21.10.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 389/1

1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny wyraża głębokie zaniepokojenie stanem Unii Europejskiej. Obecny kontekst polityczny i gospodarczy, w sytuacji rosnącej nieufności ze strony europejskich obywateli wobec procesu integracji UE, oznacza, że Komisja Europejska musi działać na rzecz przywrócenia ducha solidarności i odpowiedzialności, jak już wspomniano w programie prac na rok 2016. Istnieją narastające oznaki braku woli państw członkowskich, by znajdować wspólne i spójne rozwiązania. Jednocześnie podstawą działań UE powinno być przekonanie obywateli o ich odpowiedzialności za cele UE.

2.

Kryzys uchodźczy wymaga pilnych działań humanitarnych. Należy równocześnie poświęcić szczególną uwagę trudnościom, z jakimi borykają się europejskie rządy przy realizacji rozwiązań uzgodnionych przez wszystkich obywateli europejskich, którzy odczuwają niepewność i obawę. Należy otworzyć bezpieczne i legalne korytarze, a UE musi zdecydowanie dążyć do wspólnego europejskiego systemu azylowego, finalizując polityczne i prawodawcze inicjatywy zainicjowane w maju i czerwcu 2016 r. W celu przywrócenia wzajemnego zaufania i stabilności przestrzeni swobodnego przepływu Komisja Europejska powinna zwiększyć wysiłki na rzecz egzekwowania zasad praworządności we wdrażaniu dorobku prawnego UE w dziedzinie migracji i azylu oraz zadbać o odpowiedzialne zarządzanie strefą Schengen. Osłabienie układu z Schengen byłoby ciosem w samo serce europejskiego projektu i ograniczyłoby jego postępy. Zasadne żądanie bardziej uregulowanej kontroli granic zewnętrznych oraz bardziej uregulowanego zarządzania nimi z pełnym poszanowaniem zasady praworządności, uzasadniony postulat opinii publicznej dotyczący zwiększenia bezpieczeństwa i ochrony, a także żądanie ściślejszej współpracy w zwalczaniu terroryzmu – wszystko to nie może oznaczać budowy barier w obrębie UE i ograniczania swobodnego przepływu osób.

3.

Jeszcze większe obawy budzi rozprzestrzenianie się antyeuropejskich nastrojów i zwiększenie reprezentacji politycznej ruchów o charakterze ksenofobicznym i populistycznym w parlamentach narodowych i w całym społeczeństwie, co zagraża demokratycznym wartościom w Europie. W niektórych państwach członkowskich ruchy te mogą nawet wywierać wpływ na rząd. Jak widać z debaty w sprawie Brexitu, ta wrogość w stosunku do Europy jako całości może prowadzić do ryzykownej dyskusji na temat przyznawania rządom mechanizmów opt-out na podstawie ich aktualnych potrzeb politycznych. UE musi zareagować na te protekcjonistyczne i nacjonalistyczne tendencje i zmierzyć się z nimi również na poziomie kulturowym.

4.

Nie powinniśmy jednak pomijać ani pomniejszać dotychczasowych dokonań UE, a integracja gospodarcza musi zostać teraz uzupełniona o głębszą integrację polityczną i społeczną. Jednolity rynek jest podstawowym elementem integracji europejskiej i za wszelką cenę należy chronić funkcjonowanie jego reguł gry. Obywatele powinni brać czynny udział w tym procesie. Należy wzmocnić i zorganizować dialog na szczeblu lokalnym, krajowym i europejskim przy pomocy społeczeństwa obywatelskiego, w tym partnerów społecznych, którzy mają kluczowe znaczenie dla obrania nowego kursu przez Europę.

5.

Priorytetowe znaczenie w tej zmianie kulturowej powinni mieć ludzie młodzi, gdyż to ich najbardziej dotyka bezrobocie, a także to oni mają największy potencjał przezwyciężenia kryzysu. Na podstawie zdobytych doświadczeń „pokolenie Erasmusa” wykazuje otwartość i gotowość do wspólnej rozmowy i wzrastania z różnymi narodami i kulturami. Z tej przyczyny Komisja musi zaoferować wszystkim młodym ludziom, oprócz skromnych efektów gwarancji dla młodzieży, możliwość skorzystania z wymiany europejskiej, niezależnie od poziomu wykształcenia i statusu zawodowego.

6.

W nadal niepewnym klimacie gospodarczym i społecznym EKES wzywa Komisję Europejską do wykorzystania wszystkich dostępnych zasobów, aby pobudzać wzrost gospodarczy, zatrudnienie wysokiej jakości i postęp społeczny. Inwestycjom finansowym, produkcyjnym i społecznym daleko jeszcze do osiągniecia poziomu sprzed kryzysu. Należy zapewnić warunki makroekonomiczne wspierające wzrost gospodarczy, który powinien być z kolei napędzany sprzyjającymi warunkami inwestycyjnymi w obrębie dobrze funkcjonującego rynku wewnętrznego. Należy poświęcić uwagę wszystkim aspektom konkurencyjności międzynarodowej, a zwiększony popyt wewnętrzny może zapewnić europejskim przedsiębiorstwom impuls na rynku globalnym, powodując pozytywne sprzężenie zwrotne z korzyścią dla wszystkich.

7.

Należy ukierunkować zarządzanie gospodarką na osiągnięcie wzrostu gospodarczego i rozwoju społecznego oraz wdrożyć wszystkie priorytety określone w komunikacie w sprawie działań na rzecz dokończenia budowy unii gospodarczej i walutowej oraz w rocznej analizie wzrostu gospodarczego na 2016 r. Zalecenia dla poszczególnych krajów powinny lepiej wykorzystywać elastyczność w ramach istniejącego paktu stabilności i wzrostu w celu pobudzenia wzrostu gospodarczego. Należy zwiększyć poczucie odpowiedzialności za europejski semestr, angażując ogół społeczeństwa obywatelskiego i uznając specyfikę partnerów społecznych na poziomie europejskim i krajowym.

8.

Zaktualizowana strategia „Europa 2020” powinna wpisywać się w program działań Narodów Zjednoczonych na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030, który zawiera nowe cele zrównoważonego rozwoju (SDG). Należy przy tym postrzegać aspekty gospodarcze, społeczne i środowiskowe jako nierozłączne i wzajemnie zależne komponenty i ponawiać wysiłki na rzecz realizacji celów społecznych w tych przypadkach, w których UE nie wykazuje dostatecznych postępów.

9.

EKES zwraca się do Komisji o odgrywanie przewodniej roli w budowaniu konsensusu i zaangażowania w Parlamencie Europejskim i Radzie na rzecz realizacji wewnętrznego i zewnętrznego programu UE.

10.

W tym kontekście Komitet apeluje do Komisji o ukierunkowanie programu prac na rok 2017 na następujące trzy obszary strategiczne i uznanie nierozłącznego charakteru wymiaru wewnętrznego i zewnętrznego, a także gospodarczego, społecznego i politycznego:

—

W celu realizacji planu inwestycyjnego, który opiewa na co najmniej 2 % PKB UE, EKES zaleca wprowadzenie bodźca fiskalnego, między innymi poprzez inwestycje publiczne, które byłyby ukierunkowane na inwestycje stymulujące innowacje i wzrost gospodarczy. Należy przy tym nadać priorytet takim sektorom, jak energia, transport i infrastruktura szerokopasmowa, cyfryzacja, niskoemisyjna gospodarka o obiegu zamkniętym, gospodarka społeczna i umiejętności na rzecz przedsiębiorczości i dobrej jakości miejsc pracy. Wykorzystanie funduszy europejskich powinno być spójne z tymi celami. Należy promować zrównoważone przedsiębiorstwa i wzrost przemysłu i opracować plan na rzecz MŚP.

—

W odniesieniu do procesu europejskiego semestru EKES apeluje do Komisji o ścisłe monitorowanie i wdrażanie wszystkich celów – zarówno gospodarczych, jak i społecznych – związanych z formułowaniem zaleceń społecznych dla poszczególnych krajów w celu osiągniecia wymiernych wyników w realizacji celów strategii „Europa 2020”, w tym w zwalczaniu ubóstwa i nierówności.

—

Urzeczywistnienie jednolitego rynku wymaga zdecydowanego zaangażowania Komisji w realizację priorytetowych celów ustalonych w 2016 r. Swobodny przepływ pracowników musi pozostać priorytetem – sprawiedliwa mobilność oznacza przestrzeganie zasad równego traktowania i niedyskryminacji ze względu na narodowość, zgodnie z europejskim dorobkiem prawnym dotyczącym europejskich pracowników.

—

Zasada „równego wynagrodzenia za taką samą pracę w tym samym miejscu pracy”, przedstawiona przez przewodniczącego Junckera, uwzględniona w ramach UE dotyczących mobilności pracowników w UE, jest obecnie przedmiotem dyskusji w EKES-ie. Komitet wyraził już zaniepokojenie zakłóceniami, które mogą osłabić integrację rynku pracy i uczciwą konkurencję.

—

Unia gospodarcza i walutowa jest centralnym elementem jednolitego rynku i EKES podkreśla, że należy rozwijać jej filar gospodarczy, społeczny i polityczny. Strefa euro potrzebuje silniejszej tożsamości i należy przy tym uwzględnić kraje, które pragną do niej przystąpić.

—

Wykorzystanie szans oferowanych przez cyfryzację wymaga podjęcia działań w licznych dziedzinach. EKES apeluje do Komisji o ustanowienie regularnego procesu konsultacji, aby zarządzać skutkami, jakie niesie cyfryzacja w odniesieniu do jakościowych i ilościowych aspektów zatrudnienia, produkcji, konsumpcji i usług publicznych świadczonych obywatelom. Szczególną uwagę należy poświęcić wdrożeniu agendy umiejętności cyfrowych, szczególnie w kontekście zapewnienia dostępności dla wszystkich.

—

Unia energetyczna jest nadal daleka od urzeczywistnienia. EKES zwraca się do Komisji o przyspieszenie wdrażania strategii na rzecz unii energetycznej w celu zapewnienia bezpieczeństwa dostaw i rozsądnych cen energii poprzez zróżnicowanie jej źródeł i pełną integrację wewnętrznego rynku energii. Aby wesprzeć proces przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną, potrzebny jest fundusz sprawiedliwej transformacji. Potrzebne są także niezwłocznie konkretne działania na rzecz polityki przeciwdziałania zmianie klimatu. KE powinna zapewnić większe zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego i obywateli w opracowanie, przegląd i przede wszystkim realizację porozumienia paryskiego na szczeblu globalnym, krajowym i niższym niż krajowy.

—

Kryzys uchodźczy wymaga właściwego zarządzania. Należy otworzyć bezpieczne korytarze humanitarne, a UE musi podejmować zdecydowane działania w kierunku utworzenia wspólnego systemu azylowego.

—

W 2016 r. UE zwiększyła swoje znaczenie jako partner na arenie międzynarodowej i powinna umacniać swoją pozycję w promowaniu pokoju i stabilizacji na obszarach objętych konfliktem. Jednak jak dotąd niewystarczająca spójność wewnętrzna i brak zaangażowania politycznego osłabiały wpływy UE w świecie. Niezbędnym warunkiem skutecznych działań zewnętrznych jest możliwie jak największe zintegrowanie działań podejmowanych w ramach polityki zagranicznej i wewnętrznej.

—

Należy ponadto podjąć dodatkowe działania praktyczne na rzecz wzmocnienia bezpieczeństwa w Europie w ramach silnej wspólnej polityki zagranicznej służącej rozwiązywaniu otwartych konfliktów w krajach sąsiednich, polityki rozwoju spójnej z polityką innych instytucji międzynarodowych, międzynarodowej współpracy policyjnej i skutecznej kontroli granic zewnętrznych bez ograniczania swobód indywidualnych i prywatności.

—

EKES uważa, że konieczne jest zakończenie obecnych dwustronnych negocjacji handlowych i inwestycyjnych i zapewnienie przy tym równowagi interesów, jak wskazano w opinii EKES-u w sprawie komunikatu Komisji „Handel dla wszystkich”. Należy także zadbać o odpowiednie wdrożenia zawartych umów. Przy stosowaniu wielostronnego podejścia do umów handlowych w ramach WTO należy dążyć do przejrzystości i uczciwej równowagi interesów. Zawierane przez UE umowy nie powinny obniżać standardów środowiskowych, socjalnych, pracowniczych, konsumenckich oraz w innych dziedzinach, w tym w zakresie usług publicznych, a wręcz powinny dążyć do ich podwyższenia.

—

Globalne cele zrównoważonego rozwoju określone w programie działań ONZ-u na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030 muszą być włączane do obszarów polityki związanej z działaniami zewnętrznymi UE.

—

EKES apeluje do Komisji o skupienie wysiłków na inicjowaniu i stymulowaniu w skali globalnej rozwoju i eksportu technologii i rozwiązań w zakresie przeciwdziałania zmianie klimatu.

—

EKES zwraca się do Komisji o wszczęcie dyskusji nad sposobem działania UE. Niezbędne jest potwierdzenie europejskich wartości w ramach wspólnej wizji, a także potwierdzenie znaczenia tego aspektu Europy, który oparty jest na solidarności, spójności społecznej i budowie uczestniczącej i integracyjnej demokracji.

—

EKES zdecydowanie zachęca Komisję do ściślejszego monitorowania kwestii przestrzegania przez państwa członkowskie zasad praworządności i karty praw podstawowych, a także podejmowania aktywnych działań w przypadku wszelkich naruszeń.

—

EKES ubolewa, że Komisja nie uwzględniła w odpowiednim stopniu wkładu EKES-u w program prac na 2016 r. i nie uznała za stosowne przeprowadzić pogłębionej wymiany poglądów na temat podjętych przez nią decyzji politycznych. Budowanie systematycznego dialogu z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i wzmacnianie dialogu społecznego na wszystkich szczeblach ma kluczowe znaczenie dla osiągnięcia celów UE.

—

Inwestowanie w infrastrukturę, produkcję i miejsca pracy wysokiej jakości

—

Odnowienie europejskiego semestru z myślą o osiągnięciu wzrostu gospodarczego, konkurencyjności i postępu społecznego

—

Dokonanie szybkiego postępu w kierunku niskoemisyjnej gospodarki o obiegu zamkniętym

1.1.

Zatrudnienie pozostaje priorytetowym celem w 2017 r., który ma być osiągnięty zwłaszcza poprzez tworzenie nowych miejsc pracy dla osób długotrwale bezrobotnych, kobiet, młodzieży i migrantów.

1.2.

Komisja powinna ocenić wykorzystanie funduszy europejskich i zadbać o skuteczne ukierunkowanie finansowania, aby maksymalnie pobudzać innowacje i wzrost gospodarczy i nadać priorytet inwestycjom w infrastrukturę, produkcję i miejsca pracy wysokiej jakości. Należy poprawić śledzenie i sankcjonowanie nieprawidłowości w wykorzystywaniu środków UE.

1.3.

Sektory świadczące usługi społeczne są jednym z głównych źródeł zatrudnienia w Europie. W związku z tym Komisja powinna opracować plan działania zmierzający do maksymalizacji ich potencjału i udostępnić sektorowi społecznemu środki z Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych.

1.4.

W rocznej analizie wzrostu gospodarczego na 2017 rok należy nadać priorytet inwestycjom społecznym i wesprzeć gospodarki, które są zapóźnione w osiąganiu europejskich standardów gospodarczych i społecznych.

1.5.

Potrzebna jest ofensywa umiejętności oparta na sprawnym wdrożeniu nowego europejskiego programu na rzecz umiejętności i pakietu w sprawie zatrudnienia młodzieży (gwarancji dla młodzieży i europejskiego sojuszu na rzecz przygotowania zawodowego).

1.6.

Należy niezwłocznie wdrożyć środki przewidziane w planie działania na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym i nadać priorytet działaniom pomagającym zapewnić bardziej konkurencyjne otoczenie dla europejskich przedsiębiorstw. Komitet zwraca się do Komisji o zbadanie wykonalności utworzenia w ramach EKES-u otwartej europejskiej platformy na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym gromadzącej wszystkie zainteresowane strony.

—

Impuls dla cyfryzacji infrastruktury, produkcji i usług publicznych

—

Podnoszenie umiejętności cyfrowych i zwiększanie akceptacji dla rewolucji cyfrowej wśród pracowników i ogółu obywateli

2.1.

Cyfryzacja przemysłu będzie czynnikiem decydującym o konkurencyjności europejskiej gospodarki. Proces cyfryzacji ma istotny wpływ na europejskie społeczeństwo obywatelskie i stał się niezbędnym elementem w życiu ludzi. EKES – z uwagi na przekrojowy charakter swoich zadań jako forum reprezentującego społeczeństwo obywatelskie – będzie działał na rzecz zwiększenia akceptacji polityki w tej dziedzinie wśród europejskiego społeczeństwa obywatelskiego.

2.2.

Należy w większym stopniu strategicznie ukierunkować potencjał gospodarki cyfrowej na osiąganie ONZ-owskich celów zrównoważonego rozwoju – potencjał ten związany jest z innymi istotnymi zmianami gospodarczymi (np. z przejściem do współkonsumpcji i gospodarki niskoemisyjnej).

2.3.

Aby eliminować nierówności między ludźmi oraz małymi przedsiębiorstwami, należy w pełni wykorzystać agendę cyfryzacji w rozwijaniu inteligentnej produkcji, inteligentnych sieci energetycznych, inteligentnego transportu i mobilności, inteligentnych domów i inteligentnych wspólnot. Istnieją też znaczne możliwości wykorzystania cyfryzacji dla udoskonalenia usług publicznych i administracji. Komisja powinna promować wymianę najlepszych praktyk w tej dziedzinie między państwami członkowskimi.

2.4.

Należy odwołać się do partnerów społecznych w ramach europejskiej skoordynowanej strategii w celu wykorzystania wszystkich instrumentów dialogu społecznego z myślą o przezwyciężaniu wyzwań związanych z procesem cyfryzacji, aby maksymalizować możliwości znalezienia wysokiej jakości zatrudnienia, umożliwiać przekwalifikowywanie bądź podnoszenie kwalifikacji pracowników stających w obliczu cyfryzacji i określić nowe formy ich ochrony. W celu zapewnienia kompleksowego podejścia warto wprowadzić regularny proces konsultacji z innymi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego.

—

Wdrożenie strategii na rzecz unii energetycznej, w tym jej wymiaru zewnętrznego

—

Wdrożenie decyzji COP21 i wzmocnienie ich globalnej rangi

—

Zapewnienie sprawiedliwego przejścia do gospodarki niskoemisyjnej

3.1.

Komisja musi kontynuować wdrażanie dalekowzrocznej strategii zgodnie z programem prac załączonym do komunikatu w sprawie stanu unii energetycznej w 2015 r.

3.2.

Propozycja EKES-u dotycząca europejskiego dialogu energetycznego musi stać się kluczowym mechanizmem zapewniającym uwzględnienie wiedzy, obaw i interesów społeczeństwa obywatelskiego w procesie tworzenia unii energetycznej.

3.3.

Decyzje podjęte w ramach COP21 muszą być wdrażane niezwłocznie i przy pełnym zaangażowaniu zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego. Należy zapewnić równe warunki działania dla spółek konkurujących na szczeblu międzynarodowym, by zapobiec ucieczce emisji. Właściwym sygnałem byłoby wezwanie państw członkowskich do ogłoszenia wkładów ustalonych przez nie na szczeblu krajowym. Należy także wziąć pod uwagę potrzebę ponownego ożywienia inwestycji i wzmocnienia przywództwa UE w dziedzinie zielonych technologii.

3.4.

W świetle zobowiązań podjętych w ramach COP21 powinno się starannie ocenić ryzyko ucieczki emisji i by je skutecznie zniwelować, należy wdrożyć instrumenty polityczne, szczególnie w kontekście unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji na okres 2021–2030.

3.5.

System żywnościowy jest jedną z głównych przyczyn zmiany klimatu, a jednocześnie zmiana ta wpłynie na niego w znaczący sposób. Należy wzmocnić rolę sektora rolno-spożywczego w dostosowywaniu się do skutków zmiany klimatu i ich łagodzeniu. W kontekście planu działania UE na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym należy podkreślić znaczenie zapobiegania marnowaniu żywności i jego ograniczania, a także podejmowane przez społeczeństwo obywatelskie wysiłki w tym zakresie.

3.6.

Oprócz funduszu sprawiedliwej transformacji UE musi uruchomić fundusz innowacji i fundusz modernizacji oraz zaangażować partnerów społecznych i inne organizacje społeczeństwa obywatelskiego w zarządzanie nimi.

3.7.

W związku z wynikami badania EKES-u na temat celowo krótkiej żywotności produktów należy zainicjować projekt pilotażowy dotyczący uwzględnienia szacowanego lub przeciętnego minimalnego cyklu życia w systemie etykietowania produktu.

—

Rosnący przemysł i funkcjonująca unia rynków kapitałowych

—

Promowanie bardziej konkurencyjnej i zielonej gospodarki, rozwijanie przedsiębiorstw społecznych i wdrażanie innowacyjnych modeli

—

Udostępnienie wszystkim ludziom sprawiedliwej mobilności pracowników

—

W kierunku sprawiedliwszego opodatkowania

4.1.

W związku z tym, że przemysł jest zasadniczą częścią jednolitego rynku, Unia Europejska musi nadal skupić się na rewitalizacji swojego przemysłu i realizacji celu, jakim jest zwiększenie do 20 % wkładu przemysłu w PKB UE w perspektywie do 2020 r. Szczególną uwagę należy poświęcić wyzwaniom stojącym przed przemysłem stalowym poprzez przekształcenie pomocy państwa i bardziej ukierunkowane wykorzystanie Europejskiego Funduszu Dostosowania do Globalizacji. Należy także uruchomić plan działania na rzecz europejskiego przemysłu obronnego, który umożliwiłby osiągnięcie znacznych oszczędności w zamówieniach w dziedzinie obronności.

4.2.

EKES apeluje o podjęcie skutecznych działań służących poprawie dostępu do finansowania, obok inicjatyw podejmowanych w ramach unii rynków kapitałowych. Należy odpowiednio dostosować ramy prawne i nadzorcze (mikro- i makroostrożnościowe) sektora finansowego w celu ograniczenia ryzyka arbitrażu regulacyjnego. W tym kontekście należy również zająć się równoległym systemem bankowym. Ponadto należy opracowywać środki służące lepszemu uruchamianiu kapitału dostępnego w państwowych funduszach majątkowych. W procesie tworzenia unii bankowej należy odnieść się do komponentu usług publicznych w ramach usług bankowych. Obywatele muszą być w stanie korzystać z tych usług, wiedząc, że są one przejrzyste, wiarygodne i tanie.

4.3.

Potrzebny jest konkretny plan działania w celu przezwyciężenia przeszkód napotykanych przez MŚP, w tym mikroprzedsiębiorstwa i firmy rodzinne, zarówno w kraju, jak i w handlu transgranicznym.

4.4.

EKES wzywa Komisję, by w celu uwolnienia pełnego potencjału przedsiębiorstw społecznych zainicjowała plan działania na rzecz gospodarki społecznej, przewidujący pełny „ekosystem” dla jej rozwoju i wzrostu.

4.5.

EKES podkreśla potrzebę zwiększenia konkurencyjności Europy i wsparcia zielonej gospodarki. W tym kontekście ważne jest, aby podczas przeglądu strategii jednolitego rynku w 2017 r. propagować – oprócz zasady zachowania równych warunków konkurencji – nowe modele przedsiębiorstw, które równoważyłyby aspekty ekonomiczne, społeczne i środowiskowe. Współkonsumpcja, gospodarka funkcjonalna i gospodarka o obiegu zamkniętym wymagają jasnych wytycznych, by mogły prosperować. Zasadnicze znaczenie ma przyjęcie kompleksowego podejścia uwzględniającego różne aspekty społeczne, gospodarcze i środowiskowe w spójnych ramach politycznych. Istotne jest nakreślenie ambitniejszej strategii w zakresie społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, która pozwoliłaby lepiej ocenić wkład przedsiębiorstw w dobro wspólne poprzez pomiar wskaźników dobrostanu i rozwoju społecznego, co oznacza odejście od PKB jako jedynego punktu odniesienia.

4.6.

W celu zapewnienia zgodności zamówień publicznych z nowymi dyrektywami należy ułatwić stosowanie klauzul społecznych i rynków zastrzeżonych poprzez opracowanie przewodnika dla instytucji zamawiających.

4.7.

Należy chronić sprawiedliwą mobilność pracowników. W tym kontekście EKES przygotowuje obecnie opinię w sprawie wniosku Komisji dotyczącego zmiany dyrektywy 96/71/WE i zajmuje się kwestiami wspierania swobody świadczenia usług oraz ochrony zarówno uczciwej konkurencji na rynku usług, jak i równego traktowania na rynku pracy.

4.8.

Przy kształtowaniu różnych dziedzin polityki WPR w ramach śródokresowego przeglądu WRF na lata 2014–2020 należy mieć na względzie przede wszystkim utrzymanie gospodarstw rodzinnych oraz wielofunkcyjności i zrównoważoności jako centralnych elementów europejskiego rolnictwa. Komisja powinna opracować europejską strategię żywnościową przewidującą kompleksowe podejście obejmujące cały łańcuch dostaw, od rolnika do konsumenta, a także zapewniającą spójność polityczną między poszczególnymi obszarami polityki – od polityki rolnej poprzez politykę w zakresie handlu, edukacji i przeciwdziałanie zmianie klimatu.

4.9.

Program UE dla miast jest niezwykle istotny. Jednocześnie Komisja powinna przygotować białą księgę dotyczącą obszarów wiejskich. Należy przy tym wskazać, że obszary miejskie i wiejskie są ze sobą ściśle powiązane i nie mają alternatywnych rozwiązań.

4.10.

Ważne jest, aby pobudzenie jednolitego rynku miało korzystny wpływ na zatrudnienie, zwłaszcza w odniesieniu do usług, cyfryzacji i mobilności pracowników. Podstawą ożywienia gospodarczego w Europie jest właściwe funkcjonowanie jednolitego rynku i ramy gwarantujące ludziom bezpieczeństwo, a także uczciwa konkurencja. EKES podkreśla potrzebę poświęcenia uwagi sytuacji ubogich osób pracujących i opracowania skutecznych narzędzi i polityk chroniących płacę zapewniającą utrzymanie na minimalnym poziomie i zapewniających bezpieczeństwo w warunkach nowych stosunków zatrudnienia.

4.11.

Potrzebny jest postęp we wdrażaniu planu działania na rzecz efektywnego opodatkowania przedsiębiorstw, zwłaszcza w odniesieniu do wspólnej skonsolidowanej podstawy opodatkowania osób prawnych (CCCTB). EKES apeluje o podjęcie zdecydowanych kroków w kierunku powstrzymania oszustw podatkowych, uchylania się od opodatkowania i agresywnego planowania podatkowego. Podatki powinny być pobierane w miejscu, w którym zlokalizowana jest treść ekonomiczna. W tym celu EKES zadba o to, by UE w pełni włączyła się w plan działania OECD dotyczący zwalczania unikania opodatkowania, przeciwdziałania erozji bazy podatkowej i przenoszeniu zysków (BEPS).

4.12.

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt skupienia się Komisji w ostatnim cyklu europejskiego semestru na stopniowym przesuwaniu obciążeń podatkowych od podatników o niskich dochodach w kierunku sprawniejszego i sprawiedliwszego systemu podatkowego. Zachęca do wprowadzania podatków, które mają mniej spowalniające skutki niż ma opodatkowanie pracy. Ponadto konieczne są reformy systemów opodatkowania w celu zapewnienia ich redystrybucyjnej roli, co może pomóc w ograniczaniu nierówności.

—

Plan działania na rzecz dokończenia UGW, w tym unii bankowej

—

Kontynuacja unii gospodarczej i politycznej

—

Zadbanie o realizację celów strategii „Europa 2020” i celów społecznych w ramach europejskiego semestru

5.1.

Biorąc pod uwagę poważnie ograniczoną zdolność polityki pieniężnej do stymulowania popytu, gospodarka strefy euro znajduje się w tak zwanej „pułapce płynności”. Potrzebna jest większa solidarność ze strony krajów mających nadwyżki strukturalne, które powinny w większym stopniu przyczyniać się do prowadzenia ekspansywnej polityki.

5.2.

Strefa euro musi wzmocnić swój potencjał wzrostu i zdolność do radzenia sobie z asymetrycznymi wstrząsami, a także promować konwergencję społeczno-gospodarczą. Wymaga to nowego uregulowania mechanizmu zdolności fiskalnej. EKES apeluje o wszczęcie dialogu makroekonomicznego w strefie euro, który byłby kluczowym wkładem w demokratyczny i społeczny rozwój UGW. EKES podkreśla, że przyszłe dyskusje nie powinny nawiązywać do „rad ds. konkurencyjności”, lecz do „rad ds. konkurencyjności, spójności społecznej i zrównoważoności”. W organach międzynarodowych strefa euro musi mówić jednym głosem.

5.3.

EKES oczekuje, że w 2017 r. instytucje europejskie przystąpią do realizacji kolejnego etapu planu działania na rzecz dokończenia UGW i nadadzą strefie euro wyrazistą tożsamość. Odpowiedni plan działania powinien uwzględnić wnioski z dyskusji politycznej na temat wdrażania działań instytucjonalnych, z których niektóre mogą wymagać zmiany Traktatów.

5.4.

Byłoby najlepiej, gdyby dyskusja ta dotyczyła następujących zagadnień: solidniejszej struktury strefy euro, mechanizmu zdolności fiskalnej strefy euro i wspólnej emisji długu przez państwa członkowskie strefy euro, zarządzanej przez Europejski Fundusz Walutowy; udoskonalenia rozliczalności i legitymacji demokratycznej UGW, osiągniętych dzięki wzmocnieniu uprawnień Parlamentu Europejskiego, a także usprawnieniu struktury organizacyjnej konferencji międzyparlamentarnej i ściślejszemu zaangażowaniu ze strony parlamentów krajowych oraz głosowaniu w kwestiach wchodzących w zakres kompetencji UGW tylko przez posłów do PE ze strefy euro.

5.5.

Dialog obywatelski i społeczny może być w ramach semestru UE motorem reform gospodarczych, społecznych i w zakresie zatrudnienia, które będą skuteczne i trwałe i będą sprzyjać włączeniu społecznemu. Należy zaangażować parlamenty krajowe w planowanie i ocenę krajowych programów reform (KPR) oraz wdrażanie zaleceń dla poszczególnych krajów (CSR), zgodnie z celami strategii „Europa 2020”. Partnerzy społeczni mają do odegrania szczególną rolę związaną z ich wyłącznymi kompetencjami, obowiązkami i zadaniami.

5.6.

Należy bezzwłocznie wdrożyć działania mające na celu wprowadzenie zabezpieczeń dla nisko uposażonych i szczególnie narażonych pracowników, zapewnić gospodarstwom domowym dochód umożliwiający utrzymanie na minimalnym poziomie, dotrzeć do obszarów ubóstwa i zniwelować nierówności. W roku 2017 należy wyraźnie zdefiniować i wdrożyć europejski filar praw socjalnych przy aktywnym udziale partnerów społecznych i innych organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Jednakże unijny filar praw socjalnych powinien przyczyniać się do wspierania zrównoważonego rozwoju gospodarczego oraz tworzenia miejsc pracy i w związku z tym powinien przynosić wymierne efekty w zakresie poprawy jakości życia i warunków pracy mieszkańców Europy oraz stymulowania efektywnych i integracyjnych rynków pracy oraz usług publicznych wysokiej jakości i dostępnych dla wszystkich.

5.7.

Jako część unii finansowej, unia bankowa jest kluczem do zagwarantowania integralności euro i zwiększenia udziału sektora prywatnego w podziale ryzyka. Wniosek dotyczący europejskiego systemu gwarantowania depozytów jest zasadniczą częścią unii bankowej. Dalszemu podziałowi ryzyka, będącemu częścią wniosku dotyczącego europejskiego systemu gwarantowania depozytów, powinno towarzyszyć dalsze ograniczanie ryzyka w unii bankowej. Obydwa elementy powinny być rozpatrywane równolegle i wdrażane bez opóźnień. Komisja powinna też przeprowadzić kompleksowe i pogłębione badanie w celu jeszcze większego wzmocnienia legitymacji wniosku.

—

Zawarcie umów handlowych zawierających ambitne i innowacyjne rozdziały dotyczące handlu i zrównoważonego rozwoju

—

Wykorzystywanie dialogu obywatelskiego i społecznego

6.1.

Należy dążyć do spójności polityki rozwoju i polityki handlowej. Zgodnie z treścią komunikatu „Handel dla wszystkich” umowy UE nie powinny obniżać standardów środowiskowych, socjalnych, pracowniczych, konsumenckich i innych, łącznie z usługami publicznymi, a wręcz powinny je podwyższać.

6.2.

W tym kontekście Komitet przykłada duże znaczenie do zakończenia obecnych negocjacji handlowych i inwestycyjnych (w tym negocjacji inwestycyjnych TTIP, CETA, UE–Japonia, UE–Chiny, negocjacji obejmujących państwa ASEAN i wszelkich brakujących umów o partnerstwie gospodarczym), by uwzględnić w sposób zrównoważony interesy stron. Ważne jest także, by monitorować skuteczne wdrażanie ratyfikowanych umów.

6.3.

Należy również dążyć do osiągnięcia przejrzystości i sprawiedliwej równowagi interesów podczas wielostronnych negocjacji dotyczących usług (TiSA) i środowiskowych dóbr publicznych.

6.4.

Prowadzenie dwustronnych negocjacji handlowych nie powinno osłabić poparcia UE dla WTO i silnego wielostronnego porozumienia globalnego. Należy także unikać ewentualnej kolizji postanowień. Podczas prowadzonych w ramach WTO negocjacji należy na przykład przyjąć bardziej ukierunkowane podejście do handlu cyfrowego.

6.5.

Handel jest kluczowym zagadnieniem dla unijnych sektorów produkcyjnych oraz w kontekście obrony europejskiego rynku przed nieuczciwymi praktykami i dumpingiem za pomocą zaktualizowanych instrumentów ochrony handlu (TDI), z myślą o pełnej ochronie rynku wewnętrznego przed nieuczciwym importem z państw trzecich. Komisja Europejska powinna jednak starannie ocenić skutki, jakie miałaby decyzja w sprawie przyznania Chinom statusu gospodarki rynkowej.

6.6.

Chociaż niedawna propozycja Komisji Europejskiej dotycząca wprowadzenia systemu sądów ds. inwestycji stanowi postęp względem zdyskredytowanego mechanizmu rozstrzygania sporów między inwestorami a państwem, popieranego przez USA, to jest ona nadal kontrowersyjna i wymaga dalszej analizy.

6.7.

Polityka handlowa UE powinna uwzględniać różne opinie na temat skutków umów handlowych. Należy zwłaszcza zwrócić uwagę na udział wspólnych organów zrzeszających wszystkie podmioty społeczeństwa obywatelskiego w procesie monitorowania wszelkich aspektów umów o wolnym handlu. W tym kontekście szczególnie cenna jest wiedza ekspercka EKES-u. Badania skutków przyszłych i bieżących negocjacji pozostają kluczowym narzędziem dla wszystkich podmiotów zaangażowanych w monitorowanie negocjacji.

—

Poprawa bezpieczeństwa obywateli

—

Przestrzeganie praworządności

—

Usuwanie barier i wypełnianie luk

7.1.

Rosnąca potrzeba bezpieczeństwa przejawiana przez europejskich obywateli wymaga niezwłocznej reakcji w celu ochrony głównych dokonań integracji UE i przywrócenia zaufania wśród państw członkowskich. Zwalczanie terroryzmu wymaga ściślejszej współpracy między państwami członkowskimi oraz ich władzami.

7.2.

Poszukiwanie pokoju na Bliskim Wschodzie, międzynarodowa współpraca policyjna, skuteczna kontrola granic zewnętrznych i polityka rozwoju to niezbędne dopełnienie działań na rzecz wzmocnienia bezpieczeństwa w Europie.

7.3.

W roku 2017 UE musi wzmocnić filary działań UE określone w europejskiej agendzie bezpieczeństwa. Agenda ta musi zapewniać pełne przestrzeganie praworządności i poszanowanie praw podstawowych w państwach członkowskich, w tym demokracji, praw człowieka, praw ekonomicznych i społecznych, a także skutecznego dialogu ze społeczeństwem obywatelskim.

7.4.

Należy odblokować wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie wrażania zasady równego traktowania (COM(2008) 426 final) oraz istotnie zwiększyć udział społeczeństwa obywatelskiego.

7.5.

Należy wzmocnić strategię na rzecz równości płci na lata 2010–2015, nakreślając jasne cele i przewidując praktyczne działania i skuteczne monitorowanie postępów w zwalczaniu dyskryminacji ze względu na płeć na rynku pracy, w systemie kształcenia i w sferze decyzyjnej, a także monitorując postęp w zwalczaniu przemocy uwarunkowanej płcią.

7.6.

Należy zaktualizować europejską strategię w sprawie niepełnosprawności zgodnie z uwagami Komitetu do spraw Praw Osób Niepełnosprawnych (CRPD) poprzez odpowiednie ustawodawstwo i wprowadzenie uznawanej we wszystkich państwach członkowskich UE karty pierwszeństwa.

7.7.

W kontekście zwalczania ubóstwa należy ustanowić konkretne wskaźniki i cele odnoszące się do dzieci znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji.

7.8.

Należy zająć się nowymi zjawiskami zagrażającymi najsłabszym grupom społecznym, takimi jak niepewne zatrudnienie, ubóstwo pracujących, a także sytuacją starszych i młodych kobiet, samotnych matek i migrantek.

—

Właściwe zrządzanie przepływami uchodźców

—

Integracja migrantów

—

Zwalczanie populizmu i ksenofobii

8.1.

UE musi reagować na problemy migracji i azylu poprzez ściślejszą współpracę między państwami członkowskimi i podejmowanie ujednoliconych i praktycznych działań. EKES odsyła w tym miejscu do zaleceń i sprawozdania opracowanych na podstawie misji informacyjnych przeprowadzonych w 11 państwach członkowskich. Należy nadać priorytet realizacji wniosków płynących ze sprawozdania Parlamentu Europejskiego w sprawie sytuacji w regionie Morza Śródziemnego oraz opracowaniu całościowego podejścia UE do migracji.

8.2.

W roku 2017 należy stworzyć warunki, które umożliwią położenie kresu odstępstwom od ustanowionych w przepisach Schengen kontroli granicznych, a także zapewnić przestrzeganie praworządności w zarządzaniu strefą Schengen.

8.3.

Realizacja wniosku w sprawie utworzenia wspólnego europejskiego systemu azylowego jest realnie możliwa w średniej perspektywie czasowej. Proponowane przez Komisję Europejską inicjatywy ustawodawcze i polityczne muszą być przyjmowane sprawnie i z poszanowaniem nadrzędnego interesu osób ubiegających się o ochronę międzynarodową, a także praworządności, jako wyrazu konkretnej solidarności między państwami członkowskimi.

8.4.

Ważne jest zatem przemyślenie wniosku dotyczącego przesiedleń, relokacji i ochrony osób ubiegających się o azyl w celu otwarcia legalnych i bezpiecznych szlaków dla tych ostatnich.

8.5.

W tym kontekście EKES podkreśla, że w porozumieniu UE–Turcja brakuje koniecznych gwarancji zapewniających poszanowanie praw podstawowych i międzynarodowych zobowiązań UE. Potrzebne są zdecydowane działania w kierunku odbudowy pozytywnej współpracy z władzami tureckimi i krajami sąsiednimi, które nadal odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu bezpieczeństwa granic UE.

8.6.

Polityka migracyjna wymaga zasobów umożliwiających integrację migrantów i uchodźców. Komitet docenia podejmowane wysiłki na rzecz bardziej racjonalnego wykorzystywania środków z poszczególnych funduszy europejskich. Należy zwiększyć środki – w szczególności w ramach EFS – dla tych państw członkowskich, które są najbardziej narażone na wyzwanie związane z integracją migrantów lub uchodźców.

8.7.

Niezwykle ważne jest oferowanie szkoleń dla osób legalnie przebywających w Europie, jak również zapewnienie im pomocy we wchodzeniu na rynek pracy i ogólnie w integrowaniu się ze społeczeństwem. Równie istotne jest poświęcenie uwagi narastającemu zjawisku ksenofobii i populizmu, które są często powiązane ze znacznymi przepływami migracyjnymi. W tym kontekście wspólne oświadczenie wydane przez europejskich partnerów społecznych i ekonomicznych (ETUC, BusinessEurope, CEEP, Ueapme i Eurochambres) oraz praca wykonana przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego i zainteresowane strony gospodarki społecznej wskazuje kierunek przyszłych działań.

—

Spójność wewnętrzna na rzecz działań zewnętrznych

—

Współpraca z sąsiadami i partnerami strategicznymi

9.1.

UE powinna wzmacniać swoją pozycję globalnego partnera w walce o pokój i stabilizację na obszarach ogarniętych konfliktem w ramach instytucji międzynarodowych oraz poprzez bardziej spójne działania. Zintegrowane środki polityczne łączące wewnętrzne i zewnętrzne strategie polityczne Komisji są niezbędne dla zapewnienia skuteczności działań zewnętrznych. Poprawa stosunków i współpraca z partnerami strategicznymi ma zasadnicze znaczenie dla odgrywania przez UE większej roli na arenie międzynarodowej.

9.2.

Procesy demokratyzacji w państwach sąsiadujących z UE powinny mieć priorytetową rangę w ramach wkładu UE we współpracę i rozwój. Potrzebne są tu konkretne działania wsparte dobrze zaplanowanymi inwestycjami, które byłyby finansowane przez UE w koordynacji z Bankiem Światowym.

9.3.

W ramach swoich działań zewnętrznych UE powinna należycie uwzględnić dialog z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i kontakty międzyludzkie. Wspieranie zorganizowanego dialogu z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego w regionie jest także niezbędne dla dokonania bilansu europejskiej polityki sąsiedztwa (EPS). Ponadto dialog społeczny musi stać się nieodłączną częścią programów UE w dziedzinie współpracy i rozwoju.

9.4.

Priorytetem powinna być ocena EPS. Stosunki z państwami w południowym i wschodnim regionie Morza Śródziemnego nie powinny skupiać się na podejściu obronnym opartym na aspektach związanych z bezpieczeństwem lub kryzysem uchodźczym. Zamiast tego należy je przekształcić w polityką wspólnego rozwoju na zasadzie równego partnerstwa.

9.5.

Szczególną uwagę należy poświęcić stosunkom z Rosją, w tym aktywniejszej dyplomacji wobec tego kraju, zwłaszcza w dziedzinie energii.

9.6.

Niezmiernie istotne będzie osiągniecie celów dotyczących zrównoważonego rozwoju i celów COP21 oraz przystąpienie do wdrażania stosownych działań. Cele zrównoważonego rozwoju muszą być zwłaszcza uwzględnione przy kształtowaniu agendy rozwoju UE. UE musi w sposób proaktywny oszacowywać środki, łącznie z potrzebami budżetowymi, których będzie potrzebować, aby sprostać tym wyzwaniom. Odpowiednie ramy zarządzania muszą umożliwić aktywne zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego. EKES ponawia swoją propozycję dotyczącą utworzenia Europejskiego Forum na rzecz Zrównoważonego Rozwoju.

—

Promowanie aktywnego obywatelstwa i demokracji uczestniczącej

—

Większa otwartość i przejrzystość

—

Poprawa dialogu obywatelskiego oraz wzmacnianie dialogu społecznego

10.1.

Mobilizacja wszystkich sektorów i zasobów w celu wypracowania wspólnych rozwiązań ma kluczowe znaczenie dla rozwiązania masowych i złożonych wyzwań stojących przed UE. Społeczeństwo obywatelskie jest podstawą propagowania tych niezbędnych innowacji, a zmiany te wymagają w szczególności zaufania ze strony obywateli. Należy zatem zaangażować zainteresowane strony reprezentujące społeczeństwo obywatelskie na takich samych zasadach jak inne podmioty, by w pełni wykorzystać ich wkład. Wymaga to zmiany kulturowej i wzmocnienia pozycji silnego i niezależnego społeczeństwa obywatelskiego na poziomie państw członkowskich i UE.

10.2.

W tym kontekście EKES przypomina Komisji, że apelował już wcześniej o opublikowanie zielonej księgi w sprawie możliwości skutecznego zorganizowania stałego dialogu obywatelskiego.

10.3.

EKES zwraca się także ponownie o ulepszenie procesów konsultacji z zainteresowanymi stronami w kwestii reprezentatywności, dostępności, przejrzystości i przekazywania informacji zwrotnych.

10.4.

Należy podjąć działania w sprawie wniosku dotyczącego przeglądu rozporządzenia w sprawie europejskiej inicjatywy obywatelskiej, by stała się bardziej skuteczna.

10.5.

EKES nadal przykłada priorytetowe znaczenie do wzmocnienia demokracji uczestniczącej w celu większej demokratyzacji unijnego procesu decyzyjnego. W tych kontekście nowe porozumienie międzyinstytucjonalne między Komisją, Radą i Parlamentem powinno umożliwić instytucjonalnym organom konsultacyjnym takim jak EKES wywieranie większego wpływu na wnioski ustawodawcze w ramach procesu decyzyjnego.

10.6.

Lepsze stanowienie prawa powinno umożliwić uproszczenie i zwiększenie skuteczności przepisów, które muszą służyć jasnym i przejrzystym celom. Warto rozważyć propozycję dotyczącą śladu ustawodawczego, by lepiej monitorować prace ustawodawcze, umożliwić udział organizacji społeczeństwa obywatelskiego w tym procesie, zwiększyć zaangażowanie partnerów społecznych w proces ustawodawczy i zadbać o sprostanie ich potrzebom i oczekiwaniom.

10.7.

Komisja musi kontynuować proces REFIT, a EKES powinien odgrywać w tym większą rolę. Program REFIT nie powinien jednak podważać praw pracowniczych i socjalnych ani umniejszać ochrony środowiska i praw konsumentów. Otwartość i przejrzystość procesów lepszego stanowienia prawa jest warunkiem tworzenia skuteczniejszych przepisów, również dotyczących MŚP. Powinno to zachęcać beneficjentów do zgłaszania oddolnych inicjatyw ustawodawczych, a zwłaszcza prowadzić do aktywniejszego zaangażowania podmiotów społeczeństwa obywatelskiego.

10.8.

W marcu 2016 r. europejscy partnerzy społeczni przedstawili cztery wspólnie uzgodnione stanowiska dotyczące wznowienia dialogu społecznego, uchodźców, przemysłowych strategii politycznych i cyfryzacji. Należy je uwzględnić i promować w programie prac Komisji na 2017 r.

21.10.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 389/13

Sprawozdawca:

Andrés BARCELÓ DELGADO

Współsprawozdawca:

Gerald KREUZER

1.1.

Raczej trudno byłoby uznać, że Chiny działają w warunkach gospodarki rynkowej, skoro nie spełniają czterech z pięciu kryteriów ustanowionych w drodze praktyk stosowanych przez Komisję, a ponadto nie spełniają wymogów określonych w rozporządzeniu podstawowym (rozporządzenie Rady (WE) nr 1225/2009).

1.2.

EKES przyjmuje do wiadomości – mimo że różne źródła podają różne rezultaty – że jeśli wyzbędziemy się narzędzi służących zapewnieniu wolnego i sprawiedliwego handlu z Chinami, to dojdzie do utraty setek tysięcy miejsc pracy, co jest wielkością niemożliwą do zaakceptowania.

1.3.

Straty te byłyby skoncentrowane w konkretnych regionach i sektorach i dotknęłyby na przykład producentów aluminium, rowerów, ceramiki, elektrod, żelazostopów, szkła, papieru, paneli słonecznych, stali i opon. Zaleca się zatem przeprowadzenie dalszych badań sektorowych i geograficznych.

1.4.

Wspomniane skutki dotkną zatem głównie producentów lub konsumentów dóbr zaopatrzeniowych, w związku z czym nie należy spodziewać się, by prywatni konsumenci skorzystali na ograniczeniu środków antydumpingowych.

1.5.

W krótkiej perspektywie subsydiowany przywóz będzie korzystny dla tych sektorów przemysłowych, które zużywają produkty przywożone po cenach dumpingowych. Jednak w perspektywie średnioterminowej i one mogą być zagrożone, gdyż Chiny wspierają również sektory niższego szczebla, tworzące wartość dodaną. Słabe notowania Chin w sferze praw własności przemysłowej również są tu czynnikiem ryzyka.

1.6.

Utracone miejsca pracy w przemyśle rzadko udaje się przywrócić. Nawet jeśli zwolniony pracownik zdoła znaleźć nowe miejsce pracy, prawdopodobnie będzie to praca za niższe wynagrodzenie na stanowisku, na którym nie będą się liczyć jego dotychczasowe kwalifikacje. Taka zamiana miejsc pracy wysokiej jakości w przemyśle na nisko płatne i niepewne miejsca pracy grozi również zwiększeniem nierówności w naszym społeczeństwie.

1.7.

W związku z tym EKES uważa, że przyznanie Chinom statusu gospodarki rynkowej zagroziłoby w znacznym stopniu strukturze przemysłu UE i zatrudnieniu w sektorze wytwórczym. Stawiałoby to pod znakiem zapytania możliwość ożywienia przemysłu europejskiego poprzez tworzenie stabilnego zatrudnienia wysokiej jakości oraz wprowadzanie i rozpowszechnianie innowacji technologicznych oraz badań i rozwoju – wszystkie te czynniki są główną siłą napędową dynamicznego i zrównoważonego systemu społeczno-gospodarczego w Europie.

1.8.

W tym kontekście przyznanie Chinom statusu gospodarki rynkowej stanowiłoby poważne zagrożenie dla istnienia okręgów przemysłowych i lokalnych systemów wytwórczych opartych na MŚP, gdzie produkcja jest zagrożona nieuczciwymi praktykami konkurencyjnymi ze strony Chin. Stwarzałoby to ryzyko utraty specjalistycznej produkcji MŚP oraz miejsc pracy wymagających rzemieślniczych i wysoce specjalistycznych kwalifikacji, czyli elementów będących podstawą europejskiej struktury produkcji.

1.9.

EKES apeluje do Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego i Rady o wspieranie sprawiedliwej międzynarodowej konkurencji, co może aktywnie dopomóc w obronie wspomnianych miejsc pracy oraz wartości wyznawanych przez europejskie społeczeństwo oraz zwiększyć dochody i dobrobyt w Unii Europejskiej.

1.10.

Ochrona miejsc pracy w UE i związanych z tym inwestycji nie tylko ma sens ekonomiczny, ale także sprzyja zrównoważeniu społecznemu i środowiskowemu. Przenoszenie produkcji z wysoce zasobooszczędnych i efektywnych energetycznie zakładów produkcyjnych w Europie do opartej na węglu gospodarki chińskiej byłoby wbrew naszym aspiracjom w dziedzinie zmiany klimatu i zrównoważonego rozwoju. Problematyczna pozostaje również kwestia poszanowania praw człowieka i praw pracowniczych w Chinach.

1.11.

Obrona tych praw musi przebiegać zgodnie z prawem europejskim i traktatami międzynarodowymi. Powinna również obejmować egzekwowanie zobowiązań umownych stron trzecich oraz uwzględniać negocjacje z najważniejszymi partnerami handlowymi, takimi jak Stany Zjednoczone. Skuteczne instrumenty ochrony handlu zapewniają uczciwą konkurencję. Są one niezbędne dla przyszłości przemysłu europejskiego i dla wspierania celu, jakim jest zwiększenie do 20 % udziału przemysłu w PKB.

1.12.

Dopóki Chiny nie spełnią pięciu kryteriów UE wymaganych do uzyskania statusu gospodarki rynkowej, Komisja powinna posługiwać się niestandardową metodą w postępowaniach antydumpingowych i antysubsydyjnych dotyczących przywozu z Chin, zgodnie z pozostałą częścią sekcji 15 Protokołu o przystąpieniu Chin do WTO.

1.13.

Zatrzymanie przemysłu w UE to podstawowy warunek prężnego funkcjonowania sieci badawczo-rozwojowych, które są nieodzowne dla przyszłego wzrostu, oraz rozwiązania naszych „ogromnych wyzwań społecznych” (związanych ze starzeniem się społeczeństwa, energią, klimatem, opieką zdrowotną i mobilnością).

1.14.

MŚP nie posiadają zasobów wymaganych do wszczęcia postępowań antydumpingowych i do pełnej współpracy z Komisją w ramach prowadzonych przez nią dochodzeń. EKES wzywa zatem do przyjęcia uproszczenia podejścia w sektorach, w których istotny jest udział MŚP.

1.15.

Niniejsza opinia potwierdza strategiczne znaczenie tej kwestii i jest ona początkiem, a nie uwieńczeniem zaangażowania EKES-u w tej sprawie. Komitet zamierza zaangażować się w sposób trwały i zaleca utworzenie projektu EKES-u w sprawie statusu gospodarki rynkowej dla Chin, tak aby Komitet mógł śledzić tę sprawę w imieniu społeczeństwa obywatelskiego. Na to zadanie należy przeznaczyć odpowiednie środki.

2.1.

Zgodnie z zasadami WTO oprócz zwykłych stawek celnych dane państwo może nałożyć cła antydumpingowe na produkty z państw trzecich, jeżeli dochodzenie wykaże, że produkty te są przywożone do danego państwa po cenach niższych od cen na rynku krajowym, ze szkodą dla lokalnego przemysłu. Kiedy Chiny przystąpiły do WTO w 2001 roku, tytułem środka przejściowego umożliwiono traktowanie Chin jako gospodarki nierynkowej w postępowaniach antydumpingowych w tych przypadkach, w których przedsiębiorstwa chińskie nie zdołają wykazać, że postępują zgodnie z zasadami wolnego rynku. Aktualny status Chin jako gospodarki nierynkowej daje możliwość zastosowania cen z kraju analogicznego zamiast cen krajowych (które w gospodarkach nierynkowych są sztucznie zaniżane za sprawą interwencji państwa) na potrzeby obliczenia marginesu dumpingu. Stosowanie metod przewidzianych wobec gospodarek nierynkowych zostało opisane w sekcji 15 Protokołu o przystąpieniu Chin do WTO, ale art. 15 lit. a) ppkt (ii) protokołu przestanie obowiązywać w grudniu 2016 r. To wygaśnięcie zobowiąże Komisję do zmiany metodyki określającej porównywalność cen w postępowaniach antydumpingowych.

2.2.

Opinia EKES-u skupia się na analizie skutków, jakie ewentualne przyznanie Chinom statusu gospodarki rynkowej i zmiana metodyki dotyczącej instrumentów ochrony handlu niesie dla unijnego przemysłu i zatrudnienia. Analiza ta została przeprowadzona niezależne od rozważań natury prawnej, gdyż EKES uznaje to zagadnienie za niezwykle istotne dla przemysłu UE i związanych z tym miejsc pracy.

2.3.

Parlament Europejski zatwierdził znaczącą większością głosów rezolucję wzywającą do zastosowania metody niestandardowej zgodnej z Protokołem o przystąpieniu Chin do WTO, przy zachowaniu zdolności do skutecznego tworzenia ram dla wolnego i sprawiedliwego handlu.

3.1.

W odniesieniu do gospodarki EKES zwraca uwagę na następujące kwestie:

3.2.

Na przestrzeni ostatnich 15 lat w Chinach nastąpił bezprecedensowy wzrost gospodarczy, który zmienił globalne realia przemysłowe i handlowe. Chiński model wzrostu oparty jest na inwestycjach; według MFW w 2015 r. działalność inwestycyjna odpowiedzialna była za 46 % chińskiego PKB. Dane te wskazują na wyższy udział inwestycji w Chinach niż w innych rozwiniętych gospodarkach, takich jak UE (19 %) czy też USA (20 %).

3.3.

Taka skala i szybkość zmian były w dużej mierze zasługą interwencji państwa. EKES uważa, że Chiny nie są gospodarką rynkową według definicji przyjętej przez UE i opinia ta jest szeroko podzielana poza tą instytucją. Według doniesień Banku Światowego „państwo interweniowało na szeroką skalę i w bezpośredni sposób w rozdział zasobów poprzez kontrolę administracyjną i cenową, gwarancje, wytyczne kredytowe, niemal wyłączną własność instytucji finansowych (1) oraz działania regulacyjne”.

3.4.

Można wskazać wiele przykładów nadmiarowości w rozwoju Chin. W latach 2011–2013 w kraju tym zużyto 6,6 mld ton cementu, czyli więcej niż w Stanach Zjednoczonych przez cały XX wiek (4,4 mld). Oznacza to, że w trzy lata w Chinach zużyto tyle cementu, ile potrzeba było do zbudowania Stanów Zjednoczonych przez pełne stulecie. Poza kwestią nieefektywnego wykorzystania zasobów do wyprodukowania takiej ilości materiałów w bardzo krótkim czasie wybudowano infrastrukturę przemysłową o ogromnych możliwościach wytwórczych.

3.5.

Chiny zaczęły obecnie przekształcać swój model wzrostu na bardziej konsumpcyjny i zorientowany na usługi. Ich gospodarka w tej chwili spowolniła, co oznacza, że znaczna część produkcji chińskiego przemysłu ciężkiego nie znajdzie klientów w Chinach.

3.6.

Europejska Izba Handlu w Chinach donosi, że już wystąpiła znaczna nadwyżka zdolności produkcyjnych w odniesieniu do takich produktów, jak stal surowa, aluminium, cement, chemikalia, szkło płaskie, papier i karton, a także w przemyśle stoczniowym i rafineryjnym. Rząd chiński zdaje sobie z tego sprawę i zdecydował w związku z tym o zmniejszeniu zdolności produkcyjnych w odniesieniu do stali surowej o 100 mln ton, czyli do poziomu 150 mln ton do roku 2020 (2), oraz o ograniczeniu wydobycia węgla o 500 mln ton w tym samym okresie (3).

3.7.

Bez względu na te plany, zmniejszenie całkowitych zdolności produkcyjnych jest zadaniem długofalowym. Zamknięte w ciągu ostatniej dekady fabryki zastąpiono nowocześniejszymi i bardziej wydajnymi zakładami, co tylko zwiększyło problem. Popyt ze strony gospodarstw domowych na dobra zaopatrzeniowe nigdy nie zastąpi popytu przemysłowego.

3.8.

W latach 80. i 90. XX w. UE musiała przejść długotrwały i trudny proces, aby rozwiązać ten problem – w przypadku Chin również nie istnieje szybkie rozwiązanie.

3.9.

Nadwyżka zdolności produkcyjnych w połączeniu z niskim popytem krajowym prowadzi zatem do nadprodukcji, dla której z kolei próbuje się znaleźć zbyt na rynkach międzynarodowych.

3.10.

EKES zwraca uwagę na dane dotyczące chińskiego eksportu.

3.10.1.

Według WTO Chiny są największym eksporterem wyrobów na świecie, a ich udział w globalnym rynku wynosi 18 %. Od 2010 r. udział ten wzrósł o 20 %. W 2014 r. chiński eksport zwiększył się o 6 %, podczas gdy reszta świata odnotowała wzrost na poziomie 3,5 %. Biorąc pod uwagę lata 2010–2014, eksport Chin zwiększył się o 49 %, czyli dwukrotnie więcej niż wyniosła średnia dla pozostałych części świata.

3.10.2.

Według krajowego urzędu statystycznego Chin, w 2014 r. najbardziej wzrósł eksport cynku i stóp cynku (+2 360 %), bawełny (+100 %), koksu (+82 %), diod i innych półprzewodników (+61 %) oraz stali walcowanej (+50 %). Od 2010 r. eksport bawełny, stali walcowanej i diod oraz innych półprzewodników podwoił się, a sprzedaż koksu, cynku i stopów cynku wzrosła niemal trzykrotnie.

3.10.3.

Oczekuje się, że ta tendencja wzrostowa w eksporcie utrzyma się jeszcze przez kilka lat, gdyż prognozy przewidują spadek popytu krajowego w Chinach. Jeżeli unijne instrumenty ochrony handlu będą istotnie słabsze od instrumentów naszych partnerów handlowych, obecny eksport z Chin do krajów NAFTA i Japonii może zostać przekierowany do Unii Europejskiej.

3.10.4.

Tego rodzaju model wzrostu oparty na eksporcie spowodował duży deficyt – rzędu 137 mld EUR (48,8 mld EUR w 2000 r.) – w unijnym bilansie wymiany towarowej, przy czym import z Chin do UE jest dwukrotnie wyższy od unijnego eksportu na rynek chiński.

3.10.5.

W tej sytuacji Chiny zaczęły realizować inicjatywę One Belt One Road („Jeden pas i jeden szlak” – OBOR), czyli program inwestycji w infrastrukturę transportową (kolejowo-autostradową i morską) na obszarze euroazjatyckim. Jej głównym celem jest zapewnienie chińskim przedsiębiorstwom dostępu na warunkach niekonkurencyjnych do rynków państw euroazjatyckich uczestniczących w tej inicjatywie oraz wykorzystanie ich jako nowych rynków zbytu dla sektorów borykających się z nadprodukcją. Przyznanie Chinom statusu gospodarki rynkowej byłoby poważnym zagrożeniem dla europejskich przedsiębiorstw z państw członkowskich UE uczestniczących w inicjatywie OBOR.

3.11.

Praktyki dumpingowe – fakty

3.11.1.

Wspomniany gwałtowny wzrost chińskiego eksportu nastąpił po części za sprawą nieuczciwych praktyk handlowych, czego dowodzą liczne sprawy o dumping wytoczone na podstawie przepisów WTO.

3.11.2.

Chiny są krajem najbardziej sekowanym środkami antydumpingowymi. Państwo to było przedmiotem 34 % dochodzeń handlowych oraz adresatem 667 nałożonych środków. W samym 2015 r. mieliśmy do czynienia z 76 środkami antydumpingowymi wobec Chin – albo już obowiązującymi, albo dopiero co wszczętymi.

3.11.3.

67 % środków antydumpingowych przyjętych wobec Chin dotyczyło takich branż, jak przemysł tekstylny i odzieżowy, ceramika i szkło, metale nieszlachetne, tworzywa sztuczne, maszyny i urządzenia elektryczne oraz przemysł petrochemiczny. W minionym roku 79 % środków wobec Chin dotyczyło tych sektorów.

3.11.4.

UE należy do najaktywniejszych uczestników światowego handlu – jej udział w globalnej wymianie sięga 15,8 % – a zarazem przyjęto wobec niej zaledwie 133 środki antydumpingowe. Reprezentuje to 7 % tego rodzaju spraw na świecie. Natomiast Chiny są adresatem 47 % środków antydumpingowych, przy czym tylko w 2015 r. ukarano je w trzech sprawach.

4.1.1.

Z teoretycznego punktu widzenia nadanie Chinom statusu gospodarki rynkowej wpłynie niekorzystnie na dobrobyt w UE. Liberalizacja handlu ma kluczowe znaczenie dla Unii Europejskiej. Wywołuje ona pozytywne skutki sieciowe, mimo że zawsze znajdą się sektory, które w jej następstwie poniosą straty.

4.1.2.

Komitet zwraca uwagę, że w omawianym przypadku nie mamy do czynienia z procesem negocjacji służącym zniesieniu barier po obu stronach. Chiny nie zaoferują niczego w zamian, podczas gdy Unia Europejska jednostronnie ograniczyłaby swoje możliwości kompensowania zakłóceń konkurencji wywoływanych nieuczciwym wsparciem udzielanym przez chińskie władze centralne i lokalne.

4.1.3.

EKES odnotowuje, że przeniesienie za granicę miejsc pracy w przemyśle już się dokonało. W latach 2000–2014 europejski przemysł stracił 6,7 mln pracowników, czyli 12 % początkowej liczby wynoszącej 56,3 mln. W tym samym okresie wskaźnik wielkości przywozu wzrósł o 144 %. Z badań dotyczących Stanów Zjednoczonych, gdzie sektor przemysłu jest mniejszy niż w UE, wynika, że w latach 1999–2011 doszło tam do utraty 985 000 miejsc pracy w przemyśle na skutek zwiększonego udziału importu z Chin (4).

4.1.4.

Do utraty miejsc pracy doszło nie tylko w przemyśle surowcowym, ale również w branżach innowacyjnych. Producenci telefonów komórkowych w zaawansowanej technologii zniknęli z rynku. W latach 2010–2012 34 producentów z branży kluczowej dla naszej przyszłości, jaką jest produkcja paneli fotowoltaicznych, wystąpiło o upadłość, dwóch zaniechało działalności w branży solarnej, pięciu całkowicie lub częściowo zaprzestało produkcji, a trzech zostało przejętych przez chińskich inwestorów (5).

4.1.5.

Szczególnie zagrożone są sektory o znaczeniu strategicznym dla chińskich planów pięcioletnich, czyli sektor aluminiowy, rowerowy, ceramiczny, szklarski, a także sektor części motoryzacyjnych, papieru i stali.

4.1.6.

Rozmaite instytucje przeprowadziły oceny skutków. Komisja Europejska zleciła przeprowadzenie badania, ale nie zostało ono dotąd opublikowane, co uniemożliwia EKES-owi analizę stanowiska Komisji w tej pilnej sprawie.

4.1.7.

Instytut Polityki Gospodarczej szacuje, że zagrożonych jest od 1,7 mln do 3,5 mln miejsc pracy w UE. Do celów obliczeniowych zastosowano model oparty na przepływach międzygałęziowych (input–output) uwzględniający straty bezpośrednie (branże bezpośrednio dotknięte wzrostem importu), straty pośrednie (branże zaopatrzeniowe i przetwórcze służebne wobec branż bezpośrednio dotkniętych) oraz straty z tytułu relokacji wydatków (wynikające ze spadku dochodów gospodarstw domowych oraz kosztów). Podstawową wadą tego badania jest uwzględnienie skutków każdego przywozu z Chin, nawet w sektorach niedotkniętych jego negatywnymi konsekwencjami.

4.1.8.

Gdyby wziąć pod uwagę tylko branże dotknięte środkami antydumpingowymi, doszłoby do utraty 0,5–0,9 mln bezpośrednich i pośrednich miejsc pracy. Według tego raportu branże przemysłu, które są zagrożone gwałtownym wzrostem importu po cenach dumpingowych, tworzą ogółem 2,7 mln bezpośrednich miejsc pracy.

4.1.9.

W badaniu tym nie ograniczono się jedynie do analizy skutków relokacji wydatków na wspomniane sektory. Badanie wykazało, że zagrożone miejsca pracy w branżach objętych środkami antydumpingowymi stanowią około 60 % wszystkich miejsc pracy w przemyśle wytwórczym. Gdyby taką samą proporcję zastosować do skutków pośrednich i skutków wynikających z relokacji wydatków, zagrożonych byłoby od 1,1 mln do 2,1 mln miejsc pracy.

4.1.10.

W drugim raporcie uwzględniono trzy badania zlecone przez zrzeszenia producentów stali z krajów NAFTA, dotyczące prawdopodobnych skutków gospodarczych dla tych krajów wynikających z przyznania Chinom statusu gospodarki rynkowej. Wniosek z raportu jest taki, że gdyby wszystkie trzy kraje NAFTA przyznały Chinom status gospodarki rynkowej, wartość popytu na pracę spadłaby o 15–32 mld USD, a największy spadek dotknąłby Stany Zjednoczone. Szacuje się, że przełożyłoby się to na utratę ok. 0,4–0,6 mln miejsc pracy.

4.1.11.

Oba badania oparte są na modelu makroekonomicznej równowagi ogólnej. Gdyby jednak podobne badania przeprowadzić osobno, na przykład w odniesieniu do obszarów gospodarczych takich jak UE i NAFTA, to zdaniem EKES-u wykazałyby one, że jednostronne przyznanie Chinom statusu gospodarki rynkowej niemal z pewnością doprowadziłoby do bezpośredniego spadku dobrobytu w postaci co najmniej setek tysięcy utraconych miejsc pracy, a nawet że prawdopodobnie blisko milion osób byłoby zmuszonych szukać innych sposobów zarabiania na życie.

4.1.12.

Aby ocenić prawdopodobieństwo wystąpienia tego rodzaju strat, EKES zwraca uwagę na następujące istotne skutki:

4.1.13.

Jeżeli chodzi o aspekt geograficzny, to EKES przypomina, że rozmieszczenie geograficzne zagrożonych miejsc pracy nie jest równomierne. Skumulowana redukcja miejsc pracy na danym obszarze może mieć dla niego krytyczne następstwa, mimo że pozostałe regiony Unii mogą nie odczuć istotnych skutków. Najbardziej dotknięte kraje mogą stracić nawet 2,7 % swej siły roboczej.

4.1.14.

W wielu przypadkach chodzi tu o miejsca pracy w największych zakładach przemysłowych silnie powiązaniach z tkanką gospodarczą i przemysłową. Ostatnio odnotowano znaczne redukcje w sektorach takich jak przemysł stalowy, gdzie kilka tysięcy miejsc pracy zależy od jednego przedsiębiorstwa. Ma to dramatyczne konsekwencje dla tych społeczności.

4.1.15.

EKES zwraca również uwagę na jakość miejsc pracy w przemyśle: zatrudnienie w produkcji jest średnio rzecz biorąc bardziej stabilne i lepiej płatne niż w innych sektorach gospodarki. W 2014 r. (6) Komisja Europejska zwróciła uwagę na to, że miesięczne zarobki pracowników w przemyśle wytwórczym są o 5 % wyższe niż ogólna średnia unijna. W Stanach Zjednoczonych tygodniowe zarobki w przemyśle wytwórczym są o 8 % wyższe aniżeli w miejscach pracy niezwiązanych z produkcją. Jest to zasługą wyższej wydajności.

4.1.16.

Przemysł oferuje miejsca pracy wysokiej jakości dla pracowników wykwalifikowanych i średnio wykwalifikowanych, którym ciężko byłoby znaleźć inne zatrudnienie na takich samych warunkach. Stąd zmniejszanie roli przemysłu przyczynia się do tworzenia nierówności społecznych.

4.1.17.

Badanie dotyczące warunków pracy przeprowadzone przez Eurofound wskazuje, że odsetek zatrudnienia w niepełnym wymiarze godzin w przemyśle jest znacznie niższy (12 %) od średniej dla 28 państw członkowskich UE (24 %). Czas pracy w przemyśle wytwórczym jest również z reguły bardziej regularny, a nietypowe godziny pracy są zjawiskiem znacznie rzadszym niż przeciętnie w całej gospodarce UE (7).

4.1.18.

EKES pragnie również, by uniknięto ryzyka zniszczenia ekosystemu wiedzy: sektor produkcyjny ma zdecydowanie największe zapotrzebowanie na działalność badawczą i rozwojową, ponadto coraz częściej tego rodzaju działalność zlecana jest nastawionym na innowacje przedsiębiorstwom usługowym (8). Według badania przeprowadzonego przez konsorcjum ECSIP średnia zawartość składnika usług w towarach wytwarzanych w UE wynosi blisko 40 % łącznej wartości wyprodukowanych towarów przeznaczonych dla konsumenta końcowego. Większość z tych usług dotyczy dystrybucji (15 %), transportu i komunikacji (8 %) oraz usług biznesowych, których udział w poszczególnych państwach członkowskich wynosi od niecałych 10 % do 20 % i więcej. Ta ostatnia kategoria obejmuje usługi w zakresie badań i rozwój, reklamy i badań rynkowych, zadań inżynieryjnych oraz informatyki.

4.1.19.

EKES już wcześniej zwracał w opiniach uwagę na znaczenie promowania wyższych standardów regulacyjnych w zakresie własności intelektualnej z uwagi na to, że niektóre państwa nie stosują się do nich. Nie należy o tym zapominać przy kształtowaniu polityki handlowej UE.

4.2.1.

Przy ocenie skutków jednostronnego przyznania Chinom statusu gospodarki rynkowej należy rozważyć potencjalne korzyści dla innych sektorów, zwłaszcza zaś dla konsumentów wyrobów, które są – lub mają być – przedmiotem intensywnej produkcji w Chinach.

4.2.2.

Wiele spośród dotychczas dotkniętych branż wytwarza dobra zaopatrzeniowe, czyli dobra, które zostaną przetworzone i połączone w produkty końcowe.

4.2.3.

Globalna produkcja przemysłowa nie osiągnęła jeszcze poziomów sprzed kryzysu finansowego. Występuje zatem spora nadwyżka zdolności produkcyjnych, a konsumenci chińskich produktów objętych środkami antydumpingowymi mogliby zaopatrywać się państwach trzecich bez ryzyka znacznej utraty konkurencyjności.

4.2.4.

Gdyby pozwolić Chinom na nieuczciwe zwiększenie udziału w rynku i osiągnięcie przewagi oligopolistycznej, bez wątpienia wykorzystają to później do ponownego podniesienia cen, na czym ucierpią branże będące ich odbiorcami w UE. Chiny już zachowują się w ten sposób w celu pobudzania krajowego przemysłu. Parlament Europejski (9) przedstawił dowody wskazujące na stosowanie środków ograniczających handel zasobami naturalnymi, które mogą stanowić naruszenie zasad WTO. W 2009 r. Chiny wprowadziły plan rozwoju przemysłu metali ziem rzadkich na lata 2009–2015, który wprowadza kontyngenty wywozowe w wysokości 35 000 ton rocznie. W następnym roku nastąpiło potrojenie cen produktów chińskiego przemysłu metali ziem rzadkich. Kolejny przykład dotyczy rynku elektroniki: Chiny opodatkowały wywóz części w większym zakresie niż opodatkowanie wywozu produktów końcowych, aby chronić krajową branżę montażu urządzeń.

4.2.5.

Przykłady te pokazują, że chińska polityka wpiera branże przemysłu o wyższej wartości dodanej. Takie sektory jak produkcja urządzeń lub branża motoryzacyjna również zostaną narażone na nieuczciwą konkurencję, jeżeli pozbawi się je możliwości wszczynania postępowań antydumpingowych. W Chinach odnotowuje się również przypadki naruszania praw własności intelektualnej, dlatego też nawet patenty wykazałyby ograniczoną skuteczność, jeśli chodzi o zatrzymanie innowacyjnych branż przemysłu w UE.

4.2.6.

Przyznanie Chinom statusu gospodarki rynkowej miałoby w dłuższej perspektywie szkodliwy wpływ na cały łańcuch wartości w przemyśle z uwagi na negatywne skutki dla innowacji. W UE panuje powszechne przekonanie, że innowacje są dla naszych społeczeństw jedynym sposobem zwalczania konkurentów zorientowanych wyłącznie na kryterium kosztów. Jednak innowacje nie powstają już w zamkniętych laboratoriach. Z ankiety przeprowadzonej przez KPMG wynika, że 85 % respondentów reprezentujących globalny przemysł metalowy uważa, że to właśnie partnerstwa będą stanowić przyszłość innowacji w ich firmie. Ponad trzy czwarte respondentów twierdzi, że już zaangażowało się w modele biznesowe oparte na większej współpracy z dostawcami i klientami. Dlatego też nie sposób sobie wyobrazić, by przyszłe branże innowacyjne nie należały do sieci wiedzy.

4.3.1.

W perspektywie długookresowej i niezależnie od rozwoju poszczególnych sektorów jedynie istotne zwiększenie dochodu do dyspozycji umożliwi zrównoważony wzrost dobrobytu w UE. Bieżące polityki Komisji wspierające zatrudnienie i inwestycje uwzględniają ten fakt i powinny być brane pod uwagę przy podejmowaniu decyzji mających na celu rozwiązanie tej kwestii.

21.10.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 389/20

Sprawozdawca:

Lutz RIBBE

Współsprawozdawca:

Isabel CAÑO AGUILAR

1.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje decyzje COP 21 w Paryżu i ocenia je jako ważny punkt zwrotny dla skutecznej walki ze zmianą klimatu.

1.2.

Jednak są dwa poważne problemy – po pierwsze, zaplanowane, ustalone na szczeblu krajowym wkłady (INDC) w redukcję emisji, przedłożone przez poszczególne państwa członkowskie nie zgadzają się z wynikami z Paryża, po drugie zaś, za mało uwagi poświęcono znaczeniu społeczeństwa obywatelskiego, choć w tym względzie widać pewne małe zmiany na lepsze.

1.3.

Obecnie podmioty społeczeństwa obywatelskiego, gdy chcą rozpocząć i realizować działania związane z ochroną klimatu, napotykają znaczne przeszkody. Wynika to głównie z tego, że w decyzjach politycznych nie dostrzega się, jak ogromny jest potencjał społeczeństwa obywatelskiego w zakresie ochrony klimatu. Decydenci polityczni za mało interesują się tym, jakie strategie w dziedzinie klimatu chcą wdrażać podmioty społeczeństwa obywatelskiego, jakie są ich potrzeby i jakiego wsparcia potrzebują. Bywa, że same regulacje wręcz systemowo uniemożliwiają działania społeczeństwa obywatelskiego na rzecz klimatu.

1.4.

W efekcie podmioty społeczeństwa obywatelskiego często nie mają dość swobody działania, by oddolnie realizować swe plany w zakresie łagodzenia zmiany klimatu. Wynika to również z tego, że nie mogą sfinansować swoich przedsięwzięć, choć w zasadzie powinny mieć dostęp do wystarczających środków inwestycyjnych.

1.5.

Dlatego EKES proponuje koalicję łączącą politykę, administrację i społeczeństwo obywatelskie – jako bezpośrednią odpowiedź na decyzje podjęte w Paryżu. Zadaniem tej koalicji musi być zminimalizowanie przeszkód dla działań podejmowanych przez społeczeństwo obywatelskie na rzecz łagodzenia zmiany klimatu poprzez:

1.6.

Działania koalicji muszą być prowadzone na różnych szczeblach polityki. Zasadniczo celem jest wdrożenie pięciu zadań:

1.7.

Aby zrealizować te pięć zadań, potrzeba zorganizowanego, a jednocześnie otwartego dialogu w ramach koalicji, która w tym kontekście musi służyć jako forum dyskusji. Stąd ważne jest, by uczestnicy odzwierciedlali różnorodność społeczeństwa i umieli budować kulturę otwartości, kreatywność i współdziałania. Forum dyskusji ma zadbać o to, by tworzone ramy polityczne faktycznie wspierały działania społeczeństwa obywatelskiego na rzecz łagodzenia zmiany klimatu.

1.8.

Aby koalicja wypełniała swoje zadania, potrzeba wsparcia administracyjnego, dzięki któremu:

1.9.

Dzięki tej koalicji polityki i społeczeństwa obywatelskiego zostanie osiągnięty kolejny cel, popierany przez EKES, a mianowicie konieczność przeprowadzenia sprawiedliwej transformacji w środowisku pracy, zmierzającej ku zrównoważonemu rozwojowi, ze strukturalnym udziałem związków zawodowych i stowarzyszeń pracodawców.

2.1.

Wyniki konferencji COP 21 w Paryżu stanowią ważny punkt zwrotny w negocjacjach w sprawie przeciwdziałania zmianie klimatu, ponieważ jest to pierwsze wiążące na szczeblu międzynarodowym porozumienie, w którym wszystkie umawiające się państwa bez wyjątku zobowiązują się do aktywnego zwalczania zmian klimatu uznawanych za groźne.

2.2.

Wspólnota światowa zobowiązała się razem, że ograniczy globalne ocieplenie do poziomu poniżej 2 oC, a w miarę możliwości nawet do 1,5 oC.

2.3.

Porozumienie to zawiera ponadto ważną konkretną instrukcję, nakazującą osiągnięcie neutralności pod względem emisji gazów cieplarnianych w drugiej połowie wieku.

2.4.

EKES przyjął z zadowoleniem te wyniki (1), dostrzega jednak również dwa znaczne problemy:

2.4.1.

Po pierwsze, przedstawione przez państwa członkowskie krajowe cele redukcji (zaplanowane, ustalone na szczeblu krajowym wkłady – INDC) nie korelują z wynikami konferencji COP: ich realizacja bynajmniej nie ograniczyłaby globalnego ocieplenia do 2 oC, lecz do 2,5 oC, ewentualnie nawet wzrosłoby ono do ponad 3 oC.

2.4.2.

Po drugie, nie dostrzega się w wystarczającym stopniu znaczenia społeczeństwa obywatelskiego. Wprawdzie osiągnięto w przeszłości pewne postępy, jeśli chodzi o przejrzystość i współuczestnictwo, jednak wciąż jeszcze faktyczna rola społeczeństwa obywatelskiego w polityce przeciwdziałania zmianie klimatu nie jest należycie rozumiana. To nie negocjatorzy konferencji stron będą wcielać w życie wyniki konferencji w Paryżu – tylko właśnie społeczeństwo obywatelskie.

2.5.

Tymczasem strategii polegającej na wykorzystaniu społeczeństwa obywatelskiego jako strategicznego partnera w realizacji decyzji COP albo nie ma, albo nie sposób jej dostrzec. Odnosi się to także do szczebla Unii Europejskiej i dlatego jej polityka przeciwdziałania zmianie klimatu musi otrzymać drugi filar, poza dyplomacją klimatyczną. Powinien się on koncentrować na zrozumieniu roli i znaczenia społeczeństwa obywatelskiego i na jego wzmocnieniu oraz na ułatwianiu bardzo licznym podmiotom społeczeństwa obywatelskiego opracowania i realizacji strategii działania na rzecz większego przeciwdziałania zmianie klimatu w ich środowisku życiowym.

2.6.

Polityka przeciwdziałania zmianie klimatu nie może i nie powinna być tylko narzucana z góry. Przyniesie ona efekty tylko wtedy, gdy będzie się opierać na szerokiej akceptacji i aktywnej współpracy większości przedsiębiorstw, samorządów terytorialnych i obywateli. Musi być zatem realizowana przede wszystkim oddolnie – inaczej zakończy się fiaskiem.

2.7.

Tak naprawdę w przeszłości dlatego odniesiono znaczące sukcesy w polityce zrównoważonego rozwoju i przeciwdziałania zmianie klimatu, że przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego – i należy wyraźnie zaliczyć do nich również zwykłych obywateli – nie ograniczali się do samego reagowania na nakazy polityczne bądź uznania się za „instrument realizacji”. Działając aktywnie, właśnie oni byli pionierami zmiany i osiągnęli przez to znaczne sukcesy w ramach zapewnionych im możliwości oraz wywierali nacisk na polityków. Dotyczy to zarówno kwestii technologicznych, jak i ekonomicznych, a przede wszystkim jednak społecznych (społeczna akceptacja tych technologii, w szczególności jednak włączenie zmiany w główny nurt, czyli edukacja społeczna oraz wspólnota edukacyjna).

2.8.

O ile np. dotychczasowa polityka i produkcja energii, współodpowiedzialna za występowanie zmiany klimatu, w znacznej mierze stawiała na wyczerpywalne źródła energii i duże scentralizowane struktury z niewielką liczbą uczestników, a społeczeństwo obywatelskie pojawiało się zazwyczaj jedynie w roli konsumenta, o tyle w przyszłości działania nastawione na łagodzenie zmiany klimatu będą w znacznie większym stopniu zdecentralizowane i będą opierać się na zaangażowaniu wszystkich podmiotów. Ta gotowość bez wątpienia już jest, trzeba ją tylko konsekwentnie wykorzystywać i wspierać.

2.9.

W widocznych już dziś działaniach społeczeństwa obywatelskiego drzemie ogromny potencjał innowacyjny, który wynika z myślenia, współpracy i działania miast i gmin, samorządów terytorialnych, dużych przedsiębiorstw i związków zawodowych oraz osób prywatnych (jednostek, rolników, spółdzielni, MŚP itp.).

2.10.

Działanie to jest obecnie najczęściej niezwiązane z organizacjami, a bardzo konkretnie powiązane z projektami. Właśnie dzięki temu osiąga ono szczególną dynamikę społeczną. Jednak oznacza to również, że jeżeli inicjatywy takie nie powiodą się, sami zainteresowani muszą zapłacić za niepowodzenie w całości z własnej kieszeni. Pojawia się w związku z tym nie tylko kwestia ryzyka finansowego. Działanie społeczeństwa obywatelskiego wymaga oprócz pieniędzy także motywacji i zaangażowania, nie wspominając już o czasie. W związku z tym musi się ono opłacać – i to nie tylko pod względem ekonomicznym – a ryzyko niepowodzenia musi być możliwe do oszacowania. W tym kontekście pożądana jest polityka europejska i krajowa, aby stworzyć jak najszersze i najbardziej otwarte ramy działania społeczeństwa obywatelskiego.

2.11.

W Unii Europejskiej istnieje już wprawdzie wiele przykładów sukcesów, które pokazują, jak ważne i skuteczne jest zaangażowanie się podmiotów społeczeństwa obywatelskiego na rzecz przeciwdziałania zmianie klimatu, jednak przykłady te nie są nigdzie systematycznie rejestrowane ani oceniane. Nie odbywa się żadna dyskusja o tym, czego z tych wielu różnych inicjatyw można się nauczyć pod względem politycznym, jakie przeszkody należy usunąć, aby inicjatywy te odniosły jeszcze większy sukces i zostały powielone, lub z jakich powodów niektóre kończą się fiaskiem.

2.12.

Poza tym nie istnieją żadne stosowne systemy zachęt, które umożliwiałyby refinansowanie zainwestowanego kapitału, ani mechanizmy, z których płynąłby pożądany przekaz dla podmiotów niepaństwowych spoza dużych przedsiębiorstw przemysłowych. W dzisiejszej Europie widać raczej odwrotny trend – realizacja odpowiednich inicjatyw jest często jeszcze utrudniana lub nawet uniemożliwiana przez błędne wytyczne polityczne. W licznych przypadkach nie istnieją żadne (!) ramy działania dla opracowania ani tym bardziej dla realizacji koncepcji przeciwdziałania zmianie klimatu przez podmioty społeczeństwa obywatelskiego, które nie mogą wcielić w życie swoich pomysłów. Czasami wystarczy, że ramy prawno-administracyjne nie są odpowiednie, czasem znowu brak finansowania dla przedsięwzięć, a znowu kiedy indziej okazuje się, że zewnętrzne koszty paliw kopalnych nadal nie są w pełni internalizowane (2) i dwutlenek węgla, mimo odmiennych deklaracji, nadal nie ma właściwej ceny, co staje się przeszkodą nie do przejścia.

2.13.

Zbyt często mówi się o „porażkach” ambitnej polityki na rzecz klimatu i równie często stwarza wrażenie, że przeciwdziałanie zmianie klimatu to przede wszystkim wyrzeczenia. Oczywiście trudności, jakie wiążą się z przejściem ku gospodarce w znacznej mierze bezemisyjnej, trzeba należycie uwzględnić i się nimi zająć. Jednak przynajmniej w takim samym stopniu należy podkreślać także pozytywne aspekty, aby wzbudzić w społeczeństwie chęć przemian. Na pewno technologiczne i gospodarcze postępy ostatnich lat (np. w produkcji energii ze źródeł odnawialnych, magazynowaniu energii, przede wszystkim jednak w dziedzinie aplikacji cyfrowych, które pozwalają na znaczne postępy przy efektywnym i inteligentnym korzystaniu z zasobów) uzasadniają te nastroje.

2.14.

Europa jest dzisiaj przygotowana pod względem technologicznym i gospodarczym w takim stopniu, że przeciwdziałanie zmianie klimatu i zrównoważony rozwój mogą stanowić korzyść dla wszystkich. Europejska unia energetyczna nawiązuje właśnie do tej idei. Warunkiem jest, aby polityka wspierała lub przynajmniej umożliwiała odpowiednie inicjatywy i nie próbowała stawać im na drodze, np. z obawy, że kwestionują one istniejące struktury. W zasadzie łatwy do uwolnienia potencjał zmian i postępów w przeciwdziałaniu zmianie klimatu w dużej mierze pozostaje niewykorzystany.

3.1.

Potrzebujemy nowego podejścia w dziedzinie wielopoziomowego sprawowania rządów. EKES proponuje stworzenie ambitnej koalicji podmiotów społeczeństwa obywatelskiego oraz samorządów lokalnych i regionalnych, a także odpowiedzialnych struktur politycznych i administracyjnych na szczeblu krajowym, tudzież europejskim.

3.2.

Cele tej koalicji:

3.3.

W ten sposób koalicja, jako wyraz wielopoziomowego sprawowania rządów, może przyczynić się do pomyślnego podołania ogólnospołecznemu zadaniu, jakim jest przeciwdziałanie zmianie klimatu.

3.4.

Cele konferencji COP są jasno określone, a Rada Europejska ustaliła dalekosiężne wizje niskoemisyjnej, zasobooszczędnej Europy. Według nich w 2050 r. emitowanych ma być o 80–95 % mniej gazów cieplarnianych niż dzisiaj. Będzie to miało ogromny wpływ na realia życia każdego obywatela Europy oraz każdego przedsiębiorstwa i jego pracowników.

3.5.

EKES opisał już w swojej opinii rozpoznawczej w sprawie zrównoważonego rozwoju (3), jak istotne jest bardzo poważne potraktowanie właśnie kwestii konsekwencji dla życia codziennego, wynikających z oczekiwanych zasadniczych zmian polityki.

3.6.

Można zapobiec niepokojącej tendencji postrzegania zrównoważonego rozwoju jako zagrożenia, a nie jako szansy na przyszłość, przekazując proste przesłanie, a mianowicie, że przeciwdziałanie zmianie klimatu oznacza zmiany, lecz każdy członek społeczeństwa może sam lub z innymi aktywnie te zmiany kształtować, tak aby nie tylko skorzystał na tym klimat, lecz również polepszyły się lokalne warunki życia.

3.7.

Przesłanie to musi zarówno być skierowane do tych, którzy ostatecznie bezpośrednio odczują dające się przewidzieć zmiany „na gorsze” (np. cała branża paliw kopalnych), jak i aktywować istniejący w społeczeństwie pozytywny potencjał tych, którzy są gotowi do działania i mogą służyć jako wzór dla innych.

3.8.

Nasze społeczeństwo obywatelskie jest bardzo różnorodne. Jest to widoczne przy przeciwdziałaniu zmianie klimatu – to, co dla jednego jest łatwe, innym przychodzi z trudem. To zróżnicowanie trzeba potraktować poważnie, a różnorodność uznać i wykorzystać jako szansę.

3.9.

Zasadniczo chodzi o to, aby skonkretyzować przeciwdziałanie zmianie klimatu. Również w tym przypadku występuje brak wiedzy. Opracowano wprawdzie wiele studiów przypadku, brakuje jednak systematyzacji, która dokonywałaby rozróżnienia np. według kategorii podmiotów. Wydaje się to potrzebne dlatego, że poszczególne podmioty dysponują zasobami w różnym stopniu, co oznacza również zupełnie odmienne strategie działania. Na przykład:

3.10.

Te luźno zebrane przykłady pokazują, że podmioty społeczeństwa obywatelskiego dysponują bardzo różnymi zasobami, jednak logika stojąca za ich działaniem jest zawsze taka sama. Tylko wtedy angażują one swoje lokalne zasoby materialne i finansowe oraz nakład czasu, gdy widzą realną szansę na bezpośredni oddźwięk. Z odwrotnej perspektywy oznacza to również, że tam gdzie nie można uzyskać korzyści, grozi bezczynność, a nawet opór (np. przeciw nowym projektom inwestycyjnym).

3.11.

Przykłady wyjaśniają również, że spektrum strategii działania, opracowywanych i realizowanych w całej Europie w pierwszym rzędzie przez podmioty niepaństwowe, jest tak szerokie i różnorodne, jak samo społeczeństwo obywatelskie.

3.12.

Całkowicie błędne byłoby przypisywanie przez politykę podmiotom społeczeństwa obywatelskiego po prostu roli wykreowanej politycznie w ramach podejścia odgórnego.

3.13.

W przyszłej transformacji szczególną uwagę należy zwrócić na utrzymanie zabezpieczenia społecznego. Wprawdzie oddolne łagodzenie zmiany klimatu ma oznaczać, że prywatne inicjatywy pojedynczych podmiotów zyskują na znaczeniu i w ten sposób generują istotne impulsy dla gospodarki, jednak nie może się to dokonywać kosztem zabezpieczenia społecznego.

3.14.

Dlatego ważne jest, by jednostki działające u podstaw na rzecz klimatu pozostawały częścią wspólnoty opartej na solidarności. W niektórych przypadkach będzie to oznaczało konieczność zdefiniowania na nowo takiej wspólnoty i określenia, kto i jakie składki ma do niej odprowadzać. Będzie to konieczne już choćby dlatego, że dotąd spalanie i eksploatacja surowców kopalnych były głównymi filarami państwa opiekuńczego. Odejście od tego modelu i przejście na gospodarkę w znacznym stopniu bezemisyjną nie może odbywać się kosztem osiągniętych w UE standardów społecznych i dobrobytu. Na to koalicja polityki, administracji i społeczeństwa obywatelskiego musi zwrócić szczególną uwagę, co więcej – w oparciu o to należy opracować całkowicie nowe strategie.

Dla przykładu:

3.15.

Energię z zasobów odnawialnych można tymczasem wytwarzać w zdecentralizowany sposób na tyle tanio, że – w powiązaniu ze środkami efektywności energetycznej – można by rozwiązać nawet problem (społecznego) ubóstwa energetycznego. Polityka musiałaby jednak zapewnić odpowiednim inicjatywom dobre ramy prawne i dostęp do kapitału inwestycyjnego.

3.16.

Zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego w obszarze przeciwdziałania zmianie klimatu jest na ogół ukierunkowane lokalnie lub regionalnie. Tymczasem negocjacje na konferencji COP i liczne dyskusje polityczne są osadzone w kontekście globalnym. Nigdzie jednak zasada „myśl globalnie, działaj lokalnie” nie ma zastosowania w większym stopniu niż w przypadku przeciwdziałania zmianie klimatu. Efekty działania społeczeństwa obywatelskiego nie mogą zniknąć w przestrzeni globalnej, lecz muszą być doświadczane, poznawane i dostrzegane bezpośrednio, tj. w miejscu działania.

3.17.

Dla polityki europejskiej oznacza to zmianę sposobu myślenia bądź myślenie przyszłościowe, gdyż inicjatywy lokalne mogą niewiele zdziałać np. przy logice mechanizmu wspólnego wdrożenia i czystego rozwoju zawartej w protokole z Kioto. To jest problem zasadniczy, ponieważ działanie podmiotów społeczeństwa obywatelskiego ma miejsce z reguły na szczeblu lokalnym lub regionalnym, gdy tymczasem warunki ramowe dla tych działań ustalane są przede wszystkim na poziomie krajowym i europejskim. EKES z niepokojem obserwuje coraz większy rozziew między tymi poziomami.

3.18.

Aktywne, praktyczne przeciwdziałanie zmianie klimatu przez społeczeństwo obywatelskie jako drugi, główny filar europejskiej polityki przeciwdziałania zmianie klimatu musi przynosić skutki i być widoczne na miejscu, w innym wypadku podmioty społeczeństwa obywatelskiego nie będą podejmować działań.

3.19.

Ważną rolę odgrywają regiony, miasta i gminy. EKES obserwuje z dużym uznaniem, jakie różnorodne inicjatywy zostały już podjęte w przedmiotowym obszarze w celu koordynacji tych działań. Na myśl przychodzą m.in. „World Summit on Climate and Territories”, Porozumienie Burmistrzów, sieć ICLEI itp. Są to inicjatywy, które mogą obecnie liczyć także na różne wsparcie państwowe.

3.20.

Rozwój regionalny i przyjazna dla klimatu polityka energetyczna mogłyby się dobrze uzupełniać, jeśli zdecentralizowane wytwarzanie energii odbywałoby się poprzez lokalne i regionalne struktury, dzięki czemu tworzenie wartości odbywałoby się na miejscu przez wykorzystanie wiatru, słońca i biomasy. Zwiększenie różnorodności podmiotów ma zatem sens, jednak jak dotąd w żadnym oficjalnym dokumencie UE to możliwe powiązanie strategiczne nie jest brane pod rozwagę.

3.21.

To dobrze obrazuje, że UE zbyt wąsko traktuje potencjał społeczeństwa obywatelskiego. Także Porozumienie Burmistrzów jest postrzegane przede wszystkim jako wsparcie dla realizacji celów określonych przez UE. Natomiast jego rola jako inicjatora nowych inicjatyw politycznych nie jest wystarczająco zaprezentowana i wspomina się o niej sporadycznie.

4.1.

Koalicja ma przed sobą pięć następujących zadań:

4.1.1.

Po pierwsze, musimy lepiej zrozumieć, jakie działania w zakresie przeciwdziałania zmianie klimatu podmioty społeczeństwa obywatelskiego planują i chcą realizować w różnych rolach.

4.1.2.

Po drugie, należy zidentyfikować i usunąć problemy i bariery strukturalne, które stoją na drodze skutecznej realizacji. Z tego wynika kolejne zadanie w sferze polityki, a mianowicie usunięcie przeszkód biurokratycznych i złożonych procedur, które są przyczyną bierności podmiotów społeczeństwa obywatelskiego lub które znacznie utrudniają podjęcie działań. Komunikatem „Stworzenie nowego ładu dla odbiorców energii” (COM(2015) 339) Komisja wykonała pierwszy krok w tym kierunku (4). Jest on jednak zdecydowanie niewystarczający, m.in. dlatego, że pojęcie prosumenta jest rozumiane o wiele za wąsko (5).

4.1.3.

Po trzecie, trzeba jeszcze skuteczniej nagłaśniać przykłady udanych przedsięwzięć.

4.1.4.

Po czwarte, należy określić warunki i czynniki, które decydują o powodzeniu.

4.1.5.

Po piąte, należy opracować ramy polityczne, które stworzą niezbędne warunki działania, aby podmioty społeczeństwa obywatelskiego mogły opracować i realizować strategie przeciwdziałania zmianie klimatu. Definiowanie tych ram działania należy określić jako zadanie w ramach wielopoziomowego sprawowania rządów. Dla wdrożenia ram działania tak samo potrzebne jest jednakowe zrozumienie zagadnienia przez osoby odpowiedzialne za wyznaczanie kierunków polityki na poziomie europejskim, krajowym i lokalnym, jak i ich skoordynowane działanie.

4.2.

Realizacja tych zadań będzie wymagała dodatkowego wsparcia administracyjnego. Potrzebne tu będzie wypracowanie następujących elementów jako punktu wyjścia dla dyskusji w ramach koalicji polityki, administracji i społeczeństwa obywatelskiego:

4.3.

Rola polityki i administracji będzie polegała na koordynacji prac tej koalicji – być może wspólnie z EKES-em, na konfrontowaniu się z przedstawionymi trudnościami oraz – w miarę możliwości – na ich usuwaniu albo przynajmniej na udzielaniu jasnych odpowiedzi, dlaczego ich zdaniem pewne inicjatywy właśnie nie powinny być realizowane.

4.4.

Podmioty społeczeństwa obywatelskiego znajdą dojście do kapitału i innych środków inwestycyjnych tylko wtedy, gdy będą istniały ramy działania uwzględniające rozmaite role tych podmiotów, różnorodność dostępnych im zasobów i czynniki powodzenia oraz tworzące warunki sprzyjające ich działaniu. Jest to po dziś dzień istotny problem praktyczny, który jest niedostatecznie uwzględniany przez politykę. A to ze względu na to, że porozumienie paryskie ma ogromne skutki finansowe, które wykraczają daleko poza ekofundusz klimatyczny w wysokości 100 mld USD rocznie.

4.5.

Zwłaszcza małe, lokalne banki i inni dostawcy finansowania dłużnego udzielają kredytów inicjatywom społeczeństwa obywatelskiego na rzecz przeciwdziałania zmianie klimatu tylko wtedy, gdy refinansowanie jest stosunkowo bezpieczne. Również ten warunek – mało ryzykowne refinansowanie inwestycji w przeciwdziałanie zmianie klimatu przez podmioty społeczeństwa obywatelskiego – musi być spełniany przez ramy polityczne.

4.6.

Ramy działania muszą zagwarantować długoterminową pewność planowania i bezpieczeństwo inwestycji. Nic nie jest bardziej szkodliwe dla niezbędnego zaangażowania niż niepewność spowodowana ciągłymi zmianami orientacji politycznej.

4.7.

Potrzebne są alternatywne możliwości inwestowania w projekty o znaczeniu lokalnym, których szanse i ryzyko podmioty społeczeństwa obywatelskiego są w stanie ocenić same na podstawie własnego doświadczenia i którymi mogą kierować – np. jako członkowie spółdzielni. Kiedy obywatele dostrzegą, że takie inwestycje docierają w ich pobliże i w gąszczu instytucji finansowych i wielkich inwestorów nie tracą na autentyczności, może to także pomóc odbudować nadszarpnięte zaufanie społeczne do instytucji finansowych.

4.8.

Ze stabilnymi i solidnymi ramami działania możliwy będzie inny wzrost w zmienionych strukturach gospodarczych. Dla tego nowego wzrostu gospodarczego kapitał społeczny będzie zapewne równie ważny jak kapitał finansowy. Alienacja pracy częściowo zniknie wraz z rozwojem koncepcji prosumpcji, zaś podział pracy będzie w większym stopniu organizowany w ramach struktur określonej wspólnoty. Wynika z tego ogromny potencjał innowacji społecznych, które są niezbędne dla ambitnej polityki przeciwdziałania zmianie klimatu. Powstaną nowe role, które są jeszcze niedokładnie opisane takimi pojęciami, jak prosument, platformy i koncentratorzy. Właśnie w prosumpcji można widzieć istotny czynnik sukcesu w osiągnięciu zrównoważonego trybu życia i zrównoważonych gospodarek.

4.9.

Ta nowa forma gospodarki nie jest utopią, lecz jest widoczna już dzisiaj w wielu inicjatywach przeciwdziałania zmianie klimatu, przede wszystkim zorganizowanych lokalnie, i pod tym względem jest również skalowalna. Skalowanie, naśladowanie i rozpowszechnianie są pilnie potrzebne nie tylko ze względu na ambitne cele przeciwdziałania zmianie klimatu. Są one również warunkiem zmniejszenia kosztów zmiany i uniknięcia rozbieżności między celami polityki klimatycznej i społecznej.

4.10.

EKES podkreśla, że w porozumieniu paryskim wyraźnie umocowana jest konieczność sprawiedliwego przekształcenia środowiska pracy, jak stwierdzono już na konferencji klimatycznej w Limie. W ramach nowego modelu gospodarki muszą zostać stworzone miejsca pracy wysokiej jakości. Jest to możliwe w drodze intensywnego dialogu społecznego i poprzez negocjacje zbiorowe, do których włączą się przedsiębiorcy i którym będą towarzyszyć odpowiednie treści bądź działania, np. działania w zakresie dokształcania pracowników w celu przekazania nowych kwalifikacji potrzebnych w procesie transformacji energetycznej i ekologicznej oraz działania służące wzmocnieniu systemów ubezpieczeń społecznych. Również tu niezbędne są pozytywne ramy działania. Tylko wtedy podmiotom społeczeństwa obywatelskiego uda się zrekompensować powstałe w niektórych sektorach straty w zatrudnieniu i konkurencyjności, które są nieuniknione w procesie transformacji, oraz umożliwić społeczny, zrównoważony i sprzyjający włączeniu wzrost gospodarczy.

21.10.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 389/28

Sprawozdawca:

Laure BATUT

1)

zmienić podejście do „srebrnej gospodarki” (silver economy), uznając, że technologia cyfrowa zaciera różnice wieku oraz że seniorzy odgrywają podmiotową rolę w łańcuchu wartości i w kierowaniu własnym życiem;

2)

przy okazji spotkania unijnych ministrów ds. zatrudnienia, polityki społecznej, zdrowia i konsumentów w czerwcu 2016 r. oraz szczytu europejskiego w grudniu 2016 r. w sprawie osób starszych propagować włączenie cyfrowe seniorów, aby sprostać dwóm transformacjom – cyfrowej i demograficznej;

3)

wprowadzić globalne zarządzanie, włączając seniorów do życia cyfrowego i organizując sprawne służby publiczne, które dysponowałyby środkami na wszystkich poziomach, również terytorialnym, i nie podlegały wymogom europejskiego semestru;

4)

zdefiniować europejską klauzulę horyzontalną „równouprawnienie – seniorzy” oraz zachęcić ministerstwa właściwe ds. równouprawnienia w państwach członkowskich do jej stosowania;

5)

zapewnić udział reprezentatywnych organizacji zrzeszających seniorów i EKES-u w dyskusjach grupy zainteresowanych stron ds. gospodarki dzielenia się, którą chce powołać Parlament Europejski;

6)

ułatwić seniorom dostęp do technologii cyfrowych oraz poprawić dostępność tych technologii przez zdobywanie wiedzy i umiejętności, oraz niezwłocznie zorganizować kształcenie seniorów, uczenie się przez całe życie, dostosowanie sprzętu i oprogramowania oraz opiekę mentorską w celu zapewnienia udanego włączenia cyfrowego;

7)

zdefiniować wskaźniki mierzące wpływ seniorów na gospodarkę, ich jakość życia oraz korzyści płynące z innowacji;

8)

wspierać dostęp seniorów do europejskiego programu wymiany dobrych praktyk, który należałoby stworzyć, na przykład jako platformę pod nazwą „SENEQUE – odpowiednik Erasmusa dla seniorów” („SENEQUE – Seniors Equivalent Erasmus”);

9)

zbudować zaufanie, rozpowszechnić wśród obywateli europejskie zasady dotyczące technologii cyfrowych, publikując je w formie kodeksu, a także tworząc cyfrowy punkt kompleksowej obsługi z uwzględnieniem wielojęzyczności;

10)

uznać we wszystkich państwach członkowskich dostęp do internetu za prawo do usługi powszechnej, objęte kryterium przystępnej ceny, a w przypadku barier cenowych zachęcać do ustalenia cen regulowanych, a nawet do zapewnienia w określonych miejscach swobodnego i bezpłatnego dostępu do internetu dla najuboższych seniorów;

11)

promować partnerstwa publiczno-prywatne (PPP), w których zyska kapitał ludzki, dzięki darmowym kursom dla seniorów opłacanym przez duże firmy z sektora ICT i prowadzonym w ramach realizowanej przez nie polityki społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw – tego rodzaju kursy należy organizować we wszystkich szkołach podstawowych w UE w czasie pozalekcyjnym;

12)

znieść bariery uniemożliwiające seniorom zaciąganie pożyczek bankowych;

13)

promować „służbę obywatelską” przeciwdziałającą analfabetyzmowi cyfrowemu.

2.1.

Unia Europejska stoi przed wyzwaniem, przed jakim nie stanęła dotąd żadna społeczność ludzka, czyli przed współistnieniem, z jednej strony, długiego życia populacji, i z drugiej strony, z rozpowszechnieniem technologii cyfrowych, co wymaga opracowania rzeczywistych strategii, zarówno gospodarczych, jak społecznych.

2.2.

Jak pokazują prognozy (sprawozdanie Komisji Europejskiej na temat starzenia się społeczeństwa za 2015 r.), do 2060 r. dwie osoby starsze będą przypadały na jedną młodą, a liczba osób w bardzo podeszłym wieku przekroczy liczbę dzieci w wieku poniżej pięciu lat: według kryterium mediany wieku (Eurostat), pierwszymi państwami dotkniętymi tym zjawiskiem będą Szwecja, Niemcy, Polska, Rumunia i Słowacja, kilka lat później Belgia, Dania, Irlandia i wreszcie wszystkie państwa członkowskie.

2.3.

Seniorzy i pracownicy w starszym wieku są postrzegani jednocześnie jako zagrożenie dla systemów zabezpieczenia społecznego i jako szansa dla sektora towarów i usług. W 2011 r. Unia zobowiązała się do działań na rzecz „dorosłych” (1) i określiła pięć strategicznych kierunków, których celem została gospodarka „bogata w miejsca pracy” oraz poprawa jakości i efektywności oferty w zakresie kształcenia i szkoleń dla dorosłych.

2.4.

Komitet zwraca uwagę, że seniorzy nie zostali w niej bezpośrednio wzięci pod uwagę.

2.5.

To pierwsze pokolenie, które całe życie przeżyło na wspólnym terytorium, nie zaznawszy wojny, generacja tzw. baby boomers (termin określający pokolenia wyżu demograficznego urodzone po II wojnie światowej), która, wraz z pokoleniem swoich rodziców, była najbardziej proeuropejska w historii. Obecnie uważa się ich za „seniorów”. W dokumencie pomocniczym do dyskusji Growing the European Silver Economy (Wzrost srebrnej gospodarki w Europie) z lutego 2015 r. Komisja Europejska wspomina o woli zaspokojenia potrzeb osób powyżej 50. roku życia. Wspomniana grupa populacji jest czasem dzielona na trzy podgrupy: osoby aktywne, szczególnie narażone i niesamodzielne. EKES zgadza się z powyższą definicją będącą potwierdzeniem jego propozycji zmian w podejściu do seniorów: są oni podmiotami wzrostu gospodarczego.

2.6.

Starzenie się społeczeństwa oznacza wzrost odsetka osób starszych w populacji wskutek spadku umieralności i obniżenia się współczynnika płodności. Japonia (zob. David Barboni, Étude comparative du marché des seniors français et japonais – Opportunités croisées, seria „Management”, nr 001, Eurasiam, 2007) jest zaawansowana względem innych państw, jeśli chodzi o kwestie związane ze zjawiskiem starzenia się społeczeństwa. Stworzono tam dynamiczny rynek konsumpcji przeznaczony dla „seniorów”, obejmujący dobrostan, zdrowie, finanse, ubezpieczenia, dystrybucję i turystykę. Technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT) należą do dóbr rynkowych służących poprawie jakości życia; są skierowane raczej do seniora „konsumenta” produktów dla niego przeznaczonych niż do seniora „podmiotu” społeczeństwa cyfrowego, wpisując się tym samym w perspektywę krótkoterminowych zysków producentów. Jest to istotne, ale stanowi uproszczenie.

2.7.

W UE osoby z pokolenia wyżu demograficznego nie stały się wyłącznie seniorami-konsumentami dóbr. Mężczyźni i kobiety zostawali masowo – po raz pierwszy w historii Europy – studentami, a następnie osobami „aktywnymi” i „przedsiębiorczymi”. Wielu z nich może obecnie wybierać między aktywnością w gospodarce rynkowej a aktywnością w gospodarce społecznej i solidarnej.

2.8.

Wprowadzenie seniorów do technologii informacyjno-komunikacyjnych jest czasem postrzegane jako długotrwałe i trudne. Tymczasem często posługiwali się nią jako pierwsi, a nawet tworzyli nowe rozwiązania (zob. Julika Erfurt i in., The Seven Myths of Population Aging, Accenture, luty 2012 r.). W 2010 r. we Francji ponad 16 % nowo utworzonych przedsiębiorstw założyły osoby w wieku 50 i więcej lat, a prawie połowa tych przedsiębiorstw była finansowana ze środków własnych osób w wieku lat 50 i więcej, wśród których znaleźli się seniorzy pracownicy, osoby poszukujące pracy, czynnie działający przedsiębiorcy, a nawet emeryci (zob. Yann Le Galès, „Le Figaro”, 27 kwietnia 2012 r.).

2.9.

W Unii mówi się o „srebrnej gospodarce” (silver economy) dopiero od czasu przyjęcia deklaracji i międzynarodowego planu działania ONZ w sprawie starzenia się w 2002 r. oraz deklaracji Rady w sprawie Europejskiego Roku Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej w 2012 r. Ponadto Komisja uważa, że należy dołożyć wszelkich starań, aby umożliwić „dobre starzenie się”, zwłaszcza dzięki ICT, i dać tym samym okazję Unii do odegrania przewodniej roli: „srebrną gospodarkę można zdefiniować jako otwarcie perspektyw gospodarczych dzięki wydatkom konsumpcyjnym i wydatkom publicznym związanym ze starzeniem się populacji i potrzebami osób w wieku powyżej 50 lat” (zob. strona internetowa Komisji Europejskiej zatytułowana „Silver Economy”).

2.10.

Komitet jest zdania, że należy rozważyć kwestie dobrostanu, autonomii i zależności oraz rynku. Należy zauważyć, że europejscy seniorzy to prawie 125 milionów obywateli; odgrywają oni podmiotową rolę w kierowaniu własnym życiem, w gospodarce i w zapewnianiu wzrostu, a technologie informacyjne powinny być częścią ich życia, tak jak są częścią życia obywateli w wieku produkcyjnym.

2.11.

Dlatego też Komitet pragnie podkreślić konieczność traktowania podeszłego wieku jako kontynuacji pozostałych faz życia – bez ich rozdzielania – które zapewni, by każdy senior cieszący się dobrym zdrowiem zachował doświadczenia i umiejętności cyfrowe i nie mógł zostać wyłączony z ogółu podmiotów łańcucha wartości. Należy ujmować seniorów w sposób aktywny i włączający, a nie postrzegać ich wyłącznie z perspektywy ostatniej fazy życia i nie ograniczać wkładu technologii cyfrowych do „technicznej opieki medycznej”.

2.12.

Nie narusza to w żaden sposób prawa do emerytury (art. 25 i 34 Karty praw podstawowych, art. 153 i 156 TFUE) ani systemów emerytalnych, różnych w poszczególnych państwach członkowskich.

2.13.

Całościowe i włączające podejście mogłoby przekonać wszystkich „starszych” europejskich obywateli o tym, że innowacja cyfrowa jest skierowana do nich. Komitet jest zdania, że poprzez wzięcie na siebie odpowiedzialności na wszystkich szczeblach Unia mogłaby odegrać pierwszoplanową rolę, do której aspiruje w dziedzinie srebrnej gospodarki.

3.1.1.

Pokolenie wyżu demograficznego, które jest obecnie „wyżem dziadków”, posiada w swoim bagażu życiowym pewne narzędzie: rewolucję nowych technologii. Istnieje pilna potrzeba spojrzenia wybiegającego dalej i szerzej, poza perspektywę „rynkową”, by nie pozostawić nikogo bez dostępu do wiedzy i praktyk związanych z technologiami informacyjnymi, ponieważ łączność jest wszechobecna. UE stara się znaleźć równowagę między potrzebą europejskiej interoperacyjności i wymogiem ochrony w poszczególnych państwach członkowskich o bardzo odmiennych sytuacjach; tymczasem komunikaty Komisji z kwietnia 2016 r. (COM(2016) 176, 178 i 179 final) dotyczą wyłącznie aspektów technicznych i pomijają aspekty społeczne. Komunikat Komisji z czerwca 2016 r. pt. „Nowy europejski program na rzecz umiejętności” (COM(2016) 381/2) oraz jej wniosek dotyczący zalecenia Rady w sprawie ustanowienia gwarancji umiejętności (COM(2016) 382/2) mają na celu zapewnienie szans na zatrudnienie i wydajności. Nie ma w nich żadnej wzmianki o osobach starszych, a technologię cyfrową omawia się w niewielkim zakresie. Komitet wyraża nadzieję, że czerwcowe spotkanie unijnych ministrów oraz szczyt w grudniu 2016 r., na których poruszone zostaną kwestie osób starszych, będą promować włączenie cyfrowe tych osób oraz poprawienie ich warunków życia i pracy, co jest konieczne, aby stawić czoła dwóm transformacjom, cyfrowej i demograficznej.

3.1.2.

Komitet apeluje, aby wszystkie już przyjęte teksty UE związane z technologiami cyfrowymi zostały – w celu zapewnienia spójności, rozpowszechniania informacji oraz podnoszenia świadomości seniorów i wszystkich kategorii ludności – opublikowane w formie kodeksu, a także by rozważono utworzenie cyfrowego punktu kompleksowej obsługi z poszanowaniem wielojęzyczności.

3.2.1.

Technologie cyfrowe umożliwiają naukę i proaktywność, zwłaszcza w przypadku osób starszych i cierpiących na ograniczoną sprawność ruchową. Pozwalają uniknąć społecznej izolacji i ułatwiają przekazywanie wiedzy. Mogą prowadzić do odwrócenia ról pokoleniowych w zakresie mentoringu i zlikwidowania podziałów związanych z wiekiem.

3.3.1.

Komitet opublikował wiele opinii na temat technicznych, gospodarczych i społecznych aspektów postępu cyfrowego: infrastruktury, praw, kosztów, telemedycyny, e-zdrowia, aktywnego starzenia się, cyberprzestępczości, inteligentnych miast/wysp i inteligentnej mobilności, neutralności internetu itp.

3.3.2.

Komisja powinna włączyć wszystkie pokolenia, bez podziałów geograficznych, i działać w perspektywie długoterminowej (do 2060 r.), ponieważ krzywa starzenia się (3) będzie rosła coraz szybciej we wszystkich państwach członkowskich.

3.3.3.

W swoim komunikacie (4) z dnia 19 kwietnia 2016 r. Komisja zaznacza, że zainteresuje się normalizacją w dziedzinie technologii informacyjno-komunikacyjnych, będących „kluczowym elementem jednolitego rynku”, cyfryzacją przedsiębiorstw i przetwarzaniem danych w chmurze.

3.3.4.

Prezydencje niderlandzka i słowacka zwróciły się do Komitetu o sporządzenie opinii rozpoznawczej w sprawie konsekwencji społecznych, jakie niesie ze sobą „Zmiana charakteru stosunków pracy i jej wpływ na zachowanie płacy zapewniającej utrzymanie na minimalnym poziomie oraz wpływ rozwoju technologicznego na system zabezpieczeń społecznych i prawo pracy”. Opinia o tym tytule została przyjęta przez EKES w dniu 26 maja 2016 r.

3.3.5.

W rezolucji z dnia 19 stycznia 2016 r.„W kierunku aktu o jednolitym rynku cyfrowym” (pkt 80) Parlament Europejski zachęca Komisję do „powołania grupy zainteresowanych stron odpowiedzialnej za promowanie najlepszych praktyk w sektorze gospodarki dzielenia się”, zwanej przez EKES także konsumpcją współdzieloną, która zasadniczo nie może istnieć bez technologii cyfrowych. Reprezentowanie społeczeństwa obywatelskiego jest często zadaniem, które mogą wykonać właśnie seniorzy. EKES pragnie uczestniczyć w tej inicjatywie.

3.4.1.

Wraz z dużymi zbiorami danych, przetwarzaniem danych w chmurze, internetem rzeczy, drukiem przestrzennym i innymi technologami, które pojawiły się wraz z gwałtownym rozpowszechnieniem internetu we współczesnym życiu, rozprzestrzeniły się również pewne paraliżujące obawy; seniorzy są na nie bardziej podatni niż młodzi „urodzeni w technologii cyfrowej” i zmagają się z następującymi barierami:

3.4.2.

Komitet, podobnie jak Parlament Europejski „uważa, że zaufanie obywateli i przedsiębiorstw do środowiska cyfrowego ma zasadnicze znaczenie dla pełnego odblokowania innowacyjności i wzrostu gospodarczego w gospodarce cyfrowej”.

3.4.3.

Kontekst kryzysu i wprowadzenie stanu wyjątkowego potęgują poczucie zagrożenia swobód i nadmiernej kontroli, jak również obawy związane z zagrożeniem cyberprzestępczością.

3.4.4.

Przepisy ochronne, istniejące w państwach członkowskich oraz na szczeblu Unii, są mało znane. Niewzbudzająca lęku edukacja tej części społeczeństwa, która nie jest już związana z nauką w szkole, a także informowanie i kształcenie umożliwiłyby postęp dzięki zmniejszeniu nierównowagi informacyjnej między wielkimi operatorami, prawie zawsze zagranicznymi, a obywatelami będącymi użytkownikami.

3.5.1.2.1.

Patrząc całościowo, nowe zarządzanie pozwoliłoby na stworzenie aktywnej solidarności między pokoleniami oraz zrównoważonego rozwoju w sektorze społecznym.

3.5.1.3.1.

Na rozwój technologii cyfrowej przeznaczone są specjalne fundusze (badania naukowe, sieci szerokopasmowe, inteligentne rozwiązania) oraz fundusze strukturalne i specjalne programy. Inwestycje konieczne do utrzymania dominującej pozycji UE nie zostały jednak oszacowane, mimo że potrzeby społeczeństwa europejskiego – począwszy od szkoły podstawowej przez uczenie się przez całe życie, a skończywszy na seniorach – wymagają oszacowania. Należy zapewnić, by wydzielone środki finansowe nie podlegały zasadom dyscypliny budżetowej. Wreszcie należy jak najszybciej znieść przeszkody ograniczające dostęp seniorów do prywatnego finansowania (pożyczek bankowych) (6).

3.5.1.3.2.

Komisja proponuje partnerstwa publiczno-prywatne (PPP). Komitet jest ostrożny w tym względzie, ponieważ istnieją wciąż te same zagrożenia: sektor prywatny angażuje się tylko wówczas, gdy widzi możliwość zysku, koszty odsetek obciążają dług publiczny, a koniec końców część majątku publicznego zostaje sprywatyzowana.

3.6.1.

EKES już wcześniej zasugerował, że dostęp do internetu powinien być uważany za prawo do usługi powszechnej, kładąc nacisk na przystępność cenową, co umożliwi przeciwdziałanie nierównościom społecznym i geograficznym. Krokiem w tym kierunku byłyby przestrzenie publiczne dla seniorów ze swobodnym dostępem do internetu.

Służby publiczne są naturalnie predysponowane do zaangażowania się w kwestie związane z seniorami: chodzi tu m.in. o transport, służbę zdrowia, pocztę, podmioty świadczące usługi w interesie ogólnym, podmioty świadczące usługi w ogólnym interesie gospodarczym i podmioty świadczące usługi socjalne w ogólnym interesie gospodarczym.

3.6.2.

Władze państwowe i regionalne powinny zapewnić seniorom nabycie nowych nawyków dotyczących ochrony i bezpieczeństwa danych cyfrowych. Ścisłe powiązanie włączenia społecznego i cyfrowego staje się coraz bardziej konieczne wraz z postępowaniem utraty autonomii seniorów. Zmianę w tym kierunku łatwiej przeprowadzić na poziomie terytorialnym ze względu na bliski kontakt tego szczebla z obywatelami. EKES zaleca stworzenie „służby obywatelskiej” przeciwdziałającej analfabetyzmowi cyfrowemu.

3.6.3.

3.6.4.

Społeczne włączenie seniorów: państwa członkowskie powinny informować swoich obywateli o wszystkich oferowanych przez nie możliwościach kształcenia się seniorów w zakresie technologii cyfrowych. W tym celu pomocne byłyby kampanie edukacyjne w mediach.

3.6.4.2.

Seniorzy muszą zdobyć i utrzymywać umiejętności cyfrowe. Działania organizacji pozarządowych, choć istotne, są niewystarczające. Seniorzy muszą widzieć, że ich kwalifikacje są uznawane, i kontynuować naukę przez całe życie. Przykładowo na Słowacji istnieje 18 uniwersytetów trzeciego wieku i wiele akademii dla najsłabiej wykształconych osób starszych.

3.6.4.3.

Poprzez naukę i „cyfrową alfabetyzację”: Komitet ponawia apel o promowanie kształcenia (7) w mediach i w internecie dla wszystkich obywateli Unii, zwłaszcza dla osób szczególnie narażonych, i z zadowoleniem przyjmuje stworzenie na szczeblu europejskim „wielkiej koalicji na rzecz miejsc pracy w sektorze cyfrowym”. Podkreśla, że w szkoleniach bierze udział wiele podmiotów.

3.6.4.4.

Komitet uważa, że Komisja zyskałaby, pracując z państwami członkowskimi i uniwersytetami nad potrzebami nabycia umiejętności przez seniorów i środkami pozwalającymi te potrzeby zrealizować, na przykład przez stworzenie powiązań instytucjonalnych z uniwersytetami, aby ułatwić seniorom dostęp do kursów online (masowych otwartych kursów online, MOOC).

3.6.5.

3.6.5.1.

Podobnie jak Parlament (8) Komitet uznaje konieczność „przezwyciężenia stereotypów” i zaznacza „znaczny potencjał kobiet w innowacyjności i przedsiębiorczości oraz rolę, jaką mogą one odegrać w transformacji cyfrowej”, oraz aspiruje do „integracji kobiet i ich udziału w społeczeństwie informacyjnym”; Komitet ma świadomość, że kobiety seniorki często doświadczały przerw w karierze zawodowej i częściej niż mężczyźni po przejściu na emeryturę znajdują się w sytuacji ubóstwa. Należy to uwzględnić w środkach mających na celu włączenie kobiet w cyfrowy świat seniorów.

3.6.5.2.

Tym samym „odnotowuje potencjał jednolitego rynku cyfrowego w zapewnianiu dostępności i udziału wszystkich obywateli, w tym osób o specjalnych potrzebach, osób starszych, mniejszości i innych obywateli należących do grup podatnych na zagrożenia, w odniesieniu do wszystkich aspektów gospodarki cyfrowej (9)”, jednak wolałby, aby „osoby starsze” pozostawały podmiotami gospodarczymi nieobarczonymi wspólnym stygmatem i aby nie łączono ich z osobami o „specjalnych potrzebach”.

3.6.5.3.

Komitet opowiedział się za wnioskiem dotyczącym dyrektywy w sprawie dostępności (10), jednak wyraża żal z powodu jej późnego przygotowania oraz nieratyfikowania traktatu z Marrakeszu. W kwestii cyfryzacji przez dostępność rozumie zarówno dostępność składnika materialnego (hardware), jak i oprogramowania (software): domaga się uproszczonej obsługi dla seniorów oraz lepiej dostosowanego i wielojęzycznego oprogramowania, jak również cyfrowych przestrzeni publicznych tworzących więzi między osobami. Więzi społeczne mają kluczowe znaczenie dla osób szczególnie narażonych.

3.6.6.

EKES zaleca, aby wyposażyć europejski program Erasmus+ w komponent przeznaczony dla seniorów, który mógłby przykładowo przyjąć formę platformy wymiany dobrych praktyk pod nazwą „Seneque – odpowiednik programu Erasmus dla seniorów”.

3.6.7.

Zachęcanie do kreatywności i innowacyjności w każdym wieku poprzez technologie cyfrowe, jako że seniorzy najlepiej znają własne potrzeby, i wspieranie opiekunów oraz zrzeszeń.

—

EKES proponuje partnerstwo publiczno-prywatne, w którym zyska kapitał ludzki dzięki darmowym kursom wpisującym się w politykę społecznej odpowiedzialność przedsiębiorstw realizowaną przez duże firmy z sektora ICT przez sponsorowanie pracowników odchodzących na emeryturę i nieodpłatne udostępnianie tych kursów wszystkim seniorom we wszystkich szkołach publicznych w państwach członkowskich w czasie pozalekcyjnym.

—

W UE brakuje umiejętności cyfrowych (900 000 wolnych miejsc pracy) (11). Przekwalifikowanie pracowników w starszym wieku mogłoby przyczynić się do poprawy sytuacji, którą należy oceniać w odniesieniu do globalnej konkurencji. Wspieranie cyfrowej przedsiębiorczości, szkoleń i przedsiębiorstw typu start-up oraz rozwoju umiejętności i poprawy jakości życia ogółu wymaga konsekwentnych inwestycji publicznych.

—

W sytuacji masowego bezrobocia gospodarka 4.0 umożliwia seniorom tworzenie sieci kontaktów i zakładanie nowych przedsiębiorstw, jak również stałe zatrudnienie o wysokiej wartości dodanej, których nie dotyczy ryzyko delokalizacji, na przykład zatrudnienie w świadczeniach na rzecz ludności i związanych z opieką zdrowotną, utrzymaniem autonomii i z polityką profilaktyczną (12).

—

W stosunku do form gospodarki dzielenia się UE nie wyraża jasno swojego zasadniczego stanowiska w sprawie nadużywania dominującej pozycji i zgodności tej gospodarki z zasadą „społecznej gospodarki rynkowej”, podczas gdy rosnąca część zainteresowanej siły roboczej znajduje się de facto poza prawem w zakresie prawa pracy. Społeczności seniorów są bardziej niż inne zagrożone wpływem cyfryzacji na spójność społeczną.

3.8.1.

Technologie cyfrowe umożliwiają jednocześnie działania odgórne, jak i oddolne w kwestii stosunków społecznych, zwłaszcza w kwestii „problemu seniorów”.

3.8.2.

Gospodarka dzielenia się może zbliżać osoby dzięki metodom nauczania wspierającym wszelkie formy sprawności umysłowej, innowacyjne rozwiązania zdrowotne umożliwiające osobom niepełnosprawnym lub starszym pozostanie pełnoprawnymi członkami społeczeństwa i zachowanie sprawności mimo braku mobilności (ubiquitous).

3.8.3.

W każdym razie zmienia ona struktury stosunków pracy. Wraz ze starzeniem się społeczeństwa technologie cyfrowe zaburzają to, co po II wojnie światowej zbudowało spójność społeczeństw europejskich: systemy solidarności, które zamortyzowały kryzysy (jak ten w 2008 r.).

3.8.4.

Rewolucja 4.0, działania w sieci, pojawienie się seniorów i zacieranie się „granic” zdestabilizowały stosunek podporządkowania pracowników; jednocześnie około 10 % e-seniorów połączonych z siecią znajduje się w sytuacji ubóstwa i mogliby oni zostać „starcami” niezdolnymi do zaspokojenia swoich potrzeb (rodziny nuklearne), jak miało to miejsce w minionych stuleciach. Czy obecnie możliwe są transformacje, którym towarzyszy przekazanie wiedzy?

3.8.5.

W cyfrowej społecznej gospodarce rynkowej, obejmującej wszystkich obywateli (13), zabezpieczenie systemów emerytalnych jest kwestią fundamentalną. Oparcie się na innych składnikach niż tylko składki odprowadzane z tytułu zatrudnienia, przy jednoczesnym zachowaniu niezmienionych funduszy emerytalnych, będzie nieuniknione do 2060 r.: konieczna będzie głęboka refleksja nad podstawą składek i redystrybucją bogactw, aby przygotować nas do zmiany mentalności.

21.10.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 389/35

Sprawozdawca:

Antonio LONGO

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES), cztery lata od wejścia w życie rozporządzenia w sprawie europejskiej inicjatywy obywatelskiej, potwierdza centralną pozycję obywateli w projekcie europejskim oraz zdolność wspomnianego narzędzia do zmniejszenia deficytu demokratycznego poprzez wsparcie aktywnego obywatelstwa i demokracji uczestniczącej.

1.2.

Komitet, podzielając stanowisko przyjęte przez Parlament Europejski, Komitet Regionów i Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, uważa, że europejska inicjatywa obywatelska nie wykorzystała całego swojego potencjału z powodu rozporządzenia, o którego zmianę wnioskuje.

1.3.

EKES stwierdził poważne problemy natury technicznej, prawnej i biurokratycznej oraz wyraźnie zbyt szerokie kompetencje Komisji Europejskiej, które uniemożliwiają pełne rozpowszechnienie, wdrożenie i działania następcze – w przypadku inicjatyw zakończonych powodzeniem.

1.4.

Komitet, w perspektywie zmiany rozporządzenia, proponuje następujące działania:

1.4.1.

Zezwolić komitetom obywatelskim na rozpoczęcie zbierania deklaracji poparcia w terminie przez nich wybranym.

1.4.2.

Zapewnić uznanie prawne komitetom obywatelskim, tak aby ograniczyć odpowiedzialność karną organizatorów do poważnych oszustw i przestępstw, zgodnie z modelem dyrektywy 2008/99/WE w sprawie ochrony środowiska poprzez prawo karne.

1.4.3.

Utworzyć punkt kompleksowej obsługi, fizyczny i internetowy, gdzie obywatele mogliby otrzymywać informacje i wskazówki dotyczące przedstawiania inicjatyw.

1.4.4.

Rozważyć propozycje mające na celu obniżenie minimalnego wieku, od którego można poprzeć europejską inicjatywę obywatelską i uczestniczyć w niej, tak jak postulowały Parlament i Komitet Regionów.

1.4.5.

Rozwiązać oczywisty konflikt interesów wewnątrz Komisji, rozdzielając role „zarządcy instytucjonalnego” i „sędziego”. Z tego punktu widzenia EKES, przypominając o swojej gotowości do dalszego zaangażowania w już podjęte inicjatywy, może być również naturalnym kandydatem do roli podmiotu wspomagającego i zarządcy instytucjonalnego.

1.4.6.

Zagwarantować odpowiednie działania następcze w wypadku udanych inicjatyw, wzywając Komisję do opracowania wniosku ustawodawczego w ciągu 12 miesięcy od zakończenia kampanii lub do odpowiedniego umotywowania decyzji o nieprzedkładaniu żadnego wniosku. W razie braku propozycji Komitet żywi nadzieję, że Parlament Europejski wywrze nacisk na Komisję zgodnie z art. 225 TFUE.

1.5.

EKES podkreśla, że niektóre problemy nie wymagają nowelizacji rozporządzenia, a więc należy je niezwłocznie rozwiązać, aby nie zniechęcać potencjalnych inicjatorów. Aby narzędzie to było skuteczniejsze i bardziej przyjazne użytkownikowi, Komitet ma nadzieję na wdrożenie następujących inicjatyw:

1.5.1.

Aby proces rejestracji był bardziej transparentny, Komisja powinna zastosować jasne i proste procedury oraz dostarczyć szczegółowych odpowiedzi i możliwych rozwiązań w przypadku inicjatyw ocenionych jako niekwalifikujące się do przyjęcia, tak aby komitety mogły je dostosować i przedstawić ponownie.

1.5.2.

Komisja powinna kontynuować negocjacje z państwami członkowskimi w celu uproszczenia, zredukowania i ujednolicenia systemu przepisów krajowych dotyczących zbierania danych. Proponuje się ograniczenie konieczności przedstawiania dokumentów tożsamości i umożliwienie wszystkim obywatelom podpisywania inicjatyw w krajach zamieszkania.

1.5.3.

Udostępnienie na stałe bezpłatnego narzędzia do zbierania deklaracji poparcia (OCS) (1) dla ułatwienia zbierania i katalogowania deklaracji poparcia oraz ich weryfikacji przez organy krajowe. Ponadto oczekuje sie, że takie narzędzie zostanie udostępnione również osobom niepełnosprawnym.

1.6.

W ogólnej perspektywie rozpowszechniania i utrwalania europejskiej inicjatywy obywatelskiej Komitet zaleca:

1.6.1.

Wzmocnienie informowania i uwrażliwiania obywateli w kwestii narzędzia europejskiej inicjatywy obywatelskiej poprzez kampanie ad hoc, umożliwiając komitetom obywatelskim informowanie sygnatariuszy o osiągniętych rezultatach, a przede wszystkim poprzez większe zaangażowanie Komisji w publikowanie informacji o działaniach następczych w wypadku udanych inicjatyw.

1.6.2.

Zagwarantowanie wielojęzyczności i znalezienie nowych sposobów łączenia zbierania podpisów online z mediami społecznościowymi i cyfrowymi w celu dotarcia do szerszego grona osób.

1.6.3.

Umożliwienie zasadniczo każdemu obywatelowi Unii Europejskiej promowania europejskiej inicjatywy obywatelskiej, z zapewnieniem pokrycia podstawowych kosztów kampanii, w wypadku gdy inicjatywa została formalnie zarejestrowana.

1.7.

EKES proponuje utworzenie forum instytucjonalnego na temat uczestnictwa obywateli europejskich, które stałoby się stałym miejscem dyskusji i debaty przy Komitecie na wzór Europejskiego Forum Migracji, z wykorzystaniem działań podjętych w ramach Dnia Europejskiej Inicjatywy Obywatelskiej. Komitet mógłby omówić tę kwestię w ramach bardziej szczegółowej i złożonej propozycji przedstawionej w opinii z inicjatywy własnej ad hoc.

2.1.

Europejska inicjatywa obywatelska została wprowadzona na mocy traktatu lizbońskiego (2) jako innowacyjne narzędzie ponadnarodowej demokracji uczestniczącej. Umożliwia ona milionowi obywateli europejskich z co najmniej siedmiu państw członkowskich zwrócenie się do Komisji Europejskiej o przygotowanie wniosków legislacyjnych dotyczących kwestii leżących w kompetencji Unii Europejskiej. W ten sposób pragnie się aktywnie włączyć obywateli w europejskie procesy decyzyjne poprzez pośrednią formę inicjatywy ustawodawczej.

2.2.

Przepisy i procedury regulujące europejską inicjatywę obywatelską (EIO) znajdują się w rozporządzeniu Unii Europejskiej przyjętym w dniu 16 lutego 2011 r., obowiązującym od dnia 1 kwietnia 2012 r. (3).

2.3.

Europejska inicjatywa obywatelska może być organizowana i podpisywana przez wszystkich obywateli europejskich, którzy osiągnęli wiek dający prawo wyborcze w wyborach do Parlamentu Europejskiego (4). Inicjatywy nie mogą być zarządzane przez organizacje, które mogą jednak promować je lub wspierać, pod warunkiem że robią to z zachowaniem pełnej transparentności.

2.4.

Procedurę przewidzianą dla europejskiej inicjatywy obywatelskiej można podzielić na trzy fazy:

2.4.1.

Faza rozpoczęcia przewiduje utworzenie komitetu obywateli (5), formalne zarejestrowanie inicjatywy (6) uzależnione od oceny kwalifikowalności przez Komisję (7) oraz certyfikację systemu zbierania podpisów online (8).

2.4.2.

W fazie zbierania należy uzyskać 1 milion deklaracji poparcia (podpisów) w okresie maksymalnie 12 miesięcy, w co najmniej 7 państwach Unii Europejskiej (9). Wynik ten musi zostać potwierdzony przez właściwe organy krajowe (10).

2.4.3.

W fazie przedkładania inicjatywa jest oceniana przez Komisję po uprzednim spotkaniu z organizatorami i wysłuchaniu publicznym w Parlamencie Europejskim. Komisja ma trzy miesiące na odpowiedź z informacją ad hoc i podjęcie decyzji, czy przyjąć propozycję, dając tym samym początek procedurze legislacyjnej.

3.1.

Do dziś ponad 6 milionów obywateli europejskich podpisało jakąś europejską inicjatywę obywatelską. Chociaż przedstawiono 56 inicjatyw, Komisja zarejestrowała tylko 36, z których jedynie 3 uzyskały przynajmniej 1 milion podpisów (11). Żadna z udanych inicjatyw nie skutkowała opracowaniem nowego wniosku ustawodawczego, chociaż w niektórych wypadkach Komisja Europejska uwzględniała stanowisko opinii publicznej w różnych kwestiach.

3.2.

Znaczące problemy natury technicznej, prawnej i biurokratycznej, jakie napotkali organizatorzy, oraz niewielki wpływ na decyzje ustawodawcze, jaki mają udane inicjatywy, już u podstaw zagroziły wiarygodności narzędzia europejskiej inicjatywy obywatelskiej. Zjawisko to widać wyraźnie w drastycznym spadku liczby rejestrowanych inicjatyw – z 16 w 2012 r. do 5 w 2015 r. (12) – oraz w zebranych deklaracjach poparcia, których liczba spadła z ponad 5 milionów w 2012 r. do kilku tysięcy w 2015 r. (13).

3.3.

Na przestrzeni tych czterech lat wielu organizatorów i przedstawicieli zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego (14) zwracało uwagę na wady i rygorystyczne zasady narzędzia, które w swoim założeniu miało być proste, nieskomplikowane i przyjazne użytkownikowi. Zostało to potwierdzone na publicznym przesłuchaniu zorganizowanym przez EKES w dniu 22 lutego 2016 r.

3.4.

W lutym 2015 r., trzy lata po wejściu w życie rozporządzenia, Parlament Europejski przedstawił badanie (15) na temat stanu jego wdrożenia, żądając wprowadzenia w nim zmian. Wnioski z tego badania zostały ujęte w październiku 2015 r. w rezolucji (16), w której Parlament formalnie zwrócił się do Komisji z wyraźnymi i szczegółowymi propozycjami.

3.5.

Europejska Rzecznik Praw Obywatelskich, w dochodzeniu mającym na celu ocenę faktycznego funkcjonowania procedury dotyczącej europejskiej inicjatywy obywatelskiej oraz roli i obowiązków Komisji, w marcu 2015 r. opracowała 11 wytycznych dla ulepszenia inicjatywy (17).

3.6.

W październiku 2015 r. Komitet Regionów również przyjął opinię wzywającą do szybkiej i zasadniczej zmiany rozporządzenia (18).

3.7.

W odpowiedzi na liczne wnioski o zmianę rozporządzenia Komisja opublikowała w kwietniu 2015 r., jak przewiduje rozporządzenie, sprawozdanie (19) z uzyskanych dotąd rezultatów, a następnie, w lutym 2016 r., stanowisko (20) odnośnie do propozycji przedstawionych przez Parlament. W obu przypadkach Komisja, pomimo uznania wielu trudności napotykanych przez promotorów europejskiej inicjatywy obywatelskiej i dopuszczając możliwość wprowadzenia poprawek we wdrażaniu obowiązujących ram prawnych, kilkakrotnie odrzuciła jakąkolwiek możliwość zmiany aktualnego rozporządzenia w krótkim czasie.

3.8.

Powszechna jest już opinia wśród instytucji europejskich, organizatorów i przedstawicieli zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, że pomimo uzyskania pewnych pozytywnych rezultatów, europejska inicjatywa obywatelska jest jeszcze daleka od wykorzystania całego swojego potencjału w zakresie rozwiązań politycznych i aktywnego udziału obywateli.

3.9.

Główne uwagi krytyczne, zgłaszane jednomyślnie przez instytucje i zainteresowane strony, to:

3.9.1.

Niewielka wiedza i świadomość istnienia narzędzia europejskiej inicjatywy obywatelskiej (21) ze strony obywateli i instytucji krajowych.

3.9.2.

Komitety obywateli napotkały liczne przeszkody natury technicznej, prawnej i biurokratycznej w fazie rejestracji i zbierania deklaracji poparcia, które zagroziły wynikowi samej inicjatywy.

3.9.3.

Obywatele, którzy zamierzali podpisać inicjatywę napotkali wiele trudności związanych z poszczególnymi przepisami krajowymi dotyczącymi przetwarzania danych.

3.9.4.

Kilka udanych inicjatyw nie zostało wziętych pod uwagę przez Komisję w celu opracowania nowych wniosków ustawodawczych. Uwzględnione zostały jedynie w ramach pośrednio z nimi związanych inicjatyw ustawodawczych.

3.10.

Wśród głównych trudności napotkanych przez komitety wyróżniają się:

3.10.1.

Brak uznania prawnego dla komitetów obywatelskich. Ten aspekt negatywnie wpływa na ważne aspekty praktyczne europejskiej inicjatywy obywatelskiej, takie jak zbieranie funduszy czy zwykłe otwarcie rachunku bankowego. Ponadto fakt, iż podmioty będące promotorami są osobiście odpowiedzialne „za każdą szkodę wywołaną w organizacji” (22) europejskiej inicjatywy obywatelskiej, działa odstraszająco.

3.10.2.

Nadmiernie rygorystyczne stosowanie kryteriów kwalifikowalności europejskiej inicjatywy obywatelskiej. Około 40 % inicjatyw nie zostało zakwalifikowanych przez Komisję Europejską jako dopuszczalne w pierwszej fazie procesu, czyli rejestracji inicjatywy (23). Według Parlamentu Europejskiego należy bliżej przyjrzeć się wewnętrznemu konfliktowi interesów Komisji, która z jednej strony ma obowiązek informowania organizatorów i oceniania kwalifikowalności inicjatywy, a z drugiej strony jest adresatem tejże inicjatywy (24).

3.10.3.

Pokrywanie się działań w kalendarzu europejskiej inicjatywy obywatelskiej. Czas potrzebny w każdym państwie członkowskim do uzyskania autoryzacji systemu zbierania deklaracji drogą elektroniczną skraca krótki sam w sobie okres 12 miesięcy na zebranie deklaracji poparcia.

3.10.4.

Brak odpowiedniego wsparcia ze strony Komisji w fazach rozpoczęcia inicjatywy i zarządzania nią. Szczególnej uwagi wymaga usługa hostingu i OCS oferowanych bezpłatnie przez Komisję oraz trudności organizatorów w opracowywaniu i rozpowszechnianiu dokumentacji w wielu językach.

3.10.5.

Zarządzanie europejską inicjatywą obywatelską jest kosztownym procesem. Obrazuje to fakt, iż trzy udane inicjatywy miały za sobą poparcie wielkich organizacji społeczeństwa obywatelskiego, które wspierały ich działania od strony technicznej, organizacyjnej i finansowej. Aby nie przeinaczyć podstawowych zasad europejskiej inicjatywy obywatelskiej, wielu organizatorów podkreślało konieczność uzyskania większego poparcia na szczeblu UE w celu rozpoczęcia kampanii.

3.10.6.

Nadmierna surowość w kwestii zbierania danych osobowych i zarządzania nimi. W niektórych państwach członkowskich przepisy w tej materii zniechęciły do organizowania i promowania nowych inicjatyw. Ponadto w niektórych państwach przepisy dotyczące zbierania danych przewidują branie pod uwagę tylko podpisów złożonych przez obywateli mieszkających na terenie swojego państwa, co de facto pozbawia możliwości uczestnictwa 11 milionów osób (25)

3.10.7.

Niewielkie zaangażowanie promotorów w działania następcze. Spotkania i wysłuchania, zważywszy na niewielkie skutki udanych inicjatyw, wydają się niewystarczające do zapoczątkowania działań ustawowych ze strony Komisji.

3.11.

Rok 2016 jest decydujący dla europejskiej inicjatywy obywatelskiej w procesie, który może doprowadzić do jej zmiany. Niniejsza opinia z inicjatywy własnej ma na celu przedstawienie wkładu EKES-u w ten proces, z zachowaniem świadomości olbrzymiego niewykorzystanego potencjału tak ważnego i innowacyjnego narzędzia w europejskich procesach decyzyjnych i w perspektywie faktycznego obywatelstwa europejskiego.

4.1.

EKES, jako podmiot łączący instytucje europejskie i zorganizowane społeczeństwo obywatelskie, od samego początku został włączony w debatę na temat europejskiej inicjatywy obywatelskiej. Pokazują to już przyjęte opinie (26) i powołanie grupy ad hoc, która stale śledzi zmiany i wdrażanie tego prawa (27).

4.2.

Ponadto Komitet jest aktywnie zaangażowany w proces europejskiej inicjatywy obywatelskiej (28) w podwójnej roli podmiotu wspomagającego inicjatywy oraz zarządcy instytucjonalnego. Wśród inicjatyw i kompetencji EKES-u warto wymienić:

4.2.1.

Coroczny „Dzień Europejskiej Inicjatywy Obywatelskiej”, w czasie którego ocenia się razem ze wszystkimi zaangażowanymi podmiotami stan wprowadzania w życie i skuteczność europejskiej inicjatywy obywatelskiej. Ponadto wydarzenie to ułatwia wymianę dobrych praktyk oraz tworzenie sieci kontaktów między wnioskodawcami a innymi zainteresowanymi stronami.

4.2.2.

Utworzenie osobnego biura, „punktu informacyjnego” europejskiej inicjatywy obywatelskiej, który oferuje między innymi tłumaczenia na języki urzędowe Unii Europejskiej opisów inicjatyw zweryfikowanych przez Komisję.

4.2.3.

Udostępnienie pomieszczeń w celu ułatwienia rozpowszechniania kampanii.

4.2.4.

Opracowanie praktycznego przewodnika, dołączonego do trzeciego wydania, w celu umożliwienia zapoznania się z europejską inicjatywą obywatelską i jej promowania (29). Ponadto w publikacji zatytułowanej Europejski paszport aktywnego obywatelstwa  (30), której celem jest informowanie obywateli europejskich oraz stymulowanie ponadnarodowej demokracji uczestniczącej, Komitet przyznaje kluczową rolę europejskiej inicjatywie obywatelskiej.

4.2.5.

Utworzenie w 2016 r. publicznego archiwum dokumentacji akademicko-naukowej dotyczącej europejskiej inicjatywy obywatelskiej, otwartego bezpłatnie dla wszystkich obywateli.

4.2.6.

Przedstawienie na sesji plenarnej lub na posiedzeniu sekcji wszystkich najbardziej udanych, zarejestrowanych inicjatyw, które nie są sprzeczne z oficjalną polityką Komitetu odzwierciedloną w jego opiniach, co umożliwia EKES-owi ich odpowiednie wyeksponowanie, przy jednoczesnym zachowaniu neutralnego stanowiska.

4.2.7.

EKES uczestniczy, w osobach swoich delegatów, w wysłuchaniach organizowanych w Parlamencie Europejskim, których tematem są udane inicjatywy, uczestnicząc w procesie ich analizowania i zgłębiania przez Komisję.

5.1.

EKES z całą mocą ponownie podkreśla swoje poparcie dla europejskiej inicjatywy obywatelskiej. Cztery lata po wejściu w życie rozporządzenia dotyczącego europejskiej inicjatywy obywatelskiej podkreśla się zachęcające dane w kwestii uczestnictwa, ale również olbrzymi niewykorzystany potencjał. Komitet wierzy, że prawidłowe i pełne wdrożenie europejskiej inicjatywy obywatelskiej może przyczynić się do zmniejszenia dystansu pomiędzy obywatelami a Unią Europejską.

5.2.

EKES podziela opinie wyrażone przez Parlament Europejski, Komitet Regionów i Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich co do tego, iż częściowe i ograniczone wdrażanie europejskiej inicjatywy obywatelskiej jest spowodowane wieloma czynnikami. Napotyka się ograniczenia natury technicznej, prawnej i biurokratycznej, ale także wyraźne kolizje instytucjonalne wynikające z wyraźnego przeciążenia w kompetencjach i obowiązkach w Komisji Europejskiej.

5.3.

EKES uważa również, że Komisja pomyślnie rozwiązała niektóre z tych problemów, jak w przypadku dostarczenia bezpłatnego systemu OCS, podczas gdy innych niestety nie można rozwiązać bez wprowadzania zmian w samym rozporządzeniu.

5.4.

Komitet zachęca więc Komisję do aktywnego działania na dwóch frontach: okresowego interweniowania w celu rozwiązania lub uproszczenia mniej skomplikowanych i oczywistych problemów technicznych i biurokratycznych oraz jak najszybszego przedstawienia propozycji zmiany wspomnianego rozporządzenia w celu stawienia czoła bardziej złożonym problemom instytucjonalnym, prawnym i organizacyjnym.

6.1.

EKES, w celu uproszczenia i zwiększenia wydajności narzędzia europejskiej inicjatywy obywatelskiej, wysuwa następujące propozycje zmian w rozporządzeniu:

6.1.1.

Zapewnienie komitetom obywatelskim możliwości rozpoczęcia zbierania deklaracji poparcia w wybranym przez nich terminie. Jest to konieczne do efektywnego wykorzystania 12 miesięcy na zebranie podpisów.

6.1.2.

Zapewnienie uznania prawnego komitetom obywatelskim, z przydzieleniem im w razie konieczności specjalnego statusu, tak aby ograniczyć odpowiedzialność karną organizatorów do poważnych oszustw i przestępstw, na wzór dyrektywy 2008/99/WE w sprawie ochrony środowiska poprzez prawo karne.

6.1.3.

Utworzenie punktu kompleksowej obsługi, fizycznego i internetowego, gdzie obywatele mogliby otrzymywać informacje i wskazówki dotyczące przedstawiania inicjatyw. Kluczowe jest zapewnienie komitetom obywatelskim odpowiedniego wsparcia techniczno-prawnego w celu ułatwienia przedstawiania inicjatyw i zwiększenia liczby dopuszczalnych inicjatyw.

6.1.4.

Rozważenie propozycji mających na celu obniżenie minimalnego wieku, od którego można poprzeć europejską inicjatywę obywatelską i uczestniczyć w niej, tak jak postulowały Parlament i Komitet Regionów, by zaoferować młodym szansę aktywnego uczestnictwa w procesie tworzenia Unii Europejskiej.

6.1.5.

Rozdzielenie funkcji „zarządcy instytucjonalnego” i „sędziego”, które aktualnie pełni Komisja. Jest to niezbędne, aby rozwiązać ewidentny wewnętrzny konflikt interesów Komisji oraz ułatwić pełne i skuteczne wdrożenie narzędzia europejskiej inicjatywy obywatelskiej.

6.1.5.1.

EKES, potwierdzając swoją gotowość do dalszego zaangażowania w już podjęte inicjatywy, może być również naturalnym kandydatem do roli podmiotu wspomagającego i zarządcy instytucjonalnego.

6.1.6.

Zapewnienie odpowiednich działań następczych udanym inicjatywom. Z poszanowaniem prawa inicjatywy Komisji Europejskiej Komitet zwraca się do niej o opracowanie wniosku ustawodawczego w ciągu 12 miesięcy od zakończenia kampanii lub o odpowiednie uzasadnienie decyzji o nieprzedkładaniu żadnego wniosku. W razie braku wniosku w ustalonym terminie Komitet ma nadzieję, że Parlament Europejski wywrze nacisk na Komisję zgodnie z art. 225 TFUE. Ponadto Komisja powinna nawiązać bliższe stosunki z osobami przedstawiającymi inicjatywy, wychodząc poza zwykłe wysłuchania w Parlamencie Europejskim, aby zagwarantować, że opracowany wniosek będzie odpowiadał oczekiwaniom tych, którzy go wsparli.

6.2.

Komitet uważa ponadto, ze Komisja powinna:

6.2.1.

Zadbać, by proces rejestracji był bardziej transparentny i skuteczniejszy. Komisja powinna być bardziej proaktywna, dostarczając szczegółowych odpowiedzi i możliwych rozwiązań, w przypadku gdy inicjatywa została odrzucona, umożliwiając komitetom jej zmodyfikowanie, tak by była zgodna z kryteriami ustanowionymi obowiązującym prawem.

6.2.2.

Kontynuować negocjacje z państwami członkowskimi w celu uproszczenia, zredukowania i ujednolicenia systemu przepisów krajowych dotyczących gromadzenia danych, co jest niezbędne do podpisania deklaracji poparcia. Proponuje się zwłaszcza jak najdalej idące ograniczenie konieczności przedstawiania dokumentów tożsamości i umożliwienie wszystkim obywatelom podpisywanie inicjatyw w państwach zamieszkania (31).

6.2.3.

Udostępnić na stałe bezpłatne narzędzie do zbierania deklaracji poparcia OCS dla ułatwienia zbierania i katalogowania deklaracji poparcia oraz ich weryfikacji przez organy krajowe. Ponadto mamy nadzieję, że takie narzędzie zostanie udostępnione również osobom niepełnosprawnym.

6.3.

Zaleca się w szczególności:

6.3.1.

Wzmocnienie procesów informowania i uwrażliwiania na europejską inicjatywę obywatelską. Powinno się to odbywać przede wszystkim poprzez kampanie ad hoc promowane przez Komisję i państwa członkowskie. W tej perspektywie proponujemy umożliwienie komitetom obywatelskim informowania zainteresowanych osób udzielających wsparcia o rozwoju i rezultatach kampanii (po uprzednim uzyskaniu ich zgody). Ma to również zastosowanie w przypadku Komisji, która powinna lepiej promować działania następcze dotyczące udanych inicjatyw, informując o nich przede wszystkim komitety obywatelskie.

6.3.2.

Zagwarantowanie wielojęzyczności jako niezbędnego warunku osiągnięcia wysokiego wskaźnika uczestnictwa oraz znalezienie nowych sposobów łączenia zbierania podpisów online z mediami społecznościowymi i cyfrowymi w celu dotarcia do szerszego grona osób.

6.3.3.

Umożliwienie zasadniczo każdemu obywatelowi Unii Europejskiej promowania europejskiej inicjatywy obywatelskiej, z zapewnieniem pokrycia podstawowych kosztów kampanii, w wypadku gdy inicjatywa została formalnie zarejestrowana.

6.4.

EKES proponuje utworzenie forum instytucjonalnego na temat uczestnictwa obywateli europejskich, które stałoby się stałym miejscem dyskusji i debaty przy Komitecie na wzór Europejskiego Forum Migracji, wykorzystując działania podjęte w ramach Dnia Europejskiej Inicjatywy Obywatelskiej. W tym kontekście, w celu zagwarantowania jakości dyskusji, EKES zaprosiłby między innymi przedstawicieli odpowiednich instytucji, po jednym przedstawicielu każdego komitetu obywatelskiego, którego inicjatywa została formalnie zarejestrowana, jak również wszystkie zainteresowane strony. Komitet mógłby omówić tę kwestię w ramach bardziej szczegółowej i złożonej propozycji przedstawionej w opinii z inicjatywy własnej ad hoc.

21.10.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 389/43

Sprawozdawca:

Daniel MAREELS

Współsprawozdawca:

Giuseppe GUERINI

1.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje „Plan działania w sprawie VAT”, który ma na celu przejście na docelowy system podatku VAT, i popiera zarówno cele, jak i podejście oparte na 4 częściach składowych w perspektywie krótko- i średnioterminowej. Teraz faktycznie trzeba zrobić jakościowy skok naprzód (dokonać przełomu), by wesprzeć jednolity rynek i przyczynić się do stymulacji zatrudnienia, rozwoju, inwestycji i konkurencyjności.

1.2.

Dla Komitetu ważne jest, aby dążyć do realizacji wszystkich części planu działania jako jednej nierozerwalnej całości. Dotyczy to w szczególności przejścia na docelowy system podatku VAT, co przewidziano zaledwie w drugiej fazie planu działania i uzależniono od indywidualnej oceny przez państwa członkowskie. W każdym razie należy dążyć do faktycznej realizacji tego przejścia w rozsądnym terminie, jako że w przeciwnym wypadku osiągnięcie przewidywanych celów może zostać zagrożone.

1.3.

Jeśli chodzi o przewidzianą w planie działania pierwszą fazę, która obecnie ogranicza się do określonych dostaw towarów, Komitet zachęca wszystkie zainteresowane strony do zbadania, w jaki sposób można by szybciej objąć nowym systemem usługi, co zmniejszyłoby również problemy związane z tą (przejściową) fazą. Należałoby również przeanalizować metody bardziej powszechnego objęcia systemem podatku VAT usług finansowych.

1.4.

Według Komitetu przekształcenie obecnego systemu powinno doprowadzić do powstania docelowego systemu VAT, który będzie przejrzysty, spójny, solidny i całościowy, a także proporcjonalny i przyszłościowy (future proof). W związku z tym Komitet zgadza się z proponowanym wyborem zasady kraju przeznaczenia jako podstawy docelowego systemu VAT, ponieważ pozwala to na stworzenie równych szans wszystkim dostawcom działającym na danym rynku krajowym i zmniejszenie liczby zakłóceń rynku.

1.5.

W opinii Komitetu dużą uwagę należy też zwrócić na przyjazność dla przedsiębiorstw w ogóle, w szczególności dla MŚP. Pomimo zaproponowanych w planie działania nowych rozwiązań i uproszczeń utrzymują się spore obawy związane ze złożonym i skomplikowanym charakterem przyszłych regulacji i z tym, że ich stosowanie może się wiązać z dużymi obciążeniami administracyjnymi.

1.6.

Bez uszczerbku dla jasności i pewności prawa, które powinny znaleźć się na pierwszym miejscu podczas opracowywania docelowego systemu VAT, Komitet postuluje, by głębiej przeanalizowano możliwość dalszych i dodatkowych uproszczeń i zmniejszenia obciążeń administracyjnych, ewentualnie rozważając przy tym proporcjonalne podejście na korzyść MŚP, jednakże bez naruszania całościowego charakteru i innych zasadniczych właściwości docelowego systemu VAT. Należy włączyć te przedsiębiorstwa w opracowywanie tego systemu od samego początku.

1.7.

Należy również rozważyć powszechne i nowoczesne udostępnienie użytecznych informacji na potrzeby przedsiębiorstw, np. za pośrednictwem portalu internetowego. Powinno to pomóc w szczególności małym przedsiębiorstwom na równi konkurować z innymi przedsiębiorstwami i z dostawcami z sektora publicznego. Bardziej ogólnie rzecz ujmując, chodzi tu o ułatwienie i uatrakcyjnienie działalności transgranicznej wewnątrz UE dla wszystkich przedsiębiorstw, w szczególności dla MŚP.

1.8.

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że dużo uwagi poświęcono likwidacji luki w podatku VAT i podatności tego podatku na oszustwa, zwłaszcza że dotyczy to obecnie wysokich kwot, sięgających 170 mld EUR rocznie. Celowi temu należy nadać znaczenie priorytetowe i szybko osiągnąć rezultaty, m.in. dzięki poprawie współpracy między organami podatkowymi i organami celnymi w UE i z państw trzecich, wydajniejszej administracji podatkowej i większej roli Eurofisc, poprawie dobrowolnego przestrzegania przepisów i lepszemu poborowi podatków.

1.8.1.

Zdaniem Komitetu państwa członkowskie muszą wzmocnić zdolność swoich administracji podatkowych pod każdym względem, zarówno w zakresie zasobów ludzkich, jak i finansowych i technicznych. Powinno to im pozwolić zagwarantować dobre i prawidłowe funkcjonowanie nowego systemu, tak by również ograniczyć liczbę oszustw.

1.8.2.

Nie podważając działań przewidzianych w planie działania w tym zakresie, Komitet zastanawia się, czy nie należy zastosować jeszcze większej liczby innych środków w tym zakresie, podążając za przykładem kilku ostatnich umów międzynarodowych dotyczących automatycznej wymiany informacji związanych z podatkami bezpośrednimi.

1.8.3.

Idąc tym tropem, należy zdaniem EKES-u skupić się na swoistych cechach i właściwościach docelowego systemu VAT w odniesieniu do jego podatności na oszustwa. Nowe przepisy, odpowiedni nadzór oraz kompleksowa kontrola z wykorzystaniem niezbędnych środków egzekwowania – w tym środków o charakterze prawnym – powinny spójnie prowadzić do bardziej całościowego i poprawniej wdrożonego systemu podatku VAT. W tym kontekście należy również zwrócić uwagę na obecne zwolnienie małych partii towarów od dostawców spoza UE, jednak Komitet zaleca tu wyważone podejście.

1.9.

Jeśli walka z oszustwami ma nabrać konkretnej formy, zdaniem Komitetu należy działać w sposób ukierunkowany i proporcjonalny. Należy odciążać przedsiębiorstwa działające w dobrej wierze; nie można na nie nakładać nowych nadmiernych środków.

1.10.

Komitet z zadowoleniem przyjmuje poświęcenie uwagi nowym rozwiązaniom w zakresie handlu elektronicznego i form działalności gospodarczej. Ważne jest, by w tym środowisku zapewnić jasność i przejrzystość wszystkim zainteresowanym, czuwając jednocześnie nad tym, by wszyscy dostawcy byli traktowani jednakowo, niezależnie od tego, czy stosują takie rozwiązania, czy pozostają przy bardziej klasycznych kanałach i formach, i w odniesieniu do wszystkich zawieranych przez siebie transakcji, transgranicznych lub nie.

1.11.

Jeśli chodzi o większą elastyczność dla państw członkowskich w zakresie stawek obniżonych oraz przewidziane w planie działania odnośne dwa warianty, Komitet wstrzymuje się od zajęcia stanowiska, jako że potrzebnych jest więcej informacji na temat proponowanych możliwości, sposobu ich działania oraz przepisów, które mają do nich zastosowanie. Z tego względu Komitet woli zaproponować pewne kryteria dotyczące przyszłego systemu. Musi on w sobie łączyć elastyczność i pewność prawa, zawierać przejrzyste regulacje, a w celu uproszczenia systemu liczba niskich stawek i zwolnień powinna pozostawać ograniczona. W obecnych okolicznościach i na podstawie obecnie dostępnych informacji Komitet preferuje wariant 1 jako najbardziej zgodny z wyżej wymienionymi kryteriami.

2.1.

Plan działania w sprawie VAT wyznacza kierunek działań na rzecz realizacji jednolitego unijnego obszaru VAT. Obszar ten powinien być w stanie wspierać jednolity rynek, przyczyniać się do tworzenia miejsc pracy, wzrostu gospodarczego, inwestycji i konkurencyjności, odpowiadając jednocześnie wymogom XXI w. Nowy system powinien być mniej skomplikowany, odporniejszy na oszustwa i bardziej przyjazny przedsiębiorstwom.

2.2.

Obecny system VAT jest w znacznym stopniu rozdrobniony i skomplikowany, przynajmniej w kontekście transgranicznym. Nie jest on w stanie nadążyć za wyzwaniami dzisiejszej globalnej, cyfrowej i mobilnej gospodarki. Istnieje duża różnica między przewidywanymi a rzeczywistymi dochodami z tytułu VAT („luka w podatku VAT”), a sam system jest podatny na oszustwa.

2.3.

Proponowane podejście zakłada modernizację i ponowne uruchomienie systemu podatku VAT. Inne podejścia nie są uważane za realne opcje. Zmiany systemu wymagają jednomyślności ze strony wszystkich państw członkowskich.

2.4.

Plan działania obejmuje cztery części składowe i przynajmniej 27 środków (2). Część z nich opracowano zgodnie z wytycznymi programu sprawności i wydajności regulacyjnej.

2.4.1.

Istotę planu działania oraz jego najważniejszą część bez wątpienia stanowią najważniejsze zasady przyszłego jednolitego obszaru VAT. Projekt ostatecznych regulacji ma zostać sporządzony w 2017 r.

2.4.1.1.

Docelowy system podatku VAT będzie oparty na zasadzie opodatkowania w kraju przeznaczenia towarów i usług (3), ponieważ zasada kraju pochodzenia okazała się niewykonalna. Dotyczy to wszystkich czynności, włącznie z transakcjami transgranicznymi. Sposób poboru będzie stopniowo ewoluował w kierunku systemu bardziej odpornego na oszustwa. Propozycje mają być realizowane dwuetapowo.

2.4.2.

Ponadto istnieje jeszcze kilka niedawnych i już realizowanych inicjatyw. Dotyczą one:

2.4.3.

Największy pakiet dotyczy pilnych środków na rzecz likwidacji luki w podatku VAT i zwalczania oszustw związanych z VAT. Kładzie się w nich nacisk na:

2.4.4.

Ostatnim z założeń jest wypracowanie – w perspektywie długoterminowej – zmodernizowanej polityki dotyczącej stawek. Państwa członkowskie mają zyskać większą dowolność i elastyczność w zakresie stawek, w szczególności stawek obniżonych. Inicjatywy zostaną uruchomione w 2017 r.

3.1.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje plan działania dotyczący przechodzenia na jednolity unijny obszar VAT. Jest to ambitny, pilny i konieczny dokument, który wpisuje się w budowę nowocześniejszego i bardziej konkurencyjnego jednolitego rynku.

3.1.2.

EKES zgadza się z podejściem opartym na czterech częściach składowych (4) i zróżnicowanych w czasie środkach w perspektywie krótko- i średnioterminowej. Należy rozprawić się z brakami i słabościami obecnego systemu przejściowego i zrobić jakościowy skok naprzód (dokonać przełomu) w zgodzie z potrzebami jednolitego rynku.

3.1.3.

Komitet przychyla się do zaproponowanego podejścia, w ramach którego docelowy system podatku VAT opiera się na zasadzie kraju przeznaczenia. Oprócz tego można stwierdzić, że nowy system powinien być przejrzysty, spójny, solidny i całościowy, a także proporcjonalny i przyszłościowy (odporny na upływ czasu). W tym kontekście EKES zwraca się do Komisji Europejskiej, by kierując się względami ostrożności, rozważyła możliwość wprowadzenia ogólnego systemu odwrotnego obciążenia (5) w odniesieniu do wszystkich transgranicznych transakcji B2B. Mimo iż mechanizm odwrotnego obciążenia jest już stosowany w niektórych państwach członkowskich do ograniczania oszustw związanych z VAT w określonych sektorach gospodarki, ogólne zastosowanie tej zasady może doprowadzić do przesunięcia ryzyka oszustw związanych z VAT do sprzedaży w handlu detalicznym.

3.1.4.

Ważne jest, by dobrze pokierować przejściem na docelowy system. Niezwykle istotne jest przy tym, by usprawnić działanie krajowych organów podatkowych i poprawić ich współpracę transgraniczną, a zarazem uporać się z podatnością systemu na oszustwa. Aby usprawnić pobór podatku VAT i zwalczać oszustwa należy zachęcać do opracowania i wymiany najlepszych praktyk w całej UE. Można by również rozważyć wprowadzenie terminów rozliczenia podatku VAT między państwami członkowskimi. Należy dołożyć wszelkich starań, by w jak najszerszym zakresie zlikwidować istniejącą lukę w podatku VAT. Wszystkie te działania powinny pozwolić zarówno na zaspokojenie interesów rządowych (prawidłowe dochody z podatku VAT!), jak i na wyrównanie szans dla wszystkich dostawców.

3.1.5.

Równocześnie niezwykle istotne jest to, aby system stał się bardziej przyjazny przedsiębiorcom. Na pierwszym miejscu powinny znaleźć się przy tym jasność i pewność prawa. Oprócz tego ważne jest ograniczenie obciążeń administracyjnych, w szczególności dla MŚP, jednakże bez naruszania całościowego charakteru i innych zasadniczych właściwości (6) docelowego systemu VAT. W związku z tym należy pracować nad ujednoliconymi formularzami do zwrotu podatku VAT, terminowymi zwrotami oraz przystępnym systemem stawek VAT.

3.1.6.

Zastosowanie zasady kraju przeznaczenia pozostawia państwom członkowskim swobodę w zakresie określania swoich stawek, ale to nie może prowadzić do rozdrobnienia i nadmiernych komplikacji. Zalecane jest podejście proporcjonalne, korzystne dla MŚP. Należy ponadto uwzględnić zarówno nowe rozwiązania w zakresie handlu transgranicznego, gospodarki cyfrowej i mobilnej, jak i wszystkie – dotychczasowe i nowoczesne – formy działalności gospodarczej.

3.1.7.

Zdaniem EKES-u dążenie do zmodernizowanej polityki w zakresie stawek zapewniającej państwom członkowskim większą elastyczność w zakresie stawek obniżonych (7) należy zasadniczo wpisać w cel zastosowania zasady kraju przeznaczenia, jako że taka sytuacja powinna spowodować zmniejszenie zakłóceń handlu. Należy ograniczyć liczbę zwolnień, a w celu poprawy efektywności gospodarczej należy jednakowo traktować na potrzeby podatku VAT towary i usługi dostarczane przez podmioty prywatne i publiczne (8). Im szersza jest podstawa opodatkowania VAT, tym niższa musi być stawka, by uzyskać podobne dochody z podatków. Równocześnie można w ten sposób uniknąć zakłóceń ekonomicznych.

3.1.8.

Zdaniem EKES-u przedmiotowy plan działania musi zostać zrealizowany w całości, wraz ze wszystkimi jego częściami, jako nierozerwalna całość. Niepewność, która może obecnie istnieć w tym względzie, kłóci się z dążeniem do zbudowania systemu podatku VAT dla jednolitego rynku i może zagrozić osiągnięciu zaproponowanych celów. Według EKES-u w planie działania należy ująć wszystkie niezbędne gwarancje służące osiągnięciu tego celu. Dotyczy to w szczególności przejścia na docelowy system podatku VAT w dwóch fazach, z czego druga faza (9) jest obecnie uzależniona od indywidualnej oceny przez państwa członkowskie i ich decyzji. W każdym razie należy dążyć do faktycznej realizacji docelowego systemu podatku VAT, za pośrednictwem drugiej fazy, w rozsądnym terminie.

3.1.9.

Mając na uwadze pełną realizację planu działania, Komitet wzywa państwa członkowskie do zwiększenia i pogłębienia współpracy w zakresie wymiany danych oraz do budowania zaufania do działań, które mają na celu wdrożenie tekstów i zwiększenie dochodów z podatku VAT. Zdaniem Komitetu państwa członkowskie powinny w tym celu zwiększyć zdolność swoich administracji podatkowych, które zarówno pod względem zasobów ludzkich, jak i możliwości finansowych i technicznych (m.in. ICT) muszą dysponować wystarczającymi zasobami. Komitet nalega, by Komisja zapewniła wsparcie w tej kwestii.

3.1.10.

Komitet oczekuje, że Komisja zaprezentuje w stosownym czasie szczegółową i całościową ocenę skutków przedstawionych przepisów oraz całości planu działania. W ocenie tej nie może zabraknąć skutków dla MŚP, dla których duże wyzwanie stanowią złożoność i obciążenia administracyjne.

3.2.1.

EKES popiera wybór zasady kraju przeznaczenia, która stwarza równe szanse wszystkim dostawcom działającym na danym rynku krajowym, niezależnie od ich siedziby.

3.2.2.

Zgodnie z planem działania w pierwszej fazie przechodzenia na docelowy system podatku VAT zasada kraju przeznaczenia będzie stosowana wyłącznie do towarów. W celu uproszenia i uniknięcia dalszych komplikacji Komitet zachęca Komisję i państwa członkowskie do zbadania sposobów szybszego objęcia nowym systemem usług oraz do przeanalizowania metod bardziej powszechnego włączenia usług finansowych do systemu podatku VAT.

3.2.3.

Wprowadzenie nowego systemu niesie ryzyko dodatkowych obciążeń administracyjnych dla przedsiębiorstw, zatem Komitet podkreśla konieczność uproszczenia przepisów dotyczących podatku VAT, w szczególności dla MŚP, jednakże bez naruszania całościowego charakteru systemu. Jednocześnie należy zwrócić baczną uwagę na jasność przepisów i pewność prawa.

3.2.4.

Wychodzenie z działalnością poza granice kraju wewnątrz UE powinno być dla przedsiębiorstw łatwe i atrakcyjne. W przypadku transakcji transgranicznych zasada kraju przeznaczenia oznacza, że dostawcy stosują stawkę podatku VAT państwa swoich klientów, co może prowadzić do komplikacji i dodatkowych obciążeń. Faktycznie może być tak, że będą mieli oni do czynienia z systemami obowiązującymi w 27 innych państwach członkowskich. Aby móc opanować wynikające z tego obciążenia, należy zapewnić publiczne systemy informacji, np. portale internetowe, w których będą podane m.in. stawki obowiązujące we wszystkich państwach członkowskich. Równie ważne jest, by przedsiębiorstwa musiały się rejestrować tylko w kraju swojej siedziby. EKES przyjmuje zatem z zadowoleniem propozycję Komisji, by obowiązek rejestracji do celów VAT ograniczyć tylko do kraju siedziby, co pozwoli przedsiębiorstwom, których to dotyczy, na oszczędności szacowane na około 1 miliard EUR.

3.3.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje poświęcenie uwagi likwidacji luki w podatku VAT i podatności systemu VAT na oszustwa, w szczególności ze względu na fakt, że straty rządów z tego tytułu sięgają 170 mld EUR rocznie, czyli nie mniej niż 15,2 % łącznych dochodów z podatku VAT. Same oszustwa transgraniczne przekładają się na roczne straty w wysokości 50 mld EUR.

3.3.2.

Celowi temu należy nadać znaczenie priorytetowe i szybko osiągnąć rezultaty. Nie podważając działań przewidzianych w planie działania w tym zakresie, Komitet stawia pytanie, czy nie należy zastosować jeszcze większej liczby innych środków, podążając za przykładem ostatnich umów międzynarodowych dotyczących podatków bezpośrednich, m.in. w sprawie wymiany danych, oraz planów Komisji dotyczących walki z unikaniem opodatkowania (10).

3.3.3.

Idąc tym tropem, należy zdaniem EKES-u skupić się na swoistych cechach i właściwościach docelowego systemu podatku VAT w odniesieniu do jego podatności na oszustwa. Fakt, iż tę podatność można znacznie zmniejszyć (11) przez zastosowanie systemu płatności cząstkowych w transakcjach transgranicznych, nie może stać się powodem do spoczęcia na laurach.

3.3.4.

Nowe przepisy, odpowiedni nadzór oraz kompleksowa kontrola z wykorzystaniem niezbędnych środków egzekwowania – w tym środków o charakterze prawnym – powinny spójnie prowadzić do bardziej całościowego i poprawniej wdrożonego systemu podatku VAT.

3.3.5.

Dla EKES-u istotne jest, aby proces likwidowania luki w podatku VAT i zwalczania oszustw przebiegał w sposób ukierunkowany. Środki mające na celu zlikwidowanie tej luki muszą być zgodne z zasadą proporcjonalności i muszą poprawiać działanie rynku wewnętrznego. Należy odciążać przedsiębiorstwa działające w dobrej wierze; nie można na nie nakładać nowych nadmiernych środków.

3.3.6.

Braki i słabości obecnego systemu, takie jak zwolnienia dotyczące przywozu małych partii towarów przez dostawców spoza UE, tworzą nierówne warunki działania, powodują zakłócenia rynkowe i znaczną utratę dochodów przez rządy (szacowaną na 3 mld EUR rocznie). Choć taki system zasadniczo nie pasuje do nowoczesnego unijnego systemu podatku VAT, Komitet wnosi z punktu widzenia kosztów o zastosowanie zróżnicowanego podejścia, w którym możliwie poza zasięgiem pozostawiono by transakcje niepowodujące zakłóceń rynkowych, jak to jest m.in. w przypadku sporadycznych przesyłek małych partii towarów niewielkiej wartości do celów czysto prywatnych.

3.3.7.

Należy również uczyć się na doświadczeniach z przeszłości. W tym kontekście należy rozważyć, czy w przyszłości nie należałoby przeprowadzić szeroko zakrojonej oceny systemu podatku VAT, nie tylko w odniesieniu do przepisów i ich funkcjonowania, ale i szerzej, w odniesieniu do ich zgodności z potrzebami gospodarki i poszczególnych rządów oraz ich wkładu w całokształt projektu europejskiego. Tego typu oceny można by dokonywać w regularnych odstępach czasu.

3.4.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że w planie działania zwrócono uwagę na innowacyjne modele biznesowe i postęp technologiczny w coraz bardziej rozwiniętym środowisku cyfrowym. Szerzej rzecz ujmując, niezbędne jest uwzględnienie wszelkich istotnych przyszłościowych zmian. Pozytywnie wpłynie to także na przyszłościowy charakter docelowego systemu podatku VAT (future proof).

3.4.2.

Zdaniem EKES-u istotne jest, aby określono przepisy dotyczące podatku VAT w tym środowisku, tak by zapewnić jasność i pewność wszystkim zainteresowanym stronom.

3.4.3.

W ten sam sposób należy zapewniać równe traktowanie wszystkich dostawców – transgranicznych lub nie – tych samych towarów lub usług, niezależnie od tego, czy korzystają oni z najnowszych osiągnięć (forma cyfrowa), czy pozostają przy bardziej tradycyjnych kanałach i formach dystrybucji (forma fizyczna). EKES zachęca do wdrażania środków upraszczających, takich jak wspólny unijny próg VAT, by ułatwiać działalność podmiotom typu start-up w dziedzinie handlu elektronicznego, i twierdzi, że powinny być one dostępne dla wszystkich MŚP.

3.5.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje i podkreśla aspekt planu działania odnoszący się do MŚP. Niezbędne jest bowiem, by plan działania przewidywał wdrożenie zestawu szczególnych środków uwzględniających proporcjonalne i adekwatne przepisy dla MŚP. Szczegółowo omówiono to już w innej części niniejszej opinii.

3.5.2.

Komitet z zadowoleniem przyjmuje zamiar wprowadzenia kompleksowego pakietu środków upraszczających działających na korzyść MŚP. Intencje zawarte w planie działania wymagają jednak jeszcze dalszego objaśnienia i pogłębienia. EKES jest zdania, iż MŚP powinny być w to angażowane od samego początku.

3.5.3.

Dla przedsiębiorstw rolnych korzystne byłoby przekształcenie obecnej fakultatywnej możliwości przewidzenia rekompensaty VAT w odniesieniu do określonych zakupów w obowiązek obejmujący wszystkie państwa członkowskie. Równocześnie przetwórstwo produktów rolnych prowadzone przez organizacje producentów rolnych i inne porównywalne podmioty należałoby zaliczyć do produkcji rolnej.

3.6.1.

Jeśli chodzi o zwiększoną elastyczność w sprawie obniżonych stawek, Komitet wyraża zaniepokojenie, że może to prowadzić do zwiększonej fragmentacji stawek podatku VAT między państwami członkowskimi, co byłoby niekorzystne dla jasności i funkcjonalności systemu, w szczególności dla MŚP.

3.6.2.

Jeśli chodzi o zaproponowane w planie działania warianty, Komitet wstrzymuje się od zajęcia stanowiska, jako że potrzebnych jest więcej informacji na temat proponowanych możliwości, sposobu ich działania oraz przepisów, które mają do nich zastosowanie. Z tego względu Komitet woli zaproponować pewne cechy, którymi powinien charakteryzować się przyszły system. Musi on w sobie łączyć elastyczność i pewność prawa, zawierać przejrzyste regulacje, a liczba niskich stawek i zwolnień powinna pozostać ograniczona. W obecnych okolicznościach i na podstawie obecnie dostępnych informacji Komitet preferuje wariant 1 (12), jako najbardziej zgodny z wyżej wymienionymi kryteriami.

3.6.3.

EKES wzywa do uwzględnienia w przyszłym docelowym systemie podatku VAT roli i strategicznego znaczenia przedsiębiorstw społecznych (13). W tym kontekście przydatny mógłby okazać się przegląd punktu 15 załącznika III do dyrektywy 2006/112/WE bądź nowy przepis odnoszący się do zastosowania stawki obniżonej w stosunku do usług socjalnych oraz usług związanych z ochroną zdrowia i kształceniem dla osób w niekorzystnej sytuacji, świadczonych przez instytucje o uznanym społecznym charakterze. W nowym systemie podatku VAT należałoby w szczególności rozważyć możliwość zastosowania zwolnień lub obniżonej stawki do produktów i usług na potrzeby osób niepełnosprawnych i osób w niekorzystnej sytuacji.

3.6.4.

Ważne jest również, by zachować istniejące zwolnienia z podatku VAT, przyznane już w kilku państwach członkowskich na rzecz organizacji wolontariackich, ze względu na szczególny charakter tych organizacji i brak znaczenia w wymiarze transgranicznym.

3.6.5.

W ramach zmienionej dyrektywy VAT można by również przeanalizować, czy poszczególne państwa członkowskie mogłyby stosować w odniesieniu do produktów luksusowych stawki VAT wyższe niż stawka podstawowa, a jeżeli tak, to które przepisy powinny mieć zastosowanie w tym przypadku.

3.6.6.

W dyrektywie Rady 2006/112/WE niektórym europejskim wyspom i obszarom oddalonym przyznano specjalne obniżone stawki podatku VAT i odstępstwa, które miały zrównoważyć ich trwałe utrudnienia naturalne, gospodarcze i demograficzne. Ze względu na znaczenie tych programów dla przedsiębiorstw na wyspach i lokalnych gospodarek EKES wzywa do ich kontynuacji.

21.10.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 389/50

1.1.

EKES z dużym zadowoleniem przyjmuje komunikat zatytułowany „Cyfryzacja europejskiego przemysłu” (1). Uważa, że cały pakiet (2) jest pierwszym etapem szeroko zakrojonego europejskiego programu prac, który będzie realizowany w ścisłej wzajemnej współpracy między wszystkimi zainteresowanymi stronami sektora publicznego i prywatnego.

1.2.

EKES docenia spójność i ambicje strategicznej wizji polityki przemysłowej naświetlonej w komunikacie, która koncentruje się na czterech kluczowych kwestiach: 1) technologii i platformach; 2) normach i architekturze referencyjnej; 3) spójności geograficznej w postaci sieci regionalnych ośrodków innowacji; 4) umiejętnościach na wszystkich poziomach.

1.3.

Z analizy przeprowadzonej przez KE wynika, że te działania są pilnie potrzebne. Podkreśla się w niej mocne strony europejskiego przemysłu cyfrowego, lecz jednocześnie wyraża obawy, że wartość dodana może się w dużej mierze przesunąć z podmiotów przemysłowych na właścicieli zamkniętych platform cyfrowych. Zwraca się też uwagę na brak wspólnych norm i rozwiązań interoperacyjnych. Bardzo potrzebne są też umiejętności cyfrowe.

1.4.

Budowa przemysłu 4.0 jest zasadniczo procesem oddolnym. Sektor publiczny powinien jednak opracować strategiczne wytyczne i ma do odegrania decydującą rolę w zakresie regulowania, ułatwiania i wspierania finansowego jego realizacji.

1.5.

Cyfryzacja i przemysł 4.0 wywierają głęboki wpływ na modele biznesowe i całe otoczenie, w którym obecnie działają przedsiębiorstwa. Budowanie świadomości i poczucie wspólnego celu wśród wszystkich zainteresowanych stron ma pierwszorzędne znaczenie zarówno dla biznesu, jak i partnerów społecznych na wszystkich szczeblach, dla środowisk akademickich, instytutów badawczych, regionalnych i lokalnych podmiotów publicznych, sektora kształcenia i konsumentów.

1.6.

Żaden europejski kraj samodzielnie nie jest w stanie z powodzeniem korzystać ze wszystkich możliwości dostępnych w erze cyfrowej. Jest to możliwe dopiero w skali całej Europy, porównywalnej z dużymi rynkami, takimi jak Stany Zjednoczone czy Chiny. Cyfryzacja przemysłu wymaga wspólnej strategii przemysłowej dla UE i państw członkowskich. Powinna ona doprowadzić do wzmocnienia europejskiej bazy przemysłowej, przyciągnięcia nowych inwestycji oraz powrotu inwestycji i miejsc pracy. Pozwoli to utrzymać Europę w dążeniu do celu, jakim jest udział produkcji przemysłowej w PNB Europy na poziomie 20 % do 2020 r.

1.7.

Bardzo istotne jest dające pewność, przewidywalne otoczenie. Należy skoncentrować się na przedsiębiorstwach typu start-up i scale-up. Rada, a w szczególności Rada ds. Konkurencyjności, powinna, działając z inicjatywy Komisji Europejskiej, bezzwłocznie podjąć decyzję w sprawie unijnej strategii przemysłowej 4.0 i jednolitego rynku cyfrowego, likwidując w ten sposób obecną fragmentację wynikającą z funkcjonowania 28 różnych polityk cyfrowych. Jednolity rynek cyfrowy powinien stanowić integralną część zreorganizowanego jednolitego rynku, tak aby uniknąć rozdrobnienia w europejskim środowisku cyfrowym.

1.8.

Kluczowe znaczenie ma współpraca. Krajowe i regionalne platformy 4.0 muszą skupiać wszystkie właściwe podmioty. We wspólnych unijnych ramach każda z nich powinna wykształcić własną specyfikę. Należy propagować wszelkiego rodzaju partnerstwa, synergie i klastry, porozumienia transgraniczne oraz europejski benchmarking.

1.9.

Z tego samego względu należy wspierać partnerstwa publiczno-prywatne i ważne projekty stanowiące przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania (3), jak również inicjatywy w zakresie administracji elektronicznej.

1.10.

Niepokój budzą pogłębiające się dysproporcje pomiędzy państwami członkowskimi pod względem produkcji przemysłowej i wyników w dziedzinie technologii. EKES apeluje zatem, aby odpowiednio zaplanowana współpraca stała się impulsem dla procesu konwergencji.

1.11.

EKES z zadowoleniem przyjmuje zaplanowane w programie „Horyzont 2020” środki w kwocie 5 mld EUR na badania i rozwój w dziedzinie technologii informacyjno-komunikacyjnych, a także środki w ramach innych europejskich mechanizmów finansowania, w tym w ramach planu inwestycyjnego przedstawionego przez przewodniczącego Junckera. Komisja Europejska musi wyjaśnić, w jaki sposób te intencje polityczne będą wprowadzane w życie.

1.12.

Wydaje się, że potrzebne są znaczne dodatkowe środki finansowe. Komisja Europejska podaje kwotę 50 mld EUR w odniesieniu do samych inwestycji w technologie informacyjno-komunikacyjne. Oznacza to poważne zaangażowanie finansowe sektorów publicznych i prywatnych w całej Europie. Nie wiadomo jeszcze, w jaki sposób te uzgodnienia finansowe będą wdrażane zgodnie z sensownym harmonogramem.

1.13.

Niepubliczny rynek kapitałowy odgrywa kluczową rolę w finansowaniu. Należy zachęcać banki do zaangażowania w przemysł 4.0. W pełni rozwinięty europejski rynek kapitałowy zapewniłby odpowiednie wsparcie.

1.14.

Użytkownicy i konsumenci odniosą duże korzyści z dostępności spersonalizowanych produktów w cenach produktów masowych. Lepsze parametry i wyższa jakość wpłyną pozytywnie na konsumpcję osobistą w większości obszarów.

1.15.

Rozczarowuje zwięzłość komunikatu w kwestii istotnych skutków społecznych cyfryzacji przemysłu. Skutki netto są nieprzewidywalne. Aby uniknąć podziału społeczeństwa, należy zwrócić szczególną uwagę na te grupy wiekowe lub osiągające określone dochody, które mogą zostać najmocniej dotknięte. Z kolei dla wielu innych grup otworzą się nowe możliwości.

1.16.

Digitalizacja będzie miała znaczny wpływ na rynek pracy i organizację pracy, na przykład spowoduje wzrost nierówności w dochodach oraz ograniczenie dostępu do systemów zabezpieczenia społecznego, co może mieć negatywne skutki dla określonych grup pracowników, jeśli nie podejmie się stosownych środków zaradczych (4).

1.17.

Zapewnienie stabilnych stosunków społecznych, spójnego społeczeństwa oraz dobrze wykształconej, zmotywowanej i godziwie wynagradzanej siły roboczej na wysokiej jakości stanowiskach pracy wymaga aktywnego zaangażowania wszystkich stron. Konieczny jest też szeroki dialog na wszystkich poziomach – UE, kraju, regionu i przedsiębiorstwa – by zagwarantować, że pracownicy mogą odpowiednio dostosować się do zmian wywołanych cyfryzacją. Wymagać to będzie odpowiednio wczesnego przewidywania i odpowiedniego wsparcia na przystosowanie zawodowe.

1.18.

Istnieje bezpośredni związek między programami edukacyjnymi i infrastrukturą oświatową a zapewnieniem spójności społecznej. Kluczowe aspekty to uaktualnianie umiejętności i kwalifikacji z myślą o użytkownikach technologii cyfrowych oraz przekwalifikowywanie. Partnerzy biznesowi i społeczni powinni być ściśle zaangażowani w tworzenie programów nauczania dla wszystkich poziomów i rodzajów kształcenia.

1.19.

EKES oczekuje, że Komisja odegra rolę katalizatora dzięki skutecznej realizacji strategicznego planu. Oznacza to zwłaszcza skuteczną koordynację konkurencyjnych strategii, co pozwoli uniknąć niepewności i fragmentacji rynku. Kluczem jest jednolity rynek cyfrowy. Decydujące znaczenie będzie mieć przyspieszony proces normalizacji europejskiej.

1.20.

Ponadto EKES oczekuje, że KE odegra aktywną rolę przez:

2.1.

Digitalizacja w przemyśle jest najważniejszym elementem szerszej transformacji gospodarki obejmującej robotyzację, materiałoznawstwo i nowe procesy produkcyjne, zwanej przemysłem 4.0. Ta zmiana paradygmatu diametralnie zmieni świat przedsiębiorstw i społeczeństwa. Jeszcze w 2014 r. Unia Europejska nie miała dokładnego rozeznania w aspektach gospodarczych, technicznych, społecznych i socjalnych przemysłu 4.0. EKES przedstawił listę pożądanych środków (7).

2.2.

We wrześniu 2015 r. EKES przyjął opinię, w której omówiono społeczno-gospodarcze skutki cyfryzacji przemysłu i zaburzenia rynków pracy (8).

2.3.

Przekrojowe zmiany zachodzą w szczególności w Stanach Zjednoczonych, Chinach, UE, Japonii i Korei. W ich ślady pójdą kolejne kraje. Duże zbiory danych, które stanowią nowy surowiec, są katalizatorem zmian w modelach produktów i usług. Dotychczas niepowiązane dziedziny (9) zaczynają współoddziaływać, a serwisowanie (zwłaszcza cyfrowe) w łańcuchach wartości tworzy znaczną dodatkową wartość w procesach produkcyjnych.

2.4.

Dziś żadna firma nie może funkcjonować bez strategii cyfrowej, która wpływa jednocześnie na produkty, usługi i procesy w całym przemyśle. W kontekście rozwoju nowych rynków cyfryzacja przemysłu prowadzi do zaostrzenia konkurencji zarówno między przedsiębiorstwami, jak i blokami gospodarczymi. Współpraca przedkonkurencyjna w skali całego świata jest również powszechna wśród przedsiębiorstw.

2.5.

Działania są podejmowane w oparciu o zogniskowaną strategię przemysłową, szczególnie w Stanach Zjednoczonych i Chinach, gdzie przedsiębiorstwa czerpią korzyści z dużych rynków wewnętrznych. Jest to polityka wysokiego szczebla. W 2011 r. administracja prezydenta Baracka Obamy uruchomiła szeroko zakrojony stały program w dziedzinie nowych technologii, szczególnie technologii informacyjno-komunikacyjnych, obejmujący przedsiębiorstwa, instytuty badawcze i uczelnie z całego kraju.

2.6.

Podobnie jak miało to miejsce dotychczas, projekty prywatne znacznie skorzystają z nowych programów technologicznych ogłoszonych przez agencje federalne.

2.7.

Stany Zjednoczone zamierzają wykorzystać transformację cyfrową do odzyskania utraconej pozycji na rynkach przemysłowych, wykorzystując jednocześnie swoje atuty w postaci swobody działalności i dominującej pozycji światowych graczy w dziedzinie dużych zbiorów danych i technologii informacyjno-komunikacyjnych, takich jak Google, Amazon, Microsoft i Cisco (10).

2.8.

Ten sam cel mają działania konsorcjum wiodących przedsiębiorstw przemysłowych. Lista 50 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w 2014 r. pokazuje, że siedem na dziesięć wiodących przedsiębiorstw ma siedzibę w Stanach Zjednoczonych (11).

2.9.

Chińskie władze wykorzystują transformację cyfrową do wzmocnienia pozycji Chin na świecie. W oficjalnych dokumentach podkreśla się, że celem Chin jest dorównanie pozycją Stanom Zjednoczonym.

2.10.

Ukierunkowane ambicje Chin zostały uwydatnione w przekrojowym państwowym programie Made in China 2025 wzorowanym na założeniach niemieckiego projektu Industrie 4.0. Jest to zupełnie nowa koncepcja w procesach gospodarczych i produkcyjnych Chin, z wysokim stopniem koordynacji pomiędzy decydentami, podmiotami gospodarczymi i siłami innowacyjnymi.

2.11.

Na wprowadzenie jej w życie przeznaczono ogromne środki finansowe. Spowolnienie gospodarcze nie wpłynęło na te programy.

2.12.

Zainteresowanie przemysłem 4.0 wyraźnie wzrasta. Równolegle cyfryzacja jest wysokim priorytetem dla Komisji Europejskiej pod kierownictwem przewodniczącego Jeana-Claude’a Junckera i będzie wymagała optymalnej koordynacji między służbami Komisji.

2.13.

Wyraźne ukierunkowanie w Radzie ds. Konkurencyjności ma zasadnicze znaczenie dla poczucia wspólnego celu wśród decydentów w Komisji, państwach członkowskich i regionach. Cyfryzacja przemysłu i duże zbiory danych w europejskiej produkcji muszą zapewnić uzyskanie silnej pozycji na przyszłość. Jest to zasadniczo oddolny proces angażujący wszystkie zainteresowane strony. Sektor publiczny jest odpowiedzialny za jego regulację, ułatwianie i wspieranie w wymiarze finansowym.

2.14.

Inicjatywa wyszła w 2011 r. od Niemiec, gdzie wspólne wysiłki podjęte zostały przez rząd federalny, środowiska akademickie i przedsiębiorstwa. Po uruchomieniu projektu Industrie 4.0 w 2013 r. proces ten usprawniono w ramach platformy Plattform Industrie 4.0 i umowy o współpracy zawartej pomiędzy rządem, przedsiębiorstwami i związkami zawodowymi. Przedsiębiorstwa są coraz bardziej zaangażowane w inicjatywy o charakterze przekrojowym, często we współpracy z władzami regionalnymi.

2.15.

W międzyczasie pojawiają się kolejne inicjatywy: Industrie 4.0 w Austrii, L’Industrie du Futur we Francji, Catapult w Zjednoczonym Królestwie, Smart Industry w Niderlandach i inne. Jest to zróżnicowany krajobraz, w którym każdy kraj rozwija własną wizję przemysłu 4.0 i przyszłości przemysłu. Pomiędzy poszczególnymi państwami występuje jednak duże zróżnicowanie pod względem intensywności współpracy i poczucia konieczności pilnego podjęcia działań.

2.16.

Uzupełnieniem są inicjatywy krajowe, regionalne i lokalne (miejskie). Komisja Europejska słusznie przewiduje porozumienia i partnerstwa transgraniczne oraz wymianę najlepszych praktyk.

2.17.

Duże i wyspecjalizowane średnie przedsiębiorstwa przejmują inicjatywę. Do najważniejszych problemów należą ogromne dysproporcje pomiędzy państwami, zaległości lub niewystarczający poziom świadomości wśród MŚP oraz słabe zaangażowanie publiczne. Bardzo trudnym problemem jest rozdrobnienie europejskiego rynku i tradycyjnie przygnębiający europejski pejzaż 28 polityk przemysłowych i cyfrowych.

2.18.

Cyfryzacja przemysłu i przemysł 4.0 obejmują znacznie więcej niż technologie. Przedsiębiorstwa muszą przygotować się do radykalnych zmian spowodowanych różnymi czynnikami, takimi jak: szybkość, skala i nieprzewidywalność produkcji oraz dalsza fragmentacja i reorientacja łańcuchów wartości, nowe relacje pomiędzy instytutami badawczymi, szkolnictwem wyższym i sektorem prywatnym, nowe modele biznesowe, nowe powiązania pomiędzy dużymi i małymi przedsiębiorstwami, nowe formy współpracy pomiędzy wszystkimi poziomami działalności gospodarczej (projektowaniem, produkcją, sprzedażą, logistyką, obsługą techniczną), potrzeba uaktualnionych i nowych umiejętności, a jednocześnie nowych metod pracy oraz ściślejsze powiązania pomiędzy przedsiębiorcami a użytkownikami. Zupełnie nowe koncepcje będą szczególnie dużym wyzwaniem dla tradycyjnych gałęzi przemysłu (12).

2.19.

Konsument będzie mógł mieć kontrolę większą niż kiedykolwiek. Dzięki zintegrowaniu produkcji i usług cyfryzacja stwarza możliwość personalizacji i dostosowywania produktów do potrzeb indywidualnych nabywców przy takich samych lub wręcz niższych kosztach w porównaniu do produkcji seryjnej, często również w nowym kontekście. Jednocześnie konsumenci powinni mieć możliwość uzyskania odpowiedniej informacji o społecznym i środowiskowym oddziaływaniu produktów, co ułatwi im wyrobienie sobie rzetelnej opinii na temat planowanych zakupów.

3.1.

Dla zapewnienia wsparcia przemysłu 4.0 i zainteresowanych stron – przedsiębiorców, pracowników, partnerów społecznych, dostawców i klientów, placówek kształcenia – UE potrzebuje strategii przemysłowej z odpowiednim podziałem pracy między wszystkimi zaangażowanymi podmiotami. Kluczowe znaczenie ma rola Rady ds. Konkurencyjności. Chodzi o podział kompetencji, podobnie jak w każdej polityce przemysłowej.

3.2.

Zgodnie z celem określonym przez Radę Europejską (13) udział europejskiego przemysłu w PNB Europy powinien wzrosnąć z obecnych 12 % do 20 % w 2020 r. Tymczasem jednak wahania wśród inwestorów i brak (europejskiego) kierunku prowadzą do spadku produkcji.

3.3.

Podkreślając potrzebę spójnych polityk, służby Komisji przygotowują obecnie, w ścisłej współpracy z państwami członkowskimi i sektorem przedsiębiorstw, imponujący program prac w zakresie regulacji, standaryzacji, badań i rozwoju oraz środków finansowych.

3.4.

EKES z zadowoleniem zauważa, że większość z jego siedemnastu zaleceń przedstawionych w opinii z 2014 r. (14) jest obecnie przedmiotem dyskusji.

3.5.

Komisja Europejska, rządy, przedsiębiorstwa i zainteresowane strony słusznie decydują się na wspólny udział w posiedzeniach poświęconych polityce dotyczącej przemysłu 4.0. Należy zachęcać do zawierania partnerstw publiczno-prywatnych w Europie (15) i wspierać planowany ważny projekt stanowiący przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania dotyczący podzespołów o niskim zużyciu energii na potrzeby internetu rzeczy. Potrzebny jest szczegółowy plan działania dla przedsiębiorstw i rządów.

3.6.

Istotnym problemem jest funkcjonowanie 28 polityk cyfrowych. Sytuacja taka jest zasadniczo niepożądana z punktu widzenia potrzeby skali, a także stanowi ważki argument za przyspieszeniem prac nad jednolitym rynkiem cyfrowym.

3.7.

Jednolity rynek cyfrowy powinien stać się integralną częścią zreorganizowanego jednolitego rynku. Konieczne jest przyspieszenie prac nad inteligentnym prawodawstwem i inteligentnymi regulacjami. Program działań obejmuje:

3.8.

EKES apeluje, aby w konsultacjach zapewniono stosowną równowagę między przepisami prawa a zachowaniem pola manewru dla podmiotów gospodarczych.

3.9.

Europa musi dołożyć starań w celu ustanowienia światowych standardów w ścisłej współpracy z podmiotami spoza Europy.

3.10.

Ogólne rozporządzenie o ochronie danych oferuje państwom członkowskim dużo elastyczności. Istotne jest, by rozporządzenie to nie doprowadziło do rozwiązań, które ograniczają dostęp i ponowne wykorzystywanie danych, co powiększyłoby rozbieżności na rynku UE.

3.11.

Zarówno przedsiębiorstwa, jak i państwa wciąż powszechnie nie doceniają znaczenia cyberbezpieczeństwa. Cyberprzestępczość rozprzestrzenia się na całym świecie. UE ma oczywistą rolę do odegrania w tym względzie.

3.12.

EKES wzywa KE do zwrócenia szczególnej uwagi na dane statystyczne, które są stale ignorowane. Bardziej szczegółowe dane statystyczne dotyczące usług mają zasadnicze znaczenie dla przedsiębiorstw i podmiotów kształtujących politykę.

4.1.

Coraz więcej krajów i regionów podejmuje poważne prace nad cyfryzacją.

4.2.

Istotnym problemem są jednak rosnące dysproporcje między państwami i nierówny poziom świadomości wśród przedsiębiorstw w różnych państwach. Ważną kwestią jest interoperacyjność pomiędzy przedsiębiorstwami a dostawcami.

4.3.

Dla przedsiębiorców i zainteresowanych stron organizowane są programy zwiększania świadomości. Każde państwo wypracowuje własne metody. Platformy, często działające na poziomie regionalnym, są bardzo ważne dla wzmocnienia współpracy między małymi a dużymi przedsiębiorstwami, a także współpracy przedsiębiorstw z instytutami badawczymi i uczelniami.

4.4.

Należy zachęcać do poszerzania regionalnych i krajowych PPP. Gromadzą one partnerów z różnych środowisk, sprzyjają wymianie inspiracji, promują współpracę i mogą być pożądanym źródłem bardzo potrzebnego wsparcia finansowego.

4.5.

Platformy, centra doskonałości i laboratoria terenowe często koncentrują się na określonych aspektach cyfryzacji, takich jak zmieniające się łańcuchy wartości, nowe modele biznesowe i innowacje społeczne i w miejscu pracy (16), z aktywnym udziałem pracowników i związków zawodowych. Należy zatem zachęcać do tworzenia punktów kompleksowo zajmujących się cyfryzacją. Organizacje sektorowe odgrywają rolę w rozwiązywaniu problemów specyficznych dla danego sektora.

4.6.

Aktywizująco działają również uczelnie (w tym techniczne), przy których tworzone są inkubatory przedsiębiorczości – kampusy biznesu. Bardzo przydatna jest koncepcja przedsiębiorczego uniwersytetu, która staje się coraz popularniejsza na całym kontynencie (17).

4.7.

Sieci przedsiębiorstw, platformy, organizacje sektorowe i uczelnie wyższe ugruntowują pożądane trendy. Jednolity rynek cyfrowy powinien poprawić warunki do współpracy transgranicznej. Konieczne może być zapewnienie warunków gospodarczych i prawnych do dzielenia się sposobami tworzenia wartości poprzez cyfryzację w przemyśle w celu wsparcia współpracy między podmiotami o (bardzo) zróżnicowanej wielkości. Należy w szczególności skoncentrować się na MŚP i przedsiębiorstwach typu start-up. Większość z nich nie dysponuje ukierunkowanymi informacjami, a wiele jest pozbawionych narzędzi doskonalenia.

4.8.

W porównaniu ze Stanami Zjednoczonymi przedsiębiorstwa typu start-up i scale-up są raczej słabym ogniwem w Europie. Wymiana inspiracji przez duże i małe podmioty oraz sieci (transgranicznych) inkubatorów przedsiębiorczości daje wymierne korzyści. Bardzo wspierającą rolę mogą odegrać trenerzy, np. niepełnoetatowi, emerytowani i doświadczeni przedsiębiorcy i mentorzy.

5.1.

Cyfryzacja staje się priorytetem dla funduszy europejskich (fundusze programu „Horyzont 2020”, fundusze regionalne i inne). Wspólne Centrum Badawcze w Sewilli i przyszłe ośrodki innowacji dysponujące doświadczeniem z całego świata mogą przynieść liczne korzyści.

5.2.

Z punktu widzenia EKES-u kwestia finansowania wszystkich niezbędnych inwestycji jest o wiele bardziej skomplikowana, niż to wynika z komunikatu. Wydaje się, że potrzebne są znaczne dodatkowe środki finansowe. Komisja Europejska podaje kwotę 35 mld EUR w odniesieniu do samych inwestycji w technologie informacyjno-komunikacyjne. Oznacza to ścisłą koordynację unijnych, krajowych i regionalnych mechanizmów finansowania, a także aktywne zaangażowanie przemysłu w ramach platform i PPP. Nie wiadomo jeszcze, w jaki sposób te uzgodnienia finansowe będą wdrażane zgodnie z sensownym harmonogramem. Nasuwa się również typowe w takim kontekście pytanie: kto pokryje koszty, jakie to będą koszty i jaki będzie cel.

5.3.

Słusznie krytykuje się często europejskie mechanizmy finansowania za powolność i nadmierną biurokrację, która jest bardzo kosztowna i zniechęca małe przedsiębiorstwa. Weźmy za przykład Stany Zjednoczone. Konieczne jest dostosowanie procedur i ograniczenie biurokracji bez uszczerbku dla zasad uczciwości. Użyteczne może być zmniejszenie liczby obowiązkowych partnerów w konsorcjach badawczo-rozwojowych (18).

5.4.

Rankingi akademickich inkubatorów przedsiębiorczości dla małych przedsiębiorstw mogą być przydatnym narzędziem pozwalającym dokonać oceny obiecujących przedsiębiorstw typu start-up i przyspieszyć unijne procedury biurokratyczne.

5.5.

Innowacyjne cyfrowe procesy biznesowe są napędzane przez przedsiębiorstwa typu start-up i scaled-up, na przykład tzw. jednorożce (19). Amerykanie przodują w tym obszarze, a ponadto amerykańscy obserwatorzy innowacji są bardzo aktywni w Europie i szukają okazji do zyskownych przejęć.

5.6.

Poza sektorem bankowym aktywnie zaangażowany jest niepubliczny rynek kapitałowy. Trwa również cyfryzacja bankowości prywatnej, a procesowi temu towarzyszy działalność branży technologii finansowej, która powstała w świecie cyfrowym, a zatem stawia na szybkość, większą wydajność i przejrzystość oraz elastyczne podejście do klientów. Przydatne byłyby kolejne, podobne do londyńskiego centra technologii finansowej w Europie.

5.7.

Banki i technologia finansowa powinny być kluczowymi partnerami na jednolitym rynku cyfrowym, zapewniającymi wysoki poziom jakości i tworzenia wartości. Należy je zachęcać do odgrywania roli strategicznego partnera przemysłu, oceniającego w sposób profesjonalny ekonomiczne, społeczne i środowiskowe korzyści projektów. Ułatwieniem mogą być zupełnie nowe formy powiązań platform z usługami o wartości dodanej.

5.8.

Regulacje finansowe (lub ich zmiany) nie powinny utrudniać sektorowi bankowemu podejmowania oszacowanego ryzyka przy inwestowaniu w przemysł 4.0.

5.9.

W pełni rozwinięty europejski rynek kapitałowy jest niezbędny do stworzenia równych warunków działania na rynkach finansowych, które byłyby porównywalne z warunkami w Stanach Zjednoczonych.

6.1.