19.8.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 303/1

Sprawozdawca generalny:

Dumitru FORNEA

Współsprawozdawca generalny:

Renata EISENVORTOVÁ

1.1.

W związku z transformacją energetyki w kierunku gospodarki niskoemisyjnej system energetyczny UE czeka okres zasadniczych zmian technologicznych, ekonomicznych i społecznych, które będą miały wpływ na wiele sektorów energetyki, w tym przemysł węglowy, a co za tym idzie, na regiony górnicze w UE.

1.2.

W niektórych państwach członkowskich rodzime złoża węgla kamiennego i brunatnego wciąż odgrywają istotną rolę w wytwarzaniu energii elektrycznej i cieplnej. Przyczyniają się one do zapewnienia bezpiecznych dostaw energii po przystępnej cenie i konkurencyjności gospodarczej oraz pełnią rolę stabilizatora systemu energetycznego, zarówno w wymiarze technologicznym, jak i ekonomicznym.

1.3.

Niemniej jednak aktywne obecnie regiony górnicze muszą przygotować się na stopniowe ograniczanie wydobycia, tak aby dostosować się do podejmowanych przez UE w ramach polityki energetycznej i ochrony klimatu decyzji w zakresie stosowania paliw kopalnych lub z powodów ekonomicznych.

1.4.

Przyszłość regionów zależnych obecnie od eksploatacji węgla i przyszłe warunki życia w tych regionach muszą zostać ujęte w planach perspektywicznych obejmujących dwa pokolenia, tj. okres 25–50 lat. Stopniowe odchodzenie od eksploatacji węgla na potrzeby energetyki w tych regionach nie może być powodem ich stagnacji. Regiony te z racji ich potencjału społeczno-ekonomicznego muszą uczestniczyć w realizacji polityki energetycznej i klimatycznej UE. Zrównoważony rozwój tych regionów musi zostać osiągnięty poprzez zagwarantowanie dialogu politycznego, obywatelskiego i społecznego, który musi doprowadzić do przyjęcia planów transformacji na poziomie krajowym i sektorowym oraz na poziomie przedsiębiorstw.

1.5.

Aby utrzymać bezpieczeństwo energetyczne, konkurencyjny przemysł, ochronę środowiska, przestrzeganie norm emisji gazów cieplarnianych i spójność społeczną, EKES zaleca przyjęcie planu wspierania transformacji wspólnot i regionów zależnych od wydobycia węgla (dalej jako „Plan”) w celu odniesienia się do kwestii dotyczących restrukturyzacji przemysłu węglowego w okresie transformacji energetyki, tak aby regiony górnicze mogły dostosować się do zmian.

1.6.

Plan może zostać opracowany przez grupę doradczą we współpracy z Komisją Europejską i Parlamentem Europejskim. Członkowie grupy doradczej powinni być przedstawicielami regionów górniczych, związków, organizacji pozarządowych, podmiotów zajmujących się badaniami i rozwojem oraz przemysłu węglowego.

1.7.

Plan powinien opierać się na trzech filarach: (i) dialogu politycznym, obywatelskim i społecznym; (ii) inwestycjach ekonomicznych, społecznych i środowiskowych oraz (iii) inwestycjach w edukację, szkolenia, badania i rozwój, innowacje oraz kulturę.

1.8.

Plan powinien zachęcać regiony do zmian, stymulować innowacyjne kierunki ich rozwoju, utrzymywać atrakcyjność inwestycyjną oraz tworzyć perspektywy zatrudnienia i godnego życia. W procesie transformacji konieczne jest pełne wykorzystanie wiedzy eksperckiej i potencjału regionów górniczych.

1.9.

Władze regionalne, rządy państw członkowskich i instytucje UE muszą zaangażować się w transformację energetyki oraz związaną z tym restrukturyzację regionów górniczych.

1.10.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów posiadają doświadczenie konieczne do wzięcia udziału w tym procesie, na poziomie zarówno europejskim, jak i krajowym. EKES i KR są również w stanie zapewnić skuteczne ramy dla dialogu politycznego, społecznego i obywatelskiego koniecznego do przeprowadzenia konsultacji z mieszkańcami regionów górniczych.

1.11.

Jedną z głównych obaw w unijnych regionach górniczych w odniesieniu do transformacji energetycznej jest kwestia istnienia odpowiednich ram instytucjonalnych i politycznych, które mogą pobudzić inwestycje, jako że będą one w najbliższych latach konieczne.

2.1.

W ciągu ostatniej dekady miały miejsce zasadnicze zmiany w systemie energetycznym UE. Realizując swoje cele „20-20-20”, UE podejmuje działania ukierunkowane na przejście do gospodarki niskoemisyjnej oraz realizację celów w zakresie emisji gazów cieplarnianych, efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii. W 2014 r. UE zatwierdziła ramy polityki klimatyczno-energetycznej do roku 2030, które zakładają obniżenie emisji gazów cieplarnianych o 40 %, udział energii ze źródeł odnawialnych w ogólnym zużyciu na poziomie 27 % oraz oszczędność energii na poziomie 27 %. Te cele średniookresowe mają zapewnić, że UE uda się do 2050 r. ograniczyć emisję gazów cieplarnianych o 80–95 %.

2.2.

Dlatego też system energetyczny UE w coraz mniejszym stopniu opiera się na paliwach kopalnych i wytwarzaniu energii elektrycznej w dużych, centralnych elektrowniach, a staje się bardziej ukierunkowany na odnawialne źródła energii i elektrownie zdecentralizowane, przy jednoczesnej maksymalizacji możliwości wynikających ze zwiększonej efektywności energetycznej i lepszego zarządzania zapotrzebowaniem na energię.

2.3.

Transformacja energetyki i ambitna polityka klimatyczna UE otrzymały silne wsparcie w ramach unii energetycznej oraz były szeroko promowane po podpisaniu porozumienia paryskiego, które stanowi wyraźny sygnał podejmowania działań na rzecz ograniczenia emisji w stopniu umożliwiającym utrzymanie średniego wzrostu temperatury na Ziemi poniżej 2 oC do końca stulecia.

2.4.

Aby zapewnić stabilizację klimatu, konieczne są daleko idące zmiany w systemach energetycznych wszystkich sektorów (1).

2.5.

Transformacja energetyki obejmuje aspekty technologiczne, badawcze, społeczne, kulturowe, ekonomiczne i w zakresie ochrony środowiska, co oznacza, że bardziej aktywną rolę muszą odgrywać poszczególne osoby i wspólnoty. Proces ten wymaga skupienia się na badaniach i rozwoju, jako że stanowi on wyzwanie dla systemu energetycznego i sektorów przemysłu, które muszą dostosować się do nowej sytuacji.

3.1.

Przemysł węglowy jest jednym z sektorów, które najmocniej odczują transformację energetyki. Przez setki lat węgiel był podstawą przemysłowego i społecznego rozwoju Europy i świata. Sama Unia Europejska została utworzona poprzez akt woli politycznej mający na celu połączenie zasobów węgla i stali sześciu pierwszych państw członkowskich (2).

3.2.

Obecne obawy związane z ochroną środowiska, zmianą klimatu i zdrowiem ludzkim  (3) doprowadziły do wypracowania kilku podejść politycznych i społecznych, które kwestionują konieczność dalszej eksploatacji węgla i innych paliw kopalnych w celu wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej.

3.3.

Biorąc pod uwagę to nowe podejście polityczne, dni węgla wydają się być policzone, pomimo iż obecnie ponad jedna czwarta energii elektrycznej w UE wciąż wytwarzana jest przez 280 opalanych węglem elektrowni w 22 państwach. Tylko sześć państw nie korzysta z energii wytwarzanej za pomocą węgla: Cypr, Estonia, Litwa, Luksemburg, Łotwa i Malta (4).

3.4.

Idea stopniowego wycofywania węgla z koszyka energetycznego jest co do zasady popierana w państwach członkowskich, w których nie są eksploatowane rodzime złoża węgla, ale sytuacja wygląda inaczej w unijnych regionach górniczych – tam branża górnicza zapewnia 240 000 bezpośrednich miejsc pracy. Uwzględniając miejsca pracy w branży sprzętu górniczego, inne miejsca pracy w łańcuchu dostaw oraz zatrudnienie pośrednie, branża ta zapewnia pracę prawie milionowi osób – z czego wiele miejsc pracy występuje w regionach, w których jest niewiele innych możliwości zatrudnienia (5).

3.5.

Węgiel kamienny wydobywa się w sześciu państwach członkowskich: Hiszpanii, Niemczech, Polsce, Rumunii, Republice Czeskiej i Zjednoczonym Królestwie. Dziesięć państw członkowskich eksploatuje złoża węgla brunatnego jako konkurencyjnego paliwa do wytwarzania energii: Bułgaria, Grecja, Hiszpania, Niemcy, Polska, Republika Czeska, Rumunia, Słowacja, Słowenia i Węgry.

3.6.

W krajach tych rodzime złoża węgla kamiennego i brunatnego odgrywają ważną rolę w zapewnianiu bezpieczeństwa podaży, pomagając osiągnąć bezpieczeństwo energetyczne w UE i zmniejszyć wysoką zależność od importu. Jak stwierdzono w europejskiej strategii bezpieczeństwa energetycznego (6), koszty energii ze źródeł zewnętrznych wynoszą ponad miliard euro dziennie. W 2013 r. łączny koszt wyniósł około 400 mld euro, co stanowiło jedną piątą całego importu UE. Konieczny był import 90 % ropy naftowej, 66 % gazu ziemnego, 42 % paliw stałych i 40 % paliw jądrowych. W niektórych państwach członkowskich, które posiadają znaczne rodzime złoża węgla, np. w Niemczech i w Republice Czeskiej, około 50 % energii elektrycznej wytwarzane jest w opalanych węglem elektrowniach. W Polsce ten udział wynosi ponad 80 %.

3.7.

Oprócz wytwarzania energii elektrycznej, węgiel ma wiele innych zastosowań. Jest wykorzystywany w produkcji cementu i może być przetwarzany na paliwa ciekłe. Główne podmioty wykorzystujące węgiel to stalownie, producenci papieru, branża chemiczna i farmaceutyczna oraz branża spożywcza.

3.8.

Węgiel jest także istotnym elementem wyrobu produktów specjalistycznych, takich jak stosowany w filtrach węgiel aktywny czy włókna węglowe wykorzystywane w przemyśle lotniczym i kosmonautycznym, inżynierii lądowej i wodnej, sektorze militarnym itp. Istnieją procesy przemysłowe pozwalające wytwarzać paliwa syntetyczne i podstawowe substancje chemiczne potrzebne do funkcjonowania przemysłu, np. metanol. Z metanolu można następnie wytwarzać wiele innych produktów petrochemicznych, które obecnie wytwarzane są z paliw kopalnych.

3.9.

Aby osiągnąć cel w postaci silnej unii energetycznej uwzględniającej dalekowzroczną politykę w zakresie zmiany klimatu, sektory energetyczne UE muszą poważnie i intensywnie pracować nad konieczną transformacją energetyczną. Przemysł węglowy musi skupić się na bardziej wydajnych i czystych sposobach eksploatacji węgla oraz opracować alternatywne formy jego wykorzystania. Dlatego też UE powinna przydzielić konieczne fundusze na badania i rozwój w zakresie karbochemii.

4.1.

Nawet jeśli stopniowa rezygnacja z węgla w UE jest spodziewana na pewnym etapie w przyszłości, w niektórych państwach i regionach górniczych węgiel wciąż będzie wykorzystywany jeszcze przez dziesięciolecia. Zgodnie z traktatem lizbońskim państwa członkowskie mają prawo eksploatować swoje własne zasoby energetyczne i określać swoje koszyki energetyczne, wiedząc, że nie będą miały miejsca dotacje dla wytwarzania energii oraz uwzględniając obowiązki w zakresie zmiany klimatu. Niemniej jednak przemysł węglowy musi zareagować na trwającą transformację energetyki, przejście do gospodarki niskoemisyjnej oraz, w szczególności, dekarbonizację poprzez wykorzystanie wszystkich możliwych środków i technik zapewniających mniej szkodliwą, a bardziej wydajną eksploatację węgla. W tym zakresie warto wspomnieć o kilku korzystnych i sprawdzonych narzędziach: zwiększaniu wydajności, elastyczności i kogeneracji.

4.2.

Jako że węgiel jest eksploatowany głównie w celu wytwarzania energii elektrycznej, wyższa wydajność jest ważnym narzędziem zapewniania, że węgiel jest wykorzystywany w sposób mniej szkodliwy dla środowiska. Wysoka wydajność oznacza, że z każdej tony węgla wytwarza się więcej energii elektrycznej, a emisje CO2 mogą zostać ograniczone o 30 % lub więcej. Dobrym przykładem dla opalanych węglem elektrowni o wysokiej wydajności są elektrownie niemieckie, które działają w oparciu o technologię zoptymalizowanych systemów. Tego typu opalane węglem elektrownie są również wysoce elastyczne i mogą szybko zwiększać i zmniejszać ilość wytwarzanej energii, wspierając w ten sposób wykorzystywanie nieciągłych odnawialnych źródeł energii.

4.3.

Kogeneracja (skojarzona gospodarka energetyczna, CHP) to skuteczna i wydajna forma wytwarzania energii oferująca istotne korzyści, zarówno w zakresie energii, jak i ochrony środowiska. Konwencjonalne elektrownie oddają ciepło odpadowe do środowiska. Elektrownie działające na bazie kogeneracji przechwytują to ciepło i wykorzystują je, dzięki czemu paliwo jest wykorzystywane bardziej wydajnie. UE obecnie wytwarza 11,7 % swojej energii elektrycznej w formie kogeneracji (7).

4.4.

W odniesieniu do średniej perspektywy czasowej wyrażana jest nadzieja, że wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla (CCS) może odegrać rolę w gospodarce opartej na dekarbonizacji. Istniejące procesy muszą zostać usprawnione w skali, infrastruktura i składowanie muszą zostać zoptymalizowane, a konkurencyjność energii elektrycznej wytwarzanej w opalanych węglem elektrowniach względem CCS musi zostać wyraźnie stwierdzona przed podjęciem działań mających na celu obowiązkowe wprowadzenie CCS. Powinna zostać przeprowadzona ocena kosztów i korzyści oraz analiza wpływu na środowisko.

4.5.

Rozważając wydajne i mniej szkodliwe dla środowiska wykorzystanie węgla, należy również wspomnieć o alternatywnych formach eksploatacji węgla, na przykład o upłynnianiu węgla. Węgiel może być przetwarzany w paliwa ciekłe – benzynę, olej napędowy, paliwo lotnicze lub produkty petrochemiczne. Technologie są rozwijane, ale należy wziąć też pod uwagę inwestycje i koszty operacyjne.

5.1.1.

Regiony górnicze to obszary tradycyjnie przemysłowe, na których industrializacja związana była z eksploatacją lokalnych zasobów mineralnych. W efekcie regiony te są historycznie związane z tradycyjnymi sektorami gospodarki, spośród których główną rolę odgrywa ciężki przemysł metalurgiczny, przemysł chemiczny i sektor energetyczny. Sektory te i działające w nich przedsiębiorstwa narażone są w ostatnich latach na gwałtowne zmiany w środowisku zewnętrznym (warunki rynkowe, konkurencja, klienci, technologie) oraz istotne zmiany wewnętrzne (zmiana struktury własności, cele właścicieli i siła kapitału).

5.1.2.

Dodatkowo do istotnych zmian, niektóre tradycyjne branże dotknięte są stagnacją, koniecznością wycofania się z regionu, a nawet stopniową likwidacją. W niektórych regionach europejski węgiel nie był w stanie konkurować z węglem i innymi paliwami kopalnymi z importu, co spowodowało drastyczny spadek wydobycia węgla. Dla przykładu 100 lat temu Zjednoczone Królestwo wydobywało około 300 mln ton węgla rocznie i dawało pracę ponad milionowi górników. Dezindustrializacja spowodowała utratę miejsc pracy, ale przedsiębiorstwa górnicze w wielu regionach pozostały jednymi z największych pracodawców. Stopniowa likwidacja lub całkowity upadek przedsiębiorstw górniczych miał w związku z tym poważny wpływ na te regiony. Sytuacja ta miała też istotny wpływ na małe i średnie przedsiębiorstwa związane z przedsiębiorstwami górniczymi.

5.1.3.

W wielu krajach regiony górnicze charakteryzują się poziomem bezrobocia wyższym niż średnia krajowa oraz bezrobociem długoterminowym. Dlatego też zwalnianym górnikom ciężko jest znaleźć nowe możliwości zatrudnienia. W rezultacie zwiększa się ubóstwo i stagnacja oraz pogarszają się warunki życia, a liczba wykluczonych społecznie obszarów i osób rośnie.

5.1.4.

Głównym problemem powodowanym przez rosnące bezrobocie jest brak równowagi pomiędzy podażą a popytem na rynku pracy. Innymi słowy, w kontraście do bardzo wysokiego poziomu bezrobocia, zapotrzebowanie na pracowników jest wyraźne, ale jest to zapotrzebowanie na umiejętności spełniające oczekiwania rynku pracy. Wykształcenie byłych górników, którzy dysponują głównie umiejętnościami manualnymi, nie jest w pełni kompatybilne z potrzebami rynku pracy w zakresie aspektów zawodowych (kwalifikacje) i osobistych (motywacja). W sytuacji gdy w związku z zamknięciem kopalni zwalniana jest duża liczba górników, wiele miejsc pracy znika w zasadzie z dnia na dzień, co może powodować silny szok lokalny.

5.1.5.

Pracownicy zajmujący się wydobyciem są mało przedsiębiorczy i przejawiają niewielkie chęci do rozpoczęcia działalności gospodarczej. Ich brak entuzjazmu dla samodzielnej działalności gospodarczej wynika z długotrwałego wpływu, jaki miały na nich przedsiębiorstwa górnicze, które promowały wśród pracowników określoną kulturę pracy, której częścią była niechęć do podejmowania ryzyka. Niemniej jednak tendencja ta występuje też bardziej ogólnie. Nawet studenci preferują zatrudnienie zaraz po ukończeniu studiów.

5.1.6.

Sytuację często pogarsza brak obiecujących możliwości pracy i kariery, mniej korzystne warunki prowadzenia samodzielnej działalności gospodarczej, niskie wskaźniki zdolności utrzymania takiej działalności oraz niska innowacyjność, z czym związana jest słabsza rola nauki, badań i rozwoju. Publiczne możliwości w zakresie badań i rozwoju nie wszędzie są wystarczająco rozwinięte, a transfer wiedzy i zastosowań do sektora biznesowego nie działa najlepiej. Z tych powodów transformacja gospodarcza staje się większym i trudniejszym wyzwaniem i nie kończy się powodzeniem we wszystkich wypadkach.

5.2.1.

W tych państwach UE, w których wydobywa się węgiel, restrukturyzacja była często przeprowadzana w odpowiedzi na kryzysy, bez odpowiednich zobowiązań politycznych. Miało to dramatyczny wpływ na jakość życia członków społeczności górniczych. Każde zmniejszenie wydobycia węgla może doprowadzić do zwiększenia bezrobocia, zwłaszcza w regionach górniczych przeżywających długotrwały i strukturalny upadek. Wielu byłych górników i pracowników przedsiębiorstw związanych z górnictwem stoi w obliczu długoterminowego, a często wręcz trwałego bezrobocia, co przyczynia się do ich zubożenia.

5.2.2.

Niestety, z wyjątkiem kilku przypadków, odpowiednie władze europejskie i krajowe na razie stosują „politykę chowania głowy w piasek” w odniesieniu do spodziewanego wpływu polityki klimatycznej na przemysł węglowy, unikając jakiegokolwiek zaangażowania się w odpowiedni dialog obywatelski i społeczny z pracownikami i mieszkańcami gmin górniczych. Pamięć o poprzednich próbach restrukturyzacji, które były przeprowadzane na podstawie populistycznych obietnic politycznych i które nie doprowadziły do podjęcia konkretnych środków w zakresie przebudowy gospodarczej tych gmin, przejawia się obecnie w podwyższonej nieufności pracowników względem zdolności władz do efektywnego przeprowadzenia procesów restrukturyzacji przemysłowej.

5.2.3.

Jednocześnie na poziomie europejskim i krajowym widoczny jest niski poziom empatii i rzeczywistego zrozumienia problemów regionów górniczych. Istnieje tendencja do nadmiernego upolityczniania debaty o przyszłości górnictwa w kontekście polityki klimatycznej – w szczególności w regionach górniczych, w których wydobycie węgla nie wymaga pomocy państwa, ale także w regionach górniczych, w których przemysł węglowy przechodzi już bolesny proces restrukturyzacji, politycy unikają tego tematu, ponieważ środki mające na celu zmianę profilu regionu nie generują w sposób natychmiastowy kapitału wyborczego, są niepopularne i przynoszą efekty dopiero po dziesiątkach lat.

5.2.4.

Jako że istnieje wyraźna zależność pomiędzy odchodzeniem od węgla a polityką w zakresie zmiany klimatu, częścią europejskiej polityki realizacji celów klimatycznych musi być pomoc regionom, które ucierpiały z powodu zmian strukturalnych, tj. regionom górniczym.

5.2.5.

Często występuje sytuacja, w której lokalne władze nie mają możliwości finansowych i administracyjnych koniecznych do wsparcia projektów i zarządzania nimi zgodnie ze szczegółowymi wymogami Komisji Europejskiej i organów krajowych, co sprawia, że fundusze europejskie mają stosunkowo niewielki wpływ na szanse i jakość życia ludzi w gminach górniczych.

5.3.1.

„Sprawiedliwa transformacja” (8) gmin górniczych może zostać zapewniona, jeśli władze krajowe i europejskie sporządzą w odpowiednim terminie ukierunkowane plany środków mających na celu zapewnienie godnych wynagrodzeń i bezpieczeństwa pracy dla pracowników, poszanowanie praw człowieka i zagwarantowanie środków ochrony społecznej, w tym rent i emerytur, w celu wsparcia mieszkańców w okresie transformacji oraz zapewnienie inwestycji w przebudowę gminy, w tym poprzez zamykanie kopalń i rekultywację terenów górniczych lub budowę obiektów i świadczenie usług związanych z transformacją energetyki.

5.3.2.

Dlatego też regiony te będą wymagały pilnego wsparcia finansowego i naukowego, aby umożliwić im nie tylko ewoluowanie w kierunku nowego modelu społeczno-gospodarczego, ale także zarządzanie, w rozsądnej perspektywie czasowej, wieloma zagrożeniami dla zdrowia ludzi i środowiska związanymi z obecną i przeszłą działalnością górniczą. W tym zakresie służby geologiczne państw członkowskich i organy odpowiedzialne za zamykanie kopalń i rekultywację terenów górniczych muszą współpracować w celu zbierania danych na temat zasobów mineralnych i kopalń oraz określenia głównych rodzajów ryzyka związanych z prowadzoną w przeszłości działalnością górniczą, zamykaniem kopalń i ich konserwacją.

5.3.3.

Przyszłość regionów zależnych obecnie od eksploatacji węgla i przyszłe warunki życia w tych regionach muszą zostać ujęte w planach perspektywicznych obejmujących dwa pokolenia, tj. okres 25–50 lat. Stopniowe wycofywanie eksploatacji węgla na potrzeby energetyki w tych regionach nie może być powodem ich stagnacji. Regiony te z racji ich potencjału społeczno-ekonomicznego muszą uczestniczyć w realizacji polityki energetycznej i klimatycznej UE. Zrównoważony rozwój tych regionów musi zostać osiągnięty poprzez zagwarantowanie dialogu politycznego, obywatelskiego i społecznego, który musi doprowadzić do przyjęcia planów transformacji na poziomie krajowym i sektorowym oraz na poziomie przedsiębiorstw.

5.3.4.

Konieczne jest także powstrzymanie spadku atrakcyjności tych regionów dla inwestorów zagranicznych i krajowych; dodatkowo oprócz niewystarczających umiejętności siły roboczej, atrakcyjność obniżana jest przez brak odpowiednio przygotowanych terenów pod nieruchomości biznesowe i duże strategiczne strefy przemysłowe.

5.3.5.

W związku z powyższym sytuacja byłych pracowników kopalń w regionach górniczych nie jest łatwa. Przedstawiciele regionów górniczych powinni zwrócić się do rządów krajowych i wspólnie z nimi przygotować się do restrukturyzacji i rozwoju regionów górniczych ze znacznym wyprzedzeniem przed planowanymi zwolnieniami i stopniowym ograniczaniem wydobycia węgla.

5.3.6.

Władze regionalne, rządy państw członkowskich i instytucje UE muszą zaangażować się w transformację energetyki oraz związaną z tym restrukturyzację regionów górniczych.

5.3.7.

Jednocześnie regiony wydobycia węgla mają znaczny potencjał pod kątem zarówno restrukturyzacji, jak i rozwoju. Konieczne jest opracowanie zestawu środków, w tym w zakresie promocji badań i rozwoju w innowacyjnym środowisku, oraz wyjście naprzeciw zarówno tradycyjnym sektorom, które przetrwały w regionach wydobycia węgla, jak i nowym, rozwijającym się sektorom.

5.3.8.

Istniejąca infrastruktura energetyczna i wykwalifikowane kadry regionów górniczych muszą zostać w pełni wykorzystane. W tym zakresie wśród zastosowanych środków powinna znaleźć się promocja inwestycji publicznych i prywatnych. Istniejące przedsiębiorstwa i inni gracze rynkowi muszą poważnie zainwestować w nowe zakłady produkcyjne, w tym zakłady wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych.

5.3.9.

Studia wykonalności mogą wykazać, że niektóre z regionów górniczych nie tylko mają znaczny potencjał w zakresie wytwarzania energii słonecznej, wiatrowej i geotermalnej, ale również z łatwością spełniają inne warunki konieczne do realizacji inwestycji i rozwinięcia technologii zielonej energii: szeroki dostęp do terenów pod nowe zakłady produkcyjne, wykwalifikowane kadry lub gotowość pracowników do przejścia szkoleń, lokalne władze zaznajomione z wyzwaniami sektora energetycznego i lokalne społeczności przyzwyczajone do realizacji projektów przemysłowych.

5.3.10.

Istniejące przedsiębiorstwa górnicze są właścicielami lub posiadaczami koncesji, terenów o dużej powierzchni lub setek kilometrów podziemnych korytarzy, które można wykorzystać w procesie transformacji energetyki. Ponadto większość podmiotów górniczych jest silnie powiązana z regionalnymi i krajowymi sieciami przemysłu energii.

5.3.11.

Aby zwiększyć liczbę inwestycji realizowanych przez sektor prywatny, który ma do odegrania kluczową rolę, co najmniej 27 mld euro z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych przeznaczono na inwestycje w gospodarkę niskoemisyjną, w tym wydajność energetyczną. Co najmniej 12 %, 15 % albo 20 % środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego przypisanych do danego kraju musi zostać zainwestowanych we wspieranie przejścia do gospodarki niskoemisyjnej we wszystkich sektorach w – odpowiednio – słabiej rozwiniętych, przechodzących transformację i lepiej rozwiniętych regionach UE. W wypadku gdy do tego typu inwestycji wykorzystywane są środki z Funduszu Spójności, wkład w odniesieniu do słabiej rozwiniętych regionów wzrasta do 15 % (9).

5.3.12.

Fundusze europejskie mogą częściowo wspomóc społeczności górnicze w ich wysiłkach mających na celu dywersyfikację gospodarczą i transformację energetyki, ale większość inwestycji w zakresie rozwoju gospodarczego musi pochodzić ze środków publicznych zainteresowanych państw członkowskich lub musi zostać pozyskana przez przyciągnięcie nowych inwestorów prywatnych.

5.3.13.

Powyższe aspekty muszą zostać wzięte pod uwagę przy określaniu środków mających na celu wsparcie regionów górniczych w nieuniknionym procesie transformacji energetyki i dywersyfikacji gospodarczej, a partnerzy społeczni, społeczeństwo obywatelskie i ogólnie mieszkańcy tych regionów muszą wziąć udział w identyfikowaniu nowych możliwości rozwoju ich społeczności.

5.3.14.

Plan wsparcia transformacji wspólnot i regionów zależnych od wydobycia węgla powinien zachęcać regiony do transformacji, stymulować innowacyjne kierunki ich rozwoju, utrzymywać atrakcyjność inwestycyjną oraz tworzyć perspektywy zatrudnienia i godnego życia.

5.3.15.

Plan ten może zostać opracowany przez grupę doradczą we współpracy z Komisją Europejską i Parlamentem Europejskim. Członkowie grupy doradczej powinni być przedstawicielami regionów górniczych, związków, organizacji pozarządowych, podmiotów zajmujących się badaniami i rozwojem oraz przemysłu węgla.

5.3.16.

Plan wsparcia społeczności i regionów zależnych od wydobycia węgla powinien być oparty na trzech filarach:

5.4.1.

Przyszłość europejskich regionów górniczych będzie wyglądać dwojako. W niektórych regionach górniczych spodziewać się można szybkiego, a nawet gwałtownego odejścia od węgla, podczas gdy w innych wydobycie może trwać jeszcze przez kilka dekad.

5.4.2.

W pierwszym przypadku odejście od węgla może być konsekwencją sytuacji gospodarczej i rynkowej, która jest skomplikowana, szczególnie w europejskim przemyśle węgla kamiennego, który zmaga się z konkurencją w postaci taniego importu węgla. Sprawia to, że sytuacja jest bardzo trudna, także w wypadku kopalń, które do niedawna przynosiły zysk. W niektórych regionach przedsiębiorstwa mogą podjąć decyzję o zamknięciu kopalń, zgodnie z postanowieniami traktatu lizbońskiego oraz prawem państw członkowskich do decydowania o swoich koszykach energetycznych.

5.4.3.

W wypadku tych regionów korzystne byłoby szybkie wprowadzenie programu społecznego opartego na najlepszych praktykach z różnych wydobywających węgiel państw członkowskich, które mają doświadczenie w stopniowym odchodzeniu od tej formy wytwarzania energii lub które przygotowują się do rezygnacji z węgla. W tym kontekście wartościowe mogą być doświadczenia niemieckie: w Niemczech zakończenie wydobycia węgla kamiennego planowane jest do końca 2018 r. Istnieje wiele innych dawnych regionów górniczych, które mogą podzielić się swoim doświadczeniem, np. Zjednoczone Królestwo, Francja, Niderlandy i Belgia.

5.4.4.

W regionach, w których spodziewane jest długoterminowe wydobycie węgla, ważne jest skupienie się przede wszystkim na wydajnej i mniej szkodliwej eksploatacji węgla. Ograniczenie emisji pozostanie priorytetem w wypadku wykorzystywania węgla do wytwarzania energii elektrycznej. UE dysponuje odpowiednimi narzędziami w tym zakresie: poprawionym systemem handlu emisjami, który zakłada zredukowanie emisji dwutlenku węgla do zera do 2058 r., dyrektywą w sprawie emisji przemysłowych oraz niemal gotowym dokumentem referencyjnym BAT dla obiektów energetycznego spalania.

5.4.5.

W strategii dla regionów górniczych, które mają przed sobą przyszłość w dłuższej perspektywie czasu, bardzo ważną rolę odgrywać będą badania i rozwój: dalsze zwiększanie wydajności elektrowni zmniejszy emisje i obniży zużycie paliwa. Większa elastyczność elektrowni może pomóc wesprzeć nieciągłe źródła energii odnawialnej. Dodatkowo oprócz czystych technologii węglowych lub wykorzystywania i magazynowania CO2, pod uwagę należy wciąż również alternatywne formy eksploatacji węgla.

5.4.6.

Niemniej jednak nawet w regionach mających długoterminowe perspektywy w zakresie wydobycia węgla priorytetem musi być zakończenie wydobycia węgla i restrukturyzacja regionów górniczych.

19.8.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 303/10

Sprawozdawca:

Raymond HENCKS

1.1.

EKES wyraża zadowolenie w związku z przyjęciem porozumienia paryskiego przez 21. posiedzenie konferencji stron Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (COP 21) oraz w związku z zaplanowanym, ustalonym na szczeblu krajowym wkładem UE i jej państw członkowskich (INDC), obejmującym zobowiązanie do ograniczenia własnych emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 40 % do roku 2030 i o 80–95 % do roku 2050 w stosunku do poziomu emisji z roku 1990.

1.2.

Pochwala również założenie, że cel ten ma zostać osiągnięty wspólnym wysiłkiem i przy wspólnej odpowiedzialności UE i jej państw członkowskich, i że nowe poziomy INDC należy podawać co pięć lat.

1.3.

Jeśli chodzi o transport, cel ograniczenia o 60 % emisji gazów cieplarnianych w stosunku do poziomu emisji z 1990 r. jest bardzo ambitny i wymaga wielkiego wysiłku. Wprawdzie zgodnie z decyzją w sprawie podziału wysiłków na okres do 2020 r. (decyzja 406/2009), jak też w myśl przyszłej decyzji dotyczącej okresu 2020–2030, państwa członkowskie będą mogły dowolnie wybierać sektory gospodarki, które powinny ograniczyć emisję gazów cieplarnianych, to jednak w przypadku konieczności podjęcia dodatkowych wysiłków Komisja proponuje zastosowanie systemu międzynarodowych uprawnień i unikanie dodatkowych zobowiązań dla sektorów niepodlegających systemowi handlu uprawnieniami do emisji (COM(2015) 81). Uważa też w odniesieniu do sektora transportu, że „w innych sektorach gospodarki można uzyskać większe ograniczenia” (COM(2011) 144). Cel ograniczenia o 60 % emisji gazów cieplarnianych w odniesieniu do transportu można więc nadal uważać za aktualny i zgodny z ogólnym celem UE w ramach COP 21, pod warunkiem że powiązane działania i inicjatywy będą realizowane z konieczną determinacją i w jak najkrótszym czasie.

1.4.

Niemniej działania te nie zwolnią Unii i państw członkowskich – po pierwsze – z ponownej oceny poszczególnych już podjętych działań i inicjatyw lub działań i inicjatyw przewidzianych w białej księdze w dziedzinie transportu (COM(2011) 144 final) i w planie dotyczących strategicznych ram dla stabilnej unii energetycznej (COM(2015) 80 final) pod kątem ich skuteczności, wykonalności i w szczególności pod kątem celu obniżenia emisyjności sektora transportu, a po drugie – z ich zreformowania lub z dodania kolejnych w ramach przeglądu białej księgi w dziedzinie transportu, zapowiedzianego na rok 2016, jednakże bez szkody dla konkurencyjności UE. Niektóre z inicjatyw będą miały charakter ustawodawczy, lecz większość powinna opierać się na dobrowolnych działaniach krajowych mających na celu zmianę zachowania lub przyzwyczajeń, niezbędną do osiągnięcia sukcesu.

1.5.

EKES zwraca również uwagę na znaczenie działania przewidzianego w ramach Organizacji Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO) mającego na celu ustanowienie światowego systemu handlu uprawnieniami do emisji dla lotnictwa oraz w ramach Międzynarodowej Organizacji Morskiej (IMO) na potrzeby nadzorowania emisji w transporcie morskim oraz wzywa do osiągnięcia ambitnych wyników w kontekście trwających negocjacji z tymi organizacjami.

1.6.

Podkreśla, że należy w sposób elastyczny stosować zasadę „zanieczyszczający płaci”, zwłaszcza w przypadku oddalonych obszarów wiejskich, górskich i wyspiarskich, aby uniknąć skutków odwrotnie proporcjonalnych do kosztów oraz aby zasada ta nadal była użytecznym środkiem wpływania na decyzje dotyczące organizacji operacji transportowych, przy jednoczesnej likwidacji nieuczciwej konkurencji między różnymi środkami transportu. EKES zaleca, by przeanalizowano możliwość kompleksowej organizacji transportu na obszarach wiejskich, mając na względzie realizację porozumienia wieńczącego konferencję COP 21 i zaspokojenie potrzeb osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji.

1.7.

W każdym razie zastosowanie zasady „zanieczyszczający płaci” nie wystarczy, by zapewnić przejście w kierunku społeczeństwa niskoemisyjnego. Tym większe znaczenie mają dodatkowe środki, takie jak zwiększenie efektywności energetycznej, elektromobilności, wspólnego korzystania z samochodów (carpooling), współmodalności, rozwój alternatywnych źródeł energii i opracowanie norm jakości środowiskowej, jak również przede wszystkim promowanie transportu publicznego.

1.8.

W odniesieniu do bioenergii konieczne są ciągłe starania, by osiągnąć wyższy poziom ograniczania emisji gazów cieplarnianych i by zapobiegać zmianom sposobu użytkowania gruntów. Dlatego potrzebne jest dalsze promowanie energetycznego wykorzystywania pozostałości produktów ubocznych i odpadów do produkcji paliw. Takie dziedziny jak drogowy transport towarowy, lotnictwo czy transport morski nadal oferują pewien potencjał w tym zakresie. Jednak biopaliwa nie mogą być wyłącznym rozwiązaniem i nie zwalniają z konieczności rozwijania i promowania rozwiązań mających na celu zastąpienie silnika spalinowego napędem elektrycznym bądź technologiami wodorowymi lub innymi alternatywnymi i zrównoważonymi źródłami energii.

Wreszcie, chodzi nie o to, by ograniczać mobilność jako taką, lecz by ograniczyć indywidualne przejazdy pojazdami zmotoryzowanymi, jeżeli tylko istnieje realna alternatywa, i by promować transport zbiorowy ze względu na ogólną korzyść dla środowiska i z myślą o tym, by uniknąć zablokowania miast przez ruch uliczny.

1.9.

Wygaszanie inwestycji w działalność generującą zanieczyszczenia nie może być tylko sprawą rządów i muszą temu towarzyszyć działania informacyjne i mobilizacja całego łańcucha transportu (producenci, przewoźnicy i użytkownicy) poprzez środki prawne, zachęty, a nawet środki odstraszające. Budowanie zdolności, pomoc techniczna i łatwiejszy dostęp do finansowania na poziomie lokalnym i krajowym mają kluczowe znaczenie dla przechodzenia na niskoemisyjny system transportu. Wykorzystując kryteria oceny zgodne z konkluzjami konferencji COP 21, programy inwestycyjne Unii Europejskiej powinny zatem – przy jednoczesnej integracji wszystkich rodzajów transportu – traktować priorytetowo projekty najskuteczniejsze pod względem ochrony klimatu.

1.10.

Trzeba kontynuować obecne silne zaangażowanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz partnerów gospodarczych i społecznych w ramach COP 21, aby wzmacniać ruch obywatelski na rzecz sprawiedliwości klimatycznej i zaprzestania inwestowania w działalność generującą zanieczyszczenia.

1.11.

Dlatego EKES zaleca korzystanie z szeroko zakrojonego dialogu ze społeczeństwem obywatelskim, zgodnie z definicją podaną w opinii rozpoznawczej Komitetu z dnia 11 lipca 2012 r.„Biała księga w sprawie transportu: w kierunku włączenia i zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego” (CESE 1598/2012).

2.1.

Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (do której odwołuje się COP 21 z 2015 r.) ograniczała się do osiągnięcia stabilizacji stężeń gazów cieplarnianych (głównym gazem cieplarnianym w sektorze transportu jest dwutlenek węgla – CO2 – emitowany na etapie produkcji w przypadku energii elektrycznej oraz na etapach produkcji i spalania w przypadku paliw) w powietrzu na poziomie, który zapobiega groźnej antropogenicznej ingerencji w system klimatyczny. Natomiast porozumienie paryskie z dnia 12 grudnia 2015 r. po raz pierwszy nakłada na wszystkie 195 państw sygnatariuszy wspomnianej ramowej konwencji zobowiązanie do szybszego ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, aby w końcowym efekcie długoterminowo utrzymać wzrost średniej temperatury na świecie zdecydowanie poniżej 2 oC (w perspektywie do 2100 r.) w stosunku do poziomu sprzed epoki przemysłowej i kontynuować działania mające na celu ograniczenie tego wzrostu do 1,5 oC w przeciwieństwie do obecnej ścieżki prowadzącej do globalnego ocieplenia o 3 oC pod koniec XXI wieku.

2.2.

Po ratyfikacji porozumienia państwa sygnatariusze muszą podjąć działania i przedstawić każde z osobna zaplanowany, ustalony na szczeblu krajowym wkład (INDC) zgodnie z programem obejmującym każdorazowo 5 lat, prowadzącym do osiągnięcia ostatecznego celu.

2.3.

Wejście w życie porozumienia paryskiego przewidziano na okres począwszy od 2020 r., pod warunkiem że ratyfikuje je co najmniej 55 państw, odpowiadających łącznie za co najmniej 55 % wszystkich emisji gazów cieplarnianych na świecie. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, przeciwnie – nawet zaleca się – by zapisy porozumienia stosować, jeszcze zanim wejdzie ono w życie.

2.4.

UE i jej państwa członkowskie, zgodnie z konkluzjami Rady Europejskiej z 23 i 24 października 2014 r., wyznaczyły w dniu 6 marca 2015 r. wiążący cel ograniczenia własnej emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 40 % do roku 2030 i o 80–95 % do roku 2050.

2.5.

Zgodnie ze wspomnianymi konkluzjami, UE i jej państwa członkowskie powinny wspólnie osiągnąć wyznaczony cel głównie przez zredukowanie emisji do 2030 r. o 43 % w sektorach podlegających systemowi handlu uprawnieniami do emisji i o 30 % w sektorach nie objętych tym systemem (całość w stosunku do 2005 r.) oraz przez udział w działaniach łączących zasady sprawiedliwości i solidarności.

3.1.

W białej księdze w sprawie transportu z 2011 r. (COM(2011) 144 final) Komisja Europejska wystosowała pilny apel dotyczący konieczności znacznego ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, aby utrzymać wzrost temperatury związany ze zmianą klimatu poniżej poziomu 2 oC, a przy tym zaznaczyła, że należy bezwzględnie osiągnąć ograniczenie emisji gazów cieplarnianych w sektorze transportu o co najmniej 60 % w porównaniu z poziomem emisji z 1990 r., oraz zauważyła, że „w innych sektorach gospodarki można uzyskać większe ograniczenia”.

3.2.

Transport odpowiada za około jedną czwartą emisji gazów cieplarnianych UE: 12,7 % całkowitych emisji w sektorze transportu generuje lotnictwo, 13,5 % transport morski, 0,7 % transport kolejowy, 1,8 % żegluga rzeczna i 71,3 % transport drogowy (dane z 2008 r.). Ślad środowiskowy środka transportu nie zależy jednak wyłącznie od emisji bezpośrednich, lecz również od emisji pośrednich, wynikających przede wszystkim z produkcji energii elektrycznej wymaganej do przejazdów.

3.3.

W wymiarze globalnym transport odpowiada za największy wzrost emisji CO2 w porównaniu z jakimkolwiek innym sektorem przemysłowym. W UE sektor transportu zajmuje drugie miejsce pod względem ilości emisji gazów cieplarnianych. Ponadto emisje z sektora lotniczego i morskiego charakteryzują się najszybszym wzrostem, podczas gdy sektory te nie zostały objęte porozumieniem paryskim.

3.4.

W białej księdze w sprawie transportu z 2011 r. stwierdzono, że system transportu UE nie jest jeszcze zrównoważony, i aby temu zaradzić, przewidziano:

3.5.

W białej księdze w dziedzinie transportu oraz w planie działania dotyczącym strategicznych ram dla stabilnej unii energetycznej Komisja proponuje wiele środków mających na celu rozwój sektora transportu o obniżonej emisyjności.

3.6.

Proponowane środki obejmują zaostrzone normy emisji CO2 dla samochodów i pojazdów dostawczych po roku 2020, środki mające na celu poprawę wydajności paliw i ograniczenie emisji pojazdów ciężarowych oraz poprawę zarządzania ruchem. Należy promować systemy opłat drogowych oparte na zasadzie „zanieczyszczający płaci”/„użytkownik płaci”, a także wdrażanie alternatywnych paliw, łącznie z napędem elektrycznym, ze szczególnym uwzględnieniem konieczności rozwoju odpowiedniej infrastruktury.

4.1.

Po ratyfikacji porozumienia (do 21 kwietnia 2017 r.) państwa sygnatariusze muszą podjąć działania i przedstawić każde z osobna ustalony na szczeblu krajowym wkład zgodnie z programem obejmującym każdorazowo 5 lat, prowadzącym do osiągnięcia ostatecznego celu.

4.2.

Unia Europejska zgodnie z art. 4 ust. 16 porozumienia paryskiego może podejmować wspólnie ze swoimi państwami członkowskimi działania na zasadzie podziału odpowiedzialności i powinna zgłosić Sekretariatowi porozumienia paryskiego poziom emisji przydzielony każdemu państwu członkowskiemu.

4.3.

Na mocy art. 4 ust. 9 porozumienia paryskiego i decyzji 1/CP.21, działania ustalone zgodnie z harmonogramem do 2030 r. należy zgłosić lub zaktualizować do 2020 r., a następnie czynność tę powtarzać co 5 lat w ramach strategii niskoemisyjnego rozwoju w perspektywie do 2050 r. Kolejne działania powinny stanowić postęp w stosunku do poprzedniego wkładu (art. 4 ust. 3).

4.4.

O ile Unia Europejska wyznaczyła już cele i wkład w perspektywie do roku 2030 i roku 2050, to łączne poziomy emisji (we wszystkich sektorach gospodarki) oszacowane podczas COP 21 na podstawie wkładów krajowych w 2030 r. (55 gigaton) są niewystarczające w odniesieniu do celu utrzymania wzrostu temperatury poniżej poziomu 2 oC, co oznacza, że konieczne są dodatkowe wysiłki w celu obniżenia emisji do 40 gigaton.

4.5.

Wprawdzie zgodnie z decyzją w sprawie podziału wysiłków na okres do 2020 r. (decyzja 406/2009), jak też w myśl przyszłej decyzji dotyczącej okresu 2020–2030, państwa członkowskie będą mogły dowolnie wybierać sektory gospodarki, które powinny ograniczyć emisję gazów cieplarnianych, to jednak Komisja w swoim komunikacie „Protokół paryski – plan przeciwdziałania zmianie klimatu na świecie po 2020 r.” (COM(2015) 81 final) proponuje, by w razie konieczności podjęcia dodatkowych wysiłków zastosować system międzynarodowych uprawnień i unikać dodatkowych zobowiązań dla sektorów niepodlegających systemowi handlu uprawnieniami do emisji. EKES poparł to stanowisko UE (opinia NAT 665/2015). Ponadto Komisja zauważyła w białej księdze w sprawie transportu, że „w innych sektorach gospodarki można uzyskać większe ograniczenia”.

4.6.

W świetle powyższych stwierdzeń i mając na względzie, że na długo przed konferencją paryską podjęto już decyzję o ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych w transporcie o 60 % z zamiarem utrzymania wzrostu temperatury związanej ze zmianą klimatu na poziomie poniżej 2 oC, EKES uważa, że cel ograniczenia emisji o 60 % pozostaje aktualny i zgodny z decyzjami COP 21.

4.7.

Należy jeszcze zauważyć, że zobowiązanie UE do działania w ramach ICAO na rzecz wsparcia rozwoju globalnego systemu handlu uprawnieniami do emisji dla lotnictwa i w ramach IMO na rzecz zobowiązania transportu morskiego do rozliczania emisji gazów cieplarnianych nie wchodzi w zakres INDC. UE powinna dążyć do osiągnięcia ambitnych wyników w kontekście trwających negocjacji z ICAO i IMO.

5.1.

EKES stwierdza więc wielką spójność między INDC Unii a celami definiowanymi w różnych komunikatach Komisji dotyczących środków z zakresu polityki klimatycznej w odniesieniu do transportu. Nadal istnieje jednak pilna konieczność wdrożenia 40 działań oraz 131 inicjatyw białej księgi w dziedzinie transportu z należytą determinacją i w jak najkrótszym czasie.

5.2.

Niemniej środki z białej księgi w dziedzinie transportu dotyczące ograniczenia emisji gazów cieplarnianych powinny zostać ponownie przeanalizowane w świetle INDC Unii i celów określonych w pakiecie dotyczącym unii energetycznej podczas zapowiedzianego na 2016 r. przez Komisję przeglądu tej białej księgi (1).

5.3.

Trzeba dokonać oceny poszczególnych inicjatyw już podjętych na podstawie białej księgi w dziedzinie transportu i pakietu dotyczącego unii energetycznej pod kątem ich skuteczności, wykonalności i w szczególności pod kątem celu obniżenia emisyjności sektora transportu; należy także zreformować te inicjatywy lub dodać nowe. Niektóre z inicjatyw będą miały charakter ustawodawczy, lecz większość powinna opierać się na dobrowolnych działaniach krajowych mających na celu zmianę zachowania lub przyzwyczajeń, niezbędną do osiągnięcia sukcesu.

5.4.

Przejście do transportu niskoemisyjnego wiąże się z następującymi wyzwaniami:

Odpowiednie działania związane z transportem, podejmowane z myślą o ograniczeniu emisji na poziomie krajowym i samorządowym, mogłyby pomóc miastom w zmniejszeniu emisji o 50 % do roku 2050 w porównaniu z obecną sytuacją. Istniejące już rozproszone rozwiązania powinny stać się częścią polityki strategicznego planowania mobilności, umożliwiającej lepszą koordynację polityki miejskiej i polityki transportu Budowanie zdolności, pomoc techniczna i łatwiejszy dostęp do finansowania na poziomie lokalnym i krajowym mają kluczowe znaczenie dla osiągnięcia tych celów.

5.5.

Instrument „Łącząc Europę”, fundusze strukturalne, Fundusz Spójności, Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych, a także wszelkie inne programy UE wspierające finansowanie projektów w ramach inwestycji transportowych, powinny priorytetowo traktować projekty najskuteczniejsze pod względem ochrony klimatu, jednocześnie zmierzając do integracji różnych form transportu w celu stworzenia europejskiej sieci transportowej. Jednym z kryteriów oceny wniosków o finansowanie powinno być to, czy zawierają one wyraźne odesłanie do zasad zgodnych z konkluzjami COP 21.

5.6.

Podział wysiłków między państwami członkowskimi oraz między sektorami podlegającymi i niepodlegającymi systemowi handlu uprawnieniami do emisji, łącznie z sektorem transportu, będzie kluczowym elementem wdrożenia INDC Unii i powinien pozostawać w zgodzie z jej celami strategicznymi. Podział ten powinien uwzględniać konkluzje Rady Europejskiej z października 2014 r., tak aby osiągnąć wynik zrównoważony pod względem stosunku skuteczności do kosztów i konkurencyjności. Parametry te powinny mieć zasadnicze znaczenie przy opracowywaniu decyzji w sprawie wysiłków na okres 2020–2030, która zostanie przyjęta w 2016 r. (COM(2015) 80, załącznik 1), przy czym należy uwzględnić utrzymanie konkurencyjności UE.

5.7.

W ramach wspomnianego przeglądu białej księgi należy przewidzieć między innymi szczegółowe środki służące pobudzeniu szeroko zakrojonej dyskusji z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, jako że społeczna akceptacja czasami niezbyt popularnych środków jest konieczna, a żadne działania nie będą skuteczne, jeśli wszystkie podmioty, których działania te dotyczą, nie będą się z nimi utożsamiać. Trzeba kontynuować obecne silne zaangażowanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz partnerów gospodarczych i społecznych w ramach COP 21, aby wzmacniać ruch obywatelski na rzecz sprawiedliwości klimatycznej i zaprzestania inwestowania w działalność generującą zanieczyszczenia.

5.8.

Należy promować i rozszerzać takie inicjatywy jak: Globalna inicjatywa na rzecz oszczędzania paliwa (GFEI), w ramach której państwa zobowiązały się do opracowania polityki i przepisów dotyczących efektywności energetycznej pojazdów, inicjatywa „Paris Declaration on Electro-Mobility and Climate Change & Call to Action” oparta na setkach zdecydowanych działań na rzecz zrównoważonej elektryfikacji transportu, inicjatywa „MobiliseYourCity”, która ma na celu zachęcanie miast oraz krajów rozwijających się i wschodzących do opracowania i wdrożenia planów zrównoważonej mobilności w miastach oraz krajowej polityki transportu miejskiego, czy też globalny plan działania na rzecz ekologicznego transportu towarowego.

5.9.

Jak zaznaczył już wcześniej EKES (2), zarządzanie uczestniczące wymaga dobrej struktury organizacyjnej i proceduralnej, aby mogło stać się skuteczne i osiągnąć pożądane cele. Zaangażowanie zainteresowanych stron w długoterminowy rozwój zrównoważony sprawdza się najlepiej, jeśli zorganizowane jest raczej jako ciągły i integracyjny proces, niż gdy przejawia się jednorazowymi i doraźnymi działaniami.

5.10.

EKES podjął decyzję o utworzeniu forum europejskiego społeczeństwa obywatelskiego na rzecz zrównoważonego rozwoju, które powinno zapewnić niezależne i ustrukturyzowane ramy udziału zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w realizacji, monitorowaniu i przeglądzie zagadnień horyzontalnych objętych programem działań na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030, w szczególności w odniesieniu do jego celu 13 (pilne podjęcie działań na rzecz łagodzenia zmiany klimatu i jej skutków). Jeśli chodzi o kwestie związane z sektorem transportu, konieczne będzie zastosowanie szeroko zakrojonego dialogu pod przewodnictwem EKES-u, przewidzianego na potrzeby wdrażania białej księgi z 2011 r. w dziedzinie polityki transportowej.

5.11.

Ponadto Komitet opracowuje obecnie opinię (NAT/684) w sprawie budowania koalicji społeczeństwa obywatelskiego i władz szczebla niższego niż krajowy w celu wywiązania się z zobowiązań podjętych w porozumieniu paryskim. Porozumienie paryskie nie może stanowić kolejnej platformy na rzecz zobowiązań, lecz powinno raczej stać się zaczątkiem kompleksowych ram łączących w długiej perspektywie środki podejmowane przez podmioty niepaństwowe ze środkami rządowymi. Społeczeństwo obywatelskie odgrywa fundamentalną rolę we wdrażaniu zobowiązań.

5.12.

Wygaszanie inwestycji w działalność generującą zanieczyszczenia nie może być tylko sprawą rządów i muszą temu towarzyszyć uwrażliwianie i mobilizacja całego łańcucha transportu (producenci, przewoźnicy i użytkownicy) poprzez środki prawne, zachęty, a nawet środki odstraszające.

5.13.

Strategia dobrowolnego zaangażowania przyjęta przez COP 21 ogranicza się do wskazania przez każdy kraj niewiążących zobowiązań, podczas gdy wprowadzenie wiążącej normy emisji byłoby z pewnością najskuteczniejszym rozwiązaniem, aby osiągnąć oczekiwany w ramach porozumienia paryskiego skutek. Jednakże wspomniany powyżej w pkt 5.5 podział wysiłków w UE na lata 2020–2030 wzmocni podjęte zobowiązania.

6.1.

Zgodnie z Traktatem z Lizbony (zob. art. 191 ust. 2 TFUE), unijna polityka w dziedzinie środowiska opiera się na zasadach ostrożności, podejmowania działań zapobiegawczych, naprawiania szkody – w pierwszej kolejności u źródła – oraz na zasadzie „zanieczyszczający płaci”.

6.2.

Chodzi o to, by odzyskać wartość wyrządzonych środowisku szkód, za które odpowiadają zanieczyszczający. Tymczasem w państwach członkowskich cena emisji dwutlenku węgla jest uwzględniana w sposób bardzo różnoraki w polityce klimatycznej, przy czym przeważnie stosuje się opłaty, które jednak przede wszystkim wpływają niekorzystnie na siłę nabywczą najuboższych gospodarstw domowych i na zatrudnienie.

6.3.

Zgodnie z białą księgą w sprawie transportu, ceny te i opłaty powinny zostać zreformowane, aby lepiej uwzględniały zasady „zanieczyszczający płaci” i „użytkownik płaci”.

6.4.

Podejście przyjęte przez Komisję opiera się na systemie „zanieczyszczający płaci” i możliwościach, jakie oferuje pobieranie opłat od użytkowników dróg, stanowiące sposób na finansowanie budowy i utrzymania infrastruktury. System ten ma za zadanie promować zrównoważone środki transportu dzięki internalizacji kosztów zewnętrznych oraz zapewnić ich finansowanie.

6.5.

W Unii funkcjonuje niespójny zbiór różnych systemów, na który składają się: elektroniczne pobieranie opłat drogowych, winiety, opłaty związane z zatorami komunikacyjnymi, opłaty za kilometr na podstawie obliczeń satelitarnych (GNSS). Poza tym wspólnotowe zasady pobierania opłat od transportu drogowego dla pojazdów ciężarowych (eurowinieta) mają obecnie zastosowanie jeszcze tylko w czterech państwach członkowskich, gdy tymczasem w niektórych państwach członkowskich w ogóle nie pobiera się opłat drogowych. Taka sytuacja wiąże się z poważnymi problemami dla obywateli i rozwoju jednolitego rynku ze względu na negatywny wpływ na wzrost gospodarczy i pogłębianie się nierówności społecznych w licznych państwach członkowskich. Ponadto niepobieranie opłat za użytkowanie sieci drogowej może wpływać (nie wspominając o kosztach negatywnych skutków dla środowiska) na warunki konkurencji wobec transportu kolejowego wszędzie tam, gdzie usługi przewozu kolejowego są dostępne.

6.6.

W europejskim systemie opłat drogowych należy jednak przewidzieć pewną elastyczność, tak aby można było uwzględnić sytuację regionów peryferyjnych oraz oddalonych obszarów wiejskich, górskich i wyspiarskich, które cechują się niską gęstością zaludnienia i brakiem interesujących alternatyw względem transportu drogowego, w związku z czym internalizacja kosztów zewnętrznych nie wpłynęłaby na zachowania osób w dziedzinie mobilności ani na organizację transportu, a tylko naraziłaby na szwank konkurencyjność tych regionów. Dobra sytuacja gospodarcza i społeczna obszarów wiejskich zależy od racjonalnego pod względem kosztów i przyjaznego dla środowiska systemu transportu. Z myślą o ograniczeniu emisji z transportu niektóre rządy wprowadziły różne formy podatku od emisji dwutlenku węgla, które nie doprowadziły do zmniejszenia emisji w transporcie, a istotnie zwiększyły koszty ponoszone przez rodziny, zwłaszcza na obszarach wiejskich, oddalonych i górskich.

6.7.

Według komisarz ds. transportu Komisja zamierza przedstawić pod koniec 2016 r. propozycję dotyczącą europejskiego systemu dla ciężarówek i samochodów osobowych, przewidującą jednolite regulacje w zakresie pobierania opłat za przejazd we wszystkich państwach członkowskich UE, naliczanych wyłącznie na podstawie liczby przejechanych kilometrów.

6.8.

EKES przyjmuje z zadowoleniem zamiar Komisji, aby zharmonizować na poziomie europejskim system opłat drogowych oparty na zasadzie „zanieczyszczający płaci”, lecz uważa, że komponent „internalizacji” z pewnością nie wystarczy, aby stworzyć zrównoważoną politykę transportową, która uwzględniałaby zobowiązania podjęte w ramach COP 21, wymagające wprowadzenia dodatkowych środków, takich jak zwiększenie efektywności energetycznej, elektromobilności, wspólnego korzystania z samochodów (carpooling), współmodalności, rozwój alternatywnych źródeł energii, opracowanie norm jakości środowiskowej, a zwłaszcza promowanie transportu publicznego.

6.9.

Innym środkiem mogłoby być ustalanie ceny emisji dwutlenku węgla na podstawie kryteriów gospodarczych i społecznych. Zbyt niska cena ropy naftowej, tak jak to ma miejsce obecnie, z pewnością nie jest sygnałem dla wszystkich podmiotów z sektora transportu do zmiany zachowania i podjęcia działań mających na celu ograniczenie zużycia energii. Jednakże zaostrzenie przepisów i norm dotyczących paliw, efektywność energetyczna, informatyzacja zarządzania ruchem i rozwój paliw alternatywnych mogą otworzyć nowe drogi do ograniczenia emisji, jednocześnie nie wpływając negatywnie na konkurencyjność.

7.1.

EKES z naciskiem podkreśla bezwzględną potrzebę aktywnej polityki przemysłowej i koordynacji działań w zakresie badań naukowych i rozwoju w związku z przejściem na gospodarkę niskoemisyjną. Odłączenie nieuniknionego wzrostu transportu od spadku emisji będących przyczyną zanieczyszczenia wymaga znacznych wysiłków w obszarze badań i rozwoju.

7.2.

Plan działania w obszarze transportu zawiera sugestię, że konieczny będzie dalszy rozwój biopaliw, zwłaszcza w sektorze lotnictwa i pojazdów ciężarowych, a jednocześnie stwierdza się w nim, że problemy w zakresie bezpieczeństwa żywności i w obszarze środowiska są powiązane z rozwojem biopaliw. Podkreśla się w nim też, że należy opracować technologię bardziej zrównoważonych biopaliw drugiej i trzeciej generacji

7.3.

W odniesieniu do bioenergii konieczne są ciągłe starania, by osiągnąć wyższy poziom ograniczania gazów cieplarnianych i by zapobiegać zmianom sposobu użytkowania gruntów. Dlatego potrzebne jest dalsze promowanie energetycznego wykorzystywania pozostałości produktów ubocznych i odpadów do produkcji paliw. Takie dziedziny jak drogowy transport towarowy, lotnictwo czy transport morski nadal oferują pewien potencjał w tym zakresie. Jednak biopaliwa nie mogą być wyłącznym rozwiązaniem i nie zwalniają z konieczności rozwijania i promowania rozwiązań mających na celu zastąpienie silnika spalinowego napędem elektrycznym bądź technologiami wodorowymi lub innymi alternatywnymi i zrównoważonymi źródłami energii.

7.4.

Transformacji w kierunku stosowania pojazdów elektrycznych powinno towarzyszyć przechodzenie na wspólne korzystanie z samochodów (car-sharing). Nie wolno jednak zapominać, że nawet w przypadku pełnego przejścia w kierunku stosowania silników napędzanych zrównoważonymi paliwami, ryzyko zablokowania miast przez ruch uliczny będzie istniało dopóty, dopóki korzystanie z transportu zbiorowego i skutecznych systemów dystrybucji nie stanie się zasadą ogólną.

19.8.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 303/17

Sprawozdawca:

Emmanuelle BUTAUD-STUBBS

1.1.

Kwestia godnej pracy w światowych łańcuchach dostaw, w sektorach takich jak branża włókiennicza i odzieżowa, obuwnicza, sprzętu elektronicznego, surowców mineralnych i przemysłu rolno-spożywczego, jest rzeczywiście zagadnieniem o kluczowym znaczeniu dla wszystkich podmiotów sektora publicznego i sektora prywatnego uczestniczących na szczeblu krajowym i międzynarodowym w zarządzaniu łańcuchami dostaw.

1.2.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) dostosował swoje procedury wewnętrzne, tak aby mieć możliwość wydania opinii przed 105. sesją Międzynarodowej Konferencji Pracy w Genewie poświęconą problematyce godnej pracy w światowych łańcuchach dostaw.

Zalecenia EKES-u:

1.3.

Komisja Europejska powinna przyjąć kompleksową i ambitną strategię w celu propagowania we wszystkich politykach wewnętrznych (dostęp do unijnych zamówień publicznych, etykietowanie itp.) i zewnętrznych (handel, rozwój, polityka sąsiedztwa itp.) zasad godnej pracy w światowych łańcuchach dostaw.

1.4.

Należy przyjąć wspólny język i wspólne definicje oraz dokonać oceny danych statystycznych pochodzących od różnych zainteresowanych stron – OECD, MOP, WTO, Komisji Europejskiej, Banku Światowego i MFW (1) – w celu unikania nieporozumień i błędnych interpretacji oraz w celu wypracowania spójnej polityki wśród organów publicznych działających w tym obszarze i posiadających rozmaite uprawnienia.

1.5.

Mając na uwadze wytyczne ONZ dotyczące biznesu i praw człowieka, musimy wskazać i propagować dostępne najlepsze praktyki i inicjatywy w ramach istniejącego „zestawu narzędzi”: wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych, wytyczne OECD dotyczące należytej staranności w poszczególnych sektorach (włókienniczo-odzieżowym, surowców mineralnych, rolnictwa i finansowym), pomoc na rzecz wymiany handlowej, plany finansowe mające na celu rekompensowanie strat, kodeksy postępowania, normy i narzędzia służące do przeprowadzania samooceny. Celem jest wdrożenie rozwijanej stopniowo, spójnej i zrównoważonej polityki w dziedzinie odpowiedzialnego zarządzania światowymi łańcuchami dostaw.

1.6.

Należy promować praktyczne, odpowiednie i oparte na analizie ryzyka podejścia, w ramach których uwzględniać się będzie szczególny charakter globalnego łańcucha wartości i światowego łańcucha dostaw (liniowy czy modułowy, prosty czy złożony, łańcuch o krótkiej czy długiej strukturze organizacyjnej).

1.7.

Na podstawie oceny istniejących praktyk należy propagować format oparty na porozumieniu wielu zainteresowanych stron, w tym podmiotów sektora publicznego i prywatnego, partnerów społecznych, organizacji pozarządowych, ekspertów itp., w celu wypracowania najlepszego zestawu działań inspirowanych wytycznymi OECD mających na celu identyfikację zagrożeń, przeciwdziałanie im i łagodzenia ich skutków, przekazywanie informacji i sprawozdań dotyczących planu działania. Środki przewidziane w planach działania powinny uwzględniać zarówno środki o charakterze ustawodawczym, jak i środki o charakterze nieustawodawczym, najlepsze praktyki, zachęty finansowe, dostęp do szkoleń oraz budowanie potencjału w zakresie dialogu społecznego i związków zawodowych.

1.8.

Należy dążyć do podjęcia szczególnej refleksji na temat rodzaju narzędzi z zakresu przejrzystości, które mogłyby zostać wykorzystane w celu informowania konsumentów końcowych o społecznych warunkach produkcji.

1.9.

W ramach przyszłej konferencji MOP należy rozważyć możliwość odgrywania przez tę organizację aktywnej roli w zapewnianiu godnej pracy w międzynarodowych łańcuchach dostaw. Chodzi tu także o zbadanie możliwości opracowania i przyszłego przyjęcia wszelkich stosownych i odpowiednich instrumentów, które przy zaangażowaniu wszystkich zainteresowanych stron przyczynią się do skutecznej poprawy warunków pracy.

2.1.1.

Globalny łańcuch wartości: koncepcja ta pojawiła się w połowie lat 90. ubiegłego stulecia w celu opisania „pełnego wachlarza działań wymaganych do dostarczenia produktu konsumentowi końcowemu od momentu pojawienia się pomysłu na produkt do jego zaprojektowania, pozyskania surowców i dóbr pośrednich, marketingu, dystrybucji i wsparcia sprzedaży” (2).

Globalne łańcuchy wartości mają sprzyjać „modernizacji procesu produkcyjnego” (producent wdraża lepszą technologię w celu zwiększenia wydajności) oraz „modernizacji funkcjonalnej” (zdolność producenta do rozwijania potencjału w zakresie projektowania, budowania świadomości marki i marketingu). Jednak wiele przykładów wskazuje na to, że nie zawsze tak się dzieje.

Kwestia osiągnięcia zrównoważonego i odpowiedzialnego zarządzania globalnymi łańcuchami wartości to jedna z najważniejszych spraw poruszanych na szczeblu międzynarodowym (OECD, MOP, G7, G20, UE, ONZ), zważywszy na fakt, że rośnie kwota ogólnoświatowej wymiany handlowej i inwestycji w ramach globalnego łańcucha wartości oraz że outsourcing i koordynacja transgraniczna światowej produkcji przez wiodące firmy wywiera znaczące skutki społeczne. Niektóre z nich są pozytywne, np. lepiej płatne miejsca pracy, wyższy poziom zatrudnienia kobiet, tworzenie miejsc pracy umożliwiające dostęp do zatrudnienia, rozwijanie umiejętności oraz rozpowszechnianie wiedzy i technologii. Inne budzą obawy, a należą do nich niepewne formy zatrudnienia, złe warunki pracy (w tym pod względem bezpieczeństwa i higieny pracy), brak praw socjalnych (w tym brak objęcia systemami zabezpieczenia społecznego) oraz naruszanie praw człowieka i podstawowych praw pracowniczych.

Sytuacja ta prowadzi do opracowywania i wdrażania rozmaitych instrumentów na szczeblu krajowym i międzynarodowym, takich jak konwencje MOP, wytyczne OECD czy wytyczne ONZ dotyczące biznesu i praw człowieka (zob. także pkt 2.3.3), oraz ram polityki, takich jak program działania na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030 (3) oraz towarzyszący mu plan działania z Addis Abeby dotyczący finansowania rozwoju (4), wspierających poszanowanie norm pracy i propagujących godną pracę, a także dalszy rozwój handlu, inwestycji, sektora prywatnego i łańcuchów dostaw.

2.1.2.

Światowy łańcuch dostaw: tworzą go wzajemnie ze sobą powiązane organizacje, zasoby i procesy służące do tworzenia i dostarczania produktów i usług dla konsumentów końcowych. W tym sensie światowy łańcuch dostaw jest częścią globalnego łańcucha wartości obejmującą źródła zaopatrzenia, a nie opracowywanie lub dystrybucję towarów czy usług.

2.1.3.

Godna praca: koncepcja sformułowana przez podmioty tworzące MOP i przyjęta przez Międzynarodową Konferencję Pracy w deklaracji dotyczącej sprawiedliwości społecznej na rzecz uczciwej globalizacji (5) – obejmuje krajowe i lokalne programy wdrożone w celu osiągnięcia czterech celów strategicznych:

MOP, jako organ ustanawiający ogólnoświatowe normy, przyjęła szereg konwencji mających duże znaczenie dla światowych łańcuchów dostaw. Konwencje te dotyczą m.in. (podstawowych) norm pracy (tzn. propagowania wolności zrzeszania się i prawa do rokowań zbiorowych, promowania niedyskryminacji w pracy oraz zakazu pracy przymusowej lub pracy dzieci), a także dziedzin bezpieczeństwa i higieny pracy, inspekcji pracy i innych. Państwa, które ratyfikowały te konwencje, są zobowiązane do zapewnienia zgodności własnych przepisów i stosowanych praktyk z zawartymi w nich postanowieniami. Ponadto na podstawie deklaracji MOP dotyczącej podstawowych zasad i praw w pracy z 1998 r. (6) wszystkie państwa członkowskie MOP są zobowiązane do przestrzegania i realizowania w ramach ustawodawstwa i stosowanych praktyk podstawowych norm pracy, nawet jeśli nie ratyfikowały one stosownych konwencji.

2.2.1.

Waga globalnych łańcuchów wartości w handlu światowym błyskawicznie wzrosła oraz, według WTO, OECD, MOP i UNCTAD 2013 (7), wynosi między 60 % a 80 % międzynarodowej wymiany handlowej oraz stanowi ponad 20 % światowego zatrudnienia (8). Sektory objęte wzajemnie ze sobą powiązanymi elementami organizacyjnymi, takimi jak koncepcja, produkcja, dystrybucja i konsumpcja, napędzane przez przedsiębiorstwa wielonarodowe, obejmują rolnictwo, przemysł (np. motoryzacja, aeronautyka, włókiennictwo i odzież, zabawki, elektronika) oraz usługi (np. centra obsługi telefonicznej, technologie informacyjne).

2.2.2.

Kształty i struktury tych globalnych łańcuchów wartości także się od siebie różnią: niektóre z nich są raczej krótkie (mała liczba działań), podczas gdy inne są dłuższe, co oznacza powiązania gospodarcze, społeczne i finansowe między przedsiębiorstwami zarejestrowanymi w wielu oddalonych krajach (od Stanów Zjednoczonych, przez UE, aż po Azję). Według Gary’ego Gereffiego (9) istnieją trzy główne typy zarządzania: globalne łańcuchy wartości ukierunkowane na nabywcę oraz, w większości przypadków, określane przez koszty (jest tak w przypadku globalnych łańcuchów wartości w branży odzieżowej i obuwniczej), a także globalne łańcuchy wartości ukierunkowane na producenta, w których dostawcy w krajach rozwijających się posiadają pewne kompetencje technologiczne, w tym w zakresie projektowania i innowacyjności (elektronika).

2.2.3.

Światowy łańcuch dostaw będący częścią globalnego łańcucha wartości opiera się na relacji między nabywcami a dostawcami oraz ewentualnymi podwykonawcami. Łańcuch ten może być kształtowany na różne sposoby: łańcuch zintegrowany pionowo, zmonopolizowany, modułowe zarządzanie łańcuchem (główni dostawcy są w stanie funkcjonować niezależnie od wiodącej firmy) lub łańcuchy rynkowe dla rynków towarowych.

2.3.1.

Unijna definicja społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw uznaje „odpowiedzialność przedsiębiorstw za ich wpływ na społeczeństwo” (10).

2.3.2.

Na podstawie pewnej liczby problemów występujących w ostatnich dwudziestu latach, zwłaszcza w sektorach elektroniki, sprzętu sportowego i odzieży, zidentyfikowano, w szczególności dzięki OECD, wskazane poniżej zagadnienia jako mające krytyczne znaczenie dla zrównoważonego zarządzania przez przedsiębiorstwo wielonarodowe, jako firmę wiodącą, jej globalnym łańcuchem wartości i światowym łańcuchem dostaw:

2.3.3.

Szeroki krąg podmiotów obejmujący liczne organizacje i organy publiczne i prywatne, krajowe, europejskie i międzynarodowe pracuje obecnie nad tymi zagadnieniami, zwłaszcza po dramatycznej katastrofie budowlanej na terenie kompleksu Rana Plaza (Bangladesz) w 2013 r., w której śmierć poniosło ponad 1 100 pracowników:

Uruchomiono różne stałe i tymczasowe inicjatywy w sektorze prywatnym, np. w zakresie poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy w fabrykach odzieżowych w Bangladeszu w następstwie katastrofy budowlanej kompleksu Rana Plaza (porozumienie w sprawie bezpieczeństwa pożarowego i bezpieczeństwa budynków w Bangladeszu) (20).

2.3.4.

Wszystkie te publiczne i prywatne podmioty uczestniczą w opracowywaniu i wdrażaniu rozmaitych, służących poprawie warunków pracy i praw pracowniczych narzędzi i instrumentów, takich jak:

3.1.1.

Światowy łańcuch dostaw w branży odzieżowo-obuwniczej obejmuje różne podmioty w nim uczestniczące i procesy produkcyjne. Wartość globalnego eksportu odzieży, tekstyliów i obuwia z regionu Azji i Pacyfiku wynosiła 601 mld USD, co stanowi 60 % całkowitej wartości światowego handlu, a lwia jej część przypada Chinom. Kraje takie jak Bangladesz czy Kambodża podnoszą swój poziom specjalizacji w zakresie produkcji i eksportu odzieży i obuwia, które w 2014 r. stanowiły odpowiednio 89,2 % i 77,4 % całkowitej wartości ich eksportu towarów (22). Wynika to głównie z gwałtownego wzrostu płac w chińskiej branży odzieżowo-włókienniczej, co zmusiło międzynarodowych nabywców do poszukiwania nowych dostawców w Azji.

Według danych MOP (23) w 2014 r. w większości krajów średnie zarobki wynosiły mniej niż 200 USD miesięcznie. Minimalne miesięczne wynagrodzenie za pracę dla niewykwalifikowanych pracowników branży odzieżowej obowiązuje w Chinach (maksymalnie 297 USD), Filipinach, Malezji, Indonezji (247 USD), Tajlandii, Wietnamie (145 USD), Indiach (136 USD), Kambodży (128 USD), Pakistanie (119 USD), Bangladeszu (71 USD) i Sri Lance (66 USD).

Głównymi zagrożeniami są brak płacy zapewniającej utrzymanie na minimalnym poziomie, praca przymusowa lub praca dzieci, złe stosunki pracy w wyniku słabej ochrony wolności zrzeszania się i ograniczonych możliwości w zakresie rokowań zbiorowych, niskie bezpieczeństwo i higiena pracy, niewystarczająca inspekcja pracy, słabo rozwinięte systemy dotyczące wypadków przy pracy, zanieczyszczenie wody, narażenie na substancje chemiczne oraz wyzysk kobiet pracowników.

3.1.2.

Zawalenie się 24 kwietnia 2013 r. w Bangladeszu budynku Rana Plaza, w którym mieściły się zakłady odzieżowe, spowodowało śmierć 1 136 pracowników, głównie kobiet. Ogromna skala tego wypadku wynikająca z bardzo złego stanu technicznego budynku oraz braku wyjść ewakuacyjnych doprowadziła do wyjątkowej mobilizacji rządów (UE i jej państw członkowskich, Stanów Zjednoczonych, Kanady i Norwegii), organizacji międzynarodowych (MOP, OECD i Banku Światowego), międzynarodowych i lokalnych zainteresowanych stron oraz do opracowania ambitnego zestawu działań mających na celu zachęcanie do przedsięwzięcia krótkoterminowych środków krajowych (odszkodowania dla rodzin ofiar, inspekcja zakładów odzieżowych i działania naprawcze, nowe metody kontrolne, przegląd prawa pracy), średnioterminowych środków krajowych (np. rozwoju niezależnych związków zawodowych i wzmocnienia inspekcji pracy) oraz środków systemowych służących wspieraniu odpowiedzialnego zarządzania światowymi łańcuchami dostaw.

3.1.3.

OECD przygotowuje wytyczne w zakresie należytej staranności dotyczące odpowiedzialnych łańcuchów dostaw w sektorze odzieżowo-obuwniczym.

3.1.4.

MOP we współpracy z międzynarodowymi darczyńcami, rządami, pracownikami i pracodawcami realizuje projekty w sektorze odzieżowym (np. w Azji) mające na celu zwiększenie dostępu do informacji na temat płac, warunków pracy i stosunków pracy, aby podnieść jakość dialogu społecznego dotyczącego norm pracy, zwiększenie potencjału partnerów społecznych i wzmocnienie mechanizmów rokowań zbiorowych, a także zapewnienie przestrzegania norm pracy na szczeblu zakładu pracy (25).

3.1.5.

Komisja Europejska pracuje nad inicjatywą przewodnią dotyczącą zrównoważonego łańcucha dostaw produktów odzieżowych obejmującego wspólne planowanie, skoordynowane finansowanie, wspólną realizację programów, podnoszenie świadomości wśród konsumentów i tym podobne.

3.1.6.

Partnerzy społeczni UE z sektora włókienniczo-odzieżowego opracowali wspólną inicjatywę, cieszącą się poparciem Komisji Europejskiej, wraz z narzędziem służącym do oceny ryzyka w zakresie CSR dotyczącym światowych łańcuchów dostaw. Obecnie kończą oni prace nad tą inicjatywą, aby przygotować się na jej upowszechnianie wśród MŚP i innych zainteresowanych stron.

3.1.7.

Niderlandzka prezydencja UE wyraża chęć zbadania możliwości wzmocnienia synergii między unijną polityką rozwojową a handlową w celu przyczynienia się do zapewnienia zrównoważonego charakteru globalnych łańcuchów wartości.

3.1.8.

Niemiecki federalny minister współpracy gospodarczej i rozwoju Gerd Müller doprowadził do utworzenia specjalnego sojuszu na rzecz „zrównoważoności wyrobów włókienniczych” z udziałem głównych partnerów. Podczas ostatniego spotkania G7 przedstawił bardzo konkretne podsumowanie sytuacji: „Wzięcie odpowiedzialności kosztowałoby jedno euro, jedno jedyne euro za sukienkę, kurtkę czy parę spodni, aby sprawić, że ciężka praca ludzi w Bangladeszu, Kambodży lub w Afryce opłaca się, a przed dziećmi i szwaczkami otwierają się życiowe perspektywy” (26).

3.1.9.

Rozwój licznych prywatnych inicjatyw przyniósł efekt w postaci większego doświadczenia i pomocy we wzajemnej wymianie najlepszych praktyk. Wśród tych inicjatyw wskazać można inicjatywę na rzecz klauzuli społecznej Initiative Clause Sociale (ICS) skupiającą 22 dużych sprzedawców detalicznych, takich jak Monoprix, Carrefour czy Casino, generujących obrót o wartości ponad 243 mld EUR, stosujących podobną metodologię audytów społecznych; oraz inicjatywę na rzecz przestrzegania norm społecznych w biznesie BSCI (Business Social Compliance Initiative) uruchomioną w 2003 r. przez Stowarzyszenie Handlu Zagranicznego (FTA) z siedzibą w Brukseli, skupiającą ponad 1 700 sprzedawców detalicznych i importerów z 36 krajów utrzymujących stosunki gospodarcze z 30 000 zakładów produkcyjnych.

3.2.1.

Według ustaleń zawartych w badaniu autorstwa zespołu Sturgeon i Kawakami (27) dotyczącym globalnych łańcuchów wartości „dobra pośrednie dla branży odzieżowej wydają się odpowiadać o wiele mniejszej wartości handlu dobrami zaopatrzeniowymi niż dobra pośrednie dla sektora elektroniki i branży samochodów osobowych”.

3.2.2.

Globalny łańcuch wartości sektora elektroniki jest jednym z najważniejszych w sektorze towarów i w 2006 r. stanowił ponad 17 % całkowitej wartości wyprodukowanych dóbr zaopatrzeniowych, podczas gdy wskaźnik ten w przypadku sektora chemicznego i tworzyw sztucznych wynosił 2,7 %, a w odniesieniu do sektora części do statków powietrznych 1,9 %. Dwoma wiodącymi krajami pod względem eksportu półproduktów w sektorze elektroniki są Chiny/Hongkong i Stany Zjednoczone.

3.2.3.

Trzema podmiotami gospodarczymi będącymi motorami napędzającymi „modułowość łańcucha wartości” są:

Modułowość tego konkretnego łańcucha wartości wynika z kodyfikacji i standaryzacji kluczowych procesów biznesowych, takich jak projektowanie wspomagane komputerowo, planowanie produkcji i zarządzanie zapasami oraz kontrola logistyczna.

3.2.4.

Produkty z branży elektroniki użytkowej mają krótki cykl życia wynoszący od trzech do 18 miesięcy i w szybkim czasie wychodzą z użytku. W związku z tym dostawcy tych produktów muszą sprostać wymogom zamówień z coraz krótszym czasem wprowadzania produktu na rynek (time-to-market). Na przykład, kiedy iPhone firmy Apple pojawił się na rynku po raz pierwszy w 2007 r. czas do wprowadzenia produktu na rynek wynosił sześć miesięcy; w 2012 r. czas ten uległ skróceniu i wynosił już mniej niż dwa tygodnie (28). Dla producentów i pracowników ten stan rzeczy jest wyzwaniem i istnieje konieczność opracowania i wdrożenia rozwiązań umożliwiających sprostanie temu wyzwaniu.

Choć w niektórych przedsiębiorstwach osiągnięto porozumienie w sprawie godzin nadliczbowych lub pracy zmianowej w szczytowym okresie sezonu oraz rekompensowania tego w pozostałej części roku, w innych odnotowano znaczący wzrost liczby umów tymczasowych i zatrudniania pracowników tymczasowych lub migrantów (np. w Meksyku w 2009 r. 60 % siły roboczej w sektorze elektroniki stanowili tymczasowi pracownicy, przy czym w szczytowym okresie sezonu odsetek ten wynosił 90 %) (29). Taka sytuacja często oznacza ograniczenie praw pracowników, np. niższe płace, brak objęcia systemem zabezpieczenia społecznego lub zakaz wstępowania do związków zawodowych. Rozwiązania mogłyby obejmować, oprócz przepisów prawa krajowego, umowy na szczeblu przedsiębiorstwa, a także lepszą koordynację i wymianę informacji między kupującymi a dostawcami, umożliwiającą lepsze planowanie produkcji i korzystanie z usług pracowników zatrudnionych na stałe, a nie pracowników tymczasowych.

3.2.5.

Zagadnienia dotyczące poszanowania praw człowieka i praw pracowniczych łączą sektor elektroniki także z kwestią surowców mineralnych pozyskiwanych na obszarach objętych konfliktami i obszarach wysokiego ryzyka, takich jak region Wielkich Jezior Afrykańskich (30). W następstwie przyjęcia stosownego ustawodawstwa przez Stany Zjednoczone (ustawy Dodda-Franka) Komisja Europejska przedstawiła w 2014 r. wniosek dotyczący rozporządzenia ustanawiającego mechanizm certyfikacji własnej dla importerów cyny, tantalu, wolframu i złota na rynek UE w celu zapewnienia, aby zyski z wydobycia tych minerałów i handlu nimi nie były przeznaczane na wspieranie lokalnych konfliktów zbrojnych. Analiza w zakresie należytej staranności uzupełniona o inne środki powinna przyczyniać się do przejrzystości w całym łańcuchu dostaw i mieć pozytywny wpływ na tworzenie miejsc pracy i warunki pracy w kopalniach, takie jak bezpieczeństwo i higiena pracy, wysokość dochodów czy przekształcanie działalności kopalni w działalność oficjalną. Umożliwiłoby to także dalsze pozyskiwanie minerałów w Afryce bez konieczności zwracania się w stronę innych regionów na świecie, które nie są objęte konfliktami (31).

3.2.6.

OECD opracowało wytyczne dotyczące należytej staranności dla odpowiedzialnych łańcuchów dostaw minerałów z obszarów dotkniętych konfliktami i obszarów wysokiego ryzyka (32).

3.3.1.

EKES chciałby również podkreślić, że globalne łańcuchy wartości i światowe łańcuchy dostaw w innych sektorach, takich jak usługi i branża rolno-spożywcza, mogłyby borykać się z problemami dotyczącymi warunków pracy, w szczególności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

3.3.2.

Wsparcie MOP dla godnej pracy w gospodarce rolnej (33) skupia się na trzech priorytetowych obszarach działań: godnej pracy dla znajdujących się w trudnej sytuacji oraz zmarginalizowanych i narażonych społeczności mieszkających na obszarach wiejskich, godnej pracy dla pracowników łańcuchów dostaw na obszarach wiejskich oraz godnej pracy dla pracowników zatrudnionych na plantacjach na obszarach wiejskich.

—

Rządy są odpowiedzialne za opracowywanie, wdrażanie i egzekwowanie krajowych przepisów prawa pracy i prawa socjalnego, ratyfikację i skuteczne wprowadzanie w życie konwencji MOP, a w przypadku państw członkowskich UE także za transpozycję do prawa krajowego i wdrażanie unijnych dyrektyw; do ich obowiązków należy także zapewnienie wszystkich zasobów administracyjnych i finansowych, w tym do celów inspekcji pracy, aby zapewnić zgodność z obowiązującymi ramami prawnymi.

—

Organizacje międzynarodowe określają normy i opracowują globalne inicjatywy służące propagowaniu międzynarodowych norm pracy i odpowiedzialnego prowadzenia biznesu. W tym kontekście dokumenty takie jak wytyczne ONZ dotyczące biznesu i praw człowieka (ramy „ochrony, poszanowania i naprawy”) zapewniają wskazówki dotyczące roli i zakresu odpowiedzialności głównych podmiotów.

—

Partnerów społecznych zachęca się do podejmowania i propagowania dialogu społecznego na temat norm pracy i warunków pracy, w tym w kontekście sektorowym i transgranicznym, a rządy powinny dopilnować, aby wolność zrzeszania się i rokowań zbiorowych była skutecznie chroniona i promowana.

—

Przedsiębiorstwa wielonarodowe powinny działać zgodnie z przepisami obowiązującymi w krajach, w których prowadzą działalność; zachęca się je także do tego, aby same podejmowały zobowiązania z zakresu społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw i stosowania podejść opartych na analizie due diligence.

—

Organizacje pozarządowe uzupełniają wysiłki innych podmiotów i odgrywają kluczową rolę w podnoszeniu świadomości na temat praw pracowniczych, a także w zakresie zgłaszania nadużyć.

Biorąc pod uwagę złożoność zagadnienia i oczywistość poważnych zagrożeń, przed którymi stoją kluczowe podmioty, EKES opowiada się za zorganizowanymi, przejrzystymi i zintegrowanymi platformami skupiającymi zainteresowane strony w celu rozwiązywania takich złożonych problemów.

19.8.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 303/28

Sprawozdawca:

Ariane RODERT

Współsprawozdawca:

Oliver RÖPKE

1.1

Europa stoi w obliczu złożonych wyzwań wymagających nowych modeli społecznych i gospodarczych. Aby zapewnić postęp, wzrost i dobrobyt w Europie, konieczne jest przejście na gospodarkę opartą na innowacji.

1.2

W związku z tym pojawiają się innowacyjne koncepcje i modele biznesowe wskazujące na przejście z tradycyjnych form innowacji na innowację uwzględniającą perspektywy techniczne, środowiskowe i społeczne, skoncentrowaną na życiu i dobrostanie ludzi.

1.3

EKES wzywa zatem Komisję Europejską do opracowania ram polityki, które zapewnią wsparcie dla tych nowych modeli biznesowych. Chodzi o uznanie, połączenie i promowanie centralnych koncepcji tych modeli na podstawie teorii, takich jak wspólna wartość, zbiorowy wpływ, pomiar wpływu, partnerstwa spiralne i innowacje społeczne.

1.4

Ramy powinny obejmować sprzyjające środowisko przez usunięcie barier i rozpowszechnienie tradycyjnych koncepcji biznesowych. Kwestie do rozważenia to zamówienia publiczne, regulacje sprzyjające innowacjom, dopasowane instrumenty finansowe, lepiej ukierunkowane wsparcie z funduszy strukturalnych, potencjalne zachęty podatkowe, szkolenia i wsparcie oraz podnoszenie kwalifikacji, to ostatnie szczególnie z uwzględnieniem cyfryzacji i robotyzacji.

1.5

Państwa członkowskie i instytucje europejskie powinny w pełni uznać i promować bardziej sprawiedliwe modele biznesowe, które są ukierunkowane na wykorzystanie innowacji do rozwoju społecznego poprzez włączenie pomiaru wpływu społecznego równolegle do sprawozdawczości na temat postępów gospodarczych.

1.6

EKES wzywa Komisję, by podczas opracowywania europejskiego filaru praw socjalnych w pełni włączyła do niego zasady pakietu dotyczącego inwestycji społecznych i jego powiązanie z innowacjami społecznymi, jako że wiele tych nowych modeli biznesowych stanowi wyraz tych zasad.

1.7

Państwa członkowskie i Komisja muszą zagwarantować, aby innowacje społeczne zajmowały czołowe miejsce w programach dotyczących innowacji. Wymaga to pełnego wykorzystania unijnego wsparcia finansowego dla innowacji społecznych, takiego jak „Horyzont 2020”, oraz jego oceny pod kątem technicznej absorpcji (przez każdy zainteresowany podmiot) i oddziaływania politycznego.

1.8

Państwa członkowskie i instytucje UE muszą uwzględniać zasady innowacji w polityce dotyczącej przedsiębiorstw, aby zapewnić kulturę prorozwojową, w której innowacje się promuje, docenia, nagradza i rozpowszechnia. Kultura ta obejmuje takie elementy, jak eksperymenty, nowe partnerstwa i szersze spojrzenie na tworzenie wartości w społeczeństwie.

1.9

Aby poprawić warunki zrównoważonego rozwoju oraz replikacji/skalowania, UE musi kłaść większy nacisk na wspieranie i ochronę MŚP, w tym przedsiębiorstw społecznych oraz wszystkich rodzajów przedsiębiorstw typu start-up, uznając je za kluczowy filar polityki innowacji.

1.10

Nowe innowacyjne modele należy w pełni uwzględnić w inicjatywach politycznych w ramach rewolucji przemysłowej (4.0) i w powiązanych strategiach politycznych takich jak współkonsumpcja, gospodarka funkcjonalna i gospodarka o obiegu zamkniętym. Chodzi o zachęcanie do dostosowania istniejących modeli biznesowych, wspieranie nowych, niekonwencjonalnych form działalności gospodarczej, tworzenie nowych relacji i dostosowanych modeli współpracy.

1.11

EKES apeluje do Komisji, aby w nadchodzącym przeglądzie strategii jednolitego rynku, przewidzianym na 2017 r., w pełni uwzględniła nowe modele biznesowe i zaproponowała nowe środki z nimi związane.

1.12

Podobnie jak w przypadku wszystkich rodzajów działalności gospodarczej, kluczowe jest pełne przestrzeganie zasad godnej pracy, praw socjalnych pracowników i roli partnerów społecznych w kontekście nowych modeli biznesowych.

2.1

W Europie szybko tworzy się nowy krajobraz społeczny wymagający nowych modeli społecznych i gospodarczych, aby Europa mogła stać się nowoczesną gospodarką konkurencyjną w skali światowej.

2.2

Aby zapewnić wzrost ku postępowi, spójności społecznej i dobrobytowi, potrzebne jest nowe nastawienie do innowacji. Na tym założeniu opierają się innowacje i badania na całym świecie, podobnie jak wiele przedsiębiorstw, które dążą obecnie do wzrostu i wywierania wpływu społecznego, środowiskowego oraz gospodarczego. Także oczekiwania konsumentów i popyt wskazują na poparcie dla takiego podejścia. Wskazuje na to wyraźnie pojawienie się takich inicjatyw jak gospodarka dzielenia się, współkonsumpcja i gospodarka o obiegu zamkniętym. Wspólnym mianownikiem wszystkich tych inicjatyw jest to, że opierają się na nowym zestawie wartości i celów, zmierzając do inteligentnego, zrównoważonego i sprzyjającego włączeniu społecznemu wzrostu ku postępowi, który łączy innowacje o charakterze technicznym, środowiskowym i społecznym.

2.3

Celem niniejszej opinii jest zbadanie kilku najważniejszych nowych koncepcji, dzięki którym innowacja stanowi siłę napędową nowatorskich modeli biznesowych. Jako przykład wykorzystane zostaną w szczególności przedsiębiorstwa społeczne. Opinia opiera się na dorobku EKES-u w tym obszarze, a zwłaszcza na pracach w ramach projektu EKES-u dotyczącego przedsiębiorczości społecznej (1). Opinia nie dotyczy takich koncepcji jak gospodarka o obiegu zamkniętym, współkonsumpcja, gospodarka dzielenia się, gospodarka funkcjonalna, innowacje lub strategie wobec MŚP, które to koncepcje zostały omówione w innych powiązanych opiniach EKES-u.

3.1.1

Europa stoi w obliczu złożonych wyzwań społecznych, którym nie są w stanie sprostać istniejące systemy. Wskazuje to na zmianę paradygmatu, która wymaga nowego nastawienia i innowacyjnych rozwiązań. Innowacje te określa się często jako innowacje społeczne lub społecznościowe. „Innowacje społeczne to innowacje, których cele i środki mają charakter społeczny. Definicję tę uzupełnia się, precyzując, że są to nowe pomysły (produkty, usługi i modele), które zaspokajają potrzeby społeczne (skuteczniej od ich alternatyw) oraz prowadzą do rozwoju nowych kontaktów społecznych i współpracy. Innymi słowy, innowacje te są nie tylko korzystne dla społeczeństwa, lecz również zwiększają jego zdolność do działania” (2). Innowacje społeczne pojawiają się we wszystkich sektorach i nie są niczym nowym, ale ich wspólną cechą jest to, że wszystkie potencjalnie prowadzą do zmiany systemowej.

3.1.2

W świecie akademickim innowacja jest obecnie pojęciem znacznie szerszym niż rozwój techniczny. Badacze zgadzają się obecnie, że innowacje i badania muszą uwzględniać perspektywy techniczne, środowiskowe i społeczne. Istnieje współzależność między innowacjami społecznymi, cyfrowymi i technicznymi. Rola technologii cyfrowej w tym kontekście stanowi narzędzie zachęcające do współdziałania i umożliwiania ludziom podejmowania działań, przy czym innowacja społeczna jest celem głównym.

3.1.3

Innowacje społeczne polegają na czym innym niż innowacje techniczne. Ich siłą napędową są potrzeby, często stanowią odpowiedź na konkretne wyzwanie w społeczeństwie lub są ukierunkowane na konkretną grupę użytkowników, a jednocześnie uwzględniają perspektywy społeczne, środowiskowe i gospodarcze. Najbardziej udane innowacje społeczne raczej pociągają za sobą całościowe myślenie, które ostatecznie prowadzi do zmiany systemowej, niż dotyczą konkretnego problemu lub tematu.

3.1.4

Podstawą innowacji społecznych jest kwestia etyczna, ideologiczna lub kwestia związana z interesem ogólnym. Wskazuje na to obecna i historyczna rola społeczeństwa obywatelskiego w nakreślaniu systemów opieki społecznej. Innowacje społeczne mogą być nowym konceptem, jednak istnieją od bardzo dawna.

3.1.5

Opierają się na otwartej komunikacji i na wspólnym rozwiązywaniu problemów, z zaangażowaniem różnych zainteresowanych stron i wykorzystaniem różnych praktyk prowadzących do nowych rozwiązań. Innowacje społeczne znoszą podziały między sektorami i rynkami, zastępując logikę konkurencji rozwiązaniami opartymi na współpracy i długofalowym partnerstwie. Chodzi o współdziałanie powiązane z ruchem otwartego oprogramowania oraz stosowanie rozwiązań, które nie są oparte na konkurencji.

3.1.6

Innowacje społeczne oferują Europie perspektywę w dziedzinie zasad i będą promować „prawdziwą społeczną gospodarkę rynkową” zgodnie z brzmieniem art. 2 Traktatu z Lizbony. Jednakże można to osiągnąć tylko wtedy, gdy innowacje wyraźnie prowadzą do osiągnięcia takich celów jak włączenie społeczne i równość. To z kolei będzie skutkować przyspieszeniem innowacji społecznościowych.

3.2.1

Rośnie świadomość, że kluczowym elementem atrakcyjnych przedsięwzięć jest szersze spojrzenie na tworzenie większej wartości – pod względem gospodarczym, społecznym i środowiskowym. Fakt, że zysk gospodarczy powstaje lub wzrasta w wyniku zapewnienia większej wartości społecznej i środowiskowej, wyraźnie dowodzi, że wzrost gospodarczy jest powiązany z postępem społecznym i środowiskowym. Zjawisko to określa się mianem tworzenia wspólnej wartości. Koncepcją tą zajmuje się kilku badaczy (3).

3.2.2

Kluczowe dla tej strategii jest przejście z normy optymalizacji krótkoterminowych wyników finansowych na wytwarzanie wartości ekonomicznej w taki sposób, aby osiągać również postęp społeczny i wytwarzać wartość dla społeczeństwa. Wspólna wartość może prowadzić do kolejnej fali innowacji i produktywnego wzrostu w globalnej gospodarce.

3.2.3

Wspieranie prawdziwej społecznej gospodarki rynkowej wymaga zachęcania do takich form inwestycji, które są specjalnie przeznaczone do wspierania tworzenia bardziej uczestniczącej, demokratycznej i sprzyjającej włączeniu społecznemu gospodarki. Potrzebny jest tu cały ekosystem finansowy, w którym ze szczególnym zainteresowaniem należy spojrzeć na hybrydowe i mieszane formy finansowania, na których temat Komitet wypowiadał się we wcześniejszej opinii (4).

3.2.4

Stosowanie logiki wspólnej wartości oznacza, że tworzenie wartości nie stanowi już przekazywania istniejącej wartości, lecz raczej wzrost ogólnej wartości społecznej, środowiskowej i ekonomicznej. Świadczy to ponadto o tym, że rynek nie jest definiowany wyłącznie w kategoriach gospodarczych, lecz obejmuje również aspekty społeczne i środowiskowe. Kluczowym elementem jest to, że wspólna wartość opiera się na sile i różnicach między podmiotami sektora prywatnego a sektora społeczeństwa obywatelskiego stosującymi model współtworzenia, co ostatecznie przekłada się na tworzenie nowych i rozwój istniejących rynków.

3.3.1

Podejmowanie złożonych wyzwań społecznych często wymaga ścisłej współpracy między rządem, rynkiem i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, która pozwala wypracować skuteczne rozwiązania. Takie partnerstwo opiera się na dogłębnym zrozumieniu perspektyw każdej zainteresowanej strony oraz na szybkim podejmowaniu decyzji i nieobojętnym podejściu.

3.3.2

Współpraca, współtworzenie i innowacje międzysektorowe mają ogromną przewagę w stosunku do sposobów rozwiązywania kwestii społecznościowych w przeszłości. Kluczowe w tym przypadku jest szybkie zgromadzenie zainteresowanych stron, aby razem określić wspólny cel społecznościowy i sposób dalszego postępowania.

3.3.3

Warto zauważyć, że całemu społeczeństwu należy się uwaga i pomoc, jako że innowacje często pojawiają się w kontekście lokalnym blisko rzeczywistych potrzeb. Duży potencjał leży w gromadzeniu i rozpowszechnianiu tych doświadczeń lokalnych, których wiele można powielać w różnej skali w innych regionach i krajach.

3.4.1

Jak wspomniano, zmiana społeczna na dużą skalę wymaga szeroko zakrojonej koordynacji międzysektorowej, dostosowania i partnerstwa. Ponadto jednym z wyników musi być wspólne oddziaływanie.

3.4.2

Wspólne oddziaływanie opiera się na zaangażowaniu grupy kluczowych zainteresowanych podmiotów w sektorach skoncentrowanych na wspólnym planie rozwiązania konkretnego problemu społecznego lub społecznościowego. Dodatkowo obejmuje ono scentralizowaną infrastrukturę, odpowiedni personel, ustrukturyzowane procesy, wspólne pomiary, ciągłą komunikację i wzajemnie nasilone działania wśród wszystkich uczestników. Zmiana społeczna na szeroką skalę wyłoni się raczej jako wynik lepszej koordynacji międzysektorowej niż z poszczególnych organizacji.

3.5.1

Jeżeli koncepcja innowacji ma obejmować perspektywy nie tylko techniczne, lecz również społeczne i środowiskowe, postęp należy mierzyć w odmienny sposób. EKES wcześniej zajmował się tym tematem (mierzenie wpływu społecznego (5) oraz gospodarka na rzecz wspólnego dobra (6)) i w opiniach swych wyraźnie dowiódł, że występuje potrzeba sprawozdawczości i szerszego oglądu wyników.

3.5.2

Wskaźniki gospodarcze przez długi czas stanowiły normę pomiaru wyników. Jednak coraz większa liczba struktur mieszanych tworzących innowacje wymaga zestawu nowych i całościowych wskaźników, które pozwolą zmierzyć skutki społeczne, środowiskowe i gospodarcze.

3.5.3

Stosowanie zasad pomiaru wpływu społecznego zakłada podejście ukierunkowane na zainteresowane strony, wspólne zrozumienie i definicję kluczowych wyników, a także wspólne wyznaczenie wskaźników. Elementy te pozwolą wychwycić rzeczywiście wytworzoną wartość. Celem jest przejście ze sprawozdawczości ekonomicznej na czynniki pomiaru takie jak wkład społeczny, produkt, wynik i wpływ. Istotne jest, aby zainteresowane strony w taki sam sposób rozumiały te koncepcje, jako że są one stosowane zarówno w kontekście innowacji, jak i prowadzenia działalności.

3.6.1

Innowacje społeczne i techniczne mogą mieć ogromny wpływ na organizację pracy i warunki pracy pracowników. Rosnąca indywidualizacja oraz większa autonomia i elastyczność w stosunkach pracy nie powinny prowadzić do pogorszenia ochrony socjalnej. Aby innowacyjne modele mogły prowadzić do sukcesu, należy nadal gwarantować zasady godnej pracy, nawet w zmienionym środowisku (7).

3.6.2

Innowacje będą szły w parze z ogólnym postępem społecznym tylko wtedy, gdy wszystkie zainteresowane strony zostaną w nich uwzględnione i z nich skorzystają, jeżeli nastąpi sprawiedliwa dystrybucja wartości dodanej oraz jeżeli nie dojdzie do demontażu praw społecznych. Należy nadal zapewniać ochronę socjalną pracowników, nawet w zmienionych warunkach.

3.6.3

Dotyczy to również indywidualnych praw socjalnych pracowników, zwłaszcza warunków pracy i wynagrodzeń. Zwłaszcza innowacyjne modele i digitalizacja często prowadzą do większego stopnia indywidualizacji w miejscu pracy i stanowią zagrożenie dla norm społecznych. Zrównoważone modele społeczne muszą obejmować poszanowanie praw pracowników i ich warunków pracy, nawet w zmieniającym się świecie pracy.

3.6.4

Nowe innowacyjne modele biznesowe muszą promować zbiorowe prawa pracowników, ich praktyczne wdrażanie oraz rolę partnerów społecznych. Partnerzy społeczni, układy zbiorowe i udział pracowników często są źródłem innowacji, ponieważ tworzą niezbędne warunki ramowe.

3.6.5

Należy nadal propagować dialog społeczny i kompleksowe układy zbiorowe, ponieważ mogą również przyczyniać się do poprawy ramowych warunków przejścia na innowacyjne modele biznesowe. Społeczne zasady gry w przeszłości zawsze dostosowywano do nowych zmian technicznych i społecznych i będzie to nadal konieczne w przyszłości. Widać to na przykład w podziale pracy (np. zmniejszenie wymiaru czasu pracy).

4.1

EKES popiera potrzebę uznania ochrony i propagowania pełnej różnorodności i mnogości modeli przedsiębiorstw i przedsiębiorczości, które wspólnie tworzą jednolity rynek (8). Obszar, w którym EKES ma szczególną wiedzę, dotyczy przedsiębiorstw społecznych. Przedsiębiorstwa i przedsiębiorcy społeczni wykorzystują szereg omawianych wyżej koncepcji i są dobrym przykładem owych pojawiających się w Europie hybrydowych modeli przedsiębiorczości.

4.2

W Europie istnieje przeszło 2 mln przedsiębiorstw społecznych, które generują 10 % PKB. Niemniej w niektórych państwach członkowskich sektor ten jest słabo rozwinięty i wykazuje znaczne możliwości rozwoju. Społeczeństwo obywatelskie i gospodarka społeczna są ze sobą ściśle powiązane i przez innowacje doprowadziły do istotnych zmian systemowych w społeczeństwie, takich jak opieka nad dziećmi, szpitale, promowanie autonomii osobistej i niezależnego życia osób starszych i osób niepełnosprawnych, równowaga między życiem zawodowym i prywatnym, integracja na rynku pracy i mieszkalnictwo (socjalne), a także liczne odkrycia naukowe lub wynalazki.

4.3

Koncentrując się na konkretnej grupie użytkowników, na niezaspokojonej potrzebie w społeczeństwie lub na wypełnianiu luki, przedsiębiorstwa społeczne eksperymentują i znajdują innowacyjne rozwiązania, a jednocześnie prowadzą działalność gospodarczą. Reinwestują wygenerowane zyski, by zrealizować misję społeczną i wywrzeć wpływ. Przedsiębiorstwa społeczne cieszą się ostatnio szczególnym zainteresowaniem, ponieważ oferują ciekawe rozwiązanie przez podwójne tworzenie wartości: o charakterze społecznym w wyniku prowadzonej działalności (spójność społeczna lub włączenie społeczne) oraz o charakterze ekonomicznym (poprzez działalność handlową, tworzenie przedsiębiorstwa i zapewnianie miejsc pracy).

4.3.1

Pobudzanie innowacji i kreatywności zależy od każdego zainteresowanego podmiotu, a także od zachowania i postaw. Kluczowe jest zatem, aby nie tylko wzmacniać sektor przedsiębiorstw społecznych, lecz również zapewniać otwartą postawę wobec innych rozmaitych pojawiających się nowych modeli. Należy pielęgnować kulturę współpracy i wspólnych wartości jako zasadę, która wpisuje się np. w gospodarkę społeczną od samego jej początku. Skoro przedsiębiorstwo społeczne poprzez innowacje tworzy nowe możliwości rynkowe, trzeba zwrócić szczególną uwagę na ochronę tych podmiotów, aby umożliwić im dalszy rozwój.

4.3.2

W szczególności warto zauważyć, że badania pokazują, że kobiety są lepiej reprezentowane w przedsiębiorstwach społecznych niż w tradycyjnych przedsiębiorstwach. Ponadto w badaniach gromadzących dane na ten temat z podziałem na płeć wykazano, że liczba kobiet prowadzących przedsiębiorstwa społeczne nawet przewyższa liczbę mężczyzn w niektórych krajach europejskich. Badania te wydają się też wskazywać, że kobiety prowadzące przedsiębiorstwa społeczne są bardziej innowacyjne niż mężczyźni prowadzący takie przedsiębiorstwa, a jednocześnie wydają mniej na innowacje (9). Badania wykazały ogromny obszar rozwoju ze szczególnym zaakcentowaniem wspierania kobiet w przedsiębiorczości społecznej.

5.1

Nowe i innowacyjne modele przedsiębiorczości, takie jak przedsiębiorstwa społeczne, stanowią część normalnej gospodarki i nie stoją w sprzeczności z innymi modelami biznesowymi. W zmieniającym się krajobrazie społecznym w Europie należy położyć nacisk na wychwytywanie wszystkich form, które owocują nowymi modelami biznesowymi. O ile te nowe modele opierają się na wielu koncepcjach omawianych w części trzeciej, większość istniejących programów wspierania, rozwoju i uruchamiania przedsiębiorstw, podobnie jak inne niezbędne warunki, takie jak instrumenty prawne i finansowe, często nie stanowi wsparcia dla tych różnorodnych modeli biznesowych. Wynika to z faktu, że większość programów wsparcia i strategii jest obecnie wciąż projektowana z myślą o przedsiębiorstwach o standardowym, bardziej tradycyjnym modelu i logice. Dlatego, aby uruchomić wsparcie pełnego spektrum różnorodnych rodzących się w Europie modeli biznesowych, należy uwzględnić następujące fakty.

5.1.1

W przypadku przedsiębiorstw społecznych EKES czynnie opowiada się za tworzeniem pełnego ekosystemu, który jest specjalnie dostosowany do wyjątkowych cech tego specjalnego modelu biznesowego (10). Podobnie należy też opracować ekosystemy dla nowych i hybrydowych koncepcji biznesowych. Ponadto należy aktualizować istniejące wsparcie i dostosować je do rozpoznawania tych nowych modeli, jak również do wspierania istniejących przedsiębiorstw, które chcą poddać się zmianom i stosować te nowe trendy. Idealny ekosystem obejmuje takie elementy jak dopasowany ekosystem finansowy z hybrydowymi sposobami finansowania, lepsze formy zamówień publicznych, dopasowane wsparcie rozwoju działalności, a także stosowanie pomiaru wpływu społecznego. Bardzo ważne jest, by wspierać tworzenie i trwałe funkcjonowanie każdego modelu.

5.1.2

Innowacja nie ma już linearnego charakteru. Połączenie perspektyw innowacji technicznej, środowiskowej i społecznej ma kluczowe znaczenie w określaniu przyszłych rozwiązań. Pełne włączenie tych koncepcji wymaga nowego spojrzenia na postępy w obszarze sprawozdawczości, skoncentrowanego na wyniku lub na oddziaływaniu. Szczególnie ważne są w tym przypadku dwa elementy: tworzenie wspólnej wartości i potrójny wynik końcowy (zapewnienie postępu społecznego, środowiskowego i gospodarczego ma takie samo znaczenie). Jeżeli uznamy całkowitą wartość łącznego oddziaływania aspektów gospodarczych, społecznych i środowiskowych, szybko wyłonią się nowe rodzaje przedsiębiorstw mieszanych. Myślenie w kategoriach wspólnej wartości wciąż jeszcze jest słabo rozwinięte. Z tego względu członkowie kadry kierowniczej muszą doskonalić nowe umiejętności i zdobywać wiedzę, a rządy – nauczyć się wprowadzać uregulowania, które sprzyjają wspólnej wartości zamiast ją utrudniać.

5.1.3

Rynki finansowe pełnią kluczową funkcję w prawidłowym przydzielaniu zasobów w społeczeństwie. Lecz coraz częściej ich cele krótkoterminowe stoją w bezpośredniej sprzeczności z wymogiem zaspokajania długoterminowych potrzeb społeczeństwa, o czym mowa w licznych sprawozdaniach (11). Przedsiębiorstwa muszą mieć przestrzeń do inwestowania w przyszłość, aby wytwarzać wartość dla inwestorów, a w szerszym ujęciu także dla społeczeństwa. Wymaga to nowych systemów, które nagradzają długoterminowe zaangażowanie inwestorów. Stąd wielkość finansowania publicznego, często w ramach mieszanych rozwiązań kapitałowych, stanowi ważny element, często wzmacniający rozwój przedsiębiorstwa.

5.1.4

Aby innowacje stanowiły siłę napędową dla nowych modeli biznesowych, należy stale promować przyjazną innowacjom kulturę. Zachęcanie do systemów eksperymentalnych, w których zarówno sukces, jak i porażka są mile widziane (jako etapy nauki), ma kluczowe znaczenie dla wspierania kultury innowacji w Europie. Zasada ostrożności nie powinna stanowić przeszkody dla innowacji, zatem należy stosować „zasadę innowacyjności” w sposób uzupełniający do zasady ostrożności. Stosowanie „zasady innowacyjności” implikuje, że bierze się pod uwagę wpływ przepisów i regulacji na innowację. Punktem wyjścia jest opracowywanie procesów i systemów wokół koncepcji partnerstwa poprzez zaangażowanie kluczowych zainteresowanych stron (ułatwianie otwartych forów, przestrzeni dialogu i spotkań służących współpracy). Takie zdarzenia mają już miejsce w całej Europie i mogą być łatwo rozbudowywane, współdzielone i rozpowszechniane (12).

5.2

Wola polityczna i zaangażowanie mają kluczowe znaczenie w pobudzaniu tworzenia nowych przedsiębiorstw w Europie. Kluczowe znaczenie ma opracowywanie spójnych programów politycznych na szczeblu UE i państw członkowskich, dostosowanych do wspierania różnych modeli biznesowych. Nie ma wątpliwości, że zapewnienie wzrostu i dobrobytu w Europie wymaga przejścia na gospodarkę i społeczeństwo oparte na innowacji. W tym celu należy odpowiednio zastosować przepisy i strategie polityczne dotyczące rynku wewnętrznego. Przegląd strategii jednolitego rynku, przewidziany na 2017 r., to szansa na rozważenie nowych środków w tym obszarze.

5.2.1

Kluczowe jest adekwatne i zrównoważone wsparcie badań podstawowych i stosowanych, jako zarzewia przyszłych innowacji, mając na uwadze nacisk na wspólną wartość i potrójny wynik końcowy. Dodatkowo działania tych nowych modeli biznesowych muszą być monitorowane statystycznie, aby zapewnić jak najodpowiedniejsze wsparcie polityczne.

5.2.2

Istotne jest, aby budować świadomość występowania różnych form innowacji i innowacyjnych podmiotów. Przedsiębiorstwa społeczne i organizacje społeczeństwa obywatelskiego często nie określają siebie jako podmioty innowacyjne. Zwiększenie widoczności innowacji społecznej oraz zapewnienie jej uznania poprzez wyraźne docenienie jej znacznego wkładu w społeczeństwo zachęci do dalszych innowacji w różnych sektorach.

5.2.3

UE nadal odgrywa kluczową rolę w gromadzeniu i wymianie nowych inicjatyw, ułatwiając tym samym tworzenie sprzyjającego środowiska i zapewniając uwzględnianie tych nowych tendencji w kluczowych inicjatywach politycznych. Komisja jest odpowiednim organem, aby ułatwiać wymianę najlepszych praktyk i modeli do powielania.

19.8.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 303/36

Sprawozdawca:

Jorge PEGADO LIZ

1.1

W odpowiedzi na skierowany do EKES-u wniosek prezydencji niderlandzkiej o sporządzenie opinii rozpoznawczej w sprawie konsumpcji współdzielonej i samoregulacji Komitet zakończył prace nad niniejszą opinią i przedstawia swoje wnioski.

1.2

EKES w wielu swoich opiniach, wobec których bieżąca ma charakter uzupełniający, wypowiadał się już na temat różnych aspektów tego zjawiska występujących pod wieloma nazwami – w zależności od przyjętego języka i podejścia.

1.3

Zgodnie z otrzymanym wnioskiem Komitet starał się określić cechy charakterystyczne konsumpcji współdzielonej obejmującej praktyki gospodarcze wchodzące w zakres jej koncepcji, a także sposób, w jaki te zachowania gospodarcze i społeczne powinny być chronione przez prawo, w jakiej formie i przy wykorzystaniu jakich środków – poprzez samoregulację czy współregulację.

1.4

Istotna ze społecznego i gospodarczego punktu widzenia, począwszy od 2000 r., dzięki wykorzystaniu internetu i sieci społecznościowych, praktyka ta nie jest praktyką polegającą na wzajemnej wymianie – popularną od zamierzchłych czasów – ale raczej jest to „nieodwzajemnione działanie prospołeczne”, a dokładniej „akt i proces rozpowszechniania tego, co należy do nas, aby inni mogli z tego korzystać, i/lub akt i proces otrzymywania lub brania czegoś od innych dla naszego użytku”.

1.5

W tym wypadku ważniejsze od samej definicji, którą niemniej staramy się przedstawić, jest określenie cech charakterystycznych, wśród których wyróżniają się następujące:

1.6

Ta charakterystyka, wsparta koncepcją, co do której panuje relatywna zgoda, umożliwia określenie modelu tego typu stosunków gospodarczych i odróżnienie działań rzeczywiście wpisujących się w koncepcję konsumpcji współdzielonej, które powinny zostać objęte specjalnym systemem, od działalności czasem niewłaściwie określanej tą nazwą jedynie w celu obejścia przepisów, jakim powinna ona podlegać, której przykładem może być obecnie Uber. Dokładniejsze rozróżnienie analityczne „współdzielenia” oraz wykorzystania platform może pomóc w lepszym podejmowaniu decyzji politycznych i tworzeniu bardziej odpowiednich regulacji.

1.7

Zauważa również rosnące znaczenie gospodarcze przejawów konsumpcji współdzielonej, która generuje już znaczne obroty w Europie i na świecie. Podkreśla jej wymiar społeczny i środowiskowy będący w stanie umocnić solidarność między obywatelami, ożywić lokalną gospodarkę, tworzyć miejsca pracy, racjonalizować konsumpcję w gospodarstwach domowych poprzez wspólne korzystanie z niektórych dóbr, zmniejszyć zużycie energii i promować bardziej odpowiedzialną i zrównoważoną konsumpcję. W punkcie 5.2 przedstawiono niektóre istotne przykłady.

1.8

W tych okolicznościach EKES ponownie wzywa Komisję do podjęcia całego szeregu działań o charakterze politycznym niezbędnych do wspierania i wdrażania w UE i poszczególnych państwach członkowskich różnych form i odmian konsumpcji współdzielonej oraz zapewnienia ich wiarygodności i zaufania do nich.

1.9

Zwraca także uwagę, że te nowe modele prowadzenia działalności muszą być zgodne z obowiązującym prawem krajowym i europejskim oraz muszą w szczególności gwarantować prawa pracownicze, odpowiednie opodatkowanie, ochronę danych osobowych i prywatności zaangażowanych podmiotów, prawa socjalne, uczciwą konkurencję i zwalczanie monopoli oraz praktyk antykonkurencyjnych, odpowiedzialność platform za transakcje pomiędzy partnerami oraz przestrzeganie legalności ich oferty, a przede wszystkim ochronę praw wszystkich partnerów działających w ramach konsumpcji współdzielonej, w tym także prosumentów. Należy dostosować do tych relacji cały obecny dorobek prawny UE dotyczący praw konsumentów, zwłaszcza przepisy odnoszące się do nieuczciwych postanowień umownych i nieuczciwych praktyk handlowych, bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz handlu elektronicznego.

1.10

W związku z tym zdaniem EKES-u UE, a co za tym idzie również państwa członkowskie zebrane w Radzie pod egidą prezydencji niderlandzkiej, musi pilnie określić jasne i przejrzyste ramy prawne, w obrębie których działania te mają się rozwijać i funkcjonować na terytorium Europy, zgodnie z propozycjami zawartymi w punkcie 8.2.4. Wzywa również Komisję do jak najszybszego opublikowania oczekiwanego programu dotyczącego konsumpcji współdzielonej, który już ma znaczne opóźnienie.

1.11

W programie należy jasno zdefiniować uzupełniającą rolę samoregulacji i współregulacji, zgodnie z zasadami i warunkami, które EKES określił już w przeszłości w opiniach i sprawozdaniach informacyjnych dotyczących szczególnie tych aspektów i które przytacza się po raz kolejny.

2.1

W piśmie Ministerstwa Pracy i Spraw Społecznych prezydencja holenderska zwróciła się do EKES-u o opracowanie opinii rozpoznawczej w sprawie konsumpcji współdzielonej i samoregulacji, ale nie określiła żadnych niezbędnych wskazówek ani nie sformułowała jakichkolwiek pytań.

2.2

Kwestia konsumpcji współdzielonej, począwszy od jej definicji i ram koncepcyjnych aż po szereg zagadnień i praktyk, które obejmuje, oraz ich skutków, jest tematem bardzo aktualnym i jednocześnie kontrowersyjnym.

2.3

Istnieje wiele praktyk, które w ostatnich latach przedstawiano jako działające zgodnie z jej zasadami; niezmiernie liczne są także wszelkiego rodzaju publikacje na ten temat.

2.4

Nic więc dziwnego, że EKES, zwracający zawsze uwagę na różne tendencje w obrębie społeczeństwa obywatelskiego, w wielu swoich opiniach (bieżąca ma wobec nich charakter uzupełniający (1) oraz przyjmuje i rozwija zawarte w nich stanowisko) poruszył już wiele aspektów tego zjawiska ukrywającego się pod różnymi nazwami, w zależności od przyjętego języka i podejścia.

2.5

Celem niniejszej opinii jest udzielenie odpowiedzi na pismo prezydencji niderlandzkiej i zdefiniowanie cech charakterystycznych konsumpcji współdzielonej, które pozwolą określić ją jako osobne pojęcie, a także wskazać praktyki gospodarcze wchodzące w jej zakres, oraz stwierdzić, czy i w jaki sposób te zachowania gospodarcze i społeczne powinny być chronione przez prawo, w jakiej formie i przy wykorzystaniu jakich środków – w szczególności poprzez samoregulację czy współregulację.

3.1

Niektóre formy charakterystyczne dla konsumpcji współdzielonej dały się zauważyć jeszcze przed konceptualizacją samego pojęcia w postawie wobec „mieć lub być”, która wywodzi się zasadniczo z założenia, że „nie jesteś tym, co masz”, ale „tym, do czego możesz uzyskać dostęp”.

3.2

Oczywiste jest, że historia swoistej konsumpcji współdzielonej jest tak długa jak historia samej ludzkości, a jej korzenie sięgają tradycji handlu wymiennego praktykowanego przez prymitywne społeczeństwa i stopniowo wypieranego wskutek wprowadzenia waluty, która daje jej posiadaczowi prawo do zakupu i posiadania.

3.3

Tak więc praktyka ta, istotna ze społeczno-gospodarczego punktu widzenia, począwszy od 2000 r., dzięki wykorzystaniu internetu i sieci społecznościowych, nie jest praktyką polegającą na wzajemnej wymianie, ale raczej jest to „nieodwzajemnione działanie prospołeczne”, a dokładniej „akt i proces rozpowszechniania tego, co należy do nas, aby inni mogli z tego korzystać, i/lub akt i proces otrzymywania lub brania czegoś od innych dla naszego użytku”. W związku z powyższym można stwierdzić, iż konsumpcja współdzielona czerpała inspirację z różnych szkół myślenia, począwszy od bezpłatnego i powszechnego dostępu do wiedzy aż do założeń gospodarki funkcjonalności czy „gospodarki prezentów” (gift economy) koncentrujących się na wymianie bez czerpania zysku. W przeciwieństwie do typowej gospodarki wymiany konsumpcja współdzielona opiera się na koncepcji wynagrodzenia pieniężnego lub niepieniężnego.

4.1

To od tego pojęcia należy rozpocząć określenie właściwych i charakterystycznych cech konsumpcji współdzielonej w jej różnych przejawach, wskazując cechy, które muszą posiadać związane z nią praktyki i które pozwalają odróżnić je od innych praktyk gospodarczych stosowanych na rynku.

4.2

Z jednej strony, cechą dominującą i wspólną dla praktyk stosowanych w ramach konsumpcji współdzielonej jest to, że podejmowane w jej ramach działania nie prowadzą do posiadania własności lub współwłasności, ale do wspólnoty stosowania lub użytkowania.

4.3

Z drugiej strony, niezbędne jest pośrednictwo platformy, która za pomocą środków elektronicznych (takich jak przeglądarka lub aplikacja internetowa) umożliwia kontakt pomiędzy licznymi posiadaczami dóbr lub usług oraz dużą liczbą użytkowników.

4.4

Wspólny, charakterystyczny cel tego rodzaju działalności polega na jak najlepszym wykorzystaniu (idling capacity) dostępnych towarów lub usług poprzez wspólne korzystanie z nich.

4.5

Za kolejną podstawową cechę tego modelu uważa się tworzenie relacji, w której strony końcowe są w praktyce partnerami (P2P), nigdy zaś relacji przedsiębiorstwo–konsument (B2C), niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z osobami fizycznymi czy prawnymi, w tym przedsiębiorstwami, przy czym współkonsumpcja nie jest przedmiotem ich działalności gospodarczej (na przykład spółka może dzielić z innym przedsiębiorstwem flotę samochodową lub sprzęt). Nie można jednak wykluczyć możliwości, że pomiędzy partnerami utworzy się relacja biznesowa.

4.6

Poniższy schemat ilustruje różnice pomiędzy poszczególnymi modelami biznesowymi:

4.7

Ten rodzaj działalności zakłada kompleksowe powiązanie stosunkiem umownym na trzech płaszczyznach: między posiadaczem towaru lub usługodawcą a podmiotem, który zarządza platformą; między użytkownikiem a podmiotem, który pośredniczy w transakcji na platformie (ewentualnie za opłatą); pomiędzy podmiotami korzystającymi z platformy w celu użytkowania.

4.8

Tak więc zdaniem Komitetu następujące cechy nie są charakterystyczne czy szczególne dla tego zjawiska:

5.1

Ograniczenia dotyczące objętości niniejszej opinii nie pozwalają na długie rozważania ani tym bardziej na dogłębne dyskusje na temat charakterystyki całego szeregu sytuacji, które przypuszczalnie wchodzą w zakres wymienionych cech konsumpcji współdzielonej.

5.2

Niektóre zasługują jednak na szczególne wyróżnienie w celu uzyskania lepszego wglądu w tematykę niniejszej opinii:

5.2.1

W sektorze zakwaterowania wyróżnić można Airbnb, Rentalia, Homeaway, Couchsurfing i Bedycasa – platformy, na których rejestrują się właściciele nieruchomości udostępniający tymczasowo poszczególne pomieszczenia lub cały dom, przy czym schroniska, hotele i inne podmioty oferujące noclegi dla turystów także mają możliwość udostępniania na tych platformach informacji o swoich ofertach. Ze względu na łatwość, z jaką każdy może dodać swoją nieruchomość do oferty w ramach wspomnianych sieci umożliwiających współdzielenie, a także mając na uwadze coraz większy dochód, który właściciele czerpią z tej działalności, zwiększanie się liczby lokali dostępnych w ofercie tego segmentu doprowadziło do zawarcia umów o współpracy w zakresie pobierania i odprowadzania podatków między platformami a organami podatkowymi, zwłaszcza w Paryżu i Amsterdamie. W Amsterdamie, Barcelonie, Londynie i Berlinie powstał system obowiązkowej rejestracji obiektów zakwaterowania i przepisy dotyczące ram czasowych, aby nie działać na niekorzyść długoterminowego najmu i zapobiegać takim konsekwencjom jak wzrost czynszów.

5.2.2

W przypadku sektora transportu możemy wymienić aplikacje Blablacar, Umcoche, Liftshare, Karzoo, które umożliwiają rejestrację prywatnych właścicieli pojazdów pragnących udostępnić wolne miejsca w swoich pojazdach podczas podróży (carpooling). Niektóre platformy umożliwiają dzielenie się kosztami podróży, ale nie jest dozwolone pobieranie opłat w celu zarobkowym. Należy zwrócić tutaj szczególną uwagę na Uber, gdyż udostępnia usługę współdzielenia samochodów prywatnych (UberPop – aplikacja zakazana prawie w całej UE), jak również umożliwia zamówienie usługi transportowej realizowanej przez kierowców zawodowych (Uberblack i UberX – usługa zbliżona do tych oferowanych przez tradycyjne taksówki). Określenie jej cech charakterystycznych nie jest proste, ponieważ firma nie posiada przejrzystego modelu biznesowego, do tego stopnia, że przedmiotem rozważań sądu była kwestia, czy kierowcy Uber są pracownikami przedsiębiorstwa (2). Usługa ta stała się przyczyną demonstracji, w niektórych przypadkach gwałtownych, a także rozpraw sądowych w całej Europie. Tylko Zjednoczone Królestwo i Estonia mają przepisy, które umożliwiły legalizację usług firmy, a w chwili obecnej oczekuje się na decyzję Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w związku z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym na prośbę sądów w Barcelonie i Brukseli, które wnoszą o wyjaśnienie charakteru prowadzonej działalności (3).

5.2.3

Przykładami wspólnego (społecznościowego) finansowania może być finansowanie na zasadzie oprocentowanych pożyczek (np. Zopa i Auxmoney), finansowanie kapitałowe z udziałami w powstałej spółce (np. Fundedbyme i Crowdcube), finansowanie w zamian za nagrody (np. Kickstarter lub Indiegogo), a także finansowanie w formie darowizny, w przypadku którego nie oczekuje się żadnego wynagrodzenia za przekazanie kwot.

6.1

Zazwyczaj trud konceptualizacji, w szczególności w przypadku metody indukcyjnej, nie ma charakteru liniowego i wymaga poświęcenia czasu na zakorzenienie się koncepcji i uzyskanie jednomyślnego porozumienia. Tak dzieje się w przypadku pojęcia „konsumpcja współdzielona”, które pojawia się w mediach oprócz innych pojęć, takich jak „gospodarka społeczna lub solidarnościowa”, „gospodarka o obiegu zamkniętym”, „gospodarka funkcjonalności”, „zielona gospodarka”, „niebieska gospodarka”, „gospodarka rozwiązań”, „gospodarka horyzontalna”, „gospodarka na żądanie”, „gospodarka platform” i „gig economy”.

6.2

Dlatego niektórzy autorzy wolą nawet nie podejmować próby podania definicji z obawy, że nie będzie wystarczająco wyczerpująca lub przeciwnie – nie będzie właściwie określała zakresu znaczenia.

6.3

W opiniach EKES-u, pomimo wielu odniesień do tego pojęcia, nigdzie nie określono jego definicji. Podobnie w opinii KR-u (4), choć podejmuje się próbę podziału na dwie główne kategorie i cztery formy, również nie ryzykuje się podania definicji. Wreszcie Komisja w swoim ostatnim komunikacie „Usprawnianie jednolitego rynku” (5) używa raczej terminu „gospodarka dzielenia się” rozumianego jako synonim, jednak zamiast podania definicji ogranicza się do określenia korzyści dla niektórych podmiotów (konsumentów, pracowników) i wskazania wpływu na wydajność i zrównoważony rozwój, obiecując przygotowanie na 2016 r. europejskiego programu dotyczącego gospodarki dzielenia się. Parlament Europejski do tej pory nie wniósł żadnego znaczącego wkładu poza rezolucją z dnia 21 grudnia 2015 r.„W kierunku Aktu o jednolitym rynku cyfrowym” (6), kilkoma badaniami wysokiej jakości oraz kilkoma briefingami dotyczącymi konkretnych zagadnień. Jednak do tej pory w żadnym z tych dokumentów nie przeprowadzono badania skutków w odniesieniu do tworzenia nowych miejsc pracy i wzrostu gospodarczego.

6.4

Nie uważa się, aby w tej sprawie należało tworzyć oryginalne definicje, gdy spośród wielu już sformułowanych jedna zdaje się cieszyć szczególnym poparciem. Tym samym przyjmuje się definicję konsumpcji współdzielonej autorstwa Botsmana i Rogersa, którzy określają ją jako „system gospodarczy oparty na dzieleniu się, za darmo lub odpłatnie, niewykorzystanymi w pełnym stopniu towarami i usługami, bezpośrednio przez osoby fizyczne” i za pośrednictwem platform internetowych. Dokładniejsze rozróżnienie analityczne „współdzielenia”, tj. „działalności niezarobkowej”, oraz wykorzystania platform może pomóc w lepszym podejmowaniu decyzji politycznych i tworzeniu bardziej odpowiednich regulacji.

6.5

Definicja ta jest wystarczająco obszerna, aby obejmować tak zróżnicowane obszary, jak produkcja, konsumpcja, finansowanie (crowdfunding) lub wiedza, i umożliwić podział na cztery obszary charakteryzujące się pewnym stopniem autonomii: konsumpcja współdzielona; wspólne kształcenie, szkolenie i wiedza; finansowanie społecznościowe; produkcja współdzielona (7).

6.6

Definicja ta umożliwia także rozróżnienie modeli biznesowych, które, podszywając się pod idee konsumpcji współdzielonej, w rzeczywistości są przedsiębiorstwami nastawionymi wyłącznie na zysk i działającymi zgodnie z modelem B2C. Wniosek ten opiera się na analizie sposobu działania tych platform (który często nie jest przejrzysty); możemy tu znaleźć przypadki prawdziwej konsumpcji współdzielonej, gdzie relacje ustanowione poprzez platformy rzeczywiście odpowiadają modelowi P2P, a jedyną rolą samej platformy jest umożliwienie kontaktu pomiędzy partnerami, ale także przykłady przedsiębiorstw, które pod pozorem platformy P2P ingerują w relacje biznesowe, pobierając prowizje i będąc odbiorcami płatności oraz dostarczając usług dodatkowych, które to firmy nie powinny być traktowane jako przykłady konsumpcji współdzielonej, lecz jako usługodawcy działający zgodnie z założeniami modelu B2C, wraz ze wszystkimi konsekwencjami wynikającymi z prowadzenia takiej działalności.

6.7

Jednocześnie definicja ta pozwala automatycznie wykluczyć stosowanie pojęcia konsumpcji współdzielonej w odniesieniu do pewnego rodzaju działalności, które próbuje się objąć tą nazwą, takiej jak, między innymi:

7.1

Nawet bez jasnego zdefiniowania zakresu zjawiska przeprowadzono liczne badania i analizy mające na celu określenie jego znaczenia gospodarczego w UE i na świecie.

7.2

Nie ulega wątpliwości, że w ostatnich latach, a zwłaszcza w czasach kryzysu i jako odpowiedź na niego, nie przestaje rosnąć liczba inicjatyw w ramach konsumpcji współdzielonej – na stronie internetowej www.collaborativeconsumption.com figuruje obecnie ponad tysiąc inicjatyw.

7.3

Szacunki Komisji Europejskiej wskazują, że globalne obroty stojące za określeniem „konsumpcja współdzielona” wzrosły w 2013 r. do 3,5 mld USD, co oznacza roczny wzrost o 25 %. Obecnie kwota ta wyniosłaby 20 mld. Prognozy biura badań PwC przewidują bardzo duży wzrost do 2025 r. (8).

7.4

Konsumpcja współdzielona, oprócz tworzenia wartości ekonomicznej, propaguje w wymiarze społecznym i środowiskowym wzmocnienie solidarności między obywatelami, ożywia lokalną gospodarkę, tworzy miejsca pracy, sprzyja racjonalizacji zużycia w gospodarstwach domowych dzięki wspólnemu wykorzystywaniu niektórych dóbr, zmniejsza zużycie energii i promuje bardziej odpowiedzialną i zrównoważoną konsumpcję.

7.5

EKES uważa, że ten typ gospodarki „jest innowacyjnym i korzystnym dla gospodarki, społeczeństwa i środowiska uzupełnieniem gospodarki opartej na produkcji” i „stanowi rozwiązanie kryzysu finansowego i gospodarczego” (9).

7.6

W związku z powyższym EKES wzywa Komisję do podjęcia całego szeregu działań o charakterze politycznym niezbędnych do wspierania i wdrażania w UE i poszczególnych państwach członkowskich różnych form i odmian konsumpcji współdzielonej oraz zapewnienia ich wiarygodności i zaufania do nich. W niniejszej opinii Komitet powtarza to, o czym wspominał już w odniesieniu do tych kwestii i do czego wyraźnie się odnosi. Uważa, że nowe modele biznesowe stosowane przez platformy prowadzą do wątpliwości wymagających pilnej odpowiedzi, m.in. w odniesieniu do zastosowania przepisów krajowych, zapewnienia przestrzegania praw pracowniczych i właściwego opodatkowania. EKES wzywa Komisję do zbadania tych kwestii, jeśli naprawdę pragniemy czerpać korzyści społeczne płynące z tych modeli biznesowych.

7.7

Ważne jest również, aby odwołać się do konieczności pilnego określenia definicji, wytycznych lub wskazówek na szczeblu europejskim, ponieważ niektóre państwa członkowskie w związku z opóźnieniem i widocznym niezdecydowaniem ze strony instytucji europejskich zaczęły już określać własne polityki.

8.1.1

Jak w przypadku każdej innej działalności, która łączy ludzi mających własne, czasem sprzeczne, interesy, konsumpcja współdzielona podlega przepisom regulującym dany rodzaj interesów. Nie popiera się zatem całkowicie nierealistycznego poglądu tych, którzy twierdzą, że konsumpcja współdzielona powinna być swoistą strefą „bez prawa”, gdzie wolność musi obowiązywać bez żadnych barier czy ograniczeń, opierając się wyłącznie na zaufaniu i naturalnej dobroci (na wzór „szlachetnego dzikusa” Rousseau).

8.1.2

EKES opowiada się stale i konsekwentnie za tym, aby każda działalność gospodarcza była chroniona przez prawo. Stwierdził również, że regulacja ta może przyjmować rożne formy, które muszą zostać powiązane w sposób harmonijny.

8.1.3

Zwłaszcza w ostatniej opinii w sprawie roli samoregulacji i współregulacji w UE (10), do której odsyła Komitet, podkreślono w szczególności, że „samoregulacja i współregulacja” jako „samoistne bądź narzucone mechanizmy regulowania interesów gospodarczych i społecznych lub stosunków i praktyk handlowych różnych zainteresowanych podmiotów” powinny być traktowane jako ważne, uzupełniające lub dodatkowe instrumenty, ale nigdy jako alternatywa dla twardego prawa (hard law). Ich ważność można uznać, gdy określi się „ich formę i zasięg poprzez mające zastosowanie prawne, wyraźne i ścisłe przepisy o charakterze wiążącym zarówno na poziomie krajowym, jak i wspólnotowym, respektując zarazem charakter tych instrumentów, zwłaszcza dobrowolne porozumienie uczestników”.

8.2.1

W istocie, od momentu gdy czysto spontaniczne praktyki stosowane między jednostkami przyjmują formę działalności gospodarczej, a wzajemne prawa i obowiązki stron nabierają charakteru umownego, powinny one podlegać regulacji krajowej lub unijnej, która prawnie określi prawa i obowiązki każdej ze stron.

8.2.2

Okazuje się, iż złożoność relacji w ramach tego zjawiska (jak opisano w punkcie 4.7) jest tak znaczna, że uzasadnia określenie ram prawnych, w obrębie których powinny poruszać się zainteresowane podmioty, zwłaszcza gdy działania te mają charakter mieszany, tak jak ma to miejsce w przypadku modeli freemium lub donationware, dobrze udokumentowanych w przykładzie działalności typu geocaching.

8.2.3

Mając na uwadze stopień, w jakim zjawisko to, ze względu na swój charakter, wyraźnie wykracza poza granice państw członkowskich, UE powinna określić ramy prawne dla wspólnego i zintegrowanego obszaru wielkiego jednolitego rynku. Ramy te powinny być obowiązujące dla wszelkich działań o charakterze transgranicznym. W wyniku ich braku miał już miejsce szereg przypadków przyjęcia odmiennych i sprzecznych stanowisk w kilku państwach członkowskich w odniesieniu do niektórych szczególnych kwestii (np. Uber), podobnie jak dzieje się to w USA.

8.2.4

Te ramy prawne obejmują w szczególności następujące obszary priorytetowe:

8.3.1

W odniesieniu do poziomu UE, jedynego, do którego odnosi się niniejsza opinia, EKES jest zdania, że celem instytucji unijnych, poczynając od Komisji z racji posiadanego przez nią prawa inicjatywy, ale także Rady i PE, powinno być poświęcenie szczególnej i pilnej uwagi przyjęciu ram regulacyjnych, które dokładnie określą zakres i parametry, w obrębie których taka działalność ma się rozwijać, nie zapominając, że środki powinny zostać dostosowane do różnych rodzajów konsumpcji współdzielonej.

8.3.2

W tym kontekście należy w pierwszym rzędzie określić wspólne zasady dotyczące interesu i porządku publicznego, które muszą być obowiązkowo przestrzegane przez uczestników takich form działalności gospodarczej, w szczególności te, o których mowa w punkcie 8.2.4.

8.3.3

Niemniej, jak zawsze twierdził EKES, istnieje równolegle spora przestrzeń, którą należy pozostawić samoregulacji i współregulacji. Komitet uważa, iż mamy tu do czynienia z klasycznym przykładem tego, co niektórzy określają już mianem „shared regulation” („współregulacja”), jak to ostatnio zdefiniowało Royal Society for the Encouragement of Arts, Manufactures and Commerce (RSA HOUSE) w Londynie lub jak określono w Kodeksie postępowania stworzonym przez Sharing Economy UK (SEUK) (12).

8.4.1

EKES zawsze bronił stanowiska, iż instytucje UE i władze krajowe nie powinny określać treści kodeksów postępowania w zakresie samoregulacji, w przypadku których należy pozostawić pełną swobodę stronom, jeśli ich celem nie jest zawarcie wiążącej umowy pomiędzy stronami.

8.4.2

W zakresie, w jakim takie porozumienia mają być uznane jako „dodatkowe instrumenty regulacyjne w danym porządku prawnym”, EKES w swojej opinii, o której mowa powyżej, uznał, że „regulacjom tym muszą towarzyszyć jasne parametry umożliwiające ich uznanie, zasady, którymi będą się kierować, i ograniczenia, jakim będą podlegać”. Zasada ta ma pełne zastosowanie do przypadku konsumpcji współdzielonej, która nie powinna znaleźć się poza jej ramami.

8.4.3

EKES ubolewa, że Rada, Parlament i Komisja, zatwierdzając w dniu 13 kwietnia 2016 r. nowe porozumienie międzyinstytucjonalne, nie udoskonaliły go zgodnie z zaleceniami poczynionymi we wspomnianej opinii w sprawie samoregulacji i współregulacji, w aspektach wynikających z poprzedniego porozumienia. Obecnie kwestia samo- i współregulacji ogranicza się do niejasnego nawiązania w komunikacie w sprawie pakietu na rzecz lepszego stanowienia prawa w formie przypisu, gdzie określono zasady lepszego zastosowania obydwu form i platformy CoP, a także do kilku wzmianek w wytycznych oraz zestawie narzędzi.

8.4.4

Jednak bez wątpienia konsumpcja współdzielona jest obszarem, w którym określenie parametrów opisanych powyżej jest konieczne do zapewnienia wiarygodności i zaufania użytkowników. Koncepcja ta zyskałaby wiele na solidnej strukturze odpowiedzialnych ram samoregulacji lub współregulacji na szczeblu europejskim.

8.4.5

Komitet oczekuje więc z nadzieją na zapowiedziany europejski program dotyczący gospodarki dzielenia się, apelując jednocześnie do Komisji, aby nie zaniedbała aspektów regulacji tego rodzaju działalności oraz roli, jaką w tym przypadku powinny odgrywać samoregulacja i współregulacja.

19.8.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 303/45

Sprawozdawca:

Denis MEYNENT

1.1

Komitet przypomina, że głównym celem programu REFIT (1) jest poprawa jakości i skuteczności europejskiego prawodawstwa oraz opracowywanie prostych, zrozumiałych i spójnych przepisów, bez podawania w wątpliwość ustanowionych celów strategicznych i bez działania na szkodę ochrony obywateli, konsumentów, pracowników, dialogu społecznego lub środowiska.

1.2

Europejskie prawodawstwo jest podstawowym czynnikiem integracji i nie stanowi obciążenia ani kosztu, które należałoby zmniejszyć. Odpowiednio skonstruowane, stanowi za to istotną dla wszystkich podmiotów i obywateli europejskich gwarancję ochrony, promowania i pewności prawnej.

1.3

Oceny skutków wszystkich wniosków ustawodawczych powinny mieć zintegrowany charakter i należycie uwzględniać wymiar ekonomiczny, społeczny i środowiskowy, w tym także wymiar dotyczący MŚP. Komitet zwraca się do Parlamentu, Rady i Komisji Europejskiej o porozumienie się co do wspólnej metodologii dotyczącej oceny skutków, którą mogłyby się inspirować również Komitet oraz Komitet Regionów.

1.4

Należy również dokonać jak największego otwarcia procesów konsultacji publicznych oraz konsultacji z ekspertami i zainteresowanymi stronami, zarazem jednak nie mogą one zastąpić konsultacji z partnerami społecznymi i z Komitetem.

1.5

Komitet zwraca się do Komisji o to, aby włączyła do swojej tabeli wyników roczną ocenę głównych ilościowych i jakościowych kosztów i korzyści środków programu REFIT, łącznie z oceną poziomu i jakości zatrudnienia oraz ochrony socjalnej, ochrony środowiska i konsumentów.

1.6

Proces decyzyjny powinien pozostać maksymalnie płynny i przejrzysty. Żaden organ ani filtr służący do sprawdzania jego uzasadnionego charakteru nie może wpływać na decyzję polityczną, która powinna być niezależna. W związku z tym należy walczyć z biurokratyzacją procesu decyzyjnego.

1.7

Komitet odnotowuje wdrożenie platformy REFIT, która ma w szczególności działać na rzecz zwiększania skuteczności prawodawstwa i upraszczania przepisów administracyjnych. Podkreśla, że jej rola nie powinna wykraczać poza analizę w ograniczonym zakresie pewnej liczby tematów i nie może zastąpić współustawodawców czy przewidzianych Traktatami obowiązkowych konsultacji z Komitetem – jego prace bowiem mają odmienny charakter – i z partnerami społecznymi. Zwraca się do Komisji, aby udostępniła publicznie kryteria wstępnego wyboru sugestii kierowanych do platformy, czuwała nad ich odpowiednim zrównoważeniem oraz jasno informowała o przebiegu realizacji zaleceń przekazanych przez platformę w celu umożliwienia śledzenia wpływów.

1.8

Jeśli chodzi o kwestię reprezentatywności platformy REFIT, Komitet uważa, że przydzielenie mu dwóch dodatkowych miejsc umożliwiłoby mu pełne poszanowanie charakteru własnego mandatu i w ten sposób odzwierciedlałoby społeczeństwo obywatelskie, które ma on reprezentować. Komitet stwierdza ponadto, że w grupie zainteresowanych stron platformy brakuje ogólnoeuropejskiej reprezentacji mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw, i zwraca się o jak najszybsze temu zaradzenie.

1.9

Komitet może wnieść znaczący wkład do ocen skutków przeprowadzanych na szczeblu europejskim, mając bezpośredni kontakt z podmiotami działającymi w terenie i korzystając z rozległej sieci organizacji na szczeblu krajowym oraz z wiedzy swoich członków. Komitet zamierza traktować priorytetowo oceny ex post i oceny jakościowe, pozwalające określić wpływ działań ustawodawczych lub danej polityki europejskiej oraz przekazać doświadczenia i odczucia europejskich partnerów gospodarczych i społecznych.

1.10

W przypadku transpozycji niektórych dyrektyw Komitet pragnie wnieść szczególny wkład do sprawozdania z własnej inicjatywy Parlamentu Europejskiego na temat sprawozdania rocznego dotyczącego wdrażania prawodawstwa UE przez państwa członkowskie, skupiając się na uzupełnieniach wprowadzonych przez państwa członkowskie w trakcie transpozycji.

1.11

Komitet apeluje, aby program REFIT był mechanizmem działającym dwukierunkowo, tzn. aby nie zakładał z góry, jaki kierunek należy nadać danemu uregulowaniu: usankcjonowanie, dodanie, uzupełnienie, zmianę czy uchylenie aktu ustawodawczego.

1.12

Komitet nie zgodzi się na zaangażowanie się w mechanizm, którego cele są ukierunkowane na ograniczenie dorobku UE według kryteriów ilościowych, bez wcześniejszego zbadania wszystkich jego konsekwencji dla ochrony socjalnej, ochrony środowiska i konsumentów.

1.13

Komitet pozytywnie odnosi się do pomysłu bardziej rygorystycznej oceny ex post skutków prawodawstwa UE w ramach cyklu polityki unijnej, w szczególności w odniesieniu do oczekiwanych efektów w dziedzinie rozwoju i zatrudnienia przedstawionych w ocenie skutków towarzyszącej początkowemu wnioskowi ustawodawczemu. Oceny ex post należałoby realizować w sposób pluralistyczny po upływie rozsądnego czasu od ostatecznego terminu transpozycji do prawa krajowego.

2.1

Komitet przypomina, że prawodawstwo ma podstawowe znaczenie dla osiągnięcia celów Traktatu oraz stworzenia warunków dla inteligentnego i trwałego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu, z którego korzyści czerpią obywatele, przedsiębiorstwa, a także pracownicy (2). Prawodawstwo przyczynia się również do poprawy dobrostanu, ochrony interesu ogólnego i praw podstawowych, do promowania wysokiego poziomu ochrony socjalnej i ochrony środowiska oraz do zapewnienia pewności i przewidywalności prawa. Powinno ono zapobiegać zakłóceniu konkurencji i dumpingowi społecznemu.

2.2

Komitet z zadowoleniem przyjmuje zatem fakt, że wiceprzewodniczący Timmermans wielokrotnie przypominał o tym, że program REFIT nie może prowadzić do deregulacji dorobku UE ani nie może skutkować obniżeniem poziomu ochrony socjalnej, ochrony środowiska i praw podstawowych (3).

2.3

Komitet uważa, że prawodawstwo generuje koszty i obciążenia administracyjne, które mogą wydawać się trudne do ponoszenia lub niepotrzebne, lecz przynosi również istotne korzyści dla obywateli, przedsiębiorstw i organów publicznych. Przypomina, że inteligentne regulacje powinny zawsze dążyć do uzyskania prawdziwej wartości dodanej. Przepisy unijne powinny zawsze w miarę możliwości likwidować istniejące obciążenia, a nie stwarzać nowe.

2.4

Komitet uważa, że „lepsze stanowienie prawa” powinno oznaczać wybieranie najlepszych sposobów na urzeczywistnianie rynku wewnętrznego UE: ukierunkowaną harmonizację, właściwe stosowanie zasady wzajemnego uznawania w dziedzinach niezharmonizowanych, współregulację, samoregulację i normalizację. Komitet przypomina w związku z tym, że ukierunkowana i inteligentna harmonizacja ustawodawstw przyczynia się do likwidowania przeszkód utrudniających należyte funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Harmonizacja 28 ustawodawstw krajowych stanowi dla przedsiębiorstw i obywateli UE istotne źródło uproszczenia i ograniczenia obciążeń regulacyjnych i administracyjnych.

2.5

Komitet przypomina, że głównym celem programu REFIT jest poprawa jakości i skuteczności europejskiego prawodawstwa oraz opracowywanie prostych, zrozumiałych i spójnych przepisów, bez podawania w wątpliwość ustanowionych celów strategicznych i bez działania na szkodę ochrony obywateli, konsumentów, pracowników, dialogu społecznego lub środowiska.

2.6

Komitet przypomina w tym kontekście o swoim zaangażowaniu na rzecz zasady, by dane prawodawstwo i związane z nim obciążenie były przydatne, by końcowe korzyści, które przynoszą, były większe niż generowane przez nie koszty oraz by przepisy były proporcjonalne i gwarantowały wystarczającą pewność prawa.

2.7.1

Komitet przyjmuje do wiadomości podpisanie w dniu 13 kwietnia 2016 r. porozumienia międzyinstytucjonalnego „Lepsze stanowienie prawa” między trzema instytucjami.

2.7.2

Komitet z zadowoleniem przyjmuje w szczególności fakt uznania przez trzy instytucje, że system oceny skutków stanowi instrument, który powinien pomóc im w podejmowaniu decyzji na solidnych podstawach, i że nie może on zastąpić decyzji politycznych (4).

2.7.3

Komitet z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Komisja włącza do swoich zintegrowanych, wyważonych i wielostronnych ocen skutków rozwiązania alternatywne, uwzględniające koszt zaniechania działań na szczeblu europejskim i oddziaływanie różnych opcji na konkurencyjność, ale również skutki wniosków dla MŚP i mikroprzedsiębiorstw oraz wymiar cyfrowy i terytorialny (5).

2.7.4

Komitet z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Komisja może uzupełnić swoją ocenę skutków z własnej inicjatywy lub na wniosek Parlamentu Europejskiego lub Rady, lecz ubolewa nad tym, że każda instytucja sama określa sposób organizacji swojej pracy nad oceną. Komitet zwraca się do trzech instytucji o porozumienie się co do wspólnej metodologii dotyczącej oceny skutków, z której również EKES i KR mogłyby korzystać, pracując nad własnymi poprawkami.

2.7.5

Z punktu widzenia Komitetu oceny skutków powinny być przeprowadzane przez same instytucje europejskie. Jednak jeśli z jakichś szczególnych przyczyn planować się będzie skorzystanie z prywatnych konsultantów, Komitet domaga się, aby:

2.8.1

Komitet uważa, że konsultacje z zainteresowanymi stronami i ekspertami nie mogą zastąpić ani konsultacji z partnerami społecznymi, z Komitetem i Komitetem Regionów, które następują w ściśle określonych momentach cyklu ustawodawczego i w granicach ustalonych przez TFUE, ani istniejących konsultacji na szczeblu krajowym, które powinny się opierać na większym udziale partnerów społecznych. Podkreśla, że odpowiednie „mapowanie” zainteresowanych stron ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia właściwej reprezentatywności tych podmiotów i wysokiej jakości procedury konsultacji. Zachęca Komisję, aby w tej kwestii oparła się na rejestrze służącym przejrzystości.

2.8.2

Komitet apeluje, aby konsultacje odbywały się bez szkody dla zorganizowanego dialogu obywatelskiego (art. 11 ust. 2 TUE), dla konsultacji prowadzonych w określonych ramach, takich jak konsultacje z partnerami społecznymi w ramach dialogu społecznego (organizacje pracodawców i związki zawodowe) (art. 154 TFUE), ani dla konsultacji z organami doradczymi, takimi jak Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (art. 304 TFUE).

2.8.3

Komitet podkreśla, że należy zapewnić właściwy rozkład zainteresowanych stron pod względem geograficznym oraz według grup docelowych, ze szczególnym uwzględnieniem grup słabo reprezentowanych, wykorzystując do tego wspomniane „mapowanie” zainteresowanych stron. W ramach analizy odpowiedzi na konsultacje należy zastosować mechanizm uzasadnionego ważenia odpowiedzi (6).

2.9.1

Komitet odnotowuje ogólne cele programu REFIT określone przez Komisję i odsyła w szczególności do swoich opinii (7) w sprawie programu dotyczącego lepszego stanowienia prawa i inteligentnych regulacji. Zdaniem Komitetu tworzenie inteligentnych regulacji nie zwalnia z konieczności przestrzegania przepisów dotyczących ochrony obywateli, konsumentów i pracowników, norm równości między kobietami i mężczyznami lub norm środowiskowych i nie może przeszkadzać w ich doskonaleniu. Regulacje takie powinny również uwzględniać wymiar społeczny rynku wewnętrznego przewidziany w Traktacie, zwłaszcza jeśli chodzi o transpozycję umów negocjowanych w ramach europejskiego dialogu społecznego.

2.9.2

Komitet zauważa, że Komisja dąży do poprawy procesu i jakości instrumentów służących do zagwarantowania optymalnego monitorowania wdrażania przepisów.

2.9.3

Komitet zwraca się do Komisji o to, aby włączyła do swojej tabeli wyników roczną ocenę głównych ilościowych i jakościowych kosztów i korzyści środków programu REFIT, łącznie z oceną poziomu i jakości zatrudnienia oraz ochrony socjalnej, ochrony środowiska i konsumentów.

2.9.4

Komitet podkreśla, że ulepszanie przepisów nie może i nie powinno zastępować decyzji politycznych.

2.10.1

Komitet odnotowuje utworzenie platformy REFIT, w której uczestniczy, a która ma za zadanie analizę propozycji służących zmniejszeniu zbędnego obciążenia administracyjnego i regulacyjnego oraz ułatwieniu stosowania prawodawstwa europejskiego w państwach członkowskich. Zauważa, że z zakresu zadań platformy wyłączone zostały obszary objęte dialogiem społecznym i kompetencjami partnerów społecznych.

2.10.2

Komitet zwraca jednak uwagę, że platforma powinna:

2.10.3

Komitet oczekuje również, że:

2.10.4

Komitet zwraca uwagę na fakt, że duża liczba uczestników tej platformy, bardzo zróżnicowany status podmiotów (państwa członkowskie, partnerzy społeczni, organizacje pozarządowe, członkowie społeczeństwa obywatelskiego), bardzo szeroki zakres tematów wpisanych do porządku dziennego oraz niewielka częstotliwość spotkań nie sprzyjają pogłębionej dyskusji na temat rozpatrywanych przez platformę sugestii.

2.11.1

Komitet podkreśla w tej kwestii, że ma tylko jedno miejsce na forum platformy i uczestniczy w jej pracach na zasadzie rotacji między swoimi trzema grupami, tymczasem jest utworzoną na podstawie Traktatów instytucją reprezentującą różnorodność UE.

2.11.2

Komitet uważa wobec tego, że przydzielenie mu dwóch dodatkowych miejsc umożliwiłoby uwzględnienie trójstronnego charakteru instytucji oraz jej mandatu i w ten sposób odzwierciedlałoby społeczeństwo obywatelskie, które ma ona reprezentować.

2.11.3

Komitet stwierdza, że w grupie zainteresowanych stron platformy brakuje ogólnoeuropejskiej reprezentacji mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw, i zwraca się o jak najszybsze temu zaradzenie.

2.12.1

Komitet zwraca się do Komisji o:

3.1.1

Komitet przypomina, że powinien być traktowany jako pełnoprawny partner instytucjonalny, a nie jako podkategoria zainteresowanych stron o wielu różnych i sprzecznych interesach.

3.1.2

Komitet przypomina, że może wnieść znaczący wkład do tej oceny skutków, mając bezpośredni kontakt z podmiotami działającymi w terenie i korzystając z rozległej sieci organizacji na szczeblu krajowym oraz z wiedzy swoich członków.

3.1.3

Komitet podkreśla, że ta działalność w dziedzinie oceny wzmocni jego stosunki z różnymi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i pozwoli mu jeszcze lepiej odgrywać rolę łącznika między instytucjami a przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego.

3.1.4

EKES wyjaśnia, że podjęta przez niego ocena będzie miała postać zaleceń dotyczących polityki, które będą wskazywały główne aspekty wpływu analizowanej polityki na społeczeństwo obywatelskie, z propozycją najlepszego kierunku działania na przyszłość.

3.1.5

Komitet podkreśla, że musi traktować priorytetowo oceny ex post i oceny jakościowe pozwalające określić wpływ działań ustawodawczych lub danej polityki europejskiej oraz przekazać doświadczenia i odczucia europejskich partnerów gospodarczych i społecznych.

3.1.6

Komitet uważa, że oceny ex post Komisji i Parlamentu, do których Komitet będzie wnosić wkład, powinny być podstawą do dokonania zmian legislacyjnych lub opracowania nowego prawodawstwa, w sprawie których odbywać się będą konsultacje z Komitetem.

3.1.7

Komitet wyraża radość, że w ten sposób będzie mógł w pełni uczestniczyć w cyklu legislacyjnym i uzyskać większe możliwości, jeśli chodzi o współtworzenie przyszłych strategii politycznych UE.

3.2.1

Podczas transpozycji dyrektyw do prawa krajowego państwa członkowskie dodają czasami elementy, które nie są w żaden sposób związane z danym aktem prawa unijnego. Komitet jest zdania, że tego rodzaju dodatki powinny być wyraźnie wskazane albo w samym akcie lub aktach transponujących, albo w dokumentach z nimi powiązanych (8). W tym kontekście Komitet uważa, że nie powinno się używać terminu „nadmiernie rygorystyczne wdrażanie” (gold-plating), ponieważ stygmatyzuje on pewne praktyki krajowe, a zarazem wyklucza zróżnicowane i elastyczne podejście.

3.2.2

Komitet uważa, że w przypadku harmonizacji minimalnej państwa członkowskie powinny zachować zdolność do przewidzenia w swoim prawie wewnętrznym przepisów mających na celu promowanie zatrudnienia, poprawę warunków życia i pracy, odpowiednią ochronę socjalną, trwały wysoki poziom zatrudnienia i przeciwdziałanie wykluczeniu (9), wspieranie i rozwój MŚP oraz wysoki stopień ochrony zdrowia, konsumentów (10) i środowiska (11), nie tworząc jednak zbędnych barier regulacyjnych lub administracyjnych, i że w związku z tym jest rzeczą istotną, aby każdorazowo, gdy to możliwe, przyjmować raczej rozporządzenia niż dyrektywy.

3.2.3

Komitet stwierdza, że bardzo często dążenie we wnioskach ustawodawczych do maksymalnej harmonizacji kończy się wprowadzeniem licznych odstępstw i wyłączeń, czego efektem jest tworzenie i sankcjonowanie kolejnych barier dla rynku wewnętrznego.

3.2.4

Komitet uważa, że może odegrać użyteczną rolę jako pośrednik między ustawodawcami a użytkownikami prawodawstwa UE i wnieść szczególny wkład do sprawozdania z własnej inicjatywy Parlamentu Europejskiego na temat sprawozdania rocznego dotyczącego wdrażania prawodawstwa UE przez państwa członkowskie, skupiając się na uzupełnieniach wprowadzonych przez państwa członkowskie w trakcie transpozycji. Uważa w związku z tym, że w kwestiach metodologicznych przydatna mogłaby być przykładowo analiza przeprowadzona przez jego Centrum Monitorowania Jednolitego Rynku na temat funkcjonowania dyrektywy usługowej w sektorze budownictwa (12) oraz analiza jego Centrum Monitorowania Rynku Pracy dotycząca bezrobocia ludzi młodych (13).

3.3.1

Komitet apeluje, aby program REFIT był mechanizmem działającym dwukierunkowo, tzn. aby nie zakładał z góry, jaki kierunek należy nadać danemu uregulowaniu: dodanie, uzupełnienie, zmianę czy uchylenie aktu ustawodawczego.

3.3.2

Komitet aprobuje ciągły screening i ponowną ocenę dorobku prawnego UE przez Komisję, w szczególności polegające na ocenie adekwatności i wartości dodanej aktów ustawodawczych i nieustawodawczych UE.

3.3.3

Komitet uważa, że zasadnicze znaczenie ma, aby oceny skutków miały charakter zintegrowany i całościowy. Komisja nie powinna skupiać się wyłącznie na wymiarze konkurencyjności. Komitet jest zdania, że istotne jest należyte uwzględnienie wartości dodanej działania UE, a analiza kosztów i korzyści powinna uwzględniać wszystkie aspekty, łącznie z kosztami braku działań.

3.3.4.1

Komitet uważa, że zwiększona liczba kryteriów oceny skutków nie może skłaniać Komisji do powstrzymywania się od działania czy do odrzucenia inicjatywy z powodu tego, że jedno lub kilka kryteriów nie zostało spełnionych. W związku z tym Komisja powinna jego zdaniem zróżnicować wagę poszczególnych kryteriów. Uważa on również, że wielość kryteriów nie może prowadzić do biurokratyzacji procesu decyzyjnego ani do rezygnacji ze stanowienia prawa.

3.3.4.2

Komitet przywiązuje szczególną uwagę do zasady „najpierw myśl na małą skalę” (Think Small First) i do testu MŚP – co pokazał zwłaszcza w swojej opinii w sprawie programu „Small Business Act” (14) – lecz uważa, że nie jest wskazane przyznawanie mikroprzedsiębiorstwom całkowitych zwolnień, za to rozsądniej byłoby przyjąć – w odniesieniu do wniosków ustawodawczych – indywidualne podejście do każdego przypadku na podstawie szczegółowej oceny skutków.

3.3.4.3

Komitet zgadza się, by wnioskom Komisji towarzyszyła szczegółowa ocena skutków oparta na dowodach (evidence-based), lecz podkreśla, że prawodawca unijny powinien korzystać ze swojej swobody decyzyjnej – dbając o pewną równowagę między ochroną zdrowia, środowiska i konsumentów, z jednej strony, a interesem ekonomicznym podmiotów gospodarczych, z drugiej – w dążeniu do realizacji wyznaczonego mu w Traktacie celu zapewniania wysokiego stopnia ochrony zdrowia i środowiska (15).

3.3.4.4

Komitet stwierdza, że mechanizm ten może również dotyczyć ilościowej oceny obciążenia regulacyjnego i administracyjnego, pod warunkiem że w jego ramach:

3.3.4.5

Komitet nie zgodzi się na zaangażowanie się w mechanizm, którego cele są ukierunkowane na ograniczenie dorobku UE według kryteriów ilościowych, bez wcześniejszego zbadania wszystkich jego konsekwencji dla ochrony socjalnej, ochrony środowiska i konsumentów.

3.3.4.6

W odniesieniu do oceny łącznych kosztów (CCA) Komitet stwierdza, że Komisja, oceniając skutki ex ante i ex post jakiejś części prawodawstwa europejskiego, powinna mieć na uwadze fakt, że te nowe koszty dołączają się do istniejących kosztów zapewniania zgodności i wdrażania. Komitet przyznaje, że oceny CCA skupiają się na obliczaniu kosztów finansowych, którymi obarczone jest ustawodawstwo w określonym sektorze, lecz zauważa, że ocena ta nie może prowadzić do tego, by częściowo lub w całości wyłączyć jakikolwiek sektor.

3.3.5.1

Komitet niepokoi się tym, że dyskusja toczy się na coraz wcześniejszych etapach procedury, zanim jeszcze zabiorą głos współustawodawcy i partnerzy społeczni, ci zaś mogą w ten sposób zostać wyłączeni z ustalania warunków debaty, która odbędzie się bez ich udziału.

3.3.6.1

Komitet uważa, że oceny ex post są co najmniej tak samo istotne jak oceny ex ante. Zwraca się do Komisji, aby przedstawiła w związku z tym wytyczne metodologiczne dotyczące kryteriów zrównoważonego rozwoju.

3.3.6.2

Komitet pozytywnie odnosi się do pomysłu bardziej rygorystycznej oceny ex post skutków prawodawstwa UE w ramach cyklu polityki unijnej, w szczególności w odniesieniu do oczekiwanych efektów w dziedzinie rozwoju i zatrudnienia przedstawionych w ocenie skutków towarzyszącej początkowemu wnioskowi ustawodawczemu.

3.3.6.3

Komitet jest zdania, że oceny ex post należałoby realizować w sposób pluralistyczny po upływie rozsądnego czasu od ostatecznego terminu transpozycji do prawa krajowego.

3.3.6.4

Komitet uważa, że oceny ex post są istotnymi narzędziami analizy, a wnioski wyciągnięte z ocen mogą zostać bezpośrednio wykorzystane w ewentualnej ocenie skutków związanej z przeglądem aktu ustawodawczego.

19.8.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 303/54

Sprawozdawca:

Kathleen WALKER SHAW

1.1.

Zmiana charakteru stosunków pracy i zatrudnienia następuje szybko. Przed UE stoi wyzwanie polegające na zachęcaniu do innowacji, rozwoju technologicznego i kreatywności w celu stymulowania i tworzenia zrównoważonej i konkurencyjnej społecznej gospodarki rynkowej. Należy ocenić wpływ tych zmian na rynek i standardy pracy, gospodarkę, systemy podatkowe i systemy zabezpieczenia społecznego oraz płacę zapewniającą utrzymanie na minimalnym poziomie. Zapewnienie równych warunków działania i uczciwej gospodarki cyfrowej pracownikom i przedsiębiorstwom wszystkich rozmiarów i ze wszystkich sektorów oraz zwiększenie umiejętności cyfrowych należą do najważniejszych wyzwań, jakim musimy sprostać. Europa i jej partnerzy społeczni odgrywają kluczową rolę w zagwarantowaniu pozytywnych, sprawiedliwych i trwałych wyników tego procesu oraz w rozwiązaniu wszystkich nierozstrzygniętych kwestii dotyczących praw i ochrony.

1.2.

EKES uważa, że pierwszoplanowe znaczenie ma ochrona jakości systemu zabezpieczenia społecznego w UE i stabilności jego finansowania. Zaleca, by Komisja Europejska i państwa członkowskie, konsultując się z partnerami społecznymi, przeprowadziły badania najlepszych praktyk jako podstawy opracowywania modeli zabezpieczenia społecznego dostosowanych do bardziej elastycznych form zatrudnienia i zapewniających odpowiedni poziom ochrony socjalnej wszystkim pracownikom, w tym osobom samozatrudnionym, które nie są objęte tradycyjnym systemem opieki społecznej. Należy zwrócić na to uwagę podczas tworzenia unijnego filaru praw socjalnych. Z zadowoleniem przyjmujemy fakt, że Komitet rozważa tę kwestię w odrębnej opinii.

1.3.

EKES zaleca dalszą analizę wpływu tych zjawisk na umiejętności oraz ocenę możliwości szkolenia przez całe życie, przekwalifikowania i podnoszenia kwalifikacji dostępnych pracownikom w ramach nowych stosunków pracy, aby uniknąć sytuacji, w której innowacje te prowadzą do podejmowania pracy poniżej kwalifikacji lub mają negatywny wpływ na kwalifikacje, i zapewnić lepsze możliwości zatrudnienia. Priorytetem w UE musi być propagowanie i zwiększanie umiejętności informatycznych wszystkich obywateli.

1.4.

EKES wyraża przekonanie, że na poziomie UE potrzeba więcej danych i analiz na temat zakresu pracy zlecanej za pośrednictwem platform społecznościowych, cech pracowników wykonujących taką pracę, różnorodności nowych form pracy, takich jak umowa bez określenia wymiaru czasu pracy i umowa o pracę na wezwanie, a także nowych zawodów, umów prawa cywilnego, rozmiaru „gospodarki platformowej” (ang. platform economy), sektorów, których ona dotyczy, oraz jej rozmieszczenia geograficznego w UE. Pomoże to w ocenie potrzeb przedsiębiorstw i pracowników korzystających z tego rodzaju form zatrudnienia.

1.5.

Należy bardziej systematycznie gromadzić statystyki dotyczące tych zjawisk za pomocą europejskich badań rynku pracy i sprawozdań na temat rynku pracy, w których należy określać najlepsze praktyki, jeśli takowe występują. Pozwoli to monitorować wpływ nowych form stosunków pracy i zatrudnienia na rynek pracy i gospodarkę oraz ocenić ich wkład w tworzenie zrównoważonych miejsc pracy i zrównoważonego wzrostu, a informacje te wykorzystywać podczas kształtowania unijnej polityki zatrudnienia, w tym w europejskim semestrze i strategii „Europa 2020”. Badania te powinny być finansowane z programu „Horyzont 2020” i innych odpowiednich funduszy UE.

1.6.

Potrzebne są też dane longitudinalne w celu ustalenia skutków nowych form pracy w perspektywie całego życia oraz ich wpływu na zrównoważony charakter pracy w cyklu całego życia (1). Istotne jest również, aby określić zakres, w jakim skutki te są uwarunkowane kwestiami płci lub powiązane z innymi zmiennymi demograficznymi (takimi jak wiek, niepełnosprawność, pochodzenie etniczne lub status migranta).

1.7.

Pilnie potrzebne jest uściślenie statusu prawnego nowych pośredników na rynku pracy, takich jak platformy internetowe, aby umożliwić ich uwzględnienie w oficjalnych statystykach, śledzić ich rozwój oraz ustalić, które normy, obowiązki i zasady prowadzenia działalności powinny obowiązywać, a także wskazać organy regulacyjne odpowiedzialne za inspekcje i egzekwowanie. Jednocześnie należy uznać, że platformy te mogą być źródłem innowacji, możliwości zatrudnienia i wzrostu gospodarczego.

1.8.

EKES zwraca uwagę, że Komisja Europejska przeprowadza obecnie konsultacje na temat dyrektywy w sprawie obowiązku pracodawcy dotyczącego informowania pracowników o warunkach stosowanych do umowy lub stosunków pracy (2), i oczekuje, że problematyka nowych form stosunku pracy zostanie uwzględniona we wnioskach, jeżeli Komisja podejmie decyzję o przeglądzie tych przepisów. Komitet wyraża w szczególności nadzieję, że zostaną podane wyjaśnienia dotyczące nowych form zatrudnienia i stosunków pracy, a jednocześnie uwzględni się potrzeby MŚP. Można by także rozważyć rozszerzenie zakresu stosowania przepisów, tak aby objąć nimi „pracowników”, podobnie jak obowiązek przedstawienia od pierwszego dnia pisemnych wyjaśnień dotyczących warunków pracy oraz określenie minimalnej liczby godzin, aby położyć kres umowom zawieranym bez określenia wymiaru czasu pracy.

1.9.

EKES zaleca, aby w odniesieniu do platform internetowych, zlecania pracy za pośrednictwem platform społecznościowych (crowdsourcing), w odniesieniu do ekonomicznie zależnych osób samozatrudnionych oraz innych nowych form samozatrudnienia, zająć się kwestiami uregulowania działalności pośrednika, odpowiedzialności za wypadki, szkody i brak świadczenia usługi, tak aby chronić pracowników, konsumentów i ogół społeczeństwa. Trzeba uściślić możliwości stosowania istniejących uregulowań unijnych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy do tych nowych form zatrudnienia, jasno określić procedury postępowania w przypadku naruszenia tych uregulowań oraz wymogi w zakresie inspekcji i ubezpieczeń pracowniczych, ubezpieczeń konsumentów i ubezpieczeń od odpowiedzialności cywilnej.

1.10.

Należy upoważnić inspektoraty pracy do tego, by zgodnie z praktykami danego kraju objęły swoimi działaniami tego rodzaju formy zatrudnienia, a ich inspektorzy powinni dysponować odpowiednimi zasobami, posiadać odpowiednie kompetencje i przejść odpowiednie szkolenie. Tworzenie partnerskich stosunków ze związkami zawodowymi, stowarzyszeniami konsumentów lub innymi stowarzyszeniami przedstawicielskimi może pomóc w reagowaniu na problemy społeczeństwa i w dochodzeniu roszczeń. Wymiana dobrych praktyk będzie ważną częścią tego procesu.

1.11.

Należy również przeanalizować wpływ na zakres negocjacji zbiorowych w sektorach, których dotyczy problem, mając na uwadze, że większość pracowników może być wyłączona ze struktur negocjacji zbiorowych i z reprezentacji związkowej. EKES wyraża zaniepokojenie, że w sytuacji, gdy pracownicy są postrzegani jako osoby samozatrudnione, ich prawo do zrzeszania się może być kwestionowane, jeżeliby zrzeszanie się postrzegano jako tworzenie kartelu, co groziłoby naruszeniem unijnych przepisów dotyczących praktyk antykonkurencyjnych. Należy zająć się tego rodzaju problemami, które mogą podważyć to podstawowe prawo, i zaradzić im. Potrzebne są wytyczne na temat stosowania reguł konkurencji do prowadzących działalność na własny rachunek osób o statusie podobnym do pracowników. W tym kontekście stosowanie pojęcia „pracownik” (worker) w rozumieniu MOP zamiast bardziej zawężonego terminu „pracownik najemny” (employee) mogłoby pozwolić lepiej zrozumieć, w jaki sposób stosowane są podstawowe zasady i prawa w pracy (3), korzystania z których nie powinny utrudniać unijne reguły konkurencji.

1.12.

EKES wzywa do zbadania statusu umownego pracowników wykonujących pracę zlecaną za pośrednictwem platform społecznościowych i innych nowych form stosunków pracy i zatrudnienia, jak również zobowiązań umownych pośredników, z uwzględnieniem zdolności takich pracowników do negocjowania lub określania wynagrodzenia, godzin i warunków pracy, dni wolnych, emerytur, praw związanych z macierzyństwem, ubezpieczenia zdrowotnego opłacanego przez pracodawcę i innych praw pracowniczych, a także ochrony praw do wytworzonej własności intelektualnej. Konieczne są również wytyczne w celu wyjaśnienia ewentualnych problematycznych kwestii związanych ze statusem zatrudnienia w zakresie podatków i ubezpieczenia społecznego.

1.13.

EKES zaleca, by Komisja Europejska, OECD i MOP współpracowały z partnerami społecznymi, aby opracować odpowiednie przepisy dotyczące godnych warunków pracy i ochrony osób pracujących online, a także osób zatrudnionych w ramach innych nowych stosunków pracy. EKES jest zdania, że opracowanie podejścia na szczeblu UE byłoby korzystne, przy czym zauważa, że większość działań będzie trzeba przeprowadzić na szczeblu krajowym, sektorowym lub w miejscu pracy.

1.14.

Jak zauważyli europejscy partnerzy społeczni, istotne jest, by Komisja Europejska ułożyła swój program dotyczący polityki zatrudnienia w taki sposób, by uwzględnić cyfrową transformację naszych gospodarek i rynków pracy. Jednocześnie powinna dążyć do zmaksymalizowania możliwości zatrudnienia wysokiej jakości, jakie mogą wyniknąć z digitalizacji naszych gospodarek. Strategie rynku pracy również powinny zmierzać do ochrony osób, które odczują skutki digitalizacji, oraz do ich przekwalifikowania lub podnoszenia ich kwalifikacji. EKES zaleca wprowadzenie w tym zakresie skutecznych praw oraz ochrony, monitorowania i egzekwowania, tak by unikać pogłębiania się nierówności w dochodach i zmniejszania dochodów pozostających do dyspozycji oraz zagwarantować zrównoważony potencjał wzrostu gospodarczego w całej UE.

1.15.

EKES proponuje, aby Komisja Europejska rozważyła możliwości zachęcania do rozwoju platform europejskich w taki sposób, by wytworzona wartość pozostawała w gospodarkach lokalnych, czerpiąc z bogatej europejskiej tradycji wzajemności i współpracy w zakresie koordynacji rynku pracy, często prowadzonej na poziomie społeczności lokalnej i przy aktywnej współpracy związków zawodowych, lokalnych pracodawców i krajowych stowarzyszeń osób samozatrudnionych. Należałoby rozważyć środki, którymi można by wspierać tworzenie przez przedsiębiorstwa trwałych miejsc pracy wysokiej jakości, świadcząc im wsparcie poza początkowym etapem zakładania przedsiębiorstwa (start-up) w celu przejścia do etapu ekspansji (move out), na którym wielu nowym przedsiębiorstwom brakuje obecnie dostępu do finansowania.

2.1.

Szybki rozwój technologii w połączeniu z innymi zmianami gospodarczymi i społecznymi doprowadził do rozwoju nowych form stosunków pracy i zatrudnienia, które przekształcają i współtworzą coraz bardziej złożony krajobraz rynku pracy. Innowacja i kreatywność to ważne czynniki napędzające zrównoważoną i konkurencyjną społeczną gospodarkę rynkową. Kluczowe znaczenie ma to, by osiągnąć równowagę między wspieraniem korzyści gospodarczych i społecznych płynących z tych nowych zmian, zapewniając niezbędne zabezpieczenia dla pracowników, konsumentów i przedsiębiorstw, a przy tym unikając wykorzystywania ich jako środka do obchodzenia uczciwych praktyk na rynku pracy.

2.2.

Nowe formy zatrudnienia mogą sprzyjać tworzeniu nowych możliwości zatrudnienia i zapewniać płynniejsze funkcjonowanie rynków pracy, oferując większą elastyczność zarówno pracownikom, jak i pracodawcom, zwiększając autonomię pracowników i możliwości przystosowania miejsc pracy, wspierając rozwój umiejętności, a także stwarzając większe możliwości osiągania właściwej równowagi między życiem zawodowym a prywatnym. Jednocześnie ważne jest, aby tam, gdzie to możliwe, propagować wysokiej jakości miejsca pracy, dialog społeczny i struktury negocjacji zbiorowych, a także likwidować niejasności w kwestii praw i obowiązków pracodawców i pracowników, statusu zatrudnienia pracowników, zobowiązań z tytułu wypadków, ubezpieczenia i odpowiedzialności zawodowej oraz w kwestii stosowania regulacji prawnych dotyczących podatków, ochrony socjalnej i innych dziedzin. Konieczna jest kompleksowa ocena, na ile istniejący rynek pracy i systemy zabezpieczenia społecznego są w stanie sprostać tym przemianom, aby uniknąć pogłębiania się różnic w dochodach, zapewnić zachowanie godziwych i stabilnych dochodów oraz równowagi między życiem zawodowym a prywatnym.

2.3.

EKES przeanalizował kwestie dotyczące tych kształtujących się tendencji w szeregu opinii (4), które były pomocne w przygotowaniu niniejszej opinii rozpoznawczej. W Niderlandach i na Słowacji – państwach członkowskich, które wystąpiły o niniejszą opinię rozpoznawczą w związku ze sprawowaną prezydencją – odsetek nietypowych form zatrudnienia sięga odpowiednio 60 % i 20 % (5).

2.4.

Opublikowane niedawno sprawozdania Eurofoundu (6) i MOP-u (7) pomogły określić, na czym polega dokonujące się w ciągu ostatnich dziesięciu lat odejście od tradycyjnych stosunków pracy na rzecz bardziej nietypowych form zatrudnienia. MOP stwierdza, że „Trwająca transformacja w obszarze stosunków pracy ma poważne reperkusje ekonomiczne i społeczne. Przyczynia się do wzrostu rozbieżności między dochodami z pracy a produktywnością oraz […] może sprzyjać powstawaniu nierówności w dochodach” (8). Według MOP (9) wśród krajów, dla których dostępne są dane, obejmujące łącznie 84 % całkowitego zatrudnienia na świecie, zaledwie około jedna czwarta (26,4 %) pracowników zatrudniona jest na podstawie umowy na czas nieokreślony, tymczasem w krajach o wysokim dochodzie na podstawie takich umów zatrudnionych jest ponad trzy czwarte pracowników. Mimo że standardowy model zatrudnienia staje się coraz mniej dominujący, pozostaje istotnym elementem europejskiego modelu rynku pracy. MOP podkreśla, jak ważne jest, by rządy, instytucje UE i partnerzy społeczni wskazali i określili nowe formy zatrudnienia, opracowali i dostosowali politykę i przepisy, tak by móc zarządzać zmianą, oraz zapewnili uzyskanie pozytywnych wyników dzięki korzystnemu otoczeniu prawnemu i politycznemu, tak by chronić interesy przedsiębiorstw i pracowników we wszystkich formach zatrudnienia.

3.1.

Gospodarki europejskie odnotowały wzrost w zakresie stosowania licznych form zatrudnienia, które z jednej strony konkurują z tradycyjną normą stałego zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy z określoną liczbą godzin pracy, uzgodnionymi prawami i świadczeniami oraz pełnym włączeniem w krajowe systemy opieki społecznej. Z drugiej strony mogą one prowadzić do tworzenia większej liczby miejsc pracy oraz innowacyjnych metod pracy. Istotne jest zapewnienie jakości takich miejsc pracy zgodnie z nowymi modelami biznesowymi. Niektóre z tych form są powiązane z globalizacją, digitalizacją, zmianami modeli produkcji, takimi jak outsourcingiem pracy wcześniej wykonywanej wewnętrznie, inne wiążą się z wprowadzeniem nowych praktyk w przedsiębiorstwach, a jeszcze inne – z zupełnie nowymi modelami zatrudnienia.

3.2.

Nowe formy pracy otwierają przed jednostkami nowe możliwości zakładania działalności gospodarczej oraz wykonywania zawodów, które wcześniej były dla nich niedostępne, lub wyjścia z szarej strefy pracy nierejestrowanej. Z badań motywacji przedsiębiorców wynika, że więcej osób rozpoczyna nową działalność z przyczyn pozytywnych (np. by maksymalnie wykorzystać dobry pomysł) niż z powodów negatywnych (np. dlatego, że nie mają innych możliwości pracy) (10).

3.3.

Nowe stosunki pracy obejmują takie formy, jak umowa bez określenia wymiaru czasu pracy, umowa o pracę na wezwanie lub umowa obejmująca tylko czas lotu (fly time only), miniprace (mini-jobs), praca na podstawie portfolio (polegająca na uzyskiwaniu dochodu z wielu różnych źródeł), praca oparta na czekach, umowy prawa cywilnego lub współdzielenie stanowiska. Towarzyszy im szereg nowych form umownych, gdzie praca jest organizowana przez pośredników, takich jak „przedsiębiorstwa parasolowe”, „agencje samozatrudnienia”, „agencje współzatrudnienia” lub społecznościowe platformy zlecania pracy. W wielu takich umowach pracowników określa się mianem „niezależnych wykonawców”, „wspólników”, „wykonawców zadania”, „partnerów” lub innymi pojęciami, co sprawia, że ich status zatrudnienia jest czasem niejasny. Chociaż takie formy pracy są często postrzegane jako samozatrudnienie, niektóre z nich nie spełniają kryteriów powiązanych z faktycznym samozatrudnieniem, takich jak zdolność do określania zadań, określanie stawek lub posiadanie wytworzonej własności intelektualnej. W niektórych sektorach, takich jak turystyka, catering i rolnictwo, typowa jest praca przerywana, dorywcza lub sezonowa i konieczny jest pewien stopień elastyczności w odniesieniu zarówno do pracodawcy, jak i pracownika. Niezależnie od tego, czy tego rodzaju pracą zarządza agencja, czy robi się to niezależnie, potrzebne są przepisy dotyczące tego typu umów, aby uniknąć plagi pracy nierejestrowanej.

3.4.

Należy rozróżnić między faktyczną przedsiębiorczością, specjalistami pracującymi na własny rachunek i nowymi formami pracy zależnej na własny rachunek oraz zadbać o wysoką jakość pracy. Nawet w przypadku pracowników posiadających formalne umowy o pracę zmiany w organizacji pracy – ocena na podstawie zadań i praca w systemie realizacji projektów – powodują zmiany w tradycyjnych godzinach pracy, co wpływa na rytm życia i bezpieczeństwo finansowe. W wielu miejscach pracy, takich jak biura obsługi klienta, w rozwiązywaniu nierozstrzygniętych kwestii oraz poprawie warunków pracy skuteczne okazały się dialog społeczny i układy zbiorowe.

4.1.

Digitalizacja może zwiększać produktywność i elastyczność w istniejących przedsiębiorstwach oraz stanowić podstawę dla powstawania nowych sektorów i miejsc pracy, przyczyniając się do wzrostu i konkurencyjności w Europie. Jeżeli zarządza się nią skutecznie, digitalizacja odgrywa też ważną rolę w tworzeniu społecznej gospodarki rynkowej, wspieraniu potrzeb dotyczących równowagi między życiem zawodowym a prywatnym oraz zmniejszaniu różnic w traktowaniu kobiet i mężczyzn pod względem zatrudnienia i zabezpieczenia społecznego. Przydatnym odniesieniem w tej kwestii jest niedawno przyjęte wspólne oświadczenie ETUC, BusinessEurope, CEEP i UEAPME (11).

4.2.

Digitalizacja wywiera istotny wpływ na organizację pracy i zatrudnienie, co wymaga silniejszej uwagi i zarządzania na poziomie politycznym. Zmieniła też stosunki z konsumentami, umożliwiając łatwy dostęp do towarów i usług. Zadowolenie konsumentów wzrosło, ale powstają obawy co do wpływu digitalizacji na gospodarkę. Mechanizmy dochodzenia roszczeń również wymagają poprawy. Proaktywne kształtowanie polityki na szczeblu europejskim i krajowym musi zagwarantować, że oferowany przez digitalizację potencjał zostanie uwolniony, a jednocześnie uda się uniknąć związanych z nią problemów (12).

4.3.

Bardzo wysoki odsetek ludności ma dostęp do internetu z wielu lokalizacji i zasadniczo można się z tymi osobami skontaktować w celach zawodowych w dowolnym czasie i w dowolnym miejscu w celach związanych z pracą, co prowadzi do wzrostu w dziedzinie pracy nomadycznej oraz do zniesienia granic przestrzennych i czasowych między pracą a życiem prywatnym. Elastyczność może być korzystna dla przedsiębiorstw i pracowników tam, gdzie respektowane są interesy obu stron. Potrzebna jest dalsza ocena, czy i w jakim zakresie życie prywatne i rodzinne pracowników wymaga dodatkowej ochrony w czasach wszechobecnej cyfrowej komunikacji mobilnej oraz jakie środki na poziomie krajowym lub europejskim są odpowiednie do ograniczenia tej powszechnej dostępności (13).

4.4.

Rozpowszechnienie umiejętności cyfrowych oraz znajomość standardowego oprogramowania i języków o zasięgu światowym zapewniło pracodawcom możliwość czerpania z zasobów globalnych rynków pracy na zasadzie outsourcingu. Umożliwia to obywatelom europejskim pracę dla klientów na całym świecie bez względu na lokalizację, powoduje jednak też zagrożenie nierówną konkurencją dla przedsiębiorstw i pracowników, ponieważ muszą oni konkurować o te miejsca pracy ze swoimi odpowiednikami z gospodarek niskopłacowych, którzy być może nie przestrzegają podstawowych norm pracy MOP i nie gwarantują godnej pracy.

5.1.

Zmiana technologiczna może wzmacniać rozwój umiejętności, ale może również potencjalnie skutkować wykonywaniem pracy poniżej kwalifikacji w tradycyjnych zawodach. Należy rozważyć wpływ tych zmian na umiejętności, a także ocenić, jakie możliwości szkolenia przez całe życie, przekwalifikowania i podnoszenia kwalifikacji są potrzebne i dostępne pracownikom w ramach tych nowych stosunków. Przedsiębiorstwa współpracujące ze związkami zawodowymi, CEDEFOP i różnymi poziomami sprawowania rządów muszą zagwarantować rozwój umiejętności, aby dostosować się do zapotrzebowania w zmieniającym się świecie pracy. W stawianiu czoła tym wyzwaniom zasadnicze znaczenie ma skuteczne wykorzystanie Europejskiego Funduszu Społecznego i innych zasobów.

5.2.

Zapewnianie ludziom umiejętności wymaganych do rozwoju na wysokiej jakości stanowiskach pracy w obliczu zmieniających się rynków pracy jest kluczowym wyzwaniem i na nim musi się koncentrować przyszły program UE w zakresie umiejętności. Priorytetem instytucji UE i władz publicznych, z aktywnym udziałem partnerów społecznych na wszystkich poziomach, musi być ocena sposobów najlepszego dostosowania umiejętności i zwiększanie umiejętności informatycznych wszystkich obywateli. EKES zauważa, że to zobowiązanie zapisano już w programie prac dotyczącym dialogu społecznego UE na lata 2015–2017.

6.1.

Brakuje wiarygodnych danych statystycznych na temat tych zmian. Należy pozyskać dane na temat zakresu pracy zlecanej za pośrednictwem platform społecznościowych, cech pracowników wykonujących taką pracę, rozmaitych form samozatrudnienia, samozatrudnienia ekonomicznie zależnego, fikcyjnego samozatrudnienia oraz niepewnych form zatrudnienia, rozmiaru „gospodarki platformowej”, sektorów, których ona dotyczy, oraz jej rozmieszczenia geograficznego w UE, co pozwoli porównać sytuację w UE w kontekście globalnym.

6.2.

Potrzebne są również statystyki, które pozwolą monitorować wpływ nowych form stosunków pracy na rynek pracy, polaryzację świata pracy, dochody i gospodarkę, a informacje te wykorzystać w unijnej polityce zatrudnienia, w tym w europejskim semestrze i strategii „Europa 2020”.

6.3.

Potrzebne są też dane longitudinalne, aby ustalić skutki nowych form pracy w perspektywie całego życia oraz ich wpływ na zrównoważony charakter pracy w cyklu całego życia, a także określić zakres, w jakim są one uwarunkowane kwestiami płci lub powiązane z innymi zmiennymi demograficznymi (takimi jak wiek, niepełnosprawność, pochodzenie etniczne lub status migranta). Należy również przeanalizować wpływ na zakres negocjacji zbiorowych w sektorach najbardziej dotkniętych omawianym problemem, mając na uwadze fakt, że wielu pracowników może być wyłączonych ze struktur negocjacji zbiorowych i z reprezentacji w związkach zawodowych, mimo że chcieliby zostać nimi objęci.

6.4.

Badania te powinny być finansowane z programu „Horyzont 2020” i innych odpowiednich funduszy UE.

7.1.

Nowe formy zatrudnienia rozwijają się tak szybko, że stosunki umowne za nimi nie nadążają, dlatego też należy przeanalizować ich status prawny. Pilnego uściślenia wymaga status agencji pośredniczących na rynku pracy i platform online, aby można je było uwzględniać w oficjalnych statystykach, śledzić ich rozwój oraz opracować obowiązujące je normy, obowiązki i zasady prowadzenia działalności, a także wskazać organy regulacyjne odpowiedzialne za inspekcje i egzekwowanie. Różnice w warunkach i definicjach pracownika, pracownika najemnego, osoby samozatrudnionej i stażysty w UE jeszcze bardziej utrudniają ocenę.

7.2.

EKES zwraca uwagę, że Komisja Europejska przeprowadza obecnie konsultacje na temat dyrektywy w sprawie obowiązku pracodawcy dotyczącego informowania pracowników o warunkach stosowanych do umowy lub stosunku pracy (14), i oczekuje, że problematyka nowych form stosunków pracy zostanie uwzględniona w ewentualnych zmienionych przepisach.

7.3.

Platformy internetowe szybko się rozwijają, co wywiera ogólnie pozytywny wpływ na gospodarkę, zatrudnienie i innowację, jednak w niektórych przypadkach rozwijają się one na taką skalę, że istnieje ryzyko powstania monopoli, które mogą potencjalnie zakłócać rynek i prowadzić do nierównej konkurencji. „Gospodarka dzielenia się” i inne nowe modele zatrudnienia nie powinny służyć do tego, by unikać zapłaty godziwego wynagrodzenia, podatków i składek socjalnych, unikać gwarantowania innych warunków i praw pracowniczych przez eksternalizację kosztów na użytkowników i pracowników oraz unikać przepisów obowiązujących przedsiębiorstwa działające poza środowiskiem internetowym. Mogłoby to grozić podważeniem pozycji przedsiębiorstw i pracowników w innych sektorach, naruszając uzgodnione normy, a także równe warunki działania.

8.1.

Zatrudnienie poza siedzibą przedsiębiorstwa może się wiązać z ryzykiem dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, klientów i ogółu społeczeństwa. Praca może być wykonywana w strefach publicznych lub w prywatnych domach, z użyciem niebezpiecznych materiałów lub urządzeń, bez odpowiednich instrukcji lub odpowiedniej odzieży ochronnej. Niejasna może być kwestia odpowiedzialności w zakresie ubezpieczenia, certyfikacji i odpowiedzialności zawodowej. Osoby pracujące online mogą wykonywać intensywną pracę przed monitorem w nieodpowiednim otoczeniu, przy użyciu mebli i urządzeń, które nie spełniają norm ergonomicznych.

8.2.

Sprawa odpowiedzialności za bezpieczeństwo i wypadki to w przypadku niektórych platform internetowych problematyczna kwestia, którą należy rozwiązać, aby chronić pracowników, konsumentów i ogół społeczeństwa.

8.3.

Podczas wysłuchania zorganizowanego w ramach przygotowań niniejszej opinii (15) wskazano na inne kwestie, które należałoby ocenić, w tym wyczerpanie związane z długimi i nieuregulowanymi godzinami pracy oraz stres związany z nieprzewidywalną pracą i dochodami, brakiem płatności za odrzuconą pracę, otrzymaniem złej oceny od klienta, z którą nie można polemizować, „dezaktywacją” na platformie lub odstąpieniem od umowy, problemy związane z organizacją zadań opiekuńczych bez jasno określonego harmonogramu pracy, z izolacją społeczną i połączonymi skutkami pracy na kilku stanowiskach.

8.4.

Istnieje potrzeba uściślenia, na ile te nowe formy zatrudnienia chronione są istniejącymi uregulowaniami unijnymi i krajowymi w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz na ile można stosować procedury postępowania w przypadku naruszenia tych uregulowań, wymogi w zakresie inspekcji oraz ubezpieczeń pracowniczych, ubezpieczeń konsumentów i ubezpieczeń od odpowiedzialności cywilnej. Pomóc w badaniach i analizie w tej dziedzinie mogłaby mieszcząca się w Bilbao agencja UE OHSA.

8.5.

Należy upoważnić inspektoraty pracy do tego, by zgodnie z praktykami danego kraju objęły swoimi działaniami tego rodzaju formy zatrudnienia, a ich inspektorzy, by działać skutecznie, powinni dysponować odpowiednimi zasobami, posiadać odpowiednie kompetencje i przejść odpowiednie szkolenie. Tworzenie partnerskich stosunków ze związkami zawodowymi, stowarzyszeniami konsumentów lub innymi stowarzyszeniami przedstawicielskimi może pomóc w reagowaniu na problemy społeczeństwa i w dochodzeniu roszczeń.

9.1.

Nowe formy zatrudnienia mają wpływ na szeroki i niejednorodny wachlarz zawodów obejmujący pracę występującą wcześniej w gospodarce nieformalnej, pracę niezależną i pracę zwykle wykonywaną przez pracowników bezpośrednich. Ich wprowadzenie może prowadzić do sytuacji, w których te same zadania w takich samych warunkach wykonują pracownicy o różnym statusie, co stwarza nierówności w kwestii ochrony, praw i stawek wynagrodzenia.

9.2.

Wprowadzenie nowych pośredników do stosunków pracy doprowadziło w niektórych wypadkach do braku przejrzystości stosunków między stronami, co utrudnia indywidualne negocjacje warunków zatrudnienia i ogranicza dostęp pracowników do negocjacji zbiorowych.

9.3.

Powstają pytania o to, która strona powinna być postrzegana jako pracodawca i jak należy zdefiniować samozatrudnienie, włączając w to definicję prawną oraz system kar za nielegalne świadczenie pracy i poważniejsze formy wyzysku. Na platformach internetowych istnieje wiele różnych modeli zatrudnienia, włącznie z przykładami platform, które zaoferowały swoim pracownikom status pracowników najemnych w celu poprawy jakości i zmniejszenia rotacji (16). Status pracownika najemnego otwiera drogę do innych praw pracowniczych. W sytuacji, gdy pracownicy są postrzegani jako osoby samozatrudnione, ich prawo do wolności zrzeszania się może być kwestionowane, jeżeliby takie zrzeszanie się mogło być postrzegane jako forma kartelu, co stawiałoby ich w konflikcie z unijnymi przepisami dotyczącymi praktyk antykonkurencyjnych. Należy rozwiązać ten problem, zwłaszcza w sytuacji, gdy rzekomo samozatrudnieni pracownicy są pozbawieni autonomii w definiowaniu zadań i określaniu stawek wynagrodzenia.

9.4.

EKES wnosi, by zbadano status zatrudnienia pracowników wykonujących pracę zlecaną za pośrednictwem platform społecznościowych i innych nowych form stosunków pracy, uwzględniając ich zdolność do negocjowania warunków, formę płatności (i to, kto je ustala) oraz prawo do wytworzonej własności intelektualnej. Badanie powinno prowadzić do opracowania wytycznych dla państw członkowskich, by zgodnie ze swoimi krajowymi praktykami mogły one sprecyzować kwestie opodatkowania, zabezpieczenia społecznego i statusu zatrudnienia pracowników oraz obowiązki tych platform w odniesieniu do godzin pracy, płacy, dni wolnych, emerytur, praw związanych z macierzyństwem, ubezpieczenia zdrowotnego opłacanego przez pracodawcę oraz innych praw pracowniczych.

10.1.

Istnieje potrzeba uściślenia praw pracowników wykonujących prace zlecane za pośrednictwem platform społecznościowych oraz innych pracowników wykonujących pracę w ramach niestabilnych i zmiennych stosunków pracy, w tym w dziedzinach obejmujących:

10.2.

Komisja Europejska, OECD i MOP powinny podjąć współpracę z partnerami społecznymi w celu opracowania odpowiednich przepisów dotyczących godnych warunków pracy i ochrony osób pracujących online, a także osób zatrudnionych w ramach innych nowych stosunków pracy. EKES jest zdania, że opracowanie podejścia na szczeblu UE byłoby korzystne, a zarazem zauważa, że większość działań będzie trzeba przeprowadzić na szczeblu krajowym, sektorowym lub w miejscu pracy.

10.3.

Związki zawodowe i stowarzyszenia osób samozatrudnionych nawiązały niedawno wzajemne kontakty, by wydać zalecenia dotyczące lepszych rozwiązań w dziedzinie ochrony socjalnej i świadczeń oraz ich zakresu.

11.1.

Nowe formy stosunków pracy nie ograniczają się do nisko wykwalifikowanych pracowników fizycznych lub świadczących usługi. Praca bez określenia wymiaru czasu pracy i inne formy pracy na wezwanie rozprzestrzeniają się, obejmując zawody lepiej płatne i wymagające wysokich kwalifikacji, w tym wykładowców, pilotów statków powietrznych oraz pracowników służby zdrowia i innych pracowników świadczących usługi publiczne, co może mieć niekorzystny wpływ na potencjalne zarobki i bezpieczeństwo zatrudnienia.

11.2.

Fakt, że znaczną część prac i usług związanych z ICT i mediami można wykonywać w każdym miejscu świata powoduje dalszy wzrost nierównej konkurencji dla przedsiębiorstw i pracowników, ponieważ taka praca jest coraz częściej przedmiotem outsourcingu w gospodarkach niskopłacowych, co obniża stawki ustalone w ramach negocjacji zbiorowych.

11.3.

Z badań (17) wynika, że digitalizacja prowadzi do polaryzacji zatrudnienia między pracownikami wysoko wykwalifikowanymi i dobrze opłacanymi a pracownikami nisko wykwalifikowanymi i słabo opłacanymi oraz że ofiarą coraz większych nierówności na rynku pracy pada grupa średnio wykwalifikowanych i osiągających średnie dochody pracowników w sektorach bankowości, ubezpieczeń i administracji. Wielu takich pracowników musi podejmować kilka prac, aby utrzymać się na minimalnym poziomie. Jednakże wśród pracowników samozatrudnionych są wysoko wykwalifikowani i doświadczeni specjaliści, którzy są świadomi swej pozycji na rynku, wiedzą, ile są warci, i chcą rzeczywiście prowadzić działalność na własny rachunek lub traktują niezależne zlecenia jako sposób zróżnicowania źródła swoich dochodów, zapewnienia ciągłości na wypadek utraty głównego źródła dochodu, zarabiania na swoich pasjach i poszukiwania nowych szans zawodowych. Obie te rzeczywistości istnieją, a wszystkim należy zagwarantować niezbędne prawa i ochronę.

11.4.

Niektóre nowe formy zatrudnienia powstają z chęci uniknięcia kosztów i zobowiązań występujących w bardziej standardowych formach zatrudnienia. Istnieje ryzyko, że bez skutecznych praw oraz ochrony, monitorowania i egzekwowania liczne nowe formy stosunków pracy doprowadzą do równania w dół w obszarze płac i warunków pracy i będą sprzyjać pogłębianiu nierówności w dochodach, zmniejszać dochód pozostający do dyspozycji oraz ograniczać popyt i potencjał wzrostu gospodarczego w całej UE, co doprowadzi do dalszych długotrwałych problemów makroekonomicznych. Zdolność takich pracowników do określenia poziomu wynagrodzenia i warunków pracy w ramach negocjacji zbiorowych ma kluczowe znaczenie dla zachowania płacy zapewniającej utrzymanie na minimalnym poziomie.

11.5.

Płatność wynagrodzenia w nowych formach zatrudnienia często opiera się nie na stawkach godzinowych, lecz na wykonaniu konkretnych zadań. We wszystkich tych sytuacjach należy zachować zasady sprawiedliwego wynagrodzenia, uwzględniając wszystkie istotne aspekty wynagrodzenia, takie jak jakość wykonanej pracy i wynagrodzenie za czas pracy (18).

11.6.

Jako że funkcjonujące w UE systemy wspierania rodziny i zabezpieczenia społecznego są zróżnicowane, istotne jest, aby ocenić wpływ nowych form zatrudnienia na finansowanie polityki wsparcia rodzin, uznając, że płaca zapewniająca utrzymanie na minimalnym poziomie dla jednej osoby może nie wystarczyć, aby utrzymać rodzinę z dziećmi.

11.7.

Kwestii związanych z płacą nie można postrzegać w izolacji od kwestii problematycznego powiązania między płacami a podatkami/systemami zabezpieczenia społecznego i świadczeń w mniej precyzyjnie zdefiniowanych stosunkach pracy. Raz jeszcze kluczową sprawą jest ustalenie, kto jest pracodawcą i jaki jest status pracownika.

12.1.

EKES uznaje różnorodność systemów w państwach członkowskich i uważa, że konieczne jest przeprowadzenie badań w celu opracowania modeli zabezpieczenia społecznego dostosowanych do bardziej elastycznych rynków pracy oraz zapewniających adekwatne i stabilne dochody gwarantujące godną egzystencję. Należy zwrócić na to uwagę podczas tworzenia unijnego filaru praw socjalnych. Z zadowoleniem przyjmujemy fakt, że Komitet rozważa tę kwestię w odrębnej opinii.

12.2.

Ponieważ rynki pracy stają się coraz bardziej niestabilne, a coraz większy odsetek pracowników to osoby, które nie wiedzą z wyprzedzeniem, kiedy i gdzie będą pracować, wzrasta poziom niezgodności z krajowymi systemami ochrony socjalnej, które opierają się na założeniu, że można zastosować jasne rozróżnienie między statusem bycia „zatrudnionym” a statusem bycia „bezrobotnym”. Taki brak zgodności nie jest korzystny ani dla przedsiębiorstw, ani dla pracowników.

12.3.

Rosnący odsetek pracowników nie może odprowadzać składek do ustanowionych systemów zabezpieczenia społecznego lub nie jest nimi objęty – chodzi tu zasiłki dla bezrobotnych, świadczenia lub ubezpieczenia zdrowotne i emerytalne. Jest to już przedmiotem dyskusji między partnerami społecznymi a rządem w niektórych państwach członkowskich, w których partnerzy społeczni są kluczowymi podmiotami, ale dialog ten należy rozszerzyć na całą UE i zaangażować w niego rządy krajowe, innych partnerów społecznych, stowarzyszenia i dostawców, tak by określić wykonalne i trwałe środki polityczne, przepisy i środki uzupełniające, które mogłyby zagwarantować odpowiedni poziom ochrony socjalnej wszystkim pracownikom – w tym działającym na własny rachunek, pozyskującym zlecenia za pośrednictwem platform społecznościowych i uczestniczącym w gospodarce dzielenia się.

12.4.

EKES odnotowuje, że między państwami członkowskimi istnieją znaczne różnice w zakresie systemów zabezpieczenia społecznego. Podczas gdy istnieje wyraźna potrzeba oceny, na ile systemy zabezpieczenia społecznego są w stanie uporać się z wyzwaniami wynikającymi z przemian w gospodarce i na rynkach pracy, EKES uważa za istotne, by chronić dochody oraz poprawiać ogólną jakość, niezawodność, dostępność i skuteczność systemów podatkowych i systemów zabezpieczenia społecznego w UE, które w wielu państwach członkowskich obecnie zależą od wysokich wskaźników standardowego zatrudnienia i związanych z nim składek. Taka utrata skuteczności stanowiłaby zagrożenie dla struktury europejskiego modelu społecznego i społecznej gospodarki rynkowej, opartych na silnym publicznym zaangażowaniu w finansowanie i świadczenie usług w interesie ogólnym i na skutecznych siatkach zabezpieczenia społecznego.

12.5.

Systemy podatkowe i zabezpieczenia społecznego wymagają dokładnego przeanalizowania, tak aby zapewnić odpowiedni poziom opodatkowania i oskładkowania wszystkich rodzajów dochodów, czy to uzyskanych w sektorach zorganizowanych konwencjonalnie, czy to w ramach gospodarki dzielenia się/platform internetowych. Komitet uważa, że rolę tych platform – tam, gdzie to niezbędne – można by sprecyzować za pomocą przepisów i regulacji, które określałyby ochronę zarówno pracowników najemnych, jak i zatrudnionych na własny rachunek, włączając ich do systemu zabezpieczenia społecznego zarówno w zakresie uregulowań prawnych, jak i składek. UE powinna wspierać i koordynować odpowiednie reformy na szczeblu państw członkowskich, w oparciu o najlepsze praktyki.

13.1.

Platformy internetowe stanowią innowację, która stała się już gospodarczą rzeczywistością w Europie. Obecnie znaczny odsetek takich platform działa jednak poza UE, co pozwala uzyskać znaczne oszczędności przy każdej transakcji w UE, niekiedy sięgające 25 % wartości, przy czym większość z nich jest realizowana za granicą. Platformy te płacą niskie podatki lub nie płacą ich wcale. Dotyczy to również składek na kształcenie, infrastrukturę lub usługi publiczne w miejscach, w których prowadzą one działalność w Europie. Tam, gdzie pracownicy nie są faktycznie samozatrudnieni, mogą pojawić się różnice w płaceniu podatków, składek emerytalnych lub do innych systemów ochrony socjalnej. Należy przeprowadzić ocenę wpływu tych platform na tworzenie zrównoważonych miejsc pracy i wzrost w UE oraz ich wkład w tych obszarach.

13.2.

Komisja Europejska powinna rozważyć możliwości zachęcania do rozwoju platform europejskich w taki sposób, aby wytworzona wartość pozostawała w gospodarkach lokalnych, czerpiąc z bogatej europejskiej tradycji wzajemności i współpracy w zakresie koordynacji rynku pracy, często prowadzonej na poziomie społeczności lokalnej przy aktywnej współpracy związków zawodowych i lokalnych pracodawców. Należałoby rozważyć środki, którymi można by wspierać tworzenie przez przedsiębiorstwa trwałych miejsc pracy wysokiej jakości, świadcząc im wsparcie poza początkowym etapem zakładania przedsiębiorstwa (start-up) w celu przejścia do etapu ekspansji (move out), na którym obecnie wielu nowym przedsiębiorstwom brakuje wsparcia.

19.8.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 303/64

Sprawozdawca:

Mindaugas MACIULEVIČIUS

1.1.

Uznając pilną potrzebę przezwyciężenia wielu gospodarczych, środowiskowych i społecznych skutków produkcji i konsumpcji żywności, EKES wzywa Komisję Europejską i państwa członkowskie do opracowania jednoznacznej unijnej polityki i planu wdrażania z myślą o stworzeniu zrównoważonego, odpornego, zdrowego, sprawiedliwego i przyjaznego dla klimatu systemu żywnościowego, który będzie sprzyjał współpracy i wzajemnemu zrozumieniu wśród wszystkich zainteresowanych stron w całym łańcuchu dostaw żywności. Konieczne jest zapewnienie większej spójności i integracji celów i instrumentów polityki żywnościowej (dotyczących np. rolnictwa, środowiska, zdrowia, klimatu, zatrudnienia itp.) przy uwzględnieniu trzech filarów zrównoważenia.

1.2.

Pilnie potrzebne jest przejście do bardziej zrównoważonych systemów żywnościowych obejmujących wszystkie etapy: od produkcji do konsumpcji – producenci muszą wytwarzać coraz więcej żywności przy jednoczesnym zmniejszaniu wpływu na środowisko, zaś konsumentów należy zachęcać do przechodzenia na diety oparte na zdrowych i odżywczych produktach, które charakteryzują się mniejszym śladem węglowym. UE powinna zintensyfikować wysiłki zmierzające do realizacji celów zrównoważonego rozwoju ONZ, ponieważ stanowią one niezbędne ramy wspólnych działań na rzecz zrównoważonego wyżywienia ludności na świecie do roku 2030.

1.3.

EKES przyznaje, że żaden system produkcji żywności nie jest w stanie sam bezpiecznie wyżywić całej planety, lecz połączenie różnych konwencjonalnych, innowacyjnych i agroekologicznych praktyk mogłoby przyczynić się do lepszego radzenia sobie ze środowiskowymi i klimatycznymi skutkami obecnych systemów produkcji żywności. W szczególności połączenie rolnictwa precyzyjnego, w tym dalszego rozwoju systemów ICT i satelitarnych oraz agroekologii, mogłoby stanowić uzupełnienie rolnictwa konwencjonalnego poprzez dostarczanie zbioru zasad i praktyk mających na celu większe zrównoważenie systemów rolniczych – chodzi tu na przykład o lepsze zastosowanie biomasy oraz lepsze jej przechowywanie i wykorzystywanie, zapewnianie korzystnych warunków glebowych, promowanie dywersyfikacji upraw i ograniczanie do minimum stosowania pestycydów. Dalsze promowanie zamkniętych modeli rolnictwa mogłoby prowadzić do stworzenia rolnictwa wolnego od paliw kopalnych. W ramach reformy WPR wprowadzono zestaw środków (zazielenianie, programy rolno-środowiskowo-klimatyczne itp.), które można uznać za krok w dobrym kierunku.

1.4.

Stabilne i godziwe dochody dla wszystkich podmiotów w łańcuchu dostaw żywności są konieczne do zapewnienia zrównoważonych i stałych dalszych inwestycji w technologie rolnośrodowiskowe i techniki przyjazne dla klimatu.

1.5.

Zapobieganie marnotrawstwu żywności i ograniczanie tego zjawiska jest wspólną powinnością wszystkich podmiotów w łańcuchu żywnościowym. EKES z zadowoleniem przyjmuje plan Komisji, aby w ramach pakietu dotyczącego gospodarki o obiegu zamkniętym utworzyć platformę dla zainteresowanych stron, która ma pomóc w określeniu koniecznych środków oraz umożliwić wymianę najlepszych praktyk w zakresie zapobiegania marnotrawstwu żywności i jego ograniczania. EKES wzywa Komisję do zbadania, w jaki sposób hierarchia wykorzystania żywności jest stosowana w praktyce przez państwa członkowskie, w tym również w odniesieniu do zachęt gospodarczych, z których mogą płynąć niejasne sygnały dla przedsiębiorstw. Popierając skuteczne stosowanie hierarchii postępowania z odpadami, EKES wzywa również do przeglądu rozporządzenia (WE) nr 1069/2009, tak aby zapewnić możliwość wykorzystania żywności nienadającej się do spożycia przez ludzi jako paszy, o ile jest to bezpieczne.

1.6.

Konieczne jest propagowanie zrównoważonych wyborów żywieniowych poprzez zapewnienie konsumentom częstszych okazji do podejmowania takich decyzji. Należy zachęcać do konsumpcji zrównoważonych produktów żywnościowych przez tworzenie silniejszego popytu rynkowego, ekologiczne zamówienia publiczne lub inne metody. W związku z tym EKES wzywa państwa członkowskie do zmiany krajowych wytycznych żywieniowych w taki sposób, aby odzwierciedlały one zasady zrównoważonego rozwoju, oraz do wspierania edukacji żywieniowej w szkolnych programach nauczania. Ponadto UE powinna promować wskazywanie miejsca pochodzenia, tworzenie etykiet wyraźnie informujących o produktach spożywczych w aspekcie zrównoważonego rozwoju, a także ogólnounijne kampanie reklam wizualnych na rzecz zdrowszej żywności i zdrowszych sposobów odżywiania.

1.7.

Polityka UE, w powiązaniu z konkretnymi programami badań i innowacji połączonymi z zachętami finansowymi dla producentów żywności, powinna:

1.8.

Przechodzenie na zrównoważone systemy żywnościowe wymaga kompleksowej polityki żywnościowej, zintegrowanej z szeroko zakrojoną strategią na rzecz biogospodarki, a nie tylko samej polityki rolnej. Zamiast angażować się w debatę tworzącą podziały, trzeba przyjąć interdyscyplinarne podejście, angażujące dyrekcje generalne Komisji, liczne ministerstwa i instytucje państw członkowskich oraz władze lokalne i regionalne i zainteresowane strony reprezentujące systemy żywnościowe, w celu sprostania powiązanym ze sobą wyzwaniom przedstawionym w niniejszej opinii. EKES wyraża nadzieję na dostrzeżenie wzajemnej zależności produkcji i konsumpcji żywności oraz na opracowanie odpowiedniej europejskiej polityki obejmującej różne inicjatywy prywatne i nakreślającej drogę do zrównoważonego rozwoju, zdrowia i odporności. Jednakże wspólna polityka rolna i wspólna polityka rybołówstwa będą również w przyszłości odgrywać ważną rolę w UE.

2.1.

Działając na podstawie wniosku o wydanie opinii złożonego przez niderlandzką prezydencję UE, EKES sporządza niniejszą opinię w celu zwrócenia uwagi na rosnące obawy społeczeństwa obywatelskiego związane ze środowiskowymi, zdrowotnymi, gospodarczymi i społecznymi skutkami produkcji i konsumpcji żywności oraz powiązane wyzwania dotyczące wyżywienia rosnącej ludności Ziemi w obliczu ograniczenia zasobów. Żywność odgrywa bardzo istotną rolę w każdym społeczeństwie; jest zarówno zależna od zasobów naturalnych, jak i wywiera na nie wpływ; oddziałuje na zdrowie publiczne i ma kluczowe znaczenie dla gospodarki europejskiej, stanowiąc największy sektor Unii pod względem zatrudnienia i wkładu w PKB.

2.2.

Według panelu ekspertów wysokiego szczebla (HLPE) ds. bezpieczeństwa żywnościowego i żywienia Komitetu ds. Światowego Bezpieczeństwa Żywnościowego zrównoważony system żywnościowy definiuje się jako „system żywnościowy, który zapewnia bezpieczeństwo żywnościowe i żywienie dla wszystkich w sposób niezagrażający gospodarczym, społecznym i środowiskowym podstawom bezpieczeństwa żywnościowego i żywienia dla przyszłych pokoleń” (1). Przejście na bardziej odporne i zrównoważone systemy żywnościowe dotyczy zatem wszystkich wzajemnie powiązanych działań w zakresie produkcji, przetwarzania, transportu, przechowywania i konsumpcji żywności oraz obrotu nią. Dostrzegana jest również rola globalnych trendów w konsumpcji jako czynnika wpływającego na sposób produkcji żywności i rodzaje produkowanej żywności.

2.3.

EKES zajmie się kwestią zrównoważonych systemów żywnościowych w sposób całościowy oraz skupi się przede wszystkim na kontekście Unii Europejskiej, chociaż rozważone zostaną także skutki zewnętrzne, ponieważ Unia Europejska jest największym eksporterem i importerem produktów rolnych i spożywczych na świecie.

2.4.

Komunikat w sprawie zrównoważonej żywności był planowany na 2014 r., lecz później został wycofany z programu prac Komisji. W planie działania UE dotyczącym gospodarki o obiegu zamkniętym z grudnia 2015 r. podjęto niektóre z tych kwestii i wskazano ograniczenie zjawiska marnowania żywności jako kluczowy priorytet, co odzwierciedliło zobowiązanie podjęte przez UE i państwa członkowskie w kontekście celów zrównoważonego rozwoju ONZ do 2030 r. do zmniejszenia o połowę ilości odpadów spożywczych w przeliczeniu na osobę na poziomie handlu detalicznego i konsumentów oraz ograniczenia strat żywności w łańcuchu produkcji i łańcuchu dostaw (cel zrównoważonego rozwoju 12.3).

3.1.

Międzynarodowy panel ONZ ds. zasobów uznaje, że produkcja żywności ma największy wpływ na środowisko spośród wszystkich sektorów pod względem wykorzystania zasobów na poziomie światowym (2), przy czym jest on znacznie mniejszy w UE. Systemy żywnościowe wykorzystują wiele zasobów naturalnych, w tym grunty, glebę, wodę i fosfor oraz energię, na potrzeby produkcji nawozów azotowych, przetwarzania, pakowania, transportu i schładzania. Nic zatem dziwnego, że mają także wpływ na środowisko na poziomie globalnym, w tym na utratę różnorodności biologicznej, wylesianie, degradację gleby, zanieczyszczenie wód i powietrza oraz emisję gazów cieplarnianych. Ciągła utrata różnorodności biologicznej na poziomie gospodarstw rolnych pozostaje kwestią budzącą poważne zaniepokojenie (3). W ujęciu globalnym większość sektorów gospodarki rybnej jest w pełni lub nadmiernie eksploatowana. Zarządzanie tymi wszystkimi zasobami w sposób wydajny i zrównoważony jest w związku z tym konieczne do zapewnienia ciągłych dostaw zdrowej i niedrogiej żywności.

3.2.

W ujęciu globalnym jedna trzecia żywności produkowanej do spożycia przez ludzi jest tracona lub marnotrawiona, co stanowi 1,6 mld ton żywności i generuje 8 % globalnych emisji gazów cieplarnianych (4). Produkowanie żywności, która nie zostanie skonsumowana, generuje ponad 20 % globalnej presji wywieranej na różnorodność biologiczną i odpowiada za wykorzystanie niemal 30 % gruntów rolnych na całym świecie.

3.3.

Rocznie w UE marnuje się około 100 mln ton żywności  (5), przy czym przewiduje się, że ta ilość wzrośnie o 20 % do 2020 r., jeśli nie zostaną podjęte działania zapobiegawcze. Odpady spożywcze w Europie generowane są w całym łańcuchu dostaw, przy czym szacuje się, że wskaźnik nagromadzenia odpadów na poziomie gospodarstwa domowego wynosi 46 % (6). Należy zauważyć, że w ostatnich latach sektor detaliczny i przemysł wytwórczy poczyniły znaczące starania w celu lepszego zapobiegania marnotrawieniu żywności i ograniczenia go. Wysiłki podejmowane na rzecz większego zrównoważenia łańcucha produkcji i dostaw mają niewiele sensu bez zdecydowanych działań w kierunku ograniczenia ilości odpadów.

3.4.

Bardzo mało wiadomo obecnie na temat strat żywności i wytwarzania odpadów spożywczych na poziomie gospodarstw rolnych (7). Do strat żywności i jej marnotrawienia dochodzi na przykład z powodu braku modernizacji niektórych gospodarstw rolnych, anulowania zamówień i zmienności cen towarów, w wyniku czego dochodzi do zaorywania upraw, jeśli zbieranie plonów jest ekonomicznie nieopłacalne (ale przynajmniej ma to korzystny wpływ na środowisko, gdyż przyczynia się do poprawy zawartości materii organicznej w glebie), lub do wyrzucania i kompostowania żywności nienadającej się do odsprzedaży. Istotny wpływ, jaki zmiana klimatu wywiera na warunki pogodowe, a także na możliwość występowania chorób, to kolejne ważne wyzwanie, z którym będziemy mieli w coraz większym stopniu do czynienia. Uwzględnienie tych skutków pozwala stwierdzić, że co roku ma miejsce wiele działań, które można uznać za marnotrawienie żywności. W porównaniu z resztą świata UE bardzo aktywnie zajęła się tą kwestią, w związku z czym powinna wspierać rozpowszechnianie swoich dobrych praktyk i fachowej wiedzy w tej dziedzinie.

3.5.

Systemy żywnościowe są jedną z przyczyn zmiany klimatu, nieuchronnie pozostając również pod jej wpływem (8). Zmiana klimatu będzie miała wpływ na dostępność podstawowych zasobów naturalnych (wody, gleby), co doprowadzi do istotnych zmian w warunkach produkcji żywności i produkcji przemysłowej na niektórych obszarach (9). Ekstremalne warunki klimatyczne, takie jak powodzie, susze, pożary i silne wiatry, a także dalsze rozprzestrzenianie się chorób roślin i zwierząt związane z klimatem, już dziś wpływają na produkcję żywności, a wpływ ten będzie się w przyszłości zwiększał.

3.6.

Obecnie na świecie obserwuje się jednocześnie niedożywienie oraz skutki nadmiaru żywności w niektórych częściach świata. Około 795 mln ludzi odczuwa głód, podczas gdy liczba osób z nadwagą bądź otyłych na świecie przekroczyła 1,4 mld, co stanowi około 30 % całej dorosłej populacji, przy czym liczba chorób związanych z otyłością szybko rośnie zarówno w krajach rozwijających się, jak i w krajach rozwiniętych (10). Te dane liczbowe wskazują na ogromne dysproporcje w sposobie produkcji, dystrybucji i konsumpcji żywności. Rosnąca liczba ludności i przewidywane zwiększenie o 82 % globalnej konsumpcji mięsa do 2050 r. sprawią, że oba te problemy będą narastać (11). W ostatnich 20 latach, w ciągu których państwa na całym świecie doświadczały urbanizacji i wzrostu gospodarczego, doszło do zmiany żywieniowej, która zmieniła sposób produkcji i konsumpcji żywności. Na całym świecie następuje zmiana zwyczajów żywieniowych polegająca na zwiększaniu ilości produktów złożonych, mięsa i nabiału oraz cukrów i napojów zawierających cukier (12). Jednocześnie coraz więcej ludzi prowadzi siedzący tryb życia, którego skutkiem jest brak aktywności fizycznej.

3.7.

Zwierzęta gospodarskie stanowią ważną i niezbędną część systemów żywnościowych jako źródło białek o wysokiej jakości i innych składników odżywczych, takich jak witaminy i minerały. Zwierzęta gospodarskie odgrywają także istotną rolę w obiegu składników pokarmowych w gospodarstwie i w regionie, jak również w ochronie otwartych i zróżnicowanych krajobrazów, łąk stałych i półnaturalnych siedlisk oraz w ochronie różnorodności gatunkowej. Zapewniają także ludziom dochody, aktywa i środki do życia. Jednocześnie w UE istnieje również wiele gruntów rolnych, które w praktyce nadają się wyłącznie do wypasu zwierząt gospodarskich. W okresie ostatnich 50 lat doszło jednak do ponadczterokrotnego wzrostu globalnej produkcji mięsa i jajek oraz ponaddwukrotnego wzrostu produkcji mleka. W tym samym czasie liczba ludności na świecie uległa jedynie podwojeniu (13). Należy zauważyć, że struktura popytu również uległa zmianie i że zwiększenie produkcji mięsa, mleka i jaj jest powiązane ze wzrostem dochodów, podczas gdy ceny utrzymują się na niskim poziomie.

3.8.

Biorąc pod uwagę żywność roślinną uprawianą na potrzeby ludzi, pasze roślinne uprawiane na potrzeby zwierząt gospodarskich oraz uprawę roślin spożywczych do pozyskiwania nasion i do celów przemysłowych, takich jak biopaliwa, produkujemy obecnie półtorakrotnie więcej żywności niż jest to konieczne do wyżywienia ludności dzisiejszego świata, co powinno wystarczyć do wyżywienia ludności w 2050 r. Jednak obecne światowe poziomy odpadów spożywczych oraz produkcja paszy niezbędnej do podtrzymania rosnącego spożycia mięsa stwarzają popyt na znaczący wzrost produkcji żywności. Aby żywić świat w sposób zrównoważony w roku 2050 i później, wymagane jest połączenie wzrostu i optymalizacji wydajności istniejących gruntów rolnych i rybołówstwa, z zachowaniem stabilności i jakości otoczenia, bezpieczeństwa i zdrowia pracowników oraz sprawiedliwości społecznej, jak również przejście na zrównoważoną dietę oraz trwałe ograniczenie strat żywności i marnotrawstwa żywności.

3.9.

Rosnące ceny produktów i materiałów rolnych oraz zmienność cen w ostatnim dziesięcioleciu stanowiły wyzwanie dla bezpieczeństwa żywnościowego i solidności systemu żywnościowego, jednocześnie rodząc poważne obawy zarówno wśród konsumentów, jak i producentów. Z jednej strony wysokie ceny końcowe nie przyniosły wyższych dochodów producentom żywności: wręcz przeciwnie, zmniejszenie lub zamrożenie dochodów wpłynęło negatywnie na czynnik pracy, zagrażając stabilności dochodów wszystkich podmiotów, z drugiej zaś kryzys gospodarczy nadwyrężył siłę nabywczą konsumentów. Stabilne i godziwe dochody dla wszystkich podmiotów w łańcuchu dostaw żywności są konieczne do zapewnienia zrównoważonych i stałych dalszych inwestycji w technologie rolnośrodowiskowe i techniki przyjazne dla klimatu.

3.10.

Niedawne wydarzenia na rynkach rolnych, zwłaszcza w sektorze mleczarskim, dostarczają jasnych dowodów na takie potencjalne zaburzenia równowagi, których przyczynę stanowi nie tylko nadmierna podaż na rynku, ale także wprowadzanie umotywowanych politycznie zakazów na dotychczasowych rynkach eksportowych. Przyszła stabilność będzie w dużej mierze zależeć od odporności bazy dostaw na kryzysy, w szczególności na najpoważniejszy z nich, czyli zmianę klimatu. Polityka UE powinna intensywnie promować dywersyfikację gospodarstw rolnych, innowacyjne finansowanie, systemy ubezpieczeń na wypadek utraty dochodów oraz inne innowacyjne instrumenty zarządzania rynkiem zapewniające ochronę w przypadku zaburzeń klimatu lub niepokojów na rynkach.

3.11.

Skutki społeczne i skutki w zakresie redystrybucji związane z cenami żywności należy rozpatrywać z perspektywy zarówno producenta, jak i konsumenta. Wielu konsumentów nie stać dziś na żywność najwyższej jakości. W ostatnich latach zmienił się układ sił w łańcuchu dostaw żywności, prowadząc do coraz większej koncentracji producentów żywności i sprzedawców detalicznych na rynku, a w rezultacie do zmiany układu sił przetargowych, w większości z korzyścią dla sektora detalicznego i ze szkodą dla producentów surowców. Kwestia ta będzie przedmiotem odrębnej opinii EKES-u w sprawie bardziej sprawiedliwego łańcucha dostaw żywności.

3.12.

Należy w pełni uwzględniać skutki środowiskowe i klimatyczne, jakość żywności i normy zdrowotne, szerzej zakrojone normy sanitarne i fitosanitarne oraz proces produkcji (ekosystem przemysłowy, w którym dochodzi do produkcji, warunki pracy, kulturowy kontekst produkcji i stosunki pracy), w miarę jak w obliczu braku konkluzji rundy dauhańskiej WTO coraz silniejszy nacisk w światowym handlu kładzie się na negocjacje dwustronne i megaregionalne. Dla UE kluczowe znaczenie ma uniknięcie wszelkiego przenoszenia produkcji żywności do państw trzecich w przypadkach, w których wynikałoby to wyłącznie lub głównie z faktu, że przepisy dotyczące produkcji żywności są w tych państwach mniej restrykcyjne niż w UE. Polityka UE ma ważną rolę do odegrania w ujęciu globalnym poprzez zachęcanie do bezpiecznej i zdrowej produkcji żywności oraz zabranianie importowania wszelkich środków spożywczych niespełniających norm sanitarnych i fitosanitarnych bądź europejskich norm bezpieczeństwa żywności.

3.13.

Od 140 lat spółdzielnie producentów wyraźnie pokazują, że są bardziej odporne na zawirowania na rynkach rolnych oraz starają się przeciwdziałać delokalizacji produkcji rolnej. W związku z tym kluczowe znaczenie ma dalsze, jeszcze intensywniejsze promowanie ukierunkowanej na sektory i regiony współpracy między producentami a spółdzielniami, zwłaszcza małymi. Należy zwłaszcza położyć szczególny nacisk na sektory i regiony o słabo rozwiniętej współpracy.

4.1.

Ograniczenie wpływu rolnictwa, akwakultury i rybołówstwa na środowisko, w tym zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych, wymaga zmiany sposobu produkcji żywności. Aby powstrzymać wyczerpywanie zasobów naturalnych oraz przystosować się do zmiany klimatu i łagodzić jej skutki, wymagane jest przyjęcie bardziej zrównoważonych praktyk. Szereg działań mogłoby poprawić wydajność, zwiększając jednocześnie zrównoważenie środowiskowe i odporność na zmianę klimatu. Obejmują one zwiększenie różnorodności odmian roślin i ras zwierząt, poprawę jakości bydła poprzez hodowlę, hodowlę roślin, poprawę funkcjonalności ekosystemów rolniczych i gospodarki wodnej, promowanie badań naukowych i innowacji oraz stosowanie ich wyników, optymalizację funkcji gleby, ułatwianie transferu wiedzy i szkoleń oraz promowanie zmian technologicznych poprzez wspieranie inwestycji. Należy promować dalszy rozwój unijnych systemów satelitarnych i ośrodków przetwarzania dużych zbiorów danych w celu ułatwienia wczesnego wykrywania ekstremalnych warunków pogodowych i różnych chorób oraz zapobiegania im bądź bycia gotowym na ich wystąpienie. Należy również promować rolnictwo precyzyjne.

4.2.

Zasadnicze znaczenie ma także utrzymanie modelu rodzinnych gospodarstw rolnych w Europie, z czym wiązałaby się konieczność promowania zastępowalności pokoleń w gospodarstwach w celu przeciwdziałania starzeniu się społeczeństwa. Miałoby to pozytywny wpływ na tworzenie miejsc pracy na obszarach wiejskich. Ważne jest także, by móc utrzymać zróżnicowanie produkcji rolnej we wszystkich regionach UE. Szczególną uwagę należy zwrócić na regiony rolnicze znajdujące się w niekorzystnej sytuacji. Należy uznać różne rodzaje gospodarstw oraz wprowadzić w tym celu specyficzne ukierunkowane narzędzia.

4.3.

W ostatnich latach zaczęto reorganizować łańcuchy dostaw żywności w celu stworzenia nowych powiązań producentów z konsumentami oraz powrotu do lokalnej produkcji rolnej i lokalnej produkcji żywności. Reorganizacja ukierunkowana jest na rolnictwo wspierane przez społeczność lokalną, krótkie łańcuchy dostaw, alternatywne sieci żywności, lokalne systemy rolnicze i sprzedaż bezpośrednią. Nawet jeśli dany sektor jest stosunkowo mały, należy nadal go wspierać, ponieważ wpływa on bardzo pozytywnie na sprzedaż wysokiej jakości świeżej, zdrowej i tradycyjnej żywności, z pozytywnymi skutkami pod względem społecznym i gospodarczym. Duży wkład mają tu również MŚP. Należy podkreślić szczególną rolę gmin miejskich, gdyż ułatwienie producentom sprzedaży bezpośredniej wymaga zapewnienia na obszarach miejskich koniecznej infrastruktury i odpowiednich inwestycji. Dobre praktyki stosowane przez sektor prywatny również zasługują na wsparcie, na przykład gdy taka infrastruktura tworzona jest z prywatnej inicjatywy lokalnych centrów handlowych.

4.4.

Aby stymulować bardziej zasobooszczędną produkcję żywności, za sprawą reformy wspólnej polityki rolnej (WPR) wprowadzono zestaw środków, w tym obowiązkowe zazielenianie, programy rolnośrodowiskowe oraz szerokie wsparcie ze strony systemu doradztwa rolniczego i badań stosowanych, z myślą o rozwiązaniu problemów związanych z bezpieczeństwem żywnościowym, zmianą klimatu i zrównoważonym gospodarowaniem zasobami naturalnymi, dbając przy tym o tereny wiejskie i o utrzymanie gospodarki wiejskiej. Wprowadzenie tego zestawu można uznać za ważny krok w dobrym kierunku, przy czym możliwe jest dalsze usprawnienie jego wdrażania zarówno pod względem ograniczania biurokracji, jak i zwiększania związanych z tym korzyści.

4.5.

W odniesieniu do łańcucha w obszarze rybołówstwa ważne jest zapewnienie odpowiedniej równowagi między kwestiami zdrowotnymi a zrównoważonym rozwojem, gdyż konsumpcja ryb jest zdrowa, ale nadmierna presja wywierana na sektor gospodarki rybnej stoi często w jaskrawej sprzeczności ze zrównoważonością ekologiczną. Przeprowadzona w 2013 r. reforma wspólnej polityki rybołówstwa powinna zapewnić wkład w bardziej wydajne wykorzystanie zasobów rybnych, w szczególności poprzez obowiązkowy cel, jakim jest maksymalny podtrzymywalny połów ustanowiony w odniesieniu do wszystkich europejskich stad. Ważny jest także zrównoważony rozwój modeli akwakultury morskiej i śródlądowej.

4.6.

W pakiecie dotyczącym gospodarki o obiegu zamkniętym UE i państwa członkowskie zobowiązały się zrealizować przyjęty przez ONZ cel zrównoważonego rozwoju nr 12.3 dotyczący zmniejszenia o połowę ilości odpadów spożywczych do 2030 roku. Aby przyczynić się do realizacji tego celu, hierarchia wykorzystania żywności powinna stanowić wiodącą zasadę zarządzania zasobami żywnościowymi, a każda polityka UE w tym zakresie powinna obejmować zachęty gospodarcze wspierające tego rodzaju działalność. Pomogłoby to uniknąć występującej obecnie sytuacji, kiedy to często tańszym rozwiązaniem jest składowanie nadającej się do spożycia żywności na wysypiskach odpadów niż jej przygotowanie i dostarczenie do banków żywności.

4.7.

Zrównoważone zarządzanie zasobami wymaga także zwiększenia wysiłków na rzecz ponownego użycia odpadów z zachowaniem ich jak największej wartości. Nowe badania porównujące koszt przygotowywania żywności w 28 państwach UE na potrzeby jej redystrybucji, wykorzystania jako paszy, przeznaczenia do rozkładu beztlenowego lub unieszkodliwienia na składowiskach odpadów pomogłyby określić rolę zachęt gospodarczych we właściwym stosowaniu unijnej hierarchii postępowania z odpadami. Sektor hotelarstwa i gastronomii nadal napotyka problemy w przekazywaniu żywności w formie darowizn, a związane z tym przepisy są mało znane. Jest to kluczowy obszar, w którym szczególnie użyteczne byłyby europejskie wytyczne szeroko rozpowszechniane wśród przedsiębiorstw w sektorze gastronomii i hotelarstwa.

4.8.

W pakiecie dotyczącym gospodarki o obiegu zamkniętym wskazano również potrzebę sprecyzowania obecnych wytycznych dotyczących wykorzystania jako paszy żywności nienadającej się do spożycia przez ludzi. Solidne prawodawstwo regulujące stosowanie nowych technologii sterylizacji odpadów spożywczych na scentralizowanym szczeblu przemysłowym mogłoby zapewnić bezpieczeństwo mikrobiologiczne pasz, a jednocześnie doprowadzić do stworzenia nowych miejsc pracy i możliwości inwestycyjnych oraz osiągnięcia korzyści dla środowiska wynikających z bardziej efektywnego stosowania hierarchii postępowania z odpadami.

4.9.

Zważywszy, że świadomość konsumencka i akceptacja ze strony konsumentów mają zasadnicze znaczenie, należy rozpowszechniać materiały szkoleniowe dotyczące żywności, zrównoważenia produktów spożywczych i marnotrawienia żywności, w celu zwiększania wartości środków spożywczych i wspierania systemowych zmian w zachowaniu. Dostępne już są moduły dla szkół podstawowych i średnich oraz uniwersytetów, a także specjalistyczne programy w sektorze rolnictwa, produkcji oraz gastronomii i hotelarstwa, opracowane w oparciu o zestaw różnorodnych dobrych praktyk.

4.10.

Od kilku już lat UE proaktywnie wspiera działania na rzecz zmniejszenia marnotrawienia żywności. Wiodący przykład UE w realizacji celu 12.3 będzie odgrywał kluczową rolę w osiągnięciu tego celu w skali globalnej, na przykład poprzez rozpowszechnianie europejskich dobrych praktyk i wiedzy fachowej.

4.11.

Wpływ zmiany klimatu odczuwany jest we wszystkich aspektach bezpieczeństwa żywnościowego – nie tylko w odniesieniu do plonów i upraw, ale także w kontekście zdrowia rolników, rozprzestrzeniania się szkodników i chorób, utraty różnorodności biologicznej, braku stabilności dochodów, jakości wody itp. Obawy może budzić również utrata gruntów ornych w wyniku degradacji gleby i urbanizacja użytków rolnych. W związku z tym nadal należy traktować priorytetowo wykorzystanie gruntów do produkcji żywności. Instytucje i sektor prywatny odgrywają bardzo istotną rolę w zapewnianiu odporności systemów żywnościowych, np. poprzez udoskonalanie systemów zabezpieczenia społecznego w celu ograniczenia wstrząsów odczuwanych przez gospodarstwa domowe oraz zapewnianie ciągłych inwestycji w technologie niskoemisyjne w sektorze rolnym i spożywczym; poprawę dywersyfikacji upraw i rozwój zasobów genetycznych; inwestowanie w odporny rozwój rolnictwa zarówno na terenie gospodarstw, jak i poza nimi; oraz wdrażanie systemów sprzyjających lepszemu zarządzaniu ryzykiem związanym ze zmianą klimatu.

4.12.

Mając na uwadze gospodarczy filar zrównoważenia, Komisja i państwa członkowskie muszą uwzględnić możliwości zarówno w zakresie łagodzenia, jak i sekwestracji, zapewniając jednocześnie wszelkie środki w ramach wsparcia finansowego na potrzeby wdrożenia i promowania innowacyjnych mechanizmów współpracy partnerstw publiczno-prywatnych. Dodatkowe wskaźniki dotyczące wzrostu wydajności rolnictwa, dostępnych gruntów, sposobów odżywiania oraz strat żywności i jej marnotrawienia dopełniłyby obrazu wpływu systemów żywnościowych na zmianę klimatu.

4.13.

Zdrowe wybory żywieniowe są często wyborami zrównoważonymi (14), zwłaszcza w ramach zbilansowanej diety. Na przykład spożywanie większej ilości sezonowej, lokalnej i zróżnicowanej żywności pochodzenia roślinnego jest korzystne zarówno dla zdrowia, jak i dla środowiska. Zdrowsze nawyki żywieniowe zmniejszają również ryzyko występowania chorób przewlekłych, obniżają koszty opieki zdrowotnej oraz ograniczają zmniejszenie wydajności pracy w gospodarce. Należy ustanowić zasady opracowywania wytycznych dotyczących zdrowego i zrównoważonego odżywiania, które mogłyby być uwzględniane przez państwa członkowskie. Wytyczne dotyczące odżywiania i zamówień publicznych mają bezpośredni wpływ na konsumpcję, jeśli są stosowane przez instytucje publiczne, takie jak szkoły i szpitale. Należy także wziąć pod uwagę zmianę żywieniową, jaka zachodzi na całym świecie, oraz rolę UE w tworzeniu pozytywnego wzorca zrównoważonego odżywiania. Za dobry przykład w tym zakresie można uznać fleksitarianizm, polegający na ograniczaniu konsumpcji mięsa co najmniej raz w tygodniu, propagowany na przykład w Niderlandach.

4.14.

Inicjatywy takie jak unijny program dopłat do żywności w szkołach, obejmujące doradztwo w zakresie odżywiania oraz dystrybucję pełnowartościowych produktów, przyczyniają się do bardziej zrównoważonego sposobu odżywiania. Komisja powinna zachęcać państwa członkowskie do zachęcania do zdrowej i zrównoważonej konsumpcji. Należy promować ogólnounijne kampanie reklam wizualnych na rzecz zdrowej żywności; może to być również dobrym sposobem na zwiększenie konsumpcji lokalnej podczas zawirowań na światowych rynkach.

4.15.

Jako że konsumenci coraz bardziej przyzwyczajają się do kupowania produktów spożywczych po niskiej cenie, należy ponownie zwrócić uwagę na prawdziwą wartość żywności. W tanich produktach nie uwzględnia się efektów zewnętrznych takich jak koszty związane z uzdatnianiem wody. Jak wspomniano wyżej, niezbędna jest edukacja żywieniowa w szkołach, jak również zrozumienie prawidłowych wzorców żywieniowych i nabycie podstawowych umiejętności kucharskich sprzyjających dobremu zdrowiu dzięki domowym posiłkom przygotowywanym zgodnie z zaleceniami żywieniowymi oraz zasadą ograniczania marnowania żywności.

4.16.

Warto odnotować, że niderlandzkie Ministerstwo Zdrowia, Opieki Społecznej i Sportu zainicjowało ze związkami producentów, sprzedawców detalicznych oraz stowarzyszeniami z sektora gastronomii i hotelarstwa porozumienie w sprawie udoskonalenia składu żywności, co sprawia, że produkty są zdrowsze, a zdrowe wybory są wyborami najprostszymi. Porozumienie to obejmuje ambitne cele w odniesieniu do stopniowego ograniczania ilości soli i tłuszczów nasyconych w środkach spożywczych oraz kaloryczności środków spożywczych do 2020 r. przy jednoczesnej minimalizacji zauważalnych zmian w profilach smakowych (15). W niniejszej opinii wzywa się do wdrożenia unijnych ram dla krajowych inicjatyw dotyczących wybranych składników odżywczych, tj. niedawno zatwierdzonego załącznika dotyczącego dodatku cukrów.