21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/2

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: „Młode osoby niepełnosprawne: zatrudnienie, włączenie społeczne i udział w życiu społecznym” (opinia rozpoznawcza)

(2012/C 181/02)

Sprawozdawca: Ioannis VARDAKASTANIS

Pismem z dnia 9 grudnia 2011 r., działając na podstawie art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Karen Hækkerup, duńska minister ds. integracji i spraw społecznych, zwróciła się w imieniu duńskiej prezydencji do Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego o opracowanie opinii rozpoznawczej w sprawie:

„Młode osoby niepełnosprawne: zatrudnienie, włączenie społeczne i udział w życiu społecznym”.

Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 29 lutego 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 28 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny 148 głosami – 3 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny:

1.1.1

Zaleca wdrożenie Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych (UNCRPD) celem umożliwienia osobom niepełnosprawnym, w tym młodzieży płci żeńskiej i męskiej, pełnego korzystania z ich podstawowych praw.

1.1.2

Zwraca się do państw członkowskich o to, by starały się zachęcić osoby niepełnosprawne do pełnego udziału w życiu społecznym i gospodarczym w ramach krajowych programów reform wchodzących w skład strategii „Europa 2020” i wdrażały skuteczne środki walki z dyskryminacją.

1.1.3

Wzywa do zapewnienia dostępnej oraz integracyjnej edukacji osób niepełnosprawnych, zgodnie z art. 24 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. Komitet uważa, że młode osoby niepełnosprawne powinny móc uzyskać dostęp do edukacji podstawowej, średniej i wyższej na równi z innymi osobami i podkreśla istotność edukacji pozaformalnej oraz potrzebę jej uznania.

1.1.4

Apeluje o odpowiednie rozpowszechnianie informacji o uczelniach i możliwościach kształcenia w formatach alternatywnych, takich jak pismo Braille’a, treści audio, wideo, wersje łatwe do czytania oraz przetwarzanie mowy na tekst/Palantype. Biblioteki powinny posiadać w swoich zbiorach książki zapisane pismem Braille’a oraz audiobooki.

1.1.5

Stwierdza, że sztuka, sport i wypoczynek odgrywają kluczową rolę w rozwoju umiejętności i włączeniu społecznym młodych osób niepełnosprawnych i powinny być w pełni dostępne.

1.1.6

Wzywa państwa członkowskie oraz instytucje europejskie do promowania sprawdzonych rozwiązań i pozytywnych działań mających na celu zapewnienie włączenia społecznego osób niepełnosprawnych w zakresie kształcenia i zatrudnienia. Działania takie powinny obejmować inwestycje w przedsiębiorczość społeczną oraz MŚP, a także zachęty finansowe dla pracodawców przy zatrudnianiu młodych osób niepełnosprawnych.

1.1.7

Zaleca, by państwa członkowskie, Komisja Europejska oraz Parlament zwalczały dyskryminację wobec młodych osób niepełnosprawnych.

1.1.8

Wzywa do zapewnienia dostępności i możliwości lokalowych ułatwiających młodym osobom niepełnosprawnym uzyskanie zatrudnienia.

1.1.9

Wierzy w kluczową rolę partnerów społecznych w propagowaniu zatrudniania młodych osób niepełnosprawnych poprzez włączenie do negocjacji kwestii zapewnienia dostępności i możliwości lokalowych.

1.1.10

Zaleca wykorzystanie funduszy strukturalnych przy promowaniu włączenia społecznego młodych osób niepełnosprawnych. Komitet wzywa do właściwego wdrożenia obowiązujących przepisów oraz zapewnienia zgodności przyszłych uregulowań prawnych z Konwencją o prawach osób niepełnosprawnych, a także do uwzględnienia kwestii dostępności w art. 7 jako zasady horyzontalnej, wraz ze zwalczaniem dyskryminacji i zapewnieniem włączenia społecznego.

1.1.11

Wzywa państwa członkowskie do wdrożenia dyrektywy ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (1) i apeluje o interpretację tej dyrektywy zgodnie z postanowieniami Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.

1.1.12

Zaleca, by Komisja Europejska, Parlament Europejski oraz Rada wspierały organizacje reprezentujące młode osoby niepełnosprawne i konsultowały się z nimi w ramach stosownych procesów politycznych.

1.1.13

Przypomina, że kryzys gospodarczy oraz środki oszczędnościowe nie powinny ograniczać praw młodych osób niepełnosprawnych, i wzywa państwa członkowskie do przedsięwzięcia pozytywnych środków ochrony takich osób.

1.1.14

Zaleca promowanie prawa młodych osób niepełnosprawnych do niezależnego życia i wzywa państwa członkowskie oraz Komisję Europejską do korzystania z funduszy strukturalnych w celu promowania deinstytucjonalizacji oraz opieki lokalnej.

1.1.15

Z zadowoleniem przyjmuje zobowiązanie Komisji Europejskiej do opracowania europejskiego aktu w sprawie dostępności i zaleca, by przepisy te były kompleksowe i zapewniały pełen dostęp do towarów, usług oraz środowiska zbudowanego w UE.

1.1.16

Wzywa do opracowania integracyjnego europejskiego systemu standaryzacji i z zadowoleniem przyjmuje przyjęcie upoważnienia normalizacyjnego 473 jako pozytywnego środka promowania dostępności.

1.1.17

Z zadowoleniem przyjmuje dyrektywę o audiowizualnych usługach medialnych (2) i wzywa do właściwego wdrożenia tej dyrektywy (3).

1.1.18

Wzywa do skutecznej implementacji rozporządzenia dotyczącego praw pasażerów w transporcie autobusowym i autokarowym w Unii Europejskiej (4). Komitet wzywa państwa członkowskie do wdrożenia rozporządzenia i przyjęcia dodatkowych środków zapewniających swobodę przemieszczania się młodych osób niepełnosprawnych (5).

1.1.19

Z zadowoleniem przyjmuje wyrażone w Europejskiej agendzie cyfrowej zobowiązanie Komisji Europejskiej do zapewnienia tego, by strony internetowe sektora publicznego oraz strony zapewniające obywatelom usługi podstawowe były w pełni dostępne do 2015 r.

1.1.20

Uważa za konieczne włączenie potrzeb młodych osób niepełnosprawnych do polityki i programów unijnych dotyczących młodzieży i wzywa do podjęcia pozytywnych działań mających na celu zwiększenie świadomości dotyczących ich potrzeb.

2. Wstęp

2.1 Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny:

2.1.1

Zaznacza, że młode osoby niepełnosprawne są narażone na wiele form dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy polityczne lub inne, przynależność do mniejszości narodowej, prawo własności, urodzenie, wiek, orientację seksualną i inne kwestie.

2.1.2

Wzywa państwa członkowskie do podjęcia negocjacji dotyczących dyrektywy w sprawie przeciwdziałania dyskryminacji (6) w celu zapewnienia ochrony prawnej przed wszelkimi formami dyskryminacji w UE.

2.1.3

Potwierdza, że młode osoby niepełnosprawne są od 2 do 5 razy bardziej narażone na przemoc niż ich pełnosprawni rówieśnicy.

2.1.4

Wyraża ubolewanie w związku z tym, że młode osoby niepełnosprawne są narażone na uprzedzenia i negatywne postawy społeczeństwa, utrudniające ich udział w życiu społecznym, prawo do samostanowienia i włączenie społeczne.

2.1.5

Potwierdza, iż młode niepełnosprawne kobiety, osoby wymagające dużego wsparcia i osoby dotknięte niepełnosprawnością psychospołeczną są narażone na liczne formy dyskryminacji.

2.1.6

Wzywa o uznanie praw politycznych młodych osób niepełnosprawnych oraz zapewnienie im możliwości korzystania z takich praw na równi z innymi osobami oraz stwierdza, że konieczne jest zapewnienie dostępności procedur, obiektów i materiałów do głosowania.

2.1.7

Proponuje by polityki dotyczące niepełnosprawności młodych osób zostały włączone do stosownych pozycji budżetowych w wieloletnich ramach finansowych w celu zagwarantowania odpowiednich środków promocji dostępności i włączenia społecznego.

2.1.8

Proponuje zgromadzenie dowodów dotyczących oddziaływania instrumentów polityki istotnych dla młodych osób niepełnosprawnych i sugeruje sfinansowanie przedsięwzięć, analiz i badań unijnych w tej dziedzinie.

2.1.9

Przypomina zalecenia z poprzednich opinii EKES-u odnoszące się między innymi do zatrudnienia i dostępności oraz strategii dotyczącej niepełnosprawności i skutków zmian demograficznych.

3. Zatrudnienie i edukacja

Edukacja

3.1 Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny:

3.1.1

Potwierdza wagę powszechnej edukacji integracyjnej i wzywa do nauczania języka migowego w szkołach podstawowych, wprowadzenia technologii przetwarzania mowy na tekst (Palantype) oraz pętli indukcyjnej, a także zatrudniania nauczycieli posługujących się pismem Braille’a oraz zapewnienia stosownego wsparcia uczniom niepełnosprawnym, takiego jak alternatywne i wspomagające metody komunikacji.

3.1.2

Z zadowoleniem przyjmuje programy „Mobilna młodzież” oraz „Młodzież w działaniu” przyjęte przez Komisję w ramach strategii „Europa 2020” i wzywa państwa członkowskie do zapewnienia, by młode osoby niepełnosprawne odniosły pełne korzyści z takich programów.

3.1.3

Z zadowoleniem przyjmuje wykorzystanie programu „Erasmus dla wszystkich” oraz programów UE w dziedzinie kształcenia, szkolenia, młodzieży i sportu oraz zaleca korzystanie z programu Erasmus w celu zwiększenia rozwoju osobistego i możliwości zatrudniania młodych osób niepełnosprawnych.

3.1.4

Wzywa do zastosowania skutecznych środków przeciwdziałających przedwczesnemu zakończeniu nauki, zważywszy, że prawdopodobieństwo dojścia przez osoby niepełnosprawne do poziomu edukacji wyższej jest o połowę niższe niż osób pełnosprawnych. Komitet pragnie, by uczelnie wyższe były placówkami bardziej zintegrowanymi i wdrożyły pozytywne działania, takie jak stypendia dla studentów niepełnosprawnych oraz systemy kwot.

3.1.5

Pragnie, by wdrożono skuteczne środki ułatwiające młodym osobom niepełnosprawnym przejście ze szkoły na rynek pracy.

3.1.6

Z zadowoleniem przyjmuje rezolucję Parlamentu Europejskiego w sprawie mobilności osób niepełnosprawnych (7) oraz położony w niej nacisk na edukację integracyjną.

3.1.7

Uznaje wagę edukacji pozaformalnej (8) dla młodych osób niepełnosprawnych i wzywa do opracowania europejskich ram zapewniania jakości praktyk zawodowych oraz włączenia kryteriów dostępności.

3.1.8

Potwierdza, że młode osoby niepełnosprawne dysponują prawem do korzystania z unijnych programów i możliwością wymiany w zakresie kształcenia i nauki za granicą oraz korzystania z unijnych narzędzi uznawania nabytych umiejętności i kwalifikacji.

3.1.9

Wzywa do zapewnienia dostępności treści edukacyjnych, technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych oraz obiektów, co stanowi wstępny wymóg korzystania z prawa do nauki. Komisja Europejska i państwa członkowskie powinny zachęcić szkoły, uczelnie i służby doradzające młodzieży do włączenia dostępności do ich działań.

3.1.10

3.1.11

Przewiduje korzystanie z funduszy europejskich, w tym Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS), oraz programu „Uczenie się przez całe życie” celem zapewnienia możliwości korzystania z pomocy konsultantów zarówno przez uczniów niepełnosprawnych, jak i nauczycieli.

Zatrudnienie

3.2 Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny:

3.2.1

Potwierdza, że osoby niepełnosprawne są dwu- lub trzykrotnie bardziej narażone na bezrobocie niż osoby pełnosprawne.

3.2.2

Wspiera wykorzystanie funduszy strukturalnych celem zapewnienia stosownego wsparcia finansowego na rzecz Europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności. W szczególności konieczne jest bardziej skuteczne wykorzystanie EFS w celu zwiększenia wskaźnika zatrudnienia młodych osób niepełnosprawnych oraz EFRR w celu uzyskania wysokiego poziomu dostępności w Europie.

3.2.3

Wzywa państwa członkowskie do propagowania zatrudniania młodych osób niepełnosprawnych poprzez zapewnianie pracodawcom wsparcia finansowego oraz inwestowanie w MŚP, społeczną przedsiębiorczość i samozatrudnianie.

3.2.4

Proponuje zapewnienie odpowiednich możliwości lokalowych, elastycznych godzin pracy, możliwości pracy zdalnej i dostępu do ICT celem wsparcia zatrudniania młodych osób niepełnosprawnych i wskazuje, że odmowa zapewnienia stosownych możliwości lokalowych stanowi akt dyskryminacji (9).

3.2.5

Zaleca, by Komisja Europejska zapewniła dostępność dla młodych niepełnosprawnych pracowników i stażystów, promując i rozwijając transgraniczne możliwości z zakresu zatrudniania oraz obniżając bariery swobodnego przepływu pracy w UE.

3.2.6

Wierzy w kluczową rolę partnerów społecznych w promocji i ochronie zatrudnienia młodych osób niepełnosprawnych poprzez włączanie tej kwestii do rokowań zbiorowych.

3.2.7

Wzywa państwa członkowskie do inwestowania w młodych niepełnosprawnych pracowników i ułatwienia im pokonania skutków kryzysu gospodarczego, ponieważ doświadczają oni większych trudności w znalezieniu i utrzymaniu pracy.

4. Udział w życiu społecznym i włączenie społeczne

4.1 Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny:

4.1.1

Potwierdza, że młode osoby niepełnosprawne, a w szczególności osoby niepełnosprawne intelektualnie, z prawnego punktu widzenia mają prawo do tego, by uznawano ich podmiotowość.

4.1.2

Wzywa do szerzenia wiedzy o sytuacji osób niepełnosprawnych poprzez gromadzenie spójnych danych zgodnie z art. 31 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych oraz podkreśla, że do obowiązku mediów należy walka ze stereotypami.

4.1.3

Zaleca, by państwa członkowskie uznały zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych młodych niepełnosprawnych kobiet i mężczyzn na równi z innymi osobami, we wszystkich aspektach życia.

4.1.4

Podkreśla konieczność zapewnienia młodym osobom niepełnosprawnym pełnej swobody przemieszczania się i wyraża nadzieję, że zostaną przedstawione konkretne propozycje usunięcia barier w ramach przenoszenia świadczeń dla osób niepełnosprawnych.

4.1.5

4.1.6

Wzywa, by Europejski Komitet ds. Niepełnosprawności (10) wniósł wkład w unijną politykę i przepisy oraz zajął się kwestiami włączenia społecznego i dostępności dla młodych osób niepełnosprawnych.

4.1.7

Podkreśla kluczową rolę sportu w promowaniu udziału młodych osób niepełnosprawnych i wzywa do zapewnienia finansowego i politycznego wsparcia pozytywnych inicjatyw, takich jak paraolimpiada.

4.1.8

Proponuje przeprowadzenie wzajemnej oceny przez Komitet Ochrony Socjalnej, Komitet Zatrudnienia i Komitet Polityki Gospodarczej w celu dzielenia się sprawdzonymi rozwiązaniami zapewniającymi równość młodych osób niepełnosprawnych w ramach otwartej metody koordynacji, strategii zatrudniania i polityki gospodarczej krajowych programów reform.

4.1.9

Pragnie zapewnienia wsparcia finansowo-politycznego organizacjom reprezentującym młode osoby niepełnosprawne w celu promowania udziału i zwalczania uprzedzeń poprzez zwiększenie świadomości.

4.1.10

Wzywa do szkolenia urzędników, nauczycieli, pracodawców i dostawców usług, by przestrzegali ustawodawstwa w zakresie dostępności i równości na szczeblu unijnym i krajowym.

4.1.11

Zaleca promowanie prawa młodych osób niepełnosprawnych do niezależnego życia i korzystania z funduszy strukturalnych do promowania deinstytucjonalizacji oraz życia w społeczności.

5. Dostępność

5.1 Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny:

5.1.1

Wzywa Parlament Europejski i Radę do uwzględnienia kwestii dostępności jako zasady horyzontalnej w art. 7 projektu ogólnego rozporządzenia dotyczącego funduszy strukturalnych na lata 2014–2020.

5.1.2

Z zadowoleniem przyjmuje działania podjęte przez Komisję Europejską w celu opracowania europejskiego aktu w sprawie dostępności i przypomina o pilnej potrzebie uchwalenia wiążących przepisów zapewniających osobom niepełnosprawnym dostęp do towarów, usług oraz środowiska zbudowanego. Komitet wzywa do określenia mechanizmów egzekwowania i monitorowania na szczeblu europejskim i krajowym.

5.1.3

Wzywa do skutecznego zastosowania rozporządzenia dotyczącego praw pasażerów w transporcie autobusowym i autokarowym w Unii Europejskiej (11) i wzywa państwa członkowskie do wdrożenia rozporządzenia i przyjęcia kompleksowych środków zapewniających swobodę przemieszczania się młodych osób niepełnosprawnych.

5.1.4

Przewiduje określenie konkretnego planu zapewniającego dostępność wszystkich instytucji unijnych, jeśli chodzi o infrastrukturę, procedury zatrudniania, posiedzenia, strony internetowe oraz informacje.

5.1.5

5.1.6

Przychylnie ustosunkowuje się do unijnych ram regulacyjnych sieci i usług łączności elektronicznej. Uważa, że usługi i produkty łączności elektronicznej są niezbędne do zapewnienia tego, by nowe mobilne pokolenia posiadały odpowiednie informacje i możliwość komunikowania się.

5.1.7

Potwierdza istotność dostępu do społeczeństwa informacyjnego oraz technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych, w tym dostępu do treści, jako podstawowego prawa osób niepełnosprawnych.

5.1.8

Uznaje wartość dodaną dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych (12) i wzywa do właściwego wdrożenia i egzekwowania tej dyrektywy, w szczególności środków dotyczących osób niepełnosprawnych.

5.1.9

Z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji Europejskiej dotyczący rozporządzenia w sprawie normalizacji europejskiej (13), a także komunikat w sprawie strategicznej wizji w zakresie norm europejskich (14).

5.1.10

Wzywa do opracowania integracyjnego europejskiego systemu standaryzacji i z zadowoleniem przyjmuje przyjęcie upoważnienia normalizacyjnego 473 jako pozytywnego środka promowania dostępności.

Bruksela, 28 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Dz.U. L 303 z 2.12.2000, s. 16–22.

(2) Dz.U. L 95 z 15.4.2010, s. 1–24. Dz.U. L 303 z 2.12.2000, s. 16–22.

(3) W świetle dyrektywy należy zapewnić dostępność treści wizualnych online.

(4) Dz.U. L 55 z 28.2.2011, s. 1–12.

(5) Np. dostępność autobusów na obszarach wiejskich.

(6) COM(2008) 0426 final.

(7) 2010/2272(INI).

(8) Edukacja pozaformalna nie jest zapewniana przez instytucje edukacyjne ani szkoleniowe, ani nie prowadzi zwykle do uzyskania świadectwa.

(9) Dz.U. C 376 z 22.12.2011, s. 81–86.

(10) Dz.U. C 376 z 22.12.2011, s. 81–86.

(11) Dz.U. L 55 z 28.2.2011, s. 1–12.

(12) Dz.U. L 95 z 15.4.2010, s. 1–24.

(13) COM(2011) 315 final.

(14) COM(2011) 311 final.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/7

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie specyficznych problemów wysp (opinia z inicjatywy własnej)

(2012/C 181/03)

Sprawozdawca: José María ESPUNY MOYANO

Dnia 20 stycznia 2011 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie

specyficznych problemów wysp.

Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 7 marca 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28 i 29 marca 2012 r. (posiedzenie z 28 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 129 do 4 – 8 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Cechy szczególne i wspólne właściwości regionów wyspiarskich są stale widoczne i wyraźnie odróżniają te regiony od obszarów kontynentalnych. Zgodnie z art. 174 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) obszary wyspiarskie zostały uznane za regiony o konkretnych niekorzystnych warunkach wymagających specjalnej uwagi. EKES uważa jednak, że należy nadal prowadzić prace na rzecz przyjęcia odpowiedniej strategii uwzględniającej specyficzne potrzeby regionów wyspiarskich.

1.2 Zdaniem EKES-u należy przeredagować i zaktualizować stosowane przez UE pojęcie wyspy, ponieważ – biorąc pod uwagę rozszerzenie UE, po którym na jej terytorium znajdują się wyspiarskie państwa członkowskie – nie odpowiada ono rzeczywistości. EKES zalecił już w swoich wcześniejszych opiniach (1) zmianę tej definicji i zwraca się po raz kolejny o jej modyfikację.

1.3 Migracje lub problemy związane ze starzeniem się społeczeństwa lub wyludnieniem szczególnie dotykają wysp. Takie zjawiska mogą spowodować utratę dziedzictwa kulturowego, osłabienie ekosystemów i poważne konsekwencje gospodarcze (dla zatrudnienia, ludzi młodych itp.).

1.4 Niektóre wyspy muszą radzić sobie z emigracją swojej ludności do bogatszych regionów, inne przyjmują imigrantów przyczyniających się do lokalnego rozwoju gospodarczego, ale niektóre wyspy, ze względu na swoje położenie geograficzne, przyjmują ilości imigrantów przekraczające ich możliwości.

1.5 Zdaniem EKES-u należy koniecznie poprawić dostęp do wysp i istniejące między nimi połączenia. Dostępność odgrywa kluczową rolę w zwiększaniu atrakcyjności obszarów wyspiarskich, dlatego też należałoby zmniejszyć koszty transportu towarów i osób, stosując zasadę „ciągłości terytorialnej” i ulepszając rozporządzenie europejskie nr 3577/92.

1.6 Rolnictwo, hodowla zwierząt i rybołówstwo stanowią ważny element lokalnej gospodarki i źródło dostaw dla większości przemysłu rolno-spożywczego. Jednak z uwagi na oddalenie, niewielkie rozmiary gospodarstw i niski stopień zróżnicowania produkcji, a także warunki klimatyczne, sektory te znajdują się w trudnej sytuacji.

1.7 Sprawia to, że przemysł rolno-spożywczy na wyspach jest słaby i trudno mu konkurować z produktami pochodzącymi z kontynentu lub z krajów trzecich, co z kolei osłabia sektor surowców.

1.8 EKES zaleca, by w ramach WPR uznano wyspy za obszary o niekorzystnych warunkach, podobnie jak regiony górskie, i uwzględniono charakter wyspiarski w finansowaniu.

1.9 Dla wielu europejskich wysp turystyka stała się kluczowym czynnikiem przetrwania ludności lokalnej, jej tożsamości, tradycji, wartości kulturalnych i krajobrazowych. Turystyka – poprzez związane z nią usługi – pobudziła wzrost gospodarczy, wzrost odsetka osób zatrudnionych i duże zróżnicowanie podstawy gospodarczej. Gospodarka wysp za bardzo się jednak uzależniła od turystyki, dlatego należałoby zróżnicować działalność gospodarczą, podejmując działania uzupełniające turystykę, które sprzyjałyby rozwojowi gospodarczemu na wyspach w przypadku kryzysu, np. takiego jak obecny, w dużym stopniu wpływającego na ten sektor.

1.10 EKES przychyla się do petycji Parlamentu Europejskiego, w której wnosi się o opracowanie podobnych, konkretnych strategii dla wysp, regionów górskich i innych obszarów znajdujących się w trudnej sytuacji w ramach inicjatywy Komisji dotyczącej opracowania strategii na rzecz zrównoważonej turystyki przybrzeżnej i morskiej opisanej w rezolucji z 27 września 2011 r. (2)

1.11 EKES uważa, że wyspom trudno jest obecnie brać udział w unijnych programach badań, rozwoju i innowacji ze względu na niewielkie rozmiary rynku wewnętrznego i ograniczoną ilość infrastruktury niezbędnej do badań i rozwoju. Zdaniem EKES-u ogromne znaczenie ma także to, by UE nadal wspomagała wyspy z punktu widzenia rozwoju ICT, wspierała tworzenie infrastruktury niezbędnej do badań i rozwoju oraz sprzyjała udziałowi MŚP na wyspach w programach badań, rozwoju i innowacji, w razie potrzeby poprzez fundusze strukturalne.

1.12 Z punktu widzenia regionów wyspiarskich europejska polityka energetyczna powinna nadać priorytetowe znaczenie bezpieczeństwu dostaw na wyspach, finansowaniu rozwoju i wdrażaniu projektów na rzecz produkcji energii przy użyciu nowych technologii i odnawialnych źródeł energii, a także propagowaniu efektywnego wykorzystania energii, a jednocześnie ochronie środowiska naturalnego i przyrody.

1.13 UE powinna włączyć w politykę regionalną kwestie niedostatku wody, odsalania wody morskiej i inne możliwości techniczne pobierania wody i zaopatrzenia w nią, z uwzględnieniem specyfiki regionów wyspiarskich.

1.14 Zdaniem EKES-u szczególne znaczenie ma opracowywanie specjalnych programów szkolenia ustawicznego dla osób pracujących w różnych sektorach na wyspach, ze szczególnym uwzględnieniem sektora turystyki, stanowiącego jeden z najważniejszych z ekonomicznego punktu widzenia obszarów działalności w regionach wyspiarskich. Programy te powinny być finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności, z zaangażowaniem państw członkowskich, instytucji i podmiotów społeczno-gospodarczych.

1.15 Edukacja, szkolenie zawodowe i uczenie się przez całe życie odgrywają kluczową rolę w strategii gospodarczej i społecznej Unii Europejskiej w ramach procesu lizbońskiego i strategii „Europa 2020”. EKES wnosi o uwzględnienie cech szczególnych regionów wyspiarskich, by zapewnić, że we wszystkich regionach i dla wszystkich mieszkańców edukacja i szanse na uczenie się przez całe życie zostały uwzględnione w ramach strategii krajowych.

1.16 EKES zachęca do uruchomienia śródków uwzględnionych w komunikacie z Brugii, dotyczącym koordynacji szkolenia zawodowego w Europie i przyjętym przez ministrów edukacji wszystkich państw członkowskich i partnerów społecznych z całej Europy.

1.17 EKES zwraca się do Komisji Europejskiej o utworzenie specjalnej grupy międzyresortowej ds. wysp lub ewentualnie włączenie jej do innych, działających już grup międzyresortowych.

1.18 EKES zwraca się do Komisji, by regiony wyspiarskie objęte zostały specjalnymi przepisami regulowanymi przez nowe wieloletnie ramy finansowe na lata 2014-2020 oraz by zostały uwzględnione w konkretnych programach rozwoju regionalnego, lepiej dostosowanych do ich cech szczególnych. Należy rozważyć możliwość zwiększenia poziomów współfinansowania ze strony UE w obszarach priorytetowych dla rozwoju wysp.

1.19 Strategia „Europa 2020” to podstawa przyszłych działań UE. Dlatego EKES uważa, że należy przeanalizować jej wpływ na regiony wyspiarskie i określić, w jaki sposób można dzięki niej przezwyciężyć trudności nieodłącznie towarzyszące tym regionom.

Ze względu na sezonowy charakter turystyki na wyspach, EKES zwraca się do Komisji i do Parlamentu Europejskiego o nadanie impulsu projektowi Calypso dotyczącemu turystyki społecznej. Jak Komitet stwierdził już w opinii „Innowacje w turystyce: określenie strategii rozwoju zrównoważonego wysp” (3), ze względu na wpływ, jaki program ten może wywrzeć na sektor turystyki, oraz jego efekt mnożnikowy w innych sektorach, należy uwzględnić przy tym partnerów społecznych.

2. Wprowadzenie

2.1 Regiony wyspiarskie

2.1.1 Zgodnie z definicją Eurostatu wyspa to obszar spełniający następujące pięć warunków:

—	obszar co najmniej jednego kilometra kwadratowego;

—	położenie w odległości co najmniej jednego kilometra od kontynentu;

—	liczba stale mieszkającej ludności wynosząca co najmniej 50 mieszkańców;

—	brak stałego, fizycznego połączenia z kontynentem;

—	brak stolicy państwa członkowskiego UE na tym obszarze.

2.1.2 Definiując pojęcie wyspy, należy wspomnieć o 33. deklaracji TFUE stanowiącej: „Konferencja [Międzyrządowa] uważa, że termin »regiony wyspiarskie« zawarty w artykule 174 może również obejmować państwa wyspiarskie w całości, z zastrzeżeniem, że spełniają one niezbędne kryteria”.

2.1.3 EKES stwierdził już we wcześniejszej opinii (4), że ta definicja nie uwzględnia nowej sytuacji panującej w rozszerzonej Unii Europejskiej, do której należą teraz państwa wyspiarskie.

2.1.4 Zgodnie z tą definicją wyspy znajdują się na terenie 14 (5) z 27 państw członkowskich UE. Ich znaczenie wynika z liczby zamieszkującej je ludności – na różnych wyspach w UE mieszka 21 mln osób. Stanowi to ok. 4 % całkowitej liczby ludności 27 państw członkowskich UE.

2.1.5 Cechy szczególne i odrębność regionów wyspiarskich mają charakter stały i wyraźnie odróżniają je od obszarów kontynentalnych.

2.1.6 Choć wszystkie położone w UE wyspy różnią się między sobą, to nad niewielkimi różnicami przeważają wspólne cechy regionów wyspiarskich UE. Mają one ogromne znaczenie w takich dziedzinach, jak transport, środowisko naturalne, turystyka lub dostęp do podstawowych usług publicznych.

2.1.7 Art. 174 TFUE zawiera nowy akapit mówiący o „szczególnej uwadze, jaką poświęcić należy regionom, które cierpią na skutek poważnych i trwałych niekorzystnych warunków przyrodniczych lub demograficznych, takim jak najbardziej na północ wysunięte regiony o bardzo niskiej gęstości zaludnienia oraz regiony wyspiarskie, transgraniczne i górskie”.

2.1.8 W artykule tym uznaje się specjalny charakter – i wynikającą z niego niekorzystną sytuację –wszystkich obszarów wyspiarskich, którym należy się szczególna uwaga.

3. Sytuacja demograficzna w regionach wyspiarskich

3.1 Migracja czy też problemy związane ze starzeniem się społeczeństwa lub wyludnieniem dotykają w szczególnym stopniu wysp.

3.2 Niektóre wyspy lub obszary wyspiarskie są obecnie poważnie zagrożone wyludnieniem wynikającym z opuszczania wysp przez ludność aktywną zawodowo, przede wszystkim tę najmłodszą, starzeniem się mieszkańców lub trudnych warunków atmosferycznych. Może to spowodować utratę dziedzictwa kulturowego lub osłabić ekosystemy.

3.3 Z kolei położenie geograficzne innych wysp, leżących na zewnętrznej granicy Unii, powoduje, że borykają się one z nielegalną imigracją z krajów trzecich, której rozmiary często przekraczają możliwości przyjmowania danego regionu.

3.3.1 Na niektórych wyspach występują nadzwyczajne sytuacje wymagające pomocy humanitarnej, którymi należy się zająć w duchu solidarności Unii Europejskiej, włączając w to konieczność kontynuowania podziału powstających obciążeń operacyjnych oraz łączenia zasobów krajowych i europejskich.

3.3.2 EKES zaproponował w innych opiniach, aby w ramach wspólnej polityki azylowej zmieniono rozporządzenie dublińskie w celu ułatwienia mobilności wewnątrz UE osób ubiegających się o azyl.

3.4 Niektóre wyspy zamieszkuje duża liczba zagranicznych rezydentów o dużej sile nabywczej, którzy przyczyniają się do lokalnego rozwoju gospodarczego i społecznego. W przypadku nasycenia rynku nieruchomości może to jednak wpłynąć na wzrost cen mieszkań, utrudniając dostęp ludności lokalnej posiadającej mniejsze zasoby ekonomiczne.

4. Dostępność i charakter wyspiarski

4.1 Niektóre ograniczenia obszarów wyspiarskich wynikają z nieciągłości terytorium i jego oddalenia. Ta niekorzystna sytuacja pociąga za sobą wyższe koszty transportu, dystrybucji i produkcji. Zwiększa także niepewność dostaw oraz wymaga większych zapasów magazynowych i zdolności magazynowania.

4.2 Świadczy o tym całkowita zależność od transportu morskiego i powietrznego. W związku z tym sytuacja regionów wyspiarskich jest mniej korzystna od warunków panujących na pozostałych obszarach; nie mogą one osiągać takich samych korzyści płynących z jednolitego rynku europejskiego – rozumianego jako jednolita przestrzeń, w której panują konkurencyjne stosunki gospodarcze – w takich kwestiach jak zmiana rozmiarów przedsiębiorstwa umożliwiająca innowacje oraz uzyskanie korzyści skali i korzyści zewnętrznych.

4.3 Dlatego należy przypomnieć, że w ramach wspólnotowej inicjatywy jednolitej europejskiej przestrzeni powietrznej można by przeanalizować mechanizmy zarządzania ruchem powietrznym, tak aby w każdym przypadku zapewnić dostępność regionów wyspiarskich.

4.4 Nie możemy zapomnieć o sytuacji wywołanej chmurą pyłów wulkanicznych powstałą w wyniku erupcji islandzkiego wulkanu Eyjafjallajökull. Jej konsekwencje objęły duży obszar europejskiej przestrzeni powietrznej w kwietniu i maju 2010 r. i wywołały zamknięcie licznych lotnisk położonych w Europie Środkowej i Północnej, a nawet na południu kontynentu.

4.5 Największy problem stanowiło wtedy nie tyle przerwanie napływu turystów, co fakt, że osoby już przebywające na wyspach nie mogły powrócić do swojego kraju pochodzenia; problematyczna była także niepewność w kwestii trwania problemu.

4.6 To przypadek szczególny, ukazujący słabość regionów wyspiarskich w obliczu tego rodzaju okoliczności – choć negatywne skutki zamknięcia europejskiej przestrzeni powietrznej były widoczne w całej Europie, to wyspy najbardziej ucierpiały z tego powodu.

4.6.1 Kolejną kwestią, którą należy uwzględnić, jest opodatkowanie CO2 w transporcie powietrznym, zaplanowane przez Komisję na 2012 r. Jeśli wejdzie ono w życie, Komisja powinna stworzyć specjalną formułę dla regionów wyspiarskich, jako że w większym stopniu zależą one od transportu powietrznego. Wpłynęłoby to na dodatkowe pogłębienie problemów związanych z ich położeniem.

4.7 Dostępność ma kluczowe znaczenie dla zwiększenia atrakcyjności obszarów wyspiarskich. Transeuropejskie sieci transportowe (TEN-T) powinny obejmować prawdziwą politykę multimodalną, którą należy stosować również do wysp. Pomocne mogłoby się okazać w tym celu utworzenie korytarzy morskich i powietrznych między kontynentem europejskim i wyspami, poprzez finansowanie infrastruktury stałej i ruchomej.

5. Rolnictwo i rybołówstwo

5.1 Rolnictwo, hodowla bydła i rybołówstwo na wyspach stanowią ważny aspekt gospodarki lokalnej, szczególnie z punktu widzenia zatrudnienia, a także podporę lokalnego przemysłu rolno-spożywczego będącego najważniejszym elementem produkcji przemysłowej wysp.

5.2 Produkcja rolna i rybna na wyspach boryka się ze szczególnymi problemami. Wynika to głównie z trudności związanych z oddalenia tych regionów, z niewielkich rozmiarów gospodarstw, małego zróżnicowania produkcji, uzależnienia od rynków lokalnych, fragmentacji i warunków atmosferycznych. Wszystko to ma wpływ na przemysł rolno-spożywczy wysp, uzależniony od własnych produktów. Słabość produkcji rolnej i hodowlanej pociąga za sobą słabość przemysłu rolno-spożywczego wysp.

5.2.1 Wszystkie te czynniki sprawiają, że produkty wyspiarskie nie są tak konkurencyjne jak towary wyprodukowane na kontynencie i towary pochodzące z krajów trzecich.

5.3 Co więcej, rolnictwo lokalne wykazuje silną zależność od świata zewnętrznego, zarówno jeśli chodzi o dostarczanie surowców i środków produkcji rolnej, jak i o wprowadzanie produktów do obrotu, w kontekście dużego oddalenia geograficznego od źródeł zaopatrzenia i rynków.

5.4 Dlatego producenci rolni na wyspach konkurują na nierównych warunkach z producentami z innych obszarów. Producenci lokalni powinni otrzymać wsparcie zapewniające rolnictwu w regionach wyspiarskich równe warunki, poprzez np. konkretne instrumenty WPR dla wysp oraz większe wsparcie dla produktów lokalnych i ich większą renomę.

5.5 Jeśli chodzi o przedsięwzięcie środków przeznaczonych specjalnie na zrekompensowanie trudnych warunków, z jakimi borykają się wyspy w tym zakresie, nic nie może równać się z konkretnym programem legislacyjnym. Tak jest w przypadku sektora pierwotnego, odgrywającego szczególną rolę na wyspach. Europejski Fundusz Rybołówstwa nie obejmuje działań specjalnych, z wyjątkiem działań na korzyść regionów najbardziej oddalonych i mniejszych wysp Morza Egejskiego.

5.6 Sytuacja wygląda podobnie w systemach wsparcia bezpośredniego w ramach wspólnej polityki rolnej (WPR). Niedawne reformy systemów wsparcia bezpośredniego WPR, rozwoju obszarów wiejskich i EFFROW przeprowadzone zostały jednak bez uwzględnienia aspektu wyspiarskiego.

6. Rynek wewnętrzny i turystyka

6.1 Niewielkie – w porównaniu z kontynentem – rozmiary obszarów wyspiarskich warunkują w dużym stopniu produkcję i strukturę rynków. Znaczna część produkcji umiejscowionej na tych obszarach to małe przedsiębiorstwa i mikroprzedsiębiorstwa, mniej odporne niż duże firmy.

6.2 Turystyka była i jest głównym zasobem gospodarki na wielu obszarach wyspiarskich. Mimo licznych dzielących je różnic, wiele europejskich wysp uważa turystykę za decydujący czynnik przetrwania lokalnej ludności, jej tożsamości, tradycji, wartości kulturowych i pejzażu.

6.3 Wprowadzenie turystyki w regionach wyspiarskich zaowocowało wzrostem gospodarczym i zwiększeniem zatrudnienia, a także znacznym zróżnicowaniem działalności gospodarczej dzięki usługom w dziedzinie turystyki. Umożliwiło także odzyskanie i ochronę lokalnej tradycji i kultury, a także obszarów naturalnych i dziedzictwa architektonicznego.

6.4 Chociaż ogólnie rzecz biorąc turystyka wywarła pozytywny wpływ na wyspy, należy także pamiętać o jej negatywnych konsekwencjach w niektórych regionach wyspiarskich – niepewności zatrudnienia, sezonowości, niskich kwalifikacjach pracowników, nasilonej spekulacji urbanistycznej i wzroście kosztów utrzymania dla ludności lokalnej. Wywołała ona również poważne problemy z zaopatrzeniem w wodę i trudności w świadczeniu podstawowych usług (gospodarka odpadami, służba zdrowia itp.), a także miała negatywne skutki dla środowiska. Obecnie gospodarka wysp jest w dużym stopniu uzależniona od działalności turystycznej, w związku z czym konieczna jest dywersyfikacja obejmująca inne rodzaje działalności, nie tylko te uzupełniające turystykę, które sprzyjałyby rozwojowi gospodarczemu wysp w sytuacjach kryzysu, np. takiego jak obecny, w dużym stopniu wpływającego na sektor turystyki.

6.5 Od przyjęcia TFUE oficjalnie uznaje się znaczenie turystyki w UE. W czerwcu 2010 r. Komisja przedstawiła komunikat, mający na celu propagowanie nowych ram w celu podjęcia skoordynowanych działań w Unii Europejskiej na rzecz zwiększenia konkurencyjności i zdolności zrównoważonego rozwoju europejskiej turystyki (6). To szansa na wzmocnienie konkurencyjności europejskiego sektora turystycznego i przyczynienie się do nowej strategii „Europa 2020” na rzecz inteligentnego i zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu.

6.6 Parlament Europejski w rezolucji z 27 września 2011 r. (7), w punkcie 55 „z zadowoleniem przyjmuje podjętą przez Komisję inicjatywę opracowania strategii na rzecz zrównoważonej turystyki przybrzeżnej i morskiej i domaga się opracowania konkretnych podobnych strategii na rzecz wysp, regionów górskich i innych wrażliwych obszarów”.

7. Badania, rozwój technologiczny i innowacje

7.1 Innowacje są zasadniczym celem polityki gospodarczej, zarówno na szczeblu UE (strategia lizbońska i strategia „Europa 2020”), jak i na szczeblu regionalnym, gdzie następuje wzrost inwestycji publicznych w badania, kształcenie, szkolenie oraz wspieranie najbardziej innowacyjnych sektorów (jak np. transport, energetyka, ekologiczne gałęzie przemysłu itp). Dotyczy to także usług, zwłaszcza wymagających odpowiedniego poziomu wiedzy lub kwalifikacji uznanych za typowe dla większości działań podejmowanych w turystyce (m.in. zakwaterowanie, gastronomia, obsługa nieruchomości itd).

7.2 Należy propagować i wzmacniać ideę społeczeństwa informacyjnego oraz nowe technologie. Umożliwi to dywersyfikację działalności gospodarczej i podniesie poziom wiedzy na wyspach. Wykorzystanie TIK zmniejsza izolację, poprawia procesy i systemy zarządzania, a także stosunki ze światem zewnętrznym, co jest korzystne dla wzrostu konkurencyjności i produktywności.

7.3 Największe trudności, jakie regiony wyspiarskie napotykają na drodze do rozwoju innowacyjności, to słabość przedsiębiorstw, poziom wykształcenia, dostępność do rynku europejskiego, niewielkie inwestycje w infrastruktury badawcze itp. Analizę innowacji w regionach wyspiarskich należy przeprowadzać z szerszej perspektywy, obejmującej np. przetwórstwo, strategie marketingowe oraz innowacyjne techniki zarządzania lub organizacji przedsiębiorstw. Celem położonych na wyspach firm powinno być zwiększenie wydajności i poprawa jakości produktów oraz uzyskanie ułatwień w dostępie do rynku europejskiego na podobnych warunkach, jakie obowiązują w wypadku regionów kontynentalnych Unii Europejskiej.

7.4 Należy także podkreślić trudności napotykane przez wyspy pragnące uczestniczyć w unijnych programach związanych z badaniami, rozwojem technologicznym i innowacjami. Niewielkie rozmiary rynku wewnętrznego i ograniczona pojemność struktur w dziedzinie badań i rozwoju sprawiają, że regionom wyspiarskim jest o wiele trudniej wziąć udział w tych programach.

8. Energia i woda

8.1 Wyspy są bardzo uzależnione od importu paliw, dlatego wahania kosztów energii mają na nie o wiele większy wpływ.

8.2 Z punktu widzenia regionów wyspiarskich, w ramach europejskiej polityki energetycznej powinno się potraktować priorytetowo bezpieczeństwo dostaw na wyspach, finansowanie rozwoju i wdrażanie projektów w dziedzinie produkcji energii wykorzystujących nowe technologie i odnawialne źródła energii oraz propagowanie wydajnego zużycia energii, a jednocześnie poszanowania środowiska naturalnego i przyrody.

8.3 Produkcja, magazynowanie i dystrybucja elektryczności są ważne nie tylko z punktu widzenia podstawowych potrzeb energetycznych, lecz także dla odsalania wody morskiej, co może rozwiązać problem zaopatrzenia w wodę pitną na wielu wyspach.

8.4 Wskutek ograniczonej powierzchni, a przede wszystkim górskiego ukształtowania, na większości wysp odczuwalny jest niedobór wody. Hamuje to rozwój gospodarczy (szczególnie turystykę), a także wpływa na zdrowie, rolnictwo i hodowlę bydła.

9. Kształcenie i zatrudnienie

9.1 Zgodnie z przeprowadzonym niedawno badaniem Euroislands (8) europejskie wyspy – szczególnie na Morzu Śródziemnym – borykają się z poważnymi problemami związanymi z kapitałem ludzkim. Poziom wykształcenia jest bardzo niski nawet na wyspach o wyższym PKB na mieszkańca i dysponujących uczelnią wyższą. Na wyspach nordyckich kapitał ludzki jest lepiej przygotowany do zmierzenia się z nowymi wyzwaniami, ale nawet tam odejście od tradycyjnych zawodów sprawia trudności.

9.2 Edukacja, szkolenie zawodowe, uczenie się przez całe życie i znajomość języków obcych odgrywają kluczową rolę w strategii gospodarczo-społecznej Unii Europejskiej, w procesie lizbońskim i w strategii „Europa 2020”. Zagwarantowanie edukacji i możliwości uczenia się przez całe życie wszystkim mieszkańcom we wszystkich regionach musi być kamieniem węgielnym strategii krajowych. Niedobór zasobów ludzkich i potrzeba dysponowania szerokim zakresem usług wymaga od mieszkańców wysp wielorakich umiejętności zawodowych. Można to osiągnąć poprzez odpowiednie programy szkolenia zawodowego finansowane przez UE.

10. Polityka regionalna

10.1 Polityka regionalna stanowi główne narzędzie wspólnotowe na rzecz obszarów wyspiarskich, dzięki któremu mogą one przezwyciężyć ograniczenia strukturalne i wykorzystać swój potencjał rozwoju i wzrostu. Należy jednak ulepszyć tę politykę i umożliwić wyspom maksymalne wykorzystanie jednolitego rynku europejskiego, zarówno z punktu widzenia gospodarki, jak i społeczeństwa, gdyż stanowią one jego integralną część.

10.2 Sytuacja obszarów wyspiarskich jest zazwyczaj gorsza od sytuacji panującej na kontynencie. Charakter wyspiarski nie jest priorytetem programów europejskiej polityki regionalnej i polityki spójności. Ponadto priorytety europejskiego programu politycznego w zakresie tych polityk uległy gwałtownej zmianie w wyniku rozszerzenia, co nie jest korzystne dla europejskiej polityki dotyczącej wysp.

10.3 Należy stworzyć zintegrowane ramy umożliwiające skuteczne przeciwdziałanie ograniczeniom doświadczanym przez europejskie wyspy. Dlatego wpływające na nie środki i strategie polityczne muszą iść zawsze w parze z odpowiednimi ocenami skutków, podobnie jak w przypadku regionów najbardziej oddalonych. Pozwoli to uniknąć negatywnych konsekwencji i sprzeczności oraz wzmocni spójność terytorialną. Ocena skutków jest niezbędna szczególnie w przypadku polityki transportowej, polityki ochrony środowiska i polityki energetycznej.

10.4 W okresie programowania 2007–2013 jedynym wskaźnikiem służącym do wybierania regionów kwalifikujących się do finansowania w ramach celów ustalonych w polityce regionalnej był PKB na mieszkańca. To wskaźnik nieuwzględniający o wiele szerszego wymiaru spójności obejmującego aspekty społeczne, środowiskowe, terytorialne oraz inne kwestie związane z innowacjami i edukacją. Nowe wskaźniki wykorzystujące bardziej odpowiednie dane statystyczne powinny składać się na nowy, wyraźnie określony wizerunek poziomu rozwoju wysp oraz umożliwiać wystarczające zrozumienie sytuacji w regionach o trwałych niekorzystnych warunkach.

10.4.1 Dlatego zgodnie z ogólnymi ramami politycznymi Unii należałoby uwzględnić wskaźniki strategii „Europa 2020”.

10.5 Chociaż w okresie programowania 2007–2013 uznano, że wyspy europejskie kwalifikują się do współpracy transgranicznej, to ustanowienie kryterium maksymalnej odległości między granicami regionów na 150 km spowodowało, że trzy archipelagi (Cyklady, Hebrydy i Baleary) zostały obecnie wykluczone.

10.6 EKES wzywa do porzucenia kryterium odległości (150 km) stosowanego do klasyfikacji wysp jako regionów granicznych kwalifikujących się do finansowania z programów współpracy transgranicznej w ramach celu współpracy terytorialnej polityki spójności lub w ramach europejskiej polityki sąsiedztwa.

10.7 Należy ponadto zwrócić szczególną uwagę na wyspy borykające się równocześnie z kilkoma problemami wspomnianymi w art. 174, np. wyspy górzyste lub bardzo słabo zaludnione. Sytuacja wygląda podobnie w przypadku archipelagów o podwójnym lub wielorakim charakterze wyspiarskim. Dodatkowe utrudnienia napotykane przez te obszary wynikają z ich fragmentacji i ograniczonych rozmiarów. Równie problematyczna jest sytuacja licznych wysp przybrzeżnych, borykających się z problemami wynikającymi z ich bardzo niewielkich rozmiarów. Zwiększa to ograniczenia wynikające z charakteru wyspiarskiego, których konsekwencją jest często brak usług dla ludności.

10.8 Dlatego w przypadku wysp należy zastosować podejście integrujące różne obszary polityki, zarówno poziomo (poprzez międzysektorowe ujęcie głównych polityk o wymiarze terytorialnym – wspólnej polityki rolnej, wspólnej polityki rybołówstwa, pomocy państwa itp.), jak i pionowo (łącząc wymiar regionalny, krajowy i wspólnotowy). Podejście to powinno także odzwierciedlać nową orientację polityczną traktatu o Unii Europejskiej i znaczenie, jakie nadaje się niektórym dziedzinom, np. energetyce i klimatowi, oddziaływaniu zewnętrznemu Unii i kwestiom związanym ze sprawami wewnętrznymi i wymiarem sprawiedliwości (9).

11. Silne strony regionów wyspiarskich i ich atrakcyjność

11.1 Zgodnie z wnioskami badania przeprowadzonego przez Euroislands (10) w ramach Europejskiej Sieć Obserwacyjnej Rozwoju Terytorialnego i Spójności Terytorialnej (ESPON), jako główne zalety wysp w porównaniu z innymi obszarami wymienia się jakość życia oraz dziedzictwo przyrody i kultury. Oprócz dużych zasobów naturalnych i kulturalnych wyspy mają także silną tożsamość kulturową. Te cechy wiążą się jednak z ważnym ograniczeniem – dziedzictwa naturalnego i kulturalnego nie da się zastąpić ani odbudować.

11.2 W zaleceniach wspomnianego badania stwierdza się, że nowe technologie w dziedzinie komunikacji i informacji zmniejszają negatywny wpływ wyspiarskiego charakteru tych regionów (niewielkich rozmiarów i izolacji). Nowe technologie mogą także okazać się korzystne dla małych i średnich przedsiębiorstw, a także dla takich usług, jak kształcenie i badania, służba zdrowia, informacja oraz kultura i pozostała działalność artystyczna. Inne zmiany technologiczne (rozwój nowych rodzajów odnawialnych źródeł energii, technologie częściowo zastępujące zasoby naturalne, postępy w sektorze transportu itp.) mogą zmniejszyć ograniczenia tych regionów wynikające z ich wyspiarskiego charakteru.

11.3 W regionach wyspiarskich można zaobserwować niezliczone przykłady sprawdzonych rozwiązań.

—

Inicjatywy w przedsiębiorstwach: mimo stosunkowo wysokich cen wiele produktów rolnych i wytwarzanych na wyspach (artykuły spożywcze i napoje) oparło się konkurencji w Unii Europejskiej i na rynku światowym dzięki jakości (wykorzystaniu lokalnych surowców i tradycyjnych metod produkcji) i/lub swojej wyjątkowości (stworzeniu marki).

—

Jeśli chodzi o inicjatywy mające na celu przezwyciężenie ogólnie pojętych problemów środowiska naturalnego, takich jak zmiana klimatu lub konkretne problemy związane z charakterem wyspiarskim, warto wspomnieć o projekcie produkcji odnawialnych źródeł energii na wyspie Tinos (Cyklady), Samsø, Eigg (Szkocja), Gotland, Bornholm, Wyspy Kanaryjskie itp.

Bruksela, 28 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) „Ściślejsza integracja rynku wewnętrznego kluczowym czynnikiem spójności i wzrostu na wyspach”, Dz. U. C 27 z 30.2.2009, s. 123, oraz „Innowacje w turystyce: określenie strategii rozwoju zrównoważonego wysp”, Dz. U. C 44 z 11.2.2011, s. 75.

(2) Zob. opinia EKES-u w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Europa – najpopularniejszy kierunek turystyczny na świecie – nowe ramy polityczne dla europejskiego sektora turystycznego” (Dz.U C 376/ z 22.12.2011, s. 44) i rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie: „Europa – najpopularniejszy kierunek turystyczny na świecie – nowe ramy polityczne dla europejskiego sektora turystycznego” (2010/2206 (INI)).

(3) Dz.U. C 44 z 11.2.2011, s. 75.

(4) „Ściślejsza integracja rynku wewnętrznego kluczowym czynnikiem spójności i wzrostu na wyspach”, Dz. U. C 27 z 3.2.2009, s. 123, pkt 2.2.

(5) Hiszpania, Irlandia, Francja, Dania, Włochy, Finlandia, Szwecja, Wielka Brytania, Grecja, Holandia, Malta, Cypr, Estonia i Portugalia.

(6) Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Europa – najpopularniejszy kierunek turystyczny na świecie – nowe ramy polityczne dla europejskiego sektora turystycznego”, COM(2010) 352 final.

(7) Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie: „Europa – najpopularniejszy kierunek turystyczny na świecie – nowe ramy polityczne dla europejskiego sektora turystycznego”, (2010/2206 (INI).

(8) Badanie Euroislands: „Rozwój wysp – europejskie wyspy i polityka spójności”, ESPON 2013 r.

(9) Obszary określone w komunikacie Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Komitetu Regionów oraz parlamentów narodowych w sprawie przeglądu budżetu UE, COM(2010) 700 final.

(10) Badanie Euroislands: „Rozwój wysp – europejskie wyspy i polityka spójności”, ESPON 2013 r.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/14

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: „Wyjść poza PKB: włączenie społeczeństwa obywatelskiego w proces wyboru wskaźników uzupełniających” (opinia z inicjatywy własnej)

(2012/C 181/04)

Sprawozdawca: Stefano PALMIERI

Dnia 20 stycznia 2011 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie:

„Wyjść poza PKB: włączenie społeczeństwa obywatelskiego w proces wyboru wskaźników uzupełniających”.

Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 7 marca 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 29 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 172 do 5 – 12 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) przypomina treść punktu 8 komunikatu podsumowującego konferencję EKES-u pt. „Postaw na zrównoważony rozwój, bądź odpowiedzialny! Europejskie społeczeństwo obywatelskie na drodze do Rio+20”, która odbyła się w dniach 7–8 lutego 2012 r.: „Doceniamy to, że we wstępnym wniosku uznano ograniczenia PKB jako środka pomiaru dobrostanu, i wzywamy do włączenia społeczeństwa obywatelskiego w pilne opracowanie wskaźników uzupełniających”.

1.2 EKES docenia postęp, jaki osiągnięto w ostatnich latach w zakresie opracowywania wskaźników uzupełniających wskaźnik produktu krajowego brutto (PKB) na szczeblu globalnym i europejskim, zwłaszcza w badaniu wskaźników ilustrujących jakość życia i warunki socjalne ludzi w stosunku do stabilności systemów gospodarczych.

1.2.1 EKES nadal uważa, że należy rozwijać tego typu działania – głównie za pomocą podejścia całościowego, które stawia Unię Europejską (UE) w awangardzie – mając na uwadze m.in. przyszłe spotkania międzynarodowe (Rio+20), jak również ewentualne postępy w sprawie nowych europejskich strategii na rzecz stabilności i wzrostu gospodarczego, rozwoju i spójności społecznej oraz zrównoważenia środowiskowego. Pierwszym planem, który posłuży do oceny prac nad wskaźnikami uzupełniającymi PKB, jest strategia „Europa 2020”.

1.3 EKES jest zdania, że doraźna polityka europejska służąca przeciwdziałaniu kolejnym skutkom kryzysu finansowo-gospodarczego nie powinna podminowywać złożonego procesu prowadzącego do wypracowania nowej definicji dobrostanu i postępu społecznego – definicji szerszej niż samo tylko pojęcie wzrostu gospodarczego.

1.3.1 Do naprawy gospodarczej i rozwiązania problemu kryzysu potrzebna jest zmiana modelu odniesienia i oparcie rozwoju na dobrostanie i postępie społecznym. Tylko w ten sposób można zwrócić większą uwagę na przyczyny kryzysu i wywołanej przez niego ostatnio recesji w Europie, aby je zbadać i opracować najbardziej odpowiednie kierunki polityki w wymiarze krótko-, średnio- i długoterminowym. W tym kontekście polityka UE stanowi szczególnie interesujące wyzwanie.

1.4 EKES podkreśla zatem, że należy pokonać opór i tendencje redukcjonistyczne utrudniające wprowadzanie i zinstytucjonalizowane monitorowanie wskaźników zrównoważenia gospodarczego, społecznego i ekologicznego (obok tradycyjnych wskaźników o charakterze ściślej ekonomicznym i finansowym), właśnie po to, aby można było złagodzić trwający obecnie kryzys i lepiej nim zarządzać.

1.5 Znacząco zwiększył się dystans między polityką gospodarczą na szczeblu krajowym oraz europejskim a polityką na rzecz dobrostanu i postępu społecznego. Z uwagi jednak na powszechne już przyjmowanie wskaźników uzupełniających PKB przez krajowe urzędy statystyczne możliwość zmniejszenia tego dystansu wiąże się ze zdolnością do przekształcenia wielu dostępnych informacji w wiedzę i świadomość obywateli Europy.

1.5.1 W tym sensie należy wspierać debatę nad samym znaczeniem postępu, która – poza zdefiniowaniem na nowo pojęcia rozwoju – wprowadziłaby także elementy odpowiedzialności politycznej. To nowe podejście wymaga określenia poszczególnych wymiarów postępu poprzez:

i)	rozszerzenie rachunków narodowych na zjawiska społeczne i dotyczące środowiska naturalnego;

ii)	wykorzystanie wskaźników złożonych;

iii)	stworzenie kluczowych wskaźników.

1.6 EKES jest zatem zdania, że statystyka powinna mieć decydujące znaczenie dla zapełnienia przepaści pod względem wiedzy, jaka istnieje:

—	między procesami gospodarczymi i społecznymi będącymi skutkiem decyzji politycznych a zmianami w zakresie dobrostanu i postępu społecznego,

—	między samymi instytucjami politycznymi a organizacjami obywateli; tym bardziej dziś, w kontekście rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych.

1.7 EKES jest przekonany, że przejrzystość demokratycznych procesów decyzyjnych wymaga niezależnego zarządzania danymi statystycznymi, które powinno odgrywać zasadniczą rolę w nadawaniu kierunku nowym badaniom i ich metodologii i skupiać się na zjawiskach wynikających z nowych potrzeb o charakterze gospodarczym, społecznym i środowiskowym. W tym kontekście Eurostat powinien odgrywać główną rolę w integracji i harmonizacji krajowych i regionalnych danych statystycznych.

1.8 EKES jest również zdania, że społeczeństwo obywatelskie oraz inne podmioty społeczne i instytucjonalne powinny określić dziedziny działania, w których można stwierdzić postęp społeczny, a zarazem powinny wskazać poszczególne obszary i zjawiska o dużym znaczeniu (o charakterze gospodarczym, społecznym i środowiskowym). Będzie to możliwe dzięki specjalnym narzędziom informowania, konsultacji i uczestnictwa.

1.8.1 EKES uznaje, że zasadność decyzji publicznych nie może wynikać wyłącznie z formalnych gwarancji i przepisów (instytucjonalnych, prawnych, konstytucyjnych) państwa, ale musi koniecznie opierać się na udziale społeczeństwa obywatelskiego.

1.8.2 Konkretny udział społeczeństwa obywatelskiego w określaniu perspektyw rozwoju i dobrostanu jest wkładem politycznym niezbędnym nie tylko do połączenia wymiaru uczestnictwa z wymiarem poznawczym, lecz także do osiągnięcia przyszłych celów.

1.9 Niemniej wciąż nie wypracowano narzędzi wdrażania i odpowiedzialności – niezbędnych do powiązania decyzji politycznych, zwłaszcza decyzji dotyczących polityki gospodarczej i budżetowej, z wynikami wskaźników.

1.10 Na podstawie doświadczeń zdobytych w zakresie konsultacji i uczestnictwa w różnych krajach EKES uznaje, że „model podejmowania decyzji” (proces wymiany informacji i opinii dotyczących wspólnej decyzji, mający formę dyskusji, dzięki której kształtowane i wyrażane są zbiorowe preferencje), na którego podstawie należałoby opracować wskaźniki dobrostanu i postępu, powinien opierać się na:

—	dialogu między podmiotami instytucjonalnymi a przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego, z równym udziałem obu stron,

—	włączeniu do procesu podejmowania decyzji wszystkich stron zainteresowanych przyjęciem perspektywy mierzenia i osiągania dobrostanu i postępu społeczeństwa,

—	zorientowaniu na wspólne dobro, zwłaszcza w fazie podsumowywania wniosków w formie debaty.

1.11 EKES zobowiązuje się kontynuować monitorowanie działań, które na szczeblu krajowym i europejskim obejmują udział społeczeństwa obywatelskiego w opracowywaniu wskaźników uzupełniających PKB.

1.12 EKES zaznacza swoją gotowość do tego, aby stanowić miejsce spotkań organizacji reprezentujących społeczeństwo obywatelskie i europejskich organów instytucjonalnych w ramach partycypacyjnego procesu decyzyjnego zmierzającego do określenia i opracowania wskaźników postępu dla dobra Unii Europejskiej.

2. Wstęp

2.1 W niniejszej opinii EKES chciałby przedstawić swój wkład w rozważania nad trybem angażowania społeczeństwa obywatelskiego w proces opracowywania wskaźników dobrostanu lub postępu społecznego, zarówno w kontekście Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zrównoważonego Rozwoju „Szczyt Ziemi 2012 – Rio+20”, która odbędzie się w dniach 20–22 czerwca 2012 r. w Rio de Janeiro (1), jak i czwartego światowego forum Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) pt. „Statystyka, wiedza i polityka: pomiar dobrostanu oraz wspieranie postępu społecznego”, które odbędzie się w dniach 16–19 października 2012 r. w Nowym Delhi, w Indiach.

2.2 EKES zamierza kontynuować proces refleksji nad wskaźnikami zarysowany w dwóch wcześniejszych opiniach, zapewniając ciągłość procesu monitorowania dokonanych na szczeblu europejskim postępów w opracowywaniu wskaźników uzupełniających wskaźnik produktu krajowego brutto (PKB). Chodzi o wskaźniki, które umożliwiałyby określanie poziomu rozwoju gospodarczego i społecznego z pełnym uwzględnieniem zrównoważenia środowiskowego (2).

2.3 Już w opinii „Więcej niż PKB – miary rozwoju zrównoważonego” (3) EKES przedstawił refleksje dotyczące ograniczeń PKB, ewentualnych korekt i uzupełnień, a więc też potrzeby opracowania nowych kryteriów określania uzupełniających wskaźników dobrostanu i równowagi (gospodarczej, społecznej i ekologicznej) „w kierunku bardziej zrównoważonej polityki”.

2.4 Dwa lata później, kontynuując dyskusje i prace podjęte na szczeblu europejskim, EKES w opinii „Wyjść poza PKB – pomiar postępu w zmieniającym się świecie” (4), z zadowoleniem przyjął komunikat Komisji Europejskiej (5), przy tym podkreślił znaczenie perspektywy długoterminowej w wyborze najwłaściwszych parametrów odniesienia i narzędzi statystycznych w celu rozszerzenia rachunków narodowych na kwestie o charakterze ściślej społecznym i środowiskowym, zgodnie – także w tym przypadku – ze strategicznymi decyzjami instytucjonalnych podmiotów politycznych.

2.4.1 W opinii tej EKES podkreślił konieczność pogłębienia badań nad wskaźnikami ukazującymi jakość życia i warunki socjalne ludzi poprzez przyjęcie podejścia całościowego, które czyniłoby Unię Europejską (UE) pionierem tej inicjatywy.

3. Od wzrostu gospodarczego do postępu społecznego – trudna droga

3.1 Od ponad pięćdziesięciu lat opracowuje się nowe wskaźniki syntetyczne, alternatywne lub raczej uzupełniające względem tradycyjnego wskaźnika wzrostu gospodarczego, czyli PKB. Stanowi on narzędzie pomiaru „wyspecjalizowane” w konkretnym segmencie aktywności społeczeństwa, głównie aktywności rynkowej. To wskaźnik, który tylko na skutek „leniwej” interpretacji mógł ze „wskaźnika produkcji” stać się „wskaźnikiem dobrostanu społeczeństwa” (6).

3.1.1 Od lat 60. do lat 90. prowadzono prace nad wskaźnikami o charakterze społecznym, uzupełniającymi lub alternatywnymi względem PKB, a wynikiem tych prac było wyznaczenie zakresu badań, który uzupełnia tradycyjną sferę badań o charakterze ekonomicznym. Fazę tę można określić jako „fazę społeczną” wskaźników postępu społecznego.

3.1.2 Po koniec lat 80. w sprawozdaniu Brundtland (1987 r.) uwagę całego świata zwrócono na kwestię zrównoważonego rozwoju (7). Później, dzięki Konferencji Narodów Zjednoczonych „Środowisko i Rozwój” (Szczyt Ziemi w Rio) z 1992 r., kwestię środowiskową wprowadzono do międzynarodowej agendy politycznej, co zapoczątkowało „globalną fazę” badań i prac nad wskaźnikami mogącymi mierzyć postęp społeczny (8).

3.2 To jednak w ostatnim dziesięcioleciu wyraźniej zaznaczyła się potrzeba mierzenia poziomu dobrostanu osiąganego przez społeczeństwo z jednoczesnym uwzględnieniem równowagi gospodarczej, społecznej i ekologicznej.

3.3 W ostatnich latach podstawową rolę odgrywa OECD i jej międzynarodowy projekt na rzecz pomiaru postępu w społeczeństwie (Global Project on measuring the progress of societies), rozpoczęty w 2003 r (9). Ten międzynarodowy projekt stanowił i nadal stanowi prawdziwy przykład debaty partycypacyjnej na szczeblu globalnym, dzięki któremu uświadomiono sobie konieczność zmiany modelu postępu społecznego, a w rezultacie – także modelu rozwoju globalnego.

3.3.1 Dzięki temu międzynarodowemu projektowi powstała sieć podmiotów prywatnych i publicznych zainteresowanych intensywną debatą: i) o badaniach i analizach w zakresie danych statystycznych dotyczących dobrostanu społecznego, zrównoważenia środowiskowego i wzrostu gospodarczego; ii) o narzędziach oferowanych przez technologie informacyjno-komunikacyjne, pozwalających na przekształcenie danych statystycznych z informacji w wiedzę (10).

3.4 W dniu 20 sierpnia 2009 r. Komisja Europejska opublikowała ważny komunikat „Wyjść poza PKB – pomiar postępu w zmieniającym się świecie” (11), na którego podstawie uznano potrzebę zintegrowania PKB ze wskaźnikami ekologicznymi i społecznymi, a zarazem ustanowiono plan prac do roku 2012.

3.5 Niecały miesiąc później (12) opublikowano sprawozdanie Komisji ds. Pomiaru Wyników Gospodarczych i Postępu Społecznego (powszechnie znane jako sprawozdanie komisji Stiglitza, Sena i Fitoussiego) (13), którego cele wyraźnie obejmowały:

a)	określenie granic wykorzystania PKB jako wskaźnika wyników gospodarczych i postępu społecznego;

b)	ocenę możliwości wykorzystania alternatywnych narzędzi pomiaru postępu społecznego;

c)	wspieranie rozważań nad właściwym sposobem prezentowania danych statystycznych.

3.5.1 W tym celu w sprawozdaniu zawarto 12 zaleceń umożliwiających opracowanie narzędzi pomiaru służących odzwierciedleniu dobrostanu społecznego, materialnego i niematerialnego, w jego wielu wymiarach (14).

3.6 W dniu 25 września 2009 r. rozważania nad PKB i potrzebą opracowania uzupełniających wskaźników dobrostanu społecznego i ekologicznego nabrały jeszcze większej wagi podczas szczytu G20 w Pittsburghu. W końcowej deklaracji podkreślono następujące zobowiązanie: „W chwili gdy zobowiązujemy się do wprowadzenia nowego i zrównoważonego modelu wzrostu gospodarczego, musimy sprzyjać opracowaniu nowych metod pomiaru, które pozwolą na pełniejsze uwzględnienie społecznego i środowiskowego wymiaru rozwoju gospodarczego”.

3.7 W grudniu 2010 r. Komisja Europejska przedstawiła 5. raport na temat spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej (15), zawierający w rozdziale I „Sytuacja gospodarcza, społeczna i terytorialna oraz trendy” część zatytułowaną „Poprawa dobrostanu i zmniejszenie wykluczenia” (s. 73–117), w której uwzględniono szereg wskaźników dobrostanu.

3.8 Mimo ponownego zwrócenia uwagi na postęp społeczny wydaje się, iż w Europie na szczeblu instytucjonalnym nadal utrzymuje się dość silny opór w kwestii praktycznego zastosowania wskaźników o charakterze społecznym i środowiskowym.

3.8.1 W okresie między wiosną a jesienią 2010 r. Komisja Europejska przedstawiła pomysł wzmocnienia europejskiego zarządzania gospodarczego w celu przywrócenia równowagi budżetowej i makroekonomicznej państw członkowskich UE (16). Chodziło o system oparty na zestawie wskaźników (tablicy wyników), który mógłby zapewniać sygnały alarmowe w razie zaburzeń równowagi i umożliwiać podejmowanie odpowiednich działań korygujących w danych państwach członkowskich (17). Niestety okazało się, że proces refleksji nad systemem wskaźników, który należałoby przyjąć, był całkowicie pozbawiony przejrzystości. Spośród wskaźników wybranych przez Komisję zupełnie wykluczone zostały wskaźniki ekonomiczne mające znaczenie także dla zrozumienia zaburzeń równowagi finansowej, zaburzeń o charakterze społecznym i środowiskowym.

3.8.2 Wydaje się, że podobnego wyboru dokonano w ramach paktu euro plus czy niedawnego paktu fiskalnego, aby odpowiedzieć na problem spekulacji finansowych i chronić konkurencyjność strefy euro.

3.8.3 EKES, jak już zaznaczył wcześniej, zarówno w opinii w sprawie wzmocnienia koordynacji europejskiej polityki (18), jak i w opinii w sprawie zaburzeń równowagi gospodarczej (19), jest zdania, że jeżeli zaburzenia równowagi makroekonomicznej są rozumiane jako utrzymujące się dysproporcje między zagregowanym popytem a zagregowaną podażą (które mogą prowadzić do nadwyżek lub deficytów ogólnej konsumpcji i oszczędności w danej gospodarce), należy przynajmniej wprowadzić także wskaźniki o charakterze społecznym, np. wskaźnik nierówności pod względem dochodów i zamożności; częstość występowania najniższych wynagrodzeń; komponent tzw. ubogich pracujących; odpowiedni udział wynagrodzeń i zysków w PKB itd (20). Wskaźniki te ukazują istnienie zaburzeń równowagi makroekonomicznej wynikających z nadmiernych oszczędności w przypadku dochodów najwyższych i nadmiernego zadłużenia w przypadku dochodów średnich i niskich. Są to niekwestionowane źródła światowego kryzysu gospodarczo-finansowego trwającego od 2008 r (21).

3.8.4 Oznacza to, że niecałe dwa lata po opracowaniu swojego wspomnianego komunikatu (22) Komisja, choć śledzi najnowsze sposoby ujmowania rozwoju i postępu społecznego, to jednak w ramach swojej roli zarządzania, koordynacji, a przede wszystkim kontroli państw członkowskich, do której odgrywania ponownie została wezwana, nadal stosuje tradycyjne narzędzia i metody, skupiając się na kilku wymiarach aspektu ekonomicznego, pomijając natomiast większość wymiarów społecznych czy środowiskowych.

3.8.5 To właśnie na skutek takiej sytuacji EKES, wraz z Parlamentem Europejskim i Komitetem Regionów, jest zdania, że rozważania nad pojęciem postępu społecznego nie mogą ograniczać się do wybranych kręgów, ale musi w nich koniecznie uczestniczyć całe społeczeństwo.

3.9 We wszystkich krajowych i międzynarodowych opracowaniach poświęconych wskaźnikom uzupełniającym PKB pojawia się opinia, że gdyby zwrócono większą uwagę również na wskaźniki stabilności gospodarczej, społecznej, ekologicznej, międzypokoleniowej oraz finansowej, w sferze publicznej i prywatnej, trwający obecnie kryzys można byłoby zawczasu przewidzieć, a więc z pewnością też lepiej nim zarządzać.

3.9.1 Mierzenie dobrostanu i postępu to nie tylko problem wyłącznie techniczny. Sama koncepcja dobrostanu dotyczy pewnych preferencji i głęboko zakorzenionych wartości społeczeństwa i osób, które to społeczeństwo tworzą.

3.9.2 Wśród najbardziej znaczących aspektów badań i rozważań nad przyczynami kryzysu oraz możliwościami „mierzenia” go za pomocą bardziej kompleksowych wskaźników można wymienić zwrócenie większej uwagi na stronę zagregowanego popytu (a nie tylko podaży). W kwestii dobrostanu materialnego w międzynarodowej debacie podkreśla się konieczność silniejszego skoncentrowania uwagi na dochodach i konsumpcji raczej niż na produkcji, uwzględnienia także wskaźników koncentracji bogactwa; przypomina się o wpływie jakości towarów na dobrostan i zwraca szczególną uwagę na dysproporcje, na ich mierzenie oraz na to, że nie można poprzestawać na uwzględnieniu jedynie wielkości „średnich”.

3.9.3 Niewątpliwie przeciąganie się kryzysu gospodarczo-finansowego z lat 2008–2009 aż do dzisiejszej „drugiej fali recesji” sprawia, że bardzo potrzebna jest taka dyskusja, zwłaszcza w zakresie przyczyn kryzysu i zdefiniowania na nowo pojęcia wzrostu, rozwoju i postępu, które poszczególne systemy krajowe i, mówiąc ogólniej: społeczeństwo, chciałyby (od)tworzyć.

4. Nowy model odniesienia: postęp społeczny

4.1 Debata nad koniecznością posługiwania się nowymi wskaźnikami umożliwiającymi poszerzenie sfery ekonomicznej i uwzględnienie problemów natury społecznej i środowiskowej ulega ponownie ożywieniu, przy czym zmienił się model odniesienia dla społeczeństwa. Dziś wzrost gospodarczy – bądź co bądź nadal czynnik bardzo istotny dla narodu – nie wystarcza już do tego, aby zapewnić rzeczywisty postęp społeczności, jeżeli wzrost ten nie sprzyja włączeniu społecznemu ani nie jest zrównoważony.

4.1.1 Pojęciu wzrostu gospodarczego bliskie jest pojęcie postępu. To pojęcie dużo szersze i bardziej złożone, którego wielowymiarowy charakter pociąga za sobą wielość: i) celów do osiągnięcia; ii) polityk i działań do przygotowania; iii) a zatem i wskaźników służących do monitorowania postępu w osiąganiu tych celów. Z samym pojęciem postępu mogą wiązać się – pod różnymi szerokościami geograficznymi – interpretacje i znaczenia, które będą różne dla różnorakich narodów, kultur i religii.

4.2 Zamiana modelu odniesienia ze wzrostu gospodarczego na postęp wcale nie upraszcza sprawy, a raczej ją komplikuje. Należy więc tym bardziej wspierać debatę nad samym znaczeniem postępu, która – poza zdefiniowaniem na nowo pojęcia rozwoju poprzez określenie celów do osiągnięcia i narzędzi służących ich realizacji – wprowadziłaby także elementy odpowiedzialności politycznej. Innymi słowy, chodzi o debatę, dzięki której społeczeństwo – we wszystkich swoich składowych – będzie mogło skupić się na elementach, które uzna za istotne dla swego istnienia.

4.3 To zupełnie nowe podejście wymaga określenia poszczególnych wymiarów, które składają się na postęp, po to, aby można było stworzyć odpowiadające im wskaźniki. Trzy główne podejścia w zakresie pomiaru postępu dotyczą:

1)	rozszerzenia rachunków narodowych na zjawiska społeczne i środowiskowe;

2)	wykorzystania wskaźników złożonych;

3)	stworzenia kluczowych wskaźników.

4.4 W najnowszym i najbardziej kompleksowym opracowaniu dotyczącym postępu społecznego sugeruje się, że na postęp ten składają się zasadniczo dwa systemy: system człowieka i ekosystem (23). Są to dwa systemy ściśle ze sobą powiązane dwoma różnymi kanałami: pierwszym jest zarządzanie zasobami środowiskowymi, a drugim – usługi ekosystemowe (24).

4.4.1 W tym kontekście dobrostan człowieka (w znaczeniu indywidualnym i społecznym) uzyskuje dominującą funkcję i stanowi podstawowy cel postępu społecznego. Tak więc dobrostan człowieka wspierają trzy sfery działań: gospodarka, kultura i zarządzanie (które z kolei mogą być uznane za cele pośrednie). Również ekosystem składa się ze sfery aktywności, jaką jest stan ekosystemu (zob. rysunek 1).

4.4.2 W tym kontekście dobrostan społeczny można określić jako sumę dobrostanu człowieka i kondycji ekosystemu, a odpowiadający temu postęp społeczny – jako poprawę dobrostanu człowieka i kondycji ekosystemu. Tę ocenę należy jednak skorygować poprzez jej ścisłe powiązanie z rolą, jaką odgrywają dysproporcje pod względem dobrostanu człowieka i kondycji ekosystemu. Dysproporcje, jakie należy uwzględnić, to: dysproporcje między społeczeństwami i obszarami geograficznymi, dysproporcje wewnątrz nich oraz dysproporcje między pokoleniami. W ten sposób dochodzimy do zdefiniowania sprawiedliwego i zrównoważonego postępu społecznego.

4.5 W te rozważania wpisuje się debata o wskaźnikach uzupełniających PKB. Jeśli dziś ponownie wszczyna się tę debatę i podkreśla konieczność pomiaru innych zjawisk (innych niż tylko wzrost gospodarczy), dzieje się tak dlatego, że odnowiona świadomość znaczenia tych zjawisk sprawia, iż staje się konieczne, by włączyć je wreszcie do agendy politycznej. Mierzenie ich umożliwia ich poznanie, a więc także zarządzanie nimi.

4.5.1 Zjawiska te wiążą się z decyzjami politycznymi, dlatego niezbędne jest ich monitorowanie, dzięki czemu obywatele będą dobrze poinformowani. Z tego powodu zasadniczą rolę zyskuje wysokiej jakości niezależna statystyka oficjalna.

5. Informowanie, konsultacje i udział w procesie opracowywania wskaźników postępu

5.1 Ponowne zaproponowanie debaty nad opracowaniem wskaźników uzupełniających PKB opiera się głównie na tym, że w ostatnim dziesięcioleciu pojawiła się prawdziwa luka między:

—	pomiarami stosowanymi przez statystykę oficjalną (na którą składają się krajowe i międzynarodowe urzędy statystyczne) w celu wykrywania pewnych zjawisk,

—	a tendencjami o charakterze gospodarczym, społecznym i środowiskowym, które są przedmiotem zainteresowania całego społeczeństwa i z którymi obywatele Europy muszą się codziennie zmagać.

Ta rozbieżność jest następstwem m.in. druzgocących skutków o charakterze gospodarczym i społecznym wynikających ze światowego kryzysu.

5.1.1 Innymi słowy, rozbieżność między rzeczywistością określaną i ukazywaną przez statystykę oficjalną (i jej tradycyjne wskaźniki, wśród których najbardziej reprezentatywny jest PKB) a rzeczywistością postrzeganą przez obywateli w sposób nieunikniony nasuwa pewne wnioski dotyczące roli, jaką statystyka oficjalna powinna odgrywać w XXI wieku.

5.2 Wszystko to dzieje się w momencie, gdy w wyniku rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) następuje prawdziwa rewolucja w komunikacji, umożliwiająca coraz większą dostępność przepływów informacji. Zasadnicza kwestia polega na tym, w jakiej mierze wszystkie te zmiany rzeczywiście przekładają się na istotną wiedzę dla całej społeczności, i właśnie w tym zakresie statystyka oficjalna powinna mieć kluczowe znaczenie. Celem musi być umożliwienie przejścia od informacji do wiedzy.

5.2.1 Większa dostępność informacji sprzyja przejrzystości demokratycznych procesów decyzyjnych (np. wskaźniki statystyczne ułatwiają zrozumienie dynamiki pewnych zjawisk: zatrudnienia, bezrobocia, inflacji itd.). Natomiast intensywny przepływ informacji może zakłócać koncentrację odbiorców, zarówno obywateli, jak i decydentów (gdyż większy przepływ informacji niekoniecznie przekłada się na wyższy poziom wiedzy).

5.3 Ten dylemat uwidacznia potrzebę niezależnego i rzetelnego zarządzania danymi statystycznymi. Chodzi o to, aby taka statystyka odgrywała zasadniczą rolę w nadawaniu kierunku nowym badaniom i ich metodologii oraz skupiała się na zjawiskach będących skutkiem nowych potrzeb o charakterze gospodarczym, społecznym i środowiskowym (25).

5.3.1 W ten kontekst, zdaniem EKES-u, odpowiednio wpisuje się komunikat Komisji Europejskiej „Rzetelne zarządzanie jakością w statystyce europejskiej” (26), w którym podkreśla się, że dziś statystyka poza umożliwianiem zdobywania wiedzy o zjawiskach musi też umożliwiać zarządzanie nimi, zarówno obecnie, jak i w przyszłości. W tym względzie obywatele muszą mieć możliwość wyrażania swoich opinii w sposób świadomy, racjonalny i demokratyczny.

5.3.2 Eurostat powinien zatem odgrywać kluczową rolę w integracji i harmonizacji krajowych i regionalnych danych statystycznych z 27 państw członkowskich UE, głównie tych dotyczących aspektów związanych z jakością życia, stabilnością oraz podziałem dochodów i kapitału, w celu mierzenia zmian w zakresie dobrostanu związanych z działaniami publicznymi.

5.3.3 Eurostat powinien zapewnić wsparcie metodologiczne w celu dostarczenia podmiotom instytucjonalnym i społecznym, a także obywatelom Europy, narzędzi pozwalających im na uzyskanie informacji, udział w konsultacjach, a tym samym skuteczne uczestnictwo w debacie publicznej (27).

5.4 W tym nowym kontekście, podczas gdy społeczeństwo obywatelskie wraz z podmiotami społecznymi i instytucjonalnymi musi określić – w drodze rozmów w ramach specjalnych forów czy posiedzeń okrągłego stołu – dziedziny działania, w których można stwierdzić postęp społeczny, a zarazem powinny wskazać poszczególne obszary i zjawiska o dużym znaczeniu (poszczególne sfery w dziedzinie gospodarki, społeczeństwa i ochrony środowiska), statystyka ma pełnić funkcję pomocniczą i techniczną i dostarczać odpowiednią metodologię oraz określać efektywne wskaźniki umożliwiające monitorowanie wspomnianych zjawisk.

5.5 Udział obywateli pozwala na stworzenie „form inteligencji zbiorowej”, które, umożliwiając wdrażanie praktyk aktywnego obywatelstwa, przyczyniają się do zdefiniowania na nowo demokracji:

—	po pierwsze, jako „demokracji uczestniczącej”, obejmującej większą interakcję i przestrzeń do formułowania priorytetów poprzez stopniowe zrozumienie i rozważenie różnych punktów widzenia względem interesu ogólnego (28);

—

po drugie, jako „demokracji polegającej na uczestnictwie obywateli w przygotowywaniu przepisów i decyzji” (democrazia elaborativa) – w celu sprecyzowania kryteriów określających samo pojęcie dobrostanu jako wspólnego celu postępu społecznego, poprzez wyznaczenie zmiennych odpowiednich do opracowywania wskaźników służących mierzeniu dobrostanu i określeniu ścieżek postępu społecznego zrozumiałych dla zainteresowanych stron, a więc również umożliwiających ich udział w dążeniu do ogólnego dobrostanu (29).

5.5.1 Dzięki tej praktyce rozwija się pojęcie „kapitału społecznego” (30), które leży u podstaw europejskich celów dotyczących spójności społecznej i gospodarki opartej na wiedzy i może być także rozumiane jako zdolność doskonalenia pojęcia dobrostanu wszystkich ludzi poprzez większe zaufanie społeczeństwa obywatelskiego do administracji publicznej, lepsze jej zrozumienie przez nie oraz ściślejszą współpracę między nimi. Jest to możliwe wyłącznie dzięki znacznej partycypacji obywatelskiej, politycznej i społecznej, którą administracja publiczna musi wspierać za pomocą mechanizmu konsultacji (31).

5.5.2 Niedawno liczna grupa krajów rozpoczęła zorganizowane procesy podejmowania decyzji obejmujące udział społeczeństwa obywatelskiego (Australia, Francja, Irlandia, Kanada, Luksemburg, Meksyk, Niemcy, Niderlandy, Stany Zjednoczone, Szwajcaria, Włochy, Zjednoczone Królestwo).

5.5.3 Wszystkie doświadczenia ukazują zasadnicze różnice pod względem struktury i zakresu procesów angażowania podmiotów społeczeństwa obywatelskiego. Różnice te występują raczej podczas interakcji na etapie rozmów i dyskusji (debata publiczna oraz określenie wartości i priorytetów) niż w pierwszej fazie konsultacji.

5.5.4 Faza konsultacji natomiast jest często realizowana z wykorzystaniem specjalnych stron internetowych, za pośrednictwem grup roboczych odpowiedzialnych za konkretne obszary tematyczne oraz programów konsultacji przewidujących wykorzystanie na dużą skalę sieci społecznościowych, blogów i sondaży (głównie internetowych). Do tej pory jednak w żadnym kraju nie udało się połączyć – formalnie bądź merytorycznie – opracowywania wskaźników w drodze dyskusji oraz procesów programowania gospodarczo-finansowego.

5.5.5 EKES jest zdania, że włączenie społeczeństwa obywatelskiego w określanie wskaźników dobrostanu i postępu można zapewnić poprzez jego czynny udział zarówno w wyborze priorytetów politycznych, jak i w wyborze informacji wymagających monitorowania.

Bruksela, 29 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Zob. http://www.earthsummit2012.org/.

(2) Zob. opinię z inicjatywy własnej EKES-u w sprawie: „Więcej niż PKB – miary rozwoju zrównoważonego”, Dz.U. C 100/09 z 30.4.2009, s. 53, i opinię w sprawie komunikatu Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego „Wyjść poza PKB – pomiar postępu w zmieniającym się świecie”, Dz.U. C 18 z 19.1.2011, s. 64.

(3) Dz.U. L 100 z 30.4.2009, s. 53.

(4) Dz.U. C 18 z 19.1.2011, s. 64.

(5) COM(2009) 433 final.

(6) Sam Simon Kuznets, któremu zawdzięcza się rozpowszechnienie wskaźnika PKB w Stanach Zjednoczonych, przestrzegał przed możliwymi nadużyciami lub nieporozumieniami, do których może doprowadzić wypaczone posługiwanie się tym narzędziem, i starał się jednocześnie ustalić granice jego zastosowania. Costanza, R., Hart, M., Posner, S., Talberth, J., 2009, Beyond GDP: The Need for New Measures of Progress (Wyjść poza PKB – zapotrzebowanie na nowe pomiary postępu), Boston University.

(7) ONZ, 1987, Sprawozdanie Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju (Report of the World Commission on Environment and Development).

(8) Badanie będzie się skupiało na czterech różnych podejściach metodologicznych: i) wskaźnikach korekty PKB; ii) wskaźnikach alternatywnych; iii) wskaźnikach syntetycznych (lub złożonych); iv) systemie wskaźników.

(9) Projekt ten zainicjowano w Palermo w 2004 r. w trakcie pierwszego światowego forum OECD pt. „Statystyka, wiedza i polityka” (Statistics, knowledge and policy); trzy lata później w Stambule odbyło się drugie forum (2007 r.) pt. „Mierzenie i wspieranie postępu w społeczeństwie” (Measuring and fostering the progress of society), na którym przedstawiciele KE, OECD, ONZ, UNDP, Banku Światowego oraz Organizacji Współpracy Islamskiej podpisali deklarację stambulską. W 2009 r. w Pusanie (Korea Południowa) odbyło się trzecie forum OECD pt. „Śledzenie postępu, budowanie wizji, poprawianie jakości życia” (Charting progress, building vision, improving life).

(10) Podczas dorocznego forum w dniach 24–25 maja 2011 r. OECD przedstawiła wskaźnik poprawy jakości życia (ang. Better life index), który mierzy poziom zamożności, dobrostanu i jakości życia z zastosowaniem 11 parametrów (mieszkalnictwo, dochód, praca, życie społeczne, edukacja, środowisko naturalne, sprawowanie rządów, zdrowie, zadowolenie z życia, bezpieczeństwo, równowaga między życiem zawodowym a prywatnym): OECD, 2011, How's Life? Measuring Well-Being, OECD Better Life Initiative (Jak się żyje? Pomiar pomyślności. Inicjatywa OECD na rzecz lepszego życia), http://www.oecdbetterlifeindex.org/.

(11) COM(2009) 433 final.

(12) 14 września 2009 r.

(13) Zob. http://www.stiglitz-sen-fitoussi.fr/en/index.htm.

(14) W dniu 12 października 2011 r. w Paryżu odbyła się konferencja zorganizowana przez OECD, Institut National de la Statistique et des Etudes Economicques (Narodowy Instytut Statystyki i Badań Ekonomicznych, INSEE) i francuskie Ministerstwo Gospodarki, Finansów i Przemysłu, zatytułowana Two years after the release of the Stiglitz-Sen-Fitoussi report (Dwa lata po opublikowaniu sprawozdania Stiglitza, Sena i Fitoussiego).

INSEE, 2011, Two years after the Stiglitz-Sen-Fitoussi report: What well-being and sustainability measures? INSEE's contributions (Dwa lata po opublikowaniu sprawozdania Stiglitza, Sena i Fitoussiego: Jakie miary dobrostanu i stabilności? Wkład INSEE), Paryż.

(15) Zob. http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/official/reports/cohesion5/index_pl.cfm.

(16) „Wzmocnienie koordynacji polityki gospodarczej w interesie stabilności, wzrostu gospodarczego i zatrudnienia – Narzędzia na rzecz silniejszego zarządzania gospodarczego w UE” (COM(2010) 367 final).

„Zacieśnienie koordynacji polityki gospodarczej” (COM(2010) 250 final).

(17) Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie środków egzekwowania korekty nadmiernych zaburzeń równowagi makroekonomicznej w strefie euro (COM(2010) 525 final – 2010/0279 (COD)).

Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zapobiegania zaburzeniom równowagi makroekonomicznej i ich korygowania (COM(2010) 527 final – 2010/0281 (COD)).

(18) Opinia w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Banku Centralnego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Wzmocnienie koordynacji polityki gospodarczej w interesie stabilności, wzrostu gospodarczego i zatrudnienia – Narzędzia na rzecz silniejszego zarządzania gospodarczego w UE” (Dz.U. C 107 z 6.4.2011, s. 7).

(19) Opinia w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie środków egzekwowania korekty nadmiernych zaburzeń równowagi makroekonomicznej w strefie euro (COM(2010) 525 final – 2010/0279 (COD)) oraz wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zapobiegania zaburzeniom równowagi makroekonomicznej i ich korygowania (COM(2010) 527 final – 2010/0281 (COD)), Dz.U. C 218 z 23.7.2011, s. 53.

(20) Jest to jedna z propozycji zawartych także w sprawozdaniu Parlamentu Europejskiego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zapobiegania zaburzeniom równowagi makroekonomicznej i ich korygowania (sprawozdawczyni: Elisa FERREIRA, 2010/0281(COD) z 16 grudnia 2010 r.).

(21) MOP-MFW, The Challenges of Growth, Employment and Social Cohesion (Wyzwania w zakresie wzrostu, zatrudnienia i spójności społecznej), dokument do dyskusji na wspólną konferencję MOP-MFW, Oslo, 13 września 2010 r., s. 67–73.

(22) Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego „Wyjść poza PKB – pomiar postępu w zmieniającym się świecie” (COM(2009) 433 final).

(23) Hall J., Giovannini E., Morrone A., Ranuzzi G., 2010, A Framework to Measure the Progress of Societies (Ramy pomiaru postępu społecznego), Statistics Directorate (Dyrekcja ds. Statystyki), dokument roboczy nr 34, OECD, STD/DOC (2010) 5, Paryż.

(24) Podczas gdy zarządzanie zasobami jest wypadkową skutków działań systemu człowieka względem ekosystemu (wykorzystanie zasobów naturalnych, zanieczyszczenie), usługi ekosystemowe łączą te dwa systemy (system człowieka i ekosystem) w obu kierunkach (dostawa żywności, wody, powietrza, skutki klęsk żywiołowych itd.). Zob. Hall J., Giovannini E., Morrone A., Ranuzzi G., 2010.

(25) Giovannini, E., 2007, Statistics and Politics in a Knowledge Society (Statystyka i polityka w społeczeństwie wiedzy), OECD, STD/DOC(2007)2, 29 maja 2007 r., http://www.2007oecd.org/dataoecd/39/53/41330877.pdf, dostęp: 28 stycznia 2010 r.

Giovannini, E. 2009, Measuring Society's Progress: A key issue for policy making and democratic governance (Pomiar postępu społecznego. Kluczowa kwestia dla kształtowania polityki i dla demokratycznych rządów), http://www.oecd.org/dataoecd/6/34/41684236.pdf, dostęp: 28 stycznia 2010 r.

(26) COM(2011) 211 final.

(27) W tej perspektywie w ramach europejskiego systemu statystycznego powstała grupa sponsorująca (sponsorship group) pod nazwą „Pomiar postępu, dobrostanu i zrównoważonego rozwoju”, której zadaniem jest koordynacja działań w omawianym zakresie oraz wdrożenie zaleceń komisji Stiglitza, Sena i Fitoussiego z należytym uwzględnieniem celów strategii „Europa 2020”.

(28) Więcej informacji na ten temat znajduje się w dokumencie dotyczącym konferencji EKES-u poświęconej demokracji uczestniczącej pt. „Demokracja uczestnicząca jako sposób walki z kryzysem zaufania w Europie”. Należy też wspomnieć o następujących źródłach: The Citizen's Handbook (Podręcznik obywatela) (http://www.vcn.bc.ca/citizens-handbook) i Europejska inicjatywa obywatelska (European Citizens' Initiative) (http://www.citizens-initiative.eu) – kampania promocyjna na rzecz praw obywateli Unii Europejskiej do uczestnictwa.

(29) W analizach dynamiki demokracji uczestniczącej powszechnie stosuje się rozróżnienie między procesami typu „od góry do dołu” oraz typu „od dołu do góry”. W obu przypadkach wzmianka o interakcji między dwoma różnymi szczeblami organizacji i podejmowania decyzji (interakcji, która nie występuje w formach demokracji bezpośredniej) ukazuje demokrację uczestniczącą jako środek o charakterze dialogowym i proceduralnym, który w istocie znajduje najlepsze zastosowanie w rozwiązywaniu konfliktów. Celem jest tutaj dążenie do konwergencji tych dwóch procesów.

(30) OECD, 2001, The well-being of nations: the role of human and social capital (Dobrostan narodów: rola kapitału ludzkiego i społecznego), OECD, Paryż.

(31) OECD, 2001, Citizens as partners. Information, consultation and public participation in policy-making (Obywatele jako partnerzy. Informowanie, konsultacje i udział społeczeństwa w procesie decyzyjnym), PUMA (Public Management Service), OECD, Paryż.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/21

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie roli społeczeństwa obywatelskiego w stosunkach UE-Kosowo

(2012/C 181/05)

Sprawozdawca: Ionuț SIBIAN

Pismem z dnia 22 września 2011 r. komisarz Maroš Šefčovič i komisarz Štefan Füle zwrócili się do Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego o opracowanie opinii rozpoznawczej w sprawie

roli społeczeństwa obywatelskiego w stosunkach UE – Kosowo.

Sekcja Stosunków Zewnętrznych, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 6 marca 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 28 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 145 do 5 – 13 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

W opinii rozpoznawczej EKES-u w sprawie roli społeczeństwa obywatelskiego w stosunkach UE–Kosowo uwzględniono rezolucję nr 1244 Rady Bezpieczeństwa ONZ z 1999 r.

Opinia zwiera zalecenia skierowane zarówno do Komisji Europejskiej, jak i do władz Kosowa. EKES jest gotów wesprzeć działania Komisji Europejskiej na rzecz wzmacniania roli społeczeństwa obywatelskiego w Kosowie oraz poprawy stosunków między UE a kosowskim społeczeństwem obywatelskim.

1.1 EKES wzywa rząd Kosowa do podjęcia odpowiednich działań na rzecz bezpiecznego i swobodnego przemieszczania się mniejszości etnicznych w całym kraju, co stanowi warunek wstępny pojednania i wzajemnego zaufania.

1.2 Komisja Europejska powinna współpracować z rządem Kosowa i krajowymi organizacjami mediów, by wesprzeć wolność mediów i profesjonalizację dziennikarstwa.

1.3 EKES zachęca rząd kosowski do konsultacji ze społeczeństwem obywatelskim i partnerami społecznymi podczas formułowania krajowej strategii rozwoju gospodarczego. Rząd kosowski i Komisja Europejska powinny nadać najwyższy priorytet kwestii włączania młodzieży i kobiet w rynek pracy. Szczególną uwagę należy zwrócić na wspieranie rozwoju obszarów wiejskich, zrównoważonego rolnictwa i stowarzyszeń rolników.

1.4 EKES powinien pomóc wzmocnić pozycję Rady Społeczno-Gospodarczej Kosowa, podejmując kontakt z głównymi podmiotami życia społecznego i dzieląc się swoją wiedzą fachową i doświadczeniem. Komisja Europejska również powinna udzielić silnego wsparcia Radzie Społeczno-Gospodarczej Kosowa, zaś rząd Kosowa winien zapewnić specjalną linię budżetową na jej funkcjonowanie.

1.5 EKES zaleca, by kosowskie Ministerstwo Pracy wprowadziło przejrzyste i sprawiedliwe mechanizmy finansowania inicjatyw partnerów społecznych.

1.6 Mimo że status Kosowa nie pozwala na jego uczestnictwo w konwencjach MOP, rząd kosowski powinien dopasować do nich swoje prawodawstwo i praktyki.

1.7 Zdaniem EKES-u przedstawiciele partnerów społecznych muszą koniecznie uczestniczyć w tworzeniu Krajowej Rady Integracji Europejskiej.

1.8 Rząd kosowski powinien skuteczniej egzekwować prawo do bezpiecznego i darmowego dostępu do informacji publicznych.

1.9 W kontekście powołania w lutym 2012 r. kosowskiej Krajowej Rady Walki z Korupcją, EKES wyraża nadzieję, że społeczeństwo obywatelskie otrzyma rzeczywiste środki, by faktycznie przyczyniać się do zwalczania korupcji.

1.10 Rząd Kosowa powinien uwzględnić ramy strategiczne przygotowane przez społeczeństwo obywatelskie oraz utworzyć ramy prawne i instytucjonalne na rzecz prowadzenia zorganizowanego dialogu oraz angażowania społeczeństwa obywatelskiego w proces podejmowania decyzji. Parlament Kosowa powinien powołać platformę instytucjonalną, która umożliwiłaby regularny dialog z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego.

1.11 Komisja Europejska powinna w dalszym ciągu wspierać tworzenie sieci społeczeństwa obywatelskiego w Kosowie po to, by ułatwiać dialog z władzami i łączyć się z istniejącymi europejskimi platformami społeczeństwa obywatelskiego.

1.12 Komisja Europejska powinna wspierać rząd Kosowa w opracowaniu prawnych i fiskalnych rozwiązań sprzyjających długotrwałej stabilności społeczeństwa obywatelskiego w Kosowie. Rząd Kosowa powinien stworzyć przejrzyste mechanizmy finansowania organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Ponadto EKES zaleca, by rząd Kosowa powołał państwowy fundusz społeczeństwa obywatelskiego.

1.13 EKES zaleca, by finansowanie KE dostępne dla społeczeństwa obywatelskiego w ramach IPA było równoważone między organizacjami propagującymi demokrację i praworządność a podmiotami promującymi rozwój społeczno-gospodarczy. Zaproszenia do składania wniosków w ramach IPA powinny być zaplanowane w taki sposób, by nie dopuścić do powstania przerw w finansowaniu.

1.14 Komisja Europejska powinna rozważyć określenie sposobów ułatwienia małym organizacjom społeczeństwa obywatelskiego dostępu do programów komisyjnych i wspierania długoterminowych inicjatyw.

1.15 Komisja Europejska powinna znaleźć rozwiązania ułatwiające dostęp partnerów społecznych do funduszy przeznaczonych na społeczeństwo obywatelskie w ramach IPA. Można by opracować konkretne programy dla partnerów społecznych w ramach instrumentu wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego (CSF). Związki zawodowe również potrzebują ukierunkowanych programów w ramach IPA, które pozwoliłyby im wzmocnić potencjał.

1.16 Komitet zdecydowanie popiera zaangażowanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych w określanie krajowych priorytetów pomocy IPA.

1.17 EKES potwierdza zainteresowanie i chęć współprzewodniczenia – wraz z Komisją Europejską – posiedzeniom plenarnym społeczeństwa obywatelskiego, które odbywają się co roku z okazji dialogu w ramach procesu stabilizacji i stowarzyszenia (SAPD).

2. Kontekst opinii

2.1 Czynniki zewnętrzne w Kosowie

2.1.1 17 lutego 2008 r. Parlament Kosowa ogłosił niepodległość. Kosowskie władze zobowiązały się do pełnego wdrożenia przepisów kompleksowej propozycji uregulowania statusu Kosowa opracowanej przez Marttiego Ahtisaariego i na dowód tego przyjęły nową konstytucję. Parlament zwrócił się do Unii Europejskiej, by wykorzystała swoją misję w zakresie praworządności w Kosowie (EULEX). Poprosił także grupę państw (1) o stworzenie międzynarodowego biura cywilnego (ICO), które nadzorowałoby wdrażanie planu Ahtisaariego. Międzynarodowy przedstawiciel cywilny (IRC) ma prawo uchylić prawodawstwo i decyzje uznane za niezgodne z kompleksową propozycją Ahtisaariego.

2.1.2 Choć obecność sił wojskowych NATO stopniowo się zmniejsza, to wciąż KFOR zapewnia bezpieczeństwo na terenie całego Kosowa. Kosowska policja przejęła obowiązki ochrony większości placówek kulturalnych, miejsc kultu religijnego i większej części granic.

2.1.3 W lipcu 2010 r. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości przyjął opinię doradczą w sprawie niepodległości Kosowa i uznał, że jego deklaracja niepodległości nie łamie międzynarodowego prawa.

2.2 Kosowo – podejście UE

2.2.1 Mimo braku europejskiego konsensusu w sprawie statutu Kosowa – 22 z 27 państw członkowskich uznały jego niepodległość – UE angażuje się w problemy tego kraju. W pięciu państwach, które nie uznały niepodległości Kosowa – na Cyprze i Słowacji oraz w Grecji, Rumunii i Hiszpanii – stopień zaangażowania w dialog z kosowskimi władzami nie jest jednolity.

2.2.2 Choć Kosowo bierze udział w procesie stabilizacji i stowarzyszenia (SAP), to wciąż jest jedynym krajem w swoim regionie, który nie ma stosunków umownych z UE, a więc nie może podpisać układu o stabilizacji i stowarzyszeniu (SAA). W latach 2010–2011 odbyło się osiem posiedzeń (siedem sektorowych i jedno posiedzenie plenarne) w związku z dialogiem prowadzonym w ramach procesu stabilizacji i stowarzyszenia (SAPD), a także konsultacje organizacji społeczeństwa obywatelskiego na temat najważniejszych rozdziałów dorobku wspólnotowego.

2.2.3 Zgodnie z rezolucją Organizacji Narodów Zjednoczonych w sprawie Kosowa przyjętą we wrześniu 2010 r., w marcu 2011 r. nawiązano wspierany przez UE dialog między Prisztiną a Belgradem. Ma on na celu znalezienie praktycznych rozwiązań z zakresu współpracy regionalnej, handlu, swobody przemieszczania się i praworządności (zob. punkt 3.3).

2.2.4 W lipcu 2010 r. Parlament Europejski przyjął rezolucję w sprawie Kosowa, zachęcając państwa członkowskie UE do zajęcia wspólnego stanowiska wobec Kosowa. Parlament Europejski podkreślił, że perspektywa przystąpienia do UE jest bardzo silnym bodźcem do przeprowadzenia w Kosowie niezbędnych reform, i zachęcał do podjęcia praktycznych kroków, aby perspektywa ta nabrała dla rządu i obywateli realnych kształtów.

W styczniu 2012 r. Komisja Europejska rozpoczęła rozmowy z Kosowem w sprawie liberalizacji systemu wizowego.

2.2.5 Kosowo jest objęte Instrumentem Pomocy Przedakcesyjnej (IPA), Instrumentem na rzecz Stabilności (IfS), Europejskim Instrumentem na rzecz Wspierania Demokracji i Praw Człowieka (EIDHR) i innymi źródłami finansowania. Uczestniczy także w programach IPA skierowanych do wielu beneficjentów. Wieloletni plan orientacyjny na lata 2011–2013 został przyjęty 27 czerwca 2011 r. W 2011 r. całkowita suma 68,7 mln EUR z puli rocznego programu IPA na rok 2011 r. została rozdzielona w ścisłej współpracy z Ministerstwem Integracji Europejskiej i instytucjami rządowymi. Pomoc przedakcesyjna UE obejmuje głównie wspieranie praworządności, gospodarki, handlu i przemysłu, a także reform administracji publicznej.

2.3 Działania Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w odniesieniu do społeczeństwa obywatelskiego w Kosowie

2.3.1 Rozszerzenie UE i postępy poczynione przez kraje Bałkanów Zachodnich w zbliżaniu się do członkostwa w Unii Europejskiej to jeden z priorytetów w stosunkach zewnętrznych EKES-u. Sekcja Stosunków Zewnętrznych wypracowała skuteczne narzędzia służące osiągnięciu najważniejszych celów w zakresie wspierania społeczeństwa obywatelskiego w krajach Bałkanów Zachodnich oraz wzmacniania jego potencjału do odgrywania roli partnera dla rządów na drodze do przystąpienia do UE.

2.3.2 Grupa Kontaktowa ds. Bałkanów Zachodnich – stały organ wewnętrzny powołany przez EKES w 2004 r. – to najważniejszy instrument koordynacji działań EKES-u w tej dziedzinie. Grupa Kontaktowa zajmuje się również monitorowaniem zmian w sytuacji politycznej, gospodarczej i społecznej krajów Bałkanów Zachodnich i w stosunkach UE – Bałkany Zachodnie. Ponadto Grupa Kontaktowa wspiera współpracę EKES-u z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego na Bałkanach Zachodnich.

3. Rozwój sytuacji politycznej w Kosowie

3.1 Najważniejsze fakty i dane liczbowe dotyczące Kosowa

3.1.1 Do końca 2011 r. Kosowo zostało uznane przez 86 państw ONZ i 22 państwa członkowskie UE.

3.1.2 Liczba ludności Kosowa wynosi około 2 milionów, a sam kraj jest jednym z najbiedniejszych w Europie. Z szacunków Banku Światowego wynika, że produkt krajowy brutto (PKB) na mieszkańca wynosi 1 760 EUR. Najnowsze dostępne dane – z 2006 r. – pokazują, że 45 % ludności żyje poniżej krajowego progu ubóstwa, a 17 % osób jest skrajnie ubogich. Kosowo ma dużą diasporę, a jego społeczeństwo jest jednym z najmłodszych w Europie.

3.1.3 90 % ludności stanowią Albańczycy, 6 % Serbowie, a pozostałe 4 % ludności to Bośniacy, Turcy, Romowie, Aszkalowie i Egipcjanie. Albańska większość i nieserbska mniejszość uznają legalność kosowskiego państwa. Większość członków wspólnoty serbskiej sprzeciwia się państwowości Kosowa. Między kosowskimi Albańczyków a kosowskimi Serbami nadal istnieje znaczący podział społeczny. Kosowscy Serbowie utrzymują silną autonomię de facto w północnej części kraju. W pozostałych częściach Kosowa żyją oni w małych społecznościach wiejskich. Oprócz powodów politycznych, poważną przyczyną izolacji wspólnoty serbskiej jest język. Żyjący w enklawach Kosowscy Serbowie są dyskryminowani, co wpływa na ich codzienne życie i utrudnia znalezienie zatrudnienia. W praktyce nie mają oni stałego dostępu do kosowskiej administracji i różnego rodzaju usług społecznych, takich jak szpitale, na tej samej zasadzie co kosowscy Albańczycy. Ich swoboda poruszania się po Kosowie jest w rzeczywistości ograniczona. Serbska ludność w dalszym ciągu opuszcza Kosowo.

3.1.4 Na północy Kosowa i na obszarach zamieszkanych głównie przez Serbów od 1999 r. działają osobne instytucje w zakresie opieki zdrowotnej, edukacji, sprawiedliwości i usług społecznych. Otrzymują one pomoc z Serbii i w znacznej mierze pozostają pod jej kontrolą. Znaczna część kosowskich Serbów, zwłaszcza na północy kraju, wciąż bojkotuje krajowe wybory i nie godzi się na współpracę z kosowskimi władzami. Na pozostałym obszarze Kosowa ich zainteresowanie udziałem w wyborach zwiększa się; są oni reprezentowani w instytucjach lokalnych i krajowych (włącznie z rządem i zgromadzeniem narodowym). Proces decentralizacji polegający na stworzeniu nowych gmin, w których mniejszości etniczne miałyby stanowić większość dysponującą poważnymi uprawnieniami w zakresie sprawowania władzy lokalnej, został zbojkotowany przez gminy zamieszkałe głównie przez Serbów.

3.2 Stosunki z krajami sąsiednimi

3.2.1 Albania to kraj sąsiedzki, z którym Kosowo utrzymuje najlepsze stosunki. Podobnie jak w przeszłości, Albania nadal aktywnie działa na rzecz uznania Kosowa i prowadzi lobbing na rzecz włączenia Kosowa do inicjatyw regionalnych.

3.2.2 Stosunki Kosowa z byłą jugosłowiańską republiką Macedonii są poprawne. Zakończono proces demarkacyjny i nawiązano dobre stosunki dyplomatyczne.

3.2.3 Kosowo porozumiało się też co do zakończenia procesu demarkacyjnego z Czarnogórą. Czarnogóra zwróciła się uprzednio o konstytucyjne uznanie mniejszości czarnogórskiej w Kosowie, zanim obydwa państwa wymienią się ambasadorami i zakończą demarkację. Wspólnota czarnogórska została uznana w ustawie o wspólnotach i obydwa kraje prawdopodobnie nawiążą stosunki dyplomatyczne w bliskiej przyszłości.

3.2.4 Bośnia i Hercegowina oraz Serbia są jedynymi krajami sąsiadującymi, z którymi Kosowo nie posiada formalnych stosunków politycznych. Stosunki gospodarcze są w dalszym ciągu asymetryczne, jako że Serbia jest największym eksporterem do Kosowa, podczas gdy Kosowo do niedawna nie mogło eksportować do Serbii. UE występuje jako mediator w negocjacjach technicznych między Prisztiną a Belgradem. Program negocjacji z Serbią obejmuje odblokowanie handlu z Kosowem, korzystanie z przestrzeni powietrznej nad Serbią, tranzyt pasażerów legitymujących się kosowskimi paszportami lub pojazdów zarejestrowanych w Kosowie, udział Kosowa w forach regionalnych. Pod koniec lutego 2012 r. Kosowo i Serbia doszły do porozumienia w sprawie współpracy regionalnej i zarządzania przejściami granicznymi.

3.3 Sprawy bieżące

3.3.1 W dalszym ciągu utrzymują się napięcia w stosunkach międzyetnicznych, spowodowane niestabilnością północnego Kosowa i tym, że kosowska mniejszość serbska i Serbia nie akceptują niepodległości Kosowa oraz jego nowych instytucji. Pewne grupy kosowskich Albańczyków nie akceptują natomiast międzynarodowego nadzoru nad niepodległością Kosowa.

3.3.2 Pod koniec lipca 2011 r. sytuacja w północnym Kosowie zaogniła się po tym, jak Kosowo postanowiło nałożyć embargo na serbskie towary, w odwecie za serbską blokadę towarów od roku 2008, której podstawą jest nieuznawanie kosowskiej pieczęci celnej. Jednostronne rozmieszczenie policji kosowskiej na dwóch posterunkach granicznych z Serbią doprowadziło do starć, w których zginął oficer policji kosowskiej. Spokój przywrócono z pomocą kierowanych przez NATO sił wojskowych KFOR-u.

3.3.3 We wrześniu 2011 r. kwestia pieczęci celnych została rozwiązana podczas rozmów między Belgradem a Prisztiną, których mediatorem była UE. Wdrożenie porozumienia doprowadziło do rozmieszczania na północy wielu blokad. Wystąpiły też akty przemocy. Wobec wydarzeń w północnym Kosowie strona serbska odstąpiła od rozmów we wspomnianym dialogu moderowanym przez UE pod koniec września i powróciła do negocjacji dopiero w listopadzie 2011 r.

4. Sytuacja gospodarcza Kosowa

4.1 Sytuacja po zakończeniu konfliktu

4.1.1 Oficjalna stopa bezrobocia w Kosowie wynosi przeszło 40 %, jest najwyższa w regionie i plasuje się dużo powyżej średniej w Unii Europejskiej. Wobec szerokiej szarej strefy w kosowskiej gospodarce dane te należy traktować z ostrożnością, jako niższe niż rzeczywiste. Wśród kobiet stopa bezrobocia jest wyższa i szczególnie dotyka młodszej części ludności. Co roku na rynek pracy wchodzi 30 tys. młodych osób. Przy obecnym wzroście gospodarczym takie tempo jest nie do utrzymania. Równie istotnym problemem jest ubóstwo, jako że około 20 % ludności żyje za mniej niż jedno euro dziennie.

4.1.2 Gospodarka w dalszym ciągu w dużym stopniu uzależniona jest od przekazów pieniężnych od emigrantów i pomocy z zewnątrz. Wpływ na nią mają problemy związane z powojenną niepewnością, zerwanymi kontaktami handlowymi i niewystarczającymi inwestycjami w infrastrukturę. W pierwszych latach tego stulecia odnotowano dwucyfrowy wzrost gospodarczy, napędzany ogromnymi nakładami na odbudowę i działaniami nadzwyczajnymi prowadzonymi w ramach międzynarodowej pomocy. Ze względu na niezwykle wysoki deficyt handlowy i brak bezpośrednich inwestycji zagranicznych wzrost okazał się niestabilny. Od 2007 roku wielkość inwestycji zagranicznych netto w Kosowie systematycznie malała, z 19 % do 7,1 % PKB. Szara strefa jest wszechobecna, a ściągalność podatków słaba.

4.1.3 Mimo że światowy kryzys finansowy i gospodarczy stosunkowo w niewielkim stopniu wpłynął na gospodarkę ze względu na ograniczoną integrację międzynarodową Kosowa, jego negatywne skutki były odczuwalne głównie przez mniejsze przekazy pieniężne od emigrantów, słabszy eksport i spadek bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

4.1.4 Gospodarka Kosowa w przeważającej części opiera się na sektorze usług (68 %), a pozostałe dziedziny mają stosunkowo niski udział: przemysł (20 %) i rolnictwo (12 %). Większość ludności Kosowa mieszka na wsi. Rolnictwo charakteryzuje się dużą fragmentacją na niewielkie pola, co prowadzi zwykle do niskowydajnej uprawy na potrzeby własne. Taka sytuacja nie pozwala również na rozwój silnego i reprezentatywnego społeczeństwa obywatelskiego, zajmującego się problemami rolnictwa i dbającego o rozwój obszarów wiejskich.

4.1.5 W dalszym ciągu szerzy się korupcja, która w dużej mierze wpływa na perspektywy rozwoju gospodarczego kraju. We wskaźniku postrzegania korupcji publikowanym przez Transparency International Kosowo zajmuje 110. pozycję i jest oceniane jako jeden z najbardziej skorumpowanych krajów w Europie.

4.1.6 Rząd nie ma krajowej strategii rozwoju gospodarczego, którą należałoby sporządzić w konsultacji z partnerami społecznymi i innymi podmiotami społeczeństwa obywatelskiego.

5. Obecna sytuacja i rola organizacji społeczeństwa obywatelskiego

5.1 Dialog społeczny

5.1.1 Szacuje się, że łączna liczba członków związków zawodowych wynosi około 60 tysięcy. Popularność związków w sektorze publicznym jest bardzo wysoka; szacuje się, że 90 % urzędników państwowych należy do związków (2). Obecnie prawo pozwala tworzyć związki zawodowe w sektorze prywatnym, więc zakładanie organizacji w przedsiębiorstwach będzie najważniejszym zadaniem dla związków zawodowych w nadchodzącym okresie. Z sondaży wynika, że 5,09 % ludności deklaruje przynależność do związków zawodowych (3).

5.1.2 Prawo pracy, które weszło w życie w grudniu 2010 r., uważane było w Kosowie za jeden z najważniejszych aktów prawnych, jaki kiedykolwiek został przyjęty (4). Projekt ustawy był szczegółowo omawiany, głównie ze stowarzyszeniami pracodawców i ze związkami zawodowymi, ale także z udziałem specjalnego komitetu zgromadzenia i organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Prawo zostało przyjęte jednogłośnie na ostatniej sesji plenarnej trzeciej kadencji, w dniu kiedy zgromadzenie zostało rozwiązane, mimo nieprzerwanego sprzeciwu ze strony rządu, zaniepokojonego związanym z nim dużym obciążeniem dla budżetu. Związki zawodowe zagroziły bojkotem wyborów, jeśli prawo to nie zostałoby przyjęte.

5.1.3 Rada Społeczno-Gospodarcza Kosowa (RSG) została założona w 2009 r. Od momentu powstania jej działalność utrudnia sprzeciw Kosowskiej Izby Handlowej i Federacja Niezależnych Związków Zawodowych Kosowa (BSPK) wobec udziału innych organizacji pracodawców (Kosowskiego Sojuszu Biznesu) i związków zawodowych (Konfederacji Wolnych Związków Zawodowych Kosowa – KSLK). Mimo wewnętrznych sporów RSG odbywa regularne posiedzenia.

5.1.4 Rada Społeczno-Gospodarcza Kosowa nie ma potencjału ani zasobów potrzebnych do skutecznego działania.

5.1.5 Partnerzy społeczni nie odgrywają istotnej roli w procesie integracji europejskiej i procesie rozwoju gospodarczego. Rząd Kosowa powinien stworzyć odpowiednią podstawę prawną, aby zwiększyć rolę i reprezentację partnerów społecznych w powyższych procesach.

5.1.6 Ministerstwo Pracy finansuje obecnie projekty partnerów społecznych, jednak nie ustalono przejrzystych kryteriów ani regulaminu w tej sprawie.

5.2 Dialog obywatelski

5.2.1 Początki społeczeństwa obywatelskiego w Kosowie sięgają późnych lat 80. i początku lat 90. ubiegłego wieku, po upadku komunizmu w Europie Środkowej i Wschodniej. Ze względu na bardzo specyficzną sytuację Kosowa w tym czasie społeczeństwo obywatelskie rozwijało się jako ważna część całego systemu równoległego i oporu obywatelskiego wobec reżimu serbskiego. Głównymi dziedzinami działalności społeczeństwa obywatelskiego były pomoc humanitarna i ochrona praw człowieka, a także ruch obywatelski z szerokim poparciem społeczeństwa. W wyniku bojkotu serbskich instytucji przez całą ludność albańską w Kosowie oraz braku usług socjalnych i służby zdrowia, społeczeństwo obywatelskie stało się głównym dostawcą usług (5).

5.2.2 Po zakończeniu wojny społeczeństwo obywatelskie szybko dostosowało się, aby zareagować na nowe potrzeby, takie jak pomoc nadzwyczajna i odbudowa oraz pojednanie międzyetniczne. Znacznie wzrosła liczba organizacji społeczeństwa obywatelskiego w związku z dużą skalą pomocy technicznej i finansowej od międzynarodowych dawców. Obecnie jednak szacuje się, że z przeszło 6 tysięcy organizacji pozarządowych zarejestrowanych w 2010 r., mniej niż 10 % pozostało aktywne lub częściowo aktywne (6).

5.2.3 Organizacje społeczeństwa obywatelskiego w Kosowie borykają się obecnie z podobnymi problemami, jak organizacje w innych krajach regionu (7), jako że większość tego sektora pozostaje w wysokim stopniu zależna od finansowania międzynarodowego (szacuje się, że przeszło 70 % zasobów organizacji społeczeństwa obywatelskiego pochodzi od dawców zagranicznych). W tej sytuacji organizacje społeczeństwa obywatelskiego są w większym stopniu sterowane przez darczyńców, słabiej odpowiadają na potrzeby społeczeństwa lokalnego, a ich trwałość stoi pod znakiem zapytania w związku z ewentualnym zmniejszaniem międzynarodowych funduszy na społeczeństwo obywatelskie w przyszłości. Z kolei przez to, że ich związki z lokalnymi społecznościami osłabły, organizacje społeczeństwa obywatelskiego mają problemy z uzasadnieniem swojej racji bytu.

5.2.4 Wielu darczyńców zaczęło już się wycofywać z Kosowa, a łączna suma funduszy udostępnianych społeczeństwu obywatelskiemu maleje. Trwałość organizacji społeczeństwa obywatelskiego pod względem kadrowym i finansowym jest trudna do osiągnięcia ze względu na to, że pomoc krótkoterminowa, związana z konkretnymi projektami przeważa nad długoterminową pomocą instytucjonalną (8).

5.2.5 W grudniu 2011 r. Komisja Europejska zobowiązała się znaleźć porozumienie w sprawie udziału Kosowa w programach UE, bez względu na stanowiska państw członkowskich w sprawie statusu tego kraju. W związku z tym Komisja Europejska i rząd Kosowa powinny dopilnować tego, by organizacje społeczeństwa obywatelskiego były angażowane w opracowanie i realizacje konkretnych projektów.

5.2.6 Problemy z międzynarodowym uznaniem Kosowa mają bezpośredni wpływ na międzynarodowe powiązania kosowskiego społeczeństwa obywatelskiego. Niektóre sieci międzynarodowe i europejskie nie akceptują członków z Kosowa. Mimo tych przeszkód kosowskie społeczeństwo obywatelskie jest reprezentowane w różnych regionalnych i europejskich platformach czy forach, i jest bardziej widoczne na arenie międzynarodowej niż jakikolwiek inny sektor tego kraju. Należy ułatwiać udział kosowskich organizacji społeczeństwa obywatelskiego w programach regionalnych.

5.2.7 Konstytucja z 2008 roku chroni wolność słowa i prasy, z wyjątkiem wystąpień prowokujących wrogość między grupami etnicznymi. Społeczeństwo obywatelskie uważa przeważnie, że swobodnie może wysuwać krytykę pod adresem rządu, a jedynie kilka organizacji społeczeństwa obywatelskiego zgłaszało nielegalne restrykcje lub ataki ze strony władz lokalnych lub centralnych. Niemniej jednak odnotowano przypadki wykorzystywania mediów bliskich sferom rządowym do zwalczania inicjatyw społeczeństwa obywatelskiego i osób krytykujących rząd. Mimo że w Kosowie działa wiele różnorodnych mediów tradycyjnych i elektronicznych, dziennikarstwo śledcze występuje rzadko, z obawy przed odwetem. Media są finansowo zależne od reklam rządowych, co poddaje w wątpliwość ich niezależność redakcyjną.

5.2.8 Podstawowa ustawa w sprawie organizacji pozarządowych umożliwia szybką i łatwą rejestrację i ustala podstawowe zasady powoływania, funkcjonowania i rozwiązywania organizacji pozarządowych. Przepisy uzupełniające dotyczące społeczeństwa obywatelskiego uważa się za niesatysfakcjonujące: organizacje użyteczności publicznej korzystają z bardzo ograniczonych przywilejów, niewiele jest zwolnień podatkowych dla potencjalnych darczyńców, a procedury dialogu obywatelskiego wciąż nie zostały sformalizowane. Aby określić korzyści podatkowe dla organizacji pozarządowych użyteczności publicznej potrzebne są przepisy o podatku od wartości dodanej (VAT), cle, podatku dochodowym od przedsiębiorstw i osób fizycznych. Dobroczynność lokalna dopiero się rodzi. Aby nadać dobroczynności istotne znaczenie potrzebne są zmiany w kulturze przedsiębiorstw. Konieczne jest utworzenie środowiska sprzyjającego finansowemu zrównoważeniu organizacji pozarządowych, co umożliwi tym organizacjom dostęp do funduszy publicznych przez przepisy prawne dotyczące sponsorowania, podatków dochodowych od przedsiębiorstw i osób fizycznych.

5.2.9 Współpraca ze społeczeństwem obywatelskim ogranicza się często do propagowania inicjatyw ustawodawczych, a podejmowane przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego próby zajęcia się przejrzystością i korupcją kończą się mniejszym powodzeniem. Dostęp do informacji pozostaje przeszkodą we współpracy między organizacjami pozarządowymi a rządem, głównie z powodu słabego poziomu egzekwowania przepisów ustawy o dostępie do dokumentów publicznych.

5.2.10 Nie ma formalnego dialogu między społeczeństwem obywatelskim a rządem. Komisja Europejska powinna wspierać rząd kosowski w tworzeniu formalnych struktur współpracy ze społeczeństwem obywatelskim. Władze publiczne powinny ustalić regularne mechanizmy i organy konsultacji ze społeczeństwem obywatelskim; należy powoływać i szkolić urzędników państwowych do roli łączników z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego.

5.2.11 W wyniku starań społeczeństwa obywatelskiego rząd zainicjował sporządzanie strategii współpracy między rządem a społeczeństwem obywatelskim. Proces ten znajduje się w fazie początkowej i jest koordynowany przez platformę CiviKos, sieć społeczeństwa obywatelskiego.

5.2.12 Nie istnieją szczegółowe mechanizmy zawierania porozumień rządowych ze społeczeństwem obywatelskim ani ramy prawne regulujące przyznawanie organizacjom pozarządowym nielicznych rządowych grantów, które przyznawane są często według osobistych preferencji. Komisja Europejska powinna udzielić rządowi Kosowa pomocy technicznej do tworzenia takich mechanizmów.

5.2.13 Jeśli nie istnieją przepisy regulujące przyznawanie zachęt wolontariuszom, niezwykle trudno jest organizacjom pozarządowym przekonywać osoby prywatne lub grupy do udzielania się w wolontariacie. Rządowi Kosowa można by polecić jako wzór europejskie modele uregulowań prawnych w dziedzinie wolontariatu.

5.2.14 W dziedzinie ochrony środowiska należy wzmocnić współpracę między rządem a społeczeństwem obywatelskim, a organizacje społeczeństwa obywatelskiego powinny być konsultowane i angażowane w zorganizowany sposób w tworzenie polityki i debaty publiczne.

6. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego w Kosowie a IPA

6.1 Dostęp do środków IPA

6.1.1 W latach 1998–2009 łączna pomoc KE dla Kosowa wyniosła przeszło 2,3 mld EUR, włączając w to finansowanie misji EULEX, SPUE i ICO. Głównymi partnerami Komisji Europejskiej we współpracy dwustronnej były Niemcy, Szwajcaria, Norwegia, Szwecja (Sida), Niderlandy, Zjednoczone Królestwo (DFID) i USAID.

6.1.2 W dokumencie dotyczącym wieloletniego planowania orientacyjnego na lata 2009–2011, przyjętym przez Komisję Europejską w 2009 roku, wskazano cztery główne przekrojowe zagadnienia, którymi należy się zająć w Kosowie: społeczeństwo obywatelskie, środowisko, równość szans i dobre sprawowanie rządów. Finansowanie z IPA podzielone jest na trzy główne kierunki: wspieranie osiągania kryteriów politycznych, kryteriów gospodarczych i norm europejskich.

6.1.3 Unia Europejska, jako najbardziej wpływowy donator pod względem skali pomocy i w kategoriach finansowych, może wyznaczać kierunki programów propagowania demokracji i związanej z nimi pomocy. Oznacza to również, że skuteczność interwencji Komisji stanowi kluczowy wyznacznik odbioru i uznania międzynarodowej pomocy w Kosowie.

6.1.4 Zgodnie z kryteriami politycznymi fundusze IPA są przeznaczane na pomoc w zakresie zwiększania potencjału administracyjnego i tworzenia instytucji w Kosowie, praworządności i walki z korupcją i zorganizowaną przestępczością, propagowanie praw człowieka i ochronę mniejszości serbskiej i innych, przyczynianie się do umacniania społeczeństwa obywatelskiego i mediów publicznych przez nagłaśnianie zagadnień związanych ze społeczeństwem obywatelskim we wszystkich programach. W okresie 2009–2011 około 2–5 % całkowitej pomocy dla Kosowa przeznaczane było na wsparcie społeczeństwa obywatelskiego.

6.1.5 Mimo że pomoc finansowa Unii Europejskiej dla społeczeństwa obywatelskiego stale rosła, złożone procedury administracyjne dotyczące składania wniosków i stosunkowo wysokie minimalne kwoty grantów uniemożliwiają większości organizacji korzystanie z tych funduszy. Warunki te zwiększyły również dystans między dużymi i małymi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. Język i techniczna strona aplikacji w dalszym ciągu stanowią bariery w dostępie do funduszy UE dla oddolnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz tych działających na poziomie wspólnot lokalnych.

6.1.6 Finansowanie KE dostępne dla społeczeństwa obywatelskiego skierowane jest na działania propagujące demokrację i praworządność, a w mniejszym stopniu na te, które propagują rozwój społeczno-gospodarczy.

6.1.7 W ramach pomocy z IPA nie ma wspieranych inicjatyw partnerów społecznych ani skierowanych do nich programów, które umożliwiłyby im wzmacnianie potencjału.

6.1.8 Pewien niepokój budzą również ograniczone możliwości władz Kosowa w zakresie absorpcji funduszy IPA. Rząd powinien zaangażować organizacje społeczeństwa obywatelskiego w określanie priorytetów pomocy IPA.

6.1.9 Biorąc pod uwagę fakt, że nie ma w Kosowie zorganizowanego dialogu między organizacjami społeczeństwa obywatelskiego a rządem, EKES z zadowoleniem przyjmuje plany Komisji Europejskiej, by w 2012 finansować projekty na rzecz utworzenia sieci organizacji społeczeństwa obywatelskiego po to, by ułatwić dialog z władzami.

6.1.10 EKES zaleca, by w taki sposób zaplanować zaproszenia do składania wniosków w ramach IPA, by uniknąć przerw w finansowaniu.

Bruksela, 28 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Austria, Belgia, Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Niemcy, Węgry, Irlandia, Włochy, Łotwa, Litwa, Luksemburg, Niderlandy, Norwegia, Polska, Słowenia, Szwajcaria, Szwecja, Turcja, Zjednoczone Królestwo i Stany Zjednoczone Ameryki.

(2) Kushtrim, Shaipi (2011), Annual Review 2010 on Labour Relations and Social Dialogue in South East Europe: Kosovo, Regional Project for Labour Relations and Social Dialogue in South East Europe, Fundacja Friedricha Eberta, styczeń 2011 r.

(3) Better Governance for a Better Impact. A Call for Citizens, The CIVICUS Civil Society Index Analytical Country Report for Kosovo, Kosovar Civil Society Foundation (KCSF), marzec 2011 r.

(4) Labour Law: its implementation in the first six months, GAP Policy Brief, The Institute for Advanced Studies GAP, wrzesień 2011 r.

(5) Better Governance for a Better Impact. A Call for Citizens, The CIVICUS Civil Society Index Analytical Country Report for Kosovo, Kosovar Civil Society Foundation (KCSF), marzec 2011 r.

(6) Better Governance for a Better Impact. A Call for Citizens, The CIVICUS Civil Society Index Analytical Country Report for Kosovo, Kosovar Civil Society Foundation (KCSF), marzec 2011 r.

(7) The 2010 NGO Sustainability Index for Central and Eastern Europe and Eurasia, United States Agency for International Development (USAID).

(8) Better Governance for a Better Impact. A Call for Citizens, The CIVICUS Civil Society Index Analytical Country Report for Kosovo, Kosovar Civil Society Foundation (KCSF), marzec 2011 r.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/28

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego w politykę rozwojową UE oraz we współpracę na rzecz rozwoju (opinia rozpoznawcza)

(2012/C 181/06)

Sprawozdawca: José María ZUFIAUR NARVAIZA

Pismem z 20 października 2011 r. Komisja Europejska, działając na podstawie art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, zwróciła się do Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego o opracowanie opinii rozpoznawczej w sprawie

zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego w politykę rozwojową UE oraz we współpracę na rzecz rozwoju.

Sekcja ds. Stosunków Zewnętrznych, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 6 marca 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 28 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 167 do 15 – 5 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 W sytuacji, gdy kryzys gospodarczy, ekologiczny i społeczny warunkuje przyszłość ludzkości, EKES uważa za priorytet wypracowanie porozumienia pomiędzy różnymi współpracującymi stronami w sprawie wspólnych koncepcji dotyczących rodzaju rozwoju, który należy wspierać (1).

1.2 Aby współpraca była skuteczna, należy zapewnić spójność ogółu strategii politycznych Unii Europejskiej z polityką rozwoju. Należy także motywować organizacje społeczeństwa obywatelskiego do osiągania większej i lepszej koordynacji i spójności z tymi politykami.

1.3 Organizacje społeczeństwa obywatelskiego są z definicji kluczowym elementem rozwoju i tym samym muszą być również kluczowym elementem polityki współpracy. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego powinny mieć swój udział w definiowaniu, wdrażaniu i monitorowaniu polityki i programów współpracy, a także znajdować się wśród strategicznych podmiotów, jeżeli chodzi o przekazywanie funduszy w ramach tych instrumentów.

1.4 EKES wzywa do nawiązania bardziej strategicznego partnerstwa między instytucjami wspólnotowymi i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego poprzez dialog polityczny, umowy ramowe i skuteczniejsze mechanizmy przekazywania środków finansowych.

1.5 Komisja Europejska i wszystkie rządy powinny wspierać zasady skuteczności rozwoju organizacji społeczeństwa obywatelskiego wypracowane w Stambule.

1.6 Należy nadać większe znaczenie organizacjom społeczeństwa obywatelskiego w ramach nowych form współpracy, takich jak współpraca Południe-Południe oraz współpraca trójstronna.

1.7 W ramach polityki rozwoju i współpracy, zwłaszcza realizowanej na szczeblu europejskim, należy wziąć pod uwagę wyjątkowy charakter i różnorodność organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz ich doświadczenie w kontaktach z krajami partnerskimi.

1.8 W zglobalizowanym świecie należy uznać globalny charakter niektórych organizacji społeczeństwa obywatelskiego i wykorzystać ich potencjał jako partnerów na arenie międzynarodowej.

1.9 Należy wprowadzić zmiany w systemie przyznawania funduszy europejskich na rzecz rozwoju za pośrednictwem organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Konieczne jest pilne wprowadzenie między innymi takich form współpracy, jak umowy ramowe, dotacje operacyjne i kaskadowe, umowy wieloletnie, fundusze przeznaczone na działania w sytuacjach wyjątkowych lub wdrażanie „zestawu narzędzi” określonego w ramach zorganizowanego dialogu. Sieci, federacje i konfederacje organizacji społeczeństwa obywatelskiego powinny w opinii EKES-u być głównymi odbiorcami tego rodzaju finansowania.

1.10 Należy zagwarantować organizacjom społeczeństwa obywatelskiego sprzyjające warunki do wykonywania przez nie ich zadań we wszystkich krajach. Oznacza to zapewnienie przestrzegania podstawowych zasad, takich jak wolność stowarzyszania się, wypowiedzi, zgromadzeń i działania. Cel ten należy uwzględnić w ramach publicznej polityki współpracy.

1.11 Udział społeczeństwa obywatelskiego powinien stanowić prawdziwy element sprawowania rządów i z tego względu Unia Europejska powinna uwzględnić go jako jedno z kryteriów działania w relacjach z krajami partnerskimi.

1.12 EKES popiera zaangażowanie władz lokalnych w politykę rozwoju realizowaną przez Unię Europejską (2), ale jednocześnie jest zdania, że łączenie w ramach polityki rozwoju i współpracy organizacji społeczeństwa obywatelskiego i władz lokalnych w jedną grupę, pomimo koniecznej współpracy pomiędzy nimi i komplementarności ich działań, może prowadzić do mylenia pojęć i problemów funkcjonalnych.

1.13 Zaangażowanie sektora prywatnego w politykę rozwoju jest niezbędne do zwiększenia jej wpływu Należy jednak unikać sytuacji, w których mogłoby ono służyć jako pretekst do zmniejszenia wkładu publicznego lub w których udział sektora prywatnego (lub innego) pociągałby za sobą nowe „uwarunkowania” dotyczące projektów współpracy. Powinno się również ustanowić ramy oparte na już określonych normach międzynarodowych na rzecz skutecznego zaangażowania dowolnego sektora i zapewnienia zgodności z celami współpracy na rzecz rozwoju.

1.14 Należy wzmocnić mechanizmy przejrzystości i rozliczalności w odniesieniu do współpracy, w tym mechanizmy odnoszące się do organizacji społeczeństwa obywatelskiego, a także mechanizmy walki z korupcją.

1.15 Organizacje społeczeństwa obywatelskiego powinny również stanowić połączenie pomiędzy polityką rozwoju a Europejskim Ochotniczym Korpusem Pomocy Humanitarnej wspomnianym w Traktacie z Lizbony.

1.16 Międzynarodowa działalność EKES-u realizowana na przestrzeni wielu lat przyczyniła się, jak w przypadku uprawnień nadanych EKES-owi na mocy umowy z Kotonu, do uznania wymiaru instytucjonalnego organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Był to jeden z głównych zapisów umowy z Kotonu. Po raz pierwszy w międzynarodowym porozumieniu podpisanym przez UE jednoznacznie uznano niezbędną rolę podmiotów niepaństwowych jako partnerów we współpracy na rzecz rozwoju (3). Co ważne w umowie stwierdzono także, że podmioty niepaństwowe powinny otrzymywać wsparcie finansowe w zakresie budowania umiejętności, aby mogły stać się efektywnymi partnerami w realizacji umowy. Uprawnienia te ułatwiły utworzenie komitetu monitorującego AKP–UE, który jest pierwszym organem parytetowym przedstawicieli organizacji społeczeństwa obywatelskiego, w tym wypadku przedstawicieli z krajów AKP i członków EKES-u, finansowanym z Europejskiego Funduszu Rozwoju. Zadaniem komitetu monitorującego jest, zgodnie z nazwą, monitorowanie wdrażania umowy z Kotonu oraz umów o partnerstwie gospodarczym. Odegrał on również decydującą rolę w ustanowieniu klauzuli o rozwoju zrównoważonym. Ten sposób działania stanowił punkt odniesienia dla prac EKES-u na innych obszarach geograficznych, co okazało się bardzo konstruktywne i przyczyniło się na przykład do wzmocnienia zdolności organizacyjnych społeczeństwa obywatelskiego, ustanowienia platform oraz punktów kontaktowych z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego w delegaturach UE, a także ułatwienia dostępu organizacji społeczeństwa obywatelskiego do funduszy wspólnotowych i udziału w negocjowaniu umów handlowych.

1.17 EKES uważa, że takie doświadczenia należy utrwalać i rozszerzać poprzez wspieranie polityki współpracy. Przychylając się do przekonań wielu istotnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego, Komitet zwraca się do Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych (ESDZ) o to, aby delegatury UE przyjęły skuteczne zobowiązanie do wspierania organizacji społeczeństwa obywatelskiego – zarówno europejskich, jak i pochodzących z krajów partnerskich – do utrzymywania z nimi kontaktów, uznawania ich i sponsorowania ich działań. W kontekście wzmocnienia delegatur służb zewnętrznych Unii Europejskiej ważniejsze niż kiedykolwiek jest to, aby przyjęto takie zobowiązanie w ramach własnych kompetencji w sposób wiążący, a nie jako działanie opcjonalne i dobrowolne.

1.18 W kontekście decentralizacji europejskiej współpracy na rzecz rozwoju EKES uważa, że jest w stanie bardzo skutecznie współpracować z Europejską Służbą Działań Zewnętrznych w zakresie pośredniczenia w dialogu delegatur z lokalnymi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. Opinia ta wynika z jednej strony z tego, że EKES stanowi europejski odpowiednik różnych ciał doradczych, które powstają w ramach umów o partnerstwie gospodarczym (CARIFORUM), umów handlowych (Korea Południowa), układów o stowarzyszeniu (Ameryka Środkowa, Chile) oraz innych porozumień. Po drugie, EKES od dawna utrzymuje stabilne relacje z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i instytucjami przedstawicielskimi na całym świecie, zwłaszcza w krajach AKP, Ameryki Łacińskiej i regionu Morza Śródziemnego (4).

1.19 EKES podkreśla wagę tego, aby organizacje społeczeństwa obywatelskiego promowały podnoszenie świadomości i szkolenie obywateli Unii Europejskiej na temat współpracy w sytuacjach kryzysowych, które spychają zobowiązania na rzecz polityki rozwoju na dalszy plan. Na osiągnięcie tego celu należałoby zapewnić wystarczające środki w ramach specjalnej linii finansowej wymagającej odpowiednich mechanizmów ochronnych w zakresie przejrzystości i odpowiedzialności.

2. Ogólne zasady i cele

2.1 Przez ostatnią dekadę Unia Europejska poświęcała coraz większą uwagę dialogowi z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. Konsensus europejski w sprawie rozwoju, instrument finansowania współpracy na rzecz rozwoju, sprawozdanie Trybunału Obrachunkowego, a także zorganizowany dialog poszerzyły zakres i zasięg dialogu z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego w taki sposób, że obecnie uczestniczą w nim, między innymi, Komisja i Parlament Europejski, Komitet Regionów i EKES, państwa członkowskie i organizacje społeczeństwa obywatelskiego: m.in. związki zawodowe, spółdzielnie i organizacje gospodarki społecznej, organizacje rolników, konsumentów, przedsiębiorców, platformy organizacji pozarządowych oraz organizacje partnerskie z krajów partnerskich.

2.2 Jednak pomimo tych postępów i międzynarodowych zobowiązań (5) powszechnie panuje pogląd, że te zobowiązania nadal mają bardzo retoryczny charakter, a praktyczne postępy są znacznie mniejsze. W wielu krajach – zarówno w tych będących donatorami, jak i w krajach rozwijających się – organizacje społeczeństwa obywatelskiego nadal napotykają wielkie trudności, a ich skuteczność uległa pogorszeniu. Przykładem mogą być związki zawodowe, które napotykają trudności w dostępie do oficjalnej pomocy rozwojowej w krajach będących donatorami, a w krajach partnerskich mają do niej bardzo ograniczony dostęp lub nie mają go wcale, zarówno jeżeli chodzi o zasoby, jak i dialog polityczny. Ogólnie rzecz biorąc, tworzone są przeszkody (czego przykładem mogą być ostatnie działania podjęte przez rząd Zimbabwe) dla wspierania organizacji społeczeństwa obywatelskiego i ich roli jako partnerów na rzecz rozwoju.

2.3 EKES uważa, że pełniejsze uznanie roli organizacji społeczeństwa obywatelskiego oznacza przyjęcie zestawu kryteriów, zasad i wartości w ramach polityki rozwoju i współpracy.

2.4 Pierwszym i najbardziej podstawowym z nich jest potrzeba uzgodnienia między organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, a także między nimi a instytucjami europejskimi, co rozumie się pod pojęciem „rozwój”. Dokonanie tego jest konieczne i niezwykle pilne w sytuacji zbiegu trzech kryzysów: ekologicznego (zmiana klimatu, utrata różnorodności biologicznej itp.), społecznego (rosnące nierówności społeczne itp.) i ekonomicznego (bezrobocie, niepewność zatrudnienia, dominacja sektora finansowego nad gospodarką realną itp.). Na skutek trzech wyżej wspomnianych kryzysów narodził się kolejny, a mianowicie kryzys żywnościowy. Dane, które ukazują głębię tych kryzysów wchodzących w relację sprzężenia zwrotnego, wskazują na to, że przyszłość nas wszystkich jest zagrożona. Jedynym sposobem na zminimalizowanie szkód jest zdecydowana poprawa jakości w zakresie równości, współpracy i opieki. W związku z tym pojęcia „rozwój” nie można rozumieć jedynie jako synonimu wzrostu gospodarczego, a dobrobytu i postępu nie można traktować na równi ze wskaźnikami PKB.

2.5 EKES nadal wierzy, że niezależnie od konieczności przeprowadzenia reformy kryteriów wydajności, współpraca na rzecz rozwoju jest jednym z instrumentów niezbędnych do stymulowania rozwoju, zwłaszcza w krajach najbiedniejszych.

2.5.1 W tym kontekście przypomina o konieczności wypełnienia zobowiązań w zakresie finansowania na rzecz rozwoju podjętych w wymiarze międzynarodowym. Kraje będące donatorami, a w szczególności Unia Europejska, nie powinny odstępować od tych zobowiązań. Współpraca na rzecz rozwoju jest polityką publiczną realizowaną w krajach będących donatorami, opierającą się na sprawdzonych rozwiązaniach, na której realizację należy zapewnić niezbędne środki.

2.5.2 EKES przypomina, że – jak wskazano w Traktacie z Lizbony – należy dbać o spójność pomiędzy polityką rozwoju i współpracy a pozostałymi strategiami politycznymi, w tym polityką handlową, inwestycyjną i finansową. Należy także zachęcać organizacje społeczeństwa obywatelskiego do osiągania większej i lepszej koordynacji i spójności z tymi politykami.

2.6 W ostatniej dekadzie odnotowano istotne zmiany w dziedzinie współpracy. Można wymienić wśród nich istotne dokonania, takie jak współpraca Południe-Południe i współpraca trójstronna. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego i ich sieci powinny być darzone większym uznaniem w ramach nowych form współpracy.

2.7 Niektóre ze sposobów przekazywania funduszy mające na celu poprawę odpowiedzialności, takie jak wsparcie budżetowe, przyczyniły się do marginalizacji społeczeństwa obywatelskiego w krajach partnerskich. EKES podkreśla konieczność zapewnienia odpowiedniego znaczenia lokalnym organizacjom społeczeństwa obywatelskiego w odpowiedzialności demokratycznej i programach tematycznych, w tym w wymiarze finansowym.

2.8 Zaangażowanie EKES-u w różne partnerstwa strategiczne UE (z Brazylią i Chinami), uznanie jego roli w umowach międzynarodowych, takich jak umowa z Kotonu, i jego udział w światowych programach, takich jak Rio+20, wskazuje na to, że powinien zostać uwzględniony w programach tematycznych dotyczących polityki rozwoju i współpracy realizowanej przez Unię Europejską.

2.9 Porozumienia osiągnięte na szczeblu międzynarodowym i wyrażone w deklaracji paryskiej, planie działania z Akry oraz na forum wysokiego szczebla w Pusanie stanowią ważne kroki w dążeniu do zapewnienia skuteczności pomocy. Niemniej jednak organizacje społeczeństwa obywatelskiego uważają, że należy rozszerzyć niektóre kryteria i pojęcia określone w tych dokumentach, na przykład to, co rozumie się przez odpowiedzialność demokratyczną, harmonizację, dostosowanie, zarządzanie ukierunkowane na wyniki, wzajemną odpowiedzialność i skuteczność pomocy. Właściwsze definicje tych kryteriów powinny zostać określone w drodze dialogu pomiędzy organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i instytucjami europejskimi.

2.10 Należy podjąć temat skuteczności pomocy w ramach podejścia opartego na różnych elementach koncepcji praw człowieka i ocenić skuteczność pod kątem wkładu w zmniejszenie ubóstwa i nierówności, a także uniezależnienia od pomocy.

2.11 Podejścia obierane przez różne podmioty i wyrażane w deklaracjach międzynarodowych świadczą o tym, że organizacje społeczeństwa obywatelskiego z definicji są partnerami na rzecz rozwoju (6). EKES zwraca się do Komisji Europejskiej i wszystkich rządów o wspieranie zasad skuteczności rozwoju organizacji społeczeństwa obywatelskiego wypracowanych w Stambule.

2.12 W ramach polityki rozwoju i współpracy należy wziąć pod uwagę wyjątkowy charakter i różnorodność organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Wartość dodana, którą może przynieść rozwój organizacji pozarządowej zaangażowanej w ochronę środowiska lub praw człowieka; organizacji związków zawodowych, która chroni prawa pracy oraz dba o pierwotną dystrybucję dochodu poprzez negocjacje płacowe i ochronę socjalną pracowników; spółdzielni rolniczej, która ma bezpośredni wpływ na samowystarczalność i suwerenność żywnościową; stowarzyszenia imigrantów, które przyczynia się do wspólnego rozwoju; czy organizacji pracodawców lub osób samozatrudnionych, która ma decydujący wkład w tworzenie tkanki produkcyjnej i nowych miejsc pracy – to tylko niektóre przykłady różnorodności form, jakie może przybrać wkład organizacji społeczeństwa obywatelskiego w rozwój przy wsparciu odpowiedniej polityki współpracy. EKES uważa za istotne, aby w ramach polityki rozwoju i współpracy realizowanej przez instytucje publiczne uwzględniono wykorzystanie wszystkich możliwości, które pociąga za sobą taka różnorodność.

2.13 EKES wzywa do zapewnienia we wszystkich krajach odpowiedniego środowiska regulacyjnego i instytucjonalnego, budowania potencjału oraz działań sprzyjających istnieniu, rozwojowi i działalności organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Udział zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego powinien stać się istotnym elementem demokratycznego sprawowania rządów (7).

2.14 Współpraca z sektorami prywatnymi ma zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia szerszego wpływu polityki współpracy na rzecz rozwoju. Należy podkreślić ogromną różnorodność organizacji sektora prywatnego (obejmującego organizacje gospodarki społecznej i stowarzyszenia o celu niezarobkowym) oraz istotne korzyści płynące z realizacji inicjatyw odpowiedzialności społecznej. Wyzwanie polega na tym, jak maksymalnie zwiększyć ich wkład w rozwój gospodarczy i społeczny oraz bezpieczeństwo ludzkie w zglobalizowanym świecie. Partnerstwo publiczno-prywatne lub wyłącznie prywatne wsparcie ze strony wielkich przedsiębiorstw w dziedzinie współpracy na rzecz rozwoju wzbudza jednakże pewne wątpliwości co do tego, w jakim stopniu owe partnerstwa mogą wpływać na cele z zakresu rozwoju. Partnerstwa publiczno-prywatne mogą być narzędziem pozwalającym połączyć programy na rzecz rozwoju prowadzone przez różnych partnerów oraz skutecznym instrumentem umożliwiającym dzielenie się wiedzą i zasobami przez różnych partnerów. W związku z tym konieczne byłoby ustanowienie ram na rzecz skutecznego i odpowiedzialnego uczestnictwa sektora prywatnego, zgodnie z już uzgodnionymi normami międzynarodowymi, takimi jak normy pracy MOP, wytyczne dla przedsiębiorstw wielonarodowych OECD oraz wytyczne ONZ dotyczące biznesu i praw człowieka. Należy również odnieść się do międzynarodowych inicjatyw z zakresu przejrzystości, takich jak zasady inicjatywy EITI (Inicjatywy Przejrzystości w Branżach Wydobywczych) lub procesu z Kimberley w sprawie handlu i inwestycji międzynarodowych.

2.14.1 Udział sektora prywatnego nie powinien wpływać na zmniejszenie zobowiązań finansowych państw członkowskich w odniesieniu do współpracy na rzecz rozwoju ani warunkować przyznawania pomocy, na przykład na prywatyzację strategicznych sektorów lub usług istotnych dla wspólnoty.

2.14.2 Z drugiej strony, zgodnie z tym, co zostało stwierdzone w punkcie 1.13, zachęcanie do udziału organizacji społeczeństwa obywatelskiego w partnerstwie publiczno-prywatnym ma kluczowe znaczenie, podobnie jak wspieranie roli partnerów społecznych i dialogu społecznego.

2.15 Należy w jeszcze większym stopniu wzmocnić mechanizmy przejrzystości i rozliczalności wszystkich stron zaangażowanych we współpracę. Należy również promować stosowanie Konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko korupcji, gdyż korupcja ma negatywny wpływ na poparcie społeczne dla polityki współpracy. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego są dobrze przygotowane do osiągnięcia tego celu ze względu na rozliczalność ich własnych działań i mechanizm społecznej kontroli w odniesieniu do współpracy w ogóle. Tylko jeżeli utrzymane zostaną to powiązanie i rzeczywista interakcja ze społeczeństwem, będzie możliwe osiągnięcie wyznaczonych celów z zakresu rozwoju.

2.16 W zglobalizowanym świecie należy uznać międzynarodowy charakter organizacji społeczeństwa obywatelskiego i wykorzystać ich potencjał jako odpowiedzialnych partnerów na arenie międzynarodowej. Ponadto w wielobiegunowym świecie coraz mniejsze znaczenie ma rozróżnienie pomiędzy organizacjami społeczeństwa obywatelskiego z Północy i z Południa. W związku z tym w ramach działań na rzecz rozwoju finansowanych przez darczyńców, a w szczególności w ramach współpracy unijnej, należy uwzględnić między innymi wsparcie dla sieci organizacji społeczeństwa obywatelskiego, ich platform koordynacyjnych, mechanizmów federacyjnych i stowarzyszeń.

3. Wzmocnienie roli organizacji społeczeństwa obywatelskiego

3.1 Wyniki zorganizowanego dialogu zebrane w dokumencie końcowym konferencji w Budapeszcie (8) stanowią istotne rozważania i wnioski skierowane do wszystkich zainteresowanych stron. EKES uważa, że ten dialog należy ustabilizować i ustanowić pewien mechanizm koordynacji lub grupę kontaktową, która zbierałaby się okresowo i w odpowiedni sposób reprezentowała europejskie fundusze rozwojowe, tak aby zapewnić przestrzeganie i realizację ich zaleceń (9). Takie forum powinno mieć charakter polityczny, stały (debata na temat polityki na rzecz współpracy wraz ze środkami i instrumentami zatwierdzonymi przez Komisję Europejską) i reprezentatywny (organizacje społeczeństwa obywatelskiego, Komisja Europejska, Parlament, państwa członkowskie itp.). EKES uważa, że jego mandat instytucjonalny i doświadczenie powinny odgrywać szczególną rolę na forum dialogu.

3.2 Należy zapewnić udział organizacji społeczeństwa obywatelskiego i możliwość wnoszenia przez nie wkładu w definiowanie, wdrażanie i monitorowanie polityki rozwoju. W tym celu – aby umożliwić wzmocnienie organizacji społeczeństwa obywatelskiego działających w skali światowej i pogłębić współpracę europejskich organizacji – Unia Europejska powinna przeanalizować celowość określenia statusu prawnego europejskich organizacji społeczeństwa obywatelskiego w oparciu o precyzyjne kryteria uznawane przez członków zorganizowanego dialogu.

3.3 Od wejścia w życie umowy z Kotonu EKES odgrywa kluczową rolę we wzmacnianiu udziału podmiotów niepaństwowych, przede wszystkim z uwagi na udzielony mu mandat (10). W praktyce oznaczało to utworzenie stałego Komitetu Monitorującego AKP – UE oraz organizację regularnych regionalnych seminariów i wszystkich konferencji AKP itd., co na przestrzeni lat bezpośrednio przyczyniło się do urzeczywistnienia zasad odpowiedzialności, przejrzystości, dobrych rządów i partnerstwa, nieodłącznie związanych z umową z Kotonu (11).

3.4 Ważne jest również, aby przy ustanowieniu stałego dialogu politycznego na szczeblu kraju będącego beneficjentem uwzględniono specyfikę każdego z podmiotów lub organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

3.5 Zorganizowany dialog powinien zaowocować nawiązaniem bardziej strategicznego partnerstwa między instytucjami wspólnotowymi i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. W związku z tym EKES zwraca uwagę na konieczność określenia ram relacji i uczestnictwa wykraczających poza finansowanie projektów. Przykładem może być wdrożenie „zestawu narzędzi” określonego w ramach zorganizowanego dialogu nie tylko na szczeblu lokalnym – delegatur UE – lecz także centralnym. Przełożyłoby się to na bardziej elastyczne i efektywne partnerstwo między Unią Europejską a organizacjami społeczeństwa obywatelskiego na szczeblu globalnym.

3.6 Jednocześnie dzięki swoim wnioskom i żądaniom organizacje społeczeństwa obywatelskiego odgrywają kluczową rolę w osiąganiu celów z zakresu spójności polityki rozwoju oraz promowaniu nowego globalnego porozumienia po roku 2015 w celu uwzględnienia w programie na rzecz rozwoju kwestii związanych ze zmniejszaniem nierówności, powszechną ochroną socjalną, sprawiedliwym podziałem dóbr i opieką nad zasobami naturalnymi.

3.7 Organizacje społeczeństwa obywatelskiego to podmioty bardzo zróżnicowane i niejednorodne, co może wymagać precyzyjniejszego określenia, co rozumie się przez to pojęcie. Poza tym ta różnorodność, doświadczenie i stosunki z krajami partnerskimi powinny zostać zauważone w wyniku współpracy europejskiej. Należy wykorzystać specyfikę poszczególnych podmiotów i możliwości przez nie oferowane.

4. Udział organizacji społeczeństwa obywatelskiego w różnych instrumentach i programach pomocy zewnętrznej UE

4.1 EKES wyraził już swoje stanowisko w sprawie roli organizacji społeczeństwa obywatelskiego w odniesieniu do instrumentu finansowania współpracy na rzecz rozwoju (12). Ponadto EKES jest zdania, że społeczeństwo obywatelskie powinno zostać uwzględnione w ramach zestawu instrumentów finansowania współpracy zgodnie z postanowieniami zorganizowanego dialogu i niedawno przyjętego programu działań na rzecz zmian.

4.2 Zgodnie z propozycjami przedstawionymi w ramach zorganizowanego dialogu EKES uważa, że należy wprowadzić zmiany w systemie przyznawania funduszy europejskich na rzecz rozwoju za pośrednictwem organizacji społeczeństwa obywatelskiego. W ramach instrumentów przewidzianych w perspektywie finansowej na lata 2014–2020 należy uwzględnić nowe rodzaje mechanizmów współpracy, wykraczające poza tradycyjne dotacje na projekty. Należy w trybie pilnym wprowadzić, między innymi, instrumenty takie jak umowy ramowe, dotacje operacyjne i kaskadowe oraz umowy wieloletnie, które zapewnią większy średnio- i długoterminowy wpływ na rozwój.

4.3 Podobnie należałoby stworzyć specjalne fundusze przeznaczone na działania w sytuacjach wyjątkowych, wykorzystywane na przykład w przypadku procesów demokratycznych zachodzących w regionie Morza Śródziemnego, które nie mogą czekać na zatwierdzenie zaproszeń do składania wniosków dotyczących dotacji i które mogą zostać skutecznie wprowadzone w życie przez sieci różnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego, takich jak związki zawodowe, organizacje pozarządowe, organizacje spółdzielcze, organizacje małych przedsiębiorstw, organizacje kobiet itp.

4.3.1 W związku z tym sieci, federacje i konfederacje organizacji społeczeństwa obywatelskiego powinny być głównymi odbiorcami tego rodzaju finansowania. W tym celu mechanizmy takie jak dotacje operacyjne i kaskadowe byłyby dobrym narzędziem, które zwiększyłoby wartość dodaną sieci organizacji społeczeństwa obywatelskiego zaangażowanych w dziedzinę rozwoju.

4.3.2 W ramach programu działań na rzecz zmian współpraca europejska musi zająć się mechanizmami planowania cyklu projektu i zarządzania nim oraz ponownie je przeanalizować, koncentrując się na aspektach takich jak bardziej odpowiednie wydatkowanie środków i elastyczność dostosowana do okoliczności. Podobnie należy przywiązywać większą wagę do wsparcia na etapie diagnostycznym i studium wykonalności działań na rzecz rozwoju jako sposobu na zapewnienie większego powodzenia tych działań.

4.3.3 Modele finansowania powinny obejmować zachęty trzech rodzajów: 1) promowanie rozliczalności za skutki w dziedzinie rozwoju, 2) wspieranie integracji i łączenia się organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz tworzenia globalnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego, 3) promowanie nowych rodzajów sieci i wielostronnego partnerstwa.

4.3.4 Traktat z Lizbony włącza Europejski Ochotniczy Korpus Pomocy Humanitarnej (European Voluntary Humanitarian Aid Corps – EVHAC), będący obecnie w fazie pilotażowej, w zakres kompetencji DG ECHO. Wyniki tej fazy pilotażowej powinny zostać wnikliwie przeanalizowane przed uruchomieniem EVHAC. EKES jest przekonany o istotnych możliwościach organizacji społeczeństwa obywatelskiego w zakresie ukierunkowywania wysiłku wolontariatu europejskiego we wszystkich sektorach, a zwłaszcza w dziedzinie rozwoju. EKES jest zdania, że w oparciu o określone kryteria wolontariat powinien być rozumiany jako świadczenie w naturze w ramach współfinansowanych projektów (13).

5. Wzmocnienie społeczeństwa obywatelskiego i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w krajach partnerskich

5.1 W wielu krajach organizacje społeczeństwa obywatelskiego często muszą stawiać czoła bardzo trudnej sytuacji politycznej, instytucjonalnej lub gospodarczej, która utrudnia ich pracę, a także prześladowaniom, zastraszaniu lub kryminalizacji. W wielu przypadkach jest to wynikiem restrykcyjnych praktyk rządów. EKES podkreśla konieczność uwzględnienia wymiaru nadzoru ram legislacyjnych, podstawowych wolności i środków w celu wspierania organizacji społeczeństwa obywatelskiego w ramach polityki współpracy na rzecz rozwoju, a także przepisów w sprawie działań na rzecz rozwoju i współpracy.

5.2 EKES jest świadomy, że ramy regulacyjne dotyczące organizacji społeczeństwa obywatelskiego są bardzo zróżnicowane, zarówno w obrębie UE, jak i w krajach partnerskich. Nie powinno to jednak uniemożliwiać postępu w poszanowaniu norm międzynarodowych (takich jak wolność stowarzyszania się, wypowiedzi i zgromadzeń umożliwiających swobodne działanie, komunikację i współpracę, zbieranie funduszy i otrzymywanie ochrony ze strony państwa) we wszystkich przypadkach i na wszystkich szczeblach. Obecność i udział społeczeństwa obywatelskiego oraz organizacji społeczeństwa obywatelskiego nie tylko nie podważa demokracji przedstawicielskiej, lecz wręcz przeciwnie – wzmacnia ją, jeżeli istnieje możliwość prowadzenia przez nie działalności (14). Udział społeczeństwa obywatelskiego powinien stanowić realny element rządów i z tego względu Unia Europejska powinna uwzględnić go jako jedno z kryteriów w relacjach z krajami partnerskimi.

5.3 Wymiar instytucjonalny i rozwój zdolności organizacyjnych organizacji partnerskich oraz, ogólnie rzecz biorąc, w państwach trzecich zasługują na większe uznanie w ramach współpracy europejskiej. Poza zdolnościami w zakresie zarządzania projektami wzmocnienie organizacji społeczeństwa obywatelskiego jako takich przyczynia się do ogólnego rozwoju społeczeństw sprzyjającego włączeniu społecznemu. Należy więc wspierać tworzenie i wzmacnianie zdolności tych organizacji społeczeństwa obywatelskiego w krajach partnerskich, zarówno w ujęciu ogólnym, jak i w ramach procedur dotyczących dostępu do funduszy wspólnotowych, w tym dla projektów lokalnych realizowanych na mniejszą skalę, lub do udziału w negocjowaniu, na przykład, umów handlowych.

5.4 Jednocześnie EKES popiera to, że w ramach polityki współpracy na rzecz rozwoju Unia Europejska wyklucza te organizacje, które mimo że nazywają siebie organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, nie są demokratyczne lub pozostają bezpośrednio uzależnione od państwa.

5.5 Należy zachęcać organizacje społeczeństwa obywatelskiego do zrzeszania się; należy także zachęcać do ich prawnego uznania jako organów przedstawicielskich społeczeństwa obywatelskiego w krajach partnerskich. Jak zaproponowano na przykład w umowie z Kotonu lub w Ameryce Łacińskiej, należy w dalszym ciągu organizować reprezentatywne platformy i sieci na różnych poziomach w celu stworzenia synergii między nimi i poprawy komunikacji z podmiotami publicznymi.

5.6 Istnienie punktów kontaktowych lub osób zajmujących się relacjami ze społeczeństwem obywatelskim w ramach delegatur UE w krajach partnerskich okazało się przydatne w różnych sytuacjach. Należy zwiększyć ich rolę i zdolności do analizy sytuacji w poszczególnych krajach oraz promowania kontaktów z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. Należy również zacieśnić koordynację między tymi punktami kontaktowymi i EKES-em w celu umożliwienia wyciągnięcia wniosków i zdefiniowania sprawdzonych rozwiązań.

5.7 Wdrożenie koncepcji odpowiedzialności demokratycznej powinno pociągać za sobą z kolei zwiększenie dostępu do zasobów na rzecz współpracy wspólnotowej dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego w krajach partnerskich, szczególnie dla grup, sieci i organizacji najbardziej reprezentatywnych.

5.8 Jednocześnie należy promować nowe formy współpracy między organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, otwierając drogę między innymi do współpracy trójstronnej, współpracy Południe-Południe lub wymiany wiedzy fachowej, pomocy technicznej ze strony europejskich organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz wsparcia w zakresie techniki zarządzania. Te nowe formy współpracy mogą odgrywać bardzo ważną rolę dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego krajów o średnim dochodzie, które doświadczą ograniczenia tradycyjnej współpracy z UE i w których organizacje społeczeństwa obywatelskiego mają kluczowe znaczenie dla wzmocnienia demokracji, promowania praw obywatelskich, zmniejszania nierówności, zaangażowania obywatelskiego, równości płci, redystrybucji podatkowej, przejrzystości i ochrony praw w zakresie środowiska.

6. Podnoszenie świadomości opinii publicznej i edukacja na rzecz rozwoju

6.1 Unia Europejska utrzymała swoją rolę jako darczyńcy na rzecz rozwoju nawet w czasach kryzysu gospodarczego. Dalsza realizacja tego zobowiązania stanowi wyzwanie dla wszystkich państw i instytucji Unii Europejskiej. Wypełnienie go będzie zależeć w dużej mierze od wsparcia społeczeństwa oraz informowania i podnoszenia świadomości społeczeństwa na temat rozwoju oraz światowych problemów wpływających na wszystkie kraje.

6.2 Organizacje społeczeństwa obywatelskiego stanowią idealne narzędzie zwiększania świadomości opinii publicznej i edukacji na rzecz rozwoju. EKES podkreśla konieczność poświęcenia uwagi temu tematowi, szczególnie w dobie wielowymiarowego kryzysu. Edukacja na rzecz rozwoju wymaga przywrócenia potencjału zmian poprzez innowacyjne podejścia i skierowanie przesłania do grup szerszych niż tylko dzieci i młodzież. Ponadto innowacyjność w tej dziedzinie polega na nawiązywaniu relacji z wieloma podmiotami. Jest to istotne zwłaszcza w krajach, które niedawno przystąpiły do UE, nie mają tak bogatych tradycji współpracy na rzecz rozwoju ani tak dobrze rozwiniętych organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

6.3 Europejskie organizacje społeczeństwa obywatelskiego i EKES, ze względu na swoje powiązania z europejskim społeczeństwem obywatelskim, są w stanie podjąć się zadania podnoszenia świadomości społecznej. Ponadto mogą one zapewnić większą wiarygodność dzięki współpracy w ramach Unii Europejskiej z różnorodnymi grupami społecznymi, włączając w to grupy najbardziej zagrożone. W związku z tym należy uwzględnić w ramach celów podnoszenia świadomości widoczność projektów realizowanych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego w krajach partnerskich, a także w krajach objętych polityką sąsiedztwa Unii Europejskiej.

6.4 W tym kontekście podstawowe znaczenie ma utrzymanie poszczególnych linii finansowania działań z zakresu podnoszenia świadomości i edukacji na rzecz rozwoju oraz realizacji kampanii upowszechniania wiedzy na temat kwestii związanych z rozwojem i współpracą.

Bruksela, 28 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Dz.U. C 376 z 22.12.2011, s. 102–109. Zob. punkt 1.5, sprawozdawca: Hans-Joachim Wilms.

(2) „Zwiększanie wpływu unijnej polityki rozwoju – Program działań na rzecz zmian”, Dz.U. C 113 z 18.4.2012, s. 52–55.

(3) W rozdziale 2, art. 4 umowy z Kotonu przewiduje się, że uczestnicy partnerstwa o charakterze niepaństwowym powinni być informowani i angażowani w konsultacje w sprawie polityki i strategii współpracy przez UE i władze państw AKP oraz że powinni być włączani w realizację tych strategii.

(4) Dokument dostępny pod adresem: http://www.eesc.europa.eu/?i=portal.en.external-relations-other-continents.

(5) Deklaracja paryska w sprawie skuteczności pomocy z marca 2005 r.; forum wysokiego szczebla w Akrze z 2008 r.; zasady skuteczności rozwoju wypracowane w Stambulehttp://www.aideffectiveness.org/busanhlf4/images/stories/hlf4/PrincipiosdeOSC-Estambul-Final.pdf); międzynarodowe ramy na rzecz skuteczności rozwoju organizacji społeczeństwa obywatelskiego(http://www.cso-effectiveness.org/IMG/pdf/spanish_framework_for_cso_dev_eff.pdf); deklaracja z forum wysokiego szczebla w Pusanie z 2011 r.

(6) Artykuł 20 planu działania z Akry. Wnioski z forum wysokiego szczebla w Pusanie z 1 grudnia 2011 r. Zasady wypracowane w Stambule.

(7) Deklaracja końcowa 10. regionalnego seminarium organizacji gospodarczych i społecznych AKP – UE w dniach 28, 29 i 30 czerwca 2009 r. Dokument dostępny pod adresem: http://www.eesc.europa.eu/?i=portal.fr.acp-eu-tenth-regional-seminar-reports.6271.

(8) Dokument dostępny pod adresem: https://webgate.ec.europa.eu/fpfis/mwikis/aidco/images/c/ce/FINAL_ES_-_Final_Statement_May.pdf.

(9) Takich, jakie istnieją w różnych dyrekcjach Komisji Europejskiej w odniesieniu do wielu innych zagadnień.

(10) „Posiedzenia konsultacyjne oraz obrady podmiotów gospodarczych i społecznych AKP – WE są organizowane przez Komitet Ekonomiczno-Społeczny Unii Europejskiej” (Protokół nr 1 do umowy z Kotonu). Uzupełnieniem tego mandatu był wniosek byłego komisarza UE ds. handlu Pascala Lamy’ego, by EKES monitorował negocjacje w sprawie umów o partnerstwie gospodarczym. W tym kontekście EKES poparł uwzględnienie rozdziałów dotyczących spraw społecznych i ekologicznych w umowie o partnerstwie gospodarczym CARIFORUM – UE oraz utworzenie komitetu konsultacyjnego społeczeństwa obywatelskiego w celu monitorowania wdrażania tej umowy – wszystkie te elementy znalazły się w ostatecznym tekście umowy z tym regionem. Jasne jest zatem, że postanowienia instytucjonalne zawarte zarówno w umowie z Kotonu, jak i w umowie o partnerstwie gospodarczym z regionem Karaibów oraz mandat udzielony EKES-owi faktycznie wzmocniły rolę organizacji społeczeństwa obywatelskiego we współpracy na rzecz rozwoju.

(11) Pełną analizę roli podmiotów niepaństwowych we wdrażaniu umowy z Kotonu można znaleźć w deklaracji końcowej z 11. regionalnego seminarium środowisk społeczno-gospodarczych AKP – UE w Etiopii w 2010 r. http://www.eesc.europa.eu/resources/docs/f_ces6152-2010_decl_en.doc.

(12) Opinia EKES-u w sprawie „Instrument współpracy UE na rzecz rozwoju: rola zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych”, Dz.U. C 44 z 11.2.2011, s. 123–128. Opinia EKES-u w sprawie „Zwiększanie wpływu unijnej polityki rozwoju – Program działań na rzecz zmian”, COM(2011) 637 final (nieopublikowana w Dz.U.).

(13) Opinia EKES-u w sprawie „Komunikat w sprawie polityki UE i wolontariatu: uznanie i propagowanie wolontariatu transgranicznego w UE” (Zob. str. 150 niniejszego Dziennika Urzędowego).

(14) Zobowiązanie wyrażone w planie działania z Akry oraz na forum w Pusanie dotyczy wszystkich krajów.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/35

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego program „Kreatywna Europa”

COM(2011) 785 wersja ostateczna – 2011/0370 (COD)

(2012/C 181/07)

Sprawozdawca generalny: Dumitru FORNEA

Parlament Europejski, w dniu 30 listopada 2011 r., oraz Rada Europejska, w dniu 15 grudnia 2011 r., postanowiły, zgodnie z art. 173 ust. 3 i art. 166 ust. 4 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego program „Kreatywna Europa”

COM(2011) 785 wersja ostateczna – 2011/0370 (COD).

Dnia 6 grudnia 2011 r. Prezydium Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego powierzyło przygotowanie opinii w tej sprawie Komisji Konsultacyjnej ds. Przemian w Przemyśle.

Mając na względzie pilny charakter prac, na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 28 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny wyznaczył Dumitru FORNEĘ na sprawozdawcę generalnego oraz stosunkiem głosów 168 do 1 – 3 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Branżami kreatywnymi należy zajmować się w powiązaniu z nowym cyklem rozwoju przemysłowego i nie rozpatrywać ich w izolacji, lecz w ścisłym i interdyscyplinarnym powiązaniu z innymi usługami i procesami produkcyjnymi. W tym kontekście należy je postrzegać jako katalizator nowatorskich przemian w przemyśle i sektorze usług.

1.2 Sektory kultury i twórczości powinny zajmować ważne miejsce w strategii „Europa 2020”, jako że przyczyniają się do nowego rodzaju wzrostu w UE. Należy więc podkreślić, że obecne przemiany w branżach kreatywnych są pożądane w całej Europie i nie powinno się ich ograniczać do kilku krajów lub kilku regionów.

1.3 Komitet podkreśla znaczenie aspektów gospodarczych w programie „Kreatywna Europa” i popiera myśl, że powinien on zachęcać wszystkie podmioty sektorów kultury i twórczości do aspirowania do niezależności ekonomicznej. Wydaje się jednak, że jest on zbyt mocno skoncentrowany na ogólnym celu konkurencyjności, nie kładąc wystarczającego nacisku na propagowanie różnorodności językowej i kulturowej Europy.

1.4 Komitet żarliwie popiera propozycję zwiększenia odpowiedniego budżetu i ocenia, że należy utrzymać łączną kwotę 1,8 mld EUR przeznaczoną na program „Kreatywna Europa”. Kwota ta stanowi znaczną podwyżkę, jednak jest stosunkowo skromna w porównaniu z budżetem UE lub zasobami, które niektóre państwa członkowskie przeznaczają na wspieranie działalności kulturalnej.

1.5 Można zaakceptować połączenie programów dotyczących kultury i mediów, o ile zaproponowane składowe zostaną wyraźnie opisane, a ich status będzie zagwarantowany. Można to osiągnąć, jeśli dokonując podziału w oparciu o podstawę prawną, określi się procentowy udział, jaki w budżecie przypada na każdy element i minimalne udziały, jakie są im przypisane. Aby zwiększyć przejrzystość i czytelność, pożądane byłoby również ustalenie rocznych wytycznych.

1.6 EKES uważa, że powodzenie programu ramowego „Kreatywna Europa” zależy w dużej mierze od związku między jego komponentami dotyczącymi mediów i kultury oraz od opracowania przekrojowego podejścia, które przyczyni się do ustalenia wspólnych kierunków działań między różnymi programami finansowanymi przez Unię Europejską (1).

1.7 Komitet zauważa brak jasno określonych wskazówek dotyczących sposobu, w jaki Komisja zamierza włączyć przedstawicieli zainteresowanych stron do procedur wdrażania. Artykuł 7 jest niejasny (2). Dostęp do finansowania powinien być łatwiejszy dla wszystkich organizacji prawa prywatnego, które, realizując działania kulturalne i kreatywne, objęte są zakresem stosowania rozporządzenia. Organizacje gospodarki społecznej działające w omawianych sektorach i inne odpowiednie organizacje społeczeństwa obywatelskiego również powinny mieć dostęp do tego mechanizmu ułatwień.

1.8 Należy uprościć procedury administracyjne poprzez wprowadzanie aplikacji i procedur on-line, które są szybsze, aby zapewnić monitorowanie programów i zarządzanie nimi (3). Trzeba też poprawić procedury i możliwości techniczne dotyczące komunikacji, składania wniosków i dostarczania sprawozdań śródokresowych i końcowych, a także zagwarantować skuteczniejszą obsługę dossiers beneficjentów subwencji z tytułu tego programu.

1.9 Format rozporządzenia jest bardzo otwarty i elastyczny, a zaproponowana metoda komitetowa nie gwarantuje tego, że państwa członkowskie będą miały wystarczającą kontrolę nad procesem realizacji programu. Należy zmienić procedury komitetowe, aby eksperci z państw członkowskich mogli regularnie się spotykać i dyskutować o wybranych projektach. Podobnie należy też ustanowić uproszczoną procedurę, by dostosować szczegółowe parametry kierunków działania w wyniku oceny okresowej.

1.10 Ponadto otwarty i elastyczny format sprawia, że podręcznik do programu będzie szczególnie istotny, jako że to tam właśnie zawarte będą szczegółowe wskazówki odnośnie do tego, jakie działania należy podjąć, jakie są warunki realizacji, poziomy współfinansowania itp. Komitet zwraca się do Komisji o to, by opracować go w sposób otwarty i przejrzysty i zgłasza swoje zainteresowanie udziałem w tym procesie.

1.11 Zdaniem Komitetu należy bardziej elastycznie podejść do propozycji Komisji dotyczącej połączenia punktów kontaktowych dla komponentów Kultura i MEDIA w ramach biur „Kreatywna Europa”, by uwzględnić specyficzną rzeczywistość regionalną w państwach członkowskich. Komitet podkreśla, że należy utrzymać bliski kontakt z podmiotami z obu tych sektorów, a także zachować odrębną wiedzę fachową dotyczącą komponentów Kultura i MEDIA ze względu na znaczne różnice między nimi, jeśli chodzi o realia i sposób prowadzenia działań w obu tych sektorach. Przy tworzeniu nowych biur programu „Kreatywna Europa” należy korzystać z doświadczeń zgromadzonych dotychczas przez punkty kontaktowe programu Kultura i biura programu MEDIA.

1.12 O ile proponowany mechanizm finansowy stanowi krok w dobrym kierunku, należałoby go popularyzować, aby doprowadzić do zmiany sposobu, w jaki instytucje finansowe postrzegają i oceniają przedsiębiorców z sektorów kultury i twórczości. Instrument powinien zapewnić wyrównane pokrycie geograficzne, a jego działanie nie powinno szkodzić działaniu mechanizmów pomocowych w formie subwencji.

1.13 Własność intelektualna stanowi kluczowy czynnik pobudzania kreatywności i inwestycji w produkcję treści kulturalnych i kreatywnych, oraz wynagradzania twórców i zwiększania możliwości zatrudnienia w tych dziedzinach działalności. Z tego względu EKES podkreśla znaczenie skutecznego wdrożenia praw do własności intelektualnej, zarówno na poziomie Unii Europejskiej, jak i w skali światowej.

1.14 Wyboru i realizacji projektów finansowanych za pomocą programu „Kreatywna Europa” należy dokonywać w pełnym poszanowaniu zasad i wartości UE w zakresie demokracji, praw człowieka, praw pracowniczych i odpowiedzialności społecznej. Tym samym należy opracować mechanizm zapobiegania występowaniu przemocy i dyskryminacji podczas realizacji projektów finansowanych za pomocą tego instrumentu.

2. Wniosek Komisji dotyczący rozporządzenia

2.1 Omawianym rozporządzeniem ustanawia się program „Kreatywna Europa” służący wspieraniu europejskiego sektora kultury i sektora kreatywnego na okres od dnia 1 stycznia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2020 r. Program wspiera jedynie te działania i przedsięwzięcia, które mogą przynieść europejską wartość dodaną i przyczyniają się do realizacji celów strategii „Europa 2020” i jej inicjatyw przewodnich.

2.2 Do jego ogólnych celów należą ochrona i propagowanie różnorodności językowej i kulturowej Europy, a także wzmacnianie konkurencyjności sektora kultury i sektora kreatywnego, po to by stymulować inteligentny i zrównoważony wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu.

2.3 Cele szczegółowe są następujące:

—	wspieranie zdolności europejskiego sektora kultury i sektora kreatywnego do funkcjonowania w wymiarze transnarodowym;

—	propagowanie transnarodowego obiegu dzieł kultury i pracy twórczej oraz mobilności podmiotów działających w sektorze kultury i sektorze kreatywnym, a także zdobywanie nowej publiczności w Europie i poza nią;

—	wzmacnianie zdolności finansowej sektora kultury i sektora kreatywnego, zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorstw i organizacji;

—	wspieranie współpracy transnarodowej w celu stymulowania rozwoju polityki, innowacji, zdobywania publiczności i tworzenia nowych modeli biznesowych.

2.4 Program posiada następującą strukturę:

—	komponent międzysektorowy, którego adresatem jest cały sektor kultury i sektor kreatywny (15 % całkowitego budżetu);

—	komponent Kultura, którego adresatem jest sektor kultury i sektor kreatywny (30 % całkowitego budżetu);

—	komponent MEDIA, którego adresatem jest sektor audiowizualny (50 % całkowitego budżetu).

3. Uwagi ogólne

3.1 W roku 2008 sektor kultury i sektor kreatywny zatrudniały 3,8 % europejskiej siły roboczej i wytworzyły 4,5 % PKB Unii Europejskiej. EKES jest przekonany, że program ramowy „Kreatywna Europa” przyczyni się do realizacji strategii „Europa 2020” i zgadza się z Komisją co do tego, że innowacje, kreatywność i kultura powinny odgrywać podstawową rolę w nowoczesnym kształtowaniu obywateli europejskich i przyczyniać się w ten sposób do rozwoju przedsiębiorczości, inteligentnego i trwałego wzrostu oraz do realizacji celów dotyczących integracji społecznej w Unii Europejskiej.

3.2 Czynnik polityczny prowadzący do ponownej oceny roli kultury w ramach polityki krajowej i europejskiej powinien uwzględniać złożone relacje między kulturą a gospodarką, a także wkład sektora kultury i sektora kreatywnego w rozwój państw członkowskich, wzmocnienie spójności społecznej i konsolidację poczucia przynależności do przestrzeni europejskiej. W związku z tym nowy program wsparcia finansowego musi odzwierciedlać potrzeby sektora kultury i sektora kreatywnego w epoce cyfrowej, dzięki zastosowaniu bardziej pragmatycznego i bardziej całościowego podejścia.

3.3 Sektor kultury nie jest jednolity i obejmuje różne sposoby funkcjonowania. Działalność związana z produkcją muzyczną i płytową posiada własny model biznesowy i jest prowadzona w środowisku różniącym się diametralnie od świata spektaklu. Dlatego też program „Kreatywna Europa” powinien, dzięki swoim komponentom, pozwalać na elastyczne podejście, w ramach którego jego ewentualni beneficjenci określeni we wniosku dotyczącym rozporządzenia będą mieli do niego łatwiejszy dostęp i będą mogli z niego skutecznie korzystać.

4. Uwagi szczegółowe

4.1 Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny przedstawił już swoje stanowisko na temat przedsiębiorstw z branży kultury i branży twórczej w opinii pod takim właśnie tytułem przyjętej na sesji plenarnej w październiku 2010 r. (sprawozdawca: Claudio Cappellini, współsprawozdawca: Jörg Lennardt). Została ona opracowana w ramach konsultacji dotyczących zielonej księgi w sprawie uwalniania potencjału przedsiębiorstw z branży kultury i branży twórczej.

4.2 Tematem niniejszej opinii jest wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego program „Kreatywna Europa”. Nie obejmie ona zagadnień, o których była mowa w opinii poświęconej zielonej księdze; jej celem będzie wsparcie Komisji za pomocą bezpośrednich uwag do tekstu, jaki zaproponowała ona w dniu 23 listopada 2011 r. w dokumencie COM(2011) 785 final.

4.3 Przedsiębiorcy działający w tym sektorze zgodzili się, by budżet programu został zwiększony do sumy 1,8 mld EUR w okresie 2014–2020, choć wzrost ten należy rozważać w kontekście większej liczby krajów będących beneficjentami oraz poszerzenia zakresu przedsiębiorstw sektora kreatywnego objętych programem. W rozporządzeniu nie zdefiniowano jasno „przedsiębiorstw sektora kreatywnego”, a byłoby wskazane, by tekst dostarczał dokładnych informacji dotyczących zakresu objętych nim działań, a także zainteresowanych podmiotów.

4.4 Podmioty działające w sektorze kultury i w sektorze audiowizualnym uważają połączenie obecnych programów „Kultura 2007–2013”, „MEDIA” i „MEDIA Mundus” w jeden program ramowy zatytułowany „Kreatywna Europa” za pozytywną i konstruktywną inicjatywę ze strony Komisji Europejskiej. Należałoby jednak zwrócić większą uwagę na formę, jaką przyjmuje w programie każdy z dwóch elementów, a mianowicie polityka i procesy o charakterze ogólnym, gdyż trzeba uwzględnić specyficzne cechy tych sektorów, które różnią się między sobą co do głównych podmiotów, logiki finansowej, produkcji i dystrybucji.

4.5 Przede wszystkim podmioty działające w sektorze kultury muszą zwracać uwagę na rodzaje finansowania publicznego, warunki dostępu i kryteria kwalifikowalności przewidziane w programie. Od tych właśnie parametrów zależeć będzie w znacznej mierze stopień ich zaangażowania i wsparcia, jakie przyznają działaniom zaproponowanym w nowym programie ramowym.

4.6 Z punktu widzenia zawodowego okazuje się, że w sektorze audiowizualnym panuje ogólne zadowolenie ze skuteczności obecnego programu MEDIA oraz z nowych działań przewidzianych w programie ramowym „Kreatywna Europa”. Osoby związane zawodowo z tym sektorem cenią program MEDIA za jego wsparcie i za to, że odpowiada potrzebom rynku audiowizualnego. Komponent MEDIA proponowany w nowym programie ramowym nie różni się zasadniczo od obecnego programu. Tekst nowego rozporządzenia mógłby jednak dostarczać bardziej precyzyjnych informacji i omawiać szczegółowo w załącznikach każdy kierunek działań, a także budżet przewidziany na ich realizację.

4.7 EKES z zadowoleniem odnosi się do inicjatywy Komisji polegającej na uproszczeniu procedur zarządzania programami Kultura i MEDIA dzięki stosowaniu na większą skalę stawek zryczałtowanych, wykorzystaniu ramowych umów o partnerstwie i procedur elektronicznych, a także dzięki reformie narzędzi pracy Agencji Wykonawczej ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego (EACEA).

4.8 Należy przewidzieć odpowiednio dostosowane środki służące „zapewnianiu bardziej wyrównanych szans w europejskim sektorze kultury i sektorze kreatywnym poprzez uwzględnianie sytuacji państw o niższej wydajności produkcyjnej lub państw bądź regionów o niewielkim obszarze geograficznym i językowym” (4).

4.9 EKES uważa, że wśród priorytetów należy ponownie umieścić środki propagujące mobilność artystów, dialog międzykulturowy i edukację artystyczną; należy również skoordynować przepisy omawianego rozporządzenia z innymi dokumentami UE dotyczącymi tych sektorów, a także rozwijać mechanizmy obejmujące zachęty dla artystów uczestniczących w działaniach kulturalnych i odbywających tournée poza ich krajem.

4.10 We wniosku dotyczącym rozporządzenia zwraca się szczególną uwagę na MŚP i na indywidualnych twórców. Organizacje związkowe ubolewają jednakże nad faktem, iż w rozporządzeniu traktuje się twórców kultury, kreatywne osoby i przedsiębiorstwa w omawianym sektorze tylko jako zwykłych usługodawców. Ich zdaniem istnieje wyraźna potrzeba podporządkowania przyznawania subwencji finansowych zasadzie przestrzegania standardów ochrony społecznej, które powinny wyeliminować czynniki niepewności widoczne często w umowach krótkoterminowych charakterystycznych dla projektów w tej dziedzinie.

Wyzwania związane z nowym wnioskiem dotyczącym rozporządzenia i jego słabe punkty

W ujęciu ogólnym:

4.11

Zwiększenie budżetu to dobra wiadomość, jednak trzeba pamiętać o następujących aspektach:

—	wzrost liczby krajów beneficjentów;

—	poszerzenie zakresu dziedzin finansowania;

—	nowe potrzeby związane z przejściem do społeczeństwa cyfrowego;

—	spadek wartości pieniądza;

—	porównanie budżetu proponowanego w rozporządzeniu – 1,8 mld EUR na okres 2014–2020 – z rocznym budżetem Francji (7,5 mld EUR) czy Niemiec (1,1 mld EUR) oraz z całkowitym budżetem europejskim.

4.12	Wielka różnorodność polityk prowadzonych przez państwa członkowskie prowadzi do zniekształceń między działającymi podmiotami, jeśli chodzi o możliwości dostępu do programów przeznaczonych dla sektora audiowizualnego i kulturalnego finansowanych ze środków publicznych.

4.13

Jeśli chodzi o przedsiębiorstwa sektora kreatywnego, to synergie między programami na rzecz innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw i MŚP oraz programem „Kreatywna Europa” są słabe, a nawet nieistniejące. Dzięki możliwościom wynikającym z postępu technologii cyfrowych łączenie ich powinno być łatwiejsze.

W ujęciu operacyjnym:

4.14	Zarządzanie programem i monitorowanie jego wdrażania przez odpowiednie podmioty jest bardzo złożone z administracyjnego punktu widzenia, co powoduje wysokie koszty administracyjne ograniczające w praktyce budżet przyznany na realizację i rozpowszechnianie projektów.

4.15	Jednym z powtarzających się problemów, o którym wspominają podmioty działające w omawianym sektorze i który dotyka zwłaszcza małych przedsiębiorstw jest okres czasu potrzebny na uzyskanie subwencji.

4.16

Jeśli chodzi o nowe narzędzie finansowe przygotowane z myślą o tym, by MŚP i inne podmioty miały łatwiejszy dostęp do środków, stosowanie tego rodzaju instrumentu finansowego w dziedzinie kultury nie jest częste. Istnieje ryzyko, że instytucje finansowe nie wykażą nim zainteresowania ze względu na niewielkie kwoty, brak wiedzy o specyficznych problemach sektora kultury i nikłą rentowność niektórych rodzajów projektów, które nie mogłyby zaistnieć bez udziału funduszy publicznych.

4.17	Monitorowanie operacyjne i zarządzanie gwarancjami przyznanymi z tytułu instrumentu finansowego prowadzone są przez Europejski Fundusz Inwestycyjny (EFI), który nie posiada szczególnej wiedzy fachowej w dziedzinie kultury.

4.18	Fundusz gwarancyjny MEDIA na rzecz produkcji, utworzony przez Komisję w 2010 r. i posiadający uznaną wiedzę fachową w tej dziedzinie, dowodzi, że konieczna jest większa synergia między nowym instrumentem finansowym a istniejącymi już mechanizmami (5).

4.19	Teoretycznie dobrym pomysłem jest połączenie biur kontaktowych programu „Kultura” z biurami programu MEDIA w jedno biuro „Kreatywna Europa”. Celem tej zmiany jest zagwarantowanie centralizacji informacji o dostępnych programach i uzyskanie korzyści skali dzięki połączeniu zasobów.

4.20

Na poziomie operacyjnym możliwe są synergie, zwłaszcza w zakresie wspólnego zarządzania i komunikacji, ale trzeba pamiętać, że niektóre kraje, jak np. Francja czy Niemcy zorganizowały sieć biur regionalnych, które są odzwierciedleniem różnorodności kulturowej i które mają za zadanie utrzymywanie bliskich kontaktów z podmiotami w terenie. Ponadto podstawy działania sektora kultury i sektora audiowizualnego są dość odmienne: ich sieci produkcji i rozpowszechniania różnią się, a główne podmioty działające w ich ramach wymagają innego rodzaju wiedzy fachowej.

4.21

Z tego punktu widzenia centralizacja mogłaby mieć szkodliwe skutki w postaci niwelowania kompetencji. Uzyskane w ten sposób oszczędności mogą być niewielkie i mogą nie usprawiedliwiać proponowanych zmian. Podobnie pewne wątpliwości budzi to, że dodatkowym zadaniem tych biur jest dostarczanie danych statystycznych i pomaganie Komisji w zapewnieniu odpowiedniej komunikacji, a także informowanie o wynikach i wpływie programu, choć nie przewidziano na ten cel niezbędnych środków finansowych.

4.22

Zmiany zaproponowane w zakresie komitologii mogą być trudne do zaakceptowania przez uczestników, jako że Komisja proponuje zmiany dotyczące procedury w komitetach wszystkich programów. Przedstawiciele państw członkowskich stracą bowiem na rzecz Komisji Europejskiej możliwość współdecydowania i współzarządzania, a ich rola ograniczy się do zatwierdzania wybranych wstępnie projektów.

Bruksela, 28 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Chodzi tu o programy wymienione szczegółowo w art. 13, ust. 1 lit. b) wniosku dotyczącego rozporządzenia.

(2) Artykuł 7 mówi o mechanizmie mającym na celu „ułatwianie dostępu do finansowania małym i średnim przedsiębiorstwom oraz organizacjom działającym w europejskim sektorze kultury i sektorze kreatywnym”.

(3) Procedura w obecnym kształcie wygląda na bardzo trudną, gdyż całość dokumentacji należy przesłać pocztą, a odpowiedź może nadejść dopiero po 3 lub 4 miesiącach.

(4) Art. 3 ust. 2 litera d) wniosku dotyczącego rozporządzenia.

(5) Można tu przytoczyć przykład IFCIC we Francji lub Audiovisual SGR w Hiszpanii, utworzonego z inicjatywy hiszpańskiego ministerstwa kultury pod koniec 2005 roku, z udziałem Instytutu Kinematografii i Sztuk Audiowizualnych (ICAA) oraz organów zarządzających prawami producentów dzieł audiowizualnych w kraju.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/40

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Podwójne opodatkowanie w obrębie jednolitego rynku”

COM(2011) 712 wersja ostateczna

(2012/C 181/08)

Sprawozdawca: Vincent FARRUGIA

Dnia 11 listopada 2011 r. Komisja, działając na podstawie art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Podwójne opodatkowanie w obrębie jednolitego rynku”

COM(2011) 712 final.

Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 7 marca 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 28 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 135 do 1 – 10 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Podwójne opodatkowanie stwarza poważne przeszkody dla działalności transgranicznej, utrudnia skuteczne funkcjonowanie jednolitego rynku i oddziałuje negatywnie na inwestycje i zatrudnienie. Podwójne opodatkowanie zniechęca także do inwestycji i zagraża konkurencyjności, przez co wpływa negatywnie na wzrost gospodarczy i na osiągnięcie celów określonych w strategii „Europa 2020”.

1.2 EKES podkreślał w wielu opiniach wagę zniesienia podwójnego opodatkowania. Popierał także propozycje dotyczące szybszego wprowadzenia środków mających na celu uniknięcie podwójnego opodatkowania, a także większe uproszczenie procedur administracyjnych w przypadku sytuacji o charakterze transgranicznym oraz promowanie rynku wewnętrznego działającego w oparciu o zasady uczciwej konkurencji.

1.3 Z tego względu EKES opowiada się za inicjatywami przedstawionymi w komunikacie Komisji, które zmierzają do zniesienia podwójnego opodatkowania (1) dzięki promowaniu efektywnego współdziałania różnych systemów podatkowych.

1.4 EKES jest także zdania, że eliminacja podwójnego opodatkowania powinna odbywać się w sposób proporcjonalny do celów, jakie pragnie się osiągnąć, oraz z poszanowaniem suwerenności podatkowej poszczególnych państw członkowskich.

1.5 EKES uważa również, że problemy związane z podwójnym opodatkowaniem niewspółmiernie bardziej dotyczą osób fizycznych oraz małych i średnich przedsiębiorstw, które zasadniczo nie dysponują środkami, aby je rozwiązać. Z tego względu, zgadzając się z tezami postawionymi w komunikacie, EKES podkreśla, że wszelkie pomysły na rozwiązanie kwestii podwójnego opodatkowania muszą być spójne z instrumentami regulującymi podwójne opodatkowanie obywateli oraz uwzględniać środki dotyczące osób fizycznych i MŚP.

1.6 EKES zgadza się z tym, by utworzenie forum UE ds. podwójnego opodatkowania opierało się na tych samych zasadach, na jakich działa obecne Wspólne Forum UE ds. Cen Transferowych. Komitet proponuje jednak, by forum stanowiło jedynie pierwszy krok w kierunku powołania centrum monitorowania pod auspicjami Komisji Europejskiej, którego utworzenie EKES już zalecał jako instrument eliminowania transgranicznych przeszkód podatkowych dla obywateli (2). W tym celu zakres działań centrum monitorowania można by rozszerzyć o badanie bieżącej skuteczności wysiłków na rzecz znoszenia podwójnego opodatkowania obywateli, MŚP i dużych firm.

1.7 EKES zaleca, by w skład forum UE ds. podwójnego opodatkowania weszli także przedstawiciele zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego.

1.8 EKES popiera też utworzenie kodeksu postępowania, który umożliwiłby jednolite rozumienie i stosowanie przez państwa członkowskie pojęć z dziedziny podatków, co z kolei ograniczyłoby liczbę sytuacji, w których dochodzi do podwójnego opodatkowania i tych, w których umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania są nieskuteczne. To zaś zmniejszyłoby liczbę spraw rozstrzyganych w postępowaniach arbitrażowych.

1.9 Przychylając się do propozycji przeprowadzenia analizy możliwości wprowadzenia skutecznego mechanizmu rozstrzygania sporów, EKES pragnie jednak zwrócić uwagę na znaczenie podjęcia wysiłków zmierzających do ograniczenia konieczności stosowania procedur arbitrażowych.

1.10 EKES opowiada się za zbadaniem pełnej skali zjawiska obustronnego braku opodatkowania oraz jego skutków gospodarczych i społecznych, a także potencjalnych skutków działań, które zostałyby podjęte w celu eliminacji tego zjawiska.

1.11 Ponadto EKES zwraca uwagę na to, że wszelkie propozycje należy oceniać za pomocą kompleksowych analiz społeczno-gospodarczych, które przedstawiałyby konsekwencje tych propozycji dla każdego państwa członkowskiego.

2. Kontekst i podstawa wniosku

2.1 Podwójne opodatkowanie jest źródłem niepewności prawa, która utrudnia obywatelom i przedsiębiorstwom prowadzenie działalności gospodarczej. Prowadzi ono do wzrostu ogólnych obciążeń podatkowych i zbędnych strat społecznych, niepotrzebnie zwiększa obciążenia administracyjne oraz negatywnie wpływa na inwestycje i funkcjonowanie jednolitego rynku, co z kolei przekłada się na spadek konkurencyjności i poziomu zatrudnienia. Konsultacje Komisji wykazały, że problem podwójnego opodatkowania jest poważny: w ponad 20 % zgłoszonych przypadków w grę wchodziła kwota powyżej 1 miliona euro w odniesieniu do osób prawnych, a w ponad 35 % przypadków – powyżej 100 000 euro w odniesieniu osób fizycznych.

2.2 W swoim komunikacie (3) Komisja podkreśla konieczność rozwiązania problemu podwójnego opodatkowania (4), aby zapewnić skuteczność jednolitego rynku oraz osiągnięcie celów wskazanych w strategii „Europa 2020”.

2.3 Komisja wzywa w komunikacie do zwiększenia koordynacji polityki podatkowej jako narzędzia służącego wzmocnieniu ram polityki gospodarczej w strefie euro. Pomysł ten został przedstawiony w Akcie o jednolitym rynku (5), w którym podkreślono konieczność wyeliminowania transgranicznych przeszkód dla obywateli Unii, a także obciążeń administracyjno-podatkowych dla przedsiębiorstw. Tej ostatniej kwestii dotyczy przedstawiony przez Komisję wniosek w sprawie wspólnej skonsolidowanej podstawy opodatkowania osób prawnych (6). W komunikacie wspomina się także o potrzebie skutecznej sieci umów o unikaniu podwójnego opodatkowania między państwami członkowskimi oraz o znaczeniu rozwiązania kwestii związanych z podwójnym opodatkowaniem spadków.

2.4 W komunikacie Komisja skupiła się na kwestii wyeliminowania przeszkód wynikających z podwójnego opodatkowania i zwróciła uwagę na to, że jest to tym istotniejsze w dobie kryzysu. W komunikacie odnotowano, że z dynamicznej perspektywy zniesienie podwójnego opodatkowania i rozwiązanie problemu obustronnego braku opodatkowania mogą stanowić dla rządów źródło dodatkowych wpływów podatkowych.

2.5 W komunikacie przyznano, że chociaż pewna liczba państw członkowskich już rozwiązała problem podwójnego opodatkowanie w drodze zawarcia jednostronnych, dwustronnych lub wielostronnych porozumień, to w Traktacie UE nie zobowiązuje się ich do eliminowania podwójnego opodatkowania.

2.6 W komunikacie wymieniono przypadki, w których Komisja zajmowała się już problemem podwójnego opodatkowania, m.in. dyrektywę w sprawie spółek dominujących i spółek zależnych, dyrektywę w sprawie odsetek i należności licencyjnych, konwencję arbitrażową, Wspólne Forum UE ds. Cen Transferowych, zalecenie w sprawie procedur w zakresie ulg w podatku u źródła oraz wniosek w sprawie wspólnej skonsolidowanej podstawy opodatkowania osób prawnych.

2.7 W komunikacie zauważono też, że chociaż wspomniane wysiłki należy uznać za istotne, nie są one do końca skuteczne. W związku z tym w komunikacie wskazano następujące możliwe rozwiązania, nie podając jednak szczegółów żadnej z tych propozycji:

—

Wzmocnienie istniejących instrumentów, w szczególności jeśli chodzi o dyrektywę w sprawie odsetek i należności licencyjnych. Wraz z komunikatem COM(2011) 712 Komisja zaproponowała przekształcenie dyrektywy i zasugerowała analizę kwestii podatku u źródła w celu zmniejszenia podwójnego opodatkowania tego rodzaju płatności. EKES właśnie przyjął opinię w sprawie przekształcenia dyrektywy (7).

—

Rozszerzenie zakresu umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, jeśli chodzi o sposoby rozwiązywania problemów trójstronnych oraz to, w jaki sposób traktować jednostki i podatki nieobjęte umowami o unikaniu podwójnego opodatkowania w ramach UE, wraz z propozycjami zacieśnienia dialogu między państwami członkowskimi w przypadku sporów.

—

Środki mające na celu zapewnienie większej spójności w interpretacji i stosowaniu postanowień umów o unikaniu podwójnego opodatkowania między państwami członkowskimi. Odnosi się to do potencjalnego utworzenia forum UE ds. podwójnego opodatkowania. Forum to miałoby opracować kodeks postępowania dotyczącego opodatkowania, tak by rozwiązać problem niespójnych interpretacji postanowień umów o unikaniu podwójnego opodatkowania między państwami członkowskimi.

—

Aby uregulować kwestię braku ogólnego wiążącego mechanizmu rozstrzygania sporów Komisja proponuje rozwiązanie zawarte w ostatniej wersji art. 25 modelowej konwencji podatkowej OECD (2008 r.), w którym przewiduje się procedurę wzajemnego porozumiewania wraz z wiążącą procedurą rozstrzygania sporów w odniesieniu do wszystkich nierozstrzygniętych przypadków podwójnego opodatkowania.

2.8 W komunikacie przedstawiono ponadto dalsze kroki, które należy poczynić, m.in.:

—	prace nad rozwinięciem wariantów przedstawionych w komunikacie, w szczególności utworzenie forum UE ds. podwójnego opodatkowania, opracowanie kodeksu postępowania i zbadanie możliwości wprowadzenia skutecznego mechanizmu rozstrzygania sporów;

—	przedstawienie możliwych rozwiązań w zakresie przeszkód podatkowych w spadkach transgranicznych w UE, czym Komisja zajęła się niedawno (8);

—	dalsze wykorzystywanie Wspólnego Forum UE ds. Cen Transferowych, które ostatnio wznowiło swoją działalność, do rozwiązywania kwestii podwójnego opodatkowania cen transferowych;

—	przedstawienie w ciągu roku rozwiązań w sprawie transgranicznego podwójnego opodatkowania dywidend wypłacanych inwestorom portfelowym;

—	zainicjowanie konsultacji rozpoznawczych w celu określenia pełnej skali zjawiska obustronnego braku opodatkowania.

3. Uwagi ogólne

3.1 EKES popiera rozwiązanie problemu podwójnego opodatkowania, który stanowi przeszkodę dla inwestycji, a tym samym dla tworzenia miejsc pracy i prowadzenia działalności gospodarczej. Konieczność zniesienia podwójnego opodatkowania została podkreślona w licznych opiniach EKES-u. Komitet pozytywnie odniósł się do propozycji szybszego wprowadzenia środków mających na celu uniknięcie podwójnego opodatkowania, jak również większego uproszczenia procedur administracyjnych w przypadku sytuacji o charakterze transgranicznym (9) oraz przyjęcia wspólnych zasad w celu urzeczywistnienia rynku wewnętrznego działającego w oparciu o zasady uczciwej konkurencji (10).

3.2 EKES wsparł również wysiłki Komisji zmierzające do wyeliminowania lub przynajmniej ograniczenia podwójnego lub wielokrotnego pod względem ekonomicznym i prawnym opodatkowania zysków wypłacanych przez spółki zależne spółce dominującej w państwie siedziby (11). W dalszej kolejności EKES wyraził poparcie dla wniosku w sprawie wspólnej skonsolidowanej podstawy opodatkowania osób prawnych będącej sposobem na ujednolicenie zasad opodatkowania osób prawnych, ale zwrócił uwagę na to, że projekt dyrektywy wymaga uszczegółowienia (12).

3.3 EKES podkreśla również konieczność przyjęcia odpowiednich rozwiązań w zależności od specyfiki każdego kraju, tak aby stosowanie wspólnej skonsolidowanej podstawy opodatkowania osób prawnych było neutralne dla dochodów, oraz podkreśla, że skutkiem przyjęcia wspólnej skonsolidowanej podstawy opodatkowania osób prawnych nie powinno być zmniejszenie elastyczności i konkurencyjności Europy w zakresie zdolności przyciągania bezpośrednich inwestycji zagranicznych. W razie konieczności kwestie te powinny być przedmiotem analizy przeprowadzonej w ramach oceny skutków.

3.4 EKES zaleca, by wspomniane cele osiągnąć przede wszystkim poprzez zwiększenie koordynacji między różnymi jurysdykcjami podatkowymi i skuteczniejszą współpracę między nimi, wykorzystując na przykład lepszą komunikację między samymi organami podatkowymi oraz między nimi a podatnikami. Uznaje się, że postęp w tym zakresie powinien być proporcjonalny do nakreślonych celów i że nie może naruszać on autonomii różnych krajowych jurysdykcji podatkowych. Założenia te są zgodne z komunikatem Komisji w sprawie koordynowania systemów podatków bezpośrednich w państwach członkowskich w ramach wspólnego rynku (13).

3.5 W związku z tym EKES popiera przedstawione w komunikacie próby wzmocnienia obecnych instrumentów oraz dalsze wysiłki zmierzające do wyeliminowania podwójnego opodatkowania, aby zapewnić efektywne współdziałanie różnych systemów podatkowych i to, by wszystkie podmioty gospodarcze ponosiły obciążenia podatkowe tylko raz w oparciu o przewidywalne zasady.

3.6 EKES podkreśla również, że jakkolwiek zniesienie podwójnego opodatkowania jest koniecznym czynnikiem zapewnienia skutecznego jednolitego rynku, wszelkie propozycje powinny koncentrować się na efektywnym znoszeniu barier podatkowych i zapewnianiu skuteczności umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, pozostając w obrębie podstaw prawnych przewidzianych w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Eliminacja podwójnego opodatkowania powinna bowiem odbywać się z poszanowaniem suwerenności budżetowej poszczególnych państw członkowskich.

4. Uwagi szczegółowe

4.1 EKES zwraca szczególną uwagę na to, że problemy związane z podwójnym opodatkowaniem istotnie wpływają na osoby fizyczne oraz małe i średnie przedsiębiorstwa. Duże firmy zazwyczaj dysponują zasobami finansowymi i ludzkimi, aby poradzić sobie z problemem podwójnego opodatkowania i powiązanymi z nim postępowaniami arbitrażowymi, czego nie można powiedzieć o osobach fizycznych i MŚP (14). W komunikacie Komisji skoncentrowano się na wyeliminowaniu podwójnego opodatkowania przedsiębiorstw, głównie dużych, lecz nie omówiono w wystarczającym stopniu problemów, z którymi borykają się obywatele i MŚP.

4.2 EKES dostrzega skuteczność Wspólnego Forum UE ds. Cen Transferowych w rozwiązywaniu kwestii związanych z podwójnym opodatkowaniem cen transferowych i ma nadzieję, że forum UE ds. podwójnego opodatkowania będzie działać w podobny sposób. Wspólne Forum UE ds. Cen Transferowych, które działając w oparciu o wytyczne OECD dotyczące cen transferowych i o zasadę konsensusu, przedkłada Komisji propozycje rozwiązań nieustawodawczych w odniesieniu do praktycznych problemów związanych ze stosowaniem cen transferowych w Unii, może się poszczycić wieloma osiągnięciami, w szczególności stworzeniem kodeksu postępowania w sprawie dokumentacji cen transferowych dla przedsiębiorstw stowarzyszonych w UE, wytycznych dotyczących uprzednich porozumień cenowych w UE oraz wytycznych w sprawie usług o niskiej wartości dodanej świadczonych wewnątrz grup. Skuteczność tego forum jest częściowo zapewniona dzięki silnej reprezentacji państw członkowskich i przedsiębiorstw.

4.3 EKES ma w związku z tym nadzieję, że utworzenie forum UE ds. podwójnego opodatkowania będzie się opierać na tej samej zasadzie, gwarantującej skuteczną reprezentację wszystkich zainteresowanych stron, w tym zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego.

4.4 EKES popiera utworzenie forum UE ds. podwójnego opodatkowania, lecz zwraca uwagę na to, że w komunikacie przedstawiono zbyt mało szczegółów na temat jego działań. EKES proponuje, aby powołanie forum UE ds. podwójnego opodatkowania stanowiło jedynie pierwszy krok w kierunku utworzenia centrum monitorowania. Przekształcenie forum w centrum monitorowania jest ściśle powiązane z zaleceniem EKES-u w sprawie eliminowania przeszkód transgranicznych, w którym EKES wspomniał o utworzeniu europejskiego centrum monitorowania, którego zadanie polegałoby na gromadzeniu na bieżąco szczegółowych, praktycznych informacji na temat istniejących barier podatkowych, w tym podwójnego opodatkowania, oraz zachodzących w nich zmian (15).

4.5 Listę zadań wykonywanych przez centrum monitorowania pod auspicjami Komisji Europejskiej można by było rozszerzyć o analizowanie przeszkód podatkowych napotykanych przez przedsiębiorstwa, zarówno małe i średnie, jak i duże, oraz o badanie bieżącej skuteczności wysiłków na rzecz znoszenia podwójnego opodatkowania. Pod tym względem centrum monitorowania mogłoby odgrywać ważną rolę w rozszerzeniu zakresu umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, jak również w analizowaniu sposobów rozwiązywania problemów trójstronnych oraz w zachęcaniu rządów do wprowadzania, bez utraty suwerenności podatkowej, ulg z tytułu podwójnego opodatkowania.

4.6 EKES popiera też opracowanie kodeksu postępowania obejmującego zasady, które rządy mogłyby wstępnie zaakceptować. Kodeks postępowania zapewniłby jednolitą interpretację postanowień w zawartych między państwami członkowskimi umowach o unikaniu podwójnego opodatkowania, które często są interpretowane błędnie i stanowią źródło sporów.

4.7 EKES uważa jednak, że kodeks postępowania będzie można uznać za efektywny tylko wówczas, gdy będzie on stosowany w oparciu o zasadę wzajemnego wywierania presji na siebie przez państwa członkowskie, działające w obawie przed napiętnowaniem.

4.8 EKES przychyla się również do propozycji przeprowadzenia analizy możliwości wprowadzenia skutecznego mechanizmu rozstrzygania sporów, której celem byłoby określenie najskuteczniejszych sposobów wyeliminowania podwójnego opodatkowania. Komitet uznaje, że stosowanie procedur wzajemnej pomocy, w ramach których państwa spotykają się w celu znalezienia rozwiązań danych problemów, jest czasochłonne, oraz że nadal można poprawić równie długotrwałą procedurę funkcjonowania konwencji arbitrażowej. To z kolei oznacza dla firm dodatkowe koszty i niepewność.

4.9 EKES pragnie jednakże podkreślić, że należy dołożyć starań, by zapewnić, że procedury arbitrażowe będą stosowane rzadko, i że w zamian położony zostanie większy nacisk na opracowanie kodeksu postępowania zaproponowanego w komunikacie, a także jasnych i przejrzystych wytycznych, które stanowiłyby pierwszy i efektywny punkt odniesienia w przypadku zaistnienia sporu.

4.10 Forum UE ds. podwójnego opodatkowania ma w związku z tym ważną rolę do odegrania, która polega na zachęcaniu do wprowadzania do umów podatkowych, zawierających procedury wzajemnego porozumienia, postanowień ustanawiających wiążące procedury rozstrzygania sporów w przypadku wszystkich nierozwiązanych spraw powstałych na tle podwójnego opodatkowania.

4.11 Jeśli chodzi o kwestię obustronnego braku opodatkowania, EKES opowiada się za przeprowadzeniem kompleksowej analizy tego zjawiska oraz ewentualnych skutków ekonomicznych jego eliminacji.

4.12 EKES ponownie zwraca uwagę na konieczność przeprowadzenia gruntownej oceny skutków społeczno-gospodarczych w celu określenia zakresu, w jakim przyjęcie którejkolwiek z propozycji wymienionych w komunikacie może prowadzić do niekorzystnych konsekwencji dla społeczeństwa i gospodarki (16). Ocena ta powinna być kompleksowa i obejmować wszystkie państwa członkowskie, których dotyczą te propozycje.

4.13 EKES oczekuje, że Komisja przedstawi mu do zaopiniowania dodatkowe propozycje dotyczące kwestii podwójnego opodatkowania, a konkretnie:

—	Zalecenie w sprawie opodatkowania spadków transgranicznych, które Komisja niedawno przedstawiła.

—	Przedstawienie rozwiązań w sprawie transgranicznego podwójnego opodatkowania dywidend wypłacanych inwestorom portfelowym.

—	Dalsze szczegóły na temat utworzenia forum, kodeksu postępowania oraz możliwości wprowadzenia wiążącego mechanizmu rozstrzygania sporów.

—	Ocenę zakresu zjawiska obustronnego braku opodatkowania.

Bruksela, 28 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) COM(2011) 712 final.

(2) Zob. opinię EKES-u „Eliminowanie transgranicznych przeszkód podatkowych dla obywateli Unii”, Dz.U. C 318 z 29.10.2011, s. 95.

(3) COM(2011) 712 final.

(4) Podwójne opodatkowanie oznacza obciążenie porównywalnymi podatkami przez co najmniej dwie jurysdykcje podatkowe w odniesieniu do tego samego podlegającego opodatkowaniu dochodu lub kapitału.

(5) COM(2011) 206 final.

(6) COM(2011) 121 final.

(7) Zob. opinia EKES-u (Dz.U. C 143 z 22.5.2012, s. 46) w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Rady w sprawie wspólnego systemu opodatkowania stosowanego do odsetek oraz należności licencyjnych między powiązanymi spółkami różnych państw członkowskich (przekształcenie), COM(2011) 714 final.

(8) Zalecenie Komisji z dnia 15 grudnia 2011 r. dotyczące zapobiegania podwójnemu opodatkowaniu spadków (2011/856/UE).

(9) Zob. przypis 2.

(10) Zob. opinia EKES-u w sprawie bezpośredniego opodatkowania przedsiębiorstw, Dz.U. C 241 z 7.10.2002, s. 75.

(11) Zob. opinia EKES-u w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Rady zmieniającej dyrektywę 90/435/EWG w sprawie wspólnego systemu opodatkowania mającego zastosowanie w przypadku spółek dominujących i spółek zależnych różnych państw członkowskich, Dz.U. C 32 z 5.2.2004, s. 118.

(12) Zob. opinia EKES-u w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Rady w sprawie wspólnej skonsolidowanej podstawy opodatkowania osób prawnych (CCCTB), Dz.U. C 24 z 28.1.2012, s. 63.

(13) COM(2006) 823 final.

(14) Zgodnie ze sprawozdaniem podsumowującym Komisji Europejskiej dotyczącym konsultacji w sprawie rynku wewnętrznego i umów o unikaniu podwójnego opodatkowania 69 % osób fizycznych, które napotkały problemy związane z podwójnym opodatkowaniem, korzystało z odpowiednich środków, aby uchylić podwójne opodatkowanie, w porównaniu z 85 % korporacji.

(15) Zob. przypis 2.

(16) Zob. przypis 12.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/45

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie zmienionego wniosku dotyczącego decyzji Rady w sprawie systemu zasobów własnych Unii Europejskiej

COM(2011) 739 wersja ostateczna – 2011/0183 (CNS)

oraz zmienionego wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady określającego środki wykonawcze dotyczące systemu zasobów własnych Unii Europejskiej

COM(2011) 740 wersja ostateczna – 2011/0184 (APP)

(2012/C 181/09)

Sprawozdawca: Gérard DANTIN

Dnia 19 października 2011 r. Rada, działając na podstawie art. 311 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego decyzji Rady w sprawie systemu zasobów własnych Unii Europejskiej

COM(2011) 510 final – 2011/0183 (CNS)

oraz

wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady określającego środki wykonawcze dotyczące systemu zasobów własnych Unii Europejskiej

COM(2011) 511 final.

Dnia 9 listopada 2011 r. Komisja przyjęła zmienione wnioski, a dnia 15 grudnia 2011 r. Rada, działając na podstawie art. 311 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

zmienionego wniosku dotyczącego decyzji Rady w sprawie systemu zasobów własnych Unii Europejskiej

COM(2011) 739 final – 2011/0183 (CNS)

oraz

zmienionego wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady określającego środki wykonawcze dotyczące systemu zasobów własnych Unii Europejskiej

COM(2011) 740 final – 2011/0184 (APP),

które zastąpiły wymienione wyżej wnioski.

Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię w sprawie zmienionych wniosków 7 marca 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 29 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 165 do 21 – 11 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 System, zgodnie z którym szacunkowo 75 % zasobów Unii pochodzi bezpośrednio z budżetów państw członkowskich, jest odległy od litery i ducha traktatu rzymskiego (1).

1.2 Obecna sytuacja, w której budżet opiera się głównie na składkach z DNB, doprowadziła do zaostrzenia się debat budżetowych i sformułowania zasady „sprawiedliwego zwrotu” oraz wprowadzenia mechanizmów kompensacyjnych nieuwzględniających korzyści, jakie przynosi Unia, zwłaszcza w zakresie pokoju, wolności, dobrobytu, wzrostu gospodarczego i bezpieczeństwa.

1.3 W tym kontekście Komitet przyjmuje z zadowoleniem wnioski legislacyjne Rady przedstawione przez Komisję. EKES ocenia bowiem, że zmierzają one we właściwym kierunku, zwłaszcza gdy chodzi o zmniejszenie o połowę udziału DNB i wprowadzenie w zamian dwóch nowych kategorii zasobów własnych: jednej opartej na podatku VAT, a drugiej – na podatku od transakcji finansowych. Ten wzrost udziału rzeczywistych zasobów własnych doprowadzi do zbliżenia funkcjonowania UE w sferze budżetowej do litery i ducha traktatu rzymskiego, a jednocześnie przyczyni się do zwiększenia niezależności finansowej UE i przyniesie wsparcie dla państw członkowskich w związku z poważnymi wysiłkami budżetowymi, na które wyraziły one zgodę.

1.4 EKES przyjmuje też z zadowoleniem, że jako następstwo wprowadzenia nowych zasobów własnych w rozpatrywanym dokumencie zaproponowano ustanowienie nowego systemu płatności ryczałtowych, który powinien zastąpić wszystkie istniejące mechanizmy korekty, nawet jeśli Komitet ocenia podjęte działania jako niewystarczające.

1.5 Niemniej jednak, poza wyrażeniem ogólnej aprobaty dla treści rozpatrywanych wniosków, EKES formułuje następujące uwagi.

1.5.1 W kilku opiniach Komitet zwracał uwagę na to, że w przypadku wewnątrzwspólnotowego podatku VAT występuje na dużą skalę zjawisko unikania zobowiązań podatkowych. Jest zatem zdania, że ustanowieniu tej kategorii nowych zasobów własnych powinno towarzyszyć wprowadzenie przepisów zmierzających do ograniczenia, czy wręcz wyeliminowania oszustw. W związku z tym z uwagą będzie śledzić wnioski ustawodawcze, jakie powinny zostać sporządzone po debacie zainicjowanej przyjęciem zielonej księgi w sprawie przyszłości podatku VAT.

1.5.2 W komunikacie zatytułowanym „Przegląd budżetu UE” Komisja wymieniła szereg ciekawych sposobów finansowania, które jej zdaniem mogłyby słusznie stanowić nowe kategorie zasobów własnych. Z wyjątkiem nowego podatku VAT i podatku od transakcji finansowych sposoby te nie zostały zaaprobowane bez podania przyczyn politycznych takiego wyboru, a ograniczono się jedynie do wymienienia zalet i wad poszczególnych rozwiązań. Komitet uważa, że należało się z nim skonsultować, zanim Komisja dokonała wyboru.

1.5.3 Zdaniem EKES-u, wyrażonym już w opinii w sprawie przeglądu budżetu UE, zwiększenie budżetu europejskiego wydaje się nie tylko pożądane, lecz także konieczne w świetle dużego zakresu nowych wyzwań wymagających wspólnych rozwiązań. EKES ubolewa, że w rozpatrywanym tekście ograniczono się jedynie do omówienia struktury i jakościowej zawartości budżetu, zamiast poruszyć zasadniczą kwestię jego wielkości na podstawie nowych zasobów własnych. Komitet docenia aspekty poruszone w rozpatrywanych dokumentach, ocenia jednak, że budżet nie jest jedynie kwestią liczb czy decyzji dotyczących jego organizacji wewnętrznej. Jest przede wszystkim narzędziem służącym do realizacji projektu politycznego, ambitnych zamierzeń Unii. Dlatego też konieczne jest zapewnienie spójności i zgodności decyzji politycznych UE i środków ich realizacji. Komitet ubolewa, że Komisja nie wykorzystała nadarzającej się okazji, aby ułatwić w sensie finansowym wypełnienie zobowiązań wynikających z Traktatu z Lizbony, strategii „Europa 2020” czy też z konieczności rozpoczęcia działań zmierzających do pobudzenia wzrostu gospodarczego.

2. Wprowadzenie, obecna sytuacja

2.1 Rozpatrywany wniosek jest jednym z sześciu wniosków ustawodawczych towarzyszących komunikatowi „Budżet z perspektywy »Europy 2020« ” (COM(2011) 500 final) (2). Każdy z tych wniosków powinien zostać rozpatrzony odrębnie (3).

2.2 Zagadnienie zasobów własnych jest ważne z punktu widzenia strukturalnego i politycznego. Źródło zasobów wyznacza bowiem stosunek między obywatelami, państwami członkowskimi i instytucjami wspólnotowymi, a jednocześnie dotyczy kwestii niezależności finansowej Unii. Debata w sprawie zasobów własnych UE jest połączona z ogólną debatą w sprawie przyszłości integracji, w której to debacie są obecne dwie wizje: system federalny i system międzyrządowy.

2.2.1 Dlatego też Komitet uznał w 2008 r., że nie można określić polityki budżetowej niezależnie od podstawowego wyboru między federalizmem (4) a systemem międzyrządowym. Co więcej, oczywiste jest to, że miarą stopnia integracji europejskiej jest także sposób finansowania budżetu europejskiego (5).

2.3 O ile w traktacie rzymskim z dnia 25 marca 1957 r. przewidziano okres przejściowy, w którym ściągane są składki państw członkowskich, o tyle art. 201 tego traktatu stanowi, że „Bez uszczerbku dla innych dochodów budżet jest finansowany całkowicie z zasobów własnych”.

2.4 Obecnie zasoby Unii składają się z tzw. tradycyjnych zasobów własnych, których źródłem są cła, opłaty rolne, opłaty wyrównawcze od cukru, oraz z tzw. nowych zasobów własnych, które wynikają z zastosowania określonej stawki do zharmonizowanej podstawy podatku od wartości dodanej (VAT) i z zastosowania określonej stawki do dochodu narodowego brutto (DNB). Zasoby oparte na VAT i na DNB są w rzeczywistości pozornymi zasobami własnymi, ponieważ są odliczane przez państwa członkowskie od ich dochodów. Są one uważane za zasoby własne wyłącznie dlatego, że zasilają budżet europejski, który wyniósł w 2011 r. 126,5 mld euro, co stanowi 1,13 % PKB UE-27.

2.4.1 W sprawozdaniu w sprawie funkcjonowania systemu zasobów własnych (6) opracowanym przez służby Komisji wykazano, że obecny system finansowania przynosi słabe wyniki w świetle większości kryteriów oceny. Mechanizm ten jest ponadto mało przejrzysty i złożony, zrozumiały dla wąskiego grona specjalistów, co ogranicza możliwość jego przyswojenia przez obywateli i uniemożliwia tym samym sprawowanie przez nich kontroli demokratycznej.

Poza tym sposób finansowania budżetu UE doprowadził do tego, że wiele państw członkowskich uznało, że ich wkład w Unię Europejską sprowadza się tylko do wydatków, co nieuchronnie wywołuje napięcia przy każdej debacie poświęconej budżetowi.

2.4.2 Sytuacja ta skłoniła Komisję do zaproponowania Radzie zmiany systemu zasobów Unii Europejskiej. Propozycja ta, uwzględniająca nowe ramy prawne przedstawione w Traktacie z Lizbony, jest zgodna z treścią poprzedniego komunikatu Komisji: „Przegląd budżetu UE” (7).

2.5 W tym kontekście przedmiotowy dokument zostanie opracowany z uwzględnieniem opinii przyjętej przez Komitet na posiedzeniu plenarnym w czerwcu 2011 r. w sprawie wspomnianego wyżej komunikatu (8).

3. Nowe ramy prawne

3.1 W Traktacie z Lizbony ustanowiono nowe ramy prawne. Wprowadzono poważne zmiany nie tylko do procedury budżetowej Unii, lecz także do sposobu finansowania jej budżetu.

W tym kontekście w art. 311 przewidziano, że „można ustanawiać nowe lub uchylać istniejące kategorie zasobów własnych”. Artykuł ten stanowi też, że „Rada, stanowiąc w drodze rozporządzenia (…), ustanawia środki wykonawcze w odniesieniu do systemu zasobów własnych”. Otworzono tym samym drogę do zmniejszenia obecnej liczby kategorii zasobów własnych i utworzenia nowych kategorii, w odniesieniu do których przepisy wykonawcze zostaną określone w drodze rozporządzenia.

4. Treść wniosku dotyczącego decyzji Rady

4.1 Rozpatrywany wniosek dotyczący decyzji w sprawie zasobów własnych zawiera trzy główne elementy: uproszczenie składek państw członkowskich, wprowadzenie nowych kategorii zasobów własnych oraz reformę mechanizmów korekty. Są to trzy propozycje, które należy traktować jako całość, podlegającą jednej decyzji.

4.1.1 Uproszczenie składek państw członkowskich

Komisja proponuje zniesienie obecnych zasobów własnych opartych na VAT, ponieważ są one złożone i przynoszą jedynie niewielką wartość dodaną w porównaniu z zasobami własnymi związanymi z DNB. Proponowane jest zniesienie tej kategorii zasobów z dniem 31 grudnia 2013 r.

4.1.2 Wprowadzenie nowych zasobów własnych

W komunikacie zatytułowanym „Przegląd budżetu UE” Komisja wymieniła sześć potencjalnych kategorii zasobów własnych. W rozpatrywanych dokumentach wybrała dwie z nich. Zaproponowała wprowadzenie podatku od transakcji finansowych najpóźniej z dniem 1 stycznia 2014 r. i nowych zasobów opartych na VAT, także najpóźniej z dniem 1 stycznia 2014 r. Wymienione nowe zasoby własne pokryłyby 51,4 % wydatków UE, tradycyjne zasoby własne stanowiłyby blisko 20 % całkowitej kwoty, a zasoby własne związane z DNB – szacunkowo 30 % (zostałyby zmniejszone z 74,2 % do 29,7 %) (9).

4.1.3 Reforma mechanizmów korekty

4.1.3.1 Obecnie wprowadzone zostały tymczasowe mechanizmy korekty. Przestaną one obowiązywać w 2013 r. Do czasu wejścia w życie decyzji w sprawie zasobów własnych w dalszym ciągu będą miały zastosowanie: rabat przyznany Wielkiej Brytanii i rabaty na finansowanie tego rabatu przyznane czterem państwom członkowskim (Niemcy, Holandia, Austria i Szwecja), jak również ukryta korekta, polegająca na zatrzymaniu, na poczet kosztów poboru, 25 % kwot zebranych przez państwa członkowskie z tytułu tradycyjnych zasobów własnych.

4.1.3.2 Jako że obiektywna sytuacja szeregu państw członkowskich bardzo się zmieniła, a od 1984 r. (porozumienie z Fontainebleau) warunki stanowiące podstawę stosowanych dotychczas mechanizmów korekty także uległy zmianie (udział WPR w budżecie UE i finansowanie oparte na VAT zmniejszyły się znacznie, a Wielka Brytania jest obecnie jednym z najbogatszych państw członkowskich Unii (10)), Komisja wskazała, że należy przeszacować wysokość rabatu przyznanego Wielkiej Brytanii.

4.1.3.3 W rozpatrywanym wniosku dotyczącym decyzji zaproponowano w związku z tym wprowadzenie tymczasowych korekt na rzecz Niemiec, Holandii, Wielkiej Brytanii i Szwecji. Następnie z dniem 1 stycznia 2014 r. zostanie wprowadzony nowy system płatności ryczałtowych, który powinien zastąpić wszystkie istniejące mechanizmy korekty. Ponadto Komisja zaproponowała zmniejszenie kwoty ukrytej korekty z 25 % do 10 %.

5. Uwagi ogólne

5.1 System, zgodnie z którym mniej więcej 75 % zasobów Unii nie pochodzi z rzeczywistych zasobów własnych, lecz jest pobieranych bezpośrednio z budżetów państw członkowskich dzięki kategorii zasobów opartej na DNB, a 15 % pochodzi z kategorii zasobów opartej na VAT, której nie można w żadnym wypadku uznać za zasoby własne UE, z uwagi na sposób jej określania, jest odległy od litery i ducha traktatu rzymskiego.

5.2 Komitet podkreśla, że to właśnie te składki doprowadziły do zaostrzenia krótkowzrocznej debaty dotyczącej płatników netto, w ramach której nie uwzględnia się korzyści, jakie przynosi Unia, zwłaszcza w zakresie pokoju, wolności, dobrobytu, wzrostu gospodarczego i bezpieczeństwa.

5.2.1 EKES jest zdania, że koncepcja „sprawiedliwego zwrotu” wynikająca ze składek z DNB jest jeszcze mnie stosowna obecnie, niż była na początku integracji europejskiej. Koncepcja ta, która miała bardzo często szkodliwy wpływ na funkcjonowanie Unii i zakłócała prowadzone w niej debaty, jest w dużej mierze przyczyną niedostatków, opóźnień i niepowodzeń Unii. Jest ona sprzeczna z duchem unii państw i narodów oraz z wszelkim racjonalnym rozumowaniem ekonomicznym. A w unii gospodarczej, walutowej i politycznej zyski i wartość dodana mają zasadniczo przynosić korzyść wszystkim. Wszystkie postępy dokonane w Unii Europejskiej były oparte na efekcie mnożnikowym łączenia środków, który jest bardzo daleki od koncepcji sprawiedliwego zwrotu (11).

5.3 Obecny system zasobów własnych uzależniony od składek państw członkowskich jest złożony i mało przejrzysty, co ogranicza kontrolę demokratyczną i nie sprzyja widoczności zaangażowania na rzecz integracji europejskiej. Co więcej, tego rodzaju system, przyczyniający się do postrzegania wkładu w Unię jako dodatkowego obciążenia budżetu państwa, nie zapewnia Unii środków wystarczających do prowadzenia ogółu jej strategii politycznych.

5.3.1 Ponadto obecny system, na który składają się też różne mechanizmy korekty i rabaty – bądź to ogólne rabaty na rzecz państw członkowskich, jak rabat przyznany Wielkiej Brytanii, bądź to rabaty specjalne, jak rabaty na sfinansowanie innych rabatów – jest nadmiernie złożony, nie dość przejrzysty i całkowicie niezrozumiały dla obywateli europejskich. Tego rodzaju system w żaden sposób nie przyczynia się do spełnienia wymogu bezpośredniego związku Unii z jej obywatelami.

5.4 W świetle tych uwag ogólnych Komitet przyjmuje z zadowoleniem wnioski dotyczące decyzji Rady przedstawione przez Komisję. Ocenia bowiem, że zmierzają one we właściwym kierunku, przynosząc uproszczenie struktury systemu i zmniejszenie obecnego wkładu państw członkowskich w budżet Unii Europejskiej z 85,3 % (111,8 mld euro) do 29,7 % (48,3 mld euro), w tym składek związanych z DNB z 74,2 % (97,3 mld euro) do 29,7 % (48,3 mld euro), co jest bliższe duchowi i literze traktatu rzymskiego. Ten wzrost udziału rzeczywistych zasobów własnych jednocześnie przyczyni się do zwiększenia niezależności finansowej UE i przyniesie wsparcie dla państw członkowskich w związku z poważnymi wysiłkami budżetowymi, na które wyraziły one zgodę.

6. Uwagi szczegółowe

6.1 W komunikacie zatytułowanym „Przegląd budżetu UE” Komisja wymieniła szereg sposobów finansowania, które jej zdaniem mogłyby stanowić nowe kategorie zasobów własnych: opodatkowanie sektora finansowego przez UE, aukcje w ramach system handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych, opłata unijna związana z transportem lotniczym, VAT-UE, unijny podatek energetyczny, unijny podatek dochodowy od osób prawnych.

6.1.1 Komisja poddała analizie każdy z tych potencjalnych sposobów finansowania (12), ujawniając zalety i wady każdego z nich. Nie podała jednak powodów politycznych odrzucenia niektórych z tych możliwości i wyboru nowego podatku VAT oraz podatku od transakcji finansowych.

6.1.2 Komitet ocenia, że należało podać powody polityczne odrzucenia określonych możliwości oraz zwrócić się do Komitetu o opinię przed dokonaniem wyboru.

6.2 Treść zmienionych wniosków

6.2.1 Zniesienie obecnych zasobów własnych opartych na VAT. Uproszczenie składek państw członkowskich

Pozorne zasoby własne, odliczane przez państwa członkowskie od ich własnych dochodów, wydają się dziś przestarzałe. Odpowiadają jedynie podstawie matematycznej obliczania składek krajowych. Są złożone, wymagają dopełnienia wielu formalności administracyjnych w celu uzyskania zharmonizowanej podstawy i przynoszą niewielką wartość dodaną. Komitet popiera to uproszczenie.

6.2.2 Utworzenie nowych zasobów opartych na VAT

Zasoby te byłyby jednym z aspektów gruntownie przekształconego systemu podatku VAT mającego zastosowanie w Unii. W perspektywie 2020 r. stanowiłyby one 18,1 % nowych zasobów własnych (zob. załącznik I).

Zasoby te wpisywałyby się częściowo w ramy zielonej księgi w sprawie przyszłości podatku VAT (13). Przedstawione w zielonej księdze inicjatywy, jakie Komisja zamierza podjąć, zostały zaaprobowane przez Komitet.

Przedmiotowy udział podatku VAT od towarów i usług, nabywania towarów wewnątrz UE i przywozu towarów objętych stawką podstawową VAT w każdym państwie członkowskim zgodnie z dyrektywą Rady 2006/112/WE (14) nie powinien przekroczyć dwóch punktów procentowych stawki podstawowej, a w rozporządzeniu wykonawczym przewidziano jeden rzeczywisty punkt procentowy.

Komitet popiera utworzenie nowych zasobów opartych na VAT, mających zastąpić istniejące zasoby, które w wyniku analizy okazały się przestarzałe. EKES ocenia bowiem, że budżet UE i tworzące go zasoby powinny być traktowane jako środki służące osiągnięciu wspólnych celów.

Niemniej jednak łatwiej byłoby przedstawić szczegółową ocenę treści i formy tej propozycji, gdyby rozpatrywane dokumenty zawierały szczegółowe dane dotyczące zmian w strukturze podatku VAT i informacje na temat stwierdzonych w wyniku badania zmian w kwotach finansowych, jakie wystąpią w odniesieniu do poszczególnych państw członkowskich w związku z przedmiotową zmianą.

Co więcej, Komitet zwraca ponownie uwagę na to, że w przypadku wewnątrzwspólnotowego podatku VAT występuje na dużą skalę zjawisko unikania zobowiązań podatkowych, o czym Komitet wielokrotnie wspominał w swoich opiniach. Jest zatem zdania, że ustanowieniu tej kategorii nowych zasobów własnych powinno towarzyszyć wprowadzenie przepisów zmierzających do ograniczenia czy wręcz wyeliminowania oszustw. W związku z tym EKES z uwagą będzie śledził przepisy ustawodawcze, jakie powinny zostać opracowane po debacie zainicjowanej przyjęciem zielonej księgi w sprawie przyszłości podatku VAT.

6.2.3 Wprowadzenie podatku od transakcji finansowych

W wielu opiniach (15) Komitet opowiadał się już za wprowadzeniem, pod pewnymi warunkami, podatku od transakcji finansowych. Wskazał między innymi, że:

—

ze względu na wyrażane zastrzeżenia dotyczące ryzyka delokalizacji należałoby dążyć do wprowadzenia podatku od transakcji finansowych na poziomie ogólnoświatowym; gdyby jednak okazało się to niewykonalne, EKES opowiedziałby się wówczas za przyjęciem tego rodzaju podatku na szczeblu UE, z uwzględnieniem wyników oceny skutków dokonanej przez Komisję Europejską;

—	pomijając to, że podatek od transakcji finansowych może zwiększyć efektywność i stabilność rynków finansowych oraz ograniczyć ich zmienność, jest on konieczny, zarówno dla państw członkowskich, jak i dla UE, aby zgromadzić fundusze mające przywrócić równowagę budżetową.

Jak wskazała bowiem Komisja w swoim wniosku dotyczącym decyzji Rady, opodatkowanie to mogłoby stanowić nową grupę dochodów uzyskiwanych na szczeblu Unii. Pozwoliłoby ono obniżyć składki państw członkowskich, zapewniłoby rządom krajowym większą swobodę działania i stanowiłoby wkład w ogólny wysiłek na rzecz konsolidacji fiskalnej. Z drugiej strony tego rodzaju inicjatywa UE powinna stanowić pierwszy krok na drodze do stosowania ogólnoświatowego podatku od transakcji finansowych, którego koncepcja jest obecnie rozpatrywana na szczeblu G-20.

W związku z tym i w świetle swoich poprzednich opinii Komitet popiera wprowadzenie podatku od transakcji finansowych jako kategorii zasobów własnych budżetu Unii Europejskiej.

Zasoby te stanowiłyby w perspektywie 2020 r. 33.3 % zasobów własnych Unii (por. załącznik I), wnosząc do budżetu kwotę 54,2 mld euro, a zgodnie ze wstępnymi szacunkami, w zależności od reakcji rynków, przynosiłyby co roku dochód w wysokości 57 mld euro (16).

Stawki opodatkowania wyrażone jako odsetek podstawy opodatkowania nie będą niższe niż 0,1 % w przypadku transakcji finansowych innych niż związane z umowami dotyczącymi instrumentów pochodnych oraz nie niższe niż 0,01 % w przypadku transakcji finansowych związanych z umowami dotyczącymi instrumentów pochodnych (17).

6.2.4 Reforma mechanizmów korekty

Komitet wyraża zadowolenie z zawartej w rozpatrywanym wniosku propozycji przeszacowania wysokości rabatu przyznanego Wielkiej Brytanii oraz wprowadzenia z dniem 1 stycznia 2014 r. nowego systemu płatności ryczałtowych, mającego zastąpić wszystkie istniejące mechanizmy korekty. Wyraża też zadowolenie z obniżenia kwoty ukrytej korekty z 25 do 10 % (zob. pkt 4.1.3).

Propozycje te zmierzają we właściwym kierunku, nie są jednak wystarczające, ponieważ nie wyciągnięto w pełni wniosków z faktu oparcia budżetu głównie na zasobach własnych.

Komitet ocenia bowiem, że w odniesieniu do budżetu złożonego w ponad 66 % z zasobów własnych należy odrzucić zasadę „sprawiedliwego zwrotu”, ponieważ jest ona sprzeczna z takimi wartościami, jak solidarność i wzajemne korzyści z integracji europejskiej (zob. pkt 5.2.1). Jeżeli EKES popiera propozycję Komisji Europejskiej dotyczącą pierwszeństwa systemu opartego na zasobach własnych, to dlatego, że spodziewa się po tej reformie możliwego docelowego zniesienia rabatów krajowych, które nie będą już miały uzasadnienia w odnowionym budżecie europejskim, zapewniającym większą wartość dodaną wszystkim państwom członkowskim (18).

Niemniej jednak, jeśli chodzi o ocenę samych tylko rozpatrywanych wniosków, EKES wskazuje, że trudno jest obecnie sformułować szczegółową opinię, ponieważ wnioski te nie zawierają danych dotyczących wielkości proponowanych korekt ani porównania z istniejącym stanem rzeczy.

6.3 W rozpatrywanym dokumencie przypomniano, że w opinii Komisji, wyrażonej już w komunikacie „Przegląd budżetu UE” (19), wprowadzenie nowych zasobów własnych to nie jest spór o wielkość budżetu. Komitet nie podziela tej opinii. EKES jest zdania, że kiedy przeprowadza się przegląd budżetu UE i jego reorganizację, zmieniając i wprowadzając zasoby własne, reformując mechanizmy korekty, zasadne jest postawienie pytania o wpływ tego rodzaju zmian na wielkość budżetu i ukierunkowanie tych zmian w zależności od decyzji politycznych, które zapadły bądź mają zapaść.

6.3.1 Z tej perspektywy Komitet ocenia, że budżet UE nie jest jedynie kwestią liczb czy wyborów i organizacji wewnętrznej poszczególnych składających się nań elementów. Jest przede wszystkim narzędziem służącym do realizacji projektu politycznego, ambitnych zamierzeń Unii. W związku z tym konieczne jest zapewnienie spójności i zgodności ambitnych zamiarów politycznych UE i środków ich realizacji. Tymczasem dziś Unia Europejska nie dysponuje środkami budżetowymi wystarczającymi do wdrożenia jej strategii politycznej, strategii „Europa 2020” ani do wypełnienia zobowiązań wynikających z nowego Traktatu z Lizbony.

Komitet jest zdania, że zwiększenie budżetu europejskiego wydaje się nie tylko pożądane, lecz także konieczne w świetle dużego zakresu nowych wyzwań wymagających wspólnych rozwiązań (20).

Bruksela, 29 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Art. 201.

(2) Wniosek dotyczący rozporządzenia Rady określającego wieloletnie ramy finansowe na lata 2014–2020, COM(2011) 398 final; projekt porozumienia międzyinstytucjonalnego między Parlamentem Europejskim, Radą i Komisją o współpracy w sprawach budżetowych i o należytym zarządzaniu finansowym, COM(2011) 403 final; zmieniony wniosek dotyczący decyzji Rady w sprawie systemu zasobów własnych Unii Europejskiej, COM(2011) 739 final; zmieniony wniosek dotyczący rozporządzenia Rady określającego środki wykonawcze dotyczące systemu zasobów własnych Unii Europejskiej, COM(2011) 740 final; zmieniony wniosek dotyczący rozporządzenia Rady w sprawie metod i procedury udostępniania tradycyjnych zasobów własnych i zasobów własnych opartych na DNB oraz w sprawie środków w celu zaspokojenia potrzeb gotówkowych (wersja przekształcona), COM(2011) 742 final; wniosek dotyczący dyrektywy Rady w sprawie wspólnego systemu podatku od transakcji finansowych i zmieniającej dyrektywę 2008/7/WE, COM(2011) 594 final.

(3) Zob. w tym kontekście m.in.: opinia EKESU-u w sprawie wspólnego systemu podatku od transakcji finansowych (Zob. str. 55 niniejszego Dziennika Urzędowego) i opinia EKES-u w sprawie budżetu na lata 2014–2020 (jeszcze nieopublikowana w Dz.U.).

(4) Federalizm cechują:

zasada superpozycji (uprawnienia państwowe są podzielone między rząd federalny a rządy państw federacji), zasada autonomii (każdy szczebel rządów jest autonomiczny czy też „suwerenny” w ramach swojej jurysdykcji) oraz zasada uczestnictwa (podmioty federacji mają swoich przedstawicieli i uczestniczą w podejmowaniu decyzji na szczeblu federacji).

Sposoby wdrażania tych zasad mogą być różne, lecz istnienie systemu formalnie federalnego niekoniecznie przesądza w praktyce o wyższym lub niższym poziomie centralizmu czy demokracji.

Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Federalizm.

(5) Zob. opinia EKES-u w sprawie reformy budżetu UE i jego finansowania w przyszłości; Dz.U. C 204 z 9.8.2008, s. 113.

(6) Dokument roboczy Komisji: sprawozdanie Komisji w sprawie funkcjonowania systemu zasobów własnych, SEC(2011) 876 final z dnia 29.06.2011 r.

(7) COM(2010) 700 final.

(8) Zob. opinia EKES-u: „Przegląd budżetu UE”, Dz.U. C 248 z 25.8.2011, s. 75.

(9) Zob. załącznik I.

(10) Zob. załącznik II.

(11) Zob. przypis 5.

(12) SEC(2011) 876 final – dokument roboczy służb Komisji „Finansowanie budżetu UE: sprawozdanie na temat funkcjonowania systemu zasobów własnych” towarzyszący wnioskowi dotyczącemu decyzji Rady w sprawie systemu zasobów własnych Unii Europejskiej.

(13) Zob. opinia EKES-u w sprawie zielonej księgi w sprawie przyszłości podatku VAT, Dz.U. C 318 z 29.10.2011, s. 87.

(14) Dz.U. L 347 z 11.12.2006, s. 1.

(15) Zob. opinia EKES-u w sprawie sprawozdania grupy de Larosière’a, Dz.U. C 318 z 23.12.2009, s. 57; opinia EKES-u w sprawie podatku od transakcji finansowych, Dz.U. C 44 z 11.2.2011, s. 81 – Streszczenie i wnioski, pkt 1.10; opinia EKES-u „Inteligentne strategie konsolidacji polityki fiskalnej – wyzwania związane z określeniem motorów wzrostu w Europie. Jak w pełni wykorzystać potencjał siły roboczej naszych gospodarek przy jednoczesnej pilnej potrzebie korekty budżetowej?”, Dz.U. C 248 z 25.8.2011, s. 8, pkt 4.4.2, 1.5.3 i 1.5.4; oraz opinia EKES-u „Opodatkowanie sektora finansowego”, Dz.U. C 248 z 25.8.2011, s. 64.

(16) Zob. COM(2011) 594 final – dyrektywa w sprawie wspólnego systemu podatku od transakcji finansowych i zmieniająca dyrektywę 2008/7/WE.

(17) Zob. przypis 10.

(18) Zob. opinia EKES-u „Przegląd budżetu UE”, Dz.U. C 248 z 25.8.2011, s. 75, pkt 4.4.

(19) COM(2010) 700 final.

(20) Zob. opinia EKES-u „Przegląd budżetu UE”, Dz.U. C 248 z 25.8.2011, s. 75, pkt 1.1 i 4.1.

ZAŁĄCZNIK I

Szacowane zmiany w strukturze finansowania UE (2012–2020)

	Projekt budżetu 2012		2020
	miliardy euro	% zasobów własnych	miliardy euro	% zasobów własnych
Tradycyjne zasoby własne	19,3	14,7	30,7	18,9
Obecne składki państw członkowskich, w tym:	111,8	85,3	48,3	29,7
zasoby własne oparte na VAT	14,5	11,1	—	—
zasoby własne oparte na DNB	97,3	74,2	48,3	29,7
Nowe zasoby własne, w tym:	—	—	83,6	51,4
nowe zasoby własne oparte na VAT	—	—	29,4	18,1
unijny podatek od transakcji finansowych	—	—	54,2	33,3
Całkowite zasoby własne	131,1	100,0	162,7	100,0
Źródło: obliczenia Komisji na podstawie COM(2011) 510, zaktualizowanego na podstawie COM(2011)738.

ZAŁĄCZNIK II

Zmiany kluczowych parametrów (1984–2011)

	1984	2005	2011
Udział WPR w budżecie (% całkowitej kwoty)	69 %	50 %	44 %
Wkład oparty na VAT (% całkowitej kwoty)	57 %	16 %	11 %
Dobrobyt w Wielkiej Brytanii (DNB na mieszkańca w SSN)	93 % w UE-10	117 % w UE-25	111 % w UE-27
Źródło: Komisja Europejska, DG ds. Budżetu.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/55

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Rady w sprawie wspólnego systemu podatku od transakcji finansowych i zmieniającej dyrektywę 2008/7/WE

COM(2011) 594 final

(2012/C 181/11)

Sprawozdawca: Stefano PALMIERI

Dnia 19 października 2011 r. Rada, działając na podstawie art. 113 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego dyrektywy Rady w sprawie wspólnego systemu podatku od transakcji finansowych i zmieniającej dyrektywę 2008/7/WE

COM(2011) 594 final.

Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 7 marca 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28 i 29 marca 2012 r. (posiedzenie z 29 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 164 do 73 – 12 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES), w zgodności ze stanowiskiem Parlamentu Europejskiego (1), przyjmuje z zadowoleniem wniosek Komisji Europejskiej dotyczący wprowadzenia podatku od transakcji finansowych (PTF), w pełni zbieżny z poglądami, które EKES przedstawił już w swych opiniach (2).

1.2 Już w swej poprzedniej opinii (3) EKES podkreślił, że należy przywrócić autonomię finansową Unii Europejskiej, jak to pierwotnie określono w art. 201 traktatu rzymskiego. W tym właśnie kontekście PTF może stanowić, zdaniem EKES-u, jeden z fundamentalnych elementów nowego systemu zasobów własnych Unii, instrument mogący zapewnić niezbędną samowystarczalność finansową w kontekście wieloletnich ram finansowych 2014–2020.

1.3 EKES podkreśla potrzebę powszechnego zastosowania PTF, niemniej – tak jak stwierdził już w swej opinii z 15 lipca 2010 r. (zob. przypis 2) – uważa, że najlepszym sposobem osiągnięcia tego celu byłoby wprowadzenie PTF w Unii Europejskiej. Zgodnie ze stanowiskiem komisarza Algirdasa Semety i Parlamentu Europejskiego EKES jest zdania, że – podobnie jak w wypadku wielu strategii o charakterze globalnym (na przykład w zakresie zmiany klimatu) – UE może i powinna odgrywać wiodącą i autorytatywną rolę w tej dziedzinie (4). EKES uważa jednak, że należy poczynić jak największe wysiłki, aby podatek ten został wprowadzony na poziomie globalnym.

1.3.1 EKES uważa, że do tego kontekstu pasuje pismo ministrów ds. finansów z dziewięciu państw członkowskich UE (Niemiec, Francji, Włoch, Austrii, Belgii, Finlandii, Grecji, Portugalii i Hiszpanii) do prezydencji duńskiej, w którym pochlebnie odnieśli się oni do jej decyzji o przyspieszeniu analizy i negocjacji w sprawie zastosowania PTF.

1.4 EKES uważa, że wprowadzenie PTF wpisuje się w szerszy proces, zapoczątkowany przez Komisję, polegający na przeglądzie głównych dyrektyw w sprawie rynków instrumentów finansowych (COM(2011) 656 i COM(2011) 652) w celu zagwarantowania większej przejrzystości, wydajności i skuteczności tychże rynków. Ponadto, jak już wskazano w poprzedniej opinii, EKES uważa, że poprzez odpowiednie regulacje i nadzór należy zapewnić stabilność i efektywność sektora finansowego, a tym samym ograniczenie podejmowania nadmiernego ryzyka, a także tworzenie właściwych zachęt dla instytucji sektora finansowego.

1.5 EKES uważa, że w celu wyeliminowania lub przynajmniej ograniczenia do minimum ryzyka delokalizacji działalności finansowej do zasady siedziby (lub terytorialności) proponowanej przez Komisję należy dołączyć zasadę emisji (issuance principle) przedstawioną przez Parlament Europejski. Zgodnie z zasadą emisji opodatkowaniu (podobnie jak opłacie skarbowej) podlegają transakcje dotyczące wszystkich instrumentów finansowych emitowanych przez osoby prawne zarejestrowane w UE, gdyż w przeciwnym razie umowy kupna lub sprzedaży nie będą możliwe do zastosowania (5).

1.6 EKES uważa, że zastosowanie PTF zapewni sprawiedliwszy udział sektora finansowego w budżecie publicznym Unii Europejskiej i w budżetach krajowych państw członkowskich.

1.7 EKES pozytywnie ocenia fakt, że dzięki ustanowieniu PTF możliwa będzie zmiana systemu korzyści podmiotów finansowych poprzez zmniejszenie wolumenu operacji finansowych o wysokiej częstotliwości i krótkim czasie realizacji zlecenia (high frequency and low latency trading). Operacje te mają silnie spekulacyjny charakter, powodują niestabilność rynków finansowych i są całkowicie oderwane od normalnego funkcjonowania gospodarki realnej. Za pośrednictwem PTF będzie zatem można stabilizować rynki finansowe, zwiększając korzyści ze średnio- i długoterminowych transakcji finansowych, które mogą być kierowane do sektora przedsiębiorstw.

1.7.1 EKES uważa, że związane z wprowadzeniem PTF spowolnienie transakcji o silnie spekulacyjnym charakterze będzie istotnym czynnikiem stabilizującym wahania cen papierów wartościowych na rynkach finansowych, dzięki czemu przedsiębiorstwa działające w ramach gospodarki realnej będą miały stabilniejsze perspektywy finansowe w związku z własnymi inwestycjami (6).

1.8 Zdaniem EKES-u jednym z najważniejszych skutków wprowadzenia PTF może być poprawa sytuacji w zakresie długów państwowych. Kryzysy związane z państwowymi instrumentami dłużnymi stają się poważniejsze w okresach silnej niestabilności finansowej. Wzrost dochodów wynikający z ustanowienia PTF przyczyni się do większej stabilizacji fiskalnej, zmniejszając potrzebę dalszego zadłużania się. Skutek ten będzie miał charakter bezpośredni dla zasobów wpływających do budżetów państw członkowskich i pośredni dla zasobów wpływających do budżetu UE, zastępujących wkłady państw członkowskich.

1.9 EKES zwraca uwagę, że wprowadzenie PTF, przyczyniając się do harmonizacji podatków, zapewniłoby właściwe funkcjonowanie rynku wewnętrznego, co pozwoliłoby uniknąć zakłóceń w sytuacji, gdy dotychczas już co najmniej dziesięć państw członkowskich UE wprowadziło różnorodne formy tego podatku.

1.10 EKES podkreśla potrzebę zachowania ostrożności w zarządzaniu negatywnymi makro- i mikroekonomicznymi następstwami wdrożenia przepisów w zakresie PTF poprzez wyeliminowanie lub, przynajmniej, ograniczenie związanego z nimi ryzyka i kosztów. Dlatego też EKES uważa, że dla złagodzenia najpoważniejszych konsekwencji negatywnych, jakie zastosowanie PTF może mieć dla gospodarki realnej, konieczne jest rozważenie wprowadzenia odpowiednich mechanizmów kompensujących.

1.10.1 EKES uważa, że monitorowanie i późniejszą ocenę następstw zastosowania PTF (w sprawozdaniu przekazywanym Parlamentowi i Radzie) należy przewidzieć co roku, a nie dopiero po upływie trzech lat od wprowadzenia wspomnianego podatku (7).

1.11 EKES jest zdania, że ocena skutków wprowadzenia PTF powinna uwzględniać skutki długoterminowej redukcji PKB (jak stwierdzono w ocenie skutków Komisji), a także ogólne konsekwencje pod względem jego wkładu: 1) w poprawę funkcjonowania rynków finansowych dzięki ich lepszej stabilizacji, 2) w przesunięcie inwestycji do gospodarki realnej, 3) w politykę regulacyjną zdolną zwiększyć wydajność, skuteczność i przejrzystość europejskich rynków finansowych; 4) w konsolidację podatkową w państwach członkowskich, osiągniętą dzięki większej dostępności środków; 5) w oszczędności i inwestycje gospodarstw domowych. Zgodnie z najnowszymi szacunkami, są to czynniki, które łącznie mogą doprowadzić do długoterminowego wzrostu PKB nawet o 0,25 % (8).

1.12 EKES wyraża wątpliwości co do oceny skutków zastosowania PTF dołączonej do wniosku Komisji. Uważa, że nie uwzględniono w niej szeregu skutków – częściowo wymienionych w niniejszej opinii – co może podważyć całościową ocenę samego wniosku. W związku z tym zwraca się do Komisji o niezwłoczne przeprowadzenie bardziej szczegółowej oceny dodatkowej.

1.13 EKES popiera decyzję Komisji, by zaproponować PTF zamiast podatku od działalności finansowej (PDF). Mimo że ten ostatni skuteczniej regulowałby aspekty związane z dystrybucją (dzięki lepszemu powiązaniu z dochodami generowanymi przez działalność finansową), to jednak istnieje poważne ryzyko, że zostałby on przeniesiony na konsumentów i przedsiębiorstwa, a zarazem w mniejszym stopniu przyczyniałby się do stabilizacji rynków finansowych.

1.14 Zdaniem EKES-u warto odnotować, że według badań Eurobarometru od jesieni 2010 r. odsetek obywateli europejskich popierających wprowadzenie PTF nie spada poniżej 60 %. Jesienią 2010 r. wyniósł on 61 %, wiosną 2011 r. – 65 %, a jesienią 2011 r. – 64 % (9). Dlatego też wprowadzenie PTF może stanowić pierwszy istotny krok na drodze do odzyskania przez sektor finansowy niezbędnego zaufania obywateli europejskich.

1.15 EKES, jako organ doradczy Komisji, Parlamentu i Rady, zobowiązuje się do ciągłego monitorowania tego procesu, za pośrednictwem którego wniosek Komisji dotyczący wprowadzenia PTF zostanie przełożony na przepisy prawa.

2. Wniosek Komisji dotyczący dyrektywy Rady w sprawie wspólnego systemu podatku od transakcji finansowych

2.1 Na szczytach G-20 odbywających się od 2009 r. (Pittsburgh, Toronto, Cannes) Komisja zwraca uwagę na potrzebę wprowadzenia podatku od transakcji finansowych na szczeblu światowym. Mając to na uwadze, 7 października 2010 r. Komisja opublikowała komunikat na temat opodatkowania sektora finansowego COM(2010) 549 final.

2.2 Obecnie, w bardziej usystematyzowanych ramach, Komisja proponuje ponownie opodatkowanie transakcji finansowych. Wniosek wpisuje się w nowe wieloletnie ramy finansowe na lata 2014–2020, przedstawione przez Komisję w celu zapewnienia – za pomocą bardziej odpowiedniego i rygorystycznego systemu zasobów własnych – większej autonomii finansowej dla wieloletniego budżetu Unii Europejskiej (10).

2.3 Wprowadzenie podatku dotyczy transakcji finansowych przeprowadzanych przez instytucje finansowe z wyjątkiem tych, które są istotne dla: obywateli i przedsiębiorstw (zawieranie umów ubezpieczeniowych, kredyty hipoteczne i konsumpcyjne lub usługi płatnicze), transakcji na rynku pierwotnym (z wyjątkiem emisji i umorzenia akcji i jednostek w przedsiębiorstwach zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS) oraz alternatywnych funduszy inwestycyjnych AFI) oraz transakcji walutowych na rynku kasowym (nie walutowych instrumentów pochodnych).

2.4 Podmioty uiszczające PTF to instytucje finansowe, które działają jako strona transakcji finansowej na własny rachunek lub na rachunek innego podmiotu, lub działające w imieniu strony transakcji. Nie podlegają mu transakcje finansowe z Europejskim Bankiem Centralnym i krajowymi bankami centralnymi. Podmioty partnerów centralnych (CCP), centralne depozyty papierów wartościowych (CDPW), międzynarodowe depozyty centralnych papierów wartościowych (MDCPW) i Europejski Instrument Stabilności Finansowej nie są uznawane za instytucje finansowe, gdyż pełnią funkcje, których nie można uznać samych w sobie za transakcje finansowe.

2.5 By złagodzić ryzyko delokalizacji, które z pewnością wystąpi, należy zastosować zasadę siedziby (lub terytorialności), zgodnie z którą liczy się państwo członkowskie, w którym mają siedzibę zaangażowane podmioty finansowe, a nie lokalizacja transakcji. Transakcja podlega podatkowi, jeżeli przynajmniej jedna z instytucji finansowych uczestniczących w transakcji posiada siedzibę w UE.

2.5.1 Zgodnie z art. 3 dyrektywy instytucje finansowe mają siedzibę w jednym z państw członkowskich, jeżeli spełniono przynajmniej jeden z następujących warunków:

—	zostały zatwierdzone przez władze danego państwa członkowskiego dla celów działania w takim charakterze, w odniesieniu do transakcji objętych tym zatwierdzeniem;

—	mają siedzibę w danym państwie członkowskim;

—	ich stały adres lub stała siedziba znajduje się w danym państwie członkowskim;

—	mają oddział w danym państwie członkowskim;

—

są stroną działającą na własny rachunek lub na rachunek innego podmiotu, lub działającą w imieniu strony transakcji, w ramach transakcji finansowej z inną instytucją finansową posiadającą siedzibę w tym państwie członkowskim lub z inną stroną, która posiada siedzibę na terytorium tego państwa członkowskiego i nie jest instytucją finansową (11).

2.6 PTF staje się wymagalny w momencie realizacji transakcji finansowej. Ze względu na różnorodny charakter transakcji przewiduje się dwie różne podstawy opodatkowania. Pierwszą stosuje się do transakcji innych niż związane z umowami dotyczącymi instrumentów pochodnych i odnosi się ona do zapłaty, którą podmiot uiszcza lub powinien uiścić stronie trzeciej. Jeżeli wielkość zapłaty jest niższa od rynkowej lub się jej nie przewiduje, podstawa opodatkowania zostanie obliczona po cenie rynkowej. Drugą podstawę opodatkowania stosuje się w odniesieniu do transakcji finansowych związanych z umowami dotyczącymi instrumentów pochodnych i wynosi ona tyle samo, co znana kwota umowy dotyczącej instrumentów pochodnych w chwili realizacji transakcji.

2.6.1 Stawki minimalne, jakie państwa członkowskie powinny zastosować wobec podstawy opodatkowania, dzielą się na:

i)	0,1 % w wypadku transakcji finansowych innych niż związane z umowami dotyczącymi instrumentów pochodnych;

ii)	0,01 % w wypadku transakcji finansowych związanych z umowami dotyczącymi instrumentów pochodnych.

Państwa członkowskie mogą stosować tę samą stawkę dla wszystkich transakcji finansowych należących do tej samej kategorii, lecz mają również prawo zastosować wyższe stawki niż ustalone stawki minimalne.

2.7 Podmiot odpowiedzialny za zapłatę podatku to każda instytucja finansowa, która uczestniczy w transakcji jako jej strona, w imieniu innych podmiotów, w imieniu strony transakcji lub w wypadku, gdy transakcja finansowa została zrealizowana na jej rachunek, niemniej jednak uważa się, że pozostałe strony transakcji odpowiadają solidarnie pod pewnymi warunkami. Niemniej państwa członkowskie mają swobodę wskazania innych podmiotów odpowiedzialnych, a także określenia zobowiązań rejestracyjnych, księgowych, sprawozdawczych i innych, mających na celu zapewnienie efektywnej zapłaty podatku.

2.8 W wypadku transakcji prowadzonych drogą elektroniczną podatek musi zostać uiszczony w chwili, gdy staje się on wymagalny. W innych przypadkach przewiduje się maksymalny okres trzech dni roboczych.

2.9 Zadaniem państw członkowskich jest przyjęcie środków zapobiegających oszustwom podatkowym, unikaniu opodatkowania i nadużyciom. W tym zakresie Komisja może zaproponować akty delegowane po konsultacji z Radą.

2.10 Wprowadzenie PTF wiąże się ze zniesieniem i niewprowadzaniem innych podatków od transakcji finansowych na szczeblu państw członkowskich.

2.11 Zgodnie z propozycją Komisji Europejskiej przyjęcie wspólnego podatku minimalnego – którego wprowadzenie przewiduje się z dniem 1 stycznia 2014 r. – umożliwiłoby zharmonizowanie inicjatyw dotyczących PTF, podjętych już przez państwa członkowskie, zapewniając prawidłowe funkcjonowanie jednolitego rynku.

2.12 Decyzję o przyjęciu podatku od transakcji finansowych podjęto po sporządzeniu oceny skutków, w której uwzględniono inną alternatywę polegającą m.in. na wprowadzeniu podatku od działalności finansowej (PDF), uznając jednak, że zastosowanie PTF jest lepszym rozwiązaniem. Na podstawie oceny skutków oszacowano, że roczne dochody z PTF wyniosą 57 mld euro (12) (37 mld powinno trafić do budżetu UE, a pozostałe 20 mld do budżetów poszczególnych państw członkowskich).

2.13 Przewiduje się, że Komisja będzie wysyłać Radzie sprawozdanie okresowe w sprawie zastosowania dyrektywy wraz z ewentualnymi propozycjami zmiany. Pierwsze sprawozdanie przewiduje się na 31 grudnia 2016 r., a następne będą sporządzane co 5 lat.

3. Uwagi ogólne

3.1 Za pośrednictwem niniejszej opinii EKES zamierza ocenić wniosek Komisji, który ma na celu propagowanie dyrektywy Rady w sprawie wspólnego systemu podatku od transakcji finansowych (COM(2011) 594 final (13)).

3.2 Celem niniejszej opinii jest kontynuacja rozważań w ramach wyznaczonych już wcześniej w opinii z inicjatywy własnej z 15 lipca 2010 r. w sprawie podatku od transakcji finansowych, a także w opinii z 15 czerwca 2011 r. (zob. przypis 2) w sprawie komunikatu dotyczącego opodatkowania sektora finansowego (COM(2010) 549 final).

3.3 U podstaw wniosku dotyczącego PTF leży przekonanie, że w wyniku rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych rynki finansowe wykazały – w ciągu ostatnich 20 lat – gwałtowny wzrost wolumenu transakcji finansowych oraz zmienności cen, powodując destabilizację gospodarki światowej (14).

3.3.1 Rynki finansowe przestają być instrumentami pozyskiwania środków finansowych dla gospodarki realnej i zaczynają stopniowo same w sobie odgrywać kluczową rolę, spychając tym samym tę gospodarkę na boczny tor. W świetle tej sytuacji EKES uważa, że wskazane jest, by rynki te podlegały mechanizmom zapewniającym wydajność dzięki regulacji i skuteczność dzięki przejrzystości, gwarantując ponadto, że będą one wnosić stosowny wkład – podobnie jak inne czynniki produkcji – do budżetu UE i do budżetów państw członkowskich (15).

3.3.2 Podkreślając, że obecny kryzys wywołany został przez kryzys finansowy z 2007 r. i objął gospodarkę realną w 2008 r. (16), EKES uważa, iż sektor w największym stopniu odpowiedzialny za ten kryzys – czyli sektor finansowy – powinien wnieść odpowiedni wkład do jego przezwyciężenia. Do tej pory państwa członkowskie zobowiązały się udzielić sektorowi finansowemu wsparcia (pod względem finansowania i gwarancji) w wysokości 4 600 mld euro, co odpowiada 39 % PKB UE-27 z 2009 r. Pomoc ta stanowiła niebezpieczne obciążenie dla finansów publicznych niektórych państw członkowskich UE, wywołując groźny kryzys strefy euro (17).

3.4 W tym kontekście propozycja opodatkowania transakcji finansowych wpisuje się w proces zapoczątkowany przez Komisję w oparciu o przegląd głównych dyrektyw sektora rynków papierów wartościowych, mający na celu zagwarantowanie ściślejszej regulacji i większej przejrzystości rynków finansowych (18) postulowanych wielokrotnie w dokumentach EKES-u.

3.5 Przy dwóch różnych okazjach EKES wyraził już pozytywną opinię na temat wprowadzenia podatku od transakcji finansowych: zarówno w opinii z inicjatywy własnej z 15 lipca 2010 r. (zob. przypis 2), jak i opinii z 15 czerwca 2011 r. (zob. przypis 2).

3.5.1 Zdaniem EKES-u we wniosku Komisji COM(2011) 594 wprowadzono europejski system opodatkowania transakcji finansowych zgodnie z ogólnymi wytycznymi zawartymi we wnioskach omówionych w dwóch poprzednich opiniach.

3.6 EKES zgadza się z głównymi argumentami, które skłoniły Komisję do zastosowania PTF na szczeblu wspólnotowym:

—	zwiększeniem obciążeń podatkowych od działań finansowych w celu zapewnienia ich sprawiedliwszego wkładu do budżetu publicznego UE i do budżetów państw członkowskich;

—	zmianą postępowania podmiotów finansowych poprzez zmniejszenie wolumenu operacji finansowych o wysokiej częstotliwości i krótkim czasie realizacji zlecenia (high frequency and low latency trading);

—	harmonizacją PTF poszczególnych państw członkowskich poprzez wyznaczenie dwóch minimalnych stawek (0,1 % dla obligacji i akcji; 0,01 % dla produktów pochodnych).

Co się tyczy wkładu do budżetu UE i państw członkowskich, kryzys gospodarczy i ostatni kryzys związany z długiem państwowym wymagają polityki, która ożywiłaby rozwój gospodarczy w sytuacji, gdy budżet publiczny podlega coraz większym restrykcjom.

3.6.1 Przyczyniając się do nowego systemu zasobów własnych budżetu UE, wprowadzenie PTF umożliwiłoby znaczne ograniczenie wkładu państw członkowskich i uzdrowienie budżetów krajowych. Komisja oszacowała, że w 2020 r. nowe zasoby własne mogą stanowić prawie połowę budżetu UE, a wkład państw członkowskich z dochodu narodowego brutto zostałby ograniczony do jednej trzeciej w porównaniu z obecną kwotą, która przekracza trzy czwarte.

3.6.1.1 Jak stwierdzono wcześniej, zastosowanie PTF byłoby również zgodne z zasadami sprawiedliwości. W ostatnich latach system finansowy korzystał z niższego opodatkowania w wyniku ulgi podatkowej w wysokości 18 mld euro rocznie, związanej z wyłączeniem usług finansowych z płatności VAT.

3.6.1.2 W tym kontekście Komitet poparł już propozycję Komisji, by zmienić system opodatkowania, zwiększając wkład sektora finansowego. Z tego względu uważa, że wniosek Komisji zmierza w pożądanym kierunku.

3.6.2 Co się tyczy możliwości zmniejszenia za pomocą PTF wolumenu transakcji finansowych o wysokim stopniu ryzyka i zmienności, warto zastanowić się nad kategorią transakcji finansowych, na które wniosek powinien wpłynąć w największym stopniu. W operacjach finansowych o wysokiej częstotliwości i krótkim czasie realizacji zlecenia, za pomocą wysoko zaawansowanych technologii informatycznych wykorzystuje się złożone algorytmy matematyczne, które umożliwiają przeanalizowanie w ułamku sekundy danych na temat rynku i, wprowadzając swoje strategie działania na rynkach finansowych (ilość, cena, termin, lokalizacja uczestników rynku i zlecenia kupna/sprzedaży), ograniczają czas opóźnienia (mierzonego w mikrosekundach będących milionowymi częściami sekundy). Dzięki tym operacjom uczestnicy rynku są w stanie reagować z wyprzedzeniem na sytuację rynkową, generując operacje zakupu i sprzedaży, które następują w ciągu kilku dziesiątych sekundy. W wypadku tej kategorii transakcji mówi się nawet o informatycznym wykorzystywaniu informacji wewnętrznych (19).

3.6.2.1 Na poszczególnych rynkach finansowych UE udział tych operacji finansowych w handlu wynosi 13–40 %. Oszacowano, że w Stanach Zjednoczonych w ciągu zaledwie 4 lat (2004–2009) wolumen operacji finansowych o wysokiej częstotliwości wzrósł z 30 do 70 % (20).

3.6.2.2 Są to transakcje całkowicie odrębne od normalnego funkcjonowania gospodarki realnej, które są w stanie przyciągnąć płynne środki całego systemu gospodarczego, tym samym osłabiając odporność systemu rozumianą jako jego zdolność do oparcia się presji wynikającej z faz krytycznych (21).

3.6.2.3 W wyniku wzrostu kosztów transakcji zastosowanie PTF miałoby negatywny wpływ na transakcje o wysokiej częstotliwości z powodu skumulowanego efektu zastosowania podatku. Mniejszy wolumen transakcji o wysokiej częstotliwości sprzyjałby działalności instytucji finansowych ukierunkowanej na tradycyjne pośrednictwo kredytowe, co przyniosłoby niewątpliwe korzyści takim uczestnikom rynku, jak małe i średnie przedsiębiorstwa, które są obecnie pogrążone w poważnym kryzysie płynnościowym.

3.6.2.4 Obowiązujące już systemy opodatkowania transakcji finansowych wykazały się zdolnością do ograniczenia wolumenu transakcji i zmienności cen papierów wartościowych, umożliwiając zmniejszenie premii z tytułu ryzyka. Logiczne jest zatem, że wprowadzenie PTF na szczeblu europejskim wywołałoby również znaczny spadek w wypadku tej kategorii „nieproduktywnych” transakcji.

3.6.3 Co się tyczy celu harmonizacji podatkowej, dziesięć państw członkowskich UE wprowadziło już pewien czas temu zróżnicowane formy opodatkowania działań i transakcji finansowych (Belgia, Cypr, Francja, Finlandia, Grecja, Irlandia, Włochy, Rumunia, Polska i Wielka Brytania). Kraje te będą musiały dostosować swe przepisy do prawodawstwa wspólnotowego (innymi słowy, będą ewentualnie zmuszone zastosować minimalną stawkę i zharmonizować podstawę opodatkowania w oparciu o przepisy wspólnotowe). Z punktu widzenia prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego wprowadzenie PTF przyniosłoby korzyści najefektywniejszym rynkom finansowym, a zarazem umożliwiłoby uniknięcie zakłóceń wynikających z przepisów podatkowych ustanowionych jednostronnie przez państwa członkowskie.

4. Uwagi szczegółowe

4.1 Komisja opracowała ocenę skutków wprowadzenia PTF dotyczącą wpływu tego podatku na PKB w perspektywie długoterminowej. Szacuje się, że wpływ ten zawiera się w przedziale od – 0,17 % (przy stawce wynoszącej 0,01 %) do – 1,76 % (przy stawce 0,1 %). W ocenie tej założono szczególnie niekorzystny scenariusz, który nie uwzględnia żadnych czynników łagodzących, takich jak np. wyłączenie rynku pierwotnego, wyłączenie transakcji z udziałem co najmniej jednego podmiotu niefinansowego oraz wpływ na inne zmienne makroekonomiczne. Zdaniem Komisji gdyby uwzględniono czynniki łagodzące, maksymalny wpływ na PKB zmalałby z – 1,76 % do – 0,53 %. Jeśli chodzi o wpływ na zatrudnienie, oszacowano, że zawierałby się on między – 0,03 % (dla stawki 0,01 %) a – 0,20 % (dla stawki 0,1 %).

4.2 W rzeczywistości jeśli do długoterminowego wpływu PTF na PKB doda się skutki związane: z poprawą funkcjonowania rynków finansowych dzięki ich stabilizacji; z przesunięciem inwestycji do gospodarki realnej; z polityką regulacyjną zdolną zwiększyć wydajność, skuteczność i przejrzystość rynków i z konsolidacją podatkową w państwach członkowskich wynikającą z większej dostępności środków, w kategoriach zmiany PKB można by nawet mówić o ogólnych skutkach pozytywnych, szacowanych na 0,25 % (22).

4.3 EKES uważa, że ocena skutków dołączona do wniosku Komisji jest niewystarczająca i dlatego też Komisja powinna przedstawić dodatkową analizę tej oceny, w której bardziej szczegółowo omówiono by wpływ samego wniosku.

4.3.1 EKES uważa, że należy rozważyć: niektóre skutki wymienione w niniejszej opinii, nieuwzględnione w ocenie skutków Komisji, część wyjaśnień hipotez przyjętych w ocenie skutków Komisji (na przykład elastyczność popytu na produkty finansowe podlegające PTF), wpływ ewentualnych przesunięć na konsumentów i przedsiębiorstwa, a także wpływ wprowadzenia PTF na zatrudnienie w sektorze finansowym państw członkowskich UE.

4.4 EKES uważa, że PTF powinien zostać wprowadzony w oparciu o odpowiednie zasady, tak aby wyeliminować lub przynajmniej ograniczyć ryzyko i związane z nim koszty. Ryzyko, które zdaniem EKES-u należałoby wziąć pod uwagę, obejmuje takie kwestie, jak możliwe przeniesienie kosztów podatku na koszty kredytów dla przedsiębiorstw i konsumentów; zmniejszenie zysków z funduszy emerytalnych; delokalizacja inwestycji finansowych; podwyższenie kosztów dla przedsiębiorstw w wypadku transakcji zabezpieczających (przed wahaniami cen surowców i kursów walutowych); wpływ podatku na zyski sektora finansowego i na te państwa członkowskie, w których sektor ten ma duże znaczenie, a także wpływ na gospodarkę, gdyby podatek wprowadzono w okresie złej koniunktury gospodarczej.

4.5 EKES uważa, że ryzyko to rekompensują jednak znacznie większe możliwości i korzyści. Choć PTF będzie ciążyć na inwestycjach krótkoterminowych, to jednak spowoduje wzrost popytu na inwestycje średnio- i długoterminowe, które są typowo wykorzystywane do finansowania przedsiębiorstw i budżetów państw. Wszystko to przełoży się na większą płynność na rynkach, a tym samym przyczyni się do poprawy sytuacji przedsiębiorstw, gospodarstw domowych i długów państwowych. Szczególne znaczenie będzie miała większa stabilność rynków instrumentów pochodnych. W istocie specyfika tych produktów powinna sprawić, że znacznie spadnie liczba dokonywanych transakcji, co zahamuje mnożenie się instrumentów, które w dużym stopniu odpowiadają za kryzys, jaki w ostatnich latach dotknął rynki finansowe i gospodarkę światową.

4.6 Możliwa dodatkowa opłata pobierana od funduszy emerytalnych wskutek wprowadzenia PTF byłaby niewielka, biorąc pod uwagę sposób prowadzenia i rodzaje inwestycji; ponadto ewentualne przeszacowanie wartości typowych aktywów funduszy emerytalnych (inwestycje podlegające mniejszym wahaniom) będzie mogło zrównoważyć i przewyższyć możliwy spadek zysków wynikający z zastosowania PTF. EKES uważa niemniej, że dla wyeliminowania lub ograniczenia skutków przedmiotowego podatku dla funduszy emerytalnych można się zastanowić nad możliwością zmniejszenia stawek lub nad pewnymi formami wyłączenia tego sektora.

4.7 Zakres zastosowania i stawki PTF ustalane są z uwzględnieniem celu, jakim jest ograniczenie negatywnych skutków delokalizacji inwestycji i środków finansowych poza UE. EKES również podkreślał tę potrzebę w chwili, gdy zrezygnowano już z wprowadzenia tego podatku w skali światowej.

4.7.1 Przyjęcie zasady siedziby (lub terytorialności) wymaga, by również instytucje finansowe z krajów trzecich posiadające siedzibę w UE podlegały PTF, co oznacza szeroki zakres zastosowania tego podatku. Samo określenie terytorialności instytucji finansowych w celu wyznaczenia państwa członkowskiego, w którym pobiera się podatek, umożliwia ograniczenie do minimum zjawiska oszustwa podatkowego i unikania opodatkowania.

4.7.2 By w jeszcze większym stopniu złagodzić skutki delokalizacji transakcji finansowych, EKES popiera propozycję Parlamentu Europejskiego w sprawie wprowadzenia zasady emisji (issuance principle), na podstawie której podatek stosuje się (to samo dotyczy opłaty skarbowej) do wszystkich transakcji z zastosowaniem instrumentów finansowych emitowanych przez osoby prawne zarejestrowane w UE (23).

4.7.3 Chociaż EKES przypomina, że w opinii przyjętej w 2010 r. (zob. przypis 2) zalecał zastosowanie jednolitej stawki w wysokości 0,05 %, zgadza się, że zastosowanie dwóch stawek – zgodnie z propozycją Komisji – zmierza do zmniejszenia ryzyka delokalizacji rynków oraz gwarantuje odpowiednie środki dla budżetu UE i państw członkowskich.

4.7.4 EKES przypomina ponadto, że tam, gdzie PTF został wprowadzony ze szczególną dbałością o działania kontrolne, podstawę opodatkowania i zastosowanie stawki, z punktu widzenia dochodu uzyskano pozytywne wyniki, a wzrost gospodarczy nie został wyhamowany. Stało się tak w Korei Południowej, Hong Kongu, Indiach, Brazylii, Afryce Południowej i na Tajwanie (24).

4.8 Wyłączenie rynku pierwotnego z zakresu opodatkowania minimalizuje wpływ PTF na koszty finansowania realnych działań, ograniczając go do skutków pośrednich mniejszej płynności w zakresie papierów wartościowych znajdujących się w obrocie instytucji finansowych.

4.9 Stosując się również do umów dotyczących walutowych instrumentów pochodnych, lecz nie do kasowych transakcji walutowych, podatek pozwoliłby opodatkować znaczną część operacji spekulacyjnych na rynkach walutowych (25). Ewentualne włączenie kasowych transakcji walutowych do obszaru zastosowania PTF nie stanowiłoby ani rzeczywistego ograniczenia swobody przepływu kapitału (wziąwszy również pod uwagę przewidziane stawki), ani naruszenia odnośnych postanowień traktatu lizbońskiego (grupa zadaniowa ds. innowacyjnego finansowania rozwoju, Paryż, czerwiec 2010 r.).

4.10 Jak EKES już zauważył (w opinii przyjętej w 2011 r.; zob. przypis 2), PTF i PDF nie są alternatywnymi systemami opodatkowania. PTF wpływa zasadniczo na transakcje krótkoterminowe, a PDF – na wszystkie działania finansowe (a zatem również na transakcje zawierane na rynku pierwotnym). Wprowadzenie PTF nie wyklucza możliwości zastosowania wspólnotowego systemu PDF, zwłaszcza jeżeli nadrzędnym celem jest sprawiedliwy i znaczący wkład sektora finansowego do finansów publicznych (opinia z 2010 r.; zob. przypis 2), a także harmonizacja podatku od działań finansowych w celu wzmocnienia jednolitego rynku. Ponadto zastosowanie europejskiego systemu opodatkowania transakcji finansowych samo w sobie sprawia, że jeszcze bardziej niezbędne staje się większe ujednolicenie systemów opodatkowania ogółu działalności finansowej w poszczególnych państwach członkowskich.

4.10.1 PTF ma niejednorodny wpływ na społeczeństwo zarówno ze względu to, że podmioty o wysokich dochodach w większym stopniu korzystają z usług sektora finansowego, jak i na to, że gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa inne niż finansowe nie ponoszą kosztów bezpośrednich, gdyż podatek ten nie obejmuje przyznawania i zaciągania pożyczek, które ich dotyczy. Transakcje te obciążałyby wyłącznie ewentualne koszty pośrednie wynikające z mniejszej płynności działań podejmowanych przez instytucje finansowe.

4.11 System pobierania podatku jest prosty, a jego koszty w wypadku operacji przeprowadzanych na rynkach, a – ogólnie – transakcji rejestrowanych są bardzo niskie. W związku z tym konieczne jest poszerzenie wymogów rejestrowania operacji finansowych, w tym operacji w obrocie pozagiełdowym („over the counter”), które dotyczą niestandardowych produktów negocjowanych dwustronnie między dwiema stronami na rynkach pozagiełdowych instrumentów pochodnych.

Bruksela, 29 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) „Parlament Europejski jest przychylny wprowadzeniu podatku od transakcji finansowych, który poprawiłby funkcjonowanie rynku dzięki ograniczeniu spekulacji i przyczyniłby się do finansowania światowych dóbr publicznych oraz ograniczenia deficytu publicznego”.

Sprawozdanie Parlamentu Europejskiego w sprawie innowacyjnych metod finansowania na szczeblu globalnym i europejskim. 2010/2105(INI) – tekst przyjęty 8 marca 2011 r.

(2) Opinia z inicjatywy własnej w sprawie podatku od transakcji finansowych, przyjęta 15 lipca 2010 r. (Dz.U. C 44 z 11.2.2011, s. 81).

Opinia w sprawie komunikatu Komisji „Opodatkowanie sektora finansowego” COM(2010) 549 final, przyjęta 15 czerwca 2011 r. (Dz.U. C 248 z 25.8.2011, s. 64).

(3) Opinia w sprawie komunikatu dotyczącego przeglądu budżetu UE (Dz.U. C 248 z 25.8.2011, s. 75).

(4) ALGIRDAS SEMET, 17 lutego 2012 r.: „EU tax coordination and the financial sector. EU Commissioner for Taxation and Customs Union, Audit and Anti-Fraud. Speech/12/109”, Londyn.

(5) Parlament Europejski: „Projekt sprawozdania w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Rady w sprawie wspólnego systemu opodatkowania transakcji finansowych zmieniającej dyrektywę 2008/7/WE”, sprawozdawca: Anni Podimata (10 lutego 2012 r.).

(6) Schulmeister, S., 2011, „Implementation of a General Financial Transaction Tax. Austrian Institute of Economic Research”, na zlecenie Federalnej Izby Pracy.

Griffith-Jones, S., Persaud, A., 2012, „Financial Transaction Taxes”, http://www.europarl.europa.eu/document/activities/cont/201202/20120208ATT37596/20120208ATT37596EN.pdf.

(7) Jak wskazano w ocenie skutków Komisji, SEC(2011) 1103 final.

(8) Griffith-Jones, S., Persaud, A., 2012, op.cit.

(9) European Commission, 2011, Eurobarometer 76 – „Public opinion in the European Union. First Results”. Badanie: listopad 2011 r. Publikacja: grudzień 2011.

(10) Wniosek dotyczący rozporządzenia Rady (COM(2011) 398 final) określający wieloletnie ramy finansowe na lata 2014–2020, który stanowi transpozycję przepisów komunikatu Komisji COM(2011) 500 z 29 czerwca 2011 r. w sprawie budżetu z perspektywy „Europa 2020”.

(11) W wypadku spełnienia więcej niż jednego warunku macierzysty kraj zostanie wyznaczony z uwzględnieniem pierwszego z wymienionych warunków, który zostanie spełniony.

(12) Komisja Europejska, Bruksela, 28 września 2011 r., SEC(2011) 1103 final, dokument roboczy służb Komisji „Streszczenie sprawozdania z oceny skutków” towarzyszący dokumentowi: „Wniosek dotyczący dyrektywy Rady w sprawie wspólnego systemu podatku od transakcji finansowych i zmieniającej dyrektywę 2008/7/WE”.

(13) Wniosek dotyczący dyrektywy Rady w sprawie wspólnego systemu podatku od transakcji finansowych i zmieniającej dyrektywę 2008/7/WE, COM(2011) 594 final.

(14) Transakcje walutowe mają przynajmniej 70-krotnie wyższą wartość od handlu towarami i usługami na szczeblu światowym. W 2006 r. wartość wymiany na rynkach instrumentów pochodnych w Europie 84-krotnie przewyższała PKB, podczas gdy wartość wymiany na rynkach kasowych (kupno lub sprzedaż walut lub papierów wartościowych na podstawie natychmiastowych umów zawieranych „on the spot”) była zaledwie 12-krotnie wyższa od nominalnego PKB UE.

Schulmeister, S., Schratzenstaller, M., Picek, 2008 r., „A General Financial Transaction Tax – Motives, Revenues, Feasibility and Effects”. Austriacki Instytut Badań Ekonomicznych, badanie zlecone przez Europejskie Forum Ecosocial, współfinansowane przez federalne ministerstwo finansów oraz federalne ministerstwo gospodarki i pracy, marzec 2008 r.

(15) Haug, J., Lamassoure, A., Verhofstadt, G.,Gros, D., De Grauwe, P., Ricard-Nihoul, G., Rubio, E., 2011 r., „Europe for Growth – For a Radical Change in Financing the EU”.

Sprawozdanie grupy de Larosière’a (Dz.U. C 318 z 23.12.2009).

Parlament Europejski, 15 czerwca 2010 r., sprawozdanie w sprawie kryzysu finansowego, gospodarczego i społecznego: zalecenie dotyczące działań i inicjatyw do podjęcia, INI/2010/2242. Sprawozdawca: Pervenche Berès.

Parlament Europejski, 8 marca 2010 r., rezolucja w sprawie podatków od transakcji finansowych (2009/2750 (RSP)).

Parlament Europejski, 8 marca 2011 r., sprawozdanie w sprawie innowacyjnych metod finansowania na szczeblu globalnym i europejskim (2010/2105(INI)); sprawozdawca: Anni Podimata.

(16) Opinia w sprawie komunikatu Komisji: „Wzmocnienie koordynacji polityki gospodarczej w interesie stabilności, wzrostu gospodarczego i zatrudnienia – Narzędzia na rzecz silniejszego zarządzania gospodarczego w UE”, Dz.U. C 107/7 z 6.4.2011.

(17) Komisja Europejska, Bruksela, 28 września 2011 r., SEC(2011) 1103 final, dokument roboczy służb Komisji „Streszczenie sprawozdania z oceny skutków – towarzyszący dokumentowi: wniosek dotyczący dyrektywy Rady w sprawie wspólnego systemu podatku od transakcji finansowych i zmieniającej dyrektywę 2008/7/WE”.

(18) Bruksela, 20 października 2011 r., COM(2011) 656 final, wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rynków instrumentów finansowych uchylającej dyrektywę 2004/39/WE Parlamentu Europejskiego i Rady.

Bruksela, 20 października 2011 r., COM(2011) 652 final, wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rynków instrumentów finansowych oraz zmieniającego rozporządzenie [EMIR] w sprawie instrumentów pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym, partnerów centralnych i repozytoriów transakcji.

(19) Schulmeister, S.. (2011 r.), op. cit.

The New York Times, 23 lipca 2011 r., „Stock Traders Find Speed Pays, in Milliseconds”. Duhigg, C.

(20) KE (8 grudnia 2010 r., konsultacje publiczne) – przegląd dyrektywy w sprawie rynków instrumentów finansowych (MiFID). DG ds. Rynku Wewnętrznego i Usług.

KE, 20 października 2010 r., SEC(2011) 1226 final. Dokument roboczy służb Komisji: ocena skutków towarzysząca wnioskowi dotyczącemu dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rynków instrumentów finansowych (przekształcenie) oraz wnioskowi dotyczącemu rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rynków instrumentów finansowych.

Austriacki Instytut Badań Ekonomicznych, 2011 r., op. cit.

(21) Persaud, A., 14 października 2011 r., „Podatek Tobina? Można to zrobić”, zob. www.lavoce.info.

(22) Griffith-Jones, S., Persaud, A., 2012, op.cit.

(23) W wypadku nieuiszczenia opłaty skarbowej przez kontrahentów umowa kupna lub sprzedaży okazałaby się niemożliwa do zastosowania. Parlament Europejski: „Projekt sprawozdania w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Rady w sprawie wspólnego systemu opodatkowania transakcji finansowych zmieniającej dyrektywę 2008/7/WE”, sprawozdawca: Anni Podimata (10 lutego 2012 r.).

(24) Griffith-Jones, S., Persaud, A., 2012. op.cit.

(25) Transakcje walutowe są właśnie takim rodzajem transakcji, których opodatkowanie wymyślił J. Tobin. Tobin, J., 1978, „A Proposal for International Monetary Reform” („Propozycja międzynarodowej reformy walutowej”). Przemówienie prof. Tobina jako prezesa na konferencji Eastern Economic Association w 1978 r., Wash. D.C., Cowles Foundation Paper. Przedruk w „Eastern Economic Journal”, 4 (3–4) lipiec – październik 1978.

ZAŁĄCZNIK

do opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Następujące poprawki, które uzyskały poparcie co najmniej jednej czwartej oddanych głosów, zostały odrzucone w trakcie debaty:

Dodać nowy punkt 1.2 po punkcie 1.1

Komitet żywi jednak poważne obawy, że podatek taki może mieć niekorzystny wpływ na wzrost i zatrudnienie, na co wskazano w ocenie skutków przeprowadzonej przez Komisję. Niepokoi się ponadto możliwymi konsekwencjami poza sektorem finansowym, zwłaszcza dotyczącymi dostępu małych i średnich przedsiębiorstw oraz rolników do kapitału, a także wzrostu kosztów dla kredytobiorców i osób oszczędzających w funduszach emerytalnych. Zaproponowany podatek może także osłabić siłę nabywczą gospodarstw domowych o niskich dochodach.

Uzasadnienie

Zostanie przedstawione ustnie.

Wynik głosowania

Za	:	93
Przeciw	:	143
Wstrzymało się	:	11

Punkt 1.10

Dodać

EKES podkreśla potrzebę zachowania ostrożności w zarządzaniu negatywnymi makro- i mikroekonomicznymi następstwami wdrożenia przepisów w zakresie PTF poprzez wyeliminowanie lub, przynajmniej, ograniczenie związanego z nimi ryzyka i kosztów. W związku z tym należy zauważyć, że udział sektora finansowego w gospodarce jest w każdym państwie członkowskim inny, z czego można wnioskować, że obciążenia związane z tym podatkiem mogą nie rozłożyć się równo między państwa członkowskie. Dlatego też EKES uważa, że dla złagodzenia najpoważniejszych konsekwencji negatywnych, jakie zastosowanie PTF może mieć dla gospodarki realnej, konieczne jest rozważenie wprowadzenia odpowiednich mechanizmów kompensujących.

Uzasadnienie

W każdym państwie członkowskim sektor finansowy ma inny udział w gospodarce. EKES powinien zauważyć ten fakt.

Wynik głosowania

Za	:	86
Przeciw	:	137
Wstrzymało się	:	15

Punkt 3.3.2

Zmienić

Podkreślając, że obecny kryzys wywołany został przez kryzys finansowy z 2007 r. i objął gospodarkę realną w 2008 r. (1) , EKES uważa, iż sektor w największym stopniu odpowiedzialny za ten kryzys (wspólnie z klasą polityczną) – czyli sektor finansowy – powinien wnieść odpowiedni wkład do jego przezwyciężenia. Do tej pory państwa członkowskie zobowiązały się udzielić sektorowi finansowemu wsparcia (pod względem finansowania i gwarancji) w wysokości 4 600 mld euro, co odpowiada 39 % PKB UE 27 z 2009 r. Pomoc ta stanowiła niebezpieczne obciążenie dla finansów publicznych niektórych państw członkowskich UE, wywołując groźny kryzys strefy euro (2).

Uzasadnienie

Mówiąc o odpowiedzialności za kryzys, nie można pomijać polityków, bo jest oczywiste, że ich wieloletnie nieodpowiedzialne działania w poważnym stopniu przyczyniły się do kryzysu w wielu państwach.

Wynik głosowania

Za	:	72
Przeciw	:	154
Wstrzymało się	:	15

Punkt 4.6

Zmienić

Możliwa Być może dodatkowa opłata pobierana od funduszy emerytalnych wskutek wprowadzenia PTF byłaby niewielka, mogłaby zostać uznana za niewielką, biorąc pod uwagę sposób prowadzenia i rodzaje inwestycji; ponadto , a ewentualne przeszacowanie wartości typowych aktywów funduszy emerytalnych (inwestycje podlegające mniejszym wahaniom) będzie mogło zrównoważyć i przewyższyć możliwy spadek zysków wynikający z zastosowania PTF. Jest jednak bardzo prawdopodobne, że skutkiem tego podatku będzie obniżenie wielkości przyszłych emerytur, co ma szczególne znaczenie dla pracowników z tych państw członkowskich, w których środki gromadzone w kapitałowych funduszach emerytalnych stanowią bardzo dużą część emerytury. Dlatego EKES uważa niemniej, że dla wyeliminowania lub ograniczenia skutków przedmiotowego podatku dla funduszy emerytalnych należy całkowicie zwolnić z tego podatku transakcje, których istotą jest przekazanie (wpłata) składek do funduszu emerytalnego oraz ich ostateczna wypłata można się oraz zastanowić się nad możliwością znaczącego zmniejszenia stawek lub nad pewnymi formami wyłączenia tego sektora w przypadku pozostałych transakcji.

Uzasadnienie

Jak wynika z informacji prezentowanych podczas posiedzenia grupy studyjnej, podatek ten może zmniejszyć wysokość przyszłych emerytur kapitałowych nawet o 5 %. To nie jest moralne, aby miliony przyszłych europejskich emerytów były w taki sposób zmuszane do zmniejszania swojej przyszłej, najczęściej niskiej emerytury.

Wynik głosowania

Za	:	82
Przeciw	:	142
Wstrzymało się	:	19

Punkt 4.7.3

Zmienić

Chociaż EKES przypomina, że w opinii z 2010 r. (zob. przypis 2) zalecał zastosowanie jednolitej stawki w wysokości 0,05 %, zgadza się, że zastosowanie dwóch stawek – zgodnie z propozycją Komisji – zmierza do zmniejszenia ryzyka delokalizacji rynków oraz gwarantuje odpowiednie środki dla budżetu UE i państw członkowskich. Niemniej EKES uważa, że gdyby podatek ten miał objąć wyłącznie kraje Unii Europejskiej i nie miał charakteru globalnego, maksymalna stawka nie powinna przekroczyć 0,05 %, a jej ewentualny wzrost do 0,1 % (zgodnie z propozycją Komisji) mógłby nastąpić po kilku latach i wnikliwej analizie skutków gospodarczych i społecznych obowiązującego rozwiązania.

Uzasadnienie

Nie ma żadnych powodów, zwłaszcza w związku z wieloma trudnymi do przewidzenia skutkami proponowanego rozwiązania, aby EKES zmieniał swoje wcześniejsze stanowisko dotyczące maksymalnej stawki na poziomie 0,05 %.

Wynik głosowania

Za	:	85
Przeciw	:	144
Wstrzymało się	:	12

(1) Opinia w sprawie komunikatu Komisji: „Wzmocnienie koordynacji polityki gospodarczej w interesie stabilności, wzrostu gospodarczego i zatrudnienia – Narzędzia na rzecz silniejszego zarządzania gospodarczego w UE”, Dz.U. C 107/7 z 6.4.2011.

(2) Komisja Europejska, Bruksela, 28 września 2011 r., SEC(2011) 1103 final, dokument roboczy służb Komisji „Streszczenie sprawozdania z oceny skutków – towarzyszący dokumentowi: wniosek dotyczący dyrektywy Rady w sprawie wspólnego systemu podatku od transakcji finansowych i zmieniającej dyrektywę 2008/7/WE”.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/64

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wykorzystywania informacji poufnych i manipulacji na rynku (nadużyć na rynku)

COM(2011) 651 wersja ostateczna – 2011/0295 (COD)

oraz wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie sankcji karnych za wykorzystywanie informacji poufnych i manipulacje na rynku

COM(2011) 654 wersja ostateczna – 2011/0297 (COD)

(2012/C 181/12)

Sprawozdawca: Arno METZLER

Rada, w dniu 29 listopada 2011 r., oraz Parlament Europejski, w dniu 15 listopada 2011 r., postanowiły, zgodnie z art. 114 i 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wykorzystywania informacji poufnych i manipulacji na rynku (nadużyć na rynku)

COM(2011) 651 final – 2011/0295 (COD).

Dnia 2 grudnia 2011 r. Rada, działając na podstawie art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie sankcji karnych za wykorzystywanie informacji poufnych i manipulacje na rynku

COM(2011) 654 final – 2011/0297 (COD).

Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 7 marca 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 28 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 138 do 2 – 8 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Treść i wnioski

1.1 EKES przyjmuje z zadowoleniem fakt, że Komisja, publikując wniosek, zamierza dokonać aktualizacji ram utworzonych przez obecnie obowiązującą dyrektywę w sprawie nadużyć na rynku i tym samym chronić zaufanie do integralności rynków kapitałowych.

1.2 EKES w zasadzie zgadza się z przedstawionym przez Komisję wnioskiem. Ma jednak różnego rodzaju zastrzeżenia – część z nich natury zasadniczej – co do konkretnej formy realizacji zaproponowanej przez Komisję, czyli rozporządzenia i dyrektywy.

1.3 Źródłem poważnej niepewności prawa może być zwłaszcza niejasne określenie czynów zabronionych we wniosku dotyczącym rozporządzenia w sprawie nadużyć na rynku oraz nadmierne obciążenie EUNGiPW lub Komisji odpowiedzialnością za dalsze doprecyzowanie na poziomie 2. Budzi to zastrzeżenia z punktu widzenia właściwej dla państwa prawa zasady określoności norm karnych. Zasada określoności norm karnych zawarta jest nie tylko w konstytucjach państw członkowskich, ale i w europejskiej konwencji praw człowieka (EKPC). Sytuacja, w której europejski akt legislacyjny wywołuje takie zasadnicze wątpliwości pod kątem prawa konstytucyjnego i karnego, nie leży w interesie ani Komisji, ani państw członkowskich, ani też podmiotów stosujących prawo. EKES wzywa zatem Komisję, by konkretniej sprecyzowała znamiona czynów zabronionych jeszcze na poziomie 1.

1.4 Zastrzeżenia budzi także art. 11 wniosku dotyczącego rozporządzenia, zgodnie z którym każda osoba zajmująca się zawodowo pośredniczeniem w zawieraniu transakcji i zawieraniem transakcji dotyczących instrumentów finansowych zobowiązana jest posiadać systemy wykrywania nadużyć na rynku. Zwiększenie biurokracji nie oznacza automatycznie poprawy regulacji. EKES opowiada się za regulacją skuteczną i wyważoną. Zaproponowany przepis nie tylko rodzi obawy, że wystąpi masowy napływ zawiadomień opartych na wątpliwych podstawach, co z pewnością nie byłoby po myśli organów nadzoru, ale stawia także w nieproporcjonalnie gorszej sytuacji małe instytucje kredytowe. To z kolei może mieć niekorzystny wpływ na lokalny obieg gospodarczy, a tym samym na interesy mieszkańców obszarów wiejskich oraz małych i średnich przedsiębiorstw działających na tych terenach. EKES wzywa Komisję, by uwzględniła te zastrzeżenia i obrała zróżnicowane podejście do regulacji, tak jak uczyniła to już np. w odniesieniu do zmniejszenia obciążeń dla małych i średnich emitentów w szeregu aktualnych wniosków ustawodawczych.

2. Streszczenie dokumentu Komisji

2.1 Wydanie dyrektywy 2003/6/WE w sprawie wykorzystywania poufnych informacji i manipulacji na rynku stanowiło pierwszą na szczeblu europejskim próbę prawnego ujednolicenia regulacji dotyczących nadużyć na rynku. 20 października 2011 r. Komisja Europejska opublikowała wniosek dotyczący przeglądu tej dyrektywy i zastąpienia jej dyrektywą (MAD) oraz rozporządzeniem (MAR) w sprawie nadużyć na rynku.

2.2 Komisja pragnie dokonać aktualizacji ram utworzonych przez obecną dyrektywę w sprawie nadużyć na rynku oraz zadbać o stopniowe ujednolicanie europejskich przepisów dotyczących wykorzystywania poufnych informacji i manipulacji na rynku. W ten sposób Komisja reaguje na zmieniającą się sytuację na rynkach.

2.3 Dyrektywa w sprawie nadużyć na rynku obejmuje tylko instrumenty finansowe dopuszczone do obrotu na rynkach regulowanych, natomiast wniosek przewiduje rozszerzenie zakresu stosowania, tak aby objąć nim także instrumenty finansowe będące przedmiotem obrotu na nowych platformach obrotu oraz poza rynkiem regulowanym („over the counter” – OTC). Ponadto wniosek rozszerza uprawnienia organów regulacyjnych do przeprowadzania dochodzeń i nakładania sankcji oraz ma na celu zmniejszenie obciążeń administracyjnych dla małych i średnich emitentów.

3. Uwagi ogólne

3.1 EKES przyjmuje z zadowoleniem fakt, że Komisja, publikując wniosek, reaguje na zmieniającą się sytuację na rynkach oraz zamierza dokonać aktualizacji ram utworzonych przez dyrektywę w sprawie nadużyć na rynku. Wykorzystywanie informacji poufnych oraz nadużycia na rynku osłabiają zaufanie do integralności rynków, które jest nieodzownym warunkiem sprawnego działania rynku kapitałowego.

3.2 Rozsądnym posunięciem jest rozszerzenie zakresu stosowania obowiązujących przepisów dotyczących nadużyć na rynku na instrumenty finansowe będące przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym oraz na wykorzystywanie zaawansowanej technologii w celu wdrożenia strategii handlowych, np. transakcje wysokiej częstotliwości. Jednak tylko wtedy przyczyni się to do zapewnienia integralności rynków, gdy jasne będą praktyczne skutki takiego rozszerzenia zakresu stosowania dla nowo objętych nim instrumentów finansowych znajdujących się w obrocie pozagiełdowym oraz dla transakcji wysokiej częstotliwości.

3.3 Zwiększenie harmonizacji przepisów dotyczących wykorzystywania informacji poufnych i manipulacji na rynku należy przyjąć z zadowoleniem. Niemniej przyjęta we wniosku Komisji forma rozporządzenia oraz dyrektywy w sprawie nadużyć na rynkach może spowodować wiele problemów prawnych, zwłaszcza w odniesieniu do ogólnych zasad prawa karnego i prawa konstytucyjnego, na które wniosek ten może wpływać. Dlatego też nasuwają się tutaj uwagi krytyczne.

4. Uwagi szczegółowe

4.1 EKES przyjmuje z zadowoleniem rozszerzenie zakresu stosowania przepisów na instrumenty finansowe będące w obrocie poza rynkiem regulowanym. Nie jest jednak jasne, w jakiej formie mają one podlegać zawartym we wniosku przepisom. Rynek takich instrumentów finansowych często nie istnieje, gdyż obrót nimi odbywa się tylko w transakcjach dwustronnych. W związku z tym dalsze doprecyzowanie, np. opracowanie przez Komisję lub EUNGiPW konkretnych przykładów, byłoby pomocne dla podmiotów stosujących prawo.

4.2 Zasadniczo EKES przyjmuje z zadowoleniem włączenie do zakresu stosowania przepisów dotyczących nadużyć na rynku także zaawansowanej technologii wykorzystywanej w celu wdrożenia strategii handlowych. Trzeba jednak wziąć pod uwagę, że handel oparty na algorytmach sam w sobie nie jest zjawiskiem niekorzystnym; instytucje kredytowe posługują się nim również przy rozliczaniu codziennych transakcji klientów indywidualnych. Dlatego także w tym przypadku podmioty stosujące prawo potrzebują wyraźniejszego sprecyzowania, co jest prawnie dozwolone. Także w tym wypadku najlepiej posłużyłoby temu opracowanie przez Komisję lub EUNGiPW konkretnych przykładów.

4.3 Stanowiąc przepisy należące do dziedziny prawa karnego, Unia Europejska musi przestrzegać zasady pomocniczości. Obowiązujące prawo przewiduje regulację w postaci dyrektywy i nie odnotowano krytyki tego podejścia. W związku z tym niezrozumiałe jest, dlaczego Komisja nie zamierza go dalej stosować. We wniosku przewidziano, że kwestia sankcji będzie uregulowana dyrektywą (MAD). Natomiast czyny zabronione będą ujęte w rozporządzeniu (MAR), które będzie stosowane bezpośrednio w państwach członkowskich.

4.4 Uregulowanie takich czynów w drodze rozporządzenia budzi wątpliwości, ponieważ proponowane przepisy prawdopodobnie powodować będą wiele problemów w zakresie stosowania prawa. Inaczej niż w przypadku dyrektywy, państwa członkowskie nie będą mogły już wyeliminować tych problemów na etapie wdrażania. Tymczasem z wniosku Komisji wynika, że celem jest uniknięcie trudności przy stosowaniu prawa.

4.5 Problemy związane ze stosowaniem prawa będą wynikać z nieprecyzyjnych sformułowań oraz użycia nieokreślonych pojęć prawnych. Niepewność prawa spowodowana normami w zakresie sankcji dotknie ogólnych zasad prawa konstytucyjnego i prawa karnego. Do zasad tych należy zasada określoności norm karnych (nulla poena sine lege certa – np. art. 103 ust. 2 Ustawy Zasadniczej dla RFN, art. 25 ust. 2 Konstytucji Republiki Włoskiej). Zgodnie z nią z normy musi jasno wynikać, w jakich przypadkach pewne zachowanie podlega sankcjom. Ta ogólna zasada państwa prawa zawarta jest także w art. 7 EKPC. W odniesieniu do większości przepisów przewidzianych we wniosku dotyczącym rozporządzenia EKES ma wątpliwości, czy zasada ta została dostatecznie uwzględniona. Już obecnie obowiązujący system przepisów prawnych dotyczących wykorzystywania informacji poufnych postrzegany jest, przynajmniej w niemieckim piśmiennictwie fachowym, jako powodujący zbyt dużą niepewność prawa i dlatego oceniany krytycznie.

4.6 Źródłem niepewności prawa są ponadto przepisy, które uprawniają Komisję bądź EUNGiPW do precyzowania, na poziomie 2, znamion czynów podlegających sankcjom, tak jak przewidziano to w art. 8 ust. 5 wniosku dotyczącego rozporządzenia (MAR). Z samego art. 8 nie wynikają wprawdzie żadne skutki prawne, ponieważ określa on tylko pojęcie manipulacji na rynku. Jednak podkreślanie braku bezpośrednich skutków sankcyjnych art. 8 byłoby nierzetelną argumentacją, ponieważ przepis ten w znacznej mierze stanowi definicję znamion nadużycia na rynku jako czynu zabronionego i tym samym jest z konieczności elementem normy sankcyjnej. Ponadto załącznik I do wniosku dotyczącego rozporządzenia (MAR) zawiera już wykaz wskaźników mogących świadczyć o wystąpieniu znamion czynu opisanego w art. 8, tak więc wątpliwa jest konieczność dalszego ich precyzowania na poziomie 2. EKES rozumie, że takie podejście Komisji wynika prawdopodobnie z zamiaru umożliwienia stałego dostosowania przepisów do zmieniającej się sytuacji na rynkach, czemu ma służyć przekazanie zadania doprecyzowania poszczególnych elementów czy aspektów Komisji lub EUNGiPW. Nowa sytuacja na rynku może zmienić także wymagania stawiane nadzorowi. Takie podejście budzi jednak zastrzeżenia w związku z tym, że wniosek ma wpływ na przepisy z dziedziny prawa karnego. Ponadto z wszystkich razem wziętych regulacji – art. 8, załącznika i ewentualnych dalszych przepisów precyzujących – przestaje już jasno wynikać, jakie zachowania mają podlegać karze.

4.7 Ponadto należy przypuszczać, że precyzowanie na poziomie 2 – dokonywane nie tylko zgodnie z wnioskiem dotyczącym rozporządzenia w sprawie nadużyć na rynku, ale jednocześnie także zgodnie z wnioskiem dotyczącym przekształcenia dyrektywy 2004/39/WE w sprawie rynków instrumentów finansowych (MiFiD) – będzie stanowiło nadmierne obciążenie dla EUNGiPW. W związku z tym można obawiać się opóźnień i dalszego utrzymywania się niepewności.

4.8 Wątpliwości budzi – w związku z grupą docelową, której dotyczy – przepis zawarty w art. 11 ust. 2 wniosku dotyczącego rozporządzenia (MAR), zgodnie z którym każda osoba zajmująca się zawodowo pośredniczeniem w zawieraniu transakcji i zawieraniem transakcji dotyczących instrumentów finansowych zobowiązana jest posiadać systemy przeciwdziałania nadużyciom na rynku i wykrywania takich nadużyć.

4.9 Osoby zajmujące się zawodowo pośredniczeniem w zawieraniu transakcji dotyczących instrumentów finansowych już obecnie mają obowiązek powiadomienia właściwego organu w przypadku powzięcia podejrzenia (zob. art. 6 ust. 9 dyrektywy w sprawie nadużyć na rynkach). Zdaniem niemieckiego Federalnego Urzędu Nadzoru Usług Finansowych (BaFin) – zob. sprawozdanie w Dzienniku BaFin z lipca 2011 r., s. 6 i następne – zawiadomienia takie stanowią pomocne wskazówki. Ich liczba stale rośnie.

4.10 Wprowadzenie obowiązkowych systemów wykrywania może doprowadzić do znacznego zwiększenia liczby zawiadomień o mniej lub bardziej uzasadnionych podejrzeniach. Masowy napływ zawiadomień opartych na wątpliwych podstawach z pewnością jednak nie byłby po myśli organów nadzoru. W praktyce problem związany z naruszeniem zakazu nadużyć na rynku polega nie tyle na tym, że organy nadzoru nie otrzymają informacji o nadużyciach, ile na tym, że w większości przypadków prokuratury odstępują od ścigania lub umarzają postępowanie pod warunkiem uiszczenia kary pieniężnej. Być może w państwach członkowskich brakuje wydziałów wyspecjalizowanych w ściganiu takich czynów, np. w prokuraturach.

4.11 Nasuwa się także pytanie, czy rzeczywiście każdy, kto zajmuje się zawodowo pośredniczeniem w zawieraniu transakcji i zawieraniem transakcji dotyczących instrumentów finansowych jest właściwym podmiotem, by tworzyć system zapobiegania nadużyciom na rynku i wykrywania takich nadużyć.

4.12 Kompleksowy ogląd obrotu krajowego mają tak czy owak organy giełdowe nadzorujące transakcje. Ponieważ nadużycia na rynku mogą mieć także charakter transgraniczny, zdaniem EKES-u organy te należałoby upoważnić do rozszerzenia ich współpracy międzynarodowej.

4.13 Wątpliwe jest także, czy małe i średnie instytucje kredytowe powinny być zobowiązane do posiadania systemów przeciwdziałania nadużyciom na rynku i wykrywania takich nadużyć. Dla nich wymóg utworzenia osobnych systemów będzie prawdopodobnie stanowił nadmierne obciążenie. Małe i średnie instytucje kredytowe często działają na obszarach wiejskich i mają duże znaczenie dla lokalnych mieszkańców i MŚP. Tym samym przyczyniają się do stabilizacji lokalnych obiegów gospodarczych i do wspierania zatrudnienia. Jako przykłady można wymienić takie spółdzielnie kredytowe, jak Cajas Rurales w Hiszpanii czy Volksbank i Raiffeisenbank w Niemczech. Instytucje kredytowe nie mogą przejmować zadań nadzorczych. Wykrywanie przypadków nadużyć na rynku, a zwłaszcza ocena tych przypadków, to zadanie organów nadzoru.

4.14 Ponadto nakładanie na małe i średnie instytucje kredytowe (dodatkowych) obciążeń byłoby sprzeczne z celem Komisji, by wnioski jednocześnie przyczyniły się do zmniejszenia obciążeń administracyjnych dla małych i średnich emitentów. Cel ten, obok innych, Komisja wyznaczyła sobie nie tylko w przypadku wniosku dotyczącego regulacji w sprawie nadużyć na rynku, ale także w przypadku wniosku dotyczącego zmiany dyrektywy w sprawie przejrzystości 2004/109/WE. Spektakularne przykłady manipulacji na rynku, które wypłynęły w związku z konkretnymi bankami, zostały spowodowane przez pewnych maklerów działających w bankowości inwestycyjnej, tak jak np. w 2008 r. przez Francuza Jérôme'a Kerviela. Sławne przypadki wykorzystywania informacji poufnych świadczą o tym, że to raczej nie instytucje kredytowe są tutaj winne. Dlatego małe i średnie instytucje kredytowe nie są odpowiednimi adresatami przepisu zobowiązującego do posiadania systemów przeciwdziałania nadużyciom na rynku i wykrywania takich nadużyć. Art. 11 wniosku dotyczącego rozporządzenia (MAR) niedostatecznie uwzględnia te różnice.

4.15 W tym kontekście należałoby rozważyć utworzenie dla tych podmiotów, które zajmują się zawodowo pośredniczeniem w zawieraniu transakcji i zawieraniem transakcji dotyczących instrumentów finansowych, struktury nadzorującej ich działalność pod kątem nadużyć na rynku – na wzór samorządu istniejącego dla wolnych zawodów i podlegającemu nadzorowi państwa. Taka struktura zgromadziłaby wiedzę specjalistyczną i branżową konieczną do kontroli zawodowej zapewniającej jakość, zaufanie i skuteczność. Jeżeli podmiotom działającym na rynku finansowym powierzy się zadanie zorganizowania się na zasadzie samorządności pod nadzorem państwa, będzie to służyło przede wszystkim konsumentom, a nie tylko interesom samych graczy rynkowych, którzy trzymają się wzajemnie w szachu. Samorządność znosi nabyte przywileje i tworzy przejrzystość.

4.16 Klauzula opt-out przewidziana we wniosku dotyczącym dyrektywy dla Zjednoczonego Królestwa, Irlandii i Danii (zob. motyw 20–22 MAD) jest sprzeczna z celem ujednolicenia prawa. Zgodne z celami wniosku byłoby uzupełnienie lub zmiana go w odpowiednich fragmentach. Zjednoczone Królestwo zapowiedziało już, że skorzysta z tej klauzuli i nie będzie uczestniczyć – przynajmniej na razie – w przyjęciu i stosowaniu dyrektywy. Jako argument przytacza się zasadniczo fakt, że wniosek dotyczący dyrektywy (MAD) zależy od ostatecznego kształtu wniosków dotyczących rozporządzenia (MAR) oraz dyrektywy w sprawie rynków instrumentów finansowych (MiFiD), nad którymi trwają obecnie dyskusje, w związku z czym obecnie nie można jeszcze przewidzieć wynikających stąd skutków. Z punktu widzenia Komitetu stanowisko to z jednej strony potwierdza wyrażone powyżej obawy co do niepewności prawa, która może pojawić się w wyniku stosowania nieokreślonych pojęć prawnych oraz delegowania doprecyzowania ich na późniejszy etap. Z drugiej strony podejście takie budzi zastrzeżenia w kontekście zamierzonego ujednolicenia przepisów, jako że to w Zjednoczonym Królestwie znajduje się największe centrum finansowe w UE – Londyn.

Bruksela, 28 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/68

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1060/2009 w sprawie agencji ratingowych

COM(2011) 747 wersja ostateczna – 2011/0361 (COD)

(2012/C 181/13)

Sprawozdawca: Viliam PÁLENÍK

Rada, w dniu 13 grudnia 2011 r., oraz Parlament Europejski, w dniu 30 listopada 2011 r., postanowiły, zgodnie z art. 114 i 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1060/2009 w sprawie agencji ratingowych

COM(2011) 747 final – 2011/269 (COD).

Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 7 marca 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 29 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 118do 32 – 15 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Niniejsza opinia powstała w związku z przyjęciem przez Komisję wniosku służącego likwidacji największych niedociągnięć w zakresie przejrzystości, niezależności, konfliktu interesów oraz jakości procedur stosowanych przy opracowywaniu ratingów i procedur ratingowych. EKES z zadowoleniem przyjmuje, że celem przedłożonego wniosku jest rozwiązanie tych problemów, ale uważa, że Komisja zareagowała na powstałą sytuację w sposób opieszały i nie dość odważny.

1.2 Agencje ratingowe odgrywają istotną rolę na globalnych rynkach finansowych, ponieważ wielu uczestników rynku korzysta z ich ratingów. Dzięki temu wywierają one znaczny wpływ na świadome inwestycje i decyzje finansowe. Dlatego niezwykle istotne jest sporządzanie ocen ratingowych zgodnie z zasadami rzetelności, przejrzystości, odpowiedzialności i prawidłowego zarządzania, do czego w istotnej mierze przyczynia się już obecne rozporządzenie w sprawie agencji ratingowych.

1.3 W opinii EKES-u rynki nie są w stanie samodzielnie dokonać samoregulacji, konieczne jest zatem ustanowienie możliwie najbardziej restrykcyjnych przepisów, którym towarzyszyć będzie współmierna realizacja i kontrola. We wniosku nie wskazuje się jednak jasno sposobu wdrożenia rozporządzenia. EKES wyraża ponadto poważne wątpliwości co do tego, czy samo tylko zaostrzenie przepisów może doprowadzić do osiągnięcia oczekiwanych rezultatów. Przeciwnie, przyczyniłoby się ono do jeszcze większego ograniczenia odpowiedzialności różnych organów nadzoru, które przecież powinny być ściślej włączone w ocenę opinii wydawanych przez agencje.

1.4 EKES uważa, że wymiar europejski przedstawiony w proponowanym rozporządzeniu należy wesprzeć w jak największym stopniu przez negocjacje na szczeblu G-20, tak aby kraje z tej grupy wdrażały analogiczne przepisy celem zapewnienia spójności na całym świecie.

1.5 Dla zapewnienia większej liczby ratingów kredytowych we wniosku wprowadza się obowiązkową rotację dostarczających je agencji. EKES wyraża jednak wątpliwości co do tego, czy ustanowienie tego przepisu faktycznie doprowadzi do pożądanego rezultatu.

1.6 Zdaniem Komitetu jednym z zasadniczych problemów jest wiarygodność ratingów sporządzanych przez agencje, z których większość ma siedzibę w Stanach Zjednoczonych i jest narażona na wiele konfliktów interesów. Właśnie dlatego EKES apeluje do Komisji o niezależną europejską agencję ratingową, która mogłaby sporządzać ratingi dotyczące długu państwowego w interesie ogółu. W przeszłości agencje ratingowe nie potrafiły przewidzieć rozwoju sytuacji, co również nadszarpnęło ich wiarygodność. Pomimo jasnych sygnałów płynących z rynków i wynikających z tendencji gospodarczych zabrakło im umiejętności lub chęci, by na czas zidentyfikować zagrożenia inwestycyjne, a w wielu przypadkach nie potrafiły wypełnić swoich podstawowych funkcji.

1.7 Właśnie z tego względu, że nie są w stanie właściwie przewidzieć przyszłości, a przede wszystkim dlatego, że ratingi kredytowe mają pewne cechy samospełniających się przepowiedni, konieczne jest dokładniejsze zbadanie niewystarczającej przejrzystości metod, które agencje wykorzystują do sporządzania swoich ratingów.

1.8 EKES wyraża poważne wątpliwości dotyczące niezależności dostarczanych ocen ratingowych, a wręcz jest przekonany o ich częściowej zależności zwłaszcza z uwagi na mechanizm „emitent płaci”. W oczywisty sposób emitent jest zainteresowany uzyskaniem jak najwyższego ratingu, co wywołuje wątpliwości dotyczące niezależności przyznawanej oceny. Za taką oceną często kryje się działanie spekulacyjne, dyktowane tzw. efektem ogłoszeń.

1.9 Bezwzględnie konieczne jest przyjęcie wszystkich uwag podniesionych we wniosku i zajęcie się nimi. Należy zapewnić ich faktyczne przestrzeganie na szczeblu UE i krajowym. Zdaniem Komitetu konieczne będzie przyznanie Europejskiemu Urzędowi Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (EUNGiPW) niezbędnych środków służących zapewnieniu takiej zgodności.

1.10 Dlatego EKES z zadowoleniem przyjmuje zmiany odnoszące się do odpowiedzialności cywilnej agencji ratingowych i wzywa Komisję do zapewnienia lepszej ochrony konsumentów produktów finansowych poprzez tworzenie skutecznych środków odwoławczych umożliwiających im egzekwowanie ich praw i uzyskiwanie odszkodowań, niezależnie od sankcji, jakie organ nadzorujący nałoży na agencję.

1.11 Podstawowym problemem pozostaje konflikt interesów, a we wniosku znalazło się kilka środków służących rozwiązaniu go. Jednak EKES ponownie podkreśla, że to nie wystarczy do osiągnięcia zakładanego celu. Przyczyną tego jest model „emitent płaci”, zwłaszcza w przypadkach przyznawania ratingów na wniosek i ratingów państw. Negatywne ratingi długu państwowego oraz dotyczące go negatywne perspektywy ratingowe przynoszą nabywcom emitowanych obligacji korzyści w formie wyższych odsetek i premii z tytułu ryzyka. W niektórych przypadkach tymi nabywcami mogą być sami emitenci, płacący agencjom ratingowym za wycenę ich instrumentów finansowych, co może powodować konflikty interesów.

1.12 EKES wyraża zadowolenie nie tylko w związku z dążeniem do likwidacji wielu problemów (przejrzystość, konflikt interesów, niezależność i konkurencja) oraz do zaostrzenia kontroli funkcjonowania agencji ratingowych (będących kluczowymi podmiotami na rynkach finansowych), lecz także w związku z tym, że rozporządzenie z 2011 r. dotyczy również kilku innych ważnych zagadnień, zwłaszcza utworzenia europejskich ram monitorowania agencji ratingowych (1).

1.13 EKES uważa jednak, że problem agencji ratingowych nie jest jedynie kwestią prawną, lecz przede wszystkim polityczną. Tak więc najlepszy sposób ochrony długu państwowego przed konsekwencjami – często szkodliwymi – ocen takich agencji, oprócz wprowadzenia lepszych i ograniczonych przepisów, polegałby na:

—	zakazaniu publikowania ocen długu państwowego;

—	zwiększeniu uprawnień EBC, by były one takie same, jak uprawnienia wszystkich innych banków centralnych na świecie, co wyeliminowałoby niekorzystne warunki, w jakich działa obecnie;

—	ulepszeniu obecnego zarządzania długiem publicznym w strefie euro (opinia ECO/307 – CESE 474/2012).

2. Uzasadnienie

2.1 Obecny pogłębiający się kryzys kredytowy jest związany z wcześniejszym kryzysem bankowym, spowodowanym poważnymi błędami w zakresie uregulowań dotyczących instytucji finansowych i nadzoru nad nimi, na który Wspólnota Europejska szybko i właściwie zareagowała, przyjmując rozporządzenie (WE) nr 1060/2009. Ten nowy kryzys uwypukla potrzebę dalszego zwiększenia skuteczności szeregu działań w dziedzinie regulacji dotyczących instytucji finansowych i nadzoru nad nimi. Rozporządzenie (WE) nr 1060/2009 w sprawie agencji ratingowych określa restrykcyjne zasady postępowania tych agencji, których głównym celem jest łagodzenie ewentualnych konfliktów interesów oraz zapewnienie wysokiej jakości i przejrzystości ratingów i procesu ich przyznawania.

2.2 Nie wolno zapomnieć, że agencje ratingowe nie są w stanie przewidzieć rzeczywistego rozwoju sytuacji w przyszłości, co oznacza, że mają bezpośredni szkodliwy wpływ na gospodarki krajów. Lista podejrzanych agencji jest długa, przytoczmy zatem tylko kilka przykładów:

—	w 1975 r. miasto Nowy Jork otrzymało bardzo korzystny rating w przededniu ogłoszenia bankructwa (zaprzestania płatności);

—	nieco później agencja Standard and Poor’s zapewniała inwestorów, że gospodarka hrabstwa Orange (Kalifornia) jest zdrowa i dobrze zarządzana, chociaż na skutek spekulacji instrumentami pochodnymi wyparowały 2 miliardy dolarów; w efekcie agencja została kilkakrotnie pozwana do sądu (2);

—	mieliśmy do czynienia z podobnymi przypadkami dotyczącymi funduszu hedgingowego Long Term Capital Management, Bank of Credit and Commerce International (BCCI), bankructw amerykańskich banków oszczędnościowych, oszukańczych upadków Enronu, WorldComu, Tyco itp. oraz z przypadkiem Lehman Brothers (3);

—	przed kryzysem finansowym agencje przyznawały rating AAA nawet najbardziej podejrzanym (subprime) instrumentom pochodnym opartym na kredytach hipotecznych, co przekonało inwestorów – w tym fundusze emerytalne – do ich hurtowego kupowania (4);

—	przed wybuchem kryzysu finansowego w 2008 r. agencje ratingowe jednogłośnie przyznawały najlepsze ratingi bankom i funduszom posiadającym najbardziej bezwartościowe – stworzone przez spekulantów – papiery wartościowe, jak stało się w przypadku amerykańskiej firmy ubezpieczeniowej AIG (5);

—	na przykład w grudniu 2009 r. Standard and Poor’s przyznał greckiemu długowi rating A– –, taki sam jak Estonii, która wówczas przygotowywała się do wejścia do strefy euro (6).

2.3 Teraz, kiedy cała Europa podupada na skutek kryzysu związanego z długiem, a niektóre kraje stoją na krawędzi bankructwa, niezwykle istotne będzie uczynienie przez Komisję wszystkiego, co w jej mocy, by zadbać o odrodzenie się gospodarki. Obecny wniosek jest odpowiednim instrumentem do wzmocnienia tych dążeń, ale musi być ambitniejszy.

2.4 Zastosowane w nim podejście do ratingu długu państwowego jest nieodpowiednie – nie wspominając o tym, że sam sens tych ratingów jest wątpliwy, skoro kraje o jednakowym ratingu nadal muszą płacić zróżnicowane odsetki. Z tego wynika nadal nierozstrzygnięta kwestia politycznej wartości tych agencji ratingowych.

2.5 W swoim dokumencie do dyskusji (7), będącym efektem konsultacji społecznych przeprowadzonych w 2010 r., Komisja Europejska wskazała możliwe rozwiązania problemów związanych z nadmierną zależnością podmiotów rynkowych od ratingów i zwróciła uwagę na konieczność wprowadzenia niezależnej oceny ryzyka kredytowego przez przedsiębiorstwa inwestycyjne, wsparcia większej konkurencji na rynku ratingów kredytowych, wprowadzenia odpowiedzialności cywilnej agencji ratingowych oraz możliwości rozwiązania potencjalnych konfliktów interesów wynikających ze stosowania modelu „emitent płaci”.

2.6 Wielu uczestników konsultacji zorganizowanych przez Komisję Europejską między 5 listopada 2010 r. a 7 stycznia 2011 r. wyraziło obawy dotyczące nadmiernej, a nawet mechanicznej zależności od ratingów, a także poparło stopniową rezygnację z odniesień do ratingów w prawodawstwie. Jednocześnie zwrócili oni uwagę na to, że ważnym elementem procesu szukania odpowiedniego rozwiązania byłoby znalezienie odpowiednich instrumentów, którymi można by je zastąpić.

2.7 Parlament Europejski, który w dniu 8 czerwca 2011 r. przyjął rezolucję nieustawodawczą w sprawie agencji ratingowych (8), również potwierdził konieczność usprawnienia ram regulacyjnych dotyczących agencji ratingowych oraz przyjęcia odpowiednich środków służących zmniejszeniu nadmiernej zależności od ratingów.

2.8 Rada Europejska w dniu 23 października 2011 r. (9) stwierdziła, że wzmocnienie regulacji sektora finansowego nadal jest najistotniejszym priorytetem UE, i z zadowoleniem przyjęła to, że od 2008 r. udało się wiele osiągnąć dzięki reformie ram regulacyjnych i ram nadzoru, wezwała jednak do dalszych wysiłków na rzecz znalezienia i likwidacji słabych ogniw systemu finansowego, by zapobiec przyszłym kryzysom.

2.9 Na szczeblu międzynarodowym w październiku 2010 r. Rada Stabilności Finansowej przedstawiła zasady służące zmniejszeniu zależności władz i instytucji finansowych od ratingów sporządzanych przez agencje ratingowe (10). W tych zasadach, zatwierdzonych przez szczyt G-20 w Seulu w listopadzie 2010 r., wzywa się do likwidacji lub zastąpienia odniesień do takich ratingów w prawodawstwie, o ile dostępne są odpowiednie alternatywne standardy wiarygodności kredytowej, oraz do zobowiązania inwestorów do opracowywania własnych ocen wiarygodności kredytowej.

2.10 Z tych względów konieczna była zmiana rozporządzenia (WE) nr 1060/2009 w sprawie agencji ratingowych, zwłaszcza w celu zmniejszenia potencjalnego ryzyka związanego z nadmierną zależnością podmiotów rynkowych od ratingów kredytowych, wysokim poziomem koncentracji na rynku ratingów, wprowadzeniem odpowiedzialności cywilnej agencji ratingowych wobec inwestorów, konfliktami interesów związanym z modelem „emitent płaci” oraz strukturą własnościową agencji ratingowych.

3. Sedno zmian w rozporządzeniu (WE) nr 1060/2009

3.1 Rozszerzenie zakresu stosowania rozporządzenia w celu objęcia nim perspektyw ratingowych

3.1.1 We wniosku Komisji rozszerza się zakres stosowania przepisów dotyczących ratingów, by objąć nimi, o ile to właściwe, perspektywy ratingowe. Znacznie perspektyw ratingowych dla inwestorów i emitentów, a także ich wpływ na rynek, są porównywalne do znaczenia i wpływu samych ratingów, dlatego agencje ratingowe są zobowiązane w szczególności do ujawnienia horyzontu czasowego spodziewanej zmiany ratingu.

3.2 Zmiany dotyczące wykorzystania ratingów kredytowych

3.2.1 We wniosku dotyczącym rozporządzenia w sprawie agencji ratingowych dodaje się również przepis zobowiązujący niektóre instytucje finansowe do sporządzania własnych ocen ryzyka kredytowego celem zmniejszenia nadmiernej, a nawet mechanicznej zależności wyłącznie od zewnętrznych ratingów w procesie oceny wiarygodności aktywów.

3.3 Zmiany dotyczące niezależności agencji ratingowych

3.3.1 Konieczne jest zwiększenie niezależności agencji ratingowych w ramach obecnego modelu „emitent płaci” w taki sposób, by zwiększyć poziom wiarygodności ratingów.

3.3.2 Jednym z aspektów zwiększania niezależności poprzez likwidację konfliktu interesów jest zasada, zgodnie z którą żaden wspólnik ani akcjonariusz agencji ratingowej, który posiada co najmniej 5 % udziałów w danej agencji, nie może posiadać 5 % lub więcej udziałów w innej agencji ratingowej, chyba że agencje, o których mowa, są członkami tej samej grupy.

3.3.3 Wprowadza się zasadę rotacji w odniesieniu do agencji ratingowych zaangażowanych przez emitenta do sporządzenia ratingu samego emitenta bądź jego instrumentów dłużnych. Ustępująca agencja ratingowa jest również zobowiązana do przekazania nowej agencji ratingowej wszelkiej dokumentacji zawierającej istotne informacje.

3.3.4 Jednocześnie dostosowuje się zasadę dotyczącą wewnętrznej rotacji pracowników, by zapobiec przenoszeniu się analityków do innej agencji ratingowej wraz z dokumentacją klienta.

3.3.5 Agencja ratingowa nie powinna sporządzać ratingów w przypadkach, gdy dochodzi do konfliktu interesów z uwagi na udział osób posiadających ponad 10 % kapitału lub praw głosu w agencji lub będących w inny sposób zdolnymi do wywierania znacznego wpływu na jej działalność.

3.3.6 Osoby, które posiadają więcej niż 5 % kapitału lub praw głosu w agencji ratingowej lub są w inny sposób zdolne do wywierania znacznego wpływu na jej działalność, nie powinny mieć możliwości świadczenia usług konsultacyjnych ani doradczych ocenianemu podmiotowi.

3.4 Zmiany dotyczące ujawniania informacji o metodach agencji ratingowych, ratingach kredytowych i perspektywach ratingowych

3.4.1 Proponuje się przepisy dotyczące przygotowywania nowych metod ratingowych lub modyfikowania starych; w proces ten należy włączyć konsultacje z zainteresowanymi stronami. EUNGiPW, jako organ właściwy, będzie oceniał zgodność proponowanych nowych metod z obowiązującymi wymogami, a ich stosowanie będzie możliwe wyłącznie po ich zatwierdzeniu przez EUNGiPW.

3.4.2 W razie znalezienia błędu w metodach agencje ratingowe powinny być zobowiązanie do ich usunięcia i powiadomienia o nich EUNGiPW, ocenianych instytucji i opinii publicznej.

3.4.3 Na co najmniej jeden pełen dzień roboczy przed publikacją ratingu lub perspektywy ratingowej emitenta będzie trzeba powiadomić o ich najważniejszych podstawach, by dać mu szansę znalezienia ewentualnych błędów w ocenie ratingowej.

3.4.4 Agencje ratingowe powinny ujawniać informacje o wszystkich podmiotach lub instrumentach dłużnych przedstawionych im w celu sporządzenia wstępnego przeglądu lub ratingu.

3.5 Zmiany dotyczące ratingu państw

3.5.1 Z uwagi na dążenie do podniesienia jakości ratingu państw zasady dotyczące tych ratingów zostaną wzmocnione, a częstotliwość ich oceny zostanie zwiększona do jednej co sześć miesięcy.

3.5.2 By zwiększyć przejrzystość i poziom zrozumienia wśród użytkowników, agencje ratingowe powinny być zobowiązane do publikacji pełnego raportu z badań przy wystawianiu i zmianie ratingu państw.

3.5.3 Agencje ratingowe powinny także dostarczyć dane o ich obrotach w rozbiciu na poszczególne kategorie, w tym dane o opłatach generowanych według różnych klas aktywów. Informacje te powinny pozwolić ocenić, w jakim stopniu agencje ratingowe wykorzystują swoje zasoby do wystawiania ratingów państw.

3.6 Zmiany dotyczące porównywalności ratingów kredytowych i opłat za nie

3.6.1 Wszystkie agencje ratingowe będą zobowiązane do informowania o swoich ratingach EUNGiPW, który będzie publikować wszystkie dostępne ratingi instrumentów dłużnych w formie europejskiego indeksu ratingowego (EURIX).

3.6.2 EUNGiPW będzie mógł opracować projekty standardów technicznych dotyczących zharmonizowanej skali ratingowej, podlegających zatwierdzeniu przez Komisję. Wszystkie ratingi będą spełniały te same standardy skali, zapewniające możliwość ich łatwiejszego porównywania.

3.6.3 Opłaty pobierane za sporządzanie ratingów powinny być niedyskryminujące i bezwarunkowe, czyli oparte na faktycznych kosztach i przejrzystych kryteriach wyceny, a także niezależne od wyniku oceny. Agencje ratingowe powinny dostarczać roczną listę opłat pobieranych od klientów za poszczególne usługi.

3.6.4 EUNGiPW powinien również prowadzić monitoring koncentracji rynkowej, wynikającego z niej ryzyka oraz wpływu na ogólną stabilność sektora finansowego.

3.7 Zmiany dotyczące odpowiedzialności cywilnej agencji ratingowych wobec inwestorów

3.7.1 W nowych przepisach Komisja proponuje umożliwienie wysunięcia roszczeń w związku ze stratami spowodowanymi naruszeniem, umyślnym lub w wyniku rażącego niedbalstwa, obowiązków wynikających z rozporządzenia w sprawie agencji ratingowych, o ile to naruszenie miało wpływ na rating kredytowy, na którym polegał inwestor.

3.8 Inne zmiany

3.8.1 W niektórych aspektach związanych z agencjami ratingowymi rozszerzono zakres rozporządzenia, by odpowiednio objąć nim „certyfikowane agencje ratingowe” z siedzibą w państwie trzecim.

4. Uwagi ogólne

4.1 We wniosku Komisji wprowadza się odpowiednie zmiany do obowiązującego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1060/2009, zwłaszcza w związku z nadmierną zależnością podmiotów rynkowych od ratingów kredytowych, wysokim poziomem koncentracji na rynku ratingów, odpowiedzialnością cywilną agencji ratingowych wobec inwestorów, konfliktami interesów w związku z modelem „emitent płaci” oraz strukturą własnościową agencji ratingowych. Komitet zauważa jednak, że rozporządzenie jest miejscami niedostatecznie szczegółowe, a niektóre aspekty są niejasne. Komitet wierzy, że – o ile to możliwe i pożądane – ostateczna wersja rozporządzenia będzie konkretniejsza, jaśniejsza i mniej dwuznaczna.

4.2 EKES wyraża wątpliwości dotyczące rzeczywistej przyszłej wiarygodności samodzielnie sporządzonych ocen kredytowych i wynikającego z tego zaufania do nich. Wynika to z tego, że w obecnej sytuacji najbardziej wiarygodne ratingi pochodzą z agencji mających siedzibę poza granicami UE. Jeżeli instytucje finansowe będą w dalszym ciągu uzależnione od sporządzonych przez nie ratingów, proponowane rozporządzenie jest skazane na porażkę. Jednocześnie nadal nie wiadomo, w jaki sposób Komisja ma zamiar skłaniać do opracowywania takich ocen.

4.3 To samo dotyczy proponowanej zasady rotacji: nawet jeżeli ta zasada miałaby doprowadzić do powstania nowej agencji w celu zwiększenia liczby opinii, można oczekiwać, że ta nowa agencja znajdzie się pod wpływem opinii istniejących agencji, zatem nie pojawi się spodziewana różnorodność opinii.

4.4 EKES wyraża głębokie powątpiewanie co do niezależności sporządzanych ratingów, zwłaszcza z uwagi na mechanizm „emitent płaci”, w tym w odniesieniu do ratingów państw, które mają wpływ na odsetki, jakie kraje płacą instytucjom finansowym oraz innym nabywcom ich długów. Z tego względu EKES proponuje, by Komisja zaczęła się zajmować funkcjonowaniem rynków finansowych jako całości i ich bardziej restrykcyjnym uregulowaniem.

4.5 EKES popiera kontrolę sposobu wynagradzania poszczególnych analityków i oddzielenie tego wynagrodzenia od wyników oceny ratingowej. Nie jest jednak jasne, jakie konkretne działania chciałby podjąć EUNGiPW w celu monitorowania realizacji tej propozycji. Dlatego Komitet proponuje bardziej szczegółowe zbadanie tego zagadnienia.

5. Uwagi szczegółowe

5.1 EKES ponawia spostrzeżenie, że konieczne jest zapewnienie zgodności z ustanowionymi ramami prawnymi, zwłaszcza poprzez określenie kar dla dyrektorów i menadżerów europejskich i międzynarodowych organów nadzoru rynkowego, którzy nie będą wypełniać swoich obowiązków, uwzględniających szkody wywołane takimi niedopatrzeniami dla banków i właściwego funkcjonowania systemu finansowego, a także dla gospodarki, biznesu i osób fizycznych.

5.2 Komitet z zadowoleniem przyjmuje wzmożone wysiłki na rzecz ochrony konsumentów produktów finansowych poprzez wprowadzenie odpowiedzialności cywilnej agencji ratingowych, co oznacza uwzględnienie przez Parlament Europejski i Radę poprzedniej opinii EKES-u (11). Uważa jednak, że konieczne jest bardziej szczegółowe i zdecydowanie jaśniejsze opracowanie tego zagadnienia. Powinno ono być również jasno powiązane z sankcjami, które może nakładać EUNGiPW.

5.3 EKES wyraża pewne wątpliwości dotyczące podjętych w rozporządzeniu wysiłków na rzecz zapewnienia większej konkurencji na rynku ratingów kredytowych poprzez wprowadzenie zharmonizowanej skali ratingowej. Niemniej jednak popiera ten ruch w takim zakresie, w jakim zapewnia to lepsze możliwości porównywania ratingów.

5.4 EKES uważa, że dążąc do poprawy jakości, przejrzystości, niezależności, pluralizmu opinii i konkurencji w dostarczaniu ratingów, Komisja musi ustanowić niezależną europejską agencję ratingową, która sporządzałaby niezależne ratingi dotyczące długu państwowego, broniąc w ten sposób interesów ogółu.

5.5 EKES zgadza się z koniecznością ograniczenia własności agencji ratingowych celem zapewnienia postrzegania ich jako niezależnych, ale wolałby jakąś gwarancję ich bezwzględnej niezależności. Jednocześnie należy dopilnować, by żaden inwestor – nawet pośrednio – nie posiadał udziału w kapitale agencji przekraczającego określoną wielkość procentową.

5.6 EKES obawia się, że nawet uwzględnienie sporządzania własnych ratingów przez uczestników rynku finansowego i zmniejszenie zależności od ratingów zewnętrznych nie zagwarantuje obiektywności decyzji podejmowanych przez uczestników rynków finansowych ani liczniejszych opinii. Jednocześnie Komitet wyraża wątpliwości co do tego, czy mniejsze instytucje finansowe dysponują środkami umożliwiającymi stworzenie jednostek analitycznych do sporządzania tych ratingów.

5.7 EKES jest nieco zaniepokojony stosowaniem odpowiedzialności z tytułu prawa cywilnego do agencji ratingowych, ponieważ te agencje przy wielu okazjach publikowały błędne ratingi, jak dotąd nie poniósłszy odpowiedzialności – oprócz bardzo nielicznych wyjątków – za swoje błędy. Z tego względu EKES nie jest przekonany, że dzięki proponowanemu rozporządzeniu uda się to zmienić. Jednocześnie EKES uważa, że stosowne byłoby jak najspójniejsze i jak najskuteczniejsze wzmocnienie odpowiedzialności cywilnej dla instytucji wykorzystujących ratingi do świadczenia pewnych usług, na przykład odpowiedzialności banków za świadczenie doradztwa inwestycyjnego.

5.8 Zdaniem Komitetu należy skoncentrować się na zmianie monitorowania agencji ratingowych, które obecnie nie jest dostatecznie kompleksowe, a które należy prowadzić w sposób systematyczny, spójny i możliwie jak najbardziej kompleksowy.

5.9 EKES sądzi, że proponowane przepisy dotyczące konfliktu interesów mają kluczowe znaczenie, ale uważa propozycje za zbyt ogólne w istotnych kwestiach. Konieczne jest ich wzmocnienie i uszczegółowienie, zwłaszcza w odniesieniu do określania obowiązków poszczególnych instytucji kontrolujących przestrzeganie przepisów.

5.10 EKES dochodzi do analogicznego wniosku w odniesieniu do aspektów technicznych i sposobu rzeczywistego definiowania europejskiego indeksu ratingowego (EURIX) i zadaje jednocześnie pytanie, czy taki indeks faktycznie może zapewnić jakiekolwiek dodatkowe informacje.

5.11 We wniosku znalazło się odniesienie do ratingów państw, ale brakuje precyzyjnej definicji tego, co rozumie się przez pojęcie „państwa”. To ważne, ponieważ na sytuację finansową państwa mają wpływ również jego fundusze ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego, które są bezpośrednio lub pośrednio powiązane z budżetem państwa. Społeczeństwo ma prawo wiedzieć, czy finansowanie jego potrzeb zdrowotnych i socjalnych jest zagrożone.

5.12 Konieczne jest bardzo uważne zdefiniowanie ratingów państw, ponieważ mają one wpływ na wiele aspektów funkcjonowania państwa na rynkach finansowych. Dlatego Komisja musi poświęcić większą uwagę ratingom długu państwowego i przedstawić bardziej szczegółową odpowiedź.

5.13 Jedną z najważniejszych nierozwiązanych kwestii pozostaje brak niezależności agencji ratingowych, wynikający w szczególności ze stosowania przez nie modelu „emitent płaci”, przez co wydaje się, że ratingi służą raczej emitentowi niż potrzebom inwestorów. EKES uważa, że wprowadzenie zasady rotacji nie będzie dostatecznym środkiem regulacyjnym, by zachwiać zasadą „emitent płaci”. Z tego względu proponuje rozważenie innych sposobów ograniczenia emitentom możliwości wyboru agencji ratingowej zgodnie z własnymi interesami.

5.14 Zdaniem EKES-u proponowana zasada rotacji nie będzie w stanie spełnić oczekiwań związanych z jej wprowadzeniem, przede wszystkim odnośnie tworzenia wystarczającej liczby nowych możliwości rynkowych. Dlatego też Komitet uważa, że w rozporządzeniu należy przewidzieć krótsze okresy, podczas których emitent może korzystać z usług tej samej agencji, lub dłuższe okresy przerw w korzystaniu z jej usług. Innym możliwym rozwiązaniem jest losowy wybór agencji ratingowych. EKES proponuje również, by w odpowiednich artykułach proponowanego rozporządzenia wykreślić słowo „kolejnych” z wyrażenia „dziesięć kolejnych instrumentów dłużnych emitenta”.

Bruksela, 29 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Opinia EKES-u w sprawie agencji ratingowych, Dz.U. C 54 z 19.2.2011, s. 37.

(2) Ibrahim Warde, „Ces puissantes officines qui notent les Etats”, Le Monde Diplomatique, luty 1997 r.

(3) Marc Roche, „Le capitalisme hors la loi”, Éditions Albin Michel 2011, s. 70.

(4) Joseph E. Stiglitz, „Le triomphe de la cupidité”, Les liens qui libèrent 2010, s. 166.

(5) Hervé Kempf, „L’oligarchie ça suffit, vive la démocratie”, Éditions du Seuil, Paryż 2011, s. 72.

(6) Ibidem.

(7) http://ec.europa.eu/internal_market/securities/docs/agencies/summary-responses-cra-consultation-20110704_en.pdf.

(8) http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P7-TA-2011-0258+0+DOC+XML+V0//PL.

(9) http://register.consilium.europa.eu/pdf/pl/11/st00/st00052-re01.pl11.pdf.

(10) http://www.financialstabilityboard.org/publications/r_101027.pdf.

(11) Opinia EKES-u w sprawie agencji ratingowych, Dz.U., C 54 z 19.2.2011, s. 37.

ZAŁĄCZNIK

do opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Następujące fragmenty opinii sekcji, które uzyskały poparcie co najmniej jednej czwartej oddanych głosów, zostały odrzucone na rzecz poprawek przyjętych w trakcie debaty:

Punkt 5.4

EKES uważa, że dążąc do poprawy jakości, przejrzystości, niezależności, pluralizmu opinii i konkurencji w dostarczaniu ratingów, Komisja musi ustanowić niezależną europejską agencję ratingową, która sporządzałaby niezależne ratingi (za które płaciłby emitent), ale nie sporządzałaby ratingu państw, dzięki czemu uniknęłaby wszelkich oskarżeń o konflikt interesów.

Ten fragment opinii sekcji został odrzucony stosunkiem głosów 78 do 55, 13 osób wstrzymało się od głosu.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/75

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży

COM(2011) 635 wersja ostateczna – 2011/0284 (COD)

oraz komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Wspólne europejskie przepisy dotyczące sprzedaży służące uproszczeniu zawierania transakcji transgranicznych na jednolitym rynku”

COM(2011) 636 wersja ostateczna

(2012/C 181/14)

Sprawozdawca: Ana BONTEA

Dnia 11 października 2011 r. Komisja Europejska, działając na podstawie art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Wspólne europejskie przepisy dotyczące sprzedaży służące uproszczeniu zawierania transakcji transgranicznych na jednolitym rynku”

COM(2011) 636 final.

Dnia 16 listopada 2011 r. Rada oraz dnia 25 października 2011 r. Parlament Europejski, działając na podstawie art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiły zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży

COM(2011) 635 final – 2011/0284 (COD).

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 8 marca 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 29 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 87 do 54 – 7 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Komitet przyjmuje z zadowoleniem intencje Komisji dotyczące ułatwienia przedsiębiorstwom (zwłaszcza MŚP) rozwoju handlu transgranicznego, zachęcenie konsumentów do dokonywania transgranicznych zakupów oraz wzmocnienie korzyści płynących z rynku wewnętrznego.

1.2 Jeśli chodzi o formę wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży (rozporządzenie) oraz wybrany wariant (fakultatywny „drugi reżim”), Komitet jest zadowolony z tego, że jego wcześniejsze propozycje zostały uwzględnione. Jednak, jak zauważył już w swej wcześniejszej opinii, jest zdania, że „cele te należy osiągać stopniowo, począwszy od transgranicznych umów handlowych dotyczących sprzedaży towarów (B2B) jako zastosowań pilotażowych użytecznych do oceny współistnienia systemów i ich praktycznego zastosowania” (1).

1.3 W odniesieniu do zasad pomocniczości i proporcjonalności Komitet podkreśla, że wspólne europejskie przepisy dotyczące sprzedaży muszą być w pełni z nimi zgodne.

1.4 Jeśli chodzi o treść, Komitet uważa, że we wniosku dotyczącym rozporządzenia trzeba wprowadzić szereg istotnych zmian, aby:

—	ułatwić transakcje w całej UE, tak by zdecydowanie przyczynić się do wsparcia działalności gospodarczej na jednolitym rynku i w większym stopniu wykorzystywać jego potencjał;

—	zapewnić rzeczywistą europejską wartość dodaną pod względem kosztów i korzyści dla podmiotów gospodarczych i konsumentów;

—	zaoferować znaczne korzyści, jeśli chodzi o lepsze stanowienie prawa, oraz stworzyć prostsze, bardziej zrozumiałe i przyjaźniejsze dla użytkownika otoczenie regulacyjne;

—	zmniejszyć koszty związane z transakcjami transgranicznymi;

—	zagwarantować pewność prawa i większą spójność między przepisami o charakterze horyzontalnym i wertykalnym;

—	sprawić, że MŚP i konsumenci odniosą konkretne korzyści z tych nowych przepisów.

1.5 Podzielenie wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży – tzn. zawarcie przepisów dotyczących umów między przedsiębiorcami oraz przepisów dotyczących umów z konsumentami w dwóch oddzielnych dokumentach i określenie jasnych ram czasowych wdrażania dla każdego z nich – ułatwi przedsiębiorcom i konsumentom poznanie i stosowanie nowych przepisów.

1.6 Komitet przywiązuje wielką wagę do fakultatywnego charakteru nowych przepisów oraz do zagwarantowania, że swoboda negocjowania w odniesieniu do akceptacji wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży będzie w pełni respektowana.

1.7 Komitet podkreśla następujące kluczowe kwestie:

—	stosowanie wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży wiąże się ze znacznymi trudnościami;

—	trzeba w większym stopniu uwzględniać specyficzne cechy MŚP;

—

po konsultacjach z organizacjami pracodawców, w tym z MŚP i organizacjami konsumentów, trzeba sporządzić europejskie wzorce postanowień umownych, opracowane dla specjalistycznych obszarów handlu lub sektorów działalności, zawierające standardowe postanowienia i warunki oraz dostępne we wszystkich językach urzędowych UE; byłyby one bardzo użytecznymi narzędziami w relacjach między przedsiębiorcami oraz w relacjach między przedsiębiorcami a konsumentami; należałoby je udostępnić jednocześnie z opublikowaniem rozporządzenia;

—	trzeba zagwarantować większą pewność prawa oraz poprawić treść wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży;

—	zgodnie z art. 12 i 169 traktatu wymogi dotyczące ochrony konsumentów i MŚP muszą być koniecznie uwzględniane przy opracowywaniu i stosowaniu wszystkich polityk i działań UE.

1.8 Komitet zauważa, że samo przyjęcie wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży nie wystarczy, by zapewnić rozwój handlu transgranicznego dla przedsiębiorców i transgranicznych zakupów dla konsumentów. Wzywa Komisję i państwa członkowskie do kontynuowania wysiłków mających na celu pełne wykorzystanie potencjału jednolitego rynku w zakresie wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy.

1.9 Komitet zwraca uwagę na znaczenie środków towarzyszących niezbędnych, aby zadbać o to, by strony, które mogą stosować wspólne europejskie przepisy dotyczące sprzedaży, jeśli zostaną one ostatecznie przyjęte, dowiedziały się, jak skutecznie stosować prawo i interpretować je w jednolity sposób.

1.10 Organizacje konsumentów podkreślają jednak, że wniosek w jego obecnej formie nie powinien być stosowany w odniesieniu do transakcji z udziałem konsumentów. MŚP i organizacje pracodawców podkreślają, że – pod warunkiem podjęcia szeregu modyfikacji i środków towarzyszących – wniosek można wykorzystać w odniesieniu do transakcji z udziałem konsumentów. Propozycje złożone przez MŚP i organizacje konsumentów wciąż nie są jednolite w wielu punktach. Szukanie najlepszego rozwiązania, które zostanie przyjęte przez wszystkie zainteresowane podmioty, jest procesem trudnym i złożonym.

1.11 Komitet wzywa Komisję, Radę i Parlament Europejski, aby wzięły te aspekty pod uwagę podczas dopracowywania wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży lub wszelkich innych inicjatyw mających regulować prawa konsumentów w UE oraz by kontynuowały dialog z organizacjami reprezentującymi MŚP i konsumentów, w trosce o to, by wspólne europejskie przepisy dotyczące sprzedaży odpowiadały potrzebom podmiotów, dla których zostały opracowane, tak by znacząco przyczyniały się do ułatwienia transakcji w UE.

2. Kontekst

2.1 Obecne ramy prawne

2.1.1 Cechą charakterystyczną obecnych unijnych ram prawnych są różnice między krajowymi systemami prawnymi oraz między przepisami prawa umów obowiązującymi w 27 państwach członkowskich.

2.1.2 Prawodawstwo UE zawiera szereg wspólnych przepisów, zwłaszcza w dziedzinie umów między przedsiębiorcą a konsumentem, ujednolicających prawo materialne dotyczące umów konsumenckich. Niedawno przyjęta dyrektywa 2011/83/UE w sprawie praw konsumentów (2) w pełni zharmonizowała kluczowe elementy umów zawieranych na odległość – takie jak informacje przedkontraktowe, wymogi formalne, prawo do odstąpienia od umowy, przejście ryzyka i dostawa – pozostawiając do minimalnej harmonizacji jedynie gwarancje prawne i nieuczciwe postanowienia umowne.

2.1.3 Art. 12, 38, 164, 168 i 169 ust. 4 traktatu gwarantują nadrzędność przepisów krajowych, gdy te są korzystniejsze dla konsumentów.

2.2 Trudności napotykane przez przedsiębiorców i konsumentów

2.2.1 Obecnie wyłącznie jeden na dziesięciu unijnych przedsiębiorców eksportuje swoje produkty w ramach Unii, przy czym większość z nich – jedynie do niewielkiej liczby państw członkowskich. Tylko 8 % konsumentów nabyło za pośrednictwem internetu towary i usługi z innego państwa członkowskiego. Potencjał jednolitego rynku i transgranicznego handlu elektronicznego jest wykorzystywany w zbyt małym stopniu.

2.2.2 Utrudnienia wynikają między innymi z: różnic między regulacjami podatkowymi, wymogów administracyjnych, trudności w dostawie, różnic językowych i kulturowych, niskiego rozpowszechnienia sieci szerokopasmowych, przepisów dotyczących ochrony danych, wzornictwa, ograniczeń terytorialnych własności intelektualnej, sposobów płatności i różnic w ustawodawstwie. Zebrane przez Komisję dane z innych badań wskazują, że w transakcjach między przedsiębiorcami a konsumentami jedną z przeszkód zniechęcających konsumentów do zakupów za granicą jest brak skutecznych środków dochodzenia roszczeń. 62 % konsumentów nie dokonało zakupu transgranicznego przez internet, gdyż obawiało się oszustwa, 59 % nie wiedziało, co uczynić w razie problemów, 49 % czuło się zaniepokojonych kwestią dostawy, a 44 % nie było pewnych przysługujących im praw konsumenta (3).

Przedsiębiorcy, a zwłaszcza MŚP, borykają się z następującymi problemami:

—	znajomość przepisów zagranicznego prawa umów;

—	większa złożoność przepisów prawnych w handlu transgranicznym w porównaniu z handlem krajowym;

—	wysokie dodatkowe koszty transakcyjne;

2.2.3 Bariery w handlu transgranicznym mają istotne negatywne skutki dla przedsiębiorców i konsumentów.

3. Wniosek Komisji

3.1 Komunikat Komisji (4) dotyczy wniosku w sprawie rozporządzenia (5) ustanawiającego wspólne europejskie przepisy dotyczące sprzedaży, którego zadeklarowanym celem jest poprawa funkcjonowania rynku wewnętrznego poprzez ułatwienie rozwoju handlu transgranicznego.

3.2 Wniosek Komisji oznacza:

jeśli chodzi wybrany instrument:

—	„drugi reżim” prawa umów, identyczny w każdym państwie członkowskim i wspólny dla całej UE, który będzie istniał obok obowiązującego krajowego prawodawstwa w dziedzinie prawa umów;

—	reżim fakultatywny, którego wybór pozostawia się stronom umowy; konsument musi wyrazić zgodę na stosowanie wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży w formie jednoznacznego oświadczenia, oddzielnego od tego, w którym wyraża zgodę na zawarcie umowy;

b)	jeśli chodzi o formę: jako rozporządzenie wspólne europejskie przepisy dotyczące sprzedaży będą miały ogólne i bezpośrednie zastosowanie;

jeśli chodzi o treść:

kompleksowy (183 artykuły), lecz nie wyczerpujący zestaw norm prawa umów obejmujący:

—	ogólne zasady prawa umów;

—	prawo stron do otrzymywania zasadniczych informacji przedkontraktowych, reguły dotyczące trybu zawierania umów, odrębne przepisy przyznające konsumentom prawo do odstąpienia od umowy oraz przepisy dotyczące unieważnienia umowy;

—	interpretację postanowień umownych, przepisów dotyczących treści i skutków umowy oraz kryteria, zgodnie z którymi postanowienia umowne można uznać za nieuczciwe;

—	zobowiązania i środki ochrony prawnej stron;

—	wspólne normy uzupełniające dotyczące odszkodowania za szkody oraz odsetek płatnych w przypadku opóźnienia;

—	przepisy dotyczące zwrotu i przedawnienia.

Niektóre aspekty nadal reguluje właściwe prawodawstwo krajowe zgodnie z rozporządzeniem nr 593/2008 (6) (Rzym I).

3.3 Wspólne europejskie przepisy dotyczące sprzedaży skupiają się na umowach, które mają największe znaczenie dla handlu transgranicznego (umowach sprzedaży między przedsiębiorcami i konsumentami oraz między przedsiębiorcami, w których przynajmniej jedna strona jest MŚP, w tym umowach o dostarczenie treści cyfrowych lub umowach o świadczenie usługi powiązanej).

3.4 Zakres stosowania wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży jest ograniczony do umów transgranicznych (ale państwa członkowskie mają możliwość rozszerzenia zakresu stosowania).

4. Uwagi ogólne

4.1 Komitet przyjmuje z zadowoleniem zamiar Komisji, by ułatwić przedsiębiorstwom (zwłaszcza MŚP) rozwój handlu transgranicznego, zachęcić konsumentów do dokonywania transgranicznych zakupów oraz wzmocnić korzyści płynące z rynku wewnętrznego.

4.2 W odniesieniu do zasad pomocniczości i proporcjonalności Komitet podkreśla, że wspólne europejskie przepisy dotyczące sprzedaży muszą być w pełni z nimi zgodne.

4.3 Jeśli chodzi o formę (rozporządzenie) oraz wybrany wariant (fakultatywny „drugi reżim”), jak stwierdzono w powyżej wspomnianej opinii, „cele te należy osiągać stopniowo, począwszy od transgranicznych umów handlowych dotyczących sprzedaży towarów (B2B) jako zastosowań pilotażowych”.

4.4 Jeśli chodzi o treść, Komitet uważa, że we wniosku dotyczącym rozporządzenia trzeba wprowadzić szereg istotnych zmian, aby:

—	ułatwić transakcje w całej UE, tak by znacznie przyczynić się do wsparcia działalności gospodarczej na jednolitym rynku i w większym stopniu wykorzystywać jego potencjał;

—	zapewnić rzeczywistą europejską wartość dodaną pod względem kosztów i korzyści dla podmiotów gospodarczych i konsumentów;

—	zaoferować znaczne korzyści, jeśli chodzi o lepsze stanowienie prawa, oraz stworzyć prostsze, bardziej zrozumiałe i przyjaźniejsze dla użytkownika otoczenie regulacyjne;

—	zmniejszyć koszty związane z transakcjami transgranicznymi;

—

zagwarantować pewność prawa i większą spójność między przepisami o charakterze horyzontalnym i wertykalnym, kładąc szczególny nacisk na konieczność zapewnienia przejrzystości, jasności i prostoty, nie tylko dla przedstawicieli zawodów prawniczych, lecz także i przede wszystkim dla małych przedsiębiorstw i przeciętnego konsumenta;

—	zagwarantować, że MŚP i konsumenci odniosą konkretne korzyści z tych nowych przepisów.

4.5 Komitet podkreślił wcześniej, że „cele te należy osiągać stopniowo, począwszy od transgranicznych umów handlowych dotyczących sprzedaży towarów (B2B) jako zastosowań pilotażowych użytecznych do oceny współistnienia systemów i ich praktycznego zastosowania” (7).

Podzielenie wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży – tzn. zawarcie przepisów dotyczących umów między przedsiębiorcami oraz przepisów dotyczących umów z konsumentami w dwóch oddzielnych dokumentach i określenie jasnych ram czasowych wdrażania dla każdego z nich – ułatwi prawodawcom podjęcie decyzji o tym, która technika prawodawcza powinna się stosować do każdego zbioru przepisów, przy uwzględnieniu siły przetargowej stron.

4.6 Obecna treść wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży wywołała duże niezadowolenie i krytykę ze strony organizacji MŚP i konsumentów, które zakwestionowały rzeczywistą potrzebę zastosowania fakultatywnego instrumentu do ożywienia handlu elektronicznego, a także technikę prawodawczą (reżim fakultatywny) zastosowaną w odniesieniu do umów między przedsiębiorcami a konsumentami.

4.7 Komitet wzywa Komisję, Radę i Parlament Europejski, aby wzięły te aspekty pod uwagę podczas dopracowywania wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży oraz by kontynuowały dialog z organizacjami reprezentującymi MŚP i konsumentów, w trosce o to, by wspólne europejskie przepisy dotyczące sprzedaży odpowiadały potrzebom podmiotów, dla których zostały opracowane.

4.8 Komitet przywiązuje wielką wagę do fakultatywnego charakteru nowych przepisów oraz do zagwarantowania, że swoboda negocjowania w odniesieniu do akceptacji wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży będzie w pełni respektowana.

4.9 Jeśli chodzi o duże przedsiębiorstwa czy przedsiębiorstwa o dominującej pozycji na rynku, zaleca się opracować odpowiednie środki uzupełniające, które ułatwią MŚP korzystanie z prawa do swobodnego wyboru między oboma systemami prawnymi, zgodnie z fakultatywnym charakterem wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży.

4.10 Zgodnie z art. 12 i 169 traktatu wymogi dotyczące ochrony konsumentów i MŚP muszą być uwzględniane przy opracowywaniu i wdrażaniu wszystkich polityk i działań UE.

4.11 Komitet zwraca uwagę na następujące duże trudności wiążące się ze stosowaniem wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży:

—

niezbędne jest wyjaśnienie wzajemnych powiązań między fakultatywnym instrumentem a europejskim międzynarodowym prawem prywatnym, zwłaszcza w odniesieniu do przepisów krajowych wymuszających swoje zastosowanie oraz przepisów dotyczących porządku publicznego (odpowiednio art. 9 i 21 rozporządzenia nr 593/2008);

—	potrzebne jest jasne określenie roli rozporządzenia Rzym I w przypadku umowy między przedsiębiorcą a konsumentem, z uwzględnieniem niedawnych wyroków Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej stanowiących wytyczne w tym zakresie;

—	niezbędne jest zagwarantowanie większej pewności prawa i sporządzenie pełnego zestawu norm prawa umów, który nie odwoływałby się do odrębnych przepisów krajowych w każdym państwie członkowskim i nie stwarzałby trudności w zakresie interpretacji i stosowania.

4.12 Komitet podkreśla, że samo przyjęcie wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży nie wystarczy, by zapewnić rozwój handlu transgranicznego czy pełne wykorzystanie potencjału jednolitego rynku w zakresie wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy.

4.13 W kontekście obecnego kryzysu gospodarczo-finansowego trzeba poczynić wszelkie wysiłki, aby zapewnić ramy działań sprzyjające eksportowi i by eliminować koszty administracyjne. Jeśli chodzi o konsumentów, ważne jest, by zwiększyć ich zaufanie do rynku wewnętrznego i zachęcić ich do dokonywania transgranicznych zakupów, co można osiągnąć, zapewniając skuteczne środki dochodzenia roszczeń indywidualnych.

4.14 Komitet wzywa Komisję i państwa członkowskie, by kontynuowały wysiłki mające na celu usunięcie nadal istniejących barier w handlu transgranicznym, promowanie i wspieranie eksportu produktów MŚP oraz aktywne zaangażowanie się w określanie i stosowanie najbardziej odpowiednich środków, które umożliwią przedsiębiorcom i konsumentom wykorzystanie szans oferowanych przez jednolity rynek. Podkreśla przy tym znaczenie współpracy i prawdziwego dialogu między władzami publicznymi a partnerami społecznymi, w tym organizacjami reprezentującymi MŚP i konsumentów.

4.15 Komitet zwraca uwagę na znaczenie środków towarzyszących niezbędnych do zapewnienia, aby strony podlegające wspólnym europejskim przepisom dotyczącym sprzedaży, o ile przepisy te zostaną ostatecznie przyjęte, wiedziały, jak skutecznie stosować prawo i interpretować je w jednolity sposób. Za pośrednictwem systemu wymiany informacji na rynku wewnętrznym (IMI) oraz innych kanałów informacyjnych państwa członkowskie muszą informować wszystkie zainteresowane strony o pełnej treści wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży, jak również o różnicach między przepisami krajowymi a unijnymi, w tym o aspektach związanych z orzecznictwem i odnotowanymi najlepszymi praktykami.

5. Uwagi szczegółowe

5.1 Konieczność uwzględniania w większym stopniu specyficznych cech MŚP

5.1.1 Komitet uważa, że wniosek dotyczący rozporządzenia należy poprawić, aby w większym stopniu wziąć pod uwagę specyficzne cechy MŚP:

—	99,8 % przedsiębiorstw to MŚP, z czego 92 % to mikroprzedsiębiorstwa zatrudniające średnio dwóch pracowników (8);

—	mikroprzedsiębiorstwa eksportują do ograniczonej liczby państw po dokonaniu dogłębnej analizy rynku;

—	model biznesowy mikroprzedsiębiorstwa zazwyczaj nie ma celu zawierania transgranicznych umów w 27 państwach członkowskich;

—	zawieranie transgranicznych transakcji przez MŚP utrudniają znaczne przeszkody, które przedstawiono w pkt 2.2.2.

5.1.2 Wniosek nie jest wystarczająco przyjazny dla MŚP. MŚP nie są w stanie – bez wsparcia i porad prawnych – stosować złożonego i abstrakcyjnego instrumentu z zakresu prawa umów, który odsyła do niektórych aspektów przepisów krajowych innych w każdym państwie członkowskim. Absolutnie niezbędne są odpowiednie narzędzia z zakresu stosowania prawa. Mogłyby one przyczynić się do tego, by MŚP wybierały wspólne europejskie przepisy dotyczące sprzedaży.

5.1.3 Organizacje MŚP (9) stoją na stanowisku, że trzeba jeszcze lepiej wyważyć prawa i obowiązki stron w umowach między przedsiębiorcą a konsumentem. Podkreślają, że trzeba wyjaśnić i uprościć następujące kwestie:

—	art. 23 (ust. 1 dotyczący obowiązku ujawnienia informacji o towarach i usługach powiązanych jest zbyt niejasny);

—	art. 29 (nadmierne i nieprecyzyjne sankcje);

—	art. 39 (powinny obowiązywać wzorce umowy przedstawione przez oferenta);

—	art. 42 ust. 1 lit. a) (okres odstąpienia) (należy przyjąć przepisy dyrektywy w sprawie praw konsumentów);

—	art. 51 („naglące potrzeby” czy fakt bycia „nieprzezornym, nieświadomym lub niedoświadczonym” nie mogą być podane jako uzasadnienie – zasada dobrej wiary i uczciwego obrotu obejmuje sytuacje przewidziane w tym artykule);

—	art. 72 (w przypadku długich negocjacji strony powinny móc zawrzeć wszystkie uzgodnienia w ramach jednej umowy, aby nie stwarzać nadmiernych obciążeń administracyjnych dla MŚP z punktu widzenia kosztów i czasu);

—	art. 78 (w ust. 1 trzeba doprecyzować, że w przypadku gdy w umowie zastrzega się prawo na rzecz osoby trzeciej, trzeba też poprosić o zgodę drugiej strony);

—	art. 78 (w ust. 4 dotyczącym odmowy przyjęcia prawa zastrzeżonego na rzecz osoby trzeciej przez tę osobę trzecią, należy wykreślić sformułowanie „dorozumiane przyjęcie”, gdyż wprowadza ono niepewność);

—	art. 97 (należy zaprowadzić równowagę między obowiązkami stron);

—	art. 130 ust. 3 i 5 (nie pojawia się pojęcie odpowiedzialnego przechowywania przez kupującego);

—	art. 142 ust. 4 (dodać „pierwszemu” przewoźnikowi);

—	art. 159 ust. 1 (wymaga dalszego wyjaśnienia).

5.1.4 Wspólne europejskie przepisy dotyczące sprzedaży muszą gwarantować pełne stosowanie zasady „najpierw myśl na małą skalę” i zasady proporcjonalności na każdym etapie oraz ograniczanie biurokracji i niepotrzebnych wydatków dla MŚP. Komitet podkreśla, że konieczne jest zminimalizowanie ponoszonych przez MŚP kosztów wynikających z wprowadzenia przepisów, oraz wzywa Komisję, Radę i Parlament do uwzględnienia tego aspektu przy dopracowywaniu wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży.

5.2 Ochrona konsumentów

5.2.1 Komitet ponownie podkreśla znaczenie zagwarantowania pewności prawa „w oparciu o jak najbardziej rozwinięte zasady ochrony obywateli i przedsiębiorstw”, tak by jednocześnie nie „uniemożliwiać żadnemu z państw członkowskich utrzymania ani wprowadzenia bardziej rygorystycznych środków ochrony konsumentów” (10), oraz wzywa do ustanowienia „jednolitego rynku o charakterze instrumentalnym, przynoszącego korzyści obywatelom i konsumentom” (11).

5.2.2 Treść wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży wywołała niezadowolenie i krytykę ze strony wielu organizacji konsumenckich; chodziło m.in. o niski poziom ochrony konsumentów w stosunku do art. 169 ust. 4 traktatu oraz o wprowadzenie w życie wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży bez uwzględnianie poglądów konsumentów. Organizacje te domagają się, by umowy między przedsiębiorcą a konsumentem nie były objęte tymi przepisami.

5.2.3 Można podać wiele przykładów pokazujących, że wniosek nie zapewnia najwyższego poziomu ochrony konsumentów:

—	art. 5 (kwestia obiektywności i „rozsądnej oceny”);

—	art. 13 ust. 1 (dokładne znaczenie sformułowania „w jasny i zrozumiały sposób”);

—	art. 13 ust. 3 lit. c) (brak definicji „trwałego nośnika”);

—	art. 19 ust. 5 (brak wyjaśnienia sformułowania „w rozsądnym terminie”);

—	art. 20 ust. 2 (dokładne znaczenie „transakcji zawieranej w sprawach życia codziennego”);

—	art. 28 ust. 1 (dokładne znaczenie „rozsądnych starań”);

—	art. 30 ust. 1 lit. c) (co dokładnie oznacza sformułowanie „ma wystarczającą treść i jest wystarczająco pewne”);

—	art. 42 ust. 2 (karą za niedostarczenie informacji powinno być uznanie umowy za nieważną);

—	art. 45 (konsument nigdy nie powinien ponosić kosztów zwrotu towarów);

—	art. 52 ust. 2 (termin powinien wynosić przynajmniej rok w przypadku określonym w lit. a) i dwa lata w przypadku określonym w lit. b));

—	art. 53 (potwierdzenie nigdy nie powinno być dorozumiane);

—	art. 71 (wymaga jaśniejszego sformułowania);

—	art. 74 (znaczenie sformułowania „rażąco nierozsądny”);

—	art. 79 ust. 1 (brakuje definicji charakteru nieuczciwości, która prowadzi do uznania postanowienia za nieważne);

—	art. 79 ust. 2 (w tym przepisie nie bierze się pod uwagę różnicy między istotnymi i innymi niż istotne elementami umowy);

—	art. 82 (w tym przepisie pomija się przepisy dotyczące informowania o klauzulach oraz obowiązki w zakresie informowania i zasady, które powinny być automatycznie wyłączane z umowy niezależnie od ich uczciwej bądź nie treści, ponieważ są sprzeczne z regułą działania w dobrej wierze);

—	art. 84 („czarna lista” zakazanych postanowień umownych jest zbyt krótka i niezgodna z najbardziej postępowymi przepisami krajowymi);

—	art. 85 (to samo dotyczy „szarej listy” domniemanych nieuczciwych postanowień umownych);

—	art. 99 ust. 3 (przepis ten jest nie do zaakceptowania);

—	art. 105 ust. 2 (okres ten powinien wynosić przynajmniej dwa lata);

—	art. 142 (prawne znaczenie i charakter „fizycznego posiadania towarów” nie są jednoznaczne w tłumaczeniach na rożne języki, zgodnie z różnymi systemami prawa krajowego);

—	art. 142 ust. 2 (znaczenie „kontroli nad treściami cyfrowymi”);

—	art. 167 ust. 2 (należy wykluczyć możliwość antycypowania zawiadomienia);

—	art. 179 i 180 (wymagają jaśniejszego sformułowania).

5.2.4 Potrzebne są specjalne rozwiązania gwarantujące pociągnięcie do odpowiedzialności i transgraniczne ściganie w przypadku oszustwa czy podstępu, aby zwiększyć zaufanie konsumentów, gdyż 59 % konsumentów stwierdziło, że brak pewności w tej dziedzinie odstrasza ich od zawierania transakcji transgranicznych.

5.3 Konieczność sporządzenia europejskich wzorców umownych

5.3.1 Komitet podkreśla konieczność sporządzenia szeregu europejskich wzorców umownych, które powinny:

—	być dostępne równocześnie z opublikowaniem wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży i ich wejściem w życie;

—	być opracowane dla konkretnych sektorów handlu i działalności gospodarczej;

—

zawierać kompleksowe standardowe postanowienia i warunki, których podstawą jest wspólnotowy dorobek prawny i które gwarantują wysoki poziom ochrony konsumentów w umowach między przedsiębiorcami a konsumentami oraz swobodę umów między przedsiębiorcami, a także pełne wdrożenie programu „Small Business Act”;

—	być dostępne we wszystkich językach urzędowych UE;

—	być regularnie analizowane, aby poprawiać ich treść w oparciu o najlepsze praktyki, doktrynę prawną i orzecznictwo.

Narzędzia te są niezbędne dla MSP, które chcą zawierać umowy transgraniczne z konsumentami.

5.3.2 Niezbędne jest włączenie organizacji przedsiębiorców, MŚP i konsumentów w opracowywanie europejskich wzorców umownych oraz współpraca z nimi w tym zakresie.

5.4 Konieczność zapewnienia większej pewności prawa

5.4.1 Wniosek dotyczący rozporządzenia rodzi zastrzeżenia, jeśli chodzi o ustalenie podstawy prawnej, interpretację i stosowanie.

5.4.2 W odniesieniu do szeregu aspektów rozporządzenie odsyła do prawa krajowego (w kwestiach takich jak, przykładowo, osobowość prawna, nieważność umowy wynikająca z braku zdolności do czynności prawnych oraz sprzeczności z prawem lub dobrymi obyczajami, określenie języka umowy, kwestie dotyczące niedyskryminacji, reprezentacja, wielość dłużników i wierzycieli, zmiana stron w przypadku cesji, potrącenia lub połączenia, prawo rzeczowe, w tym przeniesienie własności, prawo własności intelektualnej i prawo deliktów), co będzie oznaczało dla przedsiębiorców konieczność analizy ram prawnych danego państwa i opłacenia porad prawnych oraz spowoduje większy brak pewności prawa.

5.4.3 Brakuje mechanizmów, które zapewnią jednolitą interpretację rozporządzenia w całej UE. Baza orzeczeń sądowych nie będzie stanowiła ważnego dorobku prawnego dla sądów krajowych kompetentnych w zakresie interpretacji i stosowania rozporządzenia. Ponieważ możliwe będą różne interpretacji, wzrośnie brak pewności prawa.

5.4.4 Należy monitorować orzeczenia sądowe, promować najlepsze praktyki i sporządzać roczne sprawozdania, przynajmniej przez pięć lat po wejściu w życie rozporządzenia, aby móc na bieżąco oceniać wyniki, rozpowszechniać sprawdzone rozwiązania i podejmować konieczne działania w celu ułatwienia jednolitej interpretacji rozporządzenia w całej UE.

5.5 Uwagi dodatkowe

W czasach kryzysu jest mało prawdopodobne, by na poziomie krajowym przeznaczono znaczne środki na działania informujące o nowych przepisach i je promujące. Punkt 4 uzasadnienia („Wpływ na budżet”) należy uzupełnić wzmianką o przyszłych działaniach wspierających w formie sesji szkoleniowych organizowanych przez Komisję dla przedstawicieli organizacji przedsiębiorców, MŚP i konsumentów, którzy następnie przekażą członkom swych organizacji informacje o wspólnych europejskich przepisach dotyczących sprzedaży. Należy także przewidzieć działania wspierające, które pomogą tym organizacjom świadczyć niezbędne bezpłatne porady dotyczące stosowania rozporządzenia.

Bruksela, 29 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Dz.U. C 84, 17.3.2011, s. 1.

(2) Dz.U. L 304 z 22.11.2011, s. 64.

(3) Tablica wyników dla rynków konsumenckich, 5. edycja, marzec 2011 r.

(4) COM(2011) 636 final.

(5) COM(2011) 635 final.

(6) Dz.U. L 177 z 4.7.2008, s. 6.

(7) Dz.U. C 84 z 17.3.2011, s. 1.

(8) EUROSTAT.

(9) Zbiorczy dokument UEAPME (Europejskiego Stowarzyszenia Rzemiosła oraz Małych i Średnich Przedsiębiorstw):

http://www.ueapme.com/IMG/pdf/120119_pp_General_Remarks_CESL.pdf

http://www.ueapme.com/IMG/pdf/120119_pp_Specific_Remarks_CESL.pdf

(10) Dz.U. C 84 z 17.3.2011, s. 1.

(11) Dz.U. C 132 z 3.5.2011, s. 3.

ZAŁĄCZNIK

do opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

I. Następujące fragmenty opinii sekcji, które uzyskały poparcie co najmniej jednej czwartej oddanych głosów, zostały odrzucone na rzecz poprawek przyjętych w trakcie debaty (art. 54 ust. 4 regulaminu wewnętrznego):

a) Punkt 1.2

Jeśli chodzi o formę wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży (rozporządzenie) oraz wybrany wariant (fakultatywny „drugi reżim”), Komitet jest zadowolony z tego, że jego wcześniejsze propozycje zostały uwzględnione. Jednak, jak zauważył już w swej wcześniejszej opinii, jest zdania, że inicjatywa Komisji powinna obejmować najpierw stworzenie „zestawu narzędzi” służącego jako wspólne ramy odniesienia dostępne dla stron sporządzających umowy transgraniczne, a następnie można by przedstawić fakultatywny instrument dotyczący transgranicznych umów handlowych między przedsiębiorcami w zakresie sprzedaży towarów, stosowany na zasadzie pilotażowej, jako użyteczny sposób oceny możliwości współistnienia systemów i monitorowania ich stosowania w praktyce.

Wynik głosowania

Za	:	93
Przeciw	:	41
Wstrzymało się	:	6

b) Punkt 1.7

1.7

Komitet podkreśla następujące kluczowe kwestie:

—	stosowanie wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży wiąże się ze znacznymi trudnościami;

—	trzeba w większym stopniu uwzględniać specyficzne cechy MŚP;

—

po konsultacjach z organizacjami pracodawców, w tym z MŚP i konsumentów, trzeba sporządzić europejskie wzorce postanowień umownych, opracowane dla specjalistycznych obszarów handlu lub sektorów działalności, zawierające standardowe postanowienia i warunki oraz dostępne we wszystkich językach urzędowych UE; byłyby one bardzo użytecznymi narzędziami w relacjach między przedsiębiorcami oraz w relacjach między przedsiębiorcami a konsumentami; można byłoby je także promować niezależnie od tego, czy wspólne europejskie przepisy dotyczące sprzedaży są dostępne czy nie;

—	trzeba zagwarantować większą pewność prawa oraz poprawić treść wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży;

—	zgodnie z art. 12 i 153 traktatu wymogi dotyczące ochrony konsumentów i MŚP muszą być koniecznie uwzględniane przy opracowywaniu i stosowaniu wszystkich polityk i działań UE.

Wynik głosowania

Za	:	75
Przeciw	:	68
Wstrzymało się	:	7

c) Punkt 1.9

Komitet zwraca uwagę na znaczenie środków towarzyszących niezbędnych, aby zadbać o to, by strony, które mogą stosować wspólne europejskie przepisy dotyczące sprzedaży, jeśli zostaną one ostatecznie przyjęte, dowiedziały się, jak skutecznie stosować prawo i interpretować je w jednolity sposób. Komitet podkreśla jednak, że wniosek w jego obecnej formie nie powinien być stosowany w odniesieniu do transakcji z udziałem konsumentów.

Wynik głosowania

Za	:	85
Przeciw	:	53
Wstrzymało się	:	5

d) Punkt 4.3

Jeśli chodzi o formę (rozporządzenie) oraz wybrany wariant (fakultatywny „drugi reżim”), jak stwierdzono w powyżej wspomnianej opinii, instrument mógłby się ograniczać do umów czysto handlowych, pomijając na razie umowy konsumenckie.

Wynik głosowania

Za	:	93
Przeciw	:	41
Wstrzymało się	:	6

e) Punkt 4.13

W kontekście obecnego kryzysu gospodarczo-finansowego trzeba poczynić wszelkie wysiłki, aby zapewnić ramy działań sprzyjające eksportowi i by eliminować koszty administracyjne. Jeśli chodzi o konsumentów, ważne jest, by zwiększyć ich zaufanie do rynku wewnętrznego i zachęcić ich do dokonywania transgranicznych zakupów, co można osiągnąć, zapewniając skuteczne środki dochodzenia roszczeń indywidualnych i zbiorowych.

Wynik głosowania

Za	:	71
Przeciw	:	66
Wstrzymało się	:	8

f) Punkt 5.3.1

Komitet podkreśla konieczność sporządzenia szeregu europejskich wzorców umownych, które powinny:

—	być dostępne niezależnie od wejścia w życie wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży;

—	być opracowane dla konkretnych sektorów handlu i działalności gospodarczej;

—

—	być dostępne we wszystkich językach urzędowych UE;

—	być regularnie analizowane, aby poprawiać ich treść w oparciu o najlepsze praktyki, doktrynę prawną i orzecznictwo.

Narzędzia te są niezbędne dla MSP, które chcą zawierać umowy transgraniczne z konsumentami.

Wynik głosowania

Za	:	75
Przeciw	:	68
Wstrzymało się	:	7

II. Następujący fragment opinii sekcji, który uzyskał poparcie co najmniej jednej czwartej oddanych głosów, został skreślony wskutek poprawki przyjętej w trakcie debaty.

g) Punkt 5.4.1

Komitet podkreśla, że z punktu widzenia konsumentów jednym z głównych źródeł obaw dotyczących transakcji transgranicznych jest brak skutecznych środków dochodzenia roszczeń. Niedawne wnioski Komisji dotyczące dyrektywy w sprawie alternatywnych metod rozwiązywania sporów oraz rozporządzenia w sprawie internetowego systemu rozstrzygania sporów stanowią ważny krok naprzód, ale nadal brakuje europejskiego sądowego mechanizmu dochodzenia roszczeń zbiorowych.

Wynik głosowania

Za	:	71
Przeciw	:	71
Wstrzymało się	:	7

Zgodnie z art. 56 ust. 6 regulaminu wewnętrznego jeżeli podczas głosowania występuje równość głosów za i przeciw, głos rozstrzygający należy do przewodniczącego obrad, wobec czego przewodniczący podjął decyzję o przyjęciu poprawki.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/84

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek

COM(2011) 684 wersja ostateczna – 2011/0308 (COD)

(2012/C 181/15)

Sprawozdawca: Paulo BARROS VALE

Parlament Europejski, w dniu 15 listopada 2011 r., oraz Rada w dniu 29 listopada 2011 r. postanowiły, zgodnie z art. 50 ust. 1 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek

COM(2011) 684 final – 2011/0308 (COD).

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 8 marca 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 29 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 125 do 2 – 8 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Streszczenie i wnioski

1.1 Ponieważ tkanka przedsiębiorcza UE zbudowana jest w głównej mierze z mikroprzedsiębiorstw oraz MŚP EKES przyjmuje z zadowoleniem wszelkie inicjatywy mogące prowadzić do poprawy funkcjonowania jednolitego rynku oraz ułatwiające bądź propagujące inwestycje i handel o charakterze transgranicznym. To małe i średnie przedsiębiorstwa w największym stopniu przyczyniają się do wzrostu gospodarczego, tworzenia miejsc pracy i innowacji. Są też najbardziej podatne na zmiany i transformacje.

1.2 Uproszczenia proponowane w ramach obecnego przeglądu wpisują się więc w cel strategii „Europa 2020” dotyczący zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu, zasadę uproszczenia przewidzianą w komunikacie pt. „Akt o jednolitym rynku” i uznanie kluczowej roli MŚP w rozwoju gospodarczym, wskazanej w komunikacie Komisji pt. „ »Najpierw myśl na małą skalę« – Program »Small Business Act« dla Europy”.

1.3 Pełną harmonizację kryteriów dotyczących wielkości przedsiębiorstw w całej Unii Europejskiej (UE) należy przyjąć z zadowoleniem i zdaniem EKES-u trzeba ją rozszerzyć na tzw. mikroprzedsiębiorstwa. Powinno się zatem promować ramy prawne obejmujące wszystkie formy przedsiębiorczości. Ta ogólna harmonizacja, dzięki propagowaniu równości w całej UE, powinna stać się jedną z metod wspierania konkurencji.

1.4 Należy też podkreślić, że państwa członkowskie nie mogą żądać od małych przedsiębiorstw dostarczania dodatkowych informacji poza danymi wymaganymi w nowej dyrektywie. Tylko w ten sposób można w pełni osiągnąć cel uproszczenia, zakładany w omawianym przeglądzie, oraz realizować go z korzyścią dla wszystkich, zabezpieczając interesy użytkowników informacji finansowej, czy to inwestorów, wierzycieli, państwa czy też szerzej – opinii publicznej.

1.5 EKES uważa, że po zabezpieczeniu wspomnianych wyżej interesów, proponowane uproszczenia i harmonizacja powinny zostać zastosowane także do celów podatkowych. Państwa członkowskie nie musiałyby wtedy żądać dostarczenia dodatkowych informacji w celu pobrania podatków. Poza tym banki należy uświadomić o zmianach i możliwości dostosowania stosowanych przez nie metod analizy do nowych zasad dotyczących sprawozdań finansowych, co pozwoli na uniknięcie konieczności dostarczania dodatkowych informacji.

1.6 Nie można oczekiwać, że samo uproszczenie sprawozdań finansowych będzie zachęcać do tworzenia przedsiębiorstw i poprawy otoczenia biznesowego. Cel ten można osiągnąć tylko pod warunkiem jednoczesnego zastosowania innych środków na rzecz wzrostu gospodarczego. Należy jednak przyjąć z zadowoleniem tę lub jakąkolwiek inną inicjatywę umożliwiająca zmniejszenie kosztów administracyjnych i kosztów utraconych możliwości oraz popierać wprowadzanie innych rozwiązań na rzecz ograniczenia biurokracji (chodzi m.in. o obowiązki dotyczące składania deklaracji, uzyskiwania licencji i koncesji itp.).

1.7 Jeżeli chodzi o ograniczenie kosztów zasobów ludzkich i finansowych, proponowane uproszczenia z pewnością uwolnią środki, które będzie można wykorzystać w innych obszarach działalności przedsiębiorstw.

1.8 Podkreśla i przyjmuje z zadowoleniem znaczenie zwolnienia małych przedsiębiorstw z obowiązku ustawowego badania sprawozdań, niezależnie od tego, czy są one spółkami akcyjnymi, ale uważa, że procedura ta powinna pozostać obowiązkowa dla przedsiębiorstw zatrudniających przeszło 25 pracowników. Konieczność dopełnienia tej procedury pociąga za sobą znaczne koszty dla niektórych małych przedsiębiorstw, w związku z czym należy wyłączyć małe firmy nienotowane na giełdzie – niezależnie od ich formy prawnej – z obowiązku przestrzegania tej reguły. Przedmiotowa procedura powinna być fakultatywna, a także zależeć od decyzji wspólników lub akcjonariuszy.

1.9 Z drugiej strony jeśli procedury rachunkowe prowadzone są drogą elektroniczną, a do opracowania sprawozdań finansowych wykorzystuje się oprogramowanie rachunkowe dostępne na rynku, uproszczenia mogą w fazie początkowej prowadzić do znacznego zwiększenia kosztów związanych z koniecznością aktualizacji takiego oprogramowania.

1.10 Ponadto należy uwzględnić wpływ dostosowania formy gromadzenia dostępnych informacji na koszty ponoszone przez urzędy statystyczne lub podatkowe.

1.11 W większości małych przedsiębiorstw sprawozdania finansowe są w dalszym ciągu postrzegane jako zwykły obowiązek, nałożony prawem i służący administracji podatkowej. Choć mała wielkość firm może mieć wpływ na ten pogląd, ze względu na to, że często nie opłaca się w nich zatrudniać księgowych na pełen etat, głównym problemem jest brak przeszkolenia kierowników i dyrektorów wielu MŚP. Komitet zaleca więc i popiera kontynuowanie oraz wzmacnianie inicjatyw na rzecz szkoleń i podnoszenia świadomości przedsiębiorców w zakresie interpretacji dostępnych informacji, co może pomóc w uniknięciu wielu błędów w zarządzaniu wynikających z „działania na oko”. Jednocześnie warto zastanowić się nad przeszkoleniem specjalistów z biur rachunkowych, jako że to przede wszystkim one zajmują się sporządzaniem sprawozdań finansowych małych przedsiębiorstw. Należy też stymulować i wspierać szkolenie tych specjalistów w zakresie zmian w przepisach prawnych.

1.12 Jeżeli chodzi o obowiązek ujawniania administracji rządowej informacji o płatnościach, przez firmy działające w przemyśle wydobywczym lub zajmujące się wyrębem lasów, EKES z zadowoleniem przyjmuje wprowadzenie tego środka, lecz opowiada się za rozszerzeniem go na inne właściwe obszary. Ze względu na przejrzystość, informacje te powinny uwzględniać wszelkie przypadki działalności związanej z interesem publicznym zleconej podmiotom prywatnym, takie jak transakcje w dziedzinie sieci transportowej, wodociągowej, energetycznej i komunikacyjnej, a także hazard, gdy chodzi o duże sumy i najważniejsze usługi publiczne (oprócz hazardu).

1.13 Niektóre z postanowień rozważanej dyrektywy są sprzeczne z Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej (MSSF), szczególnie w wypadku uwzględniania w bilansie należnych lecz niewpłaconych wkładów na poczet kapitału podstawowego oraz odnośnie do maksymalnych okresów amortyzacji wartości firmy. EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, iż we wniosku dotyczącym dyrektywy nie przewiduje się obowiązku wprowadzenia międzynarodowych standardów sprawozdawczości finansowej (MSSF) przez MŚP przed wyciagnięciem wszystkich wniosków z ich niedawnego zastosowania na poziomie ogólnoświatowym.

1.14 Nadal prowadzone są dyskusje na temat odrębnych zasad mających zastosowanie do mikropodmiotów. Ważne jest, by ramy regulacyjne dla mikropodmiotów były kompatybilne z ramami obecnie rozważanymi, aby uniknąć rozproszenia informacji w różnych dokumentach.

2. Kontekst wniosku

2.1 We wniosku dotyczącym dyrektywy proponuje się uchylenie czwartej dyrektywy 78/660/EWG w sprawie rocznych sprawozdań finansowych niektórych rodzajów spółek oraz siódmej dyrektywy 83/349/EWG w sprawie skonsolidowanych sprawozdań finansowych i zastąpienie ich jedną dyrektywą w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek.

2.2 Przegląd ten wpisuje się w poszerzony zbiór inicjatyw Komisji na rzecz uproszczenia procedur wymaganych od MŚP w celu ograniczenia obciążeń administracyjnych dla tego typu przedsiębiorstw, a także uzupełnia wniosek dotyczący dyrektywy z 2009 r. w sprawie sprawozdań finansowych mikropodmiotów. Sporządzanie sprawozdań finansowych jest uważane za jeden z najbardziej uciążliwych obowiązków ustawowych spółek, zwłaszcza dla mniejszych przedsiębiorstw.

2.3 O przeglądzie dyrektyw dotyczących rachunkowości wspomniano w komunikacie Komisji pt. „Akt o jednolitym rynku – Dwanaście dźwigni na rzecz pobudzenia wzrostu gospodarczego i wzmocnienia zaufania »Wspólnie na rzecz nowego wzrostu gospodarczego« ” i uznano go za jedną z dźwigni na rzecz pobudzenia wzrostu gospodarczego oraz podkreślono znaczenie ograniczenia wymogów wykonawczych wobec MŚP, czy to na szczeblu europejskim, czy krajowym.

2.4 Cele przeglądu są następujące: ograniczenie i uproszczenie obciążeń administracyjnych związanych ze sporządzaniem sprawozdań finansowych, w szczególności dla małych przedsiębiorstw; zwiększenie jasności i stopnia porównywalności sprawozdań finansowych, co ma szczególne znaczenie dla przedsiębiorstw prowadzących działalność transgraniczną; ochrona użytkowników informacji finansowej; zwiększenie przejrzystości płatności na rzecz administracji rządowych dokonywanych przez przedsiębiorstwa przemysłu wydobywczego i przedsiębiorstwa zajmujące się wyrębem lasów pierwotnych.

2.5 Przeprowadzono konsultacje z zainteresowanymi stronami takimi jak jednostki sporządzające sprawozdania finansowe, użytkownicy, podmioty ustanawiające standardy i organy władz publicznych, a także ocenę skutków. Wnioski są następujące:

2.5.1

Jeżeli chodzi o sporządzanie sprawozdań finansowych oraz powody, dla których jest ono postrzegane jako bardzo uciążliwe dla przedsiębiorstw (zwłaszcza mniejszych), zmienia się wymogi dyrektywy i tworzy się „mini-system” specjalnie dla małych przedsiębiorstw, ograniczający wymogi informacji dodatkowych, uelastyczniający wymogi ustawowego badania sprawozdań i zwalniający małe grupy z obowiązku sporządzania skonsolidowanych sprawozdań finansowych.

2.5.2

Następuje harmonizacja progów wielkości przedsiębiorstw, co zapewnia jednakowe traktowanie firm tej samej wielkości w całej Europie.

2.5.3

Liczba dopuszczalnych wariantów przewidzianych przez państwa członkowskie w zakresie przedstawiania informacji dodatkowych zostanie ograniczona, aby zharmonizować praktyki stosowane w UE i zwiększyć stopień porównywalności sprawozdań finansowych.

2.5.4

W uzupełnieniu wsparcia Komisji dla międzynarodowej Inicjatywy Przejrzystości w Branżach Wydobywczych (EITI) i zobowiązania podjętego w deklaracji zamykającej szczyt grupy G-8 w Deauville, wprowadza się wymóg ujawniania płatności firm na rzecz administracji rządowych, na poziomie indywidualnym i skonsolidowanym.

2.6 Jako sposób ochrony zainteresowanych stron przed ewentualnym zmniejszeniem zakresu dostępnych informacji, wprowadza się wymóg ujawniania danych na temat poręczeń i zobowiązań dotyczących transakcji między podmiotami powiązanymi. Obowiązek ten istniał już wcześniej w niektórych krajach.

2.7 Oczekuje się, że uproszczenie wymogów dotyczących rachunkowości dla MŚP przyczyni się do poprawy otoczenia biznesowego i zachęci do tworzenia przedsiębiorstw, co z kolei będzie miało pozytywny wpływ na tworzenie miejsc pracy. Jednocześnie dzięki oszczędnościom pochodzącym z ograniczenia kosztów usług zewnętrznych księgowych lub biur rachunkowych w wyniku uproszczenia, oczekiwać można pewnego negatywnego wpływu na zatrudnienie, lecz zdaniem Komisji środek ten nie będzie miał wpływu na ogólny poziom zatrudnienia.

2.8 Uproszczenie sprawozdawczości dla najmniejszych przedsiębiorstw nie powinno mieć negatywnego wpływu na wzrost. Wyższe koszty związane z powiększeniem danego przedsiębiorstwa nie są uważane za decydujący czynnik wpływający na decyzję o zmianie wielkości firmy.

3. Główne środki

3.1 W celu ograniczenia obciążeń administracyjnych związanych ze sporządzaniem sprawozdań finansowych wprowadza się specjalny system dla małych przedsiębiorstw, który ogranicza wymogi podawania informacji dodatkowych i przewiduje umieszczanie ich w formie przypisów do bilansu. Obowiązkowe informacje będą dotyczyć jedynie polityki rachunkowości, poręczeń, zobowiązań, zdarzeń warunkowych i umów nieuwzględnionych w bilansie, zdarzeń po dniu bilansowym nieuwzględnionych w bilansie; zobowiązań długoterminowych i zabezpieczonych; oraz transakcji między podmiotami powiązanymi. Choć jest to obowiązkowe w niektórych państwach członkowskich, większość z nich wprowadziła przepisy zwalniające od udzielania informacji na temat zdarzeń po dniu bilansowym nieuwzględnionych w bilansie oraz transakcji z podmiotami powiązanymi, co może prowadzić do obciążenia małych firm dodatkowymi obowiązkami. Jednakże uwzględnienie tego wymogu uważa się za konieczne, aby zrównoważyć ograniczenie dostępnych informacji i chronić ich użytkowników.

3.2 Wprowadza się harmonizację progów wielkości przedsiębiorstw z podziałem na firmy małe, średnie i duże (obliczanym na podstawie sumy bilansowej, wielkości obrotów i liczby zatrudnionych), co zapewnia jednakową klasyfikację w całej UE. Dzięki temu przedsiębiorstwa tej samej wielkości w różnych państwach członkowskich będą traktowane tak samo. Ograniczenie obciążeń administracyjnych, które jest celem niniejszego wniosku, zapewni jednakowe warunki przedsiębiorstwom tej samej wielkości we wszystkich państwach członkowskich.

3.3 Ustawowe badanie sprawozdań przestanie być obowiązkowe dla małych przedsiębiorstw. Zważywszy jednak na ich wielkość, wydaje się, że ogólnie rzecz biorąc, nie ma zagrożeń dla wymaganej przejrzystości sporządzania sprawozdań. Niezależne zatwierdzanie sprawozdań, nawet uproszczonych, wymóg przejrzystości ich sporządzania i dostarczania informacji zainteresowanym stronom, w tym dialog społeczny, pozostają niezbędne w małych przedsiębiorstwach.

3.4 Sporządzanie skonsolidowanych sprawozdań finansowych nie będzie obowiązkowe dla małych grup (gdy spółka-matka i filie nie przekraczają po konsolidacji dwóch z przewidzianych kryteriów).

3.5 Obowiązkowe będą ogólne zasady istotności oraz przewagi treści nad formą, które wiążą się z ograniczeniem wariantów przedstawiania informacji dodatkowych przewidzianych przez państwa członkowskie, co pozwoli zharmonizować praktyki stosowane w całej UE, zwiększając stopień porównywalności sprawozdań finansowych.

3.6 Przewidziana jest nowa procedura dla dużych przedsiębiorstw i jednostek państwowych działających w przemyśle wydobywczym lub zajmujących się wyrębem lasów, dotycząca ujawniania płatności na rzecz administracji rządowych.

4. Uwagi

4.1 Z uwagi na to, że skutki obecnych obciążeń w zakresie sporządzania sprawozdań finansowych są znaczące, EKES popiera wysiłki Komisji na rzecz uproszczenia procedur za pomocą zasady „najpierw myśl na małą skalę”. Mikroprzedsiębiorstwa oraz MŚP najbardziej odczuwają obciążenia administracyjne i koszty utraconych możliwości związane ze sporządzaniem sprawozdań finansowych, a zatem wpływ uproszczeń będzie rozciągał się na zdecydowaną większość przedsiębiorstw europejskich.

4.2 Po prawie 20 latach od utworzenia jednolitego rynku Komisja wykazuje wolę uproszczenia procedur, które utrudniają życie przedsiębiorstw. Znaczenie wysiłków na rzecz uproszczenia jest oczywiste, więc cele z nim związane należy przyjąć z zadowoleniem i poprzeć. Należy jednak zachować ostrożność, aby pragnienie wprowadzenia uproszczeń nie prowadziło do przesady, aby nie zawieść zaufania zainteresowanych podmiotów i użytkowników informacji finansowej, a także aby w żaden sposób nie zagrozić dostarczaniu informacji tym jednostkom. Uproszczenie nie może rodzić potrzeby rozszerzenia informacji zawartej w sprawozdaniach finansowych o inne dodatkowe elementy w celu spełnienia wymogów informacji podatkowej lub wymogów bankowych. W takim wypadku skutki byłyby szkodliwe i sprzeczne z celem wniosku, a także powodowałyby jeszcze większe koszty dla przedsiębiorstw, zobowiązanych do archiwizacji trzech rodzajów informacji do różnych celów: ustawowych, podatkowych i związanych z finansowaniem.

4.3 Jak w przypadku każdej zmiany, obecne propozycje będą wymagały dostosowań, które początkowo mogą nie spotkać się z powszechnym poparciem czy nawet przełożyć się na poważne skutki gospodarcze, jednak nieuchronnie doprowadzą do obniżki kosztów i do harmonizacji kryteriów oraz rodzajów informacji wymaganych w całej UE. Na początku mogą wystąpić negatywne skutki w zakresie kosztów związanych z elementami podstawowymi, takimi jak aktualizacja oprogramowania, szkolenia i dostosowanie zbierania danych podatkowych i statystycznych. Wysiłki te z pewnością zostaną szybko wynagrodzone dzięki korzyściom wynikającym ze zmian. Należy zatem poprzeć starania na rzecz uproszczenia, a w tym celu znacznie może pomóc połączenie tych środków z innymi środkami promującymi szkolenia i podnoszenie świadomości przedsiębiorców, księgowych i użytkowników informacji zawartych w sprawozdaniach finansowych.

4.4 Szczególne znaczenie we wniosku ma zwolnienie małych przedsiębiorstw z obowiązku ustawowego badania sprawozdań, niezależnie od tego, czy są to spółki akcyjne czy też nie. EKES nie popiera tego wyłączenia dla przedsiębiorstw zatrudniających przeszło 25 pracowników, gdyż badanie sprawozdań przez niezależny, akredytowany organ stanowi dla MŚP znaczącą pomoc i gwarancję. Pełni ono społeczną funkcję ustalenia prawdziwości sprawozdań finansowych, co jest warunkiem koniecznym w społeczeństwie, które w dużym stopniu opiera się na wynikach uzyskiwanych przez przedsiębiorstwa działające w warunkach gospodarki rynkowej. Środek ten pociągnie za sobą rzeczywiście znaczące skutki finansowe dla przedsiębiorstw nienotowanych na giełdzie, zobowiązanych do dopełnienia tej procedury ze względu na ich formę prawną, a nie wielkość. Nie ma sensu, by małe przedsiębiorstwo nienotowane na giełdzie i w związku z tym niezobowiązane do spełnienia obowiązkowych wymogów w zakresie ujawniania i przejrzystości, związanych z notowaniami na giełdzie, było poddane kosztownym procedurom tylko dlatego, że wybrało formę osoby prawnej, która pociąga za sobą te wymogi. Ustawowe badanie sprawozdań powinno służyć adresatom sprawozdań finansowych, a nie tylko ślepo spełniać wymogi prawne związane z określoną formą prawną przedsiębiorstwa. To wspólnicy i akcjonariusze, kierownicy i administratorzy małych przedsiębiorstw powinni decydować o poddaniu sprawozdań ustawowemu badaniu, zaś państwa członkowskie nie powinny mieć możliwości nałożenia tego wymogu, w związku z czym nie będą konieczne zmiany prawa krajowego dotyczącego ram prawnych w zakresie form przedsiębiorstw.

Ustawowe badanie sprawozdań mogłoby być wymagane w przedsiębiorstwach zatrudniających przeszło 25 pracowników.

4.5 Zgodnie z opinią w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 78/660/EWG w sprawie rocznych sprawozdań finansowych niektórych rodzajów spółek w odniesieniu do mikropodmiotów, EKES przyjmuje z zadowoleniem propozycję uproszczenia procedur jako bodziec dla przedsiębiorczości i konkurencyjności, przyczyniający się do urzeczywistnienia jednolitego rynku. Z zadowoleniem przyjmuje też wysiłki na rzecz standaryzacji poprzez wprowadzenie uproszczeń we wszystkich państwach członkowskich, co Komitet poparł we wspomnianym dokumencie.

4.6 Kolejną innowacją, na którą warto zwrócić uwagę i która w dużej mierze przyczyni się bez wątpienia do promowania jednolitego rynku, jest określenie kryteriów wielkości przedsiębiorstw i ich stosowanie we wszystkich państwach członkowskich. Tylko w ten sposób można zapewnić równe traktowanie w całej UE przedsiębiorstw tej samej wielkości. Jednakże kategorie wymienione w art. 3 dyrektywy nie obejmują mikroprzedsiębiorstw, co jest sprzeczne z definicjami obowiązującymi w niektórych obszarach, takich jak pomoc państwa, udział w funduszach strukturalnych i programach wspólnotowych. Ta kategoria przedsiębiorstw uważana jest za źródło dynamiki przedsiębiorczości i tworzenia miejsc pracy, a także uwzględniona w zaleceniu nr 2003/361/WE. W dyrektywie należy więc uwzględnić definicję kategorii mikroprzedsiębiorstw, która znajdzie zastosowanie w ramach tego samego dokumentu, do wszystkich kategorii przedsiębiorstw powszechnie stosowanych w UE.

4.7 W odniesieniu do mikroprzedsiębiorstw trwają dyskusje nad wnioskiem w sprawie dyrektywy z 2009 r. dotyczącej tych podmiotów. Taki podział na dwa dokumenty dotyczące tego samego tematu wydaje się nie mieć sensu. Rozproszenie informacji pociąga za sobą koszty i powoduje dezorientację użytkowników, czego należy i można w tym przypadku uniknąć. Ważne jest zatem, by ramy regulacyjne dla mikropodmiotów były kompatybilne z obecnym wnioskiem dotyczącym dyrektywy, a nawet z nim połączone, aby uniknąć rozproszenia i konieczności sięgania przez przedsiębiorstwa i przez księgowych do różnych dokumentów.

4.8 Jeżeli chodzi o kwestę ujawniania płatności na rzecz organów rządowych, może wystąpić opór co do zastosowania tego środka w innych sektorach działalności w interesie publicznym lub obejmujących koncesje publiczne, obok tych przewidzianych dla przemysłu wydobywczego i leśnego. EKES uważa jednak, że należy do tego dążyć, zważywszy na relacje między przedsiębiorstwami a sektorem publicznym w zakresie transakcji związanych z sieciami transportowymi, wodociągowymi, energetycznymi i komunikacyjnymi, a także hazardem. Wprowadzenie tego środka ma charakter innowacyjny, lecz może i powinno pójść dalej.

4.9 Wydaje się, że niektóre postanowienia są sprzeczne z MSSF, i to w momencie, gdy większość krajów UE przyjęła już standardy międzynarodowe, choć nie są one powszechnie obowiązkowe w Europie dla MŚP. MSSF są obowiązkowe podczas sporządzania sprawozdań finansowych przedsiębiorstw wymienionych w wykazie, widoczna jest też tendencja do ujednolicenia praktyk księgowych za pomocą tych standardów, w obecnej dyrektywie należy więc ją uwzględnić. Warto tutaj wskazać na sprzeczności występujące w dwóch kwestiach: uwzględniania w bilansie, w rubryce dotyczącej kapitału podstawowego, należnych lecz niewpłaconych wkładów na poczet tego kapitału oraz maksymalnych okresów 5 lat amortyzacji wartości firmy. Kiedy wyciągniemy już wszystkie lekcje z międzynarodowego wdrażania najnowszych standardów MSSF i jeśli skorygowanie tych dwóch nieścisłości nie będzie niekompatybilne z uproszczeniem procedur, należałoby uzgodnić zasady stosowane w UE z przyjętym standardami międzynarodowymi.

Bruksela, 29 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/89

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie programu ochrony konsumentów na lata 2014–2020

COM(2011) 707 wersja ostateczna – 2011/0340 (COD)

(2012/C 181/16)

Sprawozdawca: Reine-Claude MADER

Parlament Europejski, w dniu 30 listopada, oraz Rada, w dniu 13 grudnia 2011 r., postanowiły, zgodnie z art. 169 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego program ochrony konsumentów na lata 2014–2020

COM(2011) 707 final – 2011/0340 (COD).

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię dnia 8 marca 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 28 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 109 do 11 – 8 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Streszczenie

1.1 Komisja wysunęła wniosek w sprawie rozporządzenia w sprawie programu ochrony konsumentów na lata 2014–2020. Wniosek ten jest logiczną kontynuacją komunikatu Komisji pt. „Europa 2020 – strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu” i ma na celu „umieszczenie konsumenta mającego silną pozycję w centrum rynku wewnętrznego”.

1.2 EKES wyraża zadowolenie z faktu, że program ochrony konsumentów i program dotyczący zdrowia są przedmiotem dwóch odrębnych wniosków, co powinno umożliwić odpowiednie zajęcie się każdym z tych zagadnień.

1.3 Zauważa wysiłki Komisji Europejskiej zmierzające do umieszczenia konsumpcji w centrum polityki UE w różnych obszarach, co jest sprawą podstawowej wagi w obecnym kontekście. Stwierdza, że środki przeznaczone na ten ambitny cel są niedostateczne i zastanawia się nad możliwością jego skutecznej realizacji.

1.4 EKES przyjmuje do wiadomości zobowiązanie w zakresie wprowadzenia metod statystycznych pozwalających poznać faktyczną sytuację na rynku i śledzić jej rozwój w bardzo trudnym kontekście tak z punktu widzenia kwestii gospodarczych, jak i społecznych i ekologicznych.

1.5 Komitet stwierdza chęć wprowadzenia wskaźników umożliwiających śledzenie sytuacji, które są niezbędne ze względu na to, że program obejmuje dłuższy okres w stosunku do sytuacji obecnej.

1.6 EKES nalega na konieczność zaostrzenia norm bezpieczeństwa produktów wprowadzanych na rynek i usług na obszarze UE, co pociąga za sobą nasilenie kontroli i zapewnienie współpracy między właściwymi organami, które powinny mieć możliwość stosowania skutecznych kar.

1.7 Komitet popiera środki mające na celu poprawę programów służących informowaniu i edukowaniu konsumentów oraz upowszechnienie sprawdzonych rozwiązań, aby dostarczać odpowiednich informacji pochodzących z niezależnych źródeł. Zwraca uwagę na fakt, że trzeba mieć do dyspozycji informacje możliwe do zweryfikowania, wysokiej jakości i dostępne dla różnych grup społeczeństwa, by umożliwić zrównoważoną konsumpcję.

1.8 W tym kontekście niezależne organizacje konsumentów mają do odegrania pierwszorzędną rolę. EKES zaleca znaczne zwiększenie ich środków finansowych, zwłaszcza, by umożliwić im korzystanie z koniecznej wiedzy fachowej, szczególnie ze względu na bardzo szeroki zakres ich działania. Zachowanie stanu równowagi w gospodarce wymaga bowiem, aby organizacje te były w stanie w pełni wykonywać swoją funkcję przeciwwagi.

1.9 EKES wzywa państwa członkowskie do uznania, wspierania i finansowania krajowych stowarzyszeń konsumentów, które w pełni uczestniczą w realizacji rynku wewnętrznego.

1.10 EKES popiera wszelkie inicjatywy zaproponowane, by uzupełnić przepisy w zakresie pozasądowego rozstrzygania sporów. Niemniej stwierdza, że zupełnie nie wspomniano o powództwie zbiorowym, które jest nieodzownym środkiem umożliwiającym zapewnienie poszanowania prawa, jak EKES podkreślał w licznych opiniach.

2. Streszczenie wniosku Komisji w sprawie rozporządzenia

2.1 Celem wniosku Komisji jest ustanowienie programu ochrony konsumentów na lata 2014–2020, który będzie kontynuacją programu działań Wspólnoty w dziedzinie polityki ochrony konsumentów na lata 2007–2013. Określono w nim ramy finansowania działań Unii.

2.2 Rozporządzenie jest logiczną kontynuacją komunikatu Komisji pt. „Europa 2020 – strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu”, w którym wezwano do zapewnienia obywatelom środków koniecznych, by umożliwić im pełne uczestnictwo w jednolitym rynku.

2.3 Opracowano je po przeprowadzeniu wśród różnych zainteresowanych stron śródokresowego badania wpływu programu działań wspólnotowych w zakresie polityki ochrony konsumentów w latach 2007–2013.

2.4 W badaniu wyeksponowano wartość dodaną programu pomimo nieznacznych środków finansowych, które mu przyznano, oraz jedynie częściowego uwzględnienia nowych wyzwań społecznych i ekologicznych.

2.5 W programie na lata 2014–2020 uwzględniono różne poczynione podczas badania uwagi. Aby uzyskać finansowanie, zaproponowane działania będą musiały obejmować zagadnienia dotyczące środowiska gospodarczego, społecznego i technicznego, zwłaszcza zaś kwestie związane z globalizacją, cyfryzacją, potrzebą przejścia do bardziej zrównoważonych modeli konsumpcji, ze starzeniem się społeczeństwa, wykluczeniem społecznym oraz sytuacją konsumentów w trudnym położeniu.

2.6 Ten nowy program ma przyczynić się do osiągnięcia ogólnego celu przyszłej polityki ochrony konsumentów, jakim jest „umieszczenie konsumenta mającego silną pozycję w centrum jednolitego rynku”.

2.7 Cel ten oznacza, zdaniem Komisji, lepszą ochronę zdrowia, bezpieczeństwa i interesów gospodarczych konsumentów, upowszechnianie ich praw do informacji i edukacji, jak i do łatwego dostępu do skutecznego dochodzenia roszczeń.

2.8 Komisja proponuje, by ten ogólny cel realizować za pośrednictwem czterech celów szczegółowych:

—	wzmocnienie i zwiększenie bezpieczeństwa produktów dzięki skutecznemu nadzorowi rynku w całej UE;

—	podniesienie poziomu edukacji i informacji wśród konsumentów i lepsze zaznajomienie ich z ich prawami, opracowanie bazy informacji, na której zostanie oparta polityka konsumencka, wsparcie dla organizacji konsumenckich;

—	wzmocnienie praw konsumentów, w szczególności poprzez działania regulacyjne i poprawę sytuacji w zakresie dochodzenia roszczeń;

—	wspieranie egzekwowania praw konsumentów poprzez wzmocnienie współpracy między krajowymi organami odpowiedzialnymi za egzekwowanie prawa oraz poprzez wspieranie konsumentów w drodze udzielania im porad.

3. Ocena wniosku Komisji

3.1 EKES podziela wytyczony w programie cel polegający na „umieszczeniu konsumenta mającego silną pozycję w centrum rynku wewnętrznego”. Uważa, że, jak podkreśla Komisja, należy nadać szczególny priorytet kwestii włączania do wszystkich obszarów polityki unijnej interesów konsumentów, których wydatki składają się na 56 % PKB i mają istotne znaczenie dla ożywienia wzrostu.

3.2 Instytucje unijne i rządy krajowe muszą przyjąć politykę ochrony konsumentów na miarę XXI wieku i uznać, że konsumenci są siłą napędową i bardzo ważnymi uczestnikami umożliwiającymi prawidłowe funkcjonowanie rynku. Rynek, który jest rzeczywiście konkurencyjny, faktycznie potrzebuje konsumentów dobrze poinformowanych i mających do niego zaufanie. Umocnienie pozycji konsumenta lub jego emancypacja to czynniki, które przyczyniają się do poprawy jakości produktów i usług. Czynniki te umożliwiają też bardziej skuteczne funkcjonowanie gospodarki rynkowej.

3.3 Należałoby poszerzyć zakres polityki ochrony konsumentów a UE powinna starać się dążyć do większej konkurencyjności i innowacji w trosce o dobro obywateli. Polityka ochrony konsumentów powinna zostać uznana za kwestię priorytetową w programie politycznym i zostać włączona we wszystkie odpowiednie strategie polityczne i programy prac.

3.4 Ubolewa w związku z tym, że środki budżetowe przyznane na strategię „Europa 2020” są wyraźnie nieproporcjonalne do tych ambitnych zamiarów. W stosunku do 500 mln konsumentów w 27 państwach członkowskich Unii Europejskiej kwota przyznana rocznie na jednego konsumenta wynosi 5 centów, tzn. nawet mniej niż w programie na lata 2007–2013, kiedy to zgodnie z obliczeniami przedstawionymi w opinii Komitetu (1) wynosiła ona 7 centów.

3.5 EKES pozytywnie odnosi się do wytycznych określonych w programie za pomocą czterech celów szczegółowych. Obecny program jest przedłużeniem poprzedniego i nie wnosi do niego żadnego elementu nowatorskiego, podczas gdy nowe technologie wpływają na warunki na rynku. Uważa, że środki opracowane z myślą o realizacji obranych celów muszą zostać dokładniej określone i uzupełnione.

3.6 EKES wzywa Komisję do opracowania listy wszystkich programów unijnych, które dotyczą promowania i ochrony interesów konsumentów i wnoszą wkład w te działania, aby włączyć politykę konsumencką do wszystkich programów UE.

3.7 EKES uważa niemniej, że we wniosku Komisji koniecznie należy uwzględnić piąty cel dotyczący reprezentacji i udziału konsumentów. Oczywiście EKES pozytywnie odnosi się do uwzględnienia w programie konieczności zwiększenia możliwości działań przedstawicielskich organizacji konsumentów oraz do uznania znaczenia wsparcia na rzecz tych organizacji, a także na rzecz rozwijania ich wiedzy fachowej. W istocie lepsza reprezentacja konsumentów i zwiększenie ich możliwości działania powinny być odrębnym celem. W trosce o to, by dotrzymana została obietnica Komisji dotycząca uwzględniania interesów konsumentów w decyzjach UE, należy wprowadzić zmiany do programu tak, by obejmował on także ten piąty cel.

3.8 Program ochrony konsumentów powinien przeznaczać część swych środków na ten cel (koszty podróży, przygotowanie do udziału w pracach grup eksperckich i faktyczny w nich udział), by umożliwić lepszą reprezentację interesów konsumentów przez niezależne organizacje konsumenckie w różnych grupach eksperckich, tam gdzie udział konsumentów jest konieczny. Podobnie w innych programach unijnych należałoby, w razie konieczności, przeznaczyć odrębne środki budżetowe na to, by przedstawicielskie organizacje konsumenckie mogły wypowiedzieć się w danych sprawach.

3.9 EKES przypomina Komisji o konieczności przedstawienia ambitnego programu na rzecz praw konsumentów europejskich (zapowiedzianego w programie prac Komisji na 2012 r. na drugi kwartał) i przyjęcia za jego podstawę zasady dotyczącej umocnienia pozycji konsumentów w pełnym poszanowaniu zasad nierozłącznie związanych ze społeczną gospodarką rynkową, zgodnie ze sprawozdaniami przegłosowanymi w Parlamencie Europejskim.

3.10 We wniosku dotyczącym programu ochrony konsumentów europejskich należy faktycznie dążyć do umocnienia pozycji konsumentów dzięki uwzględnieniu kwestii bezpieczeństwa, odpowiedniego informowania i edukowania, praw, dochodzenia roszczeń i dostępu do wymiaru sprawiedliwości, a także środków wykonawczych.

3.11 Niemniej upodmiotowienie konsumentów europejskich nie powinno prowadzić do przeniesienia odpowiedzialności na konsumentów. Program ochrony konsumentów powinien przede wszystkim stworzyć warunki sprawiedliwego rynku, do którego konsumenci mają zaufanie, dzięki czemu mogą swobodnie nabywać dobra konsumpcyjne bez względu na to, gdzie się znajdują. Zaufanie to obejmuje konieczność posiadania dostatecznych bezstronnych informacji i porad dotyczących ich praw, by dokonywać świadomych wyborów konsumenckich.

3.12 EKES podkreśla konieczność zapewnienia spójności w czasie między programem na rzecz praw konsumentów europejskich i wnioskiem w sprawie rozporządzenia w sprawie programu ochrony konsumentów, by zapewnić spójność oraz odpowiednią jakość programu i celów strategicznych.

3.13 Komitet pragnie niniejszym podkreślić w odniesieniu do podejmowanych przez Komisję inicjatyw prawodawczych i regulacyjnych konieczność zapewnienia wysokiego poziomu ochrony konsumentów (art. 169 Traktatu). Przypomina w tym celu, że należy dostosować obrany poziom harmonizacji i w żadnym wypadku nie należy doprowadzić ani dopuścić do umniejszenia praw konsumentów europejskich bez względu na ich kraj pochodzenia. W tej kwestii EKES sprzeciwia się ewentualnym inicjatywom, takim jak system wariantów, który pozwalałby na zakwestionowanie poziomu istniejącej ochrony skierowanej na ochronę konsumentów, którzy są słabszą stroną umowy i nie zawsze mają możliwość uzyskania pomocy.

3.14 EKES uważa ponadto, że należy zagwarantować przeprowadzanie konsultacji z konsumentami i ich przedstawicielami podczas przygotowania dokumentów lub działań ich dotyczących. Należy także zwiększyć środki pozostające do ich dyspozycji.

3.15 Za szczególnie ważną kwestię EKES uznaje środki służące wzmocnieniu bezpieczeństwa produktów na całym rynku. Popiera ustanowienie konkretnych działań w zakresie współpracy zgodnie z dyrektywą 2001/95/WE (2) oraz badania prowadzone z myślą o ustanowieniu nowych norm lub nowych kryteriów bezpieczeństwa. Zastanawia się nad wielkością środków przyznanych organom odpowiedzialnym za kontrolę w kontekście zadań, którymi mają się zająć. Wobec tego wydaje mu się konieczne zorganizowanie krajowych kampanii informacyjnych koordynowanych przez Komisję.

3.16 EKES popiera działania zaproponowane z myślą o informowaniu i edukowaniu konsumentów. Poprawa tych dwóch aspektów ochrony konsumentów przyczyni się do podniesienia wśród konsumentów poziomu znajomości przysługujących im praw i przywróci im zaufanie. W tym kontekście EKES podkreśla, że teksty legislacyjne Unii powinny być bardziej przejrzyste i łatwiej zrozumiałe dla obywateli.

3.17 Komitet popiera utworzenie baz informacji w wyniku badań, analiz i badań statystycznych, które muszą umożliwić lepsze poznanie rynku, by opracować politykę w obszarach dotyczących konsumentów.

3.18 Jeśli chodzi o projekt DOLCETA, który jest realizowany w ramach obecnego programu ochrony konsumentów, jednak nie zostanie utrzymany w tej samej formie i tych samych proporcjach, EKES wzywa Komisję do znalezienia rozwiązania, które umożliwi zachowanie informacji i wiedzy zgromadzonych dzięki temu projektowi, tak aby ta znaczna inwestycja nie została zaprzepaszczona.

3.19 Uważa, że wszelkie inicjatywy, które umożliwiają zwiększenie przejrzystości rynków, mają pierwszorzędne znaczenie, bez względu na dziedzinę, której dotyczą; tytułem przykładu inicjatywy w dziedzinie detalicznych produktów finansowych, ochrony danych osobowych, energii, technologii cyfrowych i telekomunikacji, transportu.

3.20 W kontekście polityki ochrony konsumentów trzeba jednak podkreślić, że podczas gdy szkolenie ma istotne znaczenie z punktu widzenia uczulenia konsumentów na kwestie ich roli, praw i obowiązków na rynku i w społeczeństwie, by pozwolić im dostosować zachowania do nich, to niski poziom świadomości tych kwestii wśród konsumentów jest czasem wykorzystywany przez polityków i działające w złej wierze przedsiębiorstwa jako usprawiedliwienie uchylania się przez nich od odpowiedzialności i ograniczenia wysiłków na rzecz stworzenia środowiska korzystnego dla konsumentów.

3.21 Komitet uważa, że trzeba skupić się w pierwszym rzędzie na egzekwowaniu i ulepszaniu praw konsumentów.

Ponadto popiera stanowisko Komisji, która przypomina o tym, jak ważna jest realizacja celu dotyczącego edukacji i informacji dostosowanej do wszystkich konsumentów.

3.22 We wszystkich przypadkach cele dotyczące poprawy szkolenia i informowania nie mogą zostać zrealizowane bez zaangażowania ze strony różnych podmiotów społeczno-gospodarczych. Komitet popiera propozycję dotyczącą obrania istniejącej sytuacji za punkt wyjścia, co umożliwi zebranie sprawdzonych rozwiązań, w razie potrzeby udoskonalonych i przeanalizowanych, tak aby wpływ udostępnionych działań i narzędzi na konsumentów był realny. Wymaga to oczywiście przyznania na ten cel znacznych środków.

3.23 Powinniśmy także skupić się na szkoleniach skierowanych do przedsiębiorstw, które niestety nie są dość dobrze poinformowane o prawach konsumenta. Należałoby w ramach innych programów unijnych zaoferować przedsiębiorstwom takie szkolenia na temat praw i ochrony konsumentów.

3.24 Organizacje konsumentów mają na celu znalezienie i udzielenie spójnej odpowiedzi na problemy, z którymi borykają się konsumenci, oraz reprezentowanie ich interesów. Dzięki działaniom na rzecz przestrzegania praw konsumentów przyczyniają się one do zmian w przepisach prawa.

3.25 Ze względu na centralną rolę przyznaną regionalnym, krajowym i europejskim organizacjom konsumentów, które muszą wykazać się jak najszerszą wiedzą, EKES uważa, że należy znacznie zwiększyć ich możliwości działania dzięki zwiększeniu przyznanych im środków finansowych. Wielką wagę przywiązuje do pomocy udzielanej stowarzyszeniom działającym na tych różnych poziomach, zwłaszcza w krajach, w których ruch konsumencki nie rozwinął się dostatecznie.

3.26 EKES przyjmuje do wiadomości, że jedna czwarta budżetu w ramach programu ochrony konsumentów zostanie przeznaczona na Europejskie Centra Konsumenckie (ECK). Inwestycja ta jest niewątpliwie konieczna i uzyskała szerokie poparcie EKES-u, który wzywa Komisję do dalszego składania jeszcze bardziej szczegółowych dorocznych sprawozdań z funkcjonowania ECK. EKES podkreśla znaczenie oparcia tych sprawozdań o konkretne i trafne kryteria, aby wyeksponować fakt, iż sieć ta przynosi konkretne korzyści konsumentom europejskim, nawet jeśli nie jest ona jeszcze znana w pożądanym stopniu.

3.27 Istotnym elementem jest wprowadzenie w kolejnym programie dotyczącym polityki ochrony konsumentów proaktywnego i nadrzędnego mechanizmu finansowania przeznaczonego na dalszy rozwój ruchu konsumenckiego.

3.28 W odniesieniu do dochodzenia roszczeń EKES stwierdza, że Komisja wykazuje wyraźną wolę wybierania rozwiązań polegających na współregulacji lub samoregulacji. Z uznaniem wypowiada się o inicjatywach podjętych przez podmioty zawodowo działające w tej dziedzinie, mających na celu udoskonalenie stosowanych rozwiązań. Powtarza jednak, że rozwiązania typu „prawa miękkiego” nie mogą zastąpić środowiska prawnego i regulacyjnego.

3.29 EKES popiera działania podjęte przez Komisję w trosce o ułatwienie dostępu konsumentów do pozasądowych metod rozwiązywania sporów i podziela propozycję mającą na celu zapewnienie monitorowania ich funkcjonowania i ich skuteczności. Uważa, że skuteczność tego mechanizmu można osiągnąć jedynie pod warunkiem zadbania o niezależność systemów proponowanych konsumentom.

3.30 Komitet uważa jednak, że wniosek należy uzupełnić, gdyż umocnienie praw konsumentów oznacza także, że mają oni do dyspozycji odpowiednie środki prawne umożliwiające im dochodzenie swych praw. Zgodnie z uwagami poczynionymi w opinii w sprawie programu na lata 2007–2013, a także w opiniach w sprawie systemu powództw zbiorowych w dziedzinie wspólnotowego prawa konsumenckiego (3) oraz w sprawie Białej księgi w sprawie roszczeń o naprawienie szkody wynikłej z naruszenia wspólnotowego prawa ochrony konkurencji (4), proponuje zamieszczenie uwagi dotyczącej konieczności wprowadzenia mechanizmu umacniającego dostęp do wymiaru sprawiedliwości, zwłaszcza do powództwa zbiorowego.

3.31 Popiera zaproponowane środki mające na celu zapewnienie egzekwowania prawa, zwłaszcza mechanizmy współpracy między organami krajowymi odpowiedzialnymi za egzekwowanie przepisów prawa w zakresie ochrony konsumentów jak i koordynację nadzoru, które przyczyniają się do większej skuteczności działań.

3.32 EKES uważa, że rozstrzyganie sporów, w tym on-line, musi być przedmiotem wytężonej uwagi. Stwierdza, że wytyczono nowe cele, zwłaszcza w odniesieniu do ECK, które mają za zadanie przyczynić się do informowania konsumentów i do rozwiązywania sporów transgranicznych. Za kwestię istotną uważa prowadzenie bieżącej oceny programu, tak by można było dostosować przewidziane środki.

Bruksela, 28 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Dz.U. C 88 z 11.4.2006, s. 1.

(2) Dz.U. L 11 z 15.1.2002, s. 4.

(3) Dz.U. C 162, z 25.6.2008, s. 1.

(4) Dz.U. C 228, z 22.9.2009, s. 40.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/93

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie alternatywnych metod rozstrzygania sporów konsumenckich oraz zmieniającej rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 i dyrektywę 2009/22/WE (dyrektywa w sprawie ADR w sporach konsumenckich)

COM(2011) 793 wersja ostateczna – 2011/0373 (COD)

(2012/C 181/17)

Sprawozdawca: Jorge PEGADO LIZ

Parlament Europejski, w dniu 13 grudnia 2011 r., oraz Rada, w dniu 14 grudnia 2011 r., postanowiły, zgodnie z art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku w sprawie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie alternatywnych metod rozstrzygania sporów konsumenckich oraz zmieniającej rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 i dyrektywę 2009/22/WE (dyrektywa w sprawie ADR w sporach konsumenckich)

COM(2011) 793 final – 2011/0373 (COD).

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 9 marca 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 28 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 121 do 11 – 8 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Komitet z zadowoleniem przyjmuje fakt, że po licznych wezwaniach organizacji konsumentów i wielu opiniach EKES-u Komisja w końcu zdecydowała się przekształcić zalecenia 98/257 i 2001/310 w jeden spójny instrument prawny.

1.2 Zdaniem Komitetu najwłaściwszą podstawą prawną, oprócz art. 38 i 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, byłby art. 169 ust. 2 lit. b) i art. 4 Traktatu, a nie tylko art. 114.

1.3 EKES zaleca utworzenie opartych na wspólnych zasadach strukturalnych „europejskich ram zgodności”, które nie tylko uznawałyby procedury ADR posiadające wymagane we wniosku cechy, lecz także wskazywały w sposób ujednolicony i bez nakładania kosztów na przedsiębiorców biorących udział w tych procedurach.

1.4 EKES odnotowuje możliwość stosowania procedur ADR do pozwów zbiorowych, co jest pierwszym krokiem w kierunku urzeczywistnienia prawnego mechanizmu dochodzenia roszczeń zbiorowych na poziomie UE, zaleca jednak wyraźne uwzględnienie tej ewentualności w dyrektywie i odpowiednie określenie takiego systemu.

1.5 EKES stwierdza, że nie wyklucza to jednak potrzeby ani nie przekreśla pilnego charakteru stworzenia przez UE jednolitego instrumentu prawnego zbiorowego dochodzenia roszczeń na poziomie UE, którego nie zastąpi ewentualne rozszerzenie systemu ADR na pozwy zbiorowe.

1.6 Komitet popiera przepisy art. 7, 8 i 9 wniosku, lecz zaleca, by ze względów na pewność i jasność prawną utrzymać zawarte w zaleceniach definicje procesu kontradyktoryjnego i zasady pełnomocnictwa oraz wyraźnie zagwarantować stronom możliwość wyboru albo adwokata, albo strony trzeciej (organizacji reprezentujących interesy konsumentów).

1.7 Komitet zaleca także, by nie zastępować zasady niezależności ogólnym pojęciem „bezstronności”, które ma inne znaczenie, jest mniej precyzyjne i ma inny charakter.

1.8 EKES jest niechętnie nastawiony do tego, by procedury ADR obejmowały skargi przedsiębiorców przeciw konsumentom, niemniej – uwzględniając postanowienia programu Small Business Act dla Europy – mikroprzedsiębiorstwa i małe przedsiębiorstwa powinny mieć możliwość rozstrzygania sporów z konsumentami poprzez zastosowanie systemów ADR w dokładnie określonych przypadkach i na podstawie warunków, które pozostają do sprecyzowania.

1.9 EKES podkreśla, że wniosek nie może w żadnym wypadku kwestionować systemów o charakterze obligatoryjnym, które już istnieją lub mogą powstać w państwach członkowskich zgodnie z panującymi w nich tradycjami prawnymi.

Zdaniem Komitetu fakt, że decyzje ADR nie muszą być wiążące dla stron można zaakceptować tylko wówczas, jeśli nie będzie się utrudniać dostępu stron do właściwych sądów – a wręcz zagwarantuje taką możliwość.

1.10 EKES zaleca, by w obecnym wniosku przytoczyć również fragment rozporządzenia w sprawie ODR w sporach konsumenckich dotyczący nadrzędności prawa dostępu do wymiaru sprawiedliwości, gdyż procedury ADR nie są ani substytutem ani też rzeczywistą alternatywą sądów, lecz cennym środkiem uzupełniającym w kontekście rozstrzygania sporów.

1.11 EKES zaleca, by odważnie i jasno podejść do kwestii finansowania tych systemów, ze względu na to, iż organizacje reprezentujące konsumentów oraz niektóre państwa członkowskie nie posiadają środków, by sprostać rosnącym wydatkom związanym z wdrażaniem. Kwestia ta ma decydujące znaczenie dla zapewnienia bezstronności i niezależności systemów.

1.12 Zdaniem EKES-u należy przyjrzeć się różnym przepisom oraz poprawić je, tak aby stały się jaśniejsze, mniej dwuznaczne i bardziej skuteczne. Zaleca więc Komisji uwzględnienie szczegółowych uwag poczynionych w niniejszej opinii.

2. Streszczenie wniosku

2.1 Znaczna część europejskich konsumentów napotyka problemy przy nabywaniu towarów i usług na rynku wewnętrznym, co często pozostaje bez odpowiedzi.

Zalecenia 98/257/WE (1) i 2001/310/WE (2) okazały się nieskuteczne; nadal istnieją luki, zainteresowane podmioty są słabo poinformowane, a procedury w państwach członkowskich zróżnicowane.

Na przestrzeni lat przeprowadzono w tej dziedzinie szereg analiz, których zakres i wnioski należy mieć na uwadze.

W styczniu 2011 r. rozpoczęły się konsultacje publiczne, zaś 29 listopada 2011 r. przedstawiono ocenę skutków (SEC(2011) 1408 final).

Komisja wyznaczyła następujące cele we wniosku:

a)	zagwarantowanie, że wszelkie spory między konsumentem a przedsiębiorcą, wynikające ze sprzedaży towarów lub świadczenia usług w jakimkolwiek sektorze, będą mogły być kierowane do podmiotu ADR, zarówno przez konsumenta, jak i przedsiębiorcę;

b)	zapewnienie konsumentom możliwości uzyskania pomocy w wypadku sporu transgranicznego;

c)	zapewnienie przestrzegania przez ADR zasad w zakresie jakości, takich jak bezstronność, przejrzystość, skuteczność i sprawiedliwość, a ponadto świadczenia usług bezpłatnie;

d)	przekazanie w każdym państwie członkowskim jednemu właściwemu organowi odpowiedzialności za nadzór nad funkcjonowaniem wszystkich podmiotów ADR;

e)	ustalenie przez państwa członkowskie skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających kar za naruszanie przepisów dotyczących informowania konsumentów oraz informacji, które mają być przekazywane właściwym organom;

f)	nieutrudnianie państwom członkowskim przyjmowania lub utrzymywania w mocy procedur pozasądowego rozstrzygania takich sporów między przedsiębiorcami;

g)	nieutrudnianie państwom członkowskim utrzymywania lub wprowadzania procedur rozpatrywania jednocześnie identycznych lub podobnych sporów między przedsiębiorcą a kilkoma konsumentami (pozwy zbiorowe);

h)	zachęcanie państw członkowskich do powoływania podmiotów ADR odpowiedzialnych również za przedsiębiorców z innych państw członkowskich.

2.2 W tym celu Komisja proponuje przekształcić wspomniane wcześniej zalecenia w dyrektywę, tym samym nadając przepisom charakter wiążący i wykorzystując jako podstawę prawną wyłącznie art. 114 TFUE (ustanowienie rynku wewnętrznego).

2.3 Niemniej, dyrektywa nie nałoży na przedsiębiorców obowiązku podporządkowania się procedurom ADR ani też uznania ich wyników za wiążące.

2.4 Omawiana dyrektywa ma charakter nadrzędny w stosunku do aktów prawa Unii zawierających przepisy mające na celu zachęcenie do ustanawiania podmiotów ADR, jednak tylko wówczas, gdy przepisy te nie gwarantują przynajmniej takiego samego poziomu ochrony konsumentów.

2.5 Dyrektywa ma zastosowanie do wszystkich podmiotów zajmujących się na stałe rozwiązywaniem sporów w ramach ADR, włączając w to zinstytucjonalizowane procedury arbitrażu, które nie mają charakteru doraźnego.

3. Uwagi ogólne

3.1 Komitet w licznych opiniach od lat nalegał na przekształcenie zaleceń 98/257/WE i 2001/310/WE w spójne prawo, dlatego z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę Komisji, choć uznaje ją za nieco spóźnioną i pragnie poczynić pewne uwagi. Zastanawia się też, czy ze względu na większą pewność prawa nie lepiej byłoby zdecydować się na rozporządzenie zamiast dyrektywy.

3.2 Odnośnie do podstawy prawnej, zdaniem Komitetu chodzi nie tylko o proste urzeczywistnienie rynku wewnętrznego, lecz o instrument ochrony konsumentów, dlatego też najwłaściwszą podstawą prawną – jeśli nie przytoczymy art. 81 – oprócz art. 38 i 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, byłby art. 169 ust. 2 lit. b) i art. 4 Traktatu, a nie tylko art. 114.

3.3 Z zadowoleniem przyjmuje wykluczenie procedur, które błędnie przedstawiane są jako polubowne rozwiązywanie sporów konsumenckich, a w rzeczywistości są jedynie posunięciem marketingowym, gdyż podmioty odpowiedzialne za ich prowadzenie to osoby pracujące dla danego przedsiębiorstwa i opłacane przez nie, co wyklucza ich bezstronność i niezależność. By uniknąć wątpliwości, EKES zaleca utworzenie „europejskich ram zgodności”, które nie tylko uznawałyby procedury ADR posiadające wymagane we wniosku cechy (na wzór istniejących w Hiszpanii ram zaufania), lecz także wskazywały w sposób ujednolicony i bez nakładania kosztów na przedsiębiorców biorących udział w tych procedurach, dzięki czemu udałoby się zyskać zaufanie konsumentów.

3.4 Z zadowoleniem przyjmuje poszerzenie definicji konsumenta, zgodnie z nową dyrektywą w sprawie praw konsumentów (3), na umowy o dwojakim celu, w ramach których działalność handlowa nie przeważa w ogólnym kontekście umowy; pragnąłby jednak, aby wyraźnie wspomniano o tym we wniosku.

3.5 Popiera próby rozciągnięcia funkcjonowania wprowadzonego systemu na konflikty transgraniczne i oczekuje, że Komisja ułatwi tworzenie warunków umożliwiających ADR faktyczne zajęcie się tymi przypadkami, zwłaszcza poprzez rozstrzyganie sporów drogą elektroniczną i dzięki wzmocnieniu współpracy administracyjnej między państwami członkowskimi (4). Zaleca Komisji, by, opierając się na art. 6 ust. 4 wniosku dotyczącego rozporządzenia w sprawie ODR, organizowała co najmniej raz w roku posiedzenie właściwych władz krajowych wskazanych w art. 15 wniosku dotyczącego dyrektywy, tak aby umożliwić wymianę sprawdzonych rozwiązań i dyskusję nad ewentualnymi problemami związanymi z funkcjonowaniem ADR.

3.6 Popiera możliwość stosowania procedur ADR do pozwów zbiorowych, co jest pierwszym krokiem w kierunku urzeczywistnienia prawnego mechanizmu dochodzenia roszczeń zbiorowych na poziomie UE, pragnąłby jednak, by wyraźnie uwzględniono tę ewentualność w dyrektywie i odpowiednio określono ten system, zamiast pozostawiać go w gestii państw członkowskich. EKES już w wielu opiniach podkreślał potrzebę i pilny charakter stworzenia przez UE jednolitego instrumentu prawnego zbiorowego dochodzenia roszczeń na poziomie UE, którego nie zastąpi ewentualne rozszerzenie systemu ADR na pozwy zbiorowe.

3.7 Odnotowuje potrzebę zapewnienia, by podmioty zarządzające ADR i odpowiedzialne za ich funkcjonowanie – począwszy od urzędników, mediatorów lub arbitrów – posiadały wiedzę, możliwości oraz doświadczenie osobiste i zawodowe w celu uczciwego i bezstronnego wykonywania czynności. Należy im również stworzyć warunki do swobodnego i niezależnego wykonywania zadań. W tym kontekście EKES apeluje, by warunki te zostały dokładnie określone we wniosku, tak aby zapewnić ich jednolity charakter w całej UE.

3.8 Popiera przepisy art. 7, 8 i 9 wniosku dotyczące funkcjonowania ADR, które powtarzają niektóre z przytoczonych już zaleceń. Zastanawia się jednak, z jakiego powodu pominięto niektóre podstawowe zasady wynikające z tych zaleceń, jak np. zasadę legalności i swobodę działania.

Zaleca, by ze względów na pewność i jasność prawną utrzymać definicje procesu kontradyktoryjnego i zasady pełnomocnictwa oraz wyraźnie zagwarantować stronom możliwość wyboru albo adwokata, albo strony trzeciej (organizacji reprezentujących interesy konsumentów), zamiast traktować te kwestie w sposób zawoalowany w art. 8 lit. a) i 9 ust. 1 lit. a).

Komitet nie akceptuje zastąpienia zasady niezależności ogólnym pojęciem „bezstronności”, które ma inne znaczenie, jest mniej precyzyjne i ma inny charakter.

3.9 EKES jest niechętnie nastawiony do tego, by procedury ADR obejmowały skargi przedsiębiorców przeciw konsumentom, nie tylko dlatego, że jest to sprzeczne z tradycjami panującymi w większości państw członkowskich, a nawet ze stanowiskiem przyjmowanym wielokrotnie w minionych latach przez Komisję i PE, lecz przede wszystkim dlatego, że podmioty ADR zamieniłyby się w miejsca rozstrzygania sporów związanych z niewywiązaniem się z płatności. Tym samym pominięto by system wprowadzony przez UE dla drobnych roszczeń, a ADR zostałyby nadmiernie obarczone skargami, co sparaliżowałoby systemy nieposiadające odpowiedniej zdolności reagowania.

Niemniej ze względu na postanowienia programu Small Business Act dla Europy mikroprzedsiębiorstwa i małe przedsiębiorstwa powinny mieć możliwość – w warunkach, które pozostają do określenia i sprecyzowania – zastosowania systemu ADR do rozwiązania sporów z konsumentami związanych z nieodebraniem zamówienia, nieodebraniem towaru po naprawie czy niestawieniem się po dokonaniu rezerwacji.

3.10 Zdaniem Komitetu wniosek nie może w żadnym wypadku kwestionować systemów o charakterze obligatoryjnym, które już istnieją lub mogą powstać w państwach członkowskich zgodnie z panującymi w nich tradycjami prawnymi.

3.11 Zdaniem Komitetu fakt, że decyzje ADR nie muszą być wiążące dla stron można zaakceptować tylko wówczas, jeśli zagwarantuje się wyraźnie dostęp konsumentów i przedsiębiorców do właściwych sądów. W przeciwnym wypadku podkopano by wiarygodność i skuteczność ADR. Ponadto trudno zrozumieć, w jaki sposób orzeczenia arbitrażowe lub orzeczenia podobnych instytucji, mające faktycznie charakter wyroków sądowych, miałyby wpisać się w ten system.

3.12 EKES ubolewa, że w obecnym wniosku nie przytoczono fragmentu rozporządzenia w sprawie ODR w sporach konsumenckich dotyczącego nadrzędności prawa dostępu do wymiaru sprawiedliwości, gdyż procedury ADR nie są ani substytutem ani też rzeczywistą alternatywą sądów, lecz cennym środkiem uzupełniającym w kontekście rozstrzygania sporów (5).

3.13 EKES dziwi się, że ani w uzasadnieniu omawianego wniosku, ani w programie na lata 2014–2020 nie podjęto odważnie i jasno tematu finansowania tych systemów, tym bardziej że organizacje reprezentujące konsumentów uważają to zagadnienie za istotne, a niektóre państwa członkowskie nie posiadają środków, by sprostać rosnącym wydatkom związanym z nowymi strukturami, kształceniem mediatorów i innych urzędników, informowaniem konsumentów i udzielaniem im pomocy, przygotowywaniem sprawozdań oraz realizowaniem nowych zadań biurokratycznych. Powszechnie uważa się, że kwestia ta ma decydujące znaczenie dla zapewnienia bezstronności i niezależności systemów (6).

3.14 Komitet zaleca Komisji, by – jeśli jeszcze tego nie uczyniła – przeprowadziła ocenę działań regulacyjnych podejmowanych przez państwa członkowskie w celu wdrożenia dyrektywy 2008/52/WE (7) w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych (art. 12), zgodnie z zaleceniami PE (8).

4. Uwagi szczegółowe

4.1 Art. 2 ust. 2 lit. a)

Wyrażenie „zatrudnione są wyłącznie przez przedsiębiorcę” wzbudza wątpliwości i stwarza możliwość wieloznacznej interpretacji. Należy je zastąpić sformułowaniem „utrzymują lub utrzymywali w ostatnich 3 latach stosunki zawodowe powodujące zależność gospodarczą lub inną, która mogłaby wpłynąć na ich niezależność”.

4.2 Art. 4 lit. e)

Definicja jest zbyt ogólna i niesprecyzowana. Należy uzupełnić ją o zasady, które powinny przyświecać funkcjonowaniu podmiotów ADR oraz decydować o ich przynależności do sieci uznawanych podmiotów.

4.3 Art. 5 ust. 3

Komitet nie do końca rozumie, jaki jest zasięg tego artykułu, lecz obawia się, że nie zapewni on pożądanej skuteczności i zamiast promować potrzebną harmonizację, dzięki zintegrowanemu funkcjonowaniu na poziomie europejskim i krajowym wszystkich procedur ADR, z zachowaniem tej samej logiki wspólnych i identycznych systemów, raczej spowoduje, że państwa członkowskie utrzymają swoje obecne struktury i ustanowią jedynie formalnie procedurę uzupełniającą, która w praktyce nie pomoże rozwiązać obecnych problemów geograficznych i sektorowych.

4.4 Art. 6

EKES pragnąłby, aby przy ustalaniu i kontrolowaniu wymogów dotyczących kompetencji i bezstronności zagwarantować aktywny udział organizacji reprezentujących pracowników i konsumentów, zwłaszcza podczas wyboru i mianowania osób fizycznych odpowiedzialnych za rozstrzyganie sporów. Zadania tego nie można powierzać biurokratom i urzędnikom oficjalnego aparatu państw członkowskich.

4.5 Art. 7

Oprócz „obowiązków działania” należałoby nałożyć również „obowiązek rezultatu”, aby zweryfikować, czy procedury ADR przynoszą rzeczywiste rezultaty sektorom obejmującym najwięcej roszczeń, mają wpływ na jakość usług świadczonych przez przedsiębiorstwa i aktywnie wzmacniają zaufanie do korzystania z nich.

Z drugiej strony państwa członkowskie muszą koniecznie zapewnić, że podmioty ADR będą udostępniać informacje na temat świadczonych usług (zwłaszcza usług w zakresie informowania, mediacji, procedur pojednawczych i arbitrażu), środków finansowych (gwarantując tym samym niezbędną przejrzystość tych procedur i zwiększając zaufanie konsumenta) oraz poziomu zadowolenia użytkowników.

W odniesieniu do ustępu 2, oprócz corocznych sprawozdań z działalności podmioty ADR powinny także przedstawiać – z wykorzystaniem własnych kanałów komunikacji – roczny budżet oraz streszczenie orzeczeń arbitrażowych, bez uszczerbku dla określonych w prawie krajowym (związanym z transpozycją dyrektywy 95/46/WE) przepisów dotyczących przetwarzania danych osobowych.

4.6 Art. 9

Choć EKES uznaje znaczenie zasady sprawiedliwości, kwestionuje pominięcie zasady legalności, przytoczonej w zaleceniu Komisji z 30 marca 1998 r. (9) Brak takiego przepisu w dyrektywie mógłby okazać się szkodliwy dla konsumentów w transgranicznych stosunkach handlowych, zwłaszcza jeśli przepisy prawa w państwie zamieszkania konsumenta zapewniają większy stopień ochrony niż prawo państwa członkowskiego, w którym ma zastosowanie procedura ADR. EKES podkreśla potrzebę włączenia zasady legalności do zakresu obecnej dyrektywy, aby zapewnić, że decyzje podmiotów ADR nie pozbawią konsumentów ochrony gwarantowanej na mocy obowiązujących przepisów.

4.7 Art. 10

EKES obawia się, że pewna dwuznaczność artykułu mogłaby wzbudzić w konsumencie przekonanie, że spór da się rozwiązać za pośrednictwem podmiotów ADR, gdy w rzeczywistości przedsiębiorca ma zaledwie obowiązek poinformowania o istnieniu takich procedur, nie musi jednak do nich przystąpić.

EKES wzywa Komisję, by we wniosku zagwarantowano państwom członkowskim możliwość wymuszenia na przedsiębiorcach udostępniania tych informacji przed zawarciem umowy, co pozwoli konsumentowi podjąć świadomą decyzję, gdyż z góry będzie wiedział, czy przedsiębiorca korzysta z podmiotów ADR.

Zdaniem Komitetu niewykonanie bądź nienależyte wykonanie zobowiązania zawartego w ustępie 2 należy traktować jako nieuczciwe praktyki handlowe i uwzględnić je w wykazie załączonym do dyrektywy 2005/29/WE, niezależnie od kar przewidzianych w art. 18.

4.8 Art. 15 do 17

Komitet obawia się, że przepisy te mogą być niewystarczające, by podmioty ADR w pełni sprostały wymaganiom, zwłaszcza że opierają się na kryteriach samooceny. W tym kontekście istotne znaczenie ma wspieranie przez Komisję bezpośredniego zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego w monitorowanie tych procedur, poprzez właściwe organy reprezentujące zainteresowane sektory (10).

Bruksela, 28 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Dz.U. L 115 z 17.4.1998, s. 31.

(2) Dz.U. L 109 z 19.4.2001, s. 56.

(3) Dyrektywa 2011/83/EU (Dz.U. L 304 z 22.11.2011, s. 64); opinia EKES-u: Dz.U. C 317 z 23.12.2009, s. 54.

(4) Szczególnie w ramach rozporządzenia 2006/2004 w sprawie współpracy między organami krajowymi; zob. opinia EKES-u, Dz.U. C 218 z 23.7.2011, s. 69.

(5) We wniosku w sprawie ODR w sporach konsumenckich stwierdza się: „Prawo do skutecznego środka prawnego i prawo dostępu do bezstronnego sądu są prawami podstawowymi zagwarantowanymi w art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Procedury internetowego rozstrzygania sporów nie mogą zmierzać do zastąpienia procedur sądowych i nie powinny pozbawiać konsumentów ani przedsiębiorców ich praw do dochodzenia roszczeń przed sądami. Nic w niniejszym rozporządzeniu nie powinno zatem uniemożliwiać stronom korzystania z ich prawa dostępu do systemu sądowego”.

(6) Zob. opinia EKES-u INT/608 (w przygotowaniu).

(7) Dz.U. L 136 z 24.5.2008, s. 3; opinia EKES-u: Dz.U. C 286 z 17.11.2005, s. 1.

(8) Sprawozdanie w sprawie wdrożenia dyrektywy o mediacji w państwach członkowskich (A7-0275/2011, sprawozdawca: A. McCarthy).

(9) Wyraźnie stwierdzono w nim odnośnie do sporów transgranicznych, iż „decyzja organu nie może pozbawić konsumenta ochrony przysługującej mu na mocy bezwzględnie obowiązujących przepisów państwa członkowskiego, w którym posiada on miejsce zwykłego pobytu, w przypadkach przewidzianych w art. 5 konwencji rzymskiej”.

(10) Jak na przykład ma to miejsce w sektorze energii we Włoszech. Mimo że w tym wypadku chodzi o publiczny podmiot ADR, to jest on zarządzany przez przedstawicieli konsumentów i przedsiębiorstwa z sektora energii, dzięki czemu konsumenci aktywnie uczestniczą w kształceniu specjalistów.

ZAŁĄCZNIK

do opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Następujące fragmenty opinii sekcji, które uzyskały poparcie co najmniej jednej czwartej oddanych głosów, zostały odrzucone na korzyść poprawek przyjętych przez Zgromadzenie (artykuł 54 ust. 4 regulaminu wewnętrznego):

a) Punkt 1.8

EKES nie zgadza się, by procedury ADR obejmowały skargi przedsiębiorców przeciw konsumentom.

b) Punkt 3.9

EKES nie zgadza się, by procedury ADR obejmowały skargi przedsiębiorców przeciw konsumentom, nie tylko dlatego, że jest to sprzeczne z tradycjami panującymi w większości państw członkowskich, a nawet ze stanowiskiem przyjmowanym wielokrotnie w minionych latach przez Komisję i PE, lecz przede wszystkim dlatego, że podmioty ADR zamieniłyby się w miejsca rozstrzygania sporów związanych z niewywiązaniem się z płatności. Tym samym pominięto by system wprowadzony przez UE dla drobnych roszczeń, a ADR zostałyby nadmiernie obarczone skargami, co sparaliżowałoby systemy nieposiadające odpowiedniej zdolności reagowania.

Zgodnie z art. 51 ust. 4 regulaminu wewnętrznego poprawki zostały rozpatrzone łącznie.

Wynik głosowania

Za	:	80
Przeciw	:	52
Wstrzymało się	:	19

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/99

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie internetowego systemu rozstrzygania sporów konsumenckich (rozporządzenie w sprawie ODR w sporach konsumenckich)

COM(2011) 794 wersja ostateczna — 2011/0374 (COD)

(2012/C 181/18)

Sprawozdawca: Jorge PEGADO LIZ

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie internetowego systemu rozstrzygania sporów konsumenckich (rozporządzenie w sprawie ODR w sporach konsumenckich)

COM(2011) 794 final – 2011/0374 (COD).

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 9 marca 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 28 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny 117 głosami – 6 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 EKES, który od dawna apelował o tego rodzaju inicjatywę, przyjmuje z zadowoleniem wniosek Komisji i popiera wybór rozporządzenia jako odpowiedniego instrumentu prawnego.

1.2 Komitet uważa jednak, że bardziej odpowiednią podstawą prawną byłby art. 169 ust. 2 lit. b) i ust. 4 TFUE, a nie tylko art. 114, a także art. 38 i 47 Karty praw podstawowych UE.

1.3 Z zadowoleniem przyjmuje wyraźne stwierdzenie Komisji, że utworzenie tego systemu nie ma na celu zniesienia prawa do dochodzenia roszczeń przed sądem, jeśli strony sobie tego życzą, ani zastąpienia normalnego funkcjonowania postępowań prawnych.

1.4 Uważa jednak, że wniosek jest skromnie zakrojony, ma zwodniczy tytuł i bardzo odbiega od oczekiwań oraz tego, co było pożądane i możliwe, zwłaszcza jeżeli chodzi o wykorzystanie całego szeregu środków technologicznych i systemów informacji elektronicznej już istniejących i wypróbowanych z powodzeniem, czyli tzw. drugiej generacji ODR.

1.5 Dlatego też EKES zaleca, by Komisja uznała ten wniosek jedynie za pierwszy krok w kierunku faktycznego internetowego systemu rozstrzygania sporów i jak najszybciej poszerzyła możliwości tego systemu, włączając wszelkie innowacje technologiczne kompatybilne z pewnością prawną, a także by stworzyła ex novo specjalny i autonomiczny system wspólnotowego ODR dla transakcji transgranicznych.

1.6 Zdaniem EKES-u nieuzasadnione jest wykluczenie z systemu konfliktów, które nie mają wyłącznie charakteru transgranicznego, czy też konfliktów, które nie wynikają wyłącznie z transakcji zawieranych drogą elektroniczną (konflikty offline).

1.7 EKES sprzeciwia się, by takie mechanizmy obejmowały skargi przedsiębiorców przeciw konsumentom.

1.8 EKES zaleca wyraźne dopuszczenie możliwości reprezentacji stron przez prawników lub strony trzecie, np. stowarzyszenia reprezentujące interesy konsumentów, w ramach dochodzenia roszczeń online.

1.9 EKES nalega, by Komisja wyjaśniła, jak za pomocą tej platformy będzie można rozwiązywać bardziej złożone kwestie, które mogą wyniknąć w przypadku niektórych konfliktów online (np. dyskusja nad nieuczciwymi postanowieniami umownymi czy przepisami mającymi zastosowanie do umów).

1.10 EKES ma poważne wątpliwości, czy ustalone terminy są realistyczne, i obawia się, że wprowadzenie obowiązku ich przestrzegania, w powiązaniu z przewidywanymi trudnościami praktycznymi w ich dotrzymaniu, przyczyni się do zdyskredytowania systemu, którego jednym z głównych celów jest szybkość i efektywność.

1.11 EKES proponuje połączenie tej platformy online z „internetową księgą reklamacji”, która musiałaby figurować na stronach internetowych przedsiębiorców.

1.12 EKES zaleca, by Komisja przyjęła mechanizm gwarancji jakości powstającego systemu. Proponuje stworzenie znaków zaufania (pieczęci lub innych znaków) przez akredytowane i uprawnione organy dla podmiotów gospodarczych, które ogłaszają (na swoich stronach internetowych) i promują rozwiązywanie sporów za pomocą platformy. Postuluje też uwzględnienie w kodeksach postępowania wzmianki o rozwiązywaniu sporów za pomocą tej platformy.

1.13 EKES zaleca przyjęcie zdecydowanego i ambitnego podejścia do kwestii finansowania systemu, zważywszy że organizacje reprezentujące konsumentów i niektóre państwa członkowskie nie mogą sobie pozwolić na sprostanie rosnącym kosztom jego wdrażania. Kwestia ta ma kluczowe znaczenie dla zagwarantowania bezstronności i niezależności systemu.

1.14 EKES uważa, że zbyt wiele ważnych i zasadniczych aspektów tego instrumentu prawnego oraz funkcjonowania systemu pozostawiono do ustalenia w przyszłych aktach wykonawczych lub delegowanych, które znacznie wykraczają poza zakres określony w art. 290 Traktatu. Ma to konsekwencje dla bezpieczeństwa prawnego i pewności prawnej tego instrumentu.

1.15 EKES uważa, że należy poddać przeglądowi treść poszczególnych postanowień i ulepszyć je tak, aby stały się bardziej klarowne, mniej dwuznaczne i bardziej skuteczne. Zaleca też, by Komisja uwzględniła uwagi szczegółowe Komitetu.

2. Streszczenie wniosku Komisji

2.1 Znaczna część organów odpowiedzialnych za alternatywne metody rozstrzygania sporów (ADR) nie oferuje konsumentom europejskim możliwości przeprowadzenia całej procedury online.

Brak skutecznego sposobu dochodzenia roszczeń w związku ze skargami wynikłymi z transgranicznych konsumenckich transakcji internetowych ma niekorzystne skutki dla konsumentów i przedsiębiorców.

Treść i wnioski wielu badań zleconych w tej dziedzinie wskazują na powszechne poparcie dla rozwoju na szczeblu UE instrumentów rozstrzygania sporów konsumenckich online (ODR).

Wyniki oceny skutków (SEC(2011) 1408 final) wskazują, że jedynie połączenie dwóch instrumentów, ADR i ODR, może zapewnić dostęp do bezstronnych, przejrzystych i skutecznych sposobów rozstrzygania bez udziału sądu sporów konsumenckich związanych z transgranicznymi transakcjami handlu elektronicznego.

W związku z powyższym Komisja, za pomocą obecnego wniosku dotyczącego rozporządzenia, ma zamiar stworzyć ogólnounijny system ODR, który ułatwi rozstrzyganie sporów konsumenckich online między przedsiębiorcą a konsumentem, związanych z transgraniczną internetową sprzedażą towarów lub świadczeniem usług.

2.2 W tym celu Komisja przyjmuje jako podstawę prawną wyłącznie art. 114 TFUE dotyczący urzeczywistnienia rynku wewnętrznego, aby:

Stworzyć „europejską platformę internetowego rozstrzygania sporów” (platforma ODR), w formie interaktywnej strony internetowej, darmowej i dostępnej w internecie, we wszystkich językach urzędowych UE. Będzie ona stanowić jeden punkt dostępu dla konsumentów i przedsiębiorców pragnących rozstrzygnąć bez udziału sądu spór wynikły wyłącznie z transgranicznej transakcji handlu elektronicznego, której wszystkie strony mają swoją siedzibę lub są zarejestrowane w różnych państwach członkowskich UE.

b)	Ustanowić „sieć doradców ds. ODR” składającą się z punktów kontaktowych ODR w każdym państwie członkowskim. Będzie to właściwy organ wyznaczony zgodnie z dyrektywą w sprawie ADR i udzielający wsparcia przy rozstrzyganiu sporów przedłożonych za pośrednictwem platformy.

2.3 Proponowane rozporządzenie ma zastosowanie tylko do sporów między przedsiębiorcami i konsumentami powstałych w związku z transgraniczną sprzedażą towarów lub świadczeniem usług w internecie.

2.4 Powstający system powinien opierać się na istniejących już podmiotach ADR i zapewniać poszanowanie tradycji prawnych w państwach członkowskich, jeżeli chodzi o odpowiednie krajowe zasady procesowe, szczególnie w zakresie kosztów, bez uszczerbku dla wspólnego zbioru norm dotyczących funkcjonowania i w celu zagwarantowania efektywności i szybkości. System ten nie stoi na przeszkodzie działalności w internecie jakiegokolwiek istniejącego podmiotu ADR na terenie UE ani nie uniemożliwia podmiotom ADR zajmowania się sporami transgranicznymi, które zostały im przedstawione w inny sposób niż poprzez platformę.

2.5 Procedury ODR nie mają zastępować procedur sądowych ani pozbawiać konsumentów czy przedsiębiorców ich praw do dochodzenia roszczeń przed sądami. Proponowane rozporządzenie będzie miało zastosowanie do wszystkich podmiotów, które na stałe zajmują się rozstrzyganiem sporów za pomocą procedury ADR, w tym oficjalnymi procedurami arbitrażu, które nie mają charakteru doraźnego.

3. Uwagi ogólne

3.1 EKES w niektórych niedawnych opiniach, a w szczególności po przyjęciu agendy cyfrowej (1), 50 propozycji (2) i 12 dźwigni na rzecz rynku wewnętrznego (3), wzywał do stworzenia internetowego systemu rozstrzygania sporów. Przyjmuje więc z zadowoleniem tę inicjatywę Komisji i popiera wybór rozporządzenia jako instrumentu prawnego.

3.2 Jeżeli chodzi o podstawę prawną, zdaniem EKES-u oprócz urzeczywistnienia rynku wewnętrznego chodzi tutaj także o instrument ochrony konsumentów, więc bardziej odpowiednią podstawą prawną – jeśli nie przyjęto by art. 81 TFUE – powinien być art. 169 ust. 2 lit. b) i ust. 4, a nie tylko art. 114, a także art. 38 i 47 Karty praw podstawowych UE.

3.3 Z zadowoleniem przyjmuje wyraźne stwierdzenie Komisji, że utworzenie tego systemu nie ma na celu zniesienia prawa dochodzenia roszczeń przed sądem, jeśli strony sobie tego życzą, ani zastąpienia normalnego funkcjonowania postępowań prawnych.

3.4 EKES z zadowoleniem przyjmuje rozszerzenie pojęcia konsumenta, podobnie jak we wniosku dotyczącego dyrektywy ADR i w kontekście nowej dyrektywy w sprawie praw konsumentów (4), na umowy o dwojakim celu, w przypadku których działalność handlowa danej osoby nie przeważa w ogólnym kontekście ogólnym umowy. Pragnąłby jednak, aby wyraźnie nawiązano do tego w tekście.

3.5 Odnotowuje, że Komisja stara się zapewnić poszanowanie tradycji prawnych państw członkowskich i nie zastępować czy umniejszać roli obecnych ADR w ramach tego systemu. Wyraża jednak wątpliwości, czy jest to znaczący krok w kierunku dematerializacji sporów online.

3.6 Uznaje, że w praktyce obecny wniosek ogranicza się do stworzenia swego rodzaju „znaczka poczty elektronicznej” czy „internetowej skrzynki pocztowej”, gdzie w drodze czysto formalnej procedury wyboru różne podmioty ADR będą wysyłać skargi. Może to stworzyć nadmiernie biurokratyczny, administracyjny i obciążający system doręczania.

3.7 Uważa, że wniosek jest skromnie zakrojony i bardzo odbiega od oczekiwań oraz tego, co było pożądane i możliwe, zwłaszcza w odniesieniu do:

a)	wieloletniego planu działania na lata 2009–2013 dotyczącego europejskiego e-prawa (5);

b)	przełomowego dokumentu Komisji NZ ds. Międzynarodowego Prawa Handlowego (6) (UNCITRAL), A/CN.9/706, pt. „Possible future work on online dispute resolution in cross border electronic commerce transactions”;

wyłączenia sporów, które nie mają wyłącznie charakteru transgranicznego i zobowiązania państw członkowskich, które sobie tego życzą, do konfiguracji czysto krajowych systemów na rzecz sporów transgranicznych, nawet jeśli zainteresowane strony są różnej narodowości, lecz mają stałą lub tymczasową siedzibę w tym samym państwie członkowskim;

wykluczenia konfliktów, które nie wynikają wyłącznie z transakcji zawieranych drogą elektroniczną (offline), bez przyjęcia szerszej definicji handlu elektronicznego zawartej w dyrektywie 2000/31/WE, w tym konfliktów wynikających z komunikacji handlowej online bez sprecyzowania rodzaju transakcji; dotyczy to również już dziś uznawanej przez niektóre ADR możliwości elektronicznego rozpatrywania konfliktów wynikających z transakcji zawieranych na odległość bez użycia środków elektronicznych (sprzedaż katalogowa, domowa), a także transakcji osobistych dokonywanych podczas podróży do innych państw członkowskich, gdy spór powstaje po zawarciu transakcji handlowej;

zrezygnowania z przyjęcia systemu znanego powszechnie jako system drugiej generacji ODR (7) (Online Dispute Resolution), w którym technologia (będąca nieodłączną częścią platformy) odgrywa aktywną rolę i funkcjonuje jako prawdziwa „czwarta strona” (8) (oprócz dwóch stron sporu oraz mediatora/arbitra) w procesie internetowego rozpatrywania sporów konsumenckich; pozwoliłoby to stronom komunikować się na odległość, w czasie rzeczywistym lub z opóźnieniem, za pośrednictwem nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych, zamiast komunikacji osobistej;

braku jakiegokolwiek nawiązania do mechanizmu gwarancji jakości dla powstającego systemu, przewidzianego na podstawie normy ISO 10003 – „Wytyczne dotyczące rozstrzygania sporów na zewnątrz organizacji”; mogłoby to także posłużyć do standaryzacji prospektu informacyjnego dotyczącego funkcjonowania mechanizmu lub „listy zagrożeń”, w ramach której można by rejestrować skargi przeciw przedsiębiorcom.

3.8 Choć w rozporządzeniu stwierdzono, że zadaniem platformy ODR będzie „umożliwienie (…) prowadzenia przez internet procedury rozstrzygania sporu” (art. 5 ust. 3 lit. d), EKES miał nadzieję, że położone zostaną podwaliny pod system ODR jako element legitymizacji e-prawa czy też sprawiedliwości elektronicznej. Miał nadzieję, że proponowana struktura będzie wykorzystywać i powielać istniejącą infrastrukturę i zasoby technologiczne, synchroniczne lub asynchroniczne, jak np. czaty, fora elektroniczne, listy mailingowe, e-mail, telekonferencje, audio- i wideokonferencje, wirtualne miejsca mediacji, jak również iż wzmocni aplikacje sądowe oraz będzie promować instrumenty pierwszej i drugiej generacji ODR w tym procesie (negocjacje, mediacje i arbitraż online), propagując tym samym e-mediację między stronami, intensyfikację produkcji i poszerzenie możliwości śledzenia i przewidywania postępowań.

3.9 Nawet bez poczynienia kroków w kierunku wspomnianych modeli drugiej generacji – w przypadku których narzędzia telematyczne i wsparcie sztucznej inteligencji, na podstawie modeli matematycznych, ułatwia wydawanie orzeczeń w sprawie konfliktów, poprzez systemową ocenę wniosków stron; z kolei strony uzyskują wsparcie informatyczne („inteligentne interfejsy”) w ramach interaktywnego procesu opartego na wzorcowych schematach negocjacyjnych, takich jak BATNA („Best Alternative to a Negotiated Agrement”) czy WATNA („Worst Alternative to a Negotiated Agrement”), aby dojść do ZOPA („Zone of Possible Agrement”). Komisja, aby odpowiedzieć na oczekiwania dotyczące tej inicjatywy i zapewnić realizację jej postanowień, powinna była przynajmniej rozważyć możliwość uwzględnienia wśród funkcji platformy systemu wspierania podejmowania decyzji przez strony w ramach ODR, jak np. systemy eksperckie, systemy informacji oparte na wcześniejszych sprawach, systemy dostępu do baz danych informatycznych (rozumowanie przez analogię lub „case-based reasoning” (CBR) w literaturze międzynarodowej) oraz rozstrzyganie sporów online w oparciu o różne podejście stron do rozwiązywania konfliktów.

3.10 EKES zastanawia się też, jak Komisja zamierza rozwiązywać sprawy online, które dotyczą nie tylko typowych sporów rynkowych, np. „defektów”, „nieprawidłowego funkcjonowania” czy „opóźnień w doręczeniu lub braku doręczenia”, lecz także dyskusji nad nieuczciwymi postanowieniami umownymi czy przepisami mającymi zastosowanie do umów.

3.11 EKES życzyłby sobie wyraźnego dopuszczenia możliwości reprezentacji stron przez prawników lub strony trzecie, np. stowarzyszenia konsumentów, w ramach dochodzenia roszczeń online.

3.12 EKES dziwi się, że nie przyjęto zdecydowanego i ambitnego podejścia do kwestii finansowania realizacji tego nowego instrumentu, zważywszy że organizacje reprezentujące konsumentów i niektóre państwa członkowskie z pewnością uważają je za kwestię zasadniczą w prowadzonych konsultacjach. Niektóre państwa członkowskie nie mogą sobie pozwolić na sprostanie coraz większym kosztom nowych struktur, szkolenia doradców i innych pracowników zajmujących się wspieraniem i informowaniem konsumentów oraz pełniących nowe funkcje biurokratyczne. Kwestia ta jest powszechnie uważana za kluczową dla zagwarantowania bezstronności i niezależności systemu.

4. Uwagi szczegółowe

4.1 Art. 1 Przedmiot

Przedmiot rozporządzenia powinien obejmować także zasadę dostępu do prawa i do sprawiedliwości dla stron. Poza rozstrzyganiem sporów, platforma mogłaby służyć zapobieganiu sporom, zapewniając odpowiednie informacje umożliwiające złagodzenie konfliktu.

4.2 Art. 2 Zakres stosowania

EKES pragnąłby, także z punktu widzenia racjonalności ekonomicznej, aby rozporządzenie było stosowane również do konfliktów offline, gdyż istnieje już wspólna praktyka wśród różnych podmiotów ADR, które stosują technologie informacyjne podczas mediacji między stronami.

Jako kwestię formalną, sugeruje się umieszczenie wyłączeń z zakresu stosowania w artykule 2, a nie 4, w którym zawarto definicje.

4.3 Art. 3 Związek z innymi przepisami Unii

EKES sugeruje uwzględnienie dyrektyw w sprawie handlu elektronicznego, sprzedaży towarów konsumpcyjnych i umów zawieranych na odległość (9).

4.4 Rozdział II – Europejska platforma internetowego rozstrzygania sporów

EKES wolałby, żeby dla większej jasności kwestie dotyczące kształtu platformy oraz procedur zostały omówione w różnych rozdziałach.

4.5 Art. 5 ust. 3 lit. b)

EKES ma wątpliwości co do wyboru przez strony podmiotu ADR w praktyce, ze względu na brak odpowiednich informacji i kryteriów w tym zakresie. Z kolei strony powinny mieć możliwość samodzielnego wyznaczenia podmiotu, z którym już wcześniej współpracowały.

4.6 Art. 5 ust. 3 lit. i)

EKES obawia się, czy podane informacje są wystarczające. Proponuje, by oprócz danych statystycznych na temat wyników sporów platforma wskazywała najczęściej stosowane metodologie ADR oraz przedstawiała dane statystyczne według tematyki sporu. Platforma powinna ponadto obejmować system zarządzania procesowego, wraz ze wskaźnikami zarządzania (w tym spory rozpoczęte, zakończone lub będące w trakcie rozpatrywania, czas trwania i koszty procesu). Dodatkowo EKES uważa, że samo wskazanie lub zaproponowanie stronom jednego lub więcej podmiotów ADR nie zapewnia realizacji celu, tj. zapewnienia stronom dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Komitet zwraca uwagę, że w przypadku, gdy jedna ze stron nie zgadza się na zasugerowany podmiot ADR, sprawa nie będzie dalej rozpatrywana (zob. art. 7 ust. 3, art. 8 ust. 2 lit. b) i ust. 4), co skazuje system na niepowodzenie.

4.7 Art. 6 Sieć doradców ds. internetowego rozstrzygania sporów

EKES uważa, że wyrażenie „internetowe rozstrzyganie sporów” wprowadza w błąd i należy go unikać, gdyż spory nie są rozstrzygane w internecie, lecz tradycyjnymi metodami ADR. Tylko skargi są wnoszone drogą elektroniczną.

EKES ma poważne obawy, że system ten wpłynie negatywnie na postulowaną we wniosku dotyczącym rozporządzenia szybkość i efektywność lub nieodwracalnie im zagrozi, przyczyni się do większej biurokratyzacji postępowania, ze względu na zalecany trójfazowy system przekazywania, oraz postawi pod znakiem zapytania możliwość faktycznego dotrzymania terminu 30 dni określonego w art. 9 lit. b). Warto zauważyć, że jeśli strony dążą do faktycznego rozwiązania konfliktu z udziałem podmiotu ADR, skarga musi zostać przedłożona platformie drogą elektroniczną, zbadana i przedstawiona właściwym podmiotom ADR, następnie przekazana doradcom ds. ODR wybranego podmiotu ADR, co pociąga za sobą nieuniknione opóźnienia dla stron oraz koszty związane z przewlekłością procedur i utraconymi korzyściami.

4.8 Art. 7 Złożenie skargi

EKES zaleca, by poświęcić odpowiednią uwagę potrzebie rzetelnego przetłumaczenia skargi i towarzyszących dokumentów dla stron. Kwestia ta jest konieczna dla funkcjonowania systemu, lecz we wniosku się ją pomija. Nie ma nawet wzmianki o istniejących już technologiach tłumaczeń automatycznych, które należy włączyć do systemu.

4.9 Art. 7 ust. 2 i 6

EKES podkreśla, że załącznik pt. „Informacje, które należy przedstawić przy wypełnianiu elektronicznego formularza skargi” jest całkowicie niewystarczający pod względem treści i formy; stąd też konieczność poczynienia pewnych uwag.

Zdaniem EKES-u strona internetowa powinna zawierać oprócz formularza instrukcję postępowania online dotyczącą jego wypełnienia. Powinna uwzględniać wytyczne w tym zakresie (wcześniejsze instrukcje dotyczące korzystania z oprogramowania lub też, dodatkowo, stronę towarzyszącą z instrukcjami, pomocą i odpowiedziami na najczęściej zadawane pytania). Należy przewidzieć interaktywną przestrzeń dla stron, w której mogłyby rozwiązywać swoje problemy i uzyskać natychmiastowe odpowiedzi drogą elektroniczną. Strona powinna też umożliwiać ustne przedstawienie faktów w różnych językach z bezpośrednim tłumaczeniem, wykorzystując istniejące nowe technologie komunikacyjne. Ponadto powinien istnieć system automatycznego wykrywania błędnie lub niewłaściwie wypełnionych formularzy, a także należy zapewnić informacje niezbędne do ich poprawienia, zapobiegając w ten sposób konieczności składania nowej skargi.

EKES uważa, że niektóre niejasne pojęcia prawne, jak np. „wystarczające” (ust. 2) czy ii) „dane, które są dokładne, istotne i nie są zbędne w stosunku do celów, dla których zostały zgromadzone” (ust. 6), powinny zostać objaśnione z uwzględnieniem konkretnych informacji.

Zdaniem Komitetu należy nie tylko udostępnić niezbędne środki (formularz online), lecz także zapewnić, by wypełnienie tego formularza było intuicyjne, przyjazne dla użytkownika, łatwe i wygodne (10).

EKES proponuje ponadto połączenie tej platformy online z „internetową księgą reklamacji”, która musiałaby figurować na stronach internetowych przedsiębiorców. Jej wypełnienie mogłoby umożliwiać bezpośrednie przekierowanie, automatyczne i drogą elektroniczną poprzez interfejs, do centralnej platformy ODR, aby zapewnić rozwiązanie konfliktu.

4.10 Art. 8 ust. 1

EKES przypomina, że przeciętny konsument nie ma wystarczających kompetencji w tym zakresie (a ponadto istnieje problem wykluczenia cyfrowego) i obawia się, że sankcje przewidziane w ust. 1 będą całkowicie sprzeczne z celami inicjatywy, przekształcając się w formalną procedurę bez rozwiązania konfliktu.

4.11 Art. 12 Poufność i bezpieczeństwo danych

EKES uczula na fakt, że zasady zachowania tajemnicy służbowej lub inne równoważne obowiązki w zakresie poufności określane są w przepisach krajowych, nie ma więc niezbędnych postanowień dotyczących ciężaru dowodu i rozwiązań w przypadku niedopełnienia tych obowiązków.

4.12 Art. 13 Informowanie konsumentów

EKES proponuje stworzenie znaków zaufania (pieczęci lub innych znaków) przez akredytowane i uprawnione organy dla podmiotów gospodarczych, które ogłaszają (na swoich stronach internetowych) i promują rozwiązywanie sporów za pomocą platformy, jak np. „TRUSTe”, Euro-Label czy Globar Trustmark Alliance.

EKES postuluje włączenie do kodeksów postępowania (opracowanych przez podmioty gospodarcze, stowarzyszenia konsumentów, dostawców lub też organy rządowe) wzmianki o rozwiązywaniu sporów za pomocą tej platformy.

4.13 Art. 15 i 16 – Akty wykonawcze i wykonywanie przekazanych uprawnień

W różnych punktach wniosku (art. 6 ust. 5, art. 7 ust. 4 i 5) ważne i zasadnicze aspekty tego instrumentu prawnego oraz funkcjonowania systemu pozostawiono do ustalenia w przyszłych aktach wykonawczych lub delegowanych, które zdaniem EKES-u znacznie wykraczają poza zakres określony w art. 290 Traktatu i w komunikacie Komisji dotyczącym wdrażania art. 290 Traktatu (COM (2009) 673 final z 9 grudnia 2009 r.). Ma to konsekwencje dla bezpieczeństwa prawnego i pewności prawnej tego instrumentu.

Bruksela, 28 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) COM(2010) 245 final.

(2) COM(2010) 608 final.

(3) COM(2011) 206 final.

(4) Dyrektywa 2011/83/WE (Dz.U. L 304 z 22.11.2011, s. 64).

(5) Dz.U. C z 31.3.2009, s. 1.

(6) Zob. http://www.uncitral.org/uncitral/publications/online_resources_ODR.html.

(7) Zob. G. Peruginelli i G. Chiti, „Artificial Intelligence Dispute Resolution» in Proceedings of the Workshop on the Law of electronic agents – LEA”, 2002 r.

(8) Zob. m.in. postępowania CYBERSETTLE (http://www.cybersettle.com), SMARTSETTLE (http://www.smartsettle.com) i SQUARETRADE (http://www.squaretrade.com). Ta ostatnia odpowiada za rozwiązanie ponad 200 000 sporów w 120 krajach od 1999 r.; ECODIR (na stronie: http://www.ecodir.org/).

(9) Dyrektywa nr 2000/31/WE (Dz.U. L 178 z 17.7.2000, s. 1), dyrektywa nr 1999/44/WE (Dz.U. L 171 z 7.7.1999, s. 12) i dyrektywa nr 97/7/WE (Dz.U. L 144 z 4.6.1997, s. 19).

(10) W istocie niektóre ważne informacje mogą zostać zniekształcone ze względu na zwykłe błędy ortograficzne, gramatyczne lub literowe. Błędy ortograficzne mogą prowadzić do pośpiesznych wniosków na temat drugiej strony lub budzić wątpliwości co do możliwości rozstrzygnięcia samego sporu. W związku z tym przydatne wydają się funkcje sprawdzania pisowni, jak np. http://www.juripax.com/.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/105

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie pakietu dostosowawczego do nowych ram prawnych (wdrożenie pakietu towarowego)

COM(2011) 764 wersja ostateczna – 2011/0358 (COD)

COM(2011) 765 wersja ostateczna – 2011/0351 (COD)

COM(2011) 766 wersja ostateczna – 2011/0352 (COD)

COM(2011) 768 wersja ostateczna – 2011/0350 (COD)

COM(2011) 769 wersja ostateczna – 2011/0353 (COD)

COM(2011) 770 wersja ostateczna – 2011/0354 (COD)

COM(2011) 771 wersja ostateczna – 2011/0349 (COD)

COM(2011) 772 wersja ostateczna – 2011/0356 (COD)

COM(2011) 773 wersja ostateczna – 2011/0357 (COD)

(2012/C 181/19)

Samodzielny sprawozdawca: Bernardo HERNÁNDEZ BATALLER

W dniu 20 grudnia 2011 r. Rada oraz w dniu 30 listopada Parlament Europejski, działając na podstawie art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiły zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

pakietu dostosowawczego do nowych ram prawnych (wdrożenie pakietu towarowego)

COM(2011) 764 final – 2011/0358 (COD)

COM(2011) 765 final – 2011/0351 (COD)

COM(2011) 766 final – 2011/0352 (COD)

COM(2011) 768 final – 2011/0350 (COD)

COM(2011) 769 final – 2011/0353 (COD)

COM(2011) 770 final – 2011/0354 (COD)

COM(2011) 771 final – 2011/0349 (COD)

COM(2011) 772 final – 2011/0356 (COD)

COM(2011) 773 final – 2011/0357 (COD).

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 9 marca 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 28 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 115 do 4 – 10 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Komitet pozytywnie ocenia przyjęcie przez Komisję Europejską wniosków dotyczących zmiany dziesięciu dyrektyw w sprawie harmonizacji technicznej związanych z wdrożeniem tak zwanego pakietu towarowego poprzez ich dostosowanie do decyzji nr 768/2008/WE (1) (wspólne ramy dotyczące wprowadzania produktów do obrotu).

1.2 W przyszłości należałoby określić charakter i ustalić minimalny poziom sankcji, które powinny zostać zagwarantowane w przepisach państw członkowskich, ponieważ z ogółu odnośnych przepisów można jedynie wywnioskować obowiązek władz wewnętrznych w zakresie ustanowienia zasad karania takich działań, a nie na przykład typologię takich działań i pozostałe aspekty natury karnej, ustalone na szczeblu ponadnarodowym.

1.3 Komisja powinna uwzględnić uwagi poczynione przez EKES w opinii z 13 grudnia 2007 r. w sprawie horyzontalnych ram prawnych (2) dotyczące potrzeby zwiększenia koordynacji i nadzoru na rynku.

1.4 Jeśli chodzi o ochronę prawną oznakowania CE, należy zmierzać w kierunku nowego systemu określającego pochodzenie produktów i umożliwiającego ich zidentyfikowanie w celu lepszego informowania konsumentów.

2. Wprowadzenie

2.1 Swobodny przepływ towarów jest jedną z czterech podstawowych swobód, na których opiera się rynek wewnętrzny. Został on bezpośrednio zagwarantowany w traktatach (art. 28 i nast. TFUE), co jest źródłem obszernego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, które zostało włączone do wspólnotowego dorobku prawnego.

2.1.1 Przyjęcie w 1985 r. techniki prawodawczej „nowego podejścia”, w ramach którego ogranicza się wymogi prawne do niezbędnego minimum, a szczegółowe rozwiązania techniczne zawierają się w zharmonizowanych normach europejskich, pomogło przyspieszyć proces harmonizacji, co pozwoliło całym sektorom przemysłu korzystać ze swobodnego przepływu towarów.

2.1.2 Jeżeli chodzi o prawo wtórne, wprowadzono tzw. podejście globalne na mocy decyzji Rady 90/683/EWG (3), którą następnie zastąpiono decyzją 93/465/EWG (4), ustanawiającą ogólne wytyczne oraz szczegółowe procedury dotyczące oceny zgodności, które należy stosować w dyrektywach nowego podejścia.

2.2 W lipcu 2008 r. Parlament Europejski i Rada przyjęły nowe ramy prawne w celu poprawy procesu wprowadzania produktów do obrotu na rynku wewnętrznym w postaci rozporządzenia (WE) nr 765/2008 (5) ustanawiającego wymagania w zakresie akredytacji i nadzoru rynku oraz decyzji nr 768/2008/WE w sprawie wspólnych ram dotyczących wprowadzania produktów do obrotu.

2.2.1 Celem pakietu z 2008 r. było propagowanie swobodnego przepływu bezpiecznych towarów poprzez zwiększenie skuteczności unijnych przepisów dotyczących bezpieczeństwa produktów, wzmocnienie ochrony konsumentów i zapewnienie równych warunków konkurencji dla podmiotów gospodarczych. Odnośnie do swobodnego przepływu towarów, nowe horyzontalne ramy prawne z 2008 r. należy uzupełnić przepisami dotyczącymi standaryzacji produktów.

2.2.2 Te instrumenty prawne wykraczają daleko poza prosty przegląd nowego podejścia i w rzeczywistości tworzą nowe otoczenie regulacyjne dla zharmonizowanej przestrzeni jako zbiór uzupełniających się, nierozerwalnie ze sobą związanych dokumentów połączonych jednocześnie z prawodawstwem sektorowym, które wspierają i uzupełniają.

2.3 Rozporządzenie (WE) nr 765/2008 wprowadza konsolidację norm w zakresie akredytacji i nadzoru rynku, tak aby można było łatwo zidentyfikować i wycofać z rynku produkty niezgodne z wymogami. Głównym celem jest zagwarantowanie swobodnego przepływu towarów w zharmonizowanym sektorze poprzez:

—	wzmocnienie współpracy europejskiej, tak aby akredytacja mogła skutecznie spełniać swoje zadanie jako ostatni poziom kontroli w odniesieniu do prawidłowego funkcjonowania prawodawstwa wspólnotowego;

—	stworzenie ram uznawania już istniejącej organizacji EA (Europejska Współpraca w dziedzinie Akredytacji) w celu zapewnienia rygorystycznej wzajemnej oceny przez krajowe jednostki akredytujące;

—

wspólnotowe ramy w zakresie nadzoru rynku i kontroli produktów wprowadzanych na rynek Unii Europejskiej zapewniające ściślejszą współpracę między organami wewnętrznymi a organami celnymi, wymianę informacji i współpracę między organami krajowymi w przypadku produktów obecnych na rynkach większej liczby państw członkowskich;

—	stosowanie jednolitych i jasnych norm we wszystkich sektorach, zapewnienie stabilności prawnej i spójności działań, złagodzenie wymogów, które należy spełnić przed wprowadzeniem produktów do obrotu, i obniżenie kosztów związanych z oceną zgodności.

2.4 Decyzja nr 768/2008/WE jest aktem sui generis, który odzwierciedla zaangażowanie europejskiego prawodawcy na rzecz stosowania jej treści w możliwie najbardziej systematyczny sposób do wszystkich przepisów prawnych dotyczących produktów (przeszłych, obecnych i przyszłych), a tym samym na rzecz ułatwienia jej stosowania przez wszystkie zainteresowane strony.

2.4.1 Decyzja ustanawia ogólne ramy horyzontalne zapewniające spójność przepisów dotyczących swobodnego przepływu towarów, obejmujące:

—	zharmonizowane definicje, wspólne obowiązki podmiotów gospodarczych, kryteria wyboru jednostek oceniających zgodność, kryteria dotyczące krajowych organów notyfikujących i zasady dotyczące procesu notyfikacji;

—	zasady wyboru trybu oceny zgodności i szereg zharmonizowanych procedur w celu uniknięcia kosztownego powielania działań;

—	jednolitą definicję oznakowania CE (z uwzględnieniem odpowiednich obowiązków i środków ochronnych);

—	procedurę informowania i kontroli rynku jako rozszerzenie systemu ustanowionego dyrektywą w sprawie bezpieczeństwa produktów;

—	zharmonizowane przepisy w odniesieniu do przyszłych mechanizmów ochronnych jako uzupełnienie przepisów dotyczących nadzoru rynku.

2.5 Komitet w swojej opinii w sprawie obu wniosków podkreślił, że:

—	duże znaczenie ma zagwarantowanie całkowitej możliwości zastosowania zasady swobodnego przepływu towarów, tak aby produkty wprowadzone legalnie do obrotu w jednym państwie członkowskim mogły zostać wprowadzone do obrotu w całej UE bez żadnych trudności;

—

swobodny przepływ towarów jest zasadniczym motorem konkurencyjności oraz rozwoju gospodarczego i społecznego jednolitego rynku europejskiego, a wzmocnienie i uaktualnienie wymogów dotyczących wprowadzania do obrotu produktów bezpiecznych i mających odpowiednią jakość ma kluczowe znaczenie dla konsumentów, przedsiębiorstw i obywateli europejskich.

Podsumowując, Komitet poparł wnioski Komisji, ale poczynił też szereg uwag i sugestii w odniesieniu do obu instrumentów.

2.6 Rozporządzenie nr 765/2008 weszło w życie dnia 1 stycznia 2010 r., jego postanowienia są bezpośrednio stosowane, począwszy od tej daty, i realizowane przez organy krajowe w koordynacji z Komisją.

2.7 Decyzja nr 768/2008, skierowana do instytucji unijnych, jest aktem prawnym bez mocy wiążącej dla przedsiębiorstw, osób fizycznych lub państw. Ma ona służyć jako ramy horyzontalne obejmujące przepisy będące wspólnymi elementami prawodawstwa dotyczącego harmonizacji technicznej. Nowe znormalizowane przepisy należy włączyć do wszystkich nowych lub zmienianych aktów prawnych.

3. Przeszkody w swobodnym przepływie towarów

3.1 Celem obu instrumentów jest rozwiązanie kilku problemów, które dostrzeżono w różnych sektorach przemysłu objętych prawodawstwem europejskim w zakresie harmonizacji technicznej, tj. przepisami ustanawiającymi wspólne wymogi dotyczące wprowadzania produktów do obrotu.

3.2 Głównym celem było zapewnienie bezpieczeństwa obywateli i zmniejszenie liczby produktów na rynku, które nie spełniają wymogów ustanowionych przepisami wspólnotowymi. Innym celem była poprawa jakości pracy wykonywanej przez organy odpowiedzialne za testowanie i certyfikację produktów. Poza tym nowe ramy horyzontalne powinny zapewniać większą spójność ogółu ram regulacyjnych dotyczących produktów oraz uproszczenie ich stosowania.

3.3 Problemy związane z nieprzestrzeganiem obowiązujących wymogów

3.3.1 Znaczna liczba produktów na rynku nie spełnia wymagań określonych w dyrektywach. Niektóre przedsiębiorstwa stosują znak zgodności CE do swoich produktów, mimo że produkty te nie spełniają warunków niezbędnych do nadania takiego znaku.

3.3.2 Nie wszyscy importerzy i dystrybutorzy przeprowadzają kontrole niezbędne do tego, aby zapewnić wprowadzanie na rynek jedynie tych produktów, które są zgodne z odpowiednimi przepisami. Organom nadzoru rynku często trudno jest zlokalizować podmioty gospodarcze, które dostarczają te produkty, zwłaszcza gdy pochodzą one z państw trzecich.

3.4 Państwa członkowskie nakładają różne obowiązki na importerów i dystrybutorów, aby ci zapewnili, że produkty będą spełniać obowiązujące wymogi. Ponadto działania podejmowane przez władze krajowe wobec produktów niespełniających tych wymogów czasami różnią się od siebie w poszczególnych państwach członkowskich.

3.5 Problemy związane z działalnością niektórych akredytowanych instytucji

3.5.1 Niektóre dyrektywy wymagają certyfikacji produktów przez „akredytowane instytucje” (podmioty, które badają, kontrolują i certyfikują produkty). Chociaż większość akredytowanych instytucji wykonuje swoje prace sumiennie i odpowiedzialnie, zaistniało kilka przypadków, które budzą wątpliwości co do kwalifikacji niektórych instytucji i wiarygodności wydawanych przez nie certyfikatów.

3.5.2 Istnieją różnice w sposobie i poziomie dokładności, z jakimi państwa członkowskie oceniają i kontrolują kwalifikacje akredytowanych instytucji. Szczególne zastrzeżenia budzą kwalifikacje spółek zależnych lub podwykonawców spoza UE.

3.6 Konkretne niespójności w obrębie obowiązujących przepisów

3.6.1 W dyrektywach w sprawie swobodnego przepływu produktów często nadal stosuje się podejście oparte na ryzyku; zdarza się też, że do jednego produktu zastosowanie ma kilka dyrektyw. Dla producentów oznacza to konieczność stosowania wszystkich wymogów w odniesieniu do tego produktu.

3.6.2 Stosowanie jednocześnie kilku dyrektyw do tego samego produktu może spowodować trudności w procedurze oceny zgodności, szczególnie gdy dyrektywy używają tych samych „modułów”, ale treść poszczególnych modułów różni się w poszczególnych dyrektywach.

4. Wniosek Komisji

4.1 Po przyjęciu nowych ram w lipcu 2008 r. służby Komisji szukały w przepisach dotyczących produktów takich instrumentów, które ze względów sektorowych powinny zostać poddane przeglądowi w następnych latach; większość z nich figurowała w programie prac Komisji jako przeglądy indywidualne.

4.2 W tym wniosku Komisja Europejska stawia sobie za cel aktualizację przepisów związanych z „nowym podejściem”, obowiązujących w niektórych sektorach w zawiązku z nowymi normami określonymi w decyzji nr 768/2008/WE Parlamentu Europejskiego i Rady. Aby osiągnąć ten cel, przewiduje się dostosowanie do decyzji następujących dziesięciu dyrektyw:

—	dyrektywy 2006/95/WE w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do sprzętu elektrycznego przewidzianego do stosowania w określonych granicach napięcia;

—	dyrektywy 2009/105/WE odnoszącej się do prostych zbiorników ciśnieniowych;

—	dyrektywy 2009/23/WE w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do wag nieautomatycznych;

—	dyrektywy 93/15/EWG w sprawie harmonizacji przepisów dotyczących wprowadzania do obrotu i kontroli materiałów wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego;

—	dyrektywy 94/9/WE w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich dotyczących urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem;

—	dyrektywy 95/16/WE w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich dotyczących dźwigów;

—	dyrektywy 97/23/WE w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich dotyczących urządzeń ciśnieniowych;

—	dyrektywy 2004/22/WE w sprawie przyrządów pomiarowych;

—	dyrektywy 2004/108/WE w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do kompatybilności elektromagnetycznej oraz uchylającej dyrektywę 89/336/EWG;

—	dyrektywy 2007/23/WE w sprawie wprowadzania do obrotu wyrobów pirotechnicznych.

4.2.1 Głównym elementem wspólnym tych dyrektyw jest podobna struktura. Zawierają one definicje, istotne wymogi w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa, odniesienia do zharmonizowanych norm europejskich, wymogi względem producentów, wymogi dotyczące identyfikowalności oraz oceny zgodności i mechanizmów ochronnych.

4.2.2 Sektory objęte tymi dyrektywami to bardzo istotne sektory przemysłowe, które muszą sprostać silnej konkurencji międzynarodowej, w związku z czym uproszczenie przepisów i zapewnienie równych szans na rynku UE mogą być dla nich bardzo korzystne.

4.2.3 Jednak w tym wniosku Komisja proponuje, aby dostosować do decyzji nr 768/2008/WE pakiet dyrektyw, których nie zamierzano jak dotąd poddawać przeglądowi, ale w odniesieniu do których byłoby korzystne przyjęcie przepisów w sprawie nadzoru rynku i innych kwestii międzysektorowych, bez ingerowania w zagadnienia czysto sektorowe.

4.2.4 Celem pakietu jest zmiana tych dyrektyw wyłącznie w celu uwzględnienia w nich postanowień horyzontalnych określonych w decyzji – za jednym razem i w ramach uproszczonych procedur, bez dokonywania przeglądu zagadnień sektorowych – tak by uzyskać natychmiastowe korzyści z wdrożenia nowych ram prawnych w jak największej liczbie sektorów. Proponowane zmiany ograniczają się ściśle do dostosowania do decyzji definicji, wymogów dotyczących identyfikowalności, obowiązków podmiotów gospodarczych, kryteriów i procedur wyboru jednostek oceniających zgodność oraz wymogów dotyczących oceny zgodności.

4.2.5 Aby zapewnić jak najwyższą jakość prawa, Komisja zdecydowała się na zastosowanie techniki redagowania aktów prawnych, jaką jest przekształcenie, które polega „na przyjęciu nowego aktu prawnego, który łączy, w ramach jednego tekstu, zarówno zmiany merytoryczne wprowadzane przez nowy akt do wcześniejszego aktu, jak i niezmienione postanowienia wcześniejszego aktu; nowy akt prawny zastępuje i uchyla akt wcześniejszy”. Ponadto konieczne jest również dostosowanie do terminologii i postanowień Traktatu z Lizbony.

4.3 Według Komisji istotę dostosowania tych dziesięciu dyrektyw można podsumować następująco.

4.3.1

Środki mające na celu rozwiązanie problemu niezgodności z wymogami:

—	obowiązki importerów i dystrybutorów;

—	obowiązki producentów;

—	wymogi dotyczące identyfikowalności;

—	zmiana procedury klauzuli ochronnej (nadzór rynku);

4.3.2

Środki mające zapewnić jakość pracy jednostek notyfikowanych:

—	zaostrzenie wymogów dotyczących notyfikacji dla jednostek notyfikowanych;

—	zmieniona procedura notyfikacji;

—	wymagania w odniesieniu do organów notyfikujących;

—	obowiązki w zakresie udostępniania informacji;

4.3.3

Środki mające zapewnić większą spójność dyrektyw:

—	dostosowanie powszechnie stosowanych definicji i terminologii;

—	dostosowanie treści procedur oceny zgodności.

4.3.4

Wniosek nie obejmuje jednak zagadnień, które zostaną uwzględnione w innej inicjatywie ustawodawczej, związanych z realizacją polityki UE w dziedzinie normalizacji, co mogłoby mieć wpływ na wdrożenie objętych nim dyrektyw.

5. Uwagi ogólne

5.1 Komitet pozytywnie ocenia przyjęcie przez Komisję Europejską wniosków dotyczących zmiany dziesięciu dyrektyw w sprawie harmonizacji technicznej związanych z wdrożeniem tak zwanego pakietu towarowego poprzez ich dostosowanie do decyzji nr 768/2008/WE (wspólne ramy dotyczące wprowadzania produktów do obrotu).

5.2 W decyzji nr 768/2008/WE oraz w rozporządzeniu (WE) nr 765/2008 (w sprawie akredytacji i nadzoru rynku), wraz z którym została ona przyjęta, ustanowiono wytyczne dla poprawy funkcjonowania rynku wewnętrznego poprzez określenie spójniejszego podejścia do polityki harmonizacji technicznej w odniesieniu do bezpieczeństwa produktów i wdrożenie skuteczniejszego systemu nadzoru dla wszystkich produktów wprowadzanych na rynek, pochodzących z UE lub z państw trzecich, jak również poprzez wzmocnienie ochrony konsumentów na jednolitym rynku.

5.2.1 Jako że przedmiotowa decyzja nie jest sama z siebie prawnie wiążąca dla osób trzecich (co nie wyklucza sprawdzenia jej legalności przez Trybunał Sprawiedliwości), jest ona aktem sui generis, który odzwierciedla zaangażowanie instytucjonalne. Zastosowanie niektórych jej postanowień do wcześniej wspomnianych dyrektyw przyczyni się do zwiększenia skuteczności mechanizmu nadzoru rynku bez konieczności zmiany każdej z tych dyrektyw z osobna.

5.2.2 Dzięki temu szybko i w sposób uproszczony zostaną wyjaśnione skutki prawne omawianych przepisów z zastosowaniem techniki redakcji aktów prawnych, jaką jest przekształcenie, oraz z jednoczesnym dostosowaniem pakietu dyrektyw do terminologii i niektórych postanowień Traktatu z Lizbony.

5.3 Komitet podkreśla również wkład odnośnych zmian prawodawczych w osiągnięcie innych istotnych celów politycznych UE, takich jak wzmocnienie konkurencyjności przedsiębiorstw europejskich, wzmocnienie strategii podmiotów gospodarczych w odnośnych obszarach sektorowych oraz lepsza gwarancja osiągnięcia wysokiego poziomu ochrony konsumentów itd.

6. Uwagi szczegółowe

6.1 Mając na uwadze szczególną technikę redagowania aktów prawnych zastosowaną w tym przypadku przez Komisję oraz to, że zakres jej stosowania dotyczy kompetencji dzielonych (funkcjonowanie rynku wewnętrznego – art. 4 ust. 2 lit. a) i art. 114 TFUE), należy poczynić szereg uwag na temat terminologii stosowanej w niektórych postanowieniach decyzji nr 768/2008/WE, stosowania zasady pomocniczości i roli społeczeństwa obywatelskiego w przyszłym wdrożeniu pakietu dziesięciu dyrektyw.

6.2 Można zauważyć brak precyzji w zamiennym stosowaniu terminów „zasady ogólne” (art. 1 decyzji i art. R11 jej załącznika I) oraz „wspólne zasady” (punkt 5 i 6 preambuły do decyzji), chociaż ani w treści decyzji, ani w treści którejkolwiek z dyrektyw zmienionych na mocy jej postanowień nie definiuje się znaczenia obu tych pojęć ani (ewentualnej) różnicy ich znaczeń. Ponadto w decyzji stosuje się termin „interes publiczny” (punkt 8 preambuły i art. 3 decyzji oraz art. R31 i R33 jej załącznika I) bez określenia jego znaczenia w kontekście stosowania przytaczanych norm.

Godna pochwały szybkość wprowadzenia zmian do dyrektyw, wynikająca z zastosowania określonej techniki redakcji aktów prawnych, nie powinna stanowić przeszkody w dokładnym i szczegółowym zdefiniowaniu terminów istotnych z punktu widzenia ich wdrożenia.

6.3 Jedną z korzyści płynących z wejścia w życie dyrektyw będzie wzmocnienie mechanizmów nadzoru i zgłaszania przez uczestników rynku nieprawidłowych lub nielegalnych praktyk. Niemniej jednak należałoby określić charakter i ustalić minimalny poziom sankcji, które powinny zostać zagwarantowane w przepisach państw członkowskich, ponieważ z ogółu odnośnych przepisów można jedynie wywnioskować obowiązek władz wewnętrznych w zakresie ustanowienia zasad karania takich działań (zob. punkt 24 preambuły do wniosku COM(2011) 773).

6.3.1 W otoczeniu prawnym i administracyjnym o wysokim stopniu fragmentacji, takim jak w państwach członkowskich UE w tej dziedzinie, istnieje poważne ryzyko nieskuteczności w osiąganiu istotnych celów w przypadku nieokreślenia zobowiązań w sposób bardziej szczegółowy na szczeblu ponadnarodowym.

6.3.2 Komitet wzywa Komisję do rozwiązania tego problemu, który obecnie negatywnie wpływa na funkcjonowanie rynku wewnętrznego, oraz do przedstawienia wniosków w tym zakresie, podobnie jak w przypadku innych obszarów polityki UE.

6.4 Zmiany przepisów nie wzmacniają ani nie polepszają pozycji organizacji konsumenckich w zakresie nadzoru, informowania lub zgłaszania nieprawidłowości, które to zadania pozostawiono, paradoksalnie, przede wszystkim w rękach podmiotów gospodarczych.

6.5 Zawarte w Traktacie UE i TFUE zalecenie dotyczące wzmocnienia pomocniczości horyzontalnej, a przez to również zasady demokracji uczestniczącej oraz roli organizacji społeczeństwa obywatelskiego w UE, będzie trudne do zrealizowania, jeżeli w jedynym odnośnym postanowieniu decyzji odnoszącym się do tego zagadnienia (punkt 35 preambuły) nadaje się organizacjom konsumenckim bierną rolę (są informowane przez Komisję o kampaniach informacyjnych na temat oznakowania zgodności CE), podczas gdy powinny one odgrywać taką samą rolę jak producenci.

6.6 Obecny system oznakowania nie gwarantuje, że produkt został przebadany pod względem jakości i bezpieczeństwa, co nie odpowiada oczekiwaniom konsumentów. Komisja, producenci i konsumenci powinni rozważyć możliwość utworzenia w przyszłości nowego systemu oznakowania, określającego pochodzenie produktów i umożliwiającego ich zidentyfikowanie w celu lepszego informowania konsumentów.

Bruksela, 28 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Dz.U. L 218 z 13.8.2008 r., s. 82; opinia EKES-u: Dz.U. C 120 z 16.5.2008, s. 1.

(2) Dz.U. C 120 z 16.5.2008, s. 1.

(3) Dz.U. L 380 z 31.12.1990, s. 13.

(4) Dz.U. L 220 z 30.8.1993, s. 23.

(5) Dz.U. L 218 z 13.8.2008, s. 30; opinia EKES-u: Dz.U. C 120 z 16.5.2008, s. 1.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/111

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego „Horyzont 2020” – program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji (2014–2020)

COM(2011) 809 wersja ostateczna – 2011/0401 (COD),

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego zasady uczestnictwa i upowszechniania dla programu „Horyzont 2020” – programu ramowego w zakresie badań naukowych i innowacji (2014–2020)

COM(2011) 810 wersja ostateczna – 2011/0399 (COD),

wniosku dotyczącego decyzji Rady ustanawiającej program szczegółowy wdrażający program „Horyzont 2020” – program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji (2014–2020)

COM(2011) 811 wersja ostateczna – 2011/0402 (CNS),

wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady dotyczącego programu badawczo-szkoleniowego Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (2014–2018) uzupełniającego „Horyzont 2020” – program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji (2014–2020)

COM(2011) 812 wersja ostateczna – 2011/0400 (NLE)

(2012/C 181/20)

Sprawozdawca: Gerd WOLF

Rada, w dniu 15 grudnia 2011 r., oraz Parlament Europejski, w dniu 13 grudnia 2011 r., postanowiły, zgodnie z art. 173 ust. 3 oraz art. 182 ust. 1 TFUE, zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego „Horyzont 2020” – program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji (2014–2020)"

COM(2011) 809 final – 2011/0401 (COD).

Rada, w dniu 19 grudnia 2011 r., oraz Parlament Europejski, w dniu 13 grudnia 2011 r. postanowiły, zgodnie z art. 173, art. 183 i art. 188 ust. 2 TFUE, postanowiły zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

COM(2011) 810 final – 2011/0399 (COD).

Dnia 15 grudnia 2011 r. Rada, działając na podstawie art. 182 ust. 4 TFUE, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego decyzji Rady ustanawiającej program szczegółowy wdrażający program „Horyzont 2020” – program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji (2014–2020)

COM(2011) 811 final – 2011/0402 (CSN).

Dnia 21 grudnia 2011 r. Rada, działając na podstawie art. 7 ust. 1 TFUE, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

COM(2011) 812 final – 2011/0400 (NLE).

Sekcja ds. Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 8 marca 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 28 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 122 do 3 – 7 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Podsumowanie i zalecenia

1.1 Komitet przyjmuje z zadowoleniem i popiera wnioski Komisji oraz związaną z nimi ogólną koncepcję jako ważne elementy strategii „Europa 2020”. Z radością przyjmuje dążenie Komisji do nadania zagadnieniom badań naukowych i innowacji większego znaczenia niż dotychczas. Dostrzega w tym istotny postęp, również w odniesieniu do swoich dotychczasowych zaleceń. W niektórych kwestiach dostrzega jednak konieczność wprowadzenia uzupełnień, wyjaśnień i korekt.

1.2 Ze szczególnym zadowoleniem przyjmuje się propozycje dotyczące uproszczeń i elastyczności. Przy ich dalszym kształtowaniu należy zwrócić uwagę na zapewnienie możliwie jak największej ciągłości oraz uniknąć ponownego komplikowania.

1.3 Przedstawione zamysły w zakresie zarządzania powinny możliwie jak najszybciej zostać przełożone na szczegółowe konkretne rozwiązania; przy tym wymaga to uzgodnienia ze wszystkimi zainteresowanymi podmiotami.

1.4 Komisja już po okresie około dwóch lat powinna przedłożyć sprawozdanie okresowe dotyczące doświadczeń związanych z programem „Horyzont 2020”, jego wdrażaniem i kształtem.

1.5 Atrakcyjność wizerunku zawodu naukowca europejskiego należy poprawić zgodnie z konkluzjami Rady ds. Konkurencyjności z dnia 2 marca 2010 r. (1), aby zlikwidować lub zrekompensować obecną niekorzystną pod względem socjalnym sytuację przedstawicieli tego zawodu.

1.6 W tych dokumentach Komisji (program ramowy, zasady uczestnictwa, program Euratom), w przypadku których obecnie proponuje się nową formę prawną „rozporządzenia”, należy utrzymać zwyczajową dotychczas formę prawną „decyzji”, chyba że Komisji uda się przedstawić przekonujące uzasadnienie.

1.7 Z zadowoleniem przyjmuje się i popiera wszystkie części programów i zasady, a w szczególności te, które sprzyjają innowacjom społecznym, badaniom pionierskim, MŚP i uniwersytetom.

1.8 Głównym instrumentem programu „Horyzont 2020” powinny pozostać przejrzyste wspólne projekty o możliwej do zarządzania liczbie uczestników.

1.9 Projekty infrastrukturalne stanowią wzorcowy przykład europejskiej wartości dodanej w świetle zasady pomocniczości. Powinno to znaleźć wyraźniejsze odzwierciedlenie w orientacyjnym przydziale środków budżetowych.

1.10 W odniesieniu do „Wyzwań społecznych” należy zdecydowanie większe znaczenie przyznać działaniom badawczym i rozwojowym w zakresie niskoemisyjnych, zrównoważonych systemów energetycznych.

1.11 Ponadto lista „Wyzwań społecznych” powinna zostać rozszerzona o ważne zagadnienie „potencjału innowacyjnego społeczeństwa i przedsiębiorstw”.

1.12 Kluczowe technologie wspomagające pomagają zarówno w poprawie konkurencyjności przemysłu, jak i w sprostaniu wyzwaniom społecznym. Komitet zdecydowanie popiera ich wzmocnienie.

1.13 Przy rozpatrywaniu wielu kryteriów oceny dotyczących wspierania badań naukowych priorytetowe znaczenie powinna w dalszym ciągu mieć doskonałość, gdyż to już się sprawdziło. We wspieraniu innowacji ważną rolę odgrywa również ocena rynkowa, która a priori jest jednak bardzo trudna.

1.14 Należy zidentyfikować ewentualne rozbieżności w celach polityki badawczej ukierunkowanej na naukę oraz przyjaznej dla innowacji polityki przemysłowej i polityki konkurencji, aby w każdym przypadku znaleźć właściwe rozwiązania.

1.15 Skuteczna integracja polityki badań i innowacji wymaga zgodnego współdziałania licznych dyrekcji generalnych i służb Komisji. Komitet popiera wysiłki podejmowane w tym celu. Ponadto potrzebni są kompetentni urzędnicy, zaznajomieni od dłuższego czasu z daną dziedziną badań i stale aktualizujący swoją wiedzę. Komisja powinna dbać o utrzymanie swej fachowej wiedzy naukowo-technicznej oraz zdolności oceny.

1.16 Zgodnie z propozycją, głównymi celami programu Euratom powinny być bezpieczeństwo jądrowe, składowanie wysokoaktywnych odpadów promieniotwórczych oraz rozwój technologii syntezy jądrowej, wraz z międzynarodowym projektem ITER jako inicjatywą przewodnią. W strukturze tego programu należy zwrócić uwagę na zachowanie wsparcia i własnego zaangażowania ze strony państw członkowskich.

1.17 Konieczne jest opracowanie powszechnie zrozumiałego przeglądu instrumentów i wyrażeń specjalistycznych, o których mowa w programie „Horyzont 2020”, aby zapewnić łatwiejsze korzystanie z niego przez użytkowników. Szczególną uwagę należy zwrócić na wystarczające i kompetentne doradztwo dla MŚP.

2. Streszczenie wniosków przedłożonych przez Komisję

W niniejszej opinii omawia się pakiet następujących wniosków, przedłożonych przez Komisję w postaci odrębnych dokumentów:

1)	wniosek dotyczący program ramowego „Horyzont 2020” na lata 2014–2020;

2)	wniosek dotyczący jedynego zestawu zasad uczestnictwa i upowszechniania;

3)	wniosek dotyczący jedynego programu szczegółowego wdrażającego program „Horyzont 2020”; oraz

4)	wniosek dotyczący elementów programu „Horyzont 2020” objętych Traktatem Euratom.

Te dokumenty zajmują razem około 380 stron. Ich najważniejsze aspekty podsumowuje się w poniższych punktach 2.1–2.4, aby stworzyć zrozumiały punkt odniesienia dla uwag i zaleceń Komitetu, zawartych w późniejszych punktach 3–7.

2.1 Program ramowy „Horyzont 2020”

2.1.1 Wbrew swojemu dotychczasowemu zwyczajowi Komisja nie przedłożyła pierwotnie oczekiwanego ósmego programu ramowego w zakresie badań, rozwoju technologicznego i demonstracji. Mamy do czynienia raczej ze – stanowiącym realizację deklaracji z zielonej księgi (2) – połączeniem w programie ramowym „Horyzont 2020” tych działań, które wspierano dotychczas na podstawie siódmego programu ramowego w zakresie badań, rozwoju technologicznego i demonstracji, związanych z innowacjami części programu ramowego na rzecz konkurencyjności i innowacji (CIP), a także działań wspieranych przez Europejski Instytut Innowacji i Technologii (EIT). Ponadto w tym celu proponuje się tym razem nie „decyzję” Parlamentu Europejskiego i Rady, lecz „rozporządzenie”.

2.1.2 Do deklarowanych głównych celów i filarów polityki wsparcia w ramach programu „Horyzont 2020” należą:

a)	doskonała baza naukowa – proponowany budżet: 27 818 milionów euro;

b)	wiodąca pozycja w przemyśle – proponowany budżet: 20 280 milionów euro;

c)	wyzwania społeczne – proponowany budżet: 35 888 milionów euro.

2.1.3 Kolejnym celem jest ułatwienie dostępu do programu ramowego i uczestnictwa w nim.

2.1.4 Całkowity proponowany budżet programu „Horyzont 2020” wynosi około 88 miliardów euro; jego uzupełnieniem mają być środki pochodzące z funduszy strukturalnych i programu dotyczącego kształcenia.

2.2 Zasady uczestnictwa i upowszechniania

2.2.1 Dotyczą one warunków uczestnictwa w programie ramowym. Ich zadaniem jest zapewnienie jednolitych i elastycznych ram prawnych, służących ułatwieniu procesów i dotyczących wszystkich elementów programu „Horyzont 2020”. Ponadto pozostawia się otwartą możliwość wprowadzenia zmian i wyjątków.

2.2.2 Ustanawia się jednolitą stawkę finansowania bez różnicowania według uczestników. Zaproponowano również większe wykorzystanie kwot ryczałtowych, stawek zryczałtowanych i skali kosztów jednostkowych, wraz z szeroką akceptacją praktyk w zakresie księgowania zwyczajowo stosowanych przez beneficjentów dotacji.

2.2.3 W przypadku dotacji przewidziano następujące zasady dotyczące kwalifikowalnych kosztów bezpośrednich:

a)	Dotacja w ramach programu „Horyzont 2020” może wynieść maksymalnie 100 % całkowitych kwalifikowalnych kosztów bezpośrednich, bez uszczerbku dla zasady współfinansowania.

Dotacja w ramach programu „Horyzont 2020” jest ograniczona do maksymalnie 70 % całkowitych kwalifikowalnych kosztów bezpośrednich następujących działań:

—	działania polegające głównie na przygotowaniu prototypów, testowaniu, demonstracji, rozwoju eksperymentalnym, pilotażu, powielaniu rynkowym;

—	dotacje na współfinansowanie programu.

2.2.4 Kwalifikowalne koszty pośrednie ustala się według stawki zryczałtowanej wynoszącej 20 % całkowitych kwalifikowalnych kosztów bezpośrednich; alternatywnie w programie prac możliwe jest dopuszczenie deklaracji kosztów w formie kwoty ryczałtowej lub według skali kosztów jednostkowych.

2.2.5 Spełnione muszą zostać następujące warunki udziału:

2.2.5.1

W działaniu biorą udział co najmniej trzy podmioty prawne.

—	Każdy z podmiotów musi mieć siedzibę w państwie członkowskim lub państwie stowarzyszonym.

—	Wszystkie trzy podmioty prawne mają siedzibę w różnych państwach członkowskich lub państwach stowarzyszonych.

—	Wszystkie trzy podmioty prawne muszą być od siebie niezależne w rozumieniu art. 7.

2.2.5.2

Na zasadzie odstępstwa w następujących przypadkach dopuszcza się udział jednego podmiotu prawnego mającego siedzibę w państwie członkowskim lub państwie stowarzyszonym:

a)	badania pionierskie Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERBN),

b)	stosowanie instrumentu MŚP,

c)	dotacje na współfinansowanie programów,

d)	uzasadnione przypadki określone w programie lub planie prac, a także

e)	w przypadku działań koordynacyjnych i wspierających oraz działań w zakresie szkoleń i mobilności.

2.2.6 Procedura oceny

2.2.6.1 Złożone wnioski ocenia się w oparciu o następujące kryteria:

a)	doskonałość;

b)	oddziaływanie;

c)	jakość i skuteczność realizacji.

2.2.6.2 Do wniosków dotyczących działań w zakresie badań pionierskich ERBN zastosowanie ma wyłączne kryterium doskonałości.

2.3 Program szczegółowy

2.3.1 Podczas gdy w siódmym programie ramowym w zakresie badań i rozwoju technologicznego zastosowano wiele „programów szczegółowych” (np. „Współpraca” czy „Możliwości”), obecnie Komisja proponuje tylko jeden, jednolity „program szczegółowy”, obejmujący różne cele i struktury wsparcia w ramach programów częściowych.

2.3.2 Cztery programy częściowe:

„Doskonała baza naukowa” obejmująca:

i.	badania pionierskie (ERBN),

ii.	badania naukowe w dziedzinie przyszłych i powstających technologii,

iii.	działania Marie Curie i

iv.	europejskie infrastruktury badawcze.

II.

„Wiodąca pozycja w przemyśle” obejmująca:

i.	technologie informacyjne i komunikacyjne,

ii.	nanotechnologie,

iii.	materiały,

iv.	biotechnologię,

v.	procesy wytwarzania i przetwarzania,

vi.	przestrzeń kosmiczną.

Ponadto program obejmuje ułatwienie dostępu do finansowania ryzyka oraz podniesienie innowacyjności w małych i średnich przedsiębiorstwach.

III.

„Wyzwania społeczne” obejmujące:

i.	zdrowie, zmiany demograficzne i dobrostan,

ii.	bezpieczeństwo żywnościowe i bezpieczeństwo żywności, zrównoważone rolnictwo, badania morskie i gospodarkę ekologiczną,

iii.	bezpieczną, ekologiczną i efektywną energię,

iv.	inteligentny, ekologiczny i zintegrowany transport,

v.	ochronę klimatu i efektywną gospodarkę zasobami i surowcami,

vi.	zintegrowane, innowacyjne i bezpieczne społeczeństwa europejskie.

IV.	„Niejądrowe działania Wspólnego Centrum Badawczego JRC”, służące poprawie podstawy naukowej politycznego procesu decyzyjnego, wyjaśnieniu procesów naturalnych leżących u podstaw zmian społecznych oraz zbadaniu nowych dziedzin nauki i technologii. (Jądrowych działań JRC dotyczy program Euratom.)

2.4 Program Euratom na lata 2014–2018

2.4.1 Program ten dotyczy działalności badawczej w dziedzinie energii jądrowej (synteza i rozszczepienie) oraz ochrony przed promieniowaniem. Wbrew dotychczasowemu zwyczajowi wnioskowi dotyczącemu programu nadano formę rozporządzenia, a nie decyzji. Ma on przyczynić się do realizacji strategicznych celów programu „Horyzont 2020” (pkt 2.1.2). Zgodnie z Traktatem Euratom okres jego realizacji ograniczono do 5 lat, zatem kończy się on w 2018 r.

2.4.2 Działania pośrednie programu Euratom dotyczą:

a)	bezpiecznej eksploatacji systemów jądrowych,

b)	opracowania rozwiązań służących gospodarowaniu jądrowymi odpadami końcowymi,

c)	stworzenia i zrównoważonego rozwoju kompetencji w dziedzinie jądrowej (rozszczepienie),

d)	poprawy ochrony przed promieniowaniem,

e)	prac rozwojowych w zakresie syntezy jądrowej poprzez wykorzystanie istniejących i nowopowstałych instalacji testowych,

f)	opracowania materiałów, technologii i projektów koncepcyjnych,

g)	sprzyjania innowacji i konkurencyjności przemysłowej,

h)	zapewnienia dostępności i wykorzystania infrastruktury badawczej.

2.4.3 Przy realizacji działań pośrednich Komisję wspierają komitety konsultacyjne.

2.4.4 Działania bezpośrednie dotyczą programu Wspólnego Centrum Badawczego w zakresie badań naukowych i rozwoju.

2.4.5 W odniesieniu do ITER przedłożona zostanie odrębna decyzja, ponieważ finansowanie tego projektu ma się odbywać poza wieloletnimi ramami finansowymi.

3. Ogólne uwagi Komitetu

Wobec rozmiaru czterech dokumentów przedłożonych przez Komisję, Komitet może się odnieść wyłącznie do ograniczonej liczby zagadnień dla niego najistotniejszych.

3.1 Ogólna akceptacja

Komitet przyjmuje z zadowoleniem i popiera wnioski Komisji, stanowiące istotne elementy strategii „Europa 2020”. Uważa je za udaną koncepcję ogólną. Stwierdza, że wiele jego wcześniejszych zaleceń (np. dotyczących uproszczenia (3), zielonej księgi (4) i Unii innowacji (5)) zostało uwzględnionych, i z tego względu odsyła do tych opinii i zawartych w nich zaleceń. W niektórych kwestiach dostrzega jednak konieczność wprowadzenia uzupełnień, wyjaśnień i korekt.

3.2 Priorytety, budżet, cel w wysokości 3 % i efekt dźwigni

3.2.1 Badania naukowe, rozwój i innowacje decydują o przyszłej pozycji Europy na świecie; ze względu na to decydujące znaczenie należy im przyznać znacząco wyższy priorytet, nie tylko w Komisji, ale w szczególności również w państwach członkowskich. Komitet z zadowoleniem stwierdza, że zaproponowany budżet programu „Horyzont 2020” faktycznie pozwala dostrzec wolę Komisji, by przyznać wyższe niż dotychczas znaczenie zagadnieniom badań naukowych i innowacji, a także niezbędnym w tym celu inwestycjom. Odzwierciedla to powtarzające się zalecenia Komitetu, który z tego względu udziela swojego całkowitego poparcia. Jednakże wysokość obecnie zaproponowanego budżetu nadal obiektywnie trzeba uznać za niewystarczającą w kontekście wyjaśnionego poniżej celu w wysokości 3 % oraz ambitnych tematycznych celów dotyczących badań naukowych i innowacji; niemniej jednak Komitet uznaje ją za osiągalny kompromis w kontekście innych potrzeb.

3.2.2 W 2002 r. w ramach kształtowania strategii lizbońskiej, zaplanowanej do 2010 r., Rada na posiedzeniu w Barcelonie sformułowała cel w wysokości 3 %, odnoszący się przede wszystkim do polityki finansowania państw członkowskich i ich przemysłu. Zgodnie z nim do 2010 r. 3 % produktu krajowego brutto powinno być przeznaczane w państwach członkowskich na badania i rozwój; jedną trzecią z tego powinien finansować sektor publiczny, a dwie trzecie – przemysł. Jak dotąd nie udało się osiągnąć tego celu ani przeciętnie w całej Europie, ani w większości państw członkowskich. Dlatego został on ponownie włączony do strategii „Europa 2020”.

3.2.3 Polityka finansowania, nakreślona w programie „Horyzont 2020”, ma wywołać decydujący efekt dźwigni, by przynajmniej tym razem udało się osiągnąć ten cel w wysokości 3 %. Niestety mimo zwiększenia budżetu, o którym wyżej wspomniano, należy nadal wątpić, czy siła efektu dźwigni okaże się wystarczająca. Całkowity budżet Wspólnoty wynosi około 1 % PKB jej państw członkowskich. Zaproponowany budżet programu „Horyzont 2020” stanowi jedynie 9 % tego budżetu. Zatem ilościowy efekt dźwigni nadal jest mniejszy niż 1:30! Z tego względu zaproponowany budżet można uznać wyłącznie za wymagany pierwszy krok w kierunku faktycznie niezbędnej wielkości wsparcia; w żadnym razie nie może on zatem ulec zmniejszeniu.

3.3 Uproszczenie i ciągłość

Komitet ze szczególnym zadowoleniem przyjmuje działania służące uproszczeniu procedur (6), którego Komitet od dawna się domagał. W tym przypadku mamy do czynienia z trudnym poszukiwaniem równowagi między prostotą, uwzględnieniem szczególnych okoliczności poszczególnych przypadków i równie potrzebną ciągłością, które w razie konieczności należy jeszcze wyregulować. To jednak w żadnym razie nie może oznaczać powrotu do nadmiernie skomplikowanych i powolnych procedur.

3.4 Margines swobody i elastyczność

Z tego względu Komitet z zadowoleniem przyjmuje to, że w strukturze programu i przydziale środków obok nielicznych i prostych zasad przewidziano także dostateczną elastyczność i margines swobody (program szczegółowy, tytuł I, art. 6 „Budżet”). Zatem szczególnie istotne jest wyjaśnienie związanych z tym przyszłych procesów decyzyjnych, w szczególności roli komitetów programowych.

3.5 Zarządzanie

Komitet popiera odnośne (wymienione w motywie 21 preambuły dokumentu COM(2011) 809 final) rozważania i zamiary Komisji, w szczególności podkreślenie znaczenia procesów oddolnych. Popiera także zamysł, by przy określaniu priorytetów programów szczegółowych zapewnić regularne konsultacje z użytkownikami końcowymi, obywatelami, partnerami społecznymi i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego.

3.5.1 Zdaniem Komitetu te nader ogólnie sformułowane uwagi Komisji muszą jednak zostać uzupełnione szczegółowymi i precyzyjnymi informacjami dotyczącymi realizacji programu oraz koniecznymi w tym kontekście decyzjami, przydziałami środków (również budżetowych) i konkretnymi tematami. Za pomocą niezbędnego „zarządzania” trzeba dostatecznie wyjaśnić, w jakim zakresie, za pomocą jakich struktur i na jakich szczeblach decyzyjnych (np. komitety programowe) w tych procesach i programach prac będą w wyważony sposób uczestniczyć zainteresowane podmioty oraz przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego. Albowiem zgodnie z zamiarem Komisji do programów prac mają zostać przeniesione nie tylko tematy, ale również szczegółowe uregulowania dotyczące budżetu, instrumentów i zakresu wsparcia, a także – w razie konieczności – zleceń zewnętrznych, na przykład dla europejskich platform technologicznych, inicjatyw w ramach art. 185 itp.

3.5.2 Wobec zasygnalizowanego również we wniosku Komisji zamiaru skorzystania w tym zakresie także z agencji wykonawczych i innych podmiotów zewnętrznych, o których mowa w art. 55 rozporządzenia finansowego, pojawia się też potrzeba wyjaśnienia ich roli, uprawnień i kontroli.

3.5.3 Komitet zaleca wyjaśnienie tych zagadnień w ramach procesu uzgodnień ze wszystkimi zainteresowanymi podmiotami, przedstawienie ich w dokumencie uzupełniającym, a następnie zasięgnięcie opinii Komitetu. Jednocześnie przestrzega przed powrotem w tym procesie kształtowania, zwłaszcza na poziomie programów prac, niejako tylnymi drzwiami do dotychczasowego (nadmiernego) uregulowania i złożoności (patrz również pkt. 3.3). Należy rezygnować z ciągłości dotychczasowych procedur tylko w takim zakresie, jaki jest niezbędny w procesie upraszczania.

3.6 Wzajemne przenikanie

Poszczególne podtematy i zagadnienia programów częściowych „programu szczegółowego” mogą się wzajemnie przenikać, co z jednej strony jeszcze bardziej zwiększa elastyczność, ale z drugiej może prowadzić do przesunięcia punktów ciężkości i trudności z zapewnieniem przejrzystości i klasyfikacją. W ten sposób np. decydujące informacje i impulsy mogą płynąć do programu częściowego „Wyzwania społeczne” z programów częściowych „Doskonała baza naukowa” czy „Wiodąca rola w przemyśle”.

3.7 Sprawozdanie śródokresowe

Z tego względu Komitet zaleca również, by oprócz zapowiedzianej „oceny śródokresowej” po czterech latach (analogicznie do COM(2011) 52 final) Komisja już w dwa lata po rozpoczęciu programu przedłożyła również „sprawozdanie śródokresowe”, w którym znalazłyby się informacje o dotychczas podjętych przez Komisję i zainteresowane podmioty działaniach i zdobytych w ten sposób doświadczeniach – w szczególności w zakresie wspomnianego już „zarządzania”.

3.8 Orientacyjny przydział środków budżetowych

Z zastrzeżeniem przedstawionych ograniczeń, Komitet z zadowoleniem przyjmuje zaproponowany orientacyjny przydział środków budżetowych oraz podział budżetu między poszczególne programy częściowe i ich podtematy; w szczególności dotyczy to wspierania małych i średnich przedsiębiorstw oraz problemów i kwestii społecznych – później omówione zostaną trzy wyjątki (pkt 4.3, 4.2.1 oraz 4.2.2). Ponadto należy jednak w przejrzysty sposób określić, jakie znaczenie będzie miała koordynacja programów krajowych i regionalnych (np. nowego systemu ERA-net) w porównaniu z bezpośrednim finansowaniem badań naukowych.

3.9 Zawód naukowca

W motywie 22 preambuły wniosku dotyczącego programu ramowego Komisja podkreśla: „ »Horyzont 2020« powinien przyczynić się do zwiększenia atrakcyjności zawodu naukowca w Unii”. W tym kontekście Komitetowi brakuje jednak konkretnych informacji, jakie działania podjęto w międzyczasie, by zrealizować konkluzje Rady ds. Konkurencyjności (7) z dnia 2 marca 2010 r. i by faktycznie poprawić niezadowalającą pod względem socjalnym sytuację młodych naukowców (obszerne informacje w tym zakresie – patrz rozdział 6).

3.10 Rozporządzenie czy decyzja

Komitet nie potrafi zrozumieć, a także nie dostrzega ze strony Komisji żadnego uzasadnienia wynikającego z dotychczasowych doświadczeń, dlaczego zasada pomocniczości wymusza lub dopuszcza odejście od dotychczasowej praktyki i zaproponowanie obecnie rozporządzenia zamiast decyzji w przypadku dwu dalszych dokumentów przedłożonych przez Komisję. Komitet zaleca utrzymanie dotychczasowego zwyczaju, chyba że Komisji uda się przedstawić zrozumiałe uzasadnienie prawne.

3.11 Skoordynowane postępowanie Komisji

Istnieje wiele aspektów europejskiej polityki dotyczącej badań naukowych i innowacyjności, w przypadku których potrzebne jest skoordynowane, oparte na współpracy i wydajne postępowanie nie tylko między Komisją i państwami członkowskimi, ale również między licznymi komisarzami, dyrekcjami generalnymi i służbami Komisji. Dotyczy to polityki edukacyjnej, sytuacji społecznej naukowców, funduszy strukturalnych, polityki spójności, polityki dotyczącej przemysłu, konkurencji, energii, zdrowia, ochrony środowiska itd. Komitet zachęca Komisję do wzmocnienia jej działań w tym zakresie i opracowania niezbędnych w tym celu procedur i instrumentów.

3.12 Kompetentni urzędnicy

Komitet ponawia (8) swoje pilne zalecenie, by w organizacjach wspierających, ale w szczególności w Komisji (lub w planowanych agencjach wykonawczych) pracowali uznani w środowisku naukowym i kompetentni urzędnicy, którzy byliby jak najlepiej i długoterminowo zaznajomieni z daną dziedziną specjalistyczną, jej cechami charakterystycznymi i szczególną „wspólnotą”, a także swą wiedzę stale aktualizowali. W przypadku badań i rozwoju regularna rotacja pracowników jest nadzwyczaj niekorzystna!

3.12.1 Utrzymanie kompetencji i zaangażowania

Komitet jest ponadto zaniepokojony, że Komisja, w związku z zapowiedzianą tendencją do przenoszenia dotychczasowych zadań i działań w zakresie wspierania badań naukowych i innowacji z Komisji do agencji, może ze swej strony nie tylko zrezygnować z utrzymywania własnej fachowej wiedzy naukowo-technicznej oraz zdolności oceny, ale także nie będzie już w wystarczającym stopniu identyfikować się z merytoryczną treścią działań. A taka identyfikacja jest niezbędna, aby móc z powodzeniem, zaangażowaniem i znajomością rzeczy bronić na poziomie politycznym interesów ważnej dziedziny badań, rozwoju i innowacji. W ten sposób utracono by kluczowy element delikatnego systemu gwarantującego zachowanie równowagi politycznej.

3.13 Dalsze działania – strategia „Europa 2020”

Zdaniem Komitetu program „Horyzont 2020” jest niezbędnym i decydującym elementem realizacji strategii „Europa 2020”. Konieczne jest jednak uzupełnienie go za pomocą dalszych działań, również ze strony Komisji, ale przede wszystkim ze strony państw członkowskich. W tym kontekście Komitet odsyła do swoich inicjatyw związanych ze strategią „Europa 2020”. W szczególności chodzi o stworzenie lub wypracowanie we wszystkich państwach członkowskich wydajnych i sprzyjających innowacji systemów gospodarczych (9), społecznych i edukacyjnych.

4. Szczegółowe uwagi Komitetu

4.1 Nauki społeczne i humanistyczne, polityka edukacyjna i innowacje

Komitet wyraża zadowolenie z tego, że badania naukowe i innowacje w zakresie nauk społecznych i humanistycznych mają zostać włączone w każdy z ogólnych celów programu „Horyzont 2020”. Uważa też, że zaproponowane tematy są odpowiednie i ważne, i jest rad z ich roli w programie. Ponadto zaleca, by nadać większe znaczenie wysiłkom na rzecz wydajniejszego systemu kształcenia na wszystkich etapach edukacji. To decydujące zadanie, które pozwoli w optymalny i ukierunkowany sposób wesprzeć i wykorzystać potencjał talentów w UE. W szczególności w odniesieniu do celów programu „Horyzont 2020” chodzi o wykształcenie na uczelniach wyższych dostatecznej liczby wykwalifikowanych specjalistów. Ale w tym celu konieczne jest odpowiednie nastawienie już w szkołach!

4.2 Wyzwania społeczne

Komitet popiera listę „wyzwań społecznych”; zaleca jednak jeszcze silniejsze podkreślenie następujących dziedzin:

4.2.1 Problemy związane z energią i klimatem

Komitet zaleca, by przy określaniu priorytetów programu częściowego „Wyzwania społeczne”, ze względu na niezwykle ambitny cel (10), polegający na całkowitym zrewolucjonizowaniu naszych dotychczasowych dostaw energii do 2050 r. i przestawieniu się na techniki niskoemisyjne, nadać zdecydowanie większe znaczenie temu zagadnieniu również przy rozdziale środków budżetowych (11). W szczególności niedostatecznie rozwiązanym problemem są odpowiednie i opłacalne niskoemisyjne technologie magazynowania i oddawania energii w obliczu zmieniającej się podaży energii wiatrowej i słonecznej, podobnie jak długoterminowe zaopatrzenie w paliwa silnikowe dla transportu ciężkiego, lotniczego i wodnego. Pogłębionej analizy wymaga jednak również wpływ na gospodarkę i społeczeństwo.

4.2.2 Potencjał innowacyjny społeczeństw i przedsiębiorstw

Ponadto Komitet zaleca rozszerzenie listy wyzwań o ważne zagadnienie „Potencjał innowacyjny społeczeństw i przedsiębiorstw”. (Dlaczego Google lub Facebook nie powstały w Europie? Dlaczego nie wszystkie państwa członkowskie dysponują jednakowo wydajnymi strukturami administracyjnymi, gospodarczymi i społecznymi?) To zagadnienie zostało wprawdzie skrótowo omówione we wniosku Komisji (patrz powyższy pkt 2.3.2 – III – vi) w ramach celu „Integracyjne, innowacyjne i bezpieczne społeczeństwa”, ale zdaniem Komitetu niedostatecznie podkreśla to jego ogromne znaczenie dla społeczeństwa i gospodarki. Przecież mamy do czynienia z głównym tematem „Unii innowacji” (12) (w pkt. 2.3.2 – III – vi powinien zatem być wymieniony skrócony tytuł: „Integracyjne i bezpieczne społeczeństwa”).

4.3 MŚP i mikroprzedsiębiorstwa jako uczestnicy innowacji

Komitet z zadowoleniem przyjmuje zaproponowane usprawnienia w zakresie wspierania MŚP. Uważa je za ważny element całościowej koncepcji strategii „Europa 2020” i w tym kontekście odsyła również do swojej opinii w sprawie Unii innowacji (13). Podkreślił on w niej, że „należy dalej zastanawiać się nad definicjami MŚP i ich oceną, ponieważ właśnie w obliczu nowych możliwości tworzenia sieci za pośrednictwem instrumentów opartych na technologiach informacyjno-komunikacyjnych również mikroprzedsiębiorstwa, a być może również przedsiębiorstwa jednoosobowe, zyskują na znaczeniu – ewentualnie należałoby zastanowić się nawet nad rozgraniczeniem wolnych zawodów”. Komitet z zadowoleniem przyjmuje informację Komisji, że przyjęto już taki sposób postępowania. Ponadto odsyła do pkt 7 poniżej i podkreśla, że w przypadku MŚP szczególnie istotne jest dobre i zrozumiałe informowanie o różnych instrumentach wsparcia w ramach programu „Horyzont 2020” oraz o dostępie do nich. Ponadto przydatne byłyby centra doradcze, w których można byłoby ustnie zasięgać porady.

4.4 Uniwersytety

Komitet z zadowoleniem przyjmuje zawartą w zasadach uczestnictwa i upowszechniania możliwość wsparcia całkowitych kwalifikowalnych kosztów bezpośrednich w wysokości 100 %. Uważa ją za przydatną dla pracujących na uniwersytetach naukowców i grup naukowców w dziedzinie nauk przyrodniczych, inżynieryjnych i humanistycznych. Jest to korzystne dla realizacji wielokrotnie przywoływanego przez Komitet celu stworzenia i utrzymania w UE uniwersytetów rangi światowej. Jak zauważono w sprawozdaniu Marisy Matias (Parlament Europejski, A7-0302/2011) te działania wymagają jednak dodatkowego wsparcia ze środków polityki spójności, celem niezbędnego zwiększenia potencjału w tych państwach członkowskich, które dotychczas jeszcze w niewystarczającym stopniu uczestniczą w programie ramowym. Ponadto do realizacji tego celu konieczne są dalsze istotne środki, ale ich omówienie wykroczyłoby poza ramy niniejszej opinii.

4.5 Infrastruktura badawcza

Jak już wielokrotnie podkreślano, Komitet uważa, że wielka infrastruktura oferuje decydujące wsparcie i instrumenty dla badań technologicznych i naukowych oraz wybitnych osiągnięć w tym zakresie, które bez niej są całkowicie niemożliwe. Z tego wynika również jej ogromna siła przyciągania i oddziaływania, zarówno we współpracy wewnątrzeuropejskiej, jak i wobec najlepszych inżynierów i naukowców na świecie (14). Ponadto potencjał wykorzystywania wielkiej infrastruktury przekracza możliwości i zapotrzebowanie poszczególnych państw członkowskich, co powoduje, że takie jednostki są często budowane i użytkowane w ramach partnerstwa pomiędzy państwami członkowskimi.

4.5.1 Zasada pomocniczości

Z tego względu taka infrastruktura jest wzorcowym przykładem wsparcia wspólnotowego zgodnego z zasadą pomocniczości. Dlatego Komitet ubolewa, że to jej ogromne formalne i merytoryczne znaczenie nie znajduje odzwierciedlenia w zaproponowanym orientacyjnym podziale środków budżetowych. Komitet zaleca zatem, by środki w pozostałych częściach orientacyjnego budżetu (za wyjątkiem MŚP!) zmniejszyć o 2–2,5 %, a uzyskane w ten sposób środki dodać do pozycji „infrastruktura”. Jest to tym bardziej potrzebne, że ma do niej się zaliczać również ważna, zyskująca na znaczeniu infrastruktura elektroniczna.

4.5.2 Koszty operacyjne

Ponadto Komitet zaleca, by w ramach wspierania projektów Komisja uczestniczyła także w kosztach operacyjnych infrastruktury; zwraca się do Komisji o wyjaśnienie, że rzeczywiście ma taki zamiar.

4.6 Kluczowe technologie wspomagające

Jak Komitet już wielokrotnie podkreślał (15), rozwój, opanowanie i wprowadzenie na rynek kluczowych technologii wspomagających to decydujące zadanie horyzontalne, ważne, by z jednej strony wzmocnić pozycję konkurencyjną przemysłu UE, a z drugiej strony sprostać takim wyzwaniom społecznym, jak zrównoważone dostawy energii czy opieka zdrowotna. Z tego względu Komitet z zadowoleniem przyjmuje przyznanie temu zagadnieniu odpowiedniego znaczenia, zwłaszcza, że jest ono skuteczną siłą mobilizującą do współpracy między instytucjami badawczymi i przemysłem, a zatem także do zawierania partnerstw publiczno-prywatnych. W tej dziedzinie szczególnie ważny jest element programu, jakim jest „FET Open”.

4.7 Procedura rozliczeniowa I

Komitet z zadowoleniem przyjmuje fakt, że akceptowane mają być procedury rozliczeniowe stosowane zwyczajowo w poszczególnych państwach członkowskich przez instytucje naukowe i przedsiębiorstwa (np. stawka godzinowa w przemyśle). Powinno to zatem obejmować również te wydatki, które wynikają ze stosowania podatku od wartości dodanej.

4.8 Procedura rozliczeniowa II

Ponadto Komitet z zadowoleniem przyjmuje zdecydowane uproszczenie związane ze stosowaniem podejścia 100 %/20 % lub 70 %/20 % wynikającego z zasad uczestnictwa (wyjaśnienie tych pojęć – patrz pkt 2.2.3 i 2.2.4). Bez względu na istotne korzyści administracyjne może się to wiązać częściowo z zyskami, ale częściowo również ze stratami dla poszczególnych grup uczestników w porównaniu z obecnymi kwotami. Z tego względu Komitet zaleca, by zebrać doświadczenia ze stosowaniem tej metody, a następnie w razie konieczności nieco zwiększyć poziom wsparcia w zakresie kosztów pośrednich.

4.9 Zamówienia publiczne – aspekt szczególny

Przy budowie infrastruktury badawczej i dużych urządzeń często zleca się przemysłowi opracowanie i budowę nowatorskich, nadzwyczaj trudnych i wymagających komponentów. Wymaga to wejścia na ziemię nieznaną w dziedzinie technologii, przez co mogą się pojawić typowe problemy, omówione w opinii Komitetu w sprawie transferu wiedzy (16). Z tego względu Komitet zalecił w niej, „by zbadać dotychczasowe doświadczenia w stosowaniu obowiązujących przepisów UE i państw członkowskich w dziedzinie pomocy państwa, budżetu, zamówień publicznych i konkurencji i stwierdzić, czy sprzyjają one celowi, jakim jest jak najlepsze zachowanie i wykorzystanie umiejętności i specjalistycznej wiedzy zdobytej w przemyśle przy takich zleceniach, z korzyścią dla konkurencyjności Europy, ale również dla odpowiednich późniejszych zleceń”.

4.10 Nowe koncepcje polityki przemysłowej i polityki konkurencji

Dlatego konieczne jest rozważenie nowych koncepcji właściwej polityki przemysłowej i polityki konkurencji. W tym kontekście wątpliwe jest, czy przedstawione już przez Komisję wyobrażenia dotyczące zamówień przedkomercyjnych opisują odpowiedni instrument. W tym przypadku Komitet dostrzega z jednej strony niebezpieczeństwo, że obawy związane z ewentualnym monopolem na wiedzę mogą spowodować całkowitą rezygnację z wiodących pozycji i osiągnięć w przemyśle. Byłoby to ogromnym błędem. Z drugiej strony Komitet dostrzega jednak również ryzyko, że z uwagi na zbyt protekcjonistyczne środki ze stratą dla badań nie otrzyma się najlepszego produktu, ponieważ będzie on dostępny wyłącznie poza Europą. Dlatego Komitet zaleca, by zidentyfikować zróżnicowane, częściowo sprzeczne ze sobą cele i wymogi dotyczące polityki w zakresie badań naukowych, innowacji i przemysłu, a także omówić i wyjaśnić je z różnymi zainteresowanymi podmiotami – być może w niektórych przypadkach konieczne byłyby nawet odstępstwa (patrz pkt 4.9).

4.11 Wydajna wielkość projektu

Należy obserwować tendencję do coraz większych struktur, jak np. wspólne inicjatywy technologiczne, wspólnoty wiedzy i innowacji, a obecnie także inicjatywy przewodnie FET. W ich przypadku konieczne jest bowiem wykorzystywanie coraz większej ilości zasobów i nakładów pracy na zarządzanie wewnętrzne i kompleksowe procesy uzgodnień; w każdym razie nie można pozwolić, by stały się one „wieżami Babel”.

4.11.1 Wspólne projekty jako główny instrument

Choć łączenie zasobów może być korzystne, to jednocześnie po przekroczeniu pewnego progu prowadzi do odsuwania mniejszych podmiotów od programu ramowego, ponieważ brakuje im niezbędnego w tym celu, kosztownego wsparcia prawnego i administracyjnego. Dotyczy to w szczególności MŚP oraz grup badawczych na uniwersytetach. Z tego względu łatwe do zarządzania wspólne projekty o rozsądnej liczbie uczestników powinny pozostać głównym instrumentem programu „Horyzont 2020”.

4.12 Europejski Instytut Innowacji i Technologii (EIT)

Ponieważ EIT będzie finansowany z budżetu programu „Horyzont 2020”, Komitet uważa jego działalność za równorzędny element strategii realizowanej za pomocą programu „Horyzont 2020”; dlatego swoimi zaleceniami obejmuje również ten zakres. Komitet w szczegółach odniesie się do niego w odrębnej opinii (17).

4.13 Kryteria oceny

W pkt. 2.2.6 wymieniono zaproponowane przez Komisję kryteria oceny (18) i wyboru – doskonałość, oddziaływanie oraz jakość i skuteczność. Komitet uznaje je za właściwe, o ile jednocześnie nie zostanie umniejszone nadrzędne znaczenie doskonałości, która w każdym razie stanowi najważniejsze kryterium dla wiodących działań. W przypadku badań pionierskich Komitet przestrzega przed przecenianiem najszerzej cytowanych publikacji, ponieważ prowadzi to do dominacji i tak już szczególnie ugruntowanych zagadnień badawczych. Komitet ponawia swoją ogólną przestrogę przed sformalizowaną procedurą oceny.

4.13.1 Szczególnie w przypadku wspierania innowacji konieczne jest oczywiście nadanie także aspektom rynkowym (19) istotnej roli w trakcie oceny. Początkowe błędy w ocenie, np. przy rozwoju „komputera osobistego” (PC), pokazują, że to zadanie w sytuacji a priori, zwłaszcza przy całkowicie nowatorskich koncepcjach, wcale nie jest łatwe i nie zawsze musi prowadzić do właściwej oceny.

4.14 Wspólne Centrum Badawcze

Komitet z zadowoleniem przyjmuje propozycje dotyczące bezpośredniego wspierania Wspólnego Centrum Badawczego. Jednocześnie zwraca uwagę, że jego działalność powinna podlegać analogicznym procesom oceny, jak w przypadku pozostałych podmiotów. Jeżeli Wspólne Centrum Badawcze ubiega się również o pośrednie wsparcie w ramach programu szczegółowego, należy zwracać uwagę na pełną równość szans w stosunku do innych, nienależących do Komisji wnioskodawców/podmiotów.

5. Euratom

5.1 W przedłożonym programie Euratom Komitet dostrzega zasadniczo – i słusznie – kontynuację dopiero niedawno przedstawionego przez Komisję i szczegółowo omówionego przez Komitet programu Euratom na lata 2012–2013 (20). Komitet powtarza i potwierdza swoją zamieszczoną tam główną tezę, „że stan wiedzy na temat technologii jądrowych, ich wykorzystania i ich konsekwencji musi zostać utrzymany i rozwinięty. Ramowy program badań i rozwoju Euratom odgrywa rolę koordynującą oraz umożliwia łączenie zasobów i integrację wspólnych wysiłków, dzięki czemu wnosi w tym kontekście istotną europejską wartość dodaną”. Komitet potwierdza ponadto szczegółowo sformułowane tam stwierdzenia i zalecenia. Nawiązując do nich, Komitet koncentruje się w niniejszej opinii wyłącznie na kilku wybranych kwestiach szczegółowych. Głównym zadaniem są systemy reaktorów o najwyższym poziomie bezpieczeństwa, produkujące jak najmniej długożyciowych wysokoaktywnych odpadów promieniotwórczych.

5.2 Komitet z zadowoleniem stwierdza, że przedłożony przez Komisję program zasadniczo odzwierciedla zgłoszone przezeń wówczas zalecenia:

—	większe bezpieczeństwo jądrowe, składowanie wysokoaktywnych odpadów promieniotwórczych, transmutacja służąca ograniczeniu długotrwałej radiotoksyczności, monitorowanie materiałów rozszczepialnych oraz ochrona przed promieniowaniem;

—	konsekwencje „testów wytrzymałościowych”;

—	prace rozwojowe nad pozyskiwaniem energii z syntezy jądrowej oraz ITER jako wielki projekt międzynarodowy;

—	kształcenie specjalistów oraz zapewnienie wiedzy podstawowej w szkołach.

5.2.1 Komitet przypomina (21), że – bez uszczerbku dla decyzji poszczególnych państw członkowskich o korzystaniu lub rezygnacji z energii jądrowej – konieczne dla UE jest „utrzymanie i dalszy rozwój wiedzy fachowej w zakresie bezpieczeństwa i dostępnych technologii. Rezygnowanie z całego zakresu wiedzy na ten temat byłoby chowaniem głowy w piasek”. Komitet niepokoi się, że w tych państwach członkowskich, w których obecnie rezygnuje się z wykorzystywania energii jądrowej lub ma się z niej zrezygnować w przyszłości, mogłoby dojść do zaprzestania kształcenia i rozwoju tych kompetencji. Koniecznie należy tego uniknąć.

5.3 Europejskie Forum Energii Jądrowej (ENEF)

W odniesieniu do technologii rozszczepienia jądrowego Komitet w szczególności popiera procedury i zalecenia Europejskiego Forum Energii Jądrowej (ENEF), w którego pracach za pośrednictwem swoich przedstawicieli sam uczestniczy we współpracy z Komisją.

5.4 Testy wytrzymałościowe

Decyzja o poddaniu wszystkich elektrowni jądrowych w UE testom wytrzymałościowym była konsekwencją wypadku jądrowego w Fukushimie, spowodowanego przez tsunami. Dlatego kiedy tylko dostępne będą wszystkie wyniki tych testów wytrzymałościowych, konieczne będzie nie tylko wyciągnięcie odpowiednich wniosków wobec już istniejących elektrowni, ale również właściwe dobranie priorytetów w ramach programu Euratom ukierunkowanego na badania naukowe, rozwój i demonstrację.

5.4.1 Szczególną uwagę należy przy tym zwrócić na sposób traktowania ewentualnych awarii pozaprojektowych.

5.5 Synteza jądrowa

W niektórych częściach społeczeństwa rozpoczęła się debata nad programem syntezy jądrowej, z jednej strony ze względu na fakt, że nie należy oczekiwać, by do 2050 r. (horyzont czasowy planu działania) wniósł on istotny wkład w niskoemisyjne dostawy energii, a z drugiej strony z uwagi na zdecydowany wzrost kosztów budowy międzynarodowego projektu ITER (które zgodnie z wnioskiem Komisji mają być regulowane poza programem ramowym!) w porównaniu z pierwotnymi szacunkami.

5.5.1 Plan działania do 2050 r.

W sprawie planu działania do 2050 r. (22) Komitet opracuje odrębną opinię. W tym miejscu należałoby jedynie podkreślić, że wobec globalnych zmian demograficznych i wzrastającego na całym świecie zapotrzebowania na energię w żadnym razie nie jest możliwe rozwiązanie globalnych problemów energetycznych za pomocą środków osiągniętych w UE do 2050 r. W tym sensie energia termojądrowa jest jedyną dotychczas niestosowaną lub niedostępną czy też nieznaną dalszą opcją w palecie potencjalnych technologii, służących realizacji tego ogromnego zadania.

5.5.2 ITER I

Chociaż w programie Euratom znalazły się wyłącznie (europejskie) naukowo-techniczne prace przygotowawcze do ITER (koszty budowy ITER mają zostać pokryte z innego źródła (23)) to słusznie traktuje się ITER jako przewodnią inicjatywę w zakresie globalnych badań nad syntezą jądrową, a także w europejskim programie syntezy jądrowej. Bez względu na możliwości i konieczność opracowania koncepcyjnych ulepszeń i alternatywnych rozwiązań ITER jest decydującym i wyjątkowym w skali światowej krokiem ku rozwojowi przyszłego zastosowania energii termojądrowej. W ramach ITER planuje się po raz pierwszy na całym świecie – przy pozytywnym bilansie energetycznym – osiągnięcie mocy syntezy termojądrowej w wysokości 500 megawatów (24).

5.5.3 ITER II

Ponadto ITER stanowi również laboratorium międzynarodowej współpracy zainteresowanych państw uprzemysłowionych na niespotykaną dotąd skalę. Partnerami są Chiny, Indie, Japonia, Korea, Rosja, Stany Zjednoczone Ameryki i Wspólnota Europejska. Ich zainteresowanie uczestnictwem w rozwoju decydujących nowych elementów technologii pokazuje ogromne oczekiwania wobec kolejnego korzystnego i bezemisyjnego źródła energii. Z drugiej strony nowatorski i złożony charakter tej współpracy jest przyczyną, dla której konieczne było skorygowanie pierwotnej koncepcji, zgodnie z którą koszty całkowite przypadające na poszczególnych partnerów miały spadać wraz ze wzrostem ich liczby. Ogromna wartość tego partnerstwa polega przede wszystkim nie na ograniczeniu kosztów, lecz na zwiększaniu się zakresu wiedzy specjalistycznej, koncepcji i doskonałych specjalistów; ponadto podobnie jak międzynarodowa stacja kosmiczna zapewnia ono wkład w międzynarodowe wzajemne zrozumienie i proces pokojowy, który jest nie do przecenienia (ITER został pierwotnie zaproponowany i zainicjowany przez Gorbaczowa, Mitteranda i Reagana!). Zdaniem Komitetu koncepcja Komisji, by finansować europejski udział w kosztach budowy ITER poza budżetem UE, w żadnym razie nie powinna negatywnie wpłynąć na dalszą realizację projektu.

5.5.4 Zaangażowanie państw członkowskich – umowy stowarzyszeniowe

W swojej niedawnej opinii dotyczącej programu Euratom (25) Komitet zwrócił uwagę na decydujące znaczenie tzw. stowarzyszeń jako podstawy i banku pomysłów programu syntezy jądrowej oraz jako gwarancji zaangażowania państw członkowskich. Komitet potwierdza swoje ówczesne stwierdzenia i ponownie przestrzega przed tworzeniem zagrożeń dla tego ważnego wsparcia lub pozwoleniem na jego wygaśnięcie. Przy tym stowarzyszenia są już sprawdzonym instrumentem pozwalającym zagwarantować „wspólne planowanie badań naukowych” (26), do którego dąży Komisja. Dlatego też również w przypadku ewentualnej zmiany struktury organizacyjnej europejskiego programu syntezy jądrowej konieczne byłoby utrzymanie dostępności skutecznych instrumentów wspólnego planowania, pozwalających na koordynację na szczeblu wspólnotowym i sensowne włączenie programów uczestniczących laboratoriów państw członkowskich, by utrzymać dotychczasową wiodącą rolę UE w tej dziedzinie badań naukowych i niezbędne wsparcie ze strony państw członkowskich.

6. Europejska przestrzeń badawcza – wspólny rynek wewnętrzny dla naukowców

6.1 Komisja zakłada, że do 2014 r. uda się w pełni stworzyć europejską przestrzeń badawczą. Komitet uznaje to za pożądane. Wyraża jednak wątpliwości, czy uda się tego dokonać. Wymagałoby to spełnienia kryteriów wspólnego rynku wewnętrznego, jak np. europejski patent wspólnotowy czy wspólny rynek wewnętrzny dla naukowców (27).

6.2 Opierając się na decyzji Rady (28) z dnia 2 marca 2010 r. Komitet dostrzega pilną potrzebę podjęcia działań, by poprawić niezadowalającą pod względem socjalnym sytuację młodych naukowców zatrudnionych w publicznych jednostkach badawczych i na uniwersytetach, która stoi w jaskrawej sprzeczności z celem uczynienia zawodu naukowca szczególnie atrakcyjnym, a w żadnym razie by nie pogarszać jego pozycji wobec podobnych zawodów.

6.3 Komitet uznaje, że organizacje naukowe w niektórych państwach członkowskich wprowadziły już pewne usprawnienia w tym zakresie i podjęły starania o dalszą poprawę sytuacji. Zauważa również, że Komisja także stara się poprawić sytuację, w tym za pomocą programów Marie Curie i Erasmus.

6.4 Sednem problemu są systemy płacowe i socjalne służb publicznych w państwach członkowskich, zgodnie z którymi zwykle wynagradzani są naukowcy pracujący w publicznych jednostkach badawczych i na uniwersytetach. W tych systemach zakłada się zwykle ciągłą karierę u jednego pracodawcy, którą się też nagradza. Ale właśnie z tego względu nie odpowiadają one szczególnym wymogom nauki i badań.

6.5 Ponieważ w tym przypadku ani nie uwzględnia się i nie wynagradza bardzo wymagającego i czasochłonnego procesu selekcji, w tym także studiów doktoranckich (uzyskanie stopnia doktorskiego), który młodzi naukowcy muszą najpierw z powodzeniem przejść, ani też nie bierze się pod uwagę tego, że w ich przypadku przynajmniej na początku nie chodzi właśnie o ciągłą karierę, lecz raczej o terminowe zatrudnienie, często bez jakichkolwiek perspektyw przedłużenia lub późniejszego zatrudnienia na stałe. Ponadto zupełnie uzasadniona długotrwała troska o dalszą przyszłość zawodową i związane z tym wysiłki wpływają negatywnie nie tylko na pracowników sektora nauki i badań, ale również na relacje rodzinne z partnerami i zakładanie rodziny.

6.6 Tego zdecydowanie wyższego ryzyka społecznego nie rekompensują jednak ani odpowiednio wyższe dochody, ani lepsze zabezpieczenie społeczne. W równie niewielkim stopniu bierze się pod uwagę to, że udana kariera w systemie naukowym wymaga minimalnego zakresu mobilności – przeciwnie, w tych systemach mobilność ocenia się najczęściej nawet negatywnie.

6.7 Systemy płacowe państw członkowskich są w niewielkim stopniu kompatybilne między sobą, a „korzyści socjalnych” zgromadzonych w trakcie pracy za granicą praktycznie nie da się przenieść, co zdecydowanie niekorzystnie wpływa na mobilność między państwami członkowskimi.

6.8 Dlatego pilnie należałoby dopasować systemy płacowe i socjalne w państwach członkowskich do szczególnych warunków niezbędnych w przypadku naukowców. Ponieważ osiągnięcie tego celu byłoby możliwe wyłącznie w wyniku bardzo długotrwałego procesu, Komitet zwraca uwagę na wyżej wspomnianą decyzję Rady i ze swej strony zaleca, by Komisja intensywnie kontynuowała swoje wysiłki, dążąc do ustanowienia wspólnie z państwami członkowskimi specjalnego funduszu (zasilanego z Funduszu Społecznego), który rekompensowałby te wyżej wymienione straty ponoszone przez młodych naukowców za pomocą odpowiednich świadczeń dodatkowych. Powinny one uwzględniać wyższe ryzyko społeczne wynikające z całej serii kontraktów terminowych, a także ograniczone lub tracone wskutek mobilności (zwłaszcza między krajami) „korzyści socjalne”.

7. Łatwość obsługi przez użytkowników i informacje – krótki podręcznik – centra doradcze

7.1 Komitet ponawia swój pilny apel do Komisji, by wobec różnorodności instrumentów wsparcia, procesów, sieci i specjalistycznego słownictwa (np. projekty, wspólnoty wiedzy i innowacji, platformy technologiczne, partnerstwa na rzecz innowacji, projekty przewodnie, sieci ERA-NET, wspólne planowanie, Erasmus, Marie Curie, COST, EUREKA itd.) opracowała i udostępniła w internecie zrozumiały przegląd i krótki opis, dzięki którym wyraźnie widoczne byłyby istotne cechy charakterystyczne poszczególnych instrumentów, związane z nimi warunki i cele itp. Byłby to istotny wkład na rzecz upraszczania i przejrzystości, a jednocześnie idealne uzupełnienie portalu CORDIS, pod innymi względami działającego bez zarzutu.

7.2 Komitet zaleca jednocześnie ograniczenie się do kwestii istotnych i rezygnację z reklamy czy uzasadniania. Nawet w przypadku przedłożonych tu dokumentów dla Komitetu ułatwieniem byłoby zawarcie w nich podsumowania istotnej treści i ograniczenie wywodów filozoficznych.

7.3 Komitet zaleca opublikowanie tego opracowania w formie ukierunkowanej szczególnie na MŚP oraz ich szczególne potrzeby i wiedzę. Ponadto konieczne jest ustanowienie kompetentnych centrów doradczych, np. poprzez przeszkolenie za pomocą odpowiednich seminariów organizacji regionalnych (jak izby przemysłowe i handlowe), które mogłyby służyć jako biura informacyjne.

Bruksela, 28 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Konkluzje w sprawie mobilności i ścieżki zawodowej europejskich naukowców z 2 999. posiedzenia Rady ds. Konkurencyjności, Bruksela, 1–2 marca 2010 r.

(2) COM(2011) 48 final oraz Dz.U. C 318 z 29.10.2011, s. 121.

(3) Patrz w szczególności Dz.U. C 48 z 15.2.2011, s. 129.

(4) COM(2011) 48 final oraz Dz.U. C 318 z 29.10.2011, s. 121.

(5) Dz.U. C 132 z 3.5.2011, s. 39.

(6) Patrz przypis 3.

(7) Konkluzje w sprawie mobilności i ścieżki zawodowej europejskich naukowców z 2 999. posiedzenia Rady ds. Konkurencyjności, Bruksela, 1–2 marca 2010 r.

(8) Dz.U. C 44 z 16.2.2008, s. 1.

(9) Patrz w tym kontekście np. http://web.worldbank.org.

(10) COM(2011) 885 final.

(11) Dz.U. C 21 z 21.1.2011, s. 49.

(12) Dz.U. C 132 z 3.5.2011, s. 39.

(13) Dz.U. C 132 z 3.5.2011, s. 39.

(14) Dz.U. C 182 z 4.8.2009, s. 40.

(15) Dz.U. C 48 z 15.2.2011, s. 112.

(16) Dz.U. C 218 z 11.9.2009, s. 8, pkt 1.8 i 5.

(17) COM(2011) 822 final – opinia EKES-u „Strategiczny plan innowacji EIT” (Zob. str. 122 niniejszego Dziennika Urzędowego).

(18) Patrz w tym kontekście w szczególności również pkt 4.2 w Dz.U. C 132 z 3.5.2011, s. 39.

(19) Patrz w tym kontekście w szczególności również pkt 3.7.2 w Dz.U. C 132 z 3.5.2011, s. 39.

(20) COM(2011) 71 final, COM(2011) 72 final, COM(2011) 73 final, COM(2011) 74 final i Dz.U. C 318 z 29.10.2011, s. 127.

(21) Dz.U. C 318 z 29.10.2011, s. 127, tam pkt 3.4.

(22) Patrz przypis 10.

(23) Patrz także COM(2011) 931 final, w którego sprawie Komitet wyda oddzielną opinię.

(24) Patrz w tym zakresie http://www.iter.org/.

(25) Dz.U. C 318 z 29.10.2011, s. 127, pkt 4.5.1.

(26) COM (2008) 468 final oraz Dz.U. C 228 z 22.9.2009, s. 56.

(27) Patrz również Dz.U. C 44 z 16.2.2008, s. 1, pkt 1.3.

(28) Patrz przypis 1.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/122

COM(2011) 817 wersja ostateczna – 2011/0384 (COD)

oraz wniosku dotyczącego decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie strategicznego planu innowacji Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii (EIT) – wkład EIT w bardziej innowacyjną Europę

COM(2011) 822 wersja ostateczna – 2011/0387 (COD)

(2012/C 181/21)

Sprawozdawca: Jacques LEMERCIER

Parlament Europejski, w dniu 13 grudnia 2011 r., oraz Rada, w dniu 16 stycznia 2012 r., postanowiły, zgodnie z art. 173 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 294/2008 ustanawiające Europejski Instytut Innowacji i Technologii

COM(2011) 817 final – 2011/0384 (COD)

oraz

wniosku dotyczącego decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie strategicznego planu innowacji Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii (EIT) – wkład EIT w bardziej innowacyjną Europę

COM(2011) 822 final – 2011/0387 (COD).

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię w dniu 8 marca 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 28 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 123 do 5 – 4 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 EKES ogólnie popiera działania Komisji dotyczące Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii (EIT).

1.2 Komitet zgadza się z zasadniczą treścią zaleceń Komisji, będących owocem konsultacji z poszczególnymi partnerami w tej dziedzinie oraz oceny skutków i analizy danych uzyskanych podczas przeprowadzonych doświadczeń.

1.3 Świadomy opóźnień Unii Europejskiej w zakresie współpracy, wymiany wiedzy i zbliżenia między instytutami naukowo-dydaktycznymi wysokiego szczebla, EKES uważa, że działania zainicjowane przez Komisję są pozytywne.

1.4 Wobec globalizacji badań naukowych i decydującego znaczenia innowacji w produkcji Komitet zgadza się co do tego, że należy wspierać dążenie do doskonałości.

2. Kontekst

2.1 Europejski Instytut Innowacji i Technologii (EIT – European Institute of Innovation and Technology) został utworzony w 2008 r.

2.2 Jest to efekt wniosku Komisji do Rady przyjętego 22 lutego 2006 r. EIT powstał w ramach strategii lizbońskiej, aby nadać większą dynamikę wzrostowi i stworzyć nowe miejsca pracy w UE.

2.3 Jego głównym celem jest nadrobienie europejskich zaległości w dziedzinie polityki przemysłowej opartej na innowacjach technologicznych, a zatem promowanie synergii między badaniami podstawowymi, badaniami i rozwojem oraz innowacyjnymi zastosowaniami przemysłowymi w Europie, zwłaszcza na rzecz MŚP.

2.4 Jako ośrodek doskonałości EIT pragnie odgrywać czołową rolę w dziedzinie innowacyjności, badań i rozwoju w UE. Aby to osiągnąć, instytut podjął inicjatywę funkcjonalnego i geograficznego zbliżenia struktur szkolnictwa wyższego, nauki i innowacyjności.

2.5 Koncepcja ta jest bardzo bliska podejściu stosowanemu przez Massachusetts Institute of Technology (MIT), który pracuje nad horyzontalną integracją tych trzech sektorów.

2.6 Na siedzibę kierownictwa EIT wybrano w czerwcu 2008 r. Budapeszt.

2.7 Instytut nie finansuje bezpośrednio indywidualnych projektów. Wnosi on natomiast 25 % wkładu finansowego do zdecentralizowanych wspólnot wiedzy i innowacji (WWiI) (1).

2.8 WWiI złożone z uczelni wyższych, przedsiębiorstw i instytutów badawczych pracują wspólnie nad innowacyjnymi projektami i wnoszą wraz z różnorodnymi lokalnymi partnerami w dziedzinie przedsiębiorczości i innowacyjności 75 % wkładu do finansowania projektów lokalnych.

2.9 Trzy pierwsze WWiI zostały wybrane w grudniu 2009 r., a ich centra kolokacji znajdują się we Francji, Niemczech, Zjednoczonym Królestwie, Szwajcarii, Włoszech, Hiszpanii, Niderlandach, Szwecji, Finlandii, Belgii, Polsce i na Węgrzech.

3. Propozycje Komisji

3.1 W tym kontekście EIT powinien stać się ośrodkiem odniesienia i przyciągania dla uczelni wyższych, instytutów badawczych, przedsiębiorstw działających w dziedzinie badań i rozwoju (B&R), a zwłaszcza dla innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), które odgrywają pierwszoplanową rolę w tworzeniu miejsc pracy wymagających wysokich kwalifikacji oraz nowych specjalizacji zawodowych.

3.2 Aby zwiększyć dodatkowo wpływ i wprowadzić bodźce dla innowacyjności w nowych obszarach problemów społecznych, EIT będzie stopniowo rozszerzać swój portfel WWiI w okresie realizacji ramowego programu finansowania badań naukowych na lata 2014–2020.

3.2.1 Jeśli chodzi o przyznane środki, będą one kontrolowane i konkretne wyniki zadecydują ostatecznie o trwałości poszczególnych WWiI.

3.2.2 Podążając przy tworzeniu nowych WWiI ścieżką rozwoju opartą na stopniowym przyroście, EIT zadba, by w tym kontekście odpowiednio uwzględniono doświadczenia zdobyte przy tworzeniu WWiI na poprzednich etapach i by WWiI powstawały tylko w dziedzinach, w których istnieje już fundament w postaci wyraźnego potencjału innowacyjnego i najwyższej klasy doskonałości, na którym można się oprzeć, by przyciągnąć niezbędne kompetencje i finansowanie.

3.3 W okresie 2014–2020 do stworzenia nowych WWiI dojdzie zatem w dwóch falach, w 2014 r. i w 2018 r., po trzy nowe WWiI każda, co wraz z trzema już istniejącymi doprowadzi do powstania portfela dziewięciu WWiI (co odpowiada stworzeniu 40–50 centrów kolokacji w całej UE).

3.4 Opierając się na solidnych fundamentach naukowych i badawczych, WWiI mogą skupiać podmioty ze świata edukacji, badań i innowacji.

Wszystkie są w stanie zmobilizować inwestycje i zapewnić długoterminowe zaangażowanie sektora przedsiębiorstw oraz przyczynić się do rozwoju nowych technologii i do pobudzania innowacji społecznych:

—	WWiI dotycząca produkcji oferującej wartość dodaną;

—	WWiI dotycząca łańcucha dostaw żywności;

—	WWiI dotycząca innowacji na rzecz zdrowego stylu życia oraz aktywnego starzenia się;

—	WWiI na rzecz bezpiecznego społeczeństwa w kontekście przyspieszonej cyfryzacji gospodarki;

—	WWiI umożliwiająca opracowanie nowych metod zrównoważonego poszukiwania, wydobywania, przetwarzania, recyklingu i zastępowania surowców;

—	WWiI dotycząca mobilności w miastach.

3.5 Tworzenie zdecentralizowanych WWiI skupiających lokalnie – zapewne na szczeblu regionalnym – wszystkich potencjalnych partnerów wydaje się adekwatnym rozwiązaniem wobec wyzwań, przed którymi stoi UE. W związku z obiektywnym brakiem możliwości zharmonizowania w rozsądnym (czyli krótkim) terminie systemów badań naukowych, kształcenia i produkcji w państwach członkowskich – przez wzgląd na zasadę pomocniczości – jest to konkretne rozwiązanie pozwalające na złagodzenie tych trudności i na zaproponowanie nowego modelu polityki na rzecz rozwoju przemysłu i usług.

3.6 Autonomia w zakresie rekrutacji, organizacji i finansowania, jaką przyznano WWiI, umożliwi łatwiejsze wyłonienie najbardziej kompetentnych i posiadających największą motywację badaczy. Powinna ona też sprzyjać przewidzianemu przez Komisję informowaniu o doświadczeniach i współpracy międzynarodowej.

4. Uwagi ogólne i szczegółowe

4.1 Ogólna struktura zaproponowana przez Komisję jest nowatorska i obiecująca. Komitet pragnie przypomnieć swą poprzednią opinię (2) w sprawie utworzenia EIT, gdyż jego zdaniem uwagi ogólne w niej zawarte są nadal w pełni aktualne.

4.2 Jeżeli chodzi o budżet, Komitet uważa, iż ze względu na planowaną liczbę WWiI i czas trwania programu, finansowanie, o którym mowa w projekcie Komisji oznacza w praktyce stagnację, a nawet względną redukcję środków do 2020 r. A przecież EIT to sposób na trwały wzrost dla europejskich MŚP w średnio- i długoterminowej perspektywie, owocujący innowacjami i nowymi miejscami pracy i zasługujący na wsparcie w najbardziej obiecujących dziedzinach.

4.3 Struktura finansowania WWiI stanowi oczywisty atut, gdyż tylko 25 % wnoszone jest przez EIT, a reszta, czyli 75 %, musi pochodzić od przedsiębiorstw partnerskich, MŚP, ośrodków badawczych i podmiotów publicznych lub prywatnych zaangażowanych w to doświadczenie. Struktura ta pozwala, dzięki swej elastyczności, na przyspieszenie procesów zdobywania wiedzy i przechodzenia od badań podstawowych do zastosowania, a także przyspieszenie procesów innowacji i patentowania oraz tworzenia i rozwijania przedsiębiorstw wprowadzających innowacje na rynek.

4.4 Ponadto inicjatywy lokalne w państwach członkowskich będą mogły liczyć na większy zakres swobody.

4.5 Struktura zarządzania WWiI oraz okresowe odnawianie ich składu to niezaprzeczalne atuty. Komitet zgadza się z koncepcją rozwoju EIT i uważa, że należy utrzymać niezależność i autonomię WWiI, przez wzgląd na większą skuteczność, i oceniać ich pracę według uzyskanych wyników.

4.6 Jednym z ciekawych elementów tej dwupoziomowej konstrukcji będzie ułatwienie wprowadzania na rynek patentów i innowacyjnych produktów pochodzących z WWiI.

Wobec przyspieszającej globalizacji, która zagraża tradycyjnemu przemysłowi, EKES popiera koncepcję, zgodnie z którą pojęcie „doskonałości” w dziedzinie kształcenia i produkcji jest przyszłościową wartością i skutecznym narzędziem konkurencyjności.

4.7 Bardziej niż kiedykolwiek w UE wartość dodana innowacyjnych produktów i usług, zdecydowanie skierowanych na zrównoważony rozwój, umożliwi tworzenie miejsc pracy wymagających wysokich kwalifikacji i pozwoli uniknąć przenoszenia działalności do krajów o niskich kosztach siły roboczej.

4.8 EKES zauważa relatywną koncentrację WWiI. Komitet pragnąłby, aby podjęto szczególne wysiłki w celu ustanowienia w jak największej liczbie państw członkowskich kontaktów z laboratoriami, przedsiębiorstwami i instytucjami badawczymi, by zwiększyć potencjał kreatywny oraz zasoby ludzkie i technologiczne WWiI i by nie podkreślać braku równowagi pomiędzy państwami członkowskimi w dziedzinie badań naukowych i kształcenia na wysokim poziomie. EKES zauważa też zaangażowanie ponad 200 partnerów z wszystkich państw członkowskich.

4.9 EKES popiera zwłaszcza stworzenie kierunków studiów ze znakiem EIT ułatwiających mobilność naukowców oraz rozwój przedsiębiorstw i MŚP poza ich regionem pochodzenia.

4.10 EKES pragnie, aby instytutom, przedsiębiorstwom i potencjalnym partnerom przekazano jak najwięcej informacji, tak by wspierały one WWiI i uczestniczyły w ich tworzeniu w głównych dziedzinach wspomnianych w strategii „Europa 2020”.

Aby osiągnąć ten cel, EIT powinien jak najszybciej rozpocząć kampanię reklamową wokół tych tematów, aby umożliwić przedsiębiorstwom i potencjalnym partnerom opracowanie projektów partnerstwa.

4.11 Świadomy ewentualnych oporów, a nawet zahamowań w istniejących instytucjach krajowych, EKES wzywa Komisję do prowadzenia dogłębnego dialogu między EIT a tymi instytucjami, aby osiągnąć synergie, bez których na dłuższą metę nie będzie można się obejść.

Stwierdza ponadto, że osoby odpowiedzialne za instytuty naukowo-dydaktyczne są zaniepokojone możliwością zmniejszenia ich budżetu na korzyść WWiI.

Bruksela, 28 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Knowledge and Innovation Communities (KIC).

(2) Dz.U. C 161 z 13.7.2007, s. 28.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/125

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego Program na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw (2014–2020)

COM(2011) 834 wersja ostateczna – 2011/0394 (COD)

(2012/C 181/22)

Sprawozdawca: Ronny LANNOO

Współsprawozdawca: Brendan BURNS

Rada, w dniu 24 stycznia 2012 r., oraz Parlament Europejski, w dniu 13 grudnia 2011 r., postanowiły, zgodnie z art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego Program na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw (2014–2020)

COM(2011) 834 final – 2011/0394 (COD).

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię dnia 8 marca 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 29 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny przyjął 142 głosami – 6 osób wstrzymało się od głosu – następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 EKES popiera najważniejsze cele programu COSME, lecz stwierdza, że nie zawarto w nim jego postulatów przedstawionych w opinii w sprawie „Small Business Act” (1), przede wszystkim jeśli chodzi o zwiększenie możliwości dotyczących wsparcia i doradztwa dla MŚP, przenoszenia własności przedsiębiorstw, koordynacji i partnerstwa z organizacjami MŚP.

1.2 Zwraca się o większe wyeksponowanie konkretnych działań, które należy podjąć. Już na wstępie nasuwają się dwa problemy:

—

Cel: Celem rozporządzenia jest sprzyjanie konkurencyjności przedsiębiorstw. Konieczne jest zapewnienie im zdolności konkurowania z innymi podmiotami na światowych rynkach. EKES zgadza się z wytyczonym celem, lecz stwierdza, że równie istotne jest podejmowanie działań na rzecz trwałości MŚP na rynkach europejskich, regionalnych i lokalnych.

—	Środki: EKES zwraca się do Komisji o uzupełnienie wniosku ustawodawczego o program prac zawierający konkretne środki, które zostaną wprowadzone w celu zaspokojenia potrzeb wszystkich kategorii MŚP, a także spełnienia ich oczekiwań w związku z obecnym kryzysem.

1.3 Wszelkie decyzje dotyczące tego programu operacyjnego powinny leżeć w kompetencji Parlamentu i Rady, zgodnie z procedurą współdecyzji. Procedura aktów delegowanych powinna być ograniczona do opracowywania i wdrażania programów rocznych, ustanowionych w porozumieniu z państwami członkowskimi i organizacjami MŚP.

1.4 EKES apeluje, by:

—	program był adresowany do wszystkich przedsiębiorstw (2);

—

środki przeznaczone na program koncentrowały się na niezbędnych priorytetach: informacji, wsparciu i doradztwie, dostępie do rynków i do finansowania, dostosowaniu wymogów i norm wspólnotowych, współpracy oraz uwzględnieniu priorytetów strategii „Europa 2020” (innowacje, gospodarka ekologiczna i zatrudnienie osób młodych);

—	w ramach programu wytyczono piąty cel szczegółowy: wspomaganie MŚP oraz propagowanie ich dostępu do usług doradczych, ze szczególnym naciskiem na małe przedsiębiorstwa i mikroprzedsiębiorstwa.

1.5 EKES proponuje czwarty obszar działań dotyczący usprawnienia przepisów, zwłaszcza poprzez zastosowanie zasady „office of advocacy” (3) mającej na celu lepsze uwzględnienie realiów małych przedsiębiorstw w prawodawstwie. Jednakże konieczne będzie określenie roli tej zasady oraz stopnia jej spójności z innymi działającymi podmiotami, takimi jak sieć wysłanników ds. MŚP. Przypomina o swoim sprzeciwie wobec szerokiego stosowania wyłączeń i zaleca udział organizacji MŚP w procesie legislacyjnym i decyzyjnym.

1.6 EKES podkreśla niewystarczalność zarządzania partnerskiego we wniosku dotyczącym rozporządzenia. Nie zgadza się, by jego zadania były zawężone do zwykłych konsultacji i zwraca uwagę Parlamentu i Rady na potrzebę ustanowienia tego zarządzania i wzmocnienia partnerstwa z organizacjami reprezentującymi MŚP, na wzór innych programów wspólnotowych (4). Apeluje o utworzenie grupy roboczej, która umożliwiałaby konsultowanie europejskich organizacji MŚP na wszystkich etapach opracowywania, tworzenia, wdrażania i monitorowania programu COSME.

1.7 Co się tyczy art. 9 dotyczącego poprawy dostępu do rynków, Komitet zwraca się o:

—	wprowadzenie rozróżnienia między – z jednej strony – dostępem do rynków, a z drugiej – informowaniem MŚP, szkoleniami dla nich oraz doradzaniem im;

—	wspieranie działań prowadzonych już w państwach członkowskich przez organizacje MŚP i organy publiczne;

—	dostosowanie zadań i struktury Europejskiej Sieci Przedsiębiorczości (EEN), aby uzupełniała ona działania organizacji MŚP i włączała je w swoją działalność; przy tym konieczne jest poprawienie jej widoczności i pełne wykorzystanie jej potencjału.

1.8 EKES wskazuje na sprzeczności między proponowanymi instrumentami finansowymi, programem „Horyzont 2020” i innymi źródłami finansowania, takimi jak te proponowane we wnioskach dotyczących rozporządzeń w sprawie spójności terytorialnej. Sytuacja ta przysparza MŚP trudności, w związku z czym EKES zwraca się o wyjaśnienie powiązania między różnymi źródłami finansowania. Chociaż wyraża zadowolenie, że 56 % budżetu przeznaczono na instrumenty finansowe, zwraca się do Komisji i Parlamentu o ustalenie podziału środków między tymi dwoma instrumentami, udostępnienie ich wszystkim przedsiębiorstwom i na potrzeby wszystkich typów inwestycji oraz ich zharmonizowanie z innymi podobnymi instrumentami finansowania wspólnotowego, tak by umożliwić MŚP wybór najodpowiedniejszego instrumentu. Domaga się ponadto zmiany przepisów i warunków instrumentu gwarancji kredytowych (LGF).

1.9 EKES domaga się zrewidowania załącznika I dotyczącego wskaźników, aby zdefiniować je we współpracy z organizacjami MŚP. Trzeba również dokonać przeglądu załącznika II i oceny skutków finansowych regulacji, ze względu na rozbieżności z tekstem wniosku.

1.10 EKES zaleca Parlamentowi i Radzie, by poparły i wzmocniły program, zapewniając większą widoczność jego zawartości, środków operacyjnych i finansowania priorytetów, a także gwarantując partnerstwo z europejskimi organizacjami MŚP. Przeznaczony na niego budżet w wysokości 2,5 mld euro wydaje się jednak skromny w stosunku do jego ambitnych celów. EKES sprzeciwia się wszelkim próbom jego zmniejszenia i usilnie apeluje, by Parlament nadał mu większą wagę. Uważa, że to właśnie MŚP umożliwią UE przezwyciężenie kryzysu i stworzenie nowych miejsc pracy.

1.11 EKES uważa jednak, że programowi brak ambitnych założeń. Sądzi, że zaproponowany budżet w wysokości 2,5 mld euro nie umożliwi wdrożenia koniecznych przepisów, które mają na celu wsparcie trwałej działalności i rozwoju MŚP. Tymczasem to MŚP pozwolą UE przezwyciężyć kryzys i stworzą nowe miejsca pracy. Wobec tego EKES sprzeciwia się próbom zmniejszenia tego budżetu i apeluje do Parlamentu Europejskiego o jego podniesienie do wysokości budżetu przeznaczonego na obecny program na rzecz konkurencyjności i innowacji w celu priorytetowego zwiększenia środków budżetowych przeznaczonych na instrumenty finansowe.

1.12 EKES zwraca się do Komisji Europejskiej o wyjaśnienie podziału budżetu przeznaczonego na ten program (poza instrumentami finansowymi) z uwzględnieniem dokładnego podziału środków finansowych na każde podejmowane w jego ramach działanie.

2. Uwagi ogólne

2.1 Komitet przedstawił już swoje priorytety dotyczące programu „Konkurencyjność MŚP” 2014–2020 w opinii w sprawie przeglądu programu „Small Business Act” (5). We wniosku dotyczącym COSME niestety nie uwzględniono ich w wystarczającym stopniu i nie określono wyraźnie praktycznych działań, które należy podjąć. EKES zachęca Komisję, by przedstawiła mu, a także Parlamentowi i Radzie program działań na cały czas trwania programu.

2.2 EKES jest zaskoczony brakiem nawiązania do „Small Business Act”, choć powinien on stanowić podstawę programu. Nie nawiązano do zasady „tylko jeden raz” (only once) i tylko w bardzo ograniczonym stopniu odniesiono się do zasady „najpierw myśl na małą skalę” (think small first), a ponadto nie uwzględniono wystarczająco specyfiki różnych kategorii MŚP.

2.3 Konkurencyjność rozwija się stosownie do zasad rynkowych i zależy od innych czynników, takich jak różnice w kosztach pracy, siła nabywcza, system podatkowy, dostęp do finansowania i zdolność młodych ludzi do zatrudnienia. EKES uważa, że priorytetem programu COSME powinien być trwały rozwój przedsiębiorstw, a nie tylko ich konkurencyjność.

2.4 Wreszcie, w programie COSME należy przewidzieć środki specjalnie przeznaczone dla małych przedsiębiorstw i mikroprzedsiębiorstw.

2.5 EKES wnosi, by analizując w 2012 r. stosowanie europejskiej definicji MŚP, uwzględniono ich dużą różnorodność. Komisja powinna ponadto poinformować go o wnioskach z tej analizy i włączyć go do działań podejmowanych w następstwie jej sporządzenia.

3. Stanowisko na temat wniosku w sprawie rozporządzenia

3.1 Odnośnie do motywów

3.1.1 EKES podziela cele wytyczone w motywie 10. Program COSME powinien również:

—	uprościć działalność MŚP i zmniejszyć ich obciążenia administracyjne;

—

sprzyjać realizacji priorytetów strategii „Europa 2020”, takich jak innowacje, zielona gospodarka i zatrudnianie młodych ludzi; EKES pozytywnie ocenia zawarcie we wniosku motywu 11, w którym szczególną uwagę poświęcono mikroprzedsiębiorstwom, przedsiębiorstwom rzemieślniczym i przedsiębiorstwom społecznym;

—	stosować zasady „Small Business Act” do polityk i programów wspólnotowych, krajowych i terytorialnych;

—	uwzględniać potrzeby MŚP w innych programach wspólnotowych oraz zapewniać koordynację i uproszczenie przepisów administracyjnych tych programów.

3.1.2 Komitet uważa, że oprócz tworzenia i rozwoju przedsiębiorstw w motywie 11 należy wspomnieć o drugiej szansie, przenoszeniu własności przedsiębiorstw, ich przejmowaniu, zdolności młodych ludzi do zatrudnienia, szkoleniu przedsiębiorców i ich pracowników, a także o roli samozatrudnionych i wolnych zawodów.

3.1.3 W motywie 12 należy wspomnieć, iż dla przeważającej większości MŚP jednym z zasadniczych problemów jest dostęp do odpowiednich usług doradztwa. EKES popiera ideę Europejskiej Sieci Przedsiębiorczości, lecz uważa, że jej potencjał winien zostać w pełni wykorzystany. Wiele małych i średnich przedsiębiorstw w Europie ma wciąż nikłe pojęcie o jej istnieniu. Usługi oferowane przez ESP powinny w jak największym stopniu wiązać się z rzeczywistymi potrzebami i wymogami MŚP. EKES popiera propozycje dotyczące restrukturyzacji zarządzania ESP i włączania w ten proces wszystkich właściwych organizacji przedsiębiorców.

3.1.4 Uprawnienia Komisji do przyjmowania aktów delegowanych zgodnie z procedurą delegacji uprawnień wspomnianą w motywie 28 należy ograniczyć do aktów dotyczących realizacji programu, zwłaszcza programów rocznych, oraz do zasad powierzania wykonania pewnych zadań instytucjom zewnętrznym, po konsultacji z zainteresowanymi stronami. Program operacyjny obejmujący środki praktyczne oraz szczególne zasady uczestnictwa powinien być przyjmowany przez Parlament i Radę.

3.1.5 EKES nalega, by rozporządzenie w sprawie programu COSME wprowadzało rzeczywisty system zarządzania obejmujący europejskie organizacje MŚP. Należy przy tym kierować się ideą partnerstwa zaproponowanego w art. 5 rozporządzenia ustanawiającego wspólne przepisy dla funduszy strukturalnych (6). Organizacje MŚP powinny być obecne podczas fazy przygotowywania programu oraz na etapie jego dorocznej realizacji, zgodnie ze „Small Business Act”.

3.1.6 Turystyka generuje oczywistą wartość dodaną w gospodarce UE i mechanizmy wsparcia przewidziane w programie COSME powinny uwzględniać branżę turystyczną. EKES wnosi do Komisji o przedstawienie mu, a także Parlamentowi i Radzie, programu operacyjnego dla tego sektora, który opracowano by wraz z organizacjami MŚP. Niemniej jednak istnieją również inne sektory generujące znaczącą wartość dodaną.

3.2 Rozdział I: Przedmiot regulacji

3.2.1 Co się tyczy art. 1, EKES domaga się dodania terminów „mikroprzedsiębiorstwa”, „przedsiębiorstwa rzemieślnicze”, „samozatrudnieni” i „wolne zawody”.

3.2.2 EKES popiera zapisane w art. 2 cele ogólne. Pragnie jednak dodać cel dotyczący trwałego rozwoju MŚP oraz wspierania przenoszenia własności przedsiębiorstw.

3.2.3 W art. 2 należy dodać czwarty cel ogólny, a mianowicie wprowadzenie w życie zasad określonych w „Small Business Act” oraz wdrażanie jego priorytetów w politykach i programach wspólnotowych.

3.3 Rozdział II: Cele szczegółowe oraz sfery działania

3.3.1 Cztery cele szczegółowe wymienione w art. 3 mają zasadnicze znaczenie. Komitet zwraca się jednak o to, by dodać:

—	następujący cel w ust. 1 lit. d): poprawa dostępu do rynków lokalnych, między innymi dzięki wspieraniu dostosowywania europejskich wymogów i norm do potrzeb i faktycznej sytuacji małych przedsiębiorstw i mikroprzedsiębiorstw;

—	piąty cel szczegółowy: wspomaganie MŚP oraz wspieranie ich dostępu do usług doradczych.

3.3.2 EKES wzywa Parlament i Radę do dodania nowego artykułu dotyczącego zarządzania, przewidującego utworzenie konsultacyjnej grupy roboczej obejmującej europejskie organizacje reprezentujące różne kategorie MŚP i mającej na celu opracowanie, wdrożenie i monitorowanie programu i jego corocznych nowych form.

3.3.3 EKES podkreśla potrzebę dodania w art. 6 konkretnych propozycji dotyczących:

—	propagowania procedur związanych z przeprowadzaniem oceny skutków oraz wdrożenia systemu „office of advocacy” (po jasnym określeniu jego roli i kompetencji);

—	stosowania w trakcie procesu legislacyjnego i podczas realizacji strategii „Europa 2020” zasad „najpierw myśl na małą skalę” i „tylko jeden raz”, które zostały zapisane w „Small Business Act”;

—	zapewnienia, by przepisy tworzone były przy współudziale organizacji MŚP.

3.3.4 EKES przypomina o swoim sprzeciwie wobec szerokiego stosowania wyłączeń dla mikroprzedsiębiorstw (7). Zaleca udział organizacji MŚP w celu przystosowania przepisów do faktycznej sytuacji owych mikroprzedsiębiorstw.

3.3.5 Komitet domaga się dodania do art. 7 działań sprzyjających przenoszeniu własności przedsiębiorstw i przejmowaniu ich. Chodzi tu zwłaszcza o szkolenie osób, które dokonają przejęcia, oraz o informowanie i szkolenie młodych studentów w zakresie środowiska MŚP oraz związanych z nimi możliwości.

3.3.6 Jeśli chodzi o art. 9, to należy rozróżnić z jednej strony działania służące poprawie dostępu do rynków oraz z drugiej strony działania na rzecz informowania przedsiębiorstw, doradzania im i wspomagania ich. Komitet zwraca się o dokonanie następującego podziału art. 9 na dwa oddzielne artykuły:

3.3.6.1

Artykuł 9: Działania służące poprawie dostępu do rynków

Należy zachować ustępy 2, 3 i 4 oraz uzupełnić ustęp 2, precyzując, iż program COSME będzie wspierał przede wszystkim środki propagujące udział MŚP i mikroprzedsiębiorstw w procesie opracowywania i dostosowywania norm i wymogów europejskich, jak też w ich realizacji w przedsiębiorstwach.

3.3.6.2

Artykuł 9a: Działania na rzecz informowania przedsiębiorstw, doradzania im i wspomagania ich

—

EKES podkreśla, że jednym z priorytetów powinno być zapewnienie wszystkim MŚP dostępu do informacji, usług doradczych i wsparcia. W związku z tym rozporządzenie dotyczące programu COSME powinno:

—	ułatwiać organizacjom MŚP dostęp do programów wspólnotowych oraz przewidywać wsparcie techniczne służące informowaniu MŚP i doradzaniu im; organizacje MŚP powinny odgrywać tutaj większa rolę;

—	wzmocnić rolę punktów kompleksowej obsługi organizacji MŚP na poziomie krajowym i terytorialnym.

—

EKES ubolewa nad tym, że większa liczba MŚP, zwłaszcza małych przedsiębiorstw i mikroprzedsiębiorstw, nie jest adresatem działań podejmowanych w ramach Europejskiej Sieci Przedsiębiorczości (EEN) i z nich nie korzysta. Ubolewa także nad tym, że nie wszystkie organizacje MŚP uczestniczą w sieci. Jest zdania, że aby zapewnić wszystkim tym MŚP dostęp do informacji, Europejska Sieć Przedsiębiorczości powinna być reprezentowana we wszystkich tych organizacjach. Należy wspierać ich działania, a jednocześnie czuwać nad tym, by nie tworzyć nowych struktur pośrednich. Chociaż model konsorcjów regionalnych dowiódł swej skuteczności w wielu państwach członkowskich i w wielu regionach, to prawdopodobnie należałoby dostosować go, by umożliwić wszystkim organizacjom MŚP przynależność do nich.

EKES jest zdania, że Europejska Sieć Przedsiębiorczości powinna być przeznaczona w pierwszym rzędzie dla reprezentatywnych organizacji MŚP, które wykazały swe możliwości w zakresie organizowania i dostarczania przedsiębiorstwom usług informacyjnych, doradczych i wspierających. Zaleca, by określić działania sieci w porozumieniu z europejskimi reprezentatywnymi organizacjami MŚP i by umożliwić konsultowanie się z nimi w trakcie określania warunków działania przyszłej sieci.

3.4 Rozdział III: Realizacja programu

3.4.1 W art. 10 przewidziano, że roczny program prac zostanie przyjęty w porozumieniu z komitetem złożonym z przedstawicieli państw członkowskich. Zdaniem EKES-u należy przeprowadzać konsultacje z europejskimi organizacjami przedstawicielskimi MŚP na wczesnym etapie w ramach grupy roboczej, której utworzenie postuluje Komitet w punkcie 3.3.2. Przewidziane w art. 12 monitorowanie wdrażania programu i zarządzania nim powinno odbywać się we współpracy z tą grupą.

3.4.2 W art. 11 przewiduje się „środki wsparcia”, które w większości oznaczają badania i analizy. Również i w tym wypadku EKES zwraca się do Komisji o przedstawienie przejrzystego programu badań i analiz, który byłby opracowany z organizacjami reprezentującymi MŚP, tak aby spełnić oczekiwania przedsiębiorstw.

3.5 Rozdział V: Komitet i przepisy końcowe

3.5.1 W art. 16 należałoby doprecyzować, że Komisję wspomaga, oprócz komitetu złożonego z przedstawicieli państw członkowskich, również grupa partnerów zaproponowana przez EKES (punkt 3.3.2).

3.5.2 EKES akceptuje ideę aktów delegowanych w odniesieniu do środków wykonawczych, uważa jednak, że propozycje zawarte w art. 17 ust. 2 dotyczą procesu decyzyjnego leżącego w kompetencjach Parlamentu i Rady, ponieważ chodzi o zmianę szczegółowego celu programu. W związku z tym apeluje do Parlamentu i Rady o odrzucenie art. 17 ust. 2.

3.5.3 Jeśli chodzi o art. 18, to akty delegowane powinny być sporządzane w porozumieniu ze specjalną grupą roboczą złożoną z partnerów, o której mowa w punkcie 3.3.2. Ten sam postulat dotyczy art. 19, w którym mowa jest o stosowaniu trybu pilnego.

3.6 Załącznik I: Wskaźniki osiągnięcia celów ogólnych i szczegółowych

3.6.1 EKES zaleca, by Komisja określiła wyżej wspomniane wskaźniki z organizacjami MŚP, z uwzględnieniem tych wskaźników, które istnieją już w państwach członkowskich.

3.6.2 EKES proponuje, by ponownie zastanowić się nad standardami porównawczymi stosowanymi przy ocenie konkurencyjności. Rozpoczęcie działalności gospodarczej – zgodnie z zapisami załącznika 1 projektu rozporządzenia – to tylko jeden ze wskaźników umożliwiających pomiar konkurencyjności gospodarki. Nawet w programie COSME na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw określono cel średniookresowy do roku 2017, polegający na przyjęciu około „7 działań upraszczających rocznie”. EKES sugeruje zatem wyodrębnienie sektorów priorytetowych, w których niezbędne jest ograniczenie obciążeń administracyjnych w dziedzinach wyjątkowo ważnych dla konkurencyjności MŚP, takich jak: otrzymywanie zezwoleń na budowę, uzyskanie kredytu, podatki, wykonywanie umów itd.

3.7 Załącznik II: Działania służące poprawie dostępu MŚP do finansowania

3.7.1 EKES popiera zaproponowane instrumenty finansowe i zwraca się do Parlamentu i Rady o ich wzmocnienie. Dla ogromnej większości MŚP instrument gwarancji pożyczkowej jest jednym z najbardziej skutecznych narzędzi.

3.7.2 Jeśli chodzi o punkt 3, EKES zwraca uwagę na brak przejrzystego związku między programem „Horyzont 2020”, w ramach którego wspiera się jedynie inwestycje w badania naukowe i w innowacje, a podobnego rodzaju instrumentami finansowymi, które mogą być wdrażane przez regiony w ramach funduszy strukturalnych. EKES domaga się, by Komisja jasno określiła ów związek między instrumentami, które wydają się podobne, i by przewidziała identyczne procedury dostępu do nich.

3.7.3 EKES apeluje o włączenie nowego punktu 2a, który określałby, że: „Instrument LGF stosuje się na wszystkich etapach funkcjonowania przedsiębiorstwa: od jego utworzenia, poprzez rozwój i przenoszenie własności, bez względu na rodzaj działalności czy wielkość rynku. Instrument ten dotyczy wszystkich rodzajów inwestycji, także niematerialnych”.

3.7.4 We wniosku stwierdzono, że instrument LGF obejmuje pożyczki do wysokości 150 000 EUR.

3.7.4.1 EKES zwraca się do Komisji o uściślenie kryteriów, na podstawie których ustalono wyżej wspomniany pułap, zważywszy że w programie ramowym na rzecz konkurencyjności i innowacji nie wprowadzono żadnych ograniczeń. Komitet zauważa, że proponowana kwota jest kwotą pożyczki. Niemniej kwota owych pożyczek jest najczęściej znacznie wyższa, zarówno jeśli chodzi o zakładanie przedsiębiorstwa, jak i o związane z nim inwestycje czy o przenoszenie własności. W rezultacie pożyczki na wyższą kwotę byłyby gwarantowane w ramach programu „Horyzont 2020”, tymczasem ma on na celu wyłącznie finansowanie projektów w dziedzinie innowacyjności.

3.7.4.2 W związku z powyższym EKES domaga się, by powrócono do systemu, który obowiązywał poprzednio w ramach programu ramowego na rzecz konkurencyjności i innowacji i nie narzucał żadnych ograniczeń. W przeciwnym wypadku żąda, by pułap 150 000 EUR odnosił się do kwoty kontrgwarancji, a nie do kwoty pożyczki. Co się tyczy przenoszenia własności przedsiębiorstw i ich przejmowania, których koszty są często wyższe niż koszty utworzenia przedsiębiorstwa, EKES domaga się, by nie ograniczać w tym przypadku kwoty kontrgwarancji.

3.7.5 W tym samym punkcie wspomina się o opracowywaniu sprawozdań dotyczących wspieranych innowacyjnych MŚP. Instrument LGF powinien móc przynosić korzyści wszystkim przedsiębiorstwom, nie tylko tym innowacyjnym. EKES raz jeszcze daje wyraz swym wątpliwościom co do użyteczności tych sprawozdań, które powinny ograniczać się do informacji nadających się do bezpośredniego wykorzystania i nie powinny obciążać budżetów przyznanych na finansowanie przedsiębiorstw.

3.7.6 EKES domaga się, by wszystkie środki związane z określaniem i wprowadzaniem instrumentów finansowych przyjmowane były w pełnym porozumieniu z europejskimi organizacjami MŚP oraz ich partnerami finansowymi.

3.8 Ocena skutków finansowych regulacji

3.8.1 Odnośnie do punktu 1.4.1 dotyczącego wieloletnich celów strategicznych Komitet wnosi, by proponowany program sprzyjał przenoszeniu własności oraz przejmowaniu przedsiębiorstw, a nie tylko ich tworzeniu i rozwojowi.

3.8.2 W punkcie 1.5.4 (akapit trzeci) podkreśla się, że „nowy program zostanie ukierunkowany na MŚP znajdujące się na etapie wzrostu i umiędzynarodowienia”. Owo zastrzeżenie stoi w sprzeczności z pozostałą treścią dokumentu oraz z zasadami „Small Business Act”. Nowy program powinien dotyczyć wszystkich działań MŚP, bez względu na rodzaj rynku, na którym działają.

3.8.3 Komitet odnotowuje, że ostatnie zdanie w akapicie trzecim jest sprzeczne z treścią rozporządzenia, i domaga się jego usunięcia.

3.8.4 W ostatnim zdaniu w piątym akapicie punktu 1.5.4 mowa jest o udoskonaleniu kompleksowej obsługi. EKES apeluje o uwzględnienie istniejących już usług i punktów obsługi, poszanowanie praktyk i sposobów organizacji właściwych każdemu państwu członkowskiemu oraz działanie w porozumieniu z zainteresowanymi organizacjami MŚP.

3.8.5 Co się tyczy punktu 2.1 dotyczącego zasad nadzoru i sprawozdawczości, EKES domaga się przeprowadzenia analizy śródokresowej, by odpowiednio dostosować program COSME na drugim etapie. Oceny te powinny zostać przeprowadzone w odpowiednim czasie przez niezależny organ zewnętrzny i przedłożone Parlamentowi oraz Radzie.

Bruksela, 29 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Dz. U. C 376 z 22.12.2011, s. 51–57.

(2) Zob. przypis 1.

(3) Zob. przypis 1.

(4) Art. 5 ogólnego rozporządzenia w sprawie funduszy strukturalnych.

(5) Zob. przypis poniżej.

(6) Zob. przypis 1.

(7) Zob. przypis 1.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/131

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Europejski program integracji obywateli państw trzecich”

COM(2011) 455 wersja ostateczna

(2012/C 181/23)

Sprawozdawca: Cristian PÎRVULESCU

Dnia 20 lipca 2011 r. Komisja Europejska, działając na podstawie art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Europejski program integracji obywateli państw trzecich”

COM(2011) 455 final.

Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 29 lutego 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 28 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 170 do 14 – 11 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski

1.1 Komitet z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji Europejskiej i uważa go za istotny etap w zrozumieniu problemów związanych z integracją obywateli państw trzecich w państwach członkowskich UE oraz sprostaniu im.

1.2 Komunikat obejmuje kluczowe obszary interwencji; objaśniono w nim role i zadania w zakresie projektowania i wdrażania programu integracji. Zasadne jest położenie nacisku na rolę władz lokalnych i regionalnych, lecz nie wiadomo, jakie przewidziano dla nich zachęty, by włączyły się do tego procesu w szerszym zakresie. Modularna metoda tworzenia strategii krajowych niesie ze sobą wiele możliwości, lecz również ryzyko.

1.3 Podejście obrane w komunikacie ma charakter kompleksowy i zorganizowany, lecz w niewystarczającym stopniu uwzględnia złożone problemy natury politycznej i problemy społeczno-gospodarcze, przed którymi stoją społeczności europejskie. Kryzys gospodarczy i jego skutki stanowią obecnie kluczowy czynnik napędowy programu integracji. Ma on wpływ na europejską opinię publiczną i wywiera presję finansową na władze krajowe i lokalne. Komitet sugeruje ponowne rozważenie wniosku w świetle bieżącego kontekstu społeczno-gospodarczego oraz określenie konkretnych instrumentów instytucjonalnych i finansowych, by zapewnić wsparcie realizacji celów z zakresu integracji. Komitet zwraca również szczególną uwagę na wymiar komunikacyjny. Obecnie widać, że kryzys gospodarczy sprzyja powstawaniu postaw wrogich imigracji. Komisja Europejska i pozostałe instytucje wspólnotowe muszą koniecznie współpracować nad zrównoważonymi, dalekosiężnymi i odważnymi działaniami komunikacyjnymi, mającymi na celu ograniczenie dyskursu i postaw wrogich wobec imigracji, które w niektórych krajach europejskich są niezwykle blisko włączenia się w główny nurt polityczny. Sytuacja ta ma bezpośredni wpływ na tożsamość UE jako zintegrowanego systemu demokratycznego.

1.4 Komitet zwraca uwagę na różnorodność statusu obywateli państw trzecich i proponuje jej uwzględnienie w procesie planowania i opracowywania polityki. Kategoria ta obejmuje obywateli państw ubiegających się o przyjęcie do UE, obywateli państw pozaeuropejskich, którzy pracują i mieszkają w UE, a także obywateli państw spoza UE korzystających z międzynarodowej ochrony na terytorium UE. Uznanie tej różnorodności nie powinno jednak prowadzić do powstania luk w polityce lub działań dyskryminujących, a co istotniejsze, nie powinno skupiać się na wypracowaniu minimalnych standardów i działań z zakresu integracji. Komitet uważa również, że szerszy program integracyjny musi obejmować obywateli UE mieszkających i pracujących w pozostałych państwach członkowskich. Szczególnie problematyczna jest sytuacja Romów. Warunki wjazdu i pobytu migrujących pracowników sezonowych z państw trzecich są obecnie przedmiotem dyskusji w Parlamencie Europejskim i w Radzie Europejskiej, zaś EKES wydał opinię w tej sprawie w 2011 r. (1) Polityka UE musi obejmować trudne zagadnienie nielegalnych migrantów, którzy są w szczególnie niekorzystnym położeniu.

1.5 W komunikacie słusznie położono nacisk na udział obywateli państw trzecich, lecz nie zawarto w nim bardziej zdecydowanego przekazu co do wagi tego zagadnienia, wsparcia dla niego i opracowania konkretnych instrumentów w celu jego propagowania. Kwestią szczególnie problematyczną jest uczestnictwo społeczności lokalnych i krajowych w życiu obywatelskim i politycznym. Przedstawienie interesów i możliwości sformułowania wspólnych wniosków wraz z organami publiczno-prywatnymi stanowi, zdaniem Komitetu, wstępny warunek wypracowania opartej na uczestnictwie i skutecznej polityki integracyjnej wysokiej jakości.

1.6 Komitet zachęca Komisję Europejską do skupienia się na integracji – albo poprzez ogłoszenie specjalnego roku europejskiego, albo potraktowanie integracji jako kluczowego elementu w jednym z nadchodzących lat – ma nadzieję, że wraz z innymi instytucjami europejskimi Komisja będzie w dalszym ciągu łączyć program integracji z pozostałymi istotnymi priorytetami polityki, takimi jak strategia „Europa 2020”, a także programem ochrony praw podstawowych, który podlega obecnie przeglądowi.

1.7 Komitet pragnie współpracować z pozostałymi instytucjami wspólnotowymi przy opracowaniu kluczowych strategii i programów w zakresie integracji obywateli państw trzecich. Ponadto zamierza on pracować nad zaangażowaniem europejskiego społeczeństwa obywatelskiego w program integracji oraz ułatwieniem włączenia obywateli państw trzecich do zorganizowanego dialogu na szczeblu europejskim.

2. Wprowadzenie

2.1 Współpraca wspólnotowa w sprawie integracji obywateli spoza UE jest prowadzona od czasu programu z Tampere (1999 r.). W 2004 r. na szczeblu europejskim uzgodniono wspólne podstawowe zasady odnoszące się do polityki integracji imigrantów. Ich celem było udzielenie pomocy państwom członkowskim przy opracowaniu strategii politycznych w zakresie integracji oraz określeniu szerszych ram instytucjonalnych obejmujących różne podmioty unijne, krajowe, regionalne i lokalne. Wspólna agenda na rzecz integracji opracowana przez Komisję w 2005 r. i mająca na celu wdrożenie wspólnych podstawowych zasad umożliwiła dokonanie postępów, lecz nie obejmowała kluczowych problemów integracji, które nadal mają duże znaczenie. Wspólnotowe cele integracji zawarto również w programie sztokholmskim z 2009 r. oraz strategii „Europa 2020”, lecz ich włączenie do tych poważnych programów politycznych nie przyniosło zdecydowanego przełomu w rozwoju strategii politycznych w zakresie integracji.

2.2 W lipcu 2011 r. Komisja zaproponowała nowy program europejski dotyczący integracji migrantów z krajów trzecich, w którym położono nacisk na szersze i lepsze uczestnictwo migrantów oraz intensywniejsze działania na szczeblu lokalnym. Umożliwia on również krajom pochodzenia odgrywanie większej roli w planowaniu polityki. Główną zasadą opracowywania polityki jest elastyczność i przyjęcie odpowiedzialności przez KE za stworzenie instrumentów, które państwa członkowskie będą mogły wykorzystać zgodnie z ich potrzebami i priorytetami. Określono również wspólne wskaźniki wspierające program integracji (2).

2.3 Realizacji programu integracji służy infrastruktura instytucjonalno-komunikacyjna UE: sieć krajowych punktów kontaktowych ds. integracji; europejskie forum integracji – platforma dialogu obejmująca wszystkie zainteresowane strony uczestniczące w procesie integracji; europejska witryna internetowa poświęcona integracji – główny punkt bezpośredniej wymiany informacji, dokumentacji i gromadzenia danych w sieci; Podręcznik integracji dla osób odpowiedzialnych za kształtowanie i wdrażanie polityki; Europejski Fundusz Integracji wspierający działania podejmowane przez państwa członkowskie UE w celu umożliwienia obywatelom państw spoza UE integracji ze społeczeństwem europejskim. W dniu 18 listopada 2011 r. uruchomiono portal poświęcony imigracji.

2.4 Wprowadzenie do Traktatu nowego postanowienia dotyczącego wspólnotowego wsparcia dla integracji obywateli państw trzecich legalnie przebywających w państwach członkowskich (art. 79 ust. 4 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej) tworzy solidniejszą podstawę umożliwiającą podjęcie skoordynowanych działań przez państwa członkowskie oraz zapewnia zaangażowanie KE i pozostałych instytucji wspólnotowych.

2.5 W towarzyszącym dokumencie roboczym służb Komisji Europejskiej wskazano kluczowe problemy dotyczące integracji obywateli państw trzecich: utrzymujący się niski poziom zatrudnienia migrantów, w szczególności kobiet; rosnąca stopa bezrobocia i wysoki poziom nadmiernych kwalifikacji; rosnące ryzyko wykluczenia społecznego; braki w wykształceniu; obawy publiczne dotyczące braku integracji migrantów (3).

3. Uwagi ogólne

3.1 EKES z zadowoleniem przyjmuje opinię, iż integracja jest wspólnym zadaniem, i zaleca państwom członkowskim nadanie priorytetu tej kwestii. Jest to sposób na zapewnienie otwartego, zintegrowanego i stabilnego środowiska demokratycznego na szczeblu krajowym (4). Wciąż niezbędne są poważne działania na szczeblu wspólnotowym. Instytucje wspólnotowe zapewniają w chwili obecnej ramy umożliwiające monitorowanie, ocenę porównawczą i wymianę sprawdzonych rozwiązań. Należy jednak zwrócić większą uwagę na kilka kwestii. Europejskie instrumenty finansowe powinny zostać zoptymalizowane tak, by spełniały cele integracji. Niezbędna jest też poważna analiza dotychczasowych przepisów, w szczególności procedur dotyczących podejmowania pracy przez obywateli państw trzecich.

3.2 W kontekście dostępności danych EKES uważa, że unijny program integracji powinien zawierać wyraźniejsze cele. Komitet rozważa system, w ramach którego państwa członkowskie będą określać konkretne cele z zakresu integracji i zapewnią swoim obywatelom oraz pozostałym krajom bieżące informacje o ich realizacji. Cel, jakim jest konkurencyjna i zintegrowana Europa, nie zostanie osiągnięty, jeśli wykluczymy 4 % populacji (5) reprezentowane przez obywateli państw trzecich.

3.3 Program integracji jest bardzo złożony i wymaga zaangażowania na każdym szczeblu. EKES jest otwarty na zaawansowaną współpracę z KE, Komitetem Regionów i pozostałymi instytucjami UE, by zapewnić podstawy nowemu programowi integracji. Należy położyć nacisk na wymiar lokalny. Bardzo istotne jest również wzmocnienie pozycji społeczeństwa obywatelskiego i firm działających na szczeblu lokalnym. Sami migranci powinni być zachęcani do tworzenia własnych sieci i stowarzyszeń mogących ułatwić im dostęp do informacji, finansowania i podejmowania decyzji.

3.4 Niezbędne jest opracowanie europejskiego zestawu narzędzi w zakresie praktyk integracyjnych, gdyż umożliwia on zwiększenie znaczenia oraz instytucjonalizację podręcznika praktyk integracyjnych. Informacje o zestawie narzędzi należy udostępnić wraz z informacjami o możliwościach finansowania przedsięwzięć o istotnym oddziaływaniu. EKES wyraża nadzieję, że zestaw narzędzi zostanie wykorzystany przy najistotniejszych problemach z zakresu integracji na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym.

3.5 Ponadto, europejski zestaw narzędzi nie powinien podważać spójności polityki integracji jako całości. EKES wzywa władze krajowe, regionalne i lokalne do działania w oparciu o strategie integracyjne sporządzone na zasadach partycypacji. Komitet zachęca państwa członkowskie i KE do dalszego wzmacniania pozycji krajowych punktów kontaktowych ds. integracji, by działały jako katalizatory strategicznego tworzenia ram działań integracyjnych.

3.6 EKES z zadowoleniem przyjmuje niedawne opracowanie przez Eurostat wskaźników integracyjnych (6). Jest to niezwykle cenny instrument umożliwiający bliskie monitorowanie oddziaływania strategii i programów, ocenę porównawczą praktyk państw członkowskich i zasadniczo prowadzenie lepiej uzasadnionej polityki. Jak wskazano wcześniej, wskaźniki są przydatne nie tylko do celów zapewnienia monitorowania i oceny. Umożliwiają one wyznaczenie konkretnych celów polityki i programów integracji.

4. Uwagi szczegółowe

4.1 Integracja poprzez uczestnictwo

4.1.1 Społeczno-gospodarczy wkład migrantów

4.1.1.1 Społeczno-gospodarczy wkład migrantów stanowi kluczowy wymiar programu integracji. EKES opowiada się za zmianą podejścia do migrantów, którzy w wielu wypadkach są postrzegani jako potencjalne obciążenie systemów zabezpieczenia społecznego lub źródło taniej siły roboczej w porównaniu z obywatelami państw członkowskich. EKES uważa, że migranci są przede wszystkim osobami posiadającymi prawa podstawowe, lecz wnoszą też cenny wkład w rozwój społeczeństwa, gospodarki i kultury państw przyjmujących. Komitet uważa również, że integracja jest procesem dwustronnym, i zachęca migrantów do zainteresowania się społeczno-kulturową wymianą ze społecznościami i społeczeństwami przyjmującymi. Takie podejście zakłada przede wszystkim naukę języka i udział w systemie kształcenia. Społeczeństwa europejskie i obywatele europejscy muszą być świadomi występowania poważnych średnio- i długoterminowych problemów demograficznych, które można częściowo rozwiązać poprzez uregulowanie migracji.

4.1.1.2 Choć znajomość języka jest istotnym czynnikiem ułatwiającym integrację, z komunikatu nie wynika jasno, jakich konkretnych instrumentów zamierza użyć Komisja Europejska, by zrealizować ten cel.

4.1.1.3 Udział w rynku pracy jest kluczową kwestią przy określaniu powodzenia procesu integracji. W komunikacie słusznie wskazano, że poziom zatrudnienia migrantów powinien istotnie zbliżać się do poziomu zatrudnienia obywateli UE, głównie w wypadku kobiet, które są w szczególnie niekorzystnej sytuacji. Jednakże ten środek ilościowy nie obejmuje całego kontekstu zatrudnienia. Uznanie uprzednio nabytych kwalifikacji, płacy, świadczeń oraz ich przeniesienie, dostęp do szkoleń i bezpieczeństwo zatrudnienia stanowią pozostałe istotne wymiary, które należy w pełni włączyć do programu integracji. Konieczny jest dalszy nacisk na kwestię zatrudnienia kobiet.

4.1.1.4 EKES odnotowuje z ogromnym zaniepokojeniem bezpośrednie i pośrednie skutki oddziaływania prawodawstwa UE na status pracowników migrujących (7). W kontekście postępów dokonanych dzięki inicjatywom takim jak niebieska karta UE, dyrektywa w sprawie jednego zezwolenia i w sprawie pracowników sezonowych, można słusznie obawiać się, czy dyrektywy dotyczące pracy nie będą dyskryminować migrantów ze względu na ich pochodzenie i umiejętności, a tym samym wzmacniać nierówności (8). Wspólnotowe przepisy prawa pracy rozróżniają pracowników o wysokich i niskich kwalifikacjach oraz zapewniają im różny poziom praw.

4.1.1.5 EKES ostrzega, że zachęcanie do migracji cyrkulacyjnej przy braku dostatecznych środków może prowadzić do zwiększenia nielegalnej migracji i poważnego obniżenia poziomu ochrony pracowników. Ta polityka jest również wątpliwa etycznie, gdyż jej celem jest odesłanie pracowników do ich krajów ojczystych, bez możliwości przeniesienia świadczeń lub przepracowania odpowiednio długiego czasu w państwie przyjmującym.

4.1.1.6 Konieczne są dalsze starania w ramach systemu edukacji, by zwiększyć zaangażowanie młodzieży ze środowisk migracyjnych. Należy skoncentrować starania na wczesnym kształceniu dzieci, co umożliwi zwiększenie zaangażowania na późniejszym etapie. W komunikacie wskazano możliwe przykłady działań obejmujących programy mentorskie, szkolenie rodziców i zatrudnianie nauczycieli będących migrantami. EKES uważa, że są to użyteczne działania, lecz apeluje o bardziej zdecydowaną popularyzację takich praktyk i lepsze finansowanie programów organizowanych w instytucjach oświatowych oraz wokół nich.

4.1.1.7 Zapewnienie lepszych warunków życia musi pozostać priorytetem programu integracji. W komunikacie wyszczególniono beneficjentów międzynarodowej ochrony jako obiektu starań podejmowanych w tym kierunku na szczeblu lokalnym i krajowym. Choć EKES w pełni potwierdza potrzeby tej konkretnej grupy, zwraca również uwagę na inne grupy znajdujące się w trudnym położeniu. Sugeruje, by Komisja Europejska zwróciła uwagę na grupy, które znajdują się w ciężkiej sytuacji z różnych powodów, jak ma to miejsce w wypadku kobiet ze społeczności Romów, a także starała się traktować je priorytetowo. Ponadto UE dysponuje potężnym i wizjonerskim narzędziem, tj. Kartą praw podstawowych Unii Europejskiej, którym należy się kierować przy opracowywaniu przepisów w dziedzinie integracji.

4.1.1.8 EKES wyraża ubolewanie związane z brakiem odpowiedniego traktowania populacji Romów przez Komisję. Wielu Romów pochodzących z krajów trzecich żyje w bardzo trudnych warunkach w krajach przyjmujących, bez dostępu do podstawowej infrastruktury i usług. Zdaniem Komitetu, nawet w wypadku wyraźnych różnic w wymiarze prawnym między obywatelami krajów trzecich i państw członkowskich, kwestia grup najbardziej narażonych pozostaje niezmienna. Ponadto należy bronić praw podstawowych każdej jednostki ludzkiej, bez względu na jej status prawny.

4.1.1.9 Konieczne jest lepsze wykorzystanie funduszy UE, by spełnić cele programu integracji. EKES stwierdza, że kryzys finansowy wystawił na próbę wydatki publiczne ponoszone na programy społeczne, i uważa, że finansowanie ze strony UE mogłoby mieć niezwykle ważne znaczenie dla wspierania kluczowych przedsięwzięć, które co najmniej tworzą solidną podstawę sprawdzonych rozwiązań. Informacje o finansowaniu powinny być łatwo dostępne, a finansowanie powinno obejmować odpowiednie zachęty zapewniające udział władz lokalnych, instytucji publicznych i prywatnych. Należy wykorzystać dostępne zasoby do zachęcania organizacji społeczeństwa obywatelskiego do nawiązywania kontaktów i działania na poziomie oddolnym, z naciskiem na uczestnictwo społeczności migrantów.

4.1.1.10 UE powinna wykazać się otwartym podejściem do lokalnych, regionalnych i krajowych sieci i organizacji migrantów. Tworzenie sieci i kapitału społecznego umożliwia oddolną integrację i tworzy środowisko, w którym migranci mają silniejszą pozycję i mogą dochodzić swoich praw oraz rozwijać swój potencjał. Sieci i organizacje powinny jednak wspierać integrację, a nie stawać się nośnikami dalszej segregacji. EKES sugeruje nawiązanie relacji partnerskich z organizacjami już istniejącymi w krajach przyjmujących. UE powinna otworzyć się na nowe formy uczestnictwa i współpracy, wspierane technologią informacyjną i większą mobilnością.

EKES zaleca, by Komisja Europejska ponownie przemyślała prawodawstwo dotyczące pracowników będących migrantami, które jest nośnikiem dyskryminacji i nierówności w obecnej formie, i kontynuowała swoje prace nad ułatwieniem działań podejmowanych przez państwa członkowskie na rzecz szerszej i lepszej integracji.

4.1.2 Prawa i obowiązki – zapewnienie równego traktowania i poczucia przynależności

4.1.2.1 EKES z zadowoleniem przyjmuje szczególną uwagę poświęconą politycznemu zaangażowaniu migrantów w charakterze wybranych urzędników, wyborców lub uczestników organów konsultacyjnych. Ten aspekt jest istotnym precedensem dla demokracji europejskiej. Jedynie posiadanie głosu politycznego może zapewnić integrację migrantów w średniej i dłuższej perspektywie oraz zapobiec ich dyskryminacji. Głos polityczny oraz zinstytucjonalizowane formy działania zbiorowego mogą włączyć migrantów do procesu politycznego, co pozwala uniknąć wyobcowania i radykalizmu. Zaangażowanie polityczne należy wesprzeć procesem przemyślenia bieżących zasad nadawania obywatelstwa w każdym kraju. Tym samym EKES popiera nadanie prawa głosu w wyborach na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym i europejskim obywatelom państw trzecich oraz wiążące się z tym prawo startowania w wyborach. W związku z powyższym, jedną z możliwości byłoby udzielenie legalnym migrantom obywatelstwa UE. Unia może ponownie przodować we wprowadzaniu innowacji demokratycznych i wypróbowywać nowe formy uczestnictwa i współpracy.

4.2 Więcej działań na szczeblu lokalnym

4.2.1 Koncentrowanie się na szczeblu lokalnym jest w pełni uzasadnione. Szczebel lokalny nie tylko stanowi centralny punkt świadczenia usług, lecz także tworzy bezpośrednie środowisko integracji. W zależności od wielkości społeczności lokalnej udane przedsięwzięcia integracyjne mogą istotnie oddziaływać na życie społeczności oraz migrantów. Zainteresowane władze lokalne i podmioty prywatne muszą koniecznie dysponować stosownymi informacjami i dostępem do finansowania na poziomie wspólnotowym lub krajowym.

4.2.2 EKES odnotowuje problematykę obszarów miejskich, szczególnie dużych aglomeracji. Przyciągają one sporą liczbę migrantów, którzy w wielu wypadkach tworzą na peryferiach odizolowane społeczności. Dostęp do usług publicznych i miejsc pracy stanowi jedynie część problemu. Większym wyzwaniem jest planowanie miejskie, które musi mieć charakter zarówno zrównoważony, jak i integracyjny. EKES zaleca, by KE aktywnie wspierała przedsięwzięcia rozwijające program integracji, tak by obejmował on zasadnicze zagadnienia dotyczące mieszkalnictwa i zagospodarowania przestrzennego.

4.2.3 Podejście oddolne jest bardzo obiecujące, lecz jedynie, gdy odpowiednio się je promuje i finansuje. Niezwykle istotne jest, by w ramach kolejnej perspektywy finansowej KE utrzymała swoje zobowiązanie do uproszczenia procedur finansowania i przeznaczenia odpowiednich zasobów na przedsięwzięcia lokalne (9). Zasadnicze znaczenie przy wzmacnianiu pozycji podmiotów szczebla lokalnego ma dalsza koordynacja poszczególnych źródeł finansowania, jak proponowanego Funduszu Migracji i Azylu, zajmującego się kwestiami udzielania azylu, integracji i powrotu, proponowanego Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

4.3 Zaangażowanie krajów pochodzenia

4.3.1 Włączenie krajów pochodzenia do procesu stanowi bardzo ważny krok ku opracowaniu kompleksowego programu integracji (10). Niektóre państwa członkowskie wdrożyły sprawdzone rozwiązania w zakresie współpracy z krajami pochodzenia. Należy jednak podkreślić, że wiele państw z różnych przyczyn nie jest zbytnio zainteresowanych współpracą z UE w dziedzinie migracji. Jeśli chodzi o ewentualnych beneficjentów ochrony międzynarodowej, ograniczenia są bardziej oczywiste (11). Wspólnotowe globalne podejście do kwestii migracji zapewnia dobre ramy instytucjonalne ułatwiające współpracę z państwami trzecimi i rozwiązywanie pilnych problemów dotyczących mobilności. Jednakże ujęcie migracji głównie w ramach wymagań wspólnotowego rynku pracy może doprowadzić do niższego poziomu ochrony migrantów, a nawet dyskryminacji.

4.3.2 UE powinna kontynuować współpracę z krajami pochodzenia migrantów w celu ułatwienia realizacji procedur poprzedzających ich wyjazd. Należy zauważyć, że w wielu krajach wyjazd do UE stanowi pożądaną perspektywę, co może prowadzić do korupcji. UE musi zdecydowanie walczyć z takim procederem, ponieważ zwiększa on koszty ponoszone przez przyszłych migrantów i ma wpływ na ich motywację do powrotu do kraju pochodzenia.

4.3.3 EKES uważa, że najlepszym sposobem długoterminowego przyczynienia się do rozwoju krajów pochodzenia jest opracowanie odpowiednich przepisów prawa pracy, a także wzmocnienie pozycji migrantów, by mogli zakładać spółki transnarodowe lub powrócić do kraju pochodzenia, jednocześnie przenosząc swoje umiejętności i motywację. EKES zaleca wypracowanie planów wsparcia nowo powstałych przedsiębiorstw i inicjatyw przedsiębiorczych w wymiarze dwustronnym dla migrantów powracających do swoich krajów pochodzenia. Zarówno kraje pochodzenia, jak i kraje przyjmujące mogą współpracować, by zaoferować szanse swoim obywatelom, firmom i społecznościom. Istnieją przykłady współpracy, w których potrzebom pracodawców odpowiadają umiejętności migrantów.

4.3.4 Dopuszcza się wspieranie migracji cyrkulacyjnej, o ile instrument ten nie ma bezpośredniego lub pośredniego wpływu na prawa obywateli państw trzecich (12).

Bruksela, 28 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Dz.U C 218 z 23.7.2011, s. 97–100.

(2) Eurostat, „Indicators of Immigrant Integration. A Pilot Study” („Wskaźniki integracji imigrantów – badanie pilotażowe”), Luksemburg, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2011.

(3) Dokument roboczy służb Komisji, Europejski program integracji.

(4) Zob. synteza uwag dotyczących migracji obywateli państw członkowskich i obywateli państw trzecich: wyniki pierwszego sondażu Eurobarometru dotyczącego integracji migrantów, MEMO/11/529, Bruksela, 20 lipca 2011 r.

(5) Zob. pełne dane w COM(2011) 291 final, Sprawozdanie roczne KE na temat imigracji i azylu (2010 r.).

(6) Eurostat, 2011 r., „Indicators of Immigrant Integration. A Pilot Study” („Wskaźniki integracji imigrantów. Badanie pilotażowe”).

(7) Dz.U C 218 z 23.7.2011, s. 97–100 i Dz.U C 354 z 28.12.2010, s. 16–22.

(8) Europejskie Stowarzyszenie na rzecz Praw Człowieka, „Foreign workers in the EU: moving towards multiple standards, founded on unequal treatment” („Zagraniczni pracownicy w UE: w kierunku rozbieżnych standardów opartych na nierównym traktowaniu”), 17 października 2011 r.

(9) Zob. komunikat Komisji COM(2011) 749 final, „Budowanie otwartej i bezpiecznej Europy: budżet spraw wewnętrznych na lata 2014–2020” i powiązany wniosek dotyczący rozporządzenia 750-751-752-753.

(10) Dz.U. C 44 z 16.2.2008, s. 91–102. Temat polityki wspólnotowej w zakresie imigracji i współpracy z krajami pochodzenia ukierunkowanej na wspieranie rozwoju był również poruszony na 6. posiedzeniu Europejskiego Forum Integracji, (zob: http://www.eesc.europa.eu/?i=portal.en.events-and-activities-european-integration-forum-6).

(11) Dz.U. C 18 z 19.1.2011, s. 80–84.

(12) Zob. przypis 5.

ZAŁĄCZNIK

do opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Następująca poprawka, która uzyskała poparcie co najmniej jednej czwartej oddanych głosów, została odrzucona w trakcie debaty (art. 51 ust. 6 i art. 54 ust. 3 regulaminu wewnętrznego):

Poprawka kompromisowa

Punkt 4.1.2.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje szczególną uwagę poświęconą politycznemu zaangażowaniu migrantów w charakterze wybranych urzędników, wyborców lub uczestników organów konsultacyjnych. Ten aspekt jest istotnym precedensem dla demokracji europejskiej. Jedynie posiadanie głosu politycznego może zapewnić integrację migrantów w średniej i dłuższej perspektywie oraz zapobiec ich dyskryminacji. Głos polityczny oraz zinstytucjonalizowane formy działania zbiorowego mogą włączyć migrantów do procesu politycznego, co pozwala uniknąć wyobcowania i radykalizmu. Zaangażowanie polityczne należy wesprzeć procesem przemyślenia bieżących zasad politycznego udziału nadawania obywatelstwa w każdym kraju. Tym samym EKES sugeruje, by nadawać prawo popiera nadanie prawa głosu w wyborach na szczeblu lokalnym, regionalnym, obywatelom państw trzecich oraz wiążące się z tym prawo startowania w wyborach. Poza tym należy zachęcać do większego uczestnictwa na poziomie UE W związku z powyższym, jedną z możliwości byłoby udzielenie legalnym migrantom obywatelstwa UE. Unia może ponownie przodować we wprowadzaniu innowacji demokratycznych i wypróbowywać nowe formy uczestnictwa i współpracy.

Wynik głosowania

Za	:	70
Przeciw	:	77
Wstrzymało się	:	28

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/137

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Roku Obywateli (2013)

COM(2011) 489 wersja ostateczna – 2011/0217 (COD)

(2012/C 181/24)

Sprawozdawca: Andris GOBIŅŠ

Dnia 21 września 2011 r. Rada, działając na podstawie art. 21 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Roku Obywateli (2013)

COM(2011) 489 final – 2011/0217 COD.

Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 29 lutego 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28-29 marca 2012 r. (posiedzenie z 28 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 137 do 3 – 11 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

„Społeczeństwo obywatelskie to jeden ze sposobów, by w całej pełni wyrazić naturę ludzką”

Václav Havel

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Komisja Europejska zaproponowała, by rok 2013 ogłosić Europejskim Rokiem Obywateli (1). Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny podkreśla, że obywatele odgrywają podstawową rolę, jeżeli chodzi o przyszłość Europy i jej integrację, i popiera wiele myśli zawartych w omawianym wniosku. Wraz ze swymi partnerami Komitet przeprowadził już istotne prace przygotowawcze, aby zapewnić powodzenie inicjatywy Europejskiego Roku Obywateli, i nadal będzie prowadził konkretne działania w tym kierunku.

1.2 EKES wyraża żal, że obecny wniosek Komisji Europejskiej dotyczący Europejskiego Roku 2013 jest niepełny. We wniosku tym Komisja Europejska nie odpowiedziała na wezwanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego, by poświęcić ten rok aktywnemu obywatelstwu, ani na sugestię Parlamentu Europejskiego, by położyć szczególny nacisk na nowe prawa obywateli wynikające z wejścia w życie traktatu lizbońskiego. Zalecając szereg szczegółowych uzupełnień i zmian, EKES zachęca do zbliżenia tego roku do potrzeb obywateli, aby było to udane doświadczenie.

1.3 Ważne zadania czekające w przyszłości Europę i jej obywateli wymagają ustalenia priorytetów dla europejskiego roku tematycznego. Niski poziom zaufania obywateli do Unii Europejskiej, ich sceptycyzm co do możliwości wpływania na decyzje UE, apatia i brak udziału w procesie decyzyjnym są w podstawowym wymiarze niezgodne z duchem UE, a ponadto szkodzą jakości decyzji oraz rozwojowi Unii w perspektywie długoterminowej.

1.4 Głównym celem roku tematycznego powinna być aktywna, oparta na uczestnictwie postawa obywatelska. Rok ten powinien umożliwić promowanie aktywnego i opartego na włączeniu społecznym udziału dobrze poinformowanych obywateli w procesie integracji europejskiej oraz w życiu społeczno-politycznym. EKES zaleca precyzyjne określenie podstawy prawnej Europejskiego Roku i następujące sformułowanie jego nazwy: „Europejski Rok Aktywnego Obywatelstwa Opartego na Uczestnictwie”.

1.5 Komitet przypomina, że aktywne i oparte na uczestnictwie obywatelstwo obejmuje konsolidację podstawowych wartości demokracji i UE, debatę nad przestrzeganiem praw politycznych, gospodarczych i społecznych obywateli oraz nad ich obowiązkami i wzmocnieniem poczucia przynależności do UE. Ten Europejski Rok powinien uwydatnić różnorodność potrzeb społeczeństwa oraz potrzebę walki z dyskryminacją i nierównościami i koncentrować się zwłaszcza na kwestii kobiet i osób niepełnosprawnych.

1.6 Organy administracyjne instytucji europejskich i krajowych muszą bezzwłocznie podjąć działania zmierzające do realizacji wymienionych celów. Proces ten powinien przebiegać na wszystkich etapach podejmowania decyzji i na wszystkich szczeblach (lokalnym, krajowym, europejskim) w ramach ścisłego dialogu ze społeczeństwem obywatelskim.

1.7 W tym kontekście mobilność zasługuje na poparcie, nawet jeśli jest to cel pośredni.

1.8 Należy ponownie przeanalizować środki finansowe przeznaczone na Europejski Rok i na udział w nim. Ich suma powinna być właściwa, stabilna i dostosowana do znaczenia wskazanego celu, gdyż deficyt demokratyczny może się okazać bardzo kosztowny. Ograniczone finansowanie (zredukowano je z ok. 17 mln EUR na rok 2010 do ok. 1 mln EUR na rok 2013) nie pozwala na zajęcie się istotnymi kwestiami.

1.9 Aby nadal stosować sprawdzone rozwiązania i zapewnić jak największą otwartość i jak najlepszą koordynację działań, członkowie grupy łącznikowej reprezentujący organizacje i sieci europejskiego społeczeństwa obywatelskiego oraz inni partnerzy, przy wsparciu EKES-u, zawarli w perspektywie roku tematycznego przymierze, by pełnić ważną rolę w realizacji związanych z nim działań i opracować dodatkowe zalecenia. Komitet zobowiązuje się do rozwijania i wdrażania szeroko zakrojonego programu dotyczącego uczestnictwa, przejrzystości i innowacyjności, który powinien uzmysłowić społeczeństwu i instytucjom UE korzyści wynikające z zaangażowania społeczności, a pod pewnymi względami stać się również projektem pilotażowym dla innych inicjatyw.

2. Kontekst opinii

2.1 W 2013 roku obchodzona będzie 20. rocznica ustanowienia obywatelstwa Unii w Traktacie z Maastricht. Traktat lizboński (art. 10 ust. 3 i art. 11 Traktatu o Unii Europejskiej) przyznał wiele nowych praw społeczeństwu obywatelskiemu. Podkreślić tu należy zwłaszcza obowiązek wszystkich instytucji UE promowania demokratycznego uczestnictwa w procesie decyzyjnym, zarówno na poziomie indywidualnym, jak i na poziomie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego (2). Niestety, jak dotąd, prawa te są słabo odczuwane przez społeczeństwo.

2.2 Odpowiadając częściowo na apel Parlamentu Europejskiego, Komisja Europejska zaproponowała, by uczynić rok 2013 Europejskim Rokiem Obywateli. W swych propozycjach koncentruje się ona jednak na szczegółowych aspektach prawnych, które pokrywają tylko w skromnym zakresie pojęcie obywatelstwa. Obywatelstwo Unii Europejskiej jest jednym z najskuteczniejszych narzędzi budowania wspólnej tożsamości. Demokracja, wolność, państwo prawa, równość i prawa człowieka to, zgodnie z art. 2 TUE, podstawowe wartości Unii Europejskiej (3). Mają one szczególne znaczenie dla wzmocnienia procesu demokratycznego, świadomości obywatelskiej i poczucia przynależności do UE, zwłaszcza w czasach kryzysu i potencjalnych zmian. Niestety, nie są one przedmiotem wystarczającej uwagi we wniosku Komisji.

2.3 W niedawnym sondażu Eurobarometru tylko 43 % respondentów stwierdziło, że wie, co to znaczy być obywatelem europejskim, a 32 % uznało, że są bardzo dobrze lub dobrze poinformowani o ich prawach obywatelskich w UE (4). W 2009 r. odsetek obywateli w wieku uprawniającym do głosowania, którzy uczestniczyli w wyborach do Parlamentu Europejskiego, wyniósł tylko 43 % (5); był więc na poziomie znacznie niższym niż w wyborach krajowych, gdzie wynosi ok. 67 % (6). Tylko 30 % obywateli uważa, że mogą osobiście wpłynąć na procesy w UE, i wskaźnik ten jest coraz niższy (7). Z sondażu Eurobarometru z 2009 r. wynika, że według respondentów głównym priorytetem na drodze do lepszego zapewnienia praw obywateli jest poprawa ich dialogu z instytucjami UE (37 %) (8). W opiniach z lat 1992 i 1993, które nadal są zadziwiająco aktualne, EKES mówił już o konieczności uczestnictwa obywateli, problemach legitymacji, edukacji obywatelskiej, informowaniu obywateli i ich zaufaniu we własne siły, ograniczeniu deficytu demokratycznego itd (9).

2.4 Brak regulacji europejskich lub ich nieprzestrzeganie, a także często krytykowana opieszałość instytucji europejskich w podejmowaniu rzeczywistego dialogu również stanowią istotne wyzwania dla Unii Europejskiej. Na przykład badanie Eurobarometru z 2011 r. wykazało, że mniej niż jedna trzecia obywateli UE jest zadowolona, częściowo lub w pełni, ze skuteczności administracji UE, z jej gotowości do świadczenia usług i z jej przejrzystości. Inni respondenci wyrażali niezadowolenie – zwłaszcza w odniesieniu do tego ostatniego aspektu – lub nie mieli zdania na ten temat (10).

2.5 Dane te pokazują, jaka przepaść dzieli obywateli od organów administracji UE. Świadczą też o słabym udziale w ich funkcjonowaniu (11) i budzących się czasami wątpliwościach dotyczących prawomocności podejmowanych przez nie ogólnie decyzji czy też silnego wpływu Komisji Europejskiej na państwa dotknięte kryzysem. W każdym razie w konsekwencji Unia Europejska jest mniej skuteczna, mniej zjednoczona i słabsza. Dlatego też należy wykorzystać Europejski Rok 2013, by rozważyć te kwestie, z pomocą społeczeństwa wprowadzić znaczne udoskonalenia i przedyskutować sprawę przyszłej ewolucji obywatelstwa.

3. Uwagi ogólne

Główna idea i nazwa Europejskiego Roku

3.1 EKES popiera pomysł poświęcenia Europejskiego Roku 2013 tematyce obywatelstwa. Uważa, że rok ten powinien zwłaszcza dotyczyć zgodności polityki UE z wartościami, interesem i potrzebami obywateli. W związku z tym jego celem powinien być świadomy udział wszystkich obywateli UE w procesie decyzyjnym, na wszystkich szczeblach i na wszystkich etapach podejmowania decyzji, całościowo pojęte aktywne obywatelstwo, a także świadomość europejska i poczucie przynależności do Europy, pokój, wolność, państwo prawa, równość, solidarność i przestrzeganie praw człowieka.

3.2 EKES zaleca następujące sformułowanie nazwy roku tematycznego: „Europejski Rok Aktywnego Obywatelstwa Opartego na Uczestnictwie” (12).

3.3 W obecnym wniosku dotyczącym decyzji (13) położono zbyt wielki nacisk na swobodę przemieszczania się i na prawa, z jakich powinny korzystać osoby w kontekście transgranicznym. Odsetek obywateli mobilnych jest nadal niewielki, a w niektórych krajach, zwłaszcza w Rumunii i w Bułgarii, mobilność jest utrudniona, mimo że państwa te spełniają kryteria z Schengen. Ponadto już rok 2006 został ogłoszony Europejskim Rokiem Mobilności Pracowników.

3.4 Obecny wniosek Komisji Europejskiej sprowadza obywatelstwo Unii Europejskiej do garści elementów prawnych, podczas gdy pokrywa ono o wiele więcej aspektów. Obywatelstwo obejmuje również inne wymiary, zwłaszcza polityczny, obywatelski, gospodarczy, społeczny (14), a także kulturalny.

Aspekty prawne Europejskiego Roku

3.5 EKES popiera propozycję zawartą w omawianym dokumencie, polegającą na poprawie dialogu i wymiany informacji między instytucjami a obywatelami UE, uważa jednak, że należy przyznać główną rolę demokracji uczestniczącej i aktywnemu obywatelstwu. Trzeba w pełni wdrożyć nowe prawa i obowiązki w tej dziedzinie zawarte w traktacie lizbońskim (15), które Parlament Europejski proponuje wyeksponować w 2013 r. (16) Należy bezzwłocznie zagwarantować otwarty i przejrzysty dialog między obywatelami i organami administracji na wszystkich szczeblach.

3.6 EKES wnosi, by do wniosku dotyczącego decyzji wprowadzono również jasne i precyzyjne odniesienia do wszelkich przepisów dotyczących demokracji i uczestnictwa zawartych w Traktacie o Unii Europejskiej (TUE) i w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), a zwłaszcza do art. 11 TUE i art. 15 TFUE, a także do preambuły i do art. 1, art. 3 ust. 2, art. 6 i 10 TUE (17).

Art. 1 akapit 2 TUE stanowi: „Niniejszy Traktat wyznacza nowy etap w procesie tworzenia coraz ściślejszego związku między narodami Europy, w którym decyzje podejmowane są z możliwie najwyższym poszanowaniem zasady otwartości i jak najbliżej obywateli” (18).

3.7 Należy poszerzyć podstawę prawną roku tematycznego w taki sposób, by zrealizować wspomniane wyżej cele i odzwierciedlić wszystkie aspekty obywatelstwa oraz zapewnić jego funkcjonowanie i upowszechnienie we wszystkich dziedzinach polityki.

3.8 EKES podkreśla, że każde państwo członkowskie ponosi także część odpowiedzialności za udział społeczeństwa w unijnym procesie decyzyjnym, jak wskazuje na to np. decyzja niemieckiego trybunału konstytucyjnego i używany w niej termin „odpowiedzialność w dziedzinie integracji” (19).

3.9 EKES pragnie podkreślić zasadę równości obywateli zapisaną w art. 9 TUE (20). W związku z tym wzywa do zwrócenia uwagi w ramach Europejskiego Roku 2013 na dyskryminowane grupy obywateli. Należy zastosować szczególne środki pozwalające zagwarantować wszystkim obywatelom równorzędne możliwości wykonywania praw do uczestnictwa – gospodarczych i społecznych – a także innych praw, niezależnie od pochodzenia i obywatelstwa, wieku, specyficznych potrzeb, stanu zdrowia, zamożności, przekonań religijnych, sytuacji rodzinnej lub innych tego rodzaju cech. Należy zapewnić całkowitą równość między kobietami i mężczyznami (21). Należy szczególnie czuwać nad tym, by przeciwdziałać ideologiom i działaniom radykalnym lub antydemokratycznym.

3.10 EKES podkreśla także wymiar zewnętrzny aktywnego obywatelstwa. Wdrażanie działań związanych z Europejskim Rokiem powinno się odbywać we współpracy z krajami sąsiadującymi z UE. Komitet wzywa UE, by w trosce o spójność przestrzegała swych podstawowych zasad i wartości w stosunkach zewnętrznych (22), wzmocniła udział społeczeństwa obywatelskiego w opracowywaniu polityki zewnętrznej i rozpoczęła przygotowania do roku 2015, który EKES zaproponował poświęcić współpracy na rzecz rozwoju.

Swobodny przepływ osób

3.11 EKES popiera swobodny przepływ osób jako jeden z pośrednich priorytetów (23), na wzór Komisji, która w omawianym wniosku daje wyraz swej determinacji, by usunąć pozostałe jeszcze, stwierdzone przeszkody (24), by umożliwić wszystkim obywatelom UE, bez żadnej dyskryminacji, swobodne korzystanie z ich praw. Komitet wzywa jednocześnie do skupienia uwagi na konkretnych i praktycznych działaniach, które przynoszą długoterminowe pozytywne efekty. Mogłyby one polegać na tworzeniu lub poszerzaniu zakresu programów i instrumentów promowania, opracowywaniu i wdrażaniu nowych regulacji lub na dokładniejszym kontrolowaniu i ściganiu naruszeń prawa unijnego.

3.12 W ramach Europejskiego Roku 2013 trzeba będzie również zwrócić szczególną uwagę na prawo obywatela do korzystania z pomocy przedstawicielstw dyplomatycznych i konsularnych innych państw członkowskich, gdy przebywa w państwie trzecim.

3.13 EKES zauważa, że należy rozpatrywać mobilność osób również w kontekście przemian demograficznych, a także uznać jej pozytywne efekty dla zatrudnienia i konkurencyjności. Sprzyja ona rozwijaniu, stosowaniu i przestrzeganiu przepisów europejskich w wielu dziedzinach, np. praw konsumentów, przepływu towarów, usług i kapitału, opieki zdrowotnej, edukacji, prawa do głosowania i swobodnego kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego podczas pobytu w innym państwie członkowskim UE, umiejętności językowych, kompetencji międzykulturowych i społecznych, a także innych praw i zabezpieczeń społecznych i gospodarczych. Mobilność osób wymaga zatem także, by umożliwić obywatelom korzystanie z zalet jednolitego rynku i przyczyniać się do realizacji celów dotyczących wzrostu zapisanych w strategii „Europa 2020”.

Aspekty organizacyjne Europejskiego Roku

3.14 Część organizacyjna Europejskiego Roku 2013 musi być zgodna z celami i wartościami, których rok ten dotyczy. EKES opowiada się za tym, by proces planowania i wdrażania działań związanych z rokiem był jak najbardziej otwarty i przewidywał udział wszystkich zainteresowanych podmiotów, na wszystkich szczeblach i na wszystkich etapach, a zwłaszcza Komitetu Regionów, samego EKES-u, przedstawicieli organizacji społeczeństwa obywatelskiego, w tym partnerów społecznych, oraz organów administracji krajowej i lokalnej.

3.15 EKES nalega, by zwrócono szczególną uwagę na współpracę ze szkołami i szkołami wyższymi oraz na ich działania. Każde państwo członkowskie powinno być świadome swej roli i stworzyć dla tych instytucji odpowiednie programy edukacyjne, które będą mogły uzyskać wsparcie ze strony Komisji Europejskiej.

3.16 Aby prowadzić konsultacje ze społeczeństwem obywatelskim, należy opracować konkretną metodologię oraz zbiór czy podręcznik sprawdzonych rozwiązań.

3.17 Należy także w dużym stopniu wykorzystywać możliwości oferowane przez nowoczesne technologie, a zwłaszcza sieci społecznościowe i inne narzędzia, których zawartość określają treści przekazywane przez użytkowników – można tego dokonać na przykład, umieszczając zakładkę „konsultacje” na stronach internetowych wszystkich instytucji UE.

3.18 Komitet zachęca także do zapewnienia przejrzystej i skutecznej koordynacji Europejskiego Roku 2013 na wszystkich szczeblach i między wszystkimi uczestniczącymi podmiotami, zwłaszcza dzięki maksymalnemu wykorzystaniu potencjału komitetów sterujących i stworzeniu efektywnych mechanizmów wymiany doświadczeń na poziomie krajowym.

3.19 W oparciu o wcześniejsze jednoznacznie pozytywne doświadczenia związane z poprzednimi latami europejskimi Komitet wyraził swe poparcie dla stworzenia przez członków grupy łącznikowej EKES-u reprezentującej organizacje i sieci europejskiego społeczeństwa obywatelskiego oraz innych partnerów, szerokiej i otwartej koalicji organizacji społeczeństwa obywatelskiego na rzecz obchodów tego roku tematycznego oraz dał wyraz swej gotowości do współpracy z nią. Ze swej strony EKES zamierza założyć grupę koordynacyjną, by śledzić postępy w obchodach tego roku i przyczynić się do jego powodzenia. W tym celu trzeba również zapoczątkować ścisłą współpracę między koalicją społeczeństwa obywatelskiego a grupą koordynacyjną EKES-u.

Komitet sądzi, że wraz ze swymi partnerami na poziomie UE i państw członkowskich może wnieść istotny wkład w tej dziedzinie dzięki działaniom rozpoznawczym, współpracy oraz większemu zmotywowaniu podmiotów społeczeństwa obywatelskiego, które staną się współodpowiedzialne za wdrożenie tego roku tematycznego. Jest to dla EKES-u okazja do podzielenia się swą niepowtarzalną wiedzą w zakresie wypracowywania konsensusu społecznego i współpracy.

3.20 EKES zachęca do opracowania i wdrożenia konkretnych rozwiązań w celu zapewnienia powiązania między poszczególnymi latami tematycznymi oraz trwałości wyników osiąganych dzięki nim. Zaleca, by powiązać pod względem treści europejskie lata 2010-2013 (25) oraz lata następne, w szczególności rok 2014, który proponuje poświęcić tematyce rodziny.

3.21 Konieczne jest nie tylko prowadzenie kampanii informacyjnych, ale także konkretnych i praktycznych działań opracowywanych przez decydentów we współpracy ze społeczeństwem. Należy zmienić wykaz planowanych działań zamieszczony w art. 3 omawianego wniosku oraz wprowadzić w nim odpowiednią równowagę zgodnie z zaleceniami przedstawionymi w niniejszej opinii, przede wszystkim z myślą o tym, aby w pełni wprowadzić w życie art. 10 i 11 Traktatu o Unii Europejskiej.

4. Uwagi szczegółowe

Udział społeczeństwa obywatelskiego i prawomocność decyzji

4.1 Komitet uważa, że w swym obecnym kształcie wniosek nie będzie sprzyjał poczuciu przynależności do UE. Nie zapewnia on koniecznych fundamentów umożliwiających osiągnięcie wymiernych rezultatów w ramach Europejskiego Roku 2013, aby zmniejszyć barierę między społeczeństwem a decydentami w zakresie udziału obywateli czy znacząco wzmocnić legitymację instytucji UE. Komitet zaleca, by w kontekście roku tematycznego przewidzieć wprowadzenie nowego programu promocyjnego i stworzenie odpowiednich mechanizmów, a także opracowanie i przyjęcie aktów prawnych w tej dziedzinie.

4.2 Komitet podkreśla w szczególności, że Komisja Europejska powinna przedstawić konkretne propozycje, a w szczególności białe księgi w sprawie pełnego wprowadzenia w życie art. 10 i 11 TUE. Wprowadzenie europejskiej inicjatywy obywatelskiej (art. 11 ust. 4 Traktatu o Unii Europejskiej) oraz inne wdrożone dotąd mechanizmy nie wystarczają do zapewnienia pełnego udziału społeczeństwa. Trzeba teraz otworzyć debatę na temat różnych możliwych sposobów ich uzupełnienia (26).

4.3 Trzeba też podjąć działania w celu uzupełnienia istniejących mechanizmów dialogu i uczestnictwa, zgromadzenia przykładów sprawdzonych rozwiązań (27) oraz poprawy współpracy między instytucjami UE, a także między nimi a organami krajowymi zajmującymi się sprawami dotyczącymi UE, w tym rządami i parlamentami krajowymi, oraz społeczeństwem obywatelskim itd., tak aby proces podejmowania decyzji był jak najbardziej otwarty i przejrzysty.

4.4 Niezależnie od tych działań Komitet wzywa państwa członkowskie i UE do poprawienia także mechanizmów udziału społeczeństwa na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym poprzez włączenie społeczeństwa w prowadzony dialog i dopracowanie konkretnych wskaźników pokazujących stopień realizacji celów.

4.5 Trzeba także zachęcać do debaty ideowej na poziomie UE. Należy zwłaszcza dbać o to, by każdy obywatel mógł pojąć zakres omawianych zagadnień oraz wiedzieć, w jakim momencie i w jaki sposób może uczestniczyć w procesie decyzyjnym, podobnie jak należy wzmocnić europejską przestrzeń środków przekazu i zachęcać do jej rozwoju (28), mając na uwadze nie tylko jej tworzenie, lecz także edukację (29) i kulturę.

4.6 EKES podkreśla swą rolę pośrednika między instytucjami a społeczeństwem obywatelskim (30). W ramach przygotowań do Europejskiego Roku 2013 Komitet zobowiązuje się do rozwijania i wdrażania szeroko zakrojonego programu dotyczącego uczestnictwa, przejrzystości i innowacyjności, który powinien uzmysłowić społeczeństwu i instytucjom UE korzyści wynikające z zaangażowania społeczności, a pod pewnymi względami stać się również projektem pilotażowym dla innych inicjatyw.

Wcześniejsze opinie i ocena roku tematycznego

4.7 W swych wcześniejszych opiniach EKES także zdecydowanie i konsekwentnie bronił wartości i celów, o których mowa w niniejszej opinii, a w szczególności uczestnictwa dobrze poinformowanych obywateli, edukacji obywatelskiej, ochrony i rozwoju praw wszystkich obywateli (31).

4.8 Komitet zaleca włączenie do planu działania oraz wspieranie za pomocą innych środków działań związanych z mobilnością, które zalecał we wcześniejszych opiniach. Chodzi tu zwłaszcza o wspieranie mobilności młodych, wzmocnienie jej dostępności oraz wspieranie mobilności w dziedzinie edukacji czy specjalistycznych szkoleń, poprawę dostępu do uczenia się przez całe życie, wprowadzenie działań służących usunięciu przeszkód powodowanych m.in. przez systemy edukacyjne, brak znajomości języków, kwestie opieki zdrowotnej, zabezpieczenia społecznego, dostępu do mieszkań (32). EKES zaleca także zajęcie się mniej pozytywnymi aspektami, które mogą wiązać się z mobilnością, takimi jak rozłąka z rodziną, ryzyko utraty kontaktu z ojczystą kulturą czy też skutki społeczno-gospodarcze dla regionu pochodzenia danych osób.

4.9 Należy poprzeć propozycję, by każde państwo członkowskie opracowywało informator dotyczący uznawanych praw obywateli innych państw UE mieszkających na jego terytorium i by miało obowiązek zapewnienia dalszych łatwo dostępnych źródeł informacji (33). Należy też podtrzymać wszystkie zalecenia poczynione w opinii Komitetu w sprawie aktywnego obywatelstwa (34).

4.10 Komitet popiera także ideę opracowania sprawozdania monitorującego na temat obywatelstwa UE oraz propozycję opracowania planu działania na rzecz usuwania przeszkód uniemożliwiających jeszcze obywatelom korzystanie z ich praw. Proponuje, by najwyższy priorytet nadać przy tej okazji uczestnictwu obywateli. Sądzi, że taka inicjatywa będzie sprzyjała zwiększaniu świadomości i udziału obywateli w wyborach do Parlamentu Europejskiego, które odbędą się wiosną 2014 r., i w kolejnych wyborach.

4.11 Komitet zwraca uwagę na brak spójności polityk opracowywanych przez Komisję Europejską. Z jednej strony widać w nich chęć promowania mobilności, a z drugiej przewiduje się w nowym okresie budżetowym znaczne zmiany w programie „Młodzież w działaniu”, które mogą mieć skutek całkowicie odmienny i osłabić wśród młodzieży poczucie przynależności do Unii Europejskiej oraz postawy obywatelskie i proeuropejskie.

4.12 Komitet zgadza się, by wyniki Europejskiego Roku 2013 były przedmiotem szczegółowej oceny oraz by zebrać i przeanalizować opinie, jakie obywatele wyrażą podczas tego roku. Płynące z tego wnioski trzeba będzie wziąć pod uwagę podczas dalszego kształtowania polityki UE dotyczącej zagadnień obywatelstwa. Sam Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny przewiduje możliwość opracowania opinii, która zawierałaby konkretne wskaźniki i wytyczne dla kontynuacji tych działań.

Ramy instytucjonalne

4.13 Komitet zaleca rozważenie możliwości stworzenia specjalnej integrupy w Parlamencie Europejskim, która zachęcałaby do współpracy międzyinstytucjonalnej, w tym z EKES-em, w zakresie planowania i realizacji roku.

4.14 EKES zaleca, by w ramach przygotowań do Europejskiego Roku 2013 zapewnić odpowiednie zasoby służbom Komisji Europejskiej zajmującym się sprawami związanymi z uczestnictwem społeczeństwa obywatelskiego i jego wzmacnianiem, a także poszerzyć ich zakres działania oraz zwiększyć ich znaczenie i koordynację między nimi. Apeluje, by rozważyć zwrócenie szczególnej uwagi także na promowanie i koordynację wolontariatu.

4.15 Ze względu na ich słabą widoczność i skuteczność wydaje się dyskusyjne położenie szczególnego nacisku na źródła informacji takie jak Europe Direct, portal „Twoja Europa” czy SOLVIT. Do listy tej mogłyby dołączyć także Europeana i EURES. Niemniej organy UE mogą odgrywać tylko pośrednią rolę, a uwagę należy zwrócić przede wszystkim na zorganizowane społeczeństwo obywatelskie. W każdym razie informacje muszą być dostosowane do potrzeb odbiorców, do których są adresowane, i rozpowszechniane za pomocą nowoczesnych i innowacyjnych kanałów przekazu, w tym mediów społecznościowych i innych narzędzi.

Aspekty finansowe

4.16 Komitet zaleca przeznaczenie odpowiedniego i wystarczającego budżetu na Europejski Rok 2013. Przewidziane obecnie środki w wysokości 1 mln EUR są niewystarczające do realizacji tak ważnych celów. Na Europejski Rok 2011 przeznaczono ok. 11 mln EUR (35), jeśli uwzględni się działania przygotowawcze przeprowadzone już w 2010 r., podczas gdy budżet na Europejski Rok 2010 wyniósł 17 mln EUR (36). Ponadto przewiduje się przydzielenie na Europejski Rok 2013 środków pochodzących z pozycji budżetowych i programów Dyrekcji Generalnej ds. Komunikacji; nie ma mowy o finansowaniu dodatkowym (37). Co więcej, w ramach tej kwoty nie przewidziano niestety żadnych środków na współfinansowanie inicjatyw obywateli czy organizacji społeczeństwa obywatelskiego (38). Komitet jest zdania, że planowane średnio 0,2 eurocenta na obywatela UE nie stanowi kwoty wystarczającej, aby urzeczywistnić rozwiązania zalecane w niniejszej opinii, choć nie wszystkie działania i inicjatywy wymagają znacznych środków. W każdym razie należy zwrócić szczególną uwagę na działania, na które nie wygospodarowano niezbędnych środków finansowych.

4.17 Komitet zaleca wykreślenie przepisu mówiącego, że „finansowanie przyjmie ogólnie formę bezpośredniego zakupu towarów i usług w ramach istniejących umów ramowych” (39), gdyż doprowadzi on zasadniczo do dokonywania znacznych wydatków na kampanie opracowywane przez firmy zajmujące się public relations, które to działania nie są trwałe i mogą mieć wręcz negatywne skutki lub nie cieszą się powodzeniem w wielu państwach członkowskich, gdyż są skrojone na jedną miarę. Finansowanie powinny otrzymywać w największym możliwym zakresie organizacje społeczeństwa obywatelskiego na poziomie krajowym i lokalnym, które powinny być głównymi realizatorami Europejskiego Roku. Jednym ze sposobów, aby to osiągnąć, jest przydzielanie środków za pośrednictwem przedstawicielstw Komisji Europejskiej w państwach członkowskich.

4.18 Trzeba będzie uwzględnić wyniki Europejskiego Roku 2013 oraz nauki z niego płynące podczas opracowywania instrumentów finansowych, takich jak przyszły program finansowania „Europa dla obywateli” i inne. Jednocześnie należy zapewniać więcej informacji na temat możliwości uzyskania pomocy finansowej na działania na rzecz obywatelstwa UE (40), zapewnić odpowiedni poziom finansowania na te cele oraz odnowić program dotacji na rzecz uczestnictwa czy dialogu zorganizowanego w zakresie spraw europejskich na poziomie państw członkowskich lub Unii Europejskiej. Działanie takie będzie również przedłużeniem starszych programów, które miały na celu zachęcanie do aktywnego uczestnictwa obywateli UE i wzmacnianie ich poczucia przynależności do UE (41). Aby móc zapewnić współfinansowanie projektów, trzeba korzystać z pracy wolontariuszy.

4.19 Komitet zaleca ponadto przyjęcie nowatorskiego podejścia w planowaniu i wykorzystywaniu środków finansowych oraz zarządzaniu nimi na szczeblu UE i na pozostałych szczeblach, zwłaszcza jeśli chodzi o uczestnictwo obywateli w rozdzielaniu środków przewidzianych na Europejski Rok.

Bruksela, 28 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) COM(2011) 489 final – 2011/0217 (COD).

(2) TUE Dz.U. C 83 z 30.3.2010. Art. 10 ust. 3 TUE stanowi: „Każdy obywatel ma prawo uczestniczyć w życiu demokratycznym Unii. Decyzje są podejmowane w sposób jak najbardziej otwarty i zbliżony do obywatela”. Ponadto art. 11 TUE stanowi:

„1.	„Za pomocą odpowiednich środków instytucje umożliwiają obywatelom i stowarzyszeniom przedstawicielskim wypowiadanie się i publiczną wymianę poglądów we wszystkich dziedzinach działania Unii.

2.	Instytucje utrzymują otwarty, przejrzysty i regularny dialog ze stowarzyszeniami przedstawicielskimi i społeczeństwem obywatelskim.

3.	Komisja Europejska prowadzi szerokie konsultacje z zainteresowanymi stronami w celu zapewnienia spójności i przejrzystości działań Unii”.

(3) TUE – Dz.U. C 83 z 30.3.2010.

(4) Eurobarometr Flash 294, publikacja: październik 2010 r.

(5) COM(2010) 605 final.

(6) Eurostat, Udział w krajowych i europejskich wyborach parlamentarnych.

(7) Eurobarometr 75, badanie standardowe, publikacja: sierpień 2011 r.

(8) Zob. Eurobarometr 72, badanie standardowe, jesień 2009, t. 2. W 2011 r. priorytety uznane przez ankietowanych za najważniejsze były następujące (wybór z zamkniętej listy): swoboda przemieszczania się i pobytu w UE (48 %), właściwe administrowanie przez instytucje UE (33 %), prawo wnoszenia skarg do europejskiego rzecznika praw obywatelskich (32 %), dostęp do dokumentów instytucji UE (21 %), udział w wyborach europejskich w wypadku zamieszkiwania w innym państwie członkowskim (21 %), prawo zgłaszania petycji do Parlamentu Europejskiego (20 %) i możliwość zaproponowania środków legislacyjnych za pomocą inicjatywy obywatelskiej (19 %). Zob. Eurobarometr 75.1, badanie specjalne, publikacja: kwiecień 2011 r.

(9) Opinia w sprawie „Więcej demokracji dla Europy i jej instytucji: lepsze informowanie obywateli i podmiotów społecznych; rola rzecznika praw przy Parlamencie Europejskim”, Dz.U. C 352/63 z 30.12.1993.

(10) Zob. Eurobarometr 75.1, badanie specjalne, publikacja: kwiecień 2011 r.

(11) Dz.U. C 318 z 23.12.2006, s. 163.

(12) Państwa, które tradycyjnie pojmują obywatelstwo jako aktywne obywatelstwo, mogłyby używać skróconej formuły.

(13) COM(2011) 489 final – 2011/0217 (COD).

(14) Dz.U. C 376 z 22.12.2011, s. 74.

(15) Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: „Wdrażanie Traktatu z Lizbony: demokracja uczestnicząca i europejska inicjatywa obywatelska (art. 11)” (opinia z inicjatywy własnej), Dz.U. C 354 z 28.12.2010, s. 59.

(16) Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 15 grudnia 2010 r., 2009/2161(INI)

(17) Dz.U. C 83 z 30.3.2010.

(18) Dz.U. C 83 z 30.3.2010.

(19) BVerfG, 2 BvE 2/08, 30 czerwca 2009 r.

(20) Dz.U. C 83 z 30.3.2010.

(21) Zob. zwłaszcza dossier REX/307 (sprawozdawca: Madi Sharma) oraz ankietę Eurobarometr flash 294 opublikowaną w październiku 2010 r. Grupy, dla których znaczenie obywatelstwa europejskiego jest najmniej uchwytne, to głównie kobiety i pracownicy fizyczni.

(22) Dz.U. C 376 z 22.12.2011, s. 74.

(23) Dz.U. C 228 z 22.9.2009, s. 14.

(24) COM(2010) 603 final.

(25) Dz.U. C 224 z 30.8.2008, s. 106; Dz.U. C 128 z 18.5.2010, s. 149; Dz.U. C 51 z 17.2.2011, s. 55.

(26) Dz.U. C 376 z 22.12.2011, s. 74.

(27) Zob. także Konferencję Międzynarodowych Organizacji Pozarządowych OING, CONF/PLE(2009) CODE1, 2009.

(28) Dz.U. C 318 z 23.12.2006, s. 163.

(29) Dz.U. C 28 z 3.2.2006, s. 29.

(30) Dz.U. C 354 z 28.12.2010, s. 59.

(31) W tej kwestii zob. np. opinie EKES-u wymienione w niniejszej opinii.

(32) Dz.U. C 228 z 22.9.2009, s. 14.

(33) European citizenship – cross-border mobility, sprawozdanie zbiorcze z badania jakościowego przeprowadzonego przez TNS Qual+, sierpień 2010 r.

(34) Dz.U. C 28 z 3.2.2006, s. 29.

(35) Europejski Rok Wolontariatu (2011).

(36) Dz.U. C 51 z 17.2.2011, s. 55.

(37) COM(2011) 489 final – 2011/0217 (COD).

(38) List otwarty Grupy Łącznikowej EKES-u do posłów do PE w sprawie wniosku Komisji, by ogłosić rok 2013 Europejskim Rokiem Obywateli

(39) COM(2011) 489 final – 2011/0217 (COD).

(40) COM(2010) 603 final.

(41) Sprawozdanie w sprawie postępów w skutecznym korzystaniu z obywatelstwa Unii Europejskiej w latach 2007–2010, COM(2010) 602 final, Bruksela, 27 października 2010 r.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/143

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Działania na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia – plan modernizacji europejskich systemów szkolnictwa wyższego”

COM(2011) 567 wersja ostateczna

(2012/C 181/25)

Sprawozdawca: Joost VAN IERSEL

Współsprawozdawca: Juraj STERN

Dnia 20 września 2011 r. Komisja Europejska, działając na podstawie art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Działania na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia – plan modernizacji europejskich systemów szkolnictwa wyższego”

COM(2011) 567 final.

Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 29 lutego 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 28 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 100 do 1 – 8 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski

1.1 Dobrze opracowany system szkolnictwa wyższego ma kluczowe znaczenie dla gospodarczej i intelektualnej przyszłości Europy, wzmocnienia podstaw rozwoju społecznego i gospodarczego oraz poprawy warunków życia i pracy przyszłych pokoleń, a także jest niezbędnym elementem kształtującym przyszłe wartości europejskiego społeczeństwa.

1.2 Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny w dużym stopniu podziela wyniki analizy przeprowadzonej przez Komisję oraz wnioski i zalecenia Komisji i Rady (1) do zrealizowania w najbliższych latach, spośród których wiele nawiązuje do opinii EKES-u w sprawie uniwersytetów dla Europy z 2009 r. (2) EKES podkreśla, że plan działania UE wymaga uzupełnienia, i oczekuje od Rady bardziej ambitnego podejścia.

1.3 Mimo coraz większej świadomości i zbieżności poglądów nadal pozostaje wiele do zrobienia. Często udoskonalenia określone w dokumentach są niechętnie wdrażane. Obrona istniejących interesów, (umiarkowany) protekcjonizm i nadal duże zróżnicowanie i rozdrobnienie szkolnictwa wyższego – mimo procesu bolońskiego – hamują szybkie wprowadzanie zmian. Zdecydowanie nie jest to kwestia techniczna, gdyż zmiany często wiążą się z gruntownym przeglądem istniejących struktur, ponownym określeniem obowiązków, metod, programów i kierunków działania. Elementy te wymagają stałego monitorowania procesu modernizacji – w bardziej dokładny i szczegółowy sposób.

1.4 Jest oczywiste, że odpowiednie zróżnicowanie szkolnictwa wyższego jest pożądane w przypadku tradycyjnych uczelni, łączących nauczanie i badania naukowe, oraz innego rodzaju uczelni wyższych takich jak wyższe szkoły zawodowe, nauczanie w określonych regionach – także na obszarach transgranicznych – oraz instytucji o ograniczonej liczbie kursów. Mówiąc ogólnie, potrzebne są inteligentna specjalizacja i zróżnicowanie profilowe. EKES zdecydowanie opowiada się za stworzeniem silnej synergii między poszczególnymi rodzajami edukacji i elastycznymi ścieżkami nauki na wszystkich jej poziomach.

1.5 Należy w pełni wdrożyć strategię „Europa 2020”, zarówno pod względem merytorycznym, jak i organizacyjnym. Komisja, Rada, państwa członkowskie oraz instytucje szkolnictwa wyższego powinny dzielić się obowiązkami i prowadzić skuteczną koordynację. Strategia „Europa 2020” zakłada powiązanie szkolnictwa wyższego z inicjatywami przewodnimi takimi jak „Unia innowacji”, polityka przemysłowa, „Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia” oraz „Mobilna młodzież”. Systemy i polityka szkolnictwa wyższego powinny stanowić część zaleceń dla poszczególnych krajów wydawanych w ramach europejskiego semestru.

1.6 Niezależność (3), odpowiedzialność i przejrzystość instytucji są kluczowe dla wypełnienia przez nie ich misji oraz bardziej gospodarnego wykorzystywania środków finansowych. Są one także istotne przy zwiększaniu wpływu szkolnictwa wyższego na tworzenie miejsc pracy, zdolność do zatrudnienia i innowacyjność. (Krajowe) programy działań powinny zapewniać profesjonalizację zarządzania, nowoczesne programy nauczania, szkolenia, system zapewniania jakości nauczania i badań naukowych, specjalizację, a także podniesienie atrakcyjności na arenie międzynarodowej. Szczególną uwagę należy zwrócić na przedsiębiorczość uniwersytetów.

1.7 Podstawą jest tutaj finansowanie. Niepokojące i niekorzystne dla strategii „Europa 2020” oraz dla pozycji Europy w świecie jest niewystarczające finansowanie szkolnictwa wyższego oraz to, że ograniczenia budżetowe wywierają dodatkową presję na finanse publiczne. Należy zapewnić zadowalający poziom finansowania szkolnictwa wyższego, bez względu na źródła finansowania. Należy upowszechniać rozwiązania w tym zakresie.

1.8 Wciąż szybko rośnie liczba studentów. We wszystkich obszarach i na wszystkich poziomach należy zagwarantować możliwości służące równouprawnieniu płci. Dynamika gospodarki i ogółu społeczeństwa wymagają zarówno swobodnego dostępu, jak i zadowalającej jakości. W przypadku wprowadzenia (lub podniesienia) krajowych opłat za naukę zmianom tym powinny towarzyszyć uzupełniająca polityka na rzecz stypendiów i kredytów oraz gwarancje dostępu.

1.9 Potrzebna jest większa liczba studentów, pracowników wiedzy i naukowców specjalizujących się w dziedzinach technicznych; edukacja techniczna musi być prezentowana w bardziej atrakcyjny sposób. Konieczne jest stworzenie odpowiedniej struktury wkładu partnerów społecznych i wiedzy fachowej z zakresu rynku pracy. Przedsiębiorstwa – niezależnie od ich wielkości – powinny mieć możliwość znacznego wpływania na programy nauczania i szkolenie, a także wspierania ducha przedsiębiorczości.

1.10 Uczelnie wyższe i sektor biznesu, zachowując swoją niezależność i dotychczasowe obowiązki, powinny wspólnie tworzyć strategiczne plany innowacji. Interakcja między szkolnictwem wyższym a przedsiębiorstwami zazwyczaj wiele wnosi do badań naukowych, przyczynia się do przekazywania wiedzy, rozwoju uniwersalnych umiejętności oraz powstawania pomysłów. Należy upowszechniać sprawdzone rozwiązania.

1.11 Trudno jest przecenić potrzebę opracowania systemu rankingu i oceny jakości w dążeniu do bardziej gospodarnego wykorzystywania środków oraz skutecznego działania na rzecz międzynarodowej mobilności. EKES pozytywnie ocenia uruchomienie starannie opracowanego narzędzia U-Multirank. Oprócz tego „mapowania” należy poprawić inne warunki w dziedzinie mobilności studentów i naukowców oraz procesu internacjonalizacji.

1.12 Ujednolicenie systemów szkolnictwa wyższego pozytywnie wpływa na warunki transgranicznej mobilności studentów i naukowców, co z kolei korzystnie wpływa na wyniki indywidualne, a także na europejski rynek pracy i integrację Europy. Do programu Erasmus należy włączyć projekt pilotażowy dotyczący „semestru mobilności”.

1.13 EKES zdecydowanie popiera związek między planem modernizacji, programem „Horyzont 2020”, „Erasmus dla wszystkich” i funduszami strukturalnymi.

2. Wprowadzenie

2.1 Głównym przedmiotem zainteresowania jest edukacja na wszystkich poziomach. Ze względu na zasadę pomocniczości szkolnictwo wyższe w Europie rozwinęło się na szczeblu krajowym. W Traktacie z Lizbony jest mowa jedynie o kształceniu zawodowym i przekwalifikowaniu jako obszarach działań UE (4).

2.2 Konferencja w Bolonii w 1999 r. była początkiem wielkiego przełomu, którego rezultatem jest ogólnoeuropejski system trójstopniowy (studia licencjackie, magisterskie i doktoranckie). Porozumienie bolońskie przyczyniło się do ujednolicenia systemów szkolnictwa wyższego w Europie.

2.3 Jednocześnie Unia Europejska rozpoczęła realizację udanych programów międzynarodowych dla studentów i naukowców, m.in. Erasmus, Erasmus Mundus, działania „Maria Curie”. Stało się to motywacją dla transgranicznych projektów naukowych realizowanych systematycznie w ramach kolejnych programów ramowych.

2.4 Reformy i inicjatywy oddolne są obecnie realizowane na europejskich uczelniach wyższych i między nimi. Inicjatywy te obejmują ustanowienie grup podobnie ukierunkowanych uczelni wyższych, takich jak Liga Europejskich Uniwersytetów Badawczych, Grupa Coimbra i inne, sprzyjających specjalizacji w określonych dziedzinach np. badaniach naukowych lub naukach społecznych.

2.5 W 2009 r. EKES uznał, że „w obecnym odbiegającym od doskonałości systemie uniwersyteckim duży potencjał uczelni nie jest wystarczająco rozwijany” (5). Pogląd ten Komisja podziela w swoim planie modernizacji (6). Rada uznaje, że jakość edukacji i badań jest kluczowym czynnikiem warunkującym powodzenie procesu modernizacji, zaś wzmocnienie trójkąta wiedzy łączącego edukację, badania i innowacje jest kluczowym warunkiem stymulowania zatrudnienia i wzrostu (7).

2.6 Dostosowania szkolnictwa wyższego do obecnych warunków należy dokonywać w bardzo zróżnicowany sposób, w różniących się od siebie krajowych i regionalnych kontekstach społeczno-gospodarczych. Tradycyjne uczelnie i innego rodzaju instytucje mają do spełnienia określone misje. Koncepcja tradycyjnej uczelni wyższej obejmuje zarówno edukację i nauczanie, jak i badania naukowe.

2.7 W świetle zrównoważonego ożywienia społecznego i gospodarczego niezbędne są zdecydowane kroki w celu podniesienia jakości szkolnictwa wyższego.

2.8 Oprócz wielu analiz dotyczących potrzebnych reform dokument roboczy uzupełniający komunikat (8) zawiera omówienie zmian na rzecz modernizacji w państwach członkowskich. Mimo to nadal w istotnych obszarach występują znaczne dysproporcje, które należy wyeliminować:

—	wydajność gospodarcza w poszczególnych krajach – liczba absolwentów szkół wyższych i wyniki gospodarcze na mieszkańca,

—	kwalifikacje w kontekście zdolności do zatrudnienia,

—	dysproporcje pod względem ustalonej liczby absolwentów szkół wyższych w UE na poziomie 40 %, mimo że udział w szkolnictwie wyższym w całej Europie znacząco wzrasta,

—	różnice w poziomach inwestycji w szkolnictwo wyższe, różnice w finansowaniu, dysproporcje w rozwoju szkolnictwa wyższego finansowanego ze środków publicznych i ze środków prywatnych,

—	mimo szeroko zakrojonej i daleko idącej reformy zarządzania systemem szkolnictwa wyższego – utrzymujące się dysproporcje pod względem finansowej i instytucjonalnej niezależności i odpowiedzialności.

2.9 W swojej ogólnej analizie Komisja zwraca też uwagę na różne zmiany, zwłaszcza rozwój na całym kontynencie trójkąta wiedzy, zacieśnienie stosunków między uczelniami wyższymi i środowiskami biznesu, skupienie się na profesjonalnych działaniach wymagających specjalistycznej wiedzy, takich jak badania i rozwój, marketing i sprzedaż, zarządzanie łańcuchami wartości i usługi finansowe, usługi w ujęciu ogólnym, technologie informacyjno-komunikacyjne, niedostatecznie reprezentowane grupy społeczne, zmieniająca się równowaga płci – kobiety stanowią w Europie ponad połowę wszystkich studentów na poziomie przed uzyskaniem stopnia doktora, choć na poziomie doktoranckim występuje odwrotna tendencja – a także znacząca transgraniczna mobilność edukacyjna w skali Europy i świata.

2.10 EKES opowiada się za pogłębieniem istniejących krajowych sprawozdań, analiz i zaleceń oraz dostosowaniem ich do systematycznej metody odpowiedniej dla poszczególnych krajów, stosowanej w sprawozdaniach okresowych dotyczących procesu bolońskiego, oraz do doprecyzowanych badań OECD dotyczących szkolnictwa wyższego i pomiaru jakości. Podejście odpowiednie dla poszczególnych krajów dostarczy sprawdzonych rozwiązań.

2.11 EKES zwraca uwagę, że w analizach ogólnych pomija się pewne istotne kwestie, takie jak krajowe i regionalne czynniki polityczne wpływające na szkolnictwo wyższe, sposób, w jaki państwa członkowskie reagują na potrzebę zwiększenia udziału i jakości, podejście władz do określonych wymogów wobec profesorów, nauczycieli, naukowców i studentów, wzajemne powiązania między poszczególnymi poziomami szkolnictwa wyższego w państwach członkowskich, stworzenie wspólnych podstaw edukacji i badań na uczelniach wyższych, a także – co równie istotne – rzetelne dane statystyczne.

2.12 Komisja i Rada zdecydowanie podkreślają związek pomiędzy szkolnictwem wyższym a gospodarką. Nie koncentrują się na kierunkach medycznych, naukach społecznych ani humanistycznych. To zrozumiałe ze względu na potrzebę skupienia uwagi, zwłaszcza w czasie kryzysu. Z drugiej strony, ponieważ celem edukacji jest optymalny związek między edukacją a pracą, bardzo korzystne byłoby zastanowienie się, w jaki sposób kierunki studiów czy środowiska akademickie, które nie mają ścisłego związku z gospodarką – jakkolwiek istotne – powinny poradzić sobie z modernizacją.

2.13 Niezbędna jest współpraca między przemysłem a kierunkami medycznymi, gdyż nowe, opłacalne technologie diagnostyczne i lecznicze wymagają kosztownego, pochłaniającego znaczne środki finansowe szkolenia praktycznego, edukacji na wysokim poziomie i uczenia się przez całe życie. Pomoże to ograniczyć wskaźniki umieralności i niepełnosprawności.

3. Strategia „Europa 2020” a szkolnictwo wyższe

3.1 W 2009 r. EKES uznał strategię lizbońską oraz europejskie szkolnictwo wyższe za główne potencjalne katalizatory procesu modernizacji. Podobnie Komisja słusznie łączy działalność uczelni wyższych z celami strategii „Europa 2020”.

3.2 Zasadnicza innowacja strategii „Europa 2020” dotyczy „zarządzania”: ściślejszej współpracy w Komisji oraz między państwami członkowskimi i UE również w sprawach, które nie są objęte Traktatem lub które są nim objęte tylko częściowo.

3.3 Duże znaczenie dla szkolnictwa wyższego mają inicjatywy przewodnie, szczególnie polityka przemysłowa, „Unia innowacji”, Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia oraz „Mobilna młodzież”.

3.4 Wzmocniona rola kontrolna Komisji, w tym zalecenia dla poszczególnych państw w ramach europejskiego semestru, powinna wspierać niezbędne reformy uczelni wyższych.

3.5 Plan modernizacji szkolnictwa wyższego musi być w pełni włączony do strategii „Europa 2020”. EKES z zadowoleniem przyjmuje zasadniczą rolę edukacji w ramach i w odniesieniu do strategii „Europa 2020” w programie działań strategicznych Komisji.

3.6 EKES jest zdania, że związek między strategią „Europa 2020” a szkolnictwem wyższym kształtuje się następująco:

—	strategia „Europa 2020” łączy szkolnictwo wyższe z innowacją, polityką przemysłową i mobilnością;

—	tworzy to dodatkową podstawę dla wspólnych poglądów i współpracy między Komisją a państwami członkowskimi, między poszczególnymi państwami członkowskimi oraz między instytucjami edukacyjnymi;

—	wytwarza nowe bodźce na szczeblu krajowym na rzecz modernizacji;

—	zmiany w szkolnictwie wyższym muszą stanowić część zaleceń dla poszczególnych krajów wydawanych w ramach europejskiego semestru;

—	dzięki strategii „Europa 2020” powstaną nowe fora na rzecz współpracy i bardziej skuteczne sieci transgraniczne;

—

powiązanie z polityką przemysłową i innowacją wymaga wzmocnienia konsultacji z sektorem prywatnym. W dalszym ciągu zbyt małą rolę odgrywają konsultacje z MŚP i mikroprzedsiębiorstwami. EKES zdecydowanie opowiada się za faktycznym zaangażowaniem szkolnictwa wyższego, rządów i Komisji w wykorzystanie praktycznego doświadczenia tych podmiotów podczas opracowywania programów unijnych i programów nauczania.

3.7 Komisja wyraźnie oddziela kluczowe problemy, które muszą być rozwiązane przez państwa członkowskie (i instytucje edukacyjne), od szczególnych problemów UE. EKES woli poruszać kwestię podziału obowiązków między państwa członkowskie a Komisję w ramach strategii „Europa 2020”.

4. Problemy, które muszą być rozwiązane przez państwa członkowskie, Radę i szkolnictwo wyższe

4.1 Określenie kluczowych problemów w państwach członkowskich powinno doprowadzić do jasno ukierunkowanego działania. Potrzebna jest większa mobilizacja. Rada powinna ustanowić priorytety w sprawie wniosku Komisji, która następnie będzie monitorowała wdrażanie na szczeblu krajowym.

4.2 Szczególnej uwagi wymagają bardziej elastyczne systemy zarządzania i finansowania, równoważące większą autonomię instytucji edukacyjnych z ich odpowiedzialnością przed wszystkimi zainteresowanymi stronami, umożliwiające specjalizację, wyniki edukacyjne i wyniki w zakresie badań oraz zróżnicowanie (9).

4.3 Jak EKES stwierdził w 2009 r., zasadnicze znaczenie mają odpowiednie ramy i niezależność (10). Choć organizacja, w tym niezależność i finansowanie, to podstawowe obowiązki państw członkowskich, EKES jest przekonany o konieczności prowadzenia debaty na temat tych aspektów między państwami członkowskimi i w Radzie, gdyż wpływają one znacząco na skutki dla nauczycieli i studentów.

4.4 EKES popiera cele polityki określone w najważniejszych zagadnieniach w pkt 2.5 planu modernizacji. Cele te pociągają za sobą więcej niż tylko zmiany techniczne. Są one raczej bardzo mocno związane z krajowym środowiskiem politycznym. Przede wszystkim należy skupić się na rządach, nie zaś na szkolnictwie wyższym. Zasadnicze znaczenie mają wytrwałość polityczna, ustawodawstwo i przepisy, oraz omówienie ich ze wszystkimi zainteresowanymi stronami.

4.5 Dodatkowo należy zachęcać rządy i instytucje, aby dokonywały porównań z innymi krajami w kwestii korzyści, jakie zapewnia zwiększenie niezależności.

4.6 Odchodząc od powszechnej praktyki, która obejmowała skuteczne „umasowienie” szkolnictwa wyższego (11), główny nacisk należy przenieść – zgodnie z prowadzoną obecnie debatą o szkolnictwie wyższym – na inteligentną specjalizację, zróżnicowanie decyzji strategicznych oraz rozwijanie ośrodków doskonałości. Działania można podejmować na podstawie przykładów sukcesów w państwach członkowskich.

4.7 EKES przyznaje, że cele te mogą pociągać za sobą poważne zmiany w filozofii nauczania w państwach członkowskich. Ta kwestia będzie przedmiotem dyskusji w Radzie, łącznie z planami działania i harmonogramami.

4.8 W czasach obecnego kryzysu występuje oczywisty związek między modernizacją szkolnictwa a gospodarką. Proces ten powinien być jednak szerzej zakrojony. EKES w równym stopniu podkreśla potrzebę nowoczesnych standardów w zakresie profesjonalizacji, programów nauczania, stopni naukowych i mobilności w naukach społecznych i humanistycznych, które są istotne dla europejskiego życia intelektualnego, wartości i tożsamości. Ponadto dobrze zarządzane kierunki medyczne, nauki społeczne i humanistyczne także wnoszą wkład w gospodarkę.

4.9 EKES popiera zacieśnienie relacji między szkolnictwem wyższym a biznesem. Jest zdania, że bliskie i skuteczne powiązanie szkolnictwa, badań naukowych i biznesu, z jednoczesnym dążeniem do „otwartych innowacji”, będzie kluczowe dla trójkąta wiedzy.

4.10 W związku z tym w przypadku instytucji bezpośrednio lub pośrednio związanych z gospodarką EKES popiera zawieranie partnerstw z różnego rodzaju przedsiębiorstwami „jako podstawowej działalności instytucji szkolnictwa wyższego” (12). Należy skupić się na przedsiębiorczych, kreatywnych i innowacyjnych umiejętnościach studentów, a także na środowiskach kształcenia interaktywnego i infrastrukturze transferu wiedzy. Potrzebne jest także otwarte podejście do „przedsiębiorczego uniwersytetu”.

4.11 Studentom należy zapewnić warunki łatwego przejścia z jednego rodzaju instytucji edukacyjnej do innej, m.in. elastyczne ścieżki od pomaturalnego kształcenia i szkolenia zawodowego do szkolnictwa wyższego, co umożliwi im podniesienie kwalifikacji (13). Takie warunki są również bardzo pomocne przy uczeniu się przez całe życie.

4.12 Szczególnej uwagi wymaga rozwój regionalny. W wielu regionach, zwłaszcza w obszarach metropolitalnych, nadzwyczaj duże znaczenie ma powiązanie szkolnictwa wyższego, rynku pracy, badań, innowacji i biznesu. Regiony te w coraz większym stopniu rozwijają specjalizacje transnarodowe, a nawet globalne. Systematyczne zaangażowanie szkolnictwa wyższego pełni zwykle funkcję katalizatora w rozwoju lokalnym i regionalnym oraz wspiera gospodarczą odporność. Organy krajowe należy zachęcać do tego, aby stymulowały te regionalne procesy (14).

4.13 EKES podkreśla rolę transgranicznej współpracy regionalnej w szkolnictwie wyższym. Europejskie ugrupowania współpracy terytorialnej mogą zapewnić wsparcie dla sąsiadujących regionów oraz dla regionów o porównywalnych modelach gospodarczych (15).

4.14 Podstawową kwestią jest finansowanie. Kryzys wpływa także na finansowanie szkolnictwa wyższego ze środków publicznych. W ujęciu średnim szkolnictwo wyższe jest narażone na ryzyko strukturalnego niedofinansowania. Łączne wydatki wynoszą 1,2 % PKB w porównaniu z 2,9 % PKB w USA i 1,5 % PKB w Japonii. Poza tym wydatki prywatne są bardzo niskie w porównaniu z USA i Japonią. Tymczasem kraje BRIC (Brazylia, Rosja, Indie i Chiny) również dokonują znaczącego postępu. EKES zwraca uwagę, że wcześniejszy cel UE na poziomie 2 % PKB w odniesieniu do szkolnictwa wyższego nie został uwzględniony w strategii „Europa 2020”.

4.15 Strategia „Europa 2020” powinna być uzupełniona o niezbędne finansowanie i cele takie jak zapewnienie absolwentów o wysokim poziomie kwalifikacji, profesjonalizacja zarządzania i gospodarne wykorzystywanie środków finansowych.

4.16 W państwach członkowskich można zaobserwować duże zróżnicowanie finansowania. Niektóre państwa radzą sobie dużo lepiej niż inne. Zależność między wynikami szkolnictwa wyższego a zatrudnieniem wprowadza konieczność utrzymania odpowiedniego finansowania poprzez wspieranie różnych źródeł finansowania, m.in. wykorzystanie środków publicznych do zwiększenia inwestycji prywatnych i innych inwestycji publicznych (współfinansowanie).

4.17 Odpowiednia struktura relacji między wykwalifikowanymi instytucjami edukacyjnymi a środowiskiem biznesu może z pewnością pomóc w łagodzeniu skutków tendencji spadkowych. Szkolnictwo wyższe powinno czerpać korzyści z innowacyjnych procesów biznesowych. Jednocześnie jednak finansowanie przez sektor biznesu czy też finansowanie ze środków prywatnych nie powinno nigdy wpływać w sposób nieuzasadniony na programy nauczania ani na najistotniejsze badania naukowe.

4.18 Uczelnie wyższe i sektor biznesu, zachowując swoją niezależność i obowiązki, powinny wspólnie tworzyć strategiczne plany innowacji. Interakcje między uczelniami wyższymi a biznesem mogą wzmocnić „sojusze na rzecz wiedzy”. Bardzo pomocna może okazać się Europejska Platforma Innowacji i uwzględnianie kluczowych technologii wspomagających, wspieranych przez UE.

4.19 Interakcja i wymiana między szkolnictwem wyższym a przedsiębiorstwami zazwyczaj wiele wnosi do badań naukowych, przyczynia się do przekazywania wiedzy, rozwoju umiejętności uniwersalnych oraz powstawania pomysłów. Należy upowszechniać sprawdzone rozwiązania.

4.20 Plan modernizacji nie zawiera stanowiska w sprawie opłat za naukę, gdyż kwestia ta wchodzi w zakres wyłącznych kompetencji krajowych. W Europie istnieją różne systemy. Ogólna tendencja polega na stopniowym podwyższaniu rocznych opłat za naukę. Opłaty za naukę są kwestią kontrowersyjną.

4.21 EKES wskazuje na pewne, coraz poważniejsze, dylematy: liczba studentów rośnie, zachodzi potrzeba podniesienia jakości, zdolność do zatrudnienia wymaga wyższych standardów kształcenia, a finansowanie publiczne w państwach członkowskich pozostaje na tym samym poziomie lub zaczyna się kurczyć. To ogromne wyzwanie. W przypadku wprowadzenia (lub podniesienia) krajowych opłat za naukę EKES podkreśla, że zmianom tym powinny towarzyszyć uzupełniająca polityka na rzecz stypendiów i kredytów oraz gwarancje dostępu.

4.22 Odsetek osób przedwcześnie kończących naukę w szkolnictwie wyższym jest zbyt wysoki, przy czym do szkolnictwa wyższego należy próbować włączyć więcej różnych grup społecznych. Szczególnie w krajach, które pozostają w tyle, należy ulepszać środowisko społeczne i kulturalne.

4.23 Należy jednak pamiętać, że wysokie wskaźniki nie stanowią zadowalającego kryterium. Musi przeważać obiektywnie mierzona jakość, nie zaś liczba kwalifikacji.

4.24 Co do kwalifikacji powinny istnieć pewne zasady:

—	Konsultacje z podmiotami społecznymi i wiedza fachowa z zakresu rynku pracy w kontekście zdolności do zatrudnienia.

—

Zasadnicze znaczenie mają konsultacje z sektorem biznesu: oprócz konsultacji z dużymi przedsiębiorstwami powinny one obejmować stałe zaangażowanie MŚP – małych przedsiębiorstw i mikroprzedsiębiorstw – co jest tym bardziej istotne, że procesy przemysłowe są coraz częściej rozdrobnione lub zlecane w ramach usług zewnętrznych.

—	Kwalifikacje związane z dynamiką tworzenia miejsc pracy należy rozwijać poprzez programy kształcenia i szkolenia zakładające udział przedsiębiorstw i zawieranie z nimi partnerstw.

—	Należy rozwijać kompetencje interdyscyplinarne i przekrojowe.

—	Kwalifikacje powinny być pomocne w inteligentnej specjalizacji, która podnosi (międzynarodową) atrakcyjność lub wspiera regionalne specjalizacje.

—	Mimo zróżnicowania szkolnictwa wyższego sposób definiowania kwalifikacji powinien ułatwiać wymianę i karierę na szczeblu europejskim (i międzynarodowym).

4.25 EKES z dużym zadowoleniem przyjmuje zawarte w komunikacie wnioski dotyczące kwalifikacji, zapewniania jakości i powiązania szkolnictwa wyższego na wysokim poziomie ze środowiskami badawczymi. Podziela też opinię, że modernizacja szkolnictwa wyższego zależy od kompetencji i kreatywności pracowników dydaktycznych i naukowych (16), o czym często się zapomina. W tym kontekście powinno się wyeliminować wszelkie nadmierne przeszkody administracyjne utrudniające realizację kariery w sektorze akademickim – np. dodatkowe stopnie akademickie obowiązujące w niektórych krajach (m.in. w Polsce).

4.26 Z uwagi na gwałtownie rosnącą liczbę studentów niepokoi brak kompetentnych nauczycieli. Jakość nauczania i badania naukowe przekładają się na zadowalające warunki pracy, atrakcyjne ścieżki kariery w szkolnictwie i rozwój zawodowy; niezbędne są także ośrodki szkoleniowe i nagradzanie wybitnych osiągnięć. Wydaje się to oczywiste, ale w większości państw członkowskich panuje teraz odwrotna sytuacja. Rada powinna zatem określić kierunki polityki.

4.27 Komisja słusznie podkreśla potrzebę zróżnicowania systemów studiów. Należy uatrakcyjnić edukację techniczną. Partnerzy społeczni na szczeblu krajowym i regionalnym mogą odgrywać bardzo pozytywną rolę we wspieraniu wizerunku studiów technicznych. Znaczący wkład mogą wnieść pojedyncze przedsiębiorstwa. EKES podkreśla udział MŚP, zwłaszcza małych przedsiębiorstw i mikroprzedsiębiorstw, głównie na szczeblu regionalnym.

4.28 Europejska debata musi skupiać się na zwiększaniu wpływu szkolnictwa wyższego na innowacyjność, tworzenie miejsc pracy i zdolność do zatrudnienia (17). Powinno to być głównym celem wszystkich zainteresowanych stron oraz wspólnym obowiązkiem Komisji, Rady, państw członkowskich, a szczególnie samych instytucji szkolnictwa wyższego.

4.29 Zważywszy na te ogromne wyzwania, program Komisji i Rady w zakresie szkolnictwa wyższego jest nadal w dużym stopniu niekompletny i nieskuteczny. EKES podkreśla, że obecny kryzys wymaga bardziej skoncentrowanych, przekonujących działań Rady, państw członkowskich i instytucji szkolnictwa wyższego. Być może zmiany już następują, ale należy je przyspieszyć.

4.30 Wszystkie podmioty muszą w równym stopniu wziąć na siebie odpowiedzialność za profesjonalizację, programy nauczania, zapewnianie jakości, specjalizację itd. Potrzebne są opracowane przez Komisję plan działania oraz harmonogramy dotyczące powiązania szkolnictwa wyższego, innowacji i zdolności do zatrudnienia. Instytucje szkolnictwa wyższego powinny wspierać ten proces poprzez określenie swojej roli we wspieraniu jakości oraz innowacji społecznych i produktowych.

4.31 Poglądy Komitetu Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ERAC) dotyczące istotnych celów związanych z zarządzaniem i reformą instytucjonalną uczelni wyższych, a także powiązaniem innowacji, badań i edukacji, powinny stać się integralną częścią planu działania. To powinno utorować drogę do zmian na wielu europejskich uczelniach wyższych (18).

5. Problemy, które muszą zostać rozwiązane przez Komisję

5.1 EKES z zadowoleniem przyjmuje cele, które Komisja wyznacza sobie w procesie modernizacji szkolnictwa wyższego, uwzględniając najnowsze podejście odkreślone w konkluzjach Rady z listopada 2011 r.

5.2 EKES popiera rolę Komisji, którą może i powinna ona odgrywać w uwzględnianiu danych stanowiących podstawę procesu decyzyjnego, m.in. tych dotyczących osiąganych wyników i przejrzystości. W świecie głównie krajowych – i często motywowanych względami politycznymi – analiz i celów istotne są proaktywna rola Komisji oraz obiektywne oceny, w tym założenia będące przedmiotem dyskusji w Radzie.

5.3 Takie europejskie oceny mogą dać początek odpowiadającym im działaniom w państwach członkowskich, uczelniach wyższych i ośrodkach badawczych oraz wzmocnić wspólne ramy i – miejmy nadzieję – prowadzić do wyznaczania wspólnych celów.

5.4 Na tym tle EKES z zadowoleniem przyjmuje uruchomienie narzędzia U-Multirank – wielowymiarowego, opartego na wynikach narzędzia do tworzenia rankingów i informowania. Powinno ono zwiększyć przejrzystość misji poszczególnych rodzajów instytucji i przyczynić się do rzetelnego porównywania europejskich wyników szkolnictwa wyższego. Ponadto użyteczne będzie stworzenie europejskiego rankingu, uzupełniającego jednowymiarową listę szanghajską czy też inne rankingi.

5.5 Jak EKES stwierdził w 2009 r., nie można nie doceniać potrzeby krytycznego rankingu i systemu oceny jakości obejmujących szeroki zakres kwestii dotyczących wielu różnych instytucji (19). Przejrzystość – którą zapewni możliwy do zweryfikowania niezależny i bezstronny podmiot zewnętrzny – będzie wspierać organy krajowe i szkolnictwo wyższe w położeniu nacisku na jakość, zróżnicowanie i inteligentną specjalizację. Jak zauważa Komisja, „to niezależnie opracowane narzędzie ułatwi dokonywanie wyboru i podejmowanie decyzji przez wszystkie strony zainteresowane szkolnictwem wyższym” (20).

5.6 Dodatkowo „mapowanie” może zwiększyć transgraniczną mobilność wśród studentów, wykładowców, naukowców i profesorów, a w szczególności pomóc w podniesieniu jakości badań naukowych poprzez tworzenie nowych sieci, partnerstw i konkurencji między instytucjami szkolnictwa wyższego z całej Europy.

5.7 Rada podkreśla znaczenie mobilności studentów i naukowców – swobodnego przepływu wiedzy – będącej piątą wolnością. Unijne programy wspierające transgraniczną mobilność studentów i naukowców już mają na swoim koncie sukcesy. Mimo to jednak należy skorygować istniejące braki systemowe. Aby wyeliminować przeszkody w mobilności edukacyjnej, potrzebna jest „tablica wyników mobilności”.

5.8 Program Erasmus musi wymagać większego zaangażowania od studentów. EKES zaleca program pilotażowy dotyczący „semestru mobilności” – 5. semestr studiów licencjackich. Program ten musi być też przystępny cenowo dla każdego kandydata. EKES popiera analizę potencjału przepływów studentów, a także wnioski Komisji dotyczące europejskiego systemu transferu i akumulacji punktów oraz wnioski dotyczące programu mobilności Erasmus dla studentów studiów magisterskich.

5.9 Art. 179 ust. 1 TFUE zawiera bardzo jednoznaczne stwierdzenia dotyczące badań naukowych w UE (21). Międzynarodowa mobilność naukowców ma kluczowe znaczenie. Zbyt często ukryty protekcjonizm stwarza trwałe bariery dla naukowców. Jest to szkodliwe dla europejskiej nauki i konkurencyjności. Uniemożliwia też krajowym instytucjom pełne czerpanie korzyści z intelektualnego bogactwa Europy. EKES zdecydowanie opowiada się za wnioskiem Komisji w sprawie europejskich ram kariery naukowej mających na celu zwiększenie mobilności naukowców.

5.10 EKES z zadowoleniem przyjmuje też europejskie ramy dotyczące czterech profili kariery dla naukowców, opracowane przez Komisję i ekspertów z dziedziny edukacji i biznesu. Ich rezultatem ma być otwarty system zapewniający jak najwięcej możliwości.

5.11 EKES podkreśla potrzebę poprawy krajowych warunków finansowo-socjalnych dla naukowców we wspólnych europejskich ramach w celu zniesienia dotychczasowych barier w swobodnym przepływie. Należy opracować ogólnoeuropejskie profile zawodowe i zachęcać instytucje do profesjonalizacji systemów zarządzania zasobami ludzkimi.

5.12 Pożądane jest rozszerzenie działań Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii (EIT), m.in. w celu stworzenia zachęt dla kolejnych sojuszy na rzecz wiedzy między sektorem biznesu a uczelniami wyższymi. To samo dotyczy wzmocnienia inicjatyw „Marie Curie” oraz ram jakości w odniesieniu do praktyk zawodowych.

5.13 W skali światowej Unia Europejska musi stać się wysoko wykwalifikowanym konkurentem i partnerem. W tym procesie szkolnictwo wyższe odgrywa ważną rolę. W związku z tym EKES w pełni popiera decyzję Rady o włączeniu Komisji w proces „opracowania konkretnej strategii pogłębienia międzynarodowego wymiaru szkolnictwa wyższego” (22).

5.14 EKES popiera planowane ramowe warunki poszerzania relacji z partnerami spoza UE, partnerstw na rzecz mobilności oraz usprawnienia ośrodków dla studentów i naukowców spoza Europy za sprawą unijnych dyrektyw oraz tablicy wyników (23). Należy złagodzić ograniczenia w odniesieniu do studentów i naukowców spoza Europy, aby pozyskiwać talent i kreatywność z innych obszarów.

5.15 EKES opowiada się za dyskusją w Radzie w sprawie miejsca europejskiego szkolnictwa wyższego w kontekście globalnym, w ramach której określone też zostaną cechy wymagane do tego, aby być odnoszącym sukcesy konkurentem i partnerem. Może to pomóc instytucjom edukacyjnym we wprowadzeniu odpowiednich warunków.

5.16 W swoich licznych opiniach EKES poparł koncentrowanie się na innowacjach i wszystkich aspektach inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu przy opracowywaniu perspektyw finansowych na lata 2014–2020. EKES podkreśla potrzebę zwiększenia wartości dodanej z funduszy europejskich.

5.17 W tym kontekście EKES z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji w sprawie zwiększenia o 73 % finansowania programu Erasmus w budżecie na lata 2014–2020, a także bezpośrednie odniesienia do szkolnictwa (wyższego) w funduszach strukturalnych.

5.18 Bez wchodzenia w szczegóły dotyczące faktycznych danych finansowych EKES podziela ogólny pogląd, iż wydatki na edukację, badania naukowe, innowacje i politykę spójności służą tworzeniu perspektywicznego środowiska europejskiego. W stosownym przypadku w tym celu można również wykorzystać finansowanie w ramach „restrukturyzacji zakładów przemysłowych”.

5.19 EKES z dużym zadowoleniem przyjmuje fakt, że Komisja zamierza powołać w 2012 r. grupę wysokiego szczebla o odnawialnej kadencji, której zadaniem będzie analizowanie najważniejszych zagadnień dotyczących modernizacji szkolnictwa wyższego. W skład tej grupy wysokiego szczebla muszą w dużej mierze wchodzić przedstawiciele instytucji edukacyjnych, pracownicy akademiccy, przedsiębiorstwa i partnerzy społeczni.

6. Dodatkowe sugestie

6.1 W szkolnictwie wyższym pożądane są ukierunkowane zachęty do rozwoju zawodowego, takie jak np. ogólnoeuropejskie kursy zarządzania i kierowania uczelniami wyższymi.

6.2 Godne polecenia są specjalne powiązania między poszczególnymi uczelniami wyższymi – w ramach partnerstw działających w całej Europie – umożliwiające im wzajemne wykorzystywanie swoich praktycznych doświadczeń zawodowych i kierowniczych. Równie pomocne będą wymiana doświadczeń w ramach transgranicznych grup uczelni wyższych oraz specjalistyczne konferencje i seminaria.

6.3 W regularnych odstępach czasu wyniki naukowe i edukacyjne poszczególnych wydziałów lub placówek uniwersyteckich podlegają ocenie dokonywanej przez niezależne komisje. EKES zaleca stałą praktykę, zgodnie z którą w skład tych komisji będą wchodziły osoby z różnych krajów, posiadające wysokie kwalifikacje.

6.4 Jeśli chodzi o wskaźnik stosunku kosztów do wyników w szkolnictwie wyższym, EKES zaleca przeprowadzenie europejskiej analizy istniejących systemów obciążeń administracyjnych. Na podstawie sprawdzonych rozwiązań należy przygotowywać propozycje dotyczące udoskonaleń.

Bruksela, 28 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Konkluzje Rady z 28–29 listopada 2011 r. w sprawie planu modernizacji.

(2) Dz.U. C 128 z 18.5.2010, s. 48–55.

(3) Zob. najnowsza analiza pt. „Niezależność uczelni wyższych w Europie II – tablica wyników” („University Autonomy in Europe II – the Scoreboard”), Europejskie Stowarzyszenie Uniwersytetów, 2011 r. – wciąż pozostaje wiele do zrobienia w tej kwestii.

(4) Tytuł XII „Edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież i sport”, art. 165 i 166.

(5) Dz.U. C 128 z 18.5.2010, s. 48–55, pkt 1.1.

(6) COM(2011) 567 final, s. 2.

(7) Konkluzje Rady w sprawie modernizacji szkolnictwa wyższego z 28–29 listopada 2011 r.

(8) SEC(2011) 1063 final, s. 48.

(9) COM(2011) 567 final, s. 9, Dz.U. C 128 z 18.5.2010, s. 48–55, pkt 1.4.

(10) Dz.U. C 128 z 18.5.2010, s. 48–55, pkt 1.4, 3.5.1 i 3.5.2.

(11) W latach 2000–2009 liczba studentów uczelni wyższych w UE wzrosła o 22,3% i osiągnęła ponad 19,4 mln (dokument roboczy służb Komisji w sprawie nowych rozwiązań w europejskich systemach szkolnictwa wyższego, SEC(2011) 1063 final, s. 16). Nie jest to jednak żaden wyznacznik jakości kwalifikacji.

(12) COM(2011) 567 final, s. 8. Zob. też konkluzje Rady z 28–29 listopada 2011 r., w których podkreśla się rolę partnerstw i współpracy z biznesem oraz innymi podmiotami prywatnymi i publicznymi.

(13) Dz.U. C 68 z 6.3.2012, s. 1 – opinia, w której wzywa się Komisję do zintegrowania procesu bolońskiego i kopenhaskiego w ramach jednego podejścia, oraz Dz.U. C 68 z 6.3.2012, s. 11.

(14) Dz.U. C 376 z 22.12.2011, s. 7.

(15) Ibid., pkt 5.7 i 5.8.

(16) COM(2011) 567 final, s. 5.

(17) COM(2011) 567 final, s. 12, pkt 3.3.

(18) Zob. konkluzje Komitetu Europejskiej Przestrzeni Badawczej z dnia 24 czerwca 2011 r.

(19) Dz.U. C 128 z 18.5.2010, s. 48–55, pkt 1.5, 5.2.4, 5.2.5 i 5.2.6.

(20) COM(2011) 567 final, Kluczowe zagadnienia, s. 11.

(21) Zob. przekonujący wniosek „W kierunku europejskich ram kariery naukowej”, Komisja Europejska, 21 lipca 2011 r.

(22) Konkluzje Rady w sprawie międzynarodowego wymiaru szkolnictwa wyższego z 11 maja 2010 r.

(23) COM(2011) 567 final, Kluczowe zagadnienia, s. 14.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/150

Projekt opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Komunikat w sprawie polityki UE i wolontariatu: uznanie i propagowanie wolontariatu transgranicznego w UE”

COM(2011) 568 wersja ostateczna

(2012/C 181/26)

Sprawozdawca: Pavel TRANTINA

Dnia 20 września 2011 r. Komisja, działając na podstawie art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Komunikat w sprawie polityki UE i wolontariatu: uznanie i propagowanie wolontariatu transgranicznego w UE”

COM(2011) 568 final.

Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 29 lutego 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 28 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 134 do 3 – 11 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

Słowo wstępne

Wolontariat jest ważnym przejawem aktywności obywatelskiej. Przyczynia się on do budowania kapitału społecznego, spójności społecznej i solidarności, przynosi społeczeństwu cenne korzyści ekonomiczne, a także umożliwia realizację potencjału obywateli. Pojęcie wolontariatu odnosi się do „wszelkiego rodzaju działań wolontariackich, które dana osoba podejmuje z własnej woli, własnego wyboru i własnej motywacji oraz bez nastawienia na zysk” (1) . W obliczu obecnego kryzysu w Europie, zmian demograficznych oraz związanych z nimi wyzwań, ważne jest uznanie kluczowej roli wolontariatu w ułatwianiu obywatelom włączenia społecznego, wzmacniania ich pozycji, rozwijania umiejętności oraz nawiązywania kontaktów. Wolontariat należy jednak wyraźnie odróżnić od płatnego zatrudnienia, którego w żadnym wypadku nie powinien zastępować.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) jako pierwsza z instytucji UE zaproponował w 2006 r. zorganizowanie Europejskiego Roku Wolontariatu, wspierając wysiłki członków Przymierza ERW 2011. Inni poszli za jego przykładem. Osiągnięcie tego celu w 2011 r. pozwoliło podnieść świadomość na temat pożytków z wolontariatu i pomogło wzmocnić pozycję organizacji wolontariackich na szczeblu lokalnym, krajowym i europejskim. Działania promujące aktywność obywatelską w ramach Europejskiego Roku 2011 przyczyniły się również bezpośrednio do uznania wolontariatu za narzędzie służące rozwiązywaniu problemów społecznych i budowaniu zaufania.

1. Zalecenia

1.1 Aby zapewnić efektywne i zrównoważone otoczenie dla wolontariatu, EKES zaleca instytucjom UE i państwom członkowskim podjęcie kroków na rzecz zapewnienia, by przepisy krajowe i unijne umożliwiały wolontariat i zachęcały do niego, chroniły wolontariuszy oraz usuwały przeszkody prawne uniemożliwiające ich działalność.

1.2 Należy jednak unikać przepisów ograniczających lub uniemożliwiających wolontariat ze względu na zbyt opisowy charakter lub brak zrozumienia lokalnych tradycji wolontariatu, zaś organizacje wolontariackie powinny być bezpośrednio zaangażowane w opracowywanie takich przepisów. W niektórych krajach brak ram prawnych nie jest przeszkodą, w innych ramy te utrudniają życie wolontariuszy i organizacji oferujących wolontariat, a jeszcze w innych wolontariusze mają ograniczone możliwości odbycia wolontariatu ze względu na zbyt restrykcyjne przepisy.

1.3 Komisja Europejska powinna zachęcać do tworzenia efektywnej i dobrze zorganizowanej infrastruktury dla wolontariatu na szczeblu UE i państw członkowskich (np. wprowadzając ułatwienia dla organizacji wolontariackich, organizując rekrutację i szkolenia czy pomagając w ubieganiu się o fundusze), a także wprowadzić ułatwienia dla organizacji i ośrodków wolontariackich w zakresie informacji i szkoleń oraz koordynowania działalności wolontariuszy i organizacji.

1.4 UE i państwa członkowskie powinny zapewnić osiągalne, rzetelne i zrównoważone warunki finansowania sektora wolontariatu, a także pomagać organizacjom wolontariackim w przystosowaniu się do nowego otoczenia finansowego. EKES wzywa ponadto Komisję Europejską do zwiększenia wsparcia finansowego dla wolontariatu w ramach programów finansowanych przez UE oraz funduszy strukturalnych.

1.5 Instytucje UE i państwa członkowskie powinny zezwalać na wolontariat i wspierać go na zasadzie wkładu rzeczowego we współfinansowanie. EKES apeluje również do instytucji UE i państw członkowskich o dopilnowanie, by przepisy dotyczące podatku VAT nie skutkowały nałożeniem dodatkowych obciążeń administracyjnych na organizacje wolontariackie.

1.6 Dla utrzymania dynamiki w przyszłości EKES sugeruje podjęcie pewnych praktycznych kroków, aby skutki Europejskiego Roku Wolontariatu rozciągały się poza 2011 r., a wolontariat był nadal jednym z punktów programu krajowych i europejskich działań publicznych. EKES zwraca się do Komisji Europejskiej o rozpoczęcie procesu konsultacji (np. za pomocą białej księgi lub innych skutecznych środków). Proces ten można by uznać za kontynuację Europejskiego Roku Wolontariatu, ponieważ zapewniłby utrzymanie wolontariatu na ważnym miejscu w programie działań UE. W tym celu powinno się też wykorzystać europejski rok tematyczny 2012 i 2013.

1.7 Instytucje UE muszą podchodzić w sposób bardziej skoordynowany do polityki dotyczącej wolontariatu. Należy uznać wolontariat za przekrojowy obszar polityki, podlegający koordynacji przez specjalną jednostkę w Komisji Europejskiej i wspierany przez odpowiednie struktury polityczne w innych instytucjach UE (2). Zapewniłoby to kontynuację współpracy między krajowymi organami koordynującymi, właściwą jednostką w Komisji, intergrupą lub komisją w Parlamencie Europejskim, wyodrębnioną odpowiedzialną jednostką z ramienia Rady oraz organizacjami wolontariackim na wszystkich szczeblach.

1.8 Ponadto wszystkie podmioty muszą w dalszym ciągu skupiać się na aktywnym propagowaniu wolontariatu wśród wszystkich obywateli oraz – w zależności od sytuacji w danym kraju – przykładać szczególną wagę do młodzieży i osób starszych. Należy zwiększyć w przyszłości wsparcie dla wolontariatu wspieranego przez pracodawców, a państwa członkowskie powinny wprowadzić środki w tym zakresie (np. rozważyć możliwe ulgi podatkowe) i zachęcać do zawierania partnerstw z sektorem wolontariatu.

2. Uwagi ogólne dotyczące wolontariatu

2.1 Należy zadbać o to, by w centrum wolontariatu znalazł się wolontariusz. Tylko w ten sposób da się zagwarantować jakość, uznanie, ochronę, dostęp i brak dyskryminacji. Prawa, godność i zadania wolontariuszy należy uznać i szanować, zaś wolontariusze i ich organizacje muszą być ich odpowiednio świadome (3).

2.2 Szczególną uwagę należy poświęcić wolontariatowi jako narzędziu służącemu realizacji celów strategii „Europa 2020”. Dlatego też dla właściwego wsparcia wolontariatu konieczne jest uwzględnienie go w krajowych programach reform.

2.3 Po roku 2011 r. należy utrzymać koordynację sektora wolontariatu (aby w dalszym ciągu realizował on swoje zadania) oraz wymianę dobrych praktyk; należy także tworzyć lub konsolidować platformy wolontariackie z udziałem wszystkich właściwych podmiotów (pracodawców, związków zawodowych, innych organów sektorowych, władz krajowych i UE). EKES docenia prace Przymierza ERW 2011 (4), których kulminacją było przyjęcie programu politycznego na rzecz wolontariatu w Europie (5), obejmującego wiele inspirujących propozycji dalszego rozwoju wolontariatu na szczeblu UE i państw członkowskich, a także partnerów społecznych i organizacji pozarządowych.

2.4 W celu podniesienia świadomości na temat wartości społeczno-gospodarczej i pożyteczności wolontariatu EKES uważa, że ważne jest zbieranie i rozpowszechnianie jak największej ilości informacji na temat wpływu wolontariatu na gospodarkę i społeczeństwo. W pierwszej kolejności konieczne jest zaakceptowanie i wdrożenie podręcznika MOP w sprawie pomiaru działalności wolontariackiej jako sposobu harmonizacji metodologii gromadzenia danych na temat wolontariatu w państwach członkowskich. Jednakże EKES wskazuje też na potrzebę zbierania danych krajowych wykraczających poza PKB, takich jak informacje dotyczące „wskaźników społecznych” jako miary dobrobytu społecznego.

2.5 Ważne jest, by odpowiedzieć na potrzeby wszystkich wolontariuszy działających w strukturach formalnych lub podejmujących działalność wolontariacką we własnym zakresie. Instytucje UE i państwa członkowskie nie mogą ignorować tych, którzy udostępniają siebie samych do prowadzenia nieodpłatnej działalności dla dobra społeczeństwa. Należy uwypuklić ich bezpośrednią i pośrednią pracę na rzecz organizacji wolontariackich. Należy też bardziej szczegółowo zająć się wieloma obszarami wolontariatu (poza młodzieżą, sportem czy sektorem socjalnym).

3. Ogólne uwagi EKES-u w sprawie komunikatu Komisji

3.1 EKES z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji dotyczący polityki UE i wolontariatu. EKES zgadza się z zaproponowanymi w nim definicjami i wskazanymi wyzwaniami.

3.2 Jednakże Komitet jest zaniepokojony nieco pośpieszną publikacją komunikatu oraz brakiem konsultacji publicznej i oceny skutków. Nie uwzględniono też wielu propozycji społeczeństwa obywatelskiego, zwłaszcza tych zaproponowanych w późniejszym okresie w programie politycznym na rzecz wolontariatu w Europie (Policy Agenda for Volunteering in Europe – P.A.V.E.).

3.3 Komisja słusznie wymienia szereg przeszkód dla działalności wolontariackiej i stwierdza: „Państwa członkowskie dokonały pewnego postępu w tych kwestiach w 2006 r., kiedy to zobowiązały się do współpracy przy pokonywaniu przeszkód. (…) Wiele jednak jeszcze pozostaje do zrobienia”. W komunikacie można było przyjąć o wiele ambitniejsze podejście i przedstawić konkretne propozycje rozwoju w tej dziedzinie.

3.4 Ważne jest uznanie, że Komisja Europejska powinna być motorem rozwoju polityki wolontariatu, choć szczególny nacisk byłby wówczas położony na kwestie wolontariatu transgranicznego i mobilności wolontariuszy w UE. Odpowiedzialność za opracowanie ram regulacyjnych, wytycznych dotyczących dobrych praktyk i strategii spoczywa na państwach członkowskich, ale to Komisja powinna odgrywać rolę w gromadzeniu danych, rozszerzając otwartą metodę koordynacji, aby zapewnić włączenie wolontariatu do krajowych programów reform, a także objęcie wolontariatu unijnymi programami finansowania.

3.5 EKES z zadowoleniem przyjmuje, że „Komisja może przedstawić propozycje dotyczące konkretnie wolontariatu w ramach strategii zatrudnienia UE, w ramach zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego, a także w kontekście inicjatywy Komisji”Nowe umiejętności w nowych miejscach pracy„”. Jednakże należy dostrzec groźbę przekształcenia wolontariatu w instrument służący realizacji celów politycznych i respektować oraz chronić podstawowe wartości wolontariatu.

4. Uwagi szczegółowe na temat propozycji Komisji

4.1 EKES z zadowoleniem przyjmuje zobowiązanie Komisji do podnoszenia świadomości wśród obywateli i podmiotów w UE na temat różnych programów finansowania, które mogą być wykorzystane przez wolontariuszy i do działalności wolontariackiej. Należy rozszerzyć możliwości finansowania wolontariatu poza finansowanie projektów, np. poprzez wprowadzenie finansowania podstawowego, mniejszych dotacji i pakietów kontraktowych. Wolontariat funkcjonujący na zasadzie wkładu rzeczowego we współfinansowanie powinien być dozwolony, a nawet – jeśli to możliwe – obowiązkowy.

4.2 EKES obawia się, że obecna propozycja połączenia programu „Uczenia się przez całe życie” i programu „Młodzież w działaniu” w jeden program „Erasmus dla wszystkich” może zagrozić pozaformalnemu uczeniu się poprzez udział w działalności wolontariackiej – zarówno jeżeli chodzi o zakres tematyczny, jak i ograniczenie zasobów. Dlatego też EKES wzywa Komisję do zagwarantowania niezależności obecnego programu „Młodzież w działaniu” oraz jego odpowiedniego finansowania, oraz do kontynuowania wszystkich wartościowych działań takich jak Wolontariat Europejski, inicjatywy młodzieżowe czy wsparcie dla europejskich struktur w dziedzinie młodzieży.

4.3 EKES zgadza się z Komisją, że konieczne będą odpowiednie działania w następstwie inicjatyw „promujących wolontariat transgraniczny w kontekście Europejskiego Roku Obywateli 2013”. Nie wystarczy jednak wymienić samego wolontariatu transgranicznego – należy uwzględnić każdy rodzaj wolontariatu. Zakres europejskiego roku tematycznego 2013 należy rozszerzyć na rok Aktywności Obywatelskiej, aby osiągnąć zamierzony cel i przyciągnąć uwagę mieszkańców Europy.

4.4 EKES ściśle obserwuje prace Komisji nad wnioskiem dotyczącym zalecenia Rady w sprawie uznawania kształcenia pozaformalnego i nieformalnego, w tym wolontariatu i europejskiego paszportu umiejętności. Aby odpowiednio zarejestrować naukę poprzez wolontariat, paszport nie powinien składać się z szeregu nowych odrębnych certyfikatów, lecz raczej stanowić kompleksowy dokument poświadczający każde doświadczenie praktyczne, szkolenia, umiejętności „miękkie” i zawodowe uzyskane w wyniku uczenia się przez całe życie, w tym poprzez wolontariat (pod warunkiem, że wolontariusz sobie tego życzy).

4.5 W 2012 r. Komisja przedstawi propozycje dalszego wdrażania strategii UE na rzecz młodzieży oraz zalecenia w sprawie mobilności młodych wolontariuszy w UE. Zdaniem EKES-u otwartą metodę koordynacji można by z pożytkiem rozszerzyć na cały sektor wolontariatu w Europie. Pozwoliłoby to w sposób ustrukturyzowany utrzymać wolontariat na ważnym miejscu w programie działań UE.

4.6 Jeżeli chodzi o sport, EKES z zadowoleniem przyjmuje propozycję nowego finansowania UE w tej dziedzinie i podkreśla potrzebę wspierania działalności wolontariackiej, zwłaszcza na poziomie obywateli.

4.7 EKES uważa, że należy zwiększać świadomość na temat różnych sposobów wspierania przez pracodawców działalności wolontariackiej poszczególnych pracowników w ramach programu społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw. Partnerzy społeczni powinni mieć możliwość wypowiedzenia się w sprawie rozmaitych pracowniczych programów wolontariatu, które powinny zawsze opierać się na zasadzie dobrowolnego udziału pracowników.

4.8 EKES jest świadomy wielu inicjatyw propagujących wolontariat wśród pracowników instytucji UE i urzędników służby cywilnej w państwach członkowskich. W związku z pozytywnymi doświadczeniami pracowników EKES-u Komitet zaleca, by poświęcić szczególną uwagę propozycji „Solidarité” (6).

4.9 EKES oczekiwał znacznie bardziej zdecydowanej reakcji Komisji na apel społeczeństwa obywatelskiego o uproszczenie procedur wizowych dla wolontariuszy z krajów trzecich. Należy przedstawić zmiany do dyrektywy Rady 2004/114/WE, wprowadzające specjalną kategorię wiz dla wolontariuszy, na wzór wiz studenckich.

4.10 EKES z zadowoleniem przyjmuje pomysł utworzenia Europejskiego Ochotniczego Korpusu Pomocy Humanitarnej (7), lecz ma wątpliwości co do faktycznie dobrowolnego charakteru takiego korpusu. Należy przeprowadzić faktyczną ocenę bieżących projektów pilotażowych przed przedstawieniem ostatecznej propozycji dotyczącej korpusu. Jako że Komisja docenia prace organizacji pozarządowych w dziedzinie współpracy na rzecz rozwoju, EKES ze swej strony sugeruje dalsze zwiększanie wsparcia UE dla inicjatyw opartych przede wszystkim na wolontariacie, aby wzmocnić ich oddziaływanie.

4.11 Jeżeli chodzi o powiązania między wolontariatem a opieką zdrowotną i socjalną, EKES pragnie podkreślić, że wolontariusze nie powinni zastępować płatnego personelu opieki społecznej w wykonywaniu ich codziennych podstawowych obowiązków. Mogą oni jednak wnieść wartość dodaną w usługi świadczone przez profesjonalistów.

5. Streszczenie działań EKES-u podczas Europejskiego Roku Wolontariatu 2011

5.1 Aby przygotować się do Europejskiego Roku Wolontariatu i zarządzać działaniami podejmowanymi w jego ramach, EKES ustanowił grupę koordynacyjną ds. ERW 2011 pod przewodnictwem Pavla Trantiny (Grupa III). Organizując szereg wysłuchań publicznych EKES starał się także zainicjować dyskusję między pracodawcami, związkami zawodowymi i organizacjami pozarządowymi na temat sposobów ułatwiania działalności wolontariackiej na szczeblu UE. Grupa koordynacyjna ściśle współpracowała z grupą zadaniową KE ds. ERW 2011, Przymierzem ERW 2011, grupą interesów PE ds. wolontariatu oraz wieloma innymi podmiotami, które wzięły udział w imprezach organizowanych przez EKES.

5.2 W 2011 r. grupa koordynacyjna EKES-u ds. ERW 2011 odbyła pięć posiedzeń, z których cztery były połączone z wysłuchaniami publicznymi. Każde z nich poświęcone było specjalnemu tematowi z dziedziny wolontariatu i zachęcało do dialogu między różnymi podmiotami w tym sektorze. Głównymi partnerami w organizacji wysłuchań były: Przymierze ERW 2011, które zapewniło udział prelegentów spośród swoich grup roboczych ds. konkretnych kwestii oraz zespół zadaniowy KE ds. ERW 2011.

1.	Znaczenie i uznawanie wolontariatu (23 marca)

2.	Jakość wolontariatu i infrastruktury dla działalności wolontariackiej (23 maja)

3.	Ramy prawne wolontariatu (27 września)

4.	Wolontariat pracowniczy (9 listopada)

5.3 EKES był współgospodarzem następujących imprez:

—	2. konferencja tematyczna na szczeblu UE (23–24 maja), zorganizowana przez Komisję Europejską – EKES był gospodarzem dyskusji związanych głównie z wolontariatem pracowniczym

—	2. konwencja dotycząca wolontariatu i konferencja zainteresowanych stron (7–8 września) – zorganizowane przez Europejskie Forum Młodzieży w siedzibie EKES-u i Parlamentu Europejskiego

—	Spotkania koordynacyjne Przymierza ERW 2011 odbyły się w siedzibie EKES-u w dniach 17 marca, 19 maja i 29 września 2011 r.

—	Procedura wyłonienia zwycięzców Europejskiej Nagrody Wolontariatu Pracowniczego w lutym 2011 r.

5.4 W Pałacu Prezydenckim w Warszawie dnia 20 września 2011 r. Grupa III EKES-u zorganizowała ważną konferencję w sprawie wolontariatu z okazji pierwszej w historii polskiej prezydencji w Radzie Europejskiej oraz Europejskiego Roku Wolontariatu 2011 r. Wśród kluczowych mówców na konferencji znaleźli się prezydent Polski, komisarz UE ds. zatrudnienia i spraw społecznych oraz polski minister pracy i polityki społecznej. Nadrzędnym tematem konferencji była „Europa aktywnych obywateli – wolontariat”.

5.5 Przewodniczący EKES-u oraz przewodniczący i członkowie grupy koordynacyjnej ds. ERW 2011 wzięli udział w wielu konkretnych wydarzeniach, takich jak:

—	Konferencja inaugurująca ERW 2011 w Budapeszcie,

—	2. konferencja tematyczna na szczeblu UE w sprawie wolontariatu w Brukseli,

—	Konferencja wieńcząca ERW 2011 w Budapeszcie.

5.6 EKES przygotowuje książkę na temat aktywności obywatelskiej, w której przedstawiony zostanie szeroki zakres działań podejmowanych przez członków EKES-u w wymiarze zawodowym i politycznym oraz w dziedzinie wolontariatu.

Bruksela, 28 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Konkluzje Rady „Rola wolontariatu w polityce społecznej”, 3 października 2011 r.

(2) Jak stwierdziły krajowe organy koordynujące ds. Europejskiego Roku Wolontariatu 2011 w warszawskiej deklaracji w sprawie zrównoważonych działań w zakresie wolontariatu i aktywności obywatelskiej z 1 grudnia 2011 r.: „Komisja Europejska proszona jest o ustanowienie – z poszanowaniem kompetencji i potrzeb krajowych, regionalnych i lokalnych – odpowiednich struktur wymiany i współpracy wszystkich podmiotów i społeczeństwa obywatelskiego w dziedzinie wolontariatu po zakończeniu Europejskiego Roku Wolontariatu Propagującego Aktywność Obywatelską (roku 2011). Konieczne jest poświęcenie wolontariatowi szczególnej uwagi w ramach Komisji Europejskiej”.

(3) Od 2006 r. EKES wspierał dyskusje nad utworzeniem Europejskiej Karty Wolontariatu ustanawiającej wspólne podstawowe zasady dla praw i obowiązków wolontariuszy i ich organizacji. Taka karta wspomogłaby też wprowadzanie zmian w przepisach dotyczących działalności wolontariackiej.

(4) www.eyv2011.eu.

(5) http://www.eyv2011.eu/images/stories/pdf/EYV2011Alliance_PAVE_copyfriendly.pdf.

(6) http://www.solidariteproposal.eu/.

(7) Zgodnie z art. 214 TFUE.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/154

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego „Erasmus dla wszystkich” – Program UE na rzecz kształcenia, szkolenia, młodzieży i sportu

COM(2011) 788 wersja ostateczna – 2011/0371 (COD)

(2012/C 181/27)

Sprawozdawca: Indrė VAREIKYTĖ

Rada, w dniu 12 grudnia 2011 r., oraz Parlament Europejski, w dniu 13 grudnia 2011 r., postanowiły, zgodnie z art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego „Erasmus dla wszystkich” – Program UE na rzecz kształcenia, szkolenia, młodzieży i sportu

COM(2011) 788 final – 2011/0371 (COD).

Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 29 lutego 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 29 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 74 do 1 – 4 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Obecnie, gdy kryzys gospodarczy wymusił przegląd priorytetów budżetowych, EKES podkreśla znaczenie utrzymania i zwiększania, jeśli to tylko możliwe, skutecznego wykorzystania zasobów przydzielanych na poziomie krajowym i unijnym na kształcenie i szkolenie w celu poprawy sytuacji w dziedzinie zatrudnienia, zwłaszcza młodych ludzi i starszych pracowników.

1.2 EKES uważa, że program „Erasmus dla wszystkich” powinien być kluczowym instrumentem zwiększania wsparcia dla edukacji i szkolenia, by podnieść poziom umiejętności obywateli, pomóc w rozwiązaniu problemu wysokiego bezrobocia wśród młodzieży, który występuje w wielu państwach członkowskich, zaspokoić zapotrzebowanie na wykwalifikowaną siłę roboczą i zaradzić problemowi niedopasowania umiejętności do popytu. Wykorzystanie tego instrumentu nabiera szczególnej wagi w czasach kryzysu i w świetle jego negatywnych skutków na rynkach pracy. Należy w większym stopniu dostosować umiejętności do potrzeb, by zmniejszyć bezrobocie, zwłaszcza wśród młodych ludzi.

1.3 EKES przyjmuje do wiadomości propozycję istotnego zwiększenia budżetu UE w ramach przyszłego programu do kwoty 19 mld EUR, i w związku z tym przychyla się do wniosku Komisji Europejskiej dotyczącego całkowitej kwoty budżetu, a także apeluje do Parlamentu Europejskiego i Rady o poparcie tej propozycji.

1.4 Z uwagi na obecną sytuację gospodarczą EKES zdecydowanie popiera środki, które zostały zaproponowane w programie, a mianowicie jednoznaczne skupienie się na najważniejszych działaniach oraz mniejsze rozdrobnienie obecnych działań, celów i programów, szersze stosowanie kwot ryczałtowych, kosztów jednostkowych lub zryczałtowanego finansowania, jak również ograniczenie wymogów formalnych dla beneficjentów i państw członkowskich, zredukowanie obciążeń administracyjnych dla agencji krajowych oraz – w uzasadnionych przypadkach – propozycję dotyczącą wyznaczenia jednej agencji krajowej na państwo, aby zwiększyć masę krytyczną i obniżyć koszty zarządzania.

1.5 Jednocześnie Komitet zauważa, że przy stosowaniu środków oszczędnościowych należy uwzględnić długoterminowe perspektywy poszczególnych sektorów i stosować zasadę rozsądnych środków oszczędnościowych i „inteligentnych” restrykcji budżetowych.

1.6 Uwzględniając wszystkie zaproponowane działania oszczędnościowe, EKES z całym przekonaniem zaleca, by zachować oddzielne i niezależne podprogramy i – jeżeli to stosowne – nadal je rozwijać oraz by przyznać indywidualne kwoty budżetowe dla głównych sektorów objętych programem oraz określić ich minimalną wysokość (mowa tu o szkolnictwie wyższym, kształceniu i szkoleniu zawodowym, kształceniu i uczeniu się dorosłych, kształceniu szkolnym, inicjatywach dotyczących młodzieży oraz sporcie). Należą do nich szczególnie mobilność uczniów oraz młodych ludzi w ramach grup lub klas, a także mobilność naukowców i nauczycieli szkół wyższych, integracja młodych osób w niekorzystnej sytuacji, wizyty przygotowawcze, dwu- i wielostronne projekty i partnerstwa szkolne, mobilność oraz partnerstwa w zakresie uczenia się w ramach kształcenia dorosłych. W tym kontekście konieczne jest uwzględnienie specjalnych zainteresowań edukacyjnych kobiet i mężczyzn, którzy nie pracują zawodowo.

Szereg zaproponowanych reform administracyjnych gwarantowałoby, że ogólne koszty zarządzania pozostałyby na zasadniczo niezmienionym poziomie, a oddzielne podprogramy zapewniłyby osiągnięcie zamierzonych skutków i uchroniłyby zgłoszone inicjatywy programowe od ewentualnego braku stabilności i od zaniechania.

1.7 Komitet podkreśla, że edukacja odgrywa bardzo ważną rolę w radzeniu sobie z obecną sytuacją i wyraża zadowolenie, że zostało to odzwierciedlone w programie. Jednakże, aby zrealizować główne cele strategiczne UE, należy w dalszym ciągu dążyć do osiągnięcia spójności między edukacją formalną a uczeniem się pozaformalnym i nieformalnym. Oznacza to, że w obecnym wniosku dotyczącym programu należy nadać tę samą rangę uczeniu się pozaformalnemu i nieformalnemu, co edukacji formalnej.

1.8 EKES wyraża zaniepokojenie brakiem niektórych działań sprawdzających się obecnie i docenianych w programie „Młodzież w działaniu”, co może doprowadzić do znacznego pogorszenia się współpracy europejskiej w dziedzinie młodzieży.

1.9 EKES uważa, że nabywanie i podwyższanie umiejętności i wiedzy wiąże się nie tylko z osiągnięciem najważniejszego dziś celu, jakim jest usunięcie przeszkód w zatrudnieniu, ale obejmuje także rozwój aktywności obywatelskiej i spójności społecznej. Niestety kwestie te nie zostały we wniosku uwzględnione. Ponadto w nowym programie Erasmus należy wzmocnić rolę partnerów społecznych i innych organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

1.10 EKES z zadowoleniem przyjmuje cel dotyczący zwiększania mobilności edukacyjnej, która jest jednym z czynników umożliwiających rozwój kluczowych umiejętności, zwłaszcza tych, które są przydatne dla rynku pracy i społeczeństwa. Przychylnie odnosi się też do celu dotyczącego zwiększenia udziału młodzieży w życiu demokratycznym Europy. Jednakże mobilność sama w sobie nie rozwiąże wspomnianych wyżej kwestii. Należy poświęcić więcej uwagi wykorzystywaniu umiejętności nabytych dzięki działaniom w zakresie mobilności, oraz znaczeniu mobilności w procesie uczenia się przez całe życie.

1.11 Komitet uważa, że wszyscy powinni mieć dostęp do uczenia się na każdym etapie życia i z tego powodu zdecydowanie popiera zaproponowane podejście oparte na uczeniu się przez całe życie, które ma na celu zapewnienie wszystkim równego dostępu do różnych sposobów formalnego, pozaformalnego i nieformalnego uczenia się. EKES podkreśla swój już wcześniej przedstawiony postulat dotyczący „Uczenia się dla długiego życia”. Jednakże nie wydaje się, by w proponowanym wniosku podejście tego typu – oparte na uczeniu się przez całe życie – zostało uwzględnione, jeśli chodzi o otwarcie programu na różnego rodzaju uczniów: poczynając od małych dzieci po osoby w starszym wieku. Program powinien mieć bardziej integracyjny charakter i należy go dostosować do każdej grupy uczących się osób. W związku z tym EKES wzywa do praktycznego i jasnego określenia pojęcia uczenia się przez całe życie i do opracowania bardziej ukierunkowanych strategii poprawy dostępu poszczególnych grup do programu.

1.12 Uczestnicy działań wchodzących w skład programu powinni być postrzegani jako ambasadorowie wartości europejskich, które muszą znaleźć swe wyraźne odzwierciedlenie w programie.

1.13 EKES odnotowuje, że obecny program Erasmus został uwieńczony dużym sukcesem (podobnie jak, na przykład, wolontariat europejski). Jednocześnie wyraża zaniepokojenie, że dla ogółu społeczeństwa nazwa Erasmus jest głównie synonimem działań w dziedzinie szkolnictwa wyższego i kształcenia formalnego. Kwestia lepszego rozpowszechnienia informacji o Erasmusie jako jednej koncepcji dla wszystkich sektorów kształcenia nie została jeszcze omówiona i może przysporzyć dodatkowych trudności, takich jak wyższe koszty PR i inne nieprzewidziane wydatki. EKES jest zaniepokojony, że rozpowszechnienie tej nazwy może nie być możliwe lub skuteczne w sytuacji, gdy do oficjalnego otwarcia programu pozostaje już tylko rok. Zaleca się również zachowanie obecnych nazw podprogramów.

1.14 Komitet wyraża zadowolenie z utrzymania wszystkich działań „Jean Monnet” mających na celu promowanie nauczania uniwersyteckiego i badań w dziedzinie integracji europejskiej, lecz uważa, że to specjalne wsparcie nie może się koncentrować wyłącznie na dwóch instytucjach wspomnianych we wniosku Komisji Europejskiej. Komitet nalega, by uwzględniono w całości listę sześciu instytucji europejskich wspieranych w latach 2007–2013 z programu „Jean Monnet” w celu skorzystania z wartości dodanej, komplementarności akademickiej i większej różnorodności kulturowej, którą wnoszą cztery pozostałe instytucje o znaczeniu ogólnoeuropejskim.

Komitet proponuje zatem wprowadzenie następujących zmian do art. 10:

wspieranie następujących europejskich instytucji akademickich realizujących cel o znaczeniu ogólnoeuropejskim:

(i)	Europejskiego Instytutu Uniwersyteckiego we Florencji,

(ii)	Kolegium Europejskiego (w Brugii i w Natolinie),

(iii)

Akademii Prawa Europejskiego w Trewirze,

(iv)	Międzynarodowego Centrum Kształcenia Europejskiego w Nicei,

(v)	Europejskiego Instytutu Administracji Publicznej w Maastricht,

(vi)	Europejskiej Agencji ds. Rozwoju Szkolnictwa Specjalnego w Odense.

2. Wniosek Komisji

2.1 Za pomocą programu „Erasmus dla wszystkich” Komisja zamierza połączyć wszystkie obecne inicjatywy w dziedzinie kształcenia, szkolenia, młodzieży i sportu, obejmujące UE i państwa trzecie, zastępując jednym programem siedem istniejących projektów: „Uczenie się przez całe życie”, „Młodzież w działaniu”, Erasmus Mundus, Tempus, Alfa, Edulink oraz program dwustronnej współpracy z państwami uprzemysłowionymi. Deklarowanym celem jest wzrost efektywności, łatwiejsze ubieganie się o dofinansowanie, a także ograniczenie powielania działań i ich fragmentacji.

2.2 Komisja proponuje zwiększenie środków o około 70 % w porównaniu z obecnym siedmioletnim budżetem, co oznaczałoby przeznaczenie na nowy program 19 mld euro na lata 2014–2020. Dwie trzecie środków mają zostać przeznaczone na dotacje wspierające mobilność indywidualną w celu poszerzenia wiedzy i umiejętności.

2.3 Nowy program ma skupiać się na wartości dodanej UE i skutkach systemowych, wspierając trzy rodzaje działań: możliwości uczenia się dla osób indywidualnych, zarówno w UE, jak i poza nią; współpracę instytucjonalną między placówkami edukacyjnymi, organizacjami młodzieżowymi, przedsiębiorstwami, władzami lokalnymi i regionalnymi oraz organizacjami pozarządowymi; wspieranie reform w państwach członkowskich w zakresie modernizacji systemów kształcenia i szkolenia, a także wspieranie innowacyjności, przedsiębiorczości i zwiększanie szans na zatrudnienie.

2.4 Komisja dowodzi, że dzięki ulepszeniu struktury nowego programu, a także znacznemu zwiększeniu jego budżetu, UE będzie mogła stworzyć o wiele więcej możliwości dla studentów, uczestników szkoleń, młodzieży, nauczycieli, osób pracujących z młodzieżą i innych, by mogli doskonalić swoje umiejętności, rozwijać się i zwiększać swoje szanse na rynku pracy. Program „Erasmus dla wszystkich” ma wspierać również nauczanie i badania w dziedzinie integracji europejskiej oraz sport na szczeblu oddolnym.

2.5 Proponowany program ma się przyczynić do realizacji celów strategii „Europa 2020”, strategicznych ram europejskiej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia (ET 2020), współpracy europejskiej w dziedzinie młodzieży (2010–2018), a także realizacji inicjatyw przewodnich strategii „Europa 2020”, takich jak „Mobilna młodzież” i „Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia”. Ma sprzyjać ponadto zrównoważonemu rozwojowi państw trzecich w dziedzinie szkolnictwa wyższego oraz rozwojowi europejskiego wymiaru sportu.

3. Uwagi ogólne

3.1 W głównych dokumentach strategicznych UE w dziedzinie kształcenia, szkolenia i młodzieży tę samą wagę przywiązuje się do inicjatyw we wspomnianych obszarach. EKES podkreśla, że wytyczając cele programu, nie można stwarzać wrażenia, że formalne kształcenie ma większe znaczenie od uczenia się pozaformalnego i nieformalnego, takiego jak kształcenie i szkolenie zawodowe oraz uczenie się dorosłych, nauka w szkole, działalność młodzieży i sport. Za wszelką cenę należy unikać nierówności między różnymi sektorami, gdyż może to podważyć podejście oparte na uczeniu się przez całe życie przedstawione w programie.

3.2 Komitet przyjmuje z zadowoleniem możliwość wsparcia reform strategicznych, takich jak wdrożenie procesu bolońskiego i kopenhaskiego oraz zorganizowanego dialogu z młodymi ludźmi, a także możliwość usprawnienia procesu wprowadzania unijnych narzędzi służących przejrzystości.

3.3 W programie stwierdza się: „Dotacje na mobilność edukacyjną przyznane osobom fizycznym zwalnia się z wszelkich podatków i kosztów socjalnych. Takie samo zwolnienie stosuje się do podmiotów pośredniczących, udzielających takie wsparcie finansowe zainteresowanym osobom”. Komitet popiera te zwolnienia i zwraca się do Komisji, by we współpracy z państwami członkowskimi zbadała i rozstrzygnęła przypadki naruszeń napotykane podczas wdrażania obecnych działań w zakresie mobilności (np. gdy dotacje na mobilność są wliczane do dochodów rodziny, prowadząc do utraty wsparcia socjalnego).

3.4 Zdecydowanie popiera się uwzględnienie działalności sportowej w programie jako oddzielnego rozdziału ze specjalnym budżetem, gdyż dzięki projektom transnarodowym, budowaniu potencjału organizacji sportowych i większym możliwościom partnerstwa umożliwi to większy i skuteczniejszy udział zainteresowanych stron w opracowywaniu polityki w dziedzinie sportu, a także lepsze zarządzanie organami sportowymi, i zmotywuje Europejczyków, a zwłaszcza młodzież, do większej aktywności.

3.5 Komitet stwierdza, że utworzenie – w stosownych przypadkach – jednej agencji krajowej na dane państwo członkowskie, odpowiedzialnej za zarządzanie działaniami w ramach programu, będzie prawdopodobnie skuteczniejszym rozwiązaniem, jeżeli chodzi o prostotę użytkowania, obciążenie pracą i opłacalność. Należy jednak zapewnić ubiegającym się o dotacje dostęp na szczeblu regionalnym oraz trzeba pamiętać, że ustanowienie jednej agencji krajowej może nie odpowiadać różnorodnym kontekstom krajowym w państwach członkowskich. Jednocześnie nie należy zwiększać ogólnych wymogów administracyjnych dla składających wnioski w dziedzinie uczenia się pozaformalnego, zwłaszcza dla organizacji pozarządowych. Wręcz przeciwnie, obciążenia administracyjne powinny być poddawane stałej ocenie i ograniczane. EKES zachęca również do zalecenia państwom członkowskim aktywniejszego włączenia społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych do zarządzania programem na szczeblu krajowym.

3.6 EKES z zadowoleniem przyjmuje dążenie do zmniejszenia obecnej złożoności i fragmentacji odrębnych celów oraz działań, ukierunkowane na zwiększenie opłacalności i rezygnację z działań, którym brak masy krytycznej potrzebnej do wywarcia długoterminowego wpływu. Jednak, jak stwierdzono w punkcie 1.6 niniejszej opinii, Komitet zdecydowanie zachęca do utrzymania oddzielnych i niezależnych podprogramów o minimalnym budżecie na główne sektory programu.

3.7 Chociaż Komitet popiera zakrojone na szerszą skalę działania na rzecz wydajności i obniżenia kosztów, to odnotowuje, że potrzebę większych i wydajniejszych projektów trzeba rozważyć w kontekście potrzeby włączenia społecznego. Nie można bagatelizować wkładu małych organizacji do wszystkich form kształcenia i trzeba utrzymać ich dostęp do programu.

3.8 Komitet stwierdza, że w programie nie wspomniano w ogóle o mobilności uczniów. W związku z tym wskazuje, że gotowość do mobilności trzeba rozwijać wcześnie, a nie dopiero na etapie kształcenia zawodowego lub wyższego. W tym kontekście zasadnicze znaczenie ma kontynuacja udanych partnerstw szkół w ramach programu Comenius wraz z umożliwieniem uczniom krótszych okresów mobilności.

3.9 Komitet odnotowuje, że środki przedsięwzięte w ramach programu w celu poprawienia dostępu do mobilności grup w niekorzystnej sytuacji są niewystarczające. Szerszy udział niedostatecznie reprezentowanych grup w kształceniu i uczeniu się powinien stać się jasnym priorytetem, gdyż niezbędne jest budowanie sprawiedliwszych społeczeństw, a także osiągnięcie wzrostu gospodarczego. Obecnie wykształcenie i status społeczno-ekonomiczny rodziców mają nadal nieproporcjonalnie duży wpływ na szanse uzyskania dostępu do kształcenia i odniesienia sukcesu w tym zakresie, a niektóre grupy są niedostatecznie reprezentowane w określonych warunkach krajowych.

3.10 W ramach programów mobilności jakość i sprawiedliwość trzeba rozważać w zestawieniu z ilością, tak by mogły z tych programów korzystać osoby ze środowisk znajdujących się w niekorzystnej sytuacji. Można na przykład pozwolić na zwiększenie dotacji na mobilność, która jest obecnie uznawana za niewystarczającą i nieelastyczną w odniesieniu do poszczególnych środowisk ekonomicznych krajów uczestniczących w programie (1).

3.11 Można się zastanowić nad możliwością wykorzystania Europejskiego Funduszu Społecznego i funduszy strukturalnych do finansowania udziału młodych ludzi ze słabiej rozwiniętych regionów w działaniach w zakresie indywidualnej mobilności edukacyjnej, a także w stażach i praktykach w przedsiębiorstwach w innych państwach członkowskich.

3.12 Komitet zachęca do podejmowania większych wysiłków na rzecz sprawniejszego gromadzenia i lepszej analizy danych, dotyczących zwłaszcza zdolności zatrudnienia, wymiaru społecznego, uczenia się przez całe życie, możliwości przenoszenia stypendiów i kredytów, a także ogólnej jakości i wpływu mobilności, i proponuje ocenę ex post doświadczeń związanych z mobilnością. Dane te pomogą w monitorowaniu realizacji programu i umożliwią aktywne reagowanie na ewentualne zmiany.

3.13 Komitet ponownie podkreśla swe poparcie dla zapisu dotyczącego efektywniejszego wykorzystania środków w ramach programu i ograniczenia powielania oraz fragmentacji obecnych działań. Dlatego też zachęca do poważniejszego rozważenia tej kwestii i do przeglądu wszystkich programów leżących w kompetencji Komisji Europejskiej, których cele są w pełni lub częściowo zgodne z proponowanym programem. Na przykład program „Erasmus” dla młodych przedsiębiorców, częściowo finansowany przez Komisję Europejską, podlega odrębnej kontroli, chociaż może być przydatny w realizacji celów wytyczonych w programie „Erasmus dla wszystkich”.

3.14 Obecna wielkość środków wymienionych w art. 13 punkt 3 (budżet) budzi wątpliwości. Komitet proponuje zwiększenie odsetka przeznaczonego na współpracę na rzecz innowacji i dobrych praktyk, jako że większość analiz przeprowadzonych na poprzednich etapach programów uczenia się przez całe życie dowiodła, że współpraca instytucjonalna charakteryzuje się dużą racjonalnością pod względem kosztów.

4. Kształcenie i szkolenie

4.1 EKES odnotowuje, że więcej środków budżetowych przeznaczono na kształcenie i szkolenie zawodowe. Niemniej zaleca wytyczenie w programie jasnego celu, tak by przyczynił się on do osiągnięcia poziomu odniesienia w zakresie kształcenia i szkolenia zawodowego: „do roku 2020 średnio co najmniej 6 % osób w UE w przedziale wiekowym 18–34 lata posiadających kwalifikacje w zakresie kształcenia i szkolenia zawodowego (I-VET) powinno mieć za sobą okres nauki lub szkolenia za granicą związany z kształceniem i szkoleniem zawodowym (w tym z praktykami zawodowymi), trwający co najmniej dwa tygodnie (10 dni roboczych) lub mniej, jeżeli jest poświadczony dokumentem Europass” (2). Ponadto część budżetu powinna zostać przeznaczona na promowanie programu praktyk zawodowych.

4.2 By osiągnąć ten poziom odniesienia, trzeba podjąć odpowiednie wysiłki mające na celu usunięcie praktycznych, technicznych i prawnych przeszkód w mobilności edukacyjnej, ułatwianie wysyłania i przyjmowania pracowników przez małe i średnie przedsiębiorstwa oraz podniesienie wartości ich zaangażowania w mobilność praktykantów i stażystów. Mając na uwadze liczbę i zakres działań w tym sektorze, a także wnioski zawarte w ocenie skutków dotyczącej działań w zakresie kształcenia i szkolenia (3), Komitet radzi, by zastanowić się, czy obecnie proponowana minimalna kwota 17 % na kształcenie i szkolenie zawodowe jest wystarczająca.

4.3 EKES proponuje również, by praktykantów i stażystów potraktowano w programie jako odrębną grupę docelową. Pomogłoby to w realizacji nowych zobowiązań politycznych w zakresie propagowania praktyk i uczenia się poprzez praktykę w celu zaradzenia wysokiemu wskaźnikowi bezrobocia osób młodych.

4.4 EKES pragnie zwrócić uwagę na niewielki odsetek osób dorosłych uczących się przez całe życie oraz na niski poziom umiejętności i kwalifikacji wielu osób dorosłych w Europie (4). By zrealizować założenie ET2020, zgodnie z którym „do roku 2020 średnio co najmniej 15 % dorosłych powinno uczestniczyć w procesie uczenia się przez całe życie” (5), potrzebne są skuteczne programy kształcenia dorosłych, organizatorzy szkoleń, metodologia, pracownicy i inne rozwiązania w całej Europie. Kształcenie dorosłych musi stwarzać okazję do czynnego obywatelstwa europejskiego, które może się rozwinąć dzięki odpowiedniemu programowi kształcenia dorosłych.

4.5 Istotne jest, by istniały silne powiązania między kształceniem i szkoleniem zawodowym, lecz należy wyodrębnić wyraźnie ścieżkę kształcenia dorosłych, by móc stawić czoła wyzwaniom wspomnianym w punkcie 4.4. Dlatego też Komitet proponuje, by zastanowić się nad potraktowaniem kształcenia i uczenia się dorosłych jako odrębnej dziedziny we wniosku dotyczącym programu.

4.6 Chociaż z zadowoleniem przyjmuje się proponowany wzrost budżetu na kształcenie dorosłych, z punktu widzenia starzenia się społeczeństwa w Europie i potrzeby zwiększenia udziału dorosłych w uczeniu się przez całe życie przeznaczenie na tę dziedzinę minimalnej kwoty 2 % wydaje się nieodpowiednim rozwiązaniem. Wziąwszy pod uwagę, że sektor kształcenia dorosłych jest bardzo rozległy i obejmuje wiele przedsiębiorstw społecznych, należy rozważyć przeznaczenie na niego większych środków.

4.7 Jeżeli chodzi o kształcenie i uczenie się dorosłych, program powinien w większym stopniu ułatwiać wdrożenie odnowionej europejskiej agendy w zakresie uczenia się dorosłych (6). Przyczyniając się do realizacji tejże agendy, program może faktycznie przyspieszyć postępy i doprowadzić do pozytywnej zmiany w uczeniu się dorosłych, co być może poprawi poczucie własnej wartości, uczestnictwo, aktywność, kreatywność, rozwój osobisty i zdolność do zatrudnienia wielu Europejczyków.

4.8 Zarówno warsztaty Grundtvig, jak i wolontariat osób starszych pozwoliły uczestniczyć w sprawach europejskich wielu ludziom, którzy w przeciwnym razie nie mieliby na to szansy. Uwzględniając korzyści płynące z tych działań, EKES zwraca uwagę na potrzebę zapewnienia dorosłym uczącym się równych szans udziału w programach mobilności i wolontariacie.

4.9 Komitet uważa, że program jest nieocenioną pomocą w realizacji celu mobilności studentów (7), wytyczonego również przez Radę UE (8) w ramach procesu bolońskiego: „do 2020 r. co najmniej 20 % osób kończących studia w europejskim obszarze szkolnictwa wyższego powinno przez pewien okres czasu studiować lub odbywać szkolenie za granicą”. Niemniej EKES odnotowuje, że należy zastanowić się nad wielkością dotacji przeznaczonych na mobilność indywidualnych osób, by wyrównać szanse udziału w programach mobilności osób ze środowisk w niekorzystnej sytuacji.

4.10 Zachęca się do dalszego rozwoju wspólnych programów i studiów w całym Europejskim Obszarze Szkolnictwa Wyższego, gdyż wspólne programy i studia mogą zwrócić uwagę na krajowe zasady i przepisy utrudniające mobilność, a także podnieść ogólną jakość kształcenia i wesprzeć międzynarodową współpracę instytucjonalną.

4.11 Skoordynowanie systemów uznawania uprzedniego kształcenia z europejskim systemem transferu i akumulacji punktów (ECTS) oraz z wdrażaniem europejskiego systemu transferu osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym (ECVET) z zastosowaniem podejścia opartego na efektach uczenia się ma kluczowe znaczenie dla realizacji celu mobilności studentów wytyczonego w ramach procesu bolońskiego oraz dla zapewnienia jakości programów mobilności i całego systemu kształcenia i uczenia się. EKES odnotowuje, że w wielu krajach nie powiązano ECTS i ECVET z efektami uczenia się i nie doprowadzono do powszechnej równości szans. Dlatego też należy się zastanowić nad pilnymi działaniami w celu przyjęcia ECTS i ECVET jako wspólnych narzędzi w UE, tak by zapewnić zarówno studentom, jak i pracodawcom przejrzystość kwalifikacji.

4.12 Komitet pragnie również podkreślić, że na szczeblu europejskim potrzebna jest również stała koordynacja, by pomóc państwom członkowskim w przyjęciu środków i by – na podstawie krajowych systemów kwalifikacji – wszystkie nowe dokumenty dotyczące kwalifikacji zawierały jasne odniesienie do odpowiedniego poziomu europejskich ram kwalifikacji. Ze względu to, że cel ten (9) nie zostanie z pewnością osiągnięty przed oficjalnym terminem w 2012 r., potrzebne jest prowadzenie dalszej koordynacji i działań na rzecz szybszego wdrażania EQF.

4.13 EKES proponuje nadanie większej rangi mobilności pracowników, która w dużym stopniu przyczynia się do wysokiej jakości programów kształcenia i do bardziej międzynarodowego charakteru instytucji. Komitet wnosi o ściślejszą współpracę z państwami członkowskimi w celu wyeliminowania przeszkód w mobilności pracowników, związanych z systemami zabezpieczenia społecznego, systemami emerytalnymi i uznawaniem kwalifikacji zawodowych.

4.14 Tak jak stwierdzono już w opinii EKES-u w sprawie inicjatywy „Mobilna młodzież” (10), Komitet wnosi o bardziej szczegółowy opis proponowanego systemu kredytów dla studentów, którzy zdobywają tytuł magistra w innym kraju UE, by zapewnić staranne opracowanie procedury udzielania kredytów i informowania o niej młodych ludzi, gdyż w możliwie największym stopniu należy zapobiec wpadnięciu przez nich w pułapkę zadłużenia. Wziąwszy pod uwagę wysiłki mające na celu ustanowienie proponowanego systemu kredytów, należy zadbać o to, by były one atrakcyjne i leżały w zasięgu możliwości finansowych studentów (zwłaszcza studentów w niekorzystnej sytuacji), tak, aby osiągnąć szacowaną łączną liczbę 331 100 studentów.

4.15 Komitet zwraca się ponadto o ocenienie wszystkich możliwych konsekwencji proponowanego systemu kredytów, w tym jego wpływu na krajowe i regionalne systemy wsparcia finansowego oraz na wysokość czesnego w instytucjach szkolnictwa wyższego. Należy zapewnić jak najszersze rozpowszechnienie wyników tej oceny.

4.16 Oprócz proponowanego systemu kredytów EKES apeluje również do instytucji UE o dalsze korzystanie ze swoich strategii na rzecz wspierania wysiłków państw członkowskich, by zapewnić możliwość pełnego przenoszenia stypendiów i kredytów w całej UE, promując jednocześnie mobilność i dbając o równy dostęp do mobilności oraz kształcenia.

5. Działania dotyczące młodzieży

5.1 EKES podkreśla skuteczność obecnego programu „Mobilna młodzież” (11). Szacuje się, że dzięki niemu ok. 1 mln młodych Europejczyków miało szansę skorzystać z edukacji pozaformalnej i mobilności. Wyraźnie widać, że bieżący program wywarł trwały wpływ na młodych Europejczyków, stanowiąc wsparcie dla organizacji młodzieżowych. Zatem można stwierdzić, że wpływ ten był większy niż jakiegokolwiek innego programu UE, czego nie zaznaczono jednak dość wyraźnie we wniosku.

5.2 Komitet wyraża zaniepokojenie, że w proponowanym programie beneficjentów nie traktuje się równo i że utrudnia się dostęp do niego młodych ludzi znajdujących się w trudnej sytuacji, którzy mogą obecnie korzystać z inicjatywy „Młodzież w działaniu” za pośrednictwem małych, lokalnych organizacji młodzieżowych.

5.3 EKES uważa, że młodzież i polityka młodzieżowa powinny mieć większe znaczenie polityczne i finansowe w programie, wziąwszy pod uwagę liczbę celów związanych z młodzieżą w strategii „Europa 2020”, we współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia (ET 2020), a także w europejskiej współpracy na rzecz młodzieży (2010–2018) oraz w inicjatywach przewodnich, takich jak „Mobilna młodzież” i „Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia”.

5.4 Wziąwszy pod uwagę zasięg i liczbę działań oraz liczbę uczestników bieżącego programu „Mobilna młodzież”, a także umiejętność włączenia do niego przedstawicieli grup w niekorzystnej sytuacji, Komitet zwraca się o ponowne zastanowienie się, czy proponowane minimalne środki na młodzież w wysokości 7 % gwarantują osiągnięcie celów wytyczonych w tym względzie. Wnosi również, by w ramach programu opracowano osobny podprogram działań dla młodzieży i przeznaczono na niego odpowiedni budżet. O podejściu tym była już mowa w opinii Komitetu w sprawie inicjatywy „Mobilna młodzież” (12). Konieczne jest zachowanie wszystkich obecnych poddziałań programu „Młodzież w działaniu”.

5.5 Komitet podkreśla, że obecnie program „Młodzież w działaniu” pomaga wspierać działania, które w przeciwnym razie nie byłyby finansowane z alternatywnych źródeł, i że jest jednym z głównych źródeł finansowania projektów młodzieżowych. Dotyczy to przede wszystkim małych organizacji lokalnych i regionalnych. Brak takiego wsparcia mógłby wywołać poważne negatywne konsekwencje dla młodzieży w Europie. Gdyby doszło do takiej sytuacji, wiele organizacji młodzieżowych mogłoby podjąć decyzję o mniejszej koncentracji na sprawach europejskich, gdyż to właśnie europejskie sieci wspierają udział mniejszych organizacji lokalnych w programach europejskich. Zostawiłoby to pole działania wyłącznie dużym organizacjom i instytucjom, stawiając tym samym w gorszej sytuacji małe organizacje lokalne i regionalne.

5.6 Komitet odnotowuje, że program powinien w większym stopniu przyczyniać się do wdrożenia art. 165 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej: „sprzyjając rozwojowi wymiany młodzieży i wymiany instruktorów społeczno-oświatowych, a także zachęcając młodzież do uczestnictwa w demokratycznym życiu Europy”.

6. Środki związane z przemianami demograficznymi

Na okres finansowania UE w latach 2014–2020 EKES proponuje oddzielny program wsparcia „Pokolenia w działaniu”. Dialog międzypokoleniowy jest promowany w ramach wielu programów i propozycji: w dziedzinie aktywności i zdrowia osób starszych, zrównoważonego rozwoju (w kierunku zrównoważonego stylu życia), efektywności energetycznej itp.

EKES jest przekonany, że wspólna mobilność osób młodszych i starszych przyczynia się znacznie do wzajemnego uznania, propagowania spójności społecznej i wspólnej odpowiedzialności za europejskie wartości.

Bruksela, 29 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) SEC(2011) 1402 final, COM(2011) 788 final.

(2) Konkluzje Rady na temat poziomu odniesienia w dziedzinie mobilności edukacyjnej, 3 128. posiedzenie Rady ds. Edukacji, Młodzieży, Kultury i Sportu w dn. 28–29 listopada 2011 r.

(3) Kształcenie i szkolenie zawodowe (VET) w ramach podprogramu Leonardo da Vinci przyczynia się do realizacji procesu kopenhaskiego i do wdrożenia systemów jakości VET, stwarzając wyjątkową szansę na internacjonalizację, mobilność i innowacje w zakresie VET.

(4) COM(2007) 558 final.

(5) http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/doc34_en.htm.

(6) Rezolucja Rady w sprawie odnowionej europejskiej agendy w zakresie uczenia się dorosłych (16743/11), 17 listopada 2011 r.

(7) Komunikat z konferencji europejskich ministrów odpowiedzialnych za szkolnictwo wyższe, Leuven i Louvain-la-Neuve, 28–29 kwietnia 2009 r.

(8) Konkluzje Rady w sprawie modernizacji szkolnictwa wyższego, 3 128. posiedzenie Rady ds. Edukacji, Młodzieży, Kultury i Sportu w dn. 28–29 listopada 2011 r.

(9) Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie (2008/C 111/01), z 23 kwietnia 2008 r.

(10) Dz.U. C 132/55 z 3.5.2011.

(11) SEC(2011) 1402 final, COM(2011) 788 final.

(12) Dz.U. C 132/55 z 3.5.2011.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/160

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie poważnych transgranicznych zagrożeń zdrowia

COM(2011) 866 wersja ostateczna – 2011/0421 (COD)

(2012/C 181/28)

Samodzielny sprawozdawca: Béatrice OUIN

Dnia 19 stycznia 2012 r. Rada oraz dnia 17 stycznia 2012 r. Parlament Europejski, działając na podstawie art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiły zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie poważnych transgranicznych zagrożeń zdrowia

COM(2011) 866 final – 2011/0421 (COD).

Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 29 lutego 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 28 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 149 do 2 – 4 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny popiera wniosek dotyczący decyzji w sprawie poważnych transgranicznych zagrożeń zdrowia.

1.2 Popiera podejście polegające na obraniu za podstawę tych elementów, które sprawdzają się w przypadku chorób zakaźnych (1), oraz analizę niedawnych kryzysów, tak by uzupełnić braki w obecnym mechanizmie, co jest możliwe na mocy Traktatu z Lizbony.

1.3 Konieczna jest koordynacja na poziomie całego kontynentu umożliwiająca działanie poza rozgraniczeniami sektorowymi, by skuteczniej przeciwdziałać zagrożeniom, które nie znają przecież granic.

1.4 Niemniej Komitet nalega na to, by wszystkie grupy społeczeństwa obywatelskiego zostały włączone w planowanie przygotowań i w działania komunikacyjne w wypadku wystąpienia kryzysu. Ograniczenie działań koordynacyjnych jedynie do specjalistów od opieki zdrowotnej i do specjalistów od ochrony cywilnej nie odpowiada obecnemu sposobowi funkcjonowania społeczeństwa, w którym media odgrywają ważną rolę w informowaniu ludności.

2. Kontekst

2.1 Wielkie epidemie dżumy, cholery czy grypy w ubiegłych stuleciach zapisały się w świadomości zbiorowej jako plagi, które zdołały zdziesiątkować rodzaj ludzki zaledwie w kilka tygodni.

2.2 Europejczykom w XX wieku wydawało się, że udało im się uporać z tym zagrożeniem dzięki nowoczesnej medycynie. Poszczególne państwa wprowadziły systemy publicznej opieki zdrowotnej (obowiązkowe szczepienia, nadzór sanitarno-epidemiologiczny), by chronić ludność. Europa zadbała zaś o skuteczne prawodawstwo i stworzyła odpowiednią sieć służąca walce z chorobami zakaźnymi. System ten sprawdza się w odniesieniu do wirusów już wykrytych i od dawna znanych. Okazał się on jednak mniej skuteczny wobec nowych chorób, takich jak AIDS czy SARS (2).

2.3 Pojawiły się jeszcze inne zagrożenia, które mogą okazać się niebezpieczne dla ludności całych regionów. Powszechna mobilność osób, transport produktów żywnościowych i innych oznacza, że pojawiają się nowe elementy ryzyka. Wirusy dotychczas występujące lokalnie mogą się przemieszczać bardzo szybko i stać się zagrożeniem w regionach, w których nie są znane.

2.4 Wynalezienie i masowe wytwarzanie chemikaliów, które umożliwiły zwalczanie chorób, zwiększenie produkcji rolnej, ułatwienia w budownictwie i transporcie, zwiększenie liczby dostępnych produktów, przyspieszenie i upowszechnienie wszelkiej komunikacji, ma też drugą, ciemniejszą stronę. Obecnie ludzie żyją w pewnego rodzaju miksturze chemicznej, która wszelkie zanieczyszczenia rozprowadza w powietrzu, w wodzie i żywności.

2.5 Rzeki, deszcze, wiatr, wirusy nie znają granic. Jeśli jest dziedzina, w której sprawą podstawową jest zorganizowanie się w skali Europy, to jest to ochrona zdrowia ludności.

2.6 Jednym z następstw masowej produkcji przemysłowej jest ocieplenie klimatu wraz z towarzyszącymi mu konsekwencjami. Zdarzają się jednak także wypadki przemysłowe, pojawiają nowe wirusy itd. Nie można wobec tego ograniczyć się wyłącznie do aspektu chorób zakaźnych, ani nawet do nadzoru medycznego nad ludnością.

2.7 W społeczeństwie charakteryzującym się licznymi powiązaniami, zagrożenie zdrowia może pojawić się zewsząd. Kryzys sanitarny zaczyna się od zanieczyszczenia przemysłowego, epidemii weterynaryjnej lub klęski żywiołowej. Wobec tego nie chodzi jedynie o pokonanie granic geograficznych, ale także granic między sektorami.

2.8 Jeśli chodzi o choroby zakaźne, istnieje skuteczny mechanizm światowy funkcjonujący pod egidą Światowej Organizacji Zdrowia (3).

2.9 Europa nie zaczyna od zera. System stosowany w przypadku chorób zakaźnych jest skuteczny i już sprawdzony. Jednak w przypadku pandemii grypy H1N1 wykazał on niedociągnięcia, jeśli chodzi o kupno szczepionek, które można wyprodukować dopiero w chwili pojawienia się nowego wirusa. Przemysłowa produkcja szczepionek oraz negocjacje cenowe sprawiły, że państwa członkowskie przyjęły odmienne podejścia do szczepień, co mogło doprowadzić do poważnych skutków, jeśli chodzi o rozprzestrzenianie się wirusa, gdyby okazał się on bardziej zdradliwy.

2.10 Po zamachach z 11 września 2001 r. oraz po tym, jak w Stanach Zjednoczonych otrzymywano listy i paczki zawierające zarodniki wąglika, powołano na szczeblu europejskim Komitet ds. Bezpieczeństwa Zdrowia (4) odpowiedzialny za kwestie dotyczące zagrożeń innych niż choroby zakaźne. Nie jest on jednak zinstytucjonalizowany, wobec czego nie może podejmować decyzji politycznych, w chwili gdy zachodzi taka potrzeba.

3. Poprawienie istniejącej sytuacji

3.1 Przedmiotowy wniosek umożliwia uzupełnienie istniejących niedociągnięć w oparciu o Traktat z Lizbony (5), który przyznaje nowe kompetencje w tej dziedzinie, oraz o analizę trudności napotkanych podczas niedawnych kryzysów sanitarnych.

3.2 Liczne były takie sytuacje kryzysowe: choroba wściekłych krów, pandemia H1N1, bakteria E.coli/STEC O104, ataki z zastosowaniem chloru w Iraku, skażenie melaminą, toksyczny czerwony szlam, wycieki ropy naftowej do morza, chmury pyłu wulkanicznego. Każdy kryzys jest okazją do uzmysłowienia sobie słabych punktów obecnego systemu i do zaproponowania ulepszeń. Przedmiotowy wniosek dotyczący decyzji ma stworzyć spójne ramy w oparciu o istniejące elementy i doprowadzić do lepszej współpracy krajowej i sektorowej.

3.3 We wniosku nie podjęto kwestii zagrożenia radiologicznego czy jądrowego, którymi zajęto się już w innych aktach prawodawstwa europejskiego.

3.4 Obecne regulacje UE dotyczą jedynie zagrożeń związanych z chorobami zakaźnymi (6). Sieć nadzoru epidemiologicznego i kontroli chorób zakaźnych, która ostrzega przed zagrożeniem i koordynuje reakcję na poziomie europejskim, nie jest dostosowana do obecnych norm i potrzeb. Proponuje się więc zastąpienie jej przepisami zawartymi w przedmiotowym wniosku.

3.5 Umocnienie istniejącego systemu dzięki objęciu nim nowych zagrożeń doprowadzi do większej skuteczności bez znacznych dodatkowych kosztów.

3.6 Komitet popiera cele zawarte we wniosku:

—

w kwestii planowania gotowości, koordynację starań państw członkowskich w celu zwiększenia gotowości i budowania zdolności. „W tym celu Komisja zapewni koordynację planowania na szczeblu krajowym oraz koordynację działań w kluczowych sektorach, takich jak transport, energia i ochrona ludności, oraz wesprze państwa członkowskie w tworzeniu mechanizmu wspólnych zamówień medycznych środków zapobiegawczych”;

—

w celu przekazywania istotnych informacji i danych do oceny ryzyka oraz monitorowania pojawiających się zagrożeń ustanowienie doraźnej sieci na wypadek sytuacji, w których państwo członkowskie powiadamia o poważnym zagrożeniu innym niż choroba zakaźna. Choroby zakaźne podlegać będą monitorowaniu w taki sam sposób jak obecnie;

—	rozszerzenie zakresu istniejącego systemu wczesnego ostrzegania i reagowania, tak aby obejmował on wszystkie poważne zagrożenia zdrowia, a nie wyłącznie choroby zakaźne;

—	koordynację opracowywania krajowych i europejskich ocen ryzyka dla zdrowia publicznego w sytuacji kryzysowej w przypadku zagrożeń biologicznych, chemicznych, środowiskowych oraz nieznanego pochodzenia;

—

ustanowione w decyzji spójne ramy reagowania ze strony UE w przypadku poważnej sytuacji kryzysowej dotyczącej zdrowia publicznego. Ściśle rzecz biorąc, dzięki sformalizowaniu działalności istniejącego Komitetu ds. Bezpieczeństwa Zdrowia UE będzie mogła lepiej koordynować reagowanie kryzysowe na szczeblu krajowym w sytuacjach wyjątkowych dotyczących zdrowia publicznego.

3.7 Lepsza koordynacja, większa skuteczność, składanie zamówień europejskich w trosce o łatwiejsze negocjacje z laboratoriami farmaceutycznymi, by chronić wszystkich Europejczyków, opracowanie europejskiego, a nie tylko międzynarodowego systemu ostrzegania (WHO), poszerzenie istniejących mechanizmów na zagrożenia chemiczne, bakteriologiczne i środowiskowe itd. – to zamiar zapowiedziany we wniosku. Oczywiście Komitet w pełni się do niego przychyla.

3.8 Ocena zagrożenia za pośrednictwem europejskiej sieci specjalistów, porozumienie się co do poziomu ryzyka, by przewidzieć odpowiednie reakcje i wypracować wspólne komunikaty, wymiana danych szczególnie chronionych z poszanowaniem zasad (zwłaszcza tych, które dotyczą ochrony danych osobowych) i w dbałości o to, by państwa członkowskie wymieniały dane tej samej natury oraz by dane te były wymieniane z państwami sąsiednimi, opracowanie wspólnych obwieszczeń przeznaczonych dla podróżnych, wszystko to przyczynia się do sprawniejszego działania istniejących już elementów bez dodatkowego obciążania mechanizmów nowymi przepisami.

4. Uwzględnianie obecnych przemian

4.1 EKES pragnie jednak zwrócić uwagę władz publicznych zarówno europejskich, jak i w państwach członkowskich, na przebieg niedawnych kryzysów.

4.2 Tak w odniesieniu do pandemii grypy H1N1, jak i bakterii E.coli/STEC O104, mogliśmy stwierdzić, że nie tylko władze publiczne przekazywały informacje i że pewna część ludności bardziej wierzy w niesprawdzone informacje upowszechniane przez internet. Ta mnogość źródeł wiadomości może komplikować zarządzanie kryzysem i mieć poważne skutki dla zdrowia ludności oraz dla całych sektorów gospodarki, w sytuacji gdy np. niektórzy lekarze krytycznie odnoszą się do szczepionek lub też gdy rozpowszechniane są błędne informacje na temat pochodzenia bakterii.

4.3 Niewłaściwe rozpowszechnianie informacji może doprowadzić do olbrzymiego marnotrawstwa i zagrozić skuteczności tych mechanizmów. Aspekt pedagogiczny musi być równie ważny co względy gospodarcze.

4.4 W związku z tym Komitet zaleca, by wszystkie grupy społeczeństwa obywatelskiego były uwzględnione w mechanizmach kryzysowych jako punkty przekazywania informacji oraz by poza okresami kryzysowymi przeprowadzano w szkołach i w miejscach pracy kampanie informacyjne wyjaśniające obywatelom europejskim system chroniący ich przed zagrożeniem, sposób funkcjonowania systemów nadzoru i ostrzegania oraz komu należy ufać w przypadku kryzysu i kto jest upoważniony do przekazywania wiarygodnych informacji.

4.5 Działania komunikacyjne stały się głównym wyzwaniem w sytuacji kryzysowej dotyczącej zdrowia publicznego. Są one równie ważne, co posiadanie szczepionek, gdyż dobre szczepionki nie zdadzą się na wiele, jeśli ludność nie będzie przekonana o konieczności zaszczepienia się.

4.6 Odwołanie się do poczucia odpowiedzialności obywateli ma sens jedynie wtedy, gdy są oni w stanie faktycznie się nim wykazać. W tym celu trzeba ich uprzednio poinformować i przeszkolić w zakresie istniejących mechanizmów i roli, którą każdy powinien odegrać w takiej sytuacji. Obywatele mogą uczestniczyć, stać się podmiotami wspólnej ochrony, ale mogą też pogorszyć sytuację, jeśli nie wzbudzono w nich poczucia odpowiedzialności i nie zostali właściwie poinformowani. Władze publiczne muszą w interesie ogólnym włączyć w działania dotyczące ochrony ludności wszystkie organizacje troszczące się o wspólne dobro i zachęcać do przekazywania sobie właściwych informacji.

Bruksela, 28 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Decyzja nr 2119/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 września 1998 r. ustanawiająca sieć nadzoru i kontroli epidemiologicznej chorób zakaźnych we Wspólnocie (Dz.U. L 268 z 3.10.1998, s. 1).

(2) Zespół ostrej niewydolności oddechowej.

(3) Międzynarodowe przepisy zdrowotne (IHR): http://www.who.int/ihr/en/.

(4) Zob. konkluzje Prezydencji z dnia 15 listopada 2001 r. w sprawie bioterroryzmu (13826/01) i konkluzje Rady z dnia 22 lutego 2007 r. w sprawie tymczasowego przedłużenia i poszerzenia mandatu Komitetu ds. Bezpieczeństwa Zdrowia (6226/07).

(5) Art. 6 pkt A i art. 168 ust. 1 TFUE.

(6) Decyzja nr 2119/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 września 1998 r. ustanawiająca sieć nadzoru i kontroli epidemiologicznej chorób zakaźnych we Wspólnocie (Dz.U. L 268 z 3.10.1998, s. 1).

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/163

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Plan działania na rzecz zasobooszczędnej Europy”

COM(2011) 571 wersja ostateczna

(2012/C 181/29)

Sprawozdawca: Siobhán EGAN

komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Plan działania na rzecz zasobooszczędnej Europy”

COM(2011) 571 final.

Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 14 marca 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 28 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 146 do 5 – 4 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Celem strategii Komisji „Europa 2020” i jej inicjatywy przewodniej na rzecz zasobooszczędnej Europy jest sprawienie, by gospodarki europejskie stały się bardziej odporne i stabilne dzięki poprawie efektywności wykorzystania wszystkich zasobów naturalnych. Komitet udzielił uprzednio poparcia inicjatywie przewodniej, obecnie zaś z zadowoleniem przyjmuje bardziej szczegółowy dokument Komisji zatytułowany „Plan działania na rzecz zasobooszczędnej Europy”, w którym przedstawione zostały etapy transformacji oraz ramy dla strategii politycznych niezbędne do rozpoczęcia tego procesu.

1.2 Komitet wzywa wszystkie instytucje, przywódców europejskich, europejskie przedsiębiorstwa i partnerów społecznych oraz całe społeczeństwo europejskie do przyłączenia się do szerokiego ruchu politycznego i społecznego na rzecz wsparcia zasadniczych i niezbędnych przekształceń oraz do korzystania z ram zawartych w planie działania, które mają pomóc w wytyczaniu działań oraz monitorowaniu postępów w tym zakresie.

1.3 Komitet nalega na utworzenie silnego mechanizmu koordynującego na wysokim szczeblu w Komisji i w poszczególnych państwach członkowskich, dzięki któremu można będzie monitorować i pobudzać postęp przy wdrażaniu środków zaproponowanych w planie działania.

1.4 Na szczeblu państw członkowskich Komitet wzywa do przyjęcia kompleksowych strategii w zakresie efektywnego gospodarowania zasobami obejmujących reformy podatkowe, wyeliminowania dotacji powodujących niepożądane skutki, wprowadzenia zdecydowanego uregulowania w zakresie norm dotyczących produktów, przyjęcia programów w zakresie kształcenia i rozwijania umiejętności oraz pełnego zaangażowania samorządów regionalnych i lokalnych, przedsiębiorstw, partnerów społecznych, konsumentów i innych organizacji, a także obywateli. W skład strategii powinny wejść środki z zakresu aktywnej polityki, które zapewniłyby transformację sprawiedliwą społecznie, w tym kształcenie i szkolenie pracowników oraz wspieranie ich zaangażowania w przekształcanie firm w nowe, zasobooszczędne przedsiębiorstwa.

1.5 Na szczeblu europejskim Komitet wspiera wszystkie środki zaproponowane w planie działania i nalega, aby szczególną uwagę zwrócić na następujące kwestie:

—	szybkie opracowanie odpowiednich wskaźników, w tym ogólnego wskaźnika poziomu efektywnego gospodarowania zasobami w gospodarkach narodowych, który jest zalecany w planie działania, oraz wskaźnika stanu gospodarki wychodzącego poza PKB i innych środków właściwych dla poszczególnych sektorów;

—	skuteczne mechanizmy, dzięki którym efektywne gospodarowanie zasobami zajmie poczesne miejsce w rocznych sprawozdaniach z krajowych reform oraz w ich ocenie przez Komisję i porównywalne podmioty w europejskim okresie oceny związanym ze strategią „Europa 2020”;

—	przegląd i aktualizację nadrzędnej strategii Unii Europejskiej na rzecz zrównoważonego rozwoju po Szczycie Ziemi w Rio w czerwcu 2012 r. z naciskiem na efektywne gospodarowanie zasobami oraz jego powiązania z innymi celami w zakresie zrównoważonego rozwoju;

—	szczegółową analizę wzajemnego oddziaływania efektywnego gospodarowania zasobami i celów w zakresie ochrony środowiska, takich jak cele zawarte w siódmym programie działań w zakresie środowiska naturalnego;

—	mechanizmy koordynacji, dzięki którym nastąpi postęp we wszystkich dwudziestu oddzielnych inicjatywach wskazanych przez Komisję jako mające znaczenie dla efektywnego gospodarowania zasobami oraz w innych, które mogą zostać dodane do tej listy;

—	włączenie celów w zakresie efektywnego gospodarowania zasobami do kryteriów we wszystkich europejskich planach wydatków i w zamówieniach publicznych;

—	pełne zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego w regularne monitorowanie i analizę postępów.

1.6 Komitet ma zamiar w pełni uczestniczyć w angażowaniu zainteresowanych podmiotów i monitorowaniu postępów zachodzących w tej istotnej dziedzinie i z przyjemnością będzie współpracować w tym zakresie z innymi instytucjami.

2. Kontekst

2.1 W styczniu 2011 r. Komisja opublikowała dokument „Plan działania na rzecz zasobooszczędnej Europy”, jedną z siedmiu nowych inicjatyw przewodnich stanowiących element strategii „Europa 2020” (1). Jego celem było zainicjowanie gruntownej zmiany w sposobie wykorzystywania zasobów materialnych we wszystkich sektorach europejskiej gospodarki i tym samym uniezależnienie dobrobytu gospodarczego od zużywania zasobów.

2.2 W swojej poprzedniej opinii w sprawie inicjatywy przewodniej w zakresie efektywnego gospodarowania zasobami Komitet z zadowoleniem przyjął ogólne cele strategii dotyczącej efektywnego korzystania z zasobów i wezwał do włączenia jej do zmienionej i uaktualnionej wersji nadrzędnej strategii Unii Europejskiej na rzecz zrównoważonego rozwoju (2). Komitet nalegał, aby Komisja dostarczyła bardziej szczegółowych informacji dotyczących indywidualnych inicjatyw w poszczególnych obszarach oraz planu działania.

2.3 W roku 2011 Komisja rozpoczęła realizację kilku oddzielnych inicjatyw (3) z myślą o promowaniu efektywnego korzystania z zasobów w poszczególnych sektorach. Plan działania Komisji na rzecz zasobooszczędnej Europy łączy obecnie ze sobą wszystkie te działania. Zawiera on wizję przekształconej gospodarki, która, po osiągnięciu pewnych wyznaczonych etapów do 2020 r., powinna stać się rzeczywistością do 2050 r., i wskazuje obszary, w których niezbędne będą dalsze działania z strony Komisji i państw członkowskich, aby możliwa stała się realizacja tych celów.

3. Uwagi ogólne

3.1 Komitet podziela zdanie Komisji na temat kluczowego znaczenia, jakie dla Europy i dla świata ma zwiększenie efektywności korzystania z zasobów. Zwiększona efektywność wykorzystywania zasobów może odegrać główną rolę przy próbach pogodzenia stałego dążenia do wzrostu gospodarczego z potrzebą uznania, że wiele zasobów naturalnych na świecie może się wyczerpać i przyjęcia do wiadomości związku tych ograniczeń z ograniczeniem stałego wzrostu fizycznej produkcji i konsumpcji. Jest to również konieczne, aby możliwe było zatrzymanie wzrostu emisji gazów cieplarnianych i innych zanieczyszczeń oraz chronienie zasobów biotycznych i korzyści dla społeczeństwa wynikających z ekosystemów. Zwiększenie efektywności gospodarowania zasobami powinno być najważniejszym aspektem zarządzania gospodarkami na świecie i czołowych gałęzi światowego przemysłu.

3.2 We wszystkich rodzajach przedsiębiorstw zawsze stosowano bezpośrednie bodźce, które miały je skłonić do wydajnego korzystania ze wszystkich zasobów w procesach produkcji, tak aby utrzymać niski poziom kosztów. Jednak po stronie produkcji zawsze mieliśmy do czynienia z przeciwnym bodźcem zachęcającym konsumentów do możliwie dużej konsumpcji, tak aby zmaksymalizować sprzedaż. Nie można zatem oczekiwać, że pozostawienie efektywności zasobów zwykłym mechanizmom działania przedsiębiorstw wystarczy, aby nastąpiło przekształcenie niezbędne po to, abyśmy mogli poradzić sobie z presją gwałtownie rosnącej liczby ludności na świecie, zwiększenia oczekiwań konsumpcyjnych, zwłaszcza w gospodarkach wschodzących, i z coraz poważniejszymi problemami związanymi z wyczerpaniem się zasobów i zanieczyszczeniem. Potrzebujemy nowego rodzaju „stabilnego” i „ekologicznego” wzrostu, w którym wzrost działalności gospodarczej i dobrobytu społeczeństwa nie zależy bezpośrednio od wzrostu zużycia zasobów i może zostać osiągnięty przy niższym poziomie zużycia zasobów.

3.3 Tak więc rządy i całe społeczeństwo będą miały do odegrania istotną rolę w realizacji przekształcenia w takiej skali i z taką szybkością, jaka jest potrzebna na przestrzeni następnego pokolenia. Potrzebne są działania ze strony rządów, aby:

—	zapewnić właściwą wycenę kosztów zewnętrznych poprzez środki fiskalne;

—	wyeliminować nieodpowiednie dotacje;

—	ustanowić minimalne normy efektywności gospodarowania zasobami dla poszczególnych sektorów poprzez odpowiednie uregulowania;

—	wspierać stosowne działania z zakresu B+R;

—	wspierać inwestycje w procesy zasobooszczędne i zniechęcać do stosowania procesów nieefektywnych;

—	działać na rzecz zrozumienia idei efektywności gospodarowania zasobami poprzez media, kształcenie i szkolenie.

3.4 Przekształcenie na wymaganą skalę i w wymaganym tempie niewątpliwie będzie miało znaczący wpływ na rynek pracy. Przedsiębiorstwa, które nieefektywnie wykorzystują zasoby lub które wytwarzają nieoszczędne produkty, znajdą się pod presją i możliwe, że będą musiały zwalniać pracowników. Jednak przedsiębiorstwa, które wydajnie korzystają z zasobów i wytwarzają oszczędne produkty, powinny prosperować w fazie ożywienia gospodarki i tworzyć nowe miejsca pracy. Kraje, które odgrywają główną rolę w tym przekształceniu, odniosą największy sukces w warunkach konkurencji w tym nowym świecie skończonych zasobów naturalnych i utworzą najwięcej nowych miejsc pracy w nowej zielonej gospodarce.

3.5 Aby zagwarantować sprawiedliwy przebieg procesu przekształcenia, który faktycznie pozwoli utworzyć dobre, nowe miejsca pracy i przyczyni się do nabywania nowych umiejętności, potrzebne mogą okazać się aktywne programy szkoleń i programy pomocy przy zmianie miejsca pracy (4). Tego i innych aspektów wymiaru społecznego przekształcenia brakuje obecnie w planie działania i należy podjąć nad nimi dalsze prace.

3.6 Zapewnienie większej efektywności gospodarowania zasobami na wymaganą skalę stanowi wielkie i pilne wyzwanie w całej Europie i we wszystkich warstwach społeczeństwa. Cel ten będzie wymagał silnego zaangażowania politycznego i społecznego na wszystkich szczeblach oraz ambitnego i szeroko zakrojonego programu inicjatyw i działań podejmowanych przez UE i przez poszczególne państwa członkowskie na szczeblu krajowym i lokalnym.

3.7 Plan działania powinien zapewnić odpowiednie ramy dla wywołania tego ponadeuropejskiego impulsu politycznego i inspirującą wizję tego, co można osiągnąć. Komitet z zadowoleniem przyjmuje ogólne podejście zawarte w tym dokumencie i przedstawioną w nim wizję sytuacji na rok 2050.

3.8 Podstawowe znaczenie ma realizacja planu. Poszczególne etapy zaproponowane w planie działań do 2020 r. są użytecznym narzędziem, dzięki któremu długoterminową wizję można przełożyć na konkretne, bezpośrednie cele, które można od razu realizować. Jednak pozostaje wiele do zrobienia, jeśli chodzi o przekształcenie polityki gospodarczej, strategii przemysłowych i przepływów inwestycyjnych, zaś wszystko to jest niezbędne do realizacji założeń planu działania. Komisja podkreśliła kluczowe znaczenie przekształcenia w kierunku efektywności korzystania z zasobów, a Rada ds. Środowiska udzieliła w pewnym zakresie swojego poparcia (konkluzje Rady ds. Środowiska z 19 grudnia 2011 r.). Jednak efektywne przeprowadzenie transformacji będzie wymagać pełnego zaangażowania wszystkich służb Komisji i rządów państw członkowskich. Wspieranie idei efektywnego korzystania z zasobów musi zająć odpowiednio wysokie miejsce w programach działań szefów rządów i Rady Europejskiej we wszystkich jej konfiguracjach, gdyż zarówno ogólna wizja, jak i środki jej realizacji wymagają nieprzerwanego wsparcia i determinacji, jakie są niezbędne do realizacji poszczególnych etapów.

3.9 Zrozumienie konieczności efektywnego korzystania z zasobów należy także szerzej rozpropagować w przedsiębiorstwach i wśród organizacji społeczeństwa obywatelskiego, jak również przybliżyć tę ideę opinii publicznej i konsumentom. Konieczne jest jej aktywne wspieranie przy wykorzystaniu wszelkich dostępnych środków obejmujące tworzenie struktur dialogu, które mają stanowić pomoc w procesie przekształcenia (5).

3.10 O sukcesie bądź porażce planu działania Komisji zadecyduje to, czy inicjatywa ta wzbudzi wystarczającą determinację polityczną i zaangażowanie na rzecz osiągnięcia większej efektywności korzystania z zasobów. Konieczna jest autentyczna zmiana w zarządzaniu gospodarką. Potrzebujemy centralnie koordynowanych mechanizmów, które zapewnią odpowiedni rozmach oddzielnym inicjatywom wymienionym już w planie działania, pomogą pokonać wszystkie ewentualne przeszkody i stworzą warunki do podejmowania dalszych działań, jeśli wystąpią opóźnienia w realizacji założonych celów.

4. Wdrażanie na poziomie państw członkowskich

4.1 W wielu krajach europejskich zrobiono już dobry początek poprzez odejście od nadmiernego uzależnienia od wyczerpywalnych zasobów paliw kopalnych, rozwój sektora odnawialnych źródeł energii, zmniejszenie ilości odpadów, propagowanie efektywniejszych energetycznie budynków i pojazdów itp. Jednak postępy nie są systematyczne, a inwestycjom w niektórych krajach zagraża obecnie zwolnienie tempa z powodu przedwczesnego wycofania niezbędnych bodźców. EKES zaleca systematyczne zbieranie i rozpowszechnianie pozytywnych doświadczeń i przykładów w zakresie dotychczas podjętych działań, aby jak najszybciej zwiększyć oddziaływanie w krajach i sektorach, w których nie dokonano jeszcze pożądanych postępów. Musimy cały czas mieć przed oczami nasz cel i konsekwentnie go realizować.

4.2 Państwa członkowskie muszą umieścić wymóg zwiększenia efektywności korzystania z zasobów w centralnym punkcie swoich krajowych strategii i programów gospodarczych i propagować tę ideę we wszystkich sektorach gospodarki. Zdaniem Komitetu w każdym państwie członkowskim należy utworzyć mechanizmy kierownictwa politycznego i koordynacji wysokiego szczebla, aby zagwarantować, że postępy będą osiągane szybciej, pewniej i bardziej konsekwentnie niż ma to miejsce obecnie.

4.3 Działania na rzecz efektywnego wykorzystania zasobów będą w ostatecznym rozrachunku zależeć w takim samym stopniu od przekształcenia aspiracji społecznych i popytu ze strony konsumentów, jak i od przekształcenia sposobów produkcji.

4.4 Państwa członkowskie muszą rozpocząć intensywny dialog ze środowiskami opiniotwórczymi, w tym z mediami, dotyczący najlepszych sposobów przekazania ludziom kluczowej idei zwiększenia efektywności korzystania z zasobów, tak aby preferencje i wybory konsumentów stopniowo uległy zmianie i aby zaczęli oni preferować oszczędniejsze dobra i usługi kosztem produktów nieoszczędnych, które niepotrzebnie marnują zasoby.

4.5 Efektywność korzystania z zasobów powinna być ważnym celem na szczeblu lokalnym i regionalnym, jak również krajowym. Państwa członkowskie muszą rozważyć, w jaki sposób najskuteczniej mogą propagować ten cel we władzach regionalnych i lokalnych.

4.6 Przekształcenie będzie wymagało wykorzystania wszystkich instrumentów polityki, jakie stoją do dyspozycji rządów. Należy przekształcić politykę fiskalną, tak aby nieefektywne wykorzystanie energii i innych zasobów było karane, zaś efektywne korzystanie – nagradzane. W przechodzeniu na zasobooszczędną gospodarkę niskoemisyjną (6) umożliwiającą tworzenie miejsc pracy (7) decydujące znaczenie mają neutralne reformy fiskalne zmierzające do podniesienia podatków od paliw kopalnych i innych zasobów naturalnych oraz sprzyjające zatrudnieniu i lepszemu zabezpieczeniu społecznemu Niezbędne jest stopniowe wycofywanie dotacji o niepożądanych skutkach, które zachęcają do nieefektywnego wykorzystywania energii oraz niewłaściwego gospodarowania innymi zasobami. Jest to cel często deklarowany, lecz w dalszym ciągu nie realizowany wystarczająco energicznie. Konieczne są surowe wymogi prawne, dzięki którym można będzie egzekwować efektywne korzystanie z zasobów w głównych sektorach takich jak budownictwo, transport i rolnictwo. Potrzebna jest rygorystyczna polityka w zakresie gospodarowania odpadami, dzięki której będzie możliwe ograniczenie ich ilości. Aby przekazać tę ideę wszystkim członkom społeczeństwa, potrzebujemy edukacji, publicznych programów informacyjnych, poszerzania umiejętności i innowacji. Realizacja tych celów będzie wymagała szeroko zakrojonej współpracy między państwami członkowskimi a UE.

4.7 Państwa członkowskie powinny publicznie zobowiązać się do jawnego i regularnego sporządzania sprawozdań w sprawie postępów w zakresie efektywności korzystania z zasobów oraz do informowania o wsparciu tego przekształcenia przez strategie polityczne oraz przepływ inwestycji państwowych i prywatnych. Komisja mogłaby służyć pomocą, analizując różne metody zastosowane przez poszczególne państwa członkowskie na rzecz realizacji tego celu oraz poprzez zachęcanie do upowszechnienia i konsekwentnego stosowania sprawdzonych wzorców postępowania.

5. Realizacja na szczeblu europejskim

5.1 UE ma do odegrania bardzo ważną rolę, zarówno jeśli chodzi o pobudzanie i wspieranie działań na szczeblu państw członkowskich, jak i o propagowanie inicjatyw na szczeblu europejskim, które będą wspierać przejście do efektywnego gospodarowania zasobami. Komitet wspiera wszystkie strategie polityczne i inicjatywy wymienione w planie działania i pragnie przedstawić swoje uwagi dotyczące następujących aspektów:

—	miary i wskaźniki;

—	zintegrowanie ze strategią „Europa 2020” i europejskim okresem oceny;

—	strategia Unii Europejskiej na rzecz zrównoważonego rozwoju i siódmy program działań w zakresie środowiska;

—	20 szczegółowych inicjatyw i trzy kluczowe sektory w planie działania;

—	europejskie programy wydatków i zamówienia publiczne;

—	zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego i opinii publicznej.

5.2 Miary, wskaźniki, cele i etapy

Proces przekształcenia będzie wymagał określenia konkretnych wskaźników postępu w różnych aspektach efektywności korzystania z zasobów oraz zagwarantowania, że na ich temat będą dostępne wiarygodne i spójne informacje przekazywane na czas. Zdaniem Komitetu monitorowanie powinno objąć również postępy w następujących obszarach:

—	główne elementy strategiczne niezbędne do realizowania polityki efektywnego gospodarowania zasobami (środki fiskalne, regulacje itp.);

—	stopień wyrównywania publicznych i prywatnych przepływów inwestycyjnych z myślą o wsparciu zasobooszczędnej produkcji i konsumpcji i o zniechęcaniu do procesów nieefektywnych i powodujących marnotrawstwo zasobów;

—	skala przesunięcia zatrudnienia w kierunku zasobooszczędnych miejsc pracy, gdzie wytwarza się produkty i świadczy usługi efektywne pod względem gospodarowania zasobami oraz szkolenia i inne środki wspierające ten proces.

5.3 Komitet z zadowoleniem przyjmuje proponowane wprowadzenie nowego podstawowego wskaźnika wydajności zasobów, jako ogólnego miernika postępów w oddzielaniu dobrobytu gospodarczego od zużycia zasobów materialnych. Komitet wzywa do tego, aby przyznać jednakowe znaczenie opracowaniu dokładnych wskaźników kapitału naturalnego i społecznego oraz dostępności i stanu zasobów naturalnych.

5.4 Komitet uważa, że cele pośrednie dotyczące dotacji wywierających niekorzystny wpływ na środowisko, różnorodność biologiczną i na trzy kluczowe sektory: przemysł spożywczy, budownictwo i mobilność nie są jeszcze odpowiednio określone i potrzebne są dalsze prace nad nimi. Programowi opracowywania wskaźników należy przyznać wyższy priorytet i przeznaczyć na ten cel odpowiednie środki, tak aby możliwy był szybszy postęp.

5.5 Potrzebny jest zwłaszcza lepszy sposób pomiaru wydajności gospodarek narodowych, dzięki któremu będzie można stwierdzić, w jakim stopniu postępy w zakresie efektywności korzystania z zasobów przekładają się na ogólny dobrobyt danego społeczeństwa i na zrównoważony rozwój w skali globalnej. Naszym zdaniem należy przyspieszyć prace nad lepszymi miernikami alternatywnymi wobec PKB i wdrożyć działania w tym kierunku, co umożliwi odpowiednie wyskalowanie postępów na drodze do większej efektywności korzystania z zasobów i związanego z tym zwiększenia dobrobytu i warunków zrównoważonego rozwoju (8).

5.6 Zintegrowanie ze strategią „Europa 2020” i europejskim okresem oceny

Ze względu na przekrojową naturę inicjatywy w zakresie efektywnego gospodarowania zasobami oraz w celu zagwarantowania, że kwestia ta zajmie poczesne miejsce w programach politycznych, konieczny będzie wydajny, sterowany centralnie proces wdrażania obejmujący wystarczające środki oraz struktura zarządzania działająca jawnie i przejrzyście, z jak największym zaangażowaniem zainteresowanych stron.

5.7 Komitet z zadowoleniem przyjmuje cel wykorzystania europejskiego okresu oceny do zapewnienia, że efektywna gospodarka zasobami znajdzie się w centrum polityki gospodarczej podczas Rady Europejskiej oraz w kontaktach najwyższego szczebla z państwami członkowskimi. Jesteśmy przekonani, że sprawozdania muszą być oparte na precyzyjnych i ściśle określonych wymogach w tym zakresie, które dadzą dokładny pogląd na aktualne postępy w dziedzinie efektywnego gospodarowania zasobami. Jeśli w jakiejś dziedzinie postępy okażą się niewystarczające, konieczne będzie niezwłoczne ustalenie takich punktów i podjęcie działań korygujących.

5.8 Z ubolewaniem stwierdzamy, że kraje uczestniczące w programie mają być chwilowo wyłączone z europejskiego okresu oceny. Chociaż rzeczywiście doświadczają one obecnie wyjątkowych problemów związanych z dostosowaniem gospodarczym, jesteśmy przekonani, że powinny one odnieść szczególne korzyści ze zintegrowania działań z zakresu efektywnego gospodarowania zasobami ze swoimi programami odnowy gospodarczej oraz że powinny od samego początku w pełni włączyć się w ten aspekt europejskiego okresu oceny.

5.9 Aby proces transformacji stał się bardziej nagłośniony i aby zyskał polityczną siłę, Komitet wzywa, aby sprawozdania krajowe, które leżą u podstaw europejskiego okresu oceny, zostały poddane publicznym konsultacjom i dyskusji z udziałem wszystkich możliwych zainteresowanych stron we wszystkich krajach. Nalega również na rozwinięcie dialogu na temat wszystkich krajowych sprawozdań w grupach podmiotów na podobnym poziomie. Sam Komitet mógłby stanowić użyteczne forum dyskusji zainteresowanych stron na szczeblu europejskim na temat postępów transformacji i wszelkich innych działań koniecznych do jej kontynuacji.

5.10 Komitet uważa, że istotne jest, aby Komisja w wysiłkach na rzecz skutecznego wdrażania polityki efektywnego gospodarowania zasobami nie opierała się wyłącznie na europejskim okresie oceny. Niezbędne jest również wykorzystanie innych programów i strategii.

5.11 Strategia Unii Europejskiej na rzecz zrównoważonego rozwoju i siódmy program działań w zakresie środowiska

Strategia na rzecz efektywnego wykorzystania zasobów i sama strategia „Europa 2020” są słusznie uważane przez Komisję za istotny wkład w realizację nadrzędnego celu zrównoważonego rozwoju. Efektywne gospodarowanie zasobami nie wyczerpuje wszystkich aspektów zrównoważonego rozwoju i ważne jest, aby nacisk na ten cel nie prowadził do zaniedbania innych aspektów. Tegoroczna konferencja w Rio de Janeiro na temat zrównoważonego rozwoju powinna zostać wykorzystana, aby przekształcenie gospodarki w kierunku efektywnego gospodarowania zasobami znalazło się w centrum światowych wysiłków na rzecz zielonej gospodarki w ramach nadrzędnych ram zrównoważonego rozwoju. Zdaniem Komitetu należy następnie poddać przeglądowi i odnowić nadrzędną strategię Unii Europejskiej na rzecz zrównoważonego rozwoju, co byłoby częścią działań następczych po szczycie w Rio de Janeiro. Powinien temu towarzyszyć zintegrowany system składania krajowych sprawozdań w sprawie zrównoważonego rozwoju i efektywnego gospodarowania zasobami, co pozwoli na monitorowanie ogólnych postępów.

5.12 Komisja ogłosiła zamiar utworzenia w tym roku siódmego programu działań w zakresie środowiska naturalnego dla Europy, zaś Rada wezwała Komisję do dopilnowania, aby nowy program był skonstruowany w sposób umożliwiający pogodzenie i uzupełnianie się polityki i planów ochrony środowiska oraz celów w zakresie efektywności wykorzystywania zasobów wymienionych w planie działania. Jest to cel godny uznania, lecz do wypełnienia go konkretną treścią potrzebna będzie dalsza praca.

5.13 20 inicjatyw i trzy kluczowe sektory

Komitet aktywnie angażuje się w formułowanie uwag na temat dwudziestu oddzielnych inicjatyw wskazanych w strategii i udziela silnego poparcia na rzecz działań przedstawionych w programie działania, tak aby odbywały się równolegle i spowodowały jak największy postęp w realizacji celu efektywnego gospodarowania zasobami. Należy poddawać je przeglądowi zarówno indywidualnie, jak też i zbiorowo, co zagwarantuje, że doprowadzą do skumulowanego pożądanego skutku.

5.14 Komitet zgadza się, że trzy kluczowe sektory wskazane przez Komisję (przemysł spożywczy, budownictwo i mobilność) są szczególnie istotnymi dziedzinami z punktu promowania efektywnego gospodarowania zasobami. Jego zdaniem do kluczowych sektorów należy również zaliczyć wykorzystanie wody i gruntów. Jednostki odpowiedzialne za monitorowanie ogólnych postępów w zakresie efektywnego korzystania z zasobów powinny więc regularnie analizować sytuację we wszystkich tych sektorach, tak by dopilnować, by faktycznie wniosły one swój wkład w transformację w myśl idei efektywnego gospodarowania zasobami.

5.15 Europejskie programy wydatków i zamówienia publiczne

W przeszłości fundusze strukturalne i inne programy wydatków UE nie zawsze w wystarczający sposób uwzględniały cel promowania efektywności korzystania z zasobów. Zawsze przy okazji przeglądu tych programów należy korzystać z możliwości pełniejszego włączenia w ich priorytety i kryteria kwestii efektywnego gospodarowania zasobami. Komitet z zadowoleniem odnotowuje, że w najnowszej propozycji Komisji w sprawie budżetu zagadnienia efektywności wykorzystywania zasobów i inne cele strategii „Europa 2020” otrzymały wyższy priorytet. Konieczne będzie śledzenie dalszych losów tej propozycji w szczegółowych negocjacjach budżetowych.

5.16 Należy w szczególności położyć większy nacisk na proaktywne działania związane z bodźcami o niepożądanych skutkach, zapewnienie finansowania i innowacji w zakresie oceny kapitału naturalnego oraz opracowania środków fiskalnych z myślą o internalizacji kosztów zewnętrznych i określenia faktycznych kosztów dla społeczeństwa. Poszczególne środki zazębiają się z kilkoma spośród dwudziestu inicjatyw i mają również znaczenie dla polityki spójności i innych głównych obszarów polityki.

5.17 Podobnie programy zamówień publicznych zarówno na szczeblu europejskim, jak i krajowym, mogą stanowić ważne instrumenty pomagające w promowaniu idei efektywnego gospodarowania zasobami poprzez położenie nacisku na skuteczne normy dotyczące wszystkich nabywanych produktów i usług i przekazywaniu tego priorytetu w dół łańcucha dostaw. Komisja powinna ożywić inicjatywy polityczne w tym zakresie, tak aby wymogi w zakresie efektywnego gospodarowania zasobami znalazły się na górze listy wymagań w zakresie zamówień publicznych.

5.18 Zaangażowanie zainteresowanych stron, społeczeństwa obywatelskiego i opinii publicznej

Przekształcenie w kierunku efektywnego gospodarowania zasobami, zaproponowane w planie działania, ma kluczowe znaczenie dla świata i dla Europy. Nie można tego celu osiągnąć wyłącznie środkami technicznymi. Konieczne jest głębokie zrozumienie konieczności zmiany i jej akceptacja przez wszystkie warstwy społeczeństwa.

5.19 Komitet podkreśla znaczenie propagowania wśród konsumentów świadomości, jak ważne jest efektywne gospodarowanie zasobami. Wzywamy Komisję, aby bardziej dogłębnie rozważyła, w jaki sposób można najlepiej zintegrować działania następcze do inicjatyw takich jak plan działania na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz zrównoważonej polityki przemysłowej z 2008 r. (9) z nowymi działaniami na rzecz efektywności korzystania z zasobów, a zwłaszcza – w jaki sposób można na większą skalę na szczeblu europejskim realizować projekt propagowania wśród konsumentów świadomości problemów zrównoważonego rozwoju i efektywnego wykorzystywania zasobów.

5.20 Komitet zamierza w pełni odegrać swą rolę w angażowaniu zainteresowanych podmiotów w wysiłki na rzecz zwiększenia efektywności gospodarowania zasobami. Będzie on monitorować postępy w tym kluczowym obszarze i będzie w tym celu chętnie współpracować z innymi instytucjami.

Bruksela, 28 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) COM(2011) 571 final.

(2) Opinia EKES-u „Europa efektywnie korzystająca z zasobów – inicjatywa przewodnia strategii »Europa 2020« ”, Dz.U. C 376, 22.12.2011, ss. 0097-0101.

(3) COM(2011) 21, załącznik I.

(4) Opinia EKES-u w sprawie propagowania ekologicznego i zrównoważonego zatrudnienia związanego z pakietem UE dotyczącym energii i zmiany klimatu, Dz.U. C 44 z 11.2.2011, ss. 110–117.

(5) Opinia EKES-u w sprawie budowania zrównoważonej gospodarki poprzez zmianę modelu konsumpcji, Dz.U. C 44 z 11.2.2011, ss. 57–61.

(6) Opinia EKES-u w sprawie planu działania prowadzącego do przejścia na konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną do 2050 r.. (Zob. pkt 3.15 i nn., Dz.U. C 376 z 22.12.2011, ss. 102–110.

(7) Opinia EKES-u w sprawie: „Rio+20: w kierunku gospodarki ekologicznej i lepszego zarządzania”. Zob pkt 4.15, Dz.U. C 376 z 22.12.2011, ss. 110–116.

(8) Opinia EKES-u „Więcej niż PKB – miary rozwoju zrównoważonego”, Dz.U. C 100, 30.4.2009, s. 53 i opinia w sprawie komunikatu Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego „Wyjść poza PKB – pomiar postępu w zmieniającym się świecie”, Dz.U. C 18, 19.1.2011, s. 64.

(9) COM(2008) 0397 final.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/169

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie mechanizmu monitorowania i sprawozdawczości w zakresie emisji gazów cieplarnianych oraz zgłaszania innych informacji na poziomie krajowym i unijnym, istotnych dla zmiany klimatu

COM(2011) 789 wersja ostateczna – 2011/0372 (COD)

(2012/C 181/30)

Sprawozdawca: Richard ADAMS

Dnia 23 listopada 2011 r. Komisja, działając na podstawie art. 192 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie mechanizmu monitorowania i sprawozdawczości w zakresie emisji gazów cieplarnianych oraz zgłaszania innych informacji na poziomie krajowym i unijnym, istotnych dla zmiany klimatu

COM(2011) 789 final – 2011/0372 (COD).

Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 14 marca 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 28 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 151 do 3 – 16 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Komitet uznaje i popiera potrzebę posiadania dokładnych i wszechstronnych danych, które pomogłyby Unii i państwom członkowskim wywiązać się z ich zobowiązań dotyczących łagodzenia zmiany klimatu, a także wdrożyć pakiet klimatyczno-energetyczny. Omawiane rozporządzenie wzmocni ten proces.

1.2 Oprócz szczegółowych zaleceń zawartych w punkcie 4, EKES pragnie podkreślić potrzebę zachowania zasady proporcjonalności w procesie gromadzenia danych, a także ciągłego skupiania się na wykorzystaniu uzyskanych danych do osiągnięcia celów określonych w polityce przeciwdziałania zmianie klimatu i do kontynuowania edukacji publicznej w dziedzinie energii.

2. Wprowadzenie

2.1 Omawiane nowe rozporządzenie jest instrumentem, który zapewnia podstawę prawną do wdrożenia zmienionych zobowiązań krajowych w zakresie monitorowania, które zostały określone w pakiecie klimatyczno-energetycznym z 2009 r. Zapewnia także dokładne i terminowe monitorowanie postępu we wdrażaniu zobowiązań krajowych i międzynarodowych. Chociaż UE przyczynia się bezpośrednio do około 11 % emisji CO2 na świecie, to strategiczne zaangażowanie Unii oraz jej działania na rzecz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych i efektywnego gospodarowania zasobami stanowią pozytywny i istotny wkład do międzynarodowych mechanizmów w zakresie wdrażania. Celem jest doprowadzenie do tego, by wzrost średniej temperatury w skali światowej nie przekroczył 2 °C w porównaniu do poziomów sprzed epoki przemysłowej. (Cele na rok 2020 to zmniejszenie o 20 % emisji CO2, zwiększenie o 20 % zużycia energii ze źródeł odnawialnych oraz polepszenie o 20 % efektywności energetycznej w porównaniu z poziomami z 1990 r.).

2.2 Klimat na świecie przeobraża się coraz szybciej z powodu zmian w globalnym bilansie energetycznym. Obecność gazów cieplarnianych w atmosferze ziemskiej, które mogą pochłaniać i emitować promieniowanie podczerwone, silnie oddziałuje na temperaturę. Dwutlenek węgla (CO2) jest głównym, po parze wodnej, gazem cieplarnianym; istotny wpływ mają także metan i ozon.

2.3 W ostatnich 250 latach spalanie paliw kopalnych przyczyniło się do wzrostu CO2 w atmosferze z 280 ppm do 390 ppm. Chociaż naturalne źródła CO2 znacznie przekraczają źródła antropogeniczne, to w przeszłości te pierwsze były równoważone przez „pochłaniacze” węgla, do których zaliczyć można fotosyntezę CO2 przez rośliny i plankton. Wzrost antropogenicznych gazów cieplarnianych, w połączeniu z wylesianiem, zniszczył tę równowagę.

2.4 Liczne dowody naukowe wskazują, że zmiana klimatu już doprowadziła do istotnych negatywnych skutków gospodarczych, społecznych i ekologicznych. Prognozy opracowane na podstawie niektórych modeli wskazują, że także w przyszłości uwidocznią się istotne skutki w postaci podnoszenia się poziomu morza, pustynnienia, utraty różnorodności biologicznej i zakłóceń klimatu. Zasadniczo uznaje się, że lepiej (i taniej) jest przeciwdziałać skutkom zmiany klimatu niż łagodzić je lub przystosowywać się do nich. Jednakże postulaty związane ze wzrostem gospodarczym, nierówny rozwój w skali globalnej, ciągła zależność od paliw kopalnych jako głównego źródła energii na świecie oraz niepowstrzymany wzrost światowej populacji przyczyniły się do tego, że do tej pory nie zdołano osiągnąć porozumienia politycznego co do sposobu wdrożenia skutecznego mechanizmu ograniczającego antropogeniczne emisje gazów cieplarnianych.

2.5 Podczas „Szczytu Ziemi” w Rio de Janeiro w 1992 r. podpisano Ramową konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) w celu ustabilizowania poziomów gazów cieplarnianych w atmosferze. W następstwie tego porozumienia UE ustanowiła w 1993 r. mechanizm monitorowania emisji gazów cieplarnianych (1). W 1997 r. podpisano Protokół z Kioto do UNFCCC w celu ograniczenia emisji gazów cieplarnianych; przy czym uwzględniono występujące różnice między krajami, poziom bogactwa i możliwości w zakresie dokonywania redukcji. W odpowiedzi UE uaktualniła w 2004 r. swoje mechanizmy monitorowania emisji gazów cieplarnianych (2) i opracowała szereg strategii niskoemisyjnych (3), z których najnowszą jest Plan działania w zakresie energii do roku 2050 (4). Postęp we wdrażaniu najważniejszych porozumień międzynarodowych jest nadal powolny, ale omawiane rozporządzenie zapewni niezbędne ramy monitorowania, dzięki którym UE będzie mogła wspierać zobowiązania krajowe, unijne i międzynarodowe.

3. Streszczenie wniosku Komisji

3.1 Celem omawianego rozporządzenia jest zapewnienie Unii i państwom członkowskim wsparcia w wypełnianiu zobowiązań dotyczących łagodzenia skutków zmiany klimatu i we wdrażaniu pakietu klimatyczno-energetycznego. Poprawi ono wiele aspektów związanych ze zgłaszaniem danych i zapewni wywiązanie się z międzynarodowych zobowiązań w zakresie monitorowania i sprawozdawczości, w tym sprawozdawczości dotyczącej wsparcia finansowego i technicznego na rzecz krajów rozwijających się. Ułatwi także tworzenie nowych instrumentów w dziedzinie łagodzenia skutków zmiany klimatu i przystosowywania się do niej i zapewni podstawę prawną dla wdrożenia przyszłych wymogów i wytycznych dotyczących sprawozdawczości.

3.2 W rozporządzeniu mowa jest o sprawozdawczości wymaganej na mocy UNFCCC i protokołu z Kioto, która obejmuje emisje siedmiu gazów cieplarnianych przez wszystkie sektory (energetyka, procesy przemysłowe, użytkowanie gruntów, zmiana użytkowania gruntów i leśnictwo („LULUCF”), odpady, rolnictwo itp.). Na konferencji UNFCCC z 2009 r. i 2010 r. uzgodniono zwiększenie wymogów dotyczących sprawozdawczości, by między innymi umożliwić UE wywiązanie się ze zobowiązań w zakresie udzielania wsparcia finansowego, technologicznego oraz rozwijania zdolności na rzecz krajów rozwijających się.

3.3 Nowe rozporządzenie zapewni wdrożenie wymogów w zakresie monitorowania i sprawozdawczości, które zostały określone w decyzji dotyczącej wspólnego wysiłku redukcyjnego oraz w zmienionej dyrektywie w sprawie wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS). Będzie to możliwe dzięki ustanowieniu przeglądu UE i cyklu stosowania na mocy decyzji dotyczącej wspólnego wysiłku redukcyjnego. Uwzględni się przy tym wymogi sprawozdawczości odnośnie do wykorzystania dochodów ze sprzedaży na aukcji uprawnień do emisji, zgodnie ze zmienioną dyrektywą ETS. Nowe rozporządzenie wzmocni także obecne ramy monitorowania i sprawozdawczości w celu uwzględnienia przyszłego prawodawstwa unijnego i międzynarodowego, a to dzięki utworzeniu podstawy monitorowania i sprawozdawczości w zakresie emisji z transportu morskiego, w zakresie wpływu transportu lotniczego na klimat na świecie w wyniku emisji gazów innych niż CO2, „LULUCF”, a także w zakresie przystosowywania się do zmiany klimatu.

3.4 Ogólnie rzecz biorąc, rozporządzenie rozszerza unijną sprawozdawczość w zakresie wsparcia finansowego i technologicznego na rzecz krajów rozwijających się oraz poprawia spójność sprawozdawczości z innymi instrumentami prawnymi UE dotyczącymi czynników zanieczyszczenia powietrza. Ponadto dzięki uwzględnieniu wniosków wyciągniętych z podobnych działań ulepsza się sprawozdawczość w zakresie faktycznych emisji, prognoz, strategii politycznych i stosownych środków.

3.5 Nowe rozporządzenie zapewnia także podstawy sprawozdawczości dotyczącej wykorzystania dochodów ze sprzedaży na aukcji uprawnień do emisji w ramach EU ETS oraz zapewnia przejrzystość i monitorowanie realizacji zamiaru wykorzystania przynajmniej połowy rocznych dochodów ze sprzedaży na aukcji uprawnień do emisji na prowadzenie działań na rzecz przeciwdziałania zmianie klimatu w UE i w krajach trzecich.

3.6 Rozporządzenie przyczynia się także do osiągania celu dotyczącego redukcji emisji o 20 % dzięki przyspieszeniu dorocznego procesu przeglądu i zwiększenia jego skuteczności, a także dzięki temu, że umożliwia stwierdzanie co roku, czy państwa członkowskie osiągnęły zgodność z przyjętymi celami. W rozporządzeniu ustanawia się wymóg szczegółowej sprawozdawczości w zakresie polityki i środków wdrażanych przez państwa członkowskie, zarówno w sektorach objętych systemem handlu uprawnieniami do emisji, jak i w sektorach nim nieobjętych, a także zapewnia podstawy sprawozdawczości w zakresie emisji z transportu morskiego, jak również w zakresie wpływu transportu lotniczego na klimat na świecie wynikającego z emisji gazów innych niż CO2. Toruje to drogę wdrażaniu skutecznych działań w tych sektorach.

3.7 Proponowana zmiana, która zastępuje wcześniejsze prawodawstwo, nie wymaga gromadzenia dodatkowych danych od MŚP lub przemysłu i stosuje się do sprawozdawczości na poziomie władz krajowych. Nie narzuca ona przedsiębiorstwom dodatkowych wymogów.

4. Uwagi ogólne i szczegółowe

4.1 Komitet podziela pogląd Komisji o konieczności dokładnego i wszechstronnego monitorowania i sprawozdawczości w zakresie danych dotyczących emisji, a także danych dotyczących innych kwestii związanych ze zmianą klimatu, w celu skutecznego wywiązywania się z międzynarodowych zobowiązań w ramach UNFCCC i budowania zaufania między krajami na świecie oraz przekonania, że wszyscy sprawiedliwie przyczyniają się do przeciwdziałania zmianie klimatu.

4.2 Jeśli chodzi o Unię Europejską, to już od dłuższego czasu Komisja, wspierana przez Europejską Agencję Środowiska, odpowiada za gromadzenie informacji od państw członkowskich dotyczącej monitorowania i za przekazywanie jej do UNFCCC w ramach dokonywanego przez UE przeglądu emisji europejskich. Komisja odpowiada także za gromadzenie niezbędnych informacji w celu monitorowania przestrzegania wewnątrzunijnych porozumień o podziale obciążenia związanego z wymogami dotyczącymi przeciwdziałania zmianie klimatu. Zatem konieczne jest, by Komisja mogła uzyskiwać niezbędne informacje od państw członkowskich, sprawdzać ich dokładność, aktualność i spójność, a także podejmować wszelkie niezbędne działania, by zapewnić przestrzeganie zobowiązań w przypadku niezadowalającej sprawozdawczości.

4.3 Z upływem czasu liczba wymogów w zakresie sprawozdawczości rosła w nieuporządkowany sposób, wskutek czego niektóre z tych wymogów powielają się, a ponadto pojawiają się luki i niespójności. Niedawno pakiet klimatyczno-energetyczny został uzupełniony o nowe wymogi i należy oczekiwać, że w nieodległej przyszłości dojdą jeszcze inne wymagania, na przykład dotyczące sprawozdawczości w zakresie emisji ze statków morskich. Niezwykle ważne jest zapewnienie dokładnego i terminowego monitorowania postępu w osiąganiu celu dotyczącego 20-procentowej redukcji emisji do roku 2020 i prowadzenie sprawozdawczości w tym zakresie.

4.4 Komitet podziela pogląd Komisji, że należy teraz skonsolidować wszystkie te przepisy w ramach jednego, nowego rozporządzenia. Dzięki temu stosowanie tych przepisów rozszerzy się na pewne istotne obszary, a jednocześnie ogólny system zapewniania zgodności ulegnie uproszczeniu wskutek konsolidacji wszystkich wymogów w ramach jednego systemu monitorowania i sprawozdawczości, który uwzględni wszystkie obecne oraz przewidywane wymagania w tym zakresie.

4.5 Komitet wyraża zadowolenie w związku z tym, że krajowe i unijne systemy wykazów (art. 5 i 6) będą podstawą systemów składania sprawozdań (pod warunkiem że te ostatnie będą proporcjonalne i korzystne). Umożliwi to doroczną ocenę postępu w odniesieniu do nadrzędnych celów, które mają zostać osiągnięte do 2020 r., oraz w odniesieniu do krajowych strategii rozwoju niskoemisyjnego, o których jest mowa w art. 4. Jest to najlepszy rodzaj proaktywnego gromadzenia informacji, który umożliwia monitorowanie i pobudzanie postępu tam, gdzie jest to niezbędne, by zapewnić osiągnięcie kluczowego celu śródokresowego.

4.6 W rozporządzeniu przewiduje się wszechstronne monitorowanie emisji gazów cieplarnianych przez wszystkie sektory w Unii Europejskiej oraz monitorowanie ich usuwania przez pochłaniacze, a także prowadzenie sprawozdawczości w tym zakresie. Jest to oczywiście jeden z kluczowych elementów zapewniania dokładnej oceny ogólnego wpływu Europy na poziom emisji na świecie. Komitet popiera proponowane rozszerzenie sprawozdawczości na emisje z transportu morskiego (art. 10) oraz na wszelkie inne możliwe rodzaje emisji, które nie są jeszcze objęte wymogami w zakresie monitorowania i sprawozdawczości. Jak już Komitet stwierdził wcześniej (5), wyrażamy zaniepokojenie w związku z sugestią zawartą w motywie 10 o wyłączeniu niektórych lotów z wymogu sprawozdawczości w zakresie emisji z transportu lotniczego, gdyż w niektórych przypadkach może dochodzić do wykorzystywania tej luki. Sądzimy, że kwestia ta wymaga czynnego monitorowania.

4.7 Oprócz monitorowania samych emisji gazów cieplarnianych ważne jest także, by monitorować i prowadzić sprawozdawczość w zakresie działań oraz inwestycji podejmowanych w celu zredukowania lub ograniczenia emisji oraz ich skutków, a także w zakresie wysiłków i inwestycji prowadzonych w celu przystosowania się do skutków zmiany klimatu, które już się uwidoczniły. Potrzebne są informacje na temat wysiłków oraz inwestycji podejmowanych zarówno przez sektor publiczny, jak i prywatny; w związku z tym Komitet w pełni popiera stosowne propozycje określone w art. 13–16 rozporządzenia. Jednakże art. 16 nie jest do końca jasny, jeśli chodzi o rodzaj informacji, którą należy dostarczyć odnośnie do działań przystosowawczych; w związku z tym Komitet jest zdania, że należy ten artykuł rozwinąć. Należy przy tym uwzględnić odpowiednią korzyść proporcjonalną i unikać powielania wysiłków.

4.8 Komitet uważa, że należy także podjąć wysiłki na rzecz monitorowania i sprawozdawczości w zakresie śladu węglowego Unii bądź jego skutków w innych częściach świata w związku z prowadzoną tam wymianą handlową i inwestycjami. Art. 17 odnosi się do sprawozdawczości w zakresie udzielania wsparcia w dziedzinie rozwoju i transferu technologii. Ale nie obejmuje skutków wymiany handlowej lub prywatnych przepływów finansowych. Komitet zdaje sobie sprawę z tego, że na mocy UNFCCC odpowiedzialność za rozliczanie emisji powodowanych przez inne kraje (zarówno rozwinięte, jak i rozwijające się) spoczywa na samych tych krajach oraz że na mocy porozumień z 2010 r. i 2011 r. kraje rozwinięte, takie jak państwa UE, będą wspierać wysiłki na rzecz poprawy systemów wykazów i monitorowania w krajach rozwijających się. Działania te są pożyteczne, ale same w sobie nie wystarczą, by rozwiązać zasadniczą kwestię związaną ze śladem węglowym UE w pozostałej części świata. Wzywamy Komisję do poświęcenia większej uwagi wyżej wspomnianym aspektom.

4.9 Zachęcamy także Komisję i państwa członkowskie do podjęcia wszelkich starań, by zapewnić włączenie do sprawozdawczości w zakresie finansów i technologii informacji o wsparciu finansowym i technologicznym udzielanym jako uzupełnienie oficjalnej pomocy rozwojowej (ODA). W ten sposób uzyska się bardziej wszechstronny obraz dotyczący zakresu i wielkości całościowego wsparcia udzielanego przez UE krajom rozwijającym się, co z kolei umożliwi lepsze kształtowanie polityki i pomoże w ustaleniu priorytetowych działań wdrożeniowych.

4.10 Dokładność i spójność zgłaszanych informacji jest szczególnie ważna w omawianej dziedzinie, gdyż skuteczne przeciwdziałanie zmianie klimatu i zapewnianie sprawiedliwego wkładu każdego kraju w tym zakresie ma dla świata kluczowe znaczenie. Zasadnicze znaczenie ma także terminowość, która pozwala na szybkie wychwytywanie wszelkich odstępstw od planów i zobowiązań i bezzwłoczne podjęcie działań korygujących. Komitet popiera wzmocnienie procedur dyscyplinarnych i przeglądowych związanych ze wspomnianymi aspektami, co znalazło odzwierciedlenie w nowym rozporządzeniu.

4.11 Większość artykułów rozporządzenia nakłada na państwa członkowskie obowiązek dostarczania Komisji określonego rodzaju informacji. Przyjmujemy do wiadomości, że Komisja, państwa członkowskie i Europejska Agencja Środowiska nawiązały bliskie stosunki robocze i że większość wymogów została określona w ramach współdziałania i wzajemnego porozumienia Komisji, państw członkowskich i Europejskiej Agencji Środowiska, która jest odpowiedzialna za dużą część szczegółowego gromadzenia danych i kontrolę jakości. Zdecydowanie popieramy tego rodzaju podejście oparte na współdziałaniu i uważamy, że ma ono największe szanse przyczynić się do zapewnienia najlepszego przepływu terminowych i dokładnych informacji i do pokonania trudności.

4.12 Odnotowujemy, że poszczególne państwa członkowskie mogą nadal sporadycznie nie dostarczać na czas określonych danych lub sprawozdań. Popieramy zapis umożliwiający dokonywanie w takich przypadkach oszacowań brakujących informacji (art. 9) oraz możliwość wszczęcia przez Komisję postępowania w przypadku utrzymującego się lub celowego uchybiania zobowiązaniom.

4.13 Przyjmujemy z zadowoleniem jednoznaczne uznanie w art. 25 roli Europejskiej Agencji Środowiska oraz zapewnienie Komisji, że będzie nadal wykorzystywać, w ramach stałych wysiłków na rzecz monitorowania, znakomite sieci kontaktów profesjonalnych i współpracy, ustanowione w całej Europie przez Europejską Agencję Środowiska. Agencja ta posiada kompetencje zawodowe i sieci odpowiednie do wykonania tego zadania, a sporządzane przez nią niezależne sprawozdania informacyjne dotyczące środowiska naturalnego i związanych z nim tendencji cieszą się dużym uznaniem i dużą wiarygodnością na świecie. Komitet jest zdania, że Europejska Agencja Środowiska powinna odgrywać wiodącą rolę we wdrażaniu omawianego rozporządzenia i że im bardziej będzie ona pośredniczyć w publikowaniu bądź zatwierdzaniu gromadzonych informacji, tym większym niezależnym autorytetem i wiarygodnością będzie cieszyć się rozporządzenie.

4.14 Europejska Agencja Środowiska jest także najlepiej predysponowana do tego, by rozszerzyć zakres stosowania tych samych lub podobnych metod monitorowania i sprawozdawczości na niektóre kraje bezpośrednio graniczące z Unią, które już podjęły ewidentnie korzystną, stałą współpracę z agencją. Ostatecznym celem powinno być ustanowienie w Europie systemu monitorowania, który byłby uznany na całym świecie za model bądź standard do wcielenia w praktyce.

4.15 Rozwijanie zdolności. Ustanowienie skutecznego systemu monitorowania i sprawozdawczości w Europie zależy od istnienia w każdym państwie członkowskim wykwalifikowanych i profesjonalnych zespołów i sieci, które gromadziłyby podstawowe dane w sposób dokładny, obiektywny i terminowy. Komitet z zadowoleniem przyjmuje zamiar Komisji i Europejskiej Agencji Środowiska, by przyczyniać się do wspierania i utrzymywania zdolności państw członkowskich w tym zakresie poprzez współdziałanie w sieci, podejmowanie działań w ramach grup partnerskich i udzielanie wsparcia szkoleniowego. Pomocne mogłoby być przyznanie określonych środków z budżetu na wykonanie tych zadań.

4.16 Z zadowoleniem odnotowujemy, że Komisja jest zdania, że rozporządzenie powinno zapewnić znaczącą poprawę zakresu i jakości informacji w omawianym obszarze, a przy tym utrzymać całkowite koszty dodatkowe w skromnych ryzach dzięki kompensacie w postaci oszczędności uzyskanych wskutek racjonalizacji wymogów. Zważywszy na decydujące znaczenie kwestii zmiany klimatu dla Europy i świata, jest jasne, że monitorowanie i sprawozdawczość powinny być dokładne i wiarygodne, tak jak zostało to określone w rozporządzeniu. Ale jest też oczywiste, że w chwili obecnej równie ważne jest utrzymanie wszelkich dodatkowych obciążeń na minimalnym poziomie. W związku z tym odnotowujemy z zadowoleniem, że rozporządzenie nie nałoży dodatkowych obciążeń na przedsiębiorstwa.

4.17 Jeśli chodzi o kwestie ogólne, to postulujemy, by odpowiednie dyrekcje generalne w Komisji i jednostki w Europejskiej Służbie Działań Zewnętrznych dzieliły się danymi związanymi z określonym krajem (zob. art. 2). Zachęci to do szerszego wykorzystywania cennych informacji przez osoby, które w ramach dyrekcji generalnych bądź jednostek odpowiedzialnych za planowanie określają priorytety sektorowe oraz priorytetowe cele w innych obszarach.

4.18 Oprócz dostarczania zbiorczych danych w celu monitorowania na poziomie krajowym i międzynarodowym postępu w wywiązywaniu się ze zobowiązań w zakresie przeciwdziałania zmianie klimatu niezwykle ważne jest, by kontynuować gromadzenie danych zdezagregowanych. Umożliwi to ocenę i monitorowane wkładu osób fizycznych i wszelkiego rodzaju organizacji w sprostanie wyzwaniu związanemu z przeciwdziałaniem zmianie klimatu i w znajdowanie odpowiednich rozwiązań; przy czym tego rodzaju ocena i monitorowanie mogłaby być przeprowadzana zarówno przez same zainteresowane osoby i organizacje, jak i przez inne podmioty. Bardzo pożądane jest, by wszelkie lokalne lub indywidualne systemy pomiaru i monitorowania były spójne z krajowymi i międzynarodowymi systemami pomiaru i monitorowania, by można było łatwo zestawiać i rozdzielać dane w celu porównywania i oceny wkładu różnych strategii politycznych i działań. Chociaż nie jest to natychmiastowym celem omawianego rozporządzenia, bardzo ważne jest pełne uwzględnienie tego wymogu przy opracowywaniu krajowych i europejskich systemów monitorowania, by można było w pełni rozwinąć spójny system monitorowania na wszystkich poziomach.

4.19 Sugerujemy także, by ten istotny proces zbierania i monitorowania danych umożliwiał zaangażowanie obywateli za pośrednictwem materiałów informacyjnych i edukacyjnych oraz odpowiednich programów działań praktycznych. Należy wykorzystać każdą okazję do lepszego uświadamiania i wyjaśniania obywatelom europejskim społecznych skutków polityki przeciwdziałania zmianie klimatu i do monitorowania tych skutków. Komitet będzie nadal odgrywać czynną rolę w tym względzie.

Bruksela, 28 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Decyzja Rady nr 93/389/EWG z 24 czerwca 1993 r.

(2) Decyzja nr 280/2004/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 11 lutego 2004 r.

(3) COM(2011) 112.

(4) COM(2011) 885/2.

(5) Dz.U. C 175 z 27.7.2007, s. 47.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/173

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie pakietu dotyczącego portów lotniczych obejmującego cztery następujące dokumenty:

komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie polityki wobec portów lotniczych w Unii Europejskiej – rozwiązywanie kwestii przepustowości i jakości z myślą o promowaniu wzrostu, komunikacji i mobilności zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju

COM(2011) 823 wersja ostateczna,

wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie usług obsługi naziemnej na lotniskach w Unii i uchylającego dyrektywę Rady 96/67/WE

COM(2011) 824 wersja ostateczna – 2011/0397 (COD),

wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnych zasad przydzielania czasu na start lub lądowanie w portach lotniczych Unii Europejskiej (wersja przekształcona)

COM(2011) 827 wersja ostateczna – 2011/0391 (COD),

wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustanowienia zasad i procedur w odniesieniu do wprowadzenia ograniczeń działalności odnoszących się do poziomu hałasu w portach lotniczych Unii w ramach zrównoważonego podejścia oraz uchylającego dyrektywę 2002/30/WE Parlamentu Europejskiego i Rady

COM(2011) 828 wersja ostateczna – 2011/0398 (COD)

(2012/C 181/31)

Sprawozdawca: Thomas McDONOGH

Komisja Europejska, w dniu 1 grudnia 2011 r., Parlament Europejski, w dniu 13 grudnia 2011 r., oraz Rada Unii Europejskiej, w dniu 15 grudnia 2011 r. i 20 stycznia 2012 r., działając na podstawie art. 100 ust. 2 i art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiły zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

pakietu dotyczącego portów lotniczych, obejmującego cztery następujące dokumenty:

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie polityki wobec portów lotniczych w Unii Europejskiej – rozwiązywanie kwestii przepustowości i jakości z myślą o promowaniu wzrostu, komunikacji i mobilności zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju

COM(2011) 823 final,

Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie usług obsługi naziemnej na lotniskach w Unii i uchylającego dyrektywę Rady 96/67/WE

COM(2011) 824 final – 2011/0397 (COD),

Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnych zasad przydzielania czasu na start lub lądowanie w portach lotniczych Unii Europejskiej (wersja przekształcona)

COM(2011) 827 final – 2011/0391 (COD),

Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustanowienia zasad i procedur w odniesieniu do wprowadzenia ograniczeń działalności odnoszących się do poziomu hałasu w portach lotniczych Unii w ramach zrównoważonego podejścia oraz uchylającego dyrektywę 2002/30/WE Parlamentu Europejskiego i Rady

COM(2011) 828 final – 2011/0398 (COD).

Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 13 marca 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniu 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z dnia 28 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 169 do 1 – 4 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię.

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Należy wdrożyć proponowany przez Komisję Europejską jeden punkt kontroli bezpieczeństwa na lotniskach (zob. opinia EKES-u w sprawie bezpieczeństwa pasażerów w lotnictwie (1)).

1.2 Jeśli chodzi o czas na start lub lądowanie, trzeba rozważyć charakter konkurencji między przewoźnikami lotniczymi lub ich sojuszami, aby zapobiec nieuczciwej konkurencji.

1.3 Opłaty związane z dokonywaniem rezerwacji biletu lotniczego online, takie jak opłaty za bezpieczeństwo, powinny być przejrzyste, zgodnie z postulatem zgłoszonym w opinii EKES-u w sprawie praw pasażerów linii lotniczych (2), i powinny być minimalne w wypadku, gdy pasażer nie odbędzie podróży, natomiast te części opłat, których przewoźnik nie jest zobowiązany ponieść, powinny podlegać zwrotowi.

1.4 Krajowe władze lotnicze i organy regulacyjne powinny zezwolić lotniskom na elastyczne zarządzanie popytem poprzez zróżnicowanie opłat lotniskowych, aby odpowiedzieć na popyt, np. poprzez wyższe opłaty lotniskowe w przypadku podróży odbywanych w godzinach szczytu.

1.5 Należy jaśniej określić prawa pasażerów, a także jednakowo egzekwować zasady dotyczące bagażu podręcznego, z poszanowaniem praw pasażerów do dokonania zakupów przed wejściem na pokład samolotu.

1.6 Jest bardzo ważne, aby jednolity system kontroli europejskiego ruchu lotniczego został jak najszybciej wdrożony i z myślą o zwiększeniu jego skuteczności obejmował także Ukrainę i Turcję. Pomoże to obniżyć koszty i zwiększyć wydajność ponad granicami państw. Szybkie wdrożenie jednolitego systemu kontroli europejskiego ruchu lotniczego przyniesie znaczne oszczędności kosztów. Przyczyni się także do skrócenia czasu lotów pomiędzy portami lotniczymi, a tym samym będzie pośrednio wymagało od lotnisk zwiększenia potencjału w zakresie obsługi lotów.

1.7 System bezpieczeństwa na lotniskach staje się coraz bardziej zaawansowany i kosztowny, lecz niekoniecznie bardziej skuteczny. Należy zatem przeanalizować jego skuteczność, ponieważ płacą za niego podróżni. Koszty za zapewnienie bezpieczeństwa stanowiły 29 % wydatków na obsługę lotnisk w 2009 r. – ostatnim roku, za który dostępne są odpowiednie dane.

1.8 Dochody ze sklepów i punktów gastronomicznych są szeroko wykorzystywane do subsydiowania korzystania przez linię lotniczą z lotniska (opłaty za korzystanie z pasów startowych, parkowanie itp.). Lotniska należy w dalszym ciągu zachęcać do maksymalizacji tych dochodów oraz do zapewniania oferty detalicznej dostosowanej do potrzeb poszczególnych podróżujących, gdyż model ten zapewnia utrzymanie konkurencyjnych opłat dla przewoźników lotniczych i umożliwia utrzymanie i rozszerzenie usług, co w ostatecznym rozrachunku przynosi korzyści pasażerom.

1.9 Linie lotnicze powinny obowiązkowo zapewnić możliwość jednorazowego nadania bagażu w wypadku lotów obsługiwanych przez więcej niż jedną linię za niewygórowaną opłatą, niezależnie od linii lotniczych, którymi pasażer podróżuje. Powinno to usprawniać podróż pasażerom tranzytowym.

1.10 Należy opublikować raporty zawierające pomiary poziomu hałasu i zanieczyszczeń na wszystkich ważnych lotniskach.

1.11 Zmienione przepisy unijne dotyczące usług obsługi naziemnej muszą zapewniać bezpieczeństwo, odpowiednią ochronę i jakość tych usług, w interesie wszystkich użytkowników lotniska, w tym pasażerów, a zwłaszcza pasażerów o szczególnych potrzebach, takich jak dzieci, osoby starsze, osoby o ograniczonej sprawności ruchowej i osoby niepełnosprawne.

1.12 Zatwierdzenie większej liczby usługodawców powinno być dopuszczalne jedynie po wykluczeniu negatywnego wpływu takiej decyzji na jakość usług. Należy także wprowadzić wiążące przepisy zapobiegające dumpingowi płacowemu i zapewniające w przypadku zmiany usługodawcy przejęcie pracowników na takich samych warunkach, a także poszanowanie właściwych wymogów w zakresie kwalifikacji pracowników, z uwzględnieniem postępowania sprawdzającego.

1.13 W interesie linii lotniczych, operatorów portów lotniczych i przedsiębiorstw świadczących usługi obsługi naziemnej konieczne jest zapewnienie rozsądnych cen tych usług.

1.14 Należy dodatkowo zabezpieczyć zawartość nadawanego bagażu przed kradzieżą.

1.15 EKES przyjmuje z ogólnym zadowoleniem przeprowadzoną przez Komisję analizę potrzeby zwiększenia przepustowości i jakości portów lotniczych.

2. Pakiet dotyczący portów lotniczych: kontekst

2.1 Pakiet składa się z czterech następujących dokumentów:

—	komunikat „Polityka wobec portów lotniczych w Unii Europejskiej – rozwiązywanie kwestii przepustowości i jakości z myślą o promowaniu wzrostu, komunikacji i mobilności zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju”;

—

trzy wnioski dotyczące rozporządzeń w sprawie:

—	zasad przydzielania czasu na start lub lądowanie w portach lotniczych Unii Europejskiej;

—	zasad i procedur w odniesieniu do wprowadzenia ograniczeń odnoszących się do poziomu hałasu w portach lotniczych Unii;

—	usług obsługi naziemnej na lotniskach w Unii Europejskiej.

Wszystkie proponowane środki działania mają bardzo istotne znaczenie, jeśli europejskie porty lotnicze mają nadążyć za przewidywanym wzrostem ruchu lotniczego w UE w najbliższych 10 latach.

2.2 W lotnictwie europejskim dokonano wielu postępów, które przyspieszą podróże lotnicze, a także pozwolą zmniejszyć koszty.

2.3 SESAR (zob. właściwa opinia EKES-u (3)) będzie miał rewolucyjny wpływ na efektywność i zredukuje czas podróży oraz opóźnienia w ruchu lotniczym, a tym samym również poziom hałasu i zanieczyszczeń w portach lotniczych. Niemniej jednak w parze z tymi przemianami musi iść wzrost efektywności w obsłudze naziemnej, co pozwoli skrócić czas postoju samolotów.

2.4 Dzięki utworzeniu jednolitej europejskiej przestrzeni powietrznej wzrośnie także natężenie ruchu w portach lotniczych, decydenci na szczeblu krajowym i europejskim muszą więc podjąć działania umożliwiające lotniskom poczynienie odpowiednich przygotowań.

2.5 Niewątpliwie też system Galileo, jak tylko będzie w pełni operacyjny, usprawni i przyspieszy żeglugę powietrzną.

2.6 W ramach inicjatywy zmierzającej do ograniczenia emisji, od 1 stycznia 2012 r. przewoźnicy lotniczy, startujący lub lądujący w dowolnym kraju UE, będą odpowiedzialni za wszystkie swoje emisje z danego lotu, niezależnie od tego, z jakiego portu na świecie przylatują, co powinno prowadzić do stopniowego wycofywania samolotów starszego typu.

3. Czas na start lub lądowanie

3.1 W planie działania z roku 2007 wskazano na powiększającą się lukę między przepustowością a popytem w wielu ruchliwych portach lotniczych UE. Tłok w tych portach lotniczych w dalszym ciągu będzie problemem. Czas na start lub lądowanie powinien być przydzielany przewoźnikom, którzy dobrze go wykorzystują i rzeczywiście go potrzebują, zwłaszcza w kontekście rosnącego natężenia ruchu.

3.2 Europa nie będzie w stanie sprostać dużej części popytu ze względu na ograniczoną przepustowość portów lotniczych. Pomimo światowego kryzysu gospodarczego oraz przewidywanego 40-procentowego wzrostu przepustowości portów lotniczych w latach 2007–2030 (uwzględniając nowe porty lotnicze, nowe pasy startowe oraz nową infrastrukturę lotniczą i naziemną), około 2 mln lotów – 10 % przewidywanego popytu – nie będzie mogło być obsłużonych z powodu ograniczonej przepustowości.

3.3 Konkretnie rzecz ujmując, do 2030 r. nie mniej niż 19 europejskich portów lotniczych będzie działać „na pełnych obrotach” przez osiem godzin dziennie, każdego dnia w roku (w porównaniu z 2007 r., kiedy tylko 5 portów lotniczych działało na granicy maksymalnej przepustowości przez 10 % czasu). Będzie to miało istotny wpływ na całą sieć lotniczą, ponieważ do roku 2030 tłok w tych portach lotniczych oznaczać będzie opóźnienia w przypadku 50 % lotów odlatujących lub przylatujących.

3.4 Jeden z największych europejskich portów przesiadkowych, Frankfurt, ma nową drogę startową, niemniej jednak do 2025 r. popyt nadal będzie przewyższał przez cały dzień przepustowość Podobna sytuacja ma miejsce w portach lotniczych Londyn Heathrow, Londyn Gatwick, Paryż Orly, Mediolan Linate i Düsseldorf. Jeżeli nie będzie możliwe zwiększenie przepustowości do planowanych 120 operacji na godzinę, popyt przekraczać będzie także przez cały dzień przepustowość portu lotniczego Paryż Charles de Gaulle. Ponadto popyt w dalszym ciągu przekraczać będzie przez część dnia przepustowość portów lotniczych Amsterdam, Madryt, Monachium, Rzym (Fiumicino) i Wiedeń.

3.5 Problem przepustowości pojawia się w kontekście rosnącego popytu i zmian na globalnym rynku przewozów lotniczych z korzyścią dla przewoźników dalekowschodnich.

3.6 Zasadnicze znaczenie będzie miało lepsze wykorzystanie istniejącej przepustowości w zatłoczonych portach lotniczych poprzez zapewnienie skuteczniejszego systemu przydziału czasu na start lub lądowanie. Konieczne jest dokonanie przeglądu podejścia Komisji do tzw. praw nabytych w tym zakresie. Wiele z nich zostało uzyskanych nawet 50 lat temu, a od tego czasu w branży lotniczej dokonało się wiele zmian i niektóre linie lotnicze zbankrutowały.

3.7 Krajowe władze lotnicze i organy regulacyjne powinny zezwolić lotniskom na elastyczne zarządzanie popytem poprzez zróżnicowanie opłat lotniskowych, aby odpowiedzieć na popyt, np. poprzez wyższe opłaty lotniskowe w przypadku podróży odbywanych w godzinach szczytu, np. rano i wieczorem, niż w godzinach poza szczytem, np. po południu. Takie rozwiązanie jest pożądane, aby równomiernie rozłożyć natężenie ruchu, a podróże poza godzinami szczytu uczynić bardziej atrakcyjnymi dla pasażerów.

3.8 Z analizy funkcjonowania obecnego systemu przydziału czasu na start lub lądowanie wynika, że system ten nie pozwala optymalnie korzystać z ograniczonej przepustowości w zatłoczonych portach lotniczych.

3.9 Dlatego też Komisja proponuje wprowadzenie zmian w obowiązującym rozporządzeniu, aby umożliwić wdrożenie mechanizmów rynkowych w całej UE, pod warunkiem ustanowienia środków zabezpieczających, mających na celu zapewnienie przejrzystości lub niezakłóconej konkurencji, w tym większej niezależności koordynatorów przydziałów czasu na start lub lądowanie. Takie rozwiązanie zagwarantuje, że przydziały czasu na start lub lądowanie otrzymają ci przewoźnicy, którzy są w stanie jak najlepiej je wykorzystać.

3.10 Oszacowano, że dzięki zmianie obecnego systemu przydziału można by każdego roku obsłużyć dodatkowo do 24 milionów pasażerów w europejskich portach lotniczych, co oznacza korzyści ekonomiczne o wartości ponad 5 mld EUR i do 62 tys. miejsc pracy do roku 2025, tylko dzięki bardziej efektywnemu wykorzystaniu zasobów w postaci systemu przydziału czasów na start lub lądowanie.

3.11 EKES zauważa, że ten duży wzrost liczby pasażerów w portach lotniczych, który według Komisji miałby być konsekwencją proponowanych zmian w przepisach dotyczących przydziału czasu na start lub lądowanie, jest przede wszystkim wyraźnie związany z natężeniem ruchu i rentownością ekonomiczną. Liczba godzin przydzielanych na start lub lądowanie nie została zwiększona, więc propozycja rozszerzenia możliwości obrotu przydziałami czasu w szczególności będzie działać na korzyść dużych samolotów i najbardziej popularnych połączeń, które są w stanie ponieść dodatkowe koszty. Zdaniem EKES-u taka tendencja nie będzie korzystna dla europejskich regionalnych linii lotniczych, które odgrywają znaczącą rolę w działaniach na rzecz polityki spójności w UE i w osiąganiu ogólnych efektów sieci. Najsilniejsze finansowo linie lotnicze skorzystałyby prawdopodobnie najbardziej, a duża liczba tych linii pochodzi spoza Europy. EKES wzywa zatem Komisję do dalszego przeanalizowania skutków tych działań i ewentualnej konieczności wprowadzenia środków zaradczych, zanim dokonane zostaną jakiekolwiek zmiany.

3.12 Należy zwrócić baczną uwagę na przejęcie niektórych linii lotniczych, które dysponują cennymi przydziałami czasu na start lub lądowanie na lotnisku Heathrow i w innych portach lotniczych, a także na charakter konkurencji między liniami lotniczymi i ich sojuszami, aby zapobiec nieuczciwej konkurencji bądź ograniczeniu konkurencji.

3.13 Kwestia przydziału czasu na korzystanie z pasa startowego i towarzyszący jej problem zakłóceń, ryzyka dominacji przewoźnika lotniczego i niewystarczającego włączenia niektórych regionów to przede wszystkim, jak wspomniano powyżej, skutek nieodpowiedniej przepustowości lotnisk. Z kwestiami tymi można się do pewnego stopnia uporać, lecz jedynym trwałym rozwiązaniem długoterminowym jest zajęcie się kwestią nieodpowiedniej przepustowości lotnisk.

4. Zmniejszenie hałasu / Ograniczenia ze względu na hałas

4.1 Komisja Europejska zaproponowała zmianę zasad dotyczących ograniczeń działalności w portach lotniczych ze względu na hałas, aby zapewnić spójne i rozsądne wykorzystanie zrównoważonego podejścia ICAO. Podejście to zapewnia poszanowanie potrzeby zarządzania hałasem na lotniskach i wokół nich, lecz równoważy to z potrzebami podróżnych. Ostatecznym celem proponowanych zmian jest maksymalizacja efektywnej i trwałej przepustowości pasów startowych na europejskich lotniskach, co wszyscy decydenci UE powinni wziąć pod uwagę podczas rozpatrywania tych propozycji.

4.2 Zmniejszenie hałasu można zapewnić na wiele sposobów, np. wycofując starsze samoloty, które nie są paliwooszczędne (por. opinię EKES-u w sprawie ograniczenia emisji CO2 dzięki nowym metodom zarządzania portami lotniczymi (4)). Należy zachęcać do większego wykorzystywania energii słonecznej do napędzania klimatyzacji i ogrzewania, jak na lotniskach w Atenach i w Madrycie.

4.3 Innym istotnym sposobem obniżenia poziomu hałasu w lotnictwie, a jednocześnie obniżenia kosztów paliwa i ograniczenia emisji jest wdrożenie jednolitej europejskiej przestrzeni powietrznej, a w szczególności programu SESAR, tak aby ograniczyć niepotrzebne oczekiwanie na przydzielony czas startu lub lądowania.

4.4 Komisja proponuje zatem wprowadzenie zmian do obowiązujących przepisów dotyczących ograniczenia działalności ze względu na hałas, aby zapewnić władzom szersze możliwości stopniowego wycofywania najgłośniejszych samolotów z portów lotniczych, co jest ważnym krokiem na drodze do realizacji celu Komisji dotyczącego jak najefektywniejszego wykorzystywania obecnej przepustowości pasów startowych.

4.5 W dziedzinie ochrony przed hałasem fundamentalne znaczenie powinno mieć bezpieczeństwo operacji. Hałas na terenach przylegających do portów lotniczych może wymagać podjęcia lokalnych środków dostosowawczych i czynnego dialogu z mieszkańcami, podczas gdy wpływ różnorodnych ograniczeń na działanie lotniska, np. w zakresie godzin otwarcia, może być znaczący dla całego systemu lotnictwa.

4.6 Z powodu hałasu ograniczone są godziny funkcjonowania wielu portów lotniczych, to zaś oczywiście niekorzystnie wpływa na przepustowość, prowadzi mianowicie do przekierowania ruchu lotniczego w razie niesprzyjających warunków meteorologicznych. Należy wydajnie gospodarować dostępnymi pasami do startów i lądowania. Należy wziąć pod uwagę ludność mieszkającą w bezpośrednim sąsiedztwie portu lotniczego.

4.7 Raporty sporządzone na podstawie pomiarów poziomu hałasu i zanieczyszczeń powinny być publikowane w odniesieniu do wszystkich znaczących lotnisk, co pozwoliłoby mieszkańcom okolic lotnisk uniknąć narażenia na nadmierny hałas i zanieczyszczenia. Ludność zamieszkująca obszary wokół lotnisk powinna mieć dostęp do wszelkich właściwych źródeł informacji (na temat hałasu, jakości powietrza, itd.) – tak, by mogła wyrażać swoją opinię na temat ewentualnych przewidywanych zmian. EKES proponuje powołanie do życia Lokalnych Komisji Informacyjnych w miejscach, gdzie organy takie jeszcze nie funkcjonują.

4.8 Nowe przepisy muszą uwzględniać wkład społeczności lokalnej w rozwiązanie problemu hałasu. EKES zwraca się do Komisji z prośbą o sprawdzenie, czy przepisy te zgadzają się z celami zawartymi w dyrektywie w sprawie jakości powietrza (5).

5. Obsługa naziemna

5.1 Dostosowanie przepustowości na ziemi do przepustowości w powietrzu ma kluczowe znaczenie.

5.2 Od 2007 r. w szybkim tempie rozwija się proces tworzenia ram prawnych dla jednolitej europejskiej przestrzeni powietrznej. Drugi pakiet aktów prawnych został przyjęty w 2009 r., a jego celem jest zapewnienie pełnego wdrożenia jednolitej przestrzeni powietrznej od 2012 r. Obecnie proces tworzenia ram jest niemal zakończony. Porty lotnicze, które wraz z systemem zarządzania ruchem lotniczym stanowią infrastrukturę lotnictwa cywilnego, są jedną z podstaw tego projektu. W istocie mają one zasadnicze znaczenie dla sieci, jeśli więc ich przepustowość będzie niewystarczająca, cały projekt jednolitej przestrzeni powietrznej odczuje tego negatywne skutki.

5.3 Między rokiem 2012 a 2014 wyłącznie służby żeglugi powietrznej na trasie będą objęte celami w zakresie skuteczności działania, natomiast terminalowe służby żeglugi powietrznej będą monitorowane od roku 2012. Opóźnienia powstają także z winy przedsiębiorstw lotniczych lub ich naziemnych usługodawców (względy techniczne, przyjęcie pasażerów na pokład itp.), portów lotniczych (urządzenia itp.) lub innych podmiotów zaangażowanych w proces obsługi związany z postojem samolotów.

5.4 W świetle tych ustaleń Komisja uważa, że logika systemu skuteczności działania powinna zostać rozszerzona na porty lotnicze jako całość, zgodnie z rzeczywistym podejściem „gate-to-gate” oraz w celu optymalizacji i zintegrowania wszystkich faz lotu, od jednego portu lotniczego do drugiego portu lotniczego. Skuteczność działania nie powinna kończyć się na wieży kontrolnej; powinna zostać podniesiona także na poziomie obsługi naziemnej. Usługi obsługi naziemnej są konieczne, by zwiększyć przepustowość portów lotniczych bez dokonywania żadnych większych inwestycji kapitałowych.

5.5 Porty lotnicze uczestniczą również w technologicznym wymiarze jednolitej europejskiej przestrzeni powietrznej, czyli w programie SESAR. Program ten potencjalnie może zwiększyć przepustowość portów lotniczych, wychodząc naprzeciw zwiększonemu popytowi i ograniczając liczbę opóźnionych lub odwołanych lotów.

6. Poprawa obsługi naziemnej

6.1 Chociaż obsługa naziemna nie zawsze jest widoczna, doświadczenia pasażera związane z portem lotniczym i pobytem na pokładzie uzależnione są od jakości usług świadczonych przez obsługę naziemną. Właściwe przyjęcie pasażerów i przeładunek bagażu w porcie lotniczym, przeładunek frachtu i poczty, prawidłowe przygotowanie samolotów (na przykład sprzątanie kabiny), funkcje decydujące o bezpieczeństwie lotu (na przykład odladzanie samolotu) czy wreszcie wygodny, niezawodny, bezpieczny i wart swej ceny lot – wszystko to dzieje się z udziałem obsługi naziemnej.

Pierwotna dyrektywa z 1996 r. dotycząca obsługi naziemnej koncentrowała się przede wszystkim na otwarciu dostępu do rynku obsługi naziemnej i doprowadziła do coraz dynamiczniejszego rozwoju rynku w tym sektorze. Ale poziom konkurencji w usługach zastrzeżonych i zasady dostępu do rynku nadal bardzo się różnią w poszczególnych państwach członkowskich.

6.2 Zmienione rozporządzenie w sprawie obsługi naziemnej musi zapewniać bezpieczeństwo i efektywność tych usług, w interesie wszystkich użytkowników lotniska. Poza tym należy uwzględnić w nich także aspekty środowiskowe.

6.3 Obsługa sprzętu do poruszania się, sprzętu medycznego i innego rodzaju urządzeń niezbędnych dla osób niepełnosprawnych musi przebiegać zgodnie z najwyższymi możliwymi standardami jakości. Uszkodzenie takiego sprzętu może mieć negatywne konsekwencje dla niepełnosprawnych pasażerów, gdyż może stwarzać zagrożenie dla ich zdrowia i skutkować poważnym ograniczeniem możliwości poruszania się. Oprócz innych możliwych środków w tej dziedzinie należy rozważyć specjalne szkolenia dla personelu obsługi naziemnej, wyjątki od ogólnych zasad obsługi bagażu oraz wystarczające odszkodowania w przypadku uszkodzenia takiego sprzętu.

6.4 W interesie linii lotniczych, operatorów lotnisk i firm zajmujących się obsługą naziemną konieczne jest zapewnienie rozsądnego poziomu cen usług.

6.5 EKES podziela zdanie Komisji zawarte we wniosku dotyczącym rozporządzenia, zgodnie z którym obecna sytuacja na rynku obsługi naziemnej w portach lotniczych jest niezadowalająca i że ramy prawne z 1996 r. są już niewystarczające. Obsługa naziemna nie jest wystarczająco efektywna. Ze względu na brak kryteriów wejścia na rynek wynikający z wprowadzenia dyrektywy 96/67/WE wciąż występują znaczące różnice w jakości oferowanych usług między portami lotniczymi w UE. EKES popiera cel polegający na zapewnieniu większej przepustowości i wyższej jakości usług na tym rynku dzięki konkurencyjności, niezależnemu otwartemu procesowi decyzyjnemu i zharmonizowanym procedurom.

W sektorze pracochłonnych usług, jakim jest obsługa naziemna, należy uwzględnić ważne kwestie społeczne. System przetargów wpływa na warunki zatrudnienia i sprzyja rotacji pracowników. Kryteria stosowane w procesie zatwierdzania i udzielania zamówień muszą zapewnić, że dobrze wyszkoleni pracownicy zostaną zatrzymani lub w razie potrzeby zrekrutowani i że konkurencyjność nie będzie osiągana kosztem coraz niższych wynagrodzeń. Jakość usług po rozsądnej cenie musi być głównym kryterium udzielania zamówień. Wniosek Komisji należy dopracować pod względem kryteriów udzielania zamówień.

6.6 Zatwierdzenie większej liczby usługodawców powinno być dopuszczalne jedynie po wykluczeniu negatywnego wpływu na jakość usług. Należy także wprowadzić przepisy zapobiegające dumpingowi płacowemu i zapewniające w przypadku zmiany usługodawcy, przejęcie pracowników na takich samych warunkach, a także poszanowanie właściwych wymogów w zakresie kwalifikacji pracowników, z uwzględnieniem postępowania sprawdzającego.

6.7 Wydarzenia, które doprowadziły do poważnych zakłóceń w ruchu lotniczym, takie jak kryzys wywołany chmurą pyłu wulkanicznego i obfite opady śniegu zakłócające komunikację na głównych węzłach lotniczych, uwidoczniły konieczność poprawy koordynacji obsługi naziemnej w europejskich portach lotniczych w ramach całej sieci oraz zwiększenia praw pasażerów.

6.8 EKES z zadowoleniem przyjmuje cel ujednolicenia jakości usług obsługi naziemnej w portach lotniczych UE. Reforma ta powinna także zobowiązywać linie lotnicze do zapewnienia możliwości jednorazowego nadania bagażu przy lotach obsługiwanych przez więcej niż jedną linię za rozsądną opłatą, niezależnie od linii lotniczych, którymi pasażer podróżuje. Powinno to usprawniać podróż pasażerom tranzytowym. Należy dodatkowo zabezpieczyć zawartość nadawanego bagażu przed kradzieżą oraz wprowadzić przepisy w celu wzmocnienia standardów jakości, jeśli nowe systemy mają zostać wdrożone z powodzeniem.

6.9 Sprawiedliwy dostęp do infrastruktury lotniskowej po uczciwych cenach dla przedsiębiorstw lotniczych stanowi ważny przyczynek do uzyskania wysokiej ogólnej efektywności systemu lotniczego. Wiele zdziałało tu pojawienie się konkurencji między lotniskami, zaś w 2009 r. podjęto istotne kroki w Unii Europejskiej, przyjmując dyrektywę w sprawie opłat lotniskowych określającą wspólne minimalne opłaty nakładane na przedsiębiorstwa lotnicze z tytułu korzystania z niezbędnej infrastruktury lotniczej w związku z wykonywaniem lotów.

6.10 Na lotniskach obsługujących ponad 5 mln pasażerów rocznie, po wprowadzeniu proponowanych przez EKES w niniejszej opinii rozwiązań na rzecz bezpieczeństwa, jakości i zabezpieczenia socjalnego pracowników oraz sprawdzeniu tych środków w praktyce, należy dopuścić możliwość działania trzech podmiotów świadczących usługi obsługi naziemnej. Linie lotnicze powinny mieć prawo do organizowania własnej obsługi, lecz z uwzględnieniem standardów jakości i bezpieczeństwa.

7. Efektywność portów lotniczych i operacji na drogach startowych

7.1 Efektywność portów lotniczych i operacji na drogach startowych będzie w niemałym stopniu zależała od czynności obsługi naziemnej.

7.2 Porty lotnicze są najważniejszym pośrednikiem między pasażerami i liniami lotniczymi, a jakość świadczonych przez nie usług ma decydujące znaczenie, jeśli chodzi o wrażenia pasażerów i doświadczenie przedsiębiorstw lotniczych. Dochody ze sklepów i punktów gastronomicznych są szeroko wykorzystywane do subsydiowania korzystania przez linię lotniczą z lotniska (opłaty za korzystanie z pasów startowych, parkowanie itp.). W 2009 r. opłaty związane z liniami lotniczymi pokrywały jedynie 29 % kosztów funkcjonowania lotnisk (nie mówiąc o kosztach kapitałowych). Model ten zapewnia utrzymanie konkurencyjnych opłat dla przewoźników lotniczych i umożliwia utrzymanie i rozszerzenie usług, co w ostatecznym rozrachunku przynosi korzyści pasażerom. Należy nadal zachęcać lotniska do maksymalizacji tych dochodów i do zapewniania oferty detalicznej dostosowanej do potrzeb poszczególnych podróżujących.

7.3 Promowanie dostępności i skuteczności portów lotniczych dzięki połączeniom kolejowym jest zasadniczym wymogiem dla efektywnego portu lotniczego. Podczas gdy małe porty lotnicze mogą usprawnić dojazd poprzez dobrze zorganizowaną sieć połączeń autobusowych, kolej stanowi dodatkowe, zrównoważone rozwiązanie dla portów lotniczych o określonej wielkości lub tych, w pobliżu których znajdują się już tory klejowe. Tam, gdzie ma to sens praktyczny, np. do takich portów lotniczych, jak Schiphol, Nicea i wiele innych, należy zorganizować transport drogą wodną.

8. Bezpieczeństwo

8.1 Należy pilnie wprowadzić we wszystkich europejskich portach lotniczych jeden punkt kontroli bezpieczeństwa, na który już zgodziła się Komisja (por. opinia EKES-u w sprawie bezpieczeństwa pasażerów w lotnictwie (6)).

8.2 Drugi cel odnosi się do opłat za ochronę. Od 2002 r. prawo unijne nakłada na państwa członkowskie i porty lotnicze surowsze wymogi w zakresie ochrony. Obecnie systemy obciążania kosztami ochrony lotnictwa podlegają przepisom krajowym.

8.3 Opłaty wnoszone podczas rezerwacji online, np. za bezpieczeństwo, powinny być przejrzyste, zgodnie z apelem w opinii EKES-u w sprawie praw pasażerów linii lotniczych (7). W wypadku gdy pasażer nie odbędzie podróży, opłata powinna być minimalna, natomiast te części opłat, których przewoźnik nie jest zobowiązany ponieść, np. opłaty lotniskowe i podatki rządowe, powinny podlegać zwrotowi.

8.4 Kontrola bezpieczeństwa uznawana jest przez pasażerów, przemysł lotniczy i porty lotnicze za uciążliwą. Konieczne jest znalezienie równowagi między podniesieniem poziomu ochrony a ułatwieniami w podróży (por. opinia EKES-u w sprawie użytkowania skanerów ciała w portach lotniczych UE (8)). Należy ustanowić wspólne europejskie standardy, aby zapewnić stosowanie wyraźnych i dokładnych kontroli bezpieczeństwa wobec pasażerów korzystających ze sprzętu umożliwiającego poruszanie się lub z urządzeń medycznych, a także poszanowanie godności osobistej tych pasażerów.

8.5 Zakres obecnie obowiązującego zakazu przewożenia płynów i żeli w bagażu podręcznym zostanie zniesiony do kwietnia 2013 r.: pasażerowie będą mogli wnosić płyny na pokład, pod warunkiem że zostały one poddane kontroli bezpieczeństwa w portach lotniczych UE. Należy jaśniej określić prawa pasażerów, a także jednakowo egzekwować zasady dotyczące bagażu podręcznego, z poszanowaniem praw pasażerów do dokonania zakupów przed wejściem na pokład samolotu

8.6 Technologia prześwietlania bardzo szybko się rozwija i może przyczynić się do usprawnienia czynności związanych z ochroną lotnictwa, zarówno po stronie pasażerów, jak i portów lotniczych – na przykład poprzez ograniczenie liczby kontroli manualnych. Stosowanie jej nie może jednak naruszać praw podstawowych pasażerów w zakresie godności ludzkiej (9).

8.7 Rząd USA rozszerzy w tym roku swój przyśpieszony program monitorowania, znany jako „wstępna kontrola”, na 28 lotnisk. Obecnie program ten obejmuje 7 lotnisk. Pozwala on na to, by często podróżujące osoby uczestniczące w wiarygodnym programie dla podróżnych nie musiały zdejmować butów, pasków i płaszczy podczas przechodzenia przez kontrolę. Należałoby rozważyć wprowadzenie takiej procedury na europejskich lotniskach.

Bruksela, 28 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Dz.U. C 100 z 30.4.2009, s. 39–43.

(2) Dz.U. C 24 z 28.1.2012, s. 125.

(3) Dz.U. C 309 z 16.12.2006, s. 133–134.

(4) Dz.U. C 204 z 9.8.2008, s. 39–42.

(5) Dz.U. L 152 z 11.6.2008, s. 1–44.

(6) Dz.U. C 100 z 30.4.2009, s 39-43.

(7) Dz.U. C 24 z 28.01.2012, s. 125.

(8) Dz.U. C 107 z 6.4.2011, s. 49-52.

(9) Tamże.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/179

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie realizacji i eksploatacji europejskich systemów radionawigacji satelitarnej

COM(2011) 814 wersja ostateczna – 2011/0392 (COD)

(2012/C 181/32)

Sprawozdawca: Thomas McDONOGH

Parlament Europejski, w dniu 15 grudnia 2011 r., oraz Rada, w dniu 20 stycznia 2012 r., postanowiły, zgodnie z art. 172 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie realizacji i eksploatacji europejskich systemów radionawigacji satelitarnej

COM(2011) 814 final – 2011-392-COD.

Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 13 marca 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 28 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny 167 głosami – 4 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Komitet przyjmuje z zadowoleniem wniosek Komisji dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie realizacji i eksploatacji europejskich systemów radionawigacji satelitarnej. Pomyślna realizacja programów globalnego systemu nawigacji satelitarnej (GNSS) ma ogromne znaczenie dla przyszłego dobrobytu i bezpieczeństwa UE. Popieramy propozycję Komisji dotyczącą zastąpienia rozporządzenia (WE) nr 683/2008 nowym rozporządzeniem w celu zapewnienia nowego modelu finansowania i zarządzania dla programów Galileo i EGNOS.

1.2 Komitet zdecydowanie popiera cel programu Galileo, którym jest stworzenie pierwszego globalnego systemu nawigacji satelitarnej (GNSS) pod kontrolą cywilną, całkowicie niezależnego od innych istniejących systemów, by zapewnić Europie ciągłość świadczenia usług GNSS i przewagę strategiczną. Radionawigacja satelitarna ma już zasadnicze znaczenie dla europejskiego transportu, przemysłu i obywateli. To niedopuszczalne, że jesteśmy obecnie tak zależni od amerykańskiego GPS i rosyjskiego GLONASS w zakresie pozycjonowania, nawigacji i synchronizacji. Europejskie usługi GNSS muszą być świadczone w oparciu o europejską infrastrukturę, której niezawodność nie zależy od priorytetów armii amerykańskiej, rosyjskiej lub chińskiej.

1.3 Wziąwszy pod uwagę, że 6–7 % PKB UE-27, czyli 800 mld euro, już obecnie zależy od amerykańskiego systemu GPS (streszczenie oceny skutków europejskiego globalnego systemu nawigacji satelitarnej towarzyszące wnioskowi dotyczącemu rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie dalszej realizacji europejskich programów radionawigacji satelitarnej (2014–2020) – SEC(2011) 1447, 30 listopada 2011 r.), Komitet przyjmuje z zadowoleniem nacisk, jaki położono w rozporządzeniu na interoperacyjność Galileo i GPS. Niemniej uważa, że oprócz zapewniania interoperacyjności Europa powinna prowadzić zdecydowaną politykę zastępowania GPS technologią Galileo i EGNOS, gdyż są to podstawowe technologie GNSS w Europie.

1.4 EKES zaleca, by w ramach unijnego programu badań i innowacji „Horyzont 2020” („Horyzont 2020” to unijny program inwestycji w zakresie badań naukowych i innowacji na lata 2014–2020, na który przeznaczono 80 mld euro) wsparto potencjał innowacji europejskiego GNSS. Systemy radionawigacji satelitarnej będą miały dużą wartość dla innowacji technologicznych i mogą przynieść UE istotne korzyści makroekonomiczne.

1.5 Pomyślna realizacja europejskich programów GNSS, zarówno Galileo i EGNOS, jak też zarządzanie nimi mają kluczowe znaczenie dla urzeczywistnienia wizji inteligentnego i zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu w ramach strategii „Europa 2020” („Europa 2020” – strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, COM(2010) 2020). Komitet odnotowuje, że w przeprowadzonej przez Komisję analizie kosztów i korzyści (ocena skutków towarzysząca wnioskowi dotyczącemu rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie dalszej realizacji europejskich programów nawigacji satelitarnej (2014–2020) – SEC(2011) 1446 final) szacuje się, że przez cykl życia systemu w latach 2014–2034 proponowane programy GNSS wygenerują 68,63 mld euro (116,88 mld euro po cenach bieżących, obniżonych rocznie o 4 %, zgodnie z wytycznymi UE dotyczącymi oceny skutków) zysku netto dla UE.

1.6 O ile EKES popiera cele polityczne europejskiego GNSS i proponowane rozporządzenie w sprawie realizacji i eksploatacji systemów, to musi wyrazić swe zaniepokojenie dotychczasowym zarządzaniem programami w Europie, które doprowadziło do znacznych opóźnień, wzrostu kosztów i utraty korzyści. Oczekuje się, że proponowane rozporządzenie zapewni niezbędne wsparcie polityczne, struktury zarządzania i ramy umożliwiające realizację europejskiego GNSS w proponowanej obecnie formie, a także wynikające z tego korzyści.

1.7 Komitet odnotowuje, że 19,5 % korzyści finansowych płynących z europejskiego programu GNSS będzie wynikiem wzrostu na rynku niższego szczebla europejskich zastosowań GNSS (ocena skutków towarzysząca wnioskowi dotyczącemu rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie dalszej realizacji europejskich programów nawigacji satelitarnej (2014–2020) – SEC(2011) 1446 final). W tym względzie Komitet zwraca uwagę Komisji na swą opinię z 16 lutego 2011 r. w sprawie planu działania w sprawie zastosowań globalnego systemu nawigacji satelitarnej (GNSS) (1). Przypomina zwłaszcza swój apel o przygotowanie szczegółowego planu operacyjnego Agencji Europejskiego GNSS mającego zapewnić wzrost tego kluczowego rynku.

1.8 Komitet uważa, że pilnie potrzebne jest silne przywództwo w zakresie wprowadzania do obrotu europejskich systemów radionawigacji satelitarnej i handlu nimi, wraz z odpowiednimi inwestycjami w programy wprowadzania do obrotu. Rozwój handlowy EGNOS i Galileo ma krytyczne znaczenie dla długoterminowego sukcesu; niezbędne jest informowanie rynku o wartości europejskiego GNSS i rozpowszechnianie jego zastosowania. Zbyt mało uczyniono w tej istotnej i złożonej kwestii.

1.9 EKES przyjmuje z zadowoleniem fakt, że Komisja podkreśla wymóg należytego zarządzania finansami programów, na które w następnych ramach finansowych na lata 2014–2020 przeznaczono budżet w wysokości 7,89 mld euro po cenach bieżących. Komitet przyjmuje z zadowoleniem fakt, że w rozporządzeniu wspomniano potrzebę zarządzania środkami przeznaczonymi na programy i nadzorowania realizacji wszystkich działań w ramach programów przez KE, w tym działań delegowanych zarówno do Agencji Europejskiego GNSS, jak i do Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA). EKES popiera również plan Komisji dotyczący wprowadzenia mechanizmu zarządzania ryzykiem oraz narzędzi zarządzania w celu zmniejszenia do minimum prawdopodobieństwa dodatkowych kosztów programów.

1.10 Niemniej EKES odnotowuje również ostrzeżenie Komisji, że inwestycje w technologię radionawigacji satelitarnej są bardzo niepewne i ryzykowne, co utrudnia dokładne prognozowanie kosztów programów. Dlatego też, bez względu na jakiekolwiek porozumienia w sprawie delegowania (zgodnie z rozporządzeniem (WE, Euratom) nr 1605/2002, a zwłaszcza jego art. 54) Komitet zaleca, by Komisja organizowała co miesiąc spotkania z GSA i ESA w celu monitorowania postępów w realizacji programów i szybkiego rozwiązywania ewentualnych problemów. Ponadto KE powinna otrzymywać co najmniej co trzy miesiące szczegółowe sprawozdania i rachunki zarówno od GSA, jak i od ESA.

1.11 Komitet odsyła Komisję do swoich wcześniejszych opinii w sprawie Galileo, EGNOS i strategii „Europa 2020” (2).

2. Kontekst

2.1 Technologie globalnego systemu nawigacji satelitarnej (GNSS), wraz z ich zdolnością do zapewnienia rzetelnych i dokładnych pomiarów pozycji, prędkości i czasu, mają zasadnicze znaczenie dla zwiększenia wydajności w wielu sektorach gospodarki i życia codziennego obywateli.

2.2 Dopóki Galileo nie będzie gotowy do działania, Europa musi korzystać z usług nawigacji satelitarnej amerykańskiego GPS lub rosyjskiego GLONASS do pozycjonowania, nawigacji i synchronizacji. Zależność Europy od radionawigacji satelitarnej GPS szacuje się na 6–7 % PKB UE-27, tzn. na 800 mld euro (SEC(2011) 1447 z 30 listopada 2011 r.). Niemniej operatorzy wojskowi tych systemów nie mogą udzielić gwarancji ciągłości świadczenia usług.

2.3 Chociaż głównym motorem programu Galileo jest dążenie do niezależności w globalnej radionawigacji satelitarnej, interoperacyjność z obecnymi i przyszłymi systemami radionawigacji satelitarnej, a zwłaszcza z amerykańskim GPS, stanowi istotną wartość dodaną.

2.4 Program Galileo zapoczątkowano w celu stworzenia niezależnego europejskiego globalnego systemu nawigacji satelitarnej (GNSS).

2.5 EGNOS jest regionalnym satelitarnym systemem wspomagającym dla Europy, który poprawia sygnały emitowane przez istniejące systemy nawigacji satelitarnej, takie jak GPS.

2.6 Galileo, europejski program radionawigacji satelitarnej, został zapoczątkowany w 2001 r. Początkowo projekt opierał się na partnerstwie publiczno-prywatnym ze Wspólnym Przedsiębiorstwem Galileo, które pełniło funkcję wspólnej platformy zarządzania i finansowania. W 2006 r. Wspólne Przedsiębiorstwo Galileo zostało zastąpione przez Agencję Europejskiego GNSS (GSA) (dawniej posługiwano się nazwą: Organ Nadzoru Europejskiego GNSS – GSA), która odpowiada za zarządzanie aspektami interesu publicznego europejskich programów GNSS. Europejska Agencja Kosmiczna (ESA) była odpowiedzialna za zarządzanie techniczne programami GNSS i za ich wdrażanie.

2.7 W przyjętym w 2008 r. rozporządzeniu w sprawie GNSS (3) odpowiedzialność za kierowanie europejską polityką GNSS i jej pełne finansowanie powierzono wyłącznie UE. Uregulowano w nim kwestię finansowania przez UE programów Galileo i EGNOS na lata 2007–2013. Budżet w wysokości 3,4 mld euro został podzielony na końcową fazę projektowania Galileo, na fazę jego rozmieszczania oraz na działanie EGNOS.

2.8 We wniosku Komisji w sprawie kolejnych wieloletnich ram finansowych dla budżetu UE na lata 2014–2020 (COM(2011) 500 final z 29 czerwca 2011 r. – „Budżet z perspektywy »Europy 2020« ”) zaproponowano pełne finansowanie programów GNSS z budżetu UE wraz z pułapem w wysokości 7 mld euro po cenach bieżących z 2011 r.

2.9 Postępy we wdrażaniu europejskich programów radionawigacji satelitarnej utrudniają dwa kluczowe problemy:

1)	Z powodu dodatkowych kosztów i opóźnień w realizacji systemu, GNSS, który ma zostać stworzony w ramach programu Galileo, nie będzie w pełni sprawny w 2013 r., jak zaplanowano.

2)	Ze względu na to, że w rozporządzeniu w sprawie GNSS z 2008 r. nie ustanawia się ram finansowania i zarządzania programami Galileo i EGNOS po 2013 r., potrzebna jest nowa podstawa prawna, by systemy były operacyjne, a także utrzymywane i zarządzane w dłuższej perspektywie.

2.10 We wniosku Komisji problemy te zostaną rozstrzygnięte poprzez przygotowanie nowego rozporządzenia zastępującego rozporządzenie (WE) nr 683/2008, co zapewni strukturę finansowania i zarządzania służącą pomyślnej realizacji i działaniu programów Galileo oraz EGNOS.

2.11 Co się tyczy infrastruktury, analiza kosztów i korzyści dołączona do wniosku pokazuje, że optymalnym rozwiązaniem jest rozmieszczenie konstelacji 30 satelitów zgodnie z początkowym planem, lecz przy zastosowaniu prostszej infrastruktury naziemnej. Rozwiązanie to umożliwiłoby GNSS zapewnienie wszystkich początkowo planowanych usług i korzyści, z wyjątkiem pełnej „usługi bezpieczeństwa życia” („usługa bezpieczeństwa życia” EGNOSS umożliwia precyzyjne podejście samolotu, zwiększając tym samym bezpieczeństwo nawigacji lotniczej. Pomaga ona również w zmniejszeniu opóźnień, zakłóceń i odwoływania lotów. Ponadto pozwala ważnym portom lotniczym na zwiększenie przepustowości i obniżenie kosztów operacyjnych. Wreszcie, przyczynia się do zmniejszenia emisji CO2 w tym sektorze), która byłaby dostępna wyłącznie w powiązaniu z amerykańskim GPS.

2.12 Najlepszym sposobem zapewnienia ram zarządzania jest dodanie zadań zarządzania programami w fazie eksploatacji do obecnych obowiązków Agencji Europejskiego GNSS związanych z bezpieczeństwem i rynkiem. Komisja będzie nadal odpowiedzialna za zarządzanie funduszami przeznaczonymi na programy i nadzorowanie realizacji wszystkich działań w ramach programów, w tym działań delegowanych zarówno do Agencji Europejskiego GNSS, jak i do Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA).

3. Uwagi ogólne

3.1 Programy EGNOS i Galileo wymagają zdecydowanego przywództwa oraz jednoznacznego i pełnego poparcia ze strony UE, aby odzyskać zaufanie rynku, nadwątlone wskutek upadku partnerstwa publiczno-prywatnego, jakim było Wspólne Przedsiębiorstwo Galileo. Budżet przydzielony na lata 2014–2020 oraz proponowane rozporządzenie Komisji to dobry początek, lecz odtąd konieczne będzie dowiedzenie właściwego zarządzania i stałego wsparcia politycznego dla programów, by zwiększyć zaufanie rynku.

3.2 Europa musi przyspieszyć rozmieszczanie i rozwój rynkowy GNSS, zwłaszcza wziąwszy pod uwagę koszty opóźnień Galileo oraz rosnącą konkurencję ze strony USA, Rosji i Chin. Chiny przekształcają swój wojskowy system radionawigacji satelitarnej Beidou w globalny system Compass z wyraźnym zamiarem zaoferowania do 2020 r. na całym świecie, w tym w Europie, konkurencyjnych usług cywilnych. Galileo i EGNOS muszą stać się jak najszybciej normą dla GNSS w Europie.

3.3 Europejskie systemy radionawigacji satelitarnej powinny być istotną częścią programu w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont 2020”. Tworzenie nowych produktów i usług w oparciu o europejski GNSS nie tylko ożywi inteligentny wzrost, lecz również wesprze zrównoważony rozwój, przyczyniając się do zwiększenia efektywności energetycznej i zmniejszając wpływ rozwoju gospodarczego na środowisko naturalne.

3.4 Przestrzegając globalnego prawa konkurencji, należy być może wskazać możliwe rozwiązania UE, które faworyzowałyby wybór technologii Galileo kosztem technologii mniej doskonałych, zwłaszcza w wypadku zastosowań wymagających zaufania do ciągłości świadczenia usług lub wysokiego stopnia dokładności i integralności, bądź też w zakresie bezpieczeństwa.

3.5 Z uwagi na znaczenie stosowanych w odbiornikach chipsetów (Termin „chipset” lub „chip set” oznacza grupę zintegrowanych obwodów lub chipów, zaprojektowanych z myślą o wzajemnej współpracy. Są one zazwyczaj sprzedawane jako jeden produkt. Chipset jest zwykle zaprojektowany do obsługi określonej rodziny procesorów. Z uwagi na fakt, iż kontroluje on wymianę danych między procesorem a zewnętrznymi komponentami, chipset odgrywa kluczową rolę w wyznaczaniu granicy wydajności systemu) dla penetracji rynku i strategii rozwoju zastosowań, nieodzownym wymogiem jest opracowanie tanich chipsetów do odbiorników, które obsługiwałyby obydwa systemy (GPS + Galileo). Nakłady ponoszone na badania i rozwój należy w szczególny sposób ukierunkować na realizację tego celu.

3.6 Należy opracować strategię, która pozwoliłaby wykorzystać efekt krzywej doświadczenia związanego z wysoką skalą produkcji, co ma kluczowe znaczenie dla uzyskania niskich kosztów wytwarzania chipsetów do odbiorników, tak aby chipsety GPS + Galileo mogły konkurować cenowo z układami obsługującymi wyłącznie sygnał GPS.

3.7 By rozwinąć rynek niższego szczebla dla produktów i zastosowań GNSS, GSA wymaga zdecydowanej strategii rozwoju rynku, którą kierowałby wysoko wykwalifikowany zespół.

3.8 Należy opracować globalną strategię marki dla systemu EGNOS/Galileo, aby uzgodnić cele, uwypuklić wartość związaną z marką, uprościć informacje rynkowe oraz zapewnić przejrzystość priorytetom w zakresie wprowadzania na rynek.

3.9 Wprowadzana na rynek technologia Galileo oraz opierające się na niej usługi muszą zawsze spełniać najwyższe standardy jakości. Trzeba utrzymać ścisłą kontrolę nad rozwojem technologii i wdrażaniem na poziomie użytkownika końcowego.

3.10 Niestety z technicznego punktu widzenia niektóre wczesne produkty EGNOS nie są wystarczająco dobre, by spełnić wymogi klientów. W ramach strategii marki należy opracować znak jakości dla wszystkich certyfikowanych technologii EGNOS/Galileo, tak aby można było chronić reputację marki.

Bruksela, 28 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Dz.U. C 107 z 6.4.2011, s. 44–48.

(2) Dz.U. C 221 z 8.9.2005, s. 28, Dz.U. C 317 z 23.12.2009, s. 103–104 i Dz.U. C 107 z 6.4.2011, s. 44–48.

(3) Dz.U. L 196 z 24.8.2008, s. 1.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/183

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnej organizacji rynków produktów rybołówstwa i akwakultury

COM(2011) 416 wersja ostateczna,

komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie reformy wspólnej polityki rybołówstwa

COM(2011) 417 wersja ostateczna,

komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie zewnętrznego wymiaru wspólnej polityki rybołówstwa

COM(2011) 424 wersja ostateczna

oraz wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnej polityki rybołówstwa

COM(2011) 425 wersja ostateczna

(2012/C 181/33)

Sprawozdawca: Gabriel SARRÓ

Współsprawozdawca: Franco CHIRIACO

W dniach 1 września 2011 r., 13 września 2011 r. i 5 października 2011 r. Rada i Parlament Europejski postanowiły, zgodnie z art. 43 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosków COM(2011) 416 final i COM(2011) 425 final, a Komisja postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosków COM(2011) 417 final i COM(2011) 424 final, zgodnie z art. 304 TFUE. EKES został zatem poproszony o wydanie opinii w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnej organizacji rynków produktów rybołówstwa i akwakultury

COM(2011) 416 final,

komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie reformy wspólnej polityki rybołówstwa

COM(2011) 417 final,

komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie zewnętrznego wymiaru wspólnej polityki rybołówstwa

COM(2011) 424 final, oraz

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnej polityki rybołówstwa

COM(2011) 425 final.

Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tym zakresie, przyjęła swoją opinię dnia 14 marca 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 28 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 152 do 5 – 14 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 EKES zgadza się z Komisją co do konieczności dokonania jednoczesnego przeglądu wspólnej polityki rybołówstwa (WPRyb) oraz wspólnej organizacji rynków, co pozwoli wzmocnić konieczną integrację, spójność i koordynację między aspektami ekstraktywnymi, przetwórczymi i handlowymi rybołówstwa, akwakultury i połowów skorupiaków.

1.2 Zasadniczo EKES uważa cele ogólne i szczegółowe wniosku, jak również zasady dobrego rządzenia, za właściwe. WPRyb powinna zapewniać, że działalność związana z rybołówstwem i akwakulturą będzie tworzyła zrównoważone warunki środowiskowe, gospodarcze i społeczne w długim okresie i przyczyniała się do zwiększania dostępności produktów żywnościowych poprzez zastosowanie podejścia ostrożnościowego i ekosystemowego.

1.3 EKES uważa jednak, że wniosek dotyczący rozporządzenia nie precyzuje środków zarządzania połowami, które są niezbędne do pełnego przywrócenia populacji ryb do poziomów wyższych niż te, które umożliwiają uzyskanie maksymalnego podtrzymywalnego połowu, jak również do utrzymania ich na tych poziomach, a także do zapewnienia obywatelom dostępu do zdrowych i wysokiej jakości produktów rybnych i akwakultury, przyczynienia się do dobrobytu społeczności rybackich i rentowności firm zajmujących się produkcją i przetwórstwem oraz oferowania atrakcyjnych i bezpieczniejszych miejsc pracy.

1.4 W zakresie dostępu do wód Unii Komitet dopuszcza normy ogólne, które już obowiązywały i są korzystniejsze dla lokalnych społeczności rybackich.

1.5 Komitet wyraża swoją aprobatę dla proponowanych rodzajów środków ochrony i środków technicznych, które powinny zostać dostosowane do różnych rodzajów połowów.

1.6 EKES popiera propozycję ustanawiania planów wieloletnich mających na celu odbudowę i zachowanie, w miarę możliwości, wszystkich zasobów rybnych powyżej poziomów umożliwiających uzyskanie maksymalnego podtrzymywalnego połowu do 2015 r. Cel ten, chociaż słuszny, jest trudny do zrealizowania w przypadku połowów mieszanych, w związku z czym EKES zwraca się do Komisji o praktyczne rozwiązania problemów, jakie mogą wystąpić przy takich połowach.

1.7 Dla EKES-u sprawą priorytetową jest, aby państwa członkowskie, ze wsparciem Komisji, zapewniały instytutom naukowo-badawczym środki niezbędne do finansowania stosowanych badań oraz do objęcia badaniami wszystkich gatunków ryb eksploatowanych handlowo, a także gatunków powiązanych i zależnych oraz ich środowiska.

1.8 Odnośnie do polityki zakazu odrzutów EKES uważa, że jest to cel pożądany, ale opowiada się za bardziej stopniowym i proporcjonalnym podejściem opartym na ich progresywnej redukcji. Jednocześnie należy wspierać bardziej selektywne połowy i środki służące ich wykorzystaniu poprzez przetwarzanie w produkty mające wartość dodaną, a także wspierać rozwiązania handlowe i dostosować infrastrukturę statków i portów rybackich.

1.9 EKES uważa, że wniosek nie odnosi się w sposób wystarczający do kwestii regionalizacji i nie przewiduje żadnego środka służącego decentralizacji.

1.10 Odnośnie do względnej stabilności i jej zastosowania do przyznawania możliwości połowowych państwom członkowskim, Komitet nalega na zaktualizowanie tego kryterium, ponieważ jest nieadekwatne i nie oddaje aktualnej sytuacji flot rybackich ani obszarów wysoce zależnych od rybołówstwa. Ponadto Komitet sugeruje, by przydział uprawnień do połowów, po zaktualizowaniu zasady względnej stabilności, oparty był przede wszystkim na zestawie przejrzystych kryteriów środowiskowych, gospodarczych i społecznych.

1.11 Komitet uważa, że propozycja dotycząca przekazywalnych koncesji połowowych jest niejasna oraz że Komisja powinna wyjaśnić interpretację postanowień wniosku, w szczególności aspekty dotyczące definicji „przejrzystych i obiektywnych kryteriów” przyznawania koncesji. Ponadto Komitet wzywa do uwzględnienia wpływu takiego środka na zatrudnienie oraz do przewidzenia środków szczegółowych dla pracowników rybołówstwa.

1.12 Odnośnie do zarządzania zdolnościami połowowymi, EKES uważa, że Komisja powinna zakończyć najpóźniej w 2014 r. szczegółową ocenę zdolności połowowych, łącznie z pomiarem mocy i pojemności statków, jak również rodzajami urządzeń połowowych i innymi właściwościami statków. Na podstawie tej oceny państwa członkowskie powinny zostać zobowiązane do dostosowania zdolności połowowych do środków, jakimi dysponują.

1.13 Komitet uważa, że dla ekosystemowego zarządzania połowami kwestią niezwykle istotną jest, aby podczas gromadzenia danych uzyskać jak najbardziej szczegółowe informacje dotyczące środowiska naturalnego, zgodnie z dyrektywą ramową w sprawie strategii morskiej i kryteriami dobrego stanu środowiska.

1.14 EKES zasadniczo zgadza się z wnioskami Komisji dotyczącymi polityki zewnętrznej. Wyraża jednak swoje zaniepokojenie niektórymi sprawami sygnalizowanymi w punkcie 3.7.9 tej opinii.

1.15 EKES przyjmuje z zadowoleniem uznanie przez Komisję wymiaru europejskiej wspólnej polityki akwakultury. EKES nawołuje do wzmocnienia kontroli środowiska i apeluje o dostosowanie elastycznych ram administracyjnych i jednolitej przestrzeni prawnej do celu rozwoju zrównoważonej akwakultury, co pozwoli na zakorzenienie ludności i zwiększenie dobrobytu na niezurbanizowanych obszarach peryferyjnych, a jednocześnie pozwoli na zachowanie związku między poszanowaniem, zgodnością i integralnością środowiska naturalnego.

1.16 Odnośnie do nowego instrumentu finansowego, zdaniem EKES-u należy docenić rolę rybaków i społeczności rybackich w zrównoważonym rozwoju obszarów przybrzeżnych, przewidując odpowiednie środki społeczne, szczególnie środki wsparcia w przypadku utraty pracy i pomocy w szkoleniach oraz przekwalifikowania zawodowego pracowników, z naciskiem na osoby młode i kobiety.

1.17 EKES ubolewa, że wymiar społeczny uwzględniany we wszystkich aspektach rybołówstwa i akwakultury (produkcja, przetwórstwo i wprowadzanie do obrotu) nie jest obecny we wniosku wraz z konkretnymi środkami służącymi poprawie warunków życia i pracy. Uważa ponadto, że należałoby wspierać zaangażowanie partnerów społecznych właściwego szczebla.

1.18 EKES zwraca się do Komisji o uwzględnienie różnych wymogów zgłaszanych przez różnych uczestników sektora. Reforma WPRyb powinna odpowiadać zarówno na potrzeby armatorów, jak i załóg rybackich.

1.19 EKES uważa, że definicja łodziowego rybołówstwa przybrzeżnego oparta wyłącznie na długości statku jest zbyt daleko idącym uproszczeniem i w rzeczywistości zrównuje dużą część łodziowego rybołówstwa przybrzeżnego z rybołówstwem przemysłowym.

1.20 EKES popiera cele i zasady, jakie będą przyświecać nowemu rozporządzeniu w sprawie wspólnej organizacji rynków, oraz nalega, aby Komisja uwzględniła uwagi Komitetu zawarte w niniejszej opinii.

1.21 W celu uniknięcia nieuczciwej konkurencji na rynku UE EKES domaga się stosowania w odniesieniu do importowanych produktów takich samych warunków higieniczno-sanitarnych i kontrolnych jak w przypadku produktów unijnych, włączając w to pełną identyfikowalność „z wody na stół”. Nalega również, aby wyczerpujące kontrole zarówno na granicy, jak i w kraju pochodzenia, zapewniały odpowiednie przestrzeganie tych norm, które przyczyniają się do bezpieczeństwa żywności. W tym kontekście Komitet sądzi, że różne dyrekcje generalne Komisji Europejskiej powinny określić spójne stanowisko.

1.22 EKES podkreśla, że wszystkie przedstawione propozycje dotyczą także rybołówstwa słodkowodnego i akwakultury słodkowodnej, oraz wzywa Komisję Europejską do zwrócenia właściwej uwagi na specyficzne cechy tych rodzajów działalności.

2. Kontekst

2.1 Kontekst rozporządzenia w sprawie WPRyb („rozporządzenie podstawowe”)

2.1.1 WPRyb została stworzona w 1983 r. i obowiązywała, z drobnymi zmianami, przez dwadzieścia lat, aż do wprowadzenia rozporządzenia (WE) nr 2371/2002, w wyniku którego została dogłębnie zreformowana. W 2009 r. Komisja dokonała analizy funkcjonowania zmienionej WPRyb i doszła do wniosku, że mimo postępów nie osiągnięto celów w zakresie zrównoważonego rybołówstwa we wszystkich jego wymiarach (środowiskowym, ekonomicznym i społecznym) oraz że wiele stad było przełowionych.

2.1.2 Wniosek ten został przedstawiony w zielonej księdze (1) w sprawie reformy wspólnej polityki rybołówstwa. W stosownej opinii, przyjętej znaczną większością głosów, Komitet zalecał, aby „przyjęte środki służyły utrzymaniu zatrudnienia i spójności terytorialnej oraz by strategiczne cele pozwoliły na zachowanie równowagi między aspektami gospodarczymi, społecznymi i środowiskowymi, a jednocześnie gwarantować i promować odpowiedzialne i zrównoważone postępowanie wszystkich podmiotów w łańcuchu działalności połowowej”. Następujące zagadnienia należy bardziej szczegółowo uwzględnić w przyszłej reformie:

—	„opracowanie zróżnicowanego systemu dla flot łodziowego rybołówstwa przybrzeżnego;

—	wprowadzenie rozdziału poświęconego kwestiom socjalnym, pozwalającego na harmonizację warunków pracy rybaków;

—	poprawa warunków rynkowych i praktyk handlowych;

—	uzupełnianie się WPRyb z polityką ochrony środowiska morskiego, co przyczyni się m.in. do prowadzenia szerszych i skuteczniejszych badań naukowych związanych z realizacją polityki dotyczącej rybołówstwa;

—	pełne włączenie WPRyb w ramy organizacji międzynarodowych (ONZ, FAO) (2).”

2.1.3 W opinii Komitetu „Rozwój obszarów regionalnych w celu zarządzania zasobami rybnymi i kontroli połowów” (3) potwierdzono, że „Komitet z zadowoleniem przyjmuje zamiar dokonania gruntownej reformy wspólnej polityki rybołówstwa (WPRyb), a zwłaszcza cel ustanowienia polityki zdecentralizowanej, w mniejszym stopniu zależnej od szczegółowych decyzji podejmowanych w Brukseli i pozwalającej na większy udział podmiotów lokalnych i regionalnych w zarządzaniu rybołówstwem. Brakuje jednak odpowiednich szczegółów, jasności i systemu sankcji, dzięki którym polityka mogłaby być skuteczna, należy zatem je uwzględnić” oraz „bez bogatych zasobów rybnych nie może być mowy o zrównoważonym sektorze rybołówstwa”. Zaleca również, aby „zrównoważony rozwój w dziedzinie środowiska naturalnego stał się priorytetem jako podstawa zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego”.

2.1.4 Jednocześnie we wspomnianej opinii stwierdza się, że „aby wzmocnienie planu zarządzania opartego na kwotach ustalanych zgodnie z maksymalnym podtrzymywalnym połowem okazało się skuteczne, należy do roku 2015 ustalić wyższe pułapy, które umożliwią autentyczny rozwój gatunków objętych regulacją”.

2.2 Kontekst rozporządzenia w sprawie wspólnej organizacji rynków produktów rybołówstwa i akwakultury

2.2.1 Wspólna organizacja rynków produktów rybołówstwa i akwakultury istnieje od 1970 r. Jej podstawą prawną jest rozporządzenie (WE) nr 104/2000. Od 2008 r. Komisja prowadziła obszerne oceny i konsultacje mające na celu uwzględnienie zaobserwowanych niedociągnięć w stosowaniu aktualnie obowiązujących przepisów, rozwoju, jaki się dokonał ostatnio na rynku europejskim i światowym, oraz ewolucji działalności w zakresie rybołówstwa i akwakultury.

2.2.2 Nowy wniosek dotyczący rozporządzenia ustanawia wspólną organizację rynków produktów rybołówstwa i akwakultury, na którą złożą się następujące instrumenty:

a)	organizacje zawodowe (organizacje producentów i organizacje międzybranżowe);

b)	normy handlowe;

c)	informacje dla konsumentów;

d)	reguły konkurencji;

e)	rozpoznanie rynków.

2.2.3 EKES uważa, że do wyżej wymienionych postanowień należałoby dodać jeszcze jedno, które regulowałoby relacje handlowe z krajami trzecimi w taki sposób, aby wszystkie przywożone produkty spełniały normy Unii Europejskiej i były poddawane skutecznym kontrolom.

3. Analiza wniosku dotyczącego reformy WPRyb i uwagi Komitetu

3.1 Zakres stosowania i cele

3.1.1 WPRyb będzie obejmowała ochronę zasobów morza i zasobów słodkowodnych oraz akwakultury, zarządzanie nimi i ich eksploatację, jak również przetwarzanie i wprowadzanie do obrotu produktów rybołówstwa i akwakultury, jeśli taka działalność jest prowadzona na terytorium państw członkowskich lub na wodach Unii, nawet w przypadku statków rybackich z krajów trzecich lub statków rybackich Unii poza wodami Unii bądź statków krajowych państw członkowskich.

3.1.2 WPRyb powinna zapewniać, że działalność w zakresie rybołówstwa i akwakultury będzie tworzyła w dłuższej perspektywie zrównoważone warunki środowiskowe, gospodarcze i społeczne, przyczyniała się do dostępności żywności poprzez zastosowanie do zarządzania rybołówstwem podejścia ostrożnościowego i ekosystemowego i starała się zapewnić do roku 2015 eksploatację żywych zasobów morza poprzez odbudowę i zachowanie stad gatunków złowionych powyżej poziomów umożliwiających uzyskanie maksymalnego podtrzymywalnego połowu.

3.1.3 Aby osiągnąć te cele, w ramach WPRyb w należy szczególności wyeliminować niepożądane połowy stad handlowych, stopniowo zapewniając wyładunek wszystkich połowów takich stad. Jednocześnie należy stworzyć warunki dla skutecznej działalności połowowej, wspierać rozwój akwakultury w Unii, dążyć do zapewnienia odpowiedniego poziomu życia osobom zależnym od działalności połowowej, a jednocześnie uwzględnić interesy konsumentów i zapewnić systemowe i zharmonizowane gromadzenie danych i zarządzanie nimi.

3.1.4 Zasadniczo EKES popiera zakres stosowania i cele ogólne oraz szczegółowe WPRyb, jak również jej zasady dobrego rządzenia. Ubolewa jednak nad tym, że nie zwrócono dostatecznej uwagi na ochronę i wykorzystywanie żywych zasobów słodkowodnych oraz zarządzanie nimi. Komitet wzywa Komisję Europejską, by uwzględniła w przedłożonych wnioskach specyficzne cechy rybołówstwa słodkowodnego i akwakultury słodkowodnej, w tym kwestię ich koordynacji z WPR. Komitet przypomina o utrzymującej się potrzebie utworzenia właściwych odpowiedników morskich grup roboczych w celu gromadzenia doświadczeń związanych z realizacją wspólnej polityki rybołówstwa słodkowodnego oraz proponowania jej zmian.

3.1.5 Uważa jednak, że wniosek dotyczący rozporządzenia nie precyzuje środków zarządzania koniecznych do zarządzania rybołówstwem w celu przywrócenia i ochrony stad ryb i służących osiągnięciu założonych celów, które oprócz tego, że stanowią podstawę dla zrównoważonego rozwoju połowów z poszanowaniem ekosystemu, to zapewniają obywatelom zdrowe produkty rybne o wysokiej jakości, przyczyniają się do zwiększania dobrobytu społeczności rybackich i rentowności przemysłu produkcyjnego i przetwórczego ryb oraz oferują atrakcyjne i bezpieczniejsze miejsca pracy, mając na uwadze ogromne znaczenie partnerów społecznych na wszystkich szczeblach (4).

3.2 Dostęp do wód

3.2.1 Od 1 stycznia 2013 r. do 31 grudnia 2022 r. państwa członkowskie będą uprawnione do ograniczenia połowów - w pasie od linii podstawowej podlegającej ich zwierzchnictwu lub jurysdykcji do 12 mil morskich - dla statków rybackich, które tradycyjnie działają na tych wodach i zawijają do portów znajdujących się na przyległym wybrzeżu oraz dla statków rybackich Unii należących do innego państwa członkowskiego na mocy stosunków sąsiedzkich umożliwiających prowadzenie takich połowów między nimi.

3.2.2 Jednocześnie w tym samym okresie państwa członkowskie będą uprawnione na wodach w odległości do 100 mil morskich od linii podstawowej Azorów, Madery i Wysp Kanaryjskich do ograniczenia połowów dla statków zarejestrowanych w portach na tych wyspach. Ograniczenia te nie będą stosowane wobec statków Unii, które tradycyjnie prowadzą połowy na tych wodach, jeśli nie przekroczą one nakładów połowowych tradycyjnie tam stosowanych.

3.2.3 Komitet dopuszcza te środki dostępu do wód, które już obowiązywały, a które powinny zostać uzupełnione o środki służące zapewnieniu dostępu na zasadach preferencyjnych dla tych, którzy prowadzą połowy w sposób społecznie i środowiskowo zrównoważony, co jest korzystniejsze dla lokalnych społeczności rybackich.

3.3 Środki służące zachowaniu żywych zasobów morza

3.3.1 EKES uważa, że plany wieloletnie wdrożone w ramach obecnej WPRyb miały w niektórych przypadkach istotny pozytywny wpływ, dlatego też należy kontynuować ich stosowanie, tak jak to przewidziano w nowym wniosku. Należy również przeanalizować przypadki niewłaściwego funkcjonowania, zawsze w oparciu o rzetelne badania naukowe wykonywane przez unijne instytucje naukowo-badawcze. Jednocześnie Komitet uważa, że należy przewidzieć odpowiednie mechanizmy korygujące, aby plany te stały się skuteczne i elastyczne.

3.3.2 Jeśli chodzi o cel określony w planach wieloletnich dotyczących odbudowy i zachowania wszystkich stad powyżej poziomów umożliwiających uzyskanie maksymalnego podtrzymywalnego połowu do 2015 r., to EKES uważa, że jest on niezwykle istotny. Cel ten został sformułowany na podstawie zapisów Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza, które są prawnie wiążące dla UE od 1998 r., a następnie potwierdzony w sprawozdaniu ze Światowego Szczytu Zrównoważonego Rozwoju z 2002 r. W sprawozdaniu, na którym opiera się Komisja, proponując tego rodzaju środek, wyraźnie jest mowa o tym, że „w celu osiągnięcia zrównoważonych połowów niezbędne jest podjęcie następujących działań na wszystkich poziomach: utrzymanie lub przywrócenie zasobów do poziomów umożliwiających osiągnięcie maksymalnie podtrzymywalnego odłowu z zamiarem szybkiego osiągnięcia tego celu w odniesieniu do uszczuplonych zasobów i, jeśli to będzie możliwe, najpóźniej w 2015 r.”

3.3.3 Komitet uważa, że cel maksymalnego podtrzymywalnego połowu umożliwia pewien margines interpretacji, oraz wskazuje na trudności w jego osiągnięciu na łowiskach mieszanych, ponieważ różne gatunki ryb oddziałują między sobą i zadania połowowe, które określają poziom nakładu połowowego, nie odpowiadają maksymalnemu podtrzymywalnemu połowowi każdego gatunku oddzielnie. EKES postuluje do Komisji o rozwiązania praktyczne służące sprostaniu problemom, jakie mogą wystąpić na łowiskach mieszanych.

3.3.4 EKES nalega, aby Komisja uwzględniła to, że środki na rzecz poprawy stanu stad na unijnych obszarach połowowych nie powinny mieć negatywnego wpływu na zrównoważony rozwój stad na innych obszarach w następstwie intensyfikacji międzynarodowego handlu produktami rybołówstwa oraz przenoszenia zdolności połowowej UE.

3.3.5 Aby plany wieloletnie opierały się na jak najlepszej ocenie naukowej stad, zdaniem Komitetu pierwszorzędne znaczenie ma to, by państwa członkowskie, ze wsparciem Komisji za pośrednictwem Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego, zapewniały instytutom naukowo-badawczym środki konieczne do prowadzenia odpowiednich badań i objęcia nimi wszystkich eksploatowanych gatunków. Na wypadek braku właściwej oceny naukowej należy zastosować podejście ostrożnościowe określone w porozumieniu Narodów Zjednoczonych o zasobach rybnych z 1995 r. Z drugiej strony Komitet uważa za konieczne sprzyjanie dialogowi między naukowcami i rybakami.

3.3.6 Jednocześnie Komitet uważa, że stosowanie środków służących utrzymaniu lub odbudowie stad powyżej poziomów umożliwiających uzyskanie maksymalnego podtrzymywalnego połowu do 2015 r. będzie miało wpływ na zdolność połowową flot państw członkowskich i powinno zapewnić wyeliminowanie w trybie priorytetowym tych segmentów floty, które najbardziej szkodzą środowisku i społeczeństwu. W związku z tym Komisja powinna przewidzieć środki w celu dostosowania tej zdolności poprzez oferowanie alternatywnych rozwiązań społeczno-pracowniczych dla sektora rybołówstwa, które pozwolą zaradzić obecnej utracie miejsc pracy powodowanej tragicznym stanem stad ryb. W tym kontekście EKES postuluje przeprowadzenie szczegółowej oceny społeczno-gospodarczego wpływu planów wieloletnich w krótkiej, średniej i długiej perspektywie.

3.3.7 Treść planów wieloletnich i ramy środków technicznych powinny określać ich zakres stosowania w odniesieniu do stad, połowów i ekosystemów morskich oraz ich cele spójne z ogólnymi i szczegółowymi założeniami WPRyb opisanymi w punkcie 3.1.1. Zakres środków technicznych dla każdego planu wieloletniego powinien przyczyniać się do utrzymania i przywrócenia zasobów do poziomów umożliwiających osiągnięcie maksymalnie podtrzymywalnego odłowu, do ograniczenia połowów ryb o wymiarach mniejszych niż określone w przepisach i niechcianych organizmów morskich oraz do zmniejszenia wpływu narzędzi połowowych na ekosystem.

3.3.8 EKES uważa, że zarówno treść, jak i ramy środków technicznych, przewidziane w art. 14, odpowiadają celom reformy WPRyb, co należy przyjąć z zadowoleniem. Wspomniane środki techniczne powinny być stosowane z uwzględnieniem specyfiki różnych rodzajów połowów.

3.3.9 Odnośnie do obowiązku wyładunku wszystkich połowów przewidzianego przez Komisję (zakaz odrzutów), we wniosku w sprawie reformy WPRyb przewidziano harmonogram między 1 stycznia 2014 r. a 1 stycznia 2016 r., kiedy odpowiednie stada podlegające ograniczeniom połowowym powinny być składowane i utrzymywane na pokładach statków rybackich od 1 stycznia każdego wymienionego roku. Zostaną określone minimalne wymiary w celu ochrony tych stad ryb, których sprzedaż będzie ograniczona do przetwarzania jedynie na mączkę rybną lub karmę dla zwierząt domowych. Normy handlowe dla połowów ryb w ilościach przekraczających ustalone uprawnienia do połowów zostaną określone zgodnie z założeniami wspólnej organizacji rynków.

3.3.10 W odniesieniu do wniosku o zakazie odrzutów określonych gatunków w zależności od określonego harmonogramu, EKES uważa, że jest to cel pożądany, ale aktualnie trudny do osiągnięcia w wypadku określonych połowów, szczególnie połowów mieszanych. W rezultacie konsekwencje społeczno-gospodarcze byłyby tak poważne, że statki musiałyby zostać rozebrane. Dlatego też Komitet uważa, że należy uwzględnić środki łagodzące takie konsekwencje. EKES opowiada się za podejściem bardziej stopniowym i proporcjonalnym, opartym na selektywności urządzeń połowowych i stopniowym zmniejszaniu odrzutów, a jednocześnie na zachęcaniu do ich wykorzystania poprzez przetworzenie w produkty mające wartość dodaną oraz dostosowaniu infrastruktury statków i portów rybackich.

3.3.11 Komitet uważa, że wskazane jest przeprowadzenie dla każdego łowiska diagnozy odrzutów w celu zastosowania w poszczególnych łowiskach odpowiedniejszych narzędzi służących ograniczeniu odrzutów.

3.3.12 Komitet uważa, że zakaz odrzutów nie będzie mógł być stosowany skutecznie bez odpowiedniego przeszkolenia pracowników. Europejski Fundusz Morski i Rybacki powinien przewidzieć wsparcie dla stosownych kampanii szkoleniowych.

3.3.13 W odniesieniu do regionalizacji, Komisja będzie mogła upoważnić państwa członkowskie do tego, aby w ramach planu wieloletniego określiły szczegółowe środki ochrony i środki techniczne dla statków pływających pod ich banderą w związku ze stadami w wodach unijnych, dla których uzyskały uprawnienia do połowów, o ile środki te są zgodne z celami WPRyb i zakresem planu wieloletniego i nie są mniej restrykcyjne od przewidzianych w przepisach unijnych. O środkach tych zostanie poinformowana Komisja, która następnie podda je ocenie, a w określonych przypadkach również inne zainteresowane państwa członkowskie oraz właściwe komitety doradcze.

3.3.14 Odnośnie do środków krajowych, jakie państwo członkowskie będzie mogło przedsięwziąć w celu ochrony stad ryb na wodach Unii, mogą one zostać przyjęte, o ile będą stosowane wyłącznie do statków rybackich pod ich banderą lub do działalności połowowej osób zamieszkujących na terenie państwa członkowskiego. Środki te powinny być zgodne z celami wyznaczonymi w ramach WPRyb i nie mniej restrykcyjne od środków przewidzianych w przepisach unijnych.

3.3.15 Państwo członkowskie może przedsięwziąć niedyskryminacyjne środki na rzecz ochrony stad i zarządzania nimi oraz w celu zminimalizowania wpływu połowów na ochronę morskich ekosystemów w strefie 12 mil morskich od linii podstawowej, pod warunkiem że Unia nie przyjęła środków ukierunkowanych w szczególności na ochronę tej strefy i zarządzanie nią. Jeżeli środki te wpłynęłyby na statki rybackie innych państw członkowskich, mogą one zostać przyjęte jedynie po konsultacji z Komisją, zainteresowanymi państwami członkowskimi i odpowiednimi komitetami doradczymi na temat projektu środków wraz z uzasadnieniem.

3.3.16 EKES uważa, że choć środki są odpowiednie, to jednak wniosek dotyczący rozporządzenia nie zawiera przejrzystych mechanizmów decentralizacji podejmowania decyzji, oraz że należy uwzględnić uwagi z ostatniej opinii EKES-u „Rozwój obszarów regionalnych w celu zarządzania zasobami rybnymi i kontroli połowów”.

3.4 Dostęp do zasobów

3.4.1 Uprawnienia do połowów przyznane państwom członkowskim są zapewniane w nowym wniosku na podstawie systemu całkowitego dopuszczalnego połowu i kwot, z zastosowaniem względnej stabilności między państwami członkowskimi.

3.4.2 W odniesieniu do względnej stabilności, EKES podkreśla to, co już wyraził w swojej opinii na temat zielonej księgi, oraz nalega na potrzebę zaktualizowania tego kryterium w celu uwzględnienia zmian, jakie zaszły od momentu jego utworzenia w 1976 r. Dowodem istnienia takiej potrzeby jest to, że Komisja ponownie proponuje nadanie państwom członkowskim uprawnienia do wymiany między sobą całości lub części przyznanych im uprawnień połowowych. Stanowi to jednoznaczny sygnał, że mechanizm względnej stabilności, ustanowiony ponad 35 lat temu, jest nieadekwatny i nie przystaje do aktualnej sytuacji flot rybackich i obszarów wysoce zależnych od rybołówstwa. EKES jest też zdania, że historyczne połowy, po zaktualizowaniu zasady względnej stabilności, nie mogą być jedyną podstawą przydziału kwot, ale że należy także uwzględnić zestaw przejrzystych kryteriów środowiskowych, gospodarczych i społecznych.

3.4.3 Wniosek przewiduje, że do dnia 31 grudnia 2013 r. każde państwo członkowskie ma ustanowić system przekazywalnych koncesji połowowych dla wszystkich statków rybackich o długości całkowitej wynoszącej co najmniej 12 metrów oraz dla wszystkich statków rybackich o długości całkowitej mniejszej niż 12 metrów stosujących do połowów narzędzia ciągnione. Państwa członkowskie będą mogły rozszerzyć system przekazywalnych koncesji połowowych o statki rybackie o długości całkowitej poniżej 12 metrów korzystające z narzędzi połowowych innych niż ciągnione, o czym muszą poinformować Komisję.

3.4.4 Zdaniem Komitetu tekst wniosku jest niejasny i Komisja powinna wyjaśnić swoją interpretację, zwłaszcza dotyczącą definicji „obiektywnych i przejrzystych kryteriów” przydziału koncesji. W tym kontekście EKES uważa, że te podmioty gospodarcze, które nie respektują praw pracowników, nie powinny się kwalifikować. Ustanowienie przekazywalnych koncesji połowowych może stanowić okazję do uogólnienia w ramach sektora kwestii zgodności z normami społecznymi w celu zapewnienia jakości i bezpieczeństwa pracy w rybołówstwie w Europie i zniechęcenia ewentualnej nieuczciwej konkurencji działającej w oparciu o mniejsze koszty operacyjne.

3.4.5 EKES sprzeciwia się prywatyzacji zasobów morza. Dlatego też uznaje, że wniosek Komisji przewidujący utworzenie rynku przekazywania praw połowowych pomiędzy firmami prywatnymi jest niedopuszczalny, ponieważ poprzez ułatwianie firmom prywatnym wyjścia z sektora, zwiększa się niepewność pracowników. Uprawnienia połowowe powinny być zarządzane wyłącznie przez państwa członkowskie.

3.4.6 Przekazywalne koncesje połowowe mogą powodować ilościowe zmniejszenie zdolności połowowych, lecz nie ich redukcję jakościową ani wyeliminowanie tych elementów floty, które są najbardziej szkodliwe dla środowiska i społeczeństwa oraz najmniej energooszczędne. Ponadto często dochodziło do skupiania uprawnień połowowych w rękach niewielu podmiotów gospodarczych, niekiedy nawet spoza sektora, które później wydzierżawiały działalność połowową innym podmiotom, często tym samym, które wcześniej prowadziły połowy na tych wodach.

3.4.7 Komitet poparłby propozycję ustanowienia systemów przekazywalnych koncesji połowowych pod warunkiem, że nie byłyby one obowiązkowe, że decyzję o ich stosowaniu na wodach poszczególnych państw członkowskich pozostawiono by w gestii tych państw, że nie stosowano by tych systemów poza wodami Unii Europejskiej oraz że ich podstawowym celem byłaby ochrona stad ryb w perspektywie długoterminowej na podstawie zrównoważonych kryteriów środowiskowych, gospodarczych i społecznych.

3.4.8 EKES ma pewne obawy dotyczące stosowania tego systemu w odniesieniu do floty prowadzącej połowy na Morzu Śródziemnym, ponieważ Komisja nie sprecyzowała tej kwestii w swoim wniosku.

3.4.9 Zdaniem Komitetu należy zapewnić, że przekazywanie koncesji połowowych między państwami członkowskimi będzie odbywało się na tych samych warunkach jak w przypadku koncesji krajowych danego państwa członkowskiego. W ocenie skutków tego systemu w aspekcie konkurencyjności i rentowności flot różnych państw członkowskich należy zwrócić szczególną uwagę na te państwa, które charakteryzują się wysokim poziomem przywozu produktów rybołówstwa.

3.5 Zarządzanie zdolnościami połowowymi

3.5.1 W uzasadnieniu wniosku mowa jest o jednym z głównych problemów WPRyb, czyli o nadwyżce zdolności połowowych floty. W sprawozdaniu Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącym obowiązku powiadamiania wynikającego z rozporządzenia (WE) nr 2371/2002 stwierdza się wyraźnie, że „wszystkie państwa członkowskie zastosowały się do prawnych ograniczeń zdolności połowowej” oraz że „obecnie większość państw członkowskich dysponuje flotami, których zdolność połowowa sytuuje się poniżej przyznanych im pułapów. Rezerwa ta wynosi średnio 10 % pojemności i 8 % mocy”.

3.5.2 Ograniczenia te zostały przejęte przez Komisję w nowym wniosku, którego art. 35 określa maksymalne limity zdolności połowowej flot państw członkowskich od dnia 1 stycznia 2013 r.

3.5.3 Komitet uważa, że nawet jeśli państwa członkowskie zastosują się do limitów maksymalnych zdolności połowowych, Komisja powinna ustanowić te limity na podstawie precyzyjniejszych pomiarów zdolności połowowej, uwzględniających moc i pojemność jednostek oraz rodzaj urządzeń połowowych i inne właściwości statków, tak aby zapewnić równowagę między nimi a dostępnymi zasobami.

3.5.4 Jednocześnie EKES uważa za wskazane, aby informacja przewidziana w art. 36 „Rejestry floty rybackiej” zawierała dane o stanie zdolności połowowej w odniesieniu do dostępnych zasobów.

3.6 Podstawy naukowe zarządzania rybołówstwem

3.6.1 Zapewnienie podstaw naukowych zarządzania rybołówstwem leży całkowicie po stronie państw członkowskich, które powinny gromadzić dane biologiczne, techniczne, środowiskowe i społeczno-gospodarcze w celu zarządzania rybołówstwem opartego na ekosystemach.

3.6.2 Komitet uważa, że dla zarządzania rybołówstwem opartego na ekosystemach ważne jest, aby podczas gromadzenia danych uzyskiwano jak najdokładniejsze informacje dotyczące środowiska i aby w systemie przydziału kwot uwzględniono terminowe dostarczanie wiarygodnych danych, przy czym niedostarczenie ich na czas podlegałoby karze.

3.6.3 Gromadzenie i wykorzystywanie danych oraz zarządzanie nimi będzie odbywało się w ramach programu wieloletniego, począwszy od roku 2014. Do tego czasu stosowane będzie rozporządzenie (WE) nr 199/2008 dotyczące programów gromadzenia danych i zarządzania nimi.

3.6.4 Państwa członkowskie przyjmą krajowe programy gromadzenia danych naukowych, badań i innowacji w zakresie rybołówstwa. Państwa członkowskie wyznaczą korespondenta krajowego, który na poziomie krajowym będzie koordynował gromadzenie danych naukowych i zarządzanie nimi w celu zarządzania rybołówstwem.

3.6.5 EKES wyraża swoje poparcie dla tego przedsięwzięcia naukowego. Uważa, że w ramach programów naukowo-badawczych należy szukać informacji o wszystkich tych gatunkach, na temat których aktualnie brakuje danych naukowych, oraz że w zadanie to powinny być zaangażowane komitety doradcze lub inne zdecentralizowane organizacje zainteresowanych stron.

3.7 Polityka zewnętrzna

3.7.1 UE jest jedną z niewielu dużych potęg w sektorze rybołówstwa, o czym świadczy jej mocno zaznaczona obecność na wszystkich morzach i oceanach świata dzięki działalności połowowej jej flot, inwestycjom, porozumieniom dwustronnym z krajami trzecimi i uczestnictwie w najważniejszych regionalnych organizacjach ds. rybołówstwa. Ponadto Unia dysponuje mocno umiędzynarodowionym sektorem przetwórczym i handlowym.

3.7.2 Jednocześnie UE stanowi jeden z większych rynków dla produktów rybołówstwa z punktu widzenia konsumpcji i przywozu, co oznacza dużą odpowiedzialność w momencie podejmowania zobowiązań i zapewniania zrównoważonego zarządzania działalnością połowową i ochrony światowych zasobów rybnych.

3.7.3 EKES podziela opinię Komisji, że w ramach agendy globalnej i wielostronnej UE powinna promować na całym świecie zrównoważone rybołówstwo, z zachowaniem zasady odpowiedzialnego rybołówstwa, przede wszystkim w aspekcie środowiskowym, ale również z uwzględnieniem aspektów społecznych i gospodarczych. UE powinna też wspierać przejrzyste i sprawiedliwe środki handlowe, ponieważ jej polityka handlowa powinna być spójna z zasadami odpowiedzialnego i zrównoważonego rybołówstwa.

3.7.4 EKES zgadza się z zasadami ogólnymi zawartymi we wniosku i dotyczącymi międzynarodowych organizacji ds. rybołówstwa oraz porozumień w sprawie zrównoważonego rybołówstwa. W tym kontekście należałoby również uwzględnić unijne przedsiębiorstwa połowowe inwestujące za granicą, które powinny być konkretnie objęte regulacjami prawnymi Unii. Jednocześnie należałoby zacząć wymagać od państw członkowskich informowania Komisji o każdym porozumieniu zawieranym z państwem trzecim pozwalającym statkom rybackim pływającym pod banderą państw członkowskich dokonywać połowów na wodach podlegających zwierzchności lub jurysdykcji państw trzecich. Reforma WPRyb w wymiarze zewnętrznym odbywa się w kontekście skomplikowanej sytuacji sektora rybołówstwa zarówno w UE, jak i w wielu krajach rozwijających się, ze względu na zmniejszanie się zasobów rybnych, coraz większą obecność innych flot dalekomorskich oraz wpływ zmian klimatycznych, UE powinna zapewnić otoczenie sprzyjające prywatnym inwestycjom europejskim w działalność obejmującą zrównoważone rybołówstwo w państwach AKP, tworząc w tych krajach dużą wartość dodaną i wartościowe miejsca pracy poprzez zagwarantowanie wysokich standardów zarządzania.

3.7.5 Zdaniem EKES-u obecność UE w organizacjach międzynarodowych, szczególnie w regionalnych organizacjach ds. rybołówstwa, powinna mieć na celu poprawę ochrony stad ryb i zagwarantowanie wysokiego poziomu stosowania środków zarządzania połowami przez wszystkie zaangażowane strony.

3.7.6 Celem aktualnie obowiązujących porozumień o partnerstwie w sektorze rybołówstwa jest to, aby unijne statki rybackie mogły prowadzić, w uregulowanym i prawnie bezpiecznym otoczeniu, połowy zasobów stanowiących nadwyżki w specjalnych strefach ekonomicznych należących do szeregu państw trzecich. Komisja uważa, że aktualnie obowiązujące porozumienia o partnerstwie w sektorze rybołówstwa powinny zostać przekształcone w porozumienia w sprawie zrównoważonego zarządzania rybołówstwem ukierunkowane na ochronę zasobów i zrównoważony rozwój środowiskowy, lepsze rządzenie i skuteczniejsze wsparcie ze strony sektora.

3.7.7 EKES uważa za konieczne wytyczenie nowego kierunku. W tym celu UE powinna rozwijać porozumienia w sprawie zrównoważonego zarządzania rybołówstwem służące tworzeniu w danych rozwijających się krajach trzecich otoczenia sprzyjającego zrównoważonej działalności środowiskowej i społeczno-gospodarczej w oparciu o mechanizm partycypacyjnego i przejrzystego dialogu ze wszystkimi zainteresowanymi stronami, tak aby realizować priorytety danego kraju w zakresie zrównoważonego rozwoju jego sektora rybołówstwa. Takie porozumienia powinny opierać się na rzetelnych i przejrzystych opiniach naukowych, ocenach skutków społecznych, gospodarczych i środowiskowych każdego porozumienia, większym udziale armatorów w kosztach związanych z prawami dostępu i na poszanowaniu praw człowieka. EKES uważa za konieczne dodanie kwestii poszanowania praw pracowników do kryteriów, jakie powinny być spełnione przez przedsiębiorstwa działające na podstawie takich porozumień. Poza tym należałoby wspierać kraje rozwijające się w celu poprawy ich możliwości prowadzenia badań naukowych i oceny zasobów morskich we własnych wodach. Porozumienia w sprawie zrównoważonego zarządzania rybołówstwem z państwami trzecimi, oprócz umożliwienia flocie unijnej dostępu do wód państw trzecich, powinny również przyczyniać się do rozwoju rybołówstwa państwa trzeciego poprzez tworzenie nowych gałęzi przemysłu w ramach sektora rybołówstwa danego kraju. Powinny one zwiększać bezpieczeństwo żywnościowe, zapewniać większą równowagę, zwiększać aktywność portową i ogólnie wpływać na poprawę poziomu społecznego, a jednocześnie wspierać nowe stabilne miejsca pracy w kraju. Komitet wzywa Komisję do poprawy zarządzania poprzez zastosowanie kryteriów społecznych i środowiskowych oraz ustanawianie instrumentów koniecznych do zapewnienia ciągłego monitorowania stosowania i przestrzegania porozumień. Należy przeprowadzić oceny społecznych, gospodarczych i środowiskowych skutków dla rozwoju rybołówstwa w kraju trzecim, którego dotyczy umowa w sprawie połowów; zarazem oceny te powinny być publicznie dostępne dla wszystkich zainteresowanych stron, aby umożliwić świadomy udział i dialog zainteresowanych stron w UE i w państwach AKP.

3.7.8 EKES z zadowoleniem przyjmuje wniosek o uwzględnienie klauzuli przejrzystości w przyszłych porozumieniach w sprawie połowów w celu zapewnienia wiedzy o łącznym nakładzie połowowym lokalnych i wszystkich zagranicznych flot obecnych w danej wyłącznej strefie ekonomicznej. Klauzula taka, wraz ze sprawniejszym zbieraniem danych i prowadzeniem badań, pomoże w ocenie poziomu dostępnej nadwyżki zasobów. EKES sądzi, że zachodzi konieczność zapewnienia większej przejrzystości w realizacji porozumienia w sprawie zrównoważonego zarządzania rybołówstwem w odniesieniu do publikacji ocen ex ante i ex post, które zawierają ważne dane, np. o wielkości połowów dokonywanych przez floty UE na wodach państw AKP.

3.7.9 EKES wyraża jednak zaniepokojenie niektórymi propozycjami przedstawionymi w komunikacie w odniesieniu do wymiaru zewnętrznego WPRyb. W szczególności, w związku z porozumieniami w sprawie zrównoważonego zarządzania rybołówstwem EKES ubolewa, że Komisja nie wspomina już o tym, że powinny one stanowić instrumenty ochrony działalności i zatrudnienia we flotach unijnych działających w ramach tych porozumień, przez wzgląd na ich specyfikę i przynależność do regionów o wysokiej zależności od rybołówstwa. Jednocześnie EKES nie popiera zaostrzenia postanowienia o wyłączności. Uważa raczej, że postanowienie to powinno być elastyczniejsze w celu ułatwienia w wyjątkowych przypadkach dostępu floty unijnej do wód państw trzecich. W odniesieniu do opłat za dostęp do wód państw trzecich, EKES uważa, że armatorzy unijni powinni płacić rozsądną i proporcjonalną kwotę, która nie zaszkodzi konkurencyjności przedsiębiorstw, po przeanalizowaniu każdego przypadku, ponieważ warunki połowowe nie są takie same we wszystkich państwach trzecich. Wreszcie Komisja nie wspomina o potrzebie negocjowania odpowiednich warunków technicznych pozwalających na maksymalne wykorzystanie uprawnień połowowych.

3.7.10 EKES potwierdza niewątpliwą potrzebę wsparcia ochrony stad i połączenia wysiłków na poziomie światowym we wszystkich ważniejszych organizacjach międzynarodowych w celu wyeliminowania połowów nielegalnych, nieraportowanych i nieuregulowanych (NNN).

3.7.11 Komitet uważa, że należy wymagać od flot państw trzecich, aby eksportowały swoje produkty do państw UE na takich samych warunkach społecznych i środowiskowych, jakie są wymagane od floty unijnej.

3.7.12 EKES przyjmuje z zadowoleniem zawarcie we wniosku rozdziału dotyczącego spójności z innymi politykami UE, co powinno obejmować obszar środowiskowy, handlowy, higieniczno-sanitarny, społeczny, pracowniczy, a także aspekty dotyczące rozwoju i relacji zewnętrznych.

3.8 Akwakultura

3.8.1 EKES przyjmuje z uznaniem przyjęcie przez Komisję wspólnego wymiaru europejskiego polityki w zakresie akwakultury i ustanowienie strategicznych niewiążących wytycznych UE dotyczących wspólnych priorytetów i celów rozwoju działalności w zakresie akwakultury; w szczególności pochwala wniosek dotyczący wymogu opracowania przez państwa członkowskie krajowych wieloletnich planów strategicznych do 2014 r.

3.8.2 EKES uważa, że cel jasnego definiowania wskaźników zrównoważonego rozwoju w obszarze środowiskowym, gospodarczym i społecznym jest bardzo ważny, szczególnie gdy weźmiemy pod uwagę potencjał wzrostu akwakultury w Unii Europejskiej i jego istotny wkład w bezpieczeństwo dostaw.

3.8.3 EKES uważa za sprawę zasadniczą, aby zreformowana WPRyb uwzględniała wnioski komunikatu „Nowy impuls dla strategii zrównoważonego rozwoju europejskiej akwakultury” (5), zwłaszcza dotyczące wspierania konkurencyjności przedsiębiorstw, umacniania podstaw dla zrównoważonego rozwoju i poprawy wizerunku sektora oraz zarządzania nim.

3.8.4 W tym kontekście Komitet nawołuje do dostosowania elastycznych ram administracyjnych i jednolitej przestrzeni prawnej w celu rozwoju zrównoważonej akwakultury, co pozwoli na zakorzenienie się ludności i zwiększenie dobrobytu na niezurbanizowanych obszarach peryferyjnych, a jednocześnie nalega na potrzebę poszanowania, ochrony i integracji lokalnego środowiska naturalnego.

3.8.5 EKES wskazuje na możliwość, iż przyszłe rozporządzenie będzie oznakowane łącznie jako „rozporządzenie w sprawie wspólnej polityki rybołówstwa i akwakultury”.

3.9 Kontrola i egzekwowanie

3.9.1 Spełnienie norm WPRyb będzie zapewniane poprzez skuteczny system kontroli rybołówstwa Unii, obejmujący walkę z rybołówstwem nielegalnym, nieraportowanym i nieregulowanym (NNN).

3.9.2 EKES wyraża swoją zgodę na propozycje Komisji dotyczące kontroli i egzekwowania norm WPRyb, chociaż uważa, że należy ustanowić dostateczne podstawy prawne, aby podmioty naruszające przepisy nie mogły uniknąć sankcji.

3.9.3 W odniesieniu do propozycji, zgodnie z którą państwa członkowskie mogłyby wymagać od swoich statków rybackich proporcjonalnego wkładu w koszty stosowania systemu kontroli, Komitet uważa, że takie obciążenie byłoby zbyt szkodliwe dla statków, ponieważ i tak już ponoszą one dość duże koszty, zarówno materialne jak i ludzkie, konieczne do spełnienia wszystkich wymogów zawartych w rozporządzeniu (WE) nr 1224/2009 w sprawie kontroli.

3.10 Instrumenty finansowe

3.10.1 Unia będzie mogła przyznać pomoc finansową państwom członkowskim i podmiotom gospodarczym na realizację celów WPRyb.

3.10.2 Pomoc finansowa na rzecz państw członkowskich może zostać przerwana (zawieszenie płatności) lub zmniejszona po zastosowaniu korekty finansowej, jeśli nie są przestrzegane cele WPRyb. Środki te powinny być proporcjonalne do charakteru, zakresu, czasu trwania i powtarzalności naruszeń.

3.10.3 Pomoc finansowa na rzecz podmiotów gospodarczych może zostać wstrzymana czasowo albo na stałe lub zmniejszona, jeśli ma miejsce poważne naruszenie przepisów WPRyb. Środki te powinny być proporcjonalne do charakteru, zakresu, czasu trwania i powtarzalności naruszeń. Komitet przyjmuje to postanowienie z zadowoleniem i uważa, że należy je rozszerzyć na państwa członkowskie, które nie stosują przepisów WPRyb.

3.10.4 EKES uważa, że nowy instrument finansowy powinien uwzględniać rolę rybaków w zrównoważonym rozwoju stref przybrzeżnych, w tym przewidując środki ochrony przed utratą pracy i wsparcie w zakresie szkoleń oraz przekwalifikowania na inne rodzaje działalności, takie jak akwakultura, przemysł przetwórczy, działalność w zakresie ochrony czy transportu morskiego.

3.10.5 Komitet stwierdza, że Komisja nie ujęła w pakiecie reformy propozycji EKES-u w zakresie finansowania, i zachęca do uczynienia tego w jak najkrótszym czasie w celu umożliwienia dokonania globalnej oceny przyszłej WPRyb. Mimo że we wniosku dotyczącym wieloletnich ram finansowych zachowano zasadniczo niezmienioną pozycję w wysokości 6,7 mld euro (6), to jej rozdział między rybołówstwo i politykę morską nie jest jasny.

3.11 Komitety doradcze

3.11.1 Zgodnie z wnioskiem mają powstać komitety doradcze dla określonych w rozporządzeniu obszarów kompetencji w zakresie rybołówstwa, poszerzone o akwakulturę w celu wspierania wyważonej reprezentacji wszystkich zainteresowanych stron i przyczynienia się do osiągnięcia celów WPRyb.

3.11.2 Komitety te zastąpią regionalne komitety doradcze powstałe w ramach reformy z 2003 r., a ich zadania będą obejmować przedstawianie Komisji i zainteresowanemu państwu członkowskiemu zaleceń, sugestii i problemów w kwestiach dotyczących zarządzania rybołówstwem i akwakulturą oraz przyczynianie się, dzięki ścisłej współpracy z naukowcami (którzy w rozumieniu EKES-u powinni uczestniczyć w ich tworzeniu i działaniu) do gromadzenia, dostarczania i analizowania danych niezbędnych do opracowania środków ochrony, jak również do przygotowania sprawozdań i opinii na temat proponowanych środków zarządzania lub regulowania, co do których stosowna będzie taka konsultacja.

3.11.3 Komitet uważa, że we wniosku dotyczącym rozporządzenia należy bardziej szczegółowo omówić kwestię „zrównoważonej reprezentacji wszystkich zainteresowanych stron” i uwzględnić udział partnerów społecznych na właściwych szczeblach i zgodnie z obyczajem każdego państwa członkowskiego.

3.11.4 Pomoc finansowa Unii i działania państw członkowskich powinny być wykorzystywane w większym stopniu do tego, by wspierać zainteresowane strony w komitetach doradczych, a w szczególności łodziowe rybołówstwo przybrzeżne.

3.11.5 EKES wyraża zdziwienie, że Komisja we wniosku nie wspomina o roli Komitetu Doradczego ds. Rybołówstwa i Akwakultury Unii Europejskiej, a także niepokoi się możliwym rozwiązaniem zespołów roboczych o charakterze przekrojowym, które zajmowały się sprawami dotyczącymi rynku, polityki handlowej i tematami ogólnymi. Komitety doradcze, wraz z komitetem ds. akwakultury, nie są forum międzybranżowym, które obejmowałoby łącznie kwestie wspólne dla rybołówstwa, akwakultury i przetwórstwa.

3.12 Wymiar społeczny i łodziowe rybołówstwo przybrzeżne

3.12.1 EKES uważa, że we wniosku Komisji istnieją pewne obszary, które powinny zostać omówione, w szczególności brak wymiaru społecznego i odpowiedniej definicji łodziowego rybołówstwa przybrzeżnego i połowów skorupiaków.

3.12.2 Według danych Eurostatu w latach 2001–2010 liczba rybaków zmniejszyła się o 20 % do poziomu 203 200, z czego tylko 40 % pracuje na własny rachunek. Branża jako całość zatrudniała w 2005 r. pięć milionów osób. W ocenie EKES wymiar społeczno-gospodarczy zrównoważonego rozwoju zasługuje na taką samą uwagę jak wymiar środowiskowy.

3.12.3 Zgodnie z treścią opinii w sprawie zielonej księgi EKES uważa, że Komisja nie zwraca wystarczającej uwagi na aspekty społeczne WPRyb. W związku z tym ponownie przytacza swoje uwagi, zwłaszcza dotyczące tego, że nie istnieje system uznawania kwalifikacji zawodowych między państwami członkowskimi, że potrzebne jest zebranie zharmonizowanych danych statystycznych o wypadkach i ich przyczynach (czego aktualnie brakuje w skali UE) i że pilna jest potrzeba rewaloryzacji sektora z zapewnieniem godnego poziomu wynagrodzenia.

3.12.4 EKES nie uważa, że trwająca reforma rozwiązała problemy zatrudnienia, z jakimi borykają się pracownicy sektora, i w związku z tym proponuje wprowadzenie środków towarzyszących o charakterze społeczno-gospodarczym (dywersyfikacja działalności, przekwalifikowanie zawodowe, szkolenia i bezpieczeństwo pracowników sektora), które pomogą przeprowadzić reformy z maksymalnym udziałem partnerów instytucjonalnych, gospodarczych i społecznych.

3.12.5 Aspekt społeczny powinien być uwzględniony we wszystkich wymiarach sektora rybołówstwa i akwakultury (produkcja, przetwórstwo i wprowadzenie do obrotu), dotyczy to również konkretnych propozycji służących poprawie warunków życia i pracy.

3.12.6 W odniesieniu do łodziowego rybołówstwa przybrzeżnego, Komisja podtrzymuje aktualną definicję statków rybackich o całkowitej długości wynoszącej mniej niż dwanaście metrów, z wyłączeniem trawlerów. Komitet uważa, że w różnych państwach członkowskich nie bierze się pod uwagę rzeczywistej floty łodziowego rybołówstwa przybrzeżnego oraz że stosuje się jedno arbitralne kryterium, które może prowadzić do powstawania sytuacji dyskryminujących. W związku z tym oczekuje ustanowienia dodatkowych kryteriów, które dotyczyłyby wymiarów i które mogłyby być stosowane w celu wydzielenia tego rodzaju rybołówstwa o wysokim stopniu dywersyfikacji, obejmujących na przykład czas spędzony na połowach pełnomorskich, odległość od brzegu czy powiązania ze społecznością lokalną. Definicja tego terminu na poziomie lokalnym, regionalnym czy krajowym byłaby, zdaniem Komitetu, właściwsza niż narzucanie jednolitego kryterium na poziomie unijnym, włączającego ogromną część floty łodziowego rybołówstwa przybrzeżnego do rybołówstwa przemysłowego.

3.12.7 Jednocześnie EKES uważa, że połów z tonarów należy włączyć do definicji łodziowego rybołówstwa przybrzeżnego, dzięki czemu zostaną one objęte tymi samymi prawami i obowiązkami co pozostałe floty łodziowego rybołówstwa przybrzeżnego.

3.13 EKES stwierdza, że we wniosku dotyczącym rozporządzenia udzielono Komisji szerokich uprawnień do przyjmowania aktów delegowanych. Jednak mając na uwadze, że o przyjęciu uprawnień przez Komisję należy jednocześnie powiadomić Parlament Europejski i Radę, a instytucje te mogą uchylić przyjęte uprawnienia, EKES uważa, że zostały zapewnione gwarancje do ich stosowania.

4. Analiza wniosku dotyczącego reformy wspólnej organizacji rynków i uwagi Komitetu

4.1 Wprowadzenie

4.1.1 Wspólna organizacja rynków produktów rybołówstwa i akwakultury będzie obejmować produkty rybołówstwa i akwakultury wymienione w załączniku do rozporządzenia i wprowadzane do obrotu na terenie Unii Europejskiej, przyczyni się do osiągnięcia celów WPRyb, a podstawą jej stosowania będą zasady dobrego rządzenia.

4.1.2 Zgodnie z treścią punktu 2.2.2 wspólna organizacja rynków obejmuje następujące instrumenty: organizacje zawodowe, normy handlowe, informacje dla konsumentów, reguły konkurencji i rozpoznanie rynków.

4.1.3 EKES popiera cele i zasady zawarte w nowym rozporządzeniu w sprawie wspólnej organizacji rynków.

4.2 Organizacje zawodowe

4.2.1 Organizacje producentów sektora rybołówstwa będą ustanawiane jako grupy tworzone z inicjatywy producentów produktów rybołówstwa w jednym państwie członkowskim lub kilku z nich i będą uznawane zgodnie z przepisami wniosku dotyczącego rozporządzenia.

4.2.2 Rozwój organizacji producentów, mimo ich kluczowej roli we wdrażaniu WPRyb, jest ograniczony zarówno ze względu na złożoność samej wspólnej organizacji rynków, jak i przede wszystkim z powodu trudności na poziomie handlowym w sytuacji, gdy przepisy dotyczące ochrony konkurencyjności nie pozwalają stawić czoła sile wielkiej dystrybucji i gdy zezwala się na przywóz po niskich cenach ryb i skorupiaków, które nie spełniają podstawowych wymogów bezpieczeństwa sanitarnego, takich jak pełna identyfikowalność „z wody na stół”.

4.2.3 EKES oczekuje uproszczenia norm biurokratycznych i administracyjnych, a fortiori, jeśli organizacje producentów mają być obarczone niepożądanymi połowami, co będzie oznaczało podporządkowanie zakazowi odrzutów. Jednocześnie EKES nalega na przeprowadzenie przeglądu polityki konkurencji, która pozwoli organizacjom producentów zintegrować zbyt rozdrobnioną obecnie ofertę w sposób operacyjnie pożyteczny i prawnie bezpieczny. Należy szczególnie wspierać integrację drobnych rybaków reprezentujących łodziowe rybołówstwo przybrzeżne.

4.2.4 Organizacje producentów sektora akwakultury mogą powstawać jako grupy tworzone z inicjatywy producentów produktów akwakultury w jednym państwie członkowskim lub kilku z nich. Będą one uznawane zgodnie z przepisami wniosku dotyczącego rozporządzenia.

4.2.5 Komitet popiera powstawanie organizacji producentów sektorów rybołówstwa i akwakultury pomimo wskazywanych trudności, ponieważ jak dotąd stanowiły one ważny impuls dla WPRyb.

4.2.6 Jednocześnie mogą powstawać organizacje międzybranżowe jako grupy tworzone z inicjatywy producentów produktów rybołówstwa i akwakultury w jednym państwie członkowskim lub kilku z nich; będą one uznawane zgodnie z przepisami wniosku.

4.2.7 Komitet odnosi się przychylnie do możliwości tworzenia organizacji międzybranżowych, które będą reprezentowały znaczną część z co najmniej dwóch wymienionych działalności: produkcja, przetwórstwo lub wprowadzanie do obrotu produktów rybołówstwa i akwakultury. Mimo zakazu prowadzenia bezpośrednio działalności w zakresie produkcji, przetwórstwa czy wprowadzania do obrotu, organizacje międzybranżowe mogą posłużyć, obok środków zawartych we wniosku, do zdywersyfikowania produktów rybołówstwa na różnych rynkach i zwiększenia rentowności na wszystkich etapach łańcucha rybołówstwa i akwakultury.

4.2.8 EKES popiera cele organizacji międzybranżowych i środki, jakie mogą przyjmować, chociaż brakuje artykułu dotyczącego finansowania tego typu organizacji.

4.3 Rozszerzenie zasad

4.3.1 Państwa członkowskie mogą decydować o tym, czy normy uzgodnione w ramach organizacji producentów lub organizacji międzybranżowej będą wiążące, przy spełnieniu określonych warunków, dla producentów lub podmiotów gospodarczych nienależących do danej organizacji, a także o tym, czy producenci i podmioty gospodarcze będą wnosić do organizacji producentów lub organizacji międzybranżowej określoną kwotę odpowiadającą całości lub części kosztów wniesionych przez członków organizacji.

4.3.2 EKES uważa, że taka propozycja może poprawić warunki przetwarzania i wprowadzania do obrotu produktów rybołówstwa i akwakultury oraz przyczynić się do stabilizacji rynków.

4.4 Stabilizacja rynków

4.4.1 Organizacje producentów będą mogły finansować magazynowanie określonych produktów rybołówstwa w celu ochrony stabilności rynków, gdy zostaną spełnione pewne warunki.

4.4.2 EKES uważa ten mechanizm za właściwy. Sądzi jednak, że organizacje producentów również powinny dysponować swobodą w podejmowaniu decyzji w zakresie gatunków, które mogłyby być objęte tym mechanizmem. Z drugiej strony, uważa za konieczne oferowanie cen odniesienia w przypadku produktów akwakultury, jak ma to miejsce dla produktów rybołówstwa. Odniesienia cenowe powinny być uzupełnione o skuteczne mechanizmy interwencyjne przystosowane do charakterystyki rynków produktów rybołówstwa i akwakultury.

4.4.3 EKES zachęca Komisję, państwa członkowskie i sektor do poszukiwania elastyczniejszych i skuteczniejszych mechanizmów w celu wyważenia podaży i popytu produktów morskich. Środki koordynowania i porozumienie wewnątrz organizacji międzybranżowych mogłyby stanowić dobry punkt wyjścia.

4.5 Informacja dla konsumentów

4.5.1 Produkty rybołówstwa i akwakultury wymienione w załączniku do wniosku dotyczącego rozporządzenia, które są wprowadzane do obrotu na terenie UE, w tym produkty przywożone, mogą być oferowane w sprzedaży detalicznej konsumentowi końcowemu tylko wówczas, gdy na oznakowaniu lub etykiecie podane będą określone obowiązkowe informacje: oznaczenie handlowe, metoda produkcji, obszar, na którym produkt został złowiony lub wyhodowany, data złowienia lub zbioru oraz czy produkt jest świeży, czy został rozmrożony. Jedynie produkty rybne przetworzone lub zakonserwowane, kawior i namiastki kawioru, skorupiaki i mięczaki oraz pozostałe bezkręgowce wodne, przetworzone lub zakonserwowane, będą dopuszczone do sprzedaży, gdy na oznakowaniu lub etykiecie będą spełnione trzy warunki, do których zobligowane są pozostałe produkty rybołówstwa i akwakultury: handlowe oznaczenie gatunku, metoda produkcji i obszar, na którym produkt został złowiony lub wyhodowany.

4.5.2 Propozycja informacji dla konsumenta z jednej strony wprowadza nowe wymogi (zarówno dla produktów, o których mowa w rozdziale 3, jak i produktów z rozdziału 16, zawartych w załączniku II dotyczącym wyszczególnienia produktów) niewystępujące w aktualnych przepisach wspólnej organizacji rynków, a z drugiej strony rozszerza te środki na przywóz.

4.5.3 EKES uważa, że nowe wymogi dotyczące informacji dla konsumenta są właściwe, chociaż wymagają szczegółowej analizy z uwzględnieniem specyficznej charakterystyki różnych form prezentacji produktów rybołówstwa i akwakultury.

4.5.4 Nowe wymogi powinny faktycznie wprowadzać elementy pozytywne, które wnoszą rzeczywistą wartość dla konsumenta, nie powodować niejasności w związku z etykietą i identyfikowalnością, nie stwarzać barier technicznych dla producentów i pozostawać w zgodzie z nową reformą rozporządzenia (UE) nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności (7) oraz z rozporządzeniem (WE) nr 1224/2009 ustanawiającym wspólnotowy system kontroli w celu zapewnienia przestrzegania przepisów wspólnej polityki rybołówstwa (8).

4.5.5 W związku z powyższym EKES uważa, że przed włączeniem nowych wymogów w zakresie etykietowania Komisja powinna przeprowadzić ocenę skutków, która pozwoliłaby na przeanalizowanie ich wykonalności, stosowalności i użyteczności dla konsumenta.

4.5.6 W celu zwiększenia przejrzystości wniosek przewiduje możliwość, by w sposób dobrowolny i bez zmniejszenia przestrzeni przewidzianej dla informacji obowiązkowej można było również podawać informacje na temat środowiska, kwestii etycznych czy społecznych oraz informacje dotyczące technik produkcji i wartości odżywczych produktu. EKES uważa, że każda propozycja dotycząca informacji dobrowolnej musi opierać się na minimalnych standardach regulowanych, co pozwoli uniknąć sytuacji, w której informacja stanie się źródłem niejasności dla konsumenta lub będzie zniekształcała rynek.

4.5.7 Komitet kładzie szczególny nacisk na potrzebę wzmocnienia kontroli norm dotyczących identyfikowalności produktów morskich jako sposobu na lepsze identyfikowanie źródła dóbr wydobywanych lub hodowanych oraz zapewnienie przestrzegania wymogów bezpieczeństwa żywności w całym łańcuchu rybołówstwa i akwakultury na różnych etapach: produkcji, przetwórstwa i wprowadzania do obrotu.

4.5.8 EKES, mając na uwadze unikanie nieuczciwej konkurencji na rynku UE, domaga się stosowania w odniesieniu do produktów przywożonych takich samych warunków higieniczno-sanitarnych i kontrolnych jak w przypadku produktów unijnych, łącznie z pełną identyfikowalnością „z wody na stół”, oraz nalega, aby wyczerpujące kontrole zarówno na granicy, jak i w miejscu pochodzenia zapewniały odpowiednie przestrzeganie tych norm, które przyczyniają się do bezpieczeństwa żywności. Komitet uważa, że różne dyrekcje generalne Komisji Europejskiej powinny zająć spójne stanowisko w tej sprawie.

4.5.9 Komitet zachęca do poszukiwania możliwości rozszerzenia harmonizacji kryteriów produkcji na kwestie społeczno-pracownicze i dotyczące ochrony i zrównoważonego rozwoju środowiska. W tym kontekście proponuje, by po zawarciu porozumień handlowych między UE i państwami trzecimi przeprowadzić wstępną analizę ich zakresu i skutków społecznych i środowiskowych, jak również intensywnie i okresowo monitorować ich skutki, aby nie narażać konkurencyjności europejskiego sektora rybołówstwa, połowów skorupiaków i akwakultury oraz ich łańcucha handlowego i przetwórczego.

4.6 Rozpoznanie rynku

4.6.1 We wniosku przewiduje się, że Komisja wykona szereg czynności w celu informowania różnych podmiotów w sektorze rybołówstwa i akwakultury o jego sytuacji i ewolucji. Jednocześnie należy uwzględnić kontekst międzynarodowy, kontrolować łańcuch dostaw, analizować tendencje na rynku i przeprowadzać badania ad hoc dotyczące kształtowania się cen. EKES popiera tę propozycję.

4.7 Wykonywanie prawa do przyjmowania aktów delegowanych

4.7.1 EKES wyraża swoją zgodę na delegowanie uprawnień, jakie zostają udzielone Komisji, ponieważ wszystkie dotyczą przestrzegania i kontroli wniosku dotyczącego rozporządzenia w sprawie wspólnej organizacji rynków.

Bruksela, 28 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) COM(2009) 163 final.

(2) CESE, Dz.U. C 18 z 19.1.2011, s. 53–58.

(3) CESE, Dz.U. C 24 z 28.1.2012, s. 48.

(4) COM(2011) 417 final.

(5) COM(2009) 162, opinia CESE 646/2010 z 28.4.2010 (Dz.U. C 18 z 19.1.2011, s. 59–63).

(6) COM(2011) 500 z 29.6.2011, Budżet z perspektywy „Europy 2020”, część II, s. 88.

(7) Dz.U. L 304 z 22.11.2011, s. 18–63.

(8) Dz.U. L 343 z 22.12.2009, s. 1.

21.6.2012

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 181/195

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1185/2003 w sprawie obcinania płetw rekinom na pokładach statków

COM(2011) 798 wersja ostateczna – 2011/0364 (COD)

(2012/C 181/34)

Sprawozdawca: José María ESPUNY MOYANO

Parlament Europejski, w dniu 30 listopada 2011 r., oraz Rada, w dniu 13 grudnia 2011 r., postanowiły, zgodnie z art. 43 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1185/2003 w sprawie obcinania płetw rekinom na pokładach statków

COM(2011) 798 final – 2011/0364 (COD).

Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 14 marca 2012 r.

Na 479. sesji plenarnej w dniach 28–29 marca 2012 r. (posiedzenie z 28 marca) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 103 do 30 – 22 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski

1.1 Komitet zdecydowanie odrzuca stosowanie przez jakąkolwiek flotę na świecie praktyki obcinania płetw rekinom i wyrzucania reszty ciała rekina do morza (ang. finning).

1.2 EKES zgadza się z Komisją, że zniesienie tymczasowych zezwoleń i zastosowanie polityki „przylegających płetw” zagwarantowałoby wyeliminowanie obcinania płetw rekinom w UE. Niemniej Komitet jest zaniepokojony konsekwencjami gospodarczymi i społecznymi tych środków, gdyż jego zdaniem należy poszukiwać alternatywnych metod, które zapewniałyby przestrzeganie zakazu obcinania płetw rekinom bez poważnych skutków dla rentowności przedsiębiorstw i bezpieczeństwa załogi, chociaż metody te nie wyeliminują udokumentowanych przez Komisję problemów związanych z monitorowaniem i egzekwowaniem przepisów.

1.3 EKES proponuje następujące środki alternatywne:

1.3.1

Obowiązek wyładowywania tusz i płetw rekinów w tym samym porcie.

1.3.2

Zniesienie specjalnych zezwoleń połowowych dla statków do połowu świeżej ryby.

1.3.3

Dopuszczenie specjalnych zezwoleń połowowych dla statków zamrażalni, pod warunkiem że będą one korzystać z mechanizmu identyfikowalności zapewniającego korelację między wyładowanymi tuszami i płetwami.

1.3.4

Wprowadzenie we wszystkich regionalnych organizacjach ds. rybołówstwa programu dotyczącego statystycznej dokumentacji połowów dla celów handlu płetwami rekinów.

1.4 EKES zaleca przyjęcie we wszystkich regionalnych organizacjach ds. rybołówstwa planów zarządzania połowami rekinów, w których ustanowiono by m.in. środki ograniczające działalność połowową, okresy lub obszary zamknięte dla połowów oraz zakaz przeładunków dalekomorskich.

1.5 Komitet zwraca się do Komisji Europejskiej, by dołożyła wszelkich starań w celu wprowadzenia zarówno zakazu obcinania płetw rekinom w tych flotach państw trzecich, gdzie ta godna pożałowania praktyka nadal jest stosowana, jak i egzekwowania wymogu udostępniania wiarygodnych danych na temat połowu tego gatunku przez floty państw trzecich w ramach regionalnych organizacji ds. rybołówstwa.

1.6 EKES zwraca się do Komisji Europejskiej, by udzieliła pisemnej gwarancji, że obróbka mająca na celu całkowite usunięcie płetw, która byłaby konieczna w państwach trzecich wyładunku, byłaby uznawana za „proste cięcie” i, tym samym, nie zmieniałaby wspólnotowego pochodzenia produktu.

2. Wprowadzenie

2.1 Rozporządzeniem Rady (WE) nr 1185/2003 w sprawie obcinania płetw rekinom na pokładach statków (1) wprowadzono ogólny zakaz praktyki obcinania płetw rekinom, polegającej na odcinaniu płetw rekinom i wyrzucaniu reszty ciała rekina do morza (ang. finning).

2.2 Dopuszczono wydawanie przez państwa członkowskie specjalnych zezwoleń połowowych umożliwiających przetwarzanie na statku, w trakcie którego płetwy można odcinać od ciał rekinów, jednakże bez wyrzucania reszty ciała rekina do morza. Aby zapewnić związek między masą płetw i ciał rekinów, ustalono stosunek masy płetw do wagi w relacji pełnej (współczynnik).

2.3 Zdaniem Komisji wydawanie specjalnych zezwoleń nie gwarantuje kontroli praktyki obcinania płetw rekinom i wyrzucania reszty ciała rekina do morza, dlatego też proponuje ich zniesienie. Z drugiej strony optuje za możliwością częściowego podcięcia płetw i złożenia ich płasko na tuszy.

3. Uwagi ogólne

3.1 Komitet zdecydowanie odrzuca stosowanie przez jakąkolwiek flotę na świecie praktyki obcinania płetw rekinom i wyrzucania reszty ciała rekina do morza.

3.2 EKES stwierdza, że wielu naukowców, a także wiele państw członkowskich i organizacji pozarządowych oraz sektor rybacki (2) uważa, iż w UE nie ma dowodów na obcinanie płetw rekinom, natomiast z pewnością zdarza się ono w innych krajach poza UE.

3.3 Zdaniem Komitetu ważne jest poznanie działalności statków prowadzących połowy rekinów pelagicznych przy pomocy sznurów haczykowych powierzchniowych, korzystających dotychczas ze specjalnych zezwoleń połowowych, aby zrozumieć, dlaczego konieczne jest utrzymanie tych zezwoleń.

3.3.1 Flota wspólnotowa prowadząca połowy rekinów przy pomocy sznurów haczykowych powierzchniowych składa się z ok. 200 statków (3). Każdy z nich potrzebuje od 12 do 15 członków załogi.

3.3.2 Statki te zajmują się głównie połowami mieczników i prowadzą również połowy gatunków rekinów pelagicznych: żarłacza błękitnego (Prionace glauca), który składa się na około 87 % całkowitych połowów rekinów pelagicznych, i ostronosa (Isurus oxyrinchus) – składającego się na ok. 10 %. Oba gatunki występują w dużej liczbie w epipelagicznym systemie oceanicznym i na dużych przestrzeniach Oceanu Atlantyckiego, Indyjskiego i Spokojnego. Zgodnie z najnowszymi szacunkami ICCAT z biologicznego punktu widzenia i z punktu widzenia stopnia eksploatacji sytuacja stad Prionace glauca i Isurus oxyrinchus jest dobra. Ich biomasę oszacowano powyżej lub około maksymalnego podtrzymywalnego połowu.

3.3.3 Prezentacja podczas pierwszej sprzedaży przez statki UE, które wykorzystują pełną masę płetw, różni się od prezentacji innych flot z krajów zachodnich spoza Europy, które korzystają z tej masy jedynie częściowo lub ją w całości wyrzucają.

3.3.4 Należy rozdzielić działalność statków do połowu świeżej ryby od statków zamrażalni.

3.3.4.1

Statki do połowu świeżej ryby lub statki mieszane (statki zamrażalnie posiadające pewną liczbę ryb świeżych) prowadzą działalność na Atlantyku, a wyładunek niepodciętych płetw zazwyczaj odbywa się w porcie Vigo lub w innych portach wspólnotowych. Czas trwania połowu wynosi zazwyczaj nieco ponad miesiąc.

3.3.4.2

Statki zamrażalnie prowadzą działalność na Atlantyku, Oceanie Indyjskim i Spokojnym, a ich połowy trwają co najmniej 3 miesiące. Złapanym rekinom obcina się głowę, usuwa wnętrzności i obcina wszystkie płetwy. Wszystkie części obmywa się dużą ilością wody i wkłada do tunelu zamrażalniczego. Wątrobę umieszcza się w torbie, a potem w plastikowym pudełku. Po zakończeniu procesu mrożenia tusze są balsamowane, najpierw w plastikowych rafiach, a następnie w bawełnianych workach, by chronić produkt i zapewnić jego wysoką jakość.

Płetwy i wątrobę umieszcza się w pudełkach. Przed przystąpieniem do składowania w ładowni wszystkie części są oznaczane. Wskazuje się rodzaj produktu, prezentację i obszar połowu. Wyładunek zazwyczaj odbywa się w porcie Vigo lub w innych portach wspólnotowych i w portach obcych państw:

—	Północny Atlantyk: Republika Zielonego Przylądka (Praia), Azory (Horta) i Wyspy Kanaryjskie (Las Palmas);

—	Południowy Atlantyk: Urugwaj (Montevideo), Namibia (Walvis Bay), Republika Południowej Afryki (Kapsztad);

—	Ocean Indyjski: Republika Południowej Afryki (Durban), Wyspa Mauritius (Port Louis), Indonezja (Dżakarta);

—	Ocean Spokojny: Peru (Callao, Chimbote, Puerto Pisco), Panama (Vacamonte), Nowa Zelandia (Napier), Polinezja Francuska (Papeete – Tahiti).

3.3.5 Zazwyczaj tusze i płetwy są wyładowywane w tych samych portach, zaś ich dystrybucja przebiega różnymi kanałami. Po wyładowaniu, tusze kierowane są do Vigo lub Ameryki Południowej (przede wszystkim Brazylii, Peru i Kolumbii). Te, które kierowane są do Vigo, zazwyczaj sprzedawane są do Włoch, Grecji, Rumunii, na Ukrainę, do Polski, Rosji, Portugalii, Andaluzji i Ameryki Południowej. Płetwy zaś zazwyczaj wysyłane są do Vigo, a potem do Japonii, Hongkongu, Chin, Kalifornii itp., lub bezpośrednio do tych miejsc z punktu wyładunku.

3.3.6 Jeśli chodzi o ceny, w rzeczywistości tusze rekinów w pierwszej sprzedaży osiągają średnią cenę 0,50–2 euro za kilogram, a płetwy żarłacza błękitnego i ostronosa 10–15 euro/kg.

3.3.7 Obecnie wpływy uzyskiwane przez armatorów ze sprzedaży tusz sięgają około 55 % łącznych wpływów, a w wypadku płetw – 45 %.

3.3.8 Z punktu widzenia wartości odżywczej, rekin, który nie ma budowy kostnoszkieletowej, dostarcza 130 kcal na każde 100 gram. Mięso rekina jest półtłuste (4,5 g na 100 g) i bardzo bogate w białko wysokiej jakości (21 g na 100 g), które dostarcza wszystkich niezbędnych aminokwasów. Mięso zawiera w większości tłuszcze nienasycone, w związku z czym jego spożycie jest wskazane w diecie zapobiegającej chorobom układu krążenia lub w ich leczeniu, pod warunkiem przyrządzania go na odpowiednich tłuszczach, takich jak oliwa z oliwek lub z nasion. W rezultacie jego mięso jest lekkostrawne, i choć zawiera mniejsze ilości witaminy z grupy B niż inne ryby, to jest bogate w witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A i E). Z minerałów przeważa fosfor, potas, magnez i żelazo.

3.3.9 Obecnie, zgodnie z zaleceniami FAO, wykorzystuje się wszystkie części rekina. Oprócz tuszy i płetw, wykorzystuje się również wątrobę w przemyśle farmakologicznym i kosmetycznym (w celu pozyskania witaminy A) oraz skwalen i skórę do produkcji artykułów skórzanych.

3.4 Komitet jest zdania, że należy poznać przyczyny, dla których flocie europejskiej potrzebne są specjalne zezwolenia połowowe:

3.4.1

Względy bezpieczeństwa. Przylegające płetwy u zamrożonej ryby są jak wyostrzone noże, przez co ich obróbka na statkach, które są w ciągłym ruchu, stanowi zagrożenie dla załogi podczas procesu obróbki i wyładunku.

3.4.2

Względy jakości. Składowanie płetw przylegających naturalnie do tułowia powoduje pogorszenie jakości złowionych ryb (zarówno płetw, jak i tusz), gdyż powodują one otarcia i nacięcia. Świeżo złowiona i zamrożona ryba ma wysoką jakość z odżywczego i higieniczno-sanitarnego punktu widzenia. Obcięcie płetw przed zamrożeniem tuszy sprawia, że w żadnym momencie nie dochodzi do przerwania łańcucha chłodzenia.

3.4.3

Względy związane z wykorzystaniem przestrzeni. Składowanie tusz i płetw oddzielnie (lub w przestrzeni, która powstaje po ściśnięciu tusz) pozwala jak najlepiej wykorzystać wolne miejsca w ładowni, zwiększając tym samym rentowność statków.

3.4.4

Różne kanały dystrybucji płetw i tusz. Powyższe rozwiązanie oznaczałoby, że po przybyciu do punktu wyładunku w kraju trzecim trzeba by było obcinać płetwy na lądzie, co miałoby następujące konsekwencje:

3.4.4.1

Przetwarzanie płetw w porcie zagranicznym może się wiązać ze zmianą kraju pochodzenia produktu, jeżeli czynności tej nie uznaje się za „proste cięcie” (4), w związku z czym traci ono status produktu wspólnotowego i wchodzi do kategorii produktów eksportowanych do UE, co niesie ze sobą zmianę wymogów oraz warunków sanitarnych i celnych.

3.4.4.2

Pojawiłyby się też nowe czynniki ryzyka podczas wyładowywania połowów. Proceder ten stałby się bardziej skomplikowany i zajmowałby więcej czasu.

3.4.4.3

Jednocześnie dłuższy czas wyładunku wiązałby się ze spadkiem jakości produktów, gdyż powodowałby przerwanie łańcucha chłodzenia. Stanowi to zagrożenie dla zdrowia, gdyż może powodować pojawienie się histamin i zwiększenie ilości całkowitych lotnych zasad azotowych powodujących psucie się produktu.

3.4.4.4

Ponadto główne porty wyładunku ryb mrożonych znajdują się zazwyczaj w krajach trzecich, w których brakuje odpowiedniej infrastruktury. Większość z nich usytuowana jest w strefie tropikalnej, co powoduje szybszą utratę zimna i nasila skutki wymienione w poprzednim punkcie.

3.5 Praktyka obcinania płetw rekinom stosowana jest przez statki nieeuropejskie, które pomimo braku systemów zamrażania, prowadzą długie połowy dalekomorskie, w związku z czym konserwują one płetwy wyłącznie poprzez suszenie (dehydratację) i wyrzucają ciało rekinów, które w przeciwnym razie uległoby zepsuciu. W wypadku europejskich statków zamrażalni, których dotyczy wniosek Komisji, praktyka obcinania płetw rekinom wiązałaby się z koniecznością wyrzucania za burtę wartościowego źródła dochodów ze sprzedaży tusz, co z ekonomicznego punktu widzenia jest pozbawione sensu.

3.6 EKES zgadza się z Komisją, że zniesienie tymczasowych zezwoleń i zastosowanie polityki „przylegających płetw” zagwarantowałoby wyeliminowanie obcinania płetw rekinom w UE. Niemniej, wziąwszy pod uwagę wcześniej wspomniane kwestie oraz ewentualne negatywne konsekwencje dla rybaków, wynikające z wprowadzenia tych środków, uważa, że należy poszukiwać alternatywnych metod zapewniających przestrzeganie zakazu obcinania płetw rekinom bez poważnych skutków dla rentowności przedsiębiorstw i bezpieczeństwa załogi, chociaż metody te nie wyeliminują udokumentowanych przez Komisję problemów związanych z monitorowaniem i egzekwowaniem przepisów.

3.7 EKES proponuje następujące środki alternatywne:

3.7.1

Obowiązek wyładowywania tusz i płetw rekinów w tym samym porcie.

3.7.2

Zniesienie specjalnych zezwoleń połowowych dla statków do połowu świeżej ryby.

3.7.3

3.7.4

Wprowadzenie we wszystkich regionalnych organizacjach ds. rybołówstwa programu dotyczącego statystycznej dokumentacji połowów dla celów handlu płetwami rekinów, podobnie jak w wypadku tuńczyka błękitnopłetwego w Międzynarodowej Komisji ds. Ochrony Tuńczyka Atlantyckiego (ICCAT).

3.8 Jednocześnie EKES zaleca przyjęcie we wszystkich regionalnych organizacjach ds. rybołówstwa planów zarządzania połowami rekinów, w których ustanowiono by m.in. środki ograniczenia działalności połowowej, okresy lub obszary zamknięte dla połowów oraz zakaz przeładunków dalekomorskich.

3.9 Komitet uważa, że Komisja Europejska powinna dołożyć wszelkich starań w celu wprowadzenia zarówno zakazu obcinania płetw rekinom w tych flotach państw trzecich, gdzie ta godna pożałowania praktyka jest nadal stosowana, jak i egzekwowania wymogu udostępniania wiarygodnych danych na temat połowu tego gatunku przez floty państw trzecich w ramach regionalnych organizacji ds. rybołówstwa.

4. Uwagi szczegółowe

4.1 Komitet ocenia pozytywnie inicjatywy podjęte przez niektóre państwa członkowskie w celu ochrony bardziej wrażliwych populacji rekinów, a zwłaszcza wprowadzony przez Hiszpanię zakaz połowu kosogonów (rodzina Alopiidae) i rekinów młotów (rodzina Sphyrnidae) (5). W związku z tym wnosi, by we wszystkich regionalnych organizacjach ds. rybołówstwa przyjęto odpowiednie środki ochrony i kontroli tych gatunków rekinów, które są bardziej wrażliwe.

4.2 Jeżeli chodzi o obecny model oparty na współczynnikach, Komitet uważa, że jest on odpowiedni i skuteczny. Niemniej z różnych badań naukowych na ten temat, przeprowadzonych przez europejskie instytuty badawcze, wynika, że współczynnik 5 % nie jest stosowny (gdyż jest niski) ani z punktu widzenia praktyk połowowych statków europejskich, które opierają się na wykorzystaniu całej maksymalnej masy płetw, ani z punktu widzenia głównych gatunków rekinów połowowych (żarłacza błękitnego i ostronosa) czy, tym samym, łącznie wszystkich gatunków. EKES uważa, że konieczne jest ponowne określenie maksymalnych dopuszczalnych współczynników na podstawie realistycznych kryteriów oraz wystarczających danych technicznych i naukowych i w świetle przeprowadzonych już badań. Nowe wskaźniki powinny odnosić się wyraźnie do wagi w relacji pełnej rekinów w celu uniknięcia obecnych problemów związanych z interpretacją.

Bruksela, 28 marca 2012 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Dz.U. L 167 z 4.7.2003, s. 2.

(2) Sprawozdanie Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego dotyczące stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1185/2003 w sprawie obcinania płetw rekinom na pokładach statków (z 23 grudnia 2005 r., COM(2005) 700); sprawozdanie z inicjatywy własnej Komisji Rybołówstwa Parlamentu Europejskiego INI/2054/2006; stanowisko Regionalnego Komitetu Doradczego ds. Floty Dalekomorskiej (LRDAC) w sprawie planu działania UE na rzecz ochrony rekinów; oraz protokół LDRAC ze wspólnego posiedzenia dotyczącego wysłuchania publicznego na temat zmiany rozporządzenia w sprawie obcinania płetw rekinom, 18 lutego 2011 r.

(3) Z wyjątkiem statków na Morzu Śródziemnym, które nie wymagają specjalnych zezwoleń.

(4) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1063/2010 z dnia 18 listopada 2010 r. zmieniające rozporządzenie (EWG) nr 2454/93 ustanawiające przepisy w celu wykonania rozporządzenia Rady (EWG) nr 2913/92 ustanawiającego Wspólnotowy Kodeks Celny: Dz.U. L 307 z 23.11.2010, art. 78 ust. 1 lit. i).

(5) Zarządzenie ARM/2689/2009 z 28 września wprowadzające zakaz połowu kosogonów (rodzina Alopiidae) i rekinów młotów lub głowomłotów pospolitych (rodzina Sphirnidae). Hiszpański Dziennik Ustaw nr 240 z poniedziałku 5.10.2009, s. 84–98.

		ISSN 1977-1002 doi:10.3000/19771002.C_2012.181.pol
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej		C 181

Wydanie polskie	Informacje i zawiadomienia	Rocznik 55 21 czerwca 2012

Spis treści		Strona
	I Rezolucje, zalecenia i opinie
	REZOLUCJE
	Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny
	479. sesja plenarna w dniach 28 i 29 marca 2012 r.
2012/C 181/01	Rezolucja Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego przeciwko dyskryminacji ze względu na rasę lub pochodzenie etniczne przyjęta na 479. sesji plenarnej	1
	OPINIE
	Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny
	479. sesja plenarna w dniach 28 i 29 marca 2012 r.
2012/C 181/02	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: Młode osoby niepełnosprawne: zatrudnienie, włączenie społeczne i udział w życiu społecznym (opinia rozpoznawcza)	2
2012/C 181/03	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie specyficznych problemów wysp (opinia z inicjatywy własnej)	7
2012/C 181/04	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: Wyjść poza PKB: włączenie społeczeństwa obywatelskiego w proces wyboru wskaźników uzupełniających (opinia z inicjatywy własnej)	14
2012/C 181/05	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie roli społeczeństwa obywatelskiego w stosunkach UE-Kosowo	21
2012/C 181/06	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego w politykę rozwojową UE oraz we współpracę na rzecz rozwoju (opinia rozpoznawcza)	28

	III Akty przygotowawcze
	EUROPEJSKI KOMITET EKONOMICZNO-SPOŁECZNY
	479. sesja plenarna w dniach 28 i 29 marca 2012 r.
2012/C 181/07	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego program Kreatywna EuropaCOM(2011) 785 wersja ostateczna – 2011/0370 (COD)	35
2012/C 181/08	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Podwójne opodatkowanie w obrębie jednolitego rynkuCOM(2011) 712 wersja ostateczna	40
2012/C 181/09	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie zmienionego wniosku dotyczącego decyzji Rady w sprawie systemu zasobów własnych Unii Europejskiej COM(2011) 739 wersja ostateczna – 2011/0183 (CNS) oraz zmienionego wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady określającego środki wykonawcze dotyczące systemu zasobów własnych Unii Europejskiej COM(2011) 740 wersja ostateczna – 2011/0184 (APP)	45
2012/C 181/10	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie przyszłości Funduszu Solidarności Unii Europejskiej COM(2011) 613 wersja ostateczna	52
2012/C 181/11	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Rady w sprawie wspólnego systemu podatku od transakcji finansowych i zmieniającej dyrektywę 2008/7/WE COM(2011) 594 final	55
2012/C 181/12	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wykorzystywania informacji poufnych i manipulacji na rynku (nadużyć na rynku) COM(2011) 651 wersja ostateczna – 2011/0295 (COD) oraz wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie sankcji karnych za wykorzystywanie informacji poufnych i manipulacje na rynku COM(2011) 654 wersja ostateczna – 2011/0297 (COD)	64
2012/C 181/13	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1060/2009 w sprawie agencji ratingowych COM(2011) 747 wersja ostateczna – 2011/0361 (COD)	68
2012/C 181/14	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnych europejskich przepisów dotyczących sprzedaży COM(2011) 635 wersja ostateczna – 2011/0284 (COD) oraz komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Wspólne europejskie przepisy dotyczące sprzedaży służące uproszczeniu zawierania transakcji transgranicznych na jednolitym rynkuCOM(2011) 636 wersja ostateczna	75
2012/C 181/15	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek COM(2011) 684 wersja ostateczna – 2011/0308 (COD)	84
2012/C 181/16	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie programu ochrony konsumentów na lata 2014–2020 COM(2011) 707 wersja ostateczna – 2011/0340 (COD)	89
2012/C 181/17	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie alternatywnych metod rozstrzygania sporów konsumenckich oraz zmieniającej rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 i dyrektywę 2009/22/WE (dyrektywa w sprawie ADR w sporach konsumenckich) COM(2011) 793 wersja ostateczna – 2011/0373 (COD)	93
2012/C 181/18	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie internetowego systemu rozstrzygania sporów konsumenckich (rozporządzenie w sprawie ODR w sporach konsumenckich) COM(2011) 794 wersja ostateczna — 2011/0374 (COD)	99
2012/C 181/19	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie pakietu dostosowawczego do nowych ram prawnych (wdrożenie pakietu towarowego) COM(2011) 764 wersja ostateczna – 2011/0358 (COD), COM(2011) 765 wersja ostateczna – 2011/0351 (COD), COM(2011) 766 wersja ostateczna – 2011/0352 (COD), COM(2011) 768 wersja ostateczna – 2011/0350 (COD), COM(2011) 769 wersja ostateczna – 2011/0353 (COD), COM(2011) 770 wersja ostateczna – 2011/0354 (COD), COM(2011) 771 wersja ostateczna – 2011/0349 (COD), COM(2011) 772 wersja ostateczna – 2011/0356 (COD), COM(2011) 773 wersja ostateczna – 2011/0357 (COD)	105
2012/C 181/20	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego Horyzont 2020 – program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji (2014–2020) COM(2011) 809 wersja ostateczna – 2011/0401 (COD), wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego zasady uczestnictwa i upowszechniania dla programu Horyzont 2020 – programu ramowego w zakresie badań naukowych i innowacji (2014–2020) COM(2011) 810 wersja ostateczna – 2011/0399 (COD), wniosku dotyczącego decyzji Rady ustanawiającej program szczegółowy wdrażający program Horyzont 2020 – program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji (2014–2020) COM(2011) 811 wersja ostateczna – 2011/0402 (CNS), wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady dotyczącego programu badawczo-szkoleniowego Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (2014–2018) uzupełniającego Horyzont 2020 – program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji (2014–2020) COM(2011) 812 wersja ostateczna – 2011/0400 (NLE)	111
2012/C 181/21	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 294/2008 ustanawiające Europejski Instytut Innowacji i Technologii COM(2011) 817 wersja ostateczna – 2011/0384 (COD) oraz wniosku dotyczącego decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie strategicznego planu innowacji Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii (EIT) – wkład EIT w bardziej innowacyjną Europę COM(2011) 822 wersja ostateczna – 2011/0387 (COD)	122
2012/C 181/22	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego Program na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw (2014–2020) COM(2011) 834 wersja ostateczna – 2011/0394 (COD)	125
2012/C 181/23	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Europejski program integracji obywateli państw trzecichCOM(2011) 455 wersja ostateczna	131
2012/C 181/24	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Roku Obywateli (2013) COM(2011) 489 wersja ostateczna – 2011/0217 (COD)	137
2012/C 181/25	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Działania na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia – plan modernizacji europejskich systemów szkolnictwa wyższegoCOM(2011) 567 wersja ostateczna	143
2012/C 181/26	Projekt opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Komunikat w sprawie polityki UE i wolontariatu: uznanie i propagowanie wolontariatu transgranicznego w UECOM(2011) 568 wersja ostateczna	150
2012/C 181/27	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego Erasmus dla wszystkich – Program UE na rzecz kształcenia, szkolenia, młodzieży i sportu COM(2011) 788 wersja ostateczna – 2011/0371 (COD)	154
2012/C 181/28	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie poważnych transgranicznych zagrożeń zdrowia COM(2011) 866 wersja ostateczna – 2011/0421 (COD)	160
2012/C 181/29	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Plan działania na rzecz zasobooszczędnej EuropyCOM(2011) 571 wersja ostateczna	163
2012/C 181/30	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie mechanizmu monitorowania i sprawozdawczości w zakresie emisji gazów cieplarnianych oraz zgłaszania innych informacji na poziomie krajowym i unijnym, istotnych dla zmiany klimatu COM(2011) 789 wersja ostateczna – 2011/0372 (COD)	169
2012/C 181/31	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie pakietu dotyczącego portów lotniczych obejmującego cztery następujące dokumenty: komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie polityki wobec portów lotniczych w Unii Europejskiej – rozwiązywanie kwestii przepustowości i jakości z myślą o promowaniu wzrostu, komunikacji i mobilności zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju COM(2011) 823 wersja ostateczna, wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie usług obsługi naziemnej na lotniskach w Unii i uchylającego dyrektywę Rady 96/67/WE COM(2011) 824 wersja ostateczna – 2011/0397 (COD), wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnych zasad przydzielania czasu na start lub lądowanie w portach lotniczych Unii Europejskiej (wersja przekształcona) COM(2011) 827 wersja ostateczna – 2011/0391 (COD), wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustanowienia zasad i procedur w odniesieniu do wprowadzenia ograniczeń działalności odnoszących się do poziomu hałasu w portach lotniczych Unii w ramach zrównoważonego podejścia oraz uchylającego dyrektywę 2002/30/WE Parlamentu Europejskiego i Rady COM(2011) 828 wersja ostateczna – 2011/0398 (COD)	173
2012/C 181/32	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie realizacji i eksploatacji europejskich systemów radionawigacji satelitarnej COM(2011) 814 wersja ostateczna – 2011/0392 (COD)	179
2012/C 181/33	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnej organizacji rynków produktów rybołówstwa i akwakultury COM(2011) 416 wersja ostateczna, komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie reformy wspólnej polityki rybołówstwa COM(2011) 417 wersja ostateczna, komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie zewnętrznego wymiaru wspólnej polityki rybołówstwa COM(2011) 424 wersja ostateczna oraz wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnej polityki rybołówstwa COM(2011) 425 wersja ostateczna	183
2012/C 181/34	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1185/2003 w sprawie obcinania płetw rekinom na pokładach statków COM(2011) 798 wersja ostateczna – 2011/0364 (COD)	195
2012/C 181/35	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie zmienionego wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 2001/83/WE w odniesieniu do informacji kierowanych do ogółu społeczeństwa dotyczących produktów leczniczych wydawanych na receptę lekarską COM(2012) 48 final – 2008/0256 (COD)	199
2012/C 181/36	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie zmienionego wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 726/2004 w odniesieniu do informacji kierowanych do ogółu społeczeństwa dotyczących produktów leczniczych stosowanych u ludzi wydawanych na receptę lekarską COM(2012) 49 final – 2008/0255 (COD)	200
2012/C 181/37	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 2001/83/WE odnośnie do nadzoru nad bezpieczeństwem farmakoterapii COM(2012) 52 final – 2012/0025 (COD)	201
2012/C 181/38	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 726/2004 odnośnie do nadzoru nad bezpieczeństwem farmakoterapii COM(2012) 51 final – 2012/0023 (COD)	202
2012/C 181/39	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie klasyfikacji, pakowania i etykietowania preparatów niebezpiecznych COM(2012) 8 final – 2012/007 (COD)	203
2012/C 181/40	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1342/2008 z dnia 18 grudnia 2008 r. ustanawiające długoterminowy plan w zakresie zasobów dorsza i połowów tych zasobów COM(2012) 21 final – 2012/0013 (COD)	204