15.11.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 351/1

1.1

Zdaniem EKES-u trwały, zrównoważony i inteligentny wzrost nie jest możliwy bez jednoczesnego procesu wyrównywania poziomu rozwoju. W związku z tym potrójny cel strategii „Europa 2020”, tzn. inteligentny i zrównoważony wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu jest zasadniczo właściwy, choć jego realizacja wymaga zastosowania wyważonych rozwiązań polityki makroekonomicznej i reform strukturalnych oraz większej liczby lepszych narzędzi.

1.2

Inteligentna realizacja strategii nabiera jeszcze większej wagi w obecnym okresie nacechowanym licznymi i niebagatelnymi wyzwaniami. Wskazane jest uzupełnienie i doprecyzowanie strategii, a także jej dostosowanie do nowej sytuacji politycznej, gospodarczej i społecznej. Należy dążyć do nowej równowagi między odpowiedzialnością a solidarnością.

1.3

W ramach tej niezbędnej reorientacji Unia powinna udowodnić, że istnieje wola polityczna i konkretna wizja znacznego pogłębienia integracji. Równolegle wzbogacić należy także formy wielopoziomowej współpracy między państwami członkowskimi i regionami, aby w efekcie uzyskać „więcej Europy” i „lepszą Europę”.

1.4

Zdaniem EKES-u nadal należy wzmacniać zarządzanie w służbie polityki gospodarczej i rozwoju, zwiększać różnorodność i zasoby funduszy publicznych oraz przyczyniać się do przyspieszenia reform strukturalnych w państwach członkowskich.

1.5

EKES stwierdza, że może poprzeć ogólne podejście i linię projektów przepisów przewidzianych w celu wdrażania strategii „Europa 2020”, takich jak wieloletnie ramy finansowania i wspólne ramy strategiczne.

1.6

Ponadto EKES podkreśla, że środki na rzecz poprawy stabilności, wzrostu i zatrudnienia oraz ograniczenia ubóstwa są niewystarczające i że niezbędne jest wzbogacenie istniejących narzędzi

1.7

Należy jasno określić podział odpowiedzialności między Unią a państwami członkowskimi. Środki mające na celu skonsolidowanie podstaw wzrostu, takie jak europejska unia bankowa (przepisy, nadzór, działania ratunkowe i gwarancje depozytów w europejskim sektorze bankowym) lub emisja obligacji związanych z projektami, stanowią ważny etap i należałoby przyspieszyć ich wdrożenie. Rola Europejskiego Banku Centralnego powinna zostać wzmocniona.

1.8

EKES uważa, że w dziedzinie polityki na rzecz rozwoju określenie samych tylko „ram” jest niewystarczające. Można przyspieszyć realizację celów, zwiększając inwestycje o konkretnym przeznaczeniu i realizując na szczeblu europejskim ogólnoeuropejskie, międzysektorowe i wielowymiarowe programy. W licznych krajach, w których decydujące znaczenie ma obecnie zakończenie reform strukturalnych, polityka rozwojowa powinna wspierać ten proces.

1.9

Możliwość połączenia inteligentnego wzrostu ze wzrostem sprzyjającym włączeniu społecznemu można zapewnić m.in. poprzez cel zwiększenia zatrudnienia i wsparcie dla tworzenia sieci obejmującej szeroką gamę rodzajów działalności. W tym celu na jednolitym rynku w wielu dziedzinach należy zwiększyć konkurencję.

1.10

Jednakże polityka spójności nie może nadal skupiać się jednostronnie na wspieraniu gospodarki i na konkurencyjności. Wszystkie fundusze i programy należy w większym stopniu ukierunkować na realizację społecznych celów strategii „Europa 2020”, takich jak tworzenie miejsc pracy, usługi socjalne, ograniczanie ubóstwa, kształcenie i doskonalenie zawodowe itp.

1.11

EKES uważa, że niektóre propozycje dotyczące okresu 2014–2020, jak np. opracowanie strategii regionalnych na poziomie makro, powinny być wspierane przez niezbędną strukturę.

1.12

Dobrym przykładem integracji mógłby być program „Łącząc Europę” poszerzony o inne wspólne cele europejskie, obejmujący również zasoby sektora prywatnego.

1.13

Harmonizacja strategii „Europa 2020” z polityką spójności wymaga także koncepcji terytorialnej w skali europejskiej, której towarzyszyć będą odpowiednie narzędzia. Przyspieszyć trzeba opracowywanie europejskiej strategii rozwoju terytorialnego.

1.14

EKES uważa, że niezbędne jest o wiele szersze włączenie ekspertów i społeczeństwa w przygotowywanie decyzji. W związku z tym proponuje zdefiniowanie dwunastego celu tematycznego we wspólnych ramach strategicznych, aby skonsolidować „komunikację i dialog ze społeczeństwem obywatelskim”.

2.1

W ostatnich latach – ze względu na zmiany na świecie, na rozszerzenie, a także na kryzys i na sposób, w jaki Europa na niego zareagowała – Unia stała się bardziej złożoną organizacją, de facto Unią wielu prędkości, a różnice interesów między państwami członkowskimi pogłębiły się.

2.2

Zwiększyła się groźba konfliktów społeczno-politycznych i rola skrajnych sił politycznych. Należy się spodziewać, że walka z kryzysem gospodarczym, finansowym i społecznym oraz z kryzysem solidarności będzie nadal głównym priorytetem Europy w połowie tego dziesięciolecia. Niestety, produkcja w wielu państwach członkowskich znacznie spadła. Stabilizacja finansowa natrafia na barierę wzrostu. A przy braku wzrostu dążenie do stabilności odbywa się również kosztem solidarności.

2.3

Strategia „Europa 2020” nie była opracowywana na takich podstawach. Uwzględnia ona kryzys, ale nie o takim natężeniu i tak długim czasie trwania.

2.4

UE potrzebuje jednocześnie konsolidacji budżetowej i skutecznego programu na rzecz wzrostu. Jest pewna nadzieja, że spadek popytu wynikający z nieuniknionej konsolidacji budżetowej można będzie skompensować w długim okresie, dzięki inteligentnemu i wyważonemu rozplanowaniu owej konsolidacji.

2.5

Według EKES-u wieloletnie ramy finansowe zaproponowane przez Komisję na lata 2014–2020 są kompromisem, który powinien być możliwy do przyjęcia. Jeżeli uda się zwiększyć zasoby własne UE, wykorzystać je skuteczniej i wydajniej oraz dostosować je tak, by służyły bezpośrednio strategii „Europa 2020” i reformom strukturalnym, będziemy mogli przyczynić się do rozwoju gospodarczego.

2.6

Natomiast w propozycji tej nie poświęcono wystarczającego miejsca problemom związanym z wyrównywaniem poziomu rozwoju i z napięciami społecznymi. Udzielając pomocy finansowej (niezaprzeczalnie istotnej) krajom stojącym wobec problemów z równowagą budżetową, państwa będące donatorami wyczerpały swe możliwości.

2.7

Polityka spójności nie może nadal skupiać się jednostronnie na wspieraniu gospodarki i konkurencyjności. Wszystkie fundusze i programy należy w większym stopniu ukierunkować na realizację społecznych celów strategii „Europa 2020”, takich jak tworzenie miejsc pracy, usługi socjalne, ograniczanie ubóstwa, kształcenie i doskonalenie zawodowe itp.

2.8

Stosunkowo duże zmiany przygotowywane są w dziedzinie polityki spójności. Odtąd akcent zostanie położony na wzmocnienie warunków makro- i mikroekonomicznych oraz na konwergencję terytorialną. Jeżeli, zgodnie ze strategią „Europa 2020”, mamy osiągnąć wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu, konieczna jest zmiana paradygmatu. Zasoby przeznaczane na politykę spójności nie są „darami” ani „subwencjami”, lecz stanowią część europejskiej polityki lokowania kapitału i inwestycji, a w związku z tym towarzyszy im wymóg skutecznego wykorzystania.

2.9

W interesie trwałego wzrostu przyczyniającego się do włączenia społecznego, równolegle do tradycyjnych kryteriów wzrasta istotna rola niektórych „miękkich” czynników (np. sytuacja zdrowotna i demograficzna, poziom i dynamika edukacji i szkoleń itd.), a ponadto coraz pilniejszy staje się wymóg zdrowego środowiska. Najnowsze dokumenty zaledwie napomykają o możliwości przeznaczenia na te dziedziny niezbędnych środków europejskich.

2.10

Komisja Europejska przedłożyła propozycję otwarcia rynku pracy w celu odwrócenia niekorzystnych tendencji. Subwencje mogą spowodować wzrost dynamiki zarówno popytu, jak i podaży. Szczególną uwagę zwrócić należy na przenoszenie praw emerytalnych; ponadto trzeba usunąć różne przeszkody prawne, administracyjne i podatkowe.

3.1

Dynamiczny rozwój, do którego ma prowadzić strategia „Europa 2020” nie przekłada się, jak należałoby oczekiwać, na uproszczenie systemu instytucjonalnego, poprawę jego skuteczności oraz odpowiedni rozwój narzędzi, które mogłyby zostać wykorzystane w tym celu.

3.2

W najtrudniejszych sytuacjach kluczowe znaczenie ma maksymalne wykorzystanie zasobów intelektualnych. Uzasadnione jest skonsolidowanie stałych i tymczasowych organów posiadających kompetencje w zakresie analizy, doradztwa, monitorowania i prognozowania oraz pracujących u boku organów prawodawczych i wykonawczych. Zastanowienia wymagają np. następujące elementy:

3.3

Kluczowe znaczenie ma zapewnienie przejrzystego funkcjonowania Unii i wzmocnienie demokracji uczestniczącej. Należy znacznie częściej używać forów internetowych lub – gdy jest to korzystniejsze – prowadzić bezpośrednią wymianę opinii, organizować i/lub wspierać konferencje wysokiego szczebla zakrojone na dużą skalę, a jednocześnie prowadzić dyskusje w parlamentach krajowych. Sugerujemy, by wzmocnić unijne działania w zakresie komunikacji i upublicznić niektóre negocjacje prowadzone przez UE. W ograniczonej liczbie wypadków każdy powinien mieć możliwość monitorowania sprawy przez internet lub dotrzeć do wyników głosowania.

3.4

Potrójny cel strategii „Europa 2020” jest szczególnie ambitny. Natomiast, jak podkreślał to niejednokrotnie w swych opiniach EKES, ustalona perspektywa czasowa jest niedostosowana do przewidzianych środków, a ponadto nie uwzględnia doświadczeń z przeszłości, zarówno negatywnych – jak w wypadku tzw. „strategii lizbońskiej” – jak i pozytywnych, związanych z szybkimi i skutecznymi działaniami podjętymi w ramach zarządzania gospodarczego, o których była mowa wcześniej.

3.5

Z punktu widzenia procedur i wdrażania, przewidziane środki i projekty przepisów dotyczące realizacji celów strategii „Europa 2020” i wykorzystania funduszy strukturalnych i spójnościowych tylko powierzchownie uwzględniają doświadczenia nabyte w trakcie okresu programowania kończącego się w 2013 r.

3.6

Zasady i propozycje tematyczne wymienione we wspólnych ramach strategicznych stwarzają szanse na „więcej Europy” i na „lepszą Europę”. Jednak nie wystarczy to, by szanse te wykorzystać. W celu szczegółowej realizacji niektóre kraje powinny zmienić podejście do refleksji nad programowaniem.

3.7

W ciągu ostatnich dziesięcioleci uformowało się podejście europejskie obliczone na dużą skalę i możliwe do realizacji na szczeblu regionalnym, głównie w dziedzinie badań i rozwoju oraz wielkich inwestycji infrastrukturalnych (w tym ostatnim wypadku podejście takie było nieuniknione ze względu na charakter zadań). Strategie UE, w tym jedenaście celów tematycznych, są niepełne, jeśli chodzi o sektorowe działania gospodarcze i wielowymiarowe programy rozwoju terytorialnego.

3.8

Dla potrzeb przyszłej strategii rozwoju terytorialnego należy określić cele i instrumenty zachęcające również do współpracy gospodarczej i społecznej na poziomie makroregionalnym, zwłaszcza w następujących dziedzinach:

3.9

Ostatnie dziesięciolecie minęło pod znakiem, z jednej strony, możliwości stwarzanych przez systemy miejskie, a z drugiej – coraz silniej odczuwalnych i trudnych do opanowania napięć w miastach.

3.10

Połączenie w sieć aglomeracji, ośrodków i skupisk w wysoce wyspecjalizowanych dziedzinach związanych z pojęciem doskonałości mogłoby być dobrym przykładem dynamicznego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, a jednocześnie zachowującego zrównoważony charakter.

3.11

Poszerzenie składników infrastruktury o wytyczne tematyczne wynikające z integracji politycznej, instytucjonalnej, gospodarczej i społecznej, wizja połączonej Europy – wpisująca się w ramy strategii makroregionalnych – mogłaby doprowadzić do znacznej poprawy skuteczności na poziomie makroekonomicznym. Takie poszerzenie zakresu nie byłoby sprzeczne z proporcjonalnym i sprawiedliwym podziałem zasobów.

3.12

W jednej z poprzednich opinii EKES zalecał już określenie nowych europejskich ram finansowych na rzecz opracowywania zintegrowanych projektów o szczególnym znaczeniu europejskim.

3.13

Na rozważenie zasługuje także pełna realizacja europejskiej wspólnoty energii. Istotnie, w wypadku wsparcia politycznego UE mogłaby mówić jednym głosem na forach światowych, a ponadto byłaby zdolna do skuteczniejszej obrony aspektów strategicznych, gospodarczych, ekologicznych i społecznych.

3.14

Przy braku postępów koncepcyjnych na szczeblu europejskim, opracowywanie projektów przepisów i ram finansowych na lata 2014–2020 będzie przyczyną napięć, które skłonią państwa członkowskie do poszukiwania rozwiązań indywidualnych, często mniej skutecznych.

3.15

EKES stanąłby na wysokości zadania, gdyby mógł – biorąc pod uwagę jego skład – podzielić się fachową wiedzą, według odpowiedniej metodologii, by wskazać na związki między interesami gospodarczymi, wartościami społecznymi oraz kryteriami zrównoważonego wzrostu.

4.1

Strategia „Europa 2020”, system przepisów opracowany w celu wdrożenia funduszu spójności po 2014 r. oraz wspólne ramy strategiczne dowodzą uznania konsekwencji całościowego podejścia do rozwoju.

4.2

EKES uważa jednak, że oprócz takiego uznania konkurencja światowa wymaga także opracowania i realizacji konkretniejszych i bardziej całościowych programów.

4.3

Inteligentny wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu, który jest celem strategii „Europa 2020”, ma na celu – na poziomie makro – zwiększenie zdolności produkcyjnych i integracyjnych Unii oraz – na poziomie mikro – ciągłą i trwałą poprawę jakości życia obywateli Unii w oparciu o zwiększenie liczby i jakości miejsc pracy.

4.4

Aby osiągnąć skuteczność i wydajność, należy w trakcie programowania wykorzystania zasobów europejskich czuwać nad istnieniem działań możliwych do połączenia i współzależnych, które mogłyby przyjąć formę konkretnego, zintegrowanego i wielowymiarowego zbioru.

4.4.1

W wypadku celów międzysektorowych, które można traktować z poziomu makro i które w związku z tym zaliczają się do czynników wpływających na konkurencyjność Unii Europejskiej, należy zwrócić uwagę na podmioty pozostające w relacji produkcji lub świadczenia usług, uczestniczące w procesie rozwoju lub znajdujące się pod jego bezpośrednim wpływem.

4.4.2

W trakcie programowania należy również uwzględnić sieci terytorialne (regionalne i lokalne) podmiotów (beneficjentów) związanych z tym procesem, a także ich wzajemne powiązania.

4.5

Analiza i planowanie dotyczące tych dwóch systemów współzależności i ich wspieranie na szczeblu unijnym pozwolą na osiągnięcie całościowego wpływu na inteligentny wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu.

4.6

W poprzednim dziesięcioleciu, w znacznej mierze dzięki infrastrukturze stworzonej ze środków europejskich, struktura terytorialna tych procesów produkcji w Europie głęboko się zmieniła, powodując w najmniej rozwiniętych regionach rozwój narzędzi i kultury produkcji, odnowę edukacji i szkoleń zawodowych, poprawę zatrudnienia oraz wzrost dochodów i konsumpcji.

4.7

Konfiguracja struktury przestrzennej gospodarki określona jest przez warunki zapewniane na poziomie mikroekonomicznym, które są ściśle związane z kryterium zrównoważenia zdefiniowanym w strategii.

4.8

Niektóre czynniki mają decydujące znaczenie, zwłaszcza kwalifikacje i wiek pracowników, kształcenie zawodowe, ogólny poziom kultury pracy, wzrost liczby miejsc pracy i jakość usług. Istotnymi czynnikami są także stan zdrowia ludności lokalnej, jakość środowiska, ale również, rzecz jasna, poziom rozwoju infrastruktury handlowej i materialnej, a także systemy logistyczne.

4.9

Konkurencyjność Europy zależy w znacznym stopniu od skoordynowanych przemian, dzięki którym połączone zostaną poziomy makro- i mikroekonomiczny.

4.10

Przekierowanie zasobów może być uzasadnione, pod warunkiem ich skutecznego i racjonalnego wykorzystania dzięki następującym elementom:

4.11

Jeśli chodzi o pomoc europejską przyznawaną poszczególnym sektorom gospodarki, ogólnie przyjmuje się, że jest ona najbardziej potrzebna (zwłaszcza w formie subwencji) w wypadku działalności o innowacyjnym charakterze prowadzonej przez małe przedsiębiorstwa i w dziedzinach przemysłu o zamierającej działalności, przechodzących zmiany strukturalne. Jeśli chodzi o tkankę produkcyjną, to w perspektywie inteligentnego, sprzyjającego włączeniu społecznemu wzrostu i wyrównywania poziomów rozwoju, pojęcie „przedsiębiorstwa” mogłoby w niektórych opóźnionych regionach lub gminach wymagać rozszerzenia w kontekście wsparcia dla MŚP.

4.12

W wypadku łańcuchów innowacyjnych, klastrów i lokalnych systemów produkcji, których funkcjonowanie jest całkowicie zadowalające, można by się zastanawiać, czy możliwa jest większa elastyczność – z jednej strony dla dużych przedsiębiorstw dobrze osadzonych na danym obszarze, a z drugiej dla dostawców – i zapewnić im wielostronne i łączone finansowanie.

4.13

Przykładem opracowania wielowymiarowej strategii może być dziedzina zdrowia. Sieć związana z sektorem zdrowia obejmuje m.in. kwestie zdrowia i edukacji na rzecz środowiska, różne powiązane z nimi sektory produkcji, a także szkolenia, udział przemysłu ekologicznego i zdrowotnego, turystykę medyczną, badania naukowe w dziedzinie biologii, produkcję wyposażenia, odpowiednie sektory szkolnictwa wyższego, ośrodki doświadczalne i innowacyjne oraz MŚP pracujące bezpośrednio lub pośrednio w tym sektorze. W tym kontekście znacząco wzrasta rola „srebrnej gospodarki”.

4.14

EKES przeanalizował na podstawie wielu badań znaczenie gospodarki społecznej jako czynnika określającego politykę wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu.

4.15

Wzajemne oddziaływanie gospodarcze i finansowe między różnymi rodzajami działalności może przybierać formę sieci, tak jak w przytoczonym przykładzie. Zjawisko to może mieć istotny wpływ na przekształcenie struktury budżetu państw członkowskich, co z kolei może spowodować zmianę podejścia i postawy społeczeństwa.

4.16

Makroregionalna wizja rozwoju wzmocniłaby europejską policentryczną restrukturyzację terytorialną. Umożliwiłoby to, z jednej strony, zwiększenie niezbędnej koncentracji działań, a z drugiej – dzięki wykorzystaniu specyficznych sytuacji lokalnych – podział pracy w sieci gwarantujący postęp na drodze do ideału, jakim jest zrównoważony rozwój.

15.11.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 351/6

1.1

Niniejsza opinia ma przyczynić się do informowania i dyskusji oraz ewentualnego pogłębienia na poziomie wspólnotowym środków prawnych bądź innych środków dotyczących ochrony dzieci i młodzieży przed reklamą nadmiernie wykorzystującą dzieci, szkodliwą dla nich lub w jakikolwiek inny sposób przekazującą im treści niekorzystne dla ich właściwego rozwoju fizycznego, umysłowego i moralnego.

1.2

Chodzi tu o ochronę podstawowych praw dzieci w UE, określonych w Konwencji Narodów Zjednoczonych, w art. 24 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej i w art. 3 ust. 3 TUE, jak też właściwie zinterpretowanych w komunikacie Komisji „W kierunku strategii UE na rzecz praw dziecka” (COM(2006) 367 final), w wieloletnim wspólnotowym programie ochrony dzieci korzystających z Internetu oraz innych technologii komunikacyjnych (COM(2008) 106 final) (1) oraz w Agendzie UE na rzecz praw dziecka (COM(2011) 60 final).

1.3

Reklama, która nadmiernie wykorzystuje dzieci do celów niemających nic wspólnego z dotyczącymi ich zagadnieniami, nie szanuje godności ludzkiej i narusza integralność fizyczną i umysłową dzieci powinna zostać zakazana.

1.4

Reklama kierowana do dzieci niesie ze sobą zwiększone ryzyko w zależności od grup wiekowych oraz ma szkodliwe skutki dla zdrowia fizycznego, psychicznego i postawy moralnej. Do szczególnie poważnych problemów należy zachęcanie do nadmiernej konsumpcji, co prowadzi do nadmiernego zadłużenia oraz zakupu produktów żywnościowych bądź innych, które są szkodliwe lub niebezpieczne dla zdrowia fizycznego i umysłowego.

1.5

Niektóre reklamy, szczególnie pełne przemocy lub zawierające treści rasistowskie, ksenofobiczne, erotyczne bądź pornograficzne często nieodwracalnie wpływają na kondycję fizyczną i psychiczną oraz postawę moralną i obywatelską dzieci, wywołując w nich agresywne zachowania i przedwcześnie budząc zainteresowanie seksem.

1.6

Zdaniem EKES-u kwestie te należy dogłębnie zbadać i umieścić w kontekście wspólnotowym, zgodnie z zasadami pomocniczości i proporcjonalności, nie tylko ze względu na faktyczną gwarancję ochrony praw podstawowych, lecz również dlatego, iż zróżnicowanie przepisów krajowych zagraża sprawnemu funkcjonowaniu rynku wewnętrznego. Komitet zaleca więc przyjęcie na poziomie wspólnotowym ogólnej definicji minimalnego wieku w przypadku reklam skierowanych głównie do dzieci.

1.7

Komitet sądzi, że należy zwrócić szczególną uwagę na rozbudowywanie potencjału dzieci, informowanie i kształcenie ich od najmłodszych lat w zakresie prawidłowego korzystania z technologii informacyjnych i właściwego interpretowania przekazów reklamowych. Zagadnienia te należałoby wpisać do programów szkolnych we wszystkich klasach. Również rodzice powinni zwiększać swoje kompetencje, by pomagać dzieciom zrozumieć przekazy reklamowe.

1.8

Zdaniem Komitetu należy informować i kształcić obywateli, a szczególnie rodziny i nauczycieli, aby mogli lepiej wypełniać swoje funkcje pedagogiczne wobec niepełnoletnich.

1.9

EKES wzywa reklamodawców i sponsorów, by w ramach inicjatyw dotyczących samo- i współregulacji, które zostały już przyjęte i które należy rozpropagować, przyjęli i stosowali najwyższe standardy ochrony praw dzieci oraz dbali o ich przestrzeganie.

1.10

EKES sądzi, że wspólnotowe ramy prawne nie są adekwatne do obecnych wymogów w zakresie ochrony praw dzieci przed treściami komercyjnymi, zwłaszcza w wypadku mediów audiowizualnych, internetu i sieci społecznych. Wzywa Komisję do pilnego rozważenia potrzeby przedsięwzięcia bardziej restrykcyjnych środków o charakterze przekrojowym, skutecznie gwarantujących te prawa.

1.11

Apeluje do Parlamentu Europejskiego i parlamentów krajowych, by odważnie kontynuowały tradycję ochrony praw dzieci w tym specyficznym obszarze.

2.1

EKES opowiada się za społeczną gospodarką rynkową, odpowiednio uregulowaną w celu zapewnienia zdrowej i uczciwej konkurencji oraz wyższego poziomu ochrony konsumentów, tak aby urzeczywistnić rynek wewnętrzny stanowiący instrument poprawy warunków życia i pracy ludności, przy poszanowaniu godności ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawa i praw człowieka.

2.2

W tym kontekście Komitet uznaje, że reklama – we wszystkich swoich formach – odgrywa ważną rolę, dobrze opisaną przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Reklamy (IAA), przede wszystkim jeśli chodzi o rozpowszechnianie innowacji, zachęcanie do kreatywności i rozrywki, stymulowanie konkurencji i zwiększanie możliwości wyboru. EKES uznaje również ważną funkcję reklamy w zakresie informowania konsumentów i objaśniania im pewnych kwestii, co stanowi uzasadnienie i podstawę regulacji na poziomie wspólnotowym.

2.3

W tego typu opinii stawiającej sobie taki cel naturalne wydaje się poświęcenie części tekstu ogólnej tematyce wpływu mediów, zwłaszcza telewizji, internetu i sieci społecznych stanowiących najważniejsze narzędzia przekazów reklamowych, na dzieci i młodzież – zarówno jako użytkowników, jak i pasywnych odbiorców. Ponadto trzeba zbadać różne reakcje dzieci na środki komunikacji społecznej, w zależności od przedziału wiekowego i warstwy społecznej, w tym dobrze znany fenomen wyboru bohaterów i społecznych ram zachowania bądź stylu życia, które definiują osobowość i są wykorzystywane w reklamie (2). Niemniej jednak, ze względu na brak miejsca należy przyjąć, że zostały one przyswojone, a wszystkie aspekty związane z tym zagadnieniem poznane i uzgodnione, zwłaszcza współczesna rola mediów w informowaniu, kształceniu, edukacji i rozrywce młodych ludzi oraz czas, jaki na to poświęcają. Niektóre kwestie były już przedmiotem innych opinii EKES-u, opracowanych w przeszłości bądź przygotowywanych obecnie (3).

3.1

Odnośnie do reklamy wykorzystującej dzieci, należy wspomnieć o godności ludzkiej i prawach dziecka, zwłaszcza zapisanych w różnych konwencjach międzynarodowych i na poziomie UE, wśród których obecnie na plan pierwszy wysuwa się Karta praw podstawowych (art. 1 ust. 2 lit. c) oraz szczególnie art. 24 i 32).

3.2

Zdaniem EKES-u harmonizacja na szczeblu wspólnotowym jest konieczna, aby wprowadzić ogólny zakaz reklamy nadmiernie wykorzystującej dzieci do celów niemających nic wspólnego z zagadnieniami, które ich bezpośrednio dotyczą.

4.1

Do pewnego wieku dzieci nie są w stanie ocenić reklam, zwłaszcza jeśli przekaz jest przesadzony i powtarzany bez końca, przez co postrzegają je jako prawdziwe i mogą przekształcić się w kompulsywnych konsumentów. Jest to tym bardziej prawdopodobne, im gorsza sytuacja społeczno-gospodarcza, w jakiej się znajdują. Informacje i ostrzeżenia zawarte w reklamie również są niezrozumiałe dla dzieci i nie można ich postrzegać jako czynnik zapobiegawczy lub zniechęcający.

4.2

Z drugiej strony odbiór reklamy zależy od wieku. Do piątego roku życia dzieci są niezdolne do rozróżnienia programów i reklam. Zresztą starsze dzieci i tak nie rozumieją nakłaniającej funkcji reklamy. Umiejętność ta kształtuje się dopiero około ósmego roku życia i to nie u wszystkich dzieci, a co więcej, nie oznacza to, że potrafią ocenić reklamę jako tendencyjną, uwypuklającą pozytywne i pomijającą negatywne strony danego produktu.

4.3

Kiedy starsze dzieci zaczynają postrzegać reklamę jako rozrywkę, wpływ staje się coraz większy, zaś ich umiejętność przetworzenia przekazów wcale nie uodparnia ich na reklamy i cele, jakie pragną zrealizować, gdyż inne techniki perswazji, bardziej finezyjne i równie skuteczne, pozwalają oddziaływać na zachowanie.

4.4

Rozwój zdolności poznawczych i interpretacyjnych poprzez programy edukacyjne w zakresie umiejętności korzystania z mediów pozytywnie przekłada się na radzenie sobie z reklamami. Umiejętność korzystania z mediów oraz lepsze zrozumienie mechanizmów i skutków reklam ze strony dzieci i rodziców nie stanowią jednak uniwersalnego rozwiązania problemu szkodliwości reklam skierowanych do dzieci. Zasadnicze znaczenie ma przygotowanie dzieci do roli odpowiedzialnych konsumentów poprzez wspieranie umiejętności korzystania z mediów oraz rozbudowywanie potencjału dzieci od najmłodszych lat. Niemniej jednak nie rozwiąże to od razu problemu wpływu nadmiernej i powtarzającej się reklamy, a ponadto może nie objąć wszystkich dzieci, zwłaszcza jeśli żyją one w gorszych warunkach społeczno-gospodarczych i są szczególnie narażone na szkodliwy charakter reklam.

4.5

Badania dowodzą, że funkcja rodziny jako mediatora ma duże znaczenie dla łagodzenia skutków reklam. Jednak coraz więcej dzieci i to najmłodszych ma dostęp w domu do telewizji i internetu, co powoduje, że obcowanie z tymi środkami przekazu ma miejsce w samotności i bez kontroli. Innym czynnikiem narażającym dzieci na reklamy i techniki marketingowe jest coraz większa ekspansja internetu w codziennym życiu najmłodszych dzieci. W projekcie sprawozdania PE słusznie stwierdza się, że „Internet towarzyszy dzieciom, często bardziej niż rodzina, szkoła i przyjaciele.” (4). Najnowsze badania, jak np. Kids Online, wskazują, że 38 % dzieci między 9 a 12 rokiem życia posiada już profile w internecie. Odsetek ten wzrasta do 78 % w przedziale wiekowym 13–16 lat. Wiele firm produkujących zabawki i działających w obszarze rozrywki posiada strony internetowe, gdzie dzieci mogą grać i bawić się, lecz jednocześnie stanowią cel strategii zmierzających do przekonania ich do danej marki i przywiązania do niej.

4.6

Jeśli chodzi szczególnie o zachęcanie do nadmiernej konsumpcji prowadzącej do nadmiernego zadłużenia, niektóre przekazy komercyjne skierowane do dzieci mogą sprzyjać powstawaniu wzorców przesadnej konsumpcji i sztucznie wywoływać pragnienia, które nie odpowiadają rzeczywistym potrzebom, a tym samym dawać fałszywe poczucie zadowolenia. Statystyki pokazują, że 54 % młodzieży dokonuje kompulsywnych zakupów tylko dlatego, że ich przyjaciele posiadają dany produkt. Tym samym konsumpcjonizm staje się czynnikiem włączenia społecznego.

4.7

Istnieje związek przyczynowo-skutkowy między narażeniem na reklamy a proszeniem rodziców o kupienie danej rzeczy. Konflikty związane z wpływem reklam i prośbami o kupowanie mają miejsce we wszystkich rodzinach, lecz szczególnie w tych o niższym statusie społeczno-gospodarczym, gdyż dzieci spędzają wówczas więcej czasu przed telewizorem. Rodziny te w większym stopniu odczuwają negatywne skutki reklam, ponieważ albo nie mają środków finansowych, albo potencjał do dialogu jest w nich mniejszy.

4.8

Konsumpcja, do której zachęca reklama, prowadzi ponadto do przywiązania sporej liczby dzieci i młodzieży do niektórych marek, co stawia w trudnej sytuacji osoby niemające do nich dostępu. Jednym z przykładów może być nękanie w szkole rówieśników, którzy nie posiadają produktów markowych. Dzieci doświadczające takich praktyk czują się skrzywdzone, co może prowadzić do odchyleń w zachowaniu bądź poczucia osobistego nieszczęścia i w konsekwencji prowadzić do wykluczenia, przemocy i cierpienia, które z kolei często leżą u źródła zachowań przestępczych, takich jak np. drobna kradzież czy rabunek.

4.9

Jeśli chodzi o reklamy zachęcające do kupowania produktów spożywczych, które są niezdrowe, szkodliwe lub niebezpieczne dla zdrowia fizycznego i psychicznego, na pierwszy plan wysuwa się wpływ dzieci na decyzje zakupowe w tym zakresie, zwłaszcza odnośnie do gotowych posiłków lub dań typu fast food. W reklamach skierowanych do dzieci bez przerwy promuje się złe nawyki żywieniowe. Już obecnie otyłość wśród dzieci stanowi olbrzymi problem. Według Consumers International 1 na 10 dzieci na świecie ma nadwagę lub jest otyłe; obecnie na nadwagę cierpi 22 mln dzieci w wieku poniżej 5 lat, a główną przyczyną jest spożywanie produktów wysokoprzetworzonych, bogatych w cukry i tłuszcze.

4.10

Poziom narażenia dzieci na reklamy żywności jest szczególnie wysoki w programach skierowanych do dzieci i wzrósł jeszcze w wyniku coraz powszechniejszego dostępu do kanałów telewizyjnych i internetu lub sieci społecznych. Z drugiej strony zmienił się charakter przekazów – w coraz bardziej wyszukany sposób reklamuje się produkty, dzięki czemu wzrasta siła perswazji (5).

4.11

Reklama może mieć również wpływ na zaburzenia żywieniowe, takie jak anoreksja czy bulimia. Dzieci i młodzież nieustannie konfrontowane są z pewnym modelem sylwetki i wizerunkiem młodych ludzi w reklamach. Wpływ tego kultu szczupłego ciała na młodzież, a zwłaszcza na dziewczynki, uwypukla jeszcze ideał piękna, który prowadzi do nawyków żywieniowych zagrażających życiu.

4.12

Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne jest nawet zdania, że należy ograniczyć reklamy kierowane do dzieci poniżej 8 lat (lub wręcz ich zakazać), ze względu na niezdolność małych dzieci do przetworzenia przekazów, których zamiarem jest przekonanie ich do pewnych postaw. Zakaz ten miałby na celu ograniczenie negatywnego oddziaływania reklam na kształtowanie niezdrowych nawyków żywieniowych, powstawanie konfliktów między dziećmi a rodzicami, wywołanych prośbami o kupienie pożądanego produktu, jak też narażenie na przemoc (6).

4.13

Komitet jest zdania, że obawy te, uwzględnione już w prawodawstwie różnych państw członkowskich (7) i państw spoza Europy, powinny zostać odnotowane na płaszczyźnie wspólnotowej. Należy określić minimalny wiek w wypadku reklam skierowanych przede wszystkim do dzieci, co zasugerował już w sprawozdaniu poseł do Parlamentu Europejskiego Kyriacos Triantaphylides (8), a Parlament potwierdził 22 maja 2012 r. (9)

5.1

Odnośnie do reklamy, która może poważnie zaszkodzić rozwojowi psychicznemu i moralnemu dzieci, nawet jeśli nie jest skierowana głównie do nich, trzeba wspomnieć o reklamach zachęcających do przemocy lub pewnych agresywnych typach zachowań. Przykładem może tu być reklama zabawek lub gier promujących postawy pełne przemocy.

5.2

Wiarygodne badania dowodzą szkodliwych skutków eksponowania przemocy w niektórych reklamach w środkach audiowizualnych promujących agresywne zachowania, większego narażenia na przemoc i podwyższonej wrogości. Przyswajanie tych agresywnych przekazów może źle wpłynąć na zdrowie psychiczne i prowadzić do niepokoju, narastania obaw, zaburzeń snu i hiperaktywności.

5.3

Coraz częściej wykorzystuje się znane osoby w reklamach produktów potencjalnie szkodliwych dla zdrowia, takich jak alkohol czy papierosy. Powiązanie postrzeganego za atrakcyjny stylu życia z tymi produktami zwiększa chęć konsumpcji i buduje ich pozytywny wizerunek.

5.4

Na normalny rozwój psychologiczny i moralny dzieci wpływ ma także reklama o treści erotycznej lub pornograficznej nawołująca do perwersyjnych i wypaczonych zachowań seksualnych lub przesady w tej dziedzinie. Znaczna część reklam ma charakter nie tylko seksualny, ale i seksistowski i wykorzystuje kobiety jako obiekt pożądania, często w sytuacjach niższości lub serwilizmu lub wręcz przemocy seksualnej. Z drugiej strony nadmierna obecność treści erotycznych, a nawet pornograficznych, prowadzi do przedwczesnego zainteresowania dzieci tą tematyką. Choć wiele znanych marek zostało zmuszonych do wycofania reklam ze względu na nadmierną seksualizację dzieci i oburzenie społeczeństwa obywatelskiego niewłaściwym wykorzystywaniem wizerunku cielesnego niepełnoletnich w reklamie, brakuje jasnej definicji prawnej na szczeblu wspólnotowym w odniesieniu do takich sytuacji.

5.5

Dziedzina ta została uregulowana w różnych państwach członkowskich, jednak w niejednolity sposób, co utrudnia sprawne funkcjonowanie rynku wewnętrznego i nie znajduje uzasadnienia w podstawowych rozbieżnościach kulturowych. Dlatego też należałoby rozważyć te kwestie na poziomie wspólnotowym.

6.1

Trzeba koniecznie zauważyć, że krajowe przepisy prawne i procedury stosowane przez podmioty zajmujące się reklamą skierowaną do dzieci, rozumianą jak najszerzej jako przekazy komercyjne, nie są jednolite w poszczególnych państwach członkowskich.

6.2

Wspólnotowe ramy prawne są zaś niepotrzebnie skomplikowane i niejasne, a ponadto najczęściej transponowane i stosowane w różny sposób w państwach członkowskich. Komisja odnotowała ten fakt w komunikacie „Spójne ramy na rzecz wzmocnienia zaufania na jednolitym rynku cyfrowym handlu elektronicznego i usług online” (10), w sprawozdaniu „Ochrona dzieci w świecie cyfrowym” (11) oraz w „Europejskiej strategii na rzecz lepszego internetu dla dzieci” (12). Większość państw członkowskich ograniczyła się do minimalnej transpozycji dyrektyw wspólnotowych; pozostałe (13) stosują ostrzejsze normy, aż po zakaz reklam kierowanych do dzieci (14).

6.3

Żadne przepisy wspólnotowe – słusznie zresztą – nie uznają, że w celu ochrony niepełnoletnich i godności ludzkiej należy stosować jakąkolwiek formę uprzedniej kontroli, zgodnie z podstawową zasadą wolności wypowiedzi silnie zakorzenioną w orzeczeniach Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dotyczących stosowania Europejskiej Konwencji w tej dziedzinie.

6.4

Jednakże podstawowy błąd pojawił się w zaleceniu Rady z 1998 r., którego celem było „osiągnięcie porównywalnego i efektywnego poziomu ochrony nieletnich i godności ludzkiej” i w którym przeważały obawy o „naturę konkurencyjności europejskiego przemysłu usług audiowizualnych i informacyjnych”. Z kompetencji legislacyjnych Unii Europejskiej wykluczono interwencje w dziedzinie treści audiowizualnych lub online szkodliwych dla niepełnoletnich bądź uderzających w godność ludzką (15), uznając te zagadnienia za kwestię „dobrego smaku i przyzwoitości” i wyłączając je z uregulowań wspólnotowych (16).

6.5

Jedynym obowiązkiem państw członkowskich jest zapewnienie, by emisje telewizyjne (należy rozumieć, że uwzględniają one także przekazy komercyjne) nie zawierały programów mogących poważnie zagrozić rozwojowi fizycznemu, psychicznemu lub postawie moralnej niepełnoletnich, zwłaszcza programów o treściach pornograficznych lub nadmiernie agresywnych. Wyjątkiem są programy zawierające ostrzeżenie w postaci dźwięku lub symbolu oraz emisje, których ze względu na godzinę emisji lub jakiekolwiek środki techniczne małoletni nie będą w stanie oglądać ani słuchać.

6.6

Argumentuje się, że widzowie mają coraz większe możliwości unikania reklam, jednak nie należy zapominać o specyficznej sytuacji dzieci jako pasywnych odbiorców. Obecne przepisy nie ograniczają spotów reklamowych, jeśli te nie naruszają w poważnym stopniu integralności programu.

6.7

Jedyne wyraźne zakazy obowiązujące dziś na szczeblu wspólnotowym dotyczą wyłącznie produktów tytoniowych, lekarstw i procedur medycznych dostępnych na receptę, reklam ukrytych czy działających na podświadomość. Wyłączono lokowanie produktu (choć uznano, że ogólnie należy tego zakazać), jeśli widz zostanie o tym odpowiednio poinformowany, a także rygorystyczne kryteria odnośnie do reklamy napojów alkoholowych.

6.8

W tym ostatnim wypadku reklama nie powinna być ukierunkowana na niepełnoletnich. We wszystkich pozostałych aspektach związanych ze szkodliwym wpływem na zdrowie fizyczne, psychiczne lub postawę moralną nieletnich, np. w kwestii bezpośredniego lub pośredniego namawiania rodziców do kupowania reklamowanych produktów lub usług, wykorzystując brak doświadczenia i łatwowierność dzieci bądź odnośnie do reklamowania w programach dla dzieci żywności, produktów o charakterze odżywczym lub fizjologicznym, takich jak tłuszcze, kwasy tłuszczowe, sól/sód i cukry, obowiązujące przepisy ograniczają się do ogólnych zaleceń lub odsyłaczy do kodeksów postępowania.

6.9

Należy ponadto podkreślić, że dyrektywa dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych, mimo iż obejmuje przepisy w zakresie praktyk handlowych skierowanych do dającej się jednoznacznie zidentyfikować grupy konsumentów szczególnie podatnej na daną praktykę, zwłaszcza ze względu na wiek lub łatwowierność, nie była w stanie zapobiec wcześniej wspomnianym praktykom ani nie została transponowana lub wdrożona w tym celu w państwach członkowskich (17).

6.10

Obok tych przepisów prawa UE, inne instrumenty o charakterze umownym definiują fundamentalne zasady leżące u podstaw ostatnich zmian w prawie podstawowym UE (traktat z Lizbony oraz Karta praw podstawowych Unii Europejskiej).

6.11

Jednocześnie przedstawiciele sektora opracowali na szczeblu międzynarodowym i na poziomie państw członkowskich zestaw przepisów w zakresie samoregulacji dotyczących stosowanych przez nich praktyk. Tym samym wykazali zaangażowanie na rzecz ochrony dzieci; należy tu wspomnieć zwłaszcza o Europejskim Stowarzyszeniu Etyki Reklamy (EASA) (18). Nie stoi to w sprzeczności z wielokrotnie przypominaną przez organizacje międzynarodowe i instytucje wspólnotowe potrzebą zagwarantowania większego szacunku dla dzieci oraz ich ochrony, a tym samym ich rozwoju fizycznego, psychicznego i moralnego. Należy przy tym uwzględnić interes i dobre samopoczucie dzieci oraz utrzymanie otoczenia i więzi rodzinnych.

7.1

Rynek reklam i marketingu w Europie jest bardzo konkurencyjny, podlega zmianom mody i szczególnie intensywnie reaguje na konsekwencje kryzysu gospodarczego i finansowego. Znaczne różnice między przepisami krajowymi dotyczącymi reklamy mogą nie tylko wpłynąć na wyniki, lecz również stanowić przeszkodę w jej rozwoju na rynku wewnętrznym oraz prowadzić do dyskryminacji i mniej uczciwej konkurencji. Zwłaszcza w dynamicznie rozwijającym się segmencie reklam skierowanych do dzieci i młodzieży istotne różnice między przepisami krajowymi oraz odmienne wymogi sprawiają, że pozycja firm reklamowych jest nierówna, gdyż są one zmuszone do większych wydatków na dostosowanie kampanii do różnych wymogów prawnych. Sprzyja to mniej prawidłowym praktykom konkurencyjnym służącym uniknięciu tych trudności i zdobyciu rynków. Harmonizacja przepisów mająca na celu stworzenie podobnych warunków w całej Europie i urzeczywistnienie w tym sektorze rynku wewnętrznego może się decydująco przyczynić do większej przejrzystości rynku, na którym wszystkie firmy reklamowe mogłyby rozwijać działalność w oparciu o potencjał i umiejętności ukierunkowane na usatysfakcjonowanie konsumentów, zamiast wykorzystywać różnice między przepisami krajowymi, co jest niekorzystne dla zdrowej i uczciwej konkurencji.

8.1

Dotychczas dyrektywy wspólnotowe regulujące na szczeblu UE zagadnienia związane z reklamą wykorzystywały powszechnie jako podstawę prawną postanowienia traktatu dotyczące urzeczywistnienia rynku wewnętrznego – obecnie art. 26 i 114, w dużym stopniu zmienione. Jest to ważne zagadnienie, aczkolwiek nie jedyne. Pozostałe inicjatywy wspólnotowe, w większym stopniu ukierunkowane na transmisje telewizyjne, stosują jako podstawę prawną postanowienia, które w ówczesnym kontekście odnosiły się do swobody przedsiębiorczości oraz do usług. Odpowiadają im obecnie – również w dużym stopniu zmodyfikowane – art. 49 i nast. oraz 56 i nast. Wreszcie, najnowsze inicjatywy dotyczące ochrony dzieci oraz zapobiegania pornografii dziecięcej, nieco wcześniejsze niż traktat z Lizbony, mają za podstawę prawną postanowienia dotyczące współpracy w sprawach karnych.

8.2

Należy przypomnieć, że obecny traktat z Lizbony wprowadził istotne zmiany we wszystkich tych aspektach i oferuje wiele nowych możliwości podjęcia działań wspólnotowych, które należy zbadać i wykorzystać. Najważniejszą nowością było włączenie do prawa pierwotnego Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, zmiana natury prawnej w zakresie współpracy w sprawach cywilnych i karnych oraz zmiany wprowadzone w licznych postanowieniach traktatu dotyczących urzeczywistnienia rynku wewnętrznego oraz ochrony konsumentów i godności ludzkiej. Niedawno Komisja oparła swój wniosek dotyczący ochrony danych na postanowieniach Karty praw podstawowych i wspomnianych nowych postanowieniach traktatu lizbońskiego.

8.3

Kwestia reklamy kierowanej do dzieci i młodzieży to przede wszystkim zagadnienie z zakresu obywatelstwa i ochrony praw podstawowych. Cytowane już art. 1, 3, 24, 33 i 38 Karty stanowią merytoryczną podstawę prawną wystarczająco uzasadniającą działania wspólnotowe. Obok nich należy bez wątpienia przytoczyć art. 2, 3 ust. 5 oraz art. 6 Traktatu UE, jak też art. 4, 9 i 10 TFUE.

8.4

Zgodnie z art. 12 Traktatu UE parlamenty krajowe mają w tej dziedzinie do odegrania ważną rolę, do czego należy je zachęcać. Powinno to uzupełniać działania rządów państw członkowskich podejmowane bądź na poziomie Rady, bądź w ramach wzmocnionej współpracy (art. 20 Traktatu UE).

8.5

Urzeczywistnienie rynku wewnętrznego stanowi również jeden z ważniejszych celów w tej dziedzinie. Obowiązują tu art. 3 ust. 3 TUE oraz 26, 114 i nast. TFUE. Z drugiej strony art. 12 i 169 TFUE otwierają nowe możliwości w zakresie ochrony konsumentów. Z proceduralnego punktu widzenia art. 67 i nast., a zwłaszcza art. 81 i 82 TFUE, stanowią podstawę dla utworzenia ram cywilnych i karnych, co pozwoli urzeczywistnić przepisy prawne dotyczące ochrony dzieci i młodzieży w tym obszarze.

8.6

Podejście do tych zagadnień na poziomie wspólnotowym musi uwzględniać zasady pomocniczości i proporcjonalności (art. 5 ust. 3 i 4 traktatu), tj. może zostać zastosowane, jeśli ze względu na transgraniczny charakter celu nie uda się osiągnąć na poziomie państw członkowskich w ramach systemów krajowych. Cel inicjatywy może zostać zatem lepiej osiągnięty poprzez działanie na szczeblu Unii, zgodnie z zasadą pomocniczości. Z drugiej strony, zakres inicjatywy powinien ograniczać się do zagadnień powodujących konkretne problemy, a nie aspektów, które mogą zostać w bardziej odpowiedni sposób uregulowane w prawodawstwie krajowym, dzięki czemu zapewnione zostanie poszanowanie zasady proporcjonalności.

15.11.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 351/12

—

ważne jest włączenie wysiłków służących zwalczaniu dyskryminacji do wszystkich sfer działalności oraz uwzględnienie ich zarówno w budżecie UE, jak i w budżetach krajowych;

—

potrzebne są wskaźniki w celu uzyskania informacji dotyczących obecnej sytuacji;

—

wdrażanie działań na rzecz niedyskryminacji powinno być powiązane ze strategią „Europa 2020”;

—

należy wskazać odpowiednie i skuteczne mechanizmy egzekwowania i monitorowania zarówno na szczeblu europejskim, jak i krajowym;

—

potrzebne są lepsze i liczniejsze miejsca pracy, aby zagwarantować i poprawić niezależność ekonomiczną słabszych grup;

—

ważne jest, by obowiązki w rodzinie i gospodarstwie domowym były sprawiedliwie dzielone między obie płcie oraz by zindywidualizować uprawnienia w zakresie zabezpieczenia społecznego;

—

trzeba rozwijać struktury instytucjonalne, w celu utworzenia np. Europejskiego Komitetu ds. Niepełnosprawności;

—

istnieje ryzyko, że kryzys gospodarczo-społeczny spowoduje nasilenie się nietolerancji, ksenofobii, rasizmu i homofobii w Europie;

—

integracja to złożony, długotrwały i wielowymiarowy proces społeczny, w którym uczestniczy wiele zainteresowanych stron, zwłaszcza na poziomie lokalnym.

3.1.1

Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej przeanalizowała sytuację osób LGBT w dwóch sprawozdaniach (8) z 2009 r. Poniżej przedstawiono niektóre z wniosków Agencji. W pierwszym z nich stwierdzono, że istnieje hierarchia przyczyn dyskryminacji, przy czym ochrona przed dyskryminacją ze względu na płeć, rasę i pochodzenie etniczne jest większa niż przed dyskryminacją z innych przyczyn. Tendencja w państwach członkowskich jest jednak taka, by dążyć do takiej samej ochrony w przypadku wszystkich przyczyn dyskryminacji.

3.1.2

Zdaniem Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej 18 państw członkowskich UE, wdrażając dyrektywę w sprawie równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy, wyszło poza minimalne wymogi, jeśli chodzi o dyskryminację ze względu na orientację seksualną. Większość państw członkowskich wprowadziła zatem prawodawstwo zapewniające ochronę przed dyskryminacją ze względu na orientację seksualną w dziedzinach wykraczających poza zakres pracy i zatrudnienia. W około 20 państwach członkowskich działa organ odpowiedzialny za zajmowanie się sprawami dyskryminacji ze względu na orientację seksualną.

3.1.3

W sprawozdaniach Agencja podejmuje także kwestię możliwości swobodnego przemieszczania się w odniesieniu do osób LGBT, co jest istotnym elementem wspólnego rynku pracy w UE. W tym kontekście warto zauważyć, że prawo rodzinne należy do krajowych kompetencji ustawodawczych, w związku z czym w poszczególnych państwach członkowskich obowiązują różne przepisy w odniesieniu do par tej samej płci. Różne jest ponadto tradycyjne postrzeganie takich kwestii jak np. małżeństwa i związki partnerskie osób tej samej płci. Może to jednak także powodować problemy w przypadkach, gdy obywatele będą chcieli korzystać ze swych praw odnoszących się do swobody przemieszczania się.

3.1.4

Zdaniem Agencji pary tej samej płci napotykają na znaczne przeszkody w egzekwowaniu swych praw związanych ze swobodnym przepływem osób, niezależnie od tego, czy są małżeństwem, zarejestrowanym związkiem partnerskim, czy pozostają w długotrwałym, stabilnym związku. Organ ten wskazuje na fakt, że w wielu sytuacjach oznacza to bezpośrednią dyskryminację i należałoby jasno określić obowiązki państw członkowskich zgodnie z dyrektywą o swobodnym przepływie osób (9).

3.2.1

Trybunał Sprawiedliwości rozpatrywał dwie sprawy dotyczące dyskryminacji ze względu na orientację seksualną: Römer i Maruko. W sprawie Römer Trybunał orzekł, że dyrektywa w sprawie równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy wyklucza sytuację, w której emeryt pozostający w zarejestrowanym związku partnerskim otrzymuje uzupełniające świadczenia emerytalne w niższej wysokości niż emeryt pozostający w związku małżeńskim, oraz że zaistniała bezpośrednia dyskryminacja ze względu na orientację seksualną, ponieważ w prawie krajowym zarejestrowany partner znajduje się pod względem świadczeń emerytalnych w sytuacji prawnej i faktycznej porównywalnej z sytuacją osoby pozostającej w związku małżeńskim.

3.2.2

W sprawie Maruko Trybunał również orzekł, że dyrektywa wyklucza takie uregulowania, zgodnie z którymi zarejestrowany partner po śmierci swego partnera nie otrzymuje renty rodzinnej odpowiadającej rencie rodzinnej przysługującej pozostałemu przy życiu małżonkowi. Uznano jednak, że to sąd krajowy ustala, czy pozostały przy życiu zarejestrowany partner znajduje się w sytuacji porównywalnej z sytuacją małżonka. Ponadto odnotowano istnienie znacznych różnic w UE oraz ogólny brak równoważności związków małżeńskich i innych form prawnie uznawanych związków.

3.3.1

Trudności z otwartym przyznawaniem się do orientacji seksualnej w miejscu pracy: Z badań wynika, że osoby LGBT często są „niewidzialne” na rynku pracy, zazwyczaj z obawy przed prześladowaniem. W wielu przypadkach unikają także kontaktów towarzyskich z kolegami z pracy, aby uniknąć ujawnienia orientacji seksualnej. Stwierdzono, że osoby te obawiały się przede wszystkim poinformowania zwierzchników w miejscu pracy o swej orientacji seksualnej. W niektórych sektorach, takich jak wojsko czy Kościół, otwartość jest znacznie niższa od przeciętnej.

3.3.2

Specyficzne problemy utrudniają pracę: Osoby LGBT są na rynku pracy w innej sytuacji niż pozostałe słabsze grupy, gdyż otwartość co do orientacji seksualnej ma wpływ na ich życie zawodowe. Bardzo często zdarza się tak, że osoby LGBT wypracowują strategie, by uniknąć ujawnienia swej orientacji seksualnej, takie jak zmiana tematu czy zaprzestanie brania udziału w rozmowie w miejscu pracy. Badania pokazują, że takie stałe lawirowanie w miejscu pracy ma wpływ na zdrowie i wydajność. Dyskryminacja, na którą narażone są osoby LGBT w UE, prowadzi do wykluczenia emocjonalnego, którego podłożem jest wstyd. Ma to konsekwencje zarówno dla tych osób, jak i dla uczestnictwa w rynku pracy. EKES uważa, że różne instytucje UE muszą aktywnie podjąć działania w celu przeciwdziałania powstającemu w ten sposób wykluczeniu.

3.3.3

Problemy z korzystaniem z praw przysługujących na rynku pracy: Gdy osoby są celem dyskryminacji ze względu na orientację seksualną, ważne jest, by miały dostęp do mechanizmów składania skarg i do organu krajowego, który zajmuje się skargami dotyczącymi tego rodzaju dyskryminacji. W wielu państwach członkowskich takiego organu po prostu nie ma.

3.3.4

Niechęć do składania skarg: Liczba udokumentowanych przypadków dyskryminacji ze względu na orientację seksualną jest zastanawiająco niska. Przyczyną jest prawdopodobnie fakt, że osoby LGBT niechętnie publicznie ujawniają swą orientację seksualną, oraz być może brak wiedzy o przysługujących im prawach. Istnieje także ryzyko, że stracą pracę, jeśli się poskarżą. W niektórych przypadkach istotne jest, aby osoba zgłaszająca skargę miała zapewnioną ochronę ze strony społeczeństwa, tak aby zapobiec negatywnym konsekwencjom takiego zgłoszenia.

3.3.5

Brak wiedzy: Badanie Eurobarometru ukazało luki w wiedzy społeczeństwa na temat prawodawstwa antydyskryminacyjnego. Prawie połowa (45 %) obywateli UE nie jest świadoma tego, że istnieją przepisy zakazujące dyskryminacji ze względu na orientację seksualną w sytuacji zatrudniania nowego pracownika. W badaniu ETUC stwierdzono także brak świadomości w kręgach związków zawodowych co do polityki i działań dotyczących osób LGBT. Ta niewiedza dotycząca praw pracowniczych znajduje odzwierciedlenie w ogólnym braku informacji i danych na temat sytuacji i doświadczeń osób o odmiennej orientacji seksualnej. Badania pokazują, że poziom świadomości w zakresie orientacji seksualnej i tożsamości płciowej w miejscu pracy jest bardzo niski. Ten ogólny brak uświadomienia sprawia, że osobom o odmiennej orientacji seksualnej jest bardzo trudno rozmawiać o tożsamości płciowej czy dyskryminacji ze względu na orientację seksualną z pracodawcami i związkami zawodowymi. Istnieje zatem uzasadniona potrzeba podejmowania działań informacyjnych służących zwiększeniu wiedzy o prawach obywateli UE, zwłaszcza tam, gdzie taka wiedza jest niska.

3.3.6

Ochrona prawna i inne środki służące zmniejszeniu dyskryminacji: W niektórych państwach wprowadzenie ochrony prawnej i lepszego wsparcia dla równości praw na poziomie krajowym pomogło w zwiększeniu świadomości ogółu społeczeństwa, co miało także pozytywny wpływ na związki zawodowe i pracodawców. W badaniu Agencji Praw Podstawowych niewiele mówi się o odpowiedzialności pracodawców, co podkreśla znaczenie poczucia odpowiedzialności wśród kadry kierowniczej. Zarządzanie różnorodnością i otwarta kultura mają pozytywny wpływ na miejsce pracy, jeśli chodzi o osoby LGBT. Zarządzanie różnorodnością niekoniecznie zapobiega dyskryminacji, ale jest ważnym pierwszym krokiem w każdej organizacji.

3.3.7

Zakres dyskryminacji: Przeprowadzono szereg badań w celu określenia zakresu dyskryminacji osób LGBT w miejscu pracy. Pokazały one, że prawie połowa tej grupy nie mówi w pracy otwarcie o swej seksualności, a od jednej trzeciej do połowy osób, które o tym mówią, spotkało się z bezpośrednią dyskryminacją lub obraźliwymi uwagi i uprzedzeniami w miejscu pracy.

3.3.8

W UE zrealizowano szereg projektów, w których uczestniczyli pracodawcy, związki zawodowe i przedstawiciele sektora wolontariatu. Komisja wspierała finansowo te projekty, co wzmocniło ich legitymizację. We Francji związki zawodowe i pracodawcy w jednym z sektorów zawarli porozumienie w sprawie równości praw dla rodzin homoseksualnych. W Szwecji federacja związków zawodowych Vision prowadzi szkolenia poświęcone kwestiom związanym z osobami LGBT i mające na celu zwiększenie wiedzy na temat dyskryminacji w miejscu pracy. Doświadczenie pokazuje, że działając wspólnie, jak najbardziej można zmienić sytuację osób o odmiennej orientacji seksualnej na rynku pracy. Komitet z żalem stwierdza, że takie działania należą do rzadkości i dlatego wzywa Komisje Europejską do popularyzacji dobrych praktyk, a partnerów społecznych do podejmowania znacznie aktywniejszych działań przeciwdziałających dyskryminacji osób LGBT w miejscu pracy.

15.11.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 351/16

1.6.1

Na szczeblu UE decydenci powinni:

1.6.2

Państwa członkowskie UE powinny:

1.6.3

Władze lokalne i społeczeństwo obywatelskie, w tym partnerzy społeczni, powinni:

3.1.1

Badanie aktywności ekonomicznej ludności w UE (7) pokazuje, że sytuacja w zakresie przedsiębiorczości migrantów jest zróżnicowania w państwach Unii Europejskiej. W Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Danii oraz Szwecji udział przedsiębiorców migrantów w ogólnej liczbie zatrudnionych jest wyższy od udziału rodzimych przedsiębiorców o 1,5–2,9 punktu procentowego. Natomiast odsetek przedsiębiorców migrantów jest niższy od odsetka rodzimych przedsiębiorców w krajach takich jak Portugalia, Hiszpania, Włochy, Grecja, Irlandia, Niemcy i Austria.

3.1.2

W ujęciu regionalnym ogólny poziom samozatrudnienia (przedsiębiorców rodzimych i migrantów) jest wyższy na południu Europy oraz w Europie Środkowej i Wschodniej. Jednakże w Europie Środkowej i Wschodniej migranci są zwykle bardziej skłonni do samozatrudnienia niż ludność lokalna, w Europie Południowej występuje natomiast odwrotny trend.

3.1.3

Tak wysoki udział migrantów decydujących się na samozatrudnienie w Polsce, Republice Słowackiej, Republice Czeskiej i na Węgrzech jest częściowo spowodowany stosunkowo elastycznymi przepisami wizowymi dla przedsiębiorców migrantów oraz sytuacją na rynku pracy w tych państwach. Mniejszy udział przedsiębiorczości migrantów w krajach Europy Południowej może być konsekwencją faktu, iż migranci w tych krajach być może nie mieli jeszcze czasu, by wykształcić kapitał ludzki, fizyczny i społeczny niezbędny do założenia przedsiębiorstwa, ponieważ nie mówią płynnie językiem kraju przyjmującego albo mają trudności z uznaniem kwalifikacji.

3.1.4

Dane dotyczące liczby nowych przedsiębiorców w danym roku również sugerują, iż migranci są zwykle bardziej przedsiębiorczy niż ludność lokalna. W latach 1998–2008 średnia roczna liczba nowych przedsiębiorców migrantów zwiększyła się dwukrotnie w Niemczech (do ponad 100 000 rocznie), w Wielkiej Brytanii (do prawie 90 000 rocznie). W Hiszpanii średnia roczna liczba tych przedsiębiorstw wzrosła sześciokrotnie (do ponad 75 000 rocznie), a we Włoszech ośmiokrotnie (do 46 000). Z kolei w tym samym okresie wzrost odnotowany we Francji był niewielki (do 35 000) (8).

3.1.5

Ponadto, biorąc pod uwagę ich liczebność, migranci są stosunkowo bardziej przedsiębiorczy niż ludność lokalna. Na przykład w Wielkiej Brytanii, gdzie migranci reprezentują 8 % populacji, są oni właścicielami około 12 % wszystkich małych i średnich przedsiębiorstw brytyjskich.

3.1.6

Powyższe dane są spójne z wynikami badań przeprowadzonych niedawno w USA, z których wynika, że odsetek imigrantów wśród właścicieli małych przedsiębiorstw wynosi 18 %, przy czym ich liczebność w całej populacji to 13 %, natomiast wśród osób pracujących 16 % (9).

3.2.1

Wprawdzie liczba przypadków podejmowania działalności gospodarczej przez migrantów wzrasta z roku na rok, rośnie jednak także liczba przypadków rezygnowania z takiej działalności. Ten niższy odsetek przedsiębiorstw zdolnych do przetrwania może świadczyć o tym, że samozatrudnienie jest etapem przejściowym na drodze do zatrudnienia lub wskazywać na wyższy stopień niepowodzeń firm migrantów. Na przykład we Francji tylko 40 % firm należących do cudzoziemców wciąż działało po pięciu latach od założenia, w porównaniu z 54 % przedsiębiorstw należących do Francuzów (10). Badanie OECD (11) wykazało, iż nawet po uwzględnieniu kwalifikacji, doświadczenia i innych czynników, przedsiębiorstwa migrantów mają o 27 % mniejsze szanse przetrwania niż firmy prowadzone przez przedsiębiorców rodzimych.

3.3.1

Zakres działalności, jaką podejmują przedsiębiorcy migranci w krajach przyjmujących, jest równie rozległy jak w przypadku ludności lokalnej. Ta zmiana w porównaniu z dawną sytuacją, kiedy przedsiębiorstwa takie świadczyły usługi głównie na potrzeby własnych społeczności etnicznych, jest częściowo spowodowana wzrostem poziomu wykształcenia migrantów, ale także zmianami w strukturach gospodarczych społeczeństw postindustrialnych.

3.3.2

Mimo że w Europie duża część przedsiębiorców obcego pochodzenia pracuje w sektorach tradycyjnie kojarzonych z przedsiębiorczością migrantów (tj. w handlu hurtowym i detalicznym), wielu pracuje poza sektorami tradycyjnymi dla danej grupy etnicznej: prawie 18 % przedsiębiorców migrantów w sektorze budowlanym, około 8 % w wolnych zawodach i sektorze naukowo-technicznym, około 6 % w sektorze produkcyjnym oraz kolejne 6 % w sektorze zdrowia i opieki społecznej.

3.4.1

Ogólny profil przedsiębiorców migrantów i przedsiębiorców rodzimych jest podobny pod tym względem, że są to przeważnie wykwalifikowani pracownicy płci męskiej, a ponad trzy czwarte jest w wieku powyżej 35 lat. Średnio, przedsiębiorcy migranci i przedsiębiorcy rodzimi są starsi od pracowników najemnych. Taki wynik można tłumaczyć koniecznością zgromadzenia najpierw kapitału społecznego i fizycznego oraz doświadczenia wystarczającego do założenia własnego biznesu.

3.4.2

Przedsiębiorcy migranci mają średnio wyższy poziom wykształcenia niż ich odpowiednicy rodzimi; około 30 %–40 % przedsiębiorców migrantów posiada wykształcenie wyższe.

3.4.3

Prawie dwie trzecie przedsiębiorców migrantów przebywa w kraju przyjmującym dłużej niż dziesięć lat, natomiast w przypadku migrantów będących pracownikami najemnymi jest to nieco ponad 50 %.

3.4.4

Migranci pochodzący z różnych regionów wykazują różną skłonność do podejmowania działalności gospodarczej; największa jest ona wśród Azjatów, a najmniejsza wśród migrantów z Ameryki Łacińskiej i Afryki. Różnice w poziomie wykształcenia i zamożności mogą w znacznej części tłumaczyć różnice w zachowaniach przedsiębiorczych pomiędzy grupami migrantów. Dodatkowe wyjaśnienie stanowi fakt, iż niektóre kraje pochodzenia mają tradycyjnie większy udział przedsiębiorców w gospodarce, zatem osoby migrujące z takich krajów są bardziej skłonne do założenia biznesu w kraju przyjmującym.

3.4.4.1

Należy zauważyć, że doświadczenia migrantów różnią się w zależności od regionu pochodzenia. Dane z Wielkiej Brytanii pokazują np., że jeśli stopa zatrudnienia w społeczności imigrantów z Pakistanu byłaby taka sama jak w odpowiedniej społeczności imigrantów z Indii, odsetek mężczyzn i kobiet w tej grupie wzrósłby odpowiednio o 24 % oraz 136 %, co oznaczałoby wzrost o ok. 96 000 zatrudnionych.

5.1.1

W badaniu aktywności ekonomicznej ludności w UE (1998–2008) podkreślono pozytywny wkład przedsiębiorców migrantów w zatrudnienie, pomimo że większość przedsiębiorców (rodzimych i migrantów) zatrudnia tylko siebie samych.

5.1.2

Przedsiębiorcy ci tworzą przeciętnie 1,4–2,1 dodatkowych miejsc pracy. Jednakże porównanie z przedsiębiorcami rodzimymi wskazuje, iż przedsiębiorcy migranci tworzą stosunkowo mniej miejsc pracy. Wyjątek w tej ogólnej tendencji stanowią Republika Czeska, Węgry, Republika Słowacka oraz Wielka Brytania, gdzie przedsiębiorcy migranci wydają się tworzyć więcej miejsc pracy niż przedsiębiorcy rodzimi.

5.1.3

Ten wkład w ogólne zatrudnienie wzrastał na przestrzeni lat. Od 1998 do 2008 r. liczba osób zatrudnionych przez przedsiębiorców migrantów wzrosła w Hiszpanii, we Włoszech, w Austrii, Niemczech i Holandii, podczas gdy w Wielkiej Brytanii i Francji wkład w zatrudnienie był stale na wysokim poziomie. Np. zarówno w 2007, jak i w 2008 r. przedsiębiorcy migranci w Niemczech zatrudniali rocznie ponad 750 000 osób, w Wielkiej Brytanii i Hiszpanii około pół miliona, we Francji około 400 000, a we Włoszech około 300 000.

5.1.4

W kategoriach względnych ten wkład w zatrudnienie odpowiada 1,5–3 % ogólnej liczby osób zatrudnionych. Państwa, gdzie migranci najbardziej przyczyniają się do ogólnego zatrudnienia, to Luksemburg (8,5 %) oraz Irlandia (4,9 %). Wprawdzie na podstawie dostępnych danych nie da się określić, czy migranci zatrudniają głównie innych migrantów czy nie, jednak niektóre badania wskazują, iż migranci zatrudniają zarówno ludność lokalną, jak i innych migrantów.

5.2.1

Wkład przedsiębiorców migrantów nie ogranicza się do tworzenia nowych miejsc pracy; przyczyniają się oni także do wzrostu gospodarczego kraju przyjmującego. Zebranie rzetelnych empirycznych dowodów odnośnie do ich rzeczywistego wkładu w gospodarkę Unii Europejskiej jest bardzo trudne, jednakże dane pochodzące z Wielkiej Brytanii wskazują, że wkład tych przedsiębiorstw w gospodarkę brytyjską szacowany jest na 25 miliardów GBP rocznie, czyli 6 % całkowitej wartości dodanej brutto generowanej przez MŚP (430 mld GBP w roku 2007) (14).

5.2.2

Liczby te można porównać z badaniami amerykańskimi, które wykazują, że małe przedsiębiorstwa, gdzie imigranci stanowią co najmniej połowę liczby właścicieli, generują szacunkowo 776 mld USD rocznie, tj. 13 % tego, co wszystkie małe firmy w USA (6 bilionów USD w roku 2007).

5.2.3

Innym wskazaniem są dane z Francji, które pokazują, że w 2009 r. imigranci we Francji otrzymali od rządu francuskiego wsparcie w wysokości 47,9 mld EUR (pomoc socjalna, mieszkaniowa, edukacja, itp.), a ich wkład wyniósł 60,3 mld EUR. Innymi słowy, wkład netto imigrantów w finanse publiczne wyniósł 12,4 mld EUR (15).

5.2.4

EKES uważa, że wkład UE mógłby być wyższy, gdyby przedsiębiorcy migranci zatrudnieni w gospodarce nieformalnej otrzymali wsparcie potrzebne do przejścia do gospodarki formalnej.

5.3.1

Dane świadczą także o tym, że przedsiębiorcy migranci pomagają tworzyć nowe możliwości handlowe dla kraju przyjmującego, gdyż wykorzystują swoje sieci kontaktów oraz wiedzę na temat rynków krajów swego pochodzenia, dzięki czemu spadają koszty transakcji w handlu z tymi krajami. W Szwecji np. 22 % przedsiębiorstw należących do cudzoziemców kieruje swoje towary i usługi przynajmniej częściowo na rynek zagraniczny, natomiast w przypadku przedsiębiorstw rodzimych jest to 15 % (16). Stwierdzono także, że wzrostowi liczby migrantów w Szwecji o 10 % towarzyszyło zwiększenie eksportu przeciętnie o 6 % oraz importu o 9 % (17). To odkrycie sugeruje, że migranci mogą odgrywać ważną rolę w ułatwianiu handlu zagranicznego poprzez zmniejszanie ukrytych barier handlowych z krajami ich pochodzenia.

5.3.2

Innym przykładem jest Wielka Brytania. Przedsiębiorcy migranci zapewniają bezpośredni dostęp do powiększających się społeczności emigracyjnych, których dochód do dyspozycji przekracza 30 mln EUR, a także przyczyniają się do otwierania nowych możliwości biznesowych na rynkach światowych, takich jak Indie, Chiny i kraje afrykańskie, Karaiby oraz Ameryka Łacińska.

15.11.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 351/21

1.1

Już w 2006 r. EKES wypowiedział się na temat przemocy domowej wobec kobiet (1) i wyraził w swojej opinii niepokój, jaki wzbudza ona w społeczeństwie obywatelskim. Ponieważ przedstawione przy tej okazji zalecenia pozostają aktualne, nie są one ponownie omawiane w niniejszej opinii.

1.2

EKES, jako przedstawiciel zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, jest świadomy tego, że problem przemocy ze względu na płeć, a zwłaszcza przemocy domowej, dotyczy wszystkich obywateli. Komitet ponownie wyraża swoje zaangażowanie w walkę z tą plagą za pomocą wszystkich dostępnych środków i rozważa m.in. możliwość organizowania co dwa lata debaty na temat tego problemu.

1.3

EKES zaleca instytucjom europejskim i państwom członkowskim UE:

2.1

Wszystkie rodzaje przemocy godzą w godność osoby, jej nienaruszalność fizyczną i psychiczną, prawa człowieka i podstawy, na których opiera się demokratyczne społeczeństwo.

2.2

Ponieważ państwa są zobowiązane szanować, chronić i wspierać prawa swoich obywateli, powinny inwestować znaczne zasoby publiczne w usługi i wyspecjalizowany personel, będący w stanie wywiązać się z tego zobowiązania.

2.3

Przemoc w obszarze publicznym jest potępiana przez społeczeństwo, które wspiera działania państwa na rzecz powstrzymywania i karania osób stosujących przemoc.

2.4

Istnieje jednak inny, mniej nagłośniony rodzaj przemocy, która ma miejsce w domach i która coraz brutalniej wpływa na ofiary – przemoc domowa.

Wszyscy członkowie rodziny mogą – stale lub od czasu do czasu – padać ofiarami różnego rodzaju przemocy, która może doprowadzić nawet do śmierci.

2.5

Chociaż osoby te zasługują na uwagę władz, ich troskę i działanie, najbardziej narażoną na systematyczną przemoc grupą są kobiety. Przemoc domowa jest jedną z głównych przyczyn śmiertelności kobiet na świecie. Dlatego w niniejszej opinii koncentrujemy się na przemocy domowej wobec kobiet.

2.6

Zgodnie z definicją Unii Europejskiej przemoc wobec kobiet to „każdy akt przemocy wobec osób płci żeńskiej, którego rezultatem jest lub może być krzywda lub cierpienie fizyczne, seksualne lub psychiczne, a także groźby takich aktów, przymus lub samowolne pozbawienie wolności, mające miejsce zarówno w życiu publicznym, jak i w życiu prywatnym” (3).

2.7

Mimo wysiłków podejmowanych od kilku dziesięcioleci przez władze publiczne i różne sektory społeczeństwa – zorganizowane lub nie – przemoc domowa jest wciąż uważana za problem życia prywatnego, choć w rzeczywistości jest ona problemem publicznym.

2.8

Przemoc domowa jest przestępstwem i musi być karalna. EKES uznaje wysiłki podejmowane przez różne państwa Unii na rzecz surowszych kar dla osób stosujących przemoc. Należy jednak również zidentyfikować głęboko położone przyczyny tego zjawiska, a następnie ustanowić strategie niezbędne do jego powstrzymania, obejmujące lepsze zrozumienie tego zjawiska przez mężczyzn.

2.9

Obecny kryzys gospodarczy poważnie ogranicza politykę społeczną w wielu krajach UE. Uszczupla się podstawowe usługi publiczne, takie jak służba zdrowia, edukacja i opieka społeczna w chwili gdy rodziny, a zwłaszcza kobiety, najbardziej ich potrzebują. Zamyka się punkty specjalistycznej pomocy dla kobiet i ośrodki pomagające maltretowanym kobietom, ogranicza się budżety krajowych służb działających na rzecz równouprawnienia płci, eliminuje się projekty prewencji i kampanie w mediach itp.

2.10

Wciąż zakorzenione stereotypy związane z płcią i społeczeństwem patriarchalnym, a także nierówności gospodarcze i dyskryminacja kobiet w obszarach zatrudnienia, płac, dostępu do innych zasobów finansowych oraz ich brak niezależności finansowej, zmniejszają możliwości kobiet do podejmowania działań i zwiększają ich podatność na przemoc domową.

2.11

Obecny kryzys gospodarczy i strategie polityczne, które w założeniu mają go zwalczyć, a także liberalizacja gospodarki i prywatyzacja sektora publicznego nie tylko utrwalają podział pracy w zależności od płci, lecz także zwiększają nierówności i pogarszają okoliczności prowadzące do przemocy.

2.12

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) (4) uznała szkodliwe skutki, jakie globalizacja wywiera na struktury społeczne. Niekontrolowana globalizacja może doprowadzić do poważniejszych rodzajów przemocy wobec kobiet, również pod postacią handlu ludźmi.

2.13

Kobiety należące do mniejszości, żyjące w ubóstwie w społecznościach wiejskich lub odizolowanych, odbywające karę pozbawienia wolności i przebywające w zakładach, a także migrantki, kobiety niepełnosprawne intelektualnie i fizycznie oraz kobiety starsze są bardziej narażone na przemoc.

2.14

Celem niniejszej opinii z inicjatywy własnej jest zarysowanie obrazu przemocy domowej wobec kobiet w Europie, przedstawienie ogólnej wizji przedsięwziętych środków i zwiększenie świadomości na temat tego problemu w społeczeństwie.

2.15

EKES wyraża opinie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego. Dlatego Komitet jest gotowy zorganizować, we współpracy z organizacjami zajmującymi się przemocą tego rodzaju, forum dyskusyjne, na którym omówiono by propozycje mające na celu zwalczenie przemocy oraz podzielono by się sprawdzonymi rozwiązaniami, które prowadziłyby do przyjęcia skutecznych środków zapobiegawczych.

3.1

W 2011 r. Rada Europy przyjęła konwencję o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (5). Jest ona pierwszym wiążącym prawnie instrumentem międzynarodowym, tworzącym globalne ramy prawne na rzecz zapobiegania przemocy, ochrony ofiar i karania sprawców. Konwencja jest wezwaniem do większej równości między kobietami a mężczyznami, ponieważ przemoc wobec kobiet jest głęboko osadzona w nierównościach między płciami oraz utrwalana przez patriarchalną kulturę i obojętność wobec tego zjawiska.

3.2

Konwencja uwzględnia wszystkie rodzaje przemocy (przemoc fizyczną i psychologiczną, wykorzystywanie seksualne, wymuszone małżeństwo, okaleczanie narządów płciowych kobiet, nękanie, wymuszanie sterylizacji lub aborcji), bez względu na wiek, pochodzenie etniczne lub narodowość, religię, pochodzenie społeczne, sytuację migracji lub orientację seksualną ofiary.

3.3

Do chwili obecnej konwencję ratyfikowało tylko jedno państwo (6), a podpisało 20 państw (7), przy czym niektóre z nich z zastrzeżeniami (Niemcy, Serbia i Malta). EKES wzywa Unię Europejską i wszystkie kraje członkowskie, by jak najszybciej podpisały, ratyfikowały i wdrożyły konwencję stambulską.

4.1

45 % kobiet w UE deklaruje, że co najmniej raz padło ofiarą przemocy ze względu na płeć. 40–45 % kobiet było napastowanych seksualnie w pracy. Szacuje się, że w Europie w wyniku przemocy ze względu na płeć codziennie umiera 7 kobiet (8).

4.2

Przemoc wiąże także się z dużymi kosztami: szacuje się, że roczny koszt przemocy wobec kobiet w 47 państwach należących do Rady Europy wynosi co najmniej 32 mld euro.

4.3

Z przeprowadzonych w 2010 r. badań Eurobarometru wynika, że jest to zjawisko powszechnie znane przez obywateli (98 % procent badanych) i bardzo częste (co czwarta osoba zna kobietę będącą ofiarą przemocy domowej, a co piąta zna sprawcę przemocy).

4.4

Już w 1980 r., na drugiej światowej konferencji na temat statusu prawnego i społecznego kobiet, stwierdzono, że przemoc wobec kobiet jest najbardziej wyciszanym przestępstwem na świecie. Trzynaście lat później, na Światowej Konferencji Praw Człowieka w Wiedniu, uznano prawa kobiet za prawa człowieka. Państwa członkowskie Unii Europejskiej zaangażowały się, by osiągnąć kluczowe cele pekińskiej platformy działania z 1995 r.

4.5

W deklaracji końcowej z drugiego szczytu „Europejskie kobiety u władzy” (Kadyks, marzec 2010 r.) (9) 22 kobiety sprawujące funkcję ministra oraz wielu decydentów politycznych z całej UE stwierdziło, że wciąż nie można mówić o prawdziwym równouprawnieniu płci i że przemoc wobec kobiet jest wciąż powracającym problemem poważnego łamania praw człowieka. W dokumencie stwierdza się, że seksistowskie stereotypy nadal prowadzą do dyskryminacji oraz ostrzega się przed powielaniem seksistowskich zachowań przez nowe pokolenia.

4.6

Instytucje europejskie opracowały następujące dokumenty, w których analizuje się sytuację i propaguje odpowiednie działania (poniższa lista nie jest wyczerpująca):

4.7

Niektóre państwa członkowskie przyjęły prawodawstwo uznające przemoc domową za przestępstwo, ustanowiły bardziej drastyczne środki przeciw sprawcom przemocy, uznały przemoc domową za przestępstwo przeciwko porządkowi publicznemu itp.

4.8

Choć wciąż brak wiarygodnych i porównywalnych statystyk na temat przemocy domowej na szczeblu krajowym i europejskim, dostępne dane budzą niepokój i rozwiewają wątpliwości co do ogromnego zasięgu tego problemu (10).

4.9

Mimo statystyk i bardziej surowego prawodawstwa wciąż uważamy, że żyjemy w społeczeństwie egalitarnym, a takie przekonanie może sfałszować treść debaty nie tylko na temat przemocy domowej, ale także innych rodzajów przemocy i nierówności między kobietami a mężczyznami (różnice w wynagrodzeniach, awanse w trakcie kariery zawodowej itp.).

4.10

Zapomnianą formą przemocy jest przemoc psychologiczna, która jest niewidoczna dla świata zewnętrznego. Nadszedł czas, by przerwać tę ciszę i uznać tę formę przemocy za pogwałcenie praw człowieka, które musi zostać włączone do legislacji w zakresie przemocy ze względu na płeć.

4.11

Kobiety, którym udaje się przeżyć przemoc psychologiczną, często do końca życia cierpią na poważne urazy psychiczne i wymagają wielodyscyplinarnej i holistycznej pomocy w bezpiecznym otoczeniu rehabilitacyjnym. Są zmuszone do całkowitej izolacji od społeczeństwa i nie dysponują materialnymi dowodami aktów przemocy, przez co boją się, że nikt im nie uwierzy. Kluczowym elementem rehabilitacji jest to, by osoby udzielające im pomocy im wierzyły.

4.12

Przemoc domowa wpływa nie tylko na osobę będącą jej bezpośrednią ofiarą, lecz dotyka także osób, które jej pomagają lub wiedzą o problemie, a zwłaszcza dzieci, które ze względu na emocjonalną wrażliwość są na nią szczególnie narażone. Efekty przemocy mogą wpływać na dzieci do końca życia.

4.13

Choć przestępstwa popełniane w rodzinie nie ograniczają się do aktów przemocy wobec kobiet, należy zadać sobie pytanie dlaczego inne przestępstwa popełnione w tych samych okolicznościach, np. pedofilia (w 90 % przypadków sprawcą jest członek rodziny) są powszechnie potępiane, a w przypadku przemocy domowej wciąż rozważa się przyczyny, z powodu których sprawca popełnił akty przemocy.

5.1

Należy odpowiedzieć na ogromnie ważne pytanie: dlaczego społeczeństwo w wielu przypadkach daruje akty przestępstwa i dlaczego szuka się w maltretowanej kobiecie usprawiedliwienia popełnianych aktów przemocy? Najczęściej przywoływane wytłumaczenia nawiązujące do kwestii kulturowych i społecznych, nie tylko są fałszywe, lecz także sprzyjają utrzymaniu status quo.

5.2

Założenie, że przemoc domowa jest zakorzeniona w dawnej kulturze i tradycji opiera się na fałszywej przesłance, że kultura jest statycznym zbiorem wierzeń i praktyk. Wręcz przeciwnie, kultura nieustannie się rozwija i odnawia. Właśnie dlatego, że jest niejednorodna i że obecne w niej wartości ze sobą konkurują, nieodłączną cechą kultury jest zdolność do ewoluowania.

5.3

Kultura jest nierozerwalnie połączona ze sprawowaniem władzy: normy i wartości nabierają mocy autorytetu, kiedy ich zwolennicy sprawują władzę i piastują wysokie stanowiska.

5.4

Również kobiety są czynnymi podmiotami kultury i mają wpływ na osoby, z którymi dzielą życie. Ich udział w społeczeństwie i kulturze jest niezbędny, by zmieniła się mentalność i zwyczaje szkodliwe dla ich wizerunku i ich sytuacji.

5.5

Stąd znaczenie rozważań nad niedostateczną obecnością kobiet na różnych poziomach władzy. Dopóki problem ten nie zostanie rozwiązany w sposób satysfakcjonujący, a kobiety nie będą reprezentowane w gospodarce, społeczeństwie i polityce w sposób, do którego mają prawo ze względu na swoją liczbę i potencjał, rozwiązanie problemu stosowanej wobec nich przemocy będzie trudne lub zbyt powolne. Choć duże znaczenie mają publiczne strategie polityczne przeciwko przemocy ze względu na płeć, dostęp kobiet do parytetowego sprawowania władzy będzie mógł zmienić tradycyjny wizerunek kobiety i jej miejsce w społeczeństwie.

5.6

Utrwalone przez wieki wzorce identyfikacji z płcią, w których przymiotem kobiety jest pasywność, oddawanie się i uległość, a przymiotem mężczyzny agresywność, siła i działanie, przyczyniły się do modelu związku emocjonalnego, w którym kobiety od wieków zajmują niższą i zależną pozycję.

5.7

Nie można dłużej tolerować idei związku opierającej się na podporządkowaniu jednej z osób drugiej. Dlatego kobiety i mężczyźni muszą zastanowić się na tym, jakie stanowisko zajmą wobec takich wzorców. Zakwestionowanie wzorców musi opierać się na uznaniu takich wartości jak wolność, niezależność i samorealizacja.

5.8

Znaczna część ofiar kobietobójstwa (11) zgłaszała wcześniej akty przemocy lub groźby. Dlatego tak ważne są działania zapobiegawcze. W zbyt wielu przypadkach nie podjęto żadnych środków, które mogły były uchronić ofiarę od jej mordercy.

5.9

Prewencja może i powinna uwzględniać między innymi:

5.10

Specjalistyczne usługi w ramach ochrony ofiar przemocy domowej powinny uwzględniać specjalnie wyszkolony personel, a także środki gwarantujące realizację powziętych środków, które w innym razie mogą okazać się nieskuteczne.

5.11

Należy utworzyć wielodyscyplinarne obszary pomocy, w których kobiet by słuchano, w których by je rozumiano i w których wierzono by ich słowom. Przemoc domowa wiąże się z czynnikami psychologicznymi, kulturowymi i religijnymi oraz ze zwyczajami zakorzenionymi od wieków. Nie zachodzi z jednej przyczyny, dlatego nie można z nią walczyć wyłącznie za pomocą środków policyjnych i karnych. Kluczowym elementem walki z tym zjawiskiem jest skoordynowane i wielodyscyplinarne wsparcie, by uniknąć narażenia kobiety na powtarzającą się przemoc. Należy zwrócić szczególną uwagę na kobiety niepełnosprawne i imigrantki, które są na nią szczególnie narażone. Obszary wsparcia powinny także w sposób systematyczny uwzględniać pośrednie ofiary przemocy, przede wszystkim dzieci.

5.12

Należy zmienić paradygmat bezpieczeństwa, który zbyt często kojarzy się z przestępczością zorganizowaną, terroryzmem, atakami na osoby i na dobra oraz przemytem narkotyków, a prawie nigdy nie uwzględnia niebezpieczeństwa, na jakie wiele kobiet jest narażonych we własnym domu lub w miejscu pracy. Gdyby w pojęciu bezpieczeństwa zawrzeć więcej kryteriów humanistycznych i koncentrujących się przede wszystkim na prewencji, wiele ludzkich istnień zostałoby ocalonych. Dzięki nowym technologiom można zwiększyć ochronę, wykorzystując np. elektroniczne bransoletki uniemożliwiające kontakt z ofiarą napastnikowi przebywającemu na wolności i objętemu zakazem zbliżania się.

5.13

Statystyki w zakresie przemocy domowej nie opisują precyzyjnie tego zjawiska, uniemożliwiając przez to uświadomienie społeczeństwu prawdziwej skali problemu. Dlatego należy pilnie ujednolicić kryteria rejestrowania przypadków przemocy domowej, by otrzymane dane można było porównywać na szczeblu europejskim.

5.14

Rządy powinny doceniać i wspierać, w tym finansowo, prace organizacji społeczeństwa obywatelskiego (organizacji kobiet, ochrony praw człowieka, związków zawodowych itp.), nie poddając się przy tym pokusie ich kontroli lub ograniczenia ich niezależności.

5.15

Szczególnie ważną domeną jest edukacja. Edukacja może zarówno powielać dyskryminujące wzorce i zachowania, jak i zmieniać mentalność oraz zachowania indywidualne i zbiorowe. Szkoła powinna oferować edukację nieseksistowską oraz podejście koedukacyjne oparte na równości praw i szans, jej celem powinien być pełny rozwój osoby, wolny od stereotypów i ról związanych z płcią, i powinna odrzucać wszelkie formy dyskryminacji stawiające kobiety w roli ofiary. Szkoła może stać się instrumentem dekonstrukcji stereotypowego wizerunku ról kobiet i mężczyzn, który jest utrwalany przez środki komunikacji. Szkoła może być doskonałym ośrodkiem monitorowania przemocy domowej.

5.16

By szkoła mogła pełnić tę pozytywną rolę, szkolenie nauczycieli – wstępne, a następnie kontynuowane podczas całej kariery zawodowej – musi uwzględniać problematykę przemocy ze względu na płeć i przemocy domowej. Należy regularnie dokonywać przeglądu programów nauczania i podręczników, by wyeliminować wszelkie objawy seksistowskiego języka.

5.17

Bardzo ważny jest także sektor zdrowia. Umieszczenie kobiet i nastolatek w centrum strategii dotyczących zdrowia umożliwi wzmocnienie przekonania, że przemoc wobec kobiet w kręgu rodziny jest czynnikiem ryzyka, a nie odosobnionym problemem.

5.18

Należy okresowo i systematycznie dokonywać przeglądu procedur rejestracji i powiadamiania oraz unikać formalności, które skutkowałyby większym obciążeniem administracyjnym personelu lub nie byłyby wystarczająco elastyczne czy trwałe. Procedury te muszą umożliwiać zarejestrowanie problemu zdrowotnego jako czynnika ryzyka (np. w czasie konsultacji związanej z planowaniem rodziny lub podczas ciąży) oraz jasno rozróżnić potrzeby w środowiskach miejskim i wiejskim.

5.19

We wszystkich sektorach związanych z problemem przemocy ze względu na płeć należy zagwarantować skuteczne i realistyczne uświadamianie i szkolenia, jak również niezbędne środki i zasoby. Należy także regularnie analizować sytuację, by dostępne informacje odpowiadały rzeczywistości.

5.20

Jeśli chodzi o kampanie uświadamiające i szkolenia, należy rozróżnić pomiędzy uświadamianiem (całego personelu pracującego w danej instytucji), szkoleniem (wszystkich osób mających kontakt z ofiarami i mogących przyczynić się do wykrycia problemu) i wyspecjalizowanymi szkoleniami (które muszą otrzymać wszystkie osoby pomagające ofiarom). Należy zwrócić szczególną uwagę na szkolenia funkcjonariuszy policji i sędziów, ze względu na rolę, jaką odgrywają w zawiadamianiu o przestępstwie i sądzeniu napastnika. Ich działania mogą zmienić traumatyczne doświadczenie w wydarzenie napawające ofiarę przemocy nadzieją. Także zakłady karne muszą opracować programy dotyczące przemocy ze względu na płeć i skierowane do kobiet, które padły jej ofiarą, i mężczyzn będących jej sprawcami, a także podnieść świadomość tej kwestii wśród pracowników służby więziennej we wszystkich państwach członkowskich UE.

5.21

Podchodząc do problemu przemocy domowej wobec kobiet jako do kwestii łamania praw człowieka wywiera się również szczególny nacisk na odpowiedzialność państwa w zapobieganiu, zwalczaniu i karaniu tego rodzaju przemocy oraz na zobowiązanie władz do informowania o tym, w jaki sposób wywiązują się z tego zadania.

5.22

Powiązanie przemocy ze względu na płeć z prawami człowieka umożliwia dostęp do szerokiego wachlarza mechanizmów, które obarczają odpowiedzialnością państwa członkowskie na poziomie międzynarodowym i regionalnym i które uwzględniają organy powołane na mocy traktatów o prawach człowieka, międzynarodowe trybunały karne i europejski regionalny system praw człowieka (Europejski Trybunał Praw Człowieka, organ Rady Europy).

5.23

Uznanie przemocy wobec kobiet za pogwałcenie praw człowieka umożliwia zintegrowaną i wielosektorową reakcję, która nadaje pracom prowadzonym we wszystkich sektorach wymiar praw człowieka. Zmusza także do wzmocnienia inicjatyw mających na celu zapobieganie przemocy wobec kobiet i jej wykorzenienie we wszystkich obszarach oraz do przyspieszenia ich realizacji, włącznie z sądami, służbą zdrowia, lokalnymi lub regionalnymi strategiami rozwoju, pomocą humanitarną itp.

15.11.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 351/27

a)

działania potępiane przez wszystkich;

b)

działania potępiane tylko przez część społeczeństwa;

c)

praktyki szeroko tolerowane przez społeczeństwo.

—

istnieje świadomość, że korupcja nie jest „złem koniecznym” i że istnieją na świecie kraje i systemy wolne od korupcji;

—

zaczynają powstawać stowarzyszenia nie tylko w celu zawiadamiania o przypadkach korupcji, lecz w celu wyjaśniania obywatelom jej wpływu na gospodarkę i społeczeństwo;

—

różne kraje podjęły kroki na rzecz przyjęcia nowych przepisów uwzględniających walkę z korupcją;

—

istnieje świadomość potrzeby rozwoju państwa prawa, które uczciwie walczyłoby z korupcją i przywilejami;

—

pojawiają się kandydaci, w tym mniejszościowi, którzy w swoim programie politycznym umieszczają walkę z korupcją;

—

symboliczne akty potępienia pewnych decydentów praktykujących korupcję;

—

w różnych krajach tworzone są organy ds. walki z korupcją.

15.11.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 351/31

1.1

Wpływ sieci społecznościowych na poszczególnych użytkowników i na społeczności, a także ich przyszły rozwój i konsekwencje, sprawiły, że dla unijnych instytucji priorytetem stało się przyjęcie wiążących środków ponadnarodowych oraz środków niewiążących prowadzących do samoregulacji lub, najlepiej, współregulacji zgodnie z zapisami strategii cyfrowej. Ich celem na jednolitym i dynamicznym rynku cyfrowym jest propagowanie odpowiedzialnego i inteligentnego korzystania z sieci społecznościowych oraz zapobieganie zaburzeniom wynikającym z niesionych przez nie zagrożeń. Idealnym zdaniem EKES-u rozwiązaniem byłoby wprowadzenie „wzorcowych aktów prawnych” stanowiących globalne ramy prawne. Dopóki nie jest to możliwe, należy przyjąć rozwiązania na szczeblu UE.

1.2

Gdyby normy prowadzące do samoregulacji lub współregulacji zostały przyjęte, powinny być one ustanawiane na czas określony, a ich wdrażanie regularnie poddawane ocenie. W przypadku niestosowania się do takich norm należałoby przyjąć normy wiążące.

1.3

W ramach wspierania umiejętności cyfrowych EKES wzywa Komisję konkretnie do przeprowadzania kampanii uświadamiających i edukacyjnych, skierowanych przede wszystkim do osób znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji i mających na celu zapobieganie niepożądanym konsekwencjom nieprawidłowego korzystania z sieci społecznościowych i łagodzeniu tych konsekwencji. Należy także organizować specjalne działania edukacyjne na rzecz nadzoru i mediacji rodziców oraz wzmacniać powiadamianie o nielegalnych treściach w internecie (telefoniczne linie interwencyjne), by obejmowały także te zachowania.

1.4

Propagowanie tych inicjatyw wymaga ponadto rozpowszechnienia sprawdzonych rozwiązań w obszarze wywiązywania się ze swoich zobowiązań przez dostawców usług, kontroli reklamy lub nadzoru dostępu bardzo młodych użytkowników. Wszystkie te środki umożliwiłyby wyeliminowanie nieodpowiedniego podejścia do sieci społecznościowych, a jednocześnie uwidoczniłyby związane z nimi potencjalne szanse i synergie. Istnieje także zjawisko uzależnienia od sieci społecznościowych, o którym należałoby poinformować użytkowników, a nawet uczulić na nie rodziców młodych nastolatków, którzy są najbardziej na nie narażeni.

1.5

Należy wzmacniać ochronę prawa do prywatności w przypadku ingerencji w prywatne życie związanych ze stosunkiem pracy i wykorzystywaniem nowych technologii, zwłaszcza sieci społecznościowych. Regulowanie tego obszaru powinno należeć do podmiotów społecznych w ramach odpowiednich porozumień.

1.6

Podsumowując, EKES ponownie stwierdza (1), że oczekuje opublikowania unijnego kodeksu praw w internecie, który jasno i przystępnie opisywałby obowiązujące w UE prawa użytkowników cyfrowych i uwzględniał takie kwestie jak propagowanie odpowiedzialnego korzystania z sieci, zapobieganie związanym z nimi zaburzeniom i uniemożliwianie wykorzystywania ich w sposób nielojalny lub szkodliwy, zwłaszcza w przypadku reklamy hipertekstowej.

2.1

W niniejszej opinii z inicjatywy własnej dąży się do trzech celów:

2.2

W ostatnich latach mamy do czynienia z prawdziwym rozkwitem społeczeństwa cyfrowego, a także coraz większą popularnością społeczności wirtualnych. Uwidoczniło to potrzebę przyjęcia strategii politycznych na rzecz propagowania odpowiedzialnego korzystania z serwisów społecznościowych, a także profilaktyki i ochrony przed związanymi z nimi zagrożeniami i problemami.

2.3

Sytuacja ciągle się zmienia, a wymiar przestrzenny, jaki od początku mają sieci społecznościowe, zmusza do ciągłych zmian ich definicji i, co za tym idzie, przyjmowanego wobec nich podejścia. Można jednak określić niektóre z ich podstawowych i głównych cech oraz ustanowić wynikające z nich obszary działania.

2.4

Możemy w związku z tym stwierdzić, że sieci społecznościowe, jako rodzaj dobrowolnej interakcji społecznej w złożonym kontekście, opierają się na dynamicznej wymianie w otwartym systemie pozytywnego sprzężenia zwrotnego.

2.5

W związku z tym zmienność rodzajów serwisów społecznościowych i sposobów ich wykorzystania, a także profili użytkowników i treści, to rozwijający się stopniowo proces, który wymaga precyzyjnego określenia ogólnych zasad jego działania. Dlatego wskazane byłoby regularnie przeprowadzać w tym celu badania w terenie, a także dowiedzieć się więcej na temat przynależności użytkowników do jednej lub kilku sieci. Posłużyłoby to opracowaniu technologicznie neutralnych norm, niezbędnych w elastycznym procesie adaptacji właściwym omawianemu obszarowi.

2.6

Natomiast proponowane w niniejszej opinii działania wspierają wspólnotowy cel inteligentnego i zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu określony w strategii „Europa 2020” (COM(2010) 2020). Zjawisko sieci społecznościowych łączy więc społeczeństwo wiedzy i tzw. crowdsourcing, a także dążenie do większej aktywności i odpowiedzialności użytkowników, skutecznie działający rynek wirtualny, pragnienie współpracy i włączenie społeczne.

2.7

Należy jednak nie tylko ulepszyć infrastrukturę, by umożliwić szybki i bezpieczny dostęp, w którym nie ma miejsca na dyskryminację czy wykluczenie i wzmocnić odpowiedzialne obywatelstwo cyfrowe. Ważne jest także zagwarantowanie obywatelom skutecznego korzystania ze swoich praw związanych ze środowiskiem cyfrowym (wolność słowa i informacji, ochrona danych osobowych i prywatności, wymagania w zakresie przejrzystości oraz ogólnodostępne i funkcjonalne usługi internetowe i telefoniczne, a także minimalna jakość usług) (COM(2010) 245 final/2).

2.8

Prywatność jest kluczową kwestią podczas korzystania z sieci społecznościowych. EKES wypowiadał się już w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia o ochronie danych oraz zdecydowanie poparł prawo do usunięcia danych i domyślnej ochrony prywatności, co oznacza że nie może być mowy o milczącej zgodzie – zawsze musi być ona wyrażona formalnie lub jawnie.

2.9

Parametry dotyczące bezpieczeństwa i prywatności wyszukiwarek internetowych powinny być domyślnie ustawione tak, by profil użytkownika nie był wyświetlany, a dane szczególnie chronione były zabezpieczone.

2.10

Należy także ulepszyć zarządzanie rynkiem w tym sektorze, zarówno w kwestii integracji dostawców, jak i w stosowaniu się do konkretnych i wiążących środków związanych z wykonywaną przez nich działalnością, takich jak kontrola reklam, wykorzystanie dostępnych informacji lub stwarzanie niszy biznesowych (np. ubezpieczenie ryzyka związanego z prawami użytkowników w sieciach społecznościowych).

2.11

Jednak w ramach współodpowiedzialności także użytkownicy powinni stosować się do wskazówek i wytycznych propagowanych przez odpowiednie organy na rzecz inteligentnego i odpowiedzialnego korzystania z sieci społecznościowych („odpowiedzialność społeczna użytkowników”), by w sposób optymalny korzystać z dostępnych zasobów i zwiększać korzyści wynikające z rozpowszechniania informacji i przejrzystości w kontekście wspólnych doświadczeń i bogactwa wielokulturowości, abstrahując od konkretnych celów danej sieci. Czasem jednak charakter legalny opiera się na fałszywym założeniu, że użytkownik jest świadomy i odpowiednio poinformowany – tymczasem regulamin korzystania z sieci statystycznie czyta mniej niż jedna osoba na tysiąc.

3.1

Sieci społecznościowe rozwinęły się bardzo szybko w ciągu ostatnich dwóch lat, przez co ogromnie zwiększyła się liczba ich użytkowników. W 2010 r. całkowita liczba użytkowników na świecie sięgała miliarda i wzrosła o 23 % w stosunku do roku poprzedniego. Nowi adepci serwisów to w większości ludzie młodzi. Dane dotyczące współczynników sieci społecznościowych w danym kraju można sprawdzić na przygotowanych w tym celu światowych mapach takich serwisów.

3.2

Odsetek ludzi młodych korzystających z sieci społecznościowych jest o wiele większy od odsetka osób w innym wieku. Z danych Eurostatu wynika, że w 2010 r. w Europie cztery piąte internautów w wieku 16–24 lat korzystało z internetu w celach związanych z sieciami społecznościowymi, w porównaniu z dwiema piątymi osób w wieku 25–54 lat i mniej niż jedną piątą osób w wieku 55–74 lat (zob. ankieta Komisji „Risk and Safety” [Ryzyko i bezpieczeństwo]). EKES odsyła w tej sprawie do opracowywanej obecnie opinii dotyczącej reklamy skierowanej do dzieci.

3.3

Sieci społecznościowe oferują swoim użytkownikom najrozmaitsze możliwości. W serwisie społecznościowym można porozumiewać się z przebywającymi daleko przyjaciółmi i członkami rodziny, zawierać nowe przyjaźnie, wymieniać treści multimedialne, wzmacniać stosunki związane z pracą, przedstawiać projekty, prezentować się towarzysko lub zawodowo, wyrażać opinie lub ich bronić, opowiadać się za określoną ideą itp. Możliwości te zostały znacznie zwiększone w takich obszarach jak rozpowszechnianie obrazów, infografika i wideo dzięki nowym sieciom społecznościowym (Instagram, Pinterest i Tumblr), które już obecnie mają więcej użytkowników niż YouTube, LinkedIn i Google+.

3.4

Użytkownicy pozytywnie oceniają jednak przede wszystkim możliwość natychmiastowego dzielenia się treściami z ogromną ilością kontaktów, zwłaszcza z osobami poznanymi poza sieciami społecznościowymi (rodziną, przyjaciółmi, znajomymi), chociaż dodatkowo używa się sieci społecznościowych do zawierania nowych znajomości online.

3.5

W kontekście nowego modelu relacji międzyludzkich pozytywnie ocenia się aspekty związane z rozwojem sieci społecznościowych, zwłaszcza ich wkład w (3):

3.6

Użyteczność sieci społecznościowych jest coraz większa, a jednocześnie – ze względu na różnorakie motywacje zapisujących się do nich użytkowników – poszerza się obszar ich stosowania. Użytkownicy mogą wykorzystywać serwisy w celach związanych z utrzymywaniem stosunków rodzinnych lub towarzyskich, wymianą informacji – w celach handlowych lub dla przyjemności – rozrywką i czasem wolnym, relacjami osobistymi i związkami uczuciowymi, dostępem do wiedzy i nauką, obszarem profesjonalnym i dotyczącym pracy zawodowej, uczestnictwem obywatelskim i wolontariatem, debatowaniem nad opiniami lub ideami itp.

3.7

Należy pamiętać o tym, że „obszary przeznaczone dla społeczności w internecie przedstawia się i odbiera jako odpowiadające im obszary w świecie fizycznym, w których zasady działania nie są określane przez użytkownika. Rejestrując się, użytkownik zgadza się na warunki umowne ustalane przez dostawcę usługi. Choć są one prezentowane jako darmowe, użytkownik zawiera transakcję, ponieważ udostępnia swoje dane osobowe. Kiedy rejestrujemy się w sieci społecznościowej z reguły nie sprawdzamy informacji prawnych, nie wiemy, jak można wykorzystać nasze dane, jak zostało skonfigurowane dane środowisko cyfrowe, ani też kto ma dostęp do udostępnionych przez nas informacji i w jakim celu” (Prawo podstawowe do ochrony danych: przewodnik obywatela (El Derecho Fundamental a la Protección de Datos: Guía del Ciudadano), Hiszpańska Agencja Ochrony Danych Osobowych, styczeń 2011 r. (https://www.agpd.es/portalwebAGPD/index-ides-idphp.php)).

3.8

Użytkownicy serwisów mają jednak wrażenie, że te wirtualne obszary im przynależą, że to oni je tworzą oraz kontrolują ich treść i publikowane informacje. Odczuwane przez użytkowników sieci społecznościowych uczucie odgrywania głównej roli i wolności nierzadko może uniemożliwić im zrozumienie, że ktoś inny ustala zasady gry i sprawuje nad nimi kontrolę. Ktoś inny ma więc rzeczywistą kontrolę nad platformą i wszystkimi jej treściami i w konsekwencji może ustanawiać jakiekolwiek ograniczenia (m.in. ograniczenia związane z wiekiem użytkownika, choć w praktyce nie uniemożliwiają one jednak dostępu do sieci).

3.9

Jednocześnie działa się na rzecz zobowiązania do przyjęcia kodeksów etycznych, które chroniłyby odpowiednie korzystanie z sieci społecznościowych zgodnie z wyznaczonymi celami, zarówno poprzez dobrowolną kontrolę, jak dzięki wspólnie ustalanym przepisom na rzecz kontroli przeprowadzanej działalności.

3.10

Nie eliminuje to jednak różnego rodzaju zagrożeń związanych z sieciami społecznościowymi, na jakie narażeni są ich użytkownicy. Niektóre z nich wiążą się z samym korzystaniem z internetu i innych aplikacji. Jednak problemy specyficzne dla sieci społecznościowych, chociaż występują również w innych przypadkach korzystania z internetu, w sieciach zaostrzają się ze względu na ich cechy szczególne: koncentracja danych milionów obywateli, większość młodych użytkowników, których w żaden sposób nie przeszkolono na tematy inteligentnego i odpowiedzialnego korzystania z sieci społecznych, ani też nie ostrzeżono przed niesionymi przez nie zagrożeniami (rodzice i nauczyciele z reguły nie mogą przekazać im norm wynikających z ich własnego doświadczenia i znajomości usługi, ani odpowiedniego sposobu korzystania z niej). Wynika to także z nieznajomości problemów i wyzwań wiążących się z innowacyjnym i bardzo szybkim rozwojem serwisów społecznościowych, który stawia internautów w pozycji niemalże królików doświadczalnych.

3.11

Lęk społeczny jest reakcją na połączenie szybko zmieniającej się technologii i obszarów socjalizacji, których nie znali do tej pory ani młodzi ludzie ani ich rodzice. Innymi konsekwencjami są pościg za sensacją, tworzenie mitów i nieodpowiednie reakcje władz (Sprawozdanie UNICEF-u „Child Safety Online” [Bezpieczeństwo dzieci w środowisku online]).

3.12

Ze zjawiskiem wiążą się m.in. następujące zagrożenia: urazy psychiczne spowodowane obelgami rzucanymi za pośrednictwem tych usług; molestowanie seksualne dzieci i młodzieży (molestowanie przez internet, cyberprzemoc – ang. cyberbulling, nagabywanie dzieci dla celów seksualnych – ang. grooming); powtarzający się mobbing (gnębienie psychiczne) w kontekście organizacyjnym – przez zwierzchników, kolegów lub podwładnych; molestowanie w pracy poprzez ingerencję w życie prywatne pracowników lub związane z nadużywaniem inteligentnych sieci telefonicznych; pokazywanie zdjęć i nagrań wideo nagich lub półnagich nastolatków, ładowanych do sieci przez nich samych lub przez osoby trzecie (ang. sexting); otwarte reklamowanie prostytucji i usług „towarzyskich” (ang. escort); seksualizacja dzieci w sieciach społecznościowych; powtarzające się naruszenia prywatności oraz ataki na honor i godność osobistą; ataki na zdrowie fizyczne i psychiczne użytkowników; wzywanie do przemocy, rasizmu i ksenofobii; rozpowszechnianie ideologii totalitarnych, faszystowskich lub wysławiających nazizm oraz samobójstwa ludzi młodych, spowodowane prawdopodobnie rozpowszechnieniem ich wizerunku w sytuacji intymnej poprzez sieci społecznościowe.

3.13

Prawnicy ostrzegają, że zgodnie z ogólnymi warunkami użytkowania wielu serwisów społecznościowych użytkownicy uprawniają daną platformę do wykorzystywania stworzonych przez siebie treści, czego większość internautów nie jest świadoma.

3.14

Oprócz zagrożeń wynikających z nielegalnych lub szkodliwych działań z wykorzystaniem sieci społecznościowych, zwłaszcza w stosunku do młodzieży, zachodzi także ryzyko związane ze wzorcami zachowań każdego użytkownika, które mogą wpłynąć na normalny przebieg jego życia, zarówno prywatnego, jak i rodzinnego, towarzyskiego lub zawodowego. Istnieje także zagrożenie związane z płatnościami online, które może zachęcić dzieci do kupowania produktów.

3.15

Użytkownicy mogą także starać się stworzyć sobie fałszywą tożsamość. Jest to ryzyko tym większe, im większy jest czynnik oszukiwania, oszukiwania samego siebie lub fantazjowania. Łatwo jest zatrzeć granice między obszarem intymności i prywatności, a obszarem publicznym. Umacnia się także zachowania teatralne i narcystyczne, lub wręcz deformujące rzeczywistość (Enrique Echeburúa i Paz de Corral). Z drugiej strony, o czym wcześniej była już mowa, nadmierna komunikacja wirtualna może przyczynić się do pogorszenia się jakości stosunków międzyludzkich oraz wyprzeć silne i bezpośrednie związki na rzecz słabszych i często niepewnych więzi. W konsekwencji użytkownicy mogą odczuwać samotność, a nawet porzucić życie „w realu” na rzecz rzeczywistości wirtualnej.

3.16

W sieciach społecznościowych mamy do czynienia ze swoistym rozluźnieniem norm. Użytkownicy akceptują prośby o dodanie do grona znajomych od nieznajomych, którym ponadto zaledwie po kilku godzinach rozmowy udostępniają wrażliwe, intymne i prywatne informacje takie jak adres, numer telefonu, imiona rodziców itp., często używane w pytaniach zadawanych w procesie odzyskiwania hasła dostępu do konta. Udostępnia się również inne informacje poufne dotyczące miejsca pracy, projektów na przyszłość, używanego oprogramowania itp.

3.17

Jak wynika z wniosków opracowanego na ten temat badania, użytkownicy przyjmują do swojego grona znajomych w sieciach społecznościowych osoby, których nie znają. Podejmują decyzję na podstawie ładnego zdjęcia profilowego danej osoby i po krótkiej rozmowie online są gotowi udostępnić jej różnego rodzaju informacje osobiste. Przy założeniu, że większość sieci społecznościowych działa na zasadzie nieograniczonego udostępniania „znajomym” informacji i danych użytkownika, jedną z konsekwencji praktycznych dodawania wszystkich osób znanych – lub nieznanych – do grona „znajomych” jest fakt, że treści, jakimi użytkownik dzieli się z innymi w serwisie społecznościowym stają się w rzeczywistości ogólnodostępne.

3.18

Dlatego tym większe znaczenie mają kampanie informacyjne organizowane w ramach Programu „Bezpieczniejszy internet”, mające na celu zapobieganie takim zjawiskom. W ramach kampanii udziela się porad dotyczących lektury informacji prawnych i dotyczących prywatności danej usługi przed jej użyciem, wcześniejszego przemyślenia decyzji o publikacji treści, używania haseł, decyzji w sprawie rodzaju udostępnianych informacji i kontrolowania dostępu do nich, listy kontaktów lub zarażenia wirusem informatycznym. Ważne jest także informowanie o możliwościach uzyskania pomocy w przypadkach, gdy użytkownik sieci społecznej pada ofiarą nieprawidłowości. Należy także organizować projekty kształcenia nauczycieli i publikacji materiałów dydaktycznych służących wczesnej edukacji cyfrowej i obywatelskiej.

3.19

Dlatego ogromne znaczenie ma to, by Komisja wspierała w swoich programach stowarzyszenia użytkowników i organizacje pozarządowe rzeczywiście niezależne od władz publicznych i gospodarczych oraz zarządzane w sposób demokratyczny.

4.1

Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że co czwarta osoba cierpi na zaburzenia związane z nadużywaniem nowych technologii. Najbardziej narażone na ten rodzaj uzależnienia są dzieci i nastolatki – użytkownicy najbardziej doświadczeni, ale również najmniej dojrzali.

4.2

Uzależnienia te nazywa się także uzależnieniami „nietoksycznymi”, „niechemicznymi” lub „uzależnieniami bez środka uzależniającego”. Zdaniem niektórych ekspertów nie można mówić o „uzależnieniach” w ścisłym tego słowa znaczeniu (określanych jako „nowe uzależnienia”, „uzależnienia społeczne”, „uzależnienia bez udziału substancji” czy „uzależnienia niechemiczne”), lecz raczej o problemach związanych z nadużywaniem, nieodpowiednim korzystaniem lub zależnością. Inni specjaliści wolą mówić o „uzależnieniu”, uważając, że jest już o nim mowa w przypadku uzależnienia od pracy, zakupów czy seksu.

4.3

Nadmierne korzystanie z wirtualnych sieci społecznościowych może prowadzić do izolacji, niskiej wydajności, utraty zainteresowania innymi aspektami życia, zaburzeń zachowania, strat finansowych, siedzącego trybu życia i otyłości. Podsumowując, centralną osią uzależnienia są zależność i dostosowanie stylu życia do utrzymania nawyku. Czynnikiem charakteryzującym uzależnienie od serwisów społecznościowych nie jest więc rodzaj zachowania, tylko związek, w jaki użytkownik wchodzi z daną siecią (Alonso-Fernández, 1996; Echeburúa i Corral, 2009).

4.4

Tego rodzaju uzależnienia wpływają głównie na zdrowie psychiczne i wywołują epizody stanów lękowych, depresje, obsesje, zaburzenia snu i zmiany osobowości. Ich konsekwencjami są często także przemoc, sprzeczki, wypadki drogowe i wypadki na stanowisku pracy, a także samookaleczenia.

4.5

Należy również pamiętać o problemach odbijających się bezpośrednio na zdrowiu użytkowników, zaburzeniach fizjologicznych takich jak bóle w okolicach szyi, zapalenia ścięgien, zespół cieśni nadgarstka czy kłopoty ze wzrokiem. Użytkownik przestaje o siebie dbać, krócej śpi i zmienia nawyki żywieniowe.

4.6

Korzystanie z internetu i jego nadużywanie są związane ze zmiennymi psychospołecznymi, takimi jak podatność psychologiczna, czynniki stresu oraz wsparcie rodzinne i społeczne. Niektóre czynniki ryzyka dla nadużywania sieci społecznościowej są charakterystyczne u młodzieży.

4.7

Zanim hobby zmieni się w uzależnienie można zaobserwować sygnały alarmowe: brak snu, zaniedbywanie innych ważnych czynności, bliskie osoby zwracające uwagę na korzystanie z sieci, ciągłe myślenie o serwisie społecznościowym, powtarzające się nieudane próby ograniczenia czasu połączenia, utrata poczucia czasu itp. Wczesne zwrócenie uwagi na te objawy oraz opracowanie narzędzi oceny i diagnozy mogą pozwolić wykryć na czas uzależnienie i ułatwić jego późniejsze leczenie.

4.8

Niezbędne w tym celu są zasoby publiczne i działania zapobiegawcze (kampanie informacyjne i rozpowszechniające informacje, programy edukacyjne, alfabetyzacja cyfrowa, środki pomocowe, identyfikowalność i powiadamianie o zagrożeniach itp.). Należy nadać priorytetowy charakter szczególnym potrzebom najbardziej narażonych grup.

4.9

Występują także fizyczne i psychiczne objawy abstynencji – zmiany nastroju, zdenerwowanie, niecierpliwość, niepokój; użytkownik odczuwa smutek, jeżeli musi przerwać połączenie, nie ma dostępu do sieci lub jeśli połączenie jest zbyt wolne (Estévez, Bayón, De la Cruz i Fernández-Liria, 2009; García del Castillo, Terol, Nieto, Lledó, Sánchez, Martín-Aragón, et al., 2008; Yang, Choe, Balty i Lee, 2005).

4.10

W niektórych przypadkach istnieją szczególne cechy osobowości lub stany emocjonalne zwiększające psychologiczną podatność na uzależnienia: impulsywność, dysforia (anormalny stan ducha odbierany subiektywnie jako nieprzyjemny i charakteryzujący się częstymi zmianami nastroju), brak tolerancji na nieprzyjemne bodźce, zarówno fizyczne (bóle, bezsenność lub zmęczenie), jak i psychiczne (nieprzyjemności, zmartwienia lub obowiązki) lub uporczywe szukanie silnych wrażeń (Estévez, Bayón, De la Cruz i Fernández-Liria, 2009; García del Castillo, Terol, Nieto, Lledó, Sánchez, Martín-Aragón, et al., 2008; Yang, Choe, Balty i Lee, 2005).

4.11

Czasami uzależnienie wiąże się z problemami osobowości, takimi jak nadmierna nieśmiałość, niska samoocena, brak akceptacji dla własnego wyglądu lub niewłaściwe podejście do codziennych trudności. Ryzyko uzależnienia się od internetu zwiększają wcześniejsze zaburzenia (depresja, ADHD, fobia społeczna lub wrogość) (Estévez, Bayón, De la Cruz i Fernández-Liria, 2009; García del Castillo, Terol, Nieto, Lledó, Sánchez, Martín-Aragón, et al., 2008; Yang, Choe, Balty i Lee, 2005).

4.12

W działaniach zapobiegawczych kluczową rolę odgrywa wsparcie rodziny i edukacja, a mają one na celu nabranie przez użytkownika zdrowych nawyków korzystania z sieci społecznościowych. Pomocna jest także współpraca grup rówieśniczych (bardziej doświadczonych i świadomych ryzyka kolegów, którzy mogą pomóc rówieśnikom lub osobom młodszym poznać zagrożenia i ich uniknąć), pełniących rolę opiekunów online.

4.13

Podsumowując, poprzez prawidłowe korzystanie z sieci społecznościowych należy dążyć do wzmocnienia ich wielorakiego potencjału, obejmującego kwestie ogromnie ważne dla społeczeństwa, takie jak zatrudnienie lub konsumpcja (Salcedo Aznal, Alejandro „¿Sociedad de consumo o redes de consumidores? Esbozo para un análisis social del consumidor actual” (2008). [„Społeczeństwo konsumpcyjne czy sieci konsumenckie? Wstęp do analizy społecznej współczesnego konsumenta”]). (Ich analiza nie jest przedmiotem niniejszej opinii). Dlatego należy przeprowadzić niezbędne reformy by uniknąć sytuacji, w których w wyniku stosowania prawa pracy zachodziłyby niedopuszczalne ingerencje w życie prywatne pracownika związane z nowymi technologiami (telefonami komórkowymi, pocztą elektroniczną, sieciami społecznościowymi itp.). Należy zawrzeć porozumienia z partnerami społecznymi, które opierałyby się na zaleceniach Rady Europy w tej sprawie.

15.11.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 351/36

1.1

Kwestia kosztu zaniechania integracji europejskiej, powracająca po niemal ćwierćwieczu od publikacji sprawozdania Cecchiniego z 1988 r., wydaje się istotnym i ciekawym sposobem dalszego rozwijania debaty na temat kontynuacji projektu europejskiego. O ile jednak w sprawozdaniu problem ten ujmowany był wyłącznie z punktu widzenia jednolitego rynku, dziś należy pójść dalej i rozważyć koszty niezrealizowania unii gospodarczej i politycznej w Europie. Są one już bardzo wysokie, a mogłyby jeszcze wzrosnąć, jeśli nie podejmie się stosownych działań.

1.2

Problem jawi się ze szczególną ostrością w kontekście, w którym – pod naciskiem nie tylko rynków finansowych, ale także nowych wiążących przepisów instytucjonalnych – państwa członkowskie będą zobowiązane do intensyfikacji wysiłków zmierzających do redukcji zadłużenia. Jak to osiągnąć, nie rezygnując jednocześnie ze wzrostu, którego domagają się rynki finansowe? Właściwym sposobem postępowania, aby uniknąć niekończącego się zastoju oraz popadnięcia w ubóstwo i nędzę znacznej części ludności w Europie, byłoby wspólne ponoszenie niektórych wydatków na poziomie europejskim oraz prowadzenie ambitniejszej polityki europejskiej. Umożliwiłoby to Unii zainicjowanie pozytywnego sprzężenia zwrotnego w dziedzinie wzrostu, zbudowanie wyraźnej tożsamości gospodarczej, przemysłowej i technologicznej w kontekście globalizacji oraz ochronę naszego modelu społecznego, który w znacznej mierze uczynił z Europy to, czym jest ona dzisiaj.

1.3

Podjęcie kwestii kosztów zaniechania integracji europejskiej w taki sposób, jak to się proponuje w niniejszej opinii, ma kilka wad metodologicznych i technicznych, jednak jego główną zaletą jest wysunięcie trudnych do racjonalnego podważenia argumentów z myślą o wyjściu z obecnego kryzysu i ukończeniu rzeczywistej unii gospodarczej i walutowej w Europie. W istocie chodzi o przedstawienie niezbitych dowodów w celu przekonania opinii publicznej do tego, by znaleźć rozwiązania problemów poprzez ustawienie wskaźników pomocniczości w pozycji „więcej Europy” oraz „lepsza Europa”, w chwili gdy pewne siły polityczne próbują uczynić z Europy kozła ofiarnego.

1.4

W tym względzie strategia „Europa 2020” zawiera niezwykle interesujące elementy. Należy pozytywnie ocenić jej cel sprzyjania rzeczywistej konwergencji, przede wszystkim za pomocą wspólnych strategii i celów oraz wzmocnionej koordynacji między państwami członkowskimi na wszystkich poziomach i we wszystkich dziedzinach, w których podejście europejskie wciąż nie istnieje lub dopiero zaczyna się kształtować. Niemniej można się zastanawiać, czy założenia tej strategii są na miarę wyzwania polegającego na stworzeniu prawdziwej unii gospodarczej i politycznej, która mogłaby wzmocnić pozycję Europy w kontekście globalizacji, i czy – w obecnym kształcie – będzie ona miała więcej szczęścia niż strategia lizbońska.

1.5

Wydaje nam się, że należy pójść dalej, włączając się w zaplanowane w półrocznym cyklu debaty przywódców państw zarówno strefy euro (17 krajów), jak i całej UE-27 oraz powodując przebudzenie świadomości polityków i opinii publicznej na temat kopernikańskiego przełomu, którego należy dokonać w stosunkach między państwami, Europą i światem. Podjęcie problematyki kosztów zaniechania integracji europejskiej, jakie ponosimy obecnie i jakie możemy ponieść w przyszłości, to bardzo dobry sposób działania w tym kierunku. Poprzez przedstawienie dowodów dotyczących korzyści ekonomicznych, politycznych i strategicznych trzeba pokrzyżować plany eurosceptyków i wziąć na świadka opinię publiczną: Europa nie jest problemem, ona musi stanowić rozwiązanie.

1.6

Takie podejście pozwala na zmniejszenie kosztów, optymalizację wydatków i maksymalne wykorzystanie możliwości, aby odpowiednio reagować na obecne wyzwania i znaleźć optymalne, korzystne dla wszystkich wyjście z obecnej sytuacji.

1.7

Zważywszy na wszystkie te aspekty, koszty zaniechania integracji europejskiej należałoby przeanalizować ze znacznie szerszej perspektywy niż ta, którą zaproponowano w zleconej przez Komisję Europejską analizie „Badanie dotyczące kosztów braku podejścia ogólnoeuropejskiego: niewykorzystany potencjał europejskiego jednolitego rynku”. Nie potrzeba nam kolejnej analizy (skądinąd zapewne bardzo dobrej jakości), która będzie pokrywać się kurzem na półkach bibliotecznych i z której od czasu do czasu korzystać będzie kilku specjalistów reprezentujących wąskie dziedziny.

1.8

EKES zwraca się zatem do Komisji, by przede wszystkim dokonała możliwie dokładnego oszacowania wszystkich kosztów rezygnacji z integracji europejskiej, o których mowa w niniejszej opinii i ich wpływu na zatrudnienie i wzrost. Komitet proponuje następnie włączenie do strategii „Europa 2020” wyrażonych w liczbach celów ograniczenia tych kosztów oraz jasnego planu działania wraz z systematyczną oceną jego realizacji.

2.1

Różne aspekty kwestii kosztów zaniechania integracji europejskiej zostały podjęte przez EKES w kilku opiniach wydanych w ostatnich latach (1). Pod koniec 2010 r. Parlament Europejski i Komisja Europejska zainicjowały debatę na temat zaniechania integracji europejskiej. Komisja ponadto zleciła opracowanie ambitnej analizy, aby uaktualnić wnioski przedstawione w sprawozdaniu Cecchiniego (2)  (3).

2.2

Decyzja Komisji i Parlamentu co do wyboru metody i przedmiotu tej analizy była w dużej mierze motywowana przygotowaniem Aktu o jednolitym rynku II, choć w ich komunikatach nacisk położony był również na konieczność konkretnego podjęcia tego tematu i oparcia się na „dowodach naukowych” (4), uzyskanych dzięki takiemu podejściu. Przypomnijmy, że w wyniku dość szczegółowej modelizacji przedstawionej w sprawozdaniu Cecchiniego przewidziano w tamtym okresie pozyskanie od 4,5 % do 7 % PKB Wspólnot (dla 12 państw członkowskich) przy stworzeniu 2–5 mln dodatkowych miejsc pracy w obrębie jednolitego obszaru. Tymczasem te dane szacunkowe są wynikiem zastosowania podejścia metodologicznego i hipotez wyjściowych, które nie pozostają poza zasięgiem ewentualnej krytyki i sprzeciwów. Ponadto, choć prognozy te można uznać za sukces komunikacyjny, nigdy, o ile nam wiadomo, nie były one przedmiotem rzetelnej analizy podsumowującej, która pozwoliłaby ex post ocenić, jak dalece były one ścisłe (5).

2.3

EKES wyraża zadowolenie, że temat ten znów znajduje się w centrum uwagi, choć można się dziwić, że powraca on po blisko ćwierćwieczu od publikacji sprawozdania Cecchiniego. Niemniej jednak sposób jego ujęcia, mianowicie zastosowanie tej samej metodologii oraz ponowne oszacowanie potencjalnego wpływu gospodarczego zniesienia barier w handlu na jednolitym rynku, wydaje się w najlepszym razie ograniczające, a w najgorszym – po prostu nieadekwatne, i to przynajmniej z dwóch powodów.

2.4

Pierwszym jest ryzyko, że debata nad kosztami rezygnacji z integracji europejskiej będzie się sprowadzała do zagadnień ściśle technicznych (żeby nie powiedzieć technokratycznych), gdy tymczasem – mimo niezwykle złożonych narzędzi, które mogą zostać zastosowane – kwestie techniczne stanowią w naukach społecznych często tylko powierzchnię problemu.

2.5

Drugim powodem – jeszcze istotniejszym – jest to, że obecne czasy są zupełnie inne. W roku 1988 debata dotyczyła bowiem zasadniczo stanu wspólnego rynku, przemianowanego na „jednolity rynek”. W związku z tym sprawozdanie Cecchiniego było bardzo użyteczne, gdyż wskazano w nim wyraźnie i oszacowano przeszkody oraz opóźnienia w tej dziedzinie. Tym samym umożliwiło ono uzasadnienie programu naprawy i wzmocnienie pozytywnej dynamiki, której efektem był m.in. program Delors’a i jego cel na rok 1992.

2.6

W roku 2012 sytuacja wspólnego rynku nie stanowi już sedna problemu. W ostatnim ćwierćwieczu nie tylko znacznie postąpiła naprzód budowa jednolitego rynku, lecz przede wszystkim zasadniczo zmienił się kontekst, który wydaje się dzisiaj kształtowany przez przynajmniej pięć głównych elementów: 1) wyraźnie bardziej zaawansowana globalizacja i związane z nią pojawienie się na rynku międzynarodowym krajów wschodzących, takich jak Brazylia, Indie, a przede wszystkim Chiny, podczas gdy w latach osiemdziesiątych konkurentami Europy były głównie kraje rozwinięte; 2) UE złożona z 27 krajów, których poziom rozwoju, struktury gospodarcze i systemy społeczne są bardziej zróżnicowane niż w latach osiemdziesiątych; 3) znacznie bardziej zaawansowana integracja europejska i pojawienie się pewnych nowych kluczowych instytucji, takich jak np. euro i EBC; 4) kryzys gospodarczy na skalę niespotykaną od lat trzydziestych, który dalej trawi naszą gospodarkę, przeobraziwszy się w kryzys długu publicznego; 5) nagląca konieczność, by państwa europejskie zredukowały w najbliższych latach swoje zadłużenie publiczne.

2.7

Aspekty te sprawiają, że pragniemy zupełnie inaczej postawić kwestię kosztu zaniechania integracji europejskiej. Obecnie bolączką Europy jest nie tyle opóźnienie w tworzeniu jednolitego rynku (który notabene przynosi korzyści zarówno naszym konkurentom, jak i samym Europejczykom), ile głównie ukształtowanie silnej tożsamości gospodarczej, przemysłowej i technologicznej w kontekście globalizacji, która stała się wielobiegunowa, co oznacza coraz groźniejszą konkurencję zwłaszcza ze strony tzw. krajów wschodzących w czasach bezprecedensowego kryzysu systemowego.

2.8

Wobec tego nasza refleksja powinna dotyczyć łącznego kosztu rezygnacji z integracji europejskiej związanego z nieukończeniem tego procesu zacieśniania Unii. Kosztów tych nie da się porównać z kosztami, które mogłyby zaistnieć, gdyby do dziś utrzymywały się ewentualne przeszkody w handlu wewnątrzunijnym. EKES ma świadomość trudności związanych z podjęciem zagadnienia w sposób tak szeroki i zasadniczo polityczny, jednak jego zdaniem jest to jedyna sensowna droga w obecnym kontekście (6).

3.1

Nadzieja Europejczyków na pokojową koegzystencję ziściła się 60 lat temu dzięki utworzeniu pierwszej Wspólnoty Europejskiej – EWWiS. Postęp integracji był powolny, ale aż do roku 1992 stały. W ostatnich 20 latach osiągnięto pełny postęp tylko pod jednym względem, choć trzeba przyznać, że miał on niezaprzeczalnie kapitalne znaczenie: było to rozszerzenie Unii do 27 państw członkowskich. O pogłębianiu Unii, zapowiedzianym już na początku lat 80., zapomniano. Wspólna waluta, rynek wewnętrzny, polityka spójności i WPR to z pewnością ważne zdobycze, jednak są one niepełne, a zwłaszcza niewystarczające do utworzenia rzeczywistej Unii.

3.2

Obok tematu dyskusji należy oczywiście omówić pojęcia, które mają być w niej używane. Co oznacza koszt? Co znaczy rezygnacja z integracji europejskiej? Czy też wręcz: co należy rozumieć przez „rezygnację”? Potencjalnie wszystko można uznać za element objęty integracją europejską lub nią nieobjęty w przypadku zaniechania tego procesu. Obiektywnie trudno jest wyodrębnić odpowiednie instrumenty/strategie/dobra publiczne, wskazać ich konkretny wpływ, określić, na jakim poziomie (europejskim, krajowym, lokalnym) ich wdrażanie byłoby najskuteczniejsze, zdecydować, w jakich kategoriach należy wyrazić koszty/korzyści czy też w jakiej perspektywie czasowej je analizować itd. (lista trudności na tym się nie kończy). Zważywszy na wszystkie te czynniki, nie jest łatwo uzgodnić ścisłą metodologię i wyjść poza ogólniki, co do których wszyscy się zgadzają. Komunikat Parlamentu Europejskiego dotyczący aspektów metodologicznych zawiera cenne wyjaśnienia w tej kwestii i doskonale pokazuje jej niezwykle skomplikowany charakter.

3.3

Niezależnie jednak od przyjętego podejścia, definicje tych pojęć – nawet najszersze – nie pozwalają na włączenie do zakresu debaty części podstawowych dóbr publicznych (takich jak pokój czy swobodny przepływ obywateli) zapewnionych dzięki integracji europejskiej w ciągu zaledwie nieco ponad półwiecza jej istnienia.

3.4

Nie starając się oszacować ich wkładu w dobrostan obywateli europejskiej czy uprawiać historii alternatywnej (co by się stało, gdyby nie było integracji europejskiej w jej aktualnej postaci?), warto przypomnieć – w momencie gdy coraz bardziej modne staje się myślenie w kategoriach „kosztów integracji europejskiej” – że historia naszego kontynentu nie zawsze była taka, jaką znamy od roku 1945 do dziś. Pokój, dobrobyt, prawa podstawowe (zapisane w karcie UE (7)), swobodny przepływ osób i towarów, możliwość używania tej samej waluty przy przekraczaniu granic, stabilność cen i inne atuty nieodłącznie już związane z naszym życiem codziennym są dziś postrzegane przez wielu z nas (zwłaszcza przez młodzież) jako coś najzwyczajniejszego pod słońcem, swoisty stan natury: kontrole na granicy niemiecko-francuskiej zostałyby uznane za nużące dziwactwo, zaś wzmianka o widmie wojny między państwami europejskimi uchodzi za dowcip w złym smaku. Niewątpliwie rzeczą trudną, jeśli nie wręcz niemożliwą, jest ustalenie z całą pewnością, jak wyglądałaby obecna sytuacja, gdybyśmy pozostali w ramach państw czysto narodowych, jednak nie wydaje się nierozsądne stwierdzenie, że integracja europejska przynajmniej ułatwiła zaistnienie tych dóbr publicznych i uczyniła je tak oczywistymi i naturalnymi dla wszystkich.

3.5

Czy oznacza to, że są one już wieczne? Nie jest to pewne. Myśl o wybuchu bratobójczej wojny wydałaby się czymś równie absurdalnym i nieprawdopodobnym Jugosłowianinowi w latach 80., co jednak nie zapobiegło niezwykle krwawym wojnom po rozpadzie państwa. Uchylone mogą zostać także inne osiągnięcia, których wprowadzenie zajęło całe dziesięciolecia: przywrócenie kontroli granicznych czy podważenie racji istnienia strefy euro to możliwości wspominane już tu i ówdzie bez żadnych zahamowań – przez komentatorów politycznych czy też przez eurosceptyczne lub populistyczne partie polityczne, jednak coraz częściej przez tradycyjne formacje polityczne.

3.6

Wreszcie, jeśli nie weźmie się pod uwagę najbardziej skrajnych scenariuszy, to kwestii kosztów zaniechania integracji europejskiej nie da się już uniknąć w przypadku całkowitego lub częściowego demontażu pewnych kluczowych instytucji, takich jak jednolita waluta. W analizie przeprowadzonej niedawno przez bank UBS (8), której wprawdzie można wiele zarzucić pod względem metodologicznym, oszacowano, że koszt rezygnacji z euro w przypadku kraju „słabszego” wynosi tylko w pierwszym roku 40–50 % jego PKB. Nawet w przypadku kraju „silnego” (np. Niemiec) koszt ten tylko w pierwszym roku wynosiłby 20-25 % PKB, czyli od 6 tys. do 8 tys. euro na mieszkańca. Liczby te nie uwzględniają jeszcze destabilizujących skutków na płaszczyźnie politycznej, ewentualnej rywalizacji między walutami z następującymi po sobie konkurencyjnymi dewaluacjami, powrotu do protekcjonistycznej polityki krajowej i potencjalnie katastrofalnego wpływu na wyprzedzające tę sytuację działania podmiotów gospodarczych. Zjawiska te mogłyby na wiele lat pogrążyć gospodarkę europejską w depresji. Nikt nie jest w stanie przewidzieć następstw takiego zdarzenia, lecz można się spodziewać poważnych przetasowań geopolitycznych pociągających za sobą nowe sojusze o potencjalnie destabilizujących skutkach dla Europy jako zjednoczonego bloku politycznego i gospodarczego.

4.1

Wbrew ideologicznym opiniom głoszonym przez niektóre ruchy polityczne w wielu krajach UE, szczególnie od wybuchu kryzysu w latach 2008–2009, a następnie poprzez jego kolejne odmiany, przyczyną obecnych trudności gospodarczych nie są „ekscesy brukselskich eurokratów”, lecz właśnie zasadnicze nieukończenie integracji europejskiej. W istocie nigdy nie osiągnięto deklarowanego celu dotyczącego utworzenia unii walutowej . Naganny brak zainteresowania państw i instytucji europejskich, które stale odsuwały na dalszy plan projekty niezbędne do sfinalizowania rzeczywistej integracji gospodarczej, a także procesy niezbędne do podejmowania demokratycznie umocowanych decyzji w państwach członkowskich (o niektórych z nich było głośno w mediach), doprowadził w końcu do tego, że – wobec wywołanego przez czynniki zewnętrzne, niezwykle silnego wstrząsu asymetrycznego – rynki popadły w spiralę nieufności. Sytuacja ta pociąga za sobą coraz wyższe koszty dla wszystkich państw Unii w kategoriach konkurencyjności, wzrostu, zatrudnienia, spójności społecznej, a nawet legitymacji demokratycznej na poziomie kontynentu.

4.2

Wszystkie ograniczenia powołania unii walutowej bez prawdziwej unii gospodarczej stały się oczywiste, gdyż w ostatecznym rozrachunku przyniosło ono więcej rozbieżności, zamiast powodować zbieżność. Obecnie Europa nie ma już sprzyjających warunków historycznych, by czekać, aż sprawy w naturalny sposób same się ułożą w odległej przyszłości. Wybór polega na tym, żeby albo szybko dokonać postępów w celu sfinalizowania rzeczywistej europejskiej unii gospodarczej, w tym skutecznego mechanizmu pozwalającego radzić sobie z szokami asymetrycznymi, albo ponieść potencjalnie destrukcyjne koszty przyszłego braku unii.

4.3

Odzwierciedleniem tej sytuacji są trudności, z jakimi obecnie boryka się euro, waluta „niepełna” w swym charakterze. Względne wskaźniki zadłużenia publicznego państw całej strefy euro, a nawet większości krajów europejskich uznawanych za „zagrożone”, są niższe niż w przypadku innych krajów rozwiniętych, takich jak Stany Zjednoczone, Zjednoczone Królestwo czy Japonia. O ile jednak dolar, funt szterling czy jen są postrzegane jako waluty prawdziwych mocarstw w pełnym tego słowa znaczeniu, euro cierpi z powodu swojego wizerunku waluty, dla której odpowiedni obszar suwerenności pozostaje niejasno określony (9), ograniczonych uprawnień Europejskiego Banku Centralnego i braku faktycznego zarządzania gospodarczego na poziomie europejskim. Z wszystkich tych względów konieczne jest osiągnięcie rzeczywistej europejskiej unii gospodarczej, z jasno określonymi, zwłaszcza wykonawczymi, zasadami i kompetencjami na każdym szczeblu, co jest nie do pomyślenia bez gruntownych reform politycznych, które nadałyby takiej unii niezbędną legitymację.

4.4

Trudno jest oszacować całkowite koszty tej nieufności rynków, która jest zresztą w znacznej mierze przyczyną obecnej recesji. Koszt zaniechania integracji europejskiej dla budżetów publicznych, choćby w związku z narzucanymi obecnie niektórym krajom premiami z tytułu ryzyka, można oszacować na 0,4–1,5 % PKB w 2012 r. (czyli 9–36 mld euro), a w latach 2013 i 2014 odpowiednio na 1,8 % i 2,4 % (42–56 mld euro) w całej strefie euro, oczywiście ze znacznymi różnicami w zależności od kraju (10).

4.5

Skuteczna integracja gospodarcza, obejmująca w szczególności ściślejszą integrację w dziedzinie budżetowej i fiskalnej podlegającą twardym warunkom i ścisłej kontroli, mogłaby była wyeliminować te premie z tytułu ryzyka poprzez wprowadzenie mechanizmów łączenia zasobów na poziomie europejskim (takich jak euroobligacje itp.) zamiast improwizowanych w trybie pilnym rozwiązań ad hoc, poprawianych raz po raz, gdy sytuacja stanie się nie do utrzymania. Państwa i UE powinny wykazać się odwagą, by nie działać reaktywnie, lecz przyjąć plan działania i spójnych reform instytucjonalnych, aby znaleźć całościową odpowiedź na obecny kryzys, która wyznaczy faktycznie wiarygodną perspektywę.

4.6

Ostatnio podjęto pewne kroki w tym kierunku. Wydaje się jednak niestety, że nie są one odpowiednie do wyzwań.

5.1

Ostatnie zobowiązania przyjęte podczas szczytu w Brukseli w dniu 9 grudnia 2011 r., nawiązujące do dyscypliny paktu stabilności z Maastricht, dotyczą zdecydowanego zmniejszenia deficytów publicznych państw członkowskich. Zgodzono się na wprowadzenie automatycznych kar w wypadku stwierdzenia niestosowania się do tego wymogu i naruszenia złotej reguły budżetowej. W tej sytuacji państwa członkowskie są zobowiązane, pod naciskiem nie tylko rynków finansowych, ale także nowych wiążących zasad, do intensyfikacji wysiłków zmierzających do redukcji długu.

5.2

Podstawowe pytanie zadawane przywódcom politycznym wielu państw europejskich w odniesieniu do stanu zadłużenia publicznego tych krajów to przykład „kwadratury koła”: Jak przełamać nieufność rynków, które domagają się działań wzajemnie sprzecznych, a mianowicie drastycznego zmniejszenia deficytów publicznych i – niemal równocześnie – ożywienia wzrostu? Jednym ze skutecznych sposobów rozwiązania tego nierozwiązywalnego równania jest eliminacja niepotrzebnego powielania tych samych działań przez różne państwa członkowskie, co doprowadzi do wspólnych korzyści skali, a zarazem do stworzenia warunków dla przyszłego bodźca fiskalnego na poziomie europejskim. Dzięki temu można by uniknąć negatywnego wpływu na gospodarkę surowej polityki oszczędnościowej prowadzonej przez każdy kraj indywidualnie, albo choćby go ograniczyć, nie obniżając jakości usług publicznych oferowanych obywatelom, a jednocześnie rozwiązać problem marnotrawstwa wynikający z istnienia 27 różnych, często nieskoordynowanych polityk w tych samych dziedzinach. Rzecz jasna, pomysłu tego nie można urzeczywistnić, dysponując budżetem wspólnotowym ograniczonym do 1 % PKB; ponadto jest on całkowicie sprzeczny z propozycją, by wszędzie, także na poziomie europejskim, wprowadzać cięcia wydatków budżetowych.

5.3

Na przykład skumulowane budżety obronne państw europejskich wynosiły w 2010 r. prawie 200 mld euro. Jednak zdaniem licznych ekspertów polityka krajowa prowadzona w tej dziedzinie pozostaje fragmentaryczna i jest na ogół mało skuteczna (11). Pomimo licznych inicjatyw podejmowanych na poziomie europejskim i krajowym, wydatki na sprzęt i programy dotyczące badań i rozwoju w dziedzinie obrony (blisko 20 % łącznego budżetu) są praktycznie jedyną dziedziną, w której można stwierdzić funkcjonowanie rzeczywistych mechanizmów łączenia zasobów i dzielenia kosztów (12). Jednak zgodnie z danymi EAO (Europejskiej Agencji Obrony) nawet w tym wypadku chodzi o 22 % w 2010 r. Badania dotyczące tej dziedziny wskazują, że gdyby mechanizm ten zastosowano do wydatków, potencjalne oszczędności sięgałyby 32 %, czyli 13 mld euro, w przypadku jedynie tych pozycji budżetowych (13).

5.4

Podobne rozumowanie można zastosować w odniesieniu do innych suwerennych prerogatyw państw, takich jak służby dyplomatyczne, służby celne, straż graniczna, ochrona ludności, zwalczanie oszustw itd. Redukcja kosztów we wszystkich tych dziedzinach jest, mimo możliwych różnic zdań w kwestii dokładnych szacunków, czystą kwestią woli politycznej.

5.5

Koszt podatkowy rezygnacji z integracji europejskiej jest kwestią powiązaną, która jeszcze bardziej obciąża budżet. Konkurencja w kwestiach podatkowych między państwami członkowskimi nie jest uregulowana z perspektywy wspólnych interesów europejskich. Skutkiem tego jest zbyt niskie opodatkowanie stosowane do podstaw opodatkowania kapitału mobilnego, który można delokalizować, oraz nadmierne opodatkowanie w innych przypadkach, co prowadzi do utraty dochodów podatkowych (czyli kosztu) dla Europy i państw członkowskich. Sytuacja ta prowadzi do zachwiania równowagi, do niesprawiedliwości, a przede wszystkim do wysokich kosztów społecznych, które są bardzo źle postrzegane przez opinię publiczną.

5.6

Debata na temat kosztów rezygnacji z integracji europejskiej w odniesieniu do kwestii społecznych nie jest nowa. Podstawą integracji europejskiej nie może być tylko zasada wolnego handlu, zgodnie z którą polityka konkurencji i reguła zadowolenia konsumenta biorą górę nad wszystkim innym i pociągają za sobą równanie standardów społecznych w dół. Należy przypomnieć, że mimo często padających oskarżeń na temat rzekomych „dyktatów europejskich”, także w tym wypadku przyczyną jest brak integracji europejskiej, a nie jej nadmiar. Poza odczuwaną niesprawiedliwością i bardzo wysokimi kosztami społecznymi, zwłaszcza w obecnej sytuacji, konkluzje wielu badań pokazują, że zaniechanie integracji europejskiej w tym zakresie także pociąga za sobą znaczne koszty ekonomiczne (14). Z danych empirycznych wynika zatem, że sprawiedliwa i skuteczna polityka społeczna przyczynia się do stabilności makroekonomicznej, zwłaszcza dzięki zmniejszeniu skali występowania zjawisk cyklicznych, i lepszemu rozdziałowi środków, a także – ogólnie – poprawie samopoczucia obywateli (15). Ponadto solidna polityka społeczna może doprowadzić do ograniczenia zjawisk tzw. negatywnej selekcji, do internalizacji pewnych kosztów zewnętrznych oraz zwiększenia jakości siły roboczej i ogólnie rozumianego „kapitału społecznego”. Europejska karta społeczna miała na celu wprowadzenie kilku podstawowych zasad w tej dziedzinie dla wszystkich państw członkowskich. Obecnie wydaje się, że trzeba pójść dalej i przewidzieć uporządkowane ramy konwergencji polityki społecznej, aby ograniczyć zbyt wielkie rozbieżności i uniknąć ryzyka, że pogłębienie braku równowagi społecznej i powszechny wzrost ubóstwa spowodują powstanie poważnych przeszkód na drodze do znaczącego, zrównoważonego i trwałego wzrostu gospodarczego.

5.7

Słabo uregulowana konkurencja podatkowa i społeczna w obszarze gospodarczym, na którym występuje niewiele przeszkód w przepływie towarów, usług i kapitału, prowadzi nadto do pojawiania się innych szczególnie zgubnych tendencji w globalnym kontekście gospodarczym. Stopniowy rozkład tkanki przemysłowej w wielu państwach europejskich jest bezsprzecznie faktem, który powoduje nie tylko silny sprzeciw ze strony obywateli, lecz także stwarza problemy strategiczne dla naszych krajów, gdyż są to procesy szczególnie ważne, z trudem odwracalne w perspektywie krótko- i średnioterminowej i w związku z tym o poważnych skutkach (16). Coraz większy brak spójności wynikający z przewagi interesów krajowych w polityce przemysłowej prowadzi do przyjmowania rozwiązań niekooperacyjnych, niedających optymalnych wyników, a czasem nawet przynoszących niepożądane skutki (17). Tymczasem kraje wschodzące prowadzą politykę przemysłową bez zahamowań, w oparciu o słabą walutę i przy aktywnym wsparciu społecznym (18). Zamiast wspólnie zebrać swe zasoby lub przynajmniej koordynować ich wykorzystywanie, by stawić czoła wyzwaniom, wiele dużych państw europejskich zmuszonych jest coraz częściej – z powodu braku Europejskiej Wspólnoty Energetycznej (19) – do zawierania umów dwustronnych z krajami trzecimi w tak kluczowych dziedzinach, jak energetyka oraz badania i rozwój (20). Jest oczywiste, że polityka europejska stanowiłaby bez wątpienia dużo skuteczniejsze rozwiązanie.

5.8

Budżet Unii przeznaczony na B+R w okresie 2014–2020 wynosi 0,08 % jej PKB, czyli 20–30 razy mniej niż odpowiednie budżety krajowe. Tymczasem w jednym z badań stwierdzono, że za każdym dodatkowym euro z budżetu publicznego zainwestowanym w badania i rozwój o skali europejskiej idzie 0,93 euro pochodzące z sektora prywatnego (21). Siódmy wspólnotowy program ramowy badań (7 PR, 2007–2013), dysponujący budżetem w wysokości 50,5 mld euro, pokazuje, że nie chodzi tu o pobożne życzenia i że jest możliwa wspólna polityka w tej dziedzinie. Program ten ma poważne skutki: szacuje się, że każde euro z programu ramowego przekłada się w ostatecznym rozrachunku na wzrost przemysłowej wartości dodanej na poziomie między 7 a 14 euro. W analizach makroekonomicznych przeprowadzonych przez DG ds. Badań przewiduje się, że w perspektywie długoterminowej siódmy program ramowy umożliwi stworzenie 900 tys. miejsc pracy do 2030 r., z czego 300 tys. miejsc pracy dla badaczy. Dzięki poprawie konkurencyjności pozwoli on w tym samym czasie zwiększyć eksport UE o blisko 1,6 % i zmniejszyć import o ok. 0,9 %.

5.9

Ponadto wspólna polityka przemysłowa powinna obowiązkowo uwzględniać wyzwania ekologiczne i być ściśle koordynowana z polityką energetyczną Unii. Podejmowanie decyzji w kwestiach energetycznych na poziomie krajowym może wydać się łatwiejszym rozwiązaniem w perspektywie krótko- lub średniookresowej, jednak w długim okresie może okazać się bardzo kosztowne, pociągając za sobą silne uzależnienie od krajów wydobywających węglowodory i sprawiając, że gwałtownie wzrosną ceny energii. Odpowiedź mogłaby polegać na zainwestowaniu w budowę infrastruktury energetycznej i w upowszechnianie nowych źródeł energii dzięki badaniom i rozwojowi w skali europejskiej (22). Według badania wykonanego przez Accenture dla DG ds. Energii, wykorzystywanie energii ze źródeł odnawialnych, takich jak energia wiatrowa w Zjednoczonym Królestwie czy słoneczna w Hiszpanii, wraz z wzajemnym połączeniem sieci krajowych mogłoby pozwolić na redukcję kosztów ponoszonych przez europejskich konsumentów o ok. 110 mld euro do roku 2020.

5.10

W czasie obecnego kryzysu rośnie ryzyko długotrwałego bezrobocia, które może przekształcić się w bezrobocie trwałe. Mogłoby to uniemożliwić jednostkom samorealizację w miejscu pracy i pozbawić gospodarkę europejską ich potencjału. Tego rodzaju sytuacja jest sprzeczna z celem dotyczącym osiągnięcia wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu i wymaga intensywnego poszukiwania długofalowych rozwiązań, które powinny obejmować między innymi wspieranie ze środków publicznych tworzenia miejsc pracy sprzyjających włączeniu społecznemu, z myślą o podtrzymywaniu nawyków pracy, oraz działań przekwalifikowujących, by pomóc pracownikom dostosować się do przyszłych potrzeb rynku pracy.

15.11.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 351/42

1.1

Obywatele UE, którzy odziedziczą majątek znajdujący się poza granicami państwa członkowskiego, często podlegają opodatkowaniu w dwóch lub kilku państwach członkowskich (tj. podwójnemu lub wielokrotnemu opodatkowaniu) oraz narażeni są na dyskryminację podatkową. Problemy te są niejednokrotnie źródłem nadmiernych obciążeń dla obywateli i przeszkadzają w realizacji celów strategii „Europa 2020”. Z zamiarem rozwiązania tych problemów Komisja w 2011 r. przedstawiła komunikat oraz towarzyszące mu zalecenie.

1.2

EKES popiera działania zmierzające do wyeliminowania podwójnego lub wielokrotnego opodatkowania i dyskryminacji podatkowej oraz z zadowoleniem odbiera podejście przyjęte przez Komisję, oparte na poszanowaniu suwerenności podatkowej poszczególnych państw członkowskich, a w którym jednocześnie wzywa się do lepszego skoordynowania krajowych systemów podatkowych.

1.3

EKES jest jednak zdania, że Komisja może skuteczniej osiągnąć założone cele poprzez:

1.4

Instrumentem umożliwiającym realizację przedstawionych wyżej zaleceń mogłoby stać się unijne centrum monitorowania opodatkowania, którego utworzenie pod auspicjami Komisji EKES postulował w swych opiniach (1) w sprawie wielokrotnego opodatkowania i dyskryminacji podatkowej.

2.1

Obywatele UE, którzy odziedziczą majątek zagraniczny, często podlegają obowiązkowi uiszczenia podatku w więcej niż jednym państwie członkowskim (wielokrotne opodatkowanie). Ponadto niektóre państwa członkowskie stosują wyższe stawki opodatkowania w przypadku spadków zagranicznych niż w przypadku spadków krajowych (dyskryminacja podatkowa). Może to prowadzić do nieuzasadnionych, nadmiernych obciążeń dla obywateli. W szczególności małe przedsiębiorstwa mogą napotkać trudności z przeniesieniem własności w razie śmierci właściciela.

2.2

Ochronę przed dyskryminacją podatkową zapewniają obywatelom odpowiednie środki prawne. Są one jednak często nieskuteczne z powodu zaporowych kosztów. Brak jest natomiast środków prawnych, które chroniłyby obywateli przed wielokrotnym opodatkowaniem, ze względu na prawo kilku państw członkowskich do nałożenia podatku (2).

2.3

Zjawisko to trzeba postrzegać w szerszym kontekście: liczba obywateli UE przemieszczających się z jednego państwa do innego wewnątrz Unii Europejskiej zwiększyła się w latach 2005–2010 o 3 mln (do 12,3 mln), a własność nieruchomości nabytych transgranicznie w obrębie UE wzrosła nawet o 50 % pomiędzy 2002 i 2010 r. (3) Występuje także wyraźnie rosnąca tendencja do transgranicznych inwestycji portfelowych. Wielokrotne lub dyskryminacyjne opodatkowanie może być poważnym obciążeniem dla obywateli. Natomiast udział dochodów z podatków spadkowych w całkowitych dochodach podatkowych państw członkowskich wynosi mniej niż 0,5 %, a dochodów związanych ze spadkami transgranicznymi – jeszcze mniej.

2.4

Sytuacja ta jest poważną przeszkodą dla swobody przemieszczania się osób i przepływu kapitału w obrębie rynku wewnętrznego, co jednocześnie utrudnia osiągnięcie celów strategii „Europa 2020”. Zachodzi tu także bezpośrednia sprzeczność z prawami wynikającymi z obywatelstwa UE.

2.5

Z zamiarem rozwiązania tych problemów Komisja wydała komunikat oraz towarzyszące mu zalecenie będące przedmiotem niniejszej opinii, z których wynika, że:

3.1

EKES popiera zajęcie się problemami wielokrotnego opodatkowania i dyskryminacji podatkowej, co będzie sprzyjało poszanowaniu praw obywateli i wspieraniu jednolitego rynku. EKES podkreślał to w szeregu swych opinii, a zwłaszcza zalecał eliminację wielokrotnego opodatkowania i dyskryminacji podatkowej w odniesieniu do obywateli oraz uproszczenie procedur administracyjnych obowiązujących w sytuacjach o charakterze transgranicznym (5).

3.2

W związku z tym EKES przyjmuje z zadowoleniem komunikat Komisji w sprawie przeszkód w odniesieniu do opodatkowania spadków transgranicznych w obrębie UE, ponieważ w komunikacie tym:

3.3

Ponadto EKES odbiera z zadowoleniem podejście przyjęte przez Komisję w komunikacie, które świadczy o poszanowaniu suwerenności podatkowej poszczególnych państw członkowskich, oraz zaleca, by dążyły one do lepszego skoordynowania krajowych systemów podatkowych, a jednocześnie wyeliminowały dyskryminację podatkową z krajowego prawodawstwa.

4.1

EKES jest jednak zdania, że Komisja może skuteczniej osiągnąć założone cele poprzez:

4.2

Komisja mogłaby ponadto rozważyć włączenie tych zadań do zakresu działań unijnego centrum monitorowania opodatkowania – gremium, którego utworzenie pod auspicjami Komisji EKES postulował w swych opiniach w sprawie wielokrotnego opodatkowania i dyskryminacji podatkowej (6). Centrum takie przyczyniałoby się do skuteczniejszego eliminowania przeszkód w zakresie podatku od spadków poprzez regularnie prowadzone badania i analizy oraz tworzyłoby fora służące konsultacji, współpracy i uzgadnianiu różniących się krajowych systemów prawa podatkowego.

15.11.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 351/45

—

dostęp do kredytów;

—

dostęp do kapitału wysokiego ryzyka;

—

dostęp do rynków kapitałowych.

—

Program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji;

—

przydział EBI na kredyty dla MŚP;

—

fundusze polityki spójności;

—

instrument podziału ryzyka siódmego programu ramowego.

—

środki regulacyjne;

—

środki finansowe służące usprawnieniu kredytowania i kapitału wysokiego ryzyka w całej UE;

—

środki mające na celu poprawę otoczenia MŚP.

4.1.1

EKES popiera wprowadzenie ujednoliconych zasad w dziedzinie operacji transgranicznych objętych funduszami VC. Propozycja zasługuje na pochwałę, ponieważ – dzięki stworzeniu paszportu europejskiego, który umożliwia unijnym funduszom kapitału wysokiego ryzyka rozprowadzanie swoich produktów i gromadzenie kapitału ogólnoeuropejskiego – doprowadzi ona prawdopodobnie do zmniejszenia niedoborów rynkowych. EKES przedstawił sporo komentarzy na ten temat w swej poprzedniej opinii poświęconej kapitałowi wysokiego ryzyka (4), w związku z czym zwraca się do Komisji z prośbą o ich uwzględnienie

4.1.2

EKES zdecydowanie popiera badania, które Komisja przeprowadzi w roku 2012, dotyczące relacji między regulacjami ostrożnościowymi a inwestycjami w dziedzinie kapitału wysokiego ryzyka, dokonywanymi przez banki i towarzystwa ubezpieczeniowe. Analizy te pozwolą zapewne ocenić, czy owe instrumenty prowadzą do powstania oligopolu dużych międzynarodowych banków czy też powinny zostać zmienione w perspektywie średnio lub długoterminowej.

4.1.3

Ponieważ większość MŚP to małe firmy (zatrudniające do 10 pracowników), EKES zachęca Komisję do zwrócenia szczególnej uwagi na mikro-fundusze kapitału wysokiego ryzyka. Fundusze te inwestują w przedsiębiorstwa, których projekty nie są wystarczająco atrakcyjne, by przyciągnąć uwagę tradycyjnych funduszy VC, bądź zbyt duże lub ryzykowne dla kapitału pochodzącego z tradycyjnych źródeł finansowania. Fundusze tego typu wzmacniają bazę kapitałową firm i sprzyjają rozwojowi umiejętności biznesowych przedsiębiorców dzięki temu, iż przez cały okres trwania inwestycji zastosowanie znajdują w nich metody coachingu (5). Państwa członkowskie zachęca się więc do propagowania mechanizmów takich jak specjalne środki podatkowe, które mogłyby stymulować rozwój tych funduszy i doprowadzić do likwidacji luki finansowej.

4.2.1

Z zadowoleniem przyjmujemy wnioski Komisji dotyczące reform podatkowych w obrębie transgranicznych inwestycji VC. Jednocześnie Komitet zachęca Komisję i państwa członkowskie do zaproponowania jasnych rozwiązań ograniczających unikanie opodatkowania i uchylanie się od niego.

4.2.2

Oprócz odniesienia się do przeszkód podatkowych utrudniających prowadzenie transakcji transgranicznych Komisja powinna zadbać też o to, by państwa członkowskie przychylnie podchodziły na własnym terenie do reform podatkowych obejmujących systemy finansowania dla MŚP.

4.2.3

Należy przyjrzeć się sprawdzonym rozwiązaniom funkcjonującym w niektórych państwach członkowskich, rozpropagować je w całej UE i wykorzystać w odniesieniu do MŚP (6). W wielu państwach wprowadzono już pakiety bodźców fiskalnych. Przykładem jest belgijski region Flandria, który kilka lat temu zaczął stosować system „win-win-loan” polegający na tym, że osoby prywatne mogą pożyczać pieniądze MŚP, otrzymując w zamian ulgi podatkowe. Kolejny dobry przykład to system holenderski o nazwie „Tante Agaath loan” (7).

4.2.4

Zwolnienia podatkowe takie jak obowiązujące we Francji prawo ISF PME  (8) mogą także przynieść realne korzyści MŚP generującym wysoki wzrost. EKES opowiada się za stosowaniem takich systemów pod warunkiem, że kwota zwolnienia podatkowego jest rozsądna i nie wpływa negatywnie na wpływy do innych, niemniej ważnych sektorów.

4.3.1

EKES popiera planowany wniosek w sprawie unowocześnienia polityki w dziedzinie pomocy państwa, którego celem jest uproszczenie obowiązujących obecnie zasad pomocy państwowej małym i średnim przedsiębiorstwom. Przyjmuje do wiadomości, że Komisja dokona przeglądu ogólnego rozporządzenia w sprawie wyłączeń blokowych i szeregu wytycznych w zakresie pomocy państwa – również tych dotyczących kapitału podwyższonego ryzyka – aby osiągnąć cele strategii „Europa 2020”. EKES domaga się, by zasady te ulepszyć, uprościć i wyjaśnić. Komitet zachęca Komisję do zagwarantowania, by pomoc państwową wykorzystywać jedynie w przypadku niepowodzeń rynkowych.

4.4.1

EKES z zadowoleniem odnosi się do faktu, iż zgodnie z dyrektywą w sprawie rynków instrumentów finansowych (MiFID) zaproponowano rozwój jednorodnych rynków z myślą o rozwoju MŚP i uatrakcyjnieniu ich w oczach inwestorów dzięki oznaczeniu „rynek na rzecz wzrostu MŚP”. Niemniej jednak EKES sugeruje (9) zdefiniowanie konkretnych zapisów i środków, które pozwolą na skuteczne i efektywne wdrożenie planowanych rozwiązań.

4.5.1

Zachęca się Komisję i państwa członkowskie do ograniczenia reguł rachunkowości i obciążeń sprawozdawczych obowiązujących europejskie MŚP notowane na rynku regulowanym. Komitet odnotowuje fakt, iż Komisja przedstawiła wniosek dotyczący opracowania dyrektywy upraszczającej i zmieniającej dyrektywy o rachunkowości oraz – w tym samym czasie – wniosek zmieniający dyrektywę w sprawie przejrzystości. EKES przypomina Komisji, by uwzględniła dwie opinie Komitetu wydane na początku roku 2012 (10). Jest zdania, że MŚP muszą uwolnić zasoby, by zainwestować w prowadzoną przez siebie działalność w celu generowania dalszego wzrostu.

4.6.1

UE powinna nadal być liderem w zakresie wdrażania finansowych reform regulacyjnych ustalonych na szczeblu międzynarodowym. EKES zauważa jednak, że różnorakie wymogi kapitałowe związane z implementacją pakietu Bazylea III w UE, które zaczynają obowiązywać i są właśnie omawiane (CRD IV/CRR) mogą być źródłem wielu problemów dla MŚP (11).

4.6.2

EKES popiera wysiłki instytucji Europejskich ukierunkowane na zwiększenie odporności systemu finansowego i uniknięcie przyszłych kryzysów. Jednakże wprowadzenie większego zakresu regulacji rynków finansowych nie może odbywać się kosztem finansowania małych i średnich przedsiębiorstw. EKES w pełni popiera „Sprawozdanie Karasa”, przyjęte przez Parlament Europejski w maju 2012 r. i stanowiące kolejny krok we właściwym kierunku na drodze do rozsądnego i wykonalnego wdrożenia w UE zasad pakietu Bazylea III dotyczącego wymogów kapitałowych.

4.6.3

EKES przyjmuje do wiadomości, że Komisja zasięgnie opinii Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego (EUNB) w ciągu 24 miesięcy od wejścia w życie nowej dyrektywy (CRD IV) oraz, że EUNB przedstawi raport w sprawie udzielania pożyczek MŚP i osobom fizycznym. Komitet apeluje do Komisji o pełne zaangażowanie się w ponowną ocenę wagi ryzyka, wyrażenie opinii w sprawie rzeczonego raportu i przesłanie jej do Rady i Parlamentu Europejskiego.

4.7.1

Komisja przewiduje wdrożenie tej dyrektywy przed 16 marca 2013 r. EKES nawołuje państwa członkowskie do podejmowania działań ukierunkowanych na to, by MŚP mogły jak najszybciej odnieść korzyści z systemu. Ważne jest również, by Komisja monitorowała terminowe wprowadzenie dyrektywy w życie we wszystkich państwach członkowskich. Poza tym Komisja powinna bacznie przyglądać się, jak państwa członkowskie wdrażają artykuł 4 ust. 5, który daje im możliwość wydłużenia procedury weryfikacji do ponad 30 dni, chyba że byłoby to rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela. Komisja winna uważnie monitorować państwa członkowskie, by nie dopuścić do wykorzystania tego artykułu do sztucznego opóźniania płatności – zwłaszcza, że opóźnienia w płatnościach ze strony władz publicznych wywierają niebagatelny wpływ na przepływy pieniężne i zarządzanie płynnością w MŚP.

4.7.2

EKES zachęca instytucje europejskie, by same dały dobry przykład, płacąc na czas swoim zleceniobiorcom i starając się nie nakładać na nich niepotrzebnych obciążeń administracyjno-finansowych.

4.8.1

EKES z zadowoleniem odnosi się do wniosku Komisji Europejskiej dotyczącego rozporządzenia w sprawie funduszy na rzecz przedsiębiorczości społecznej i przypomina Komisji, że poprawa dostępu do odpowiedniego kapitału dla przedsiębiorstw społecznych musi pozostać sprawą priorytetową. EKES przedstawił swoją opinię (12) w tej sprawie na początku roku 2012. Jednym z wyzwań jest potrzeba pomiaru skutków społecznych uzyskiwanych przez przedsiębiorstwa portfelowe i wpływu tych przedsiębiorstw na społeczeństwo, a także potrzeba sprawozdawczości w tej dziedzinie. EKES sugeruje przeprowadzenie wspólnych badań na poziomie unijnym w celu opracowania kryteriów i wskaźników mających pomóc w rozwiązywaniu problemów tego typu. Komitet przypomina Komisji, że fundusze takie powinny być tylko jednym z wielu narzędzi w zbiorze niezbędnych instrumentów finansowych, które należy w przyszłości przygotować.

4.8.2.

EKES zachęca także państwa członkowskie do bardziej powszechnego uznawania różnych form przedsiębiorstw społecznych. Gdyby przedsiębiorstwa te cieszyły się większym uznaniem, zmniejszyłaby się waga ryzyka przy udzielaniu im kredytów, a co za tym idzie przedsiębiorstwa społeczne przestałyby znajdować się pod tym względem w niekorzystnym położeniu – w porównaniu z firmami tradycyjnymi.

6.1.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje wniosek dotyczący lepszego informowania pośredników finansowych oraz zachęcania banków i instytucji finansowych do przekazywania klientom wszelkich narządzi potrzebnych do znalezienia odpowiedniej formy finansowania. EKES uważa również, że istotna jest poprawa kształcenia finansowego dla MŚP. Zachęca zatem państwa członkowskie do uczestnictwa w tym procesie i tworzenia specjalnych programów na rzecz „gotowości inwestycyjnej” w ścisłej współpracy z organizacjami zrzeszającymi MŚP.

6.1.2

Jednym z zasadniczych problemów dla przeważającej większości MŚP jest dostęp do odpowiednich usług doradztwa. EKES popiera zasadność i rolę Europejskiej Sieci Przedsiębiorczości, lecz uważa, że jej potencjał winien zostać w pełni wykorzystany (15). W rezultacie EKES opowiada się za zwiększeniem możliwości Europejskiej Sieci Przedsiębiorczości w zakresie doradztwa finansowego. Podkreśla jednak, że w kampanii tej muszą aktywnie uczestniczyć również organizacje zrzeszające MŚP i że powinna być ona tak prowadzona, by wykazać niejednorodność MŚP.

6.2.1

Komitet odnotowuje, że Komisja zajmowała się już tym tematem („Dostęp MŚP do ankiet finansowych i indeks finansowy MŚP”). Z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji postulujący ściślejszą współpracę z federacjami banków i prowadzenie konsultacji z innymi instytucjami (EBC, EUNB). EKES sugeruje włączenie organizacji zrzeszających MŚP i instytucji także na poziomie państw członkowskich. Ubolewa nad tym, iż plan działania nie mówi o wzmocnieniu współpracy z organizacjami międzynarodowymi takimi jak OECD w zakresie dostarczania danych i statystyk (16) dotyczących dostępu do finansowania.

6.3.1

Czysto ilościowe modele ratingowe często nie są odpowiednie do oceny MŚP ze względu na brak elastyczności. Uzupełnienie zwykłej analizy ilościowej wykorzystaniem czynników jakościowych zasługuje na uznanie. Banki mogłyby rozpatrzyć możliwość równoważenia swoich metod scoringowych służących ocenie zdolności kredytowej MŚP, pozostawiając jednocześnie wystarczająco dużo miejsca na „bankowość relacyjną”. W sprawie tej ważna jest również wymiana sprawdzonych rozwiązań. EKES żałuje, iż niektóre banki wydają się odchodzić od tej koncepcji zamiast ją promować.

6.4.1

EKES uważa na przykład, że ważne jest tworzenie powiązań między aniołami biznesu i funduszami VC na wczesnym etapie, a funduszami VC na późniejszym etapie po to, by zapewnić zdrowy łańcuch finansowania innowacji. Nawołuje też do wspierania inicjatyw na rzecz poprawy dialogu na szczeblu regionalnym między aniołami biznesu, funduszami VC i lokalnymi przedsiębiorcami.

6.4.2

Należy analizować i wdrażać innowacyjne podejścia do finansowania przez kapitał podwyższonego ryzyka. Przykładem podejścia tego rodzaju jest finansowanie społecznościowe polegające na tym, że obywatele – a nie banki czy wyspecjalizowane jednostki – inwestują w MŚP poprzez platformę online zastępującą w tym przypadku rynek giełdowy.

6.4.3

Warto promować specjalnie dostosowane formy kapitału hybrydowego (17) obejmującego elementy dotacji, kapitału własnego i kapitału obcego, gdyż lepiej odpowiadają one MŚP zarówno na początkowych etapach jak i przez cały okres ich funkcjonowania.

7.1.1

Należy rozważyć stworzenie ram, które umożliwiałyby zachęcanie do udzielania kredytów przez instytucje działające zgodnie z ideą podziału ryzyka i zysków, jako że z pewnością byłoby to korzystne dla MŚP. Komisja powinna poważnie traktować zjawiska takie jak bankowość partycypacyjna. EKES chciałby, by Komisja opracowała zieloną księgę, na podstawie której można będzie podjąć na szczeblu europejskim debatę na temat bankowości partycypacyjnej. Samodzielne inicjatywy podejmowane przez Wielką Brytanię, Francję, Niemcy, Włochy, Luksemburg czy Maltę są krokiem w odpowiedni kierunku, mogą jednak utrudniać dalszą integrację sektora usług finansowych w UE. Ponadto odrębne i nieskoordynowane inicjatywy mogą okazać się mniej skuteczne niż wynikałoby z potencjału tego rodzaju finansowania w takich kwestiach, jak podział ryzyka i zysków czy społeczne podejście do zagadnienia finansowania. Zachęcanie do mikrofinansowania charakteryzującego się określonymi strategiami inwestycyjnymi nawiązującymi do stylu islamskiego mogłoby także stać się bodźcem dla nowej przedsiębiorczości, a jednocześnie w pewnych regionach pomagałoby w walce z ubóstwem. W tym kontekście Komisja powinna wystosować komunikat przewidujący i obejmujący swym zakresem alternatywne metody finansowania oraz zachęcający do ich stosowania, który gwarantowałby stosowanie tych metod na takich samych warunkach, z jakich korzystają inne konwencjonalne metody finansowania.

7.1.2

EKES zauważa, że Komisja przeanalizowała przeprowadzone prace i wyniki osiągnięte przez mediatorów kredytowych, jak również problemy, z którymi borykają się MŚP szukające dostępu do kapitału kredytowego (18). EKES wzywa wszystkie państwa członkowskie do tworzenia takich podmiotów w celu poprawy przejrzystości procesu udzielania kredytów. Komitet odnotowuje, że art. 145 ust. 4 dyrektywy w sprawie wymogów kapitałowych (CRD III) i art. 418 ust. 4 proponowanego rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych (CRD IV) zawierają zapisy umożliwiające MŚP zażądanie od banków udzielenia informacji o swojej ocenie i punktacji. Ważne jest zadbanie o pełne zastosowanie tych przepisów w praktyce.

7.1.3

Odnośnie do konkurencji w sektorze bankowym EKES zwraca się do Komisji z prośbą o przeanalizowanie sytuacji i zadbanie o to, by w sektorze tym (w zakresie produktów finansowych dla MŚP) w wystarczającym stopniu działa konkurencja – zarówno na terenie poszczególnych państw członkowskich, jak i pomiędzy nimi. Istnieje na przykład problem tzw. „strat na finansowaniu” (ang. funding loss), natomiast opłaty za przekroczenia limitu na rachunkach bieżących dla małych przedsiębiorstw pozostają bardzo wysokie – mimo, że stopy refinansowania EBC znajdują się na poziomie najniższym w historii. Duże firmy, w przeciwieństwie do małych, mogą korzystać z rozwiązań alternatywnych (takich jak zwykłe pożyczki).

7.1.4

Straty na finansowaniu: w wielu państwach członkowskich banki nakładają na firmy opłaty, gdy te decydują się na wcześniejszą spłatę zaciągniętego kredytu. Za każdym razem, gdy pożyczka spłacana jest wcześniej niż przewiduje umowa, bank nakłada na kontrahenta opłatę za „straty na finansowaniu”, która ma stanowić rekompensatę za to, że bank może być zmuszony do ponownego zainwestowania środków w oparciu o stopę procentową niższą od tej, którą by uzyskał, gdyby kredyt nie został spłacony we wcześniejszym terminie.

7.1.5

Problem polega jednak na tym, że opłaty za „straty na finansowaniu” są często dość wysokie. Co więcej, nierzadko zdarza się, iż nie wyjaśnia się ich zbyt jasno w umowie – dotyczy to także przyszłych, nieznanych jeszcze, stóp procentowych. W tej sytuacji przedsiębiorstwu jest bardzo trudno oszacować wysokość ewentualnych opłat za „straty finansowe” w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu. Warto dodać, że większość firm nie zdaje sobie nawet sprawy z obowiązku uiszczania opłat tego rodzaju.

7.1.6

Banki koniecznie muszą podawać jaśniejsze informacje dotyczące takich opłat, przed podpisaniem jakiejkolwiek umowy kredytowej. Poza tym wysokość opłaty za „straty na finansowaniu” powinna być ograniczona i niewygórowana.

7.2.1

EKES opowiada się za stworzeniem jednej, wielojęzycznej i internetowej bazy danych skupiającej różne źródła finansowania, powstałej w wyniku zintegrowania europejskich, narodowych i regionalnych rozwiązań ukierunkowanych na ułatwianie dostępu MŚP do finansowania. Komitet zachęca Komisję do rozpropagowania w jak najszerszych kręgach opracowanego przez siebie praktycznego przewodnika (19) z informacją na temat tego, jak uzyskać dostęp do 50 miliardów euro pochodzących z finansów publicznych w 27 państwach członkowskich.

7.2.2

Jeśli chodzi o program „Horyzont 2020”, EKES uważa, że specjalnie wydzielony budżet w wysokości 15 % całego programu i jednolita struktura zarządzania to kwestie kluczowe dla optymalnego wykorzystania potencjału innowacyjnego MŚP. Odnośnie do procedury, potrzebne są usprawnienia dotyczące spraw finansowo-administracyjnych. Na przykład wiele małych i średnich przedsiębiorstw uczestniczących w swoich krajach w realizacji projektów badawczych sponsorowanych przez UE wciąż boryka się z poważnymi problemami związanymi z VAT-em. Bardzo często są to główne przeszkody dla firm uczestniczących w danym projekcie od samego początku. We wszystkich państwach członkowskich należałoby wprowadzić jasne regulacje prowadzące do likwidacji tych obciążeń. W projektach finansowanych przez UE zawsze powinna istnieć możliwość odzyskania podatku VAT.

15.11.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 351/52

1.1

Europejski Komitet Ekonomiczno Społeczny (EKES) z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę Komisji, by promować bezpieczne, przejrzyste i innowacyjne środowisko płatnicze w całej UE. Wydajniejsze, nowocześniejsze i bezpieczniejsze instrumenty płatnicze są warunkiem koniecznym, by można było czerpać dalsze korzyści z jednolitego rynku, jak również wzmocnić globalną konkurencyjność gospodarki europejskiej.

1.2

EKES docenia szeroko zakrojony dialog zaproponowany przez Komisję, który w istocie obejmuje najważniejsze zagadnienia dotyczące aktualnej i przewidywalnej sytuacji w dziedzinie płatności w UE. Jednakże dla pełnego obrazu tej sytuacji więcej uwagi należałoby poświęcić płatnościom gotówkowym. Choć ich liczba stopniowo maleje, na pewnych rynkach gotówka pozostaje dominującym środkiem płatniczym. Coraz liczniejsze dane z różnych krajów świadczą o tym, iż gotówka w gruncie rzeczy jest mniej efektywna, a gdyby konsumenci zdecydowali się korzystać z płatności elektronicznych, można by zaoszczędzić znaczne zasoby. Niektóre państwa członkowskie poczyniły realne postępy na drodze do społeczeństwa bezgotówkowego. Jednak zdaniem EKES-u społeczeństwo wciąż nieświadome jest prawdziwych kosztów związanych z obrotem gotówkowym. Ponadto płatności gotówkowe uznaje się za narzędzie ułatwiające funkcjonowanie szarej strefy. Dlatego też wszystkie zainteresowane strony powinny promować takie metody płatności, które pomagają ograniczać szarą strefę oraz są tańsze i bezpieczniejsze. W tym kontekście należy rozważyć liczne korzyści dla wszystkich zaangażowanych podmiotów, a także uwzględnić potrzebę racjonalizacji kosztów dla MŚP oferujących takie formy płatności swoim klientom. W państwach członkowskich potrzebne są dodatkowe inicjatywy, które byłyby wyraźnie wspierane przez Komisję Europejską.

1.3

Płatności realizowane przy pomocy kart płatniczych są najbardziej popularnym bezgotówkowym instrumentem płatniczym w UE i na całym świecie. Ekonomiści są coraz bardziej zgodni co do tego, że płatności bezgotówkowe są bardziej przejrzyste z podatkowego i gospodarczego punktu widzenia oraz tańsze dla całego społeczeństwa, wygodne, bezpieczne i innowacyjne. Dlatego EKES popiera propozycję Komisji, by takie płatności służyły czerpaniu korzyści z lepszej integracji rynków. Wciąż jednak nie wykorzystuje się w pełni możliwości jednolitego rynku ze względu na bariery historyczne oraz brak standaryzacji i interoperacyjności, a także z powodu asymetrii i braków w wykorzystywaniu informacji publicznej, którym można by zaradzić poprzez upowszechnienie dokonywania płatności za pomocą kart, internetu i urządzeń przenośnych. W konsekwencji marnuje się potencjał w zakresie konkurencyjności, innowacyjności i efektywności. EKES wzywa działające na rynku podmioty, by podjęły inicjatywę i jak najszybciej zaproponowały realne rozwiązania, zwłaszcza takie, które jednocześnie sprzyjają włączeniu społecznemu – finansowemu i cyfrowemu.

1.4

Aktualny brak pewności prawa, jeśli chodzi o modele biznesowe oparte na opłatach interchange utrudnia rozwój płatności elektronicznych i mobilnych oraz wypieranie przez nie transakcji gotówkowych. Jasność w tej kwestii jest niezwykle ważna z punktu widzenia inwestycji i innowacji w zakresie systemów płatności. EKES wzywa Komisję do zapewnienia stabilności otoczenia biznesowego dla wszystkich operatorów. Ze względu na cele systemu SEPA nie powinno być żadnych różnic w wysokości opłat ani w zakresie innych wymogów między transakcjami krajowymi a transgranicznymi.

1.5

Kwestię dostępu do informacji na temat dostępności środków na rachunkach bankowych należy skrupulatnie rozważyć z uwzględnieniem wielu aspektów, takich jak bezpieczeństwo, ochrona danych, prawa konsumentów, konkurencja oraz odszkodowania banków prowadzących rachunki. Zdaniem EKES-u podmioty pragnące uzyskać dostęp do tego rodzaju danych powinny podlegać regulacjom oraz być przedmiotem nadzoru odpowiedniego do ich profilu ryzyka. Europejskie ramy prawne powinny wyraźnie odzwierciedlać obowiązki i kompetencje operatorów uczestniczących w systemie.

1.6

W przypadku wielu rynków konsumenci mogą nie być skłonni do zaakceptowania narzutów, w związku z czym mogliby preferować gotówkowe formy płatności, sugerując się wrażeniem, że są one wolne od opłat. Choć począwszy od 13 czerwca 2014 r. konsumentów będą chroniły przed nadmiernymi narzutami przepisy dyrektywy w sprawie praw konsumentów, nie jest jasne, w jaki sposób zapewni się tę ochronę w wysoce dynamicznym środowisku on-line.

1.7

Płatności elektroniczne cieszą się uznaniem konsumentów na rynkach krajowych. Wciąż jednak brakuje ogólnoeuropejskich rozwiązań z zakresu bankowości internetowej. To z kolei komplikuje rozwój handlu elektronicznego. EKES wzywa operatorów takich systemów do otwartego i przejrzystego podjęcia kwestii interoperacyjności i do jak najszybszego wyeliminowania braków w handlu elektronicznym.

1.8

EKES wzywa Komisję do dołożenia wszelkich starań, by płatności mobilne już na wczesnych fazach rozwoju odpowiadały zasadom otwartego dostępu do platform, przenośności aplikacji i bezpieczeństwa, jak również unikania podwójnych kosztów dla operatorów pragnących przyjmować tego rodzaju płatności.

1.9

EKES dostrzega postępy poczynione przez uczestników rynku w zwalczaniu oszustw popełnianych na fizycznych terminalach płatniczych. Aktualnie największe zagrożenie stanowią oszustwa on-line. Należy wprowadzić dodatkowe środki bezpieczeństwa, nie powinno to jednak odbywać się kosztem wygody konsumentów. Ewentualne środki bezpieczeństwa proponowane przez organy publiczne powinny być w możliwie najwyższym stopniu neutralne pod względem technologicznym.

1.10

EKES z zadowoleniem przyjmuje nieustające wysiłki zmierzające do wzmocnienia zarządzania jednolitym obszarem płatności w euro (SEPA) oraz popiera zamiary scentralizowania kompetencji w odniesieniu do SEPA, na przykład w rękach Rady SEPA. Komitet wzywa jednak Komisję i Europejski Bank Centralny do jak najszybszego dopracowania szczegółów, gdyż panująca obecnie de facto próżnia w tym zakresie utrudnia realizację projektu.

2.1

Ukończenie projektu SEPA należy do priorytetów Komisji Europejskiej na drodze do urzeczywistnienia jednolitego rynku. Operatorzy korzystają już z osiągnięć standaryzacji i interoperacyjności, wspieranych zharmonizowanymi ramami prawnymi, w postaci poleceń przelewu SEPA (SCT) oraz poleceń zapłaty SEPA (SDD), które od 1 lutego 2014 r. zastąpią dotychczasowe systemy w strefie euro.

2.2

Zasięg SEPA jest jednak szerszy i obejmuje również inne filary. Jeden z nich dotyczy płatności realizowanych przy pomocy kart płatniczych, które są najważniejszym instrumentem płatniczym w UE i na całym świecie. Innym takim filarem są płatności elektroniczne, tj. płatności w ramach zakupów dokonywanych przez internet. Obecnie stanowią one znikomy ułamek wszystkich płatności bezgotówkowych, niemniej przewiduje się w tym przypadku dwucyfrową stopę wzrostu. Europejska Rada ds. Płatności (EPC), która jest organem koordynującym i decyzyjnym europejskiego sektora bankowego jeśli chodzi o płatności, poszerzyła swój zakres współpracy o płatności elektroniczne oraz opracowała ramy płatności elektronicznych w systemie SEPA. Ostatnio EPC była przedmiotem wezwania do udzielenia informacji ze strony Dyrekcji Generalnej Komisji Europejskiej ds. Konkurencji.

2.3

Najnowszym filarem są płatności mobilne. EPC, we współpracy z innymi operatorami, podjęła skoordynowane działania w tym zakresie, przygotowując dokumenty techniczne w sprawie wytycznych dotyczących interoperacyjności oraz wydając kilka białych ksiąg. Płatności mobilne znajdują się wciąż we wczesnym stadium rozwoju, ale oczekiwania co do ich przyszłego statusu są niezmiernie wysokie. Chociaż płatności realizowane przy pomocy kart płatniczych, płatności elektroniczne oraz płatności mobilne różnią się stopniem rozwoju, skalą i modelami biznesowymi, instytucje europejskie i podmioty rynkowe są zgodne co do tego, że potrzebne są dalsze postępy w dziedzinie integracji, przejrzystości oraz konkurencyjności. Występuje ryzyko, iż szkody, jakie można zaobserwować w zakresie istniejących modeli biznesowych, mogą być powielane w rozwijającym się środowisku płatności mobilnych.

2.4

Każdy obywatel, przedsiębiorstwo czy organ administracji publicznej zaangażowany jest w transakcje płatnicze realizowane przy pomocy tradycyjnych środków płatniczych (np. gotówką) lub nowoczesnych usług płatniczych (np. płatności elektronicznych). Według danych Europejskiego Banku Centralnego (1) w 2010 r. w UE zrealizowano 86,4 mld bezgotówkowych transakcji płatniczych, o 4,4 % więcej niż w roku poprzednim, z czego największą część stanowiły płatności przy pomocy kart płatniczych (39 %, 33,9 mld). Wartość płatności dokonanych przy pomocy kart płatniczych osiągnęła 1,8 bln EUR, wzrastając o 6,7 %, w ujęciu rocznym, ponad trzy razy więcej niż realny wzrost PKB odnotowany w krajach strefy euro, wynoszący 1,8 %. Choć występują znaczne różnice, jeśli chodzi o korzystanie z kart płatniczych w poszczególnych krajach, ogólnie rzecz biorąc, płatności przy pomocy kart płatniczych należą do najdynamiczniej rozwijających się bezgotówkowych instrumentów płatniczych.

2.5

Ankieta wyjaśniająca przeprowadzona przez Europejski Bank Centralny (2) pokazała, że opłaty interchange nie są ustalane i stosowane w zharmonizowany sposób w całej UE. Wybór, struktura i poziom opłat interchange różnią się pod wieloma względami i zależą od szeregu opcji i wymiarów. Opłaty interchange stanowią główny składnik opłat dla akceptantów. Zarówno Komisja, jak i krajowe organy ds. konkurencji przeanalizowały aspekty konkurencyjne opłat interchange oraz podjęły szereg decyzji, z których część odnosi się do działalności transgranicznej, a pozostałe ograniczają się do poziomu krajowego.

2.6

W kwestii przejrzystości opłat niestety nie przeprowadzono żadnych oficjalnych badań ani też nie publikuje się kompletnych statystyk krajowych – a tym samym również statystyk porównawczych między państwami – na temat kosztów ponoszonych przez konsumentów, takich jak różne opłaty i prowizje bezpośrednio związane z różnymi metodami płatności, mimo że takie informacje udostępniane są krajowym organom nadzorczym, które jednak przeważnie ich nie publikują, nawet częściowo.

2.7

Mimo podejmowanych prywatnych inicjatyw zmierzających do standaryzacji, wciąż utrzymuje się fragmentaryzacja w pewnych obszarach, takich jak: operacje między PSP-centrum autoryzacji a PSP-wystawcą (A2I), certyfikacja kart i terminali, a także operacje między akceptantem a PSP-centrum autoryzacji (T2A). Jednocześnie różne interesy handlowe leżące u ich podstaw lub brak jasnych harmonogramów wdrażania na obecnym etapie sprawiają, iż inicjatywy te przyniosły jak dotąd niewiele konkretnych efektów.

2.8

Znaczące inwestycje i wysiłki wszystkich operatorów w celu migracji od paska magnetycznego do technologii chipowej EMV wpłynęły pozytywnie na zmniejszenie liczby oszustw z użyciem kart płatniczych w przypadku fizycznych transakcji płatniczych. Tymczasem, jak wynika z najnowszych tendencji, w wypadku zdalnych transakcji kartowych, mimo ich znikomego udziału w ogólnej liczbie transakcji dokonywanych za pomocą kart, już teraz występuje największe zagrożenie oszustwami. Kwestia ta zwróciła uwagę organów nadzoru ostrożnościowego i organów nadzoru systemowego, które w 2011 r., pod patronatem Europejskiego Banku Centralnego, połączyły siły w ramach forum „SecuRe Pay”, by podnieść poziom bezpieczeństwa elektronicznych usług i instrumentów płatniczych oraz zwiększyć zaufanie ze strony społeczeństwa. W 2012 r. forum przedstawi szereg ostatecznych, neutralnych pod względem technologicznym zaleceń w zakresie bezpieczeństwa płatności internetowych.

2.9

W zielonej księdze Komisji poruszono cały szereg kwestii dotyczących płatności, które w przypadku znalezienia skutecznych rozwiązań zapewnią podstawy dla bardziej zintegrowanych i bezpieczniejszych usług płatniczych świadczonych bądź w handlu tradycyjnym bądź w rozwijającym się prężnie środowisku elektronicznym. Dzięki wzmożonej konkurencji oraz szerszej ofercie i większej przejrzystości dla konsumentów, dzięki większej innowacyjności i wyższemu poziomowi bezpieczeństwa płatności i zaufania konsumentów Europa ma szansę znaleźć się w awangardzie, jeśli chodzi o nadawanie nowego znaczenia pojęciu „płatność” w XXI wieku.

2.10

Komisja przedstawia wizję zintegrowanego rynku, określa luki między sytuacją aktualną a tą wizją, jak również bariery będące przyczyną owych luk. Definiuje pięć szeroko zakrojonych obszarów działania w celu przyspieszenia integracji rynku oraz nakreśla, w jaki sposób należałoby zarządzać realizacją tych działań. Pierwszy obszar jest największy pod względem liczby zagadnień i obejmuje fragmentację rynku, dostęp oraz kwestie transgraniczne. Pozostałe dotyczą odpowiednio przejrzystych cen, które byłyby racjonalne pod względem kosztów, standaryzacji, interoperacyjności i kwestii bezpieczeństwa. Wytyczne w zakresie zarządzania miałyby zastosowanie zarówno do istniejących systemów SEPA (SCT, SDD), jak i do płatności elektronicznych i mobilnych.

3.1

Wciąż nie możemy doczekać się nadrzędnego z perspektywy wszystkich podmiotów na jednolitym rynku, ogólnowspólnotowego podejścia do przewijających się już od dawna kwestii płatności i ich orientacji na przyszłość (wyjątkiem są tu polecenia przelewu SEPA oraz polecenia zapłaty SEPA). EKES z zadowoleniem przyjmuje zieloną księgę przedstawioną przez Komisję Europejską, spodziewając się przy tym odpowiednich dalszych działań mających na celu wyeliminowanie obecnych braków. Apeluje jednocześnie, by najważniejszym aspektem każdej transakcji płatniczej był interes konsumenta związany z bezpieczeństwem, skutecznością, wygodą i szybkością płatności.

3.2

W zielonej księdze Komisja skupiła się na płatnościach elektronicznych, pominęła jednak rolę dominujących wciąż płatności gotówkowych, które stanowią 80 % transakcji płatniczych w Europie. Większa przejrzystość kosztów ma istotne znaczenie zarówno w przypadku płatności elektronicznych, jak i gotówkowych, dlatego powinna być głównym punktem odniesienia w analizie bezgotówkowych instrumentów płatniczych. W społeczeństwie wciąż pokutuje przekonanie, iż z płatnościami gotówkowymi nie wiążą się żadne dodatkowe koszty. Zmiana przyzwyczajeń płatników na korzyść nowoczesnych, mniej kosztownych metod płatności mogłaby przynieść znaczny wzrost efektywności. Ponadto z dostępnych danych wynika, iż dominacja płatności gotówkowych wykazuje dodatnią korelację z poziomem rozwoju szarej strefy z uwagi na trudności z identyfikowalnością płatności gotówkowych. Z tego względu EKES popiera podejmowanie przez państwa członkowskie dodatkowych inicjatyw, wyraźnie wspieranych przez Komisję Europejską, zmierzających do zmiany pozycji gotówki w nowoczesnej gospodarce.

3.3

Zdaniem EKES-u, rozważając wprowadzanie wszelkich dodatkowych środków mających na celu zwiększenie przejrzystości, a zwłaszcza rozwiązań o wiążącym charakterze, należy zachować ostrożność, tak aby nie narażać konsumentów na nadmierny zalew informacji, które przekazywane w niewłaściwym momencie (np. w godzinach szczytu) i w skomplikowanej formie mogłyby wprowadzać zamęt podczas zakupów i zakłócać akceptantom proces przyjmowania płatności.

3.4

Międzynarodowe systemy kart, a także kilka systemów krajowych, opierają swoje modele biznesowe na opłatach interchange, których zasadność podważana była w różnym stopniu przez krajowe organy ds. konkurencji oraz Komisję Europejską. Decyzja Komisji z 2007 r. zakazująca stosowania przez MasterCard prowizji interchange od transgranicznych transakcji została ostatnio podtrzymana przez Sąd. EKES zwraca uwagę na fakt, iż jak dotąd modele biznesowe oparte na opłatach interchange nie odpowiadają wizji systemu SEPA, według której opłaty za transakcje transgraniczne nie powinny się różnić od opłat obowiązujących w przypadku transakcji krajowych. Ponadto brakuje mechanizmu samoregulacji, który zapewniałby obniżanie opłat interchange wraz ze wzrostem liczby transakcji, jak również alternatywnych rozwiązań w zakresie opłat, które miałyby zastosowanie do płatności o niskiej wartości. EKES wzywa Komisję do zapewnienia wszystkim operatorom stabilizacji otoczenia biznesowego w długim okresie, m.in. poprzez uwzględnienie doświadczeń innych regionów (np. Australii), które przyjęły stosowne uregulowania w tym względzie, oraz poprzez zagwarantowanie równych warunków działania różnych modeli biznesowych poszczególnych systemów kart.

3.5

Łączenie różnych marek organizacji płatniczych, bądź to na kartach plastikowych, bądź też na przyszłych platformach mobilnych, nie powinno naruszać przysługującego konsumentom prawa wyboru marki ani ograniczać możliwości stosowania zachęt dla akceptantów. Łączenie marek ma istotne znaczenie w przypadku nowych systemów wchodzących na rynek, a w rezultacie ułatwia zarówno wybór, jak i konkurencję. W niektórych przypadkach jedna marka nakłada dodatkowe wymogi w odniesieniu do transakcji realizowanych w ramach jej sieci, nawet jeśli zostały one zainicjowane przez inną markę. Zdaniem EKES-u należy zadbać o to, by żadna marka nie mogła narzucać tego rodzaju wymogów w zakresie przetwarzania płatności.

3.6

EKES podziela pogląd, iż kluczowym elementem umożliwiającym stworzenie konkurencyjnego rynku kart płatniczych jest oddzielenie zarządzania systemami kart od przetwarzania płatności, ponieważ tzw. silosy pionowe, konkurując z niezależnymi podmiotami przetwarzającymi, mogą korzystać z subsydiowania skrośnego. Ponadto bieżąca konfiguracja jest mniej korzystna z perspektywy przewidywanych inicjatyw wspierających interoperacyjność między podmiotami przetwarzającymi. Dlatego też rozdzielenie tych rodzajów działalności, najlepiej na poziomie przedsiębiorstwa, przyczyniłoby się do zwiększenia integracji i konkurencji na jednolitym rynku.

3.7

W obecnym systemie prawnym instytucje płatnicze i instytucje pieniądza elektronicznego nie mają dostępu do systemów płatności w rozumieniu dyrektywy o ostateczności rozrachunku. Systemy te stworzono zasadniczo z myślą o płatnościach o dużej wartości i płatnościach detalicznych. Gdyby Komisja planowała wprowadzić zmiany w obowiązujących uregulowaniach, EKES zalecałby rozważenie ryzyka, jakie nowi uczestnicy (tj. instytucje płatnicze i instytucje pieniądza elektronicznego) mogliby stanowić dla istniejących systemów płatności (infrastruktury), na przykład ze względu na fakt, iż nie mają oni dostępu do finansowania z banku centralnego.

3.8

System kart SEPA (SCF), opracowany pierwotnie przez EPC, nie powinien ograniczać możliwości rozwoju własnych modeli biznesowych przez innych operatorów. Najlepszym rozwiązaniem byłoby dokonanie dokładnego przeglądu SCF w ramach nowej struktury zarządzania systemem SEPA, z uwzględnieniem opinii wszystkich zainteresowanych podmiotów.

3.9

EKES z zaniepokojeniem odnotowuje, iż o dostęp do szczególnie chronionych danych dotyczących rachunku ubiegają się podmioty niepodlegające regulacjom i niebędące przedmiotem nadzoru. Ponadto obowiązki i kompetencje operatorów uczestniczących w systemie nie znajdują należytego odzwierciedlenia w europejskich ramach prawnych, co może mieć nieoczekiwane konsekwencje dla konsumentów w przypadku nieprawidłowego korzystania z danych lub w przypadku oszustwa. Kwestię dostępu do informacji na temat dostępności środków na rachunkach bankowych należy skrupulatnie rozważyć z uwzględnieniem wielu aspektów, takich jak bezpieczeństwo, ochrona danych, prawa konsumentów, konkurencja oraz odszkodowania banków prowadzących rachunki.

3.10

Narzuty to rozwiązanie pozwalające akceptantom doliczyć do wartości transakcji opłatę w przypadku płatności kartą. Możliwość ta obowiązuje w całej UE od czasu przyjęcia dyrektywy w sprawie usług płatniczych, z wyjątkiem państw członkowskich, które wyraźnie zakazują takich praktyk. Dotychczasowe doświadczenia z narzutami mającymi zastosowanie w pewnych przypadkach nie pozwalają – przynajmniej w krótkim okresie – wyciągnąć żadnych ostatecznych wniosków. Na przykład kiedy na początku 2005 r. wprowadzono w Danii opłaty od krajowych transakcji z użyciem kart debetowych, wywołało to zdecydowaną reakcję społeczeństwa w postaci gwałtownego spadku liczby takich transakcji i jednoczesnego wzrostu wypłat gotówki z bankomatów. Badania przeprowadzone na innych rynkach potwierdzają tę tendencję. Choć począwszy od 13 czerwca 2014 r. konsumentów będą chroniły przed nadmiernymi narzutami przepisy dyrektywy w sprawie praw konsumentów, nie jest jasne, w jaki sposób zapewni się tę ochronę w wysoce dynamicznym środowisku on-line. Zdaniem EKES-u nie powinno się zachęcać do stosowania narzutów jako rozwiązania o charakterze ogólnounijnym.

3.11

Charakterystyczną cechą branży kart płatniczych jest brak standardów i interoperacyjności. Na przykład dostawca terminali, który pragnie świadczyć swoje usługi na poziomie UE, zmuszony jest przejść nawet do siedmiu procedur certyfikacyjnych. EKES wzywa zatem podmioty z sektora prywatnego, by połączyły siły i przedstawiły konkretne rezultaty, w tym ramy wdrożeniowe i ambitne harmonogramy. Niemniej jednak, jeśli rozwiązania rynkowe każą na siebie zbyt długo czekać, Komisja powinna przejąć inicjatywę i przedstawić odpowiednie wnioski ustawodawcze.

3.12

Możliwości korzystania z płatności elektronicznych w zasadzie nie wykraczają poza granice krajowe. EKES wzywa operatorów takich systemów do otwartego i przejrzystego podjęcia kwestii interoperacyjności i do jak najszybszego wyeliminowania braków w handlu elektronicznym. Jednakże jeśli na rynku nie pojawią się oczekiwane rozwiązania, Komisja powinna zaproponować wymogi normatywne, które gwarantowałyby ogólnounijny dostęp do systemów płatności elektronicznych.

3.13

EKES wzywa Komisję do dołożenia wszelkich starań, by płatności mobilne już na wczesnych fazach rozwoju odpowiadały zasadom otwartego dostępu do platform, przenośności aplikacji i bezpieczeństwa, jak również unikania podwójnych kosztów dla operatorów pragnących przyjmować tego rodzaju płatności. Ponadto organy ochrony danych powinny wspierać operatorów opracowujących przyjazne rozwiązania w tym zakresie.

3.14

Bezpieczeństwo ma kluczowe znaczenie dla pozyskania społecznego zaufania do płatności elektronicznych, dlatego kwestią tą najlepiej należałoby się zająć już na etapie projektowania. W tym kontekście kluczowego znaczenia nabierają odpowiednie regulacje i nadzór nad wszelkimi usługodawcami w łańcuchu płatności. EKES dostrzega postępy poczynione przez uczestników rynku w zwalczaniu oszustw popełnianych na fizycznych terminalach płatniczych, zwraca jednak uwagę na fakt, iż największe zagrożenie dla operatorów stanowią oszustwa on-line. Środki bezpieczeństwa nie mogą być wprowadzane kosztem wygody konsumentów, a jeśli miałyby być proponowane przez organy publiczne, powinny być w możliwie najwyższym stopniu neutralne pod względem technologicznym. W związku z tym EKES przyjmuje z zadowoleniem zalecenia opracowane przez instytucje uczestniczące w forum „SecuRe Pay”, dotyczące bezpieczeństwa płatności internetowych, a także wysiłki tych instytucji zmierzające do podniesienia poziomu bezpieczeństwa elektronicznych usług płatniczych oraz do zwiększenia społecznego zaufania do takich usług. Odpowiednie organy powinny nadal monitorować prawidłowe wdrażanie owych zaleceń.

3.15

Niemniej jednak w walce z oszustwami potrzebne będą dodatkowe środki ze strony właściwych organów państw członkowskich. W tym kontekście EKES z zadowoleniem przyjmuje utworzenie w ramach Europolu nowego Europejskiego Centrum ds. Walki z Cyberprzestępczością, które zacznie działać od 1 stycznia 2013 r. i stanie się – miejmy nadzieję – głównym ośrodkiem kompetencji w prowadzonej przez UE walce z oszustami. Za tą inicjatywą EKES opowiadał się już w opinii z inicjatywy własnej w sprawie walki z oszustwami i fałszerstwami dotyczącymi bezgotówkowych środków płatniczych, przyjętej 23 października 2008 r. (3) EKES pragnie zwrócić uwagę, iż we wspomnianej opinii wskazano także inne środki, które nadal zachowują istotne znaczenie i których realizację również należałoby rozważyć.

3.16

W płatności zaangażowanych jest wiele stron, których interesy, mimo iż czasem rozbieżne, powinno się uwzględnić w przyszłym kształcie rynku płatności. Nowa struktura zarządzania systemem SEPA powinna zapewniać otwartość, przejrzystość i równe warunki działania w tym rozwijającym się, ambitnym projekcie. EKES z zadowoleniem przyjmuje nieustające wysiłki Komisji Europejskiej i Europejskiego Banku Centralnego zmierzające do scentralizowania kompetencji w odniesieniu do SEPA, na przykład w rękach Rady SEPA. Komitet apeluje jednak o przyspieszenie tego procesu, gdyż panująca obecnie de facto próżnia w tym zakresie utrudnia realizację projektu.

15.11.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 351/57

1.1

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) wyraża poparcie dla wniosku Komisji Europejskiej dotyczącego rozporządzenia Rady w sprawie statutu fundacji europejskiej (FE), które umożliwi tworzenie fundacji europejskich (Fundatio Europaea). EKES apelował o wprowadzenie tego statutu (1) w celu ułatwienia transgranicznej działalności i współpracy fundacji pożytku publicznego w Unii Europejskiej i tym samym przyczynienia się do spójności gospodarczej i społecznej w UE.

1.2

Obecnie EKES zaleca, by Parlament Europejski i Rada niezwłocznie przyjęły ten wniosek. Obecnie fundacje, w stopniu większym niż kiedykolwiek dotąd, faktycznie zajmują się sprawami wykraczającymi poza granice poszczególnych krajów, co wymaga efektywnej formy organizacyjnej. Fundacje na poziomie europejskim działające w dziedzinie nauki, badań i spraw społecznych potrzebują formy prawnej uznawanej w każdym państwie członkowskim UE.

1.3

Sam sektor fundacji oraz organizacje i sieci reprezentujące go na szczeblu krajowym i szczeblu UE wielokrotnie nawoływały do stworzenia statutu fundacji europejskiej jako najbardziej efektywnego pod względem kosztów rozwiązania dla problemu barier transgranicznych, które będzie jednocześnie sprzyjało rozwojowi działalności fundacji w całej Europie.

1.4

Fundatio Europaea (FE) będzie opcjonalną formą prawną i nie zastąpi przepisów lokalnych i krajowych. Zapewni ona jednak fundacjom możliwość wyboru statutu, na podstawie którego będą mogły działać w każdym państwie członkowskim UE bez konieczności tworzenia struktur lokalnych, jeśli tylko dana fundacja będzie uznawana w kraju pochodzenia, w którym została utworzona.

1.5

EKES zgadza się ze stwierdzeniem, że proponowane działanie jest w pełni zgodne z zasadą pomocniczości. Działanie UE jest konieczne dla wyeliminowania istniejących obecnie barier i ograniczeń krajowych, które napotykają fundacje działające w kilku państwach członkowskich. Obecna sytuacja pokazuje, że problemu tego nie rozwiązują adekwatnie środki krajowe i że jego transgraniczny charakter wymaga europejskich ram dla zapewnienia rozwoju fundacji, których misją jest działanie w skali ogólnoeuropejskiej. Realizacja tego celu za pomocą samodzielnych kroków podejmowanych przez państwo członkowskie nie gwarantowałaby optymalnych rezultatów w zakresie poszanowania zasady jednolitego rynku.

1.6

U podłoża wniosku leży zamiar stworzenia innowacyjnych ram prawnych uzupełniających istniejące przepisy krajowe, których forma i zakres pozostaną niezmienione. Państwa członkowskie zachowają możliwość decyzji o utrzymaniu i rozwoju krajowych form fundacji.

1.7

EKES zgadza się z wyborem instrumentu prawnego, jakim jest rozporządzenie. Jest to najwłaściwsze narzędzie prawne pozwalające zapewnić jednolitość statutu we wszystkich państwach członkowskich i zwiększyć zaufanie, ponieważ wymaga bezpośredniego i jednolitego stosowania przepisów. Aspekt ten został jeszcze wzmocniony przepisami art. 47 i 48 dotyczącymi wzajemnej współpracy organów nadzorczych, a także współpracy tych organów z organami podatkowymi.

1.8

EKES popiera najważniejsze cechy wniosku dotyczącego rozporządzenia, w którym Komisja stara się znaleźć równowagę między łatwością dostępu do tej formy prawnej na etapie tworzenia a jej wiarygodnością pod względem przejrzystości i odpowiedzialności.

1.9

We wniosku zawarto elementy dotyczące podatków, które nie tworzą nowego systemu, a jedynie sytuują FE automatycznie na jednakowym poziomie z krajowymi podmiotami pożytku publicznego. Ta część wniosku wymaga uważnego przeglądu, ponieważ nie wolno dopuścić, by jej kształt zagroził losom jakże potrzebnego rozporządzenia i uniemożliwił jego przyjęcie.

2.1

Na szczeblu unijnym nie ma możliwości harmonizacji ram prawnych, w których podmioty pożytku publicznego prowadzą swoją działalność w UE. Szacuje się, że w całej UE obowiązuje ponad 50 ustaw regulujących tworzenie i działalność fundacji. Różnice w przepisach prawa cywilnego i podatkowego w poszczególnych państwach członkowskich sprawiają, że transgraniczna działalność tego rodzaju podmiotów jest kosztowna i kłopotliwa. Ponadto transgraniczną pracę fundacji utrudniają bariery prawne, podatkowe i administracyjne. W efekcie możliwości transgranicznego przekazywania środków finansowych i wsparcia na cele pożytku publicznego pozostają w dużym stopniu niewykorzystane.

2.2

Pragnąc zaradzić owym problemom, Komisja przedstawiła wniosek dotyczący rozporządzenia wprowadzającego nową europejską formę prawną, której celem jest ułatwienie tworzenia i prowadzenia fundacji na jednolitym rynku. Pozwoli ona fundacjom na skuteczniejsze przekazywanie środków prywatnych na cele pożytku publicznego w skali transgranicznej w ramach UE. To z kolei powinno zapewnić dostępność większych środków na działalność związaną z celami pożytku publicznego, a tym samym powinno przynieść korzystne skutki dla dobra publicznego obywateli europejskich oraz dla całej gospodarki UE.

2.3

We wniosku określa się główne cechy fundacji europejskiej, metody jej tworzenia oraz zasady jej organizacji. Ponadto pod pewnymi warunkami przewiduje się możliwość przekształcenia FE z powrotem w podmiot pożytku publicznego lub jej likwidacji.

2.4

W rozporządzeniu określa się minimalne uprawnienia krajowych organów nadzorczych państw członkowskich, aby umożliwić im skuteczne nadzorowanie działań FE w danym państwie członkowskim. Rozporządzenie przewiduje także automatyczne stosowanie do FE i ich darczyńców tych samych korzyści podatkowych, które są udzielane krajowym podmiotom pożytku publicznego.

3.1

W swojej poprzedniej opinii EKES uznał istotny wkład fundacji w wielu obszarach, takich jak poszanowanie praw człowieka, ochrona mniejszości, zatrudnienie i postęp społeczny, ochrona środowiska i dziedzictwa europejskiego czy wspieranie postępu naukowo-technicznego. Fundacje odgrywają także kluczową rolę w realizacji celów inteligentnego i zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu, określonych w strategii „Europa 2020”.

3.2

Na terenie Unii Europejskiej zasadniczo obowiązuje swoboda przepływu osób, towarów, usług i kapitału; zazwyczaj nie ma ona jednak zastosowania do działań i środków przeznaczonych na cele pożytku publicznego. W takim właśnie celu zaprojektowano FE – nowy, opcjonalny rodzaj podmiotu prawnego, który uzupełnia dotychczasowe formy prawne dostępne w państwach członkowskich UE.

3.3

Zdaniem EKES-u statut fundacji europejskiej przyniesie fundacjom korzyści w postaci bardziej ujednoliconych warunków w całej UE, dzięki zastosowaniu jednego narzędzia prawnego i wprowadzeniu struktury zarządzania, która będzie porównywalna we wszystkich państwach członkowskich, co zapewni im większą pewność prawa i niższe koszty dostosowywania się do przepisów.

3.4

Statut ułatwi wspólne gromadzenie i wykorzystywanie na szerszą skalę fachowej wiedzy i zasobów. Rozpoznawalna ogólnoeuropejska forma fundacji będzie także zachęcać do transgranicznych inicjatyw i darowizn. Gospodarki państw członkowskich prawdopodobnie zyskają większe środki na działania w tak istotnych dziedzinach, jak badania naukowe i edukacja, usługi socjalne i świadczenia zdrowotne, kultura czy ochrona środowiska.

3.5

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, iż w przedstawionym wniosku Komisja skupia się wyłącznie na fundacjach pożytku publicznego. Komitet odnotowuje, że zawarta w art. 5 definicja „celu pożytku publicznego” została oparta na zamkniętym wykazie najczęściej występujących celów, z jakimi można się spotkać w większości państw członkowskich. Zapewnia ona większą pewność prawa co do rozumienia pożytku publicznego, jej późniejsza aktualizacja może się jednak okazać kłopotliwa, gdyż będzie to możliwe wyłącznie w drodze jednomyślnej decyzji Rady, przy zgodzie Parlamentu Europejskiego, przy okazji pierwszego przeglądu rozporządzenia siedem lat po jego wejściu w życie.

3.6

EKES zwraca uwagę, iż w rozporządzeniu można by doprecyzować pojęcie „służenia ogólnie pojętemu dobru publicznemu” poprzez wskazanie, że FE musi mieć identyfikowalne cele pożytku publicznego i służy ogólnie pojętemu dobru publicznemu lub dobru części społeczeństwa. Komitet zaleca także, aby przy ustalaniu, czy dany podmiot służy lub zamierza służyć pożytkowi publicznemu, uwzględnić także następujące elementy:

3.7

EKES z zadowoleniem przyjmuje główne cechy statutu fundacji europejskiej w kształcie zaproponowanym we wniosku dotyczącym rozporządzenia, które odpowiadają zaleceniom zawartym w poprzedniej opinii Komitetu. Zaliczają się do nich m.in.:

3.8

EKES odnotowuje fakt, iż rozporządzenie ma ułatwić wdrażanie ostatnich orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości (2) dopuszczających międzynarodowe darowizny na rzecz FE oraz traktowanie FE w miejscowym prawie podatkowym jako fundacji pożytku publicznego. Komitet uważa, że w celach podatkowych należałoby przyznać FE standardowy status organizacji niedochodowej, w pełnym poszanowaniu właściwości i praktyki organów podatkowych państwa członkowskiego, w którym FE podlega opodatkowaniu, w zakresie ustalania podatku zgodnie z obowiązującymi przepisami krajowymi. Wprawdzie państwa członkowskie nie mogą dyskryminować FE w stosunku do krajowych fundacji pożytku publicznego, gdyż jest to sprzeczne z postanowieniami traktatu UE i orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości, mają one jednak pełną swobodę wyboru systemu podatkowego, który będzie stosowany. Państwa członkowskie powinny także wskazać system podatkowy, który będzie miał zastosowanie do FE, w przypadku gdy w krajowym systemie prawnym występuje kilka systemów podatkowych mogących mieć zastosowanie w odniesieniu do organizacji niedochodowych.

3.9

Wreszcie, we wniosku dotyczącym rozporządzenia powinno się w pełni uwzględnić zalecenia pochodzące od samych fundacji, tak aby ostatecznie stworzony instrument z jednej strony miał rzeczywiście europejski wymiar, bez zbędnych odniesień do przepisów krajowych, a z drugiej strony – by był kompleksowy, ale nieskomplikowany, co zapewni jego maksymalne wykorzystanie w przyszłości.

4.1

Jak już zasygnalizowano w wyżej wspomnianej opinii EKES-u, statut fundacji europejskiej przyniósłby czworakie korzyści, a mianowicie: efektywność i uproszczenie, odpowiedzialność, korzyści gospodarcze oraz korzyści polityczne i obywatelskie. Komitet uważa, że we wniosku dotyczącym rozporządzenia zapewniono należytą równowagę między wymienionymi elementami, niemniej jednak niektóre propozycje można by dopracować zgodnie z wyjaśnieniami przedstawionymi poniżej.

4.2

EKES pragnie zwrócić uwagę na tłumaczenie konkretnych terminów stosowanych we wniosku, a mianowicie na pojęcie pożytku publicznego, które w przekładzie na niektóre języki może być oddawane jako użyteczność publiczna lub interes ogółu i odnosić się do istniejącej krajowej formy prawnej bardzo specyficznego rodzaju, cechującej się określonym zestawem wzajemnie powiązanych uprawnień i wymogów. Może to w szczególności powodować pewne zamieszanie, jeśli chodzi o to, które krajowe podmioty pożytku publicznego byłyby uprawnione do przekształcenia się w FE, o ile kwestia ta nie została wyraźnie sprecyzowana przez dane państwo członkowskie.

4.3

Zdaniem EKES-u ustalenie, które podmioty pożytku publicznego i fundacje mogłyby przekształcić się w FE lub połączyć się, by utworzyć FE, leży w gestii państw członkowskich. Z definicji prawo to nie dotyczyłoby podmiotów nieposiadających osobowości prawnej, takich jak fundusze powiernicze, przysługiwałoby natomiast fundacjom pożytku publicznego, które w niektórych państwach członkowskich UE obejmują fundusze nieautonomiczne, a także funduszom gromadzącym środki na rzecz pożytku publicznego.

4.4

EKES sądzi, że z uwagi na publiczny pożytek FE oraz ich status podatkowy, fundacje europejskie tworzone na czas nieokreślony powinny wydawać swój roczny dochód w jakimś rozsądnym okresie (np. w ciągu 4 lat), zachowując jednocześnie możliwość przeznaczenia części swojego majątku (np. jednej trzeciej) na utrzymanie wartości lub podwyższenie kapitału. To ostatnie nie miałoby zastosowania do FE tworzonych na czas określony ani do fundacji zakładanych z myślą o wydaniu całego kapitału na określone cele.

4.5

EKES pragnie zwrócić uwagę na fakt, że przewidziane we wniosku Komisji wymogi dotyczące przejrzystości, zwłaszcza w zakresie audytu zewnętrznego, są surowsze w przypadku FE w stosunku do wielkości wymaganych aktywów niż wymogi obowiązujące krajowe fundacje w całej UE. Może to w przyszłości zniechęcać do korzystania z formy FE. Obowiązek audytu powinien mieć zastosowanie wyłącznie powyżej pewnego progu (np. 150 tys. EUR) i/lub przy przeciętnym zatrudnieniu sięgającym co najmniej 50 osób. W wypadku FE dysponujących aktywami nieprzekraczającymi zaproponowanego progu 150 tys. EUR, zamiast kontroli przez biegłego rewidenta wystarczyłoby badanie przez niezależnego rzeczoznawcę. Zgodnie z obecną praktyką audytów zewnętrznych nie wymaga się w 8 państwach członkowskich, natomiast w krajach, w których są one wymagane, progi wynoszą od 15 tys. EUR (Estonia) do ponad 2,5 mln EUR (Polska), przy zatrudnieniu przekraczającym 50 osób (3). Proporcjonalne podejście do kwestii audytu nie zwalnia FE z obowiązku przestrzegania innych przepisów dotyczących przejrzystości i odpowiedzialności przewidzianych w rozporządzeniu, zwłaszcza w zakresie publikacji regularnych (rocznych) sprawozdań.

4.6

Podczas gdy FE powinna mieć możliwość prowadzenia „pokrewnej” działalności gospodarczej, tj. związanej z jej misją pożytku publicznego, pojęcie działalności niezwiązanej z tą misją może być trudniejsze do zdefiniowania. Być może dla większej jasności należałoby zezwolić FE na podejmowanie działalności gospodarczej pośrednio związanej z celami fundacji tylko za pośrednictwem innego podmiotu prawnego.

4.7

Zdaniem EKES-u rozporządzenie musi zawierać następujące przepisy zapewniające pracownikom FE prawo do bycia informowanym i do udziału w konsultacjach na właściwym szczeblu ponadnarodowym w sytuacjach, kiedy FE ma znaczną liczbę pracowników w różnych państwach członkowskich:

4.8

EKES uważa, że w obecnym kształcie rozporządzenie de facto wprowadza pewne zupełnie nowe przepisy w odniesieniu do wolontariuszy, tymczasem brakuje europejskiego statusu czy też definicji prawnej wolontariatu, jak również praw i obowiązków wolontariuszy. Zdaniem EKES-u ze względu na brak tych zasadniczych elementów proces informowania wolontariuszy pracujących w FE i konsultacji z nimi powinien odbywać się z zastosowaniem właściwych przepisów krajowych. Praktyczne ustalenia na potrzeby informowania wolontariuszy i ich udziału w konsultacjach w trybie ponadnarodowym powinny powstawać przede wszystkim w drodze porozumienia między stronami w FE. W tym wypadku założeniem jest, by nie obchodzić istniejących przepisów dotyczących wolontariatu ani statusu wolontariuszy, a przy tym by korzystanie z FE nie było zbyt skomplikowane i kłopotliwe z uwagi na dodatkowe wymogi, które nie mają odzwierciedlenia w realnych sytuacjach. EKES sądzi ponadto, że prawa wolontariuszy do bycia informowanym i udziału w konsultacjach nie można porównywać z prawem pracowników, gdyż powodowałoby to bezprecedensowe sytuacje i zawiłości prawne.

4.9

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, iż w przedstawionym wniosku dotyczącym rozporządzenia uwzględniono pierwotne zalecenia Komitetu, by nadzór nad fundacjami europejskimi powierzyć wyznaczonym organom w państwach członkowskich, na podstawie wspólnie uzgodnionych norm dotyczących wymogów w zakresie rejestracji FE, sprawozdawczości i nadzoru określonych w rozporządzeniu w sprawie statutu fundacji europejskiej. W przypadkach gdy takie organy jeszcze nie istnieją, rolę tę zdaniem EKES-u mogłyby spełniać organy właściwe do spraw rejestracji spółek. Komitet sądzi, że decyzję o wyznaczeniu jednego takiego organu lub większej ich liczby, zależnie od potrzeb i praktyki stosowanej w danym kraju, należy pozostawić państwom członkowskim.

4.10

Gdyby w ostatecznie przyjętym rozporządzeniu prawodawca UE pragnął zachować elementy odnoszące się do opodatkowania, EKES zalecałby należyte uwzględnienie podejścia rekomendowanego przez środowiska fundacji. Oznaczałoby to na przykład zastosowanie połączenia instrumentów z zakresu prawa cywilnego (rozporządzenia WE) oraz wymogów prawno-podatkowych, które państwa członkowskie uznają za nieodzowne (np. wydatkowanie rocznego dochodu w rozsądnym okresie).

15.11.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 351/61

1.1

Wniosek Komisji Europejskiej dotyczący dyrektywy w sprawie egzekwowania dyrektywy dotyczącej delegowania pracowników jest jednym z wniosków mających na celu z jednej strony umocnienie przepisów w zakresie delegowania pracowników, a z drugiej strony kodyfikację istniejących przepisów w zakresie prawa do podejmowania działań zbiorowych w kontekście transgranicznym. Wnioski te są reakcją na debatę na temat równowagi między prawami społecznymi a swobodami gospodarczymi, jaka wywiązała się w wyniku wyroków Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w czterech sprawach (Viking Line, Laval, Rüffert oraz Komisja przeciwko Luksemburgowi).

1.2

EKES w dwóch opiniach wezwał do wzmocnienia przepisów w zakresie delegowania pracowników m.in. poprzez jaśniejsze sformułowanie i uściślenie zapisów dyrektywy w sprawie delegowania pracowników oraz zacieśnienie współpracy między organami państw członkowskich. EKES pozytywnie odnosi się do celów, które Komisja wytyczyła we wniosku dotyczącym egzekwowania dyrektywy, a jednocześnie podkreśla potrzebę zagwarantowania ochrony pracowników delegowanych, poszanowania różnych modeli rynku pracy w państwach członkowskich oraz przeciwdziałania dumpingowi społecznemu i nieuczciwej konkurencji. EKES uważa, że wobec powyższego UE powinna położyć większy nacisk na aspekty społeczne.

1.3

EKES przyjmuje z zadowoleniem zamiar egzekwowania obowiązującej dyrektywy, skoncentrowania się na poprawie wdrażania oraz skutecznej współpracy administracyjnej między państwami członkowskimi. Pierwotna dyrektywa odgrywa kluczową rolę w promowaniu klimatu uczciwej konkurencji wśród wszystkich usługodawców (łącznie z usługodawcami z innych państw członkowskich), gwarantując równe warunki konkurowania, a także pewność prawa dla usługodawców, odbiorców usług oraz pracowników oddelegowanych w ramach świadczenia usług.

1.4

Komitet uważa za istotne, by wniosek gwarantował ochronę pracowników delegowanych, uwzględniał różne modele rynku pracy w państwach członkowskich, ale jednocześnie zwiększał możliwości handlu transgranicznego, szczególnie poprzez eliminowanie zbędnych kosztów administracyjnych.

1.5

W celu upowszechniania transgranicznego świadczenia usług w klimacie uczciwej konkurencji ważne jest zapewnienie równych minimalnych warunków zatrudnienia, zgodnie z krajowymi przepisami oraz układami zbiorowymi pracy.

1.6

Elementy wymienione w art. 3 ust. 1 dyrektywy nie powinny stanowić wyczerpującej listy; należy je traktować jako część całościowej oceny uwzględniającej wszystkie istotne czynniki.

1.7

Dyrektywa powinna zapewniać większe poszanowanie autonomii partnerów społecznych i roli, jaką odgrywają oni w poszczególnych modelach rynku pracy. EKES przypomina państwom członkowskim o ich odpowiedzialności za zapewnienie skutecznej kontroli oraz uważa, że bardzo istotne jest przeprowadzenie po trzech latach przeglądu wykazu środków kontrolnych.

1.8

Aby chronić prawa pracowników, państwa członkowskie powinny móc zobowiązać zagranicznych usługodawców do wyznaczenia osoby kontaktowej, która byłaby odpowiednio upoważniona do prowadzenia negocjacji w imieniu przedsiębiorstwa. Art. 11 ust. 3 należy zmienić tak, by zapewnić związkom zawodowym i innym organizacjom w państwie przyjmującym możliwość obrony praw delegowanych pracowników zgodnie z krajową praktyką w tym zakresie.

1.9

Zdaniem EKES-u propozycja dotycząca odpowiedzialności solidarnej w sytuacji podwykonawstwa jest kluczowym elementem wniosku dotyczącego dyrektywy. Przewiduje ona ochronę pracowników w sektorze, w którym podwykonawstwo występuje najczęściej, przy jednoczesnym uwzględnieniu potrzeb pracodawców co do pewności w odniesieniu do ich zobowiązań. EKES podkreśla jednak, że wniosek musi zapewniać poszanowanie systemów odpowiedzialności solidarnej obowiązujących w państwach członkowskich. Komitet zdecydowanie zaleca państwom członkowskim, które nie mają takiego systemu, jego wprowadzenie w porozumieniu z partnerami społecznymi. EKES zachęca Komisję, by wspólnie z partnerami społecznymi przedstawiła precyzyjniejszą definicję należytej staranności, tak jak zrobiono to już w niektórych państwach członkowskich. EKES przyjmuje, że – nie podważając dialogu społecznego na szczeblu krajowym – pojęcie należytej staranności oznacza, iż przedsiębiorstwa dokonujące odpowiednich kontroli podwykonawców nie powinny być pociągane do odpowiedzialności.

2.1

Wniosek Komisji dotyczący dyrektywy w sprawie egzekwowania dyrektywy dotyczącej delegowania pracowników jest częścią pakietu dyrektyw. Oprócz dyrektywy w sprawie egzekwowania Komisja przedstawiła także wniosek dotyczący rozporządzenia kodyfikującego istniejącą sytuację prawną w zakresie prawa do podejmowania działań zbiorowych w kontekście transgranicznym (1). Według Komisji celem obydwu wniosków jest tworzenie liczniejszych i lepszych miejsc pracy oraz zwiększenie konkurencyjności UE poprzez dostosowanie rynku wewnętrznego do aktualnej sytuacji oraz usprawnienie jego funkcjonowania bez uszczerbku dla praw pracowników.

2.2

Wniosek Komisji dotyczący dyrektywy w sprawie egzekwowania dyrektywy dotyczącej delegowania pracowników zawiera m.in. następujące elementy:

3.1

Komisja stwierdza, że wprawdzie udział pracowników delegowanych w ogólnej liczbie osób zatrudnionych w UE jest niewielki, jednak w niektórych państwach członkowskich pracownicy tacy stanowią liczną grupę, a skala tego zjawiska stopniowo się poszerza. Nie są dostępne dokładne dane, jednak szacuje się, że około miliona pracowników rocznie jest delegowanych przez swoich pracodawców do pracy w innym państwie członkowskim. Jest to bardzo niewielka część wszystkich pracowników – w obecnych państwach członkowskich mniej niż 1 % – tym niemniej odpowiadają oni za ok. 20 % transgranicznej mobilności zawodowej. Kraje, których ta kwestia dotyczy w największym stopniu, to: Niemcy, Francja, Luksemburg, Belgia i Polska.

3.2

Wniosek Komisji jest reakcją na debatę na temat równowagi między prawami społecznymi a swobodami gospodarczymi, jaka wywiązała się w wyniku wyroków Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w czterech sprawach (Viking Line, Laval, Rüffert oraz Komisja przeciwko Luksemburgowi). W październiku 2008 r. Parlament Europejski przyjął rezolucję w odpowiedzi na wyroki ETS. Europejscy partnerzy społeczni, na wniosek Komisji oraz prezydencji francuskiej (w drugiej połowie 2008 r.), przeprowadzili wspólną analizę wyroków Trybunału.

3.3

Do kwestii tych odniesiono się również w sprawozdaniu dotyczącym ponownego ożywienia jednolitego rynku, przedstawionym przez prof. Mario Montiego w 2010 r. Zalecano w nim, by zagwarantować i jasno określić korzystanie z prawa do strajku oraz wprowadzić alternatywny mechanizm rozwiązywania sporów zbiorowych dotyczących stosowania dyrektywy.

3.4

EKES wypowiedział się na temat wyroków Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości dotyczących dyrektywy w sprawie delegowania pracowników w dwóch opiniach: opinii w sprawie społecznego wymiaru jednolitego rynku  (2) oraz opinii „Akt o jednolitym rynku – Dwanaście dźwigni”  (3).

W swych opiniach Komitet wysunął następujące postulaty dotyczące:

4.1

EKES przyjmuje do wiadomości przedstawienie przez Komisję wniosku dotyczącego dyrektywy, która ma na celu poprawę egzekwowania dyrektywy dotyczącej delegowania pracowników poprzez jasne określenie warunków odnoszących się do pracowników delegowanych oraz poprawę możliwości w zakresie informowania i współpracy między właściwymi organami państw członkowskich, przedsiębiorstwami i pracownikami. Komitet uważa za istotne, by wniosek gwarantował ochronę pracowników delegowanych, uwzględniał różne modele rynku pracy w państwach członkowskich, skutecznie przyczyniał się do realizacji celu przeciwdziałania dumpingowi społecznemu i nieuczciwej konkurencji, a także zwiększał możliwości handlu transgranicznego, zwłaszcza poprzez eliminowanie zbędnych kosztów administracyjnych. W celu upowszechniania transgranicznego świadczenia usług w klimacie uczciwej konkurencji ważne jest zapewnienie równych minimalnych warunków zatrudnienia, zgodnie z krajowymi przepisami oraz układami zbiorowymi pracy.

4.2

EKES podkreśla ogromne znaczenie pewności prawa i wskazuje na brak pewności prawa w wypadku pracowników zagranicznych oddelegowanych przez agencje pracy tymczasowej. Ich status ujęty jest w dyrektywie o delegowaniu pracowników i w dyrektywie w sprawie pracy tymczasowej. W celu zlikwidowania tej dwuznaczności EKES proponuje, by dyrektywa w sprawie egzekwowania objęła pracowników tymczasowych, o ile na mocy art. 5 ust. 3 dyrektywy w sprawie pracy tymczasowej nie zostaną ustanowione korzystniejsze warunki zatrudnienia.

4.3

Komitet jest zdania, że usługi transgraniczne mają duże znaczenie dla rozwoju rynku wewnętrznego. UE powinna położyć w swojej polityce większy nacisk na aspekty społeczne, tak by doprowadzić do akceptacji politycznej dla Unii Europejskiej oraz zwiększyć solidarność wewnątrz UE. Aby w pełni wykorzystać potencjał jednolitego rynku, UE musi uwypuklić wymiar społeczny. Choć wniosek stanowi krok w dobrym kierunku, nie odzwierciedla jednak wystarczająco postulatów Komitetu. W tym celu konieczne byłyby dalsze doprecyzowania i wzmocnienie zapisów dyrektywy.

4.4

EKES popiera wyrażony w art. 3 ust 1 dyrektywy zamiar rozwiązania kwestii tzw. przedsiębiorstw działających na zasadzie skrzynki pocztowej, czyli takich przedsiębiorstw, które faktycznie nie prowadzą rzeczywistej działalności w państwie, w którym są zarejestrowane, a zarejestrowały się tylko po to, by uniknąć zobowiązań w państwie przyjmującym. Aby zagwarantować jasność, pewność prawa oraz zgodność z art. 3 ust. 2, osądu tego, czy dane przedsiębiorstwo faktycznie prowadzi znaczną część działalności w deklarowanym państwie prowadzenia działalności, należy dokonać w ramach całościowej oceny uwzględniającej istotne czynniki. Oznacza to także, że wykazu tych czynników nie należy uznawać za wyczerpujący.

4.5

Art. 3 ust. 2 wniosku ma jasno określać, kiedy należy uznać, że delegowany pracownik tymczasowo wykonuje swoją pracę w innym państwie członkowskim. Rozróżnienie, czy praca wykonywana w państwie przyjmującym ma charakter tymczasowy czy nie, jest bardzo ważne, ponieważ decyduje o tym, czy w danym przypadku zastosowanie będzie miało prawo pracy państwa wysyłającego czy przyjmującego oraz czy w ogóle występuje sytuacja delegowania pracowników. EKES przyjmuje z zadowoleniem sprecyzowanie tej kwestii we wniosku, a w szczególności wskazanie, że konieczna jest całościowa ocena obiektywnych czynników.

4.6

EKES przyjmuje z zadowoleniem nowe przepisy dotyczące dostępu do informacji, uważa jednak, że w art. 5 ust. 4 powinno się także wyrazić pełne poszanowanie dla autonomii partnerów społecznych oraz uznanie roli, którą odgrywają oni w różnych modelach rynku pracy. Należy ponadto zadbać o to, by administracyjna odpowiedzialność za finansowanie np. tłumaczeń nie została przerzucona na partnerów społecznych. Trzeba wspierać inicjatywy sektorowych partnerów społecznych w zakresie rozpowszechniania informacji.

4.7

Jeśli chodzi o kontrole (art. 7), ważne jest, by organy państwa przyjmującego miały nadrzędne kompetencje w zakresie kontroli nadużyć w odniesieniu do tymczasowego delegowania pracowników z innego państwa oraz aby organy państwa wysyłającego współpracowały z organami państwa przyjmującego. Powinna także istnieć możliwość przeprowadzania takich kontroli z inicjatywy organów państwa przyjmującego, a nie tylko organów państwa prowadzenia działalności.

4.8

W art. 9 ust. 1 lit. d) państwom członkowskim zezwolono na objęcie zagranicznego usługodawcy wymogiem wskazania osoby wyznaczonej do kontaktów w celu prowadzenia przez nią, w razie konieczności w okresie świadczenia usług, negocjacji w imieniu pracodawcy z odpowiednimi partnerami społecznymi w państwie członkowskim, do którego delegowani są pracownicy, zgodnie z krajowym prawodawstwem i praktyką. W niektórych krajach wyznaczenie osoby kontaktowej może być wystarczające, ponieważ tamtejsze organy administracji mają możliwość dopilnowania przestrzegania przepisów i wypełniania umów. W innych krajach, w których obowiązują inne modele rynku pracy, osoba kontaktowa powinna mieć uprawnienia do reprezentowania przedsiębiorstwa wobec organów władzy i związków zawodowych. Dlatego w dyrektywie należy wziąć pod uwagę różne modele rynku pracy. W art. 11 ust. 5 lit. b) należy uwzględnić także wymóg przekazywania informacji o składkach na ubezpieczenie społeczne i podatkach oraz o tym, gdzie są one płacone.

4.9

W art. 11 ust. 3 zawarto wymóg, by państwa członkowskie dopilnowały, aby związki zawodowe i inne organizacje, które mają uzasadniony interes w zapewnieniu przestrzegania przepisów dyrektywy, mogły brać udział w imieniu lub na korzyść pracowników delegowanych lub ich pracodawcy w postępowaniach sądowych lub administracyjnych. Treść tego artykułu należy zmienić tak, by zapewnić związkom zawodowym i innym organizacjom w państwie przyjmującym możliwość obrony praw delegowanych pracowników zgodnie z krajową praktyką w tym zakresie.

4.10

Zdaniem EKES-u propozycja dotycząca odpowiedzialności solidarnej w sytuacji podwykonawstwa jest kluczowym elementem wniosku dotyczącego dyrektywy. Przewiduje ona ochronę pracowników w sektorze, w którym podwykonawstwo występuje najczęściej, przy jednoczesnym uwzględnieniu potrzeb pracodawców co do pewności w odniesieniu do ich zobowiązań. EKES podkreśla jednak, że wniosek musi zapewniać poszanowanie systemów odpowiedzialności solidarnej obowiązujących w państwach członkowskich. Komitet zdecydowanie zaleca państwom członkowskim, które nie mają takiego systemu, ich wprowadzenie w porozumieniu z partnerami społecznymi. EKES zachęca Komisję, by wspólnie z partnerami społecznymi przedstawiła precyzyjniejszą definicję należytej staranności, tak jak zrobiono to już w niektórych państwach członkowskich. EKES przyjmuje, że – nie podważając dialogu społecznego na szczeblu krajowym – pojęcie należytej staranności oznacza, iż przedsiębiorstwa dokonujące odpowiednich kontroli podwykonawców nie powinny być pociągane do odpowiedzialności.

15.11.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 351/65

1.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje przedłożony plan działania w zakresie ekoinnowacji. Szczególnie podkreśla uwzględnione w nim zamierzenie, by wskazać i wyeliminować istniejące przeszkody, a jednocześnie wzmocnić bodźce służące pozytywnym zmianom.

1.2

Nie sposób ustalić uniwersalnej definicji „ekoinnowacji”, ponieważ w społeczeństwie i w rozmaitych kulturach bardzo różnie pojmuje się, co jest „innowacyjne” czy postępowe. Z tego względu Komisja powinna ustalić możliwie jasne kryteria jakościowe lub – jeśli to możliwe – nawet ilościowe przyznawania środków w tych obszarach, w których zamierza podjąć działania.

1.3

Przedsiębiorstwa, które miałyby otrzymywać wsparcie w ramach przyszłego planu działania, należy zobowiązać do sporządzenia niewielkiego dodatkowego badania na temat największych ich zdaniem barier utrudniających wdrażanie bądź wprowadzanie na rynek ich technologii.

1.4

Propagowane przez UE ekoinnowacje muszą być przez cały cykl życia wydajne pod względem zużycia zasobów, sprawiedliwe i zrównoważone. Ich popularyzacja musi być powiązana z kryteriami strategii UE na rzecz zrównoważonego rozwoju.

1.5

Należy zwrócić szczególną uwagę na tzw. dopasowane technologie ekologiczne o małej skali. Już w opinii pt. „Stan faktyczny i perspektywy »dopasowanych« technologii ochrony środowiska w krajach przystępujących do Unii Europejskiej” (1) Komitet wskazał, że w wielu przypadkach istnieją lub powinny zostać opracowane alternatywy dla scentralizowanych rozwiązań o dużej skali. „Dopasowane”, zdecentralizowane rozwiązania o małej skali leżą często poza polem zainteresowania instytucji badawczych lub inwestorów, ponieważ przynoszą zerowe lub tylko niewielkie zyski, są bowiem właśnie tanie, a mimo to skuteczne. EKES zaleca, by Komisja włączyła do nowego planu zalecenia sformułowane w jego wspomnianej opinii.

1.6

Należy dokonywać regularnego przeglądu istniejących dyrektyw i rozporządzeń, a także kryteriów kwalifikowalności do funduszy strukturalnych i polityki rolnej pod kątem konieczności ich ewentualnego dostosowania do najnowszych innowacji w zakresie technologii środowiskowej.

1.7

Komisja musi również sporządzić wreszcie listę dotacji szkodliwych dla środowiska i stopniowo je znosić. Nie można już dłużej zdecydowanie promować ekoinnowacji i jednocześnie przyczyniać się do degradacji środowiska z powodu błędnej polityki w zakresie dotacji.

2.1

Jak dobrze wiadomo, w celu wdrożenia i konkretnej realizacji strategii „Europa 2020”, obecnego instrumentu Komisji na rzecz planowania i kształtowania polityki, uruchomiono siedem inicjatyw przewodnich:

2.2

Plan działania w zakresie ekoinnowacji (Eco-AP) ma – obok innych instrumentów – przyczynić się do wdrożenia inicjatywy przewodniej „Unia innowacji”, niemniej odnosi się również do innych inicjatyw przewodnich, np. takich jak „Europa efektywnie korzystająca z zasobów” czy „Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia”.

2.3

W planie zwraca się uwagę, że technologie ochrony środowiska umożliwiają z jednej strony zdobycie szybko rozwijających się rynków, z drugiej zaś – stworzenie wielu nowych miejsc pracy.

2.4

Plan opiera się na dawnym Planie działań w dziedzinie technologii środowiskowych (ETAP) z roku 2004. Nie skupia się on już jednak tylko na klasycznych badaniach czy rozwoju nowych „zielonych” technik i technologii. Nowy plan działania należy raczej rozumieć jako pakiet środków w ramach kompleksowej koncepcji ekoinnowacji, w którym analizuje się również, na czym polegają przeszkody lub zachęty dotyczące wdrażania nowych technologii i jak można je wyeliminować albo wspierać.

2.5

W tym kontekście w dokumencie Komisji opisano też interesujące wyniki badania, które charakteryzują i do pewnego stopnia ilościowo określają te przeszkody i pobudki.

2.6

Jako dwie najważniejsze bariery wskazano niepewny popyt rynkowy i niepewny zwrot z inwestycji, a najważniejsze bodźce pozytywne to wysokie ceny energii i materiałów, nowe przepisy i normy oraz dostęp do wiedzy.

2.7

W dokumencie stwierdza się: „Na razie ekoinnowacje zdobywają rynek raczej powoli, za wyjątkiem energii odnawialnej, co jest wynikiem polityki w zakresie energii i klimatu. Wąskie gardła blokujące ekoinnowacje to: brak właściwego odzwierciedlenia korzyści i kosztów środowiskowych przez ceny rynkowe, sztywne struktury ekonomiczne, blokady związane z infrastrukturą i wzorcami zachowań oraz szkodliwe środki motywujące i subsydia”. Na tej podstawie uznano, że w celu wzmocnienia ekoinnowacji należy znieść dotacje o skutkach szkodliwych dla środowiska.

2.8

Plan ma na celu przyśpieszenie tworzenia wszelkich ekoinnowacji, a zatem we wszystkich sektorach gospodarki, poprzez ukierunkowane działania. Aby wspomóc tworzenie silniejszego i stabilniejszego popytu rynkowego na ekoinnowacje, w przyszłości mają zostać zaproponowane środki w zakresie zachęt prawnych, zamówień publicznych i prywatnych oraz standardów. Aby poprawić gotowość do innowacji i możliwości nawiązywania kontaktów, przewiduje się wsparcie dla MŚP.