajemne uznanie znacznego negatywnego wpływu nielegalnych, nieudokumentowanych i nieuregulowanych połowów.

7.6.

Z zadowoleniem należy przyjąć zapis dotyczący współpracy między stronami w zakresie handlowych aspektów polityki rynku pracy i ochrony środowiska. EKES popiera uznanie znaczenia współpracy dla promowania godnej pracy w globalnych łańcuchach dostaw oraz przygotowania strategii i polityk mających na celu zwiększenie wkładu handlu w efektywne gospodarowanie zasobami, gospodarkę ekologiczną i gospodarkę o obiegu zamkniętym (18).

7.7.

Komitet wspiera cel, jakim jest ochrona praw pracowniczych i środowiska poprzez kodeks postępowania, znormalizowane systemy, oznakowanie, certyfikację, kontrolę i inne powiązane strategie korporacyjne.

7.8.

Odpowiedzialne prowadzenie działalności gospodarczej, jak w przypadku społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, może jeszcze bardziej wzmocnić cele zrównoważonego rozwoju. EKES popiera włączenie do rozdziału o zrównoważonym rozwoju wyraźnych odniesień do wytycznych OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych, inicjatywy ONZ Global Compact, ISO 26000, wydanej przez MOP trójstronnej deklaracji zasad dotyczących przedsiębiorstw wielonarodowych i polityki społecznej (deklaracja MNE) oraz wytycznych ONZ dotyczących biznesu i praw człowieka.

7.9.

Komitet zauważa, że propozycja tekstu przedłożona przez UE nie obejmuje elementów związanych z rozstrzyganiem sporów, które zostaną opracowane na późniejszym etapie, a także zastrzega sobie możliwość odniesienia się do tych elementów, gdy zostaną już podane do wiadomości publicznej.

7.10.

EKES popiera mechanizm egzekwowania opierający się na dialogu społecznym z myślą o wspieraniu wdrażania zobowiązania stron do propagowania handlu międzynarodowego w sposób przyczyniający się do realizacji celu zrównoważonego rozwoju. EKES z zadowoleniem przyjmuje propozycje Komisji dotyczące ustanowienia wewnętrznych grup doradczych obejmujących zrównoważoną reprezentację grup społeczeństwa obywatelskiego, reprezentujących w wyważonym stopniu przedsiębiorstwa, pracowników, konsumentów oraz podmioty z obszaru środowiska i zdrowia publicznego, i mogących przedstawiać opinie lub zalecenia dotyczące wdrażania TTIP (19). Doświadczenie zdobyte w związku z obowiązującymi umowami pokazuje, że w celu zapewnienia skuteczności takich mechanizmów monitorowania ważne jest, aby zalecenia wydane przez organy nadzoru były następnie objęte dochodzeniem instytucji UE oraz połączone z procesem egzekwowania.

8.1.

EKES zauważa, że Komisja przedstawiła propozycję w sprawie systemu sądów ds. inwestycji, wprowadzającą reformę proceduralną, która ustanawia nowy system mający zastąpić ISDS. Tekst składa się z dwóch części: właściwych przepisów o ochronie inwestycji i opisu funkcjonowania systemu, który rozstrzyga spory między inwestorami a państwami. Obejmuje także rozdział wprowadzający, który zawiera definicje specjalistycznych pojęć dotyczących ochrony inwestycji.

8.2.

Zgodnie z postulatem zawartym w opinii REX/390 uwzględniono bardziej szczegółowe definicje „prawa do stanowienia przepisów”, „wywłaszczania pośredniego” i „sprawiedliwego i równego traktowania”. Są to warunki, które muszą zostać spełnione w celu uregulowania procedury rozstrzygania sporów między państwem a inwestorem. Te objaśnienia zostały poczynione z myślą o prawie strony do przedłożenia w kontekście uregulowań interesu publicznego nad ochronę inwestora.

8.3.

EKES podkreśla, że zawarte w porozumieniu definicje, zwłaszcza prawa do stanowienia przepisów, powinny być jasne i powinny gwarantować państwu prawo utrzymywania i wprowadzania wysokich standardów, zwłaszcza w odniesieniu do ochrony socjalnej, ochrony środowiska i ochrony konsumenta, a przy tym zapewniać odpowiednią i uzasadnioną ochronę inwestorów przed protekcjonizmem i dyskryminacją. Komitet z zadowoleniem przyjmuje uwzględnienie, obok preambuły, osobnego artykułu w treści porozumienia. W przypadku prawa do wydawania przepisów w dziedzinie ochrony socjalnej powinno się wyraźnie wspomnieć o układach zbiorowych, w tym o trójstronnych układach zbiorowych i/lub porozumieniach ogólnych (erga omnes), aby nie mogły one być interpretowane jako naruszenie uzasadnionych oczekiwań inwestora. Warunki pracy i wynagrodzenia ustalone w kontekście układów zbiorowych nie mogą być uznawane za bariery pozataryfowe.

8.4.

EKES przyznaje jednak, że najbardziej istotne zmiany dotyczą proceduralnych aspektów rozstrzygania sporów. System arbitrażowy został przekształcony w system sądowniczy z trybunałem, w którym arbitrzy ad hoc powoływani przez strony sporu zostają zastąpieni przez sędziów ze stałej listy, którzy zostaną wyznaczeni przez strony umowy. Zmiany te czynią system bardziej zinstytucjonalizowanym. EKES wzywa strony do zapewnienia pełnej funkcjonalności systemu sadów inwestycyjnych zaraz po ratyfikacji traktatu. Sędziowie powinni mieć legitymację demokratyczną i być powoływani w sposób pozwalający wyeliminować ryzyko upolitycznionego systemu sądowego oraz ryzyko konfliktu interesów.

8.5.

EKES z zadowoleniem podkreśla wprowadzenie surowego kodeksu postępowania w celu zapewnienia bezstronności i zapobiegania konfliktom interesów. Utworzony zostaje również „sąd apelacyjny”, którego zadaniem będzie ocena orzeczeń sądu, co jest odpowiedzią na uzasadnioną krytykę dotyczącą systemu ISDS. Ponadto zapewniono przejrzystość z uwagi na zastosowanie do sporów przepisów UNCITRAL.

8.6.

EKES wprawdzie z zadowoleniem przyjmuje usprawnienia wprowadzone w celu zreformowania systemu, jednak wciąż jest zaniepokojony pewnymi istotnymi kwestiami, które należy rozwiązać.

8.7.

Przyznaje też, że nadal istnieją zróżnicowane obawy dotyczące wdrażania nowego systemu w zależności od zainteresowanych stron. EKES zwraca się do Komisji o dalsze rozważenie tych obaw w ramach jej ciągłych wysiłków zmierzających do usprawnienia systemu rozwiązywania sporów inwestycyjnych.

8.8.

Niektóre z tych obaw można podsumować w sposób następujący:

EKES wzywa Komisję do zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego i europejskiej społeczności prawnej w celu zajęcia się tymi obawami.

8.9.

Ponadto niektóre zainteresowane strony kwestionują potrzebę funkcjonowania odrębnego systemu arbitrażu inwestycyjnego w należycie funkcjonujących i wysoko rozwiniętych krajowych systemach prawnych (21).

8.10.

Podsumowując, EKES uważa, że zaprezentowana przez Komisję Europejską propozycja dotycząca systemu sądów ds. inwestycji stanowi krok w dobrym kierunku, jednak system ten musi zostać usprawniony w wielu obszarach, tak aby możliwe było jego funkcjonowanie jako niezależnego międzynarodowego organu sądowego. Komitet ubolewa, że propozycja dotycząca tego systemu została złożona bez przeprowadzenia pełnego i należytego procesu konsultacji oraz przed wykonaniem oceny skutków obejmującej zarówno koszty systemu, jak i jego funkcjonowanie. Wzywa Komisję do przygotowania takiej oceny skutków.

28.12.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 487/41

Sprawozdawca:

Ioannis VARDAKASTANIS

Współsprawozdawca:

Jarmila DUBRAVSKÁ

1.1.

Przyjęcie programu działań ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030 stanowi historyczny zwrot w stronę nowego paradygmatu dzięki zajęciu się dysproporcjami gospodarczymi, społecznymi i środowiskowymi w powszechny i zintegrowany sposób. Wszystkie kraje muszą przełożyć i wdrożyć ten program, bez względu na poziom dochodów. Ten unikalny program działań w pełni odzwierciedla europejskie wartości sprawiedliwości społecznej, demokratycznych rządów i społecznej gospodarki rynkowej oraz ochrony środowiska. W związku z tym stanowi on dla UE ogromną szansę na promowanie tych wartości oraz na podejście do realizacji programu w kompleksowy sposób. EKES wzywa UE, aby była dla całego świata wzorem do naśladowania w zakresie realizacji tego stanowiącego duże wyzwanie procesu.

1.2.

EKES z zadowoleniem przyjmuje zaangażowanie Unii Europejskiej w realizację celów zrównoważonego rozwoju. Wyraża jednak zaniepokojenie, że minął już rok od przyjęcia programu działań ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030, a UE nie podjęła konkretnych i przyszłościowych środków zmierzających do uwzględnienia celów zrównoważonego rozwoju w głównym nurcie polityki i programów UE ani nie rozpoczęła szerszych konsultacji ze społeczeństwem obywatelskim.

1.3.

UE stoi w obliczu mających fundamentalne znaczenie wyzwań politycznych, społecznych, gospodarczych i strukturalnych we wszystkich obszarach gospodarki i społeczeństwa. Nierówności, bezrobocie – zwłaszcza bezrobocie młodzieży – wykluczenie społeczne, ubóstwo, różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn, dyskryminacja i marginalizacja w europejskich społeczeństwach grup szczególnie wrażliwych niszczą fundamenty samej UE. W wielu państwach członkowskich kryzys finansowy dodatkowo zaostrzył ten problem, który przekształca się w kryzys praw człowieka i praw socjalnych.

1.4.

Program działań ONZ do roku 2030 powinien stać się proaktywną, transformacyjną i pozytywną narracją dla Europy, i proces ten musi się opierać na silnej woli i determinacji politycznej kształtowania zrównoważonej Unii Europejskiej przez takie przekształcenie naszych gospodarek, aby stały się odporne, konkurencyjne, zasobooszczędne, niskoemisyjne i sprzyjające włączeniu społecznemu. Ta przyszłościowa narracja pomogłaby też pomóc w pokonaniu bezprecedensowego braku zaufania obywateli UE do projektu europejskiego, a zwłaszcza zdobyć dla niego poparcie młodych ludzi. UE powinna wykorzystać program działań ONZ do roku 2030, aby przedstawić obywatelom Unii nową wizję Europy: umowę społeczną XXI wieku.

1.5.

EKES wzywa do przyjęcia nadrzędnej, zintegrowanej strategii działań na rzecz zrównoważonej Europy na okres do 2030 r. i późniejszy, zapewniającej konieczny długoterminowy horyzont czasowy, koordynację polityki i spójność wdrażania programu działań ONZ do roku 2030. Strategia ta powinna opierać się na porozumieniu międzyinstytucjonalnym między Komisją, Radą i Parlamentem, aby stworzyć solidne podstawy do dalszych działań politycznych. Zdaniem EKES-u obecne strategie unijne, takie jak strategia „Europa 2020”, która zastąpiła poprzednią nadrzędną strategię UE na rzecz zrównoważonego rozwoju z 2001 r., i dziesięć priorytetów przewodniczącego Junckera, nie dostarczają sposobu na pełne stawienie czoła wyzwaniu, jakim jest realizacja celów zrównoważonego rozwoju w UE.

1.6.

Wspomniana nadrzędna strategia musi obejmować szczegółowe zadania dotyczące wdrażania celów zrównoważonego rozwoju, mechanizmy przeglądu i monitorowania, plany działania wraz z koniecznymi instrumentami ustawodawczymi i politycznymi, działania podnoszące świadomość, takie jak badanie Eurobarometru dotyczące celów zrównoważonego rozwoju, a także plan pozyskania środków finansowych. Komisja powinna zainicjować proces prowadzący do opracowania tej strategii w swoim przygotowywanym komunikacie, a etap jej opracowywania powinien obejmować szerokie konsultacje ze społeczeństwem obywatelskim, rządami, parlamentami i władzami lokalnymi. EKES wyraża swoją gotowość do wspierania tego procesu w charakterze promotora.

1.7.

Zadanie nakreślenia wewnętrznej i zewnętrznej polityki UE przez Komisję zgodnie z 17 celami zrównoważonego rozwoju stanowi niezbędny etap tego procesu. EKES wzywa Komisję, aby uzupełniła te działania szczegółową analizą luk w odniesieniu do 17 celów zrównoważonego rozwoju, aby zidentyfikować obszary, w których UE powinna podjąć uprzednie pilne działania.

1.8.

EKES zidentyfikował następujące kluczowe obszary polityki przemiany transformacyjnej w kierunku zrównoważonego rozwoju i zaleca, aby Komisja ustanowiła odpowiednie inicjatywy przewodnie, w tym przejrzyste plany działania i kamienie milowe, z uwzględnieniem zaleceń zawartych w pkt 4.3 niniejszej opinii:

1.9.

EKES wzywa Komisję do uwzględnienia celów zrównoważonego rozwoju w głównym nurcie wszystkich stosownych polityk. W tym celu należy wykorzystać przeglądy śródokresowe przeprowadzane w latach 2014–2020. Przyszłe okresy WRF będą stanowiły idealną okazję do pełnego uwzględnienia celów zrównoważonego rozwoju w głównym nurcie programów wydatków unijnych.

1.10.

Szczególnie ważne jest włączenie programu działań ONZ do roku 2030 do głównego nurtu działań zewnętrznych Unii Europejskiej. Komisja powinna w pełni dostosować obszary o kluczowym znaczeniu – takie jak polityki handlu i rozwoju, globalne polityki środowiskowe i działania w dziedzinie klimatu, pomoc humanitarna, zmniejszanie ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi, transfer technologii i promocja praw człowieka – aby aktywnie stymulować realizację programu działań ONZ do roku 2030. EKES wzywa również Komisję do pełnego włączenia i stosowania programu działań ONZ do roku 2030 w ramach europejskiego konsensusu w sprawie rozwoju oraz ubolewa, że nie zostało to w wystarczającym stopniu uwzględnione w globalnej strategii UE w dziedzinie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

1.11.

EKES zwraca się do Komisji o dokonanie oceny i usprawnienie poziomej i pionowej koordynacji polityki w celu skutecznej realizacji programu działań ONZ do roku 2030. Lepsze zarządzanie stanowi kluczowy czynnik umożliwiający zrównoważony rozwój. Europejski semestr powinien zostać wykorzystany jako odpowiednie ramy zarządzania na potrzeby pionowej koordynacji realizacji celów zrównoważonego rozwoju z państwami członkowskimi. EKES podkreśla, że uczestnictwo, przejrzystość, monitorowanie i przegląd, rozliczalność i zaangażowanie obywateli powinny plasować się wśród głównych cech i właściwości lepszego zarządzania.

1.12.

Eurostat powinien sporządzić i stosować zestaw wskaźników i poziomów referencyjnych, wzorem tych opracowanych przez ONZ, aby ułatwić przegląd, monitorowanie, rozliczalność i przejrzystość procesu wdrażania celów zrównoważonego rozwoju oraz dostarczyć unijnym instytucjom, państwom członkowskim i wszystkim zainteresowanym stronom twardych danych statystycznych z podziałem na poszczególne cele zrównoważonego rozwoju i zadania.

1.13.

EKES odnotowuje z uznaniem, że cztery państwa członkowskie UE znalazły się wśród 22 krajów, które jako pierwsze przedstawiły dobrowolne przeglądy wdrażania celów zrównoważonego rozwoju na Forum Politycznym Wysokiego Szczebla ds. Zrównoważonego Rozwoju (HLPF) ONZ w 2016 r. EKES wzywa UE, aby stała się wzorem do naśladowania i została pierwszym regionem, który przedstawi taki dobrowolny przegląd podczas HLPF w 2017 r. EKES jest skłonny zorganizować uzyskanie wkładu społeczeństwa obywatelskiego.

1.14.

UE powinna przyjąć podejście do realizacji celów zrównoważonego rozwoju uwzględniające udział wielu zainteresowanych stron, w tym wszystkich podmiotów i organizacji społeczeństwa obywatelskiego, zgodnie z zasadami partycypacji, rozliczalności i partnerstwa. EKES sam już przedstawił konkretną inicjatywę dotyczącą stworzenia forum europejskiego społeczeństwa obywatelskiego na rzecz zrównoważonego rozwoju, w którym uczestniczyć będą liczne zainteresowane strony. Komisja powinna proaktywnie badać i rozwijać inicjatywę dotyczącą karty celów zrównoważonego rozwoju w dążeniu do sprzyjania tworzeniu silnych partnerstw na szczeblach krajowym, unijnym i międzynarodowym.

2.1.

We wrześniu 2015 r. światowi przywódcy przyjęli program ONZ „Przekształcamy nasz świat: program działań na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030” ustanawiający zestaw celów zrównoważonego rozwoju, aby położyć kres ubóstwu, chronić planetę, zapewniać ochronę praw człowieka i zagwarantować dobrobyt dla wszystkich. Każdy cel obejmuje określone zadania, które mają zostać zrealizowane w ciągu najbliższych 15 lat.

2.2.

W Europie kluczową rolę w realizacji celów zrównoważonego rozwoju będzie odgrywać Unia Europejska. W programie prac na rok 2016 Komisja ogłosiła nową inicjatywę, „Kolejne działania mające zapewnić Europie zrównoważoną przyszłość”, aby ująć cele zrównoważonego rozwoju w politykach wewnętrznych i zewnętrznych UE (1).

2.3.

Na pierwszym etapie Komisja przeprowadza wewnętrzną analizę mającą określić obszary obecnej polityki UE, w których już podjęto wyzwania związane z celami zrównoważonego rozwoju. Komisja zwróciła się do EKES-u o wniesienie wkładu w ten proces za pomocą niniejszej opinii rozpoznawczej. Aby wziąć pod uwagę wnioski płynące z szerszej debaty z europejskim społeczeństwem obywatelskim Komitet uwzględnił wyniki dwóch dużych konferencji poświęconych realizacji celów zrównoważonego rozwoju, które odbyły się w EKES-ie w 2016 r., a także innych dużych konferencji (2).

3.1.

Komitet z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę w programie prac Komisji na rok 2016 zatytułowaną „Kolejne działania mające zapewnić Europie zrównoważoną przyszłość” z uwagi na przyjęte w niej nowe i najpilniej potrzebne podejście mające zapewnić Europie rozwój gospodarczy oraz zrównoważony rozwój społeczny i środowiskowy po 2020 r., a także wdrożenie celów zrównoważonego rozwoju w unijnej polityce wewnętrznej i zewnętrznej w zintegrowany sposób (3). Występują jednak obawy co do braku woli politycznej i politycznego zaangażowania, ponieważ jak dotąd niewiele uczyniono, aby wprowadzić ten program w życie.

3.2.

W sytuacji, w której projekt UE jest pod presją i wielu obywateli traci w niego wiarę, UE powinna wykorzystać cele zrównoważonego rozwoju do opracowania pozytywnej narracji transformacyjnej dla zrównoważonej Europy, łącząc w niej perspektywę długoterminową z konkretnymi środkami z zakresu polityki w perspektywie krótko- i średnioterminowej. Zrównoważony rozwój to „europejska marka” (4): program działań ONZ do roku 2030 odzwierciedla europejskie wartości oraz europejski model sprawiedliwości społecznej i demokratycznych rządów. Stanowi w związku z tym doskonałą okazję do stworzenia nowej, pozytywnej i przekonującej narracji i wizji dla UE.

3.3.

Program działań ONZ do 2030 r. zyskał poparcie wszystkich państw członkowskich i UE jak całości. Teraz czas na jasne zobowiązania polityczne na najwyższym szczeblu politycznym potwierdzające, że UE przyjęła ten nowy program jako wizję i nadrzędne ramy budowania unii zrównoważonego rozwoju (5).

3.4.

Realizacja celów zrównoważonego rozwoju nie dotyczy wyłącznie rozwoju lub środowiska naturalnego. Cele zrównoważonego rozwoju są odpowiedzią na najważniejsze wyzwania w zakresie transformacji naszych gospodarek i społeczeństw, także w rozwiniętym świecie. Ich realizacja w UE wymaga nowego modelu rozwoju bardziej zrównoważonego pod względem gospodarczym, bardziej sprzyjającego włączeniu społecznemu i w dłuższej perspektywie bardziej opłacalnego z punktu widzenia ochrony środowiska oraz zapewniającego, aby zasoby naszej planety były sprawiedliwie dzielone pomiędzy ludność świata, której liczba stale rośnie. Istnieje potrzeba nadania naszym gospodarkom zupełnie nowego kierunku (6). Nowa koncepcja rozwoju powinna zakładać nową definicję dobrobytu dla UE oraz nowy zestaw wskaźników. Cele zrównoważonego rozwoju powinny być wykorzystywane jako dźwignie, które umożliwią i przyspieszą w perspektywie długoterminowej przejście na odporną, konkurencyjną, zasobooszczędną i sprzyjającą włączeniu społecznemu gospodarkę UE.

3.5.

Uruchomienie przez Komisję planu działania na rzecz odnowienia Konsensusu europejskiego w sprawie rozwoju pozwala przypuszczać, że Komisja zamierza w pierwszej kolejności skupić się na realizacji nowego programu działań w ramach polityki rozwojowej. Ten rodzaj nadawania priorytetów działaniom nie jest zgodny ze zintegrowanym podejściem w ramach celów zrównoważonego rozwoju, które wymaga nadrzędnych i zintegrowanych strategii wykonawczych obejmujących politykę zewnętrzną i wewnętrzną.

3.6.

W celu stworzenia ram zarządzania umożliwiających realizację celów zrównoważonego rozwoju UE będzie musiała wydłużyć swój horyzont planowania daleko poza rok 2020. Nadrzędna, długoterminowa strategia dla zrównoważonej Europy o horyzoncie czasowym sięgającym roku 2030 i dalszej przyszłości (7) powinna przekładać cele zrównoważonego rozwoju na wewnętrzne i zewnętrzne polityki UE, uwzględniając w szczególności wyzwania stojące przed Europą, w połączeniu z przejrzystymi planami i programami działania na rzecz inicjatyw ustawodawczych i politycznych oraz szczegółowym harmonogramem do roku 2030. Parlament Europejski wezwał do przyjęcia podobnego podejścia (8).

4.1.1.

Do określenia politycznej strategii UE i planu działania na rzecz realizacji celów zrównoważonego rozwoju nie wystarczy jedynie nakreślenie aktualnej polityki UE. Przypisanie istniejących polityk UE do każdego celu zrównoważonego rozwoju z osobna nie pozwoli ocenić, czy możliwe jest osiągnięcie celów zrównoważonego rozwoju w UE bez podejmowania dalszych działań. Aktualna polityka w danym obszarze może być nieskuteczna lub podważana innymi politykami, mogą też pojawić się inne przeszkody. Dlatego zadanie nakreślenia polityki musi być połączone z analizą luk, służącą określeniu rzeczywistych luk występujących w polityce UE pod względem 17 celów programu działań ONZ do roku 2030 oraz powiązanych zadań.

4.1.2.

W tym kontekście EKES z zadowoleniem przyjmuje przygotowane pod kierownictwem byłego dyrektora generalnego DG ds. Środowiska Karla Falkenberga uwagi strategiczne „Sustainability Now!”, w których wyraźnie wskazuje się na wynikającą z programu działań ONZ do roku 2030 potrzebę reform w UE na przykładzie kilku obszarów politycznych.

4.1.3.

Nadal brakuje kompleksowej unijnej analizy luk w odniesieniu do celów zrównoważonego rozwoju. Jednak niedawno opublikowane indeks i tablica wskaźników celów zrównoważonego rozwoju oraz inne oceny przeprowadzone w państwach członkowskich UE wykazują, że cele te stanowią ambitny program także dla krajów o wysokich dochodach (9), zwłaszcza ze względu na sposób, w jaki wytwarzają one, dostarczają i konsumują produkty i usługi oraz związane z tym negatywne oddziaływanie na środowisko. Kluczowymi wyzwaniami dla państw UE są: cel zrównoważonego rozwoju 12 – zrównoważona konsumpcja i produkcja, cel zrównoważonego rozwoju 13 – działania w dziedzinie klimatu, cele zrównoważonego rozwoju 14 i 15 – konserwacja ekosystemów, zadania dotyczące zrównoważonego rolnictwa i wyżywienia zawarte w celu zrównoważonego rozwoju 2, a także cel zrównoważonego rozwoju 9 – przemysł, innowacje i infrastruktura, w przypadku których zidentyfikowano luki inwestycyjne.

4.1.4.

Pozostałe wyzwania związane są z celami zrównoważonego rozwoju „zorientowanymi na człowieka”, są to zwłaszcza: cel zrównoważonego rozwoju 10 – zmniejszenie nierówności, cel zrównoważonego rozwoju 8 – godna praca i zatrudnienie, cel zrównoważonego rozwoju 1 – ubóstwo, cel zrównoważonego rozwoju 5 – równouprawnienie płci oraz cel zrównoważonego rozwoju 4 – edukacja.

4.1.5.

Wielu państwom OECD nie udaje się zrealizować zadania dotyczącego wkładów finansowych we współpracę na rzecz rozwoju w ramach celu zrównoważonego rozwoju 17.

4.1.6.

Jako uniwersalny program działania cele zrównoważonego rozwoju powinny prowadzić też do ograniczenia negatywnego społecznego i środowiskowego oddziaływania gospodarek o wysokich dochodach na państwa trzecie. Do tej pory nie zmierzono tego aspektu w wystarczającym stopniu, stanowi on jednak ważne wyzwanie dla państw UE.

4.2.1.

Komitet uważa, że nakreślanie polityki UE powinno po pierwsze skupić się na narzędziach z zakresu polityki mających strategiczne znaczenie dla tworzenia i realizacji polityki UE. Według wstępnych ocen narzędzia te nie są w stanie sprostać wyzwaniu związanym z realizacją celów zrównoważonego rozwoju w UE (10). Horyzont czasowy żadnej z tych strategii nie odpowiada horyzontowi programu działań ONZ do 2030 r.

4.2.2.

Komisja Barroso przypisywała strategii „Europa 2020” nadrzędne znaczenie i zastąpiła nią strategię zrównoważonego rozwoju. Strategia „Europa 2020” obejmuje wprawdzie w zasadzie trzy wymiary zrównoważonego rozwoju, niemniej jest pomyślana w krótkiej perspektywie i ma wyraźnie europejski charakter. Nie uwzględniono w niej aspektu międzynarodowego, ani nie wskazano na wpływ polityki wewnętrznej UE na inne części świata i na politykę zewnętrzną, w tym na współpracę na rzecz rozwoju. Dlatego nigdy nie zastąpi ona wcześniejszej strategii zrównoważonego rozwoju. Dwa spośród celów zrównoważonego rozwoju nie zostały uwzględnione: cel zrównoważonego rozwoju 2 – żywność i rolnictwo i cel zrównoważonego rozwoju 16 – rządzenie, a pozostałe zostały uwzględnione jedynie częściowo, np. cel zrównoważonego rozwoju 6 (woda) i cel zrównoważonego rozwoju 11 (miasta).

4.2.3.

W dziesięciu priorytetach przewodniczącego Junckera w ogóle nie uwzględniono dwóch celów zrównoważonego rozwoju, mianowicie celu 14 – oceany i celu 15 – różnorodność biologiczna, a inne uwzględniono tylko częściowo, np. cel 4 – edukacja, cel 6 – woda, cel 11 – miasta oraz cel 12 – zrównoważona konsumpcja i produkcja.

4.2.4.

W sprawozdaniu pięciu przewodniczących określono węższy zestaw priorytetów i skoncentrowano się na kwestiach gospodarczych, finansowych, monetarnych i fiskalnych, a jako piąty temat uwzględniono kwestię rządzenia. Sprawozdanie to zawiera pewne odniesienia do obszarów celów zrównoważonego rozwoju takich jak energia, zatrudnienie, włączenie społeczne i systemy opieki zdrowotnej.

4.2.5.

Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS) przyciągnął projekty sektorowe, które wydają się spójne z niektórymi wyzwaniami związanymi z realizacją celów zrównoważonego rozwoju, takimi jak energia(40 %), środowisko i efektywna gospodarka zasobami (12 %), infrastruktura społeczna (3 %) (11).

4.2.6.

Szereg celów zrównoważonego rozwoju – szczególnie cel 3 – zdrowie, cel 5 – równouprawnienie płci, cel 10 – nierówności i cel 11 – miasta – nie zostało należycie uwzględnionych w tematycznych priorytetach inwestycyjnych europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych (EFIS).

4.2.7.

W najnowszej globalnej strategii UE w dziedzinie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE wprowadziła szersze ramy umożliwiające uwzględnienie programu działań ONZ do roku 2030 w takich obszarach jak handel, rozwój, demokracja, prawa człowieka, pomoc humanitarna, zmniejszanie ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi, transfer technologii i działania w dziedzinie klimatu. Strategia ta do pewnego stopnia uwzględnia cele zrównoważonego rozwoju związane z potrzebą zapewnienia globalnego dzielenia się dobrobytem. Stanowi ona też, że cele zrównoważonego rozwoju nadadzą kształt porozumieniu, które w przyszłości zastąpi umowę z Kotonu, oraz że stanowią czynnik napędowy przeglądu europejskiego konsensusu na rzecz rozwoju.

4.3.1.

Na podstawie analizy rzeczywistych luk i tendencji w realizowaniu przez UE celów i zadań Komisja powinna wskazać obszary polityki mające kluczowe znaczenie dla wymaganych przemian transformacyjnych. Działanie w ramach polityki powinno koncentrować się na tych kluczowych obszarach za pomocą odpowiednich inicjatyw przewodnich, w tym przejrzystych planów działania i kamieni milowych. Biorąc także pod uwagę swoje wcześniejsze prace w tych obszarach, EKES uznaje, że następujące kluczowe obszary polityki mają zasadnicze znaczenie:

4.3.2.1.

Jednym z głównych dążeń w ramach celów zrównoważonego rozwoju jest zapewnienie, aby ścieżki rozwojowe nie wykraczały poza granice wyznaczone przez naszą planetę w dziedzinach takich jak klimat, zużycie zasobów, jakość powietrza i wody oraz ochrona lądowej i morskiej różnorodności biologicznej. Wymaga to, aby regiony rozwinięte takie jak Europa zdecydowanie ograniczyły ślad węglowy swoich gospodarek przez zmianę modeli produkcji, konsumpcji i społeczeństwa w kierunku gospodarki niskoemisyjnej o obiegu zamkniętym. Przejście to stanowi szansę dla UE na modernizację swojej gospodarki, zwiększając w ten sposób jej konkurencyjność i odporność oraz poprawiając jakość życia i dobrobyt obywateli.

4.3.2.2.

Plany działania wprowadzono w 7. unijnym programie działań w zakresie środowiska, unijnych ramach polityki klimatyczno-energetycznej do roku 2030 i w planie działania UE dotyczącym gospodarki o obiegu zamkniętym. Należy jednak wyraźnie przyspieszyć praktyczne postępy w tym zakresie (12). Konieczna jest poprawa spójności z pozostałymi obszarami polityki oraz usunięcie luk we wdrożeniu przepisów, które występują w wielu państwach członkowskich, poprzez pełne włączenie do europejskiego semestru kwestii przejścia na gospodarkę niskoemisyjną i na gospodarkę o obiegu zamkniętym (13). 7. unijny program działań w zakresie środowiska i plan działania dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym wymagają silnych mechanizmów wdrażania i aktywnej koordynacji z innymi obszarami polityki w Komisji w celu zapewnienia efektywnych rezultatów (14). Poprawa dialogu i sojusze ze społeczeństwem obywatelskim, w tym z przedsiębiorstwami i związkami zawodowymi, są konieczne do osiągnięcia postępów. Aktywne polityki zatrudnienia muszą prowadzić do sprawiedliwej transformacji (15). Polityka przeciwdziałania zmianie klimatu musi opierać się na zasadzie „sprawiedliwości klimatycznej”, zapewniającej, aby obciążenia i korzyści płynące ze zmiany klimatu, jeśli chodzi o ich skutki dla praw człowieka, ubóstwa i nierówności, były sprawiedliwie dzielone i nie dotykały grup szczególnie wrażliwych.

4.3.2.3.

Należy zapewnić, aby rynki wspierały transformację gospodarczą, a ceny odzwierciedlały rzeczywiste koszty zewnętrzne emisji do atmosfery i zużycia zasobów naturalnych (16). Istniejące zobowiązania do usunięcia szkodliwych dla środowiska dotacji należy wprowadzić w życie oraz bardziej zdecydowanie reformować podatek na ochronę środowiska. Należy również rozszerzyć nowe projekty zdecentralizowanych rynków zielonej energii, na których konsumenci stają się też producentami. Podobnie, zdecentralizowana współkonsumpcja umożliwia konsumentom przejście do modelu gospodarki o obiegu zamkniętym. Wschodząca współkonsumpcja pociąga za sobą zmianę koncepcji pracy i będzie stanowić ważne źródło miejsc pracy. Będzie należało zapewnić przestrzeganie praw konsumentów i pracowników oraz uczciwą konkurencję w tym nowym sektorze (17).

4.3.3.1.

Zasadniczym dążeniem w ramach celów zrównoważonego rozwoju jest położenie kresu ubóstwu oraz zapewnienie, aby każdy mógł realizować swój potencjał w sposób godny i równy. W tym kontekście cele zrównoważonego rozwoju odzwierciedlają wartości i model społeczny Europy. Jednak przepaść między bogatymi a biednymi w Europie pogłębia się w ostatnich dziesięcioleciach, a ostatnie osiem lat recesji i kryzysu finansowego, polityk oszczędnościowych i, w pewnych obszarach, braku reform strukturalnych, jeszcze bardziej zwiększyło stopy bezrobocia i ubóstwa, nasiliło dodatkowe nierówności oraz wywarło jeszcze większą presję na ochronę socjalną, dotykając w szczególności grupy szczególnie wrażliwe.

4.3.3.2.

Osiągnięcie celów zrównoważonego rozwoju wymaga od UE zmiany paradygmatu gospodarczego w kierunku bardziej otwartego modelu rozwoju obejmującego sprawiedliwszą dystrybucję istniejącego bogactwa oraz zwiększającego odporność gospodarczą i finansową (18). Aby tworzyć miejsca pracy i rozwój gospodarczy, UE musi zapewnić sprzyjające otoczenie inwestycyjne, połączone z dobrze funkcjonującym rynkiem wewnętrznym, międzynarodową konkurencyjnością i zwiększonym popytem wewnętrznym.

4.3.3.3.

Cele zrównoważonego rozwoju powinny potwierdzać cele strategii „Europa 2020” w zakresie ograniczania ubóstwa, zatrudnienia i edukacji oraz inspirować do rozważenia skuteczniejszych sposobów ich osiągania. Kluczowe cele społeczne – takie jak godne zatrudnienie, eliminacja ubóstwa, ograniczenie nierówności i inwestycje społeczne – należy w ramach europejskiego semestru traktować na równi z kwestiami makroekonomicznymi (19). Pierwszy wniosek Komisji dotyczący europejskiego filaru praw socjalnych nie zawierał żadnego odniesienia do celów zrównoważonego rozwoju. W dalszych pracach przygotowawczych dotyczących europejskiego filaru praw socjalnych należy rozważyć uwzględnienie celów zrównoważonego rozwoju. Komitet opracowuje obecnie opinię w sprawie filaru praw socjalnym, w której w sposób wiarygodny przedstawi swoje stanowisko.

4.3.3.4.

UE powinna inwestować w spójniejsze i bardziej systematyczne podejście do zwalczania wykluczenia społecznego, marginalizacji i ubóstwa. Podejście to powinno skupiać się na grupach szczególnie wrażliwych, opierać na prawach człowieka i uwzględniać kwestie dyskryminacji ze względu na płeć. Należy przyjąć dyrektywę w sprawie równego traktowania (20).

4.3.3.5.

Siatki bezpieczeństwa socjalnego trzeba dostosować, aby mogły sprostać – oprócz wyzwań związanych z bezrobociem i starzeniem się społeczeństwa – także nowym wyzwaniom, zwłaszcza tym wywołanym przez nowe formy zatrudnienia, które mogą tworzyć nowe możliwości zatrudnienia, ale mogą też prowadzić do niepewnego zatrudnienia i ubóstwa pracujących. Należy wykorzystać potencjał tworzenia miejsc pracy wynikający z kluczowych transformacji gospodarczych, takich jak gospodarka cyfrowa, niskoemisyjna i o obiegu zamkniętym (21). Normy pracy i minimalny dochód europejski pomogłyby zapewnić spójność terytorialną i społeczną oraz redystrybucję bogactw i dochodów w sprawiedliwy sposób (22), z uwzględnieniem kompetencji państw członkowskich i UE w tych dziedzinach. Zarówno podmioty publiczne, jak i prywatne powinny uruchomić ogromny potencjał inwestycji społecznych w dziedzinie zatrudnienia (23). Aby „nikt nie został pominięty”, konieczne są inwestycje w wysokiej jakości, włączającą edukację oraz wysokiej jakości, niedrogie i zintegrowane usługi wspierające osoby potrzebujące.

4.3.3.6.

Przedsiębiorstwa społeczne wspierają integrację rynku pracy, dostarczając jednocześnie niedrogich produktów i usług o celach społecznych, np. usług dla zdecentralizowanej gospodarki niskoemisyjnej i gospodarki o obiegu zamkniętym. Powinny one otrzymywać wsparcie w postaci środków zachęty dla przedsiębiorstw typu start-up w gospodarce społecznej oraz w postaci sprzyjającego otoczenia regulacyjnego (24).

4.3.4.1.

Żywność – metody upraw, produkcji, konsumpcji, handlu, transportu, przechowywania i sprzedaży – stanowi podstawowy łącznik między ludźmi a planetą oraz ścieżkę prowadzącą do zrównoważonego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu (25). Cele zrównoważonego rozwoju, a zwłaszcza cele 2 i 12, stanowią niezbędne ramy wspólnych działań na rzecz zrównoważonego wyżywienia ludności na świecie do roku 2030. Niezwykle potrzebna jest transformacja w kierunku bardziej zrównoważonych systemów żywnościowych obejmujących wszystkie etapy od produkcji po konsumpcję. Producenci muszą wytwarzać coraz więcej żywności przy jednoczesnym zmniejszaniu wpływu na środowisko, zaś konsumentów należy zachęcać do przechodzenia na diety oparte na zdrowych i odżywczych produktach, które charakteryzują się mniejszym śladem węglowym.

4.3.4.2.

W ramach reformy WPR wprowadzono zestaw środków, które można uznać za krok w dobrym kierunku (26). Przechodzenie na zrównoważone systemy żywnościowe wymaga kompleksowej polityki żywnościowej, zintegrowanej z szeroko zakrojoną strategią na rzecz biogospodarki, a nie tylko samej polityki rolnej. Na podstawie uznania wzajemnej zależności produkcji i konsumpcji żywności należy opracować odpowiednią europejską politykę nakreślającą drogę do zrównoważonego rozwoju, zdrowia i odporności (27).

4.3.4.3.

Należy przy tym odpowiedzieć m.in. na pytanie postawione w sprawozdaniu Falkenberga dotyczące np. tego, czy nastawienie europejskiego rolnictwa na eksport da się pogodzić z celem, jakim jest wzmocnienie produkcji żywności w krajach rozwijających się.

4.3.4.4.

UE będzie miała kluczową rolę do odegrania w realizacji celu 12.3 dotyczącego zmniejszenia o połowę globalnej ilości odpadów żywnościowych. Podczas gdy prawie 800 mln ludzi na całym świecie cierpi z powodu głodu, dane pokazują, że jedna trzecia żywności produkowanej do spożycia przez ludzi zostaje na całym świecie utracona lub zmarnowana, w tym 100 mln ton w samej UE (28). EKES z zadowoleniem przyjmuje plan Komisji na rzecz utworzenia platformy dla zainteresowanych stron, która ma pomóc w określeniu koniecznych środków oraz umożliwić wymianę najlepszych praktyk w zakresie zapobiegania marnotrawstwu żywności i jego ograniczania (29).

4.3.5.1.

Transformacja gospodarki w kierunku bardziej zrównoważonego modelu będzie wymagała istotnej zmiany w dziedzinie inwestycji. Szacuje się, że osiągnięcie celów zrównoważonego rozwoju w skali globalnej będzie wymagało inwestycji o wartości ok. 3 bln USD (30), zarówno ze źródeł publicznych, jak i prywatnych. Do zmobilizowania zasobów finansowych na szczeblu unijnym i państw członkowskich konieczny jest holistyczny plan. Należy połączyć różne unijne programy i inicjatywy w zakresie finansowania.

4.3.5.2.

UE musi w sposób bardziej skuteczny kierować inwestycje publiczne w krajach rozwijających się ku osiągnięciu zintegrowanego rozwoju zrównoważonego oraz włączyć wskaźniki dotyczące celów zrównoważonego rozwoju do publicznego finansowania projektów rozwojowych. Co ważniejsze, UE musi zachęcać do prywatnych inwestycji w tych obszarach i rozszerzać ich zasięg.

4.3.5.3.

Ale również w samej UE osiągnięcie celów zrównoważonego rozwoju wymaga znacznych inwestycji w modernizację infrastruktury i zrównoważone przedsiębiorstwa. Pierwsze oceny wdrażania celów zrównoważonego rozwoju w UE wykazują istotne luki w inwestycjach w przemysł, innowacje i infrastrukturę (31).

4.3.5.4.

Zrównoważony rozwój przynosi istotne korzyści dla biznesu. Aby w pełni wykorzystać tę szansę, UE musi stworzyć sprzyjające otoczenie biznesowe zachęcające do innowacji, przedsiębiorczości i zrównoważonych inwestycji. Niektóre takie przedsięwzięcia już zostały uruchomione, zasadnicze znaczenie ma jednak zwiększenie skali i replikacja udanych przykładów zrównoważonej działalności gospodarczej. Dobrowolne inicjatywy, na przykład dotyczące społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, mogą wnieść pozytywny wkład w tę transformację. Należy je uzupełnić dodatkowymi środkami, takimi jak środki na rzecz zwiększania przejrzystości, rozwijania kompetencji, ułatwiania partnerstw i wspierania sprawozdawczości przedsiębiorstw. Komisja musi ocenić, czy wielostronne sojusze z sektorem prywatnym stanowiłyby przydatny instrument na szczeblu unijnym.

4.3.5.5.

Programy finansowania UE należy dostosować do celów zrównoważonego rozwoju. Inicjatywy takie jak plan Junckera oraz instytucje finansowe i publiczne banki inwestycyjne odegrają decydującą rolę. Wyzwaniem jest tutaj realokacja kapitału. Unia rynków kapitałowych stwarza możliwości promocji zrównoważonych inwestycji (32). Przegląd śródokresowy WRF będzie szansą na uwzględnienie celów zrównoważonego rozwoju w ramach głównych funduszy unijnych. Należy zachęcać do długoterminowych inwestycji i usunąć istniejące przeszkody (33).

4.3.6.1.

W zglobalizowanej gospodarce handel wywiera zasadniczy wpływ na zrównoważony rozwój w UE i na całym świecie. W wielu celach zrównoważonego rozwoju handel uznaje się więc za ważny środek wdrażania programu działań ONZ do roku 2030. W komunikacie zatytułowanym „Handel z korzyścią dla wszystkich” Komisja wprowadziła plan działania na rzecz bardziej odpowiedzialnych inwestycji i handlu w celu zabezpieczenia norm społecznych i środowiskowych w handlu oraz promocji zrównoważonego rozwoju (34). Realizacja celów zrównoważonego rozwoju musi być w sposób systematyczny i skuteczny powiązana z tym planem działania, a wyniki należy monitorować.

4.3.6.2.

Ambitne rozdziały dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju należy włączyć do wszystkich porozumień handlowych i inwestycyjnych UE oraz skutecznie wdrażać i egzekwować. Wymiar ram WTO związany ze zrównoważonym rozwojem wymaga wzmocnienia (35). Najlepszym sposobem, by zapewnić przestrzeganie norm społecznych oraz norm prawa pracy i środowiska w porozumieniach o wolnym handlu jest zadbanie o to, by społeczeństwo obywatelskie było znacznie bardziej zaangażowanie w negocjacje oraz proces wdrażania i monitoringu (36).

4.3.6.3.

Komisja powinna przyjąć strategię promującą godną pracę w globalnych łańcuchach dostaw (37). Należy udzielić wsparcia inicjatywom wielostronnym, aby promować należytą staranność w globalnych łańcuchach dostaw.

4.4.1.

W ramach wsparcia dla działań realizowanych w kluczowych obszarach polityki, UE musi ocenić i usprawnić poziomą i pionową koordynację polityki w celu skutecznej realizacji programu działań ONZ do roku 2030. Lepsze zarządzanie jest kluczowym czynnikiem umożliwiającym zrównoważony rozwój (38), a lepsza koordynacja stanowi podejście mające kluczowe znaczenie dla osiągnięcia spójności polityki.

4.4.2.

UE musi zwiększyć spójność swoich polityk i konsekwentnie ukierunkować je w stronę harmonijnego zrównoważonego rozwoju. Istniejący mechanizm uwzględniania aspektów polityki rozwojowej w innych obszarach, znany jako „spójność polityki na rzecz rozwoju”, powinien zostać poddany przeglądowi i wzmocnieniu, należy mu też nadać nową formułę, aby stał się instrumentem „spójności polityki na rzecz zrównoważonego rozwoju”. Należy także powiązać go z innymi wysiłkami na rzecz koordynacji poziomej.

4.4.3.

Komisja powinna również przeanalizować sposoby wykorzystania narzędzi służących „lepszemu stanowieniu prawa” do realizacji celów zrównoważonego rozwoju. W związku z tym należy poddać przeglądowi wytyczne dotyczące oceny skutków, np. poprzez wprowadzenie kryterium zrównoważoności w ocenach skutków dotyczących nowego ustawodawstwa.

4.4.4.

W dążeniu do włączenia celów zrównoważonego rozwoju w główny nurt wszystkich stosownych sektorów polityki Komisja powinna wykorzystać przewodnie zasady programu działań ONZ do roku 2030 jako ramy przeglądu prawodawstwa UE i tworzenia polityki UE, a zwłaszcza uwzględnić podejście oparte na prawach człowieka i zasadę „nikt nie może zostać pominięty”.

4.4.5.

Na podstawie globalnych wskaźników dotyczących celów zrównoważonego rozwoju uzupełnionych o odpowiednie wskaźniki europejskie UE musi ustanowić system monitorowania i przeglądu celów zrównoważonego rozwoju, który będzie skoordynowany z systemami monitorowania w państwach członkowskich oraz powiązany z systemem globalnego monitorowania na szczeblu HLPF.

4.4.6.

Należy również wprowadzić wskaźniki dotyczące celów zrównoważonego rozwoju do istniejących procesów monitorowania i oceny polityki. Dotyczy to w szczególności europejskiego semestru, który – jako główny mechanizm zarządzania UE – musi zostać dostosowany do realizacji celów zrównoważonego rozwoju.

4.4.7.

Wzmocnienie roli wskaźników zrównoważoności w ramach legislacyjnego procesu przydziału środków budżetowych przyniosłoby skutek w postaci dużego efektu dźwigni w zakresie wdrażania zrównoważonego rozwoju. Kryteria warunkowości uwzględnione w europejskich funduszach strukturalnych i inwestycyjnych powinny zostać dostosowane do realizacji celów zrównoważonego rozwoju.

4.4.8.

Należy wspierać inicjatywę europejskiej sieci na rzecz zrównoważonego rozwoju (ESDN) dotyczącą utworzenia między państwami członkowskimi platformy partnerskiego uczenia się.

4.4.9.

Sama UE powinna przejąć inicjatywę i zostać pierwszą organizacją regionalną, która przedstawi dobrowolny przegląd podczas sesji HLPF w 2017 r. Ponadto UE powinna wydawać coroczne sprawozdania przedstawiające, jak działania wewnętrzne i zewnętrzne UE przyczyniają się do realizacji celów zrównoważonego rozwoju w obszarze tematycznym, któremu w danym roku jest poświęcone HLPF (39). Społeczeństwo obywatelskie powinno w pełni uczestniczyć – za pośrednictwem Europejskiego Forum na rzecz Zrównoważonego Rozwoju – w sporządzaniu i przedstawianiu dobrowolnego przeglądu i sprawozdań tematycznych.

5.1.

Program działań ONZ do roku 2030 wymaga przejścia do modelu zarządzania z udziałem wielu zainteresowanych stron, z nadaniem większej roli społeczeństwu obywatelskiemu. Cele zrównoważonego rozwoju można zrealizować wyłącznie pod warunkiem że społeczeństwo obywatelskie i inne zainteresowane strony będą brać w tym procesie aktywny udział i przejmą za niego odpowiedzialność. Społeczeństwo obywatelskie musi być zaangażowane, począwszy od poziomu lokalnego, regionalnego i krajowego po unijny i HLPF, na każdym etapie aż do realizacji.

5.2.

Unii Europejskiej i jej państwom członkowskim EKES sugeruje ustanowienie europejskiego forum na rzecz zrównoważonego rozwoju, aby zapewnić zaangażowanie szerokiego kręgu organizacji społeczeństwa obywatelskiego i zainteresowanych stron w realizację celów zrównoważonego rozwoju w UE oraz w ich stałe monitorowanie i przegląd (40). Pierwszym zadaniem tego forum powinno być ułatwianie dialogu ze społeczeństwem obywatelskim w ramach tego procesu prowadzącym do wypracowania nadrzędnej unijnej strategii na rzecz zrównoważonego rozwoju.

5.3.

Komisja powinna wprowadzić szczegółowy program i linię finansowania wspierające budowanie zdolności organizacji społeczeństwa obywatelskiego, tak by mogły w pełni uczestniczyć w tym procesie. Istniejące programy budowania zdolności należy wyraźniej otworzyć na organizacje społeczeństwa obywatelskiego zajmujące się problemami krajowymi, które tworzą „pomost” między komponentami wewnętrznymi a zewnętrznymi, a także pomost w odniesieniu do kwestii dotyczących włączania celów zrównoważonego rozwoju w główny nurt polityki i rządzenia.

28.12.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 487/51

Sprawozdawca:

Christian MOOS

Współsprawozdawca:

Denis MEYNENT

1.1.

Prezydencja słowacka zwróciła się do EKES-u o przygotowanie opinii w sprawie prawodawstwa nieulegającego dezaktualizacji. Ta nowa koncepcja wpisuje się w ramy innych wniosków skierowanych do Komisji i współprawodawców w celu zapewnienia lepszego dostosowania prawodawstwa, w szczególności do potrzeby konkurencyjności UE oraz uwzględnienia specyfiki MŚP i mikroprzedsiębiorstw. Dotyczy zatem aspektów, w sprawie których EKES wielokrotnie się już wypowiadał.

1.2.

EKES odnotowuje, że czynione są starania w celu poprawy jakości prawodawstwa europejskiego oraz że należy je zintensyfikować.

1.3.

Komitet jest zdania, że wysokiej jakości, proste, zrozumiałe i spójne prawodawstwo „jest zasadniczym czynnikiem integracji i nie stanowi obciążenia ani kosztu, które należałoby zmniejszyć”. Jest niezbędne, jeśli chcemy generować zrównoważony wzrost gospodarczy oraz stymulować innowacje, konkurencyjność przedsiębiorstw, w tym MŚP, i tworzenie miejsc pracy wysokiej jakości.

1.4.

Zasada „innowacyjności”, określona w rozdziale 2, wpisuje się w logikę programu REFIT. EKES przypomina zasady programu dotyczącego lepszego stanowienia prawa, już określone i stosowane, i podkreśla, że wspomniana nowa zasada nie może przeważać nad nimi i powinna być stosowana rozsądnie i z ostrożnością, zwłaszcza w dziedzinie ochrony socjalnej i ochrony środowiska, zdrowia i ochrony konsumentów.

1.5.

EKES proponuje dalsze zbadanie możliwości związanych z zasadą innowacyjności poprzez wymianę sprawdzonych rozwiązań.

1.6.

Innowacyjność jest jednym z warunków koniecznych z punktu widzenia zrównoważonego wzrostu w Europie. Należy zatem stworzyć ramy regulacyjne sprzyjające innowacji, chociaż nie istnieje prosty związek między innowacjami a ramami regulacyjnymi. Poza przepisami prawnymi niezbędne są też środki mające na celu promowanie i rozwijanie innowacyjności (środki administracyjne, środki fiskalne, plan inwestycyjny itd.).

1.7.

Celem prawodawstwa europejskiego powinno być zawsze budowanie ram prawnych umożliwiających obywatelom i przedsiębiorstwom korzystanie z atutów rynku wewnętrznego oraz uniknięcie zbędnych obciążeń administracyjnych. Prawodawstwo nieulegające dezaktualizacji to takie przepisy, które są proaktywne i przewidujące. EKES opowiada się za prawodawstwem, które jest zdolne do przystosowania się do nowych warunków. Zdaniem Komitetu prawodawstwo nieulegające dezaktualizacji powinno opierać się na metodzie wspólnotowej.

1.8.

Należy unikać niepotrzebnych kosztów regulacyjnych. Koszty regulacji powinny być proporcjonalne do korzyści, jakie z nich wynikają.

1.9.

Komitet jest przekonany, że wszelkie przepisy muszą być wynikiem publicznych debat politycznych. W tym kontekście bardzo ważna jest rola społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych i należy wprowadzić odpowiednie ramy gwarantujące dialog społeczny i obywatelski wysokiej jakości, w ramach którego wyrażane opinie będą należycie uwzględniane.

1.10.

EKES zaznacza, że dezaktualizacji nie powinna ulegać zarówno treść, jaki i proces legislacyjny, tak aby odpowiadały one potrzebom przedsiębiorstw i obywateli.

1.11.

Prawodawstwo nieulegające dezaktualizacji powinno wytyczać zdecydowane cele – zawsze zgodne z celami wskazanymi w traktatach – oraz gwarantować elastyczność procesu transpozycji do prawa krajowego. Nie powinno być nadmiernie szczegółowe, a jedynie nakreślać ogólne ramy, które należy wdrożyć w odpowiednim czasie i w odpowiedni sposób na szczeblu krajowym, po przeprowadzeniu konsultacji z partnerami społecznymi i z reprezentatywnymi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego oraz po uwzględnieniu ich opinii. Należy dogłębniej przeanalizować stosowanie klauzul wygaśnięcia.

1.12.

EKES opowiada się za wyjaśnieniem zasad pomocniczości i proporcjonalności, które często wykorzystują dla swoich celów przeciwnicy inicjatyw legislacyjnych, choć ich rozumowanie nie jest wystarczająco uzasadnione.

1.13.

Społeczeństwo obywatelskie musi propagować prawodawstwo nieulegające dezaktualizacji. EKES posiada atuty, by być pośrednikiem pomiędzy ustawodawcą a organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i partnerami społecznymi.

1.14.

EKES podkreśla znaczenie ocen skutków przeprowadzanych na szczeblu krajowym i europejskim, w tym testu MŚP, dla wszystkich inicjatyw ustawodawczych i nieustawodawczych, tak aby decyzje polityczne podejmowane były w sposób świadomy i w oparciu o konkretne dane. Oceny skutków stanowią pomoc przy podejmowaniu decyzji politycznych, lecz nie są w stanie ich zastąpić.

1.15.

EKES domaga się, by zasięgano jego opinii, gdy Komisja, Parlament i Rada uzgodnią wycofanie wniosków ustawodawczych, ponieważ należy ocenić skutki materialne i niematerialne takiego kroku.

1.16.

Jest zdania, że Rada musi działać w bardziej przejrzysty sposób, a przyszła zmiana traktatów powinna mieć na celu poprawę spójności decyzji podejmowanych w Radzie. Należy także poszerzyć uprawnienia Parlamentu.

1.17.

EKES uważa za konieczne wykorzystanie na większą skalę wzmocnionej współpracy; jednocześnie należy jednak unikać osłabienia instytucji.

1.18.

Komitet nalega na swój udział w procesach konsultacyjnych, które powinny iść w parze z pogłębieniem UGW. Należy w lepszy sposób włączyć Parlament Europejski i organy doradcze do europejskiego semestru.

1.19.

EKES popiera stosowanie przyspieszonej procedury ustawodawczej w ramach rozmów trójstronnych wyłącznie w pilnych przypadkach.

2.1.

Prezydencja słowacka zwróciła się do EKES-u o przygotowanie opinii w sprawie nieulegającego dezaktualizacji prawodawstwa oraz o rozważenie, w jaki sposób UE może poprawić jakość przepisów, tak aby były one w stanie dostosować się do potrzeb gospodarki i społeczeństwa w czasach szybkich przemian. Prezydencja zastanawia się, jak utrzymać na rozsądnym poziomie koszty regulacji dla przedsiębiorstw, nie zaniedbując przy tym celów traktatów.

2.2.

Prawodawstwo nieulegające dezaktualizacji to takie przepisy, które są proaktywne, przewidujące oraz oferują maksymalną jasność i pewność prawa. EKES opowiada się zatem za prawodawstwem, które potrafi się dostosowywać i jednocześnie jest w stanie przewidzieć zmiany.

2.3.

Regulacje są również potrzebne do realizacji celów politycznych traktatów. Unia jest gospodarką rynkową i niektóre przepisy niosą ze sobą koszty dla przedsiębiorstw, np. w dziedzinie bezpieczeństwa i zdrowia w miejscu pracy. Równowaga między celami gospodarczymi i społecznymi gwarantuje pokój społeczny w Europie. Prawodawstwo nieulegające dezaktualizacji powinno szanować tę równowagę i promować spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną oraz solidarność między państwami członkowskimi.

2.4.

EKES popiera i podkreśla konieczność wzmocnienia legitymacji prawodawstwa europejskiego poprzez lepsze stanowienie przepisów, niemniej zwraca uwagę, by dążenie do unikania dezaktualizacji nie doprowadziło do odpolitycznienia procesu legislacyjnego. Komitet jest przekonany, że wszelkie przepisy muszą być wynikiem debat politycznych. W tym względzie należy wziąć pod uwagę ważną rolę społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych w ramach dialogu społecznego.

2.5.

Nieulegające dezaktualizacji prawodawstwo to takie przepisy, które obywatele postrzegają jako uzasadnione. Powinny one opierać się na zasadach reprezentacji, konsensusu i uczestnictwa oraz być w stanie zapewnić wyniki bądź rozwiązania wspólnego problemu.

2.6.

EKES sądzi, że europejski proces legislacyjny zasługuje na przegląd w kontekście traktatu z Lizbony i, w razie konieczności, w ramach nowego traktatu, tak aby polityki europejskie przynosiły jak najlepsze wyniki. Komitet pragnie uwypuklić ten właśnie aspekt nieulegającego dezaktualizacji prawodawstwa, a mianowicie jego jakość, legitymację, przejrzystość i charakter integrujący.

2.7.

EKES zaznacza, że dezaktualizacji nie powinna ulegać zarówno treść, jaki i proces legislacyjny, tak aby odpowiadały one potrzebom przedsiębiorstw i obywateli. Innymi słowy, jest to kwestia demokracji na poziomie europejskim.

2.8.

Tak więc decydujące znaczenie ma wola polityczna władz oraz ich wybór. Każde prawodawstwo można oceniać pod kątem jego zdolności do przełożenia tej woli politycznej na rzeczywistość oraz jego jakości demokratycznej. Komitet proponuje więc oceniać nie tylko treść prawodawstwa, lecz także proces legislacyjny.

2.9.

Ta nowa koncepcja prawodawstwa nieulegającego dezaktualizacji wiąże się z innymi inicjatywami na rzecz lepszego stanowienia prawa. EKES wielokrotnie wypowiadał się w swoich opiniach (1) na temat programu „lepszego stanowienia prawa” i programu REFIT (2). Pragnie przypomnieć swoją opinię w sprawie proaktywnego podejścia do prawa (3).

2.10.

Wprowadzenie w życie programów lepszego stanowienia prawa i REFIT (ten ostatni został zainicjowany przez Komisję Europejską w 2012 r. w celu zmierzenia obciążeń administracyjnych obowiązujących przepisów prawnych oraz ich wyeliminowania w razie konieczności) należy do najważniejszych priorytetów trzech prezydencji (Niderlandów, Słowacji i Malty) w okresie między styczniem 2016 r. a czerwcem 2017 r. Wyraźnie widać, że idea prawodawstwa nieulegającego dezaktualizacji wpisuje się w logikę tych programów.

2.11.

EKES odnotowuje, że czynione są starania w celu poprawy jakości prawodawstwa europejskiego oraz podkreśla, że należy je zintensyfikować. Komitet przyjmuje do wiadomości komunikat Komisji z 19 maja 2015 r. (4) oraz porozumienie międzyinstytucjonalne w sprawie lepszego stanowienia prawa z 13 kwietnia 2016 r. (5), stwierdzając jednocześnie, że do tego ostatniego nie został włączony.

2.12.

Komitet jest zdania, że wysokiej jakości, proste, zrozumiałe i spójne prawodawstwo gwarantowane przez Komisję, Parlament i Radę stanowi warunek sine qua non zapewnienia trwałego wzrostu gospodarczego i stymulowania innowacji, konkurencyjności przedsiębiorstw, w tym MŚP i mikroprzedsiębiorstw, oraz tworzenia wysokiej jakości miejsc pracy. Ponadto należy w pełni wprowadzić w życie Small Business Act we wszystkich dziedzinach.

2.13.

Europejskie prawodawstwo jest podstawowym czynnikiem integracji i nie stanowi obciążenia ani kosztu, które należałoby zmniejszyć. Odpowiednio skonstruowane, stanowi za to istotną dla wszystkich podmiotów i obywateli europejskich gwarancję ochrony, promowania i pewności prawa (6).

2.14.

EKES przypomina o znaczeniu już zdefiniowanych zasad mających na celu zapewnienie odpowiedniego prawodawstwa. Dotyczy to m.in. zasad właściwego i terminowego wdrażania, zasad pomocniczości i proporcjonalności, ostrożności, przewidywalności, zasady „najpierw myśl na małą skalę”, zewnętrznego wymiaru konkurencyjności i testu rynku wewnętrznego.

2.15.

Wydaje się, że dla Rady coraz ważniejszy staje się nowy aspekt prawodawstwa, a mianowicie zasada innowacyjności. Zasada ta, która wymaga uwzględnienia wpływu na badania i innowacje przy opracowywaniu i przeglądzie przepisów, jest jednym z wielu kryteriów oceny wniosków ustawodawczych Komisji w obszarach o charakterze technicznym, technologicznym lub naukowym. Powinna ona jednak być stosowana ostrożnie i w sposób inteligentny, zwłaszcza w dziedzinie ochrony socjalnej i ochrony środowiska, zdrowia i ochrony konsumentów.

2.16.

Z konkluzji Rady ds. Konkurencyjności (7) wynika, że „powinna być stosowana »zasada innowacyjności«, która zakłada, że w procesie opracowywania i przeglądu regulacji we wszystkich dziedzinach polityki uwzględniany jest wpływ tych regulacji na badania naukowe i innowacje”. Znajduje to również odzwierciedlenie we wniosku prezydencji słowackiej oraz w niedawnym badaniu Centrum Studiów nad Polityką Europejską (8), zgodnie z którym zbyt rygorystyczne zasady mogłyby zablokować inwestycje i osłabić innowacyjność. Takie podejście wpisuje się także w logikę programu REFIT.

2.17.

Komitet sądzi, że trzeba ją zdefiniować z wyprzedzeniem oraz uważnie sprecyzować zakres jej zastosowania.

2.18.

Zdaniem EKES-u zasada innowacyjności powinna mieć takie samo znaczenie jak wymienione w pkt 2.14 inne kryteria wykorzystywane przez Komisję do oceny oddziaływania wniosku ustawodawczego. Trzeba zatem znaleźć równowagę między zasadą innowacyjności a pozostałymi kryteriami oraz dopilnować, by nie przeważyła ona nad nimi.

2.19.

EKES proponuje, by prezydencja słowacka dogłębniej zbadała możliwości związane z zasadą innowacyjności poprzez wymianę sprawdzonych rozwiązań. Na tej podstawie Komisja będzie w stanie przygotować ocenę możliwości i wpływu nowej zasady.

2.20.

Celem prawodawstwa europejskiego powinno być zawsze budowanie ram prawnych umożliwiających obywatelom i przedsiębiorstwom korzystanie z atutów i swobód rynku wewnętrznego, tj. promowanie innowacyjnych ruchów w Europie. Oznacza to unikanie zbędnych obciążeń administracyjnych. Nieprzemyślane, przestarzałe i uciążliwe przepisy należy zmienić lub uchylić.

2.21.

EKES uważa, że koszty regulacji powinny być proporcjonalne do korzyści, jakie z nich wynikają. W interesie przedsiębiorstw, obywateli oraz organów egzekwowania prawa należy unikać zbędnych kosztów i obciążeń administracyjnych. Ważne jest, aby zysk netto i wartość dodana przepisów przewyższały jego koszty dla przedsiębiorstw i całego społeczeństwa.

3.1.

EKES domaga się lepszego zdefiniowania pojęcia „prawodawstwa nieulegającego dezaktualizacji”. Musi ono odpowiadać wartościom i celom Unii Europejskiej zgodnie z art. 1 i 2 traktatu lizbońskiego. W związku z tym zasada innowacyjności, która jest jednym z priorytetów prezydencji słowackiej (9), a zatem jest ściśle powiązana z nową koncepcją prawodawstwa nieulegającego dezaktualizacji, musi być stosowana odpowiedzialnie.

3.2.

Innowacyjność jest jednym z warunków koniecznych z punktu widzenia zrównoważonego wzrostu w Europie. Wszystkie przepisy, zarówno europejskie, jak i krajowe, muszą unikać nakładania zbędnych obciążeń na przedsiębiorstwa, a zwłaszcza MŚP, które dysponują niewielkimi środkami. Innowacje i konkurencyjność stanowią podstawę sukcesu społecznej gospodarki rynkowej w Europie. Innowacyjność wymaga ram regulacyjnych odpowiedniej jakości. Wzajemne oddziaływanie między prawodawstwem a innowacyjnością jest skomplikowane i nie może być rozpatrywane jedynie z punktu widzenia ilościowego, w sensie większej lub mniejszej ilości przepisów ustawowych (10).

3.3.

Zdaniem EKES-u należy z wyprzedzeniem ocenić zastosowanie w prawodawstwie europejskim klauzul wygaśnięcia, tak aby uniknąć w przyszłości przeszkód biurokratycznych.

3.4.

Prawodawstwo nieulegające dezaktualizacji powinno wytyczać zdecydowane cele, zawsze w zgodzie z celami traktatów, oraz gwarantować elastyczność procesu transpozycji do prawa krajowego, z poszanowaniem przytoczonych tu zasad. Nie powinno być nadmiernie szczegółowe, a jedynie wytyczać ogólne ramy, które następnie mogą zostać w razie potrzeby uzupełnione bądź poprzez instrumenty o charakterze nieustawodawczym, bądź przez krajowe organy regulacyjne, partnerów społecznych czy system samoregulacji, oczywiście zawsze pod kontrolą organów ustawodawczych na właściwym poziomie.

3.5.

EKES opowiada się za wyjaśnieniem zasad pomocniczości i proporcjonalności. Poszanowanie zasady pomocniczości czy też podziału kompetencji ma pierwszorzędne znaczenie dla sprawnego funkcjonowania Unii jako wspólnej przestrzeni prawnej. Niemniej, przeciwnicy inicjatyw legislacyjnych czasami wykorzystują te dwie zasady dla swoich celów, choć ich rozumowanie nie jest wystarczająco uzasadnione. Trzeba wyjaśnić kryteria określające stosowanie zasad pomocniczości i proporcjonalności. Przestrzeń prawna UE musi być jedną i niepodzielną całością.

3.6.

EKES uważa za niezbędne przyjrzenie się przede wszystkim procesowi legislacyjnemu na poziomie europejskim w celu poprawy jakości przepisów. Spora liczba inicjatyw ma na celu usprawnienie procesu legislacyjnego, lecz zainteresowane strony nie mogą się porozumieć co do środków. EKES odsyła do wytycznych Komisji zawartych w programie „Lepsze stanowienie prawa” (19 maja 2015 r.) i porozumienia międzyinstytucjonalnego (grudzień 2015/16 r., kwiecień 2016 r.), sprawozdania Brok-Bresso (luty 2016 r.), sprawozdania Hübner (marzec 2016 r.), sprawozdania Giegold (koniec maja 2016 r.), a zwłaszcza Small Business Act (luty 2011 r.). Wskazuje również na propozycje rządów i parlamentów państw członkowskich, inicjatywy takich grup jak Międzynarodowy Ruch Europejski (EMI) i Unia Federalistów Europejskich (UEF) oraz wkład instytutów badawczych i grup refleksji.

3.7.

Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie odgrywa istotną rolę w rozwoju europejskiej opinii publicznej. Europa potrzebuje mniej rozdrobnionej opinii publicznej, która przyczyniałaby się do propagowania europejskiego prawodawstwa nieulegającego dezaktualizacji. Jako przedstawiciel zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w Europie EKES może ułatwiać konsensus między różnymi podmiotami społeczeństwa obywatelskiego na wszystkich poziomach, również w państwach członkowskich. Mówiąc dokładniej, EKES jest ważnym pośrednikiem pomiędzy ustawodawcą a organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i partnerami społecznymi.

3.8.

EKES jest świadomy znaczenia ocen skutków, zwłaszcza dla MŚP. Powinny one zostać wzięte pod uwagę w procesie legislacyjnym, ale nie mogą one zastąpić procesu politycznego.

3.9.

Uproszczenie przepisów, które trudno zrozumieć, a nawet zastosować, bądź porzucenie zasad, które stały się zbyteczne, może być korzystne dla obywateli i gospodarki, przyczyniając się do budowania otoczenia sprzyjającego wzrostowi i tworzeniu większej liczby miejsc pracy wysokiej jakości (enabling environment). Niemniej EKES domaga się, by zasięgano jego opinii, gdy Komisja, Parlament i Rada uzgodnią wycofanie wniosków ustawodawczych. W takim wypadku trzeba ocenić skutki materialne i niematerialne takiego kroku i powiadomić o nich Komitet.

3.10.

W traktacie z Lizbony przewidziano wzmocnienie roli Parlamentu Europejskiego oraz metody wspólnotowej. W czasach kryzysu Rada Europejska stała się fundamentem europejskiego systemu instytucjonalnego. Zdaniem Komitetu należy to skorygować. Prawodawstwo nieulegające dezaktualizacji powinno opierać się na metodzie wspólnotowej.

3.11.

Posiedzenia Rady, na których decyzje podejmuje się większością kwalifikowaną, powinny być publicznie dostępne z myślą o zapewnieniu większej przejrzystości i demokracji. Zasadą powinno być zresztą głosowanie większością kwalifikowaną w Radzie. Komitet sądzi, że przyszła reforma traktatów powinna zmierzać do poprawy spójności decyzji Rady, której różne składy realizują obecnie częściowo sprzeczną politykę, co ma wyraźne konsekwencje dla jakości prawodawstwa.

3.12.

Rozszerzenie uprawnień Parlamentu Europejskiego, przewidziane w traktatach, lecz nadal nie urzeczywistnione, należy przeprowadzić w możliwie najkrótszym czasie. Wprowadzone w traktacie z Lizbony (art. 225 TFUE) ograniczone prawo inicjatywy należy w większym stopniu stosować zgodnie z postanowieniami traktatu. Odrzucenie przez Komisję powinno być możliwe jedynie ze względów formalnych, zwłaszcza w wypadku niewystarczającej podstawy uprawnień.

3.13.

Różnice w tempie integracji dają się od dawna zauważyć w UE i zdaniem wielu państw członkowskich będą nie do uniknięcia w przyszłości. W tym kontekście EKES uważa za konieczne wykorzystanie w większym stopniu wzmocnionej współpracy. Jednocześnie należy unikać osłabienia instytucji w wyniku zmiennej geometrii europejskich projektów z zakresu integracji. Podstawą wzmocnionej współpracy powinno być głosowanie większością kwalifikowaną.

3.14.

EKES popiera wniosek Parlamentu Europejskiego, by zapewnić unii gospodarczej i walutowej (UGW) „skuteczne i demokratyczne zarządzanie ekonomiczne”. Ponownie nalega na włączenie Komitetu do procesów konsultacyjnych, które muszą towarzyszyć pogłębieniu UGW, jeżeli ma w nim uczestniczyć społeczeństwo obywatelskie.

3.15.

EKES jest zdania, że stosowanie procedury przyspieszonej w ramach rozmów trójstronnych powinno być stosowane jedynie w sytuacjach niecierpiących zwłoki, co jest zresztą zgodne z postanowieniami Traktatu. W przeciwieństwie do komisji Parlamentu Europejskiego posiedzenia trójstronne nie są ani przejrzyste, ani dostępne. Zredukowanie procedury ustawodawczej do jednego czytania ogranicza udział społeczeństwa obywatelskiego.

3.16.

EKES sądzi, że instrumenty i procedury wprowadzone w następstwie kryzysu finansowego i kryzysu euro trzeba lepiej uwzględnić w europejskich ramach prawnych. Należy w lepszy sposób włączyć Parlament Europejski i takie organy jak Europejski Komitet Regionów (KR) i EKES do europejskiego semestru. Europejski mechanizm stabilności powinien stanowić część ram prawnych UE.

3.17.

W odniesieniu do aktów delegowanych, Komisja powinna zapewnić większą przejrzystość podejmowanych decyzji (zob. art. 290 TFUE), na co Komitet wielokrotnie zwracał uwagę.

28.12.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 487/57

Sprawozdawca generalny:

Antonello PEZZINI

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny zawsze utrzymywał, że skuteczna unia celna jest zasadniczym elementem procesu integracji europejskiej, służąc zapewnieniu swobodnego, bezpiecznego i przejrzystego przepływu towarów, przy poszanowaniu reguł konkurencji, maksymalnej ochronie konsumentów i środowiska i skutecznej walce z naruszeniami, oszustwami i podrabianiem, oraz ułatwiając rozwój legalnego handlu.

1.2.

Komitet zdecydowanie popiera określone we wniosku Komisji cele w zakresie, w jakim proponowane środki mają:

1.3.

EKES domaga się, by przy określaniu celu dyrektywy dodać, by ten instrument, umożliwiający stopniową, lecz konieczną konwergencję ku unitarnemu i jednolitemu systemowi regulacyjnemu – zarówno pod względem stosowania, jak i interpretacji – został wzbogacony o kontrolę i nadzór rynku, w oparciu o automatyczne mechanizmy wykrywania, które nie utrudniałyby rozwoju legalnego handlu europejskiego.

1.4.

Komitet zaleca, by sporządzane co dwa lata sprawozdanie, które ma być przedstawiane Parlamentowi Europejskiemu (PE), Radzie i EKES-owi, oprócz oceny stopnia konwergencji w zakresie wdrażania nowych przepisów na szczeblu terytorialnym, zawierało propozycję wskaźników dotyczących kolejnych kroków na drodze ku stworzeniu:

2.1.

Unia celna jest kamieniem węgielnym Unii Europejskiej. Począwszy od 1992 r. unijne przepisy prawa celnego są w pełni zharmonizowane z punktu widzenia przepisów prawa materialnego i proceduralnego. Od 2013 r. przyjęto nowy kodeks celny (Union Customs Code – UCC), rozporządzenie (UE) nr 952/2013, które weszło w życie w 2016 r.

2.2.

Sprawy celne w odniesieniu do aspektów regulacyjnych wchodzą w zakres wyłącznej kompetencji Unii, zgodnie z art. 3 TFUE, podczas gdy w gestii państw członkowskich znajdują się działania dotyczące organizacji kontroli, systemu sankcji oraz działania w zakresie egzekwowania przepisów wchodzących w zakres współpracy sądowej w sprawach karnych (tytuł V TFUE).

2.3.

Operacje celne UE stanowią prawie 16 % światowego handlu, co odpowiada przywozowi i wywozowi o wartości ponad 3 500 mld EUR rocznie. Należności celne pobrane w 2013 r. wyniosły 15,3 mld EUR, czyli prawie 11 % budżetu UE.

2.4.

Niezharmonizowane systemy krajowe dotyczące naruszeń przepisów prawa celnego oraz sankcji mogą prowadzić do sytuacji, w której nielegalny handel przenosi wymianę do państw członkowskich, w których ryzyko wykrycia jest mniejsze, a kary niższe. Jednocześnie legalnie działające przedsiębiorstwa muszą ponosić wyższe koszty związane z prowadzeniem działalności w wielu jurysdykcjach, gdzie różne systemy sankcji mogą zakłócać przepływy handlowe i modele działalności gospodarczej w ramach jednolitego rynku i przynosić korzyści przedsiębiorstwom działającym w krajach o mniej rygorystycznych kontrolach celnych.

2.5.

W ramach programu „Cła 2013” przeanalizowano krajowe systemy państw członkowskich dotyczące naruszeń przepisów prawa celnego i sankcji oraz stwierdzono znaczącą liczbę różnic między systemami, co zostało potwierdzone przez niedawne dogłębne analizy (1).

2.6.

W istocie walka z naruszeniami przepisów celnych opiera się na 28 (2) różnych zbiorach przepisów prawnych i różnych tradycjach administracyjnych lub prawnych, co powoduje ogromne różnice w definiowaniu tych sankcji oraz w ich surowości. Ponadto niejednolite egzekwowanie przepisów celnych wpływa na warunki konkurencji, które powinny być jednorodne na rynku wewnętrznym.

2.7.

Rozbieżności w egzekwowaniu przepisów dotyczą zwłaszcza: charakteru sankcji administracyjnych bądź karnych, typologii sankcji, pułapów i zakresu naruszeń, systemów rozwiązywania sporów/osiągania ugody, poziomów i rodzajów odpowiedzialności, czynników obciążających bądź łagodzących, terminów procedury i przedawnienia oraz odpowiedzialności osób prawnych.

2.8.

Konieczne staje się przezwyciężenie rozbieżności w egzekwowaniu przepisów, co wymaga wprowadzenia zharmonizowanych europejskich systemów celnych – zgodnie z zasadą jednolitego europejskiego organu celnego – w ramach których państwa członkowskie uzgadniałyby mechanizmy rozwiązywania sporów dotyczących rozliczeń w przypadku naruszenia przepisów prawa celnego, w zależności od charakteru i zakresu naruszenia, dążąc do uniknięcia procedur sądowych, które byłyby długie i kosztowne dla obydwu stron.

2.9.

Ponadto należy przypomnieć, że unia celna jest organem wykonawczym ogromnej części środków polityki handlowej UE i wdraża szereg umów międzynarodowych dotyczących przepływów handlowych, rozwijając – za pośrednictwem administracji państw członkowskich – istotne procesy horyzontalne w zakresie zarządzania danymi i podmiotami handlowymi oraz egzekwowania przepisów. Rozbieżności w egzekwowaniu przepisów w ramach systemu europejskiego były już przedmiotem skarg wnoszonych do WTO.

2.10.

Zważywszy na poważne problemy, przed którymi stoi unia celna pod względem funkcjonowania, oraz biorąc pod uwagę rozbieżne stosowanie przepisów, które zagrażają jej ogólnej skuteczności, EKES już wcześniej podkreślał potrzebę „realizowania spójnej polityki celnej, opartej na jednolitych procedurach – aktualnych, przejrzystych, skutecznych i uproszczonych – która mogłaby przyczynić się do zwiększenia gospodarczej konkurencyjności Unii Europejskiej w skali światowej” (3).

2.11.

Jak już wcześniej podkreślał EKES (4), w celu urzeczywistnienia prawdziwego rynku wewnętrznego należy wprowadzić jednoznaczne terminy na wdrożenie przepisów wykonawczych i jednolitą interpretację przepisów celnych Unii Europejskiej – która powinna działać jako jednolita administracja – w celu zapewnienia: jednolitego traktowania przedsiębiorców w dowolnym miejscu obszaru celnego UE; ułatwienia dostępu do statusu upoważnionego przedsiębiorcy; kompleksowej aktualizacji wszystkich zainteresowanych podmiotów; procedur informatycznych oraz wysokiej jakości szkolenia dla pracowników. Zasadniczo powinniśmy być zdolni do utworzenia jednolitego europejskiego organu celnego.

2.12.

Jedynie skuteczny postęp w kierunku ustanowienia jednolitego europejskiego organu celnego oraz odpowiednich struktur zarządzania może stanowić remedium na wciąż skomplikowane i niejednorodne funkcjonowanie unii celnej.

3.1.

Głównym celem wniosku Komisji dotyczącego dyrektywy jest określenie – za pośrednictwem dyrektywy harmonizującej – wspólnych prawnych ram odniesienia, mających zapewnić:

przy jednoczesnym zapewnieniu przestrzegania przepisów prawa celnego w sposób spójny w całej UE, wraz ze zharmonizowanym stosowaniem regulacji dotyczących naruszeń przepisów prawa celnego i sankcji w celu uniknięcia zbytnich różnic w krajowych systemach dotyczących naruszeń i w działaniach sankcjonujących – różnic, które mogłyby zakłócić reguły konkurencji i wpłynąć na swobodny przepływ towarów.

3.2.

W szczególności, wspólnotowa władza wykonawcza, w związku z wybraną podstawą prawną, tj. art. 33 TFUE, zaproponowała, by:

3.3.

Wniosek przedstawiony trzy lata temu przez Komisję Europejską został przedłożony Parlamentowi Europejskiemu do oceny i spotkał się z zastrzeżeniami ze strony kilku państw członkowskich. Parlament litewski argumentował, że „wybór podstawy prawnej (art. 33 TFUE) wniosku nie upoważnia Unii do podjęcia działań w celu ustanowienia ram dotyczących naruszeń unijnych przepisów prawa celnego i kar za takie naruszenia” (6), gdyż nie jest zgodny z zasadą pomocniczości, w szczególności narusza on wymogi zasady przyznania kompetencji, która przewiduje, że Unia podejmuje działanie jedynie w przypadku, gdy w Traktatach przewidziano podstawę prawną jej działania.

3.4.

Obecnie PE ponownie rozpoczął analizowanie wniosku, powierzając sporządzenie opinii Kaji Kallas, sprawozdawczyni Komisji IMCO, która zwróciła się o rozszerzenie podstawy prawnej tak, by uwzględnić art. 114 TFUE (7). Artykuł ten przewiduje obowiązkową konsultację z EKES-em, na co wskazano w piśmie w sprawie konsultacji, które wystosował do EKES-u przewodniczący Komisji IMCO Parlamentu Europejskiego.

3.5.

EKES w pełni zgadza się z tym wyborem oraz podkreśla znaczenie jednolitego systemu celnego, który jest w stanie zapewnić wartość i jedność, nie tylko na rynku wewnętrznym, ale i w całym społeczeństwie europejskim, które obecnie bardziej niż kiedykolwiek dąży do jednolitego systemu.

4.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny zawsze twierdził, że skutecznie funkcjonująca unia celna jest zasadniczym elementem procesu integracji europejskiej służącym zapewnieniu swobodnego przepływu towarów, poszanowaniu reguł konkurencji i maksymalnej ochronie konsumentów i środowiska.

4.2.

EKES uważa, że zasadnicze znaczenie ma wspólne podejście do zapobiegania naruszeniom przepisów prawa celnego, zniechęcania do ich dokonywania i jednoznacznej identyfikacji naruszeń oraz jednolite zarządzanie ustanawianiem sankcji, włączając w to systemy rozwiązywania sporów, w celu zapewnienia jednolitego i niedyskryminacyjnego stosowania przepisów UE na całym terytorium, jak przewidziano w art. 3 TFUE.

4.3.

EKES zdecydowanie popiera przyspieszenie procesu przemiany mającego na celu ustanowienie skutecznego jednolitego europejskiego systemu celnego, obejmującego jednorodne zarządzanie, Europejską Agencję Celną, utworzenie wspólnych celnych organów administracyjnych i sądowniczych (8), takich jak Europejski Sąd Celny (9), na wzór północnoamerykańskiego modelu stosowania jednolitego systemu w przypadku naruszeń przepisów prawa celnego oraz, w ostateczności, jednolitego systemu sankcji. System ten należy uzupełnić o uruchamiane na zasadzie ex ante systemy zapobiegawcze oraz systemy rozwiązywania sporów/osiągania ugody, mające na celu ograniczenie bądź eliminację kosztownych postępowań sądowych, penalizujących handel wspólnotowy, szczególnie w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw.

4.4.

Komitet jest zdania, że jednolite stosowanie prawa celnego UE musi również obejmować etap rozstrzygania sporów z udziałem podmiotów gospodarczych, zarówno z punktu widzenia rynku wewnętrznego, jak i międzynarodowego, jak również podejście ex ante do działań prewencyjnych w oparciu o jednoznaczne i wzmocnione rozwiązania telematyczne wykorzystujące ICT, aby zapobiec zbędnemu nakładowi pracy biurokratycznej związanej z identyfikacją.

4.4.1.

Komitet podkreśla znaczenie prowadzenia jednolitej „polityki celnej opartej na jednolitych, przejrzystych, skutecznych, wydajnych […] procedurach, dzięki której Unia Europejska będzie w stanie stawić czoła światowej konkurencji i która umożliwi ochronę praw […] europejskich przedsiębiorstw i konsumentów oraz własności intelektualnej” […] (10).

4.5.

EKES jest przekonany, że wszelkiemu europejskiemu systemowi dotyczącemu naruszeń przepisów prawa celnego i rozwiązywania sporów oraz osiągania ugody w kwestii sankcji muszą towarzyszyć środki obejmujące wszystkie pozostałe elementy stanowiące część ogólnego systemu egzekwowania przepisów, w tym nadzoru, kontroli, dochodzenia oraz monitorowania.

4.6.

Komitet uważa, że zasadnicze znaczenie ma zagwarantowanie pewności prawa i jego egzekwowania w sposób jednolity w całej Unii poprzez jednorodny system wykrywania i przypisywania naruszeń według jasnych i dobrze określonych kategorii oraz nakładania sankcji cywilnych niemających charakteru karnego, proporcjonalnych do ich wagi i w granicach wspólnych minimalnych i maksymalnych progów, które wymagają konwergencji wytycznych, przewidując także stosowanie sankcji o charakterze niefinansowym.

4.7.

Zdaniem EKES-u, ten pierwszy etap harmonizacji systemów dotyczących naruszeń wspólnych przepisów prawa celnego i sankcji za takie naruszenia powinien obejmować:

4.8.

EKES domaga się zapewnienia pełnej interoperacyjności pomiędzy różnymi bazami danych w ramach europejskiego systemu nadzoru rynku, aby skuteczniej zniechęcać do popełniania naruszeń. Tego rodzaju interoperacyjność należy zapewnić na podstawie wspólnej strategii i z wykorzystaniem znacznego wsparcia programów wspólnotowych, w celu zapewnienia wymiany informacji między poszczególnymi organami na różnych szczeblach w czasie rzeczywistym, zwłaszcza w przypadku poważnych naruszeń i sankcji, a także w celu intensywniejszego zwalczania nielegalnego handlu i uproszczenia procedur legalnego handlu.