20.7.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 264/1

Sprawozdawca:

José María ZUFIAUR NARVAIZA

1.1

EKES zgadza się z potrzebą dokonania przeglądu obecnej europejskiej strategii bezpieczeństwa (ESB) z 2003 r., tak aby odpowiadała ona kontekstowi międzynarodowemu, który uległ zasadniczej zmianie. Jako organ doradczy instytucji europejskich i przedstawiciel zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego uważa za konieczne, aby w procesie opracowania nowej strategii zasięgano jego opinii oraz wykorzystywano ustrukturyzowany udział społeczeństwa obywatelskiego. Zdaniem EKES-u należałoby częściej przeprowadzać przeglądy globalnej strategii. Przykładowo co pięć lat, w koordynacji z kadencją Parlamentu i Komisji.

1.2

UE stawia czoła sytuacjom kryzysowym, których zasadnicze cechy to dezintegracja społeczna, współzależność, słabość instytucjonalna i nierówność o charakterze globalnym. Weszliśmy w erę, w której wykluczenie społeczne jest kluczowym czynnikiem konfliktów, w odniesieniu do którego interwencja wojskowa jest w oczywisty sposób niewystarczająca.

1.3

Coraz większa konkurencja w wymiarze geopolitycznym i geogospodarczym oraz wysiłki niektórych potęg zmierzające do podziału świata na strefy wpływów oddziałują na europejski model strategiczny oparty na współpracy i pozytywnej warunkowości, co wymaga jego dostosowania.

1.4

Zdaniem EKES-u w tak złożonej sytuacji międzynarodowej Europejczycy będą zdolni do obrony swoich wartości i interesów wyłącznie poprzez dalsze ujednolicenie celów, kierunków polityki i środków. Europejska polityka zagraniczna zaczyna się w domu, ponieważ polityki zewnętrznej nie da się oddzielić od polityki wewnętrznej.

1.5

Obywatele europejscy przestaną odczuwać obecne rozczarowanie, poczują się Europejczykami i zaangażują się na rzecz Unii, jeśli skieruje się ona w innym kierunku i zacznie upowszechniać swoją wolność, bezpieczeństwo i dobrobyt, pełniąc rolę obrońcy równości, zarówno w Europie, jak w reszcie świata.

1.6

Niezbędne jest zwiększenie politycznej integracji Europy, aby móc myśleć o suwerenności w zglobalizowanym świecie, aby podejmować decyzje w celu odzyskania entuzjazmu dla integracji europejskiej i odnowienia umowy społecznej oraz aby rozwiązać problem deficytu demokratycznego.

1.7

Polityka zagraniczna i wspólna europejska polityka bezpieczeństwa i obrony, które należałoby zaopatrzyć w większe środki, wymagają stosowania elastyczniejszych metod pracy, które byłyby jednocześnie lepiej skoordynowane pomiędzy państwami członkowskimi a instytucjami europejskimi.

1.8

Obrona UE wymaga większej koordynacji i wspólnego planowania w perspektywie przyszłej europejskiej unii obronnej. W tym celu konieczne są większe środki finansowe oraz rozwój europejskiego sektora obronnego. Trzeba również unikać powielania wydatków dzięki łączeniu instrumentów i dzieleniu się nimi (pooling and sharing). Kluczowe jest także lepsze zarządzanie i spójna struktura instytucjonalna, obok promowania szeroko zakrojonych wspólnych projektów. Nie może to naruszać stosunków transatlantyckich ani ścisłej współpracy z sojuszami i organizacjami, w skład których wchodzi większość państw UE, jak np. z NATO.

1.9

Zdaniem EKES-u priorytety nowej globalnej strategii powinny być następujące: a) wzmocnienie drogi do członkostwa krajów kandydujących, zwłaszcza z Bałkanów Zachodnich, oraz stabilizacja wschodniego i południowego sąsiedztwa, z uwzględnieniem przepływów migrantów i uchodźców; b) prowadzenie wzmocnionej, skuteczniejszej i bardziej dostrzegalnej wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony w oparciu o silną i lepiej określoną europejską bazę technologiczno-przemysłową sektora obronnego (EDTIB); c) wzmocnienie skutecznego, zreformowanego wielostronnego systemu na rzecz bezpieczeństwa, zarządzania społeczno-gospodarczego oraz rozwoju; d) promowanie handlu i inwestycji. Wymienione priorytety muszą być podporządkowane dwóm wymiarom przekrojowym: szeroko rozumianemu zrównoważonemu rozwojowi i wzmacnianiu organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

1.10

UE ze swoją tradycyjną wielostronną dyplomacją prewencyjną powinna być siłą normalizującą i działającą konstruktywnie, promującą rządy sprzyjające integracji i opowiadającą się za uczestnictwem gospodarek wschodzących w instytucjach wielostronnych.

1.11

Zasadniczym celem globalnej strategii UE, która zrodziła się, by umocnić pokój w Europie, powinno być utrzymywanie i krzewienie pokoju. Kluczowe dla tego celu są polityka bezpieczeństwa i obrony, działania dyplomatyczne i rola społeczeństwa obywatelskiego.

1.12

W odniesieniu do kryzysu uchodźczego EKES uważa, że zasadnicze znaczenie ma opracowanie przez UE wspólnej polityki uchodźczej, azylowej i imigracyjnej, którą realizowałaby jedna instytucja europejska. Zapewniłoby to wspólne, proporcjonalne i solidarne wywiązywanie się przez europejskie państwa z ich zobowiązań.

1.13

EKES sądzi, że należy wprowadzić zmiany w systemie przydzielania europejskich środków na rzecz rozwoju, aby uczynić je elastyczniejszymi, wielofunkcyjnymi i dostosowanymi do konkretnych okoliczności.

1.14

Szereg porozumień handlowych na wielką skalę będących w trakcie negocjacji lub procesu ratyfikacji, oprócz aspektów czysto handlowych, nabiera niekwestionowanego znaczenia geopolitycznego. Podstawowym elementem przyszłej globalnej strategii UE będzie zajęcie się oddziaływaniem geopolitycznym tego rodzaju porozumień, wzmocnienie relacji wielostronnych i unikanie napięć między blokami handlowymi. Z uwagi na to, że porozumienia te mają wpływ na styl życia, w opinii EKES-u należy zająć się wnioskami i wątpliwościami w odniesieniu do tych porozumień przedstawianymi przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego oraz przez ogół obywateli.

1.15

Wzmacnianie społeczeństwa obywatelskiego, jego działań i powiązań równoległych do działań dyplomatycznych ma zdaniem EKES-u zasadnicze znaczenie dla wdrożenia polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE. Dlatego Komitet wzywa do jednoznacznego włączenia tego elementu do celów priorytetowych WPZiB.

1.16

Uważamy, że EKES, jako organ doradczy instytucji europejskich i przedstawiciel wszystkich dużych organizacji zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego państw członkowskich, jest najlepiej przygotowany do pełnienia funkcji znaczącego partnera instytucji UE zaangażowanych we wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa UE, w szczególności Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych (ESDZ) i Komisji Europejskiej.

1.17

W związku z tym Komitet proponuje wspólne przeanalizowanie wspomnianych priorytetów i sposobu sformalizowania współpracy między ESDZ a EKES-em.

1.18

Komitet oferuje ESDZ swą pomoc w opracowaniu sprawozdania oceniającego na temat aktualnego zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego w politykę zagraniczną UE.

1.19

Proponujemy zorganizowanie w siedzibie EKES-u, w obecności wysokiej przedstawiciel, dorocznego wysłuchania na temat polityki zagranicznej i bezpieczeństwa z udziałem głównych europejskich organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

2.1

EKES zauważa, że niezbędna jest strategia obejmująca wszystkie instrumenty działań zewnętrznych UE, w tym w zakresie bezpieczeństwa i obrony, w obrębie spójnych i zaktualizowanych ram ogólnych. W związku z tym konieczne są zmiany celów, priorytetów, interesów i instrumentów europejskich działań zewnętrznych z zachowaniem całościowej perspektywy wykraczającej poza podejście fragmentaryczne i opór na szczeblu krajowym oraz wzmacniającej koordynację i elastyczność (1)  (2).

2.2

Pomimo znaczących postępów społecznych w różnych kwestiach objętych milenijnymi celami rozwoju, inne zjawiska, takie jak utrata znaczenia Zachodu, konsolidacja nowych sił wschodzących, rosnące oddziaływanie technologii informacyjnych, tendencje demograficzne i zwiększanie się nierówności czynią bardziej złożonym światowy kontekst geopolityczny, w którym trudniej będzie upowszechniać model oparty na normach i wartościach społeczeństw otwartych. Zachodzi to w ramach instytucji wielostronnych, które nie dostosowały się do nowego wielobiegunowego świata. W konsekwencji normy międzynarodowe ulegają destrukcji, a jednocześnie zmieniają się wymiary znaczenia geopolityki. Większa liczba podmiotów, łącznie z podmiotami niepaństwowymi i przedsiębiorstwami ponadnarodowymi, oraz rozwój technologii przełomowych, utrudnia ustanowienie strategicznej agendy i zarządzanie złożonymi środowiskami.

2.3

Najpilniejsze wyzwania stojące przed UE to: zarządzanie przepływami migracyjnymi, zabezpieczenie Europy przed zagrożeniem terrorystycznym, a także zapobieganie możliwej agresji militarnej oraz cyberagresji wobec państw członkowskich UE. Inne wyzwania, zagrożenia i niebezpieczeństwa mają obecnie charakter zasadniczo globalny: zmiana klimatu, kryzysy finansowe i gospodarcze, uchylanie się od opodatkowania, korupcja, przestępczość zorganizowana, pandemie, kryzysy humanitarne itp. Unia musi odegrać swoją rolę w każdej z tej dziedzin. WPZiB musi stać się skutecznym narzędziem w o wiele większym stopniu niż obecnie, w celu ochrony interesów Unii i państw członkowskich, co ma zasadnicze znaczenie dla szerszego zaangażowania się tych państw w politykę zagraniczną i bezpieczeństwa UE. Jak stwierdziła wysoka przedstawiciel i wiceprzewodnicząca: „Potrzeba nam strategii proaktywnie chroniącej naszych interesów, mając na uwadze, że integralną częścią naszych interesów jest upowszechnianie naszych wartości”.

2.4

Od uruchomienia strategii z 2003 r. miały miejsce dwie znaczące zmiany strukturalne.

2.4.1

Pierwsza z nich wiąże się z faktem, że mamy do czynienia z sytuacjami kryzysowymi, których zasadnicze cechy to dezintegracja społeczna, współzależność, słabość instytucjonalna i nierówność o charakterze globalnym. Obecnie globalizacja wiąże się z bliskością, widocznością oraz gęstością zaludnienia. Nierówność stała się parametrem globalnym. To natężenie kontrastów społecznych leży u podstaw masowego przemieszczania się. Coraz większa unifikacja świata jednocześnie pełnego skrajnych nierówności jest źródłem niestabilności i niepewności. Weszliśmy w erę konfliktów wykluczenia społecznego, w odniesieniu do których interwencja wojskowa jest w oczywisty sposób niewystarczająca. Stoimy przed kwestię społeczną na skalę światową, którą trzeba zdiagnozować, a następnie na nią zareagować, jak uczyniono w XIX i XX wieku w krajach europejskich, a w kontekście międzynarodowym poprzez pionierską deklarację filadelfijską z 1944 r. W tym celu konieczne będzie opracowanie strategii politycznych w dziedzinie przepisów, solidarności i współpracy.

2.4.2

Druga zmiana polega na ponownym zwiększeniu się znaczenia konkurencji geopolitycznej, nie tylko w europejskim sąsiedztwie. Zależymy od naszego położenia geograficznego. Konflikty np. na Ukrainie, w Syrii, Iraku, Libii czy w regionie Sahelu dotyczą nas bezpośrednio z punktu widzenia handlu, terroryzmu dżihadzkiego, dostaw energii czy przemieszczania się uchodźców lub migrantów. Ma to wpływ na strategiczny model europejski, oparty na współpracy i pozytywnej warunkowości.

2.4.3

Nadal aktualne jest stwierdzenie zawarte w obecnej strategii: „najlepszą gwarancją naszego bezpieczeństwa jest świat złożony z dobrze rządzonych państw demokratycznych”. Jednak strategia ta uwidoczniła niektóre niedociągnięcia: 1) ogólnie rzecz biorąc, opisana koncepcja nie doprowadziła do spodziewanych rezultatów, z wyjątkiem niektórych przypadków, związanych zwłaszcza z procesami przystąpienia do UE; 2) istnieją inne wizje opracowane na podstawie konkretnych interpretacji religii, jak ma to miejsce w przypadku samozwańczego Państwa Islamskiego, lub na podstawie swoistego autorytarnego nacjonalizmu, jak w przypadku Rosji, Chin (wielkich potęg bezpośrednio wpływających na szeroko rozumiane sąsiedztwo UE, których koncepcja geopolityki opiera się na strefach wpływu; 3) często nie uwzględniano różnorodności państw, z którymi UE chciała się stowarzyszyć; 4) często mieliśmy do czynienia z niespójnością między przesłaniem UE a prowadzoną przez nią polityką; 5) nie uwzględniano w wystarczającym stopniu faktu, że demokracji i praworządności nie można wprowadzić z zewnątrz, tylko muszą one powstać samoistnie wewnątrz danego państwa.

2.5

Z myślą o ochronie swoich uniwersalnych zasad i wartości, UE powinna dostosować swoją strategię, tak by bardziej skutecznie je propagować za pomocą koncepcji zwanej przez ESDZ „idealizmem pragmatycznym”.

3.1

Powszechnie przyjmuje się, że polityka zagraniczna jest przedłużeniem polityki wewnętrznej. Dlatego ich skuteczność wymaga, by miały one te same cele oraz były zintegrowane, skoordynowane i spójne w swoich najważniejszych wspólnych aspektach. Zdaniem EKES-u dwa kluczowe filary globalnej strategii w zakresie unijnej polityki zagranicznej buduje się w domu.

3.1.1

Pierwszym z nich jest podstawowy element atrakcyjności UE na świecie – jej model życia oparty na wolności, prawach człowieka i spójności społecznej całej ludności. Nierealistyczne wydaje się myślenie o lepiej ustrukturyzowanej, wspólnej i skutecznej polityce zagranicznej i bezpieczeństwa UE bez odwrócenia procesu wzrostu nierówności gospodarczych i społecznych pomiędzy jej członkami, osłabienia jej modelu społecznego, objawów braku solidarności i zaufania, wycofywania się w stronę przestrzeni narodowych, trudności w podejmowaniu wspólnych decyzji, rosnącego braku zaangażowania obywateli czy rozwoju ruchów populistycznych, ksenofobicznych i eurofobicznych. Należy koniecznie wzmocnić zintegrowanie Europy na szczeblu politycznym, prawdopodobnie uciekając się do wzmocnionej współpracy przewidzianej w Traktatach, aby móc aspirować do suwerenności w zglobalizowanym świecie, podejmować decyzje, które przywrócą entuzjazm w stosunku do europejskiego projektu, odnowić umowę społeczną i zrównać proces podejmowania decyzji z demokracją.

3.1.2

Drugi filar odnosi się do dalszej integracji europejskiej i ustanowienia wspólnych polityk i instrumentów w takich dziedzinach działań jak przepływy migracyjne, dostawy energii, zmiana klimatu, międzynarodowy terroryzm, bezpieczeństwo żywnościowe, polityka handlowa, walka z przestępczością zorganizowaną, skuteczny europejski plan inwestycji i tworzenia miejsc pracy, europejski wymiar społeczny czy ukończenie tworzenia rynku wewnętrznego. Obywatele europejscy przestaną odczuwać obecne rozczarowanie, poczują się Europejczykami i zaangażują się na rzecz Unii, jeśli skieruje się ona w inną stronę i zacznie upowszechniać swoją wolność, bezpieczeństwo i dobrobyt, pełniąc rolę obrońcy równości, zarówno w Europie, jak w reszcie świata.

3.2

Zdaniem EKES-u dopracowanie europejskiego jednolitego rynku (polityki przemysłowej, systemu finansowego, polityki w dziedzinie telekomunikacji i transportu, technologii cyfrowych, przemysłu obronnego) jest dla UE priorytetem. Ponadto polityka zagraniczna powinna zająć się rosnącą liczbą kwestii związanych z innymi politykami UE, w tym polityką społeczną, środowiskową, energetyczną, cyfrową, gospodarczą, transportową i przemysłową. Musimy również opracować długofalową wizję dla UE, której centralnym filarem byłaby zagraniczna polityka gospodarcza, a celem promowanie handlu i inwestycji. Ponadto bardzo pilne jest opracowanie wspólnej polityki energetycznej, a także wspólnej polityki w dziedzinie migracji i azylu.

3.3

UE, w nowej konfiguracji geopolitycznej na świecie, nie ma wyboru i musi rozwijać swoje zdolności w zakresie bezpieczeństwa i obrony. Wymaga to bez wątpienia bardziej zintegrowanej polityki zagranicznej – znaczenie poszczególnych państw członkowskich na szczeblu międzynarodowym stopniowo się zmniejsza, a wspólne działanie jest korzystne dla wszystkich – i wiąże się z nadaniem większego znaczenia europejskiej polityce obronnej. Należy to zrealizować przy założeniu znacznie szerszej koncepcji bezpieczeństwa i obrony wykraczającej poza użycie siły. Trzeba jednak również stwierdzić, że choć polityka obronna służy prewencji i pełni funkcję odstraszającą, to jest również narzędziem wykorzystywanym w ostateczności, kiedy nie ma innego sposobu na obronę żywotnych interesów i spełnienie obowiązku obrony. Wymaga to większego i lepszego wykorzystania zasobów. Choć w UE istnieje 28 różnych struktur wojskowych, przeznacza ona na ten cel 40 % sumy, jaką na obronę narodową wydają Stany Zjednoczone. Ponadto mamy do czynienia m.in. ze znacznym powielaniem działań i słabym rozwojem przemysłu obronnego. Wymaga to większych nakładów finansowych oraz wspólnych narzędzi planowania i kontroli. Rządy i obywatele UE powinni mieć świadomość, że bezpieczeństwo, dobrobyt i wolność są ze sobą nierozerwalnie związane. Zwiększenie strategicznej autonomii UE w zakresie obronności nie może jednak być niezgodne lub sprzeczne ze stosunkami transatlantyckimi i musi wpisywać się w sojusze i organy, do których należy większość państw członkowskich UE, w szczególności NATO pozostające podstawą ich wspólnej obrony.

3.4

Europejska polityka obronna powinna koncentrować się na dwóch zasadniczych obszarach: 1) obecna sytuacja geopolityczna powoduje, że UE, jako gwarant bezpieczeństwa poza swoimi granicami, powinna skupić się na szerszym sąsiedztwie, wraz z promowaniem praw człowieka i wspieraniem rozwoju państw sąsiadujących; 2) należy wnieść wkład w zapewnienie swobodnego dostępu do światowych dóbr publicznych oraz w utrzymanie porządku międzynarodowego opartego na określonych normach.

3.5

Przemysł obronny UE musi pełnić istotną rolę w procesie budowania strategicznej niezależności Unii Europejskiej. Jej konkurencyjność stanowi wartość daleko wykraczającą poza interesy sektora prywatnego. Problem rozdrobnienia przemysłu obronnego musi zostać rozwiązany. Powodzenie tego procesu jest w dużym stopniu powiązane z zastosowaniem pewnych instrumentów o kluczowym znaczeniu, takich jak uruchomienie projektów współpracy, przydział odpowiednich środków na rzecz następnego działania przygotowawczego (3) i ustanowienie specjalnej linii budżetowej w najbliższych wieloletnich ramach finansowych.

3.6

Teza, że stabilność naszego rzeczywistego sąsiedztwa – naszych sąsiadów i sąsiadów naszych sąsiadów – jest niezbędna dla naszej własnej stabilności, znajduje bardzo bezpośrednie zastosowanie w przypadku zagrożenia terrorystycznego ze strony samozwańczego Państwa Islamskiego. Oznacza to na przykład, że znalezienie politycznego rozwiązania konfliktu w Syrii to zadanie, które przypada bezpośrednio Unii Europejskiej. Wymaga to bowiem zajęcia się jedną z przyczyn problemu, jak również ulepszenia koordynacji w dziedzinie zwalczania terroryzmu i działań wywiadowczych. Rzeczą konieczną jest intensyfikacja wymiany informacji między państwami członkowskimi, w tym utworzenie europejskiej służby wywiadowczej. Ponadto trzeba opracować kompleksową strategię zwalczania terroryzmu, która pozwoli przeanalizować jego przyczyny, uniknąć konfrontacji między światopoglądami religijnymi, a za to sprzyjać współpracy między społecznościami różnych wyznań w walce z fanatyzmem terrorystów. Szczególne znaczenie ma to, by wspierać świat arabsko-muzułmański (najbardziej dotknięty atakami organizacji mylnie zwanej Państwem Islamskim), tak aby powstał przeciwko temu zagrożeniu we własnym łonie. Europejska strategia walki z terroryzmem powinna też obejmować przeciwdziałanie sprzedaży broni i nielegalnemu handlowi nią czy eliminowanie źródeł finansowania. Pozytywną rolę w tym przedsięwzięciu mogą odgrywać stosunki między społeczeństwem obywatelskim UE a krajami położonymi w naszym szerzej rozumianym sąsiedztwie.

3.7

Konieczna jest większa elastyczność działań zewnętrznych. Nie może ona jednak prowadzić do fragmentacji, tylko należy do niej dążyć poprzez pełne wykorzystywanie instrumentów przewidzianych w TUE i TFUE. Zachodzi więc potrzeba częstszego konstruktywnego wstrzymywania się od głosu przez państwa członkowskie w Radzie w dziedzinie WPZiB i WPBiO. W tym kontekście, jeśli chodzi o wzmacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego, EKES przypomina po raz kolejny o konieczności utrzymania pewnych wartości w dziedzinie polityki zagranicznej, w szczególności dotyczących poszanowania Karty Narodów Zjednoczonych. Jeżeli jednak w ramach istniejących instrumentów nie uda się znaleźć zadowalającego rozwiązania, konieczne będzie ustanowienie grup ad hoc z udziałem wysokiej przedstawiciel, lub innych organów instytucji europejskich, tak aby zasada jednomyślności nie paraliżowała możliwości Unii w dziedzinie polityki zagranicznej. Jako model dla innych sieci może służyć sieć zielonej dyplomacji, która została utworzona początkowo w celu włączenia celów środowiskowych do stosunków zewnętrznych UE i odegrała ważną rolę w mobilizowaniu i koordynacji unijnych działań dyplomatycznych przed konferencją COP21.

3.8

UE nie powinna czekać na kolejny kryzys, aby wyposażyć się w więcej środków w dziedzinie polityki zagranicznej. Środki te należy zsynchronizować z celami, by nie ulegały zasadniczym zmianom w zależności od koniunktury. Odpowiednie planowanie powinno umożliwić określenie obszarów, w których Unia jest niedostatecznie wyposażona. W ten sposób uda się uniknąć podejścia reaktywnego, które w ostatnich latach charakteryzowało działanie UE w wielu sytuacjach kryzysowych. Konieczne jest zwiększenie środków budżetowych UE przeznaczonych na działania zewnętrzne, w szczególności w dziedzinie działalności humanitarnej, związanej z migracją, rozwojowej, edukacyjnej, antyterrorystycznej i dyplomatycznej, a także wzmacnianie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego.

4.1

EKES uważa, że nowa strategia wymaga przeglądu analizy sytuacji międzynarodowej dokonanej przez UE oraz roli, jaką chce ona pełnić w przyszłości. Kluczowe znaczenie ma opracowanie nowych wizji opartych na aktywnym zaangażowaniu w równość między obywatelami w wymiarze wolności, bezpieczeństwa i dobrobytu; ważne jest również uwypuklenie mocnych stron UE. Wśród nich można wymienić status największego rynku wewnętrznego na świecie, aktywną politykę handlową, najlepiej na świecie finansowaną politykę w dziedzinie współpracy i pomocy humanitarnej, model życia oparty na poszanowaniu państwa prawa i zasadach demokracji, model społeczny oparty na spójności gospodarczej i społecznej, obronę modelu zrównoważonego rozwoju opierającego się na zwalczaniu nierówności i ochronie środowiska, w tym na ambitnych celach w zakresie polityki przeciwdziałania zmianie klimatu.

4.2

Brak wewnętrznej spójności i woli politycznej ograniczały w przeszłości rolę UE na świecie. Unia nie aspiruje do roli supermocarstwa, tylko pragnie skuteczniej wykorzystywać swoją siłę. Oznacza to, że powinna skupić się na obszarach, w których jej działanie wnosi wartość dodaną i może oddziaływać w bardziej znaczący sposób, w szczególności w swoim najbliższym otoczeniu i instytucjach międzynarodowych, takich jak Organizacja Narodów Zjednoczonych, MFW, Bank Światowy czy grupa G-20, gdzie działania państw członkowskich są skoordynowane w znikomym stopniu, co ogranicza ich potencjalny wpływ. EKES uważa w tym kontekście za pozytywny wniosek Komisji z października 2015 r. na rzecz jednolitej reprezentacji strefy euro w MFW i innych organizacjach międzynarodowych.

4.3

UE powinna kontynuować swoją tradycyjną wielostronną dyplomację prewencyjną i aspirować do bycia siłą normalizującą i działającą konstruktywnie. Podstawową cechą Unii na arenie międzynarodowej jest obrona globalnego porządku opierającego się na normach i otwartości. UE jako wielka potęga handlowa korzysta z sieci połączeń na świecie w dziedzinie energetyki, finansów, cyberprzestrzeni czy dróg morskich (około 90 % handlu zagranicznego UE odbywa się drogą morską). Bezpieczeństwo jądrowe i bezpieczeństwo energetyczne muszą pozostać w centrum uwagi.

4.4

Powinna również kontynuować współpracę w ramach różnych procesów integracji regionalnej, takich jak ECOWAS, ASEAN czy Mercosur.

4.5

UE powinna wzmacniać rządy demokratyczne i pluralistyczne, wspierając uczestnictwo gospodarek wschodzących w instytucjach wielostronnych, w celu łagodzenia napięć w sposób pokojowy i powstrzymywania tworzenia alternatywnych lub wrogich w stosunku do aktualnych mechanizmów rządzenia.

4.6

Unia Europejska musi stać na straży swych wartości i zasad, powszechności i niepodzielności praw człowieka, zwalczania kary śmierci oraz przemocy wobec kobiet i dziewcząt, a także ochrony praw osób o różnej tożsamości seksualnej (LGBTI). Unia powinna więc oprzeć swoją politykę zagraniczną i bezpieczeństwa na charakterystycznym dla niej modelu społecznym, który stanowi fundament jej bezpieczeństwa, wolności i dobrobytu.

5.1

Opracowywana obecnie globalna strategia powinna jasno odzwierciedlać znaczenie wschodniego i południowego sąsiedztwa Europy dla bezpieczeństwa i dobrobytu samego kontynentu europejskiego. Powinna ona także zapewnić UE większe oddziaływanie i wpływ na istotne przemiany zachodzące na tych obszarach, z możliwością reagowania na przepływy migrantów i uchodźców oraz regulowania tych przepływów. Wymienione priorytety muszą być podporządkowane dwóm wymiarom przekrojowym: zrównoważonemu rozwojowi i wzmacnianiu organizacji społeczeństwa obywatelskiego (4)  (5).

5.2

Rozszerzone lub strategiczne sąsiedztwo (od regionu Sahelu po Zatokę Perską i od Azji Środkowej po Arktykę) stanowi obszar o kluczowym znaczeniu nie tylko dla europejskich działań zewnętrznych, lecz również dla wewnętrznego wymiaru państw członkowskich. Obszar ten doświadcza obecnie głębokiej dezintegracji społecznej i instytucjonalnej z wielu powodów, takich jak konflikty zbrojne, przymusowe przemieszczanie się, terroryzm międzynarodowy, rozpadanie się struktur państwowych, korupcja, przestępczość zorganizowana, nawrót autorytaryzmu, jak ma to miejsce w przypadku Turcji czy asertywność takich potęg jak Rosja oraz agresje militarne i hybrydowe. Wiąże się to poważnymi wyzwaniami strukturalnymi w perspektywie długoterminowej i silnym oddziaływaniem na Unię.

5.3

W tej niekorzystnej sytuacji UE musi ponosić większą odpowiedzialność za poprawę sytuacji gospodarczej, społecznej i w dziedzinie bezpieczeństwa w swoim sąsiedztwie. UE nie powinna rezygnować z obrony demokracji, państwa prawa oraz podstawowych praw człowieka i praw społecznych (które obejmują między innymi swobodę zrzeszania się i prawo do rokowań zbiorowych) w swoim sąsiedztwie. W tym celu kluczowe znaczenie ma wsparcie lokalnego społeczeństwa obywatelskiego, w tym partnerów społecznych, a także zachowanie jej niezależności.

5.4

EKES uważa za pozytywny przegląd europejskiej polityki sąsiedztwa oraz stwierdzenie związku między niestabilnością, ubóstwem, nierównościami i brakiem możliwości, które mogą potęgować skłonność do radykalizacji postaw. W tym kontekście działania zewnętrzne mogą tworzyć synergię poprzez połączenie bezpieczeństwa, rozwoju i handlu. Dla osiągnięcia tego celu kluczowe znaczenie ma wyeliminowanie naruszeń prawa do zrzeszania się i swobody organizacji przedsiębiorców, pracowników lub organizacji trzeciego sektora. Ważne jest również rozwinięcie narzędzi wczesnego ostrzegania, aby zapobiegać potencjalnym przyszłym kryzysom.

5.5

EKES wzywa do utrzymania ścisłego, lecz nierestrykcyjnego podejścia w dziedzinie rozszerzenia i liberalizacji reżimu wizowego, zawsze uwarunkowanych kontrolowanymi reformami.

5.6

Z kwestią sąsiedztwa ściśle związany jest kontynent afrykański, który zdaniem EKES-u powinien zostać drugim priorytetowym obszarem geograficznym polityki zagranicznej UE. Nie tylko dlatego, że to w tym regionie powstaje wiele wyzwań, lecz również z uwagi na możliwości zawarcia sojuszy, które mogą przyczynić się do rozwoju gospodarczego i sprawowania rządów w skali światowej (6). Program działań na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030 oraz porozumienie klimatyczne z Paryża stanowią dobrą okazję do nawiązania i wzmocnienia partnerstw z krajami afrykańskimi.

5.7

Z geopolitycznego punktu widzenia, stabilność w naszym szeroko pojętym sąsiedztwie wiąże się również z zajęciem się wielkimi potęgami, które wywierają na nie największy wpływ, zwłaszcza Rosją i Chinami. Odnowiona asertywność Rosji i polityka Chin „Jeden pas i jeden szlak” (OBOR – szeroko zakrojone inwestycje w infrastrukturę łączności) sprawiają, że UE bardziej niż kiedykolwiek powinna przemawiać jednym głosem wobec tych dwóch potęg, a nie przedstawiać opinie 28 państw członkowskich.

5.8

W odniesieniu do kryzysu uchodźczego EKES uważa, że zasadnicze znaczenie ma opracowanie przez UE wspólnej polityki azylowej i uchodźczej, którą realizowałaby jedna instytucja europejska. Zapewniłoby to wspólne, proporcjonalne i solidarne wywiązywanie się przez europejskie państwa z ich zobowiązań. Wzmacnianie kanałów regularnej migracji ma podstawowe znaczenie zarówno dla zaspokojenia zapotrzebowania na zatrudnienie i schronienie, jak i zapotrzebowania na migrantów w UE w konsekwencji panujących w niej tendencji demograficznych, a także w celu zapobiegania handlu ludźmi. Konieczne jest również poszanowanie prawa międzynarodowego i unijnego, wspólnotowa reakcja na kryzys humanitarny, którego ofiarami są osoby, które już znajdują się na terytorium Unii, oraz zwiększenie środków przeznaczonych na ochronę wspólnych granic oraz akcje ratunkowe na morzu, a także utworzenie Europejskiej Straży Granicznej i Przybrzeżnej, jak zaproponowała Komisja Europejska.

6.1

UE powinna dostosować swoją politykę wewnętrzną i zewnętrzną do celów programu działań na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030. W ramach swojej polityki rozwojowej UE powinna położyć szczególny nacisk na program działań z Addis Abeby. Porozumienie klimatyczne z Paryża wykazało, że świat w sposób nieunikniony kieruje się w stronę zielonej gospodarki. W procesie tym UE odgrywa pionierską rolę.

6.2

EKES przyjmuje z zadowoleniem działania mające na celu skierowanie oficjalnej pomocy rozwojowej (ODA) do krajów najsłabiej rozwiniętych (LDC), finansowanie „nowego ładu na rzecz państw niestabilnych”, strategiczną ocenę pomocy na rzecz równości płci, zwiększenie dotacji na rzecz ochrony różnorodności biologicznej i zobowiązania EBI w dziedzinie walki ze zmianą klimatu, jak również wsparcie finansowe dla krajów rozwijających się w wysokości 100 mld dolarów rocznie do 2020 r., zgodnie ze zobowiązaniami z porozumienia paryskiego.

6.3

Należy wzmocnić wymiar ekonomiczny europejskiej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, nie ograniczając się przy tym do obszaru handlu. Konieczne jest również wspieranie szkoleń, innowacji i przedsiębiorczości, ponieważ stabilizacja naszych sąsiadów wymaga ich rozwoju gospodarczego i społecznego. Takie państwa jak między innymi Tunezja, Liban lub Jordania powinny korzystać z planu rozwojowego umożliwiającego wzmocnienie ich gospodarki. Niesienie pomocy państwom trzecim w przechodzeniu na gospodarkę niskoemisyjną, w tym poprzez skuteczny transfer technologii i współpracę, oferuje obopólne możliwości.

6.4

EKES odnotowuje, że zmiana klimatu jest czynnikiem przyczyniającym się do migracji wynikającej z niestabilności państwowej, braku bezpieczeństwa i niedoboru zasobów. UE musi wspierać kraje rozwijające się, zwłaszcza najbardziej podatne na zagrożenia, pomagając im w bezpośrednim przechodzeniu na gospodarkę niskoemisyjną i wzmocnieniu ich odporności na zmianę klimatu.

6.5

EKES podkreśla, że pomimo aktualnej restrykcyjnej polityki fiskalnej w wielu państwach członkowskich cel wypłacania co najmniej 0,7 % dochodu narodowego brutto (DNB) w ramach oficjalnej pomocy rozwojowej powinien być traktowany priorytetowo. Konieczne jest także zwiększenie spójności polityki na rzecz rozwoju i wspieranie koordynacji między państwami członkowskimi i instytucjami UE (7).

6.6

Konieczne jest zaangażowanie wszystkich podmiotów w finansowanie celów zrównoważonego rozwoju, w tym społeczeństwo obywatelskie i instytucje finansowe na rzecz rozwoju. Należy również w większym stopniu włączyć partnerów społecznych w zarządzanie projektami (8).

6.7

EKES uważa, że należy wprowadzić zmiany w systemie przydzielania europejskich środków na rzecz rozwoju, aby uczynić je elastyczniejszymi, wielofunkcyjnymi i dostosowanymi do konkretnych okoliczności. W związku z tym konieczne jest wprowadzenie między innymi takich form współpracy, jak umowy ramowe, dotacje operacyjne i w systemie kaskadowym, umowy wieloletnie, fundusze przeznaczone na działania w sytuacjach wyjątkowych lub wdrażanie „zestawu narzędzi” określonego w ramach zorganizowanego dialogu (9).

7.1

EKES popiera wolny handel, jeden z filarów samej Unii Europejskiej. Zwraca jednocześnie uwagę na konieczność uwzględniania asymetrii między negocjującymi stronami i poszanowania podstawowych praw pracowniczych, a także norm środowiskowych. Jednocześnie nadal wspiera wielostronne podejście WTO do zasad handlowych. Uczestnictwo, na poziomie doradztwa oraz rzeczywiste, najbardziej reprezentatywnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego w zespołach opracowujących porozumienia należy zdaniem EKES-u poddać gruntownemu przeglądowi (10).

7.2

Porozumienia na wielką skalę, takie jak TTP, CETA, TTIP, umowy o wolnym handlu z Japonią i Indiami czy RCEP nabywają obecnie – poza wymiarem czysto handlowym – niezaprzeczalnego wymiaru geopolitycznego. Przyciągają również coraz większą uwagę społeczeństwa obywatelskiego, z uwagi na fakt, że dotyczą zasad i norm o istotnym wpływie dla modele życia. Ma to szczególne znaczenie pod względem oddziaływania, w demokratycznym procesie podejmowania decyzji, na mechanizmy rozwiązywania kwestii różnic między inwestorami i państwami oraz komisjami współpracy legislacyjnej.

7.3

Wyzwaniem, przed którym stoi UE w tej dziedzinie, jest konieczność jednoczesnego wyjścia naprzeciw perspektywom ekonomicznym i geostrategicznym oraz zapewnienia europejskich przepisów i norm, usług publicznych i ochrony podstawowych obszarów regulacji politycznej, takich jak normy sanitarne, pracownicze i w dziedzinie ochrony środowiska (11). W swojej opinii EKES, podobnie jak społeczeństwo obywatelskie, przychyla się do zdania, że ochronę inwestorów powinny zapewniać sądy powszechne lub, w przypadku ich braku, niezależny sąd międzynarodowy utworzony przez ONZ. Komitet popiera również rzeczywisty udział organizacji społeczeństwa obywatelskiego w porozumieniach, który jest powiązany z polityką przejrzystości informacyjnej w czasie rzeczywistym, zarówno w procesie negocjacji, jak i podejmowania decyzji dotyczących społeczeństwa obywatelskiego (12).

8.1

Zdaniem EKES-u zorganizowane społeczeństwo obywatelskie stanowi jeden z elementów składowych demokracji. Społeczeństwo obywatelskie posiadające swobody i prawa, z silnymi partnerami społecznymi, rzeczywiście uczestniczące w podejmowaniu decyzji oraz uznawane na poziomie instytucjonalnym ma podstawowe znaczenie dla dostępu do demokracji i jej wzmacniania, unikania nadużyć władzy, sprzyjania rozwojowi gospodarczemu i spójności społecznej, krzewienia pokoju, walki o równość pod jej różnymi postaciami, upowszechniania i realizowania modelu zrównoważonego rozwoju oraz wzbogacania instytucjonalnego systemu demokratycznego. Ma również kluczowe znaczenie dla zacieśniania powiązań ze społeczeństwami obywatelskimi z innych krajów i regionów świata poprzez działanie równoległe do dyplomacji, co ma znaczenie dla zbliżenia historii, kultur, przekonań i globalnych celów.

8.2

Dlatego EKES wzywa do jednoznacznego włączenia tego elementu do celów priorytetowych WPZiB. W celu takiego wzmocnienia należy wykorzystać różne środki, takie jak fundusze współpracy i rozwoju praw człowieka, działania i wymogi dyplomatyczne, rzeczywiste i skuteczne uczestnictwo społeczeństwa obywatelskiego w charakterze doradczym, a nie tylko biernym, w zespołach opracowujących umowy handlowe lub umowy o stowarzyszeniu, jako członkowie tych zespołów wnoszący wkład we wszystkie aspekty, wzmocnienie polityki ukierunkowanej na to, aby europejskie przedsiębiorstwa obecne w innych krajach lub regionach spełniały wymogi podstawowych konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy i opracowywały polityki w dziedzinie społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, których broni UE.

8.3

EKES uważa w związku z tym za konieczne angażowanie europejskich organizacji społeczeństwa obywatelskiego w określanie i realizację celów i priorytetów WPZiB. Komitet sugeruje, że rolę społeczeństwa obywatelskiego można ulepszyć:

9.1

Uważamy, że EKES jako organ doradczy instytucji europejskich i przedstawiciel wszystkich dużych organizacji społeczeństwa obywatelskiego państw wchodzących w skład UE może najlepiej wypełnić funkcję znaczącego partnera ESDZ oraz Komisji Europejskiej w zakresie wzmocnienia i dalszego rozwoju skutecznej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE. Potwierdzeniem tego przekonania jest trójstronna struktura Komitetu oraz jego globalna wizja, szerokie doświadczenie i relacje z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego z różnych części świata, które w większości opierają się na mandacie otrzymanym w ramach różnego rodzaju umów międzynarodowych podpisanych przez UE: układów o stowarzyszeniu, partnerstw strategicznych, umów o wolnym handlu, porozumień z krajami kandydującymi do przystąpienia (13).

9.1.1

Proponujemy zorganizowanie w siedzibie EKES-u, w obecności wysokiej przedstawiciel, dorocznego wysłuchania na temat polityki zagranicznej i bezpieczeństwa z udziałem głównych europejskich organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

9.2

EKES uważa, że byłoby bardzo wskazane nawiązać strategiczną relację z ESDZ, opierającą się na obopólnym przekonaniu o znaczeniu społeczeństwa obywatelskiego w kontekście polityki zagranicznej UE, a w szczególności realizacji określonych celów priorytetowych. W związku z tym EKES proponuje wspólne przeanalizowanie wspomnianych priorytetów i sposobu sformalizowania współpracy między ESDZ a Komitetem.

9.3

EKES może wesprzeć ESDZ w opracowaniu sprawozdania oceniającego na temat aktualnego zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego w politykę zagraniczną UE.

9.4

W dziedzinie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa EKES zacieśni współpracę z organizacjami ONZ, takimi jak MOP czy FAO.

20.7.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 264/11

Sprawozdawczyni:

Laura GONZÁLEZ de TXABARRI ETXANIZ

Współsprawozdawczyni:

Dorthe ANDERSEN

1.1

EKES uważa, że w obecnym kontekście politycznym zarówno Komisja, jak i państwa członkowskie powinny dołożyć szczególnych starań, aby gwarantować i propagować swobodny przepływ pracowników w UE, znosząc dyskryminację ze względu na przynależność państwową, oraz unikać nieuzasadnionych ograniczeń swobodnego przepływu zarówno dla pracowników, jak i dla przedsiębiorstw, mając na uwadze, że swobody te należą do podstawowych praw ustanowionych w TFUE i najbardziej cenionych osiągnięć procesu integracji europejskiej. EKES popiera inicjatywy, które mogą zachęcić do mobilności pracowników w UE, a także ją propagować, co jest zgodne z celem dotyczącym promowania mobilności wytyczonym przez prezydencję niderlandzką i Komisję.

1.2

Mobilność pracowników, jeśli opiera się na sprawiedliwych warunkach i stanowi pozytywne rozwiązanie, może przynosić korzyści dla pracowników, pracodawców i społeczeństwa jako całości. Jest to podstawa rynku wewnętrznego, która może pomóc w stworzeniu możliwości zatrudnienia i dobrobytu dla europejskich obywateli i przedsiębiorstw. Mobilność może być istotnym elementem realizacji celów dotyczących zatrudnienia i wzrostu gospodarczego w UE, pomagając w wyrównaniu różnych poziomów zatrudnienia w państwach członkowskich poprzez zapewnienie siły roboczej i talentów w miejscach niedoboru, ze względu na jej potencjał zapewniania wystarczających zasobów ludzkich i wspierania przekazywania wiedzy, innowacji i rozwoju umiejętności, co jest istotne w świecie, w którym zachodzą nieustające zmiany technologiczne. Jednocześnie mobilność może przyczynić się do załagodzenia skutków starzenia się siły roboczej państwa docelowego.

1.3

Mobilność pracowników może też prowadzić, w niektórych przypadkach i sektorach, do tzw. „drenażu mózgów”, zwłaszcza wśród ludzi młodych, którzy przenoszą się z niektórych krajów o wysokiej stopie bezrobocia w poszukiwaniu pracy lub lepszych szans zawodowych. Jednocześnie pozytywna wartość swobodnego przepływu pracowników nie powinna być osłabiana lub podawana w wątpliwość z uwagi na nieuzasadnione obawy przed wszelkiego rodzaju nadużyciami.

1.4

W celu uniknięcia takich sytuacji EKES wzywa Komisję i państwa członkowskie do promowania polityk gospodarczych zorientowanych na wzrost i wydajność oraz do generowania wysokiej jakości zatrudnienia we wszystkich państwach członkowskich, aby poprawić warunki życia wszystkich europejskich obywateli.

1.5

Sprawiedliwa mobilność wymaga zagwarantowania przestrzegania zasad równego traktowania i niedyskryminacji ze względu na przynależność państwową zgodnie z unijnym dorobkiem prawnym dla mobilnych pracowników europejskich korzystających z prawa do swobodnego przepływu, którzy podlegają warunkom pracy i zasadom ustalania wynagrodzenia w kraju przyjmującym, z całkowitym poszanowaniem krajowych systemów negocjacji zbiorowych i stosunków pracy.

1.6

EKES apeluje do Komisji, aby w konsultacji z partnerami społecznymi zajęła się wszystkimi koniecznymi kwestiami dotyczącymi pracowników delegowanych, tak by zaradzić nieuczciwym praktykom prowadzącym do dumpingu społecznego. Jednocześnie wszelkie nowe środki na poziomie europejskim należy przyjmować z poszanowaniem krajowych kompetencji w dziedzinie negocjacji zbiorowych i różnych systemów stosunków pracy.

1.7

Jeśli chodzi o pracowników transgranicznych (czy przygranicznych), EKES uważa, że należy monitorować sytuację i zbierać dane na poziomie UE w celu usunięcia ewentualnych przeszkód i zapewnienia wolnej i sprawiedliwej mobilności tych pracowników.

1.8

EKES zwraca się do Komisji, aby zgodnie z wyrażaną przez nią wolą zlikwidowania dumpingu socjalnego i nadużyć nie dopuszczała do stwarzania dla nich warunków w ramach innych inicjatyw dotyczących rynku wewnętrznego (w tym planowanego paszportu służbowego).

1.9

Podstawową rolę w zagwarantowaniu sprawiedliwej mobilności powinna odgrywać inspekcja pracy. EKES, aby uczynić to możliwym, wzywa państwa członkowskie do zapewnienia krajowym inspekcjom i organom kontroli rynku pracy wystarczających kompetencji, zasobów ludzkich i środków, a jednocześnie popiera udoskonalanie unijnych transgranicznych instrumentów inspekcji rynku pracy, w tym poprawę egzekwowania kar na szczeblu transgranicznym.

1.10

EKES popiera uproszczenie zasad koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego i współpracę między państwami członkowskimi na rzecz ich stosowania oraz podkreśla, że w każdym przeglądzie rozporządzenia (WE) nr 883/2004 (1) należy zawsze respektować zasadę równego traktowania pracowników mobilnych, aby zapobiegać utracie nabytych przez nich praw bądź pozbawieniu ich praw w związku z ich przemieszczaniem się w celu podjęcia pracy w innym państwie członkowskim.

2.1

EKES sporządził niniejszą opinię rozpoznawczą w sprawie sprawiedliwszej mobilności pracowników w UE na wniosek prezydencji niderlandzkiej, która wskazuje w swoich priorytetach, że mobilność pracowników może stymulować wzrost gospodarczy i zatrudnienie, ale należy wyeliminować jej ujemne strony, aby zwiększyć poparcie społeczne dla swobodnego przepływu pracowników.

2.2

Swobodny przepływ pracowników stanowi jedną z podstawowych swobód rynku wewnętrznego i jeden z filarów procesu integracji europejskiej. Ponadto jest jednym z osiągnięć najbardziej cenionych przez obywateli Unii. Rynek wewnętrzny powstał w oparciu o swobodę poruszania się i przyczynił się do generowania wzrostu gospodarczego, rozwoju zatrudnienia i możliwości dla obywateli, pracowników i przedsiębiorstw. Mobilność pracowników, jeśli odbywa się w sprawiedliwych warunkach, może przynosić korzyści dla pracowników, przedsiębiorstw i społeczeństwa jako całości. Dlatego też należy ją ułatwiać i w miarę możliwości usuwać przeszkody stojące jej na drodze Nie można akceptować nieuczciwej konkurencji ani dyskryminacji pracowników na rynku wewnętrznym.

2.3

Mobilność pracowników może też wiązać się z licznymi niedogodnościami, którymi należy się zająć, aby ograniczyć ryzyko i umożliwić zarówno pracownikom, jak i przedsiębiorstwom pełne korzystanie ze stwarzanych przez nią szans.

2.4

UE chce zwiększyć sprawiedliwą mobilność zawodową w Europie, usuwając utrudniające ją bariery. Komisja Europejska zapowiedziała w swoim programie prac na 2016 r., że przedstawi wnioski dotyczące mobilności pracowników obejmujące „środki zwalczania nadużyć poprzez skuteczniejsze egzekwowanie przepisów i lepszą koordynację systemów zabezpieczenia społecznego” oraz „ukierunkowany przegląd dyrektywy o delegowaniu pracowników (2) w celu rozwiązania problemu nieuczciwych praktyk prowadzących do dumpingu socjalnego i zjawiska drenażu mózgów poprzez zagwarantowanie, że za tę samą pracę w tym samym miejscu będzie przysługiwało to samo wynagrodzenie”, a także wnioski dotyczące promowania mobilności pracowników w UE.

2.5

Celem tej opinii jest poruszenie różnego rodzaju kwestii związanych z mobilnością pracowników w kontekście rynków pracy cechujących się wysokimi stopami bezrobocia i stale ulegających głębokim zmianom na tle globalizacji, przemian społecznych i innowacji technologicznych.

2.6

Po kilkudziesięciu latach bardzo ograniczonej mobilności wewnątrzwspólnotowej rozszerzenie UE, kryzys, który rozpoczął się w 2008 r., i wzrost bezrobocia spowodowały wzrost mobilności pracowników. W 2014 r. w UE było około 15 mln mobilnych osób, w porównaniu z prawie 12 mln w 2006 r. (3). W tym samym roku liczba pracowników mobilnych w wieku produkcyjnym pracujących i mieszkających w innym państwie członkowskim wynosiła 8,3 mln osób, co odpowiada 3,4 % całości siły roboczej, dodatkowo do 1,6 mln osób mieszkających w jednym kraju, a pracujących w innym (pracownicy przygraniczni) (4).

2.7

Jednak z powodu rozmaitych czynników swobodny przepływ obywateli i pracowników w UE jest obecnie kwestionowany. EKES jest zaniepokojony takim rozwojem sytuacji. Zarówno ograniczenia wprowadzane w odniesieniu do strefy Schengen przez niektóre państwa członkowskie ze względu na napływ uchodźców (5), jak i wyjątki od zasady równego traktowania pracowników mobilnych wewnątrz UE, na które zezwolono Zjednoczonemu Królestwu na posiedzeniu Rady Europejskiej w dniach 18–19 lutego 2016 r. (6), mogą naruszać jedno z najbardziej cenionych osiągnięć procesu budowania Unii Europejskiej.

2.8

Swobodny przepływ pracowników i zniesienie wszelkiej dyskryminacji opartej na przynależności państwowej są podstawowymi zasadami ustanowionymi w TFUE, które należy gwarantować i upowszechniać. Jednocześnie strefa Schengen stanowi centralny element procesu integracji europejskiej, konieczny do prawidłowego działania gospodarki Unii. Zagwarantowanie otwartych granic i możliwości przemieszczania się, mieszkania i pracy na równych warunkach w dowolnym państwie członkowskim Unii powinno być priorytetem i obowiązkiem UE i jej państw członkowskich.

2.9

Mając na uwadze, że wywiera to wpływ przede wszystkim na pracowników i przedsiębiorstwa, Komisja powinna zasięgnąć opinii partnerów społecznych na poziomie sektorowym i międzysektorowym co do konieczności wszelkich inicjatyw w tej dziedzinie i ich ewentualnych treści. Jednocześnie wszelkie nowe środki na poziomie europejskim należy przyjmować z poszanowaniem krajowych kompetencji w dziedzinie negocjacji zbiorowych i różnych systemów stosunków pracy.

3.1

Swobodny przepływ pracowników regulują art. 3 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej i art. 4 ust. 2 lit. a), art. 20, 26 i 45–48 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Zakazują one wszelkiej dyskryminacji pracowników z państw członkowskich ze względu na ich przynależność państwową w zakresie zatrudnienia, wynagrodzenia i innych warunków pracy i zatrudnienia. Umożliwiają dostęp do prawa do mobilności, pobytu oraz do praw socjalnych i gospodarczych; podstawowe przepisy regulujące te prawa zawarto w dyrektywie 2004/38/WE w sprawie prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu w UE (7) oraz w dyrektywie 2014/54/UE w sprawie środków ułatwiających korzystanie z prawa do pracy w innym państwie członkowskim (8).

3.2

Swoboda przepływu pracowników oznacza prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu w jednym z państw członkowskich w celu wykonywania w nim pracy zgodnie z przepisami ustawowymi, wykonawczymi i administracyjnymi mającymi zastosowanie do zatrudnienia pracowników krajowych. Obejmuje w związku z tym swobodę przemieszczania się jako taką i prawo do równego traktowania między innymi w związku z zatrudnieniem, usługami społecznymi, edukacją i szkoleniem.

3.3

Mobilność pracowników, jeśli odbywa się w sposób sprawiedliwy, może przynosić korzyści pracownikom, przedsiębiorstwom i społeczeństwu jako całości. Może być wspaniałą okazją do rozwoju osobistego, gospodarczego i społecznego obywateli i pracowników, dlatego należy ją ułatwiać.

3.4

Mobilność jest kluczowym czynnikiem zdolności do zatrudnienia i rozwoju talentów oraz może być środkiem do rozwiązania kwestii różnic wskaźników zatrudnienia w poszczególnych państwach członkowskich poprzez rekompensowanie niedoboru siły roboczej tam, gdzie on występuje, i lepsze wykorzystywanie zdolności pracowników. Zapewnia pracownikom lepsze szanse zatrudnienia i oferuje większe pole do działania dla pracodawców poszukujących talentów. Mobilność może być zatem istotnym elementem realizacji celów strategii „Europa 2020”, które dotyczą zatrudnienia i wzrostu gospodarczego.

3.5

Mobilność pracowników może też służyć wspieraniu przekazywania wiedzy, innowacji i rozwoju kapitału ludzkiego, zwłaszcza w kontekście szybkich przemian technologicznych i globalizacji. W odpowiednich warunkach sprawiedliwa mobilność pracowników powinna sprzyjać kontaktom między obywatelami europejskimi, tak aby mogli rozwijać wiedzę o sobie nawzajem i wzajemną akceptację, co przyczynia się do tworzenia bardziej tolerancyjnego i otwartego społeczeństwa.

3.6

Nie można jednak pomijać faktu, że mobilność pracowników wiąże się też z licznymi niedogodnościami. Europejscy pracownicy zatrudnieni w innych państwach członkowskich czasami z różnych powodów są bardziej narażeni na nadużycia i dyskryminację w takich dziedzinach, jak zabezpieczenie społeczne, warunki zatrudnienia i wynagrodzenia, dostęp do świadczeń społecznych i do edukacji, opodatkowanie itp. Wszystkie te okoliczności mogą też zakłócać konkurencję między przedsiębiorstwami, zwłaszcza w sektorach pracochłonnych, takich jak sektor budowlany, o znacznym odsetku bardzo małych przedsiębiorstw. Mobilność może ponadto wiązać się z rozdzieleniem rodzin i trudnościami z integracją w innym kraju wynikającymi z barier językowych, kulturowych itp. EKES sporządził kilka opinii w sprawie znaczenia wspierania mobilności w ramach UE i eliminacji tych przeszkód (9).

3.7

Stale słabe prognozy gospodarcze, wysokie stopy bezrobocia i brak perspektyw na rynku pracy w pewnych państwach UE sprawiają, że niektórzy pracownicy, zwłaszcza młodzi, szukają pracy lub lepszych zarobków i warunków pracy w innych krajach. Może to mieć pozytywną stronę, jeśli umożliwia młodym ludziom pracę w innym kraju, zdobywanie doświadczenia i rozwój umiejętności zamiast pozostawania bez pracy w kraju pochodzenia. Ponadto po powrocie wykorzystują oni zdobyte doświadczenie z korzyścią dla kraju pochodzenia. Może to też jednak prowadzić do problemu znanego jako „drenaż mózgów” i nasilać skutki starzenia się społeczeństwa w krajach pochodzenia.

3.8

Ponadto wysoki stopień mobilności może stanowić znaczne wyzwanie i generować napięcia na rynku pracy państwa zatrudnienia, przede wszystkim w przypadku, gdy sytuacja gospodarcza nie gwarantuje odpowiedniego poziomu wzrostu i tworzenia miejsc pracy zapobiegającego wzrostowi bezrobocia.

3.9

Niezbędnym warunkiem wstępnym dla maksymalizacji korzyści z mobilności pracowników w obrębie UE i jednoczesnego ograniczenia zagrożeń z nią związanych, a przez to umożliwienia zarówno pracownikom, jak i przedsiębiorstwom pełnego korzystania z oferowanych przez mobilność możliwości, jest promowanie polityki gospodarczej zorientowanej na pobudzanie wzrostu, wydajności i tworzenia miejsc pracy, co pozwoli na poprawę warunków życia we wszystkich krajach.

3.10

Powszechna w niektórych krajach opinia, że mobilność pracowników może prowadzić do dumpingu socjalnego i płacowego, w połączeniu z nieuzasadnionym przekonaniem o nadużywaniu przez pracowników mobilnych usług publicznych i socjalnych, czyli o tak zwanej „turystyce socjalnej”, przyczyniają się do podsycania wrogości w stosunku do mobilności pracowników. W odniesieniu do tego przekonania różne badania wykazują brak dowodów potwierdzających, że znaczącą przyczyną mobilności pracowników miałyby być wyższe świadczenia pomocy społecznej w niektórych państwach w stosunku do państw pochodzenia. Potwierdza to bardziej ograniczone korzystanie z tych świadczeń przez mobilnych pracowników wewnątrzwspólnotowych w porównaniu z obywatelami danego państwa. Intensywniejsze korzystanie z niektórych świadczeń wynika ze szczególnych okoliczności społeczno-gospodarczych, w jakich znajdują się pracownicy mobilni (10). Badania pokazują, że związek między mobilnością a świadczeniami społecznymi jest znikomy, a czynnikiem o wiele bardziej decydującym jest wskaźnik bezrobocia w danym kraju lub poziom wynagrodzeń (11).

4.1.1

Tak samo konieczne jest pokonanie barier administracyjnych, instytucjonalnych i językowych, które w dalszym ciągu utrudniają mobilność pracowników, przez wprowadzenie konkretnych środków, takich jak zapewnianie pracownikom mobilnym informacji i doradztwa, we współpracy z sieciami EURES i siecią publicznych służb zatrudnienia, a także środków w zakresie doskonalenia umiejętności językowych, uznawania kwalifikacji zawodowych itp., zgodnie z propozycjami zawartymi we wcześniejszych opiniach EKES-u (12).

4.1.2

Sprawiedliwej mobilności pracowników muszą ponadto towarzyszyć środki gwarantujące wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy we wszystkich krajach UE, aby uniknąć pogłębiania się istniejących między nimi różnic i sprawić, by wszystkie kraje na niej korzystały.

4.1.3

Tylko przestrzeganie tych warunków może zagwarantować sprawiedliwą mobilność pracowników rozumianą jako pozytywne rozwiązanie dla pracowników, nie zaś wymuszony wybór.

4.2.1

Pracownicy delegowani objęci są innym systemem prawnym i nie korzystają z prawa do swobodnego przemieszczania się; to pracodawca korzysta ze swobody świadczenia usług, aby czasowo skierować pracowników do innego kraju. Zarówno przedsiębiorca, jak i pracownik czerpią korzyści z takiej sytuacji, ponieważ nie muszą zmieniać miejsca zatrudnienia zapisanego w umowie i mogą pozostać przy składkach na zabezpieczenie społeczne w kraju pochodzenia.

4.2.2

Sytuację prawną pracowników delegowanych regulują dyrektywa 96/71/WE (13) i jej dyrektywa wykonawcza 2014/67/UE (14), przyjęta w maju 2014 r.

4.2.3

Wprawdzie nie istnieją oficjalne dane statystyczne dotyczące wynagrodzeń pracowników delegowanych, lecz w cytowanym sprawozdaniu zleconym przez Komisję (15) stwierdzono, że w sektorze budownictwa i transportu wynagrodzenia te są niższe w stosunku do płac pracowników lokalnych nawet o 50 %. Różnice te można wyjaśnić nieprawidłowym stosowaniem minimalnego wynagrodzenia i innymi względami, takimi jak tendencja do klasyfikowania pracowników delegowanych na niskim poziomie konwencjonalnej skali klasyfikacji. Także w innych sektorach produkcyjnych istnieją rozbieżności pomiędzy poszczególnymi krajami, chociaż są one mniejsze. Należy zwrócić uwagę na rozmaitość źródeł informacji: inspekcje pracy, sprawozdania związków zawodowych i organizacji pracodawców, media (16).

4.2.4

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej zajął się kwestią wynagrodzenia mającego zastosowanie do pracowników delegowanych, lecz jego orzecznictwo wzbudziło wielkie kontrowersje. W związku z tym Komisja przedstawiła wniosek w sprawie dyrektywy 2014/67/UE (17) mającej służyć poprawie zwalczania oszustw i nadużywania prawa do delegowania pracowników. Państwa członkowskie mają czas do 18 czerwca 2016 r. na transpozycję tej dyrektywy wykonawczej. EKES stwierdził już, że wprawdzie dyrektywa ta stanowi krok w kierunku wzmocnienia społecznego wymiaru rynku wewnętrznego, nie wystarcza jednak, by zaspokoić oczekiwania Komitetu (18).

4.2.5

W ramach pakietu dotyczącego mobilności pracowników Komisja zapowiedziała „ukierunkowany przegląd dyrektywy o delegowaniu pracowników w celu rozwiązania problemu nieuczciwych praktyk prowadzących do dumpingu socjalnego i zjawiska drenażu mózgów poprzez zagwarantowanie, że za tę samą pracę w tym samym miejscu będzie przysługiwało to samo wynagrodzenie” (19). W dniu 8 marca opublikowała wniosek ustawodawczy dotyczący przeglądu dyrektywy (20) przed przedstawieniem pakietu dotyczącego mobilności pracowników i przed upływem terminu transpozycji dyrektywy wykonawczej. EKES zajmie się wszystkim kwestiami związanymi z pakietem w szczegółowej opinii na temat wniosku Komisji.

4.2.6

W każdym wypadku EKES z zainteresowaniem odnosi się do zadeklarowanej przez Komisję woli położenia kresu dumpingowi socjalnemu. EKES powtarza, co odnotował w opinii SOC/460, gdzie: „podkreśla potrzebę zagwarantowania ochrony pracowników delegowanych, poszanowania różnych modeli rynku pracy w państwach członkowskich oraz przeciwdziałania dumpingowi społecznemu i nieuczciwej konkurencji”. Istotne jest, by również w przyszłości znaleźć odpowiednią równowagę między potrzebą promowania swobody świadczenia usług a koniecznością ochrony praw pracowników delegowanych. EKES powróci do tego tematu.

4.2.7

EKES zwraca się do Komisji, aby zgodnie z wyrażaną przez nią wolą zlikwidowania dumpingu socjalnego i nadużyć nie dopuszczała do stwarzania dla nich warunków w ramach innych inicjatyw dotyczących rynku wewnętrznego (w tym planowanego paszportu służbowego).

4.4.1

EKES uważa, że krajowa inspekcja pracy powinna odgrywać zasadniczą rolę w zwalczaniu firm przykrywek, zaniżania wynagrodzeń i pracy nierejestrowanej, zobowiązując do przestrzegania praw pracowników mobilnych i delegowanych oraz zapobiegając nadużyciom. Jej działania umożliwią również zapobieganie zakłócaniu konkurencji między przedsiębiorstwami.

4.4.2

Brak kontroli w niektórych krajach, wynikający z braku odpowiedniej struktury inspekcji pracy, braku odpowiednich kompetencji, stosownego know-how lub koniecznych środków, sprzyja nadużyciom. Inspekcje pracy oraz inne organy kontroli rynku pracy mogą być skuteczne tylko wtedy, kiedy będą dysponować odpowiednimi zasobami finansowymi i zasobami kadrowymi posiadającymi odpowiednie przeszkolenie. W tym kontekście konieczne jest istnienie przepisów o zasięgu europejskim, w tym lepsze egzekwowanie kar na szczeblu transgranicznym, oraz zapewnienie wsparcia dla państw członkowskich, które mają trudności z utworzeniem wspomnianej infrastruktury.

4.4.3

Takie działania oraz poprawa unijnych instrumentów inspekcji transgranicznej zgodnie z sugestiami zawartymi w rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 14 stycznia 2014 r. (21) pomogłyby w wykrywaniu i zwalczaniu przypadków dumpingu socjalnego, w szczególności dzięki wykrywaniu firm przykrywek.

4.4.4

Działania te powinny być w pełni spójne z europejską platformą na rzecz usprawnienia współpracy w zakresie przeciwdziałania pracy nierejestrowanej.

4.5.1

EKES popiera uproszczenie zasad koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego i współpracę między państwami członkowskimi na rzecz ich stosowania oraz podkreśla, że w każdym przeglądzie rozporządzenia (WE) nr 883/2004 należy zawsze respektować zasadę równego traktowania pracowników mobilnych, aby zapobiegać utracie nabytych przez nich praw bądź pozbawieniu ich praw w związku z ich przemieszczaniem się w celu podjęcia pracy w innym państwie członkowskim.

4.5.2

Zagwarantowanie możliwości przenoszenia praw socjalnych pracowników mobilnych jest również koniecznym aspektem sprawiedliwej mobilności, zarówno dla osób wyjeżdżających do pracy do innego kraju, jak i powracających do kraju pochodzenia po zakończeniu pracy w innym państwie.

4.5.3

W celu ułatwienia swobodnego przepływu osób i promowania mobilności pracowników opracowano w UE ścieżkę koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego z myślą o uregulowaniu stosunków między systemami krajowymi bez konieczności zmiany treści ich przepisów.

4.5.4

W ramach kształtowania traktatów przyjęto zasady koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego: m.in. Rozporządzenie (EWG) nr 1408/1971 (rozporządzenie podstawowe) i (EWG) nr 574/72 (rozporządzenie wykonawcze), które zostały zastąpione rozporządzeniem (WE) nr 883/2004 (podstawowym) i nr 987/2009 (22) (wykonawczym). Obecnie prowadzony jest przegląd rozporządzenia (WE) nr 883/2004.

4.5.5

EKES przewiduje opracowanie szczegółowego sprawozdania zaraz po przedstawieniu przez Komisję wniosku dotyczącego przeglądu rozporządzenia (WE) nr 883/2004. Jak już Komitet stwierdził w swojej wcześniejszej opinii, ramy prawodawcze powinny reagować na zmienną rzeczywistość świata pracy, nowe formy zatrudnienia i zwłaszcza na nowe formy mobilności (23).

4.5.6

EKES uważa, że zasady równego traktowania, sumowania okresów, przenoszenia świadczeń i określania właściwego ustawodawstwa (zasada jedności) mają podstawowe znaczenie dla swobodnego przepływu pracowników i należy zapewnić ich zachowanie w razie przyszłej zmiany rozporządzenia (WE) nr 883/2004.

4.5.7

Jeżeli chodzi o swobodny przepływ osób poszukujących pracy do innego kraju, EKES odnotowuje wypowiedź komisarz Marianne Thyssen z dnia 13 listopada 2015 r. z Dublina: „Naszym zdaniem prawo do przemieszczania się osób poszukujących pracy również należy utrzymać – zwłaszcza z uwagi na bardzo duże zróżnicowanie wskaźników bezrobocia między państwami członkowskimi. Istotne jest jednak, by nie odbywało się to kosztem systemu zabezpieczeń społecznych kraju przyjmującego. W związku z tym chcemy umożliwić osobie, która staje się bezrobotna, zabranie ze sobą zasiłku dla bezrobotnych do innego kraju, w którym może mieć większe szanse na znalezienie pracy. Jest to już teraz możliwe przez okres 3 miesięcy”. Komisja pragnie przedłużyć ten okres do 6 miesięcy.

4.5.8

Złożony charakter przepisów rozporządzenia (WE) nr 883/2004 wymaga ścisłej współpracy między władzami państw członkowskich w celu dopilnowania, aby zróżnicowanie przepisów krajowych nie utrudniało swobodnego przepływu, oraz zapewnienia jak największej przejrzystości informacji gwarantującej świadczeniobiorcom i przedsiębiorstwom znajomość ich praw i obowiązków. Jednocześnie należy zwiększyć wykorzystanie środków elektronicznych i zacieśnić współpracę między państwami członkowskimi, aby zminimalizować wymogi w dziedzinie informacji nałożone na pracowników i przedsiębiorstwa.

20.7.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 264/19

Sprawozdawca:

Christa SCHWENG

Współsprawozdawca:

Panagiotis GKOFAS

2.1.

EKES jest przekonany, że integracja to dla naszych społeczeństw konieczność, jeżeli chcemy zachować spójność społeczną.

2.2.

Zdaniem EKES-u, jeśli chcemy być skuteczni i przywrócić wiarę w wartości naszych społeczeństw, trzeba niezwłocznie wdrożyć wspólny europejski system azylowy oraz przeprowadzić gruntowną reformę rozporządzenia dublińskiego i wdrożyć europejski plan w dziedzinie migracji.

2.3.

EKES podkreśla, że integracja jest procesem dwukierunkowym. Najlepsze praktyki w polityce integracyjnej koncentrują się nie tylko na uchodźcach, ale obejmują też społeczność lokalną. Podejście takie ma decydujące znaczenie dla akceptacji środków służących integracji. Ważną rolę w tym procesie odgrywają media, władze lokalne, związki zawodowe, organizacje pracodawców i organizacje pozarządowe. Aby stworzyć w krajach przyjmujących klimat sprzyjający uchodźcom – zwłaszcza w czasach prognozowanego niewielkiego wzrostu gospodarczego i ciasnych rynków pracy w niektórych krajach – zarówno lokalnej ludności, jak i uchodźcom należy zapewnić środki służące integracji i inwestycje społeczne, obejmujące szczególne potrzeby każdej grupy docelowej.

2.4.

Jeżeli spodziewana jest pozytywna decyzja azylowa, nauka języka powinna zaczynać się zaraz po rejestracji. Powinna ona obejmować również podstawowe informacje o wartościach, kulturze i procedurach, jak również określenie umiejętności i kwalifikacji. CEDEFOP mógłby opracować metody umożliwiające określenie umiejętności nabytych w kraju pochodzenia.

2.5.

EKES zaleca, aby zwracać szczególną uwagę na małoletnich, zwłaszcza tych bez opieki, którzy często cierpią z powodu urazów psychicznych i potrzebują wsparcia socjopedagogicznego. Należy takie osoby szybko włączyć do systemu szkolnego lub zapewnić im doradztwo w kwestii możliwości podjęcia szkoleń zawodowych.

2.6.

EKES podkreśla, że uchodźcy muszą mieć dostęp do informacji ogólnie na temat praw i obowiązków w społeczeństwie przyjmującym, a w szczególności na rynku pracy. Aby zapobiec nieuczciwej konkurencji oraz dumpingowi socjalnemu i płacowemu, uchodźców trzeba traktować na rynku pracy na równi ze społecznością lokalną.

2.7.

EKES ponownie pochwala solidarność wykazaną przez niektóre grupy społeczeństwa obywatelskiego, związki zawodowe, organizacje pracodawców, osoby prywatne oraz przedsiębiorstwa, zwłaszcza mikroprzedsiębiorstwa i rzemieślnicze MŚP, które ochotniczo pomagały osobom ubiegającym się o azyl. Podkreśla, że takie indywidualne zaangażowanie trzeba chronić i wspierać za pomocą odpowiednich zachęt, zwłaszcza w nadzwyczajnych sytuacjach humanitarnych, propagując solidarność w społeczeństwie obywatelskim

2.8.

Zwraca uwagę, że podstawą bezpośredniej reakcji UE na sytuację musi być solidarność oraz sprawiedliwy podział odpowiedzialności i kosztów, zgodnie z art. 80 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE).

2.9.

Państwa członkowskie, właściwe organy UE, także w krajach tranzytu, powinny współpracować z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego w zakresie monitorowania, uaktualniania danych oraz działalności informacyjnej i koordynacyjnej, aby dysponować wspólną skuteczniejszą unijną polityką azylową. Należy opracować wspólne zharmonizowane i aktualne systemy statystyczne, aby określić opcje polityki na poziomie UE i państw członkowskich.

2.10.

Aby integracja uchodźców przyniosła trwały sukces, niezbędne są zwiększone wysiłki przy inwestycjach stymulujących wzrost gospodarczy i zatrudnienie w ramach planu Junckera i poza nim. Należy realizować dodatkowe inwestycje w środki służące integracji oraz inwestycje społeczne na rzecz lokalnej ludności i uchodźców, obejmujące szczególne potrzeby każdej grupy docelowej. EKES odnotował potencjalny pozytywny wpływ podatków od transakcji finansowych na finanse publiczne wynikający z bardziej sprawiedliwego udziału sektora finansowego. Z uwagi na wyjątkowe okoliczności i zgodnie z paktem stabilności i wzrostu dodatkowe koszty przyjmowania uchodźców nie powinny być, po przeprowadzeniu gruntownej analizy, ujmowane w deficycie publicznym państw członkowskich. Inwestycja w środki służące integracji jest kosztowna w perspektywie krótko- i średniookresowej, ale należy ją traktować jak inwestycję w ludzi, która zwróci się w dłuższej perspektywie czasowej. Udana integracja zaowocuje spójnością społeczną, wzrostem gospodarczym i tworzeniem miejsc pracy. Środki z Funduszu Azylu, Migracji i Integracji (AMIF), jak i z Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS), powinny zostać odpowiednio zwiększone, zwłaszcza w tych państwach członkowskich, które przekroczyły swoje kwoty uchodźców, tak aby zapewnić lepsze współfinansowanie działań na rzecz integracji uchodźców.

3.1.

Konflikty na Bliskim Wschodzie spowodowały niespotykany dotychczas napływ uchodźców do Europy. Ludność z krajów pustoszonych przez wojnę wymieszała się z ludnością, która chciała opuścić swoje kraje z przyczyn ekonomicznych. Wszystkie europejskie kraje podpisały konwencję genewską z 1951 r. dotyczącą statusu uchodźców, w której przyznaje się uchodźcom podstawowe prawa, aby chronić tę szczególnie wrażliwą grupę. Mając na uwadze dużą liczbę ludzi oraz konieczność przestrzegania postanowień konwencji genewskiej i ogólnych zasad praw człowieka, ważne jest, by wyraźnie rozróżnić migrantów ekonomicznych od uchodźców, a więc osób potrzebujących statusu ochronnego (zwłaszcza azylu lub ochrony uzupełniającej).

3.2.

Chociaż z indywidualnego punktu widzenia fakt, że ludzie opuszczają swój kraj w poszukiwaniu lepszych warunków ekonomicznych za granicą, jest w pełni zrozumiały, bieżąca sytuacja i atmosfera społeczna w większości państw członkowskich wymagają, by dokonać tego wyraźnego rozróżnienia. Migranci ekonomiczni, jeżeli bezpodstawnie ubiegają się o azyl, muszą wrócić do swoich krajów pochodzenia. W przypadkach odrzucenia wniosku o ochronę międzynarodową państwa członkowskie powinny stosować się do ustaleń Planu działania UE w zakresie powrotów oraz Podręcznika dotyczącego powrotów.

3.3.

Wymaga to wspólnego europejskiego systemu azylowego ze skuteczną ochroną granic zewnętrznych, prawidłową rejestracją w tzw. hotspotach (punktach szybkiej rejestracji migrantów), szybkim rozpatrywaniem wniosków o udzielenie azylu i – w razie nieprzyznania statusu ochrony międzynarodowej wskutek odrzucenia wniosku o azyl – z zorganizowaniem powrotu do państwa pochodzenia lub do państwa trzeciego, z którym zawarto umowę o readmisji. Ważne i skuteczne może też być utworzenie punktów szybkiej rejestracji i przyjmowania wniosków o udzielenie azylu w państwach trzecich graniczących z UE, które podpisały porozumienie w sprawie polityki migracyjnej.

3.4.

Wydarzenia z drugiej połowy 2015 r. dowiodły, że obywatele państw trzecich często przybywają do Europy z bezpodstawnymi oczekiwaniami i życie w Europie widzą w różowych barwach, a to zazwyczaj za sprawą informacji rozpowszechnianych przez przemytników. W konfrontacji z rzeczywistością tacy obywatele państw trzecich przeżywają rozczarowanie i niekiedy dobrowolnie wracają. W ramach programu dobrowolnego powrotu, osoby powracające mogłyby pomóc w przekazaniu bardziej realistycznego wizerunku życia w Europie obywatelom w ich krajach pochodzenia, co może powstrzymać innych przed niebezpieczną wyprawą do Europy.

3.5.

Oprócz konieczności doprowadzenia do pełnej operacyjności wspólnego europejskiego systemu azylowego, zapewnienia zrównoważonego i sprawiedliwego podziału odpowiedzialności i kosztów oraz zmniejszenia presji na obecny system azylowy, niezbędne będą: szybkie przyjęcie nowego europejskiego podejścia do migracji oraz gruntowna reforma rozporządzenia dublińskiego umożliwiająca sprostanie krótko- i długoterminowym wyzwaniom, zgodnie z zapowiedzią przewodniczącego Junckera na pierwszy kwartał 2016 r. EKES wyrazi swoje zdanie w oddzielnej opinii.

3.6.

W swojej rezolucji na temat uchodźców przyjętej w grudniu 2015 r. EKES podkreślił, że „w obecnej sytuacji UE musi utworzyć bezpieczne korytarze humanitarne dla uchodźców z krajów dotkniętych wojną i zagrożonych terroryzmem – we współpracy z krajami, w których uchodźcy przebywają w największych skupiskach”. EKES potwierdza, że proces rejestracji powinien odbywać się jeszcze poza UE.

3.7.

Wojna, zmiana klimatu i brak perspektyw w państwach trzecich mogą skutkować stałym, a nawet jeszcze większym napływem uchodźców i migrantów. Ograniczenie czynników skłaniających do migracji to ogólnie wyzwanie na skalę światową. Niniejsza opinia poświęcona jest jednak wyłącznie integracji osób, którym przyznano status ochronny, lub starających się o taki status.

4.1.

Prezydencja niderlandzka zwróciła się o wyciągnięcie wniosków z integracji w okresie poprzedniego kryzysu, który wywołał masową migrację uchodźców. EKES doszedł do wniosku, że bieżącego kryzysu uchodźczego nie można porównać z poprzednimi, po pierwsze z powodu liczby przemieszczających się osób – w 2015 r. grecką granicę UE przekroczyło ponad 900 000 migrantów, a po drugie za sprawą gwałtowności zachodzących zmian, które skutkują większą niepewnością wśród lokalnej społeczności. Różnice są całkiem wyraźne, jeżeli przyjrzeć się np. przypadkowi Austrii, do której na początku lat dziewięćdziesiątych napłynęło około 90 tys. uchodźców uciekających przed wojną w byłej Jugosławii: wielu obywateli Bośni miało krewnych w Austrii lub wcześniej tam pracowało. Kwalifikacje nabyte w kraju pochodzenia miały dla austriackich przedsiębiorstw bezpośrednią wartość i kobiety były przyzwyczajone do pełnego uczestnictwa w rynku pracy. Zwiększyło to dochody i spowodowało większą mobilność rodzin, zapobiegając powstawaniu niemal odizolowanych od reszty społeczeństwa skupisk ludności napływowej i sprzyjając większej różnorodności społecznej w szkołach i na rynku pracy.

4.2.

Doświadczenia wyniesione z sytuacji z lat 90. ubiegłego wieku nie są do końca porównywalne do sytuacji obecnej. Osoby przybywające tym razem do Europy pochodzą z bardziej zróżnicowanych środowisk – niektóre z nich mają stopnie naukowe porównywalne do dyplomów europejskich, wykształcenie innych może nie być bezpośrednio przydatne w Europie, edukacja jeszcze innych osób jest bardzo ograniczona, a wiele kobiet nigdy nie uczestniczyło w rynku pracy. Co więcej, obywatele krajów przyjmujących cały czas odczuwają konsekwencje kryzysu gospodarczego i na ogół z rezerwą podchodzą do obcokrajowców, którzy konkurują z nimi na rynku pracy.

5.1.

Według UNHCR, nie ma porozumienia w kwestii definicji integracji imigrantów w kontekście krajów rozwijających się i nie istnieje żadna formalna definicja w międzynarodowym prawie uchodźczym. U podłoża licznych prób zdefiniowania integracji lub określenia kształtu zintegrowanego społeczeństwa, podejmowanych przez szereg rządów i naukowców, leży szerokie rozumienie integracji jako zjawiska procesualnego, indywidualnego i dwukierunkowego.

5.2.

„Podstawę definicji UNHCR stanowi koncepcja integracji jako procesu dwukierunkowego, zakładającego »dostosowanie się« jednej strony i »przyjęcie« przez drugą stronę. Nie wymaga ona jednak od uchodźców zrzeczenia się swojej tożsamości kulturowej i dlatego integracja różni się od asymilacji” (1). Definicja ta pokrywa się z zapatrywaniem EKES-u (2).

5.3.

EKES podkreślał już potrzebę powiązania integracji z wartościami i zasadami określonymi w Traktacie, z Kartą praw podstawowych i europejską konwencją praw człowieka, ze strategią „Europa 2020”, a także z polityką zatrudnienia i agendą społeczną. Nawiązanie takie ma zasadnicze znaczenie, gdyż bierze się w ten sposób pod uwagę kryzys wartości występujący w niektórych sektorach społecznych i politycznych w Europie. Integracja oraz spójność gospodarcza i społeczna to dwie strony tego samego medalu (3). Zapewnienie wszystkim godnych warunków życia i perspektyw przyczyni się do akceptacji środków służących integracji.

5.4.

Integrację migrantów w UE kształtuje się w oparciu o wspólne podstawowe zasady dotyczące polityki integracji imigrantów (2004) oraz instrument służący do wdrożenia tych zasad – wspólną agendę na rzecz integracji (2005), postrzegając integrację w następujących kategoriach:

5.5.

Chociaż w zasadach tych nie rozróżnia się między integracją migrantów a integracją uchodźców, EKES uważa, że stanowią one podstawę również dla integracji uchodźców. Mając jednak na uwadze dużą liczbę osób przybywających do Europy, zachodzi konieczność podjęcia dodatkowych wysiłków, aby zapewnić tym osobom kursy językowe, mieszkanie oraz integrację na rynku pracy.

5.6.

Aby w krajach przyjmujących stworzyć klimat sprzyjający uchodźcom – zwłaszcza w czasach prognozowanego niewielkiego wzrostu gospodarczego i ciasnych rynków pracy w niektórych krajach – zarówno lokalnej ludności, jak i uchodźcom należy zapewnić środki służące integracji i inwestycje społeczne, obejmujące szczególne potrzeby każdej grupy docelowej. EKES również potwierdził znaczenie połączenia i uwzględnienia celów polityki społecznej w kontekście integracji (4).

5.7.

EKES jest przekonany, że integracja uchodźców jest absolutnie niezbędna dla naszych społeczeństw, jeżeli chcemy zachować spójność społeczną. Brak integracji może prowadzić do powstania równoległych społeczności, mogących zdestabilizować sytuację w krajach przyjmujących. Uruchomienie środków służących integracji na bardzo wczesnym etapie leży zatem w naszym własnym interesie. Należy zachęcać media do uświadomienia sobie znaczenia integracji oraz roli, jaką odgrywają w tworzeniu pozytywnej atmosfery politycznej i społecznej.

5.8.

Zmiany demograficzne w większości krajów europejskich wskazują na spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym. Aby zapewnić trwałość naszych systemów socjalnych dla następnych pokoleń, trzeba nadać priorytetowe znaczenie integracji całej siły roboczej na rynku pracy, bez względu na np. płeć, wiek, zdolności fizyczne, wyznanie, orientację seksualną czy pochodzenie (etniczne). Inwestycja w środki służące integracji jest kosztowna w perspektywie krótko- i średniookresowej, ale należy ją traktować jak inwestycję w ludzi, która zwróci się w dłuższej perspektywie czasowej. Udana integracja zaowocuje spójnością społeczną, wzrostem gospodarczym i tworzeniem miejsc pracy.

5.9.

Decydującą rolę w procesie integracji mają do odegrania podmioty na poziomie lokalnym, ponieważ to na tym poziomie ludzie ze sobą żyją i właśnie tu daje się zauważyć brak integracji. Społeczności powinny uzyskać porady i wskazówki na temat dobrze funkcjonujących środków służących integracji, takich jak zapraszanie uchodźców do uczestnictwa w działalności lokalnych organizacji wolontariackich (np. związki zawodowe, organizacje pozarządowe, straż pożarna czy kluby sportowe).

5.10.

Strona Komisji Europejskiej poświęcona integracji (5) zawiera wiele informacji na temat przykładów integracji. Stosując filtry wyszukiwania, można znaleźć przykłady najlepszych praktyk w zależności od np. państwa, dziedziny integracji czy grupy docelowej. Należy upowszechniać tę stronę internetową, by służyła za inspirację do działań integracyjnych państwom członkowskim, władzom lokalnym, organizacjom pozarządowym i partnerom społecznym.

5.11.

W oparciu o wniosek EKES-u wdrożono już uporządkowaną współpracę między organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, EKES-em i Komisją Europejską za pośrednictwem Europejskiego Forum Migracji, które zajmuje się wszystkimi kwestiami dotyczącymi migracji, azylu i integracji. Ponadto mandat komitetu doradczego do spraw swobodnego przepływu osób warto by rozszerzyć o integrację uchodźców, ponieważ za pośrednictwem tego organu rządy omawiają i wymieniają pomysły z partnerami społecznymi. Komitet ten mógłby stworzyć dodatkową przestrzeń do wymiany najlepszych praktyk.

6.1.

Osoby ubiegające się o azyl, przybywające do Europy (w większości przypadków) po wyczerpującej i często traumatycznej podróży, przede wszystkim potrzebują miejsca, w którym mogłyby się zatrzymać i odpocząć. Czas ten władze powinny wykorzystać na prawidłową rejestrację tych osób i przybliżoną ocenę, czy mają one szanse na uzyskanie statusu uchodźcy. W tym przypadku środki służące integracji należy uruchomić na bardzo wczesnym etapie. Według badań przeprowadzonych niedawno przez Światową Organizację Zdrowia uchodźcy cierpiący na zespół stresu pourazowego (PTSD) potrzebują specjalnej opieki medycznej, gdyż symptom ten jest często najbardziej istotną przeszkodą na drodze do integracji.

6.2.

Bez co najmniej podstawowej znajomości języka kraju przyjmującego integracja nie wchodzi w rachubę. Naukę języka należy zatem zacząć możliwie najwcześniej w trakcie procedury azylowej. Wymaga to ustanowienia nowych struktur, jak również usprawnienia koordynacji, aby poradzić sobie z dużą liczbą osób ubiegających się o azyl. Kursy językowe należy też wykorzystać, aby przekazać osobom ubiegającym się o azyl informacje na temat wartości (np. równe traktowanie kobiet i mężczyzn, wolność wypowiedzi, zakaz przemocy w rodzinie) i kultury kraju przyjmującego. Kursy te można też wykorzystać, aby w podstawowym stopniu wprowadzić osoby starające się o azyl w kwestie dotyczące organizacji, instytucji i informacji, gdzie należy zwrócić się w razie problemów. Osoby ubiegające się o azyl często wywodzą się z bardzo różnych kultur. Działania wynikające z braku wiedzy na temat podstawowych wartości, praw i obowiązków w kraju przyjmującym mogą szkodzić integracji.

6.3.

Dzieci uchodźców powinny możliwie najszybciej zacząć uczęszczać do szkoły z dziećmi miejscowymi i otrzymać pomoc w nauce języka danego kraju. Szczególną uwagę trzeba zwrócić na małoletnich, zwłaszcza tych bez opieki, którzy często cierpią na urazy psychiczne. Jeżeli z uwagi na wiek nie mogą już uczęszczać do szkoły, należy przewidzieć dla nich odpowiednią, specjalnie dostosowaną ofertę, aby zapobiec narastaniu frustracji. Państwa członkowskie powinny być świadome szczególnych potrzeb dzieci cierpiących na urazy psychiczne oraz małoletnich bez opieki i powinny zaoferować im wsparcie socjopedagogiczne (np. miasto Wiedeń próbuje umieszczać małoletnich bez opieki w rodzinach zastępczych, korzystając z obowiązujących ram).

6.4.

Wczesne rozpoznanie i klasyfikacja świadectw, umiejętności i kwalifikacji mają zasadnicze znaczenie dla zagwarantowania szybkiej integracji na rynku pracy. Umiejętności i kwalifikacje osoby ubiegającej się o azyl należy mapować już na początku procedury azylowej, angażując do tego ekspertów ds. rynku pracy. Aspekty te są niezbędne do ukierunkowanego wsparcia językowego, rozpoczęcia szkoleń, uznania kwalifikacji zawodowych, pomocy w nabyciu koniecznych kwalifikacji dodatkowych i skutecznego znalezienia odpowiedniej pracy. Określenie umiejętności może być jednak bardzo trudne. Wielu uchodźców nie ma ze sobą nawet dokumentów tożsamości, nie wspominając już o dokumentach czy świadectwach potwierdzających poziom ich kwalifikacji. Różne państwa członkowskie (np. Niemcy, Austria) opracowują różne metody sprawdzania umiejętności i kwalifikacji. Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego (Cedefop) może zapewnić platformę do wzajemnego uczenia się i wymiany najlepszych praktyk w tej dziedzinie.

6.5.

Procedury azylowe często trwają bardzo długo, utrzymując osobę ubiegającą się o azyl w stanie niepewności. Długie okresy, w których osoba ubiegająca się o azyl nie może świadomie kształtować swojego życia, mogą prowadzić do psychospołecznej niestabilności, utraty pewności siebie oraz do syndromu uzależnienia, co może zmniejszać szanse na zatrudnienie nawet po uzyskaniu statusu uchodźcy. Dzieci dotyczy to nawet w większym stopniu, ponieważ potrzebują one stabilnego środowiska. EKES wzywa zatem państwa członkowskie do możliwie najszybszego podejmowania decyzji w sprawie procedur azylowych. Według opinii OECD (6) na temat wsparcia w integracji osób ubiegających się o azyl, Grecja, Belgia i Dania mają jedne z najkrótszych procedur azylowych, obejmujących nauczanie języka połączone z kształceniem dorosłych i szkoleniem dotyczącym zatrudnienia.

6.6.

Jeśli chodzi o prognozowany wzrost gospodarczy i sytuację na rynku pracy, kraje mogą spróbować środków ograniczających czas oczekiwania na dostęp do rynku pracy. Niemcy i Węgry już skróciły czas oczekiwania na dostęp do rynku pracy, a Finlandia, Belgia i Luksemburg poczyniły w tym kierunku pewne kroki. Sprawiedliwe, przejrzyste i rozsądne przepisy dotyczące dostępu osób ubiegających się o azyl do rynku pracy zapobiegają nielegalnemu zatrudnieniu i sprzyjają większej akceptacji ze strony lokalnej społeczności. Jednocześnie osoby o chronionym statusie powinny mieć perspektywę pozostania w kraju przyjmującym, jeżeli są zintegrowane na rynku pracy lub w społeczeństwie przyjmującym. Należy powiadamiać osoby ubiegające się o azyl, że ich dostęp do rynku pracy zależy od kraju, w którym ubiegają się o taki status. W wyniku niewiedzy niektóre z nich podróżują do innych państw członkowskich z nadzieją, że tam znajdą pracę. W rzeczywistości natomiast znajdują się w sytuacji nieuregulowanej, czego łatwo można byłoby uniknąć dysponując odpowiednimi informacjami.

6.7.

Zakwaterowanie odgrywa bardzo ważną rolę w kontekście integracji: ośrodki recepcyjne zaspokajają bezpośrednie zapotrzebowanie na miejsca do odpoczynku (często na dużo dłużej niż planowano), ale dłuższy pobyt w takim ośrodku utrudnia integrację. W Austrii uruchomiono projekt „Kosmopolis” dotyczący mieszkań prywatnych. Na nowo zbudowanym obszarze zarezerwowano pewną liczbę mieszkań dla uchodźców, którzy już są zatrudnieni. Aby uniknąć nieporozumień między uchodźcami i pozostałymi mieszkańcami, w pobliżu otworzono centrum informacyjne. W Portugalii władze miejskie Lizbony podpisały z portugalskimi organizacjami pozarządowymi protokół, który umożliwił zapewnienie mieszkań uchodźcom i dał im dostęp do usług świadczonych przez miasto w zakresie szkoleń i kształcenia oraz możliwość integracji na rynku pracy (7).

6.8.

Po uzyskaniu pozytywnej decyzji o udzieleniu azylu uchodźca musi sam znaleźć mieszkanie. Jest to często bardzo trudny okres, ponieważ kończy się udzielone mu na początku wsparcie ze strony państwa i uchodźca musi szukać zatrudnienia na tych samych zasadach co obywatele kraju przyjmującego.

6.9.

W tym kontekście publiczne służby zatrudnienia mają do odegrania szczególną rolę. Przede wszystkim powinny aktywnie wywiązać się ze swojej roli, ułatwiając znalezienie stałego zatrudnienia. Muszą jednak podjąć też decyzję w sprawie dodatkowych kwalifikacji, których uchodźca może potrzebować, by poradzić sobie na rynku pracy. Należy mieć na uwadze fakt, że nawet po 4-letnim pobycie zatrudnionych jest tylko 25 % uchodźców, a nawet po 10 latach odsetek ten wynosi około 50 % (8). Z każdym uchodźcą można byłoby zawierać indywidualną umowę o integracji, która przewidywałaby stosowne działania, jakie należy zrealizować (dodatkowe szkolenia, liczba podań o pracę itd.) w celu osiągnięcia pełnej integracji na rynku pracy. EKES podkreśla, że aby zapobiec nieuczciwej konkurencji oraz dumpingowi socjalnemu i płacowemu, uchodźców trzeba traktować na rynku pracy na równi ze społecznością lokalną. Jeżeli uchodźca nie ma szans na znalezienie pracy w rozsądnym czasie, dobrą alternatywą może być zaproponowanie mu społecznie użytecznej pracy wolontariackiej. Praca taka pomogłaby uchodźcy w doskonaleniu języka i integracji ze społeczeństwem.

6.10.

Dobrym przykładem są tu Niemcy, które ostatnio postanowiły wprowadzić specjalne dowody tożsamości dla osób ubiegających się o azyl. Po pierwszej rejestracji dowód stanowi podstawowy i obowiązkowy środek identyfikacji, powiązany z centralną bazą danych, w której znajdują się takie informacje jak wykształcenie danej osoby i jej doświadczenie zawodowe.

6.11.

Wśród uchodźców, podobnie jak wśród ludności lokalnej, często znajdują się osoby o zainteresowaniach i umiejętnościach w dziedzinie przedsiębiorczości. Powinny one otrzymać informacje i wskazówki dotyczące uruchomienia działalności gospodarczej oraz możliwości zatrudniania pracowników.

6.12.

W Niemczech i na Słowacji toczą się obecnie dyskusje nad sposobem dopuszczenia do rynku pracy uchodźców posiadających wysokie kwalifikacje w zawodach, w których występuje niedobór wykwalifikowanej siły roboczej, w drodze zastosowania przyspieszonych procedur.

6.13.

Uchodźcy potrzebują informacji ogólnie o rynku pracy, o możliwościach szkolenia zawodowego i dostępnych miejscach pracy. Zważywszy że duży odsetek uchodźców to osoby w wieku szkolnym, tj. między 16. a 25. rokiem życia, przed rozpoczęciem szkolenia należy udzielić im podstawowych informacji na temat kursów przygotowawczych w różnych dziedzinach zawodowych. W Niemczech izby przemysłowo-handlowe uruchomiły inicjatywy mające pomóc w pośrednictwie pracy, np. poprzez ekspresowe rozmowy kwalifikacyjne (technika „speed dating”). Niemieckie izby przemysłowo-handlowe wspierają przedsiębiorstwa w działalności ukierunkowanej na wykwalifikowanie i szkolenie uchodźców poprzez projekt „Zobowiązanie do szkolenia”. Próbują też znaleźć dobrowolnych sponsorów, którzy troszczą się o uchodźców i firmy i służą doradztwem obu stronom. Izby przemysłowo-handlowe zapewniają też wsparcie uchodźcom, którzy chcą rozpocząć własną działalność gospodarczą.

6.14.

W Austrii uruchomiono projekt, który ma na celu umieszczenie młodych uchodźców na wolnych stanowiskach przygotowania zawodowego, realizowany przy wsparciu publicznych służb zatrudnienia i osobistych trenerów. Podpisanie formalnej umowy o przygotowaniu zawodowym może być poprzedzone praktykami zawodowymi. Ponadto austriackie koleje federalne (ÖBB) uruchomiły projekt pod hasłem „Różnorodność jako szansa” („Diversität als Chance”), w ramach którego zaoferowano przygotowanie zawodowe 50 nieletnim uchodźcom pozbawionym opieki w wieku 15–17 lat.

6.15.

Aby ułatwić integrację wysoko wykwalifikowanych migrantów, Austriacka Federalna Izba Gospodarcza opracowała program „Doradztwo dla migrantów”, który rozszerzono na wysoko wykwalifikowanych uchodźców. Doradcami są osoby dobrze zintegrowane na austriackim rynku pracy, wspierające migrantów w poszukiwaniu pracy przez udzielanie im informacji lub nawet zapewnienie dostępu do swoich własnych sieci zawodowych. Program pomaga też uniknąć nieporozumień na tle kulturowym.

6.16.

W kilku państwach członkowskich uchodźcami opiekują się tak zwani „przyjaciele uchodźców”. Angażują się oni jako wolontariusze w działalność różnych organizacji i regularnie spotykają się z konkretnymi uchodźcami, aby nawiązać z nimi osobiste relacje. Jest to tym bardziej ważne, że wielu uchodźców to małoletni bez opieki, którzy opuścili swoje rodziny. Przyjaciele mogliby również pełnić rolę rzeczników, poprawiając opinię o uchodźcach w swoich krajach.

6.17.

Organizacje partnerów społecznych w niektórych państwach członkowskich (np. w Hiszpanii, Francji, Niemczech, Republice Czeskiej i Austrii) wezwały swoje rządy do skuteczniejszego działania na rzecz integracji uchodźców. W Hiszpanii uwzględniono dodatkowy środek w strategiach dotyczących rocznego planu zatrudnienia, nastawiony konkretnie na integrację zawodową uchodźców.

6.18.

Dania stosuje tak zwany „model etapowy” w celu integracji uchodźców na rynku pracy: na pierwszym etapie (od czterech do ośmiu tygodni) identyfikuje się kwalifikacje danego uchodźcy i udziela się mu lekcji języka duńskiego. Na drugim etapie (od 26 do 52 tygodni) stażystę kieruje się do przedsiębiorstwa (bez ponoszenia kosztów przez pracodawcę) i udziela mu dodatkowych lekcji języka duńskiego. Po tym okresie uchodźca jest gotowy, by podjąć pracę za wynagrodzeniem subsydiowanym. Skuteczne wdrożenie takich modeli powinno skutkować dodatkowymi szansami na zatrudnienie i zapobiegać wypieraniu ludności miejscowej (bez efektu „drzwi obrotowych”).

6.19.

Aby zagwarantować uczciwą konkurencję, należy w pełni przestrzegać warunków pracy, w tym warunków wynagradzania, niezależnie od narodowości czy statusu pracownika (zgodnie z zasadą lex loci laboris). Państwa członkowskie muszą egzekwować przestrzeganie tej zasady, zapewniając efektywne środki, mechanizm oraz zdolności administracyjne. Związki zawodowe pomagają dochodzić swoich praw pracującym uchodźcom lub migrantom, którzy nie posiadają dokumentów („Ecole des solidarités” – Belgia, „UNDOK” – Austria).

7.1.

EKES zaznacza, że wszystkie środki, aby mogły na trwałe pozytywnie wpłynąć na nasze społeczeństwo, będą wymagały odpowiedniego finansowania. Aby integracja uchodźców przyniosła trwały sukces, niezbędne są zwiększone wysiłki przy inwestycjach stymulujących wzrost gospodarczy i zatrudnienie w ramach planu Junckera i poza nim. Należy dodatkowo inwestować w działania na rzecz integracji oraz na rzecz lokalnej ludności i uchodźców, obejmujące szczególne potrzeby każdej grupy docelowej. EKES odnotował potencjalny pozytywny wpływ podatków od transakcji finansowych na finanse publiczne za sprawą bardziej sprawiedliwego udziału sektora finansowego. Z uwagi na wyjątkowe okoliczności i zgodnie z paktem stabilności i wzrostu dodatkowe koszty przyjmowania uchodźców nie powinny być, po przeprowadzeniu gruntownej analizy, ujmowane w deficycie publicznym państw członkowskich (9).

7.2.

Państwa członkowskie będące pierwszym miejscem przyjmowania, takie jak Włochy, Malta, Hiszpania i Grecja, powinny otrzymać bezpośrednią pomoc na każdego uchodźcę lub migranta, tak aby mogły trafnie i szybko rozpatrywać wnioski o udzielenie azylu lub też organizować powroty w wypadku, gdy wymogi udzielenia azylu nie zostały spełnione. Państwa członkowskie biorące na siebie odpowiedzialność integracji w swoich społeczeństwach większej liczby uchodźców od liczby wymaganej w związku z zasadą solidarności, powinny także móc liczyć na wsparcie finansowe UE.

7.3.

Należy zwiększyć środki finansowe z Funduszu Azylu, Migracji i Integracji, aby lepiej współpracować z państwami członkowskimi w dziedzinie finansowania integracji uchodźców, zwłaszcza w przypadku programów prowadzonych przez lokalne władze i organizacje pozarządowe. Trzeba wyasygnować dodatkowe środki z Europejskiego Funduszu Społecznego, by ułatwić integrację społeczną uchodźców, równouprawnienie płci, wsparcie dla przedsiębiorstw oraz włączenie uchodźców na rynku pracy, co wymaga dialogu i współpracy z partnerami społecznymi. Ponadto należałoby przewidzieć dodatkowe fundusze w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na rzecz obszarów miejskich, które wdrażają niezbędne środki wymagane do przyjmowania i integracji uchodźców.

7.4.

Należy rozważyć współpracę międzynarodową w zakresie finansowania integracji uchodźców, w ramach specjalnej współpracy z Biurem UNHCR i Międzynarodową Organizacją ds. Migracji.

20.7.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 264/28

Sprawozdawca:

Vitas MAČIULIS

1.1.

Energia jest nieodłącznym elementem polityki międzynarodowej i zajmuje czołowe miejsce w programie UE. Ponieważ gracze międzynarodowi próbują wykorzystywać energię jako narzędzie do osiągania celów politycznych, UE powinna zachować czujność w kwestiach dotyczących energii, w interesie swoich obywateli.

1.1.1.

Trzy czynniki mają kluczowe znaczenie dla zewnętrznego wymiaru energetyki: dywersyfikacja, mówienie jednym głosem oraz odpowiednio rozwinięty wewnętrzny system energetyczny.

1.2.

Dywersyfikacja źródeł energii, dostawców i tras dostaw w UE jest niezbędna w kontekście zewnętrznej polityki energetycznej. Jak podkreślono w strategii UE dotyczącej unii energetycznej, głównym wyzwaniem dla UE jest fakt, że ponad połowa zużywanej w niej energii pochodzi z importu, który musi być gwarantowany określoną polityką handlową.

1.2.1.

Należy rozszerzać krąg partnerów w dziedzinie importu energii poprzez nieustanne dążenie do dialogu i nawiązywanie go z nowymi, rzetelnymi i przewidywalnymi dostawcami energii.

1.2.2.

Nowe istotne projekty infrastrukturalne, przyczyniające się do osiągnięcia celów dotyczących dywersyfikacji, powinny odpowiadać celom określonym w strategii dotyczącej unii energetycznej i być w pełni zgodne z dorobkiem UE. Powinny również być całkowicie zgodne z celem rozwijania zdecentralizowanego systemu energetycznego, w którym kluczową rolę odgrywają źródła odnawialne.

1.2.3.

Należy wspierać współpracę między przedstawicielami sektora prywatnego i politycznego z myślą o znalezieniu najbardziej odpowiednich sposobów i partnerów, jeśli chodzi o rozwój stosunków zewnętrznych w dziedzinie energii. Cele w zakresie bezpieczeństwa energetycznego i zrównoważoności zawsze powinny być brane pod uwagę.

1.3.

Należy dążyć do mówienia jednym głosem pomimo tego, że państwa członkowskie różnią się pod względem koszyka energetycznego, struktury importu i tradycyjnych partnerów. Wspólne wewnętrzne stanowisko UE jest kluczem do silnego wymiaru zewnętrznego.

1.3.1.

EKES wzywa państwa członkowskie do skoordynowania indywidualnych interesów energetycznych i stałego utrzymywania wzajemnej solidarności i przejrzystości.

1.3.2.

EKES z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji z dnia 16 lutego 2016 r. wzmacniający istniejący mechanizm wymiany informacji w odniesieniu do międzyrządowych umów i instrumentów niewiążących.

1.3.3.

Ważnym punktem zewnętrznej polityki energetycznej UE powinny być wspólne normy w zakresie ochrony środowiska i bezpieczeństwa jądrowego stosowane w ramach projektów energetycznych realizowanych w krajach graniczących z UE. Zakupy energii z krajów, które nie przestrzegają tych norm, powinny zostać ograniczone.

1.4.

Mocny wewnętrzny system energetyczny to podstawa ograniczenia wpływu z zewnątrz: jednym z kluczowych wymiarów unii energetycznej jest stworzenie w pełni funkcjonalnego i przejrzystego unijnego wewnętrznego rynku energii. Bezpośrednio przełożyłoby się to na skuteczniejsze podejście UE w stosunkach zewnętrznych w dziedzinie energii.

1.4.1.

Trzeba stworzyć wszystkie niezbędne elementy infrastruktury energetycznej, aby umożliwić optymalizację i usprawnienie importu zasobów energetycznych do UE.

1.4.2.

EKES podkreśla potrzebę pełnego zintegrowania sieci i systemów energetycznych wszystkich państw członkowskich w ramach wewnętrznego rynku UE oraz zadbania o ich pełną synchronizację.

1.4.3.

Należy utrzymać konkurencyjność unijnych producentów energii dzięki ustanowieniu równych warunków działania dla producentów europejskich i pozaeuropejskich.

1.4.4.

EKES nalega, by przy opracowywaniu i wdrażaniu zewnętrznej polityki energetycznej UE uwzględniono potrzebę dysponowania przez przemysł europejski, a zwłaszcza energochłonne gałęzie, konkurencyjnymi, stabilnymi i przewidywalnymi dostawami energii, tak aby umożliwić im konkurowanie na równych warunkach z podmiotami międzynarodowymi.

1.5.

Przyszłościowa polityka energetyczna, która pomogłaby w osiągnięciu zewnętrznych celów UE, w tym w kontekście porozumienia COP 21, powinna przede wszystkim opierać się na systematycznym uwzględnianiu celów europejskiej polityki klimatycznej oraz ogólnych działań wspólnoty międzynarodowej na rzecz ograniczania zmiany klimatu, zwłaszcza przez rozwój trzech kluczowych elementów: odnawialnych źródeł energii, efektywności energetycznej oraz badań i rozwoju.

1.5.1.

Odnawialne źródła energii stanowią zasadniczy element zwiększania bezpieczeństwa energetycznego i ograniczania zależności od importu.

1.5.2.

UE powinna dołożyć wszelkich starań, by utrzymać wiodącą pozycję w tej dziedzinie.

1.5.3.

Efektywność energetyczna stanowi jeden z filarów ograniczania wielkości zużycia energii w UE i, co za tym idzie, ograniczania importu energii. Dlatego zasadnicze znaczenie przypada ograniczeniu wydatków odbiorców prywatnych i komercyjnych na energię.

1.6.

Należy przeznaczyć odpowiednie środki na badania i rozwój, co doprowadzi do zwiększenia efektywności i obniżenia kosztów wytwarzania energii. W tym kontekście istotna jest również współpraca międzynarodowa.

1.7.

Ponieważ energia powinna być przystępna cenowo dla konsumentów oraz wspierać konkurencyjność przemysłu, EKES wzywa Komisję i rządy krajowe do przypisania dużej roli społeczeństwu obywatelskiemu, partnerom społecznym i organizacjom konsumenckim. Dlatego też EKES apeluje o nawiązanie europejskiego dialogu na temat energii oraz utworzenie Europejskiego Forum Energii z udziałem wszystkich zainteresowanych podmiotów. Ma to zasadnicze znaczenie dla stworzenia inteligentnej, efektywnej i zrównoważonej zewnętrznej polityki energetycznej UE.

1.7.1.

EKES musi zmobilizować organy międzynarodowe będące elementem jego struktur do odgrywania aktywnej roli w tworzeniu skutecznej i solidnej zewnętrznej polityki energetycznej UE.

2.1.

Kwestie energetyczne dopiero niedawno stały się ważne w unijnych debatach politycznych i znalazły się na czołowym miejscu w programie Komisji Europejskiej. EKES również podejmuje działania dotyczące zewnętrznego wymiaru polityki energetycznej oraz wydał już szereg opinii na ten temat (1).

2.2.

Z uwagi na wzrost uzależnienia UE od importu energii, w szczególności w postaci ropy naftowej i gazu, zewnętrzny wymiar polityki energetycznej UE staje się kwestią kluczową dla zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energii.

2.2.1.

Ponad połowa (53,2 %) unijnego wewnętrznego zużycia energii brutto pochodzi z importu. UE importuje 44,2 % paliw stałych (z czego ponad połowa to węgiel kamienny), 87,4 % ropy naftowej i produktów ropopochodnych oraz 65,3 % gazu ziemnego (dane Eurostatu z 2013 r.).

2.2.2.

Dane te wyraźnie obrazują stopień zależności UE od wymiany handlowej z dostawcami z państw trzecich. W tej sytuacji, jeśli dostawca okazałby się niewiarygodny lub nieprzewidywalny albo jeżeli infrastruktura nie byłaby właściwie utrzymywana, bezpieczeństwo energetyczne całej UE mogłoby zostać poważnie naruszone.

3.1.

Mając na uwadze dywersyfikację źródeł energii, dostawców i tras, UE powinna szukać nowych możliwości współpracy i wzmocnienia istniejących partnerstw energetycznych z państwami trzecimi.

3.2.

W przewidywalnej przyszłości Rosja najprawdopodobniej pozostanie głównym partnerem UE w obszarze importu energii. Dotyczy do zwłaszcza gazu przesyłanego gazociągami.

3.2.1.

Dla Rosji priorytetem jest co najmniej utrzymanie swojej korzystnej pozycji na rynku energii UE, który jest zarówno jej największym obszarem eksportowym, jak i bardzo rzetelnym klientem.

3.2.2.

Projekt gazociągu Nord Stream II jest obecnie jednym z głównych punktów rosyjskiej strategii energetycznej, a jego celem jest zwiększenie eksportu gazu ziemnego do UE. W UE wyrażane są obawy, czy projekt ten nie jest sprzeczny ze strategią UE dotyczącą unii energetycznej w zakresie dywersyfikacji dostaw gazu. EKES uważa, że najważniejszą rolą Komisji jest dokonanie starannej oceny projektu Nord Stream II oraz jego zgodności z dorobkiem UE, w tym z trzecim pakietem energetycznym, jak również z celami strategii dotyczącej unii energetycznej, w szczególności pod kątem dywersyfikacji źródeł energii, dostawców i tras przesyłu.

3.2.3.

Przy uzgadnianiu wspólnego stanowiska UE względem projektu Nord Stream II muszą zostać uwzględnione interesy wszystkich państw członkowskich. Aspekty komercyjne projektu nie powinny być jedynym czynnikiem rozważanym przy podejmowaniu decyzji, w szczególności z uwagi na tendencję Rosji do wykorzystywania energii jako narzędzia osiągania celów geopolitycznych.

3.3.

Cennym partnerem UE na arenie międzynarodowej jest Norwegia, z którą łączą nas wspólne cele polityczne, również w sektorze energetyki. Norwegia, jako strona Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym, jest częścią unijnego rynku wewnętrznego.

3.3.1.

Znaczenie wymiaru północnego będzie prawdopodobnie wzrastać, podobnie jak nasili się współpraca w regionach północnych w odniesieniu do pól naftowych i gazowych na Oceanie Arktycznym. Niemniej jednak należy położyć szczególny nacisk na delikatną kwestię środowiska, jeżeli i gdy przedsiębiorstwa zaczną poważnie poszukiwać potencjalnych zasobów na tych obszarach.

3.4.

Współpraca energetyczna UE z partnerami z południowej i wschodniej części regionu Morza Śródziemnego nabrała nowego impetu wraz z niedawnym ustanowieniem platform regionalnych obejmujących gaz, energię elektryczną, odnawialne źródła energii i efektywność energetyczną. Zgodnie z założeniami platformy te mają być instrumentem ułatwiającym i usprawniającym współpracę w dziedzinie energetyki.

3.5.

Uznając Azję Środkową za bogaty w źródła energii region o strategicznym znaczeniu, Unia Europejska zobowiązała się do nawiązania trwałych i stabilnych stosunków z tym regionem. Jak stwierdzono w konkluzjach Rady do Spraw Zagranicznych w sprawie strategii UE wobec Azji Środkowej, przyjętych w dniu 22 czerwca 2015 r., UE wzywa do zacieśnienia powiązań energetycznych, co powinno przyczynić się do wzajemnego bezpieczeństwa energetycznego.

3.6.

Połączenie regionu Morza Kaspijskiego z rynkiem UE za pomocą południowego korytarza gazowego otworzy nowe możliwości dla handlu gazem ziemnym oraz przyczyni się do realizacji celu UE w zakresie dywersyfikacji dostaw. Głównym elementem połączenia międzysystemowego będzie gazociąg transanatolijski (TANAP), wraz z gazociągiem transadriatyckim (TAP).

3.7.

Coraz ważniejsze miejsce w strategii unijnej zajmują stosunki w dziedzinie energetyki ze Stanami Zjednoczonymi, czego odzwierciedleniem jest Rada ds. Energii UE–USA. Stany Zjednoczone korzystają obecnie z niskich cen gazu w związku z wydobyciem gazu ze źródeł niekonwencjonalnych. UE powinna skorzystać z okazji i zachęcać do rozwoju transatlantyckiego handlu skroplonym gazem ziemnym (LNG), gdyż znacznie przyczyniłoby się to do dywersyfikacji dostaw energii.

3.7.1.

Transatlantyckie partnerstwo handlowo-inwestycyjne (TTIP) mogłoby stać się ważnym narzędziem propagowania m.in. transatlantyckiego bezpieczeństwa energetycznego. EKES wzywa strony do podjęcia wszelkich wysiłków na rzecz odpowiedniego uwzględnienia kwestii energetycznych w tym porozumieniu.

3.8.

Bezpieczeństwo energetyczne UE jest blisko związane z kwestiami dotyczącymi energii w jej sąsiedztwie, co oznacza, że UE powinna kontynuować wspólne działania ze swoimi sąsiadami oraz rozszerzać zakres wzajemnie korzystnej współpracy.

3.8.1.

EKES apeluje do Komisji o dalsze umacnianie Wspólnoty Energetycznej, zwłaszcza jeżeli chodzi o wdrażanie unijnego dorobku w obszarze energetyki w odniesieniu do umawiających się stron (2).

3.8.2.

Kluczowym celem Wspólnoty Energetycznej jest rozszerzenie wewnętrznego rynku energii UE. UE musi w dalszym ciągu zacieśniać współpracę z sąsiednimi krajami oraz ich społeczeństwami obywatelskimi w celu utworzenia rzeczywistego ogólnoeuropejskiego rynku energii. EKES z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji w sprawie rozporządzenia dotyczącego bezpieczeństwa dostaw energii, które bezpośrednio uwzględnia państwa należące do Wspólnoty Energetycznej.

3.9.

W związku ze zniesieniem międzynarodowych sankcji nałożonych na Iran UE musi wykorzystać okazję i ponownie nawiązać stosunki w zakresie energii z tym krajem, biorąc pod uwagę rolę, jaką Iran może potencjalnie odegrać w dywersyfikacji źródeł dostaw energii do UE.

3.10.

Unia powinna również przyspieszyć i zwiększyć wysiłki zmierzające do wzmocnienia solidnego partnerstwa z innymi, różniącymi się, lecz ważnymi, państwami trzecimi, takimi jak Kanada, Turcja i Algieria. EKES wyraża zadowolenie z powodu nawiązania dialogów wysokiego szczebla z tymi krajami w 2015 r.

3.11.

Kwestie związane z energetyką powinny być odpowiednio uwzględniane w umowach handlowych z krajami trzecimi. Ponadto umowy energetyczne z dostawcami będącymi państwami trzecimi muszą być w pełni zgodne z przepisami unijnymi oraz zasadami dotyczącymi bezpieczeństwa energetycznego.

4.1.

Dnia 20 lipca 2015 r. Rada do Spraw Zagranicznych zatwierdziła plan działania w sprawie dyplomacji energetycznej mający na celu wzmocnienie zewnętrznego wymiaru strategii na rzecz unii energetycznej. Celem planu jest wzmocnienie wspólnych wypowiedzi, aby umożliwić UE mówienie jednym głosem w głównych kwestiach dotyczących energii oraz osiągnięcie celów w zakresie energii w duchu solidarności i z poszanowaniem wspólnych interesów zamiast dokonywania renacjonalizacji polityki energetycznej.

4.1.1.

Kluczowe aspekty planu działania w sprawie dyplomacji energetycznej obejmują wsparcie dyplomatyczne dla dywersyfikacji źródeł energii, dostawców i dróg transportu, lepszą współpracę z krajami tranzytowymi (zwłaszcza Ukrainą) oraz kluczowymi partnerami energetycznymi będącymi państwami trzecimi, dalsze umacnianie Wspólnoty Energetycznej i utrzymanie strategicznego zaangażowania UE w związane z energią inicjatywy wielostronne.

4.2.

Na mocy decyzji przyjętej przez Parlament i Radę w dniu 25 października 2012 r. ustanowiono mechanizm wymiany informacji w odniesieniu do umów międzyrządowych, aby zapewnić jasność i przejrzystość prawną umów, a także zgodność ich zapisów z prawem unijnym. W lutym 2016 r. Komisja przedłożyła wniosek dotyczący usprawnienia istniejącego mechanizmu.

4.2.1.

EKES pochwala próby podjęte w celu zapewnienia zgodności z przepisami i przejrzystości umów unijnych ze stronami trzecimi (3) i zamierza poprzeć usprawnienie obecnego mechanizmu wymiany informacji.

4.3.

UE powinna nadal konsekwentnie dążyć do upowszechniania i stałego doskonalenia norm dotyczących bezpieczeństwa środowiska i bezpieczeństwa jądrowego w państwach trzecich.

4.3.1.

Szczególną uwagę należy poświęcić elektrowniom jądrowym budowanym przez państwa trzecie w pobliżu granic UE (np. elektrownii jądrowej w Ostrowcu na Białorusi, która nie spełnia wymogów konwencji z Espoo). UE powinna wskazać państwom trzecim konieczność zapewnienia ogólnego bezpieczeństwa tego typu projektów zgodnie z Konwencją bezpieczeństwa jądrowego MAEA oraz innymi odpowiednimi umowami międzynarodowymi. Komisja powinna zwiększyć wysiłki w celu zapewnienia, aby państwa, które wyraziły zgodę na przeprowadzenie testów wytrzymałościowych w swoich elektrowniach jądrowych zgodnie z zasadami UE, wywiązały się z tego zobowiązania możliwie jak najszybciej. Ponadto należy ograniczyć dostęp do UE energii wytwarzanej w elektrowniach, które nie spełniają wszystkich warunków bezpieczeństwa.

5.1.

Silny wewnętrzny system energetyczny przekłada się bezpośrednio na silną pozycję w stosunkach zewnętrznych. Dlatego też UE powinna dążyć do usprawnienia swego wewnętrznego podejścia do kwestii energetycznych.

5.2.

Strategia dotycząca unii energetycznej jest kluczową inicjatywą mającą na celu stworzenie wspólnej odpowiedzi UE na wyzwania energetyczne. Bezpieczeństwo energetyczne jest podstawą dobrobytu gospodarczego i społecznego UE; za zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego odpowiedzialni stają wspólnie: państwa członkowskie, producenci energii, odbiorcy, kraje tranzytowe i wspólnota międzynarodowa, i wszyscy oni są zaangażowani w dzisiejsze zglobalizowane rynki energii.

5.2.1.

Jednym z głównych filarów unii energetycznej jest usprawnienie wzajemnych połączeń międzysystemowych między państwami członkowskimi oraz pełne wdrożenie dorobku w zakresie wewnętrznego rynku energii. Pełna integracja wewnętrznego rynku UE spowoduje zwiększenie konkurencji wśród dostawców energii, co z kolei może prowadzić do lepszych cen dla konsumentów końcowych.

5.2.2.

Coraz powszechniej dostępny w skali światowej staje się skroplony gaz ziemny (LNG), co stwarza UE nowe możliwości dywersyfikacji dostaw gazu. Dlatego też należy wzmacniać i rozwijać wewnętrzną infrastrukturę LNG. W tym kontekście EKES pochwala przyjętą przez Komisję w lutym 2016 r. strategię magazynowania LNG i gazu.

5.2.3.

Pełna integracja w UE oznacza likwidację wysp energetycznych. EKES podkreśla konieczność pełnej integracji sieci i systemów energetycznych wszystkich państw członkowskich w ramach wewnętrznego rynku UE zarówno przez budowę fizycznej infrastruktury, która pozwoli połączyć sieci, jak i przez ostateczne rozwiązanie problemu synchronizacji trzech państw bałtyckich (4), jako że działanie ich sieci elektroenergetycznych jest obecnie uzależnione od operatora będącego państwem trzecim (Rosja).

5.2.4.

Należy utrzymać konkurencyjność unijnych producentów energii. Należy wprowadzić równe warunki działania dla producentów energii z Europy i spoza Europy, aby zapewnić stosowanie unijnych zasad konkurencji przez wszystkich uczestników rynku energii.

6.1.

Odnawialne źródła energii nie tylko stanowią dla UE bezpośrednią szansę na zmniejszenie zależności od importowanych paliw kopalnych, lecz także umożliwiają nadanie wewnętrznej produkcji energii charakteru bardziej zrównoważonego. EKES uważa rozwój odnawialnych źródeł energii za jedno z najważniejszych działań pod kątem zapewniania bezpieczniejszej przyszłości energetycznej. UE nie powinna jednak spocząć na laurach i powinna dołożyć wszelkich starań, by utrzymać wiodącą pozycję w tej dziedzinie. Ponadto urzędnicy UE powinni zachęcać państwa trzecie do wyznaczenia sobie ambitnych celów w zakresie energii odnawialnej.

6.1.1.

UE już teraz przyjmuje perspektywę wykraczającą poza 2020 r. i ustanowiła jeszcze bardziej ambitne cele na 2030 r. Wspólny cel w postaci uzyskiwania co najmniej 27 % energii ze źródeł odnawialnych nakładałby na państwa członkowskie wymóg zwiększenia współpracy na szczeblu regionalnym, co prowadziłoby do dalszej konsolidacji unijnego sektora energetycznego.

6.1.2.

W kontekście łagodzenia zmiany klimatu EKES pochwala porozumienie COP21 oraz zobowiązanie UE do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 40 % (w stosunku do poziomów z 1990 r.) do 2030 r., zgodnie z ramami polityki energetyczno-klimatycznej. UE powinna nie tylko zachęcać swych partnerów do aktywnego działania w tej dziedzinie, ale w razie potrzeby oferować też praktyczną pomoc.

6.1.3.

Zdecentralizowane wytwarzanie energii oraz spółdzielnie energetyczne mogą przyczynić się do realizacji celów UE w zakresie klimatu i energii. Umożliwia to większym grupom społeczeństwa działanie na rzecz niezależności energetycznej i bezpieczeństwa energetycznego w swoich krajach oraz w całej UE. Z tego względu należy przyjąć najlepsze praktyki w dziedzinie gospodarnych sposobów zużycia energii i jej produkcji własnej.

6.2.

Efektywność energetyczna również jest bezpośrednim sposobem rozwiązywania problemu wysokiego unijnego importu energii. Cel zakładający poprawę efektywności energetycznej o co najmniej 27 % w całej UE (poziom taki sam jak w przypadku odnawialnych źródeł energii) wyznaczono na 2030 r., a Komisja Europejska podejmuje wysiłki na rzecz wdrożenia zasady „najpierw efektywność energetyczna”. W konsekwencji unia energetyczna nadal będzie promować lepszy dostęp do instrumentów finansowania służących efektywności energetycznej, zwłaszcza w dziedzinie transportu i budownictwa, oraz zachęcać państwa członkowskie do przypisania efektywności energetycznej kluczowej pozycji w ich strategiach politycznych.

6.3.

Utrzymywanie postępu technologicznego w dziedzinie wytwarzania energii i jej inteligentnej dystrybucji wymaga zapewnienia odpowiednich zasobów na badania i rozwój. Jest to szczególnie istotne w przypadku energii ze źródeł odnawialnych, gdzie celem jest zagwarantowanie jej oszczędnego i niezawodnego wytwarzania. Ponadto należy nadal rozwijać najnowocześniejsze technologie, takie jak wykorzystanie wodoru, ogniw paliwowych i syntezy jądrowej w produkcji energii.

6.4.

EKES apeluje, by UE odgrywała wiodącą rolę w znajdowaniu zrównoważonych rozwiązań problemów energetycznych w krajach rozwijających się przez inicjatywy i strategie polityczne skierowane na zwiększenie pomocy finansowej, technicznej i prawnej. Podstawowym narzędziem rozwijania współpracy z krajami rozwijającymi się powinno być wspieranie kształcenia i szkolenia w pokrewnych dziedzinach.

7.1.

Konsumenci oczekują, by energia była łatwo dostępna i sprzyjała konkurencyjności przemysłu. EKES wzywa zatem Komisję i rządy krajowe do włączenia społeczeństwa obywatelskiego, partnerów społecznych i organizacji konsumenckich w kwestie związane z energią oraz do prowadzenia otwartego dialogu. Przyczyniłoby się to w znacznym stopniu do lepszego rozumienia aktualnych problemów dotyczących energii.

7.1.1.

Ubóstwo energetyczne jest kwestią globalną, która nie może zostać pominięta ani w polityce wewnętrznej, ani w polityce zewnętrznej UE. Konieczne jest wyciągnięcie ręki do najbardziej potrzebujących.

7.2.

Społeczeństwo obywatelskie powinno wykazać więcej inicjatywy w procesie kształtowania polityki energetycznej. EKES z zadowoleniem przyjmuje wspólną deklarację podpisaną przez platformę społeczeństwa obywatelskiego UE–Ukraina w dniu 11 lutego 2016 r., której celem jest wzmocnienie roli społeczeństwa obywatelskiego i przygotowanie zaleceń dotyczących praworządności dla właściwych organów.

7.2.1.

Kwestie dotyczące energii powinny figurować w porządkach obrad międzynarodowych posiedzeń EKES-u, jak również powinny być istotnym zagadnieniem w debacie ze społeczeństwem obywatelskim krajów partnerskich.

1)

Opinia EKES-u w sprawie roli UE i jej stosunków z Azją Środkową oraz udziału społeczeństwa obywatelskiego (Dz.U. C 242 z 23.7.2015, s. 1).

2)

Opinia EKES-u w sprawie strategii ramowej na rzecz unii energetycznej (, Dz.U. C 383 z 17.11.2015, s. 84).

3)

Opinia EKES-u w sprawie: „Energia czynnikiem rozwoju i pogłębienia procesu przystąpienia Bałkanów Zachodnich do UE” (Dz.U. C 32 z 28.1.2016, s. 8).

4)

Opinia EKES-u w sprawie zapewnienia ważnych towarów importowych dla UE poprzez aktualną politykę handlową UE i inne powiązane polityki (Dz.U. C 67 z 6.3.2014, s. 47;).

5)

Opinia EKES-u w sprawie umów międzyrządowych w dziedzinie energii między państwami członkowskimi a państwami trzecimi (Dz.U. C 68 z 6.3.2012, s. 65).

6)

Opinia EKES-u w sprawie zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego we wprowadzenie przyszłej wspólnoty europejskiej w zakresie energii (Dz.U. C 68 z 6.3.2012, s. 15).

7)

Opinia EKES-u w sprawie wymiaru zewnętrznego europejskiej polityki energetycznej (Dz.U. C 182 z 4.8.2009, s. 8).

20.7.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 264/35

Sprawozdawca:

Milena ANGEŁOWA

1.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje podany przez Komisję cel publikacji zielonej księgi oraz fakt, że Komisja śledzi sytuację i ma ambitny program wdrożenia planu działania na rzecz tworzenia unii rynków kapitałowych (1).

1.2

EKES popiera koncepcję Komisji dotyczącą działań zmierzających do ułatwienia transgranicznej penetracji detalicznych usług finansowych oraz możliwości zmieniania dostawców usług przez konsumentów. Takie środki powinny zapewnić bardziej konkurencyjną strukturę rynku oraz zwiększyć wygodę konsumentów usług finansowych, także poprzez promowanie równego dostępu do pozasądowych mechanizmów dochodzenia roszczeń w poszczególnych państwach członkowskich (2).

1.3

EKES z zadowoleniem przyjmuje zastosowane przez Komisję w zielonej księdze podejście polegające na poszukiwaniu odpowiedniej polityki, która będzie stymulowała obie strony rynku detalicznych usług finansowych: podażową i popytową.

1.4

W pełni popiera założenie, że ilekroć to możliwe, konsumenci powinni mieć możność porównywania różnych produktów, dzięki czemu będą mogli dokonywać świadomych wyborów. W tym względzie EKES w pełni aprobuje dyrektywę w sprawie rynków instrumentów finansowych (МiFID) II (i jednocześnie przygotowuje opinię w sprawie ostatnio proponowanych zmian (3)) oraz rozporządzenie w sprawie detalicznych produktów zbiorowego inwestowania i ubezpieczeniowych produktów inwestycyjnych, które wymagają większej przejrzystości i ujawniania większej ilości informacji (4).

1.5

Jednym z celów zielonej księgi jest zmniejszenie fragmentacji rynku detalicznych usług finansowych. W związku z tym EKES pragnie zaznaczyć, że brakuje niepodważalnych dowodów na to, iż różnice cenowe wynikają tylko z niedoskonałości rynku w UE. Czynniki krajowe i lokalne również mają wpływ na ceny produktów i usług, a tym samym utrudniają harmonizację cen między państwami członkowskimi. Np. składka ubezpieczenia samochodu w jednym państwie członkowskim i równoważna składka w innym państwie członkowskim mogą być zupełnie różne ze względu na współczynnik szkodowości, określany na podstawie liczby wypadków drogowych bądź wyłudzeń w każdym z tych krajów. Podobnie stopy procentowe kredytów konsumenckich mogą różnić się w poszczególnych państwach członkowskich, zależnie od poziomu wierzytelności nieściągalnych w tych krajach. Takie lokalne czynniki zostały prawidłowo przywołane w zielonej księdze, ale zasługują na pogłębioną analizę. EKES niecierpliwie oczekuje na wyniki konsultacji i zachęca Komisję do dalszego poszukiwania dowodów na niedostateczną konkurencję, a także bardziej jednoznacznych przyczyn stwierdzonych rozbieżności cenowych. Badanie to Komisja powinna uwzględnić w ocenie skutków – do przeprowadzenia przed przedstawieniem oczekiwanych wniosków ustawodawczych.

1.6

Jednocześnie EKES pragnie podkreślić, że wiele z problemów wskazanych w zielonej księdze w sprawie detalicznych usług finansowych z 2007 r. (5) zachowuje aktualność – osiem lat później – w przedmiotowej zielonej księdze. EKES co do zasady zaaprobował wcześniejszą zieloną księgę (6) oraz pochwalił działania podjęte w celu znalezienia praktycznych rozwiązań (7). Jednak pomimo pewnych pozytywnych rezultatów postęp jest ograniczony, a problemy z funkcjonowaniem jednolitego rynku detalicznych usług finansowych pozostają. Dlatego zdaniem EKES-u tym razem wyniki konsultacji w sprawie przedmiotowej zielonej księgi muszą zatem znaleźć odzwierciedlenie w bardziej ambitnym programie, który pozwoli przezwyciężyć istniejące od dawna problemy.

1.7

Zielona księga odnosi się do szerokiej gamy produktów finansowych, dlatego szerszy wybór i większe możliwości nie mogą równocześnie dotyczyć wszystkich z nich. Nie ulega wątpliwości, że wymagają one określenia różnych priorytetów oraz harmonogramu. EKES sugeruje, aby wyniki procesu konsultacji zostały w pierwszej kolejności zastosowane do prostszych produktów, w odniesieniu do których czynniki lokalne są mniej istotne. W ten sposób proces tworzenia jednolitego rynku produktów finansowych nabierze tempa oraz pewności. Do przykładów takich produktów należą usługi płatnicze, ogólnoeuropejskie produkty emerytalne, konta oszczędnościowe oraz ubezpieczenia komunikacyjne i na życie. Jednym z pierwszych kroków powinno być zastosowanie we wszystkich państwach członkowskich systemu zniżkowo-zwyżkowego w ubezpieczeniach komunikacyjnych, który ogranicza znaczenie lokalnych czynników i ściśle uzależnia wysokość składek ubezpieczeniowych od profili poszczególnych ubezpieczających. Produkty takie, jak kredyty hipoteczne, pożyczki konsumenckie, ubezpieczenia działalności zawodowej i zarządzanie aktywami, powinny zostać włączone w następnej kolejności.

1.8

Podczas gdy w zielonej księdze położono nacisk głównie na technologie cyfrowe, EKES dostrzega dwa istotne czynniki warunkujące bardziej transgraniczny popyt na produkty, które należy wziąć pod uwagę:

1.9

EKES uważa, że bezwzględnie należy dołożyć wszelkich starań, aby uniknąć dyskusji na temat zmian niedawno przyjętych dyrektyw (m.in. dyrektywy w sprawie usług płatniczych (PSD 2) oraz dyrektywy w sprawie kredytów hipotecznych (MCD) (9)). Należy przewidzieć pewien czas na skuteczne wdrożenie środków i zachować ostrożność przy wprowadzaniu nowych środków regulacyjnych, aby nie doprowadzić do nadmiernej regulacji rynków finansowych.

2.1

Komisja Europejska opublikowała zieloną księgę w związku z Planem działania na rzecz tworzenia unii rynków kapitałowych (10), aby zbadać, w jaki sposób europejski rynek detalicznych usług finansowych – obejmujący rynek ubezpieczeń, kredytów i pożyczek, płatności, rachunków bieżących i oszczędnościowych oraz innych detalicznych produktów inwestycyjnych – może dalej otwierać się, przynosząc lepsze rezultaty konsumentom i przedsiębiorstwom, przy jednoczesnym zachowaniu odpowiedniego poziomu ochrony konsumentów i inwestorów na szczeblu zarówno europejskim, jak i krajowym.

2.2

W zielonej księdze wiele uwagi poświęcono podejmowaniu wyzwań związanych z cyfryzacją, która może pomóc w obniżeniu cen oraz poprawie porównywalności produktów, wzmacniając pozycję konsumentów w dokonywaniu wyborów finansowych. W dłuższej perspektywie cyfryzacja powinna umożliwić przedsiębiorstwom udostępnianie swoich produktów w każdym zakątku Unii, służąc urzeczywistnieniu jednolitego rynku cyfrowego.

2.3

W zielonej księdze poruszono także inną ważną kwestię: jak budować pewność i zaufanie – czynniki istotne dla ekspansji jednolitego rynku detalicznych usług finansowych. W dokumencie skupiono się na poprawie kompleksowości usług i produktów, co ma pomóc w osiągnięciu tych celów.

2.4

Ponadto zielona księga zawiera rozważania na temat tego, co można zrobić, aby jednolity rynek usług finansowych w wymierny sposób przyczyniał się do poprawy życia ludności w UE oraz tworzenia nowych możliwości rynkowych dla dostawców, wspierając tym samym wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy w UE.

3.1

EKES uważa, że podkreślona w zielonej księdze fragmentacja rynków detalicznych usług finansowych spowodowana jest połączonym wpływem czynników krajowych i lokalnych na ceny produktów i usług (specyfiką prawną, regulacyjną, kulturową oraz specyfiką publicznych systemów ochrony socjalnej), a także problemami rynkowymi zarówno dla strony popytowej, jak i podażowej, którym trzeba będzie stawić czoła w przyszłości.

3.2

Główne problemy po stronie podażowej to:

3.3

Główne problemy po stronie popytowej to:

3.4

EKES zgada się również, że postępy cyfryzacji skutkują powstaniem nowego środowiska i znacznie zwiększają możliwości świadczenia nowych usług oraz rozwijania działalności transgranicznej. Niemniej należy zadbać o to, by postęp cyfrowy nie był wykorzystywany do wprowadzania konsumentów w błąd poprzez podawanie zbyt skomplikowanych, pozbawionych znaczenia lub trudnych do porównania informacji dotyczących usług finansowych.

3.5

EKES zwraca uwagę, że wiedza finansowa obywateli wciąż przedstawia się różnie w zależności od miejsca, a w porównaniu z innymi krajami rozwiniętymi, np. USA, Australią i Kanadą, jest względnie słaba (12). Doradztwo finansowe poprzedzające sprzedaż nie jest dobrze uregulowane i nie gwarantuje, że klienci wybiorą najbardziej odpowiednie produkty, a profesjonalne usługi doradztwa finansowego nie są wystarczająco rozwinięte w porównaniu z niektórymi krajami niebędącymi członkami UE.

3.6

Możliwości oferowane przez nowe technologie i zwiększoną podaż – w tym podaż transgraniczną – stwarzają szanse, ale są również obarczone potencjalnym ryzykiem. Niedostateczna wiedza finansowa konsumentów może prowadzić do podwyższonych wskaźników zadłużenia, zalegania ze spłatą kredytów hipotecznych oraz przypadków niewypłacalności. Konsumenci, którzy nabywają produkty ubezpieczeniowe i emerytalne online, również mogą być narażeni na ryzyko, ponieważ często nie poprzedzają swoich decyzji odpowiednią analizą informacji i mogą zawierać umowy bez zaznajomienia się z ich treścią (13). Krajowe organy regulacyjne powinny zatem dopilnować, by przedsiębiorstwa sprzedające produkty online przestrzegały wymogu udzielenia doradztwa w celu ochrony konsumentów. Istnieje dość argumentów potwierdzających istotność edukacji finansowej i właściwego doradztwa.

3.7

Konsumenci nierozumiejący pojęcia oprocentowania składanego zaciągają większe długi, płacą wyższe odsetki i ponoszą wyższe koszty transakcyjne (14), natomiast osoby posiadające wiedzę finansową planują lepiej, oszczędzają więcej na emeryturę (15) oraz dywersyfikują ryzyko finansowe (16). To samo ma zastosowanie na poziomie makroekonomicznym, na którym dostrzegalny jest korzystny wpływ wiedzy finansowej na oszczędności krajowe i gromadzenie majątku (17). W związku z tym zdecydowanie zaleca się wprowadzenie wyraźniejszego rozróżnienia pomiędzy działalnością związaną z marketingiem produktów a działalnością związaną z ich sprzedażą – dotyczy to zwłaszcza przypadków udzielania porad. Doradztwo nie może służyć jako narzędzie marketingowe i doradcy powinni być prawdziwie niezależni. Informacje przed zawarciem umowy powinny być udzielane w zrozumiały i kompleksowy sposób. EKES stanowczo uważa, że w celu przywrócenia zaufania do rynków usług finansowych, zintensyfikowania działalności transgranicznej oraz poprawy możliwości przenoszenia produktów finansowych wymagane są ukierunkowane środki służące edukacji inwestorów indywidualnych i poprawie doradztwa finansowego.

4.1.1

W zielonej księdze zawarto pytania dotyczące różnych bankowych i niebankowych produktów i usług, ale występują poważne różnice między podstawowymi produktami transakcyjnymi (takimi jak rachunki bieżące czy depozyty terminowe) a produktami umownymi (takimi jak kredyty hipoteczne czy produkty oszczędnościowe i inwestycyjne). W przypadku produktów oszczędnościowych i inwestycyjnych wpływ na rynek wywrą niektóre inne instrumenty prawne UE (takie jak dyrektywa МiFID lub inicjatywa na rzecz tworzenia unii rynków kapitałowych), gdy wejdą w życie.

4.1.2

W przypadku wszystkich produktów omawianych w zielonej księdze ich transgraniczne oferowanie może zwiększyć konkurencję na rynkach krajowych. Na obecnym etapie jednakże największym potencjałem pod tym względem odznaczają się niewątpliwie produkty emerytalne i inwestycyjne. W opartym na tablicach wyników systemie stosowanym przez Komisję rynek tych produktów wypada najgorzej ze wszystkich 31 rynków konsumenckich (18). Oferowane produkty emerytalne cechują się lokalnością i wysokimi opłatami. Po uwzględnieniu inflacji, prowizji za zarządzanie i dodatkowych opłat, produkty te często odznaczają się ujemnym realnym zwrotem i oferują wyniki gorsze od odnośnych wskaźników rynkowych (19). Z tego względu EKES zdecydowanie popiera koncepcję jednolitego rynku produktów emerytalnych, w szczególności utworzenie ogólnoeuropejskiego produktu w zakresie emerytur indywidualnych (20), który zapewni większe korzyści skali, niższe ceny i większy wybór dla konsumentów.

4.1.3

Jeżeli chodzi o produkty ubezpieczeniowe, niektóre z nich są łatwe do przeniesienia (np. produkty z zakresu ubezpieczeń na życie), a klient podlega ochronie, nawet jeśli wyprowadzi się poza lokalne granice. Inne produkty posiadają jednak elementy uregulowane na szczeblu lokalnym, wymagają zatem dostosowania, w przypadku gdy dany podmiot chce przenieść je do innego kraju. Art. 11 dyrektywy w sprawie dystrybucji ubezpieczeń (wersja przekształcona) (21) stanowi, że państwa członkowskie ustanawiają jeden punkt kontaktowy odpowiedzialny za przekazywanie informacji na temat zasad dobra ogólnego obowiązujących w danym państwie członkowskim, a także przewiduje obowiązek, by urząd EIOPA zamieszczał na swojej stronie internetowej odsyłacze do stron internetowych właściwych organów, na których publikowane są informacje na temat zasad dobra ogólnego. Ponadto świadczenie transgraniczne wciąż nie będzie możliwe – ani nawet pożądane – z uwagi na rzeczywiste potrzeby klientów zaspokajane przez produkt oraz z uwagi na różnice w czynnikach zachowania i ryzyka, które wpływają na warunki korzystania z produktu. EKES z zadowoleniem przyjmuje rozwiązania, które pomogą złagodzić uciążliwości związane z niemożnością przeniesienia produktów, i zaleca, by w niektórych przypadkach znaleźć przynajmniej cząstkowe rozwiązania, takie jak możliwość pokrywania składką przez posiadaczy polis jedynie różnic pomiędzy większym a mniejszym zakresem ochrony ubezpieczeniowej w poszczególnych państwach członkowskich.

4.1.4

Najpoważniejsze bariery występujące po stronie podaży są wymienione w punkcie 3.2. Do ich wyeliminowania konieczne jest:

4.1.5

Najistotniejsze bariery występujące po stronie popytu są omówione w punkcie 3.3.

4.1.6

Dzięki nowym technologiom, w szczególności cyfryzacji, możliwe jest po raz pierwszy osiągnięcie prawdziwego przełomu w dziedzinie transgranicznego świadczenia usług finansowych. Technologie te mogą odgrywać istotną rolę pod względem udostępniania większej ilości informacji lepszej jakości, zwiększania przejrzystości i porównywalności produktów oraz identyfikacji klientów. Ponadto mogą oferować korzyści w postaci oszczędności, eliminując konieczność utrzymania fizycznych punktów kontaktowych. Nie umożliwiają jednak pokonania innych poważnych barier, takich jak nierówny poziom harmonizacji systemów prawnych i ochrony konsumentów.

4.1.7

Niewątpliwie w przyszłości niektóre osoby z takiego czy innego powodu nadal nie będą w stanie korzystać z technologii cyfrowych. Nie powinno to zniechęcać do podejmowania wysiłków mających na celu promowanie zastosowania takich technologii w związku ze świadczeniem usług finansowych. Starania w tym zakresie należy podejmować przede wszystkim dlatego, że tradycyjne środki świadczenia tego typu usług będą jeszcze dostępne przez pewien czas, a po drugie takie osoby zyskają dostęp do szerszego wachlarza produktów dzięki dobrze uregulowanym usługom doradztwa finansowego.

4.1.8

Nie ulega wątpliwości, że szerokie wykorzystanie technologii cyfrowych przyniesie pewne wyzwania pod względem bezpieczeństwa informacji oraz ochrony danych i konsumentów. Dlatego też wprowadzaniu różnych przepisów regulujących kwestie świadczenia usług finansowych z wykorzystaniem takich technologii oraz zapotrzebowania na takie rozwiązania powinna towarzyszyć ocena zagrożeń związanych z takimi wyzwaniami, jak też propozycje ich zminimalizowania.

4.1.9

Nie istnieje powszechnie uznawana definicja bezpiecznych, prostych i zrozumiałych produktów finansowych. Ponadto generalnie uważa się, że takie produkty powinny posiadać cechy takie, jak przejrzystość cenowa, odpowiedniość i zrozumiałość w języku użytkownika na potrzeby skutecznej komunikacji, możliwość porównania z podobnymi produktami, jasność i bezpośredniość rezultatów. Takie cechy nie są jednak łatwe do uzyskania w tak złożonym środowisku jak rynek finansowy.

4.1.10

Produkty posiadające owe cechy w sensie ścisłym należą do rzadkości na rynkach, a co za tym idzie, konsumenci nie mają do nich łatwego dostępu. Dotyczy to zarówno krajów o dobrze rozwiniętych rynkach finansowych, jak i tych, gdzie takie rynki rozwinięte są słabiej. Duża różnorodność produktów występujących w niektórych państwach członkowskich niekoniecznie stanowi ułatwienie dla konsumentów, ponieważ może skutkować dezorientacją, trudnościami z podejmowaniem decyzji, a w końcu złymi wyborami.

4.1.11

Dostęp do takich produktów można zapewnić przez ustanowienie podstawowej klasy produktów finansowych (22) na szczeblu europejskim, odpowiadających znormalizowanym wymogom zależnie od potrzeb, które mają zaspokajać. Powinny to być produkty certyfikowane oraz powinny nosić określone nazwy dla ułatwienia ich rozpoznawania przez konsumentów. Taka klasa może obejmować powszechne produkty, takie jak rozmaite rachunki oszczędnościowe oraz terminowe ubezpieczenia na życie. Względnie wysoki wskaźnik transgranicznego marketingu przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS) pozwala sądzić, że w oparciu o wskaźniki sukcesu UCITS dałoby się tworzyć ogólnoeuropejskie produkty emerytalne zaliczane do tej samej klasy produktów. Istnienie takiej klasy produktów zwiększyłoby zaufanie do rynków finansowych.

4.1.12

W wielu krajach obserwuje się nadmiernie rygorystyczne wdrażanie (23) i rozbieżne interpretacje przepisów unijnych, opóźnienia w harmonizacji, różnice w transpozycji prawa UE do prawodawstwa krajowego, a także różnice w samym stosowaniu prawa, skutkujące nadmiernymi wymogami i barierami administracyjnymi. Wszystkie one stanowią przeszkody w integracji i mają niekorzystny wpływ na zaufanie konsumentów.

4.1.13

Za ochronę konsumentów odpowiadają europejskie urzędy nadzoru. EKES zachęca do realizacji tego zadania w zgodzie z następującymi zasadami:

4.1.14

Ponadto europejskie urzędy nadzoru powinny zawsze faworyzować praktyki korzystniejsze dla konsumentów. Priorytetami powinny być:

4.1.15

W zielonej księdze adekwatnie przedstawiono dominujące obecnie trendy, tj. słabą konkurencję transgraniczną w dziedzinie detalicznych usług finansowych oraz ograniczony wybór produktów finansowych dla konsumentów.

4.2.1.1

Lepsze informowanie klientów i pomoc w zmianie dostawców

4.2.1.1.1

Niewątpliwie podstawowe znaczenie mają pogłębianie wiedzy finansowej i poprawa dostępności doradztwa finansowego. Konsumenci powinni nie tylko mieć dostęp do informacji, lecz powinni również być w stanie ją zrozumieć lub mieć możliwość skorzystania z wysokiej jakości odpowiednich usług doradztwa finansowego.

4.2.1.2

Pomimo widocznej wśród konsumentów przybierającej na sile tendencji do korzystania z usług cyfrowych w celu poszukiwania informacji, wielu z nich nadal preferuje osobisty kontakt, zwłaszcza przy negocjowaniu zakupu produktów. Biorąc pod uwagę obecny stan wiedzy konsumentów, ich zachowania i preferencje, banki mogłyby przygotować bardziej odpowiednie kanały służące podnoszeniu wiedzy konsumentów na temat usług finansowych – np. ogólnoeuropejską witrynę internetową. Źródła finansowania takiej witryny trzeba dopiero szczegółowo omówić, niemniej mogłyby one łącznie obejmować wysiłki rządów krajowych, władz lokalnych i będących podmiotami trzecimi agregatorów danych. Przy tworzeniu takiego narzędzia należy wziąć pod uwagę fakt, że porównywarki produktów ubezpieczeniowych funkcjonują głównie w ramach krajowego kontekstu kulturowego. Dlatego też wielkim wyzwaniem dla ogólnoeuropejskiej porównywarki produktów ubezpieczeniowych będzie skuteczne uwzględnienie różnorodności użytkowników i klientów w Europie, w szczególności w odniesieniu do porównania ubezpieczanego ryzyka, które jest wpisane w krajowy i lokalny kontekst kulturowy, prawny, podatkowy, społeczny itp.

4.2.1.2.1

EKES popiera wysiłki mające poprawić skuteczność, elastyczność i przejrzystość rynku oraz z zadowoleniem przyjmuje nastawienie przedmiotowej inicjatywy regulacyjnej na lepszą ochronę konsumentów. Jest zdania, że jakość usług towarzyszących świadczeniu usług finansowych również można poprawić dzięki lepszemu wykorzystaniu zalet cyfryzacji oraz potencjału pośredników dysponujących dobrze wyszkolonym i wykwalifikowanym personelem oraz odpowiednią metodyką zapewniającą konsumentom pełną, obiektywną i porównywalną informację przy dokonywaniu wyboru.

4.2.1.2.2

Udzielane informacje powinny być precyzyjne, zrozumiałe i przydatne dla użytkowników. Należy unikać zalewania konsumentów informacjami, tak samo jak upraszczania rzeczywistości w celu uwypuklenia korzyści. Dobrym przykładem jest tutaj praktyka zmieniania dostawców usług finansowych w Zjednoczonym Królestwie, gdzie precyzyjne przeniesienie z jednego banku do drugiego jest gwarantowane przez niezależną stronę trzecią, gwarantującą, aby proces zmiany dostawcy był prosty, przejrzysty i zakończył się w ciągu siedmiu dni roboczych. Innym sprawdzonym rozwiązaniem jest możliwość przenoszenia kredytów hipotecznych we Włoszech, wprowadzona w 2006 r. (25).

4.2.1.3

Rozwiązanie problemu złożonych i nadmiernie wysokich opłat z tytułu transakcji zagranicznych

4.2.1.4

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 924/2009 (26) już wyeliminowało różnice między opłatami stosowanymi do płatności transgranicznych dokonywanych w euro a opłatami pobieranymi za odpowiednie płatności w euro na poziomie krajowym. Można by przeprowadzić ocenę ad hoc, aby sprawdzić, czy sensowne oraz korzystne dla konsumentów byłoby zastosowanie tego uregulowania do wszystkich walut w UE (tj. wyrównanie opłat transgranicznych i krajowych za płatności denominowane w określonej walucie). Jeśli chodzi o informacje udzielane użytkownikom usług płatniczych, to zgodnie z nową dyrektywą w sprawie usług płatniczych II (27), zanim klient – użytkownik usług płatniczych – zostanie związany umową lub ofertą, dostawcy usług płatniczych muszą poinformować go o wszystkich opłatach, jakie musi on ponieść na ich rzecz, a także o rzeczywistym lub referencyjnym kursie walutowym, który zostanie zastosowany do transakcji płatniczej, ilekroć wiąże się ona z przeliczeniem walut. Po dokonaniu transakcji dostawcy usług płatniczych zobowiązani są – na mocy podobnych przepisów wspomnianej dyrektywy – udzielić określonych informacji płatnikowi i odbiorcy płatności. EKES uważa, że nie ma konieczności podejmowania dalszych działań, ponieważ dyrektywa w sprawie usług płatniczych II nakłada już na dostawców usług płatniczych jasne wymogi w zakresie przejrzystości. Ponadto stosowanie rozporządzenia (WE) nr 924/2009 w sprawie płatności transgranicznych można by rozszerzyć na inne waluty UE spoza strefy euro.

4.2.1.5

EKES jest zdania, że dyrektywa w sprawie usług płatniczych II ustanawia jasne wymogi w zakresie przejrzystości, które zagwarantują, że zarówno płatnicy, jak i odbiorcy płatności będą należycie informowani o kursie wymiany mającym zastosowanie przed dokonaniem transakcji transgranicznej i po nim. Dyrektywa ta powinna zostać transponowana do prawa krajowego w terminie do 13 stycznia 2018 r., a zatem nie ma potrzeby podejmowania dalszych działań.

4.2.2.1

Dla ubezpieczycieli miejsce zamieszkania klienta ma znaczenie, ponieważ:

Lokalne czynniki, takie jak klimat lub warunki sejsmiczne, należy wziąć pod uwagę m.in. przy ustalaniu warunków ubezpieczenia domu i wysokości składki za takie ubezpieczenie; bez wymaganej masy krytycznej nie jest możliwe świadczenie takich usług na dogodnych warunkach. Modele aktuarialne przewidują wysoki margines błędu, jeżeli liczba zdarzeń użytych do obliczeń nie jest dostatecznie wysoka. Ponadto jeżeli chodzi o zabezpieczenie ryzyka w drodze reasekuracji, modele reasekuracji różnie kształtują ceny zabezpieczenia w oparciu o uwarunkowania lokalne.

4.2.2.2

Zwiększanie możliwości przenoszenia produktów

4.2.2.2.1

Co do zasady produkty ubezpieczeniowe, w przypadku których świadczenie polega na wypłacie okresowej bądź jednorazowej, są łatwiejsze do przeniesienia niż produkty oferujące daną usługę lub dochodzenie roszczeń.

4.2.2.2.2

Ubezpieczenia na życie są w pewnym zakresie przenoszalne, tzn. klient pozostaje objęty ochroną ubezpieczeniową, podróżując za granicę, z wyłączeniem określonych krajów wysokiego ryzyka. Lokalne ubezpieczenie na życie zapewnia mu ochronę bez względu na miejsce, w którym klient się znajduje. Pozostają natomiast przypadki, gdy posiadacz polisy przeprowadza się granicę na stałe, nie jako podróżny. W takiej sytuacji powinien mieć on możliwość kontynuacji ubezpieczenia, po dostosowaniu stawki lub zakresu ochrony ubezpieczeniowej. Powyższe dotyczy produktów ubezpieczeniowych oferujących świadczenie w postaci określonej sumy pieniężnej.

4.2.2.2.3

Pozostałe produkty ubezpieczeniowe nie są jako takie łatwe do przeniesienia, ponieważ ich warunki są nierozerwalnie związane z elementami krajowymi. Przykładowo w przypadku ubezpieczenia zdrowotnego konstrukcja produktu jest w dużej mierze uzależniona od zakresu usług świadczonych przez system opieki zdrowotnej w danym kraju.

4.2.2.2.4

W związku z tym istnieje również kwestia skali: dostosowanie produktu ściśle do potrzeb danego klienta i rzeczywistych warunków, jakich może on wymagać, mieszkając za granicą, jest teoretycznie możliwe, ale może wiązać się z rezygnacją z uzyskania korzyści skali. Produkt będzie zbyt ściśle dostosowany do potrzeb danego klienta i usługodawca stanie się mniej konkurencyjny niż lokalni usługodawcy. Najlepszym wariantem wydaje się promowanie współpracy między towarzystwami ubezpieczeniowymi prowadzącymi działalność w różnych krajach europejskich.

4.2.2.3

Do produktów ubezpieczeniowych oferujących świadczenia usługowe należą także ubezpieczenie domu i ubezpieczenie komunikacyjne. Produkty oferujące świadczenie w formie naprawienia szkody lub usuwania skutków wypadków komunikacyjnych wymagają porozumień między różnymi usługodawcami w obrębie danego kraju, co wymaga określonej skali dla zachowania ich opłacalności. Możliwym wariantem pozostaje jednak promowanie współpracy z lokalnymi firmami (ubezpieczeniowymi) na potrzeby świadczenia usług w innych krajach.

4.2.2.4

Ułatwianie dostępu do ubezpieczenia od odpowiedzialności zawodowej i jego uznawania na poziomie transgranicznym

16.

4.2.3

Sposobem na zapewnienie transgranicznego dostępu do obowiązkowych ubezpieczeń od odpowiedzialności zawodowej jest harmonizacja sum oraz warunków obowiązkowych ubezpieczeń od odpowiedzialności zawodowej.

4.2.3.1

Zapewnienie użytkownikom zaufania i pewności w zakresie korzystania z możliwości dostępnych gdzie indziej w Europie

4.2.3.2

Ułatwianie dostępu do ubezpieczenia od odpowiedzialności zawodowej i jego uznawania na poziomie transgranicznym

4.2.3.2.1

EKES uważa, że jedną z możliwych dobrych opcji służących podnoszeniu świadomości są niezależne witryny internetowe prezentujące informacje i umożliwiające porównanie poszczególnych produktów i usług oferowanych przez różnych dostawców w różnych państwach członkowskich. Zdecydowanie popiera pomysł specjalnie w tym celu stworzonej urzędowej witryny internetowej, obsługiwanej przez administratora wyznaczanego na poziomie ustawodawczym, w której zawarte informacje aktualizowaliby w określonych odstępach czasowych sami dostawcy bądź odbywałoby się to poprzez sieć utworzoną przez organizacje konsumenckie działające w państwach członkowskich. Różne witryny internetowe mogłyby również zostać połączone w obrębie zdecentralizowanego, wzajemnie połączonego systemu.

W przypadku wykorzystania rozwiązań cyfrowych umożliwiających porównania platformy takie powinny zapewniać jasne informacje do celów porównywania równoważnych produktów i ryzyka, z którym powinni się liczyć używający ich konsumenci. W przypadku gdy występuje więcej różnic, niż platforma może porównać (zwykle platformy skupiają się na cenach), jasno wskazane powinny zostać parametry, które nie są porównywane. Powinny również zostać wyszczególnione wszystkie istotne warunki odnoszące się do rozróżniania produktów. Konsumenci powinni otrzymywać jasne ostrzeżenia na temat możliwych zagrożeń związanych z korzystaniem z porównywarek internetowych (gdyż np. gromadzą one ich dane osobowe).

4.2.3.2.2

Porównanie powinno dotyczyć istotnych parametrów i nie powinno wprowadzać w błąd. Wykorzystanie danych osobowych powinno być ograniczone do absolutnego minimum niezbędnego w celu oferowania klientom korzyści, a informacje powinny być przedstawiane w sposób jasny i łatwy do zrozumienia.

4.2.3.3

Usprawnienie dochodzenia roszczeń dotyczących detalicznych usług finansowych

4.2.3.3.1

Pozasądowe rozstrzyganie sporów to procedura znacznie bardziej elastyczna niż postępowanie sądowe: tańsza, szybsza i obarczona znacznie mniejszą liczbą formalności. Taka procedura jest szczególnie przydatna w działalności międzynarodowej i – mając na uwadze pożądany rozwój transgranicznego świadczenia usług finansowych i zapotrzebowania na usługi w ten sposób oferowane – sieć FIN-NET powinna odgrywać większą rolę. Niestety, wśród konsumentów świadomość tego, co ma do zaoferowania FIN-NET, jest obecnie stosunkowo niska i należy podjąć środki w celu poprawy sytuacji pod tym względem. Poza tym nie wszystkie państwa członkowskie UE – tylko 22 z 28 – należą do sieci FIN-NET (29). Jeśli to się nie zmieni, będzie oczywiście niemożliwie wykorzystanie tej sieci jako infrastruktury ułatwiającej budowę jednolitego rynku usług finansowych. W związku z tym należy starannie rozważyć możliwości wprowadzenia wymogu regulacyjnego w tym zakresie.

4.2.3.3.2

W większości przypadków nie ma takiego dostępu. Koncepcja niewłaściwej sprzedaży nadal w dużej mierze nie jest rozumiana oraz nie jest stosowana w praktyce ze względu na niejasne sformułowanie oraz brak doświadczenia wśród organów regulacyjnych (30). W wielu miejscach testy służące ustaleniu produktów finansowych odpowiednich dla klientów stanowią formalność i nie prowadzą do wyboru produktów najbardziej odpowiednich.

4.2.3.3.3

Zagwarantowanie dostępu do rekompensaty finansowej będzie możliwe w przypadku wprowadzenia jednolitej, precyzyjnej i praktycznej definicji „niewłaściwej sprzedaży” oraz wdrożenia ogólnoeuropejskich praktyk regulacyjnych w zakresie przeciwdziałania takiemu procederowi (31).

4.2.3.4

Ochrona ofiar w przypadku niewypłacalności ubezpieczycieli komunikacyjnych

4.2.3.5

Istnieje przykład najlepszej praktyki z Hiszpanii. Hiszpański podmiot „Consorcio de Compensación de Seguros” występuje jako ubezpieczyciel pomocniczy, w przypadku gdy nie ma towarzystwa ubezpieczeniowego akceptującego dane ryzyko bądź nie ma ubezpieczyciela w ogóle, np. w sytuacji niewypłacalności. Gwarancja oferowana przez ten podmiot dotyczy wyłącznie podmiotów hiszpańskich. W celu zagwarantowania, by ofiary wypadków samochodowych korzystały z tego samego poziomu ochrony, Komisja Europejska będzie musiała wymagać wprowadzenia podobnych systemów gwarancyjnych we wszystkich państwach członkowskich. Można by rozszerzyć podobny instrument europejski na kraje, w którym takie rozwiązanie nie występuje.

4.2.3.6

Zwiększanie przejrzystości i porównywalności ubezpieczeń dodatkowych

4.2.3.6.1

Nowa dyrektywa w sprawie dystrybucji ubezpieczeń (32) zaostrzyła wymogi w zakresie przejrzystości informacji dotyczące dystrybutorów ubezpieczeń, w tym dotyczące – choć z pewnymi ograniczeniami (progowymi) – pośredników ubezpieczeniowych. Ponadto pięć największych wypożyczalni samochodów zobowiązało się w 2015 r. do zamieszczenia w swoich witrynach internetowych informacji dla konsumentów o opcjonalnych możliwościach odstąpienia i produktach ubezpieczeniowych. Jest to właściwy krok naprzód. Państwa członkowskie mają obowiązek transpozycji dyrektywy w sprawie dystrybucji ubezpieczeń do dnia 23 lutego 2018 r., zatem póki co jest zbyt wcześnie, by zastanawiać się, czy wymagane są dodatkowe środki. Jednocześnie wskazane jest, by Komisja monitorowała wykonanie zobowiązań podjętych przez wypożyczalnie samochodów, nie tylko te dotyczące produktów ubezpieczeniowych, a także rozważyła dalsze środki służące poprawie przejrzystości i zapobiegające uszczerbkowi dla konsumentów.

4.2.3.6.2

W sektorze wynajmu samochodów należy uwzględnić fakt, że wymogi dotyczące dodatkowych produktów ubezpieczeniowych są często zróżnicowane w zależności od profilu ryzyka najemcy (zazwyczaj jest to związane z limitem jego karty kredytowej), wskaźników roszczeń komunikacyjnych bądź innych uwarunkowań rynkowych w danym państwie członkowskim. W każdym razie informacja przed zawarciem umowy oraz starania o zapewnienie porównywalności różnych ofert są istotne dla konsumentów, zatem z analizą zapotrzebowania na dalsze środki warto się wstrzymać do pełnego wdrożenia wymogów przewidzianych w dyrektywie.

4.3.1.1

Pomoc przedsiębiorstwom w lepszym wykorzystaniu cyfryzacji

4.3.1.1.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje promowanie innowacyjnych cyfrowych usług finansowych na obszarze Europy. Przyznaje jednak, że to banki są największymi dostawcami usług finansowych i one również potrzebują zachęt do aktywnego korzystania z możliwości, jakie oferuje rewolucja cyfrowa. W związku z tym muszą one podlegać tym samym zasadom co ich konkurenci świadczący podobne usługi, co oznacza konieczność przeglądu głównych regulacji bankowych w znacznej liczbie obszarów w celu zapewnienia równych warunków konkurencji pod względem:

4.3.1.2

Umożliwienie podpisu elektronicznego i weryfikacji tożsamości

4.3.1.2.1

Nadal występują różnice w przepisach dotyczących identyfikacji elektronicznej oraz w wymogach polityki „znaj swojego klienta” i przeciwdziałania praniu pieniędzy. Obowiązujące przepisy wymagają dokonania osobistej identyfikacji i osobistej oceny w przypadku klientów, z którymi ma zostać nawiązana stała współpraca. Takie wymogi ograniczają rozwój w pełni cyfrowych usług finansowych, stwarzając poważne bariery dla pozyskiwania nowych klientów i podnosząc koszty.

4.3.1.2.2

Potrzebne są dalsze działania umożliwiające przezwyciężenie problemu, jakim jest brak ogólnoeuropejskiego mechanizmu identyfikacji elektronicznej i obsługi podpisów elektronicznych, wynikający ze zróżnicowania krajowych praktyk. Przepisy wprawdzie określają wspólne normy stosowania podpisów elektronicznych w państwach członkowskich, jednak sposób ich stosowania na poziomie krajowym przez lokalnych operatorów utrudnia transgraniczne uznawanie takich podpisów. Lokalni operatorzy cyfrowi nie są wzajemnie powiązani, co ogranicza ich zdolność do oferowania europejskim konsumentom w pełni cyfrowych usług finansowych.

4.3.1.2.3

Tak, potrzebne są działania w zakresie:

4.3.1.3

Poprawa dostępności i użyteczności danych finansowych

4.3.1.3.1

Chociaż panuje ogólna zgoda w odniesieniu do aspektów sytuacji finansowej klienta, które należy uwzględniać przy ocenie zdolności kredytowej, kredytodawcy wykorzystują własne ekspertyzy i wewnętrzne metody do oceny każdego konkretnego przypadku i zarządzania nim. Dlatego należy unikać inicjatyw zobowiązujących banki lub inne instytucje kredytowe do wymiany przetwarzanych przez nie informacji o zdolności kredytowej klientów. Jednocześnie dopuszczalna wydaje się wymiana surowych (nieprzetworzonych) danych – za zgodą klienta oraz zgodnie z unijnymi normami ochrony danych. Taka wymiana poprawiłaby porównywalność oceny zdolności kredytowej.

4.3.1.3.2

Instytucje finansowe podejmują wysiłki mające przynieść im pogłębioną wiedzę o zachowaniach konsumentów, dzięki czemu będą mogły z większym powodzeniem różnicować i personalizować swoje produkty. Nie ma jednak jasnych zasad dotyczących sposobu gromadzenia danych, nawet w przypadku udzielenia zgody przez konsumenta. Zdaniem EKES-u wskazane byłoby zapewnienie większej jasności w odniesieniu do stosowania zasad w tym obszarze, z myślą o zapewnieniu ochrony konsumentów, a zarazem umożliwieniu konsumentom korzystania z innowacji finansowych.

4.3.1.3.3

Historia ubezpieczeniowa zawiera wrażliwe dane osobowe klientów. Ubezpieczyciel domu nie może przekazywać takich informacji innemu zainteresowanemu podmiotowi, a wyłącznie konsumentowi. To od woli konsumenta powinno zależeć przekazanie historii nowemu ubezpieczycielowi. Takie podejście nie tworzy barier w transgranicznym świadczeniu usług, gdyż konsument może przenieść swoją historię ubezpieczeniową do preferowanego kraju. Jednocześnie Komisja przy wsparciu EIOPA powinna rozważyć możliwości promowania standaryzacji wymiany historii roszczeń pomiędzy towarzystwami ubezpieczeniowymi oraz uznawania systemów zniżkowo-zwyżkowych.

4.3.1.4

Ułatwianie świadczenia obsługi posprzedażnej

4.3.1.4.1

Świadczenie w innym państwie członkowskim usług po zawarciu umowy nie powinno się różnić od ich świadczenia w kraju, w którym dane produkty są dostępne. Oznacza to, że na potrzeby transgranicznego świadczenia usług finansowych dany produkt i usługi świadczone po zawarciu umowy należy traktować jako jedną całość. Należy zagwarantować stosowanie tej zasady, gdyż w przeciwnym razie konsumenci traktowani będą w sposób nierówny. Ważne jest, aby właściwe organy regulacyjne monitorowały stosowanie tej zasady.

4.3.1.4.2

Platformy wspierające przedsiębiorstwa w transgranicznym oferowaniu produktów powinny również zawierać sekcje poświęcone usługom świadczonym po zawarciu umowy. Praktycznym sposobem na oferowanie takich usług świadczonych po zawarciu umowy jest zachęcanie przedsiębiorstw do tworzenia grup oraz współpracy, aby uzyskać dostateczną skalę działania.

4.3.1.5

Ujednolicanie procedur dotyczących niewypłacalności osób fizycznych, wyceny nieruchomości i egzekucji z zabezpieczeń

4.3.1.5.1

Główny problem w tej dziedzinie ma związek z egzekucją spłaty zadłużenia, w przypadku gdy kredytodawcy nie wywiązują się ze zobowiązań wynikających z umowy o kredyt. Z tego względu kredytodawcy nie uważają obecnie transgranicznego udzielania kredytów hipotecznych za atrakcyjną działalność, a zatem potrzebne są dodatkowe wysiłki stymulujące rynek wewnętrzny UE w tym zakresie.

4.3.1.5.2

Hipoteki i kredyty to produkty finansowe, których transgraniczna sprzedaż natrafia na liczne, trudne do przezwyciężenia bariery. Jest prawdopodobne, że z całego wachlarza usług finansowych to właśnie w przypadku tych produktów pokonanie barier zajmie najwięcej czasu. W związku z tym na obecnym etapie lepiej jest skoncentrować początkowe wysiłki na innych detalicznych usługach finansowych, w przypadku których liczba barier jest mniejsza, aby zdobyć praktyczne doświadczenie oraz zapewnić prowadzonym działaniom rozmach poprzez aktywną pracę w tych obszarach.

4.3.2

4.3.2.1

Ułatwianie przedsiębiorstwom spełniania wymogów prawnych mających zastosowanie w innych państwach członkowskich

4.3.2.1.1

Poszczególne państwa członkowskie stosują przepisy europejskie w wielu dziedzinach – takich jak m.in. oferowanie produktów inwestycyjnych – niespójnie i sprzecznie. W efekcie konieczne jest ubieganie się o pomoc organów krajowych w celu zapobiegania nadmiernie rygorystycznemu wdrażaniu.

Następna dobra inicjatywa to sieć SOLVIT, oferująca na poziomie UE wsparcie przedsiębiorstwom napotykającym problemy z organami publicznymi niestosującymi prawa UE należycie, z kolei „pojedyncze punkty kontaktowe” udzielają firmom wsparcia w zakresie ich obowiązków związanych z transgranicznym świadczeniem usług (33).

4.3.2.1.2

Bazując na doświadczeniu sieci SOLVIT, sensowne wydaje się podjęcie wysiłków w celu wypracowania rozwiązania ukierunkowanego ściśle na produkty finansowe, na lepszą współpracę i koordynację między krajowymi organami regulacyjnymi, włączając w to pomoc ze strony organów regulacyjnych dla innowacyjnych firm w zrozumieniu ich obowiązków.

4.3.2.2

Pełne korzystanie ze swobody przedsiębiorczości

Dla ubezpieczycieli często konieczna jest obecność na miejscu w celu posiadania lepszej wiedzy na temat ryzyka występującego na miejscu oraz na temat konsumentów, którzy mają zostać ubezpieczeni. Swoboda przedsiębiorczości na miejscu jest zatem niezbędna dla ubezpieczycieli takich jak towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych. Nieuznanie form przedsiębiorstw gospodarki społecznej, w tym towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, na szczeblu europejskim uniemożliwia zakładanie tego rodzaju przedsiębiorstw w państwach członkowskich, które nie uznają tych form przedsiębiorstw, co hamuje ich rozwój na szczeblu transgranicznym oraz rozwój rynków i konkurencji. EKES apeluje do Komisji Europejskiej, Rady Unii Europejskiej, Parlamentu Europejskiego i państw członkowskich o promowanie uznawania modelu towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych w Unii Europejskiej.

4.3.2.3

Tworzenie autonomicznych lub bardziej zharmonizowanych systemów na szczeblu UE

4.3.2.3.1

Z punktu widzenia dystrybucji transgranicznej na uwagę zasługują następujące kwestie:

4.3.2.3.2

Lokalizacja ryzyka to zazwyczaj miejsce faktycznego zamieszkania ubezpieczonego, z wyjątkami dotyczącymi ubezpieczeń nieruchomości, gdzie lokalizacją ryzyka jest miejsce położenia budynku. Ta zasada jest usankcjonowana na całym świecie oraz wiąże się z określonymi następstwami prawnymi i podatkowymi dla uczestniczących stron. EKES uważa, że zasada lokalizacji ryzyka ubezpieczeniowego jest adekwatna do potrzeb. Zdaje sobie jednak sprawę, że zasady dotyczące „dobra ogólnego” wymagają zmiany, ponieważ dają one państwom członkowskim możliwość przyjmowania przepisów, które utrudniają transgraniczną dystrybucję produktów ubezpieczeniowych.

20.7.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 264/51

Sprawozdawca:

Denis MEYNENT

1.1.

EKES ubolewa, że w omawianym komunikacie Komisja nie przedstawia konkretniejszych propozycji i wymienia jedynie poszczególne kierunki działania, nie zajmując jednocześnie stanowiska w tej sprawie, co wpływa negatywnie na organizację debaty.

1.2.

Prawa autorskie pozostają podstawowym środkiem ochrony i sprawiedliwego wynagradzania autorów i podmiotów uczestniczących w dystrybucji utworów i przedstawień w połączonych sieciach cyfrowych.

1.3.

Komitet apeluje o szybką ratyfikację traktatu z Marrakeszu. Pierwszoplanowe znaczenie muszą mieć również wyjątki w dziedzinie nauczania, badań naukowych i dzielenia się wiedzą. Komitet opowiada się ponadto za cyfryzacją utworów osieroconych.

1.4.

EKES uważa, że jedność europejska w kwestii kopii na użytek własny jest możliwa do osiągnięcia i pożądana. Znaczną część środków pochodzących z opłat za kopiowanie na użytek prywatny należy przeznaczyć na finansowanie twórczości literackiej i artystycznej, promowanie różnorodności kulturowej oraz na dobra wspólne, na przykład z zakresu edukacji i badań.

1.5.

EKES zaleca stworzenie otoczenia prawnego promującego utwory chronione prawem autorskim oraz wkład nowych modeli licencji i nowych modeli biznesowych w budowanie jednolitego rynku europejskiego, z zachowaniem swobody umów i prawa autorów i twórców do pełnego korzystania z owoców swej twórczości.

1.6.

EKES jest zdania, że rozporządzenie jest najlepszym narzędziem budowania jednolitego rynku cyfrowego; konieczne byłoby również skonsolidowanie istniejących przepisów.

1.7.

EKES zachęca Komisję do przeprowadzenia szczegółowych badań i analiz dotyczących modeli biznesowych związanych z wolnymi licencjami, ich obecnego i potencjalnego znaczenia gospodarczego, dochodów i miejsc pracy, które mogłyby wygenerować w różnych dziedzinach, jak również ewentualnych wniosków dotyczących rozwiązań prawnych sprzyjających ich promocji i wykorzystaniu.

1.8.

EKES uważa, że różnorodność kulturowa Europy leży u podstaw europejskiej tożsamości i że należy ją wspierać i promować wśród państw członkowskich.

1.9.

W walce z łamaniem praw autorskich należy przede wszystkim karać za naruszanie praw na skalę handlową i położyć mu kres. Niezbędne są pod tym względem współpraca i wymiana informacji między organami ścigania a wymiarami sprawiedliwości w państwach członkowskich.

1.10.

Trzeba zająć się kwestią przenoszenia wartości w środowisku internetowym, które jest obecnie korzystne dla samozwańczych pośredników unikających uzyskiwania zgody od twórców i ich wynagradzania.

2.1.

Rozpatrywany plan działania ma na celu unowocześnienie europejskich przepisów dotyczących praw autorskich. W komunikacie Komisja porusza zagadnienia, które mają kluczowe znaczenie w kontekście szczegółowego opracowywania strategii jednolitego rynku cyfrowego: rozszerzenie dostępu do treści w całej Unii, ustanowienie wyjątków od praw autorskich, budowa sprawiedliwszego rynku i walka z piractwem przy jednoczesnym wsparciu na rzecz ujednolicenia praw autorskich w długiej perspektywie.

2.2.

W komunikacie przedstawiono w szczególności wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie transgranicznego przenoszenia usług w zakresie treści online (1), który wprowadzałby nowe prawo przysługujące europejskim konsumentom i który miałby wejść w życie w 2017 r., zbiegając się tym samym ze zniesieniem opłat roamingowych w Unii.

3.1.

Ruch cyfrowy między państwami europejskimi jest bardzo słaby (4 % całości ruchu), podczas gdy większość serwisów cyfrowych znajduje się w Stanach Zjednoczonych, a pozostały ruch odbywa się wewnątrz państw. Jednolity rynek cyfrowy jest obecnie bardzo słabo rozwinięty. Wciąż istnieją bariery, które szczególnie utrudniają wymianę kulturalną licznym europejskim mniejszościom językowym, znajdującym się po obu stronach granic państwowych.

3.2.

W programie „Nowy początek dla Europy” (2) przewodniczący Komisji uznaje za priorytet stworzenie dużego rynku cyfrowego, łączącego wszystkie państwa UE i niedyskryminującego żadnego z nich.

3.3.

Prawo autorskie jest filarem prawnym twórczości i podstawą wynagradzania autorów, twórców, wykonawców i innych posiadaczy praw, a bardziej całościowo – ekosystemu działalności kulturalnej i kreatywnej, a także branży kultury i sektora kreatywnego. Prawo autorskie jest prawem terytorialnym, różnym w poszczególnych państwach członkowskich. Wszędzie przyznaje ono wyłączne i duże uprawnienia posiadaczom praw, którzy czerpią dochody nie tylko z samych licencji, lecz również z samego tylko tytułu możliwości kopiowania utworu na inne nośniki lub przekazania go osobom trzecim przez nabywcę licencji, bez potrzeby udowodnienia, że kopia taka została rzeczywiście wykonana (opłata za kopie wykonane na użytek własny i objęcie opłatami niezapisanych nośników mogących służyć do sporządzania nielegalnych kopii); w niektórych państwach istnieją nawet kategorie karne dla popełnionych w dobrej wierze i uczciwych czynów użytkowników, w przeciwieństwie do innych państw, w których takie czyny są dopuszczalne.

3.4.

Wyjątki od prawa autorskiego i jego ograniczenia są minimalne we wszystkich państwach. Prawo autorskie, stworzone w czasach druku papierowego i z myślą o ówczesnych technologiach, dotyczących początkowo wydawania książek, a następnie gazet, czasopism i partytur, nie jest już adekwatne do wciąż ewoluującej epoki cyfryzacji i połączonych ultraszybkich sieci i musi zostać uściślone. W innych dziedzinach, takich jak nowe sposoby udostępniania muzyki i twórczości audiowizualnej, złożoność zarządzania prawami autorskimi zwiększyła się ze względu na rozdrobnienie repertuaru, któremu trzeba zaradzić za pomocą nowej dyrektywy w sprawie zbiorowego zarządzania prawami autorskimi (3). Od czasów płyty woskowej do epoki DVD zmiany były niewielkie, zwłaszcza w kwestii dystrybucji czy użyczania utworów. Nowe technologie przekształciły ten model całkowicie. Zniknęły prawie wszystkie sklepy sprzedające płyty i DVD, a na ich miejsce pojawiły się nowe formy dystrybucji i wypożyczania cyfrowego online. Dotyczy to również kina, telewizji i każdej twórczości, którą można udostępnić online.

3.5.

Brak znaczącej ewolucji obowiązującego prawa uniemożliwia pełne wykorzystanie możliwości stworzonych przez twórczość niematerialną i cyfryzację utworów oraz ich obieg w bardzo szybko rozwijającym się i coraz powszechniej dostępnym internecie.

4.1.

EKES ubolewa, że w omawianym komunikacie Komisja nie przedstawia konkretniejszych propozycji i wymienia jedynie poszczególne kierunki działania, nie zajmując jednocześnie stanowiska w tej sprawie, co wpływa negatywnie na organizację debaty.

4.2.

W opinii z dnia 26 października 2006 r. (4) EKES wezwał Komisję do przedstawienia wniosków w sprawie promocji i ochrony licencji wolnego oprogramowania, zwłaszcza licencji LGPL dla dokumentacji technicznej i Creative Commons dla dzieł literackich i artystycznych. Jednak mimo ważkości zagadnienia – ogromna większość serwerów i farm serwerów na świecie funkcjonuje w oparciu o wolne licencje, takie jak Debian czy GPL dla GNU/Linuxa – trzeba z przykrością stwierdzić, że od tamtej pory Komisja nie przedłożyła żadnego wniosku w tej sprawie.

4.3.

Utrudnia to rozwój przepływu danych i usług transgranicznych na jednolitym rynku europejskim. Licencje typu Creative Commons oraz domena publiczna stanowią nową uniwersalną przestrzeń, powstałą dzięki cyfryzacji i połączonej sieci, chociaż rozdrobnienie prawa stwarza tyle samo przeszkód w wymianie transgranicznej, co bariery graniczne.

4.4.

Zamiast ograniczać i krępować, prawo powinno zapewniać zarówno autorom i twórcom, jak i użytkownikom, swobodne korzystanie z nieprawdopodobnych wprost możliwość internetu. Prawodawstwo europejskie powinno umożliwiać usunięcie jak największej liczby przeszkód w transgranicznej wymianie dotyczącej języków mniejszościowych wewnątrz Unii Europejskiej oraz umożliwiać łatwiejszy dostęp do usług i utworów.

4.5.

Posiadacze praw powinni raczej dostrzegać korzyści tych rozwiązań, zamiast traktować je z obawą. Wolny niekoniecznie oznacza darmowy i tak wolne oprogramowanie umożliwia na przykład rozwój innego modelu biznesowego, opartego na usługach i tworzeniu nowych miejsc pracy, w przeciwieństwie do pewnych stosowanych obecnie praktyk stawiających na pierwszym miejscu zysk właściciela i jego ochronę prawną.

4.6.

EKES ponownie zachęca Komisję do przeprowadzenia szczegółowych badań i analiz dotyczących modeli biznesowych związanych z wolnymi licencjami, ich obecnego i potencjalnego znaczenia gospodarczego, dochodów i miejsc pracy, które mogłyby wygenerować w różnych dziedzinach, jak również ewentualnych wniosków dotyczących rozwiązań prawnych sprzyjających ich promocji i wykorzystaniu.

4.7.

Doświadczenia, takie jak umieszczanie w internecie na wolnych licencjach publikacji naukowych, sprawozdań z badań współfinansowanych ze środków publicznych, kursów uniwersyteckich (na przykład kursów proponowanych przez MIT) w celu skompensowania nieproporcjonalnych kosztów studiów wyższych w niektórych państwach, zasługują na uwagę i należy je przeanalizować pod kątem możliwości ich zastosowania w UE (MOOC). W tym kontekście szkolnictwo wyższe i kultura stają się dobrami wspólnymi, wspierającymi rozwój pożądanego w UE społeczeństwa opartego na wiedzy.

4.8.

Zmiana sposobu produkcji oraz dobra i usługi niematerialne dystrybuowane w połączonej sieci stanowią nową perspektywę rozwoju gospodarczego, tworzenia nowych miejsc pracy i innowacyjnych przedsiębiorstw. Sposoby konsumpcji również zaczęły się zmieniać, a zmiany te przebiegają szybko, należy jednak mieć świadomość, że mimo tych zmian nie istnieje jeszcze jednolity rynek europejski obecnych dostawców usług niematerialnych. Jest to związane przede wszystkim z różnymi upodobaniami i praktykami kulturowymi w poszczególnych państwach członkowskich, z językiem, którym posługują się konsumenci, a także z rozdrobnieniem prawa autorskiego, co nie ułatwia rozwoju europejskiego rynku i tworzenia licencji wieloterytorialnych, a tym bardziej europejskich.

4.9.

EKES zaleca stworzenie otoczenia prawnego promującego utwory chronione prawem autorskim oraz wkład nowych modeli licencji i nowych modeli biznesowych w budowanie jednolitego rynku europejskiego, z zachowaniem swobody umów i prawa autorów i twórców do pełnego korzystania z owoców swej twórczości. Te nowe modele można rozwijać równolegle do modeli zawartych w traktatach WIPO. Kwestia ta powinna stanowić integralny element ogłoszonej przez Komisję w maju 2015 r. strategii cyfrowej oraz planu unowocześnienia przepisów dotyczących praw autorskich.

4.10.

Inną barierą są wyjątki. EKES wzywa państwa członkowskie do jak najszybszej ratyfikacji traktatu z Marrakeszu, wprowadzającego wyjątek dla osób niewidomych i słabowidzących. UE jest sygnatariuszem tego traktatu, ale jedynie państwa członkowskie mogą go indywidualnie ratyfikować w celu wprowadzenia w życie. EKES zaleca Komisji, by przychyliła się do opinii Parlamentu Europejskiego z dnia 9 lipca 2015 r. i zachęciła państwa członkowskie do jak najszybszego ratyfikowania tego ważnego traktatu, wynegocjowanego z dużym trudem w związku z konserwatywnymi postawami niektórych stron. Ponadto Komitet wzywa Radę Europejską, by poczyniła wszelkie możliwe starania w celu przyspieszenia procesu ratyfikacji.

4.11.

Konieczne jest również zwiększenie produkcji utworów dostępnych dla osób niewidomych lub słabowidzących, gdyż obecnie ponad 95 % książek nie jest dla nich dostępnych.

4.12.

Należy rozważyć inne wyjątki związane z erą cyfrową i z siecią, zwłaszcza dotyczące badań publicznych, cyfryzacji przez biblioteki uniwersyteckie i publiczne utworów literackich, które stanowią własność publiczną lub są osierocone, wypożyczania książek elektronicznych i nośników audio i wideo, biorąc pod uwagę szybki wzrost liczby e-czytników i szeroką gamę nowych nośników. Warto również odnotować, że niektóre branże technologiczne starają się objąć na nowo ochroną utwory dostępne już w przestrzeni publicznej, ograniczając dostęp dla celów strategii handlowych.

4.13.

Przeszkodę w rozpowszechnianiu utworów stanowi również podział na strefy geograficzne. Dotyka to wszystkich potencjalnych użytkowników, ale w szczególności tak liczne w UE mniejszości językowe, co związane jest z rozbieżnościami między mapą polityczną a mapą językową Europy, jako dziedzictwem historii i konsekwencją wojen z XIX i XX wieku. Konieczność rozwiązania problemu jest pilna również z politycznego punktu widzenia, zważywszy na coraz głośniejsze głosy populistyczne i nacjonalistyczne. Wiele państw ratyfikowało Europejską kartę języków regionalnych lub mniejszościowych, jednak obecne bariery mocno ograniczają na przykład kulturalne znaczenie programów telewizyjnych nadawanych w językach regionalnych.

4.14.

EKES uważa, że trzeba promować różnorodność kulturową w państwach członkowskich, jako główny element europejskiej tożsamości.

4.15.

Są to kwestie priorytetowe według EKES-u, który zachęca Komisję do uwzględnienia jego wniosków, zgodnych z postanowieniami międzynarodowych traktatów dotyczących praw autorskich i mogących stworzyć nowe możliwości w zakresie realizacji jednolitego rynku cyfrowego w UE.

5.1.

W świetle opublikowanej w maju 2015 r. strategii obejmującej 16 inicjatyw i powyższych uwag ogólnych, w których proponuje się podjęcie nowej, ważnej inicjatywy na rzecz promocji dóbr wspólnych, interoperacyjności, stosunków transgranicznych oraz wolnych licencji, w niedalekiej przyszłości konieczne będzie wprowadzenie znacznych zmian. W swoich opiniach w sprawie cyfrowego prawa umów (INT/775) oraz konsumpcji współdzielonej i samoregulacji (INT/779) EKES uznaje znaczenie praw autorskich dla właściwego określenia praw zainteresowanych stron w dziedzinie umów cyfrowych i gospodarki dzielenia się.

5.2.

EKES z zainteresowaniem odnotowuje jasne stanowisko Komisji na temat konieczności dostosowania unijnych przepisów dotyczących praw autorskich, tak aby wszyscy uczestnicy rynku i wszyscy obywatele mogli korzystać z potencjału nowego środowiska, oraz na temat konieczności przezwyciężenia fragmentacji i tarć na efektywnym jednolitym rynku za pomocą bardziej europejskich ram prawnych. Komitet podziela ten pogląd, jednak zauważa, że rządy zajmują stanowiska broniące terytorialności jako jedynego środka gwarantującego finansowanie twórczości. Tymczasem istnieją jeszcze inne środki, które należy zbadać. Nie powinno się odrzucać innych rozwiązań, przynajmniej do czasu przeprowadzenia obiektywnej analizy alternatyw.

5.3.

Zdaniem Komitetu brak działania i odmowa wprowadzenia zmian w kwestii praw autorskich nie współgrają z szybkimi zmianami technologicznymi i innowacjami w dziedzinie usług i dystrybucji, których powstawanie i rozwój nieuchronnie towarzyszą rozwojowi internetu, sieci oraz infrastruktury szerokopasmowej. Podziela zdanie Komisji, według której konieczne będzie „tam, gdzie to niezbędne, dostosowanie przepisów dotyczących praw autorskich do nowych uwarunkowań technologicznych, tak aby przepisy te w dalszym ciągu spełniały swoje zadania”.

5.4.

Widoczne jest duże, w przyszłości być może rosnące, zróżnicowanie w zakresie wyjątków ściśle związanych z edukacją, badaniami i dostępem do wiedzy. Ich zasięg może być różny: od zwykłego wykorzystywania w charakterze przykładu lub ilustracji po nieograniczone udostępnianie utworów, książek czy kursów w celach edukacyjnych – nawet jeśli nie jest ono sankcjonowane przepisami, a raczej praktyką.

5.5.

Dyrektywa 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (5) w sprawie prawa autorskiego zawiera listę wyjątków. Wprowadzenie poszczególnych elementów tej listy, a także ich ewolucja powinny zostać poddane pod dyskusję zgodnie z praktykami demokracji uczestniczącej, tak by umożliwić przekazanie opinii indywidualnych i zbiorowych oraz stworzenie spójnego i jednolitego europejskiego prawa dotyczącego wyjątków. Wyjątki te powinny zostać dokładnie określone i zdefiniowane, aby ułatwić ich stosowanie. EKES podziela zdanie Komisji, że należy uznać za priorytetowe wyjątki dotyczące edukacji, badań naukowych i dzielenia się wiedzą; jednocześnie należy przygotować się na przyszłość i poddać analizie inne dobra wspólne.

5.6.

EKES uważa, że jedność europejska w kwestii kopii na użytek własny jest możliwa do osiągnięcia i pożądana. Wesprze w tym względzie działania Komisji, które należy podjąć możliwie szybko, gdyż różnice między państwami stanowią istotną barierę na jednolitym rynku towarów elektronicznych, na którym wciąż pojawiają się nowe nośniki. Do swobodnego przepływu towarów zawierających takie nośniki niezbędna jest spójność. Dystrybucja przychodów z opłat od nośników powinna uwzględniać fakt, że większość z nich nie służy do kopiowania utworów chronionych jakimkolwiek prawem autorskim; znaczną część dochodów należałoby zatem przeznaczyć na finansowanie tworzenia i promowania różnorodności kulturowej, jak ma to już miejsce w niektórych krajach, oraz na dobra wspólne, na przykład z zakresu edukacji i badań.

5.7.

Komitet jest przekonany, że w internecie powinna bezwzględnie obowiązywać zasada neutralności, gwarantująca ścisłą równość konsumentów niezależnie od ich siły ekonomicznej. Neutralność sieci jest podstawową zasadą internetu, gwarantującą niedyskryminowanie połączeń użytkowników przez operatorów telekomunikacyjnych, których zadaniem powinno pozostać zwykłe przekazywanie informacji. Zasada ta umożliwia użytkownikom dostęp do całych zasobów tej samej sieci bez względu na ich majętność. Definicja takiej neutralności i deklaracja jej ochrony powinny zostać wyraźnie zawarte w przepisach europejskich.

5.8.

W walce z łamaniem praw autorskich należy przede wszystkim położyć kres naruszaniu praw na skalę handlową i karać za takie naruszanie, jako że pozbawia ono autorów znacznej części ich dochodów. Komitet wielokrotnie zajmował już stanowisko w sprawie problemów walki z podróbkami oraz wszelkimi formami łamania praw autorskich i praw pokrewnych. Odsyła zatem do swoich wcześniejszych opinii, uważając je za w pełni obowiązujące (6).

5.9.

Prawa autorskie pozostają podstawowym środkiem ochrony autorów i podmiotów uczestniczących w dystrybucji utworów i przedstawień w połączonych sieciach cyfrowych. Należy zmienić prawa autorskie, aby dostosować je do błyskawicznie rozwijających się technologii i innowacji w zakresie dystrybucji i usług. Nowelizacja powinna się odbyć w ramach gwarantujących prawa twórców i wykonawców, ich sprawiedliwe wynagrodzenie za wysiłki twórcze, ich udział w sukcesie handlowym utworów, a także utrzymanie wysokiego poziomu ochrony i finansowania utworów. Trzeba zwłaszcza poddać przeglądowi status prawny platform usług internetowych pod kątem prawa autorskiego. Chociaż platformy usług są obecnie głównym środkiem, za którego pośrednictwem użytkownicy korzystają z treści internetowych, podają się one wyłącznie za pośredników technicznych i tym samym odmawiają wynagradzania twórców treści. Zmniejsza to skuteczność rynku, zakłóca konkurencję i obniża ogólną wartość treści kulturowych w internecie.

5.10.

Odmowa dostosowania się do globalnego charakteru internetu, do technologii szerokopasmowej i nowych oczekiwań konsumentów może doprowadzić do dewaluacji prawa służącego rozwojowi twórczości niematerialnej i jej rozpowszechnianiu. Konieczne jednak będzie przyjęcie wyjątków uzasadnionych prawami innych zainteresowanych stron, których potrzeby społeczne rosną, na przykład osób niepełnosprawnych, studentów czy też bibliotek publicznych. Również inne modyfikacje na rzecz tworzenia europejskiego wymiaru praw autorskich i pokrewnych konieczne będą ze strony państw członkowskich, które faktycznie dysponują kompetencjami niezbędnymi do zaprowadzenia zmian w przyszłości.

5.11

EKES jest zdania, że najlepszym narzędziem budowy jednolitego rynku cyfrowego jest rozporządzenie, jako że różnorodność przepisów państwowych niezaprzeczalnie prowadzi do prawie całkowitego paraliżu; przezwyciężyć go trzeba będzie w drodze niedyskryminującego dialogu wszystkich zainteresowanych stron, w tym z udziałem przedstawicieli sektora wolnego oprogramowania i wolnych treści oraz nowych usług i modeli handlowych, które z nich wynikają. Należy również przeprowadzić głębszą analizę barier dla wieloterytorialnych licencji oraz sposobów ich pokonania.

5.12

Siła różnych interesów i uprzedzeń związanych z prawami autorskimi jest tak duża, że być może postęp będzie się odbywał jedynie stopniowo, na podstawie rygorystycznej oceny i proporcjonalnych rozwiązań, jednak należy zrobić wszystko, by utworzyć prawdziwe społeczeństwo oparte na wiedzy i informacji. Tylko takie społeczeństwo zdolne będzie wyprowadzić Unię z marazmu i kryzysu, które zagrażają najgłębszym podstawom idei europejskiej. W dynamicznej, społecznej gospodarce rynkowej interes ogółu powinien wziąć górę nad niektórymi interesami indywidualnymi.

20.7.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 264/57

Sprawozdawca:

Jorge PEGADO LIZ

1.1

EKES popiera potrzebę i możliwość uregulowania niektórych dziedzin wspomnianych w komunikacie Komisji (COM(2015) 633 final), zwłaszcza tych wymienionych we wniosku dotyczącym dyrektywy w sprawie niektórych aspektów umów o dostarczanie treści cyfrowych.

1.2

Niemniej EKES wskazuje na inne czynniki, które jego zdaniem są o wiele ważniejsze niż uregulowanie praw umownych w umowach dotyczących sprzedaży materialnych dóbr ruchomych przez internet i mają bardziej decydujące i priorytetowe znaczenie dla osiągnięcia proponowanych przez Komisję celów związanych z utworzeniem jednolitego rynku cyfrowego, a także stanowią istotne przeszkody w rozbudowaniu handlu transgranicznego.

1.3

Jeśli chodzi o omawiane aspekty, to EKES nie zgadza się z podstawą prawną, na którą powołuje się Komisja, i proponuje w zamian art. 169 TFUE.

1.4

Wynika z tego, że przyjmowane środki powinny zasadniczo opierać się na dyrektywach przewidujących minimalną harmonizację, jak wynika również z ust. 2 lit. a) i ust. 4 tego samego artykułu, co zostało zasadniczo zaakceptowane przez europejskiego prawodawcę.

1.5

EKES uważa, że uregulowanie tych kwestii za pośrednictwem dwóch dyrektyw zamiast jednego instrumentu można zaakceptować jedynie z przyczyn związanych z pilnością i celowością w kontekście regulacji sprzedaży treści cyfrowych online.

1.6

Zdaniem Komitetu niewystarczająco uzasadniona jest również przyjęta opcja ukierunkowanej pełnej harmonizacji zamiast innych, na przykład wzorca umowy powiązanego ze znakiem zaufania UE lub minimalnej harmonizacji odpowiadającej art. 169 TFUE.

1.7

Odnośnie do aspektów regulowanych obecnie oddzielnie we wniosku dotyczącym umów sprzedaży materialnych dóbr ruchomych przez internet, właściwsze byłoby ich uregulowanie w całości w momencie przeglądu dyrektywy 1999/44/WE, w której poświęca się im jeden z rozdziałów, w kontekście procesu REFIT dotyczącego praw konsumentów.

1.8

Ponadto poprzez wniosek o sprzedaż dóbr materialnych przez internet Komisja stworzyła dwa systemy i tym samym doprowadziła do nierównego traktowania sprzedaży towarów online i offline, co jest niedopuszczalne.

1.9

Na wypadek potwierdzenia zamiarów Komisji w ich obecnej formie, Komitet proponuje szereg ulepszeń do przedstawionych we wnioskach artykułów z myślą o utrzymaniu praw konsumentów i zagwarantowaniu podwyższonego poziomu ochrony zgodnie z wymogami TFUE.

1.10

Szczególny nacisk kładzie na uregulowanie sprzedaży treści cyfrowych. Kwestię tę uważa za priorytet i ze względów pragmatycznych przyjmuje w tej dziedzinie rozwiązanie zaproponowane przez Komisję, tj. ukierunkowaną pełną harmonizację.

1.11

W tym obszarze mamy jednak do czynienia z rozmijaniem się przewidywań i brakami w przepisach, co jest nie do pogodzenia z pełną harmonizacją, a ponadto stwarza trudności nie do pokonania, jeśli chodzi o transpozycję i wdrażanie w państwach członkowskich. Problemy te zostaną zaadresowane w uwagach szczegółowych.

2.1

W omawianym komunikacie Komisja czyni pierwszy krok w kierunku wdrożenia strategii jednolitego rynku cyfrowego dla Europy (1) i wprowadza w życie jeden z najważniejszych środków przewidzianych w jej programie prac na 2015 r. (2). Wniosek ma na celu zapewnienie „lepszego dostępu konsumentów i przedsiębiorstw do towarów i usług oferowanych w internecie w całej Europie” i składa się z dwóch następujących instrumentów prawnych:

2.2

Mając na uwadze, że główne aspekty tych dwóch wniosków są – z punktu widzenia systemowego – ściśle związane z dyrektywą w sprawie sprzedaży towarów konsumpcyjnych (3), Komisja wyraźnie stwierdziła, że są one „możliwie najbardziej spójne”. Wyjaśniła jednak, że jej decyzja „przyjęcia dwóch osobnych instrumentów prawodawczych” spowodowana jest „specyficznym charakterem treści cyfrowych, które wymagają szeregu innych uregulowań niż towary”, oraz że „szybki rozwój technologiczny i handlowy treści cyfrowych będzie wymagał przeglądu zastosowania tej dyrektywy”. Chodzi także o uzasadnienie „zebrania tych przepisów w odrębnym instrumencie prawnym, tj. dyrektywie w sprawie dostarczania treści cyfrowych”.

2.3

Komisja ma nadzieję osiągnąć pięć celów przy pomocy tych dwóch wniosków:

2.4

Komisja uważa, że najwłaściwszą metodą jest w obu przypadkach ukierunkowana harmonizacja. Będzie to pełna harmonizacja przepisów umownych dotyczących dostarczania treści cyfrowych i sprzedaży towarów przez internet, jak również kluczowych, bezwzględnie obowiązujących praw i obowiązków stron umowy o dostarczanie treści cyfrowych i internetowej sprzedaży towarów. Uwzględnia to prawie wszystkie przepisy dyrektywy, z wyjątkiem przepisów dotyczących zawierania, ważności lub skutków umowy, w tym skutków rozwiązania umowy (art. 1 ust. 4 wniosku dotyczącego dyrektywy w sprawie sprzedaży na odległość), oraz z wyjątkiem niektórych aspektów jej egzekwowania.

2.5

Jeżeli chodzi o zakres zastosowania, to Komisja wyraźnie ograniczyła go do postanowień prawa zobowiązań w relacji przedsiębiorstwo-konsument, ponieważ, jak wspomniano w ocenie skutków (s. 23), brak jest dowodów na to, że różnice w prawie zobowiązań utrudniają przedsiębiorstwom z UE dokonywanie zakupów w internecie w innych państwach członkowskich. Komisja uznała, że MŚP, jako słabsze strony o mniejszej sile przetargowej, również napotykają trudności na gruncie prawa zobowiązań, zwłaszcza przy korzystaniu z treści cyfrowych. Biorąc jednak pod uwagę zwłaszcza stanowiska wyrażone przez zainteresowane strony i państwa członkowskie, Komisja zdecydowała się rozważyć tę kwestię w kontekście innych inicjatyw zapowiedzianych w strategii jednolitego rynku cyfrowego.

2.6

W odniesieniu do wybranego instrumentu prawnego, Komisja uzasadnia zastosowanie dyrektywy zamiast rozporządzenia, twierdząc że dyrektywa jest bardziej odpowiednia, ponieważ pozostawia państwom członkowskim swobodę dostosowania procesu wdrażania do prawa krajowego. Zdaniem Komisji zapewni to – w połączeniu z ukierunkowaną pełną harmonizacją bezwzględnie obowiązujących praw konsumentów – właściwą równowagę między wysokim poziomem ochrony konsumentów na szczeblu UE a znacznie większymi możliwościami dla przedsiębiorstw.

2.7

Komisja przedstawia gospodarcze uzasadnienie dla obecnych dyrektyw na podstawie pewnych założeń, z których następujące zasługują na szczególną uwagę:

2.8

Niemniej, aby osiągnąć te pożądane cele, zaproponowane dwie dyrektywy nie wystarczą; są one częścią szerszego pakietu środków, wśród których Komisja wyróżnia przede wszystkim:

2.9

Wreszcie, Komisja wyjaśnia potrzebę podjęcia natychmiastowych działań. Każde opóźnienie dotyczące treści cyfrowych pociąga za sobą ryzyko powstania przepisów krajowych prowadzących do fragmentacji jednolitego rynku i powodujących utrudnienia dla konsumentów i dostawców uczestniczących w transakcjach transgranicznych.

3.1

Twierdzi się, że badanie dołączone do oceny skutków wskazuje podstawowe przesłanki gospodarcze i psychologiczne demonstrujące związek między proponowanymi środkami legislacyjnymi a zwiększeniem obrotów w handlu elektronicznym oraz nieuchronny wpływ, jaki to wywiera na wzrost na poziomie europejskim. Niemniej z drobiazgowej analizy tego badania nie wynika w sposób ewidentny i niezbity, że dane wyjściowe oraz płynące z nich wnioski końcowe są całkowicie wiarygodne, że inne czynniki nie miałyby na nie wpływu oraz że inne opcje nie przyniosłyby lepszych rezultatów.

3.1.1

Nawet jeśli przyjmiemy za pewne niektóre statystyczne dane wyjściowe, według których 62 % (s. 10) przedsiębiorców europejskich, tj. ponad 122 tys. firm, oraz ponad 13,5 % (s. 13) konsumentów, czyli 8–13 mln osób (co podnosi ogólną liczbę konsumentów do 70 mln), prowadziłoby transakcje elektroniczne pod warunkiem zniesienia lub zmniejszenia rzekomych przeszkód i dodatkowych kosztów bezpośrednio wynikających z obecnego systemu prawnego, to nie pozwoli nam to określić z całą pewnością, jaki wzrost obrotów uzasadniłby przewidywany wzrost europejskiego PKB o 0,03 %, tj. ok. 4 bln EUR, jako nieunikniony i wyłączny skutek tego wzrostu. Pewne jest jednak, że każde przedsiębiorstwo będzie musiało ponieść dodatkowe koszty w wysokości przeciętnie 7 tys., by dostosować instrumenty umowne do nowego systemu.

3.1.2

Z drugiej strony, z na podstawie tego samego badania nie da się należycie oszacować, jakie dodatkowe czynniki, np. kwestie lingwistyczne czy systemy opodatkowania, jakość lub koszty i dostępność usług szybkiego internetu, ryzyko oszustw, koszty sądowe, bezpieczeństwo środków płatniczych, poświadczenie tożsamości i reputacji sprzedawców, brak zaufania do procesów rozwiązywania konfliktów na drodze sądowej i pozasądowej, będą nadal w dużym stopniu wpływać na wybieranie opcji dokonywania zakupów w internecie w kontekście transgranicznym, być może nawet w większym stopniu niż obecny system prawny (opisany na s. 7 i nast., 18 i nast. oceny skutków).

3.1.2.1

Szczególne znaczenie mają w tym kontekście, wspominane we wszystkich badaniach zlecanych przez Komisję, opóźnienia w zakresie transpozycji i trudności z wdrażaniem oraz nieskuteczność niektórych systemów ADR (pozasądowe rozstrzyganie sporów) stworzonych na mocy dyrektywy 2013/11/UE (5), wynikająca często z braku środków finansowych w niektórych państwach członkowskich, a także widoczna nieskuteczność systemu ODR (internetowe rozstrzyganie sporów) wprowadzonego w rozporządzeniu (UE) 524/2013 (6), które weszło w życie 15 lutego 2016 r. i wydaje się niezbędne dla funkcjonowania jednolitego rynku cyfrowego.

3.1.3

Nie da się również jednoznacznie określić względnego znaczenia elastyczności podaży i popytu przy obliczaniu nasycenia rynku pod względem idealnej konkurencji, co jest wprawdzie hipotezą wyłącznie teoretyczną, lecz ma podstawowe znaczenie dla wiarygodności modelu, nie wspominając już o zewnętrznych elementach polityki makroekonomicznej, które w zdecydowanym stopniu wpływają na decyzje konsumenta o zakupie, takich jak konsekwencje polityki oszczędnościowej, w porównaniu z polityką nakierowaną na wzrost, opartą na konsumpcji i inwestycjach keynesowskich.

3.1.4

Wreszcie, ocena przeprowadzona przez Komisję kładzie nacisk na zaproponowany model. Nie uwzględniono należycie gospodarczych skutków pozostałych czterech modeli (ocena skutków, s. 23 i nast.), które można byłoby wybrać i które również przyczyniłyby się do usunięcia tych samych przeszkód, tak by umożliwić analizę porównawczą, szczególnie wariantu 5 – dobrowolnego europejskiego wzoru umowy w połączeniu ze znakiem zaufania UE (s. 25), mimo iż wiązałby się on z niskimi kosztami i małymi obciążeniami biurokratycznymi i byłby prosty (s. 38 i nast.), a więc najlepiej odpowiadałby zasadom pakietu „Lepsze stanowienie prawa” (7) i REFIT (8). Spotkał się on również z poparciem podczas wstępnych konsultacji.

3.2

Wybór dyrektyw przewidujących pełną harmonizację również nie został należycie uzasadniony. EKES stwierdził już ogólnie, że opowiada się w większym stopniu za przyjmowaniem rozporządzeń – tak szczegółowych, jak jest to konieczne – w sytuacji, gdy mamy do czynienia z harmonizacją dziedzin związanych zasadniczo z funkcjonowaniem rynku wewnętrznego. Komitet zaznaczył, że w przypadkach dotyczących konkretnie prawa konsumentów skłania się ku dyrektywom przewidującym minimalną harmonizację, zgodnie zresztą z zasadą określoną w TFUE (art. 169 ust. 4).

3.2.1

Z drugiej strony EKES wielokrotnie wypowiadał się przeciwko dominującej w ostatnich latach tendencji Komisji do przyjmowania dyrektyw przewidujących pełną harmonizację, które oferowały niski poziom ochrony i w niewielkim stopniu odpowiadały interesom organizacji zawodowych (9).

3.2.2

W omawianym przypadku mamy do czynienia z całym szeregiem kwestii, których nie poruszono w dyrektywach, a które trzeba koniecznie zharmonizować, takich jak na przykład: możliwość zawierania umowy w otoczeniu cyfrowym przez niepełnoletnich (w ostatniej wersji dyrektywy o ochronie danych chodzi tu o grupę wiekową między 13–16 lat); definicja kategorii konkretnych nieuczciwych postanowień umownych odnoszących się do umów zawieranych przez internet i nieprzewidzianych w dyrektywie 93/13/EWG (10); niedawna praktyka dotycząca stosowania przycisku „zapłać teraz” (pay now) na stronach niektórych sieci społecznościowych, gdzie brakuje odesłania do strony internetowej jakiejkolwiek odpowiedzialnej platformy; jak również zalecane uwzględnienie standardowej klauzuli współregulacji.

3.3

Nieuzasadniony jest także wybór dwóch dyrektyw zamiast jednej, gdyż niepotrzebnie powiela się przepisy prawne, a ponadto wymaga to większego wysiłku przy transpozycji, aby zapewnić spójność z wewnętrznymi przepisami prawnymi każdego państwa członkowskiego, a także większego wysiłku w zakresie wykładni prawnej. Wysiłek ten byłby zupełnie niepotrzebny, gdyby za punkt wyjścia przyjęto dyrektywę w sprawie sprzedaży dóbr materialnych przez internet, a specyfikę sprzedaży dóbr niematerialnych potraktowano jako wyjątek w systemie podstawowym, zważywszy, że z pewnością nie ma różnicy między dobrem materialnym a treścią cyfrową, zwłaszcza gdy są one ze sobą powiązane

3.4

Według Komisji instrument został wybrany na podstawie 189 odpowiedzi nadesłanych przez wszystkie kategorie zainteresowanych podmiotów z całej UE, konsultacji z grupą składającą się z 22 organizacji reprezentujących szeroki zakres interesów, która spotkała się siedem razy, a także wyników seminariów z udziałem państw członkowskich i spotkań z krajowymi organami egzekwowania prawa, do których doszło na posiedzeniu komitetu ds. współpracy w zakresie ochrony konsumenta, oraz spotkań z władzami krajowymi odpowiedzialnymi za politykę ochrony konsumenta, które miały miejsce na posiedzeniu sieci ds. polityki konsumenckiej (maj 2015 r.). Ważność próbki została następnie zakwestionowana ze względu na jej niewielkie rozmiary (11).

3.4.1

Niemniej, zgodnie z dostępnymi i opublikowanymi wynikami (12), wybrany wariant nie uzyskał poparcia wyraźnej większości: organizacje konsumenckie jednoznacznie opowiadają się przeciw wszelkim formom stosowania prawa sprzedawcy, a większość organizacji zawodowych i niektóre środowiska akademickie przychylają się do tej opcji. Ze swojej strony, większość państw członkowskich podaje w wątpliwość potrzebę nowych przepisów dotyczących sprzedaży na odległość (które obejmują już sprzedaż przez internet), a zwłaszcza adekwatność dwóch dyrektyw, mając na uwadze trudności z przedstawieniem precyzyjnych i jasno zdefiniowanych wytycznych. Z obiektywnej analizy odpowiedzi udzielonych w ramach konsultacji wydaje się na pierwszy rzut oka, że zarówno przedsiębiorcy, jak i konsumenci powszechnie akceptują wariant 5 – oczywiście w zależności od treści wzorcowych przepisów umownych, które zostaną uzgodnione przez branżę, oraz od stopnia wykorzystania i przyjęcia znaku zaufania przez unijne przedsiębiorstwa – również dlatego, że opcja ta pociąga za sobą najmniejsze koszty dla przedsiębiorstw.

3.5

Należy wreszcie przypomnieć, że Komitet miał już okazję szeroko wypowiedzieć się na temat prawa konsumentów w środowisku cyfrowym w wielu swoich opiniach. Określił w nich podstawowe podejście, zgodnie z którym prawa uznane w świecie „fizycznym” offline (umowy twarzą w twarz) powinny być również uznawane w kontekście online, bez uszczerbku dla specyfiki bądź odpowiedniej formy transakcji, których przedmiotem są treści cyfrowe (niematerialne), a wręcz przeciwnie – z myślą o ich wzmocnieniu, a nie ograniczeniu czy osłabieniu. Poprzez wniosek o sprzedaż dóbr materialnych przez internet Komisja stworzyła dwa systemy i tym samym doprowadziła do nierównego traktowania sprzedaży towarów online i offline, co jest niedopuszczalne.

4.1

Poczynione wyżej uwagi nie oznaczają, że EKES nie opowiada się w pełni za potrzebą i celowością uregulowania niektórych dziedzin wspomnianych we wnioskach dotyczących omawianych dyrektyw, zwłaszcza sprzedaży treści cyfrowych przez internet. W odniesieniu do sprzedaży dóbr materialnych w internecie, Komitet zaleca uregulowanie tej kwestii w odpowiednim czasie w kontekście programu REFIT. Z uwagi na oczywisty brak miejsca poniższe uwagi na temat każdego wniosku oddzielnie dotyczyć będą jedynie punktów, na temat których stanowisko Komitetu jest odmienne.

4.2

Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie niektórych aspektów umów sprzedaży towarów zawieranych przez internet lub w inny sposób na odległość (COM(2015) 635 final – 2015/0288 (COD))

4.2.1

Jeśli chodzi o podstawę prawną, zgodnie ze stanowiskiem zajmowanym we wcześniejszych opiniach Komitetu, przedstawiciele konsumentów i ogół członków EKES-u sądzi, że powinien nią być art. 169 ust. 2 TFUE, gdyż chodzi w zasadzie o definicję praw konsumentów i ochronę tych praw, a nie tylko o urzeczywistnienie jednolitego rynku. Niektórzy członkowie EKES-u, zwłaszcza przedstawiciele przedsiębiorców, zgadzają się z Komisją, wysuwając na pierwszy plan kwestię urzeczywistnienia jednolitego rynku.

4.2.2

Ze względu na to, że wybrana została jednak dyrektywa, EKES jest zdania, że powinna ona gwarantować jedynie minimalną harmonizację, zgodnie z modelem aktualnej dyrektywy w sprawie sprzedaży towarów konsumpcyjnych i związanych z tym gwarancji (1999/44/WE). Wybrana opcja powoduje większą fragmentację, daje mniejszą pewność prawa i stwarza dwa rodzaje ochrony. Pewne jest, że wprowadzane teraz „ulepszenia” powinny mieć również zastosowanie do sprzedaży w świecie fizycznym.

4.2.3

Z uwagi na złożoność prawodawstwa w zakresie ochrony konsumentów, wniosek łączy się z szeregiem innych przepisów, które uzupełnia (13). Wymusza to niepotrzebną i trudną interpretację, co jest sprzeczne z dobrymi zasadami pakietu „Lepsze stanowienie prawa”, i stwarza dodatkowe trudności związane z transpozycją z uwagi na konieczność zapewnienia zgodności z już istniejącymi regulacjami krajowymi, które wdrażają lub uzupełniają przepisy wspólnotowe i różnią się między państwami członkowskimi.

4.2.4

Dlatego zdaniem Komitetu lepiej byłoby, gdyby przepisy zawarte w omawianym wniosku dotyczącym dyrektywy zostały uwzględnione przy przeglądzie dyrektywy 1999/44/WE w kontekście programu REFIT.

4.2.5

EKES proponuje następujące konkretne zmiany do niektórych postanowień wniosku:

1.

Koncepcja gwarancji handlowej powinna obejmować również inne formy rekompensaty, gdyż istnieje ryzyko, iż nie zostaną one uregulowane przepisami wynikającymi z art. 15.

2.

Materialne rzeczy ruchome nie zostały odpowiednio zdefiniowane, co prowadzi do rozbieżności interpretacyjnych między państwami członkowskimi.

3.

Nie wykluczono także innych rodzajów produktów objętych oddzielnymi przepisami, jak np. produktów farmaceutycznych i wyrobów medycznych, wyłączonych z zakresu stosowania innych aktów prawnych dotyczących ochrony konsumentów.

4.

Nie określono, czy platformy elektroniczne będą mogły zostać uznane za „sprzedawców”.

5.

Nie zdefiniowano także koncepcji producenta w celu ustalenia jego bezpośredniej odpowiedzialności wobec konsumenta w rozumieniu art. 16.

1.

Należy uwzględnić kryterium „trwałości” (14), uzależniając od tego okres ważności gwarancji.

2.

Definicja wymagań co do zgodności powinna mieć charakter negatywny, tak aby wyraźnie zdjąć z konsumenta obowiązek dowiedzenia niezgodności produktu, co powinno być zadaniem sprzedawcy.

3.

Sposób sformułowania wyjątków w tym artykule prowadzi do ogólnego wyłączenia odpowiedzialności sprzedawcy. Nie można tego egzekwować wobec konsumenta bez naruszenia prawa do roszczeń zwrotnych (mającego zastosowanie w wypadku VW).

1.

Dodać na końcu ust. 2: „z wyjątkiem sytuacji, w których szczególna trudność montażu wymaga dodatkowego czasu, uzgodnionego ze sprzedawcą”.

2.

Prawa przyznane tutaj w stosunkach ze sprzedawcą powinny zostać rozciągnięte na strony trzecie nabywające w dobrej wierze.

1.

Przepis ten wyklucza jako opcję pierwotną możliwość natychmiastowego zwrotu towaru lub pieniędzy, co stoi w sprzeczności z prawami konsumentów w szeregu państw członkowskich, ze znaczącymi różnicami między państwami (Grecja, Portugalia, Irlandia, Zjednoczone Królestwo, Dania, Litwa).

2.

Koncepcja „rozsądnego terminu” ma charakter subiektywny i zostawia pole dla wielorakich transpozycji w kluczowej dziedzinie, co jest nie do pogodzenia z postulowaną pełną harmonizacją. Na przykład w Bułgarii, Francji, Portugalii i Luksemburgu okres ten wynosi 30 dni, zaś na Węgrzech, w Rumunii, Grecji i Estonii 15 dni. Należy ustanowić termin odpowiadający maksymalnemu okresowi stosowanemu w niektórych krajach UE, tj. 15 dni.

3.

Należy zastąpić wyrażenie „niemożliwe” w ust. 3 lit. a) wyrażeniem „niemożliwe ze względów technologicznych”.

4.

Wyrażenie „poważne niedogodności” również jest subiektywne i powinno zostać usunięte lub zastąpione sformułowaniem z prawa austriackiego „powodując jak najmniejsze niedogodności”, a także powinna mu towarzyszyć możliwość natychmiastowego zaproponowania konsumentowi podobnego towaru zamiennego do czasu dokonania naprawy.

5.

Wniosek Komisji nie uwzględnia wymogu zawartego już w wielu prawodawstwach krajowych (we Francji, na Malcie, w Grecji, Rumunii, Portugalii i Słowenii) zobowiązującego producentów do posiadania bądź udostępnienia sprzedawcy w odpowiednim czasie wystarczających zapasów części zamiennych przez oczekiwany okres użytkowania towaru. Kwestia ta wiąże się ze sztucznie skracanym cyklem życia i okresem gwarancji wymienionej części.

6.

Komisja powinna ustanowić obowiązek sprzedawcy dotyczący udostępnienia czasowego produktu zastępczego.

1.

Komisja nie przewidziała zawieszenia gwarancji ustawowej na czas naprawy bądź wymiany, co ma miejsce w większości ustawodawstw krajowych. Podobnie wygląda sytuacja w wypadku czasu potrzebnego na ewentualną mediację, arbitraż czy postępowanie sądowe.

2.

Wymieniony towar powinien mieć nowy, taki sam jak produkt oryginalny okres gwarancji, począwszy od dnia jego dostarczenia.

1.

Z powodów wymienionych wyżej należy usunąć słowo „poważnych”.

2.

W wypadku nawracających wad konsument powinien mieć automatycznie możliwość rozwiązania umowy.

1.

Wysoce sporne jest zobowiązanie do poniesienia przez konsumenta kosztów użytkowania, uszkodzenia czy zniszczenia towaru w wypadku rozwiązania umowy.

2.

Ponadto Trybunał Sprawiedliwości stwierdził już, że w wypadku korzystania z prawa do wymiany towaru nie można wymagać, by konsument płacił za korzystanie z wadliwego produktu (sprawa Quelle (15)).

3.

Nie jest jasne, jaka powinna być wysokość zwrotu, jeśli zakupionych zostało kilka towarów po cenie łącznej.

1.

Należy dodać w ust. 1 nową lit. d): innych gwarancjach oferowanych przez sprzedawcę w imieniu osób trzecich, których celem jest przyznanie gwarancji (ubezpieczenie sprzętu, gwarancje znaku itp.).

2.

Trzeba także uwzględnić informacje na temat możliwości przekazania gwarancji handlowej osobie trzeciej.

1.

Brak harmonizacji tego aspektu jest źródłem istotnych różnic w stosowaniu dyrektywy, co ma szkodliwe skutki dla handlu.

2.

Przepisy powinny przewidywać bezpośrednią i solidarną odpowiedzialność producenta wobec konsumenta, gdy ten zdecyduje się na naprawę lub wymianę towaru.

3.

Należy również przewidzieć, że w wypadku dochodzenia przez sprzedawcę odszkodowania wobec producenta, jest on uprawniony do uzyskania pełnej kwoty poniesionych wydatków.

4.

Podobnie jak w poprzednich punktach, należy przewidzieć solidarną odpowiedzialność platform internetowych, na których konsument dokonał zakupu produktu.

4.3

Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie niektórych aspektów umów o dostarczanie treści cyfrowych (COM(2015) 634 final – 2015/0287 (COD))

4.3.1

Jak stwierdza sama Komisja, powody przedstawienia wniosku, zgromadzona wiedza fachowa i oceny skutków dotyczą obydwóch wniosków, gdyż oba zostały przewidziane jako pakiet zawierający wspólne cele. Z tego względu kwestie ogólne, wspólne dla obu wniosków, nie będą powtarzane, a EKES ograniczy się do uwag dotyczących określonych aspektów. Trzeba jednak zaznaczyć, że wniosek zasługuje ogólnie na aprobatę EKES-u, zwłaszcza jeśli chodzi o następujące elementy:

4.3.2

Proponuje się pewne konkretne zmiany do niektórych przepisów wniosku, który składa się z 24 artykułów (a nie 20, jak mylnie podano w punkcie 5 niektórych wersji językowych).

1.

EKES mógłby zaakceptować fakt dokonywania płatności w naturze („w zamian za inne świadczenie niż zapłata ceny”), jeśli pojęcie to zostałoby dokładnie określone. W przypadku przekazywania danych osobowych lub innych danych trzeba będzie koniecznie sprecyzować rodzaj tych danych oraz warunki i okoliczności ich przekazywania.

2.

Należy także wyjaśnić, czy uwzględnione zostały niektóre usługi, takie jak płatna telewizja („pay TV”) oraz Google i Facebook Messenger, a także czy niektóre platformy fizyczne lub internet przedmiotów należą do dóbr materialnych czy niematerialnych.

3.

Nie jest jasne czy wyłączenie przewidziane w ust. 5 lit. a) obejmuje także opiekę zdrowotną, gry hazardowe lub usługi finansowe. Trzeba to doprecyzować, gdyż w przeciwnym wypadku groziłoby to powstaniem niepewności prawnej.

4.

Nie jest jasne, czy dotyczy to również tzw. „ukrytych opłat”, tj. usług, które są świadczone bezpłatnie, ale które mogą w trakcie ich wykonania obejmować inne usługi, za które należy już uiścić opłatę.

5.

Zakres danych, których przetwarzanie jest niezbędne, powinien obejmować w art. 3 ust. 4 nie tylko wykonanie, ale także „zawarcie umowy”; przetwarzanie tych danych powinno być dozwolone na zasadach określonych prawem dotyczącym danych osobowych.

6.

Niezbędne jest także wyjaśnienie różnicy między produktami i usługami online a tymi, które są w pełni powiązane z dobrami materialnymi, jak np. urządzenia noszone na ciele (wearables), bądź z internetem przedmiotów, gdzie większość procedur przebiega na poziomie cyfrowym, niezależnie od istnienia u ich podstawy dobra materialnego.

7.

Należy wyraźnie stwierdzić, że usługi centrów danych, szczególnie tzw. chmura obliczeniowa, zostały jasno określone w omawianym wniosku, bez względu na to, czy są one darmowe czy odpłatne, mając na uwadze fakt, że często są one powiązane z innymi usługami lub produktami dla konsumentów, a więc istnieje ryzyko, że zostałyby wykluczone z zakresu dyrektywy.

8.

Konieczne jest również wyjaśnienie, czy w ramach omawianego instrumentu uwzględniono połączenie usług treści cyfrowych z usługami komunikacyjnymi, takimi jak Facebook Messenger czy Google Hangout, ponieważ usługi te nie są obecnie regulowane przepisami dyrektywy 2002/21/WE w sprawie usług łączności elektronicznej. Istnieje pogląd, że niektóre z nich należy uznać za usługi łączności elektronicznej, co wiąże się z większą ochroną konsumenta.

9.

Podobnie niejasne jest rozróżnienie sytuacji, w których pozyskane dane osobowe mają na celu wykonanie umowy od sytuacji, w których służą przestrzeganiu przepisów prawnych. Dlatego EKES proponuje, na wszelki wypadek, zastosowanie dyrektywy do wszystkich usług świadczonych za pośrednictwem przekazania danych osobowych, z wyjątkiem sytuacji, gdy dostawca wyraźnie wykaże, że dane służą jedynie wykonaniu umowy bądź przestrzeganiu przepisów prawnych.

10.

W odniesieniu do ust. 4, trzeba koniecznie określić, kiedy dane gromadzone są w celu wykonania umowy, a kiedy w celu spełnienia wymogów prawnych, mając na uwadze fakt, że w innych sektorach, takich jak telekomunikacja czy energetyka, dane osobowe, choć gromadzone na potrzeby umowy, są często wykorzystywane przez przedsiębiorstwa do kampanii reklamowych. Należy także ustalić, czy gromadzenie danych ma miejsce za odpłatnością innego rodzaju niż pieniężna.

1.

W ust. 1 usunąć „w stosownych przypadkach”.

2.

W ust. 1 lit. b) dodać po „do jakiego potrzebne są konsumentowi”„lub którego mógłby on zasadnie oczekiwać”.

3.

W ust. 2 lit. b) usunąć „tam, gdzie ma to zastosowanie”.

1.

W ust. 2 lit. b) zastąpić „dostawca podejmie wszelkie działania, których można od niego oczekiwać, w celu powstrzymania się…” przez „dostawca powstrzymuje się”.

2.

Litery c), d) i e) zależą od jeszcze nieudostępnionych przepisów dotyczących prawa autorskiego.