15.1.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 13/1

15.1.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 13/2

Sprawozdawca:

Ullrich SCHRÖDER

—

organizować na poziomie UE doroczne posiedzenie Rady ds. Konkurencyjności poświęcone MŚP i programowi SBA, zgodnie z zaleceniem poczynionym w opinii z 2011 r. (1),

—

powołana przez Radę Grupa Robocza Wysokiego Szczebla ds. Konkurencyjności i Wzrostu powinna dokonać przeglądu postępów w zakresie działań krajowych na rzecz wdrożenia priorytetów SBA i zastanowić się nad dodatkowymi środkami na poziomie UE; wyniki powinny zostać przekazane na doroczne posiedzenie Rady ds. Konkurencyjności poświęcone MŚP i programowi SBA,

—

nadać europejskiej sieci pełnomocników ds. MŚP większą wagę poprzez oparcie jej na urzędnikach wyższego szczebla, a mianowicie na dyrektorach generalnych z ministerstw gospodarki, co zapewniłoby ściślejszą i lepszą koordynację między UE i państwami członkowskimi.

1.4.1.

Należy opracowywać sprawozdanie roczne UE w sprawie wdrażania programu SBA, które to sprawozdanie musi zawierać również oparty na danych raport z zarządzania programem przez Komisję oraz z funkcjonowania programów szczegółowych.

1.4.2.

Należy zachęcić Europejski Trybunał Obrachunkowy, by publikował regularne sprawozdania w sprawie funkcjonowania odpowiednich programów i środków na rzecz MŚP, podobnie jak to w odniesieniu do amerykańskiego biura SBA czyni w USA zewnętrzne Biuro Kontroli Rządu (Governmental Accountability Office). Za zarządzanie wewnętrzne powinien odpowiadać niezależny urząd wewnątrz struktur Komisji, na kształt urzędu inspektora generalnego w strukturach amerykańskiego Biura ds. Małych Przedsiębiorstw.

1.4.3.

Program SBA nie odniesie sukcesu, dopóki nie powstanie wielostronne partnerstwo w zarządzaniu (z udziałem partnerów społecznych oraz zainteresowanych podmiotów publicznych i prywatnych). Dlatego też należy uruchomić grupę doradczą ds. programu SBA (zob. pkt 4.3.4), którą planowano utworzyć w roku 2011, lecz której ostatecznie nigdy nie powołano, i zasięgać jej opinii na etapie poprzedzającym podejmowanie decyzji.

1.4.4.

Trzeba ulepszyć system krajowych i lokalnych planów wdrożenia SBA (zob. pkt 4.3.3) i uzupełnić go poprzez systematyczne wykorzystywanie tablic wyników.

2.1.

Cel: Porównanie ogólnego podejścia i działań na rzecz MŚP realizowanych w ramach dwóch inicjatyw SBA – amerykańskiego Biura ds. Małych Przedsiębiorstw i unijnego programu Small Business Act.

2.2.

Dlatego też we wnioskach niniejszej opinii (zob. rozdział 1) nie porównuje się konkretnych programów przyjętych w ramach obu wspomnianych inicjatyw SBA, lecz kładzie się nacisk na możliwe ulepszenia dotyczące rangi prawnej i politycznej, zarządzania, a także stosowania celów w unijnym programie Small Business Act.

3.1.

Amerykańskie Biuro ds. Małych Przedsiębiorstw to niezależna agencja rządowa zapewniająca na poziomie federalnym wsparcie dla małych przedsiębiorstw. Zostało powołane przez prezydenta Eisenhowera w 1953 r., w następstwie przyjęcia ustawy o małych przedsiębiorstwach (Small Business Act). Jego celem jest doradztwo dla małych przedsiębiorstw oraz ochrona ich interesów. Budżet tej agencji w 2013 r. wynosił ok. 1 mld USD (nie licząc budżetu na działania niedotyczące przedsiębiorstw). Niektóre środki są prawnie wiążące. SBA posiada biura w każdym stanie USA oraz 1 000 placówek lokalnych. Prezydent Obama włączył dyrektora generalnego SBA w strukturę swojego gabinetu.

3.2.

SBA przyjęło kompleksową definicję małego przedsiębiorstwa jako – zasadniczo – przedsiębiorstwa stanowiącego niezależny przedmiot własności, zorganizowanego i prowadzonego w celu osiągnięcia zysku. Zależnie od branży, produktu lub usługi, standardowa wielkość małego przedsiębiorstwa wyrażona jest liczbą pracowników lub wolumenem sprzedaży. Jeśli chodzi o maksymalną liczbę pracowników, waha się ona od około 100 do 1 500.

3.3.

Przegląd działań i programów amerykańskiego biura SBA (3)

3.3.1.

Finansowanie: pożyczki i kapitał wysokiego ryzyka

3.3.1.1.

Biuro SBA udziela gwarancji małym przedsiębiorstwom, które nie mogą uzyskać kredytu z innych źródeł. Z zasady pożyczek udzielają partnerzy SBA (banki i inne instytucje finansowe) i są one gwarantowane przez SBA.

3.3.1.2.

Program Small Business Investment Company (SBIC) ma na celu ułatwianie dostępu małych przedsiębiorstw do kapitału wysokiego ryzyka.

3.3.2.

Programy zamówień publicznych adresowane do małych przedsiębiorstw

3.3.2.1.

Kilka programów zamówień umożliwia małym przedsiębiorcom (należącym do osób z grup defaworyzowanych bądź z obszarów o niedostatecznym poziomie działalności gospodarczej) konkurowanie o ważne zamówienia rządowe jedynie z podobnymi firmami.

3.3.3.

Programy badań i rozwoju: strategia na rzecz zwiększania udziału MŚP poprzez podwyższanie celów

3.3.3.1.

Program wspierający badania nad innowacjami w małych przedsiębiorstwach (Small Business Innovation Research – SBIR) zwiększa uczestnictwo małych firm technologicznych w działalności badawczo-rozwojowej prowadzonej przez departamenty federalne dysponujące budżetem na badania i rozwój w wysokości co najmniej 100 mln USD. Część budżetu każdego takiego departamentu na badania i rozwój musi zostać spożytkowana na angażowanie małych przedsiębiorstw: początkowo wynosiła ona 0,2 % w 1983 r., ale była stopniowo zwiększana, by osiągnąć 2,7 % w 2013 r. (nowy cel, wyznaczony na 2017 r., wynosi 3,2 %).

3.3.3.2.

Program na rzecz transferu technologii z udziałem małych przedsiębiorstw (Small Business Technology Transfer – STTR) zapewnia fundusze na prowadzenie badań federalnych, do podziału między małe przedsiębiorstwa i organizacje badawcze non-profit: część budżetu na BR przeznaczona na ten program wynosiła 0,35 % w 2013 r. i została zwiększona do 0,45 % w 2016 r.

3.3.4.

Programy rozwoju przedsiębiorczości

3.3.5.

Biuro Handlu Międzynarodowego

3.3.6.

Urzędy specjalne

4.2.1.

Komisja przeanalizowała podejście SBA w USA i w 2008 r. opublikowała komunikat zatytułowany „”Najpierw myśl na małą skalę« – Program Small Business Act dla Europy” (5), odnoszący się do szerszej grupy docelowej (MŚP liczące mniej niż 250 zatrudnionych).

4.2.2.

Wprowadzono 10 zasad opracowywania i wdrażania strategii politycznych na rzecz MŚP na poziomie unijnym i krajowym, a dotyczyły one: otoczenia biznesu, przedsiębiorczości, zasady „najpierw myśl na małą skalę”, zamówień publicznych, krótszych okresów płatności, lepszego jednolitego rynku, umiejętności i innowacji.

4.2.3.

W 2008 r. EKES (6) zaproponował ambitniejszy program SBA. Propozycja ta nawiązuje do amerykańskiej inicjatywy SBA.

4.2.4.

Podstawowe zalecenia Komitetu obejmowały:

4.3.1.

W 2011 r. Komisja opublikowała komunikat zatytułowany „Przegląd programu Small Business Act dla Europy” (7). Komisja podsumowała, że poczyniono postęp, ale wciąż jest więcej do zrobienia.

4.3.2.

Jeżeli zaś chodzi o ocenę stanu rzeczy w państwach członkowskich, Komisja wypowiedziała się mniej pochlebnie na temat następujących procesów:

4.3.3.

W przeglądzie SBA zaproponowano w odpowiedzi na kryzys gospodarczy działania w następujących obszarach: regulacje, finansowanie, dostęp do rynku, przedsiębiorczość, tworzenie miejsc pracy i wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu (w tym przedsiębiorczość kobiet i inicjatywa na rzecz przedsiębiorczości społecznej).

4.3.4.

Ulepszenia strategiczne obejmują wzmocnienie zarządzania.

4.3.5.

W 2011 r. EKES (8) odnotował, że poświęcono więcej uwagi MŚP.

—

Komitet uważa, że program SBA powinien przybrać bardziej wiążącą formę.

—

Program SBA nie odniesie sukcesu, dopóki nie powstanie wielostronne partnerstwo w zarządzaniu (z udziałem partnerów społecznych oraz zainteresowanych podmiotów publicznych i prywatnych).

—

Zaniedbywana jest kluczowa rola organizacji pośredniczących z sektora publicznego i prywatnego, polegająca na dostarczaniu dopasowanych usług.

—

EKES wzywa Radę do utworzenia specjalnej, zwoływanej corocznie Rady ds. Konkurencyjności zajmującej się MŚP, mikroprzedsiębiorstwami i SBA.

4.4.1.

We wrześniu 2014 r. Komisja uruchomiła konsultacje w sprawie sposobów zmiany programu SBA, zatytułowane „Silna polityka UE na rzecz wspierania małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) oraz przedsiębiorców 2015–2020”.

4.4.2.

Komisja doszła do wniosku, że w wielu państwach członkowskich program SBA nie został w pełni wdrożony.

—

zmniejszenie obciążeń administracyjnych,

—

dostęp do finansowania i rynków,

—

potencjał przedsiębiorczości i innowacyjności,

—

usprawnienie rozwoju umiejętności (nowe).

4.4.3.

W kwietniu 2015 r. Komisja opublikowała sprawozdanie na temat wyników. Publikację wniosku dotyczącego zmienionego programu SBA planowano początkowo na pierwszą połowę 2015 r., jednak przełożono ją na rok 2016. Europejskie organizacje przedsiębiorców wyraziły rozczarowanie tą zwłoką i wezwały do podjęcia działań w 2015 r.

15.1.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 13/8

Sprawozdawca:

Jan KLIMEK

1.1.

Firmy rodzinne stanowią podporę wielu gospodarek na świecie, a dynamika ich rozwoju jest zdumiewająca. Są źródłem wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, poświęcają dużo uwagi uwarunkowaniom regionalnym i lokalnym. Różne są powody zakładania rodzinnych biznesów, ale wspólne dla wszystkich są naturalnie tworzone systemy wartości, gotowość do poświęceń i wyrzeczeń, poczucie odpowiedzialności wobec tych, którzy tworzyli i tych, którzy przejmą firmę. Firmy rodzinne łatwiej znoszą trudne okresy recesji i zastoju, a jednym z głównych powodów ich żywotności jest poczucie osobistej odpowiedzialności za wizerunek firmy.

1.2.

Doceniając unikalne wartości firm rodzinnych, zgodnie z założeniami Small Business Act, że „UE i państwa członkowskie powinny stworzyć warunki, w których przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa rodzinne mogą prosperować, a przedsiębiorczość jest nagradzana” (1), Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) apeluje do Komisji Europejskiej o wdrożenie aktywnej strategii promującej wśród państw członkowskich najlepsze praktyki w obszarze firm rodzinnych.

1.3.

Kolejnym krokiem mogłoby być podjęcie prac nad ramami lub regulacjami prawnymi w sprawie firm rodzinnych. W ramach takich regulacji należałoby przyjąć definicję firmy rodzinnej oraz wytyczyć obszary zaangażowania Komisji wraz z odpowiedzialnymi za te działania instytucjami prawnymi, gospodarczymi oraz politycznymi.

1.4.

Jeśli chodzi o szczegółowe działania, EKES postuluje:

2.1.

Firmy rodzinne stanowią ponad 60 % wszystkich firm europejskich – zarówno tych małych, jak i dużych – oraz zatrudniają od 40 % do 50 % ogółu zatrudnionych (2). W zdecydowanej większości gospodarek dominują firmy z sektora mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw, stąd większość firm rodzinnych również należy do tego sektora.

2.2.

Główną zaletą firm rodzinnych jest długoterminowy horyzont działania, specyficzne wartości, które tworzą unikalną kulturę organizacyjną, oraz zaangażowanie na rzecz społeczności lokalnych. Unikalna kultura bazuje na wartościach promowanych przez interesariuszy rodzinnych, takich jak wysoki poziom zaufania wobec firmy oraz wysoka jakość oferowanych usług czy produktów.

2.3.

Długoterminowa perspektywa firm rodzinnych implikuje tworzenie długotrwałych więzi z interesariuszami firmy (pracownicy, klienci, dostawcy i społeczności lokalne).

2.4.

Firma rodzinna charakteryzuje się intencją przekazania jej następnemu pokoleniu, jak również dbałością i odpowiedzialnością za pracowników. Aspekt ten dodatkowo stymuluje odpowiedzialność firmy rodzinnej, w której relacje budowane są w oparciu o zaufanie.

2.5.

W kontekście realizacji celów, firmy rodzinne poświęcają maksymalizację zysków na rzecz budowania stabilnej, niezależnej i innowacyjnej firmy, w oparciu o kapitał własny, w której dąży się przede wszystkim do minimalizacji ryzyka na rzecz wielopokoleniowości. Firmy rodzinne rozwijają się w bardziej zrównoważony sposób dążąc do realizacji celów długoterminowych (wielopokoleniowych).

3.1.

Powszechnie przyjęło się charakteryzować firmy rodzinne w obrębie trzech kręgów: rodziny, firmy i struktury własnościowej (3). Oddziaływanie rodziny na dwa pozostałe kręgi decyduje o rodzinnym charakterze firmy. Oddziaływanie to powoduje, że firmy rodzinne są bardziej złożone od ich nierodzinnych odpowiedników i stąd wymagają odpowiedniego traktowania.

3.2.

W niektórych państwach członkowskich istnieją regulacje prawne w odniesieniu do firm rodzinnych:

3.3.

Zdaniem Komitetu korzystne byłoby przeprowadzenie procedury legislacyjnej mającej na celu wprowadzenie kategorii podmiotu rodzinnego do rejestrów działalności gospodarczej we wszystkich krajach członkowskich.

3.4.

W sprawozdaniu komisyjnej grupy ekspertów ds. firm rodzinnych rekomenduje się przyjęcie następującej definicji firmy rodzinnej:

3.5.

Powyższa definicja jest jednak zbyt szeroka. Należałoby ją zawęzić w taki sposób, aby podkreślić rodzinność firmy, w szczególności jej wielopokoleniowy zamiar funkcjonowania.

3.6.

Przyjęcie takiej definicji wśród krajów europejskich pozwoliłoby na zbieranie ilościowych danych, które następnie w postaci zagregowanej umożliwiłyby tworzenie statystyk na temat tych podmiotów. Dane te w szczególności pomogłyby analizować firmy rodzinne w nowych krajach członkowskich, w których firmy te odgrywają znaczącą rolę. Zadania tego mógłby się podjąć urząd statystyczny Unii Europejskiej – Eurostat.

3.7.

Na szczeblu krajowym próbuje się kwantyfikować firmy rodzinne. Doświadczenia takie mają m.in. Irlandia, której Centralny Urząd Statystyczny wydał publikację „Family Business in Ireland – Services Sector 2005”. Federacja European Family Businesses we współpracy z firmą konsultingową KPMG wydaje z kolei Europejski Barometr Firm Rodzinnych. W Polsce kompleksowe badanie ilościowo-jakościowe przeprowadzone zostało przez agencję rządową – Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości w 2008 roku.

3.8.

Zaangażowanie Eurostatu pozwoliłoby osiągnąć dwa ważne cele: ujednolicić definicję firmy rodzinnej oraz na jej podstawie zbierać dane statystyczne tych podmiotów.

4.1.

Wyzwania, przed jakimi stoją firmy rodzinne, można podzielić na dwie kategorie: specyficzne dla ogółu firm oraz specyficzne dla firm rodzinnych. Do pierwszej kategorii zaliczyć można ogół czynników wpływających na koniunkturę gospodarczą danego kraju, jak popyt wewnętrzny, demografia oraz sytuacja społeczno-gospodarcza. Niniejsza opinia skupia się na drugiej kategorii, czyli wyzwaniach specyficznych dla firm rodzinnych, które pozwoliłyby tym firmom osiągnąć rozwój oraz wzrost.

4.2.

Własność w firmie rodzinnej nie stanowi aktywów płynnych, lecz jest czymś, co rodzina buduje i rozwija przez pokolenia i co obejmuje wartości, tradycje i wiedzę fachową (4). Dlatego przenoszenie własności przedsiębiorstwa na kolejne pokolenie jest największym wyzwaniem, przed jakim takie przedsiębiorstwo może stanąć.

4.2.1.

Kompleksowe planowanie sukcesji wydaje się być ważnym działaniem na rzecz firm rodzinnych, gdyż intencją właścicieli tych firm jest przekazanie firmy w dobrej kondycji następnemu pokoleniu.

4.2.2.

Każdego roku około 450 tys. firm zatrudniających około 2 mln pracowników, staje przed takim wyzwaniem. Ze względu na nieudane sukcesje zamykanych jest ok. 150 tys. firm rocznie, co w konsekwencji prowadzi do likwidacji 600 tys. miejsc pracy (5).

4.2.3.

W kontekście planowania sukcesji powinno się przenalizować główne przyczyny niepowodzeń w tym procesie oraz wspierać ułatwienia w dokonywaniu transferu firmy, jak np. prawo spadkowe czy bodźce podatkowe sprzyjające transferom.

4.2.4.

Zakres i skala różnych podejść w Europie do spadków i podatków od majątku wskazują, że nadal można wiele poprawić w zakresie regulacji prawnych w tym obszarze (6).

4.2.5.

Jako przykład rozwiązania w zakresie transferu biznesu może posłużyć Niderlandy, gdzie ministerstwo gospodarki wprowadziło tzw. pakiet sukcesyjny (Overdrachtspakket). Przedsiębiorca, który ukończył 55. rok życia, otrzymuje pakiet sukcesyjny, w którym przypomina mu się o istocie zaplanowania transferu w firmie oraz przekazuje zestaw narzędzi wspomagających ten proces. W Belgii Instytut Firm Rodzinnych (Instituut voor het Familiebedrijf) wprowadził kartę sukcesji dostępną w trzech językach: niderlandzkim (Scorecard Opvolging), francuskim (Scorecard Transmission) oraz angielskim (Succession Scorecard). Innym przykładem może być Słowenia, której Izba Rzemiosła i Małych Przedsiębiorstw (Obrtno-podjetniška zbornica Slovenije) oferuje seminaria oraz szkolenia obejmujące całokształt zagadnień związanych z sukcesją, a także Finlandia z programem sukcesji (ViestinVaihto-ohjelma). W Austrii istnieje prawo kontynuowania działalności firmy (Fortbetrieb) przez członka rodziny w przypadku śmierci zarządzającego (Gesamte Rechtsvorschrift für Gewerbeordnung, 1994). Podobne rozwiązanie istnieje we Francji (successions et des libéralités) czy Luksemburgu. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości we współpracy z Instytutem Biznesu Rodzinnego przygotowały pakiet sukcesyjny dla firm rodzinnych. W ramach pakietu firmy rodzinne otrzymują poradnik sukcesji, bezpłatne narzędzia do wspierania tego procesu oraz bezpłatne warsztaty wdrożeniowe.

4.3.

Firmy rodzinne starają się tworzyć długoterminowe miejsca pracy, co przyczynia się do powstawania rodzinnego klimatu organizacyjnego. Z tego też względu podmioty rodzinne mogą stanowić docelowe miejsca pracy np. dla matek wychowujących dzieci. Należy wspierać rodzinny klimat organizacyjny, który może być źródłem przewagi konkurencyjnej tych firm.

4.4.

Współmałżonkowie czy partnerzy właścicieli firm często pełnią ważne role w firmach rodzinnych, choć z różnych względów ich status nie jest sformalizowany. Może to prowadzić do problemów prawno-finansowych np. w przypadku rozpadu związku. Szersza formalizacja statusu tych osób, jak również innych członków rodziny nieformalnie zaangażowanych w działalność firmy, pomogłaby uniknąć kłopotliwych sytuacji w przypadku problemów na tle rodzinnym.

4.5.

Jeśli chodzi o innowacyjność firm rodzinnych, firmy te powinny koncentrować swoją działalność nie tylko na tradycyjnych rynkach i produktach, ale także na nowych innowacyjnych rozwiązaniach.

4.5.1.

Innowacyjność firm rodzinnych może być wspierana systemem innowacyjnych zamówień publicznych, w których cena nie powinna być jedynym kryterium wyboru oferenta. Firmy rodzinne charakteryzują się tym, że konkurują wysoką jakością oraz obsługą klienta, co ma m.in. gwarantować marka rodzinna (często nazwisko właściciela, czy też rodziny właścicielskiej). Z tego względu firmy rodzinne zazwyczaj nie składają ofert na zamówienia publiczne, których jedynym kryterium jest cena. Sugeruje się, aby propagować jako kryterium oceny wartości oferty najkorzystniejszej ekonomicznie (MEAT – Most Economically Advantegous Tender) (7), a informację taką rozpowszechniać wśród firm rodzinnych.

4.6.

Globalizacja wymusza otwieranie się firm na nowe rynki, technologie i kompetencje. Elementy te firmy rodzinne powinny brać pod uwagę w swoich strategiach rozwoju. Może to oznaczać konieczność otwarcia się na nowych pracowników, także na stanowiskach kierowniczych.

4.7.

Na poziomie krajowym należałoby docenić rolę firm rodzinnych, jaką pełnią w gospodarkach tych krajów, a następnie wypracować korzystne warunki dla funkcjonowania tych podmiotów w zakresie podatków, ustawy o działalności gospodarczej (nie wykluczając ustawy dotyczącej firm rodzinnych) czy też wspierania edukacji dla przedsiębiorców rodzinnych. Edukacja taka powinna uwzględniać specyfikę firm rodzinnych, np. sukcesję, nadzór rodzinny itp.

4.8.

Jako przykłady edukacji skierowanej do przedstawicieli firm rodzinnych można przytoczyć takie kraje jak: Cypr (Akademia Firm Rodzinnych organizowana przez Cyprus International Institute of Management), Francja (Master 2 professionnel: Gouvernance des entreprises familiales et patrimoniales – M2 GEFP, organizowany przez Uniwersytet w Bordeaux) czy Finlandia (Omistajuus ja hallitustyöskentely – valmennusohjelma jatkajille – „Struktura własności i praca w zarządzie firmy” – program szkoleniowy dla sukcesorów) (8). Również organizacje wspierające firmy rodzinne organizują kursy dla przedsiębiorców rodzinnych, np. Akademia FBN organizowana przez szwedzki oddział FBN, czy programy szkoleniowe organizowane m.in. przez hiszpański Instituto de la Empresa Familiar.

4.9.

Dostrzeżenie roli firm rodzinnych w gospodarkach krajów członkowskich oraz udzielenie im wsparcia mogłoby przyczynić się do odbudowy rodzinnej tradycji rzemieślniczej. Znaczny odsetek małych firm rodzinnych skupiony jest w gildiach rzemieślniczych, w których dba się o kontynuację rzemiosła, stąd zasadne jest wspieranie tego typu podmiotów.

4.10.

Mniejsze firmy rodzinne są narażone na ryzyka, które mogą doprowadzić do ich zniknięcia z rynku, stąd należy wprowadzać odpowiednie wsparcie prawno-podatkowe dla tych podmiotów, aby wspierać je w dalszym rozwoju. Z kolei duże, międzynarodowe firmy rodzinne mogłyby skorzystać na wsparciu instytucjonalnym i działaniach ukierunkowanych na wspieranie lokalnych dostawców i gospodarek.

4.11.

Specyficznym rodzajem firm rodzinnych są rodzinne gospodarstwa rolne. Poza typowymi wyzwaniami charakterystycznymi dla firm rodzinnych, muszą się one mierzyć z problemami specyficznymi dla wsi.

4.11.1.

Szczególnie alarmujący jest w tym kontekście problem masowego wykupu gruntów rolnych, który prowadzi do nieodwracalnego zakłócenia struktury gospodarczej na wsi oraz do niepożądanego społecznie uprzemysłowienia rolnictwa. W przyjętej w styczniu 2015 r. opinii (9) Komitet apelował o podjęcie odpowiednich kroków w celu zachowania w całej UE modelu rolnictwa opartego na gospodarstwach rodzinnych.

4.11.2.

Gospodarstwa rodzinne często zrzeszają się w spółdzielniach w celu uzyskania efektu skali i podniesienia konkurencyjności na rynku (10). Przedsiębiorczość spółdzielcza wykazuje podobne cechy jak przedsiębiorczość rodzinna, tj. koncentruje się na działalności długoterminowej, a nie osiąganiu krótkookresowych zysków. Jednak ostatnimi czasy spółdzielnie straciły wigor, a część nawet upadła, stąd należy przedsięwziąć kroki, aby ożywić tę formę działalności.

4.12.

W przypadku długoterminowej akumulacji kapitału na rozwój firmy rodzinnej, mówi się o tzw. kapitale cierpliwym (ang. patient capital) (11). Firma rodzinna dokonując transferu przekazuje kapitał wraz z jego społecznym i kulturowym wymiarem, a nabywca dokonuje inwestycji lub zakupu firmy wraz z jej wiedzą wielopokoleniową, kulturą (rodzinną) oraz zobowiązaniem wobec społeczności (lokalnej).

4.12.1.

W kontekście definicji kapitału cierpliwego warto zastanowić się nad wprowadzeniem ulgi od reinwestowanych zysków. Należałoby zastanowić się nad ulgami dla firm rodzinnych (i nie tylko), które reinwestują zyski, a ponadto preferują zasilanie kapitałem własnym niż kapitałem dłużnym.

4.12.2.

W przypadku zadłużenia, firmy otrzymują dodatkowy bodziec w postaci odpisów odsetek od zadłużenia, co powoduje, że koszt zadłużenia w rzeczywistości jest mniejszy, a takich ulg nie stosuje się dla kapitału własnego.

4.12.3.

Oczywiście kwestie podatkowe pozostają w kompetencji poszczególnych krajów członkowskich, jednak Unia Europejska powinna promować dobre praktyki wobec firm rodzinnych.

4.13.

Warto byłoby rozważyć zasilanie kapitałowe firm rodzinnych poprzez utworzenie krajowego funduszu kapitałowego dedykowanego firmom rodzinnym. Specyfika tego funduszu polegałaby na dostarczaniu kapitału dla firm rodzinnych bez przyznawania dostarczycielom kapitału prawa do głosowania, na wzór Aksjeloven w Norwegii czy Ley de Sociedades de Responsabilidad Limitada w Hiszpanii.

4.14.

Działania na rzecz przedsiębiorczości rodzinnej mogą również być wspierane przez organizacje krajowe lub lokalne działające na rzecz tych podmiotów (np. instytucje rządowe (ministerstwa), organizacje pracodawców, izby rzemieślnicze itp.) oraz organizacje ponadnarodowe, wśród których do najważniejszych zaliczyć można European Family Businesses, FBN International oraz Les Hénokiens.

4.14.1.

Organizacje te pełnią ważną rolę w animowaniu środowiska firm rodzinnych. Stanowią platformę wymiany wiedzy oraz doświadczenia pomiędzy przedsiębiorcami rodzinnymi, a także publikują raporty nt. firm rodzinnych, które krzewią wiedzę o nich. Dodatkowo organizacje wspierające firmy rodzinne mogą lobbować na rzecz konkretnych rozwiązań.

15.1.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 13/14

Sprawozdawczyni:

Renate HEINISCH

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) popiera dążenie Komisji Europejskiej do nadania priorytetu rozwiązaniom z zakresu e-zdrowia w ramach agendy cyfrowej.

1.2.

EKES stwierdza, że poszukujący informacji, pacjenci i personel medyczny wielokrotnie podkreślali potrzebę kompleksowych, dokładnych i aktualnych informacji o produktach leczniczych, a także potrzebę jednolitego rynku cyfrowego.

1.3.

Zdaniem EKES-u informacje te, zatwierdzone przez właściwe organy, muszą być dostępne bez przeszkód i w sposób niedyskryminujący – także dla osób słabowidzących, niesłyszących lub w inny sposób niepełnosprawnych fizycznie. Informacje te muszą być dostosowane do potrzeb poszczególnych obywateli, pacjentów, pracowników służby zdrowia, aby oferować poziom potrzebny do jak najskuteczniejszego i najbezpieczniejszego stosowania produktu leczniczego.

1.4.

Zdaniem EKES-u elektroniczne rozpowszechnianie informacji o produkcie, zatwierdzonych przez właściwy organ ds. rejestracji produktów leczniczych, będzie prowadziło do jeszcze lepszej dostępności. Elektroniczna baza danych, zawierająca informacje dotyczące stosowania i właściwości produktu (Summary of Product Characteristics, SmPC) zatwierdzone przez właściwe organy ds. zdrowia, umożliwia aktualne i ukierunkowane informowanie o produktach leczniczych.

1.5.

EKES proponuje, aby informacje były podawane w sposób najbardziej odpowiedni dla osób słabowidzących, np. większą czcionką lub jako pliki audio. Za pomocą filmów lub filmów w języku migowym można by pokazywać osobom niesłyszącym, jak właściwie stosować przyrządy do podawania leków (np. spraye dla astmatyków). Formułowanie informacji w przystępnym języku dodatkowo zredukuje bariery w komunikacji. Takie instrukcje przekazane prostym językiem, adresowane do osób mających problemy z uczeniem się, pozwolą im należycie zrozumieć informację i wyrównać deficyty związane z wykształceniem.

1.6.

EKES stwierdza, że warunek dostępności bez przeszkód można by spełnić także poprzez umieszczanie na portalu internetowym streszczeń wiarygodnych informacji zatwierdzonych przez właściwy organ. Umożliwiałoby to pacjentom i pracownikom służby zdrowia porównanie wszystkich informacji uzyskiwanych z innych źródeł z podstawowymi zatwierdzonymi informacjami.

1.7.

Aby zapewnić kompleksową przydatność takiego portalu, w jego tworzeniu powinni uczestniczyć także użytkownicy i projektanci stron internetowych z wiedzą specjalistyczną w dziedzinie dostępu bez barier. Należy dążyć do rozwiązania dopuszczającego różne formy odbioru, pozostawiającego samym użytkownikom, stosownie do ich potrzeb i możliwości, wybór urządzenia do pobierania informacji (komputer stacjonarny, tablet, smartfon itp.).

1.8.

EKES jest zdania, że baza danych lub portal, zawierające zatwierdzone przez właściwe organy informacje, powinny być opracowywane w ścisłej współpracy wszystkich zainteresowanych stron, a więc przemysłu farmaceutycznego, a także organizacji pacjentów, przedstawicieli osób niepełnosprawnych i pracowników służby zdrowia, a prowadzone i finansowane przez przemysł farmaceutyczny, aby jak najlepiej sprostać potrzebom.

1.9.

EKES uważa za istotne, aby znajdować rozwiązania nastawione na użytkownika, w celu umożliwienia dostępu do informacji również ludziom o niskim wykształceniu oraz niekorzystającym często z internetu.

1.10.

Elektroniczny dostęp do informacji uważa się za istotny, niemniej należy podkreślić, że lekarze (szczególnie lekarze medycyny ogólnej) i inni pracownicy służby zdrowia, jak aptekarze i pielęgniarki, są pierwszymi osobami, z którymi kontaktują się pacjenci, aby uzyskać zalecenia dotyczące chorób i ich leczenia.

1.11.

EKES zwraca się do Komisji Europejskiej, by wsparła wniosek w sprawie projektu IMI2 dotyczącego elektronicznego systemu informacji o produkcie. Państwa członkowskie zachęca się do przyłączenia się do tej inicjatywy, mającej na celu koordynowanie istniejących baz danych.

2.1.

W roku 2012 Komisja Europejska opublikowała plan działania, wskazujący na bariery wobec pełnego wykorzystania rozwiązań cyfrowych w systemach ochrony zdrowia Europy i prowadzony pod tytułem „Plan działania w dziedzinie e-zdrowia na lata 2012–2020 – innowacyjna opieka zdrowotna w XXI w.” (1).

2.2.

Komisja Europejska deklaruje, że celem jest poprawa opieki zdrowotnej z korzyścią dla pacjentów, zaoferowanie pacjentom większej kontroli nad ich leczeniem i ograniczenie kosztów. Choć pacjenci, obywatele i pracownicy służby zdrowia z entuzjazmem korzystają z zastosowań telemedycyny, a miliony Europejczyków pobrały aplikacje na smartfony, aby obserwować swoje zdrowie i samopoczucie, cyfrowa opieka zdrowotna musi jeszcze rozwinąć swój duży potencjał, aby ulepszać systemy ochrony zdrowia i obniżać koszty poprzez wzrost efektywności. EKES wskazuje w tym kontekście, że należy uwzględnić również kwestie osobowości i ochrony danych.

2.3.

E-zdrowie, wraz z telemedycyną i m-zdrowiem, jest definiowane przez WHO w następujący sposób: e-zdrowie jest to transfer zasobów przeznaczonych na ochronę zdrowia oraz opieki zdrowotnej za pomocą środków elektronicznych. Obejmuje ono trzy główne obszary:

2.4.

Komisja Europejska wydała zieloną księgę w sprawie m-zdrowia (2). Mobilne zdrowie (m-zdrowie) jest wycinkiem e-zdrowia i dotyczy praktyk medycznych i publicznych praktyk zdrowotnych realizowanych przy użyciu urządzeń mobilnych. Obejmuje ono w szczególności korzystanie z mobilnych możliwości komunikacji w świadczeniu usług z zakresu zdrowia i samopoczucia oraz w celach informacyjnych, a także w mobilnych zastosowaniach zdrowotnych.

2.5.

Rosnąca liczba osób ze wszystkich grup wiekowych w coraz większym stopniu korzysta z informacji i zastosowań elektronicznych w dziedzinie zdrowia.

2.6.

Jakość tych źródeł informacji różni się jednak znacznie, a wyszukiwarki z reguły nie rozróżniają wiarygodnych, oficjalnie zatwierdzonych i mniej wiarygodnych źródeł.

2.7.

Na potrzeby pracowników służby zdrowia utworzono szereg certyfikowanych systemów informacyjnych. Pracownicy służby zdrowia – w szczególności lekarze rodzinni i aptekarze – odgrywają kluczową rolę w systemach ochrony zdrowia. Wiarygodne informacje są konieczne, jeżeli chcemy, by byli oni dobrze poinformowani i mogli z powodzeniem zaspokajać potrzeby ludności UE w zakresie opieki zdrowotnej.

2.8.

EKES uważa, że pacjenci w równej mierze potrzebują łatwego dostępu do wiarygodnych informacji, aby móc lepiej dbać o swoje zdrowie, lepiej organizować swoje leczenie i uczestniczyć w nim, co przekłada się także na lepsze przestrzeganie przez nich zaleceń lekarzy. Szczegółowe informacje dotyczące potrzeby kształcenia i włączenia wszystkich grup (w tym osób starszych i o ograniczonej sprawności) zostały już opisane we wcześniejszych opiniach (3).

2.9.

Zwiększone obciążenie pracą pracowników służby zdrowia i różne możliwości związane z angażowaniem się pacjentów lub obywateli w organizacje opieki zdrowotnej, np. krajowe organy ds. rejestracji, komitety Europejskiej Agencji Leków EMA i komisje etyki, wymagają szerokiej wiedzy.

2.10.

Kształcenie pacjentów oferuje Europejska Akademia Pacjentów w obszarze Innowacyjnych Terapii (EUPATI). Konsorcjum to jest finansowane przez Innovative Medicines Initiative, partnerstwo publiczno-prywatne Komisji Europejskiej i Europejskiej Federacji Przemysłu i Stowarzyszeń Farmaceutycznych (EFPIA).

2.11.

EUPATI to konsorcjum 29 organizacji, kierowane przez Europejskie Forum Pacjentów (EPF). Łączy ono w wyjątkowej formie ogólnoeuropejskie organizacje pacjentów, a także organizacje akademickie i organizacje pożytku publicznego – będące ekspertami w swej dziedzinie, a zarazem angażujące się w sprawy pacjentów i kwestie publiczne – oraz przedsiębiorstwa członkowskie EFPIA. EUPATI udziela informacji pacjentom jako laikom w systemie ochrony zdrowia, a także grupom pacjentów, do których trudno dotrzeć, zwiększając przy tym świadomość społeczną dotyczącą rozwoju nowych metod leczenia. Ze wsparcia EUPATI można też korzystać, organizując szkolenia na temat przystępnego informowania o produktach leczniczych lub przygotowując odpowiednie programy kształcenia.

2.12.

Niektóre europejskie państwa członkowskie posiadają już informacje elektroniczne o produktach leczniczych. Najszerzej rozwinięta baza danych FASS (4) jest obsługiwana przez szwedzką federację przemysłu farmaceutycznego LIF, inne znajdują się na przykład w Niemczech, Wielkiej Brytanii, Finlandii i Danii. Wymienione bazy danych z reguły nie oferują odpowiedniego dostępu dla osób słabowidzących lub też nie zawierają pełnego asortymentu produktów leczniczych.

2.13.

Ponadto tylko niektóre z nich są regularnie aktualizowane.

2.14.

Dodatkowo organy ds. rejestracji produktów leczniczych zezwoliły na umieszczanie na ulotkach dołączonych do opakowania kodów (QR codes), które kierują do ulotek na stronie internetowej firmy. Jednak i tu w wielu przypadkach nie jest zapewniony dostęp bez barier.

2.15.

Inicjatywy te pokazują, że nadal jest potrzebne zharmonizowane podejście, aby zagwarantować dostęp do informacji za pomocą tych nowych technologii dla wszystkich grup społecznych.

3.1.1.

EKES uważa, że przemysł farmaceutyczny odpowiada za precyzyjne i aktualne informacje o swoich produktach. Każde rozwiązanie technologiczne powinno powstawać w ścisłej współpracy z przemysłem, aby można było wykorzystać już istniejące rozwiązania techniczne i zapewnić nadzór organów ds. rejestracji produktów leczniczych.

3.1.2.

EKES podkreśla, że sposób, w jaki będą przedstawiane urzędowo zatwierdzone informacje oraz możliwości dostępu muszą być uzgadniane z odpowiednimi zainteresowanymi stronami (organy ds. rejestracji, organizacje pacjentów, pracownicy służby zdrowia).

3.1.3.

W ramach inicjatywy IMI można by powołać i finansować konsorcjum odpowiedzialne za koordynację opracowania odpowiedniej bazy danych lub portalu.

3.1.4.

Przy tworzeniu takiego portalu uwzględniono by istniejące już bazy danych, np. bazę europejskiej agencji EMA.

—

Projekty krajowych baz danych są dostępne. Ponadto do celów demonstracyjnych opracowano dodatkowy prototyp przyjaznej dla użytkownika i w dużej mierze pozbawionej barier bazy danych, który to prototyp uwzględnia też opcje plików audio i wideo. Należy opracować swobodnie dostępne rozwiązanie techniczne, które jak najskuteczniej wykorzystuje dostępne źródła.

—

To rozwiązanie techniczne musi też uwzględnić, że obywatele i pacjenci nie chcą używać zbyt wielu aplikacji do skanowania na swoim smartfonie. Dlatego baza danych lub portal powinny być dostępne np. z tradycyjnymi technologiami skanowania.

—

Należy dążyć do rozwiązań dopuszczających różne formy odbioru, aby zwiększać ich akceptację u użytkowników. Dostęp do uzyskania i przeglądania informacji powinien być możliwy na wszystkich urządzeniach (komputer stacjonarny, tablet, smartfon itp.).

—

Należy porównać rozwiązania techniczne, przy czym trzeba uwzględnić również obszary systemu ochrony zdrowia (np. inicjatywy państw członkowskich, aby docierać do ludzi poprzez łącza telewizyjne lub bankomaty, inicjatywy zaproponowane przez Komisję Europejską (5)).

—

We Włoszech apteki są ustawowo zobowiązane do drukowania zaktualizowanych ulotek dołączanych do opakowań, zamieszczanych przez przemysł farmaceutycznych w bazie danych. Drukowanie w aptekach przez aptekarzy lub pacjentów (na terminalach podobnych do bankomatów) to kolejna możliwość, która mogłyby mieć charakter uzupełniający i włączać ludzi, którzy nie korzystają z internetu.

—

Etap badań musi obejmować kwestie strukturalne dotyczące koniecznej kontroli rozwiązania technicznego, aby zwiększyć akceptację.

—

W jaki sposób organy ds. rejestracji kontrolują treści?

—

Treści muszą być prezentowane w taki sposób, aby umożliwiać dostosowanie do indywidualnych potrzeb pacjentów i obywateli, a jednocześnie zawierać wszystkie informacje wymagane w dokumentacji rejestracyjnej lub na mocy ustawy.

—

Aby umożliwić szybką informację zwrotną wszystkim zainteresowanym podmiotom, można uwzględnić możliwość oceny informacji (przede wszystkim ich zrozumiałości) przez użytkowników. Do prezentacji, rozpowszechniania i wymiany w tym zakresie można by wykorzystać komponenty mediów społecznościowych.

—

Jak można propagować aktywne uczenie się, aby umożliwić korzystanie z istniejących źródeł informacji na temat zdrowia (w tym informacji cyfrowych)?

—

Uczenie się przez całe życie jest jedną z ośmiu podstawowych umiejętności, wymienionych w zaleceniu Parlamentu Europejskiego i Rady z 18 grudnia 2006 r. (6). W zaleceniu tym wezwano państwa członkowskie do wdrożenia działań na poziomie krajowym. „Europejska agenda w zakresie uczenia się dorosłych” zawiera propozycje działań dla państw członkowskich na rzecz aktywnego uczenia się dorosłych. Umiejętności cyfrowe w dziedzinie zdrowia mogłyby zostać włączone do kryteriów Międzynarodowego Badania Kompetencji Osób Dorosłych (PIIAC).

—

Jaką rolę mogą odgrywać różne instytucje edukacyjne (uniwersytety, ośrodki kształcenia dorosłych itd.) oraz ośrodki opieki zdrowotnej w zakresie wzmacniania różnorodnych umiejętności, np. pracy z nowymi technologiami, angażowania się i opieki dla dobra wspólnego oraz przekazywania wiedzy społecznej i technicznej?

—

Pracownicy służby zdrowia muszą w trakcie swej edukacji zawodowej ukończyć odpowiednie szkolenie w tym zakresie. Ośrodki kształcenia dorosłych mogą opracować atrakcyjne kursy przystosowane do potrzeb użytkowników systemu. Aby dotrzeć do grup docelowych, ośrodki te mogłyby działać razem z pracownikami służby zdrowia (zwłaszcza z lekarzami), z lokalnymi aptekarzami i miejscowymi ośrodkami opieki zdrowotnej i społecznej. Jest to szczególnie ważne na obszarach wiejskich, gdzie ludzie żyją w większej izolacji. Szczególnie pomocne w wymianie wiedzy i umiejętności technicznych może się okazać uczenie międzypokoleniowe.

15.1.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 13/19

Sprawozdawca:

Edgardo Maria IOZIA

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) uważa oceny skutków pomocy państwa za istotne narzędzia kontroli spójności między wynikami a sformułowanymi celami, co służy zwiększeniu skuteczności i wydajności podziału zasobów oraz poprawie przejrzystości i zatwierdzania procesów zarządzania.

1.2.

Wiele państw członkowskich opracowało już kompleksowe i zorganizowane systemy ewaluacji. Rozwój tych systemów postępuje równolegle z rosnącym zainteresowaniem środowisk akademickich, co pozwala na doskonalenie technik ewaluacji i zwiększenie dokładności instrumentów pomiarowych, którymi dysponują organy przyznające pomoc.

1.3.

Komisja Europejska powołała wraz z państwami członkowskimi forum wysokiego szczebla ds. pomocy państwa dla przedsiębiorstw, które zajmuje się również ewaluacją.

1.4.

W grudniu minionego roku podczas posiedzenia forum wysokiego szczebla europejska komisarz ds. konkurencji Margrethe Vestager oznajmiła: „Istnieją dwa szczególnie istotne elementy programu unowocześnienia polityki w dziedzinie pomocy państwa, a mianowicie: przejrzystość, bo za jej sprawą obywatele wiedzą, na co wydano ich pieniądze, oraz ewaluacja, dzięki której dowiadują się, czy zostały one dobrze wydane”. EKES zdecydowanie zgadza się z tym przesłaniem.

1.5.

EKES przyjmuje z zadowoleniem debatę na temat oceny skutków dotyczącej polityki w dziedzinie pomocy dla przedsiębiorstw i apeluje do Komisji o zdecydowaną kontynuację podejścia przyjmowanego już od kilku lat.

1.6.

Należy jednak zauważyć, że wiele systemów pomocy obecnie nie podlega ocenom skutków, z wyjątkiem ewaluacji przewidzianych w rozporządzeniach europejskich. W wielu przypadkach przepisy nakładają zaledwie wymóg potwierdzenia, że poszczególne działania formalnie spełniają wymagania prawne – i tym samym nie przewidują kompleksowej, długoterminowej oceny skuteczności i wydajności wszystkich inwestycji realizowanych w ramach pomocy dla przedsiębiorstw. EKES ma nadzieję, że oceny skutków staną się powszechniejsze i że ewentualnie obniżony zostanie próg 150 mln EUR, który został wyznaczony w ogólnym rozporządzeniu w sprawie wyłączeń blokowych jako dopuszczalna wysokość średniego rocznego budżetu na program pomocy, powyżej której obowiązkowe jest przedstawienie planu ewaluacji ex ante. W przeciwnym razie wiele państw członkowskich zostałoby wykluczonych z tego wymogu. Obniżenie wspomnianego progu byłoby pożądane zwłaszcza wtedy, gdy kwota pomocy jest duża, między innymi w stosunku do wielkości kraju.

1.7.

EKES podkreśla, że całokształt ram prawnych w dziedzinie pomocy państwa powoduje stopniowe przekształcenie roli Komisji, z kultury głównie administracyjnej, która niegdyś przeważała, w kierunku nowej formy współpracy z państwami członkowskimi ukierunkowanej na optymalizację wyników pomocy państwa poprzez skoncentrowanie się na jej skuteczności i wydajności. Przyjęcie programu unowocześnienia było ważnym krokiem naprzód.

1.8.

Państwa członkowskie muszą stworzyć odpowiednie mechanizmy ewaluacji przeprowadzanej przez niezależne organy. EKES uważa, że w opracowywaniu modelu ewaluacji muszą brać udział partnerzy społeczni, przy czym nie można dopuścić do zaprzepaszczenia znacznych zasobów wiedzy fachowej pracowników administracji publicznej. Powinni oni brać udział w opracowywaniu procedur ewaluacji oraz uczestniczyć w pracach nad końcowym sprawozdaniem, krzewiąc tym samym kulturę ewaluacji we własnych organizacjach i stopniowo ulepszając przebieg badania. Komisja Europejska musi przyczynić się do harmonizacji kryteriów ewaluacji w państwach członkowskich. Przyjęcie porównywalnych kryteriów pozwoli na przeprowadzenie ogólnej oceny skuteczności i wydajności pomocy państwa.

1.9.

Należy zwrócić szczególną uwagę na szczególne uwarunkowania panujące w regionach objętych systemem pomocy państwa. Godna pochwały decyzja Komisji w sprawie zwolnienia z obowiązku uprzedniego powiadamiania ponad 80 % całej pomocy państwa (1) umożliwia, z jednej strony, bezzwłoczne przyznanie środków finansowych, lecz z drugiej strony znacznie zwiększa odpowiedzialność oraz koszty administracji lokalnej, czyli wydatki publiczne. Będzie to wymagać, by państwa członkowskie skupiły się na zapewnieniu zasobów wymaganych do uruchomienia ukierunkowanych kursów szkoleniowych oraz rozpoczęły wymianę najlepszych praktyk pośród administracji lokalnej. Na wszystkich szczeblach należy rozwijać kulturę partnerstwa.

1.10.

EKES uważa, że nowy system, który obarcza państwa członkowskie odpowiedzialnością za ewaluację ex ante, wiąże się z całościowym wzrostem kosztów ponoszonych przez administrację publiczną i przedsiębiorstwa, co wymaga dokładnego programowania w celu wyeliminowania zbędnych formalności i uproszczenia procedur. Zwraca ponadto uwagę, że sześciomiesięczny okres na procedury zatwierdzania planów ewaluacji bardzo złożonych systemów może być zbyt krótki, a opracowanie alternatywnego modelu może przysporzyć dużych trudności małym krajom.

1.11.

EKES zaleca szybkie przyjęcie komunikatu dotyczącego pojęcia pomocy państwa, by pomóc zwłaszcza organom administracji lokalnej, które wskutek masowego zwolnienia z obowiązku uprzedniego powiadamiania zostały obciążone podwójnym wymogiem: określenia, czym jest pomoc państwa, i jej wdrożenia w sposób zgodny z rynkiem. Na przykład w wypadku przyznawania środków publicznych na kulturę i zachowanie dziedzictwa kulturowego stała niepewność prawa co do tego, na co przysługuje pomoc państwa, skłania organy administracji do uznania, że każdego rodzaju działanie podlega wytycznym w sprawie pomocy państwa i, tym samym, wszystkim wynikającym z tego obciążeniom administracyjnym i proceduralnym. Taka sama niepewność prawa dotyczy publicznego finansowania całej infrastruktury, zwłaszcza od czasu wydania orzecznictwa w sprawie portu lotniczego w Lipsku. Konieczna jest jasna i dokładna definicja środków pomocy publicznej dla przedsiębiorstw i odróżnienie tych, które nie stanowią pomocy państwa od tych, które stanowią pomoc państwa zgodnie z definicją zawartą w art. 107 ust. 1 TFUE.

1.12.

Choć EKES przyjmuje z zadowoleniem poczynione wysiłki, uważa, że należy rozszerzyć kulturę ewaluacji na wszystkie szczeble władzy, zarówno regionalne, jak i krajowe. Nie wolno ograniczać się tylko do wyżej wymienionych przypadków. W związku z tym Komitet apeluje o odnowienie takiego zobowiązania przez Komisję i państwa członkowskie.

1.13.

Przeprowadzona analiza pokazała, że władze publiczne nie posiadają danych dotyczących kosztów zarządzania ponoszonych w związku z nadzorowaniem pomocy państwa dla przedsiębiorstw. Nie da się przeprowadzić dogłębnej oceny skuteczności takiego finansowania bez uwzględnienia wolumenu wydatków organów publicznych, oprócz pomiaru samej pomocy względem uzyskanych wyników. Przejrzystość systemu wymaga publikowania takich danych. Z dostępnych danych wynika, że łączne koszty administracyjne wyniosłyby około 5 %, do czego należy dodać koszty zgodności szacowane na kolejnych 5 %. Do tego dochodzą kolejne koszty ewaluacji, które zgodnie z szacunkami Komisji sięgałyby niewiele mniej niż 1 %. Powyższa kwota, która została prawdopodobnie niedoszacowana, wydaje się z obiektywnego punktu widzenia nadmierna.

1.14.

EKES apeluje do Komisji o niestwarzanie niespodziewanych i dodatkowych obciążeń dla przedsiębiorstw oraz o zapewnienie lepszej skuteczności i wydajności całego systemu ewaluacji.

1.15.

Bardzo istotne jest, by ewaluacja uwzględniała również efektywność kosztów administracyjnych oraz kosztów wynikających z modeli ewaluacji.

1.16.

Dzięki porównywalności różnych modeli, a także elastyczności w stosunku do wielkości, rodzaju i wskaźników możliwe będzie uproszczenie ewaluacji ex ante oraz ujednolicenie kryteriów ewaluacji ex post.

1.17.

EKES postuluje przyjęcie zintegrowanej wizji działań Komisji w odniesieniu do różnych aspektów polityki gospodarczej: funduszy strukturalnych, pomocy państwa i umów o partnerstwie handlowym w celu zagwarantowania jednolitego programu europejskiej polityki handlowej opartej na rozwoju i wzroście.

1.18.

EKES zaleca zastosowanie kryteriów analogicznych do tych, które zawarto w rozporządzeniu delegowanym Komisji (UE) nr 240/2014 (2) z dnia 7 stycznia 2014 r. w sprawie europejskiego kodeksu postępowania w zakresie partnerstwa w ramach europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. Kryteria te nakładają obowiązek przeprowadzenia konsultacji ze wszystkimi potencjalnie zainteresowanymi podmiotami w celu sporządzenia odpowiedniego rozporządzenia dotyczącego oceny skuteczności i wydajności pomocy państwa.

1.19.

Przejrzystość przeprowadzonych ewaluacji trzeba zagwarantować za pomocą jak największego upowszechnienia zgodnie z wymogami obowiązującymi już w niektórych państwach członkowskich w odniesieniu do przedsiębiorstw i kwoty przyznawanej pomocy.

1.20.

EKES zaleca, by plany ewaluacji przewidywały:

1.21.

EKES zwraca się o dopuszczenie go do udziału w procesie oceny całościowej skuteczności i wydajności systemu pomocy państwa pod koniec okresu 2014–2020.

2.1.

Pomoc dla przedsiębiorstw może – w sprzeczności z literą i duchem traktatów – zakłócać konkurencję i powodować fragmentację rynku wewnętrznego, jeżeli nie zostanie ujęta w przejrzyste ramy regulacyjne, nie będzie ukierunkowana na działalność produkcyjną oraz przedsiębiorstwa, które inwestują zwłaszcza w innowacje, badania i rozwój przynoszące korzyści gospodarcze i społeczne, oraz jeśli nie zostanie ona ograniczona i poddana kontroli.

2.2.

Z drugiej strony utrzymująca się od szeregu lat dekoniunktura – przejawiająca się poważnymi kryzysami krajowymi, które nieubłaganie wpływają na przedsiębiorstwa, pracowników i obywateli – wymaga relatywnie elastycznego podejścia, jakie przyjęli najwięksi konkurenci UE na rynkach międzynarodowych (nieobjęci jednym zbiorem zasad pomocy państwa). Konkurencyjność europejskich przedsiębiorstw musi być istotnym kryterium odniesienia. Niedobór miejsc pracy w Europie jest alarmujący. W porównaniu ze szczytowym rokiem 2007 nastąpił spadek inwestycji o 15 %, a 25 milionów Europejczyków wciąż pozostaje bez pracy. Pięć milionów z nich to ludzie młodzi. Większość to kobiety (3).

2.3.

Ciekawa analiza przeprowadzona przez Parlament Europejski (4) uwidoczniła znaczne rozbieżności między systemami obowiązującymi w UE i w USA. „Unijną politykę w dziedzinie konkurencji cechują ścisłe reguły, natomiast w USA kwestia ta pozostaje nieunormowana”. Na wniosek ówczesnego komisarza Joaquina Almunii do bieżących negocjacji między UE a USA w sprawie transatlantyckiego partnerstwa handlowo-inwestycyjnego (TTIP) (5) włączono unijną propozycję przepisów dotyczących pomocy państwa.

2.4.

Propozycja ta wydaje się jednak słaba i zasadniczo nieistotna (6). Europa nadal będzie mieć najbardziej restrykcyjne prawodawstwo na świecie. Choć sprzyja to pełnemu urzeczywistnieniu jednolitego rynku, to szkodzi europejskim przedsiębiorstwom. Europejskie przedsiębiorstwo produkujące w USA kwalifikuje się do otrzymania pomocy państwa niedopuszczalnej w UE, co po przyjęciu umowy stanie się łatwiejsze. EKES udziela Komisji poważnego ostrzeżenia, by w umowie o wolnym handlu nie faworyzowała przedsiębiorstw amerykańskich.

2.5.

Dotychczasowe doświadczenie ujawniło potrzebę gruntownego przeglądu europejskiego systemu pomocy państwa.

2.6.

Panujący w ostatnich latach kryzys gospodarczy i finansowy wymusił radykalny przegląd kryteriów wydatkowania środków, stosowanych przy określaniu polityki inwestycji publicznych oraz polityki wsparcia przedsiębiorstw na wszystkich szczeblach sprawowania rządów. Wobec niedostatku i ograniczonej dostępności zasobów priorytetem stało się zwłaszcza znalezienie sposobu na racjonalizację wsparcia i udzielanie pomocy tylko w przypadkach odpowiedniej wartości dodanej (co ma poprawić jakość pomocy, przy jednoczesnym umożliwieniu należytego monitorowania jej skuteczności i wydajności).

2.7.

Zdaniem EKES należy dowiedzieć się, jaki wpływ miała polityka przyjęta w dziedzinie pomocy dla przedsiębiorstw, czy określone instrumenty wsparcia były odpowiednie oraz czy koszty administracyjne i koszty zarządzania były proporcjonalne do uzyskanych wyników. Musimy przy tym mieć świadomość, że tego, czego nie da się zmierzyć, nie da się również określić ani ulepszyć. Dotychczasowe środki zapoczątkowują to podejście.

2.8.

Ewaluacja może wydawać się zagadnieniem technicznym interesującym wyłącznie niewielką grupę badaczy akademickich, podczas gdy jest ona przeprowadzana przez szersze grono firm konsultingowych zatrudniających profesjonalistów, specjalizujących się w audycie finansowym lub ewaluacji projektów i programów. Ponieważ ewaluacja zajęła jednak centralne miejsce w programie inteligentnych regulacji Komisji Europejskiej, stała się kluczowym aspektem polityki regulacyjnej, który dotyczy istotnych zagadnień instytucjonalnych i kwestii zarządzania poza dziedziną programów wydatkowania środków (7).

2.9.

Od 2008 r. Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej opracowuje programy ewaluacji alternatywnej dopełniające istniejące ewaluacje (ex ante i ex post), przeprowadzane na etapie programowania funduszy strukturalnych.

2.10.

W maju 2012 r. w ramach programu reform związanych z unowocześnianiem polityki w dziedzinie pomocy państwa DG ds. Konkurencji wprowadziła, w przypadku niektórych programów pomocy, ocenę skutków przeprowadzaną z zastosowaniem metod analizy alternatywnej (8). W szczególności nowe ogólne rozporządzenie w sprawie wyłączeń blokowych przewiduje obowiązkową ewaluację dużych programów pomocy (o rocznym budżecie powyżej 150 mln EUR) w określonych dziedzinach, takich jak polityka rozwoju regionalnego, pomoc dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), wsparcie badań, rozwoju i innowacji, pomoc w dziedzinie środowiska i energii czy pomoc na infrastrukturę szerokopasmową. Niektóre plany krajowe zostały już przedłożone (cztery), a inne plany w dziedzinie badań, rozwoju i innowacji oraz infrastruktury szerokopasmowej są obecnie rozpatrywane (około dziesięciu).

2.11.

Trybunał Obrachunkowy ostatnio interweniował w sprawie systemów ewaluacji wyników stosowanych przez EuropeAid, uznając je za nieadekwatne (9). Systemy ewaluacji stosowane we wszystkich działaniach Komisji są obecnie poddawane przeglądowi.

2.12.

Nieodzowna jest większa spójność między metodami ewaluacji stosowanymi w odniesieniu do pomocy państwa i wyników korzystania z funduszy strukturalnych, podobnie jak niezbędny jest gruntowny przegląd wszystkich unijnych strategii wydatkowania środków.

2.13.

Celem alternatywnego podejścia do oceny skutków polityki publicznej jest sprawdzenie zdolności polityki do wywoływania pożądanej zmiany w zachowaniu lub sytuacji danej grupy docelowej czy beneficjenta. W istocie określa ono zakres, w jakim wsparcie – raczej niż inne czynniki – przyczyniło się do osiągnięcia danego rezultatu. Czasami określa się to jako efekt zachęty.

2.14.

Celem procesu ewaluacji jest określenie wpływu przyczynowego przyjętej polityki, wyłącznie z uwzględnieniem bezpośredniego skutku tej polityki. Innymi słowy, eliminuje się ewentualne zakłócenia spowodowane ogólnymi uwarunkowaniami makroekonomicznymi lub zróżnicowaniem przedsiębiorstw.

2.15.

Wpływ przyczynowy mierzy się jako różnicę pomiędzy widocznymi zmiennymi wyników po realizacji danej polityki (sytuacja faktyczna) a tym, co mogłoby się zdarzyć, gdyby dana polityka nie została przyjęta (scenariusz alternatywny).

2.16.

Taki rodzaj analizy stanowi odpowiedź na postulaty ukazania skutków netto wsparcia, a także zakresu tych skutków. Przykładowo pozwala ustalić, czy i w jakim zakresie dana pomoc przynosi pozytywne bądź negatywne skutki oraz czy zaobserwowane zmiany autentycznie wynikają z zastosowanej polityki; czy wyniki są różne w przypadku poszczególnych beneficjentów (dużych lub małych przedsiębiorstw), poszczególnych regionów oraz w miarę upływu czasu, jak również, czy koszty administracyjne i koszty zarządzania są proporcjonalne i zrównoważone.

2.17.

Choć zagadnienie to było szeroko omawiane w literaturze ekonomicznej, zwłaszcza w ostatnich dziesięcioleciach, można wskazać zaledwie kilka przypadków organów publicznych państw członkowskich, które kontynuują i rozszerzają zastosowanie ocen skutków na potrzeby monitorowania i ulepszania polityki wparcia przedsiębiorstw.

2.18.

Do najciekawszych przypadków należą starania Zjednoczonego Królestwa, gdzie od 2001 r. regularnie ocenia się regionalne programy pomocy z zastosowaniem quasi-eksperymentalnych metod ewaluacji, oraz Holandii, gdzie w 2012 r. powołano ekspercką grupę roboczą ds. oceny skutków. Podobnie w Finlandii utworzono Fińską Agencję Innowacji, TEKES, a w Słowenii w 2001 r. przyjęto ustawę o monitorowaniu pomocy państwa.

2.19.

Za pośrednictwem niniejszej opinii EKES pragnie zabrać głos w prowadzonej przez Komisję Europejską i państwa członkowskie dyskusji na temat skuteczności i wydajności środków pomocowych dla przedsiębiorstw oraz potrzeby rozszerzenia stosowania oceny skutków.

3.1.

Celem niniejszej opinii jest pokazanie znaczenia ewaluacji w oparciu o empiryczne dowody pochodzące z analiz alternatywnych. Ewaluacji nie należy już postrzegać jako przedsięwzięcia akademickiego, lecz jako istotną, zinstytucjonalizowaną praktykę włączoną w cykl polityki składający się z realizacji, monitorowania, ewaluacji i dostosowania.

3.2.

Stąd też opinia zawiera omówienie szeregu badań przeprowadzonych w różnych państwach członkowskich UE oraz przedstawia zasadnicze wnioski, które z nich wyciągnięto, mianowicie konsekwencje polityki w kategoriach wpływu na wzrost inwestycji, wydajność, zatrudnienie i innowacje oraz koszt programu. Wskaźniki te pozwalają zrozumieć wpływ na wzrost oraz sygnalizują zapotrzebowanie na ukierunkowaną pomoc wysokiej jakości.

3.3.

Choć w piśmiennictwie chętnie podkreśla się pozytywną zależność między publicznym wparciem dla przedsiębiorstw a wzrostem wskaźników (inwestycji, zatrudnienia, nowych produktów), należy odnotować, że skutek zachęty nie może być brany za pewnik. Jest również kilka innych czynników wpływających na powodzenie danej polityki, takich jak ogólny trend w gospodarce, funkcjonowanie rynku oraz ogólne opodatkowanie.

3.4.

W badaniu autorstwa Martiniego i Bondonia (2012) analizującym wpływ ustawy nr 488 we Włoszech dowiedziono, że średnio przedsiębiorstwa, które otrzymały pomoc bezpośrednią, ograniczyły inwestycje prywatne. W takim przypadku bezpośrednia pomoc państwa dla przedsiębiorstw najwyraźniej odniosła skutek w postaci zmniejszenia wydatków na prywatne inwestycje, zmniejszając tym samym zapotrzebowanie na środki prywatne. Pomoc państwa powinna uzupełniać inwestycje, a nie je zastępować.

3.5.

W piśmiennictwie podkreśla się również niektóre istotne obawy dotyczące wpływu pomocy na wydajność. W badaniu oceniającym autorstwa Criscuola (2012 r.) obejmującym brytyjskie przedsiębiorstwa, które otrzymały pomoc w ramach programu selektywnej pomocy regionalnej, wyjaśniono, że wzrost wydajności nie okazał się statystycznie istotny (10).

3.6.

Ustalenia te pokrywają się z innymi dowodami empirycznymi pokazującymi, że pomoc bezpośrednia często przekłada się na wzrost produkcji, przy czym nie wpływa na samą wydajność. Innymi słowy, przedsiębiorstwa otrzymujące pomoc osiągają wzrost, lecz nie stają się wydajniejsze. To zwiększyłoby ryzyko utrzymywania na rynku niekonkurencyjnych przedsiębiorstw.

3.7.

Modele statystyczno-ekonometryczne określające wpływ wsparcia z zastosowaniem podejścia alternatywnego umożliwiają ponadto pokazanie skutków netto konkretnych środków pomocowych dla zatrudnienia. Pozwala to na pomiar kosztu na „wytworzoną” jednostkę roboczą.

3.8.

Często występują rozbieżności między liczbą nowych jednostek roboczych przypisywanych bezpośrednio pomocy a danymi statystycznymi odnotowywanymi podczas monitorowania ex post. W badaniu autorstwa Trzcińskiego (2011 r.) skupiającym się na pomocy dla MŚP w Polsce dowiedziono, że z 25 000 nowych miejsc pracy utworzonych dzięki wsparciu zaledwie 10 550 można faktycznie przypisać zrealizowanej polityce (11). Bondonio i Martini (2012 r.) doszli do takiego samego wniosku: spośród 89 000 nowych miejsc pracy odnotowanych podczas monitorowania ex post ustawy nr 488 tylko 12 500 zostało faktycznie utworzonych, przy koszcie 232 000 EUR na jednostkę roboczą (12). Uwzględnienia wymaga również wpływ pomocy państwa na istniejące miejsca pracy, a tym samym na zabezpieczenie sytuacji gospodarki lokalnej, regionalnej lub krajowej.

3.9.

Pomoc dla przedsiębiorstw wywołuje różne skutki, w zależności od kwoty przyznanego wsparcia, wielkości przedsiębiorstwa, obszaru geograficznego, w którym jest zlokalizowane, oraz rodzaju przyznanej pomocy. Dowody empiryczne zawarte w analizach powinny pozostawać dostępne dla decydentów w sektorze publicznym, aby ułatwić im podejmowanie wyborów oraz zrozumienie, jaki rodzaj wsparcia będzie najodpowiedniejszy w danym kontekście. Jak powyżej jasno wykazano, konieczne jest opracowanie ukierunkowanych środków pomocowych w celu poprawy skuteczności i wydajności polityki.

4.1.

Komisja Europejska musi kontynuować wysiłki służące zaznajomieniu z najbardziej powszechnymi zasadami i metodami w dziedzinie oceny skutków. EKES uważa zwłaszcza że w różnych państwach członkowskich należy organizować warsztaty poświęcone technikom i dostępnym metodom ewaluacji, we współpracy z uczelniami wyższymi, instytutami naukowymi, partnerami społecznymi i innymi zainteresowanymi stronami. Ułatwi to Komisji zrozumienie przeszkód występujących podczas stosowania przepisów oraz umożliwi jej niezwłoczną interwencję w tym zakresie.

4.2.

Choć wysiłki Komisji niewątpliwie zasługują na uznanie, nieodzowne jest poddanie ewaluacji większej liczby programów pomocy, w szczególności, kiedy w grę wchodzą duże kwoty wsparcia. Konieczne jest również promowanie debaty poświęconej metodyce służącej uzupełnieniu metod ewaluacji alternatywnej nowymi instrumentami ewaluacji, które mogą uwzględnić również skutki innych form wsparcia dla przedsiębiorstw (wparcie finansowe, pomoc pośrednią, politykę przemysłową jako taką).

4.3.

EKES podkreśla konieczność opracowania odpowiedniej, zróżnicowanej metodologii w odniesieniu do kryteriów i parametrów ewaluacji. Komisja stwierdza (13): „Będzie to gwarancją, że wsparcie publiczne będzie stymulować innowacyjność, rozwój zielonych technologii i kapitału ludzkiego, nie wywołując przy tym szkód w środowisku, a w końcowym efekcie będzie pobudzać wzrost gospodarczy, zatrudnienie i konkurencyjność UE”. Wszystkie te elementy składają się na ocenę skutków dotyczącą pomocy państwa, która wykracza poza samo oszacowanie kosztów. Parlament Europejski zwraca się o umożliwienie mu udziału w opracowywaniu metod ewaluacji, a także przepisów europejskich w dziedzinie pomocy państwa, gdyż ma to duży wpływ na wybory państw członkowskich w obszarze polityki gospodarczej. EKES podkreśla również, że z punktu widzenia badań korzystne byłoby uzyskanie swobodnego dostępu do wyników ewaluacji w celu ulepszenia metodologii.

4.4.

Dla Komisji oraz krajowych i europejskich urzędów statystycznych korzystne byłoby rozważenie możliwości stworzenia wiarygodnej bazy danych na temat pomocy państwa dla przedsiębiorstw w jednolitych ramach metodycznych. Zagwarantowałoby to przejrzystość procesów decyzyjnych, jak również pobudziłoby zarówno organy publiczne, jak i zainteresowanych badaczy do badań i ocen.

4.5.

Uczelnie wyższe oraz placówki badawcze mogą odegrać decydującą rolę w przemianie świadomościowej w kierunku kultury ewaluacji oraz w upowszechnianiu nowych, bardziej zaawansowanych instrumentów ewaluacji polityki publicznej. Ponadto Komisja Europejska może zlecać niezależnym instytutom badawczym przeprowadzanie studiów przypadku w celu oceny skuteczności pomocy w niektórych dziedzinach, takich jak pomoc na badania, rozwój i innowacje, wsparcie dla MŚP, pomoc w sektorze energii i infrastruktury.

4.6.

Zważywszy, że ewaluacje wymagane na mocy nowych rozporządzeń UE nie koncentrują się w należytym stopniu na wpływie polityki pomocy dla przedsiębiorstw na całą europejską gospodarkę, zaleca się, by na koniec bieżącego okresu programowania (2014–2020) Komisja przeprowadziła badanie pilotażowe poświęcone temu zagadnieniu. W badaniu należy przeanalizować główne czynniki kształtujące sposób wydatkowania pomocy, określić powiązanie między pomocą dla przedsiębiorstw a potencjałem gospodarczym organów przyznających pomoc oraz wyjaśnić związek między polityką spójności a polityką konkurencji.

4.7.

Niniejsza opinia stanowi pierwszy etap prac EKES-u nad pomiarem wpływu pomocy państwa dla przedsiębiorstw. Stanowi również odpowiedź i wyraz wsparcia dla działań Komisji w tym zakresie. Niemniej EKES uważa, że niezbędne jest rozszerzenie i pogłębienie debaty. Będzie nadal dokładnie śledzić prace Komisji w tej dziedzinie oraz, gdy to możliwe, propagować kulturę oceny skuteczności i wydajności.

15.1.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 13/26

Sprawozdawca:

Carlos TRIAS PINTÓ

Współsprawozdawca:

Stefano PALMIERI

1.1.

EKES uważa, że model gospodarki na rzecz dobra wspólnego (gospodarki dobra wspólnego, GDW) (1) został opracowany z myślą o włączeniu go do europejskich i krajowych ram prawnych, w celu przejścia do jednolitego rynku europejskiego przez bardziej etyczną gospodarkę opartą na wartościach europejskich i osiągnięciach polityki w zakresie odpowiedzialności społecznej, tworząc ponadto wzmacniające je synergie.

1.2.

Gospodarka na rzecz dobra wspólnego to całościowe podejście, którego koncepcje są bliskie podstawowym wartościom gospodarki społecznej, gospodarki o obiegu zamkniętym, gospodarki dzielenia się, gospodarki ukierunkowanej na funkcję, gospodarki opartej na zasobach i niebieskiej gospodarki.

1.3.

Gospodarkę na rzecz dobra wspólnego popierają organizacje społeczeństwa obywatelskiego, przedsiębiorstwa oraz środowiska naukowe. Jest uznawana za wykonalny model wzmacniający wartości europejskie i spójność społeczną oraz upowszechniający odpowiedzialny system gospodarczy. De facto gospodarkę na rzecz dobra wspólnego popiera ponad sto grup lokalnych, blisko 2 000 przedsiębiorstw (2) i organizacji społecznych.

1.4.

Zgodnie z ramami strategii „Europa 2020”, w modelu tym proponuje się przejście na „europejski rynek etyczny”, który wzmocni innowacje społeczne, doprowadzi do zwiększenia wskaźnika zatrudnienia i korzystnie wpłynie na środowisko. „Europejski rynek etyczny” można utworzyć dzięki wdrożeniu różnych strategii, takich jak:

1.4.1.

Pomiar wskaźników dobrobytu i rozwoju społecznego wykraczających poza PKB (3), takich jak „produkt dobra wspólnego” oraz „bilans dobra wspólnego”.

1.4.2.

Kształtowanie polityki uznającej przedsiębiorstwa bardziej przyczyniające się do dobra wspólnego, np. poprzez etyczne zamówienia publiczne czy upowszechnianie etycznego handlu wewnętrznego.

1.4.3.

Propagowanie etycznego handlu zagranicznego w ramach „marki Europa”. W ten sposób Europa utoruje drogę temu, by zostać uznana za rynek etyczny, a przedsiębiorstwa europejskie staną na czele globalnego rynku etycznego, co przyczyni się do wzmocnienia praw człowieka i norm pracy oraz poprawy ochrony środowiska na całym świecie.

1.4.4.

Zachęcanie wszelkiego rodzaju przedsiębiorców, którzy tworzą organizacje mające na celu przyczynianie się do dobra wspólnego.

1.4.5.

Wspieranie etycznej konsumpcji i świadomości europejskich konsumentów.

1.4.6.

Zwiększanie różnorodności ekosystemu finansowego poprzez promowanie sieci etycznych banków i rynków papierów wartościowych w całej UE.

1.5.

EKES domaga się od Komisji Europejskiej, w ramach odnowionej strategii społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, podjęcia jakościowego kroku w celu nagradzania (w zakresie zamówień publicznych, dostępu do rynków zewnętrznych, ulg podatkowych itp.) tych przedsiębiorstw, które mogą wykazać się lepszymi wynikami w zakresie etyki.

2.1.

Gospodarka, a w związku z tym także polityka gospodarcza odgrywają zasadniczą rolę w dzisiejszym społeczeństwie, zależy od nich bowiem realizacja – lub jej brak – innych podstawowych strategii politycznych na rzecz dobrostanu obywateli w takich dziedzinach jak edukacja, zdrowie, usługi socjalne, kultura, środowisko, technologia i innowacje. Obszary te są w dużej mierze uzależnione od sytuacji gospodarczej na szczeblu lokalnym i regionalnym.

2.2.

Kryzys, który nadal negatywnie wpływa na gospodarki państw członkowskich i jakość życia Europejczyków, obnażył słabą odporność systemu gospodarczego i społecznego UE.

2.3.

Z drugiej strony, jak wynika z globalnej ankiety za rok 2014 (4) Międzynarodowej Konfederacji Związków Zawodowych, nie ma takiego kraju, w którym większość społeczeństwa uważałaby, że system gospodarczy jest sprawiedliwy. Czterech na pięciu respondentów (78 %) uważa, że system gospodarczy sprzyja osobom zamożnym. Podobnie, 88 % Niemców i 90 % Austriaków opowiada się za „nowym ładem gospodarczym” (za ankietą Fundacji Bertelsmanna (5)); to samo można powiedzieć bez wątpienia o krajach, które najbardziej ucierpiały wskutek kryzysu gospodarczego, takich jak Grecja, Portugalia, Irlandia, Hiszpania i Włochy.

2.4.

Biorąc pod uwagę poczynione przez Komisję postępy dotyczące innowacji społecznych, a także opinię EKES-u SC/39 w sprawie: „Podsumowanie realizacji strategii »Europa 2020«”, sprawozdanie na temat śródokresowego przeglądu tej strategii, a także inicjatywę Komitetu Sterującego ds. Strategii „Europa 2020” nt. „Porozmawiajmy o szczęściu – wyjść poza PKB”, oczywiste jest, że skuteczne wspieranie konkurencyjności gospodarczej i spójności społecznej wymaga zmiany paradygmatu tak, by osiągnąć prawdziwą współzależność celów w zakresie gospodarki, środowiska i społeczeństwa oraz większą równowagę ilościowych i jakościowych aspektów rozwoju dzięki podejściu holistycznemu.

2.5.

Model gospodarki na rzecz dobra wspólnego stanowi odpowiednie uzupełnienie tego podejścia i cieszy się poparciem społeczeństwa europejskiego. Jego cele i wartości wykraczają poza to, co zwyczajowo oferuje odpowiedzialność społeczna przedsiębiorstw, a całościowa wizja modelu oznacza, że ma on na celu zjednoczenie najbardziej zróżnicowanych grup społeczeństwa.

2.6.

W ciągu zaledwie czterech lat gospodarka na rzecz dobra wspólnego stała się ruchem społecznym popieranym przez ponad sto grup lokalnych, blisko 2 tys. przedsiębiorstw i organizacji społecznych, a także rosnącą liczbę uniwersytetów w takich krajach jak m.in. Austria, Niemcy, Szwajcaria, Włochy i Hiszpania. Ponadto władze regionu Tyrol Południowy we Włoszech i kilka lokalnych samorządów z różnych państw europejskich wdrożyły na swoim terytorium model gospodarki dobra wspólnego.

3.1.

Celem społeczeństwa powinno być dobro wszystkich jej członków, zgodnie z postanowieniami konstytucyjnymi.

3.2.

Zgodnie z zapisami art. 3 ust. 1, 2 i 3 Traktatu o Unii Europejskiej (6) głównym celem modelu gospodarki na rzecz dobra wspólnego jest to, by gospodarka służyła ludziom – innymi słowy, wspólnemu dobru. Punktem wyjścia do realizacji tego celu powinno być stwierdzenie, że choć pieniądze i kapitał są ważnymi instrumentami wymiany i inwestycji, to nie powinny być one jednak nigdy celem samym w sobie.

3.3.

Model gospodarczy dążący do wspólnego dobra powinien opierać się na wartościach uznanych przez wszystkich za uniwersalne: ludzkiej godności, solidarności, zrównoważoności ekologicznej, sprawiedliwości społecznej, przejrzystości i demokratycznym uczestnictwie.

3.4.

Uznanie wspólnego dobra za główny cel gospodarki wymaga specyficznej metody pomiaru sukcesów gospodarczych – zgodnie z założeniem, że ważny jest cel, a nie tylko środki – obejmującej produkt dobra wspólnego, bilans dobra wspólnego oraz ocenę zdolności kredytowej pod kątem dobra wspólnego, które wspólnie uzupełniają PKB, bilans finansowy i finansową ocenę zdolności kredytowej.

3.5.

Gospodarka dobra wspólnego jest całościowym modelem, który ma na celu włączenie gospodarki do społecznego, kulturowego i ekologicznego wymiaru europejskiego społeczeństwa. Jak wynika z poniższej tabeli, model ten odzwierciedla podstawowe wartości różnych propozycji gospodarczych:

Źródło: opracowanie własne.

3.6.

Gospodarka na rzecz dobra wspólnego jest modelem gospodarczym, który może skutecznie przyczynić się do realizacji strategii „Europa 2020”, w szczególności poprzez:

3.6.1.

Gospodarka na rzecz dobra wspólnego to proces innowacji społecznych i pozytywnej przedsiębiorczości, użyteczny z punktu widzenia popularyzacji nowych koncepcji i ich wspierania. Koncepcje te jednocześnie rozwiązywałyby problemy społeczne, tworzyły nowe relacje w społeczeństwie i zwiększały tworzenie wartości gospodarczej. Słowo „innowacje” jest tutaj użyte w znaczeniu zdolności tworzenia i wdrażania koncepcji generujących jakąś wartość. „Społeczne” odnosi się natomiast do takich kwestii, jak jakość życia, solidarność, zadowolenie i dobre samopoczucie.

3.7.

Gospodarka na rzecz dobra wspólnego jest narzędziem do budowania odpornego systemu społeczno-gospodarczego, który oferowałby europejskiemu społeczeństwu obywatelskiemu „ochronę i rozwój”, przyczyniał się do opracowywania rozwiązań a także – w przypadkach, kiedy jest to możliwe – zapobiegał kryzysom i przyczyniał się do zmian gospodarczych i społecznych. Jest sposobem na uczynienie odporności centralnym elementem procesów służących wspieraniu przechodzenia od sytuacji kryzysowej do fazy odbudowy i rozwoju.

3.7.1.

Odporność jest czynnikiem wpływającym na zdolność społeczeństwa obywatelskiego do reagowania na poważne wstrząsy oraz rozwiązywania nieoczekiwanych napięć i sytuacji kryzysowych. Mamy już środki umożliwiające przygotowanie społeczeństwa obywatelskiego do zapobiegania kryzysom i radzenia sobie z nimi, należy jednak skuteczniej nimi zarządzać i podejmować ściślejszą współpracę na wszystkich poziomach reprezentujących interesy instytucjonalne, gospodarcze i społeczne.

3.8.

Zwiększanie zdolności partnerów gospodarczych i społecznych do absorpcji kryzysów i zmian strukturalnych oraz zarządzania nimi i zapobiegania ich skutkom ma kluczowe znaczenie dla społeczeństwa obywatelskiego z punktu widzenia wsparcia dla osiągania standardów życia dostosowanych do potrzeb społeczeństwa. W ten sposób wspiera się również konkurencyjność gospodarczą UE, z myślą o spójności społecznej i zrównoważonym rozwoju, aby nie ograniczać możliwości przyszłych pokoleń.

3.9.

By wdrożyć te koncepcje w praktyce, model gospodarki dobra wspólnego opiera się na bezpośrednim udziale obywateli w sferze gospodarczej i politycznej. Na aktywnym udziale wszystkich zainteresowanych stron oparte są takie narzędzia jak bilans/raport dobra wspólnego, a zwłaszcza samorządowy wskaźnik dobra wspólnego.

4.1.

W wyniku skutków odczuwanych podczas niedawnego kryzysu gospodarczego i finansowego mieszkańcy Europy coraz mniej tolerują takie kwestie, jak utrata dochodów, cięcia w dziedzinie zabezpieczenia społecznego i usług socjalnych, szkody dla środowiska naturalnego, niepewność w dziedzinie gospodarki i zatrudnienia, utrata praw socjalnych oraz praw konsumentów i użytkowników.

4.2.

Nowego impulsu wymagają dobrowolne i niedostatecznie ambitne polityki w dziedzinie odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw, które nie przedstawiają wystarczająco przekonujących informacji. W wielu dużych przedsiębiorstwach powiększają się dysproporcje płacowe, kobiety stanowią mniejszość w procesach podejmowania decyzji i słabnie zaangażowanie młodych pracowników w rozwój własnej kariery.

4.3.

Z kolei przedsiębiorstwa i MŚP są ze swej strony narażone na nieuczciwą konkurencję i nieetyczne praktyki, co zagraża przetrwaniu wielu z nich. Wielu obywateli domaga się gospodarki opartej na wartościach, które teoretycznie zapisane są w konstytucjach krajowych.

4.4.

Panuje klimat braku zaangażowania społecznego, którego wyrazem jest utrata zaufania publicznego do instytucji i osób, które je reprezentują. Aby odzyskać to niezbędne zaufanie obywateli i zwiększyć spójność społeczną i terytorialną, Unia Europejska będzie musiała przekształcić swoje strategie polityczne i opracować nową strategię, zgodną z pragnieniami i wartościami obywateli.

4.5.

W tym kontekście w opinii EKES-u w sprawie rocznej analizy wzrostu gospodarczego na 2014 rok wezwano do opracowania tablicy wyników zawierającej wskaźniki społeczne, które zostałyby w sposób proaktywny włączone do semestru europejskiego na równi ze wskaźnikami makroekonomicznymi i budżetowymi. Ponadto cele, metody i instrumenty semestru europejskiego powinny nadal obejmować ekologizację obecnych procesów przemysłowych w poszczególnych branżach oraz w całej gospodarce, z myślą o ożywieniu koniunktury w oparciu o bardziej zrównoważony model rozwoju.

4.6.

W związku z tym w modelu gospodarki dobra wspólnego proponuje się przejście na „europejski rynek etyczny”, w ramach którego polityka gospodarcza i handlowa byłyby dostosowane do kultury i wartości powszechnie uważanych za uniwersalne. Dzięki tej strategii europejska gospodarka i europejskie przedsiębiorstwa odzyskałyby swój międzynarodowy „wizerunek marki, jako organizacje wzorcowe z punktu widzenia ochrony i upowszechniania praw człowieka, jakości i znaczenia pracy oraz ochrony środowiska.

4.7.

Należy uznać te organizacje, które wprowadzają do obrotu produkty i usługi spełniające kryteria etyczne i przyczyniające się do wspólnego dobra. Konkretnie rzecz biorąc, produkty i usługi, które nie gwarantowałyby etycznego minimum w całym łańcuchu wartości, przestałyby być opłacalne.

4.8.

Podsumowując, choć w odniesieniu do wartości model gospodarki dobra wspólnego przypomina propozycje dotyczące tradycyjnej odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw, to jego zasięg, z punktu widzenia celów i metod, jest o wiele bardziej rozległy. W Europie odpowiedzialność społeczna przedsiębiorstw opiera się głównie na zasadzie „oddania społeczeństwu części uzyskanego dzięki niemu zysku”, a dopiero potem koncentruje się na celu „maksymalizacji tworzenia wspólnych wartości dla ich właścicieli/udziałowców i innych zainteresowanych stron i społeczeństwa jako całości” (7). Z tego powodu wiele przedsiębiorstw ograniczyło niestety swoją odpowiedzialność społeczną jedynie do działań charytatywnych lub gestów w dziedzinie public relations.

5.1.

Zaproponowanych zostało kilka strategii dotyczących utworzenia europejskiego rynku etycznego. Plan działania rozpocznie się od pomiaru wkładu przedsiębiorstw we wspólne dobro i konwergencję w kierunku europejskiej sprawozdawczości niefinansowej. Następnie europejskie społeczeństwo obywatelskie zostanie poinformowane o wynikach osiąganych w tej dziedzinie przez przedsiębiorstwa za pomocą oznakowania etycznego. Kształtowana polityka będzie uznawać te przedsiębiorstwa, które wnoszą większy wkład w tworzenie dobra wspólnego poprzez etyczne zamówienia publiczne i strategie mające na celu tworzenie etycznego rynku wewnętrznego i międzynarodowego. Wreszcie, do zasad w zakresie wspólnego dobra dostosowane zostaną przedsiębiorczość, konsumpcja i polityka bankowa. Wszystko to zostanie zrealizowane tak, by uniknąć nadmiernych obciążeń administracyjnych i wykorzystać mechanizmy rynkowe.

5.2.

Pomiar wkładu przedsiębiorstw we wspólne dobro za pomocą opracowywania bilansu dobra wspólnego. Bilans dobra wspólnego dokonuje pomiaru niefinansowych aspektów sukcesu danego przedsiębiorstwa – jego powodzenia z etycznego punktu widzenia i wkładu we wspólne dobro. Obecna wersja środków w zakresie bilansu dobra wspólnego dokonuje pomiaru najważniejszych wartości konstytucyjnych: godności, solidarności, zrównoważonego charakteru, sprawiedliwości i uczestnictwa demokratycznego. Uzyskane rezultaty to „wyniki w zakresie etyki” wszystkich grup kontaktowych.

5.3.

Jeśli chodzi o wyjście poza tradycyjną odpowiedzialność społeczną przedsiębiorstw, ruch gospodarki na rzecz dobra wspólnego postuluje, że bilans dobra wspólnego powinien spełniać osiem tzw. metakryteriów. Powinien on być: 1. uniwersalny; 2 możliwy do zmierzenia w punktach neutralnych; 3. porównywalny między przedsiębiorstwami; 4. zrozumiały dla zainteresowanych stron; 5. publiczny; 6. poddawany audytom zewnętrznym; 7. Obowiązkowy; 8. wiążący prawnie. Im lepsze wyniki, tym niższe podatki, taryfy celne, odsetki itp., zgodnie z mottem „etycznie do sukcesu”.

5.4.

W ramach ruchu GDW ponad 200 MŚP doprowadziło już bilans dobra wspólnego do etapu końcowego, polegającego na wzajemnej ocenie lub audycie zewnętrznym. Należałoby stopniowo przechodzić na obowiązkowy bilans dobra wspólnego. UE podjęła niedawno pierwsze kroki odnośnie do dyrektywy w sprawie sprawozdawczości niefinansowej. Drugim krokiem mogłoby być uwzględnienie w tej dyrektywie wyłącznie norm zgodnych ze wszystkimi wyżej wymienionymi metakryteriami i powiązanie uzyskanych rezultatów z korzyściami prawnymi. Pozostałe normy można by następnie połączyć w jedną normę, należącą do niefinansowej części obowiązkowego bilansu spółki. „Uniwersalny” bilans (obejmujący informacje finansowe i niefinansowe) stałby się paszportem umożliwiającym wejście na przyszły wspólny rynek etyczny.

5.5.

Oznakowanie etyczne. W ramach gospodarki na rzecz wspólnego dobra postuluje się o informowanie o etycznym postępowaniu przedsiębiorstw na wszystkich produktach sprzedawanych na europejskim wspólnym rynku, za pośrednictwem wspólnego systemu oznakowania etycznego, opisującego wkład przedsiębiorstwa we wspólne dobro. Oznakowanie mogłoby wizualnie przedstawiać wyniki dobra wspólnego, na przykład za pomocą pięciu różnych kolorów. Kod QR umożliwiałby konsumentom zapoznanie się ze szczegółami bilansu.

5.6.

Etyczne zamówienia publiczne. Podczas procedury zamówień publicznych należałoby nadać pierwszeństwo organizacjom, które w swoim bilansie dobra wspólnego mogą wykazać największy wkład w jego tworzenie. Zamówienia publiczne w Europie mogą stać się siłą napędową tworzenia europejskiego rynku etycznego, poprzez przyjęcie kryteriów związanych z wkładem we wspólne dobro oraz jakością śladu ekologicznego i społecznego z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE (8), a także wdrożenie odpowiedniej klauzuli społecznej.

5.7.

Etyczny handel wewnętrzny. Należy zachęcać do wolnego handlu wewnętrznego organizacje wykazujące w swoim bilansie dobra wspólnego największy wkład w tworzenie wspólnego dobra. Po pierwsze, ułatwione zostałoby swobodne wprowadzanie do obrotu oraz przepływ produktów i usług tych europejskich przedsiębiorstw, które mogą wykazać, że działają zgodnie z minimalnymi normami etycznymi w ramach europejskiego rynku etycznego. Po drugie, przedsiębiorstwa spoza UE, które mogą wykazać działania zgodne z minimalnymi normami etycznymi w ramach europejskiego rynku etycznego, otrzymałyby ułatwienia w zakresie importu, inwestycji i świadczenia usług. W ten sposób cła przywozowe i polityka podatkowa w zakresie handlu wewnętrznego i importu zostałyby ujęte w ramy uwzględniające postępowanie etyczne przedsiębiorstw.

5.8.

Etyczny handel międzynarodowy. Etyczne postępowanie i wkład we wspólne dobro muszą mieć kluczowe znaczenie dla tożsamości gospodarki europejskiej – innymi słowy „marki Europa”. Przedsiębiorstwa europejskie, będące ambasadorami europejskiego społeczeństwa, kultury i wartości, muszą zawsze postępować etycznie i udowadniać to za pomocą bilansu. Polityka Unii Europejskiej na rzecz handlu zagranicznego (programy pomocy dla handlu zagranicznego, etyczne standardy reguł handlu itp.) powinna zatem wspierać przede wszystkim te przedsiębiorstwa, które wnoszą największy wkład we wspólne dobro.

5.9.

Przedsiębiorcy na rzecz dobra wspólnego. Wspieranie przedsiębiorczości ma kluczowe znaczenie dla zagwarantowania zrównoważonego rozwoju gospodarczego Unii Europejskiej. Jednocześnie innowacje społeczne muszą z definicji być ukierunkowane na produkty i usługi przyczyniające się do wspólnego dobra społecznego. Dlatego polityka wspierania przedsiębiorczości w ramach „europejskiego rynku etycznego” sprzyjałaby przedsiębiorstwom rozpoczynającym działalność gospodarczą oraz szkoleniom dla przedsiębiorców w oparciu o wartości takie jak ludzka godność, solidarność, zrównoważoność ekologiczna, sprawiedliwość społeczna i uczestnictwo demokratyczne. We wszystkich miastach (spełniających kryteria dobra wspólnego) można by zakładać ośrodki przedsiębiorczości na rzecz dobra wspólnego, dzięki czemu powstawałyby przedsiębiorstwa od samego początku opracowujące bilans dobra wspólnego lub powstające bezpośrednio jako „przedsiębiorstwa na rzecz dobra wspólnego”.

5.10.

Konsumenci i wzmacnianie konsumpcji etycznej. Powodzenie „europejskiego rynku etycznego” będzie zależało od popytu ze strony konsumentów europejskich na produkty i usługi przyczyniające się do wspólnego dobra. Należy opracować i rozpowszechniać strategie i programy służące pobudzaniu etycznej konsumpcji. Programy te dostarczałyby informacji dotyczących charakteru „etycznego rynku europejskiego” za pomocą edukacji, podnoszenia świadomości i kampanii informacyjnych. Taki „podwójny akt” – bilans dobra wspólnego połączony z oznakowaniem – stanowiłby doskonałe narzędzie służące osiągnięciu tego celu.

5.11.

Etyczne banki i poszerzenie zakresu umowy bazylejskiej o etyczne kryteria jakości w obszarze uregulowań bankowych. Od kryzysu finansowego, który rozpoczął się w 2008 r., oraz niepomyślnych wydarzeń w sektorze bankowym i finansowym, obywatele europejscy stopniowo utracili zaufanie nie tylko do systemu bankowego, lecz również do krajowych i europejskich organów regulacyjnych. Taki stan rzeczy to poważne zagrożenie dla stabilności gospodarczej strefy euro.

5.11.1.

Dlatego też należy poprawić standardy etyczne sektora finansowego, a jednocześnie zwiększyć różnorodność ekosystemu finansowego poprzez wzmacnianie sieci banków etycznych w całej UE (spółdzielni, banków oszczędnościowych, nowych banków etycznych), które przyczyniają się do wspólnego dobra. Może to pomóc w promowaniu w Europie takiej bankowości, która: a) świadczy tylko podstawowe usługi (oszczędności, płatności, pożyczki); b) rezygnuje z wypłaty dywidend lub są one ograniczone; c) przeprowadza audyt pod kątem dobra wspólnego w przypadku wszystkich wniosków o pożyczkę. Tego rodzaju etyczna ocena zdolności kredytowej stanowiłaby poszerzenie umowy bazylejskiej o kryteria etyczne. Mierzono by w ten sposób etyczną wartość dodaną danej inwestycji.

5.11.2.

Opracowywany jest obecnie wstępny prototyp takiej oceny dobra wspólnego, w ramach austriackiego projektu w zakresie „banku dobra wspólnego”. Można by powiązać warunki kredytu z wynikami takiej oceny. W ten sposób rynek finansowy stałby się narzędziem zrównoważonego rozwoju społecznego i ekologicznego.

5.12.

„(Regionalna) giełda na rzecz dobra wspólnego”. Wszystkie banki etyczne pracujące na rzecz dobra wspólnego mogłyby wspólnie utworzyć regionalną giełdę na rzecz dobra wspólnego, która otrzymywałaby wnioski o pożyczkę, które przeszły test etyczny, ale nie test w zakresie wypłacalności. W przeciwieństwie do ich konwencjonalnych odpowiedników, giełdy te nie mogłyby negocjować akcji przedsiębiorstw lub uzyskiwać korzyści finansowych – nie to byłoby powodem do inwestycji w dane przedsiębiorstwo. Korzyści dla inwestorów finansowych leżałyby gdzie indziej: na przykład w znaczeniu danej inwestycji, jej użyteczności i wartości etycznej (tzw. potrójna panorama). W ten sposób Europejczycy i europejskie przedsiębiorstwa mieliby możliwość poczynienia inwestycji etycznych odzwierciedlających wartości zawarte w konstytucjach państw członkowskich oraz traktatach UE.

15.1.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 13/33

Sprawozdawczyni:

Gabriele BISCHOFF

1.1.

Rzeczywista stabilizacja unii gospodarczej i walutowej (UGW) ma szansę powodzenia tylko wtedy, jeżeli dzięki zakrojonym na szeroką skalę reformom zlikwidowane zostaną braki w strukturze UGW. Wymaga to zmiany traktatów w ramach konwentu. Ponieważ dokonanie tych zmian przed rokiem 2018 jest mało realistyczne, w międzyczasie konieczne jest podjęcie innych działań, mających na celu nadanie UGW bardziej demokratycznego i społecznego charakteru w ramach obowiązujących traktatów oraz zadbanie o to, by dobrowolnie przyjęte zasady były faktycznie przestrzegane.

1.2.

Im dłużej kontynuowana jest obecna polityka oszczędności, nastawiona przede wszystkim na cięcie wydatków i nieidąca w parze ze skutecznym programem inwestycji służącym generowaniu dochodów dzięki wzrostowi gospodarczemu, społecznej spójności i solidarności, tym wyraźniej widać, że pogłębiające się społeczne nierówności zagrażają integracji gospodarczej i dobrej koniunkturze w Europie.

1.3.

Kontynuacja obecnego kursu nie jest zatem żadnym rozwiązaniem. Trzeba raczej wzmocnić spójność społeczną, polityczną i gospodarczą, by w tak zapobiec rozpadowi strefy euro. EKES podziela opinię, że większą uwagę należy zwracać na rozbieżności między gospodarkami państw UGW oraz podejmować wyważone reformy strukturalne w tych państwach według wymogów unii walutowej oraz zgodnie z wymogami krajowymi, aby zapewnić niezbędną konwergencję. Ponadto EKES uznaje za niezbędne wdrożenie krótkoterminowego zarządzania popytem.

1.4.

EKES opowiada się za wzmocnieniem parlamentaryzacji strefy euro, połączonej z powstaniem dużej komisji w Parlamencie Europejskim złożonej z deputowanych wszystkich państw strefy euro oraz tych krajów, które chcą do strefy przystąpić (26 państw członkowskich), w połączeniu ze wzmocnieniem wagi głosu parlamentarzystów państw strefy euro w kwestiach związanych z UGW (COSAC+). Powyższe działania można podjąć w stosunkowo krótkim czasie.

1.5.

EKES zwraca uwagę, że trzeba lepiej pogodzić niektóre cele polityki gospodarczej i zarządzania gospodarczego ostatnich lat z celami polityki społecznej Unii Europejskiej określonymi w art. 4 ust. 2 TFUE oraz usunąć ewentualne sprzeczności między celami gospodarczymi i społecznymi. Wszystkie działania w ramach europejskiego semestru – zgodnie z horyzontalną klauzulą społeczną – należy podporządkować ocenie skutków społecznych, której wyniki powinny być publikowane oraz dyskutowane na szczeblu krajowym i europejskim. EKES może wspierać ten proces w ramach posiadanych kompetencji.

1.6.

Przezwyciężenie rozbieżności w funkcjonowaniu rynków pracy, systemów kształtowania wynagrodzeń i systemów socjalnych odgrywa istotną rolę w procesie tworzenia demokratycznej i społecznej UGW.

1.7.

EKES wyraża przekonanie, że dialog makroekonomiczny w strefie euro (MED-EURO) może w znaczącym stopniu przyczynić się do dalszego rozwoju demokratycznej i społecznej UGW. Wyniki i wnioski tego dialogu należy uwzględnić zarówno podczas sporządzania rocznej analizy wzrostu gospodarczego, jak i opracowywania tablicy wyników zawierającej wskaźniki zatrudnienia i wskaźniki społeczne (ang. scoreboard) oraz zaleceń dla poszczególnych państw.

2.1.

EKES opracował liczne opinie, w których zawarł konkretne propozycje dotyczące poprawy funkcjonowania UGW. W uzupełnieniu do kilku opinii prezentujących scenariusze na przyszłość, niniejsza opinia zawiera propozycje sposobu przyspieszenia rozwoju demokratycznej i społecznej organizacji UGW w ramach metody wspólnotowej, tak by wzmocnić wymiar demokratyczny oraz sprostać obowiązkom w sferze społecznej, wynikającym z traktatów. Podjęcie konkretnych kroków w celu dokonania szerszych zmian traktatów przed 2018 rokiem jest mało prawdopodobne. Jednocześnie w dalszym ciągu istnieje obawa, czy instrumenty międzypaństwowe, zwłaszcza pakt fiskalny, nie osłabią metody wspólnotowej i nie będą sprzyjać rozłamowi w Europie (2). Im dłużej kontynuowana jest polityka oszczędności, nastawiona przede wszystkim na cięcie wydatków, bez uzupełnienia jej przynajmniej programem inwestycji i działaniami na rzecz wzrostu gospodarczego oraz spójności społecznej i solidarności, tym wyraźniej widać, że pogłębianie się społecznych nierówności zagraża integracji gospodarczej i dobrej koniunkturze w Europie.

2.2.

Kryzys w strefie euro obnażył słabości strukturalne unii walutowej. Zaniechanie już na samym początku wzajemnego dostosowania polityki ekonomicznej poszczególnych państw spowodowało, że rozwój państw tej wspólnoty walutowej pod wieloma względami okazał się rozbieżny (3).

2.3.

W czasie kryzysu międzyrządowy proces decyzyjny wydawał się być jedynym sposobem na szybkie przyjęcie ważnych instrumentów UGW – takich jak pakt fiskalny – ponieważ poszczególne państwa członkowskie nie zgodziłyby się na zmianę traktatu. Z jednej strony w czasie kryzysu zoptymalizowano kilka instrumentów. Z drugiej zaś strony istnieje zgoda co do tego, że w UGW istnieje deficyt demokracji i kontroli. Trzeba to zmienić, tak by zwiększyć spójność polityki integracji. Już w 2012 r. grupa ministrów spraw zagranicznych (4) zaleciła, by przy podejmowaniu wszelkich działań zagwarantować „pełną demokratyczną legitymację i rozliczalność” i by z tego też powodu zacieśnić współpracę między Parlamentem Europejskim a parlamentami krajowymi (5). Komisja Europejska w swym dokumencie koncepcyjnym w sprawie pogłębienia UGW zaproponowała działanie w oparciu o instytucjonalne i prawne ramy traktatów. Eurogrupa mogłaby wówczas podejmować określone działania, jeśli środki te byłyby dostępne dla wszystkich państw członkowskich.

2.4.

W praktyce polityki europejskiej coraz częściej na pierwszy plan wysuwały się rozwiązania międzyrządowe, takie jak pakt fiskalny, co zwiększa zagrożenie powstaniem równoległego systemu opartego na rozwiązaniach międzypaństwowych. W sprawozdaniu Van Rompuya, przedłożonym w grudniu 2012 r., wskazywano, jak ważna dla przeprowadzenia większych reform jest wspólna interpretacja. Ponadto niezbędny jest wysoki poziom spójności społecznej, silna partycypacja PE oraz parlamentów krajowych, a także wznowienie dialogu z partnerami społecznymi. Trzeba też zwiększyć poczucie współodpowiedzialności (ang. ownership) państw członkowskich. Ówczesny przewodniczący Rady (6) wprowadził zatem do debaty wymiar społeczny i szczególną rolę partnerów społecznych; debata ta do tej pory dotyczyła przede wszystkim kwestii gospodarczych i budżetowych oraz słabej legitymacji demokratycznej.

2.5.

Po wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2014 r. i w związku z wzmocnioną przez demokratyczne wybory pozycją przewodniczącego Komisji przedstawiono nowe propozycje do dyskusji:

2.6.

EKES przyjmuje te propozycje do wiadomości i rozpatrzy je pod kątem ich wkładu w dalszy rozwój zarządzania gospodarczego zmierzającego do unii społecznej, demokratycznej solidarnej i politycznej, która gwarantuje obywatelom Unii i partnerom społecznym należyty udział.

2.7.

EKES uważa, że UGW potrzebuje prawdziwego wzmocnienia współpracy wewnątrzwspólnotowej, jak to opisano w planie Komisji. W ten sposób – poprzez rozszerzanie popytu, a nie tłumienie go – można by sprawić, że zdolności gospodarcze poszczególnych państw przybliżają się do siebie w ramach rozwijającej się i prosperującej gospodarki. Do tego należy wyrównanie na drodze postępu standardów społecznych i praw pracowniczych.

2.8.

Wskutek tego, że równolegle funkcjonują: metoda wspólnotowa, inicjatywy międzyrządowe (jak np. pakt fiskalny) oraz nowe formy pośrednie w postaci nadzoru przez Komisję lub ETS, jeśli chodzi o stosowanie porozumień zawartych między państwami, doszło do nowego braku przejrzystości w odniesieniu do poszczególnych podmiotów, ich legitymacji i odpowiedzialności. W ten sposób nie da się zagwarantować przejrzystości i pełnej kontroli demokratycznej. Wywołuje to ogromną falę krytyki. W czasie kryzysu pierwszeństwo musiały zyskać szybkie rozwiązania, choć zawsze wyraźnie deklarowano zamiar przeniesienia potem ustaleń międzypaństwowych do metody wspólnotowej. Zdaniem pięciu przewodniczących stan ten ma potrwać jeszcze do 2018 r. Zgodnie z ich harmonogramem pełna demokratyzacja UGW zostaje zatem przesunięta dalej w przyszłość, a kwestia unii politycznej nie została w sprawozdaniu wystarczająco omówiona. Do tego czasu dialog w ramach europejskiego semestru pomiędzy Parlamentem Europejskim, Radą i Eurogrupą oraz między parlamentami krajowymi i Komisją tudzież między parlamentarzystami krajowymi i europejskimi (COSAC) ma doprowadzić do większego zaufania i wspólnego działania. W tym kontekście EKES zwraca uwagę, że wzmocniony dialog nie może zastąpić polityki integracji. Trzeba teraz na nowo wzmocnić metodę wspólnotową, by znów stała się – zamiast funkcjonujących obok siebie różnych rozwiązań międzypaństwowych – podstawą sprawnie działającej UGW.

3.1.

Większe zaangażowanie partnerów społecznych może przyczynić się do lepszego zarządzania UGW, a zorganizowany dialog ze społeczeństwem obywatelskim przyczynia się do zwiększenia demokratycznej odporności. EKES jest gotowy odegrać tu szczególną rolę i służyć swoim doświadczeniem oraz zasobami, podobnie jak ma to już miejsce w przypadku strategii „Europa 2020” (9).

3.2.

Można oczekiwać, że kwestia poczucia współodpowiedzialności, zwłaszcza partnerów społecznych, podjęta w debacie przez przewodniczącego Rady Hermana van Rompuya, będzie znacznie bardziej skomplikowana, zwłaszcza że partnerzy społeczni w przeciwieństwie do rządów – dotąd w nikłym stopniu uczestniczyli w wyznaczaniu celów i tworzeniu instrumentów zarządzania gospodarczego. Jak skłonić ich do współpracy na rzecz polityki, na którą mają niewielki wpływ? Jako strony układów zbiorowych i podmioty gospodarcze znacząco współoddziałują oni na poziom i stabilność cen, gdzie UGW stanowi nadrzędne ramy dla różnych systemów kształtowania wynagrodzeń oraz założeń polityki rynku pracy i polityki społecznej.

3.3.

W 2013 r. Komisja przedłożyła komunikat w sprawie wymiaru społecznego UGW (10) i podjęła w nim temat kwestie bierności podmiotów społeczeństwa obywatelskiego. Problematyczne trendy rozwoju gospodarczego powinny zostać szybko rozpoznane i usunięte, jako że utrzymujące się nierówności społeczne mogą zagrażać finansowej i gospodarczej stabilności UGW. W toku debat wyłoniły się dwa stanowiska. Pierwsze stanowisko zakłada, że wymiar społeczny UGW mógłby być dodatkowym opcjonalnym filarem, który – w przeciwieństwie do wiążących procedur polityki budżetowej i gospodarczej – byłby dobrowolny. Zwolennicy drugiego poglądu – w tym i EKES, wskazują na fakt, że niektóre cele polityki gospodarczej stoją w sprzeczności z celami polityki społecznej Unii Europejskiej określonymi w art. 4 ust. 2 TFUE i że różnice te należy wykazać i usunąć.

3.4.

Komisja dąży do silniejszego zaangażowania partnerów społecznych i wymiany poglądów na temat kształtowania wynagrodzeń oraz negocjacji zbiorowych. W tym celu podjęła już wiele działań. Komisja chce także zasięgać opinii partnerów społecznych w ramach europejskiego semestru i wzmocnić ich zaangażowanie w państwach członkowskich. EKES również przedłożył bardzo konkretne propozycje dotyczące zwiększenia udziału partnerów społecznych w procesie zarządzania gospodarczego (SOC/507) (11). O chęci poświęcenia większej uwagi partnerom społecznym może świadczyć fakt nowego podziału zadań wewnątrz Komisji, szczególnie rozszerzenie kompetencji wiceprzewodniczącego Valdisa Dombrovskisa.

4.1.1.

EKES zakłada, że przedłożone 22 czerwca 2015 r. przez pięciu przewodniczących (12) sprawozdanie „Dokończenie budowy europejskiej Unii Gospodarczej i Walutowej” (13), będzie wytyczną dla przyszłego rozwoju struktur zarządzania gospodarczego w Europie. EKES jest zdania, że z uwagi na utrzymujące się nierówności oraz dla pozyskania zaufania konieczne jest – zwłaszcza w strefie euro – bardziej skuteczne i demokratyczne zarządzanie gospodarcze (14). Tymczasem treść analizy zasadza się na częściowo błędnych założeniach, co – mimo kilku słusznych punktów – sprawia, że wyciągnięte wnioski budzą wątpliwości; bez dostosowania obranej strategii polityka oszczędności będzie kontynuowana, a zatem dojdzie także do dalszych cięć płac i świadczeń socjalnych. W sprawozdaniu wprawdzie uznaje się, że wciąż nie spełniono minimalnych wymagań gwarantujących długoterminowe funkcjonowanie UGW, niemniej zalecane nasilenie i trwałe instytucjonalizowanie dotychczasowej polityki antykryzysowej powinny być kontynuowane. EKES zauważa tu sprzeczność.

4.1.2.

Przyczyn aktualnej katastrofalnej (również w porównaniu z USA i Japonią) sytuacji gospodarczej w strefie euro autorzy nie szukają w trwającej polityce antykryzysowej, lecz w braku konkurencyjności poszczególnych państw członkowskich wynikającej z odmiennego kształtowania wynagrodzeń i z deficytów budżetowych. EKES ubolewa nad tym, że pomijają oni krótkotrwałe wyzwania polityki makroekonomicznej, takie jak inflacja i deflacja, oraz brak od 2010 r. polityki antycyklicznej oraz zbyt słabego popytu, na rzecz kontynuacji w dużej mierze asymetrycznej polityki dostosowawczej. Pięciu przewodniczących zupełnie nie dostrzega podstawowego problemu, który w okresie kryzysu stał się oczywisty, a mianowicie, że – w przeciwieństwie do Stanów Zjednoczonych, Japonii i Zjednoczonego Królestwa – strefie euro brakuje tzw. wierzyciela ostatniej instancji.

4.1.3.

Całkowicie pominięto różne działania banków centralnych, które w USA i Wielkiej Brytanii przyniosły porównywalnie szybko pożądane rezultaty, jednak w Europie najpierw doprowadziły do pogorszenia sytuacji. Zamiast antycyklicznej polityki stabilizacji należy wzmocnić istniejące instrumenty zarządzania gospodarczego m.in. poprzez krajowe organy ds. konkurencji, które koncentrują się na zmniejszeniu długu (ang. deleveraging) i na kształtowaniu wynagrodzeń nastawionym na wydajność. EKES ubolewa, że nie wykorzystano okazji do sprawdzenia, na ile trwale są fundamenty obecnych przepisów, i do uzupełnienia ich bardziej zdecydowaną perspektywą ogólnoeuropejską.

4.1.4.

EKES ubolewa nad tym, że powody wyraźnie gorszego niż oczekiwano rozwoju gospodarczego przewodniczący upatrują wyłącznie w tym, że nowe mechanizmy zarządzania gospodarczego, a także programy dostosowawcze w państwach znajdujących się w kryzysie nie zostały należycie opracowane i wdrożone. Kładąc nadmierny nacisk na reformy strukturalne i konkurencyjność cenową państw członkowskich z myślą o tym, by w pełni zrealizować unię gospodarczą (rozdział 1), pomija się fakt, że reformy strukturalne i kształtowanie wynagrodzeń dokonują się w drodze nieustannych negocjacji i rozwiązań na szczeblu lokalnym i wynikają z zasad demokratycznych. Tym samym pięciu przewodniczących stawia się w pozycji zdystansowanych obserwatorów, którzy najchętniej przybliżyliby państwa członkowskie do dowolnie zdefiniowanych wskaźników, nie starając się przy tym ani o wzmocnienie legitymacji demokratycznej takich działań, ani o zapewnienie poczucia współodpowiedzialności (ang. ownership).

4.1.5.

EKES obawia się zatem, że brak w sprawozdaniu wzmianki o pełnej unii fiskalnej jeszcze bardzie zmniejszy legitymację strefy euro w państwach członkowskich, szczególnie dlatego, że uporczywe stosowanie tych samych środków nie poprawi sytuacji ekonomicznej wszystkich ich obywateli i sprawi, że nadal dominować będzie nacjonalistyczna perspektywa poszczególnych państw. Proponowane działania zmierzające do integracji rynków pracy i systemów socjalnych są zdaniem EKES-u zupełnie niewystarczające, miedzy innymi dlatego, że przypisuje im się drugorzędne znaczenie, i to wbrew deklaracjom pięciu przewodniczących, że „w kwestiach społecznych Europa powinna dążyć do uzyskania najwyższej oceny”. EKES uważa, że tworzenie unii społecznej powinno być integralną częścią demokratycznej i społecznej UWG, a nie działaniem na marginesie.

4.2.1.

Europejski ośrodek analityczny Bruegel stwierdza, że UGW od początku naznaczona jest istotnymi różnicami w uwarunkowaniach gospodarczych, społecznych i politycznych, które odpowiedzialne są za błędy w politykach państw członkowskich i za nieadekwatne europejskie zarządzanie gospodarcze. Autorzy raportu proponują reformy zarządzania gospodarczego w obszarach unii bankowej i ostrożnościowego nadzoru sektora finansowego w skali makro, zapobiegania dużym rozbieżnościom w jednostkowych kosztach pracy oraz zarządzania polityką fiskalną, co może zapewnić poszczególnym członkom stabilne budżety i zasoby na wypadek kryzysu bankowego czy kryzysu długu publicznego. Zresztą EKES także sugerował niedawno w swoich opiniach podobne rozwiązania (16).

4.2.2.

Przepływy kapitałowe z państw dysponujących nadwyżkami były jednym z elementów, które doprowadziły do przegrzania gospodarek państw wykazujących deficyt, a w rezultacie do wzrostów płacy nominalnej. Jak dotąd za mało uwagi poświęcono zakłóceniom równowagi finansowej. Stoi to w sprzeczności z zamiarem pogłębiania integracji rynków finansowych.

4.2.3.

Procykliczna polityka fiskalna w latach 2011–2013 oraz brak antycyklicznej polityki fiskalnej w roku 2014 niepotrzebnie zaostrzyły problemy socjalne (17). Dlatego polityka powinna – oprócz niezbędnych reform strukturalnych – także stwarzać ludziom możliwości, na przykład poprzez kształtowanie warunków ramowych sprzyjających inwestycjom prywatnym, by można było odbudować zatrudnienie w perspektywie długoterminowej. Przy tym polityka ta powinna obejmować środki służące wzmocnieniu konkurencyjności w celu wytwarzania dochodu i poprawy dobrobytu, co zapewni wszystkim stabilność społeczną. EKES zgadza się zatem zdecydowanie z wnioskiem, że należy pilnie krótkoterminowo zwiększyć popyt zagregowany i inflację. Ponadto EBC musi zostać odciążony z zadań związanych z polityką fiskalną i dostosowaniem kosztów jednostkowych pracy, które nie leżą w zakresie jego kompetencji, a które de facto wykonuje z powodu braku reakcji innych instytucji.

4.2.4.

Zdaniem EKES-u konieczne są zwiększone wysiłki w celu wyjaśnienia podstawowych kwestii legitymacji demokratycznej. EKES zdecydowanie opowiada się za pełną parlamentaryzacją strefy euro, czyli utworzeniem dużej komisji w Parlamencie Europejskim złożonej z deputowanych wszystkich państw strefy euro oraz tych krajów, które chcą do strefy przystąpić. Należy wzmocnić ponadto wagę głosu parlamentarzystów państw strefy euro w kwestiach związanych z UGW (18).

4.2.5.

Sama Konferencja Komisji do Spraw Europejskich (COSAC) wskazała w 2014 r., że wiele parlamentów nie jest w odpowiednim stopniu zaangażowanych w te kwestie, i wyraziła zaniepokojenie, że zakłóca to więzi między obywatelami a Unią Europejską. Przedstawiciele COSAC wezwali Komisję i Radę do opracowania we współpracy z parlamentarzystami konkretnych propozycji rozwiązań tego problemu (19). Artykuł 13 paktu fiskalnego zakłada wprawdzie formy partycypacji, które są krokiem we właściwym kierunku, lecz nie są wystarczające dla zapewnienia parlamentaryzmu w pełnym tego słowa znaczeniu.

4.3.1.

Przezwyciężenie rozbieżności w funkcjonowaniu rynków pracy, systemów kształtowania wynagrodzeń i systemów socjalnych odgrywa istotną rolę w procesie tworzenia demokratycznej i społecznej UGW. W najbliższym czasie mało realistyczne jest stworzenie systemu federalnego z jednolitym europejskim rynkiem pracy, tymi samymi instytucjami i systemami socjalnymi – tak jak to funkcjonuje w USA. Ponadto należy symetrycznie wzmocnić procedurę dotyczącą zakłóceń równowagi makroekonomicznej i włączyć w nią partnerów społecznych.

4.3.2.

EKES zwraca uwagę, że trzeba lepiej pogodzić niektóre cele polityki gospodarczej i zarządzania gospodarczego ostatnich lat z celami polityki społecznej Unii Europejskiej określonymi w art. 4 ust. 2 TFUE oraz usunąć ewentualne sprzeczności między celami gospodarczymi i społecznymi. Wszystkie działania w ramach europejskiego semestru – zgodnie z horyzontalną klauzulą społeczną – należy podporządkować ocenie skutków społecznych, której wyniki powinny być publikowane oraz dyskutowane na szczeblu krajowym i europejskim. EKES może wspierać ten proces w ramach posiadanych kompetencji.

4.3.3.

W sprawozdaniu przewodniczących jest mowa o unii finansowej, fiskalnej i politycznej, ale o unii socjalnej – ani słowa. Jest troska o wzmocnienie jedynego w swoim rodzaju modelu europejskiego, ale brakuje refleksji na temat wyjątkowego europejskiego modelu społecznego. Wprawdzie wspomniano o ocenie AAA, jeśli chodzi o kwestie społeczne, ale niejasne pozostaje, jak w ramach pogłębionej UGW osiągnąć ten najwyższy standard. Aspekt społeczny pojawiał się najwyżej jako uzupełnienie albo w kontekście większej przepuszczalności rynków pracy w państwach członkowskich. Jako zasadnicze elementy autorzy wymienili: minimum ochrony socjalnej, efektywne systemy socjalne w państwach członkowskich oraz nowe inicjatywy w zakresie prawa pracy oparte na modelu flexicurity – jednak bez szczegółowych wyjaśnień.

4.3.4.

Rządy państw członkowskich ponoszą dużą odpowiedzialność za kontynuację rozwoju demokratycznej i społecznej UGW. Odnosi się to w równym stopniu do partnerów społecznych na szczeblu krajowym i europejskim, dla których UGW stanowi nadrzędne ramy dla różnych systemów kształtowania wynagrodzeń oraz założeń polityki rynku pracy i polityki społecznej. Pełniąc rolę podmiotów ekonomicznych i społecznych, mają wymierny wpływ na osiągnięcie wspólnego celu stabilizacji UGW.

4.3.5.

EKES po raz kolejny stwierdza, że unia walutowa z różnym kształtowaniem się cen i wynagrodzeń w poszczególnych państwach członkowskich prowadzi do takich nierówności między regionami tego samego obszaru walutowego, że zewnętrzne zawirowania mogą doprowadzić do powstania kryzysu społecznego i politycznego oraz dalszego pogłębienia rozbieżności (20). W związku z tym EKES uważa, że nie da się uniknąć poważnej debaty na temat opartej na solidnych podstawach struktury UGW, wymagającej konsensusu w sprawie celów gospodarczych i społecznych, jak również uzgodnionego zarządzania (21). EKES wysuwa na tej podstawie wniosek, że dialog makroekonomiczny UE (MED) wymaga wzmocnienia i pogłębienia wewnątrz strefy euro.

4.3.6.

Dialog makroekonomiczny został zainicjowany na posiedzeniu Rady Europejskiej w Kolonii w czerwcu 1999 r., aby umożliwiać osiągnięcie kombinacji polityki budżetowej i monetarnej, nastawionej na trwały wzrost gospodarczy i stabilność, czyli harmonijne współgranie czynnika kształtowania wynagrodzeń, polityki monetarnej i fiskalnej. Cele dialogu są dziś bardziej aktualne niż kiedykolwiek: wyższy wzrost i poziom zatrudnienia przy utrzymaniu stabilności cenowej, pełne wykorzystanie potencjału produkcyjnego i zwiększenie potencjału wzrostu (22). EKES wyraża ubolewanie, że dialog ten z biegiem lat utracił swój impet i od czasu wybuchu kryzysu nie był należycie wykorzystywany, aby zwiększyć wymiar demokratyczny instrumentów zarządzania gospodarczego i wzmocnić świadomość współodpowiedzialności we wspólnym obszarze walutowym UGW.

4.3.7.

EKES wyraża przekonanie, że dialog makroekonomiczny strefy euro (MED-EURO) może się znacząco przyczynić do dalszego rozwoju demokratycznej i społecznej UGW, o ile uczestnicy dialogu będą w stanie spełnić jego wymogi. Możliwość efektywnego dialogu w gronie MED-EURO wymaga ograniczenia liczby uczestników. Oprócz przedstawicieli partnerów społecznych, Europejskiego Banku Centralnego, Eurogrupy oraz Komisji (przy zachowaniu pełnej autonomii i niezależności), swój równoprawny udział powinien mieć przewodniczący Komisji Spraw Gospodarczych i Monetarnych Parlamentu Europejskiego.

4.3.8.

Zdaniem EKES-u obrady MED-EURO powinny odbywać się przynajmniej dwa razy w roku i stanowić integralną część procesu zarządzania gospodarczego UGW. Wyniki i wnioski tego dialogu należy uwzględnić zarówno podczas sporządzania rocznej analizy wzrostu gospodarczego, jak i tablicy wyników zawierającej wskaźniki zatrudnienia i wskaźniki społeczne (ang. scoreboard) oraz opracowywania zaleceń dla poszczególnych państw. W ogólnym kontekście polityki pieniężnej, budżetowej i płacowej w UGW możliwe jest zbudowanie zaufania i osiągnięcie większej konwergencji bez naruszania swobody prowadzenia rokowań zbiorowych. Analogicznie do paktu stabilności i wzrostu mogłoby to prowadzić do większej przejrzystości (dobrowolnych) zobowiązań każdego z podmiotów gospodarki i mogłoby funkcjonować jak pakt stabilności i zatrudnienia. EKES podkreśla w tym kontekście znaczenie harmonijnego współgrania polityki monetarnej, budżetowej i kształtowania wynagrodzeń z myślą o większym wzroście gospodarczym i zatrudnieniu, co wzmocniłoby zaufanie do unii walutowej.

4.3.9.

Tym samym wybiera inne podejście niż propozycja pięciu przewodniczących, analogiczna do propozycji przedstawionej przez ośrodek analityczny Bruegel, czyli polegająca na utworzeniu krajowych organów ds. konkurencji, aby śledziły tendencje kształtowania wynagrodzeń na poziomie krajowym. Owe organy ds. konkurencji zgodnie z propozycją pięciu przewodniczących miałyby być ponadto koordynowane na szczeblu europejskim. Szkoda, że przewodniczący jeszcze przed przedstawieniem sprawozdania nie zasięgnęli opinii partnerów społecznych, gdyż w obecnej formie ich propozycja ma nikłe szanse powodzenia.

4.3.10.

Perspektywa: UGW bez głębokich reform instytucjonalnych i politycznych pozostanie słaba. Komitet żywi obawy o stabilność UE, gdyż konieczne reformy – niezależnie od tego czy wymagają zmiany w traktatach czy też nie – zawsze przeprowadza się na ostatnią chwilę i pod dużym naciskiem. Trzeba na nowo umocnić spójność społeczną, polityczną i gospodarczą w UE oraz kontynuować spójną integrację gospodarczą i walutową, jako podstawę sprawnie funkcjonującej UGW. Bez odważnych parlamentarzystów, polityków i partnerów społecznych, biorących aktywny udział w dyskusji ze społeczeństwem obywatelskim na szczeblu krajowym i europejskim i dążących do optymalnych rozwiązań, nie uda się zapewnić sprawnie funkcjonującej UGW.

15.1.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 13/40

Sprawozdawca:

Bernd SCHLÜTER

1.1.

EKES opowiada się za tym, by w działaniach strategicznych UE większy nacisk położono na politykę społeczną. Należy przy tym wyciągnąć wnioski z kryzysu, polityki przeciwdziałającej kryzysowi oraz utraty zaufania ze strony obywateli.

1.2.

Komitet zwraca się do Komisji, by w ramach znaczącego programu prac sformułowano ogólne zasady polityki społecznej, których propozycje przedstawia w punkcie 4. Można tego dokonać między innymi poprzez inicjatywę przewodnią, zasady dotyczące sprawowania rządów lub białą księgę. Podstawą jest lepszy, porównawczy proces gromadzenia danych na szczeblu UE i państw członkowskich. Wskaźniki dotyczące wyłącznie nakładów (czyli tego, ile środków poszczególne państwa członkowskie przeznaczają na określone świadczenia społeczne) są niewystarczające, by określić jakość systemów świadczeń społecznych.

1.3.

Opracowując zasady polityki społecznej w celu zapewnienia konwergencji norm społecznych na wysokim poziomie, trzeba respektować kompetencje państw członkowskich oraz polityczną i kulturową specyfikę tych systemów i, w miarę możliwości, dążyć do osiągnięcia konsensusu wśród państw członkowskich.

1.4.

Zasady polityki społecznej powinny stanowić podstawę merytoryczną między innymi przyszłych zaleceń dla państw członkowskich w ramach skuteczniej zorganizowanego europejskiego semestru (1). Powinny one również obowiązywać w ramach funduszy strukturalnych, OMK i oceny skutków społecznych zgodnie z art. 9 TFUE. Jednym z środków, do których należy dążyć, jest również wiążące minimum ochrony socjalnej, które jest zasadniczym elementem ochrony socjalnej. Należy przy tym wykorzystać istniejącą podstawę prawną.

1.5.

Zasady polityki społecznej powinny również stanowić podstawę działania instytucji UE, zwłaszcza w odniesieniu do zarządzania gospodarczego, kontroli budżetu i zarządzania kryzysowego.

1.6.

Partnerzy społeczni są głównymi podmiotami, zwłaszcza w ramach zarządzanych parytetowo systemów zabezpieczenia społecznego i innych systemów, które powstały w drodze prowadzenia negocjacji z partnerami społecznymi. Konieczny jest ich udział w opracowaniu zasad polityki społecznej. Niezbędne jest również włączenie, w zakresie ich kompetencji, podmiotów społeczeństwa obywatelskiego, stowarzyszeń służb socjalnych, przedsiębiorstw społecznych, samorządów lokalnych, państwowych organów ubezpieczeń społecznych, funduszy zabezpieczenia społecznego, użytkowników i konsumentów.

1.7.

EKES przedstawia w niniejszej opinii konkretne propozycje zasad polityki społecznej w odniesieniu do systemów świadczeń społecznych. Celem jest zapewnienie większej skuteczności i niezawodności świadczeń, a także ochrony socjalnej, zabezpieczenia społecznego i systemów opieki zdrowotnej, niezależnie od rodzaju świadczeniodawcy i rodzaju świadczenia. EKES dąży przede wszystkim do zapewnienia – pod względem prawnym i finansowym – nowoczesnych, przyczyniających się do wspólnego dobra świadczeń społecznych we wszystkich państwach członkowskich UE.

1.8.

EKES wychodzi z założenia, że systemy cechują się dużą różnorodnością, i odnosi się między innymi do celów, rodzajów i charakteru świadczeń społecznych, związku między solidarnością a odpowiedzialnością własną, a także do ochrony prawnej, finansowania i jakości. Porusza również kwestię statusu użytkowników i służb socjalnych. Uważa, że konieczne jest zapewnienie podstawowych świadczeń społecznych w oparciu o wspólne przepisy na szczeblu UE.

2.1.

Podstawą europejskiej polityki społecznej są między innymi prawa człowieka, doświadczenia wojenne (2), zapisana w traktatach zasada społecznej gospodarki rynkowej, cele strategii „Europa 2020”, potrzeba sprawnie działającej gospodarki, obowiązek zwalczania ubóstwa, rozdziały traktatów dotyczące polityki społecznej i zdrowotnej, a także polityki zatrudnienia oraz cel spójności społecznej i wspólne reguły konkurencji zgodnie z art. 3 TUE. Zgodnie z art. 151 TFUE celem polityki społecznej jest między innymi promowanie zatrudnienia, poprawa warunków życia, odpowiednia ochrona socjalna i zwalczanie wykluczenia społecznego. Europejski model społeczny jest wyrazem jedynej w swoim rodzaju wspólnoty wartości i kultury (3), łączącej demokrację i państwo prawa z odpowiedzialnością społeczną i solidarnością. EKES pragnie wzmocnić ten model i przygotować go na przyszłość.

2.2.

EKES jest przekonany, że polityka społeczna zarówno sama w sobie, jak również jako narzędzie trwałego wspierania wzrostu i zatrudnienia  (4) powinna być filarem polityki UE. Docenia postępy poczynione już w zakresie polityki zatrudnienia, w kilku dziedzinach koordynacji oraz w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Podkreśla inwestycyjny charakter (5) skutecznych systemów świadczeń społecznych oraz wskazuje na duchowe, społeczne i materialne koszty zaniechania polityki społecznej. Wychodzi z założenia, że skuteczna i innowacyjna gospodarka, a także niezawodne, skuteczne i wydajne świadczenia społeczne są od siebie wzajemnie zależne. Nowoczesne systemy socjalne mogą zwiększać odporność gospodarki na kryzysy, wspierać zatrudnienie i oferować duży potencjał zatrudnienia również w regionach znajdujących się w niekorzystnym położeniu (6). Z punktu widzenia nowoczesnego społeczeństwa technologicznego i informacyjnego, trendów demograficznych (7) i imigracji niskie wydatki, między innymi na aktywne włączenie, upodmiotowienie osób poszukujących zatrudnienia oraz szanse dzieci i młodzieży nie stanowią długotrwałej przewagi konkurencyjnej. Dalszy rozwój systemów na podstawie wspólnych zasad może się przyczynić do promowania większej równości szans i uczciwej konkurencji w UE.

2.3.

Systemy świadczeń społecznych i opieki zdrowotnej oraz porównywalne systemy służą między innymi niezbędnej równowadze społecznej, zwalczaniu ubóstwa, zapewnieniu dodatkowego źródła utrzymania i pokojowi społecznemu. Prawie każdy obywatel UE na jakimś etapie swojego życia potrzebuje wsparcia służb socjalnych. Systemy socjalne zapewniają między innymi odpowiednie świadczenia osobom starszym i wykwalifikowaną opiekę nad osobami potrzebującymi opieki i pomocy.

2.4.

W interesie pracodawców i pracowników leżą między innymi pogodzenie życia zawodowego i rodzinnego, promocja zdrowia i upodmiotowienie. Profesjonalne służby socjalne rozwijają zdolności komunikacyjne, zdolność radzenia sobie w życiu codziennym oraz kwalifikacje. Udzielają wsparcia w wypadku uzależnień i kryzysów, a także sprawowania opieki i wychowania dzieci w rodzinie.

2.5.

EKES dostrzega spore różnice w skuteczności, niezawodności i wydajności systemów socjalnych  (8). Z jednej strony w wielu państwach członkowskich istnieją sprawnie funkcjonujące systemy, z drugiej zaś dla wszystkich państw członkowskich przydatny byłby wspólny dyskurs społeczno-polityczny. Nie wszędzie zapewnia się minimalne środki do życia za pomocą świadczeń społecznych (minimalny dochód), profesjonalne usługi społeczne czy też skuteczne włączenie zawodowe i społeczne. Zwłaszcza opieka zdrowotna nie jest często dostępna dla wszystkich obywateli, na przykład, gdy nie mogą sobie pozwolić na oficjalną lub nieoficjalną odpłatność. Nie we wszystkich regionach i państwach członkowskich skorzystać można z profesjonalnych usług, między innymi opieki ambulatoryjnej, wsparcia dla osób niepełnosprawnych czy też z pomocy w wypadku problemów wychowawczych i rozwojowych. EKES odnotowuje, że w niektórych wypadkach solidarne finansowanie i ochrona prawna wymagają poprawy.

2.6.

Niedawne badanie przeprowadzone przez Fundację Bertelsmanna (9) ujawniło ogromne różnice w sprawności funkcjonowania systemów socjalnych oraz alarmujące tendencje do rosnącej przepaści między ubogimi a bogatymi w UE i we wszystkich państwach członkowskich, a także zawierało postulat większego zaangażowania UE w politykę społeczną. Badanie to pokazuje, że sprawne systemy socjalne mogą funkcjonować również tam, gdzie PKB jest stosunkowo niskie, a z kolei bywa, że tam, gdzie PKB jest stosunkowo wysokie, systemy są niewydolne. Wzrost ubóstwa zagraża pokojowi społecznemu i rozwojowi gospodarki (10). Coraz większym rozbieżnościom między państwami członkowskimi i niepokojącym tendencjom politycznym należy przeciwstawić się również za pomocą propozycji polityki społecznej.

2.7.

Trzeba ulepszyć podstawę merytoryczną zaleceń dla państw członkowskich i polityki przeciwdziałania kryzysowi. Zamiast przedstawiania późniejszych żądań w sprawie środków humanitarnych UE powinna przestrzegać spójnych zasad polityki społecznej. Kontrowersyjne, finansowane z podatków rekompensowanie obarczonej ryzykiem działalności banków powinno być proporcjonalne do inwestycji w prawidłowe funkcjonowanie systemów socjalnych. Przepisy rynku wewnętrznego dotyczące na przykład subwencji i zamówień publicznych mają już znaczny wpływ na systemy i usługi socjalne, którego to wpływu jednak nie mierzy się odpowiednio w koncepcjach polityki społecznej.

2.8.

Zgodnie z nowym celem traktatu dotyczącym społecznej gospodarki rynkowej  (11) politykę rynku wewnętrznego trzeba uzupełnić o elementy polityki społecznej (12). EKES przyjmuje obecne postulaty do wiadomości (13) i zachęca Komisję i Radę Europejską do konkretyzacji i urzeczywistnienia deklaracji dotyczących polityki społecznej (14).

2.9.

Nowy etap europejskiej polityki społecznej może się między innymi opierać na następujących pracach przygotowawczych: Rada domagała się już w 1992 r. minimalnego dochodu gwarantowanego (15). W 2000 r. opracowała agendę społeczną. Art. 12 Europejskiej karty społecznej zobowiązuje państwa członkowskie do utrzymywania systemów ochrony socjalnej. W traktatach UE zapisano między innymi cele dotyczące spójności społecznej i ochrony usług świadczonych w interesie ogólnym (16). MOP (17) opublikowała podstawowe normy systemów socjalnych. Aktualna biała księga w sprawie polityki społecznej UE pochodzi z 1994 r. Na szczeblu UE istnieje prawo do zapewnienia egzystencji  (18). W Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych wyznaczono istotne kryteria.

2.10.

W swej opinii SOC/482 EKES – w porozumieniu z Parlamentem (19), Komitetem Regionów (20) i stowarzyszeniami – domaga się odpowiedniego dochodu minimalnego (21). Podejmował również aktywne starania, by posunąć naprzód dyskusję w takich kwestiach, jak usługi socjalne, przedsiębiorstwa społeczne, inwestycje społeczne, zatrudnienie, art. 9 TFUE, inicjatywa dla młodzieży, zarządzanie gospodarką i usługi świadczone w interesie ogólnym. Niniejsza opinia odnosi się do wielu dokumentów EKES-u i innych dokumentów UE, z których nie wszystkie można wymienić.

3.1.

W niniejszej opinii EKES koncentruje się na pewnej niezbędnej części agendy polityki społecznej: zwiększeniu skuteczności i niezawodności świadczeń, a także na poprawie ochrony socjalnej, zabezpieczenia społecznego i systemu opieki zdrowotnej. Odnosi się do świadczeń społecznych, które są całkowicie lub częściowo finansowane w ramach systemów opodatkowania lub zabezpieczenia społecznego i które w możliwy do skontrolowania sposób, zgodnie z prawem socjalnym lub wspólnymi porozumieniami, leżą w kompetencji organów publicznych odpowiedzialnych za politykę społeczną. W tym wypadku charakter świadczeniodawcy nie ma decydującego znaczenia. Świadczenia społeczne w rozumieniu niniejszej opinii mogą być udzielane przez administrację publiczną i samorząd lokalny, fundusze zabezpieczenia społecznego, niezależne przedsiębiorstwa społeczne, organizacje charytatywne i przedsiębiorstwa o różnym statusie prawnym. W niniejszej opinii wszystkich tych świadczeniodawców określa się mianem „służb socjalnych”, jeżeli same świadczą one usługi społeczne. Pojęcie „świadczenia społecznego” obejmuje w tym kontekście wszystkie rodzaje świadczeń, m.in. usługi i świadczenia pieniężne w sektorze socjalnym i zdrowotnym. Przez „zabezpieczenie społeczne” rozumie się zarządzane parytetowo lub ustawowe ubezpieczenia społeczne lub ubezpieczenia wzajemne, które pełnią funkcję w systemach zabezpieczenia społecznego regulowanych za pomocą wspólnych porozumień lub prawa socjalnego.

3.2.

Różnorodność systemów socjalnych, świadczeń, pojęć i koncepcji wymaga staranności podczas dyskusji w sprawie polityki społecznej i podczas wykonywania tłumaczeń. Systemy państw członkowskich odpowiadają ich polityce społecznej, kulturze i historii. Trzeba je dalej rozwijać zgodnie z europejskim modelem społecznym. Konieczne jest znalezienie rozsądnej równowagi między różnorodnością systemów a potrzebą wspólnych zasad (22).

3.3.

UE powinna stworzyć wspólną przestrzeń dialogu na temat polityki społecznej, opracować nowoczesne standardy i podjąć samodzielne inicjatywy. Powinna ponadto dążyć do koordynacji dalszego rozwoju systemów socjalnych. Zasady polityki społecznej mogą być podstawą merytoryczną zaleceń Komisji, zwłaszcza w ramach europejskiego semestru, strategii „Europa 2020” i otwartej metody koordynacji, a także podstawą merytoryczną zastosowania oceny skutków społecznych zgodnie z art. 9 TFUE (23). Te zasady powinny również stanowić podstawę merytoryczną wiążącego minimum ochrony socjalnej (Minimum Social Protection Floor) oraz działalności instytucji UE i sprawowania rządów (24), zwłaszcza w odniesieniu do zarządzania kryzysowego, kontroli budżetu i zarządzania gospodarczego.

3.4.

Trzeba skontrolować, na ile systemy świadczeń społecznych nadają się do funkcjonowania w przyszłości. Służby socjalne powinny być zobowiązane do realizacji przyjętych demokratycznie celów dobra wspólnego, przy jednoczesnym poszanowaniu autonomii tych służb, jeśli chodzi o koncepcję ich działalności.

3.5.

O przyznaniu świadczeń społecznych obywatelowi decydują z reguły organy ubezpieczeń społecznych, fundusze zabezpieczenia społecznego lub osoby trzecie jako świadczeniodawcy, np. lekarze, którzy zalecają określoną terapię. Od decyzji o przyznaniu świadczeń należy odróżnić kwestię udzielania świadczenia i jego finansowania. Istnieją m.in. czysto pieniężne świadczenia dla użytkowników, którzy mogą być zobowiązani do korzystania z określonych profesjonalnych usług. Niektóre świadczenia społeczne udzielane są bezpośrednio przez władze lokalne, inne organy ubezpieczeń społecznych czy też systemy zabezpieczenia społecznego. Jeżeli udzielają ich jednak niezależne służby socjalne, stosunek prawny i finansowanie mogą być bardzo różnie regulowane. Istnieją na przykład systemy zamówień publicznych, umowy o gwarantowanym poziomie usług i wynagrodzeniu między służbami socjalnymi a płatnikami, późniejszy zwrot kosztów, systemy bonów czy też ogólne bezpośrednie wsparcie ze strony służb socjalnych, zwłaszcza w formie poradnictwa i profilaktyki. W ramach systemów opierających się na umowach i bonach płatnik publiczny finansuje bezpośrednio służby socjalne stosownie do liczby przypadków. W odniesieniu do wszystkich systemów trzeba zadać sobie pytanie, czy zapewniają one użytkownikom odpowiednią ochronę prawną i wystarczające możliwości wyboru i udziału.

3.6.

Partnerzy społeczni odgrywają kluczową rolę zwłaszcza w systemach zabezpieczenia społecznego. Dlatego też powinni mieć pierwszeństwo udziału w opracowywaniu zasad polityki społecznej. Krajowe i lokalne organy ubezpieczeń społecznych, fundusze zabezpieczenia społecznego i niezależne służby socjalne odgrywają pierwszoplanową rolę między innymi w udzielaniu świadczeń społecznych. W związku z tym należy konsekwentnie, zgodnie z zakresem kompetencji, włączać do udziału ich przedstawicieli.

3.7.

Mając świadomość, że trzeba znaleźć rozsądną równowagę między kompetencjami państw członkowskich, wspólnymi europejskimi wartościami oraz zasadami uczciwej konkurencji w obrębie UE, należy stwierdzić, że następujące zasady powinny dać UE impuls do dalszych postępów w zakresie polityki społecznej.

4.1.

Zasada minimalnej ochrony: zapewnienie podstawowych i dodatkowych świadczeń społecznych, między innymi jako źródła utrzymania (dochodu minimalnego) dla osób niepozyskujących wystarczających dochodów, na przykład z zatrudnienia, emerytur i innych świadczeń społecznych. Obejmuje to opracowywanie wspólnych wskaźników dotyczących podstawowych świadczeń społecznych (25). Zapewnienie źródła utrzymania powinno pokrywać przynajmniej realne koszty wyżywienia, zakwaterowania, odzieży, wody, energii i podstawowej opieki zdrowotnej.

4.2.

Zasada konieczności: rozwijanie i świadczenie nowoczesnych, profesjonalnych usług społecznych i zdrowotnych w różnych trudnych sytuacjach: m.in. dla rodzin, osób niepełnosprawnych, chorych, bezrobotnych, rodziców samotnie wychowujących dziecko, dzieci, osób opiekujących się krewnymi, uchodźców, młodzieży (26) cierpiącej na deficyty rozwojowe oraz rodziców borykających się z problemami wychowawczymi, a także pomoc w sprawowaniu opieki w domu i wykonywaniu innych obowiązków domowych (27), pomoc w wypadku nadmiernego zadłużenia (28), zachowań nałogowych, bezdomności i problemów psychospołecznych. Skuteczne świadczenia społeczne obejmują między innymi poradnictwo, opiekę, udzielanie wskazówek, wsparcie, upodmiotowienie, wychowanie, leczenie i terapię (29). Ze względu na to, że przyczyny bezrobocia są różnorodne i że należy zapobiegać popadaniu w spiralę ubóstwa, rozsądne jest, by za pomocą prawnie zagwarantowanych, aktywnych instrumentów rynku pracy wspierać szybką reintegrację zawodową i zapewnić godziwy zasiłek wszystkim osobom poszukującym pracy, zwłaszcza ludziom młodym poszukujących pierwszego zatrudnienia bądź kobietom pragnącym wznowić pracę po długim okresie przerwy zawodowej.

4.3.

Zasada pewności: wytyczanie jasnych celów polityki społecznej dotyczących świadczeń społecznych, na przykład równość szans i sprawiedliwość pokoleniowa, aktywne włączenie społeczne, rekompensowanie trudnej sytuacji, godzenie życia rodzinnego z zawodowym, ochrona przed życiowymi zagrożeniami, profilaktyka, interwencja kryzysowa, udział w zatrudnieniu i społeczeństwie, świadczenia na rzecz osób starszych, upodmiotowienie itp. Wiąże się z tym podejmowanie rozsądnych decyzji – poprzez przepisy prawa socjalnego – w sprawie rodzajów świadczeń społecznych, na przykład świadczeń pieniężnych lub usług, usług ambulatoryjnych, stacjonarnych itd. Trzeba przy tym znaleźć równowagę między prawem użytkownika do samostanowienia a celem skuteczności świadczeń społecznych.

4.4.

Zasada dostępności: zapewnienie lokalnej, czasowej, finansowej i wolnej od dyskryminacji dostępności świadczeń społecznych, a zwłaszcza usług społecznych. Do dostępności przyczyniają się solidarne i trwałe finansowanie, przejrzystość oferty usług oraz konkretne gwarancje prawne obejmujące możliwość złożenia skargi i odwołania. Jeżeli istnieją zobowiązania do częściowej odpłatności, muszą być one wyważone pod względem socjalnym i nie mogą stanowić przeszkody w dostępie do świadczeń. Biurokratyczna kontrola zapotrzebowania na pomoc może przynieść skutki przeciwne do zamierzonych w wypadku określonych świadczeń, na przykład leczenia uzależnień czy też rozwiązywania problemów psychospołecznych. Użytkownikom trzeba aktywnie oferować usługi, szczególnie w zakresie poradnictwa i profilaktyki.

4.5.

Zasada proporcjonalności: charakter i zakres świadczeń powinny być niezbędne i adekwatne, co trzeba uwzględnić w decyzjach uznaniowych i przepisach prawa socjalnego. Nakład środków powinien być proporcjonalny do oczekiwanego wyniku świadczenia społecznego. Zasadzie proporcjonalności powinny również odpowiadać zobowiązania prawne obywateli do korzystania ze świadczeń społecznych lub do jakiegokolwiek innego postępowania, jak również stosunek praw do obowiązków.

4.6.

Zasada solidarności: finansowanie świadczeń społecznych powinno się zasadniczo opierać na solidarnych systemach zabezpieczeń społecznych oraz sprawiedliwych i solidarnych systemach opodatkowania. W solidarnym finansowaniu powinny brać udział możliwie wszystkie grupy i warstwy społeczne. Zwiększyłoby to wiarygodność, akceptację i stabilność finansowania. Praca nierejestrowana (30) i unikanie opodatkowania są szkodliwe dla systemów socjalnych. Rozwój demograficzny i gospodarczy mogą sprawić, że rozsądnym rozwiązaniem będzie udział wszystkich kategorii dochodów, na przykład kapitałowych. Lepsza koordynacja systemów opodatkowania i finansowania w UE może poprawić podstawę finansowania. Inwestycje prywatne, darowizny, zaangażowanie obywateli i wspólnot religijnych oraz wykorzystanie środków fundacji są pożądanym uzupełnieniem regularnego finansowania, lecz nie mogą one zapewnić spełniania roszczeń prawnych i tworzenia infrastruktury.

4.7.

Zasada odpowiedzialności własnej: za pomocą usług socjalnych i systemów zachęt trzeba wesprzeć osoby poszukujące zatrudnienia oraz osoby mające trudność z integracją zawodową itp., dążąc do zapewnienia całkowitego lub częściowego samodzielnego pokrycia przez nich kosztów własnego utrzymania. Obywatele powinni móc korzystać z dodatkowego ubezpieczenia w ramach wynegocjowanych porozumień zbiorowych, które uzupełniałyby systemy publiczne i nie byłyby nastawione na zysk. Wsparcie zawodowe podczas rozwoju kwalifikacji zawodowych i umiejętności osobistych, takich jak zdolności komunikacyjne i społeczne, a także umiejętności radzenia sobie w życiu codziennym, jest często warunkiem zdobycia umiejętności wystarczających do wzięcia na siebie odpowiedzialności za własne życie i do wzbudzenia poczucia odpowiedzialności społecznej. Jeśli chodzi o ochronę zdrowia jednostki, to systemy opieki społecznej mogłyby promować zdrowy styl życia za pomocą działań zapobiegawczych, zachęt i lepszej ochrony konsumentów.

4.8.

Zasada uczestnictwa: wszystkie świadczenia powinny – samodzielnie bądź w połączeniu z innymi świadczeniami – przyczyniać się do udziału obywateli w społeczeństwie. Udział w społeczeństwie obejmuje uczestnictwo w życiu zawodowym, kulturalnym, politycznym, a także w dobrobycie społecznym.

4.9.

Zasada strukturalna: rozsądne ukształtowanie stosunków prawnych i finansowych między użytkownikami, służbami socjalnymi (publicznymi lub niezależnymi, w zależności od systemu), organami lub funduszami zabezpieczenia społecznego. Tam, gdzie niezależne służby socjalne uczestniczą w publicznych systemach świadczeń społecznych, na przykład na mocy prawa socjalnego i poprzez finansowanie, ich usługi, a zwłaszcza ich finansowanie i dostępność, powinny odpowiadać zasadom nakreślonym w niniejszej opinii. Takie służby socjalne powinny być finansowane i regulowane solidarnie na mocy prawa socjalnego, tak by mogły zapewnić wszystkim obywatelom wysokiej jakości usługi.

4.10.

Zasada samostanowienia użytkowników: użytkownicy nie są biernymi odbiorcami, lecz uczestniczą w świadczeniu pomocy i są uprawnionymi do niej obywatelami. W ramach odpowiedniego budżetu powinni mieć wybór między różnymi formami świadczeń, np. usługami ambulatoryjnymi i stacjonarnymi, a także innymi formami, takimi jak asysta domowa. Stosowny rodzaj pomocy zależy od sytuacji indywidualnej, od konkretnego zapotrzebowania na profesjonalną pomoc, które ocenić muszą odpowiednio wykształceni specjaliści, a także od życzeń poszczególnych osób i sytuacji lokalnej. Tam, gdzie niezależne służby socjalne uczestniczą w publicznych systemach świadczeń społecznych, na przykład na mocy prawa socjalnego i poprzez finansowanie, użytkownicy powinni mieć wybór między różnymi usługami.

4.11.

Zasada pewności prawa: ochrona prawna świadczeń, w stosownych przypadkach na mocy prawa socjalnego lub podobnych demokratycznych instrumentów prawnych państw członkowskich. Pod względem prawa socjalnego takie uregulowania powinny obejmować: roszczenia, przepisy uznaniowe, zobowiązanie użytkowników do współpracy, opis wymogów dotyczących świadczeń, możliwości wniesienia skargi lub odwołania, w stosownych przypadkach – kontroli publicznej prywatnych świadczeniodawców usług publicznych, zasad dotyczących jakości, gwarancji dostępności, wymogów infrastrukturalnych, rodzaju finansowania itd. Status prawny czy też prawa użytkowników należy gwarantować przynajmniej w wypadku podstawowych usług socjalnych i zdrowotnych. Decyzje uznaniowe mogą w niektórych obszarach świadczeń lepiej uwzględniać okoliczności. Zwłaszcza dobro osób potrzebujących szczególnej ochrony trzeba chronić poprzez prawo (31). Niezależne służby socjalne muszą mieć chroniony status prawny i niedyskryminacyjny dostęp do świadczenia usług, pod warunkiem że nie jest to system monopolowy. W niektórych państwach członkowskich zasady państwa socjalnego zapisane w konstytucji zwiększają znaczenie polityki społecznej i zapewniają podstawowe świadczenia społeczne, również w czasie kryzysu.

4.12.

Zasada ukierunkowania na wspólne dobro: zwłaszcza ukierunkowane na wspólne dobro i sprzyjające uczestnictwu formy przedsiębiorstw i organizacji  (32), takie jak organizacje non profit, przedsiębiorstwa społeczne, służby publiczne, stowarzyszenia, określone rodzaje fundacji i spółdzielni, organizacje użytkowników i inne podmioty społeczeństwa obywatelskiego powinny korzystać z odpowiednich warunków finansowych i prawnych. Finansowanie działających w tej dziedzinie przedsiębiorstw nastawionych na zysk z podatków i składek na ubezpieczenie społeczne wymaga pogłębionej debaty w ramach polityki społecznej, odpowiednich kontroli, a przynajmniej ram umożliwiających podział zysku.

4.13.

Zasada przejrzystości: sposób wykorzystywania środków publicznych przez służby socjalne i administrację publiczną powinien być przejrzysty. Obywatele powinni mieć dostęp do informacji o podstawach prawnych, powodach decyzji w sprawie świadczeń i zamówień itd.

4.14.

Zasada połączenia w sieć: realia życia codziennego, zmiana biegu życia, nowe formy rodziny, starzenie się społeczeństwa i imigracja wymagają zintegrowanych i połączonych świadczeń  (33). Trzeba unikać segregacji, wykluczenia i dyskryminacji.

4.15.

Zasada równości: użytkownicy, organy ubezpieczeń społecznych i służby socjalne powinny mieć uregulowane prawnie, możliwe do wyegzekwowania prawa i obowiązki. Jeżeli przewiduje się sankcje lub rekompensaty pieniężne za naruszenie przepisów, powinny one być nakładane nie tylko na użytkowników, lecz również na publiczne organy ubezpieczeń społecznych.

4.16.

Zasada jakości: świadczenia społeczne powinny być powiązane z środkami na rzecz zapewnienia jakości. Analiza zapotrzebowania, a także planowanie i wdrażanie środków powinny odbywać się na podstawie znajomości nauk społecznych i fachowej wiedzy. Konieczne jest rozwijanie usług osobistych poprzez działania szkoleniowe, profesjonalizację oraz odpowiednie wynagrodzenie i warunki pracy wynegocjowane z poszanowaniem niezależności partnerów społecznych. Ramy kwalifikacji UE dla usług świadczonych w interesie ogólnym w Europie (34) mogą być wzorcem zaleceń UE dotyczących usług społecznych. Jeśli jest to wskazane, powinno się wspierać pozyskiwanie i szkolenie wolontariuszy.

4.17.

Zasada koordynacji: trzeba usprawnić sposób zajmowania się sprawami transgranicznymi dotyczącymi świadczeń z zabezpieczenia społecznego i ochrony socjalnej. Trzeba przy tym wziąć pod uwagę dopuszczalny poziom obciążenia podmiotów ponoszących koszty, podatników i płatników składek, a także zasadę solidarności społecznej i proporcjonalności. Konieczne jest unikanie jednostronnego obciążenia systemów krajowych, które osiągają szczególnie dobre wyniki.

15.1.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 13/49

Sprawozdawca:

Pavel TRANTINA

Współsprawozdawczyni:

Marie ZVOLSKÁ

1.1.

EKES jest przekonany, że należy położyć nacisk na identyfikację, dokumentację i ocenę, a zatem walidację wyników uczenia się pozaformalnego w sposób jak najlepiej umożliwiający porównywanie i zrozumiały dla wszystkich zainteresowanych stron, a w szczególności dla pracodawców i instytucji edukacyjnych.

1.2.

Państwa członkowskie powinny stworzyć obywatelom, niezależnie do wieku i poziomu kwalifikacji, możliwości korzystania z walidacji wyników uczenia się pozaformalnego i nieformalnego. Może to wymagać dalszych wspólnych działań podmiotów oferujących kształcenie pozaformalne, organów publicznych i innych zainteresowanych stron, np. w odniesieniu do takich kwestii jak finansowanie i walidacja.

1.3.

EKES wzywa do wsparcia wszystkich zainteresowanych podmiotów, w szczególności partnerów społecznych i innych organizacji społeczeństwa obywatelskiego, tak by mieli świadomość korzyści płynących z walidacji oraz mogli aktywnie uczestniczyć w opracowywaniu krajowych ram kwalifikacji oraz określaniu kwalifikacji zawodowych.

1.4.

Konieczne jest, by zapewnić obywatelom odpowiednie informacje na temat korzyści, możliwości i mechanizmów walidacji kompetencji. EKES zaleca państwom członkowskim, by zadbały o rozwój instytucji oferujących takie wskazówki i porady oraz włączyły w te działania w szczególności służby zatrudnienia, a także ośrodki informacyjne dla młodzieży, instytucje edukacyjne, pracodawców, organizacje branżowe, ośrodki doradztwa zawodowego, organizacje młodzieżowe, organizacje kobiet, organizacje wspierające migrantów i osoby niepełnosprawne oraz władze publiczne.

1.5.

Podstawowym warunkiem jest istnienie wysokiej jakości ram prawnych na szczeblu krajowym zapewniających równoważność dyplomów uzyskanych w ramach edukacji formalnej oraz uczenia się pozaformalnego i nieformalnego. To z kolei stawia wysokie wymogi co do jakości procesów walidacji, których spełnianie należy wspierać także finansowo, np. z Europejskiego Funduszu Społecznego.

1.6.

EKES wzywa instytucje oświatowe, zwłaszcza średnie i wyższe szkoły zawodowe oraz uniwersytety, by bardziej promowały walidację umiejętności i wiedzy nabytych w sposób pozaformalny. W tym zakresie istnieje w UE wiele przykładów dobrych praktyk, które trzeba rozpowszechniać.

1.7.

EKES jest przekonany, że negocjacje zbiorowe i dialog społeczny między związkami zawodowymi a pracodawcami mogą odgrywać ważną rolę w procesie walidacji kształcenia pozaformalnego oraz uczenia się przez całe życie. W ten sposób należy dążyć do walidacji uczenia się pozaformalnego jako ważnego przyczynku do debaty na temat zatrudnialności i instrumentów ją zwiększających.

1.8.

W kontekście wysokiego bezrobocia młodzieży należy wspierać możliwości współpracy między publicznymi i prywatnymi agencjami zatrudnienia, organizacjami wolontariackimi (zwłaszcza młodzieżowymi) i pracodawcami. Może to posłużyć do wyeksponowania znaczenia i wartości kształcenia pozaformalnego i uczenia się nieformalnego w organizacjach wolontariackich i podnoszenia wiedzy na ten temat oraz jednocześnie wzmocnić wzajemne zaufanie.

1.9.

Należy zatem promować rozwój i wykorzystanie narzędzi samooceny, które pomagają jednostce w ustaleniu i opisaniu efektów uczenia się na podstawie doświadczeń w organizacjach społeczeństwa obywatelskiego. EKES poparł już stworzenie europejskiego paszportu umiejętności, a później także instrumentu Europass Experience. Dlatego też ubolewa nad tym, że Komisja Europejska zawiesiła prace przygotowawcze dotyczące Europass Experience, i wzywa Komisję do wznowienia działań i skutecznego doprowadzenia tego przedsięwzięcia do końca.

2.1.

EKES uważa, że mimo obecnej niekorzystnej sytuacji gospodarczej i społecznej w wielu państwach członkowskich UE, w których nawet zdobycie formalnego wykształcenia nie jest gwarancją powodzenia na rynku pracy, UE nie może nie doceniać ukrytego bogactwa, jakim są doświadczenia i umiejętności nabywane w sposób pozaformalny czy nieformalny.

2.2.

Walidacja tak zdobytego doświadczenia i umiejętności może stworzyć możliwości zwłaszcza dla niektórych grup znajdujących się w trudniejszym położeniu (kobiet, migrantów, młodych i starszych pracowników). Nie należy jednak wzbudzać złudnej nadziei, że możliwe będzie szybkie wykorzystanie tych umiejętności na rynku pracy. Potrzebna jest bowiem polityka gospodarcza i społeczna bardziej nastawiona na inwestycje, tworzenie miejsc pracy dobrej jakości oraz ograniczenie ubóstwa i ryzyka wykluczenia społecznego. Polityka ta musi również zapewniać wytyczne i wsparcie dla wzmacniania systemu kształcenia, szkolenia i przekwalifikowywania się.

2.3.

EKES bazuje na ważnym dokumencie, jakim jest zalecenie Rady z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie walidacji uczenia się pozaformalnego i nieformalnego (1). W zaleceniu tym podkreślono, że „walidacja efektów uczenia się, a mianowicie wiedzy, umiejętności i kompetencji, uzyskanych w wyniku uczenia się pozaformalnego i nieformalnego może odegrać ważną rolę w zwiększaniu zatrudnialności i mobilności oraz w motywowaniu do uczenia się przez całe życie, zwłaszcza wśród osób defaworyzowanych pod względem społeczno-ekonomicznym lub osób nisko wykwalifikowanych. […] Walidacja odpowiedniej wiedzy, umiejętności i kompetencji może okazać się jeszcze cenniejsza dla poprawy funkcjonowania rynku pracy, propagowania mobilności oraz zwiększania konkurencyjności i wzrostu gospodarczego”.

2.4.

Głównymi zainteresowanymi stronami, które odgrywają istotną rolę w zapewnianiu możliwości uczenia się pozaformalnego i nieformalnego oraz w ewentualnie następującym później procesie walidacji, są według Rady organizacje pracodawców, indywidualni pracodawcy, związki zawodowe, izby przemysłowe, handlowe i rzemieślnicze, krajowe podmioty uczestniczące w procesie walidacji kwalifikacji zawodowych oraz w ocenie i poświadczaniu efektów uczenia się, służby zatrudnienia, organizacje młodzieżowe, osoby pracujące z młodzieżą, organizatorzy kształcenia i szkolenia oraz organizacje społeczeństwa obywatelskiego.

2.5.

Zgodnie z zaleceniem Rady z 2012 r. państwa członkowskie są zobowiązane wprowadzić najpóźniej do 2018 r. – stosownie do krajowych uwarunkowań i krajowej specyfiki oraz w stopniu, w jakim uznają to za właściwe – rozwiązania dotyczące walidacji uczenia się pozaformalnego i nieformalnego, które pozwolą osobom indywidualnym:

2.6.

Zgodnie z zaleceniem Rady należy „w rozwiązaniach dotyczących walidacji uczenia się pozaformalnego i nieformalnego uwzględnić w stosownym przypadku przedstawione poniżej elementy, umożliwiając osobom indywidualnym korzystanie z nich – zależnie od potrzeb – osobno lub łącznie:

2.7.

EKES już nieraz podkreślał korzyści płynące z kształcenia pozaformalnego i znaczenie jego uznawania. W niniejszej opinii zaś po raz pierwszy zajmuje się tą kwestią w sposób całościowy. Jego celem jest tu podsumowanie poglądów przedstawicieli pracodawców, pracowników i innych organizacji społeczeństwa obywatelskiego, jeśli chodzi o praktyczne procedury walidacji, oraz zaproponowanie praktycznych rozwiązań zgodnych z ich punktem widzenia.

3.1.

Spadek wyspecjalizowanej produkcji opartej na rzemiośle, zmiana technologii oraz rozrost sektora usług oznaczają, że pracodawcy w XXI wieku kładą większy nacisk na „osobowość” pracowników lub umiejętności „przekrojowe” czy „transferowalne”. Coraz większego znaczenia nabiera uczenie się przez całe życie oraz walidacja uzyskanych w ten sposób, poza ramami edukacji szkolnej, umiejętności i wiedzy.

3.2.

W 2012 r. Uniwersytet w Bath oraz GHK Consulting opracowały na zlecenie Europejskiego Forum Młodzieży analizę dotyczącą tego, jak uczenie się pozaformalne w organizacjach młodzieżowych wpływa na szanse zatrudnienia młodych ludzi (3). Organizacje młodzieżowe są istotnymi podmiotami oferującymi kształcenie pozaformalne. Tego rodzaju kształcenie w organizacjach młodzieżowych nie ma na celu wyłącznie zwiększania szans zatrudnienia, mimo to umiejętności, które zostały zdobyte w ten sposób, mogą przyczynić się do zwiększenia tych szans, i tego właśnie dotyczyła wspomniana analiza.

3.3.

Badanie to pozwoliło wysnuć ogólny wniosek, że umiejętności, których wymagają pracodawcy, wyraźnie pokrywają się z umiejętnościami, które rozwija się w sektorze uczenia się pozaformalnego. Pięć z sześciu najczęściej poszukiwanych umiejętności miękkich to umiejętności, które w większym lub mniejszym stopniu rozwijają organizacje młodzieżowe – wyjątkiem są umiejętności matematyczne. Umiejętności miękkie, których pracodawcy najczęściej wymagają, obejmują: umiejętności komunikacyjne, umiejętności organizacyjne i w zakresie planowania, zdolność podejmowania decyzji, zdolność pracy zespołowej, niezawodność/samodzielność oraz umiejętności matematyczne. Te umiejętności miękkie uważane są za kluczowe dla skutecznego wykonywania pracy. Ma tu także miejsce rozwój pewnych cech osobowościowych, takich jak motywacja osobista, inicjatywa oraz kreatywność, czyli cech wiążących się z niezawodnością/samodzielnością oraz przedsiębiorczością.

3.4.

Uczenie się pozaformalne i nieformalne dotyczy wszystkich obywateli w procesie uczenia się przez całe życie. Na przykład wiele kobiet (i mężczyzn), zarządzając sprawami rodzinnymi, rozwija umiejętności, które można wykorzystać także w miejscu pracy, zwłaszcza w dziedzinie usług społecznych. Gdy muszą zmienić pracę w wyniku zwolnienia lub z uwagi na sytuację rodzinną, mogą wykorzystać tę wiedzę, by znaleźć nową pracę, albo – w przypadku kobiet migrantek – znaleźć pierwszą pracę. EKES już wcześniej apelował do państw członkowskich (4) o „przyspieszenie procesu uznawania kwalifikacji i umiejętności nabytych za granicą, aby umożliwić kobietom znalezienie pracy odpowiadającej ich kompetencjom i aspiracjom; […] uznanie, że praca w niektórych sektorach (sprzątanie, opieka nad dziećmi i osobami starszymi, hotelarstwo i gastronomia, rolnictwo itd.) może oznaczać nowe możliwości dla imigrantek o niższych kwalifikacjach, pod warunkiem że w sektorach tych zostanie wykorzeniona praca na czarno, że uzyskają one odpowiedni status zawodowy i odpowiednią rangę oraz że kobiety zostaną odpowiednio przeszkolone do wykonywania tych prac i będą mogły czynić postępy w karierze zawodowej”. Partnerów społecznych EKES wezwał do tego, by „ułatwili uznawanie kwalifikacji migrujących kobiet w układach zbiorowych”.

3.5.

Zwrócenie większej uwagi na wyniki uczenia się jest ważne dla powodzenia walidacji uczenia się pozaformalnego i nieformalnego. Jest to od 2004 r. systematycznie wyraźnie promowane w programie politycznym UE w dziedzinie kształcenia, szkolenia i zatrudnienia. Nowa analiza CEDEFOP-u (opracowana na podstawie badań przeprowadzonych w latach 2013–2015) pokazuje, że w całej Europie w coraz większym stopniu kładzie się nacisk na wyniki nauczania – na przykład podczas opracowywania krajowych ram kwalifikacji, definiowania i opisywania kwalifikacji zawodowych, wykorzystywania efektów kształcenia w programach nauczania czy procedurach oceny oraz przyjmowania tych wyników za punkty odniesienia w walidacji. Powinno to przynieść wzrost przejrzystości, adekwatności i jakości oraz zwiększyć otwartość na uczenie się pozaformalne i nieformalne. Na poziomie praktycznym ważne jest, że pozwoli to określić jasne cele dla uczniów i studentów – będzie to działało motywująco, umożliwi elastyczność programów nauczania i skieruje uwagę na ocenę wyników. Jednocześnie, w celu osiągnięcia wysokiej jakości wyników edukacji trzeba też ulepszać metody i same procesy nauczania i uczenia się.

3.6.

Wynika z tego, że należy położyć nacisk na ocenę i dokumentowanie wyników uczenia się pozaformalnego w sposób zrozumiały dla wszystkich zainteresowanych stron, a w szczególności pracodawców i instytucji edukacyjnych. Wyniki te mogą następnie, jeśli dana osoba jest tym zainteresowana i jeśli stworzone zostały odpowiednie warunki, zostać uznane jako standardowe kwalifikacje zawodowe, równoważne tym uzyskiwanym w ramach programów edukacji formalnej.

4.1.1.

Państwa członkowskie powinny w ramach procesu walidacji zapewnić, aby osoby indywidualne i organizacje miały dostęp do informacji i doradztwa na temat korzyści i możliwości związanych z walidacją oraz na temat stosownych procedur, a także aby walidacja uczenia się pozaformalnego i nieformalnego została podparta odpowiednim doradztwem i poradnictwem oraz aby była łatwo dostępna.

4.1.2.

Systemy walidacji uczenia się pozaformalnego i nieformalnego powinny zostać określone w odpowiedni sposób i przy uwzględnieniu krajowych, regionalnych, lokalnych oraz sektorowych potrzeb i cech.

4.1.3.

Trzeba zapewnić możliwość uczestnictwa osób w różnym wieku i o różnym poziomie kwalifikacji. Może to wymagać dalszych wspólnych działań sektora organizacji niekomercyjnych, organów publicznych i innych zainteresowanych stron, np. w odniesieniu do takich kwestii jak finansowanie i walidacja.

4.1.4.

Obywatele powinni być informowani o dalszych korzyściach płynących z regularnego uczestniczenia w działalności organizacji wolontariackich. Nawet krótkotrwały udział w takich działaniach może mieć znaczący wpływ na rozwój umiejętności i poprawić szanse na rynku pracy.

4.1.5.

Konieczne jest, by zwracać się do obywateli w sposób skoordynowany i zapewniać im odpowiednie informacje na temat korzyści, możliwości i mechanizmów walidacji umiejętności. Komitet zaleca państwom członkowskim, by poszerzyły grupę instytucji oferujących takie wskazówki i porady, oraz włączyły w te działania w szczególności służby zatrudnienia, a także ośrodki informacyjne dla młodzieży, instytucje oświatowe, pracodawców, organizacje branżowe, ośrodki doradztwa zawodowego, organizacje wolontariackie, organizacje młodzieżowe i władze publiczne.

4.1.6.

Doradztwo w procesie walidacji kompetencji ma zasadnicze znaczenie i jest użyteczne szczególnie dla młodych ludzi, i to na wszystkich etapach – od zidentyfikowania kompetencji aż po ich poświadczanie. Powinno:

4.2.1.

Według Rady „państwa członkowskie powinny wspierać koordynację oraz zaangażowanie wszystkich zainteresowanych stron w ramach opracowywania oraz wdrażania elementów i zasad walidacji. Aby zwiększyć uczestnictwo w tym procesie:

4.2.2.

EKES sądzi w związku z tym, że ważne jest wspieranie wszystkich zainteresowanych podmiotów, w szczególności partnerów społecznych i innych organizacji społeczeństwa obywatelskiego, tak by mieli świadomość korzyści płynących z walidacji oraz mogli aktywnie uczestniczyć w opracowywaniu krajowych ram kwalifikacji oraz określaniu kwalifikacji zawodowych. Bardzo trudne może się okazać osiągnięcie rzeczywistej zmiany nastawienia zainteresowanych stron, zwłaszcza w tych państwach członkowskich, które nie uważają tej dziedziny za priorytet, lub jeśli dostęp do walidacji uczenia się pozaformalnego i nieformalnego nie jest faktycznie wspierany na szczeblu krajowym. Użyteczne byłoby zapewnienie platformy czy wsparcia dla tych, którzy już osiągnęli postęp w tej dziedzinie (np. w ramach projektów pilotażowych), jeśli chodzi o ich wysiłki na poziomie krajowym.

4.3.1.

Państwa członkowskie powinny umożliwić zainteresowanym osobom uzyskanie pełnych kwalifikacji lub w stosownych przypadkach częściowych kwalifikacji na podstawie potwierdzonych walidacją doświadczeń zdobytych w ramach uczenia się pozaformalnego i nieformalnego. Powinny dbać o to, by procedury walidacji były połączone z krajowymi ramami kwalifikacji, zgodne z europejskimi ramami kwalifikacji, i by zapewniona została synergia między systemami walidacji oraz systemami punktów, które obowiązują w systemach formalnego kształcenia i szkolenia, takich jak ECTS i ECVET.

4.3.2.

W opracowywaniu krajowych systemów kwalifikacji powinni w jak największym zakresie uczestniczyć zwłaszcza partnerzy społeczni oraz inne organizacje zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego (i trzeba ich do tego odpowiednio zachęcać). Doświadczenia niektórych państw członkowskich pokazują, że w celu wdrożenia procedur walidacji na poziomie sektorowym należałoby stworzyć komitety i wydziały ds. umiejętności sektorowych oraz zapewnić im odpowiedni personel. W zidentyfikowanych dziedzinach można następnie w stosowny sposób opracowywać krajowe normy dla poszczególnych zawodów i kwalifikacji zawodowych.

4.4.1.

Państwa członkowskie powinny zagwarantować przejrzyste środki zapewniania jakości, zgodne z obowiązującymi ramami zapewniania jakości, ponieważ takie działania wspierają niezawodne, aktualne i wiarygodne metody i narzędzia oceny. Chodzi tu przede wszystkim o odpowiednie przepisy prawne – ramy regulacyjne dotyczące walidacji i gwarancji dotyczących wydawania poświadczeń zgodnie z krajowymi ramami kwalifikacji opartymi na europejskich ramach kwalifikacji.

4.4.2.

Zdaniem EKES-u oznacza to konieczność zapewnienia równoważności świadectw uzyskiwanych w ramach edukacji formalnej oraz kształcenia się pozaformalnego i uczenia się nieformalnego. To z kolei stawia wysokie wymogi co do jakości procesów walidacji, których spełnianie należy wspierać także finansowo, np. z Europejskiego Funduszu Społecznego.

4.5.1.

Kluczową rolę w procesie walidacji odgrywają instytucje oświatowe. Rada zaleca, by organizatorzy kształcenia i szkolenia ułatwiali dostęp do formalnego kształcenia i szkolenia na podstawie efektów uczenia się uzyskanych w kontekście pozaformalnym i nieformalnym, a w stosownych przypadkach i w miarę możliwości przyznawali odpowiednie zwolnienia lub punkty za stosowne efekty uczenia się uzyskane w takim kontekście.

4.5.2.

EKES apeluje do środowisk uniwersyteckich, by bardziej wspierały walidację umiejętności i wiedzy nabytych w sposób pozaformalny. Przykładem może tu być Irlandia. Irlandzka krajowa strategia dotycząca szkolnictwa wyższego do 2030 r. propaguje obywatelską misję szkolnictwa wyższego oraz jego zaangażowanie na rzecz szerszych kręgów społeczeństwa jako jedną z trzech powiązanych ze sobą kluczowych funkcji szkolnictwa wyższego. Definiuje się to zaangażowanie jako współpracę z przedsiębiorstwami i przemysłem, zaangażowanie w obywatelskie sprawy społeczności, w politykę publiczną i praktyki z tego zakresu, w życie artystyczne, kulturalne i sportowe oraz w interakcje z innymi instytucjami edukacyjnymi w danej wspólnocie i danym regionie, a ponadto obejmuje to kładzenie coraz większego nacisku na zaangażowanie międzynarodowe (5).

4.5.3.

Jednak nie tylko środowiska uniwersyteckie mogą uznawać wyniki uczenia się pozaformalnego i nieformalnego. Przykładowo w Malcie świadectwo i profil szkół szkolnictwa średniego przedstawione w wrześniu 2010 r. uznają wszystkie formy uczenia się w ciągu pięciu lat szkoły średniej. Punkty otrzymuje się zarówno w ramach edukacji formalnej, jak i pozaformalnej, co zachęca uczniów do kontynuowania nauki na coraz wyższych etapach.

4.6.1.

W zaleceniu Rady podkreślono znaczenie wdrożenia walidacji w miejscu pracy oraz zaleca się, by „państwa członkowskie działały na rzecz uczestnictwa wszystkich zainteresowanych stron, takich jak pracodawcy, związki zawodowe, izby handlowe, przemysłowe i rzemieślnicze czy krajowe podmioty uczestniczące w procesie uznawania kwalifikacji zawodowych. Pracodawcy powinni też propagować i ułatwiać identyfikację i dokumentację efektów uczenia się uzyskanych w ramach pracy”.

4.6.2.

Walidacja uczenia się pozaformalnego i nieformalnego może być elementem układów zbiorowych (jak np. w Niderlandach), co stanowi doskonały przykład udostępniania procesu walidacji pracownikom, i przyczynia się do efektywnego zarządzania zasobami ludzkimi w przedsiębiorstwach. Pracodawcy powinni być aktywnie włączeni w ocenę wiedzy, umiejętności i kompetencji, zarówno w miejscu pracy, jak i podczas kształtowania procesów kształcenia i szkolenia, co zwiększy wartość walidacji i wzmocni zaufanie do niej.

4.6.3.

Negocjacje zbiorowe i dialog społeczny między związkami zawodowymi a pracodawcami mogą odgrywać ważną rolę w procesie walidacji kształcenia pozaformalnego oraz uczenia się przez całe życie. Konkretnym przykładem na poziomie europejskim jest Europejska Federacja Pracowników Sektora Metalowego (EMF), która pracuje nad walidacją uczenia się pozaformalnego postrzeganą jako ważny przyczynek do debaty na temat zatrudnialności i instrumentów ją zwiększających.

4.6.4.

W niektórych państwach działacze związkowi zaczynają odgrywać także nową rolę, udzielając w godzinach pracy porad i negocjując z pracodawcami w sprawie swobodnego dostępu do możliwości edukacyjnych w miejscu pracy. W Austrii, Danii, Finlandii, Norwegii, Szwecji i Zjednoczonym Królestwie związkowcy działają jako ambasadorzy edukacji – wspierają pracowników w dalszym uczeniu się i uzupełnianiu luk w umiejętnościach oraz doradzają przedsiębiorstwom co do potrzeb edukacyjnych (6).

4.6.5.

Ponieważ pracodawcy, zatrudniając nowych młodych pracowników o małym doświadczeniu zawodowym lub bez doświadczenia, wysoko cenią sobie, jeśli ci młodzi ludzie byli zaangażowani w działalność organizacji młodzieżowych, należy wspierać to zaangażowanie jako jeden z czynników, które pomagają młodym ludziom w przechodzeniu z etapu nauki szkolnej do etapu pracy (7).

4.6.6.

Ponadto wszystkim osobom zainteresowanym walidacją należy zapewnić lepsze doradztwo i coaching, aby ubiegając się o pracę, były w stanie skutecznie prezentować swe umiejętności i kompetencje zdobyte w sposób nieformalny czy pozaformalny i lepiej rozumiały, jak można wykorzystywać te umiejętności w miejscu pracy i jak pomagają one w wykonywaniu konkretnych zadań związanych z pracą. Jest to proces, w którym swój wkład mogą wnosić profesjonalni doradcy zawodowi, doradcy w szkołach i na uniwersytetach, sektor młodzieżowy oraz urzędy pracy, a także pracodawcy i organizacje międzynarodowe. W tym kontekście pomocne dla młodych ludzie mogłoby być także udostępnianie im informacji i użytecznych wskazówek.

4.7.1.

Rada w swoim zaleceniu wskazuje na znaczenie aktywnego włączenia sektora wolontariatu do procesów walidacji. Organizacje młodzieżowe oraz organizacje społeczeństwa obywatelskiego powinny propagować i ułatwiać identyfikację i dokumentację efektów uczenia się uzyskanych w pracy lub poprzez wolontariat, korzystając z odpowiednich unijnych narzędzi uznawania służących zapewnieniu przejrzystości, takich jak narzędzia opracowane w związku z ramami Europass i dokumentem Youthpass”.

4.7.2.

Obywatele powinni być bardziej świadomi tego, jaką wagę pracodawcy przykładają do umiejętności i kompetencji kształtowanych w sposób pozaformalny i nieformalny, na przykład w ramach w wolontariatu. Dotyczy to zwłaszcza osób o niższym poziomie wykształcenia, które często są mniej świadome wartości tego rodzaju działań dla pracodawców i są słabiej przeszkolone, jeśli chodzi o sposoby prezentacji tych umiejętności.

4.7.3.

W kontekście wysokiego bezrobocia młodzieży należy wspierać możliwości współpracy między publicznymi i prywatnymi agencjami zatrudnienia, organizacjami wolontariackimi (zwłaszcza młodzieżowymi) i pracodawcami. Może to posłużyć do wyeksponowania znaczenia i wartości kształcenia pozaformalnego w organizacjach wolontariackich i podnoszenia wiedzy na ten temat oraz jednocześnie wzmocnić wzajemne zaufanie.

4.7.4.

Należy wspierać opracowywanie planów oceny i szkolenia w ramach organizacji wolontariackich, ponieważ ich istnienie jest powiązane z wyższym deklarowanym poziomem rozwoju umiejętności. W tym kontekście należy również przypomnieć, że działalność organizacji wolontariackich jest bardzo zróżnicowana, a zatem bardzo różne są też kryteria, według których organizacje młodzieżowe oceniają umiejętności rozwijane w ramach ich działalności. W związku z tym trzeba w sektorze wolontariatu promować większą spójność w zakresie terminologii i metod oceny. Ujednolicenie kryteriów mogłoby przyczynić się np. do tego, że większa liczba wolontariuszy będzie świadomych tego, jakie umiejętności rozwijają poprzez w udział w wolontariackich działaniach na rzecz społeczeństwa.

4.8.1.

W zaleceniu Rady położono nacisk na wspólne europejskie narzędzia walidacji służące zapewnieniu przejrzystości, jakimi są ramy Europass i Youthpass. „Państwa członkowskie powinny zapewnić synergię między rozwiązaniami dotyczącymi walidacji a systemami osiągnięć stosowanymi w formalnym systemie kształcenia i szkolenia, np. systemami ECTS i ECVET”.

4.8.2.

Wiedza i umiejętności zdobyte w ramach udziału w działalności organizacji społeczeństwa obywatelskiego mają wartość także na rynku pracy, ale często nie są udokumentowane i dostatecznie uwidocznione. Należy zatem promować rozwój i wykorzystanie narzędzi samooceny, które pomagają jednostce w ustaleniu i opisaniu efektów uczenia się na podstawie doświadczeń w organizacjach społeczeństwa obywatelskiego. Na przykład stworzenie osobistego portfolio kompetencji może stanowić wartość dodaną dla poszczególnych osób, które chcą kontynuować edukację lub realizować swe aspiracje zawodowe.

4.8.3.

Świadectwa i portfolia są ważnym elementem walidacji nabytych w pozaformalny sposób umiejętności i kwalifikacji. Organizatorzy kształcenia pozaformalnego powinni starać się zapewniać świadectwa lub dokumenty szczegółowo opisujące charakter i wyniki udziału w działaniach edukacyjnych oraz powinni informować obywateli o ich wartości. Chodzi tu raczej o edukacyjny wymiar tych dokumentów (lepsze poinformowanie ludzi o umiejętnościach i kompetencjach, które zdobyli w organizacjach społeczeństwa obywatelskiego, a także o tym, jak wykorzystać te umiejętności podczas poszukiwania pracy czy dalszego kształcenia) niż o to, by były poświadczeniem osiągnięć.

4.8.4.

EKES poparł już stworzenie europejskiego paszportu umiejętności, a później także instrumentu Europass Experience. Dlatego jest zawiedziony tym, że Komisja Europejska wstrzymała realizację tej inicjatywy.

15.1.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 13/57

Sprawozdawca:

Dorthe ANDERSEN

1.1.

Kryzys ciężko doświadczył młodych Europejczyków w wielu państwach członkowskich, prowadząc do ogromnych kosztów w wymiarze ludzkim, społecznym i ekonomicznym; wyższe bezrobocie młodzieży nie jest jednak niczym nowym i wskazuje na pewne problemy strukturalne, które utrudniają przejście od kształcenia do zatrudnienia.

1.2.

Dobrze funkcjonujące systemy kształcenia i szkolenia zawodowego oparte na szkoleniu dualnym mogą pomóc młodym ludziom – także tym pochodzącym ze środowisk w niekorzystnej sytuacji – w łagodniejszym przejściu od etapu edukacji do zatrudnienia.

1.3.

EKES podkreśla, że nie istnieje jeden najlepszy model kształcenia dualnego. Chodzi raczej o to, by promować wysokiej jakości systemy dualne, które faktycznie się sprawdzają.

1.4.1.

EKES uważa, że potrzebne jest ogólnoeuropejskie narzędzie kontroli jakości, które oceniałoby postęp i skutki reform przeprowadzanych przez państwa członkowskie w celu usprawnienia systemów kształcenia i szkolenia zawodowego oraz systemów dualnych.

1.4.2.

EKES zaleca, aby Komisja – we współpracy z właściwymi partnerami – opracowała narzędzia do monitorowania i gromadzenia danych, oceniła praktyki sprawdzające się w państwach członkowskich oraz określiła główne elementy dobrze funkcjonujących systemów dualnych. Celem jest zbadanie i ocenienie skutecznych praktyk, zagwarantowanie jakości systemów szkolenia i podkreślenie korelacji pomiędzy szkoleniem dualnym a zatrudnieniem.

1.4.3.

Wysokiej jakości kwalifikacje i umiejętności zawodowe odpowiadające potrzebom rynku pracy będą także w przyszłości stanowić zasadniczy człon rynków pracy i europejskiej konkurencyjności. Toteż EKES proponuje zdefiniowanie europejskich celów dotyczących kształcenia i szkolenia zawodowego oraz systemu dualnego, aby cele te mogły posłużyć jako droga do lepszych perspektyw w dziedzinie zatrudnienia ludzi młodych. Mogłoby to stanowić część odnowionej strategii „Europa 2020” i dlatego EKES zwraca się do Komisji o zbadanie możliwych opcji.

1.4.4.

EKES uważa, że unijny cel w zakresie kształcenia i szkolenia zawodowego i zestawianie danych mogą pomóc państwom członkowskim dalej podnosić poziom kształcenia i zagwarantować, by młodzi ludzie wynosili pozytywne doświadczenia z systemu edukacji i kończyli szkoły, posiadając umiejętności potrzebne na rynku pracy.

1.5.1.

EKES zaleca państwom członkowskim, które nie posiadają dobrze funkcjonujących systemów dualnych, aby przeanalizowały nakłady związane z utworzeniem takich systemów, porównując je z kosztami i korzyściami w dziedzinie konkurencyjności przedsiębiorstw i w dziedzinie możliwości zatrudnienia młodych osób.

1.5.2.

EKES podkreśla znaczenie partnerstwa między szkołami, ośrodkami szkoleniowymi, związkami zawodowymi i kręgami biznesowymi. Partnerzy społeczni odgrywają decydującą rolę na wszystkich etapach dobrze funkcjonujących systemów dualnych (na etapie planowania, realizacji, monitorowania, oceny itd.). Skutecznym instrumentem zwiększania atrakcyjności i poprawy jakości systemów dualnych może być umocnienie i lepsze wykorzystanie dialogu społecznego na wszystkich poziomach.

1.5.3.

EKES wzywa państwa członkowskie do wprowadzenia lub systematycznego weryfikowania systemów rozwoju zawodowego nauczycieli, mentorów i instruktorów zajmujących się kształceniem i szkoleniem zawodowym – zwłaszcza instruktorów w przedsiębiorstwach, gdyż to od nich w znacznej mierze zależy doskonalenie funkcjonowania systemów kształcenia i szkolenia zawodowego.

1.5.4.

EKES podkreśla znaczenie pracodawców i jest przekonany, że pracodawcy – w tym MŚP – bardziej zaangażują się w systemy przyuczania do zawodu, jeżeli systemy te faktycznie będą wychodzić naprzeciw ich potrzebom i jeżeli zostaną zapewnione dobre powiązania ze szkołami. W nadchodzących latach należy skoncentrować się na wdrożeniu systemów dualnych umożliwiających pracodawcom opłacalne zaangażowanie i większy współudział.

1.5.5.

EKES zaleca europejskim partnerom społecznym, aby kontynuowali prace w tej dziedzinie, traktując je jako element swojego własnego programu działań.

2.1.

Kryzys gospodarczy w Europie szczególnie uderzył w młode pokolenie. Bez pracy pozostaje 4,5 mln młodych osób w wieku poniżej 25 roku życia (1), chociaż dla niektórych państw UE wysokie bezrobocie młodzieży nie jest niczym nowym – kryzys je tylko spotęgował. Stopa bezrobocia młodzieży w UE wynosi ponad dwa razy tyle, ile stopa bezrobocia dorosłych: 20,9 % w stosunku do 9,8 %. Około 7 mln młodych Europejczyków nie pracuje, nie kształci się ani nie szkoli (tzw. młodzież NEET) (2). Przy raczej słabych krótkoterminowych perspektywach gospodarczych bezrobocie młodzieży osiągnęło w niektórych państwach członkowskich skrajnie wysoki poziom, co powoduje ogromne koszty w wymiarze ludzkim, społecznym i ekonomicznym.

2.2.

Przed kryzysem bezrobocie młodzieży również było na wyższym poziomie niż bezrobocie dorosłych. Wskazuje to na strukturalny problem z zapewnieniem bliższych powiązań między systemami kształcenia i szkolenia a rynkami pracy. Kolejnym argumentem przemawiającym za tym twierdzeniem jest fakt, że w wielu krajach, mimo wysokiego bezrobocia młodzieży, pracodawcy i tak mają problem ze znalezieniem pracowników posiadających odpowiednie umiejętności.

2.3.

Sytuacja ta wymaga nowego podejścia, które poprawi fundamenty dla zatrudnienia i wzrostu gospodarczego poprzez rozwijanie wysokiej jakości umiejętności i kwalifikacji zawodowych, odpowiadających potrzebom rynku pracy, oraz poprzez dobrze funkcjonujące rynki pracy.

2.4.

Jeśli chodzi o doświadczenia z wprowadzaniem młodych ludzi na rynek pracy, poszczególne państwa członkowskie UE znacznie się między sobą różnią.

2.5.

W wielu krajach większość pracowników sektora prywatnego to osoby z wykształceniem zawodowym, znaczny ich odsetek zatrudniony jest także w niektórych częściach sektora publicznego. Obecnie około połowa uczniów szkół średnich II stopnia w całej Europie jest objęta programem kształcenia i szkolenia zawodowego i około jedna czwarta z nich korzysta z łączonych programów obejmujących zarówno naukę w szkole, jak i uczenie się poprzez praktykę w miejscu pracy (3). Jednak najważniejsze wyzwania to uatrakcyjnienie oferty kształcenia i szkolenia zawodowego poprzez podniesienie jej jakości i dopasowanie jej do potrzeb rynku pracy.

2.6.

W licznych opiniach (4) EKES podkreślał znaczenie stworzenia odpowiednich warunków dla młodzieży, aby przez zapewnienie możliwości korzystania z różnych form szkolenia dualnego w ramach wysokiej jakości kształcenia i szkolenia zawodowego (VET) ułatwić młodym ludziom przejście od kształcenia do zatrudnienia.

2.7.

EKES uważa, że ważne jest utrzymanie dynamiki i zadbanie o to, by poszczególne państwa członkowskie we współpracy z partnerami społecznymi dostosowały swe systemy kształcenia i szkolenia zawodowego poprzez włączenie do nich elementów systemów dualnych.

3.1.

Niniejsza opinia koncentruje się na zagadnieniu systemów dualnych w kształceniu i szkoleniu zawodowym. Szkolenie dualne jest ogólnym pojęciem obejmującym różne modele krajowe. Według Europejskiego Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego (Cedefop) system dualny to takie kształcenie lub szkolenie, które łączy okresy nauki w szkole lub ośrodku szkoleniowym oraz w miejscu pracy. Dualność odnosi się z jednej strony do modeli uczenia się (w szkołach lub ośrodkach kształcenia i szkolenia zawodowego oraz w firmach szkolących, na których spoczywa część obowiązków w zakresie zapewnienia szkoleń teoretycznych i praktycznych), a z drugiej strony do dwóch typów podmiotów zapewniających szkolenie (podmioty publiczne i prywatne).

3.2.

We wszystkich państwach członkowskich istnieją systemy, które uwzględniają aspekt szkolenia w miejscu pracy, ale ich jakość, wyniki i upowszechnienie różnią się (5). Dla przykładu: Jak dużo czasu przeznacza się na naukę w miejscu pracy? Czy podpisuje się umowę między uczniem i pracodawcą? Czy uczeń dostaje jakieś wynagrodzenie? Jaka jest rola partnerów społecznych?

3.3.

Nie istnieje jedyny albo najlepszy model systemu dualnego; tworzenie takiego systemu często zależy od wielu czynników gospodarczych i społecznych.

3.4.

Obecnie istnieją trzy dominujące modele kształcenia i szkolenia zawodowego:

3.5.

Hasłem przewodnim są bliskie powiązania z miejscem pracy oraz synergie, jakie należy budować między uczniem, podstawami teoretycznymi oraz praktycznym uczeniem się i rozwojem w miejscu pracy.

4.1.

W dniach 27–28 czerwca 2013 r. (6) Rada Europejska uzgodniła nową strategię na rzecz zwalczania bezrobocia osób młodych, w tym cel polegający na wspieraniu „wysokiej jakości przyuczania do zawodu i uczenia się poprzez praktykę”. 22 państwa członkowskie otrzymały zalecenia dla poszczególnych krajów dotyczące dostosowania ich systemów kształcenia i szkolenia zawodowego. Chodzi o to, by położyć większy nacisk na komponenty szkolenia związane z uczeniem się ludzi młodych poprzez praktykę w miejscu pracy oraz na wysokiej jakości przyuczanie ich do zawodu.

4.2.

Na poziomie UE podjęto szereg działań. Na przykład przyjęto gwarancję dla młodzieży, przeznaczono środki z EFS na rozwój przyuczania do zawodu na poziomie krajowym, w tym na system dualny, jak również utworzono europejski sojusz na rzecz przygotowania zawodowego.

4.3.

W kontekście swych ram działań na rzecz zatrudnienia młodzieży (7) z czerwca 2013 r. europejscy partnerzy społeczni podkreślili także wartość modeli uczenia się poprzez praktykę w miejscu pracy, takich jak systemy dualne.

4.4.

W ramach przeglądu komunikatu z Brugii prezydencja łotewska poparła pięć celów. Pierwszym z tych celów będzie propagowanie uczenia się poprzez praktykę w miejscu pracy ze szczególnym uwzględnieniem szkolenia poprzez przyuczanie do zawodu (8).

5.1.

Analizy Cedefopu i Komisji Europejskiej wskazują przykładowo na pozytywną korelację między kształceniem i szkoleniem zawodowym opartym na systemach dualnych a zatrudnieniem młodych ludzi (9).

5.2.

Doświadczenie i liczby mówią same za siebie. Kraje z odpowiednimi i atrakcyjnymi systemami kształcenia i szkolenia zawodowego opartymi na szkoleniu dualnym osiągają lepsze wyniki, jeśli chodzi o wprowadzanie młodych ludzi na rynek pracy. Niektóre kraje, takie jak Austria, oferują także dobre przykłady szkoleń dla młodych ludzi znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, takie jak pomoc w wykonywaniu pracy czy też „siatki bezpieczeństwa” dla uczniów zawodu.

5.3.

Dobrze funkcjonujący system dualny to dla młodych ludzi okazja do zdobycia wstępnego doświadczenia zawodowego, które w efekcie zwiększa ich atrakcyjność dla przedsiębiorstw i przyszłych pracodawców. W Niemczech ponad 2/3 uczniów po przyuczeniu do zawodu pozostaje u tego samego pracodawcy (10). Dane z Danii (11) pokazują, że uczniowie, którzy ukończyli cykl kształcenia i szkolenia zawodowego, po zwolnieniu najszybciej znajdują nową pracę, a spora ich grupa zakłada własne firmy.

5.4.

Wiele młodych osób i rodziców nie postrzega jednak kształcenia i szkolenia zawodowego oraz przyuczenia do zawodu za równie atrakcyjne jak kształcenie akademickie lub uważa je za typową ścieżkę dla pracowników fizycznych. Często zapomina się przy tym o tzw. wiedzy konkurencyjnej, którą można zdobyć dzięki szkoleniu dualnemu. W ten sposób młodzi ludzie nie mają tylko jednej ścieżki kariery zawodowej, ale zdobywają wiedzę konkurencyjną, którą mogą stale rozwijać.

5.5.

Dlatego unijny cel dotyczący udziału uczniów w programach kształcenia i szkolenia zawodowego oraz w systemach dualnych powinien zostać ujęty w przeglądzie strategii „Europa 2020”. Tym sposobem bardziej zaakcentowano by istotną cechę systemów dualnych i przyuczania do zawodu, a mianowicie zwiększanie zdolności do zatrudnienia oraz włączenie społeczne. Tym sposobem bardziej zaakcentowano by istotną cechę systemów dualnych i przyuczania do zawodu, a mianowicie zwiększanie zdolności do zatrudnienia oraz włączenie społeczne.

5.6.

Jako że udowodniono, iż istnieje pozytywna korelacja pomiędzy tymi systemami szkolenia a zatrudnieniem, docelową wartość należy ustalić na wysokim poziomie i należy uwzględnić przy tym przyszłe zapotrzebowanie rynku pracy na wyszkolonych pracowników o średnich kwalifikacjach.

5.7.

Szkoły, ośrodki szkoleniowe i przedsiębiorstwa, partnerzy społeczni i politycy muszą podjąć wspólne wysiłki, aby poprawić wizerunek i zwiększyć atrakcyjność tego modelu. Szkoły i ośrodki szkoleniowe realizujące kształcenie i szkolenie zawodowe powinny lepiej dostosowywać się do zmieniających się potrzeb gospodarki i rynku pracy. Można zachęcać do konkursów umiejętności i stymulować wzory do naśladowania, promując w ten sposób umiejętności lub szkoły i inspirując młodzież. Dodatkowym sposobem na poprawę wizerunku tych systemów jest otwarcie możliwości kontynuacji nauki w szkołach wyższych, aby przyuczanie do zawodu nie było traktowane przez uczniów i rodziców jako ślepa uliczka edukacji. Ponadto warto by w większym stopniu objąć te systemy unijnymi programami mobilności takimi jak Erasmus+.

5.8.

Dobre poradnictwo oraz doradztwo zawodowe prowadzone na wczesnym etapie mają zasadnicze znaczenie dla lepszego zrozumienia i wizerunku systemów dualnych.

5.9.

Również nauczyciele odgrywają dużą rolę w poprawie wizerunku systemów dualnych i bezpośrednio oddziałują na to, jak młodzież postrzega kształcenie i szkolenie zawodowe. Jednocześnie bycie nauczycielem zawodu powinno być traktowane jako atrakcyjna propozycja. Aby tak było, nauczyciele kształcenia i szkolenia zawodowego powinni stale doskonalić swoje umiejętności zawodowe i dydaktyczne, dbając o współpracę między szkołami a przedsiębiorstwami. W ten sposób nauczyciele będą na bieżąco orientować się, jakie są aktualne wymogi pracodawców, nowe technologie i metody pracy.

5.10.

Podstawowym wymogiem dotyczącym zapewnienia jakości systemu dualnego powinno być zaangażowanie w tym systemie wykwalifikowanych i zmotywowanych pracowników, którzy pełniliby rolę dydaktyków lub rolę instruktorów w przedsiębiorstwie. Większy nacisk należy położyć na odpowiedzialność instruktorów w przedsiębiorstwach. Jakość uczenia się poprzez praktykę w miejscu pracy mógłby podnieść jaśniejszy i bardziej szczegółowy opis zdobywanych kompetencji.

6.1.

Przeprowadzono już wiele badań, które przykładowo wskazują na to, że dualne systemy Niemiec, Szwajcarii i Austrii dobrze funkcjonują i zapewniają młodym ludziom odpowiednie wyszkolenie i dobry start w życie zawodowe. Jednak nie można mówić o jedynym i najlepszym modelu. Chodzi raczej o to, by wskazać te struktury i praktyki, które faktycznie się sprawdzają.

6.2.

Bardziej przejrzyste informacje na temat motywacji, treści programów i wyników ułatwiłyby określenie kluczowych elementów dobrze funkcjonujących systemów dualnych. Większość państw członkowskich oraz Cedefop gromadzą dane dotyczące zdolności do zatrudnienia wśród absolwentów kursów kształcenia i szkolenia zawodowego. Dane te można by wykorzystać także do usprawnienia systemów – w tym systemu dualnego.

6.3.

Wskaźnik udziału w „uczeniu się poprzez praktykę w miejscu pracy” mógłby zostać wykorzystany jako zmienna w unijnym poziomie odniesienia, jeśli chodzi o zdolność do zatrudnienia. Europejski poziom odniesienia dla szkolenia dualnego mógłby podkreślać korelację pomiędzy takimi systemami szkolenia i zatrudnieniem młodych ludzi. Dane dla takiego poziomu odniesienia można by gromadzić co roku w ramach badania aktywności ekonomicznej ludności.

6.4.

We współpracy z Cedefop, Eurostat (Eurobarometr) mógłby przeprowadzać bardziej systematyczne badania dotyczące młodych osób kończących kształcenie i szkolenie zawodowe oraz posiadających umiejętności, na które jest zapotrzebowanie, jak również badania mające na celu ustalenie, na ile szkolenie dualne w przedsiębiorstwach pomogło tym osobom w nabyciu danych umiejętności.

6.5.

Przydatne może być zestawienie porównywalnych danych krajowych, na podstawie których można ocenić wyniki poszczególnych państw w odniesieniu do wdrażania różnych systemów dualnych w Europie i rezultaty funkcjonowania tych systemów. Cedefop, Eurostat oraz Komisja gromadzą już dane w ramach ET 2020 i strategii kopenhaskiej, lecz aby poprawić skuteczność i jakość krajowych systemów kształcenia i szkolenia zawodowego, UE potrzebuje spójnego narzędzia, które uwzględni postęp oraz skutki reform przeprowadzanych aktualnie w wielu państwach członkowskich.

EKES proponuje, aby to narzędzie badania jakości obejmowało przynajmniej następujące zagadnienia strategiczne:

6.6.

Jako podstawę do bardziej jakościowych analiz można by wykorzystać osadzony w ramach czasowych zbiór względnie prostych parametrów, który jednocześnie może służyć do monitorowania zmian, jakie zachodzą w poszczególnych krajach w ramach dostosowywania systemów kształcenia i szkolenia zawodowego do zasad i korzyści systemu dualnego. Tego rodzaju platforma danych mogłaby też być wykorzystywana w działaniach europejskiego sojuszu na rzecz przygotowania zawodowego oraz w pracach nad ramami odniesienia EQAVET.

7.1.

Istnieje jeszcze wiele wyzwań, których do tej pory nie potraktowano poważnie, związanych na przykład z jakością szkolenia i z powiązaniami z przedsiębiorczością.

7.2.

Przyuczanie do zawodu odgrywa ważną rolę w zaspokajaniu zapotrzebowania przedsiębiorstw na umiejętności, pomagając jednocześnie młodym osobom wejść na rynek pracy. Przyuczanie do zawodu niesie ze sobą liczne korzyści dla pracodawców; zalicza się do nich lepsze dopasowywanie umiejętności za sprawą szkoleń wewnątrzzakładowych, nową wiedzę i perspektywy. Prawdziwe przyuczenie do zawodu pociąga za sobą liczne prawa i obowiązki wszystkich zaangażowanych stron.

7.3.

Przedsiębiorstwa muszą traktować je jak inwestycję w przyszłe wykwalifikowane zasoby ludzkie, przyjmując na sobie obowiązek faktycznego wyszkolenia młodej osoby. Jeżeli jednak przedsiębiorstwa – w tym MŚP – mają traktować przyuczanie do zawodu w kategoriach inwestycji, trzeba je aktywniej zaangażować w te systemy, również w opracowywanie programów nauczania.

7.4.

Niektórzy pracodawcy obawiają się, że koszt szkolenia ucznia zawodu może być wyższy od wynikających z tego korzyści, ale trzeba zmienić to nastawienie. Analiza kosztów i korzyści wykonana w Szwajcarii wskazuje, że wydajny udział ucznia zawodu przewyższa koszty szkolenia (włącznie z wynagrodzeniem ucznia) o ponad 6 tys. EUR na okres przyuczenia jednej osoby do zawodu (12); także BusinessEurope przeprowadza aktualnie analizę kosztów i korzyści przyuczania do zawodu.

7.5.

W niektórych krajach utworzono fundusze służące dzieleniu obciążeń: przedsiębiorstwa wpłacają do funduszu określoną kwotę, aby zrekompensować godziny spędzone w szkole lub koszty transportu. W Danii jest pobierana odpowiednia składka (arbejdsgivernes uddannelsesbidrag). W Austrii przedsiębiorstwa otrzymują premię za każdego przeszkolonego ucznia, który otrzymał dobrą ocenę. W austriackim regionie Vorarlberg istnieje model podziału obciążeń, w ramach którego firmy wpłacają 0,2 ‰ wynagrodzenia osób przyuczających się do funduszu szkoleniowego. Po 18 miesiącach dokonuje się oceny szkoleń, a przedsiębiorstwa zapewniające dobre przeszkolenie otrzymują premię.

7.6.

Koszty i korzyści w poszczególnych sektorach i w ramach różnych systemów kształcenia i szkolenia zawodowego mogą jednak być różne. Dlatego konieczna jest nieustanna ocena krajowych systemów szkolenia, które w miarę potrzeb trzeba dostosowywać, tak aby przyczyniały się do zwiększenia konkurencyjności europejskich przedsiębiorstw. Pod tym względem pomóc państwom członkowskim mogą również bardziej porównywalne i dobrej jakości narzędzia oceny.

7.7.

Równie ważne jest zapewnienie dobrej jakości oraz ocena systemów przyuczania do zawodu i systemów dualnych, w tym warunków pracy, i w tym obszarze znaczącą rolę mogą odegrać partnerzy społeczni. Przede wszystkim partnerów społecznych trzeba zaangażować w opracowanie krajowych przepisów dotyczących dualnych systemów szkolenia. Jednocześnie partnerzy społeczni za pomocą odpowiednich praktyk w dziedzinie negocjacji zbiorowych mogą pomóc zapewnić dobrą jakość systemów przyuczania do zawodu i innych systemów uczenia się poprzez praktykę w miejscu pracy. Także związki zawodowe i przedstawiciele związków mogą wnieść większy wkład w szkolenie i poprawę sytuacji młodych ludzi w ramach przedsiębiorstwa.

—

Opinia „Uatrakcyjnienie oferty pomaturalnego kształcenia i szkolenia zawodowego” (Dz.U. C 68 z 6.3.2012, s. 1).

—

Opinia „Ramy jakości dla staży” (Dz.U. C 214 z 8.7.2014, s. 36).

—

Opinia „Szanse młodzieży na zatrudnienie – dostosowanie szkoleń do potrzeb przemysłu w dobie oszczędności” (Dz.U. C 311 z 12.9.2014, s. 7).

—

Opinia „Środki na rzecz zatrudnienia młodzieży – sprawdzone rozwiązania” (Dz.U. C 424 z 26.11.2014, s. 1).

15.1.2016   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 13/63

Sprawozdawca:

Filip HAMRO-DROTZ

Współsprawozdawca:

Pierre GENDRE

1.1.

UE powinna bezzwłocznie opracować spójną i całościową pięcioletnią strategię zwalczania korupcji oraz towarzyszący jej plan działania, przy poparciu przewodniczących Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej. Prezydencje UE i instytucje UE powinny zaangażować się na rzecz realizacji celów antykorupcyjnych w swoich programach oraz w ramach współpracy międzyinstytucjonalnej. Powinny one dysponować perspektywicznymi planami i skupiać się na przekrojowych kwestiach antykorupcyjnych w UE i w kontekście stosunków zewnętrznych UE, na zwiększeniu wsparcia dla państw członkowskich i zacieśnianiu współpracy transnarodowej, na poprawie rzetelności instytucji oraz na ochronie interesów finansowych UE. Promowanie przejrzystości i zapobieganie korupcji powinny być podstawowymi celami w ramach wszystkich polityk UE. W strategii należy uwzględnić zalecenia sformułowane w niniejszej opinii.

1.1.1.

Najważniejszą kwestią powinno być wspieranie państw członkowskich w ich staraniach na rzecz wdrażania i egzekwowania istniejących instrumentów krajowych, europejskich i międzynarodowych.

1.1.2.

W ramach europejskiego semestru należy prowadzić przegląd postępów we wdrażaniu strategii, uwzględniając sprawozdania Komisji dotyczące zwalczania korupcji oraz regularne badania w tym zakresie. Powszechność korupcji należy również uwzględnić w ramach unijnego monitorowania zachowania praworządności w państwach członkowskich; kwestię tę należy szczegółowo poruszyć w kontekście zasady warunkowości programów wsparcia gospodarczego uzgadnianych z państwami członkowskimi i państwami trzecimi.

1.2.

Kluczową koncepcją strategii powinna być wzmocniona i obejmująca większą liczbę stron współpraca transnarodowa na rzecz zwalczania korupcji:

1.2.1.

Komisja Europejska i państwa członkowskie UE powinny zacieśniać współpracę transnarodową na rzecz zwalczania korupcji w kontekście odnowionej strategii bezpieczeństwa wewnętrznego UE na lata 2015–2020 (COM(2015) 185); zacieśniać współpracę między właściwymi organami (OLAF-em, Eurojustem, Europolem, Rzecznikiem Praw Obywatelskich, Trybunałem Obrachunkowym); oraz zapewnić skuteczne zarządzanie europejską siecią antykorupcyjną. Powinny poszerzać wymianę najlepszych praktyk i usprawniać koordynację i współpracę między krajowymi prokuraturami w przypadku transgranicznych spraw karnych, na przykład w przypadku odzyskiwania i repatriacji mienia pochodzącego z działalności przestępczej.

1.2.2.

Rada Europejska pełni kluczową rolę przywódczą i może pobudzać do walki z korupcją poprzez:

1.2.3.

Trójstronny szczyt społeczny powinien, na podstawie art. 152–155 TFUE, rozważyć, jak dialog społeczny na poziomie horyzontalnym i na poziomie sektorowym może sprzyjać działaniom w zakresie zapobiegania korupcji i jej zwalczania.

1.2.4.

Należy nasilić konsultacje i współpracę ze społeczeństwem obywatelskim, na podstawie art. 11 TFUE, jak również z Europejskim Komitetem Ekonomiczno-Społecznym i Europejskim Komitetem Regionów, mając na uwadze zaangażowanie w unijne inicjatywy antykorupcyjne.

1.2.5.

Instytucje UE i właściwe organy powinny, we współpracy z państwami członkowskimi, wzmóc działania na rzecz zwiększenia wiedzy społeczeństwa o możliwych sposobach angażowania się obywateli w walkę z korupcją. Należy uwypuklić prawa i środki odwoławcze dostępne w ramach ustawodawstwa UE. Potrzebna będzie kampania informacyjna skierowana do środków masowego przekazu; jej celem może być na przykład objaśnienie dostępnych dla obywateli możliwości zgłaszania podejrzenia korupcji oraz przypadków niewłaściwego wykorzystania funduszy UE. Te działania powinny iść w parze z większą przejrzystością w zakresie sposobów wydatkowania środków UE.

1.3.

Oprócz środków ustawodawczych UE powinna inicjować i wspierać alternatywne działania w celu promowania przyjmowania i wdrażania w poszczególnych przedsiębiorstwach kodeksów i standardów w zakresie zgodności z przepisami oraz zwalczania przekupstwa/korupcji, zgodnie z międzynarodowymi, sektorowymi i europejskimi instrumentami i wytycznymi. Elementem wdrażania przez dane przedsiębiorstwo kodeksu etycznego (w tym także odpowiednich rozwiązań dotyczących sygnalizowania nieprawidłowości) powinna być koncepcja przejrzystego zaangażowania wielu zainteresowanych stron, w tym pracowników. Na przedsiębiorstwach z całego świata ubiegających się o udział w projektach, które otrzymują fundusze UE, powinien spoczywać obowiązek posiadania systemu zarządzania antykorupcyjnego.

1.3.1.

UE powinna również wykorzystać proces odnowienia unijnej strategii w zakresie społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, aby przy wsparciu przedsiębiorstw, partnerów społecznych i stowarzyszeń gospodarczych zbadać, w jaki sposób można szeroko rozpowszechnić najlepsze praktyki w zakresie ładu korporacyjnego i etyki.

1.3.2.

Z zadowoleniem należy przyjąć niedawną dyrektywę w sprawie sprawozdawczości niefinansowej, w której na duże przedsiębiorstwa z UE nakłada się obowiązek informowania o swoich standardach zgodności i standardach etycznych. Powinno to zachęcać przedsiębiorstwa do zapewnienia przestrzegania standardów antykorupcyjnych, z uwzględnieniem odpowiednich mechanizmów ostrzegania, w całym łańcuchu dostaw oraz prowadzić do przyjęcia proporcjonalnych środków również przez małe i średnie przedsiębiorstwa.

1.3.2.1.

Dotyczy to w szczególności dostaw surowców naturalnych, w przypadku których często występuje ryzyko korupcji. UE może wykorzystać najlepsze praktyki w sektorze leśnictwa i stosowane w USA rozwiązania regulacyjne w odniesieniu do minerałów z regionów ogarniętych konfliktami. W tym kontekście Komisja Europejska powinna zapewnić spójne podejście podczas przeglądu swojej strategii dotyczącej surowców. Powinna również współpracować z przedstawicielami przedsiębiorstw na szczeblu europejskim, aby stworzyć spójne i konsekwentne podejście do wykorzenienia korupcji z łańcucha dostaw.

1.4.