19.2.2011

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 54/1

---

467. SESJA PLENARNA W DNIACH 8 I 9 GRUDNIA 2010 R.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie strategii energetycznej na lata 2011–2020

(opinia rozpoznawcza)

(2011/C 54/01)

Sprawozdawca: Bernardo HERNÁNDEZ BATALLER

Dnia 12 maja 2010 r. Komisja Europejska, działając na podstawie art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

strategii energetycznej na lata 2011–2020

(opinia rozpoznawcza).

Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 16 listopada 2010 r.

Na 467. sesji plenarnej w dniach 8–9 grudnia 2010 r. (posiedzenie z 9 grudnia) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 138 do 40 – 21 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Wprowadzenie i streszczenie

1.1   Komisja Europejska zamierza przyjąć strategię energetyczną na lata 2011–2020 i plan działania dotyczący niskoemisyjnego systemu energetycznego do 2050 r. Zwróciła się do Komitetu, aby w ramach swojego wkładu w jej prace przygotował opinie rozpoznawcze dotyczące tych dwóch kwestii.

1.2   Komitet wyraża zadowolenie, że wspomniane dwa tematy są opracowywane łącznie. Inwestowanie w sektor energetyczny ma charakter długofalowy i jest bardzo istotne, aby strategia na najbliższe dziesięć lat przyczyniała się do osiągnięcia długoterminowych celów na rok 2050.

1.3   Komisja opublikowała dokument oceniający „W kierunku nowej strategii energetycznej dla Europy na lata 2011–2020”, będący podstawą konsultacji. W części 1 niniejszej opinii streszczono opinie i zalecenia Komitetu. W części 2 przedstawiono ogólne kwestie, które należy uwzględnić w strategii. Część 3 zawiera uwagi dotyczące konkretnych spraw zgłoszonych do dyskusji w dokumencie oceniającym Komisji.

1.4   W ciągu ostatnich 200 lat sektor energetyki i transport na świecie opierały się przede wszystkim na wykorzystaniu paliw kopalnych. W okresie tym można było wydobywać po stosunkowo niskich kosztach bogate złoża paliw kopalnych, które umożliwiły krajom rozwiniętym ogromne zwiększenie wydajności pracy i podniesienie poziomu życia.

1.5   Większość ekspertów zgadza się jednak co do tego, że w ciągu najbliższych 40 lat złoża ropy naftowej i gazu ziemnego staną się mniej bogate, a o pozostałe zasoby będzie się toczyła silna konkurencja, której będzie towarzyszył wzrost cen. Złoża węgla prawdopodobnie pozostaną bogatsze i w ich wypadku niebezpieczeństwo poważnego ograniczenia dostaw w najbliższym stuleciu prawdopodobnie będzie mniejsze. Na świecie istnieje również pilna potrzeba obniżenia poziomu emisji CO2 ze spalania paliw kopalnych, aby uniknąć katastrofalnej w skutkach zmiany klimatu. Odnosi się to w równej mierze do węgla, ropy naftowej i gazu ziemnego.

1.6   Dlatego też świat powinien zmienić swoją bazę energetyczną i sposób wykorzystania energii do 2050 r. Należy jak najszybciej wprowadzać do użytku wszelkie możliwe alternatywne źródła energii. Tam, gdzie nadal będą wykorzystywane paliwa kopalne, konieczne będzie wychwytywanie większości dwutlenku węgla u źródła z myślą o jego składowaniu lub ponownym wykorzystaniu, aby uniknąć jego uwalniania się do atmosfery. Ponadto w każdym sektorze należy wykorzystywać energię znacznie wydajniej niż obecnie.

1.7   Skuteczne pokierowanie tą transformacją to jedno z największych wyzwań stojących przed społeczeństwami i rządami w XXI wieku. Będzie ono wymagało nowego podejścia do wyceny energii i usług energetycznych, aby zapewnić przede wszystkim ponoszenie w ramach wykorzystywania paliw kopalnych pełnego kosztu związanych z CO2 obciążeń dla świata, ogromnych inwestycji w nowe technologie, silnych nowych partnerstw między podmiotami przemysłowymi i rządami w celu stworzenia potrzebnej infrastruktury oraz zmiany postaw społecznych wobec wykorzystania energii i jej kosztu.

1.8   Kraje będą musiały podjąć ścisłą współpracę w celu wprowadzenia koniecznych zmian. Jednocześnie sam proces transformacji będzie oparty na silnej konkurencji. Wystąpi zaciekła rywalizacja o dostęp do pozostałych zasobów ropy naftowej i gazu ziemnego, a jednocześnie pojawią się nowe dziedziny konkurencji związane z rozwojem zastosowania alternatywnych źródeł energii oraz produktami i usługami o wysokiej efektywności energetycznej. Państwa i regiony, które szybko poczynią postępy na drodze ku większej efektywności energetycznej i skutecznemu wykorzystaniu alternatywnych źródeł energii, wzmocnią swoją pozycję konkurencyjną. Te zaś, które będą się ociągać i odwlekać transformację, przekonają się, że ich pozycja konkurencyjna ulegnie osłabieniu.

1.9   Europa i Unia Europejska znajdują się obecnie w decydującej fazie tej ewolucji. Mają wyraźne powody, by przeć ku transformacji, gdyż pozostają bardzo uzależnione od przywozu ropy naftowej i gazu z zagranicy, a także są narażone na wszelkie ograniczenia, jakie mogą się wiązać z tymi dostawami. Ponadto Europa przoduje pod względem zwiększania społecznej i politycznej świadomości zagrożenia zmianą klimatu oraz jest liderem w dziedzinie rozwoju zastosowania niektórych potrzebnych w przyszłości alternatywnych źródeł energii i działań na rzecz zwiększenia efektywności energetycznej w niektórych najważniejszych sektorach.

1.10   Europa nie może sobie jednak pozwolić na samozadowolenie. Proces transformacji nie nabrał jeszcze wystarczającego rozpędu, aby mógł rozwijać się dalej w sposób samodzielny, i łatwo może zostać wyhamowany przez obecne trudności gospodarcze i krótkoterminowość będącą ich skutkiem. Tymczasem inne państwa i regiony, na przykład Chiny i Stany Zjednoczone, szykują się do szybkiego działania. Zwłaszcza Chiny mogą stać się bardzo ostrym konkurentem w dziedzinie rozwoju alternatywnych źródeł energii.

1.11   Dla Europy sprawą najwyższej wagi jest zdynamizowanie transformacji energetycznej. W ramach nowej strategii energetycznej UE może i powinna stworzyć dla niej ramy. Unia powinna wskazać cele oraz środki i struktury potrzebne do ich osiągnięcia. Przyjęcie strategii przez Radę i inne instytucje powinno być okazją do zmobilizowania wspólnej woli politycznej, biznesowej i społecznej służącej wprowadzeniu potrzebnych zmian. Szansy tej nie można przeoczyć ani zaprzepaścić.

2.   Najważniejsze elementy strategii

2.1   Nowa strategia energetyczna dla Europy na lata 2011–2020 musi się opierać przynajmniej na trzech głównych elementach: bezpieczeństwie dostaw energii, niskoemisyjnej gospodarce i konkurencyjności energetycznej. Komitet popiera wysiłki mające na celu zapoczątkowanie przejścia na gospodarkę opartą na technologiach niskoemisyjnych i zwiększenie bezpieczeństwa dostaw energii, lecz ubolewa, że w dokumencie oceniającym Komisji z maja 2010 r. pt. „W kierunku nowej strategii energetycznej dla Europy na lata 2011–2020” zbyt mało uwagi poświęcono konkurencyjności energetycznej. Jeżeli nie zostaną przyjęte bezzwłocznie odpowiednie środki, łączny koszt wszystkich strategii polityki energetycznej może spowodować rzeczywiste zagrożenie ucieczką emisji gazów cieplarnianych i przenoszeniem miejsc pracy.

2.2   Według EKES-u najważniejsze elementy strategii można streścić w następujących punktach:

—	właściwe odczytanie sygnałów gospodarczych,

—	zdobycie właściwych technologii,

—	mobilizacja sektora finansowego,

—	wprowadzenie właściwych instytucji i struktur (publicznych i prywatnych),

—	zapewnienie zaangażowania konsumentów i społeczeństwa,

—	budowa europejskiego sojuszu i partnerstw na rzecz transformacji oraz wypracowanie powszechnego porozumienia w kwestii celów i tempa ich osiągania w określonym terminie.

2.3   Sygnały gospodarcze. Z punktu widzenia ekonomisty najważniejszym środkiem wprowadzenia koniecznej zmiany w sektorze energetycznym jest właściwa wycena energii z uwzględnieniem wszystkich kosztów zewnętrznych związanych z jej produkcją i wykorzystaniem. Przede wszystkim proces wytwarzania i wykorzystywania energii powinien obejmować ponoszenie pełnego kosztu globalnych problemów stwarzanych przez związaną z tym emisję CO2.

2.4   Obecna sytuacja na całym świecie wygląda zupełnie inaczej. Podmioty wytwarzające i wykorzystujące energię bynajmniej nie ponoszą pełnych kosztów związanych z emisją dwutlenku węgla, a w wielu miejscach nadal korzystają z dotacji o niepożądanych skutkach mających na celu obniżenie kosztu takiej energii oraz zwiększenie popytu i związanej z nim produkcji węgla. W ramach przyszłej polityki należy dążyć do zapewnienia, że za emisje CO2 pochodzące ze spalania paliw kopalnych będzie płacona pełna cena uprawnień do emisji. Wszelkie pozostałe dotacje powinny być ukierunkowane w sposób znacznie lepiej przemyślany na:

—	wspieranie badań i rozwoju w dziedzinie nowych technologii;

—	wspieranie uruchamiania nowych technologii niskoemisyjnych przez pewien czas, dopóki nie będą one w stanie samodzielnie utrzymać się na rynku;

—	wspieranie uruchamiania środków i technik dotyczących efektywności energetycznej;

—	wspieranie uboższych i znajdujących się w trudnym położeniu gospodarstw domowych w zapewnieniu im niezbędnych usług energetycznych.

2.5   Europa poczyniła pewne postępy na drodze ku lepszym strukturom wyceny. Obecny dobór wielu różnych podatków paliwowych w różnych państwach, utrzymujące się gdzieniegdzie dotacje do produkcji, niedoskonały i chwiejny system handlu uprawnieniami do emisji dwutlenku węgla itp. bynajmniej nie zapewniają stabilnych i spójnych sygnałów cenowych potrzebnych do tego, by dać dostawcom i odbiorcom energii pewność podczas planowania koniecznych dużych i małych inwestycji. Nowa strategia energetyczna powinna wskazać wyraźne cele związane z:

—	wyeliminowaniem dotacji o niepożądanych skutkach w sektorze energetycznym i związanych z nim sektorach, zarówno w odniesieniu do produkcji, jak i konsumpcji;

—	większą harmonizacją opodatkowania wszystkich paliw, procesów i produktów powodujących emisje gazów cieplarnianych;

—	wprowadzeniem właściwych cen uprawnień do emisji dwutlenku węgla we wszystkich sektorach poprzez rozszerzenie systemu handlu uprawnieniami do emisji i wyeliminowanie jego luk prawnych bądź poprzez inne środki fiskalne;

—	ukierunkowaniem wszelkich pozostałych dotacji na konkretne wspomniane wyżej cele.

2.6   Ceny energii prawdopodobnie pozostaną na wyższym poziomie niż w przeszłości (a dostawy pochodzące z niektórych źródeł europejskiego systemu dostaw energii mogą od czasu do czasu podlegać ograniczeniom). Energia powinna być wykorzystywana jak najefektywniej, aby utrzymać całkowite zużycie energii i nowe potrzebne inwestycje na rozsądnym poziomie. Należy wkładać jak najwięcej wysiłku w propagowanie efektywności energetycznej we wszystkich sektorach.

2.7   Właściwa polityka cenowa jest ważna, lecz w opinii Komitetu zdecydowanie niewystarczająca, aby zapewnić nieodwracalne dążenie ku gospodarce niskoemisyjnej. Potrzeba będzie wiele innych środków i inicjatyw, zwłaszcza na początkowych etapach, zanim sam rynek będzie mógł pełnić rolę siły napędowej.

2.8   Właściwe technologie. Nie podjęto jeszcze ważnych działań na rzecz wspierania rozwoju i wykorzystania alternatywnych źródeł energii, w tym całej gamy odnawialnych źródeł energii. Gdy zostaną one już w pełni rozwinięte, powinny stać się w pełni konkurencyjne na rynku i nie będą dłużej potrzebowały specjalnego wsparcia innego niż korzystna dla nich różnica wynikająca z właściwej ceny uprawnień do emisji. Do 2020 r. wiele z tych technologii będzie jednak nadal w fazie rozwoju i prawdopodobnie będzie potrzebować finansowego wsparcia za pośrednictwem programów badań i rozwoju, cen gwarantowanych i innych zachęt dla inwestorów, a także wsparcia właściwego rozwoju infrastruktury.

2.9   Liczne alternatywne źródła energii prawdopodobnie będą najefektywniej wykorzystywane jako czynnik produkcji energii elektrycznej: aby zoptymalizować ich wkład i najlepiej wykorzystać obecną zdolność produkcji energii elektrycznej, sieć elektroenergetyczna będzie wymagała zdecydowanego wzmocnienia i rozbudowania na szczeblu lokalnym, krajowym i europejskim, a także udoskonalenia, które umożliwi jej przyjęcie zróżnicowanego wkładu z wielu różnych źródeł na różną skalę i zaspokojenie zmieniającego się popytu.

2.10   Wydajność awaryjnych źródeł zasilania lub przechowywanie energii (wraz ze zintegrowaną siecią energetyczną) będą miały jeszcze większą rolę do odegrania w przyszłości, gdyż będą musiały radzić sobie z niestabilnymi formami dostaw energii ze źródeł odnawialnych takich jak wiatr oraz ze zmieniającym się popytem. Elektrownie wodne, elektrownie wykorzystujące biomasę i ewentualne gromadzenie energii w akumulatorach na dużą skalę mogłyby odgrywać coraz ważniejszą rolę w tym zakresie, podobnie jak pozostałe elektrownie zasilane paliwami kopalnymi (zwłaszcza gazem ziemnym) wyposażone w systemy wychwytywania dwutlenku węgla.

2.11   Niektórzy komentatorzy uważają, że elektrownie jądrowe nowej generacji będą musiały odegrać ważną rolę w nowej gospodarce opartej na technologiach niskoemisyjnych, a niektóre państwa, zarówno w Europie, jak i poza nią, podejmują działania w celu przedłużenia przydatności istniejących elektrowni i zaplanowania budowy nowych. Większość członków Komitetu podziela opinię, że energia jądrowa będzie musiała odegrać rolę w przejściu Europy na gospodarkę opartą na technologiach niskoemisyjnych. Technologia konwencjonalnego wytwarzania energii jądrowej jest obecnie dobrze rozwinięta i zdaniem Komitetu każda nowa inwestycja w energetykę jądrową powinna pokrywać pełen koszt gospodarczy jej działania, ubezpieczenia, ewentualnego zamknięcia oraz składowania i unieszkodliwiania odpadów bez żadnych jawnych lub ukrytych dotacji.

2.12   Węgiel pozostanie oczywiście ważnym źródłem energii, zwłaszcza w związku z wytwarzaniem energii elektrycznej, jeszcze przez dziesiątki lat. Aby zminimalizować związaną z tym emisję CO2, należy podjąć intensywne działania na rzecz stworzenia i zainstalowania systemów wychwytywania i składowania dwutlenku węgla oraz na rzecz opracowania harmonogramu ich wprowadzania we wszystkich elektrowniach węglowych.

2.13   Efektywność energetyczna i obniżenie emisyjności powinny być silniej wspierane we wszystkich sektorach, zwłaszcza w transporcie, mieszkalnictwie i budownictwie, w sektorze energii elektrycznej oraz w energochłonnych gałęziach przemysłu.

2.14   Mobilizacja sektora finansowego. Wdrażanie transformacji sektora energetycznego będzie wymagało dużych inwestycji w ciągu najbliższych 20 lat (prawdopodobnie trzy lub cztery razy większych niż obecnie). Aby przeprowadzić tę rozbudowę, potrzebna jest ambitna strategia europejska, która wskaże wyraźne cele oraz stworzy właściwe, niezawodne i spójne ramy prawne, zachęty i inne formy wsparcia przedmiotowych gałęzi przemysłu, umożliwiając im pewne zmierzanie w kierunku osiągnięcia tych celów.

2.15   Właściwe struktury i instytucje. Ponadto transformacja będzie wymagała znacznego wzmocnienia porozumień instytucjonalnych, aby planować rozwój i kierować nim oraz jednocześnie zachęcać dynamiczny i konkurencyjny rynek do koniecznych inwestycji. Planowanie dostaw energii, zarządzanie siecią oraz regulowanie rynku energii i jego struktur taryfowych powinny zostać zintegrowane lub skoordynowane na szczeblu europejskim.

2.16   Potrzebne przekształcenia będą wymagały szybkich i głębokich zmian we wzorcach produkcji i konsumpcji w europejskiej gospodarce. Po stronie produkcji, w miarę rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz produktów i usług o wysokiej efektywności energetycznej, powinno powstać wiele nowych przedsiębiorstw i miejsc pracy w sektorze energetyki; ubędzie ich jednak w starszych częściach sektora energetycznego. Potrzebny będzie szeroko zakrojony program zwiększania świadomości, szkolenia i zmiany kwalifikacji, aby umożliwić harmonijną transformację.

2.17   Potrzebny jest szybko rosnący międzynarodowy rynek nowych technologii i rozwiązań, aby przekształcić sektor energetyczny. Europa powinna rozszerzyć własne badania i rozwój oraz zachęty dla swojego przemysłu i przedsiębiorstw, aby zapewnić sobie silną pozycję na tym dynamicznym i konkurencyjnym rynku.

2.18   Zaangażowanie konsumentów, MŚP i całego społeczeństwa. Po stronie popytu należy podjąć zdecydowane wysiłki w dziedzinie edukacji i zachęcania konsumentów prywatnych i przedsiębiorstw do odgrywania roli w inteligentnej konsumpcji, która będzie potrzebna w przyszłości. Wszelkiego rodzaju konsumenci (przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe) będą potrzebowali właściwych informacji na temat dostępnych możliwości efektywniejszego wykorzystania energii i wspierania przestawienia się na odnawialne źródła zaopatrzenia. W wielu przypadkach będą potrzebowali także zachęt do samodzielnego podejmowania działań na rzecz efektywności energetycznej oraz do wykorzystywania odnawialnych źródeł energii.

2.19   Ceny energii prawdopodobnie będą wyższe niż w przeszłości, należy więc starannie ocenić ich oddziaływanie na uboższe gospodarstwa domowe i na osoby znajdujące się w trudnej sytuacji oraz opracować właściwe strategie. Tego rodzaju gospodarstwa domowe powinny być najpoważniejszymi kandydatami do otrzymania pomocy w zakresie wprowadzania rozwiązań efektywnych energetycznie, ponieważ może im brakować środków na samodzielne podjęcie takich działań oraz dlatego, że wyższe ceny energii będą dla nich większym obciążeniem niż w przypadku zamożniejszych osób.

2.20   Europejski sojusz na rzecz zmian. Aby przeprowadzić potrzebną transformację szybko i na szeroką skalę, UE i jej państwa członkowskie powinny dzielić się uprawnieniami i ściśle ze sobą współpracować w celu wprowadzenia koniecznej integracji technicznej i gospodarczej na jednolitym rynku energii oraz by zaangażować właściwe sektory przemysłu w pracę na rzecz transformacji. Europejska strategia wymaga wspólnej odpowiedzialności i wspólnej realizacji.

2.21   Cele. Aby utrzymać tempo zmian, Komitet sugeruje, że w ramach strategii UE użyteczne byłoby stworzenie harmonogramu powiązanych ze sobą i spójnych docelowych terminów wykonania poszczególnych etapów transformacji. Każdy cel będzie następnie wymagał własnego zestawu środków wykonawczych i planów inwestycyjnych opracowanych we współpracy z przedstawicielami przemysłu i innymi zainteresowanymi stronami. Przykładowe środki obejmują:

—	wyznaczone już cele dotyczące odnawialnych źródeł energii na rok 2020 oraz dalsze cele na lata 2030, 2040 i 2050;

—	po odpowiednim sprawdzeniu technologii wychwytywania i składowania dwutlenku węgla wprowadzenie wymogu wyposażenia w nie wszystkich nowych elektrowni zasilanych paliwami kopalnymi oraz określenie harmonogramu wyposażania w taki system wszystkich działających elektrowni;

—	docelowe terminy wprowadzenia wymogu osiągnięcia przez wszystkie nowe budynki mieszkalne i inne budynki zerowego statusu emisyjnego oraz docelowe terminy wprowadzenia wymogu stopniowego dostosowania istniejących budynków;

—	docelowe terminy stopniowego zwiększania elektryfikacji floty pojazdów;

—	orientacyjne cele w zakresie rezygnacji z używania paliw kopalnych do ogrzewania i gotowania w gospodarstwach domowych.

2.22   Wszystkie wymienione odrębne cele i działania powinny zostać zintegrowane w kompleksowej strategii zmniejszenia ilości gazów cieplarnianych oraz powinny być one zgodne z ogólnym celem dwudziesto- lub trzydziestoprocentowego zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych do 2020 r.

3.   Najważniejsze dziedziny dla nowej strategii energetycznej wskazane w dokumencie Komisji przekazanym do konsultacji

3.1   Nowoczesne zintegrowane sieci energetyczne. Komitet zgadza się z Komisją, że sprawą najwyższej wagi jest stworzenie solidniejszej, odporniejszej, inteligentniejszej i lepiej zintegrowanej infrastruktury sieciowej dla Europy. Aby zapewnić najlepsze wyniki stosowania odnawialnych źródeł energii, należy instalować różne rodzaje urządzeń wykorzystujących odnawialne źródła energii w optymalnych dla nich miejscach (energia wiatru tam, gdzie występują silne wiatry, energia słoneczna na najbardziej nasłonecznionych obszarach itp.), a w razie potrzeby także korzystać z efektywnej sieci przesyłu energii. Osiągnięcie takiej optymalizacji na skalę europejską ostatecznie będzie oznaczało traktowanie całej europejskiej produkcji energii elektrycznej jako jednego, zintegrowanego systemu. Powinno się stworzyć „wspólną europejską sieć” oraz wspólne projekty i struktury umożliwiające planowanie tego systemu i zarządzanie nim. Sieć ta powinna być zdolna do inteligentnego zarządzania i działania na wszystkich poziomach, aby zoptymalizować dostosowanie podaży do popytu. Cel zintegrowanej sieci będzie polegał między innymi na przyjęciu energii z oddalonych źródeł (np. z morskich farm wiatrowych lub z pustynnych instalacji solarnych); a wykorzystanie systemów AC i DC w różnych częściach sieci będzie wymagało optymalizacji w celu zminimalizowania strat energii w całej sieci.

3.2   Komisja i państwa członkowskie powinny ściślej współpracować ze sobą i ze wszystkimi europejskimi sieciami operatorów systemów przesyłowych, aby stworzyć skoordynowaną strukturę planowania rozwoju zintegrowanej sieci i zarządzania nią, obejmującą techniczne i finansowe parametry budowy i działania sieci.

3.3   Komitet zgadza się z Komisją, że istotne będzie wprowadzenie inteligentnego licznika na wszystkich szczeblach konsumpcji, w tym w domach prywatnych. Konsumenci będą potrzebowali sporej pomocy od dostawców paliw i od organów władz publicznych, aby zrozumieć informacje podawane przez inteligentne liczniki i podejmować decyzje dotyczące tego, jak owe informacje wykorzystać, aby zoptymalizować swoje wzorce zużycia energii.

Postęp na drodze ku niskoemisyjnemu systemowi energetycznemu. UE zobowiązała się już do zmniejszenia emisji dwutlenku węgla o 20 % do 2020 r. oraz o 30 %, jeśli inne państwa podejmą porównywalne zobowiązania. Cele te są ważnym bodźcem dla wielu innych polityk i inwestycji w nowe systemy energetyczne, które dzięki nim powstaną. Według Komitetu UE powinna zgodnie z wnioskiem ministrów ochrony środowiska Niemiec, Francji i Wielkiej Brytanii zobowiązać się do szybkiej zmiany celu zmniejszenia emisji CO2 do 2020 r. z obecnych 20 % do 30 %, jeśli pozwolą na to warunki gospodarcze i społeczne bez szkody dla konkurencyjności i jeśli faktycznie będą temu towarzyszyły działania i inwestycje konieczne do osiągnięcia takiego celu.

3.4.1   Unia Europejska jest już bliska osiągnięcia 20-procentowej redukcji do 2020 r. (do 2009 r. emisje zmniejszyły się już o 17 %), a silniejszy bodziec w postaci celu postawionego na wyższym poziomie mógłby przynieść jej korzyści polegające na przyspieszeniu transformacji w dziedzinie energetyki, sprawniejszym funkcjonowaniu rynku handlu uprawnieniami do emisji oraz na poprawie konkurencyjności Europy w dłuższej perspektywie. Niemniej jednak z politycznego punktu widzenia, a także pod względem ochrony konkurencyjności przemysłu europejskiego w krótszej perspektywie (zwłaszcza jego energochłonnych sektorów), byłoby oczywiście o wiele łatwiej zdecydować się na wcześniejsze podwyższenie celu obniżenia emisji do 30 %, gdyby inne kraje uprzemysłowione zobowiązały się do podobnych redukcji, a bardziej zaawansowane kraje rozwijające się w odpowiednim zakresie przyłączyły się do globalnych wysiłków. Oznaczałoby to sprawiedliwszy podział kosztów inwestycji i rozłożenie ciężaru wyższych kosztów energii związanych z transformacją sektora energetycznego na wszystkie większe kraje, a także zapewniłoby minimalizację zjawiska „ucieczki emisji”.

3.4.2   Jak dotąd możliwość podwyższenia do 30 % celu redukcji emisji do 2020 r. UE starała się wykorzystać jako argument w negocjacjach, by skłonić inne kraje do porównywalnych zobowiązań. Taktyka ta nie sprawdziła się jednak ani w Kopenhadze, ani później. Co więcej, wraz z upływem czasu tracimy możliwość wykorzystania ambitniejszego celu na 2020 r. jako narzędzia służącego przyspieszeniu transformacji sektora energetycznego w Europie.

3.4.3   Wobec ciągłego braku globalnego porozumienia w sprawie zmiany klimatu, UE powinna rozważyć możliwość wcześniejszego podwyższenia celu redukcji emisji do 2020 r. do poziomu 25 %, przyjmując tym samym dolną granicę przedziału obniżania emisji zalecaną przez IPCC na ten rok dla krajów wysoko rozwiniętych. Zapewniłoby to również w pewnej części korzyści transformacyjne związane z możliwie najszybszym przyjęciem wyższego celu, a jednocześnie pozwoliłoby zachować kartę przetargową w negocjacjach w postaci dodatkowych 5 % do zaoferowania innym krajom, by zachęcić je do wzmożonych wysiłków w najbliższych dwóch latach.

3.5   Wczesne działania podejmowane w tym celu prowadziłyby do zaostrzenia limitów emisji w systemie handlu uprawnieniami do emisji dwutlenku węgla, a przez to do wyższej i efektywniejszej ceny emisji dwutlenku węgla. Komitet uważa, że jeśli system handlu uprawnieniami do emisji dwutlenku węgla ma przynieść namacalne wyniki, należy ustalić cenę minimalną na poziomie co najmniej 30 euro oraz zapewnić osiągnięcie wyższej proporcji redukcji emisji dwutlenku węgla w samej UE raczej poprzez właściwe inwestycje niż poprzez wywóz do innych części świata za pośrednictwem mechanizmu czystego rozwoju (Clean Development Mechanism – CDM). Komitet uważa jednak, że nawet po takich udoskonaleniach nie należy przeceniać wyników, jakie może przynieść sam system handlu uprawnieniami do emisji dwutlenku węgla. Ponadto znaczne wzmocnienie systemu w UE może się okazać politycznie i konkurencyjnie niedopuszczalne, jeśli inne części świata nadal będą zwlekały z podjęciem porównywalnych działań. Jeśli transformacja energetyczna ma się dokonać w odpowiednim tempie, wiele innych polityk podobnych do przedstawionych w niniejszej opinii trzeba będzie wprowadzać w ramach całościowej strategii, a jeśli system handlu uprawnieniami do emisji dwutlenku węgla nadal będzie szwankował, być może trzeba będzie położyć na nie większy nacisk w przyszłej strategii.

3.6   UE zrobiła już duży postęp, ustanawiając minimalne normy efektywności energetycznej budynków, pojazdów oraz różnych innych towarów i usług. Nadal jednak dużo jest do zrobienia w zakresie rozszerzania i zaostrzania tych limitów. A jeszcze więcej pozostaje do zrobienia w zakresie zapewnienia wdrożenia wszystkich wspomnianych norm i zgodności z nimi. Komisja będzie musiała zwiększyć nacisk na państwa członkowskie, aby opracowały właściwe plany działania i polityki w dziedzinie efektywności energetycznej.

3.7   Przywództwo w dziedzinie innowacji technologicznych. Technologiczne innowacje w sektorze energetyki będą nieodzowne dla tworzenia nowych produktów i usług oraz dla sprowadzenia ich cen do rozsądniejszego poziomu. Europie grozi pozostanie w tyle za głównymi globalnymi konkurentami w tym sektorze, dlatego powinna ona podnieść poziom badań i rozwoju (w sektorze publicznym i prywatnym) w zakresie najważniejszych nowych technologii. Na szczeblu europejskim należy bezzwłocznie wdrożyć strategiczny plan w dziedzinie technologii energetycznych (plan EPSTE).

3.8   Energii należy przypisać większe znaczenie we wszystkich właściwych programach UE, zwłaszcza w ramach funduszy strukturalnych. Państwa członkowskie powinny również przypisać energii większe znaczenie w swoich planach inwestycyjnych, zwłaszcza w tych związanych z efektywnością energetyczną i rozwojem odnawialnych źródeł energii. Ponadto UE i państwa członkowskie powinny zapewnić właściwe, stabilne ramy prawne i zachęty dla przedsiębiorstw sektora prywatnego działających w obszarze dostaw i dystrybucji energii oraz wykorzystujących produkty i usługi o wysokiej efektywności energetycznej, aby umożliwić im odegranie roli w intensyfikacji wysiłków.

3.9   Komitet zgadza się, że władze lokalne i regionalne mają do odegrania szczególnie ważną rolę w zakresie propagowania efektywności energetycznej na swoim terenie i w zakresie koordynowania realizacji planów rozwoju odnawialnych źródeł energii. Zaleca on europejskie wsparcie dla doskonałych inicjatyw podejmowanych w dziedzinie energetyki w ramach Porozumienia Burmistrzów oraz znalezienie sposobów wzmocnienia i rozszerzenia tych inicjatyw.

3.10   Silna i skoordynowana polityka zagraniczna w dziedzinie energii. Komitet zgadza się, że UE powinna korzystać z bardziej skoordynowanej polityki energetycznej w odniesieniu do państw trzecich. Ale bez względu na to, jak dobrze skoordynowana będzie ta polityka, pozycja Europy pozostanie słaba w kontekście międzynarodowym, jeśli nadal będzie ona bardzo uzależniona od przywozu paliw kopalnych z innych części świata, zwłaszcza jeśli znajdują się one w kilku najważniejszych państwach. Im szybciej Europie uda się osiągnąć większą efektywność, niższy poziom ogólnego zużycia i mniejszy stopień uzależnienia od przywozu paliw kopalnych z zagranicy, tym bezpieczniejsza będzie jej pozycja.

3.11   Ochrona obywateli UE. Komitet zgadza się z Komisją, że należy przywiązywać dużą wagę do działań na rzecz stworzenia równych szans dla podmiotów działających w sektorze energii w całej Europie oraz na rzecz promowania przejrzystości dla konsumentów w zakresie wszystkich aspektów usług energetycznych, z jakich korzystają. Wszelkiego rodzaju konsumenci (przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe) będą musieli nauczyć się zwracać znacznie większą uwagę na swoje wzorce zużycia energii oraz na dostępne możliwości efektywniejszego wykorzystania mniejszej ilości energii.

3.12   Produkty i usługi energetyczne prawdopodobnie staną się stosunkowo droższe niż obecnie, co zapewni stosowną zachętę ekonomiczną do takich działań. Aby móc ruszyć we właściwym kierunku, różni konsumenci będą jednak słusznie oczekiwać czegoś więcej niż wzrostu cen. Informacje o energetycznych cechach towarów i usług będą musiały stać się o wiele bardziej dostępne, podobnie jak konkretne informacje na temat dostępnych możliwości i pomocy we wprowadzeniu zmian (np. możliwości w zakresie ulepszenia charakterystyki energetycznej domów i innych budynków, bardziej ekologicznego transportu, bardziej ekologicznych zakupów, sposobów spędzania wakacji itp.).

---

---

19.2.2011

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 54/8

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: „Islandia jako kraj kandydujący”

(opinia rozpoznawcza)

(2011/C 54/02)

Sprawozdawca: Liina CARR

Pismem z 28 kwietnia 2010 r. wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej Maroš Šefčovič oraz komisarz europejski ds. rozszerzenia Štefan Füle, działając na podstawie art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, zwrócili się do Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego o opracowanie opinii rozpoznawczej w sprawie

Islandia jako kraj kandydujący.

Sekcja Stosunków Zewnętrznych, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię dnia 27 października 2010 r.

Na 467. sesji plenarnej w dniach 8–9 grudnia 2010 r. (posiedzenie z 9 grudnia) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 170 do 1 – nikt nie wstrzymał się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Wnioski i zalecenia

1.1   Wysłuchanie publiczne w Islandii we wrześniu 2010 r. potwierdziło, że mamy do czynienia z poważnymi trudnościami w uzyskaniu poparcia opinii publicznej dla ubiegania się Islandii o członkostwo w UE. Chociaż sama kwestia członkostwa jest nadal przedmiotem dyskusji, poparcie dla negocjacji akcesyjnych zdaje się ostatnio wzrastać: 64 % obywateli woli kontynuację procesu przystąpienia do UE od wycofania się z negocjacji. W porównaniu z wcześniejszymi sondażami oznacza to znaczny wzrost poparcia dla procesu akcesyjnego.

1.2   Zdaniem Komitetu nastał czas, by organizacje proeuropejskie aktywniej włączyły się do debaty publicznej, ukazując korzyści z członkostwa w UE zarówno dla Islandii, jak i dla Unii Europejskiej. EKES mógłby być motorem takich działań i organizować wydarzenia podkreślające rolę organizacji „innych podmiotów”.

1.3   Komitet zdecydowanie popiera członkostwo Islandii w UE i podkreśla znaczenie udziału islandzkiego społeczeństwa obywatelskiego w negocjacjach akcesyjnych. Partnerzy społeczni już od dawna odgrywają ważną rolę w islandzkim procesie politycznym; łączą ich także więzi z EKES-em i z europejskimi organizacjami zrzeszającymi podobne organizacje (organizacjami parasolowymi).

1.4   Podobnie jak partnerzy społeczni, Komitet podkreśla także potrzebę szerszej reprezentacji społeczeństwa obywatelskiego przez różne grupy interesów. Oprócz bardziej tradycyjnego dialogu społecznego podczas procesu akcesyjnego należy zagwarantować także dialog obywatelski.

1.5   Komitet zaleca jak najszybsze ustanowienie z Islandią – tak jak miało to już miejsce w przypadku innych państw znajdujących się w fazie przedakcesyjnej – wspólnego komitetu konsultacyjnego. Zdaniem EKES-u będzie on użytecznym mechanizmem dla wymiany opinii i informacji między społeczeństwem obywatelskim Islandii a państwami członkowskimi UE, dla przedstawiania wspólnych zaleceń i opinii stronom negocjacji, zwłaszcza zaś dla wzmocnienia roli organizacji Grupy III w negocjacjach w sprawie członkostwa.

1.6   Dzięki wysokiemu poziomowi rozwoju polityczno-gospodarczego i uczestnictwu w Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) Islandia jest, ogólnie rzecz biorąc, dobrze przygotowana do przyjęcia na siebie obowiązków wynikających z członkostwa w UE (mimo załamania gospodarki islandzkiej podczas niedawnego kryzysu) – szczególnie w obszarach objętych Porozumieniem EOG. EKES uważa także, że będąc państwem członkowskim UE, Islandia mogłaby przyczynić się do rozwoju różnych obszarów polityki UE, takich jak zrównoważone zarządzanie rybołówstwem, odnawialne źródła energii i wymiar arktyczny. Przedstawiciele Islandii nie zasiadają obecnie w unijnych instytucjach mających uprawnienia decyzyjne.

1.7   Mimo że Islandia wdrożyła już znaczną część dorobku prawnego UE, najważniejsze obszary – przede wszystkim rybołówstwo i rolnictwo – wciąż stanowią nie lada wyzwanie. EKES podkreśla, że w ramach procesu akcesyjnego grupy społeczeństwa obywatelskiego muszą odegrać ważną rolę w tych dziedzinach. W proces przystąpienia do UE należy także zaangażować inne ważne grupy, wspierając islandzki rząd w zadaniach związanych z negocjacjami akcesyjnymi.

1.8   Niektóre wpływowe organizacje społeczeństwa obywatelskiego zadeklarowały już swój sprzeciw wobec ubiegania się Islandii o członkostwo. W tej sytuacji niezwykle ważne jest więc, by organizacje przychylne członkostwu jak najszybciej rozpoczęły debatę publiczną na temat korzyści z członkostwa zarówno dla Islandii, jak i dla UE. Zdaniem EKES-u korzystne byłoby zorganizowanie szerszej debaty w wymiarze krajowym i europejskim, by wesprzeć zarówno organizacje, jak i społeczeństwo w demokratycznym procesie formułowania opinii, z uwzględnieniem podejścia kompromisowego na szczeblu europejskim.

1.9   Negatywne nastawienie islandzkiej opinii publicznej do członkostwa w UE wynika częściowo z nierozwiązanego sporu w sprawie Icesave. Tym ważniejsze staje się więc zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego w konstruktywny dialog na temat członkostwa w UE. EKES nalega na rozwiązanie kwestii Icesave poza negocjacjami akcesyjnymi – nie może się ona stać się przeszkodą na drodze procesu przystąpienia Islandii do UE.

2.   Sytuacja bieżąca

2.1   Islandia złożyła oficjalny wniosek o członkostwo w UE w lipcu 2009 r.; 24 lutego 2010 r. został on pozytywnie zaopiniowany przez Komisję. 17 czerwca 2010 r. Rada Europejska postanowiła rozpocząć negocjacje akcesyjne i zwróciła się do Rady o przyjęcie ogólnych ram negocjacyjnych. Decyzja uzyskała poparcie Parlamentu Europejskiego 28 czerwca 2010 r. Pierwsze posiedzenie Konferencji Międzyrządowej odbyło się 27 lipca 2010 r.

2.2   Islandia wdrożyła już znaczną część dorobku prawnego UE poprzez Porozumienie EOG i przystępując do układu z Schengen – ułatwi to proces przeglądu prawodawstwa, a następnie negocjowanie kolejnych rozdziałów. Nadal należy jednak sprostać wyzwaniom w najważniejszych obszarach, takich jak rolnictwo, rybołówstwo i polityka pieniężna. Proces przeglądu prawodawstwa już się rozpoczął i ma się zakończyć w czerwcu 2011 r.

2.3   Islandia spełnia wszystkie kryteria polityczne niezbędne do przystąpienia do UE określone przez Radę Europejską w Kopenhadze w 1993 r. Jest krajem o dobrze rozwiniętej demokracji przedstawicielskiej, silnych instytucjach, rozwiniętym systemie ochrony praw podstawowych i praw człowieka oraz poszanowaniu państwa prawa.

2.4   Islandzka administracja publiczna jest z reguły skuteczna i wolna od ingerencji politycznych. Niedawnym zawirowaniom na rynku finansowym towarzyszyły jednak wstrząsy polityczne, uwidaczniając potrzebę reformy administracyjnej. Zgodnie z opinią Komisji, po kryzysie finansowym nasuwają się pytania o potencjalny konflikt interesów wynikający z bliskich związków łączących klasę polityczną ze środowiskiem biznesu; prawdopodobnie potrzebne więc będą dalsze reformy. Rozpoczęto już reformę administracji publicznej, zajmując się niektórymi z kwestii zgłoszonych przez Komisję.

2.5   Mimo poważnych konsekwencji kryzysu gospodarczego, Islandia to kraj o funkcjonującej gospodarce rynkowej, będący w stanie sprostać presji konkurencyjnej i siłom rynkowym w UE. W ramach walki z kryzysem islandzki rząd przedsięwziął szereg trudnych środków oszczędnościowych oraz strategii mających na celu dywersyfikację gospodarki, w nadziei na powrót do dodatniej stopy wzrostu do końca 2010 r. Głównym celem obecnego rządu jest przywrócenie równowagi w budżecie państwa do 2013 r. oraz tworzenie miejsc pracy i propagowanie innowacyjności, by do 2020 r. odbudować konkurencyjność Islandii.

2.6   Przystąpienie Islandii do UE jest postrzegane jako proces naturalny: to państwo o dobrze rozwiniętej kulturze demokratycznej i wysokim stopniu harmonizacji z dorobkiem wspólnotowym. Negocjacje z Islandią mogłyby więc zostać zamknięte stosunkowo szybko – o ile do chwili przystąpienia nastąpi pełna harmonizacja islandzkiego prawodawstwa z dorobkiem wspólnotowym. Gdyby negocjacje zakończyły się sukcesem, a Islandczycy zaakceptowaliby członkostwo w referendum, Islandia zostałaby państwem członkowskim o najmniejszej liczbie ludności (ok. 317 tys. mieszkańców).

2.7   Po złożeniu przez Islandię oficjalnego wniosku o członkostwo, ustanowiono dziesięć grup negocjacyjnych, mających za zadanie negocjacje różnych obszarów. Dobrze reprezentowani są partnerzy społeczni i inne ważne organizacje, uczestniczą także w pracach odpowiednich grup. Choć za negocjacje odpowiadają urzędnicy, grupy najbardziej zainteresowane zostały zaproszone do udziału w pracach przygotowawczych grup negocjacyjnych i do bezpośredniego uczestnictwa w procesie.

2.8   Pełne zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego w proces przystąpienia to polityka islandzkiego rządu. Kiedy Komisja Spraw Zagranicznych islandzkiego parlamentu przygotowała projekt opinii w sprawie członkostwa w UE, o komentarz do niej poproszone zostały organizacje społeczeństwa obywatelskiego, instytucje i poszczególni obywatele; ich sugestie zostały następnie uwzględnione. Jednym z wniosków Komisji była inicjatywa utworzenia wielostronnego forum konsultacyjnego, w ramach którego prowadzona byłaby dyskusja na temat UE, stopnia zaawansowania negocjacji akcesyjnych i stanowisk negocjacyjnych Islandii w poszczególnych obszarach.

2.9   Pomimo wszystkich pozytywnych oznak zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego w proces akcesyjny, w niektórych państwach członkowskich wiarygodność Islandii ucierpiała wskutek kryzysu bankowego i sporu dotyczącego Icesave. Postawa Islandczyków w odniesieniu do UE jest zmienna. Według sondażu firmy Gallup w lipcu 2010 r. 60 % obywateli popierało wycofanie wniosku o członkostwo; kolejny sondaż przeprowadzony pod koniec września przez dziennik Fréttablaðið wykazał jednak, że 64 % respondentów pragnęło dokończenia negocjacji, by następnie można było rozpisać referendum. Choć jest wciąż za wcześnie, by mówić o zmianie w postrzeganiu UE przez Islandczyków, z pewnością można stwierdzić ogromne zapotrzebowanie na bardziej rzeczowe informacje na temat członkostwa w UE i samej UE. Można zaobserwować rosnące zainteresowanie UE i procesem akcesyjnym, związane z wolą podjęcia przyszłych decyzji na podstawie rzetelnej wiedzy, a nie mitów i obaw.

3.   Stosunki z UE

3.1   Islandię łączą z Unią Europejską bliskie stosunki poprzez Porozumienie EOG, które weszło w życie w 1994 r. Zapewnia ono państwom EFTA udział w rynku wewnętrznym UE. Po złożeniu przez Islandię wniosku o członkostwo, UE ustanowiła w tym kraju swoje przedstawicielstwo – wcześniej najbliższe Islandii przedstawicielstwo znajdowało się w Oslo.

3.2   W ramach Porozumienia EOG znaczna część dorobku prawnego UE została przyjęta do krajowego prawodawstwa Islandii. Islandia przyjęła większość przepisów dotyczących czterech swobód. Niewiele obszarów polityki wewnętrznej pozostaje poza Porozumieniem EOG, uważanym zresztą niekiedy za quasi-członkostwo w UE. Procent transpozycji prawodawstwa dotyczącego rynku wewnętrznego do prawa krajowego był w lipcu 2009 r. taki sam jak jego średnia w państwach członkowskich UE.

3.3   Mimo że sprawiedliwość, wolność i bezpieczeństwo nie są objęte porozumieniem EOG, Islandia uczestniczy również w tych obszarach polityki w ramach umowy o uczestnictwie w dorobku prawnym Schengen. Nordyckie państwa członkowskie UE złożyły wniosek o przystąpienie do strefy Schengen pod warunkiem znalezienia rozwiązania pozwalającego na utrzymanie Nordyckiej Unii Paszportowej z Islandią i Norwegią. Dlatego oba te kraje przyjęły dorobek Schengen w marcu 2001 r.

3.4   Jeśli chodzi o uczestnictwo w procesie decyzyjnym UE, Porozumienie EOG umożliwia przede wszystkim dostęp do Komisji. Zgodnie z art. 99 i art. 100 Porozumienia EOG, państwa EFTA należące do EOG mogą uczestniczyć w obradach grup eksperckich Komisji i grupach roboczych komitetów działających w ramach procedury komitologii. Państwa EFTA należące do EOG nie mają jednak formalnego dostępu do Rady czy Parlamentu Europejskiego.

3.5   Islandzcy partnerzy społeczni uczestniczą w obradach Wspólnego Komitetu Konsultacyjnego EOG i EKES-u. W wymiarze politycznym Islandia należy do wspólnej komisji parlamentarnej EOG. Uczestniczy także – wspólnie z Norwegią – w nieformalnych posiedzeniach nordycko-bałtyckich, organizowanych w ramach przygotowań do szczytów Rady, podczas których oba kraje mają okazję do dyskusji.

3.6   Główna różnica między statusem Islandii w ramach Porozumienia EOG a członkostwem w UE – poza brakiem pełnego uczestnictwa w procesie decyzyjnym UE – polega na tym, że Porozumienie EOG nie ustanawia instytucji ponadnarodowych uprawnionych do uchwalania przepisów stosowanych bezpośrednio w państwach członkowskich. Ponadto Porozumienie EOG nie pociąga za sobą przyznania uprawnień sądowych. Członkostwo w UE umożliwiłoby Islandii posiadanie własnej reprezentacji we wszystkich instytucjach UE i organach mających uprawnienia decyzyjne.

3.7   Mimo swoich bliskich stosunków z UE Islandia jeszcze do niedawna wolała pozostać poza Unią. Na takie stanowisko miały wpływ różne czynniki, przede wszystkim chęć zachowania kontroli krajowej nad zasobami rybnymi. Również wspólna polityka rolna nie cieszy się popularnością wśród islandzkich rolników – obawiają się oni konkurencyjnych, tańszych produktów pochodzących z kontynentu. W niektórych grupach społecznych w Islandii obecny jest dyskurs nacjonalistyczny, a niektórzy decydenci są z reguły niechętni propagowaniu idei, które mogłyby być postrzegane jako zagrożenie dla suwerenności kraju. Izolacja geograficzna Islandii, jej specyficzne, związane z bezpieczeństwem związki ze Stanami Zjednoczonymi w latach zimnej wojny, a także niewielkie rozmiary administracji i faworyzujący obszary wiejskie system wyborczy to niektóre z czynników uważanych za potencjalne przyczyny polityki Islandii w stosunku do UE. Do czasu kryzysu finansowego porozumienie EOG wydawało się wystarczająco chronić interesy kraju.

3.8   W miarę upływu czasu i mimo wymienionych wcześniej czynników, większość ludności opowiadała się za zbliżeniem do UE. Upadek islandzkiego systemu finansowego w październiku 2008 r. jeszcze bardziej wpłynął na zmianę opinii publicznej na korzyść członkostwa w UE i przyjęcia euro. Islandzki parlament poparł w głosowaniu złożenie wniosku o przystąpienie do UE w lipcu 2009 r. Islandzka opinia publiczna i partie polityczne nadal pozostają jednak w tej kwestii podzielone.

3.9   Członkostwo przyniosłoby korzyści zarówno Islandii, jak i UE. Z punku widzenia UE przyczyniłoby się do jej scalenia – pod względem geograficznym – dzięki zyskaniu punktu oparcia w Arktyce oraz możliwości uczestniczenia w Radzie Arktycznej. Przystąpienie do UE pomogłoby Islandii w poszukiwaniu lepszych sposobów wielostronnego zarządzania w Arktyce. Członkostwo przyczyniłoby się także do przywrócenia wiarygodności Islandii na arenie międzynarodowej oraz pozytywnie wpłynęłoby na stabilizację zarówno islandzkiej waluty, jak i całej gospodarki tego kraju. Jako członek UE Islandia mogłaby dużo wnieść do polityki Wymiaru Północnego, rozwoju i wykorzystywania odnawialnych źródeł energii oraz bardziej ekologicznej gospodarki unijnej.

3.10   Ponieważ wiele ważnych obszarów nie jest objętych ani Porozumieniem EOG, ani współpracą w ramach układu z Schengen, nadal istnieją pewne wyzwania. Niektóre z nich najprawdopodobniej sprawią trudności w trakcie negocjacji. Szczególnie spornymi kwestiami będą prawdopodobnie rybołówstwo i rolnictwo – kluczową rolę w procesie akcesyjnym odegrają w tych obszarach organizacje społeczeństwa obywatelskiego. Przystąpienie do UE powinno mieć charakter dobrowolnego, zgodnego i dwukierunkowego procesu – żadna ze stron nie powinna się czuć zobligowana do przyjmowania na siebie zobowiązań, na których przyjęcie nie jest gotowa.

4.   Sytuacja społeczno-gospodarcza

4.1   Tradycyjnie gospodarka islandzka opierała się na rybołówstwie, które nadal stanowi prawie połowę udziałów w islandzkim wywozie towarów. W ostatnich latach dołączyły do niego dwa ważne sektory: produkcja aluminium i turystyka. W latach dziewięćdziesiątych w Islandii rozpoczął się proces deregulacji, liberalizacji i dywersyfikacji gospodarki; w ten sposób powstał duży sektor finansowy. W wyniku nadmiernego ryzyka, braku wystarczającego nadzoru sektora finansowego i dużych banków – w porównaniu z krajową gospodarką – islandzki sektor bankowy upadł na fali globalnego kryzysu finansowego. Łączna wartość zobowiązań banków wynosiła ponad dziesięć razy więcej niż PKB Islandii (1). Doprowadziło to do ogromnej recesji o konsekwencjach społecznych i gospodarczych.

4.2   Islandzka korona znacznie straciła na wartości, co spowodowało wysoką inflację, nastąpił wzrost bezrobocia i spadek cen aktywów; wiele przedsiębiorstw stanęło w obliczu bankructwa, a konsumpcja gospodarstw domowych zmalała. Podniesiono również podatki (od majątku, dochodowy, akcyzę i stawkę podatku VAT), wprowadzono nowy, trójfilarowy system podatku dochodowego od osób fizycznych oraz zmniejszono niektóre świadczenia socjalne, takie jak urlop macierzyński i ojcowski oraz zasiłki na dzieci. Ograniczono także wydatki publiczne na edukację i opiekę zdrowotną. Ucierpiało na tym wiele islandzkich gospodarstw domowych, które straciły znaczną część oszczędności i/lub dochodu. Prowadzona obecnie restrukturyzacja długów ma jednak na celu złagodzenie konsekwencji kryzysu zarówno w sektorze przedsiębiorczości, jak i w gospodarstwach domowych. Te ostatnie, znajdujące się w trudnej sytuacji, mają do dyspozycji specjalne pozasądowe ramy pozwalające na restrukturyzację długów (2).

4.3   Na fali kryzysu zwielokrotniony został poziom długu publicznego. Znaczną jego część stanowią zobowiązania Icesave. Zgodnie z dyrektywą 94/19/WE w sprawie systemów gwarancji depozytów Islandia musi zwrócić deponentom do 20 tys. euro za konto. Islandia zgodziła się na respektowanie tych zobowiązań. Nierozwiązaną kwestią dotyczącą Icesave są jednak warunki, na jakich Islandia spłaci zobowiązania wobec brytyjskiego i holenderskiego rządu, które zwróciły pieniądze własnym deponentom.

4.4   W ramach przeciwdziałania kryzysowi Islandia przedsięwzięła różne środki. Trzy główne banki zostały znacjonalizowane, zrestrukturyzowane i dokapitalizowane. Wprowadzono zabezpieczenia bilansu płatniczego ograniczające międzynarodowy przepływ kapitału, aby zapobiec wypływowi obcej waluty i dalszej dewaluacji islandzkiej korony. Bank Centralny rozpoczął stopniowe znoszenie tej kontroli w październiku 2009 r. Ustanowiono nowe Ministerstwo Gospodarki, zmieniono zarząd Banku Centralnego i wzmocniono rolę organu nadzoru finansowego. Rząd rozpoczął także szeroko zakrojone dochodzenie w sprawie wydarzeń, które doprowadziły do kryzysu – w tym celu powołano specjalną komisję śledczą i specjalnego prokuratora.

4.5   Rząd starał się także o uzyskanie dalszej pomocy od wspólnoty międzynarodowej i Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Promesa kredytowa MFW dla Islandii wynosi 2,1 mld dolarów; dodatkowe fundusze w wysokości 2,75 mld dolarów pochodzą z krajów nordyckich, Polski i Wysp Owczych. Wspierany przez MFW program gospodarczy obejmuje środki, których celem jest stabilizacja kursu wymiany i przywrócenie zaufania do polityki pieniężnej, przegląd polityki fiskalnej i utrzymanie rozsądnego poziomu zadłużenia sektora publicznego, jak również restrukturyzacja sektora finansowego i jego ram prawnych oraz ułatwienie restrukturyzacji długu w gospodarstwach domowych i przedsiębiorstwach. Pod koniec września 2010 r. MFW dokonał trzeciego przeglądu islandzkiego programu naprawy gospodarczej.

4.6   Stabilizacja makroekonomiczna Islandii nie jest jeszcze całkowita; zasadniczym wyzwaniem jest wciąż konsolidacja fiskalna. Przyjęto czteroletni plan fiskalny mający na celu wzmocnienie ram fiskalnych. Pojawiają się już oznaki poprawy. Według szacunków MFW w drugiej połowie 2010 r. powinna zostać odnotowana dodatnia stopa wzrostu gospodarczego, również dzięki silnym podstawom islandzkiej gospodarki (2). Spada inflacja, a kurs wymiany ustabilizował się. Dokapitalizowano nowe banki komercyjne i ukończono rozległe reformy przepisów rynku finansowego. Stopa bezrobocia nie osiągnęła przewidywanego poziomu ponad 10 %.

4.7   Kluczową rolę w islandzkim programie naprawy gospodarczej odegrali partnerzy społeczni. W czerwcu 2009 r. podpisali z rządem pakt stabilizacji, uwzględniony w budżecie na rok 2010. Celem paktu było zapewnienie konsensusu społecznego w kwestii niezbędnych środków dostosowawczych, jednak ze względu na fakt, że pierwotnie zaangażowano w niego partnerów społecznych, niektóre organizacje społeczeństwa obywatelskiego poczuły się z niego wyłączone. W marcu 2010 r. Islandzka Konfederacja Pracodawców wycofała się z paktu, twierdząc, że został on pogwałcony oraz że rząd nie jest w stanie dotrzymać swoich obietnic.

4.8   Islandzki rynek pracy jest w perspektywie średnio- i długookresowej raczej elastyczny, charakteryzuje się wysokimi wskaźnikami udziału w rynku pracy, dość młodym wiekiem i dobrym wykształceniem osób czynnych zawodowo oraz solidną bazą zasobów naturalnych, obejmującą bogate obszary połowowe i obfite odnawialne źródła energii. Stąd po obecnej serii niepowodzeń gospodarczych prawdopodobnie z czasem gospodarka Islandii w pełni powróci do dawnego poziomu. Komisja Europejska uważa także, że jeżeli nastąpi pełna harmonizacja islandzkiego prawodawstwa z dorobkiem wspólnotowym w obszarach polityki gospodarczej i pieniężnej, udział Islandii w Unii Gospodarczo-Walutowej nie powinien przedstawiać większych problemów.

5.   Społeczeństwo obywatelskie w Islandii

5.1   Aktywny udział społeczeństwa obywatelskiego ma w Islandii długą historię. To szczególnie niewielkie rozmiary islandzkiego społeczeństwa sprawiły, że grupy interesów pozostawały w bardzo bliskich, a często wręcz osobistych stosunkach z rządem, przez co aktywnie uczestniczyły w procesie kształtowania polityki. Niektóre grupy interesów – rolnicze i rybackie stowarzyszenia zawodowe i związki zawodowe – mają tradycyjnie bardzo bliskie związki z konkretnymi partiami politycznymi.

5.2   Przeciwwagą dla ograniczeń wynikających z niewielkich struktur administracyjnych jest bliska współpraca rządu Islandii z aktywnymi na szczeblu UE islandzkimi grupami interesów i częste korzystanie z ich doświadczenia, mające na celu zebranie informacji i zwiększenie poziomu świadomości w Brukseli na temat kwestii ważnych dla islandzkiego społeczeństwa. Grupy interesów odgrywają jednak większą – niż tylko wpływanie na politykę UE – rolę, zbierając informacje i opracowując strategie. Wyjątkiem jest obszar polityki społecznej, w którym szczególnie aktywni są partnerzy społeczni, mający bezpośredni dostęp do procesu kształtowania polityki.

5.3   Podobnie jak w innych krajach nordyckich i zgodnie z art. 74 konstytucji, w Islandii nie jest wymagane uzyskanie zezwolenia na utworzenie stowarzyszenia jakiegokolwiek rodzaju, nie można go również rozwiązać decyzją administracyjną. Organizacje należy zarejestrować w krajowym urzędzie rejestrowym, by otrzymać numer rejestracji do celów podatkowych; muszą one także dysponować adresem zarejestrowanej siedziby. Działalność związków zawodowych jest regulowana aktem związków zawodowych i sporów zbiorowych.

5.4   Wiele islandzkich organizacji ma długoletnie i silne związki ze swoimi nordyckimi odpowiednikami. Powiązania tego rodzaju powinny pomóc islandzkim organizacjom w wymianie informacji na temat najlepszych praktyk i wyciąganiu wniosków z doświadczeń organizacji partnerskich z przystępowania do UE ich krajów.

5.5   Wysłuchanie publiczne z udziałem organizacji islandzkiego społeczeństwa obywatelskiego wykazało jednak, że w większym stopniu – w porównaniu z organizacjami partnerów społecznych – skupiają się one na aspektach wewnętrznych. Bliższa współpraca powinna pomóc przekonać organizacje społeczeństwa obywatelskiego do przyjęcia szerszej perspektywy w stosunku do odgrywanej przez nie roli w Islandii – szczególnie w procesie przystępowania do UE, jak również powinna umożliwić organizacjom UE wykorzystanie doświadczeń ich islandzkich odpowiedników.

5.6   Islandia zastosowała nordycki model społeczno-gospodarczy, charakteryzujący się wysokim poziomem państwa opiekuńczego i znacznymi świadczeniami socjalnymi. Partnerzy społeczni z obu stron rynku pracy aktywnie angażują się w dialog społeczny w celu wymiany informacji i rozwiązania różnego rodzaju ważnych kwestii społecznych i gospodarczych. Przepisy socjalne są określane raczej w porozumieniach zbiorowych niż z perspektywy prawnej.

5.7   Rozwój wydarzeń w Islandii bardzo przypominał procesy zachodzące w sąsiadujących krajach nordyckich (wzrastające nakłady na wydatki publiczne). Urbanizacja i zmiany w strukturze społecznej doprowadziły do utworzenia różnego rodzaju grup interesów – głównie związków zawodowych, spółdzielni i stowarzyszeń rolniczych. We wcześniejszych latach grup interesów było mniej i były one silniejsze dzięki bliskim stosunkom z konkretnymi, dbającymi o ich interesy partiami politycznymi.

5.8   W drugiej połowie XX wieku, w związku z coraz większą różnorodnością społeczeństwa, liczba grup się zwiększyła. Większa różnorodność wpłynęła na osłabienie związków silnych grup interesów z konkretnymi partiami politycznymi. Jednak w społeczeństwie tak niewielkim jak islandzkie, kontakty społeczeństwa obywatelskiego z rządem są siłą rzeczy ułatwione.

5.9   Mimo że model islandzki przypomina pod wieloma względami inne kraje nordyckie, różni się od nich w kilku aspektach. Islandia rozwijała się wolniej, a nakłady na państwo opiekuńcze były w tym kraju niższe niż w pozostałych krajach nordyckich. W latach 90. duże znaczenie miała polityka liberalizacji i prywatyzacji, a system państwa opiekuńczego został znacząco zredukowany na fali krachu. Model państwa opiekuńczego jest zwykle w państwach nordyckich popierany zarówno przez partie lewicowe, jak i prawicowe i mimo że islandzka scena polityczna jest zdominowana przez koalicje centroprawicowe, to pod tym względem sytuacja jest podobna. Kluczową rolę w procesie kształtowania polityki odegrali partnerzy społeczni.

5.10   Z wysłuchania publicznego wynika, że zdania na temat członkostwa w UE są w islandzkim społeczeństwie obywatelskim podzielone. Stowarzyszenia rolnicze i rybackie przeciwstawiają się członkostwu w UE, popierają je z kolei takie organizacje, jak Konfederacja Pracy i Federacja Przemysłu. Stanowisko wielu innych islandzkich organizacji pozostaje w tej kwestii neutralne. Mimo że demokracja w Islandii jest bardzo silna, reprezentacja szerszych kręgów społeczeństwa obywatelskiego jest stosunkowo słaba. Stanowisko społeczeństwa obywatelskiego nie jest przez to odzwierciedlone w sposób zrównoważony.

6.   Główne organizacje i ich stanowisko w dyskusji o UE

6.1   Partnerzy społeczni

6.1.1   Główną organizacją związkową w Islandii jest Islandzka Konfederacja Pracy (ASI), reprezentująca pracowników ogólnych biurowych i pracujących w sektorze detalicznym, a także marynarzy, pracowników sektora budownictwa i przemysłu, pracowników sektora elektrycznego i różne inne zawody w sektorze prywatnym i części sektora publicznego; większość pracowników sektora publicznego reprezentuje natomiast Federacja Pracowników Państwowych i Gminnych (BSRB). Obie organizacje należą do Europejskiej Konfederacji Związków Zawodowych (ETUC). Stowarzyszenie Pracowników Naukowych (BHM) jest trzecią organizacją centralną, reprezentującą pracowników z wyższym wykształceniem pracujących w sektorze publicznym i prywatnym.

6.1.2   Islandzka Konfederacja Pracodawców (SA) jest odpowiednikiem Islandzkiej Konfederacji Pracy (ASI) ze strony przedsiębiorców oraz członkiem BusinessEurope. Zrzesza osiem stowarzyszeń członkowskich w takich obszarach, jak energetyka, turystyka, finanse i rybołówstwo. Te dwie organizacje odgrywają kluczową rolę w koordynacji polityki w obszarze zatrudnienia, spraw społecznych, środowiska naturalnego i rynku pracy. Kolejną organizacją – aktywną na poziomie UE i również należącą do BusinessEurope – jest Islandzka Federacja Przemysłu (SI). Jest ona członkiem Islandzkiej Konfederacji Pracodawców (SA).

6.1.3   Zarówno Konfederacja Pracodawców, jak i Konfederacja Pracy zasiadają w licznych komitetach i zarządach instytucji publicznych, w których zajmują się ochroną interesów swoich członków w trakcie opracowywania i wdrażania prawodawstwa (np. w Islandzkiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy, Radzie ds. Równego Statusu, Radzie Naukowo-Technologicznej). Pozostają także w bliskich kontaktach z rządem podczas opracowywania i przedłużania umów płacowych. Partnerzy społeczni blisko współpracują ze sobą w leżących we wspólnym interesie kwestiach równości, bezpieczeństwa pracy i rozpowszechniania informacji.

6.1.4   Islandzcy partnerzy społeczni są już w znacznym stopniu włączeni w proces kształtowania polityki UE. Ponieważ polityka UE przyjęta w ramach Porozumienia EOG ma na nich bezpośredni wpływ, z bliska śledzą procedury prawodawcze UE.

6.1.5   Przedstawiciele organizacji pracowników i pracodawców państw EFTA pozostają w bliskich stosunkach z EKES-em poprzez Komitet Doradczy Europejskiego Obszaru Gospodarczego, będący częścią struktury instytucjonalnej EOG. Jest to forum służące za pomost między partnerami społecznymi państw EFTA a organizacjami społeczeństwa obywatelskiego w UE. W odróżnieniu od EKES-u, do Komitetu Konsultacyjnego EFTA należą jedynie organizacje pracodawców i związki zawodowe. To oznacza, że jego rola jest ograniczona, jako że nie uczestniczy on we wszystkich aspektach dialogu obywatelskiego.

6.1.6   Mimo że opinie na temat integracji europejskiej są podzielone, islandzcy partnerzy społeczni są do niej zazwyczaj nastawieni pozytywnie. Po początkowym sceptycyzmie w kwestii członkostwa Islandii w EOG, Islandzka Konfederacja Pracy (ASI) w 2000 r. zmieniła swoją politykę, po tym jak przekonała się, jak korzystne okazało się członkostwo dla islandzkich pracowników. Islandzka Konfederacja Pracy (ASI) jest obecnie zwolennikiem negocjacji w sprawie członkostwa i przyjęcia euro, wierząc, że pełna integracja z UE najlepiej ochroni interesy islandzkiej siły roboczej i zagwarantuje ogólną stabilność gospodarki. Podkreśla jednak, że w trakcie negocjacji akcesyjnych należy położyć szczególny nacisk na utrzymanie całkowitej kontroli nad wyłączną strefą ekonomiczną Islandii z punktu widzenia rybołówstwa oraz zagwarantowanie wsparcia dla islandzkiego rolnictwa. Reprezentująca pracowników sektora publicznego Federacja Pracowników Państwowych i Gminnych (BSRB) nie przedstawiła jeszcze oficjalnego stanowiska na temat członkostwa, z zadowoleniem przyjmuje jednak związaną z negocjacjami otwartą dyskusję.

6.1.7   Jeśli chodzi o organizacje reprezentujące pracodawców, Islandzka Konfederacja Pracodawców (SA) zamierza z bliska śledzić rozmowy na temat członkostwa w UE, jednak przyjęte przez nią stanowisko na ten temat jest neutralne ze względu na podzielone opinie jej członków. Islandzka Federacja Przemysłu (SI) jest zwolennikiem członkostwa – twierdzi, że islandzka gospodarka jest niestabilna z powodu wahań wartości waluty, a integracja z UE oraz przyjęcie euro zwiększyłoby konkurencyjność i polepszyło warunki pracy w islandzkim przemyśle.

6.2   Rybołówstwo

6.2.1   Federacja Właścicieli Statków Rybackich (LIU) i Federacja Zakładów Przetwórstwa Rybnego zdecydowanie sprzeciwiają się członkostwu w UE. Podmioty z sektora rybołówstwa są niechętne przystąpieniu do wspólnej polityki rybołówstwa – oznaczałoby to, że dostęp do sektora mieliby inwestorzy zagraniczni, a dopuszczalne całkowite kwoty połowowe na 200-milowej wyłącznej strefie ekonomicznej Islandii byłyby określane w Brukseli. Jako państwo członkowskie Islandia brałaby pełny udział w procesie decyzyjnym, lecz mimo to przedstawiciele organizacji społeczeństwa obywatelskiego uważają, że ze względu na swoją wielkość Islandia nie mogłaby skutecznie wpływać na decyzje podejmowane na szczeblu UE. Musiałaby także zrzec się prawa do zawierania z krajami trzecimi odrębnych porozumień z zakresu rybołówstwa i zasobów międzystrefowych, stanowiących 30 % islandzkich połowów. Federacja Właścicieli Statków Rybackich (LIU) argumentuje, że podczas gdy islandzkie rybołówstwo jest opłacalne, w Europie poważny problem stanowią odrzuty i przełowienie. Nie można ponadto zagwarantować, że zasada względnej stabilności zostanie w UE utrzymana.

6.2.2   W wypowiedzi dla islandzkiego radia RÚV w sierpniu 2010 r. przewodniczący LIU powiedział, że Islandia musi nadal uczestniczyć w rozmowach akcesyjnych, starając się, by ich wynik był jak najkorzystniejszy. Stwierdził także, że na tym etapie nie ma sensu wycofywanie się z negocjacji przystąpienia do UE.

6.2.3   Prawdopodobnie kwestią drażliwą stanie się fakt, że w 2006 r. Islandia powróciła do połowów wielorybów w celach zarobkowych; pozostaje to w sprzeczności z polityką UE i może stać się – o ile kwestia ta nie zostanie rozwiązana – poważną przeszkodą na drodze do przystąpienia Islandii do UE.

6.2.4   Wspólna polityka rybołówstwa jest obecnie poddawana przeglądowi. Przewidywane zmiany najprawdopodobniej zbliżą ją do modelu islandzkiego. Negocjacje dotyczące członkostwa Islandii będą jednak opierać się na obecnym dorobku wspólnotowym, stąd istnienie potencjalnych źródeł konfliktu. Najbardziej problematyczną kwestią podczas negocjacji akcesyjnych z Islandią będzie prawdopodobnie rybołówstwo. Udział rybołówstwa w dochodzie na mieszkańca jest w Islandii większy niż w jakimkolwiek innym kraju członkowskim, stąd duży wpływ lobby rybołówczego na proces kształtowania polityki i jego z pewnością znacząca rola w debacie dotyczącej członkostwa w UE.

6.3   Rolnictwo

6.3.1   Kolejną organizacją mogącą się poszczycić długą historią zaangażowania politycznego jest Stowarzyszenie Rolnicze. Rolnicy stanowili tradycyjnie grupę silną i blisko związaną z islandzkim rządem; w miarę upływu czasu ich wpływy jednak osłabły, a rozmiary sektora zmniejszyły się. Podobnie jak Federacja Właścicieli Statków Rybackich (LIU), Stowarzyszenie Rolnicze z bliska śledzi procedurę ustawodawczą UE. Stowarzyszenie to jest organizacją partnerską COPA-COCEGA, przez co jego udział w niej jest w pewnym stopniu ograniczony. Ta europejska organizacja parasolowa skupia się głównie na kwestiach związanych z UE.

6.3.2   Stowarzyszenie Rolnicze zdecydowanie sprzeciwia się członkostwu w UE, argumentując, że doprowadziłoby ono do utraty na wielką skalę miejsc pracy w rolnictwie oraz miałoby negatywny wpływ na bezpieczeństwo żywności i zapewnienie dostępu do żywności kraju. Główny argument kryjący się za tym rozumowaniem jest taki, że Islandia musiałaby zezwolić na nieograniczony import produktów rolnych z UE, z którymi trudno byłoby konkurować islandzkim rolnikom. Prawo żywnościowe UE gwarantujące bezpieczeństwo żywności (3) jest już jednak objęte Porozumieniem EOG i wejdzie w życie pod koniec 2011 r. Podczas wdrażania pakietu przepisów żywnościowych na szczeblu krajowym Stowarzyszeniu Rolniczemu udało się wywalczyć utrzymanie w islandzkim ustawodawstwie zakazu importu świeżego mięsa, mimo że zakaz taki jest zapewne niespójny z celami prawodawstwa UE. Stowarzyszenie Rolnicze jest także zaniepokojone faktem, że na mocy art. 19 Porozumienia EOG Islandia wyraziła zgodę na bezcłowe kontyngenty taryfowe i koncesje na konkretne produkty.

6.3.3   Rolnictwo będzie kluczowym obszarem w trakcie negocjacji akcesyjnych, a Islandia będzie zdecydowanie wspierać produkcję mleczarską, hodowlę owiec i inne tradycyjne metody rolnicze. W utrzymaniu działalności rolniczej na obszarach o niskiej gęstości zaludnienia i trudnych warunkach klimatycznych mogłyby pomóc krajowe programy pomocy długoterminowej, podobne do programów stosowanych w przypadku regionów UE położonych na północ od 62. równoleżnika.

6.4   Środowisko naturalne

6.4.1   W Islandii działa wiele aktywnych organizacji ekologicznych. Organizacje ekologiczne w UE z reguły z bliska śledzą unijną politykę ochrony środowiska, są aktywne na poziomie europejskim i są członkami organizacji parasolowych. Nie wydaje się to równie ważne dla islandzkich organizacji ekologicznych – choć niektóre z nich w jakiś sposób uczestniczą w organizacjach międzynarodowych.

6.4.2   Można to wyjaśnić na kilka możliwych sposobów. Po pierwsze, europejskie grupy interesów z reguły sprzeciwiają się połowom wielorybów, co może oznaczać brak poczucia wspólnoty interesów ze strony islandzkich organizacji ekologicznych z ich europejskimi odpowiednikami. Po drugie, islandzkie organizacje ekologiczne, takie jak Landvernd, skupiają się głównie na problemie erozji gleby i zachowaniu siedlisk przyrodniczych w Islandii, co często pozostaje w opozycji do budowy tam hydroelektrycznych mających na celu zwiększenie produkcji aluminium. Mimo że większość polityki ochrony środowiska UE jest objęta Porozumieniem EOG, nie zawiera ono przepisów dotyczących zachowania siedlisk przyrodniczych. Islandzkie organizacje ekologiczne ucierpiały na braku funduszy i zasobów. Prawdopodobnie dlatego nie były tak aktywne, jak odpowiadające im organizacje europejskie na szczeblu UE, ani nie uczestniczyły dotychczas czynnie w debacie na temat członkostwa w UE. Na przykład organizacja Landvernd nie przyjęła oficjalnego stanowiska w sprawie członkostwa w UE, choć jej ogólna ocena wpływu unijnych przepisów z zakresu ochrony środowiska jest pozytywna. Jest także zainteresowana wyjaśnieniem roli, jaką może odegrać w negocjacjach akcesyjnych, w tym dalszym uczestnictwem w takich programach UE, jak ramy ochrony przyrody.

6.5   Ochrona konsumenta

6.5.1   Islandzkie Stowarzyszenie Konsumentów (NS) to założona w 1953 r. niezależna, pozarządowa organizacja non-profit. Działa ona aktywnie na poziomie europejskim i jest zrzeszona w organizacji parasolowej. Współpracuje już blisko z Europejskim Centrum Konsumenckim w Islandii, należącym do Sieci Europejskich Centrów Konsumenckich. Islandzkie Stowarzyszenie Konsumentów (NS) nie wypowiedziało się jednoznacznie za przystąpieniem ani przeciw przystąpieniu Islandii do UE. Utrzymuje jednak od dawna, że Islandia powinna rozważyć aspekty pozytywne i negatywne przystąpienia do UE. Zgromadzenie Ogólne stowarzyszenia postanowiło w 2008 r., że kraj powinien ubiegać się o członkostwo w UE, żeby zidentyfikować rzeczywiste kwestie problematyczne, tak by dyskusja o UE mogła była pozbawiona uprzedzeń i oparta na faktach. W tym samym roku Islandzkie Stowarzyszenie Konsumentów (NS) przygotowało również raport analizujący pozytywne i negatywne aspekty przystąpienia Islandii do UE z punktu widzenia konsumentów. Choć więc NS nie przyjęło zdecydowanego stanowiska czy też polityki opowiadającej się za członkostwem w UE lub występującej przeciw niemu, stowarzyszenie zawsze zachęcało do ubiegania się o przystąpienie do UE; starało się również zachęcać do debaty na ten temat.

6.6   Inne organizacje

6.6.1   Inne ważne organizacje to Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych, Izba Handlowa, należąca do Stowarzyszenia Europejskich Izb Przemysłowo-Handlowych „Eurochambers”, Federacja Handlu i Usług, należąca do Eurocommerce, a także Islandzka Federacja Handlu oraz kilka innych organizacji pozarządowych. Organizacje te do tej pory nie wypowiedziały się oficjalnie na temat członkostwa w UE – prawdopodobnie dopiero wobec poszczególnych obszarów polityki europejskiej zmobilizują się za lub przeciw. Istnieją również specyficzne ugrupowania popierające lub sprzeciwiające się UE, takie jak Evrópusamtökin i Heimssýn.

---

(1)  Ministerstwo Spraw Zagranicznych Islandii, notatka informacyjna, Islandzki program naprawy gospodarczej, czerwiec 2010 r. http://www.mfa.is/media/MFA_pdf/Factsheet--Iceland%27s-Economic-Recovery-Program-June.pdf.

(2)  http://www.mfa.is/media/MFA_pdf/Factsheet--Iceland%27s-Economic-Recovery-Program-June.pdf;

http://www.mfa.is/media/MFA_pdf/Economic__Recovery_-_Fact_Sheet.pdf.

(3)  Rozporządzenie ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego (WE) nr 178/2002 i związane z nim dokumenty.

---

19.2.2011

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 54/15

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady w sprawie pomocy państwa ułatwiającej zamykanie niekonkurencyjnych kopalń węgla

(opinia z inicjatywy własnej)

(2011/C 54/03)

Sprawozdawca generalny: Antonello PEZZINI

Dnia 21 października 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady w sprawie pomocy państwa ułatwiającej zamykanie niekonkurencyjnych kopalń węgla.

Dnia 20 października 2010 r. Prezydium Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego powierzyło przygotowanie opinii w tej sprawie Komisji Konsultacyjnej ds. Przemian w Przemyśle.

Mając na względzie pilny charakter prac, na 467. sesji plenarnej w dniach 8–9 grudnia 2010 r. (posiedzenie z 8 grudnia) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny wyznaczył Antonella PEZZINIEGO na sprawozdawcę generalnego oraz stosunkiem głosów 158 do 8 – 5 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Wnioski i zalecenia

1.1   Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) uważa, że niezbędny jest pakiet środków mających na celu dodanie silnego bodźca zrównoważonemu modelowi energetycznemu i wyposażenie sektora w pewne i stabilne ramy odniesienia, obejmujące planowanie w dziedzinie energii zgodne z zasadą bezpieczeństwa dostaw, poszanowanie aspektów socjalnych, terytorialnych i ekologicznych oraz plan działania 2020–2050.

1.2   Komitet zaleca rozszerzenie okresu obowiązywania będącego obecnie w mocy rozporządzenia węglowego (rozporządzenie (WE) 1407/2002 z dnia 23 lipca 2002 r. w sprawie pomocy państwa dla przemysłu węglowego) na czas równy okresowi obowiązywania tych wygasających przepisów, bez obciążania budżetu UE i apodyktycznego narzucania warunków zamknięcia kopalń, jednak z możliwością przyznawania pomocy na inwestycje i innowacyjne czyste technologie węglowe oraz na przygotowanie wysoko wykwalifikowanych pracowników w zakresie strategicznych surowców, a także stanowczo domaga się zmiany wniosku w tej sprawie „w celu ułatwienia konkurencyjnej restrukturyzacji kopalń węgla” oraz wzywa do konsolidacji wspólnotowej rezerwy strategicznej.

1.3   EKES wnosi, by przeprowadzono śródokresową kontrolę warunków konkurencyjności czystych technologii węglowych w odniesieniu do poziomu konkurencyjności innych własnych zasobów energetycznych UE w perspektywie roku 2020, pomocy przyznawanej na inne własne źródła energii, wsparcia wykorzystania węgla na rynkach światowych, zmienności cen paliw kopalnych na rynkach światowych, europejskiej wartości dodanej własnych zasobów oraz kosztów przekształcenia elektrowni i likwidacji opuszczonych terenów wydobywczych.

1.4   Zdaniem Komitetu kontrola taka, planowana w 2014 r., powinna być ściśle powiązana z wdrożeniem przepisów traktatu lizbońskiego dotyczących nowej wspólnotowej polityki energetycznej (por. art. 194) i być spójna z polityką Unii w zakresie bezpieczeństwa energetycznego i dostępu do zasobów oraz z innymi strategiami UE, zwłaszcza w dziedzinie przemysłu, handlu oraz badań i innowacji.

1.5   Komitet wnosi, by Parlamentowi Europejskiemu, Radzie oraz jemu samemu przedstawiono raport śródokresowy 2015 na temat europejskiego przemysłu węglowego, który wykraczałby poza nadzwyczajny kontekst obecnego kryzysu, uwzględniał wskazane powyżej parametry określające charakterystykę tego przemysłu oraz podkreślał postępy osiągnięte w kwestiach strategicznych, gospodarczych, technologicznych, społecznych i środowiskowych oraz w dziedzinie zmniejszenia zależności energetycznej.

1.6   EKES przypomina, że UE zajmuje wiodącą pozycję w badaniach i rozwoju w dziedzinie czystych technologii energetycznych, zwłaszcza w zakresie technologii CCS (wychwytywania i składowania dwutlenku węgla), takich jak czyste technologie węglowe, poligeneracja na bazie technologii węglowych czy wytwarzanie energii w ramach zintegrowanych rozwiązań zeroemisyjnych (1), które stanowią część składową 7. Programu ramowego badań, rozwoju, technologii i demonstracji na lata 2007–2013 Unii Europejskiej.

1.7   EKES podkreśla, że nie ma żadnych problemów związanych z zakłóceniami konkurencji na europejskim rynku wewnętrznym, gdyż, jak zauważa sama Komisja, nie ma znaczącego handlu węglem miedzy państwami członkowskimi, m.in. dlatego że instalacje technologiczne elektrowni są kalibrowane dla własnych konkretnych rodzajów węgla.

1.8   EKES zwraca uwagę, że dodatkowo wzrosło znaczenie stwierdzeń zawartych w rozporządzeniu węglowym (rozporządzenie (WE) nr 1407/2002), w szczególności takich:

—	„Nierównowaga konkurencyjna między węglem ze Wspólnoty a węglem przywożonym zmusiła przemysł węglowy do podjęcia zdecydowanych środków restrukturyzacyjnych, w tym znacznego ograniczenia produkcji w ciągu ostatnich kilku dekad.

—	Wspólnota stała się coraz bardziej uzależniona od zewnętrznego zaopatrzenia w źródła energii pierwotnej.

—	Sytuacja polityczna na świecie wprowadza całkowicie nowy wymiar do oceny ryzyka geopolitycznego i ryzyka bezpieczeństwa w sektorze energetycznym oraz nadaje szersze znaczenie idei bezpieczeństwa podaży energii.”

1.9   Z tych powodów, a także ze względu na strategiczny czynnik, jakim są zasoby energetyczne, EKES zaleca skuteczne przejście do nowego zrównoważonego europejskiego modelu energetycznego, który opierałby się na zdywersyfikowanym koszyku energetycznym obejmującym wszystkie źródła energii, technologiach mających na celu redukcję emisji zanieczyszczeń i wiarygodnym harmonogramie realizacji; zarazem chodziłoby także o wprowadzenie i zachowanie elementów, które czyniłyby ten model mniej zależnym od zasobów zewnętrznych.

1.10   Komitet podkreśla, jak duże znaczenie w dziedzinie efektywności energetycznej ma przeciwdziałanie zmianie klimatu, redukcja emisji CO2 i innych zanieczyszczeń oraz osiągnięcie demokratycznego konsensusu opartego na partycypacji, i w związku z tym domaga się stanowczo, by wzmocniono i lepiej zorganizowano sektorowy dialog społeczny w przemyśle węglowym, na różnych poziomach, w ramach polityki spójności społecznej i gospodarczej Unii w regionach wydobywających węgiel, dla których zaprzestanie działalności oznaczałoby w obecnej sytuacji globalnego kryzysu utratę ponad 300 tys. miejsc pracy ulokowanych na bardzo specyficznych obszarach.

2.   Wprowadzenie

2.1   Produkcja węgla (2) w UE wynosi obecnie ok. 288 mln ton ekwiwalentu węgla (tce), z czego 122 mln tce to węgiel kamienny. Typowe zastosowania węgla to wytwarzanie energii elektrycznej i cieplnej, produkcja stali oraz inne procesy przemysłowe. Największymi producentami węgla w UE są Polska i Niemcy.

2.2   Z dziesięciu państw członkowskich, które wydobywają węgiel kamienny, sześć udziela pomocy państwowej, przynajmniej w pewnym zakresie. Są to głównie Niemcy i Hiszpania, w mniejszym stopniu także Węgry, Polska, Rumunia i Słowacja (Słowenia przyznaje pomoc tylko kopalniom już zamkniętym).

2.3   Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali z 1951 r. zawierał jasne zapisy mówiące o dopuszczalności pomocy państw członkowskich dla przedsiębiorstw sektora węgla i stali: „(…) uznaje się za niezgodne ze wspólnym rynkiem węgla i stali i (…) zakazane w granicach Wspólnoty, jak przewidziano w niniejszym Traktacie: (…) subwencje lub pomoc udzielane przez państwo (…), niezależnie od ich postaci”. Ten zapisany w artykule 4 lit. c) zakaz wszelkiej pomocy dla przedsiębiorstw udzielanej indywidualnie przez państwa był logiczną konsekwencją zniesienia wszelkich krajowych środków ochronnych w ramach wspólnego rynku. Jednak w miarę tworzenia wspólnego rynku szybko stało się oczywiste, że nie będzie możliwe zapewnienie bezpieczeństwa dostaw energii w Europie.

2.4   Odwołano się wtedy do artykułu 95, zapisu przyjętego w celu uwzględniania nieprzewidzianych okoliczności mogących wystąpić po podpisaniu traktatu, jako podstawy do dopuszczenia pewnych form pomocy wspólnotowej. Artykuł ten dopuszczał interwencję Wspólnoty w przypadkach, gdyby była ona niezbędna dla osiągnięcia jednego lub kilku celów określonych w traktacie.

2.5   W chwili wygaśnięcia traktatu EWWiS Rada przyjęła rozporządzenie (WE) nr 1407/2002 z dnia 23 lipca 2002 r. w sprawie pomocy państwa dla przemysłu węglowego, które wygasa w dniu 31 grudnia 2010 r. W latach 2003–2008 zatwierdzono ponad 26 mld euro pomocy dla sektora.

2.6   EKES wydał opinię na temat tego systemu pomocy (3) i poparł w niej stanowisko Komitetu Konsultacyjnego EWWiS, który twierdził, że regulacja mająca na celu poprawę bezpieczeństwa dostaw energii oraz zapewnienie stabilnej bazy energii pierwotnej nie może jednocześnie wymagać „stałego zmniejszania” wszelkiej pomocy dla sektora węglowego.

2.7   Komitet wyraził zadowolenie, że państwom członkowskim przyznano możliwość utrzymania stałego, minimalnego poziomu wydobycia rodzimego węgla kamiennego, co miało umożliwić dostęp do znacznych zasobów. Oznaczało to utrzymanie infrastruktury technicznej, silny nacisk na delikatną kwestię bezpieczeństwa i higieny pracy oraz specjalne środki w tej dziedzinie, solidne kwalifikacje zawodowe i wiedzę techniczną.

2.8   Komitet podkreśla także, jak ważne jest, by „[wnosząc czynny wkład do tego konkretnego sektora w kontekście strategicznych surowców własnych] odgrywać aktywną rolę w zwiększaniu atrakcyjności Europy dla inwestorów i pracodawców, we wzmacnianiu konkurencyjnego wymiaru przedsiębiorstw i spójności społecznej, w zachęcaniu do przedsięwzięć w dziedzinie badań i innowacji, a także w promowaniu rozwijania i upowszechniania nowych umiejętności oraz szkolenia zasobów ludzkich” (4).

2.9   EKES podkreślił również, że Komisja powinna raczej skoncentrować się na analizie pomocy państwa, która wywiera istotny wpływ na handel, niż marnować swoje zasoby na analizowanie dużej liczby przypadków o znaczeniu głównie lokalnym, a także powinna wyjaśnić znaczenie i interpretację koncepcji „względów lokalnych” (ang. local concern) (5).

2.10   Komitet wskazywał także na fakt, że paliwa kopalne – węgiel (6), ropa naftowa i gaz ziemny – stanowią obecnie trzon europejskiego i globalnego zaopatrzenia w energię. Również w następnych dziesięcioleciach będą odgrywać taką rolę, dlatego niemożliwa jest rezygnacja z tych źródeł energii (7).

2.11   „Zwiększone wykorzystanie znacznych złóż węgla w Europie mogłoby przyczynić się do złagodzenia tej zależności. W przypadku węgla wydobyto dotąd dopiero 3 % całkowitego potencjału szacowanego na 3 400 mld ton jednostek ropy naftowej. […] Przewidywany okres eksploatacji światowych zasobów i rezerw węgla, ropy naftowej i gazu zależy od wielu czynników (wzrost gospodarczy, eksploracja, rozwój techniczny). Może on potrwać jeszcze dobrych kilkadziesiąt lat (a dla węgla nawet kilkaset lat)” (7).

2.12   Zgodnie z prognozami Wspólnego Centrum Badawczego (JRC) (8) na lata 2030–2050, przez cały XXI wiek węgiel nadal będzie nieodzownym elementem zaspokajania potrzeb energetycznych. Coraz większa uwaga poświęcana ograniczaniu emisji gazów cieplarnianych oznacza większe inwestycje w badania i rozwój w dziedzinie rynkowych zastosowań czystych technologii węglowych oraz coraz skuteczniejszych technologii wychwytywania i składowania dwutlenku węgla. W skali globalnej węgiel pozostanie znaczącym źródłem energii i będzie pokrywał ponad 20 % światowego zapotrzebowania energetycznego.

2.13   Jak podkreślił wcześniej Komitet (9), po początkowym spadku oczekuje się, że od ok. 2015 r. nastąpi ponowny wzrost zużycia węgla na skutek lepszej konkurencyjności tego źródła energii w produkcji energii elektrycznej. Główne przyczyny tej tendencji to rosnące ceny gazu ziemnego oraz spodziewana dostępność zaawansowanych technologii wytwarzania energii elektrycznej z węgla.

2.14   Największymi światowymi producentami są Chiny, USA, Indie, Australia i Rosja, przy czym Chiny wydobywają 2 761 mln ton rocznie (47 % produkcji światowej), Stany Zjednoczone – 1 006 mln ton (17 %), a Rosja – 247 mln ton (4 %). Do UE importuje się 180 mln ton węgla kamiennego rocznie, przede wszystkim z Rosji (30 %), Kolumbii (17,8 %), Południowej Afryki (15,9 %) i USA (12,8 %) (10).

3.   Wniosek

3.1   Biorąc pod uwagę, że niebawem wygasa rozporządzenie Rady (WE) nr 1407/2002 z dnia 23 lipca 2002 r. w sprawie pomocy państwa dla przemysłu węglowego, Komisja opracowała sześć następujących wariantów:

—	Wariant 1: Komisja nie zaproponowałaby nowego sektorowego instrumentu prawnego obowiązującego po wygaśnięciu rozporządzenia węglowego; obowiązywałyby ogólne przepisy dotyczące pomocy państwa.

—

Wariant 2: przyjęcie wytycznych na podstawie art. 107 ust. 3 lit. c) TFUE, które byłyby podobne do wytycznych wprowadzonych w sektorach stoczniowym i stalowym (pomoc przeznaczona na pokrycie płatności na rzecz pracowników zwolnionych lub przechodzących na wcześniejszą emeryturę z powodu zamknięcia kopalń, kosztów doradztwa dla tych pracowników i kosztów szkoleń zawodowych).

—	Wariant 3: rozporządzenie umożliwiające udzielanie ograniczonej czasowo pomocy operacyjnej (pomoc na zamknięcie działalności); malejącej stopniowo pomocy operacyjnej, o ile towarzyszy jej uporządkowane zakończenie działalności w kontekście właściwie zdefiniowanego planu zamknięcia kopalni.

—	Wariant 4: rozporządzenie Rady przewidujące pomoc na pokrycie kosztów nadzwyczajnych (odziedziczonych zobowiązań społecznych i środowiskowych) związanych z zamknięciem kopalń.

—	Wariant 5: rozporządzenie Rady na podstawie art. 107 ust. 3 lit. e) TFUE, które pozwalałoby państwom członkowskim na udzielanie zarówno pomocy na zamknięcie kopalń, jak i pomocy na pokrycie kosztów nadzwyczajnych.

—	Wariant 6: przedłużenie okresu ważności obecnie obowiązującego rozporządzenia węglowego o dalsze 10 lat, tj. do końca 2020 r., bez warunkowego charakteru w odniesieniu do zamykania kopalń oraz możliwości przyznawania pomocy inwestycyjnej.

3.2   Komisja postanowiła przedstawić wniosek w sprawie nowego rozporządzenia Rady na podstawie wariantu 5. Wniosek ten będzie stanowił dodatkowy instrument, dzięki któremu państwa członkowskie będą mogły łagodzić społeczne i regionalne skutki zamknięcia kopalń oraz wzmocnić spójność społeczną regionów UE.

Oprócz możliwości stwarzanych przez ogólne przepisy dotyczące pomocy państwa wniosek Komisji – w celu wzmacniania konkurencyjnego wymiaru przedsiębiorstw i spójności społecznej, zachęcania do przedsięwzięć w dziedzinie badań i innowacji, a także promowania rozwijania i upowszechniania nowych umiejętności oraz szkolenia zasobów ludzkich – stwarzałby możliwość uznania za zgodne z rynkiem wewnętrznym dwóch rodzajów pomocy dla przemysłu węglowego: pomocy na zamykanie kopalń i pomocy na pokrycie kosztów nadzwyczajnych.

3.3.1   W szczególności udzielanie pomocy operacyjnej kopalniom węgla ma być uzależnione od spełnienia następujących warunków:

—	należy sporządzić szczegółowy plan ostatecznego zamknięcia niekonkurencyjnej kopalni węgla w terminie do 1 października 2014 r., przy czym kopalnia ta musiała już prowadzić działalność w dniu 31 grudnia 2009 r.;

—	pomoc musi być znacznie zmniejszana z upływem czasu, tzn. o 33 % po każdym okresie piętnastomiesięcznym;

—	jeżeli w ustalonym terminie kopalnia nie zostanie zamknięta, wszelka udzielona pomoc musi zostać zwrócona;

—	państwa członkowskie muszą przedstawić plan podjęcia środków mających na celu złagodzenie wpływu wykorzystywania węgla na środowisko naturalne.

3.3.2   Pomoc na pokrycie kosztów nadzwyczajnych ma na celu pokrycie niezwiązanych bezpośrednio z bieżącą produkcją kosztów restrukturyzacji i likwidacji kopalni, a także odziedziczonych zobowiązań społecznych i środowiskowych powstających w związku z zamknięciem kopalni, o ile są one konsekwencją zamykania jednostek wydobywających węgiel.

4.   Uwagi ogólne

4.1   Komitet ubolewa, że Rada nie zasięgnęła jego opinii, zwłaszcza z uwagi na kompetencje Komisji Konsultacyjnej ds. Przemian w Przemyśle (CCMI), włączonej do Komitetu jako stała struktura robocza, która przejęła zadania Komitetu Konsultacyjnego Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (CECA).

4.2   Przede wszystkim Komitet pragnie skorzystać z przysługującego mu prawa do wydania opinii na temat, który ma ogromne znaczenie w kontekście przemian w przemyśle w UE. Podkreślił to już Komitet Konsultacyjny EWWiS, który w odniesieniu do rozporządzenia (WE) nr 1407/2002 twierdził, że mając na celu poprawę bezpieczeństwa dostaw energii oraz zapewnienie stabilnej bazy energii pierwotnej, nie można jednocześnie wymagać „stałego zmniejszania” wszelkiej pomocy dla sektora węglowego.

4.3   EKES zwraca uwagę, że Rada Europejska na szczycie w dniach 19–20 marca 2009 r. wyraziła poparcie dla drugiego strategicznego przeglądu sytuacji energetycznej opublikowanego przez Komisję 13 listopada 2008 r., w którym podkreślono, że konieczne jest „optymalne wykorzystanie własnych zasobów energetycznych UE”. Stwierdzono także, że „UE musi jak najlepiej wykorzystywać własne zasoby energetyczne, w tym odnawialne źródła energii, paliwa kopalne i energię jądrową w krajach, które postanowiły z niej korzystać”.

4.4   EKES wskazuje także, że do celów szóstego wspólnotowego programu działań w zakresie środowiska naturalnego należy m.in. „zachęcanie do wytwarzania energii z paliw odnawialnych i kopalnych o mniejszej zawartości węgla” oraz że artykuł 1 aktualnego rozporządzenia w sprawie pomocy dla przemysłu węglowego przewiduje „potrzebę zachowania, jako środka ostrożności, poziomu minimalnego krajowej produkcji węgla dla zagwarantowania dostępu do rezerw”.

4.5   Wreszcie Komitet podkreśla, że także według analiz wspólnotowych, takich jak badanie przeprowadzone przez należący do Wspólnego Centrum Badawczego Instytut Energii w Petten, przez cały XXI wiek węgiel kamienny nadal będzie nieodzownym elementem zaspokajania potrzeb energetycznych.

4.6   EKES przyjmuje z zadowoleniem środki zaproponowane przez Komisję, o ile są one w stanie sprostać potrzebie konkurencyjnego rozwoju przedsiębiorstw tego sektora w obrębie wspólnych ram odniesienia i nie opierają się tylko na zasadzie niekonkurowania (11), tak aby:

—	utrzymać wystarczający poziom rodzimych zasobów energetycznych, przyczynić się do bezpieczeństwa dostaw i zmniejszyć zależność energetyczną;

—

utrzymać wiodącą pozycję Europy w dziedzinie inteligentnych technologii górniczych oraz czystej technologii węglowej i technologii CCS (wychwytywania i składowania dwutlenku węgla); szersze zastosowanie technologii CCS będzie możliwe dopiero po 2020 r. i tylko pod warunkiem, że uda się na czas i z powodzeniem przeprowadzić konieczne działania badawczo-rozwojowe;

—	reagować na niedoskonałości rynku dotyczące inwestycji w badania naukowe, innowacje i restrukturyzację, aby przedsiębiorstwa europejskie mogły nabywać nowe technologie rynkowe po niższych kosztach i zwiększać swą konkurencyjność;

—	realizować cele społeczne i środowiskowe przez budowę dobrobytu i tworzenie miejsc pracy w oparciu o warunki lokalne oraz w powiązaniu z rozwojem regionów, w których górnictwo, przemysł wydobywczy i branże pokrewne są gałęziami dominującymi lub jedynymi;

—	stosować w odniesieniu do tego sektora koncepcję „względów lokalnych”, jako że handel wewnątrzwspólnotowy oddziałuje na ten sektor w niewielkim stopniu lub wcale, w związku z czym nie ma większego wpływu na handel, a obecny system pomocy nie doprowadził do znaczącego zakłócenia handlu;

—

umożliwić modernizację elektrowni i zapewnić przestrzeganie krajowych sektorowych harmonogramów i procedur restrukturyzacji (12); wspierać sieci regionów górnictwa węglowego i ośrodki kompetencji w zakresie górnictwa i eksploatacji zasobów naturalnych oraz sieci szkolenia wysoko wykwalifikowanej kadry kierowniczej;

—	zachować zasadę utrzymania minimalnej strategicznej rezerwy rodzimych zasobów węgla, aby sektor mógł wypełnić spoczywający na nim obowiązek świadczenia usługi powszechnej, czyli zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego (zob. art. 106 TFUE (dawny art. 86 TWE));

—	zapewnić pracownikom i specjalistom zatrudnionym w niekonkurencyjnych kopalniach doradztwo, szkolenie i przekwalifikowanie zawodowe; wspierać wcześniejsze przechodzenie na emeryturę w sektorze i innych branżach z nim związanych;

—	rozwijać i wspierać europejski sektorowy dialog społeczny w górnictwie oraz organizować fora branżowe oparte na powiązaniach sieciowych, takie jak Berlińskie Forum Paliw Kopalnych;

—

wspierać rozpowszechnianie i wymianę najlepszych praktyk, zwłaszcza pod kątem technologii i ekologii, aby z jednej strony zapewnić konkurencyjność nowatorskich metod wydobycia węgla i ich zgodność z zasadami zrównoważonego rozwoju, a z drugiej strony zachęcać do restrukturyzacji, dywersyfikacji i zamykania (a także rekultywacji (13)) kopalń w przypadkach, gdy procesy te nie będą rentowne.

4.7   EKES jest zdania, że termin proponowany przez Komisję jest zbyt krótki i nie odpowiada potrzebom rozwoju sektora. Okres 2011–2018 – podobnie jak okres 2002–2010 – byłby bardziej stosowny do oceny, czy przedsiębiorstwa tego sektora są konkurencyjne w kontekście rozwoju technologii rynkowych, tanich technologii CCS, czystego węgla i technologii górniczych.

4.8   EKES sądzi także, że wskaźnik degresywności jest zbyt wysoki i utrzymany w zbyt krótkich ramach czasowych, by przedsiębiorstwa mogły odzyskać konkurencyjność i wprowadzić innowacje w zakresie produkcji, czystej technologii węglowej oraz technologii CCS. Ponadto w przypadku przedsiębiorstw, które odzyskują konkurencyjność, pomoc nie powinna być karą (jak to wynika z wniosku), a raczej nagrodą.

4.9   Jeśli chodzi o nierówną konkurencję między produktem importowanym a rodzimym, to zanim wysunie się postulat, że kwestia ta wymaga ograniczenia sytemu wspólnotowego, należałoby może dokładniej i w sposób bardziej przejrzysty zbadać zasady dotyczące pomocy obowiązujące w krajach eksportujących. Zdaniem EKES-u konieczne jest również, by w momencie podpisywania umów z państwami trzecimi dokonywać uważniejszej i bardziej spójnej oceny, czy uwzględniony został wymóg przestrzegania odpowiednich standardów socjalnych ILO, w celu uniknięcia wykorzystywania górników i zapewnienia optymalnych warunków bezpieczeństwa oraz ochrony pracowników przed często śmiertelnymi wypadkami, do których dochodzi w wielkich światowych zakładach wydobycia.

4.10   Na koniec EKES wyraża pogląd, że kluczowe znaczenie dla przyszłości sektorów górnictwa i energetyki ma zapewnienie przedsiębiorstwom europejskim oraz państwom członkowskim jasnych, proaktywnych ram pomocy horyzontalnej, którą można wykorzystać do realizacji celów społecznych i środowiskowych oraz celów w zakresie badań i rozwoju technologicznego, innowacji, szkolenia i doskonalenia zawodowego w sektorze.

---

(1)  Zob. ZEP – Zero Emissions Platform, European Technology Platform for zero emission fossil, fuel, power – Implementation Plan 2010–2012 (Europejska Platforma Technologiczna na rzecz Zeroemisyjnych Elektrowni Wykorzystujących Paliwa Kopalne, Plan wdrażania 2010–2012), www.zeroemissionsplatform.eu/ccs-technology/capture.html; Konferencja nt. Planu EPSTE 2010 (europejski strategiczny plan w dziedzinie technologii energetycznych), zorganizowana przez prezydencję belgijską (15–16 listopada 2010 r., Europejska Platforma Technologiczna na rzecz Zeroemisyjnych Elektrowni Wykorzystujących Paliwa Kopalne – ETP-ZEP), http//setis.ec.europa.eu/technologies/Zero-emission-fossil.

(2)  W niniejszej opinii mowa o „węglu” w znaczeniu określonym w art. 2 rozporządzenia (WE) nr 1407/2002: antracyt, węgiel brunatny, węgiel kamienny.

(3)  Dz.U. C 48 z 21.2.2002, s. 49.

(4)  Dz.U. C 65 z 17.3.2006, s. 1.

(5)  Zob. przyp. 2.

(6)  Antracyt, węgiel brunatny i węgiel kamienny.

(7)  Dz.U. C 28 z 3.2.2006, s. 5.

(8)  Coal of the future (supply prospects for thermal coal by 2030–2050), Dyrekcja Generalna Wspólne Centrum Badawcze (DG JRC), Instytut Energii w Petten (Holandia), luty 2007.

(9)  Zob. przypis 9.

(10)  Stany Zjednoczone nadal odgrywają czynną rolę w finansowaniu kopalni węgla – zarówno w kraju, jak i za granicą – co jest sprzeczne z deklaracją prezydenta Obamy na forum G-20 o wycofywaniu subwencji dla paliw kopalnych.

(11)  W związku z tym należy – jak pokazują wszystkie dokumenty Komisji dotyczące polityki energetycznej (od strategicznego planu w dziedzinie technologii energetycznych po strategię energetyczną 2011–2020) – wziąć pod uwagę poziom konkurencyjności innych własnych zasobów energetycznych UE w perspektywie roku 2020, pomoc przyznawaną na inne własne źródła energii, wsparcie wykorzystania węgla na rynkach światowych, zmienność cen paliw kopalnych na rynkach światowych, europejską wartość dodaną bezpieczeństwa energetycznego własnych zasobów strategicznych, zwłaszcza w kontekście kryzysu i napięć międzynarodowych; ponadto trzeba również uwzględnić koszty przekształcenia elektrowni węglowych i rekultywacji opuszczonych terenów wydobywczych.

(12)  Por. np. niemiecki plan restrukturyzacji kopalni węgla do 2018 r.

(13)  Likwidacji.

---

19.2.2011

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 54/20

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie bezpieczeństwa dostaw w rolnictwie i w sektorze spożywczym w UE

(opinia z inicjatywy własnej)

(2011/C 54/04)

Sprawozdawca: Armands KRAUZE

Dnia 18 lutego 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie

bezpieczeństwa dostaw w rolnictwie i w sektorze spożywczym w UE

(opinia z inicjatywy własnej).

Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 17 listopada 2010 r.

Na 467. sesji plenarnej w dniach 8–9 grudnia 2010 r. (posiedzenie z dnia 9 grudnia) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 133 do 3 – 7 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Wnioski i zalecenia

1.1   Zapewnienie zaopatrzenia w żywność powinno pozostać jednym z podstawowych celów polityki rolnej UE. W kontekście wyzwań i niepewności związanych ze światowym bezpieczeństwem żywnościowym wspólna polityka rolna (WPR) po 2013 r. powinna nadal zapewniać bezpieczeństwo dostaw w rolnictwie i w sektorze spożywczym.

1.2   Zrównoważona produkcja rolna oraz sprawnie funkcjonujące rynki rolne to podstawa bezpieczeństwa dostaw żywności w UE. Aby przyszła WPR była w stanie zapewnić funkcjonowanie rynków rolnych oraz stabilność cen, potrzebne są silne mechanizmy rynkowe. Zasady handlu produktami rolnymi powinny gwarantować bezpieczeństwo dostaw w rolnictwie we wszystkich krajach i w każdych okolicznościach.

1.3   UE potrzebuje solidnej WPR, by móc sprostać wszystkim wyzwaniom, jakie ją czekają, oraz zapewnić bezpieczeństwo dostaw w rolnictwie i w sektorze spożywczym we wszystkich państwach członkowskich. WPR powinna w przyszłości pozostać jednym z najważniejszych obszarów polityki UE i musi być odpowiednio finansowana.

1.4   Kluczem do zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego na całym świecie jest zrównoważona produkcja żywności w wymiarze lokalnym. Trzeba utrzymać i promować w całej UE zróżnicowanie europejskiej produkcji rolnej. Szczególną uwagę należy poświęcić regionom oddalonym i obszarom ze specyficznymi utrudnieniami.

1.5   UE musi poświęcać więcej starań systematycznemu planowaniu służącemu bezpieczeństwu dostaw, aby zapewnić rentowność produkcji rolnej i całego sektora spożywczego nawet w czasach kryzysu i w sytuacjach nadzwyczajnych. Praktyczne działania w tym zakresie (rezerwy, infrastruktura rolnicza, szkolenia itp.) powinny jednak pozostać w kompetencjach państw członkowskich. W chwili obecnej nie jest konieczne nowe prawodawstwo wspólnotowe w dziedzinie bezpieczeństwa dostaw w rolnictwie i w sektorze spożywczym.

1.6   Państwa członkowskie mogą wykorzystywać unijną politykę rozwoju obszarów wiejskich jako narzędzie promowania działań mających na celu wspieranie i poprawę bezpieczeństwa dostaw w rolnictwie i w sektorze spożywczym. Powinny one uwzględnić tę możliwość w swoich programach rozwoju obszarów wiejskich.

1.7   Sektor rolniczy mógłby znacząco przyczynić się do zwiększenia bezpiecznego i zrównoważonego zaopatrzenia w energię w UE i do zmniejszenia zależności UE od importowanych paliw kopalnych. Jeśli chodzi o gospodarstwa rolne, własna produkcja energii może znacznie przyczynić się do bezpieczeństwa dostaw. Aby zachęcać do wykorzystania bioenergii w gospodarstwach rolnych, trzeba dalej rozwijać technologie w tej dziedzinie. Produkcja bioenergii powinna być zrównoważona; należy też położyć większy nacisk na poprawę wykorzystania produktów ubocznych powstających w rolnictwie i sektorze spożywczym, tak by zmniejszyć zanieczyszczenie środowiska i emisję dwutlenku węgla

2.   Wstęp

2.1   Bezpieczeństwo dostaw w rolnictwie i sektorze spożywczym oznacza zapewnienie, by żywność była dostępna, by mieszkańcy mogli sobie na nią pozwolić pod względem ekonomicznym, oznacza także likwidację zjawiska głodu. W wielu sektorach rolnych w całej UE poziom produkcji jest wystarczający do wyżywienia ludności Unii Europejskiej. Osiągnięto to dzięki WPR. Istotnym celem wspólnej polityki rolnej po 2013 r. będzie bezpieczeństwo żywnościowe, traktowane jako dobro publiczne, które rolnictwo i przemysł spożywczy świadczą na rzecz społeczeństwa, a które nie przynosi rekompensaty w kategoriach rynkowych (1).

2.2   W nadchodzących dziesięcioleciach bezpieczeństwo żywnościowe będzie głównym wyzwaniem dla światowego rolnictwa i sektora spożywczego. W wyniku kryzysu żywnościowego i gospodarczego ponad miliard ludzi na świecie cierpi głód.

2.3   Bezpieczeństwo żywnościowe oznacza zaopatrzenie w żywność w ilości wystarczającej do zdrowego życia; w żywność, która ponadto jest bezpieczna i niezanieczyszczona. Jest to kwestia złożona, powiązana z innymi gałęziami, takimi jak produkcja ropy naftowej, logistyka itp. Wszelkie trudności logistyczne lub produkcyjne występujące w głównych regionach produkcji w związku z niespodziewanymi kryzysami mogą wpłynąć na dostępność żywności dla milionów ludzi, zwłaszcza mieszkańców obszarów miejskich. Kluczem do zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego na świecie jest zrównoważona produkcja żywności w wymiarze lokalnym (2).

3.   Wyzwania związane ze światową produkcją żywności

3.1   Według prognozy Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) w 2050 r. liczba ludności na świecie będzie wynosiła prawie 9,5 mld. Aby zapewnić wyżywienie takiej populacji, światowa produkcja żywności będzie musiała podwoić się w stosunku do obecnego poziomu. Szczególnie szybko będzie rosła liczba ludności w miastach w krajach rozwijających się. Zwiększą się oczekiwania w stosunku do rolników oraz nasili presja, by prowadzili bardziej intensywną gospodarkę rolną. Wydajność w rolnictwie będzie musiała wzrosnąć, aby można było wyżywić rosnącą liczbę mieszkańców Ziemi. Możliwości zwiększenia areału gruntów uprawnych są ograniczone w związku z potrzebami wykorzystania terenów na cele nierolnicze oraz brakiem ziem nadających się do uprawy.

3.2   Inwestycje w rolnictwie będą musiały wzrosnąć wszędzie, szczególnie jednak w krajach rozwijających się, które mają znaczny potencjał rozwoju produkcji. W krajach tych poprawie muszą ulec także infrastruktura wiejska, dostępność nowoczesnych urządzeń i technologii, racjonalne gospodarowanie glebą i przede wszystkim dostępność wody, a także system edukacji i funkcjonowanie rynków rolnych. Jednak w perspektywie długoterminowej głównym problemem związanym z bezpieczeństwem żywnościowym będzie podaż żywności i dostęp do niej. Najskuteczniejszymi środkami zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego będą ogólny rozwój oraz podnoszenie poziomu dochodów w najbiedniejszych krajach. Rolnictwo odgrywa szczególnie ważną rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa żywnościowego, jednak trudno jest zagwarantować to bezpieczeństwo, opierając się jedynie na tym sektorze (3).

3.3   W deklaracji końcowej szczytu żywnościowego FAO w 2009 r. wskazano, że za produkcję żywności odpowiadają poszczególne państwa.

3.4   W związku z kryzysem żywnościowym i kryzysem gospodarczym oraz zmieniającą się sytuacją na świecie obecnie panuje ogólnie większe zrozumienie faktu, że wszystkie państwa i regiony, także te znajdujące się w mniej korzystnej sytuacji, muszą mieć prawo, a nawet obowiązek, produkowania żywności na swoje potrzeby. Musi być możliwe wytwarzanie większej ilości żywności w sposób bardziej zrównoważony.

3.5   Oprócz wzrostu liczby ludności, innym kluczowym problemem z punktu widzenia światowego zaopatrzenia w żywność jest zmiana klimatu i związane z nią ograniczenia zasobów naturalnych. Zmiana klimatu może mieć istotny wpływ na produkcję żywności, zwłaszcza w krajach rozwijających się. Niektóre z nich należą także do tych państw, które mają najmniejsze możliwości dostosowania się do tej zmiany. Rolnictwo musi dążyć do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, jednocześnie jednak może częściowo przyczynić się do rozwiązania problemu emisji poprzez sekwestrację dwutlenku węgla w glebie. Celem powinno być zwiększenie wydajności produkcji w rolnictwie, przy jednoczesnym zmniejszeniu emisji. Rolnictwo musi przyczyniać się do poprawy jakości wody i powietrza, do zachowania bioróżnorodności i do zapobiegania erozji. Zapewnienie dostatecznej ilości ziem uprawnych i słodkiej wody to także kwestie o decydującym znaczeniu dla bezpieczeństwa żywnościowego na świecie.

3.6   Kluczowa rola w pokonywaniu wyzwań związanych z bezpieczeństwem żywnościowym i zmianą klimatu przypada innowacjom w rolnictwie. Innowacje te często dotyczą uprawy roślin i hodowli zwierząt, technik irygacyjnych, kontroli zagrożenia powodziowego, odporności na wysokie i niskie temperatury, dywersyfikacji tradycyjnych metod produkcji rolnej itp. Rozwiązaniem ewentualnych problemów w przyszłości może być także ulepszenie metod uprawy roślin, co może znacznie zwiększyć wydajność produkcji rolnej.

4.   Koncepcja bezpieczeństwa dostaw

4.1   Bezpieczeństwo żywnościowe to kwestia o strategicznym znaczeniu dla wszystkich narodów świata. Dostęp do żywności jest jednym z aspektów szerszej koncepcji bezpieczeństwa. Trudności w zaopatrzeniu w żywność bardzo szybko prowadzą do wzrostu niestabilności społecznej i do niepokojów społecznych. Społeczeństwo jest odpowiedzialne za zapewnienie zaopatrzenia w żywność, nawet w czasach kryzysu i w sytuacjach nadzwyczajnych.

4.2   W nowoczesnej gospodarce, o silnych wzajemnych powiązaniach, bezpieczeństwo żywnościowe zależy od wielu czynników. Konieczna jest stabilność energetyczna (dostaw ropy i energii elektrycznej), a także technologie informatyczne, efektywna logistyka, wysokie standardy higieny i sprawnie działający system wczesnego ostrzegania, aby chronić społeczeństwo przed szkodliwą żywnością. Państwa członkowskie muszą zapewnić ochronę infrastruktury o kluczowym znaczeniu w rolnictwie i sektorze spożywczym oraz konkretne działania w terenie.

4.3   Społeczeństwo musi przygotować się na wypadek nadzwyczajnych sytuacji dotyczących zaopatrzenia w żywność. Nazywa się to „bezpieczeństwem dostaw”. W powszechnym rozumieniu oznacza to zapewnienie ciągłości zaopatrzenia w zasoby (np. gromadzenie rezerw na wypadek zagrożenia), ale bezpieczeństwo dostaw to pojęcie szersze, obejmujące także zdolność do podtrzymania podstawowych rodzajów działalności gospodarczej społeczeństwa, które są konieczne dla zachowania warunków życia ludności, dla funkcjonowania społeczeństwa oraz dla jego bezpieczeństwa. W kontekście zaopatrzenia w żywność bezpieczeństwo dostaw oznacza zatem zdolność do zapewnienia produkcji żywności oraz funkcjonowania całego sektora spożywczego, nawet w czasach kryzysu i w sytuacjach nadzwyczajnych.

5.   Polityka rolna UE a bezpieczeństwo dostaw

5.1   Unia Europejska przygotowuje się obecnie do kolejnego przeglądu WPR, tj. polityki rolnej po 2013 r. W listopadzie 2010 r. Komisja Europejska opublikowała komunikat w sprawie przyszłego kierunku tej polityki. W drugiej połowie 2011 r. prawdopodobnie przedstawi wnioski legislacyjne, a decyzji Rady i Parlamentu Europejskiego można spodziewać się w 2012 r. Dzięki WPR nadal utrzyma się wystarczający poziom produkcji żywności w UE.

5.2   Cele polityki rolnej UE, określone w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską i bez zmian włączone do ratyfikowanego w ubiegłym roku traktatu lizbońskiego, są następujące:

—	zwiększenie wydajności rolnictwa;

—	zapewnienie odpowiedniego poziomu życia rolników;

—	stabilizacja rynków;

—	zagwarantowanie bezpieczeństwa dostaw żywności;

—	zapewnienie rozsądnych cen żywności dla konsumentów.

5.3   Jasne jest, że zachodzące w skali światowej zmiany oraz związane z nimi nowe wyzwania, będą wymagały modyfikacji celów polityki rolnej UE, jednak cele podstawowe, wspomniane wyżej, pozostają konieczne i aktualne. W przeszłości pojawiały się różne głosy krytyczne dotyczące WPR, także w kontekście negocjacji handlowych. W rzeczywistości jednak polityka ta spełniła wyznaczone jej cele w stopniu bardziej niż wystarczającym. Dzięki niej udało się zagwarantować zaopatrzenie w żywność w całej Unii, mimo wahań cen i także w czasach kryzysów. Tak więc dzięki WPR utrzymano bezpieczeństwo dostaw żywności w UE, chociaż Unia nie jest w pełni samowystarczalna, jeśli chodzi o niektóre produkty i surowce rolne. UE powinna przy tym jednak uwzględnić fakt, iż w okresach gwałtownych wahań cen kraje położone na jej obrzeżach borykają się często z trudnościami w zapewnieniu dostaw żywności.

5.4   W przyszłości rynki światowe będą bardziej otwarte. Skutkiem ewentualnych porozumień handlowych zawartych w przyszłości może być łatwiejszy import produktów rolnych z krajów spoza UE (pod warunkiem spełnienia kryteriów bezpieczeństwa żywności), ale jednocześnie otworzą się możliwości dostępu produktów rolnych wytworzonych w UE do innych rynków. Priorytety produkcji rolnej i potrzeby żywnościowe na świecie zmieniają się zależnie od tendencji demograficznych i sytuacji na rynkach. Rośnie współzależność między społeczeństwami i strefami ekonomicznymi. W wyniku zmiany klimatu ekstremalne warunki meteorologiczne występują z coraz większą intensywnością. Jako że samo zwiększenie obrotów w handlu międzynarodowym nie wystarczy do zapewnienia dostaw żywności, w przyszłości nasilą się wahania cen produktów rolnych i niestabilność na rynkach. Przyszła polityka rolna UE musi zapewnić mechanizmy stabilizacji rynków. UE nie może przyczyniać się do niestabilności światowych rynków żywnościowych, tylko powinna brać aktywny udział w jej likwidowaniu.

5.5   Unia Europejska jest jednym z największych światowych producentów i eksporterów żywności. Najlepszym sposobem, w jaki Unia może przyczynić się do utrzymania równowagi na światowych rynkach żywności i przeciwdziałania kryzysom żywnościowym, jest zadbanie o to, by jej własny rynek rolny znajdował się w równowadze i działał sprawnie. UE powinna także odgrywać znaczącą rolę w utrzymaniu bezpieczeństwa żywnościowego na świecie.

5.6   Konsumenci europejscy chcą nadal móc jeść żywność bezpieczną, dobrej jakości i o wysokiej wartości odżywczej. Przyszła polityka rolna musi gwarantować, że wszelka produkcja będzie przebiegała w sposób chroniący środowisko (powietrze, glebę, wody) i dobrostan zwierząt hodowlanych. W związku z tym, że w UE obowiązują surowsze normy niż w innych krajach świata, wyższe są także koszty ponoszone przez producentów europejskich. Polityka rolna UE musi zapewnić w rolnictwie i w przedsiębiorczości instrumenty, które pozwolą stworzyć równe warunki konkurencji dla producentów z UE i z innych krajów. Wyzwanie polega na tym, by UE korzystała z instrumentów, którymi dysponuje (np. umów handlowych), a także opracowała nowe rozwiązania, które skłonią inne kraje będące producentami żywności do jej wytwarzania zgodnie z normami stosowanymi przez producentów unijnych.

5.7   Polityka rozwoju obszarów wiejskich (2. filar WPR) w przyszłości nadal będzie miała wielkie znaczenie dla zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, które stanowią istotną część Europy. Ponad 60 % ludności w obecnej Unii Europejskiej składającej się z 27 państw członkowskich mieszka na obszarach wiejskich, które stanowią 90 % terenów lądowych Unii. Polityka rozwoju obszarów wiejskich, uwzględniająca w większym stopniu zróżnicowane warunki w poszczególnych państwach członkowskich, w przyszłości może jeszcze bardziej zyskać na znaczeniu. Wzrośnie rola polityki rozwoju obszarów wiejskich jako instrumentu zapewniającego zatrudnienie w wiejskich społecznościach i zróżnicowanie możliwości działalności gospodarczej. Politykę rozwoju obszarów wiejskich można by także wykorzystać jako unijne narzędzie promowania bezpieczeństwa dostaw w rolnictwie i w sektorze spożywczym.

5.8   W kontekście wyzwań i niepewności związanych ze światowym bezpieczeństwem żywnościowym, w przyszłej polityce rolnej UE trzeba będzie nadal przywiązywać znaczenie do kwestii bezpieczeństwa dostaw. Zapewnienie zaopatrzenia w żywność należy do podstawowych celów polityki rolnej UE. UE musi poświęcać większą uwagę systematycznemu planowaniu, tak aby zapewnić rentowność produkcji rolnej i całego sektora spożywczego, nawet w czasach kryzysu i w sytuacjach nadzwyczajnych. Aby tak się stało, należy udostępnić niezbędne mechanizmy. Jednym z najważniejszych celów polityki rolnej UE musi być utrzymanie i promowanie zróżnicowania produkcji rolnej w całej Unii. Właściwą strategią w unijnej polityce żywnościowej będzie zachowanie bogatej różnorodności wysokiej jakości produktów spożywczych pochodzących z różnych obszarów wiejskich i dostępnych dla obywateli w całej UE. Przyczyni się to także do zapewnienia bezpieczeństwa dostaw.

5.9   Dla zapewnienia bezpieczeństwa dostaw w rolnictwie i sektorze spożywczym w dłuższej perspektywie konieczna jest produkcja rolna zgodna z zasadami zrównoważonego rozwoju. Oprócz równowagi ekologicznej ważne są także aspekty gospodarcze i społeczne. Trzeba położyć większy nacisk na rolę rolnictwa w dostosowaniu do zmiany klimatu i łagodzeniu jej skutków. Rolnictwo i sektor spożywczy są także ważne z punktu widzenia produkcji bioenergii. Ponadto w polityce rolnej trzeba uwzględnić cele strategii „Europa 2020”.

5.10   Dzięki produkcji bioenergii rolnictwo UE zaczęło odgrywać znaczącą rolę we wprowadzaniu technologii energii odnawialnej. Zrównoważony sektor rolny i spożywczy może także wnieść duży wkład w zmniejszenie zależności UE od importowanych paliw kopalnych oraz zapewnienie europejskim konsumentom bezpieczeństwa dostaw energii. Przetwarzanie odpadów rolnych i produktów ubocznych rolnictwa (obornika, odpadów z przemysłu spożywczego itp.) w bioenergię przyczyni się do zmniejszenia zanieczyszczenia środowiska i ograniczenia emisji dwutlenku węgla.

---

(1)  Dnia 31 maja 2010 r. w Helsinkach odbyło się seminarium pt. „Bezpieczeństwo dostaw w rolnictwie i w sektorze spożywczym w Unii Europejskiej”, zorganizowane w związku z opracowaniem niniejszej opinii.

(2)  Zgodnie z definicją przyjętą na szczycie żywnościowym FAO.

(3)  Dz.U. C 100 z 30.4.2009, s. 44.

---

19.2.2011

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 54/24

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie stosunków EU – Rosja

(opinia z inicjatywy własnej)

(2011/C 54/05)

Sprawozdawca: Ivan VOLEŠ

Na sesji plenarnej w dniach 17–18 lutego 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie

stosunków EU – Rosja.

Sekcja Stosunków Zewnętrznych, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię dnia 23 listopada 2010 r.

Na 467. sesji plenarnej w dniach 8–9 grudnia 2010 r. (posiedzenie z 9 grudnia) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny 195 głosami – 8 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Zalecenia

1.1   EKES z zadowoleniem przyjmuje wspólne oświadczenie w sprawie partnerstwa na rzecz modernizacji, przyjęte na szczycie UE – Rosja w Rostowie nad Donem (31 May – 1 czerwca 2010 r.), w tym apel do społeczeństwa obywatelskiego o większy udział we współpracy UE – Rosja poprzez pogłębiony dialog. Stosunki UE – Rosja mają znaczenie strategiczne dla obu stron i powinny opierać się na wzajemnym zaufaniu. Społeczeństwa obywatelskie w UE i Rosji powinny ożywić współpracę i przyczynić się do wdrożenia inicjatywy partnerstwa na rzecz modernizacji. EKES jest gotów aktywnie uczestniczyć w tym procesie.

1.2   Jeżeli chodzi o wspólne przestrzenie, EKES popiera obecną strukturę, lecz wzywa do większego zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego obu stron w przedstawianie poglądów i inicjatyw w różnych dziedzinach.

1.3   EKES proponuje, by zaangażować większą liczbę odpowiednich zainteresowanych stron w dialog w sprawie stosunków gospodarczo-handlowych oraz rozważyć utworzenie szerokiego reprezentatywnego forum biznesu UE – Rosja.

1.4   EKES wspiera wysiłki na rzecz szybkich postępów w negocjacjach w sprawie uproszczenia i liberalizacji obowiązku wizowego.

1.5   Należy zaangażować więcej podmiotów niepaństwowych w konsultacje UE – Rosja dotyczące praw człowieka. EKES jest gotów przyłączyć się do tej platformy.

1.6   Powinno powstać więcej platform umożliwiających organizacjom społeczeństwa obywatelskiego z UE i Rosji udział w monitorowaniu stosunków UE – Rosja oraz w związanych z nimi dalszych działaniach. Takim narzędziem mogłoby stać się forum społeczeństwa obywatelskiego UE – Rosja, na wzór Forum Społeczeństwa Obywatelskiego Partnerstwa Wschodniego.

1.7   EKES wzywa do zwiększenia częstotliwości kontaktów międzyludzkich i wymiany osób w dziedzinie edukacji i dialogu międzykulturowego jako narzędzia poprawy wzajemnego zrozumienia i zaufania.

1.8   Stanowisko państw członkowskich wobec Rosji powinno być bardziej skoordynowane, aby UE mówiła jednym głosem i miała ambitne, lecz jednocześnie realistyczne cele, a także wystarczającą elastyczność.

1.9   EKES uznaje członkostwo Rosji w WTO za niezbędne, w pełni popiera ten proces i chciałby jego jak najszybszego urzeczywistnienia.

1.10   UE powinna dokonać przeglądu zasad wsparcia finansowego dla organizacji pozarządowych w ramach Europejskiego Instrumentu na rzecz Demokracji i Praw Człowieka, który przewiduje wysoki udział współfinansowania, co uniemożliwia wielu rosyjskim organizacjom pozarządowym korzystanie z dotacji.

1.11   EKES zaleca poszukiwanie możliwości zaangażowania Rosji w duże projekty regionalne, które byłyby uzgadniane z krajami Partnerstwa Wschodniego, szczególnie w dziedzinie ochrony środowiska, zdrowia publicznego, transportu i efektywności energetycznej. Rosyjskie społeczeństwo obywatelskie powinno zostać zaproszone do udziału w spotkaniach różnych platform Forum Społeczeństwa Obywatelskiego Partnerstwa Wschodniego, podczas których omawiano by projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania UE, Partnerstwa Wschodniego i Rosji. Zalecane jest także głębsze zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego we wdrażanie polityki wymiaru północnego, strategii dla regionu Morza Bałtyckiego, synergii czarnomorskiej i innych ważnych inicjatyw.

1.12   EKES ponawia swoją propozycję wprowadzenia do przyszłego porozumienia UE – Rosja zapisu o utworzeniu wspólnego organu społeczeństwa obywatelskiego.

1.13   EKES utworzy grupę kontaktową poświęconą stosunkom UE – Rosja i będzie nadal rozwijać kontakty z Izbą Społeczną Federacji Rosyjskiej, proponując jednocześnie rozszerzenie uczestnictwa we wspólnych działaniach o inne organizacje społeczeństwa obywatelskiego, które nie są reprezentowane przez Izbę.

2.   Stosunki UE – Rosja: sytuacja obecna

2.1   W stosunkach UE – Rosja w ciągu ostatnich dwudziestu lat miały miejsce lepsze i gorsze okresy. Konflikt zbrojny między Rosją a Gruzją w sierpniu 2008 r. oraz spór gazowy Rosji z Ukrainą w styczniu 2009 r. negatywnie wpłynęły na wzajemne stosunki. Jednakże obie strony kontynuują wysiłki, by przezwyciężyć impas. Głównym celem niniejszej opinii jest przedstawienie zaleceń EKES-u dotyczących sposobów poprawy stosunków UE – Rosja oraz możliwości, jakimi dysponuje społeczeństwo obywatelskie – zarówno UE, jak i Federacji Rosyjskiej – w tym zakresie.

2.2   Rozmowy w sprawie nowego porozumienia dwustronnego UE – Rosja, które powinno zastąpić Umowę o partnerstwie i współpracy z 1994 r., zostały zainicjowane w Chanty-Mansyjsku w czerwcu 2008 r. i formalnie rozpoczęły się w lipcu 2008 r. Obie strony podeszły do procesu negocjacji, kładąc odmienny nacisk na charakter nowego porozumienia. UE pragnie zawrzeć wszechstronne i szczegółowe strategiczne porozumienie, zaś strona rosyjska woli podstawowe ramowe porozumienie polityczne, a następnie szczegółowe umowy sektorowe w sektorach będących przedmiotem zainteresowania Rosji (1).

2.3   Dwunasta runda negocjacji między UE a Federacją Rosyjską za pośrednictwem grup roboczych odzwierciedlających wspólne przestrzenie rozpoczęła się w połowie listopada 2010 r. Jednakże Komisja Europejska podchodzi do obecnych wyników negocjacji z rozważnym optymizmem. Jest jeszcze zbyt wcześnie, aby przewidzieć termin zakończenia dyskusji nad nowym porozumieniem.

2.4   Powolne postępy w toczących się dyskusjach na temat nowego porozumienia odzwierciedlają odmienne poglądy obu stron na ich wzajemne stosunki. UE popiera złożoną modernizację społeczną, polityczną i gospodarczą zgodnie z europejskim dorobkiem prawnym i porządkiem instytucjonalnym. Natomiast Rosja pragnie być traktowana jako suwerenna potęga światowa z własnym podejściem do demokracji, praw człowieka oraz interesów gospodarczych i w dziedzinie bezpieczeństwa (2). Aby odgrywać tę rolę, Rosja wykorzystuje wszystkie swoje atuty – zasoby gazu ziemnego i ropy naftowej, potencjał nuklearny, programy kosmiczne itp., a także pozycję w organizacjach międzynarodowych, takich jak Rada Bezpieczeństwa ONZ, Szanghajska Organizacja Współpracy, WNP, G-20 itp. Jednakże przełożenie powyższych ambicji na działania międzynarodowe jest ograniczone ze względu na obecne warunki społeczno-gospodarcze w Rosji (3).

2.5   Poglądy UE i Rosji na temat możliwych zmian w europejskiej strukturze bezpieczeństwa znacznie się różnią. Rosja pragnie dokonać przeglądu w europejskiej strukturze bezpieczeństwa, co odzwierciedla rosyjska propozycja zawarcia nowego Europejskiego Paktu Bezpieczeństwa, którą przedstawił prezydent Dmitrij Miedwiediew w czerwcu 2008 r.

2.6   Głębokie różnice utrzymują się także w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego. Rosja pragnie uzyskać specjalne traktowanie jako główny dostawca energii dla UE w postaci gazu ziemnego i ropy naftowej, w tym preferencyjne traktowanie jej przedsiębiorstw energetycznych oraz ich dostępu do rynku UE, a także uznanie jej specjalnej pozycji i interesów w sektorach energetycznych Białorusi i Ukrainy (4). Rosja wycofała się z Traktatu karty energetycznej w sierpniu 2009 r. Ze swej strony UE uważa Kartę za podstawę dalszej liberalizacji swojego rynku energii, w tym otwarcia na rosyjskie przedsiębiorstwa energetyczne. Ostatnia inicjatywa prezydenta Miedwiediewa dotycząca zawarcia nowego globalnego traktatu o bezpieczeństwie energetycznym, który zastąpiłby Kartę, została przedstawiona państwom członkowskim G-20, nie tylko UE – choć UE pozostaje kluczowym partnerem handlowym Rosji w dziedzinie energetyki.

2.7   Rosja pragnie zarządzać swoimi interesami wobec UE poprzez rozwijanie specjalnych stosunków z tradycyjnymi „dużymi” potęgami europejskimi. Państwa członkowskie UE utrzymują własne stosunki dwustronne z Rosją odzwierciedlające ich tradycje i interesy. Konieczne jest jednak podjęcie przez nie wysiłków na rzecz zapewnienia większej koordynacji stanowisk i działań w kontekście kształtowania ogólnej polityki UE wobec Rosji. Nowy traktat lizboński wzmocnił wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa UE, a także nadał nowe kompetencje UE w zakresie bezpieczeństwa energetycznego.

2.8   Opinie Rosji i UE różnią się także w kwestii Partnerstwa Wschodniego, które Rosja postrzega jako próbę rozszerzenia sfery wpływów UE. Z kolei UE widzi Partnerstwo Wschodnie jako narzędzie pozwalające dzielić się wspólnymi wartościami i standardami z jej wschodnimi sąsiadami, ponieważ wdrożenie tych standardów prowadzi do modernizacji gospodarczej i społecznej oraz przyczynia się do bezpieczeństwa i stabilności całego kontynentu europejskiego.

2.9   Współpraca UE – Rosja poprawiła się w ramach wspólnej polityki wymiaru północnego UE, Rosji, Norwegii i Islandii. Widoczne są efekty partnerskiej współpracy w projektach związanych ze środowiskiem naturalnym, zdrowiem publicznym, kulturą, transportem i infrastrukturą. EKES stale przyczyniał się do realizacji tej polityki; podkreślił znaczenie zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego w swojej opinii w sprawie polityki wymiaru północnego (5).

2.10   Pomimo wymienionych wyżej nieporozumień i trudności, w Rosji i UE dominuje powszechne zrozumienie strategicznego znaczenia stosunków dwustronnych. Polityczna wola poprawy tych stosunków została wyraźnie zilustrowana we wnioskach ze szczytu UE – Rosja w Rostowie nad Donem (31 maja – 1 czerwca 2010 r.), w tym we wspólnym oświadczeniu w sprawie inicjatywy partnerstwa na rzecz modernizacji (6).

3.   Wnioski z działań dotyczących wspólnych przestrzeni

3.1   Wnioski ogólne

3.1.1   Zinstytucjonalizowany dialog w ramach wspólnych przestrzeni (7) pozwolił na najbardziej intensywną komunikację w historii stosunków zewnętrznych UE z jakimkolwiek krajem trzecim. Do celów negocjacji nowego porozumienia UE – Rosja należy wyciągnąć następujące wnioski z obecnej współpracy w ramach wspólnych przestrzeni UE – Rosja (8):

—	struktura wspólnych przestrzeni to ugruntowane ramy instytucjonalne mające na celu utrzymanie szerokiego dialogu politycznego i sektorowego między UE a Rosją i należy ją utrzymać;

—	pomimo kilku pozytywnych przykładów postępów w zakresie kwestii sektorowych wspólne przestrzenie przyniosły raczej skromne rezultaty w stosunku do pierwotnych oczekiwań obu stron;

—	do poprawy dialogu i współpracy niezbędne są: większa wola polityczna, wzajemne zaufanie i zdolność obu stron do uzgodnienia warunków i wartości, w tym wspólnie uzgodnionych standardów.

3.2   Wspólna przestrzeń gospodarcza

3.2.1   Celem ustanowienia wspólnej przestrzeni gospodarczej z punktu widzenia UE było utworzenie otwartego i zintegrowanego rynku między UE a Rosją. Postępy w osiąganiu tego celu są powolne, a strefa wolnego handlu wydaje się kwestią raczej odległą. Rosja musi stać się członkiem WTO, a EKES przyjmuje z zadowoleniem wyrażone przez stronę rosyjską pragnienie jak najszybszego przystąpienia do tej organizacji. Jednakże utworzenie unii celnej z Kazachstanem i Białorusią wywołało wiele pytań o jej skutki dla negocjacji Rosji z WTO.

3.2.2   Dialog prowadzony w ramach wspólnej przestrzeni gospodarczej w różnych dziedzinach ma wiele poziomów i obejmuje wiele aspektów gospodarczych, handlowych, finansowych i przemysłowych (9). EKES zaleca, by w ramach dialogu dotyczącego wspólnej przestrzeni gospodarczej omawiać również kwestie zatrudnienia i polityki społecznej – z udziałem partnerów społecznych, którzy nie uczestniczą jeszcze w procesie negocjacyjnym – uwzględniając przy tym granice kompetencji UE w tych dziedzinach. Należy zwrócić szczególną uwagę na kwestie zdrowia publicznego z uwzględnieniem środków sanitarnych i fitosanitarnych oraz ochrony konsumenta.

3.2.3   Okrągły Stół Przedsiębiorców UE – Rosja jest instytucjonalną platformą angażowania biznesu we wspólną przestrzeń gospodarczą. Poza pozytywnymi aspektami silnego poparcia ze strony społeczności przedsiębiorców obu stron dla tej głębszej integracji gospodarczej, niektóre grupy robocze powołane w celu ułatwienia komunikacji UE – Rosja w kwestiach przepisów i przemysłu nadal nie funkcjonują (10), a zalecenia i propozycje nie są brane pod uwagę przez polityków i administrację. Większe i bardziej systematyczne zaangażowanie odpowiednich podmiotów w proces negocjacji przyczyniłoby się do identyfikacji i usunięcia „sztucznych” przeszkód utrudniających wzajemny handel i inwestycje. Należy wprowadzić narzędzia wspierające takie zaangażowanie. Forum biznesu UE – Rosja reprezentujące główne podmioty gospodarcze i przedsiębiorców mogłoby stać się takim narzędziem.

3.2.4   Kluczową kwestią dla wszystkich grup roboczych w ramach wspólnej przestrzeni gospodarczej powinno być usunięcie przeszkód dla przedsiębiorstw i inwestycji, zapobieganie protekcjonizmowi, zagwarantowanie uczciwej konkurencji oraz wynegocjowanie harmonizacji przepisów i standardów. EKES wzywa do poczuwania się do większej odpowiedzialności za postępy oraz do wzmocnienia zdolności Rosji do wprowadzania zmian w przepisach i praktykach. Ponadto w traktacie lizbońskim nadano UE kompetencje w zakresie inwestycji, obejmujące zarówno tworzenie prawa w tej dziedzinie, jak i ich ochronę. W związku z tym Unia Europejska powinna włączyć do nowego porozumienia, zastępującego i aktualizującego UPiW, istotne przepisy odnoszące się do inwestycji, które powinny zawierać przepisy dotyczące równego i sprawiedliwego traktowania, a w szczególności wiarygodne i niezawodne klauzule dotyczące arbitrażu, aby chronić stosunki między inwestorami a państwem.

3.2.5   Narzędzia finansowe UE przeznaczone do wspierania współpracy w tej dziedzinie powinny być bardziej powiązane ze strategiami politycznymi, a ich stosowanie musi zostać uproszczone pod względem procedur administracyjnych. Należy wzmocnić etapy wdrażania i oceny tego procesu. W szczególności należy ustanowić dla małych projektów fundusze powiernicze o uproszczonych procedurach tak, aby środki finansowe były szerzej dostępne dla grup docelowych i instytucji, w tym kobiet przedsiębiorców, MŚP i gospodarki społecznej. Fundusze powinny być przeznaczane na projekty niewielkie, ale mające konkretne cele i zorientowane na ich osiągnięcie (11). Ewentualne zmniejszenie dostępnych funduszy powinno być zrekompensowane większym współfinansowaniem ze strony Rosji, która powinna mieć większy wpływ na programy i projekty i ponosić za nie większą współodpowiedzialność.

3.3   Wspólna przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości

3.3.1   Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości ma bardzo duże znaczenie, ponieważ obejmuje kwestie demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności. W interesie obu stron leży rozwiązanie takich problemów, jak przestępczość zorganizowana, terroryzm, narkotyki oraz nielegalna migracja.

3.3.2   Jednym z głównych tematów negocjacji jest polityka w zakresie wiz i readmisji. EKES wnosi o uwzględnienie poglądów społeczeństwa obywatelskiego na kwestie ułatwień w wydawaniu wiz dla przedsiębiorstw, organizacji społeczeństwa obywatelskiego i studentów; wydawania wiz wielokrotnego wjazdu mieszkańcom regionów przygranicznych; zmniejszenia lub zniesienia opłat wizowych; rejestracji cudzoziemców i jej uproszczenia; oraz zrównoważonego i niedyskryminacyjnego wdrożenia odpowiednich zasad dotyczących pozwoleń na pracę i pobyt z poszanowaniem kompetencji państw członkowskich w tym zakresie. EKES popiera szybkie uproszczenie i liberalizację systemu wizowego w oparciu o realizację wspólnie uzgodnionych zobowiązań.

3.3.3   UE musi nadal podejmować wysiłki na rzecz włączania innych podmiotów niepaństwowych w konsultacje UE – Rosja dotyczące praw człowieka.

3.4   Wspólna przestrzeń bezpieczeństwa zewnętrznego

3.4.1   Wspólne starania UE – Rosja w dziedzinie bezpieczeństwa zewnętrznego są ograniczone. UE z pewnością powinna dążyć do zaangażowania Rosji we wspólne działania mające na celu utrzymanie bezpieczeństwa, w nawiązaniu do pozytywnych doświadczeń ze wspólnych misji na Bałkanach Zachodnich i w Czadzie.

3.4.2   UE została zaproszona przez Rosję do mediacji przy rozstrzyganiu konfliktu z Gruzją po wybuchu konfliktu między Rosją a Gruzją w sierpniu 2008 r. Rosja musi jeszcze wdrożyć wszystkie zobowiązania z porozumień z 12 sierpnia i 8 września 2008 r. Misja Obserwacyjna Unii Europejskiej (EUMM) stanowi niezbędny czynnik w pracy na rzecz stabilizacji w Gruzji. Dostęp EUMM do Abchazji i Osetii Południowej stanowi kluczową, lecz wciąż niezrealizowaną część jej zadań. Współpraca Rosji ma w tym zakresie niezrównane znaczenie.

3.4.3   Pomimo różnych poglądów na bezpieczeństwo w Europie i na świecie obie strony powinny nadal prowadzić dwustronny dialog w zakresie bezpieczeństwa oraz dialog za pośrednictwem istniejących instytucji międzynarodowych, które powinny być wykorzystywane do prowadzenia debaty na temat stosunków UE – Rosja: ONZ, Rada Europy, OBWE oraz Rada NATO – Rosja.

3.4.4   UE nie może zaniedbywać interesów sąsiadów wschodnich w swoich stosunkach z Rosją i odwrotnie. UE powinna zdecydowanie trzymać się swoich zobowiązań do wspierania transformacji partnerów wschodnich.

3.4.5   Zgoda co do kluczowych kwestii (stosunki z Rosją; polityka energetyczna; stosunki z partnerami wschodnimi) wzmocni pozycję UE w kontaktach z Federacją Rosyjską. UE powinna przede wszystkim zacząć mówić jednym głosem.

3.4.6   Chociaż mają miejsce kontakty oficjalne, organizacje społeczeństwa obywatelskiego, instytuty badawcze i ośrodki analityczne w UE i Rosji nadal współpracują ze sobą jedynie w niewielkiej liczbie dziedzin. Niewystarczające kontakty i brak współpracy prowadzą do stereotypowego postrzegania interesów i intencji partnera. Dlatego też dwustronny dialog społeczeństwa obywatelskiego powinien stanowić wkład w poszukiwanie nowego podejścia do kwestii będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, takich jak międzynarodowy terroryzm i jego geneza.

3.5   Wspólna przestrzeń badań, edukacji i kultury

3.5.1   Ta wspólna przestrzeń może służyć jako najbardziej udany przykład współpracy UE – Rosja, przy czym dominują tu projekty z zakresu nauk ścisłych.

3.5.2   Oznaką sukcesu jest aktywne zaangażowanie obu stron, co odzwierciedlają odpowiednie programy i fundusze oraz oddolne podejście oznaczające, że naukowcy mogą sami organizować swoją pracę i wybierać jej najbardziej odpowiednie formy (12).

3.5.3   Z drugiej strony sukces ten kontrastuje ze stosunkowo niewielką mobilnością w dziedzinie edukacji, gdzie dochodzi jednak do pewnej liczby wymian, na przykład w ramach programów Tempus i Erasmus Mundus. Istnieją również trudności w pozyskiwaniu dalszych informacji w sprawie funkcjonowania grup roboczych. Należy zwrócić większą uwagę na ruch młodzieżowy i wymianę międzykulturową. Społeczeństwo obywatelskie powinno bardziej zaangażować się także w negocjacje i monitorowanie porozumień we wspólnej przestrzeni, aby śledzić efekty projektów badawczych w społeczeństwie opartym na wiedzy.

4.   Sytuacja społeczeństwa obywatelskiego w Rosji

4.1   Dostępne informacje na temat sytuacji rosyjskiego społeczeństwa obywatelskiego i dialogu społecznego oraz obywatelskiego (13) wskazują, że sytuacja ta nie odpowiada jeszcze w pełni standardom europejskim. Pozycja i siła oddziaływania tego społeczeństwa częściowo się jednak poprawiły od naszej ostatniej analizy stosunków UE – Rosja (14).

4.2   Izba Społeczna Federacji Rosyjskiej (ISFR), utworzona w 2006 r., stała się oficjalnym organem reprezentującym społeczeństwo obywatelskie w Rosji. Izba została ustanowiona dekretem prezydenta, który wyznacza jedną trzecią jej członków. Stała się ona narzędziem służącym wyrażaniu poglądów społeczeństwa obywatelskiego w istotnych kwestiach na szczeblu krajowym i regionalnym; w wielu regionach utworzone zostały izby lokalne. Izba przedstawia zalecenia, komentuje projekty ustaw oraz analizuje sektory i sytuację w regionach. Stanowiska Izby są czasami bardzo otwarte i krytyczne wobec polityki rządowej (15).

4.3   Według raportu w sprawie sytuacji społeczeństwa obywatelskiego w Federacji Rosyjskiej opublikowanego przez Izbę w 2009 r. (16), liczba organizacji pozarządowych typu non-profit zarejestrowanych w Rosji osiągnęła liczbę 670 tys. podmiotów prawnych. W latach 2004–2009 ich całkowita liczba spadła o 17 %. Izba zaleca zmianę klasyfikacji takich organizacji i stosowanie metody ONZ, która nie uznaje instytucji utworzonych przez władze państwowe za organizacje pozarządowe.

4.4   Jeżeli chodzi o dziedziny działalności, najwięcej organizacji pozarządowych zajmuje się sferą społeczną (54 %), a w dalszej kolejności nauką i edukacją (44 %), obroną praw (42 %), działalnością charytatywną (39 %), turystyką i sportem (32 %), kulturą (30 %), informacją (27 %), zdrowiem (22 %), środowiskiem (12 %), gminami (9 %), religią (9 %), gospodarką (6 %), mieszkalnictwem (5 %) i innymi (5 %).

4.5   ISFR nawiązała stosunki z organizacjami partnerskimi z zagranicy, w tym z EKES-em (protokół ustaleń z 2008 r.), a także stała się członkiem AICESIS i była gospodarzem posiedzenia jej zarządu w grudniu 2009 r. Od tego czasu stosunki EKES-u z ISFR zacieśniły się dzięki organizacji wspólnych warsztatów poświęconych dziedzinom będącym przedmiotem obopólnego zainteresowania oraz dzięki przyjęciu wspólnych wniosków z tych warsztatów (17).

4.6   Rosyjscy przywódcy stają się coraz bardziej świadomi faktu, że bez zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego nie będzie możliwe zrealizowanie strategicznego celu modernizacji Rosji. W ubiegłym roku przyjęto szereg zmian do istniejących przepisów, aby polepszyć sytuację społeczeństwa obywatelskiego – jedną z nich było złagodzenie ograniczeń dla działalności organizacji pozarządowych finansowanych z zagranicy.

4.7   Pomimo coraz większego zrozumienia roli zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w modernizacji rosyjskiego systemu politycznego wciąż pozostało wiele do zrobienia.

4.8   Dialog społeczny między partnerami społecznymi na szczeblu krajowym odbywa się w ramach rosyjskiego komitetu trójstronnego ds. regulacji stosunków społecznych i stosunków pracy. Ogólne porozumienia negocjowane są przez ogólnorosyjskie związki zawodowe i stowarzyszenia pracodawców, z udziałem rządu. Chociaż umowy zbiorowe są zwykle zawierane w przedsiębiorstwach, w których istnieje reprezentacja związków zawodowych, to w niektórych przypadkach spory prowadzą do strajków. Rosja ratyfikowała większość konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy, teraz ważne jest jednak, by były one szanowane.

4.9   Pracodawcy są reprezentowani przez Rosyjski Związek Przemysłowców i Przedsiębiorców (RSPP) jako niezależną organizację pozarządową. Związek reprezentuje ponad 120 regionalnych związków i stowarzyszeń przemysłowych kluczowych gałęzi gospodarki i odgrywa aktywną rolę jako partner społeczny w rosyjskim komitecie trójstronnym. Może występować z inicjatywą nowych projektów ustaw i czyni stałe wysiłki na rzecz poprawy obowiązujących przepisów z zakresu gospodarki i przedsiębiorczości. Związek współpracuje ściśle z BusinessEurope i wspiera poprawę stosunków między przedsiębiorstwami z Rosji i UE oraz jej państw członkowskich.

4.10   Oprócz RSPP istnieją inne organizacje reprezentujące przedsiębiorców i pracodawców, takie jak Izba Przemysłowo-Handlowa Federacji Rosyjskiej (18), Stowarzyszenie Menedżerów Rosyjskich, Opora Rossii (stowarzyszenie MŚP) i inne. Są one reprezentowane w Izbie Społecznej.

4.11   Związki zawodowe są reprezentowane przez dwie organizacje związkowe: Federację Niezależnych Związków Zawodowych Rosji (FNPR) i Rosyjską Konfederację Pracy (KTR). Obie należą do Międzynarodowej Konfederacji Związków Zawodowych (ITUC) i jej struktury w Europie, Paneuropejskiej Rady Regionalnej (PERC) (19).

4.12   EKES jest zaniepokojony nasilającymi się w ostatnich latach trudnościami, z jakimi borykają się związki zawodowe w Rosji. Zdaniem wolnych związków zawodowych największym problemem jest brak poszanowania podstawowych praw pracowników do stowarzyszania się, negocjacji zbiorowych i strajku. Mają miejsce oczywiste przypadki otwartej presji na związki zawodowe oraz ich członków i liderów, aby utrudnić ich zgodną z prawem działalność, a także przypadki dyskryminacji. Brakuje skutecznej ochrony prawnej pracowników ze strony administracji rządowej odpowiedzialnej za egzekwowanie prawa w stosunkach pracy.

4.13   Mamy do czynienia z szerokim wachlarzem organizacji pozarządowych. Ich obszary zainteresowania wskazano w punkcie 4.4. Na organizacje zajmujące się ochroną praw człowieka sprzeciwiające się rządowi (20) wywiera się presję, borykają się one z różnego rodzaju przeszkodami, i zagrożeniami. Oddolne pozarządowe organizacje reprezentujące konsumentów, ekologów, gospodarkę społeczną, młodzież itp. (21) napotykają trudności przede wszystkim w kwestii finansowania. Obok organizacji społeczeństwa obywatelskiego działających na szczeblu federalnym istnieją tysiące organizacji pozarządowych na szczeblu regionalnym i lokalnym. Niektóre z nich spotykają się z bojkotem lub nieprzyjazną postawą ze strony władz lokalnych.

5.   Wnioski EKES-u w sprawie poprawy stosunków UE – Rosja

5.1   Propozycje ogólne

5.1.1   Bardzo potrzebna jest budowa wzajemnego zaufania między Rosją a UE – jest to zadanie przede wszystkim dla przywódców politycznych, lecz także dla społeczeństwa obywatelskiego po obu stronach, które musi odgrywać główną rolę wspierającą w tym procesie. Bez takiego zaufania dalsze postępy w negocjacjach UE – Rosja w sprawie nowego porozumienia oraz rozwój dialogu w ramach struktury wspólnych przestrzeni są prawie niemożliwe.

5.1.2   Ze strony UE wspólne podejście uzgodnione między państwami członkowskimi, jaśniejsze określenie celów, realistyczne ambicje i większa elastyczność mogłyby pomóc poczynić postępy w stosunkach UE – Rosja w ogólnym ujęciu oraz – w konkretnym wymiarze – przyczynić się do budowy czterech wspólnych przestrzeni.

5.1.3   Stosunki EU – Rosja wymagają nowego impulsu politycznego, który pozwoliłby obu stronom ożywić współpracę i odzyskać poczucie partnerstwa strategicznego. Program partnerstwa na rzecz modernizacji uzgodniony na szczycie w Rostowie nad Donem w dniu 1 czerwca 2010 r. powinien być postrzegany przez UE jako przyszłościowy pakiet propozycji w sprawie współpracy. Propozycje te powinny nadać nowy impuls stosunkom UE – Rosja w oparciu o wnioski wyciągnięte z doświadczeń związanych ze wspólnymi przestrzeniami, a jednocześnie być uzupełnieniem oferty w formie Partnerstwa Wschodniego już złożonej sześciu krajom wschodnioeuropejskim.

5.1.4   EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że program partnerstwa na rzecz modernizacji obejmuje nie tylko techniczne i gospodarcze aspekty modernizacji, ale także propagowanie kontaktów międzyludzkich i wzmacnianie dialogu ze społeczeństwem obywatelskim, aby zwiększyć udział jednostek i przedsiębiorstw. Jesteśmy przekonani, że społeczeństwo rosyjskie nie może zostać zmodernizowane bez szczególnego nacisku na kwestie takie jak prawa człowieka, demokracja, walka z korupcją, rządy prawa, wolność mediów, dialog społeczny, zwiększanie roli społeczeństwa obywatelskiego w przygotowaniu, wdrażaniu i monitorowaniu niezbędnych reform.

5.1.5   Aby zwiększyć dostępność i operacyjność pomocy UE dla działań rosyjskich organizacji pozarządowych, EKES zaleca rozważenie możliwego obniżenia obecnego wymogu 20 % współfinansowania dla rosyjskich organizacji pozarządowych, jeżeli pragnęłyby one ubiegać się o wsparcie w ramach programu dotacji europejskiej inicjatywy na rzecz demokracji i praw człowieka. Wymagane współfinansowanie dla tych dotacji znacznie ogranicza liczbę rosyjskich organizacji pozarządowych, które mogłyby skorzystać ze wsparcia UE.

5.1.6   Obawy Rosji dotyczące inicjatywy Partnerstwa Wschodniego nie powinny oznaczać, że UE nie może proponować i dążyć do współpracy i partnerstwa z Rosją w konkretnych regionach oraz w ramach projektów regionalnych pod warunkiem równorzędnego i konstruktywnego udziału wspólnych sąsiadów. W tym kontekście należy wziąć pod uwagę zalecenia opinii EKES-u w sprawie wymiaru północnego (5), strategii dla regionu Morza Bałtyckiego (22), synergii czarnomorskiej (23), Partnerstwa Wschodniego (24) oraz strategii na rzecz regionu Dunaju. Ważne jest, by cele uzgodnione przez Unię Europejską wraz ze wschodnimi partnerami i Rosją były jak najbardziej kompatybilne. Dialogi sektorowe z Federacją Rosyjską i plany działań uzgodnione z partnerami wschodnimi powinny zasadniczo zmierzać w tym samym kierunku, choć najprawdopodobniej będą różniły się, jeżeli chodzi o zakres i aspiracje.

5.1.7   UE, Federacja Rosyjska oraz ich wspólni sąsiedzi powinni rozwijać ogólne projekty w dziedzinach takich jak polityka energetyczna, rozwój infrastruktury, zarządzanie granicami, kwestie ekologiczne i zbliżanie standardów – pomogłoby to przekroczyć linie podziałów, które mogą potencjalnie pojawić się w wyniku wdrożenia Partnerstwa Wschodniego.

5.1.8   Społeczeństwo obywatelskie powinno zostać zaangażowane w określanie projektów będących przedmiotem zainteresowania dla UE, krajów Partnerstwa Wschodniego i Rosji, a rosyjskie organizacje społeczeństwa obywatelskiego powinny być zapraszane na posiedzenia odpowiednich grup roboczych Forum Społeczeństwa Obywatelskiego Partnerstwa Wschodniego, gdy omawiane będą kwestie mające znaczenie dla całego regionu. Podobne forum społeczeństwa obywatelskiego UE – Rosja mogłoby stać się narzędziem angażowania rosyjskich organizacji społeczeństwa obywatelskiego w rozwój stosunków UE – Rosja.

5.2   Rola EKES-u

5.2.1   EKES i rosyjskie niezależne organizacje społeczeństwa obywatelskiego powinny zostać zaproszone do udziału w konsultacjach UE – Rosja poświęconych prawom człowieka, które odbywają się już od 2005 r.

Aby wzmocnić interakcje między europejskim a rosyjskim społeczeństwem obywatelskim, powinniśmy podjąć następujące kroki:

5.2.2.1   Utworzyć nową grupę kontaktową w Sekcji REX EKES-u, która zajmowałaby się stosunkami UE – Rosja.

5.2.2.2   Zaproponować utworzenie wspólnego organu społeczeństwa obywatelskiego – EKES-u i rosyjskiego społeczeństwa obywatelskiego – jako jednego z elementów przyszłego porozumienia UE – Rosja. Jego głównym celem powinno być zapewnienie wkładu społeczeństwa obywatelskiego w rozwój współpracy UE – Rosja.

5.2.3   Należy kontynuować i rozwijać współpracę z Izbą Społeczną Federacji Rosyjskiej oraz środki na rzecz intensyfikacji dialogu, tak aby nadać mu stały i regularny charakter. Jednocześnie EKES powinien zwrócić się do strony rosyjskiej o zaproszenie do wspólnych działań przedstawicieli innych organizacji społeczeństwa obywatelskiego, które nie są obecnie reprezentowane w ISFR.

5.2.4   EKES powinien także nadal wnosić wkład w obecne kontakty pomiędzy europejskim i rosyjskim społeczeństwem obywatelskim w kontekście polityki wymiaru północnego, strategii dla regionu Morza Bałtyckiego, synergii czarnomorskiej i innych ważnych inicjatyw regionalnych.

---

(1)  Spotkanie przedstawicieli EKES-u z wicepremierem Federacji Rosyjskiej Aleksandrem Żukowem w dniu 29 czerwca 2010 r.

(2)  Zob.: Strategia bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej do 2020 r. zatwierdzona dekretem prezydenta Federacji Rosyjskiej nr 537 w dniu 12 maja 2009 r.

(3)  Zob.: Strategia bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej do 2020 r. zatwierdzona dekretem prezydenta Federacji Rosyjskiej nr 537 w dniu 12 maja 2009 r., część 2. Współczesny świat i Rosja: stan rzeczy i kierunki rozwoju, s. 4–8, oraz część 9. Stabilność strategiczna i równe partnerstwo strategiczne, s. 29–31.

(4)  Zob.: Strategia energetyczna Rosji do 2030 r. zatwierdzona rozporządzeniem rządu Federacji Rosyjskiej nr 1715 w dniu 13 listopada 2009 r., część 9: Zewnętrzna polityka energetyczna, s. 55–58.

(5)  Dz.U. C 309 z 16.12.2006, s. 91–95.

(6)  Priorytetowe obszary partnerstwa na rzecz modernizacji będą obejmować: zwiększenie możliwości inwestycji w kluczowych sektorach przynoszących wzrost i innowacje, wzmocnienie i pogłębienie dwustronnych stosunków handlowo-gospodarczych, wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw, propagowanie wzajemnego dostosowania regulacji i standardów technicznych, wysoki poziom wdrażania praw własności intelektualnej, udoskonalenie transportu, propagowanie zrównoważonej gospodarki niskoemisyjnej i efektywności energetycznej, a także międzynarodowe negocjacje w sprawie walki ze zmianą klimatu, poprawa współpracy w zakresie innowacji, badań, rozwoju i przestrzeni; zapewnienie harmonijnego rozwoju poprzez sprostanie regionalnym i społecznym konsekwencjom restrukturyzacji gospodarczej; zapewnienie efektywnego funkcjonowania sądownictwa oraz intensyfikacja walki z korupcją, propagowanie kontaktów międzyludzkich, a także wzmocnienie dialogu ze społeczeństwem obywatelskim, aby zwiększyć udział poszczególnych osób i przedsiębiorstw.

(7)  W maju 2003 r. UE i Rosja ustaliły nową usystematyzowaną formę współpracy w ramach czterech wspólnych przestrzeni, którymi są: wspólna przestrzeń gospodarcza, wspólna przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, wspólna przestrzeń bezpieczeństwa zewnętrznego i wspólna przestrzeń badań, edukacji i kultury. W maju 2005 r. obie strony wynegocjowały pakiet harmonogramów mających na celu wdrożenie wspólnych przestrzeni. Zob.: także http://ec.europa.eu/external_relations/russia/docs/commonspaces_prog_report_2009_en.pdf.

(8)  Zob.: Searching for New Momentum in EU-Russia Relations. Agenda, Tools and Institutions, Bratysława 2009, Centrum Badawcze Słowackiego Stowarzyszenia Polityki Zagranicznej (RC SFPA).

(9)  We wspólnej przestrzeni gospodarczej działają następujące grupy robocze: transport; polityka przemysłowa i dotycząca przedsiębiorstw; dialog w sprawie regulacji produktów przemysłowych; przestrzeń kosmiczna; społeczeństwo informacyjne; rolnictwo; rybołówstwo; polityka makroekonomiczna; usługi finansowe; energia; zamówienia publiczne; środowisko; ułatwienia w handlu; prawo własności intelektualnej; inwestycje; współpraca międzyregionalna; statystyka; sprawy makroekonomiczne i finansowe.

(10)  Grupy robocze, w tym podgrupy ds. wyrobów budowlanych, maszyn i urządzeń elektrycznych, ocen zgodności i standaryzacji, przestrzeni powietrznej, konkurencji i zdrowia publicznego.

(11)  Handel światowy, sprawiedliwy handel, uczciwa konkurencja, dostęp do sprawiedliwości, ochrona danych osobowych i prywatność, trwałość, efektywność energetyczna, zaopatrzenie w wodę, edukacja konsumencka, e-handel, polityka żywnościowa, powództwo zbiorowe, zdrowie, odpowiedzialność za wadliwe produkty i usługi, kwestie finansowe, telekomunikacja, warunki umowne itp.

(12)  Istnieją grupy robocze w dziedzinie zdrowia, żywności, rolnictwa i biotechnologii, nanotechnologii i nowych materiałów, energii, aeronautyki oraz środowiska, rozszczepienia jądrowego i syntezy jądrowej, technologii informacyjno-komunikacyjnych; utworzono 7 grup w zakresie współpracy w dziedzinie przestrzeni kosmicznej.

(13)  Sprawozdanie dotyczące sytuacji społeczeństwa obywatelskiego w Federacji Rosyjskiej przygotowane przez ISFR http://www.oprf.ru/documents/1151/1256/, notatka DG RELEX dla Parlamentu Europejskiego z lutego 2009 r.

(14)  Dz.U. C 294 z 25.11.2005, s. 33–37.

(15)  Zob.: strona internetowa Izby Społecznej Federacji Rosyjskiej, w tym lista dokumentów (opinii, sprawozdań monitorujących, przemówień itp.): http://www.oprf.ru. Znaczące osiągnięcia w zakresie działań wobec władz federalnych lub regionalnych znajdują się w kolumnie „We did it!” („Udało nam się!”): http://www.oprf.ru/ru/press/984/.

(16)  Zob. przypis 13.

(17)  Informacje na temat wspólnych warsztatów i tekst zawierający wspólne wnioski można przeczytać na stronie: http://www.eesc.europa.eu/?i=portal.en.events-and-activities-eu-russia-june-2010.

(18)  Izba Przemysłowo-Handlowa Federacji Rosyjskiej jest członkiem Eurochambers.

(19)  Przewodniczący FNPR został wybrany na obecnego przewodniczącego Paneuropejskiej Rady Regionalnej (PERC). Zgodnie ze statutem organizacji, sekretarz generalny Europejskiej Konfederacji Związków Zawodowych (ETUC) pełni funkcję sekretarza generalnego PERC.

(20)  Niektóre z najważniejszych to: Centrum Rozwoju Demokracji i Praw Człowieka, Rosyjski Instytut Praw Człowieka, Młodzieżowy Ruch Praw Człowieka, Public Verdict, Fundacja Ochrony Jawności, Stowarzyszenie Ochrony Praw Wyborców Golos, Human Rights Watch (część rosyjska), Memorial (grupa ochrony praw człowieka), SOVA itp.

(21)  Takie jak „Wolność Wyboru”, Międzyregionalna Organizacja Automobilistów, Greenpeace Rosja, Bellona (ochrona środowiska), Instytut Działań Zbiorowych, Ruch przeciw Nielegalnej Migracji, Pamjat (ochrona zabytków i zapisy historyczne), Rosyjski Kościół Prawosławny, Towarzystwo Przyjaźni Rosyjsko-Czeczeńskiej, Centrum Analityczno-Informacyjne SOVA, Unia Komitetów Matek Żołnierzy, World Wildlife Fund (część rosyjska).

(22)  Dz.U. C 277 z 17.11.2009, s. 42–48.

(23)  Dz.U. C 27 z 3.2.2009, s. 144–151.

(24)  Dz.U. C 277 z 17.11.2009, s. 30–36.

---

19.2.2011

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 54/31

---

467. SESJA PLENARNA W DNIACH 8 I 9 GRUDNIA 2010 R.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do jednostek miar (tekst jednolity)

COM(2010) 507 wersja ostateczna – 2010/0260 (COD)

(2011/C 54/06)

Parlament Europejski, w dniu 7 października 2010 r., oraz Rada, w dniu 15 października 2010 r., postanowiły, zgodnie z art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do jednostek miar

COM(2010) 507 wersja ostateczna – 2010/0260 (COD).

Uznawszy, że treść wniosku jest w zupełności zadowalająca i nie wymaga żadnego komentarza ze strony EKES-u, na 467. sesji plenarnej w dniach 8–9 grudnia 2010 r. (posiedzenie z dnia 8 grudnia) Komitet 85 głosami – 1 osoba wstrzymała się od głosu – postanowił wydać pozytywną opinię na temat proponowanego tekstu.

---

19.2.2011

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 54/32

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie dopuszczalnego poziomu hałasu i układu wydechowego pojazdów silnikowych (tekst jednolity)

COM(2010) 508 wersja ostateczna – 2010/0261 (COD)

(2011/C 54/07)

Rada, w dniu 15 października 2010 r., oraz Parlament Europejski, w dniu 7 października 2010 r., postanowiły, zgodnie z art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie dopuszczalnego poziomu hałasu i układu wydechowego pojazdów silnikowych

COM(2010) 508 wersja ostateczna – 2010/0261 COD

Uznawszy, że treść wniosku jest w zupełności zadowalająca i nie wymaga żadnego komentarza ze strony EKES-u, na 467. sesji plenarnej w dniach 8–9 grudnia 2010 r. (posiedzenie z dnia 8 grudnia) Komitet postanowił jednomyślnie wydać pozytywną opinię na temat proponowanego tekstu.

---

19.2.2011

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 54/33

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie montowanych z tyłu konstrukcji zabezpieczających przy przewróceniu w kołowych ciągnikach rolniczych i leśnych o wąskim rozstawie kół (tekst jednolity)

COM(2010) 510 wersja ostateczna – 2010/0264 (COD)

(2011/C 54/08)

Rada, w dniu 15 listopada 2010 r., oraz Parlament Europejski, w dniu 7 października 2010 r., postanowiły, zgodnie z art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie montowanych z tyłu konstrukcji zabezpieczających przy przewróceniu w kołowych ciągnikach rolniczych i leśnych o wąskim rozstawie kół (tekst jednolity)

COM(2010) 510 wersja ostateczna – 2010/0264 (COD).

Uznawszy, że treść wniosku jest w zupełności zadowalająca i nie wymaga żadnego komentarza ze strony EKES-u, na 467. sesji plenarnej w dniach 8–9 grudnia 2010 r. (posiedzenie z dnia 8grudnia) Komitet postanowił jednomyślnie wydać pozytywną opinię na temat proponowanego tekstu.

---

19.2.2011

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 54/34

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie oznaczeń lub oznakowań identyfikacyjnych partii towaru, do której należy dany środek spożywczy (tekst jednolity)

COM(2010) 506 wersja ostateczna – 2010/0259 (COD)

(2011/C 54/09)

Parlament Europejski, w dniu 7 października 2010 r., oraz Rada, w dniu 15 października 2010 r., postanowiły, zgodnie z art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie oznaczeń lub oznakowań identyfikacyjnych partii towaru, do której należy dany środek spożywczy

COM(2010) 506 wersja ostateczna – 2010/0259 COD.

Uznawszy, że treść wniosku jest w zupełności zadowalająca i nie wymaga żadnego komentarza ze strony EKES-u, na 467. sesji plenarnej w dniach 8 i 9 grudnia 2010 r. (posiedzenie z dnia 8 grudnia) Komitet 88 głosami za – 3 osoby wstrzymały się od głosu – postanowił wydać pozytywną opinię na temat proponowanego tekstu.

---

19.2.2011

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 54/35

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 460/2004 ustanawiające Europejską Agencję ds. Bezpieczeństwa Sieci i Informacji w zakresie okresu jej działania

COM(2010) 520 wersja ostateczna – 2010/0274 (COD)

(2011/C 54/10)

Rada, w dniu 19 października 2010 r., oraz Parlament Europejski, w dniu 29 października 2010 r., postanowiły, zgodnie z art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 460/2004 ustanawiające Europejską Agencję ds. Bezpieczeństwa Sieci i Informacji w zakresie okresu jej działania

COM(2010) 520 wersja ostateczna – 2010/0274 COD.

Uznawszy, że treść wniosku jest w zupełności zadowalająca i nie wymaga żadnego komentarza ze strony EKES-u, na 467. sesji plenarnej w dniach 8–9 grudnia 2010 r. (posiedzenie z dnia 8 grudnia) Komitet stosunkiem głosów 101 do 1 postanowił wydać pozytywną opinię na temat proponowanego tekstu.

---

19.2.2011

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 54/36

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie warunków dostępu do usługi publicznej o regulowanym dostępie oferowanej przez globalny system nawigacji satelitarnej w ramach programu Galileo

COM(2010) 550 wersja ostateczna – 2010/0282 (COD)

(2011/C 54/11)

Dnia 29 października 2010 r. Rada, działając na podstawie art. 172 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie warunków dostępu do usługi publicznej o regulowanym dostępie oferowanej przez globalny system nawigacji satelitarnej w ramach programu Galileo

COM(2010) 550 wersja ostateczna – 2010/0282 (COD).

Uznawszy, że treść wniosku jest w zupełności zadowalająca i nie wymaga żadnego komentarza ze strony EKES-u, na 467. sesji plenarnej w dniach 8 i 9 grudnia 2010 r. (posiedzenie z dnia 8 grudnia) Komitet 97 głosami za – 3 osoby wstrzymały się od głosu – postanowił wydać pozytywną opinię na temat proponowanego tekstu.

---

19.2.2011

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 54/37

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1060/2009 w sprawie agencji ratingowych

COM(2010) 289 wersja ostateczna – 2010/0160 (COD)

(2011/C 54/12)

Sprawozdawca: Carmelo CEDRONE

Rada, w dniu 13 lipca 2010 r., oraz Parlament Europejski, w dniu 23 czerwca 2010 r., postanowiły, zgodnie z art. 114 i 304 TFUE, zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1060/2009 w sprawie agencji ratingowych

COM(2010) 289 wersja ostateczna – 2010/0160 (COD).

Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 25 listopada 2010 r.

Na 467. sesji plenarnej w dniach 8 i 9 grudnia 2010 r. (posiedzenie z 8 grudnia) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 172 do 12 – 9 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Wnioski i zalecenia

1.1   Niniejsza opinia dotyczy drugiego etapu trójfazowego podejścia Komisji do uregulowania kwestii agencji ratingowych. Komitet uważa, że w obliczu tak ważnego problemu, który przyniósł wiele szkód (których końca jeszcze nie widać) gospodarce, przedsiębiorstwom i obywatelom, UE podjęła aktywne działania, między innymi za pośrednictwem omawianego wniosku, wywołując jednocześnie podobne reakcje na arenie międzynarodowej. EKES ma nadzieję, że zapoczątkowane prace będą wytrwale i konsekwentnie kontynuowane.

1.2   Komitet sądzi ponadto, że należy szybko zniwelować różnice między poziomem integracji rynku finansowego a poziomem integracji rynku nadzoru finansowego (który nadal znajduje się w gestii państw członkowskich), ponieważ różnice te są jedną z przyczyn wspomnianych szkód. Z tego względu Komitet z zadowoleniem przyjmuje omawianą propozycję przyznania Europejskiemu Organowi Nadzoru nad Giełdami i Papierami Wartościowymi (ESMA (1)) uprawnień do nadzoru nad agencjami ratingowymi. Jego skuteczność będzie zależała od dostosowania odpowiednich przepisów krajowych oraz wyeliminowania utrzymującego się zamętu, wychodząc poza obecne propozycje zgodnie z postulatami niektórych krajów.

1.3   Komitet przyjmuje z zadowoleniem propozycje zawarte w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1060/2009 z dnia 16 września 2009 r. w sprawie agencji ratingowych (2), zwłaszcza jeśli chodzi o propozycje dotyczące podstawowych kwestii: przejrzystości i konfliktu interesów, informacji, konkurencji i zagranicznych agencji ratingowych. Komitet zdaje sobie sprawę ze złożonego charakteru tej dziedziny, lecz wyraża ubolewanie z powodu opóźnienia wejścia w życie tego rozporządzenia, które powinno było przewidywać postanowienia zawarte w obecnym wniosku wprowadzającym zmiany.

1.4   EKES jest też zaniepokojony specyficznym charakterem długu państwowego, a w szczególności nieutworzeniem europejskiego organu oceniającego dług państwowy. Wyczekujemy zatem wyników obecnie prowadzonych konsultacji publicznych (3) na temat agencji ratingowych.

1.5   EKES uważa, że podstawowe znaczenie ma objęcie nowymi przepisami dotyczącymi nadzoru europejskich fili agencji, które mają spółkę dominującą poza terytorium UE. W tym kontekście Komitet z zadowoleniem przyjmuje odpowiednie postanowienia rozporządzenia z 2009 r. Najlepszym rozwiązaniem byłoby porozumienie w ramach G-20, aby ustanowić globalne zasady w celu zapewnienia spójności różnych porządków prawnych w tej dziedzinie i stworzenia międzynarodowych kodeksów postępowania, których powinny przestrzegać wszystkie agencje, powierzając nadzór Radzie Stabilności Finansowej, która powinna również mieć uprawnienia do nakładania kar, w porozumieniu z organami poszczególnych państw. EKES jest zadowolony z tego, że proces ten został już zapoczątkowany dzięki UE.

1.6   EKES uważa, że już rozpoczęty proces reformy powinien zostać szybciej zakończony.

1.7   W istocie przywrócenie zaufania „konsumentów” i inwestorów do rynku finansowego jest niezbędne i może nastąpić tylko wtedy, gdy da się ludziom wrażenie i pewność, że kwestia ta traktowana jest poważnie. Można to uczynić poprzez przyjęcie przepisów i rygorystycznych środków wobec podmiotów, które nie przestrzegają zasad.

1.8   EKES przyjmuje z zadowoleniem fakt, że w związku z rolą agencji kredytowych w ostatnim kryzysie na światowych rynkach papierów wartościowych i rynkach finansowych wprowadzono trójfazowy program mający na celu uregulowanie funkcji, jakie pełnią te agencje na rzecz inwestorów i konsumentów (zob. dokument na temat konsultacji publicznych przedstawiony przez Komisję). Rola agencji ratingowych jest bardzo ważna w dostarczaniu informacji koniecznych do uniknięcia nadmiernego ryzyka operacji kredytowych, co jest samo w sobie istotne dla zapewniania stabilności i bezpieczeństwa rynków finansowych, to jednak ich działalność w zakresie ratingu kredytowego wydaje się mniej oczywista w odniesieniu do suwerennych państw. EKES przyjmuje z zadowoleniem włączenie kwestii długu państwowego do prowadzonych obecnie konsultacji publicznych.

1.9   Powodem rozważenia kwestii oligopolu kilku agencji ratingowych w ocenie ryzyka związanego z instrumentami finansowymi i obligacjami posiadanymi zarówno przez inwestorów, banki, ubezpieczycieli, jak i rządy krajowe jest przede wszystkim założenie, że informacje dostarczane przez te agencje mają charakter dobra publicznego, więc ostatecznie ich działalność stanowi usługi w interesie ogólnym. EKES wyraża zatem zadowolenie, że to właśnie niektóre nowe europejskie przedsiębiorstwa w sektorze ratingowym jako pierwsze zwróciły się do Europejskiego Organu Nadzoru nad Giełdami i Papierami Wartościowymi z wnioskiem o zezwolenie na działalność w charakterze agencji ratingowych.

1.10   W momencie, gdy agencje ratingowe oceniają stabilność finansową suwerennego państwa (ryzyko związane z suwerennością), jak to miało miejsce ostatnio z obniżeniem ratingu wiarygodności kredytowej długu publicznego Grecji i innych państw członkowskich UE silnie zadłużonych na rynkach międzynarodowych, powstaje problem zgodności działań tych agencji z celami, do których dążą (zapewnienie przejrzystych i odpowiedzialnych informacji przydatnych na rynku), oraz ewentualny konflikt interesów między międzynarodowymi inwestorami prywatnymi (którzy wykorzystują rating do oceny ryzyka swojej działalności inwestycyjnej) oraz obywatelami/konsumentami w danym kraju, którzy ponoszą konsekwencje ogłoszenia prawdopodobnej niewypłacalności długu publicznego, choć przyczyną niewypłacalności mogły być także niektóre błędy i zaniedbania w prowadzonej polityce.

1.11   Agencje ratingowe mogą przeprowadzać skuteczną ocenę długu państwowego pod warunkiem, że dysponują odpowiednimi instrumentami i metodami i że działają zgodnie z zasadami ustalonymi w tym celu przez właściwe organy publiczne.

1.12   EKES sądzi, że rating długu państwowego to sprawa interesu publicznego. Przyjmuje z zadowoleniem rozpoczęte przez Komisję konsultacje publiczne i zamierza przedstawić swe przemyślane stanowisko w odpowiednim czasie. Życzyłby sobie jednak, aby dług państwowy oceniany był przez niezależną agencję międzynarodową lub europejską, utworzoną specjalnie do tego celu i służącą obronie interesu publicznego. Agencja taka powinna działać bez zbędnej zwłoki i w przejrzysty sposób, a także stosować odpowiednie narzędzia.

1.13   Decydujące znaczenie ma, by w sektorze ratingu istniała silniejsza konkurencja między niezależnymi od siebie wzajemnie i od stron trzecich agencjami ratingowymi. EKES proponuje między innymi, by w wypadku opóźnień lub braku porozumienia na szczeblu międzynarodowym rozważyć możliwość wsparcia ustanowienia specjalnej agencji europejskiej ds. długu państwowego. Należy także zachęcać do ustanowienia wiarygodnej europejskiej agencji dokonującej ratingów zwykłych kredytów, tak by przyczynić się do większej konkurencyjności w tym sektorze.

1.14   Obok propozycji europejskiego nadzoru nad agencjami ratingowymi EKES przyjmuje z zadowoleniem fakt, że w rozporządzeniu z 2009 r. zajęto się związanymi z tym istotniejszymi kwestiami (kary, konkurencyjność, konflikty interesów, informacje) (4).

1.15   EKES przyjmuje z zadowoleniem ograniczenie swobody formułowania oceny przez państwa członkowskie poprzez przepisy regulujące ten sektor, co ma na celu ułatwienie wymiany informacji i zapewnienie spójności ustawodawstwa poszczególnych krajów, aby uniknąć niwelowania skutków nadzoru europejskiego.

1.16   EKES proponuje ułatwienie harmonizacji przepisów krajowych dotyczących ochrony użytkowników produktów i usług finansowych (konsumentów, przedsiębiorstw itd.). Można by ponadto przewidzieć obecność jednego lub kilku przedstawicieli konsumentów, wskazanych przez partnerów społecznych i stowarzyszenia konsumentów, w europejskich organach nadzoru (aktualnie europejskim systemie organów nadzoru finansowego – ESFS).

1.17   EKES proponuje promowanie systemu sporządzania informacji finansowych w szerokim tego słowa znaczeniu poprzez wspieranie wielości podmiotów i opracowywania nowych zasad mających na celu większą przejrzystość i skuteczność metod dokonywania oceny, szczególnie w przypadku instrumentów pochodnych.

1.18   EKES proponuje odejście od obecnego systemu samoregulacji, także na szczeblu międzynarodowym. Konieczna jest kontynuacja procesu koordynacji różnych właściwych organów poprzez ustalenie rygorystycznych zasad obowiązujących dla wszystkich oraz zapewnienie, że będą one stosowane. UE powinna dołożyć wszelkich starań, by osiągnąć ten cel w ramach organizacji międzynarodowych.

1.19   Wreszcie EKES proponuje uproszczenie i uściślenie rozporządzenia, aby ułatwić jego zrozumienie i stosowanie; łatwiej jest unikać stosowania skomplikowanych przepisów.

1.20   EKES wnosi, by zniesiono obowiązek dokonywania oceny papierów wartościowych przez agencje ratingowe, by móc je sprzedać (co proponuje również Rada Stabilności Finansowej). Zniesienie tego warunku, którego spełnienie jest konieczne do wprowadzenia papierów wartościowych na rynek, zapobiegłoby biernej akceptacji instrumentów finansowych o wysokim ryzyku również wtedy, gdy ich ocena jest wysoka. Komitet podziela obawy grupy de Larosière'a, że wykorzystywanie ratingów dla kapitału regulacyjnego zdejmuje zbyt dużą część odpowiedzialności z instytucji finansowych, a jednocześnie umacnia oligopol agencji ratingowych. EKES przyjmuje z zadowoleniem fakt, że kwestia ta stanowi element prowadzonych obecnie konsultacji publicznych.

2.   Wprowadzenie

2.1   Jak wiadomo, poważne braki w regulacji i nadzorze finansów międzynarodowych to niektóre z przyczyn niedawnego kryzysu. Kryzys ukazał także wyraźnie sprzeczności między systemem finansowym a grupami bankowymi, które działają jako przedsiębiorstwa światowe, lecz są regulowane i znikają jako podmioty prawa krajowego (Mervyn King, gubernator Bank of England).

2.2   Podobnie jest w Unii, gdzie kryzys jeszcze bardziej zwiększył potrzebę szybkiego określenia ram europejskich zarówno dla regulacji, jak i nadzoru. W obliczu coraz bardziej zintegrowanego rynku finansowego odkryliśmy, że państwa członkowskie przyjmują bardzo różne zasady i systemy nadzoru.

2.3   Komisja Europejska przyjęła etapowe podejście do kwestii uregulowania agencji ratingowych. Bezpośrednio po kryzysie bankowym uwaga koncentrowała się na regulacji i nadzorze ze szczególnym naciskiem na rating złożonych instrumentów pochodnych i powiązany konflikt interesów. Niedoskonałość ratingu tych instrumentów istotnie przyczyniła się do wybuchu kryzysu (5).

2.4   Równolegle z procedurą legislacyjną, której zwieńczeniem było rozporządzenie z 2009 r., ustalenia grupy de Larosière'a doprowadziły do podjęcia decyzji o przeprowadzeniu całościowego przeglądu regulacji sektora finansowego i nadzoru finansowego w UE. Od tego czasu został już przyjęty wniosek dotyczący wdrożenia dwupoziomowych ram nadzoru w UE. Na niższym poziomie istnieją trzy organy o wydzielonych zadaniach, a jeden z nich – ESMA (Europejski Organ Nadzoru nad Giełdami i Papierami Wartościowymi) – ma być odpowiedzialny za nadzór na agencjami ratingowymi. Wniosek dotyczący rozporządzenia, który jest przedmiotem niniejszej opinii, ma na celu jedynie zmianę rozporządzenia z 2009 r. konieczną do uwzględnienia uprawnień ESMA w przepisach tego rozporządzenia.

2.5   Kiedy kryzys bankowy ustąpił miejsca kryzysowi związanemu z długiem państwowym, pojawiły się nowe pytania o rolę agencji ratingowych w odniesieniu do m.in. długu państwowego. Jest możliwe, że ta kolejna faza działań przyniesie trzecie rozporządzenie, które obecnie ma jedynie formę przedłożonego do publicznych konsultacji dokumentu z 5 listopada 2010 r. Tytuły rozdziałów dają pewien ogląd poruszanych kwestii: poleganie na ratingach kredytowych w przypadku kapitału regulacyjnego, rating długu państwowego, wzmocnienie konkurencji w sektorze ratingów kredytowych, odpowiedzialność cywilna agencji ratingowych i potencjalne konflikty interesów. Należy się spodziewać, że EKES przedstawi w odpowiednim czasie swe przemyślane stanowisko w sprawie tych kwestii w kontekście prawdopodobnych prac nad nowym, wspomnianym już rozporządzeniem.

2.6   Ponadto także zasady zharmonizowane na szczeblu europejskim pozostawiają dużą swobodę formułowania oceny i wyboru wariantów krajowych, oprócz „interpretacji” krajowych podczas etapu transpozycji przepisów.

2.7   Grupa de Larosière’a ustaliła, że agencje ratingowe charakteryzują poważne ograniczenia, zwłaszcza w przypadku złożonych instrumentów pochodnych, jeżeli weźmiemy pod uwagę zastosowaną metodologię oceny, brak informacji i przejrzystości oraz oczywisty konflikt interesów (4).

2.8   Ponadto panuje prawdziwy oligopol, ponieważ tylko trzy agencje kontrolują ok. 90 % rynku ratingu kredytowego: Moody„s, Standard & Poor’s oraz Fitch; prawie wszystkie są amerykańskie. Jak wiadomo, odegrały one istotną rolę w rozwoju światowego kryzysu finansowego i gospodarczego. Choć model” emitent płaci” działa stosunkowo dobrze w przypadku długu państwowego i długu przedsiębiorstw, spowodował on jednak poważny konflikt interesów w zakresie ratingu złożonych instrumentów pochodnych, uruchamiając błędne koło podważające przejrzystość prowadzonych operacji.

2.9   Jednak jak gdyby nigdy nic, te same agencje nadal wydają niekoniecznie obiektywne oceny. Podobnie w kwietniu br. (26 kwietnia 2010 r.), niezależnie od wyasygnowania przez UE 110 mld EUR dla Grecji, Standard & Poor’s obniżył rating greckiego długu do poziomu Azerbejdżanu.

2.10   Tylko w związku z tymi wydarzeniami i krytyką ze strony ważnych liderów europejskich dotyczącą funkcjonowania systemu ratingu kredytowego, Rada Europejska postanowiła zainicjować wspomniane konsultacje publiczne, które obejmują kwestię długu państwowego. Niektóre rządy państw członkowskich wzdragają się na myśl o tym, że rynki mogą demaskować pomyłki i błędne obliczenia rozrzutnych rządów, mimo że od niepamiętnych czasów notuje się przypadki, w których rządy nie wywiązują się ze spłaty długu państwowego. Na razie jednak niniejsza opinia odnosi się do rozporządzenia z 2009 r.

2.11   W swoim komunikacie z 2 czerwca 2010 r. (6) Komisja podsumowała więc dotychczasowe postępy i konieczne działania (zob. załączone tabele) w zakresie utworzenia bezpieczniejszego, bardziej przejrzystego i odpowiedzialnego europejskiego systemu finansowego, służącego gospodarce realnej i całemu społeczeństwu.

2.12   Stąd wezwanie do sprawowania scentralizowanego nadzoru nad agencjami ratingowymi działającymi w UE poprzez przekazanie odpowiedzialności nowemu europejskiemu systemowi nadzoru finansowego i trzem europejskim organom nadzoru wraz z przełożeniem związanych z tym podstawowych kwestii na późniejszy termin.

3.   Streszczenie zmian do rozporządzenia nr 1060/2009

3.1   Przedmiot, zakres i definicje (zmiany w tytule I)

3.1.1   Główny i najważniejszy element dotyczy, jak już podkreślono, przejścia od nadzoru na szczeblu krajowym do nadzoru europejskiego, wraz z przyznaniem dużej części uprawnień nadzorczych ESMA, jeżeli chodzi o agencje zarejestrowane w Europie i agencje należące do innych państw, lecz działające w Europie (filie europejskie).

3.1.2   W artykule 4 wspomina się o zarządzających alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi, aby mogli być traktowani tak samo jak pozostałe instytucje finansowe UE, jeżeli chodzi o rating kredytowy. Oznacza to, że ratingi wykorzystywane przez te fundusze muszą być wydane przez agencję odpowiednio zarejestrowaną lub certyfikowaną na mocy nowego rozporządzenia.

3.2   Wystawianie ratingów kredytowych, dostęp do informacji (zmiany w tytule II)

3.2.1   Emitenci strukturyzowanych instrumentów finansowych lub powiązane strony trzecie powinni być zobowiązani do udostępnienia informacji również agencjom ratingowym konkurencyjnym wobec agencji, z których usług korzystali, lecz tylko w celu wystawienia ratingu kredytowego i w żadnym innym celu. Powinno to pozwolić na uniknięcie konfliktu interesów ze strony agencji, które opłaca emitent, tzn. jednostka, która wnioskuje o rating (sic!) (model „emitent płaci”).

3.3   Procedura rejestracji i nadzór działalności ratingowej (zmiany w tytule III)

3.3.1   W przypadku wprowadzenia jednego europejskiego organu nadzoru konieczne będzie uchylenie obecnych przepisów przewidujących kolegialną koordynację nadzoru (zniesienie kolegiów), aby umożliwić bardziej skuteczny nadzór nad agencjami działającymi na różnych terytoriach. ESMA może ponadto zwrócić się do KE o uregulowanie procedury rejestracji oraz norm dotyczących dostarczania informacji. Ma też uprawnienia do pozyskiwania informacji, analizy potencjalnych naruszeń rozporządzenia, przeprowadzania kontroli itp.

3.4   Współpraca między ESMA a właściwymi organami (zmiany w tytule III)

3.4.1   Władze krajowe nadzorują wykorzystywanie ratingu kredytowego przez kontrolowane jednostki (banki, firmy ubezpieczeniowe i inwestycyjne itd.); wymieniają one informacje na temat agencji ratingowych, współpracują z ESMA i wspierają ten organ.

3.4.2   ESMA może również przekazać niektóre zadania właściwym władzom krajowym, także ze względu na koszty. W szczególności przekazane mogą zostać zadania, takie jak dochodzenia i kontrole na miejscu, ocena wniosków o rejestrację oraz wszelkie zadania związane z nadzorem. W związku z tym organ ESMA, który zachowuje kompetencje w tym zakresie, powinien wydać konkretne wytyczne.

3.5   Sankcje, procedura komitetowa (zmiany w tytule IV rozdział I)

3.5.1   ESMA może zwrócić się do KE o nałożenie sankcji na agencje ratingowe, by usunąć naruszenie, wydając jawny komunikat, uzyskać wymagane informacje i poddać agencje ratingowe dochodzeniu. Jeżeli agencja naruszy przepisy rozporządzenia, ESMA może nałożyć grzywnę, wystąpić o tymczasowe zawieszenie wydawania nowych ratingów lub o usunięcie naruszenia, a nawet cofnięcie rejestracji.

3.5.2   Procedury komitetowe zostały dostosowane do traktatu lizbońskiego.

3.6   Przepisy przejściowe i końcowe (zmiany w tytule IV rozdział II)

3.6.1   Gdy ESMA rozpocznie działalność, kompetencje organów krajowych w tej dziedzinie powinny wygasnąć. Konieczne będzie ustanowienie procedur przekazywania dokumentów i informacji ze strony organów krajowych.

3.7   EKES uważa, że wyniki konsultacji publicznych na temat agencji ratingowych, zapoczątkowanych niedawno przez Komisję Europejską zbiegają się z wnioskami zawartymi w niniejszej opinii. EKES zastrzega sobie prawo do ewentualnego pogłębienia zagadnień w niej poruszonych.

4.   Uwagi ogólne

4.1   Nowy wniosek Komisji idzie we właściwym kierunku, jeżeli chodzi o przejście od nadzoru na szczeblu krajowym do nadzoru na szczeblu europejskim, co jest bardzo złożonym działaniem, które może przynieść zadowalający wynik tylko dzięki wspólnym wysiłkom ze strony różnych państw (7), jak to zaproponowano w poprzednim rozporządzeniu. Ponadto przyjęto we wniosku podejście wskazane w sprawozdaniu de Larosière’a (8). Być może rozporządzenie jest zbyt niejasne, ponieważ nie zawsze proponuje wyraźne rozwiązania.

4.2   Poza tym jednak aktualny wniosek nie zmienia w porównaniu z poprzednim rozporządzeniem (z września 2009 r.) w znaczący sposób zasad, do których muszą się stosować agencje ratingowe, by uzyskać rejestrację lub kontynuować swoją działalność.

4.3   Najważniejsze pytanie wiąże się jednak z agencjami działającymi poza Europą, których w rzeczywistości nie dotyczą proponowane zmiany: dla kogo rzeczywiście ma znaczenie rozporządzenie europejskie? Jak zneutralizować ratingi wydawane np. przez Moody’s, Standard & Poor’s oraz Fitch, które nadal mają największy wpływ wśród agencji ratingowych, mimo katastrof, które wywołały? Czy wystarczy nadzór nad ich filiami europejskimi, aby położyć kres ich oligopolowi na świecie?

4.4   Powszechnie wiadomo, jakie są główne agencje działające na poziomie międzynarodowym: Moody’s, Standard & Poor’s, Fitch ratings, Dun & Bradstreet, A. M. Best, Egan-Jones Rating Company (wszystkie należą do USA), Dominion Bond Rating (Kanada), Baycorp Advantage (Australia), China Credit Information Credit (Chiny), Japan Credit Rating (Japonia), Rating Agency Malaysia (Malezja), NKC Independent Economists (RPA). A gdzie jest Europa? Faktem jest, że Europa, wiodąca potęga gospodarcza na świecie, nie posiada żadnej agencji ratingowej, nawet agencji oceniającej ryzyko kredytowe państw.

4.5   Grupa agencji anglosaskich odzwierciedla poprzednią dominację kapitalizmu anglosaskiego, której nie zakłóciły dwie wojny światowe, jak również specyficzne kwestie operacyjne związane z gospodarkami azjatyckimi. Fakt, że od czasu utworzenia wspólnego rynku nie powstały żadne agencje europejskie budzi zdziwienie, chociaż Fitch, którego właścicielami są Francuzi, ma siedzibę poza Francją. To, że od 1957 r. nie powstała w obrębie UE żadna agencja ratingowa o globalnym zasięgu można porównać do jednakowo niezadowalających wyników osiąganych w tym samym czasie przez UE w branżach wysokiej technologii. UE nie wspiera przedsiębiorców w nowoczesnych branżach. Podczas konsultacji w sprawie agencji ratingowych poruszone zostanie zagadnienie konkurencji. Trzeba będzie przyjrzeć się wtedy kwestii braku przedsiębiorczości.

5.   Uwagi szczegółowe

5.1   EKES z zadowoleniem przyjmuje utworzenie europejskiego organu nadzoru nad rynkami finansowymi. Wniosek jest niewątpliwie krokiem we właściwym kierunku, dostosowującym ramy prawne do potrzeb wynikających z próby odbudowy wiarygodności i bezpieczeństwa dla rynków, obywateli i przedsiębiorstw. Wniosek jest jednak nadal niewystarczający, aby osiągnąć zamierzone cele.

5.2   Pozytywnie ocenia się także propozycję dokonywania ratingów alternatywnych funduszy inwestycyjnych, jeżeli jest to wymagane, przez zarejestrowaną lub certyfikowaną agencję.

5.3   Trudniejsze wydaje się jednak nadanie przejrzystości, obiektywności i konkurencyjności modelowi „emitent płaci” za pomocą obecnego wniosku, ponieważ w systemie nadal występuje konflikt interesów. Agencjom będącym w takiej sytuacji powinno się uniemożliwić wydawanie ratingów dotyczących ich członków. Pozytywne jest zapoczątkowanie procesu harmonizacji przepisów na szczeblu międzynarodowym, tak jak na przykład ma to miejsce w USA, Japonii itd.

5.4   EKES przyjmuje z zadowoleniem, także ze względu na koszty, przekazanie pewnych zadań władzom krajowym, pod warunkiem że będzie istnieć wyraźny podział obowiązków między organami europejskimi i krajowymi. W szczególności ważne jest przestrzeganie zobowiązań i określenie środków dotyczących rzetelności informacji, rejestracji i kontroli na miejscu.

5.5   EKES z zadowoleniem przyjmuje wprowadzenie zasady sankcji dla agencji ratingowych, które nie spełniają swoich zobowiązań lub nie przestrzegają rozporządzenia.

5.6   Prawdziwym problemem dla decydentów politycznych, jako że nie mają do czynienia z osobami niedoświadczonymi, jest nie tylko uzgodnienie jasnych reguł, silnie zniechęcających do określonych działań, lecz raczej ich egzekwowanie. Należałoby przewidzieć w tym celu kary także dla dyrektorów i osób zarządzających europejskimi i międzynarodowymi organami nadzoru rynkowego, które nie spełnią swoich zobowiązań, zważywszy na szkody, które brak podjęcia przez nie działań przynosi dla banków i zdrowych finansów, a także gospodarki, przedsiębiorstw i obywateli. Ułatwiają oni przede wszystkim spekulacje i działalność wszystkich tych osób, które się nimi zajmują. Powinni przynajmniej zapłacić osobistą cenę za swoje błędy. „Etyka”, do której wielokrotnie wzywano w tym burzliwym okresie, raczej nie będzie mogła zaistnieć bez odpowiedzialności, a tym samym bez kar.

5.7   Ponadto część dotycząca aspektów międzynarodowych wydaje się nie do końca adekwatna. Trzeba będzie także zająć się skutecznie kwestiami związanymi z użytkownikami produktów finansowych, przedsiębiorstwami, a zwłaszcza obywatelami.

---

(1)  European Securities Market Authority: Europejski Organ Nadzoru nad Giełdami i Papierami Wartościowymi.

(2)  Dalej: rozporządzenie z 2009 r.

(3)  Konsultacje publiczne w sprawie agencji ratingowych z 5.11.2010 r.

(4)  Zob.: opinia EKES-u w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie agencji ratingowych, Dz.U. C 277/25 z 17.11.2009, str. 117.

(5)  Streszczenie rozporządzenia z 2009 r. można znaleźć w punkcie 3 opinii EKES-u w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie agencji ratingowych, Dz.U. C 277/25 z 17.11.2009, str. 117.

(6)  COM(2010) 301 wersja ostateczna: Regulacja usług finansowych dla zapewnienia zrównoważonego wzrostu.

(7)  Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1060/2009 z dnia 16 września 2009 r. w sprawie agencji ratingowych.

(8)  Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie następujących wniosków: wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnotowego nadzoru makroostrożnościowego nad systemem finansowym i ustanawiającego Europejską Radę ds. Ryzyka Systemowego, COM(2009) 499 wersja ostateczna – 2009/0140 (COD); wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego Europejski Organ Nadzoru Bankowego, COM(2009) 501 wersja ostateczna – 2009/0142 (COD); wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego Europejski Organ Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych, COM(2009) 502 wersja ostateczna – 2009/0143 (COD); wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego Europejski Organ Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych, COM(2009) 503 wersja ostateczna – 2009/0144 (COD), Dz.U. C 339/08 z 14.12.2010, str. 34.

---

19.2.2011

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 54/42

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia (UE) nr …/… Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie homologacji pojazdów rolniczych i leśnych

COM(2010) 395 wersja ostateczna – 2010/0212 (COD)

(2011/C 54/13)

Sprawozdawca generalny: Ludvík JÍROVEC

Dnia 7 września 2010 r. Rada, działając na podstawie art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia (UE) nr …/2010 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie homologacji pojazdów rolniczych i leśnych

COM(2010) 395 wersja ostateczna – 2010/0212 (COD).

Dnia 14 września 2010 r. Prezydium Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego powierzyło przygotowanie opinii w tej sprawie Sekcji Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji.

Mając na względzie pilny charakter prac, na 467. sesji plenarnej w dniach 8–9 grudnia 2010 r. (posiedzenie z 9 grudnia) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, zgodnie z art. 57 regulaminu wewnętrznego, wyznaczył Ludvíka JÍROVCA na sprawozdawcę generalnego oraz stosunkiem głosów 142 do 2 – 9 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Wprowadzenie i streszczenie dokumentu Komisji

1.1   Wniosek ma na celu ustanowienie jednolitych zasad dotyczących produkcji pojazdów rolniczych i leśnych. Obowiązujące prawodawstwo zostanie zastąpione nowym w celu jego dostosowania do zasad lepszego stanowienia i uproszczenia prawa. Wniosek ten przyczyni się do konkurencyjności tej branży oraz do funkcjonowania rynku wewnętrznego.

1.2   Zgodnie z zaleceniem przedstawionym w sprawozdaniu grupy CARS 21, wniosek znacząco upraszcza prawodawstwo w zakresie homologacji typu, zastępując 24 dyrektywy bazowe (oraz około 35 powiązanych dyrektyw zmieniających) w dziedzinie wymogów technicznych dotyczących pojazdów rolniczych i leśnych jednym rozporządzeniem Rady i Parlamentu Europejskiego.

1.3   Komitet uważa, że skodyfikowanie wszystkich dokumentów w jednym rozporządzeniu jest bardzo przydatne. Wniosek w sprawie kodyfikacji obejmuje zapewnienie, iż nie wprowadza żadnych istotnych zmian, a jedynie służy prezentacji prawa UE w sposób jasny i przejrzysty. W świetle tego zapewnienia Komitet w pełni popiera ten cel i przyjmuje przedstawiony wniosek z zadowoleniem.

2.   Uwagi

2.1   Procedura homologacji typu jest czasochłonna, dlatego EKES obawia się, że mogłaby ona opóźniać wprowadzanie nowych maszyn, co byłoby katastrofalne w skutkach dla drobnych producentów. Nowe rozporządzenie musi być zatem wystarczająco elastyczne, by pozwalało na ciągły rozwój istniejących maszyn i wprowadzanie nowych typów.

2.2   W przypadku niektórych typów ciągników przeznaczonych wyłącznie do użytku w terenie należy rozważyć wyłączenia, które dotyczyłyby przepisów odnoszących się do poruszania się po drogach. Problem ten ma szczególne znaczenie w przypadku pojazdów specjalnych.

2.3   EKES wyraża również przekonanie, że wszelkie przepisy powinny opierać na więcej niż dwóch klasach prędkości, jak to ma miejsce obecnie. W miarę poprawy stabilności i siły hamowania ciągników dzięki postępowi technologicznemu, prędkość szybkich ciągników drogowych będzie wzrastać. Należy stworzyć możliwości dla wolniejszych typów pojazdów, które znajdą się w „kategorii pojazdów rolniczych lub leśnych”. Zdaniem EKES-u proponowane rozporządzenie utrudniałoby rozwój mniejszych ciągników, podnosząc niepotrzebnie koszty zapewnienia zgodności, a jednocześnie nie uznając zmian koniecznych w pojazdach, które mogą poruszać się z prędkością do 65 km/h, z możliwością rozwijania jeszcze większych prędkości w przyszłości.

2.4   EKES pragnąłby także, by Komisja zajęła się drugorzędnymi zagadnieniami związanymi z użytkowaniem pojazdów rolniczych lub leśnych na drogach. W szczególności Komitet zachęcałby do wprowadzenia europejskich norm w zakresie praw jazdy, kontroli pojazdów i użytkowania dróg. Pomogłoby to zagwarantować w całej Europie jednolite przepisy i regulacje dotyczące użytkowania ciągników, które zastąpiłyby obowiązujące obecnie różne uregulowania krajowe.

2.5   EKES zaleca, by producenci byli w stanie spełniać wymogi, w tym wymogi techniczne, z chwilą wejścia rozporządzenia w życie. W przypadku gdy będzie to niemożliwe, należy przewidzieć odpowiednie rozwiązania wyjątkowe lub przejściowe.

2.6   Zdaniem EKES-u w odniesieniu do artykułu 8 „Wymogi dotyczące bezpieczeństwa pracy” dalsze uregulowania szczegółowe należałoby wprowadzać nie za pośrednictwem przyszłej dyrektywy w sprawie homologacji typu, a raczej na podstawie przepisów dyrektywy 2006/42/WE w sprawie maszyn.

---

19.2.2011

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 54/44

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie instrumentów pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym, partnerów centralnych i repozytoriów transakcji

COM(2010) 484 wersja ostateczna – 2010/0250 (COD)

(2011/C 54/14)

Sprawozdawca generalny: Edgardo Maria IOZIA

Rada, w dniu 13 października 2010 r., oraz Parlament Europejski, w dniu 7 października 2010 r., postanowiły, zgodnie z art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie instrumentów pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym, partnerów centralnych i repozytoriów transakcji

COM(2010) 484 wersja ostateczna – 2010/0250 (COD).

Dnia 20 października 2010 r. Prezydium Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego powierzyło przygotowanie opinii w tej sprawie Sekcji Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji.

Mając na względzie pilny charakter prac, na 467. sesji plenarnej w dniach 8–9 grudnia 2010 r. (posiedzenie z 8 grudnia) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny wyznaczył Edgarda Marię IOZIĘ na sprawozdawcę generalnego oraz stosunkiem głosów 144 do 4 – 6 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Uwagi i zalecenia

1.1   Według Banku Rozrachunków Międzynarodowych (BRI) wartość nominalna wszystkich instrumentów pochodnych na koniec 2009 r. wynosiła ok. 615 bilionów (615 000 000 000 000) dolarów, co oznacza, ze przekraczała dziesięciokrotnie wartość światowego PKB. Oczekuje się, że w 2010 r. zyski banków z tytułu tych instrumentów pochodnych osiągną 150 mld dolarów. Na obroty poza rynkiem regulowanym (over the counter – OTC) przypada 40 % tej sumy. Z analizy przeprowadzonej ostatnio przez dużą międzynarodową grupę bankową wynika, że przyszłe reformy obrotu poza rynkiem regulowanym, które zostaną wprowadzone w Europie i USA, przyczynią się do spadku tych zysków co najmniej o 15 mld dolarów.

1.2   EKES przyjmuje z zadowoleniem wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie instrumentów pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym, partnerów centralnych i repozytoriów transakcji i podziela pogląd wyrażony przez komisarza Michela Barniera: „Nie można pozwolić, aby rynki finansowe pozostały” Dzikim Zachodem„. Instrumenty pochodne będące przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym silnie oddziałują na gospodarkę realną i wywierają wpływ zarówno na oprocentowanie kredytów hipotecznych, jak i na ceny produktów żywnościowych. Brak ram regulacyjnych w odniesieniu do instrumentów pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym przyczynił się do kryzysu finansowego i jego poważnych następstw, których skutki wszyscy odczuwamy”.

1.3   Zdaniem Komitetu decyzja o wydaniu rozporządzenia w celu uregulowania tych kwestii jest właściwa i wychodzi naprzeciw potrzebie wprowadzenia powszechnych i jednolitych obowiązków dla wszystkich podmiotów tego sektora.

1.4   EKES zgadza się z propozycją Komisji, aby rozliczać standardowe instrumenty pochodne poprzez partnerów centralnych (CCP) oraz aby partnerzy centralni podejmujący rosnące ryzyko podlegali jednolitym normom ostrożnościowym. Pomysł ten pojawił się już we wcześniejszej opinii EKES-u: „Rynki pozagiełdowe nie powinny być otwarte na transakcje dwustronne, lecz na transakcje realizowane wyłącznie za pośrednictwem partnera centralnego, który monitorując poziom ogólnego ryzyka, może ograniczać dostęp do transakcji stronom zbyt narażonym na takie ryzyko. Transakcje takie powinny odbywać się na jednej platformie lub co najwyżej na określonym zbiorze platform, co pozwoli zwiększyć przejrzystość rynków.”

1.5   EKES ocenia bardzo pozytywnie decyzję w sprawie powierzenia władzom krajowym wraz z organem ESMA kompetencji w zakresie nadzoru nad rynkami instrumentów pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym, określenia różnych typów instrumentów pochodnych przed rozliczeniem przez partnerów centralnych, udzielania, wycofywania lub zmiany zezwoleń dla CCP oraz postępowania w podobny sposób wobec repozytoriów transakcji.

1.6   EKES uważa, że niezbędne jest zacieśnienie współpracy między ESMA a władzami krajowymi, które zostaną niewątpliwie poproszone o wniesienie wkładu związanego z ich doświadczeniem i znajomością rynków lokalnych i które jednocześnie powinny ułatwiać stopniowy rozwój interoperacyjności CCP, oceniając ich poziom kompetencji, wewnętrzną organizację i umiejętność stawiania czoła zagrożeniom. Komitet uważa, że decyzja dotycząca tymczasowego ograniczenia interoperacyjności do papierów wartościowych w formie pieniężnej jest słuszna.

1.7   Wniosek dotyczący rozporządzenia realizuje zalecenia Rady Stabilności Finansowej w sprawie rozszerzenia usług partnerów centralnych na wszystkie zestandaryzowane kontrakty dotyczące instrumentów pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym. Grupa G-20 postanowiła, że do końca 2012 r. wszystkie takie kontrakty powinny być przedmiotem obrotu na giełdach lub elektronicznych platformach obrotu oraz powinny być rozliczane poprzez partnerów centralnych. Ponadto informacje o kontraktach dotyczących instrumentów pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym powinny być przekazywane do repozytoriów transakcji.

1.8   Na płaszczyźnie międzynarodowej, połączona grupa robocza CPSS-IOSCO rozpoczęła w lutym 2010 r. ogólny przegląd norm infrastruktury rynku (systemy płatności i rozrachunku papierów wartościowych oraz partnerzy centralni). Jego celem jest aktualizacja obecnych zasad i zaleceń oraz ich wzmocnienie w świetle wniosków płynących z niedawnego kryzysu finansowego. Pierwszym znaczącym osiągnięciem było opublikowanie w maju 2010 r. zaleceń dla repozytoriów transakcji na rynku instrumentów pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym (considerations for trade repositories in OTC derivatives market). Jeśli zaś chodzi o rolę CCP, już w marcu 2004 r. komitet techniczny wydał przydatne zalecenia, ale nie zostały one niestety uwzględnione.

1.9   Wniosek Komisji nie zawiera żadnych konkretnych uregulowań odnoszących się do swapów ryzyka kredytowego (Credit Default Swaps – CDS). EKES ma nadzieję, że wkrótce przyjęte zostaną także przepisy w sprawie CDS-ów, które wraz z tzw. krótką sprzedażą (short selling) zostaną poddane restrykcjom od 1 lipca 2012 r., zaś w przypadku instrumentów pochodnych ma to nastąpić do końca 2012 r.

1.10   W październiku 2009 r. Komisja wydała komunikat w sprawie przyszłych działań na rzecz uregulowania rynku instrumentów pochodnych. Ich celem jest zwiększenie przejrzystości, ograniczenie ryzyka operacyjnego poprzez standaryzację, rozwój rynku zestandaryzowanych kontraktów, przy czym należy odpowiednio zmienić dyrektywę w sprawie rynków instrumentów finansowych (MiFID).

1.11   EKES jest przekonany, że zaproponowane przepisy zwiększą przejrzystość rynków dzięki rosnącej roli repozytoriów transakcji, co pozwoli ograniczyć ryzyko kontrahenta przy jednoczesnym stałym wzroście liczby transakcji rozliczanych przez CCP. Z kolei CCP będą podlegać bardziej wymagającym przepisom pod względem zarządzania, wewnętrznej organizacji i wymogów kapitałowych, co pozwoli zmniejszyć ryzyko operacyjne. Dochodzą do tego jeszcze elektroniczne procedury potwierdzania warunków kontraktów dotyczących instrumentów pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym.

1.12   EKES zgadza się zarówno z propozycją dotyczącą partnerów centralnych, jak i z ograniczeniem krótkiej sprzedaży. Zapewnienie przejrzystości transakcji, przyjęcie na siebie odpowiedzialności przez uczestników rynku i kontrahentów oraz uniknięcie nadmiaru spekulacji to niezbędne cele, które Komisja realizuje w sposób skuteczny, podejmując środki będące przynajmniej częściowo w stanie wyeliminować istniejące luki w prawie, które przyczyniły się do kryzysu finansowego.

EKES zwraca jednak uwagę, że występują zagrożenia, których nie można nie doceniać, jak np. nadmierne oczekiwania co do korzystnego oddziaływania CCP na rynki CDS w krótkim okresie. Kolejnym czynnikiem, którego nie można lekceważyć, jest konkurowanie ze sobą różnych CCP pod względem rozliczania oraz struktury całego procesu. Dochodzi do tego niebezpieczeństwo ograniczenia wyboru instrumentów pozostających do dyspozycji oraz wzrostu kosztów transakcji finansowych.

1.13.1   Aby skutecznie zapobiegać takim zagrożeniom, należałoby przede wszystkim starannie rozważyć kwestie interoperacyjności CCP, poufności wymiany danych, koncentracji gromadzenia danych i obowiązku informowania partnerów centralnych, a także włączania klientów w zarządzanie CCP.

1.14   EKES zaleca instytucjom europejskim:

—	przyjęcie jak najszybciej rozporządzenia w sprawie rynków instrumentów pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym, które będzie służyło przywróceniu zaufania i spokoju na rynkach oraz chroniło oszczędzających;

—	uzupełnienie, zgodnie z zapowiedzią Komisji, nowych przepisów w sprawie instrumentów pochodnych;

—	działanie na rzecz reformy regulacji rynków finansowych na płaszczyźnie instytucjonalnej i prawnej oraz przyspieszenie tego procesu.

2.   Wniosek Komisji

2.1   Przywódcy państw grupy G-20 potwierdzali przy wielu okazjach swoje zobowiązanie do przyspieszenia wdrażania zdecydowanych środków służących poprawie przejrzystości i wzmocnienia nadzoru regulacyjnego nad instrumentami pochodnymi będącymi przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym.

2.2   Wniosek dotyczący rozporządzenia uwzględnia wiele środków zaproponowanych w rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 15 czerwca 2010 r.„Rynek instrumentów pochodnych: przyszłe działania polityczne” i jest spójny z uchwalonymi niedawno przez USA przepisami, tzw. ustawą Franka-Dodda.

2.3   Jeśli chodzi o rozliczanie, zgłaszanie i ograniczanie ryzyka instrumentów pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym, do rozliczenia przez CCP kwalifikują się kontrakty zestandaryzowane. Dlatego też w celu zapewnienia rozliczenia jak największej liczby kontraktów pozagiełdowych w ramach mechanizmu obowiązkowego rozliczania, w rozporządzeniu wprowadzono dwa podejścia służące ustaleniu kategorii kontraktów, które muszą zostać rozliczone.

2.4   Zgodnie z pierwszym podejściem, tzw. oddolnym (bottom-up), CCP uzyskuje od właściwego organu zezwolenie na rozliczanie określonych rodzajów kontraktów. Po udzieleniu takiego zezwolenia ten sam organ jest odpowiedzialny za poinformowanie o tym fakcie ESMA. ESMA będzie miał następnie prawo do zadecydowania, czy obowiązek rozliczania powinien mieć zastosowanie do wszystkich tego typu kontraktów w UE.

2.5   Z kolei podejście odgórne (top-down) pozwala ustalić, które kontrakty powinny potencjalnie podlegać obowiązkowi rozliczania przez CCP. Zgodnie z tym podejściem ESMA wraz z Europejską Radą ds. Ryzyka Systemowego (ESRB) ustalają, które kontrakty powinny potencjalnie podlegać obowiązkowi rozliczania. Kontrahenci podlegający obowiązkowi rozliczania muszą zwrócić się do CCP.

2.6   Kontrahenci niefinansowi (korporacyjni) nie będą w zasadzie podlegać przepisom tego rozporządzenia, chyba że ich pozycje w instrumentach pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym osiągną ustalony próg i zostaną uznane za posiadające znaczenie systemowe.

2.7   W rozporządzeniu określono proces pozwalający na identyfikację instytucji niefinansowych posiadających pozycje mające systemowe znaczenie w instrumentach pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym i zobowiązujący je do wywiązywania się z określonych obowiązków. Podstawą tego procesu jest definicja dwóch progów: a) progu powodującego obowiązek informowania; b) progu powodującego obowiązek rozliczania.

2.8   W rozporządzeniu wymaga się zatem korzystania ze środków elektronicznych oraz istnienia procedur dotyczących zarządzania ryzykiem. Wreszcie kontrahenci finansowi i kontrahenci niefinansowi przekraczający próg powodujący obowiązek rozliczania muszą przekazywać repozytorium transakcji dane na temat wszystkich zawartych kontraktów pochodnych oraz ich zmian.

3.   Wymogi w odniesieniu do CCP

3.1   CCP muszą podejmować dodatkowe ryzyko, przez co w rozporządzeniu wymaga się, ze względów bezpieczeństwa, poddania ich rygorystycznym wymogom organizacyjnym i wymogom ostrożnościowym (zasady wewnętrznego zarządzania, podwyższone wymogi kapitałowe itp.)

3.2   CCP musi dysponować skutecznymi zasadami zarządzania, które będą uwzględniać wszelkie potencjalne konflikty interesów pomiędzy właścicielami, zarządem, członkami rozliczającymi i pośrednimi uczestnikami. Szczególne znaczenie ma rola niezależnych członków zarządu. Po drugie, do udzielenia zezwolenia na prowadzenie działalności CCP wymagana jest minimalna kwota kapitału. Rozporządzenie nakłada na CCP obowiązek posiadania wzajemnego funduszu na wypadek niewykonania zobowiązania, do którego członkowie CCP będą musieli wpłacać składki.

4.   Rejestracja repozytoriów transakcji i sprawowanie nad nimi nadzoru

4.1   Rozporządzenie zawiera wymóg zgłaszania transakcji na instrumentach pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym, w celu zwiększenia przejrzystości rynku. Informacje należy przekazywać repozytoriom transakcji. ESMA dokonuje rejestracji repozytoriów transakcji oraz sprawuje nad nimi nadzór.

4.2   Rozporządzenie zawiera również przepisy wymagające od repozytoriów transakcji spełnienia szeregu standardów. Celem tych standardów jest zapewnienie wiarygodności, bezpieczeństwa i ochrony informacji, które repozytoria transakcji przechowują do celów regulacyjnych. W szczególności repozytoria transakcji będą podlegać wymogom organizacyjnym i operacyjnym, a także zapewniać odpowiednią ochronę danych.

5.   Uwagi EKES-u

5.1   Infrastruktura rynków papierów wartościowych pokazała poważne niedociągnięcia na poziomie zarządzania ryzykiem kontrahenta i przejrzystości negocjacji prowadzonych na rynkach instrumentów pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym, zwłaszcza gdy chodzi o swapy ryzyka kredytowego (CDS), którym przypisuje się odpowiedzialność za „wielką recesję”.

5.2   Te „nietypowe” kontrakty przyczyniły się do osłabienia świadomości ryzyka i rozszerzenia obecnego kryzysu, zadając silny cios instytucjom, które je wystawiły, a tym samym także oszczędzającym. Wreszcie, z punktu widzenia emitentów, spekulacja ze strony banków sprzedających „nagie” CDS-y (tzn. bez pokrycia), doprowadziła do wzrostu stóp procentowych, a tym samym do większych obciążeń finansowych emitentów, co mogło nawet spowodować ich bankructwo.

5.3   Z tych właśnie powodów CDS-y określa się mianem „ołowianych spadochronów”, innymi słowy stanowią one potencjalnie śmiertelne zagrożenie dla światowego systemu finansowego. Jedynym praktycznym rozwiązaniem, jakie zostało przyjęte, było niedopuszczenie do bankructwa instytucji finansowych, ich dokapitalizowanie środkami publicznymi, a tym samym ich nacjonalizacja. Środek ten doprowadził po prostu nieuchronnie do wzrostu długu publicznego, tym samym przenosząc problem i ryzyko z banku na kraj, do którego ów bank należy, wywołując poważne zaburzenia na rynkach papierów wartościowych w strefie euro i zmuszając wszystkie kraje do podjęcia rygorystycznych środków oszczędnościowych, które przyczyniły się do spowolnienia naprawy gospodarczej.

5.4   W USA Depository Trust & Clearing Corporation (DTCC) utworzyła specjalną spółkę (The Warehouse Trust Company LLC), upoważnioną do działania w charakterze repozytorium transakcji CDS-ami. Administracja amerykańska zreformowała przepisy regulujące obrót instrumentami pochodnymi poza rynkiem regulowanym, wprowadzając m.in. wymóg korzystania z partnerów centralnych w przypadku ustandaryzowanych kontraktów oraz koncentrację transakcji na rynkach regulowanych lub zorganizowanych platformach.

5.5   W Europie Komisja Europejska pracuje nad wnioskiem ustawodawczym w sprawie infrastruktury rynku (European Market Infrastructures Legislation), którego celem jest zwiększenie przejrzystości i stabilności rynku instrumentów pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym. Zaplanowane działania są spójne z propozycją amerykańską, z uwagi na dążenie do uniknięcia arbitrażu regulacyjnego (co jest istotne).

5.6   EKES ostrzega także przed pewnymi zagrożeniami, jakie wiążą się z zaplanowanymi środkami w odniesieniu do rynku instrumentów pochodnych. W rzeczywistości nie można przypisywać całej winy za upadek rynków finansowych instrumentom pochodnym, brakowi partnerów centralnych i zakazowi krótkiej sprzedaży.

5.7   Od lat 80. na rynki finansowe wprowadzano coraz bardziej wyrafinowane instrumenty pochodne, co zwiększało skuteczność rynków i przybliżało je do ideału kompletnego rynku opisanego w teorii ekonomii. Jednocześnie wzrosła złożoność działań regulacyjnych, nadzoru i kontroli, zaś wszystkie dyskutowane pakiety reform miały na celu zwiększenie kontroli nad rynkami, często zmniejszając przez to ich efektywność.

5.8   Rynek jest tym bardziej efektywny, im bardziej cena papieru wartościowego (lub zysk z jego tytułu) odzwierciedla dostępną informację. Aby uczynić rynek bardziej efektywnym, powinno się ułatwić obieg informacji, aby można było je szybko uwzględnić w cenie papierów wartościowych. Ważna jest znajomość relacji trade-off, jakie występują w kategoriach efektywności.

5.9   Przede wszystkim może się zdarzyć, że środki mające ograniczyć zakres dostępnych instrumentów finansowych, takich jak ograniczenie sprzedaży nagich (niepokrytych) CDS-ów lub krótkiej sprzedaży, nie zwiększają efektywności rynku. Ograniczenie zakresu dostępnych instrumentów zmniejsza w istocie zdolność rynków do przyswajania i rozpowszechniania informacji dostępnych dla uczestników rynku.

5.10   Można się z pewnością spierać na temat użyteczności nagich CDS-ów, związanych z nimi informacji, które udostępniają one w porównaniu z innymi instrumentami, oraz stopnia, w jakim wpływają one na koszt finansowania. Jednak zakazanie ich nie przyniosłoby wielkich korzyści pod względem efektywności. Ograniczenie możliwości krótkiej sprzedaży zmniejsza płynność systemu, a tym samym ogranicza możliwość natychmiastowego reagowania na nowe informacje, które stają się dostępne. Ponadto ograniczenie transakcji instrumentami pochodnymi poza rynkiem regulowanym, poprzez zobowiązanie podmiotów do obrotu wszystkimi instrumentami pochodnymi na rynkach regulowanych i korzystanie z izb rozrachunkowych, może mieć dwojaki skutek.

5.11   Z jednej strony przyczyniłoby się do poprawy przejrzystości rynku (np. byłoby łatwiej monitorować sumy i ryzyko papierów wartościowych będących w posiadaniu podmiotów) i pozwoliło na ograniczenie, przynajmniej częściowe, potencjalnych źródeł niestabilności. Jednak w sytuacjach napięć finansowych sama przejrzystość może nie wystarczyć. Wniosek Komisji nadaje krajowym organom regulacyjnym w wyjątkowych sytuacjach wyraźne kompetencje, polegające na ograniczeniu lub „tymczasowym” zakazie krótkiej sprzedaży dowolnego instrumentu finansowego, w porozumieniu z ESMA, który to organ może w każdym przypadku interweniować bezpośrednio pod dwoma warunkami, mianowicie wtedy gdy: zagrożone jest sprawne funkcjonowanie i integralność rynków lub też krajowe organy regulacyjne nie podjęły żadnych środków albo środki te były niewystarczające.

5.12   Z drugiej strony ponownie występuje ryzyko, że ograniczenie zakresu dostępnych instrumentów zwiększy koszty transakcyjne związane z działalnością finansową. Rynek transakcji terminowych (futures) jest wysoce zestandaryzowany i uregulowany (dlatego ważne jest, aby można było obserwować ceny zakontraktowanych papierów wartościowych), z kolei rynek transakcji forward (których koncepcja jest podobna do instrumentów typu future) jest dostosowany do potrzeb kontrahentów, co pozwala podmiotom kształtować spłaty (pay-offs) w sposób elastyczny. Papiery te nie są wysoce zestandaryzowane i byłoby trudno umieścić je w kontekście rynku uregulowanego w tradycyjny sposób bez ograniczania opcji dostępnych dla inwestorów.

5.13   CCP są postrzegani jako rozwiązanie, „remedium” pozwalające zarządzać ryzykiem systemowym i zwiększyć efektywność i przejrzystość rynków OTC. CCP są z pewnością ważnym czynnikiem ograniczania ryzyka i zwiększania efektywności rynku, zaś w przypadku rynku instrumentów pochodnych notowanych na giełdzie są one zasadniczym elementem infrastruktury. Logiczne jest zatem, że CCP powinni także przyczynić się do rozwoju rynku OTC. Wiele instytucji i polityków przywiązuje jednak zbyt dużą wagę do korzyści, jakie CCP będą mogli przynieść rynkom CDS w krótkim okresie.

5.14   W rzeczywistości nie można uznać CCP za rozwiązanie problemu ryzyka kontrahenta. Partnerzy ci mogą ponadto nie być zdolni do poprawy efektywności rynku ze względu na jego obecny stan. W obecnym stanie rzeczy, który charakteryzuje się znaczną liczbą CCP w każdym regionie, zróżnicowanym w zależności od tego, czy chodzi o instrumenty pochodne kredytów, czy tez swapy stopy procentowej (IRS), możliwość skutecznego zastosowania zabezpieczenia i ograniczenia ekspozycji do kontrahenta jest niewielka. CCP może rozliczać ekspozycję na ryzyko na podstawie wielostronnej, lecz tylko w odniesieniu do regionu, kontrahentów lub odpowiednich typów instrumentów pochodnych, które pokrywa dany CCP. Oznacza to, że nie można przeprowadzić rozliczenia pomiędzy pozycjami CDS a pozycjami IRS.

5.15   Rozliczenie dwustronne ekspozycji na kilka typów instrumentów pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym z jednym kontrahentem spoza CCP może przynieść efektywniejsze wykorzystanie zabezpieczenia. Poza tym trzeba mieć na uwadze fakt, że instrumenty pochodne będą zawsze instrumentami innowacyjnymi, dostosowanymi do specyficznych potrzeb i że będziemy mieli do czynienia z dużą liczbą kontraktów, które nie będą uprawnione do rozliczenia. Pozycje takie należy rozważyć, biorąc pod uwagę ryzyko kredytowe, w ramach odpowiedniego procesu zarządzania zabezpieczeniem, który jednak nie obejmuje CCP.

5.16   CCP przyczyniają się do wniesienia wartości oraz podziału i oddzielenia ryzyka związanego z pojedynczym podmiotem. EKES zgadza się z tym stanowiskiem. Ich popularność wzrośnie, przyspieszając rozwój i zwiększając przejrzystość rynku, czego następstwem będzie pożądana ekspansja obrotu poza rynkiem regulowanym w przyszłości.

5.17   Jednak CCP są tylko jednym z elementów solidnej infrastruktury zarządzania ryzykiem. Ryzyko kontrahenta nie zostanie wyeliminowane, a z ryzykiem dwustronnym będzie się trzeba nadal liczyć w pozycjach poza CCP.

5.18   Na koniec należy dodać, że wiele spółek nie inwestuje w systemy zarządzania ryzykiem związanym z posiadanym portfelem instrumentów pochodnych. Prawdopodobnie spółki te nadal liczą na to, że zostaną uratowane, nawet gdy ich sposób zarządzania ryzykiem jest nieodpowiedni.

---

19.2.2011

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 54/48

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy …/…/UE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym

COM(2010) 392 wersja ostateczna – 2010/0215 (COD)

(2011/C 54/15)

Sprawozdawca generalny: Antonello PEZZINI

Dnia 29 września 2010 r. Rada, działając na podstawie art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym

COM(2010) 392 wersja ostateczna – 2010/0215 (COD).

Dnia 20 października 2010 r. Prezydium Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego powierzyło przygotowanie opinii w tej sprawie Sekcji Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa.

Mając na względzie pilny charakter prac, na 467. sesji plenarnej w dniach 8–9 grudnia 2010 r. (posiedzenie z 8 grudnia 2010 r.) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny wyznaczył Antonella PEZZINIEGO na sprawozdawcę generalnego oraz 161 głosami – trzy osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Wnioski i zalecenia

1.1   EKES popiera prace Komisji zmierzające do stworzenia całościowego pakietu legislacyjnego w celu zagwarantowania wspólnego zbioru praw proceduralnych w postępowaniu karnym w państwach członkowskich Unii Europejskiej.

1.2   Prawo do udzielanych na czas, dokładnych informacji stanowi część tradycji prawnej UE i staje się coraz istotniejsze ze względu na przemieszczanie się obywateli państw członkowskich wewnątrz UE.

1.3   Również obywatele spoza UE, którzy coraz liczniej przybywają na jej terytorium, powinni mieć możliwość dostrzeżenia – z jednej strony – kultury prawnej UE, a – z drugiej – przejrzystości procedur, które wskazują na poszanowanie człowieka nawet wtedy, gdy podlega on postępowaniu karnemu.

1.4   EKES uważa, że zbliżenie krajowych systemów prawodawstwa, które leży u podstaw dyrektywy, powinno stać się kamieniem węgielnym współpracy prawnej również po to, by zaakcentować kartę praw podstawowych włączoną do Traktatu o UE (TFUE i TUE).

1.5   EKES jest zdania, że ochrona praw podstawowych człowieka przy pomocy wspólnych i uzgodnionych procedur stanowi niewątpliwie istotny element spójności i wzmocnienia swobodnego przemieszczania się wewnątrz UE.

2.   Uwagi ogólne

2.1   W celu zagwarantowania podstawowego prawa do rzetelnego procesu karnego, zgodnego z zasadami państwa prawa, UE podjęła konkretne działania mające na celu umocnienie praw procesowych osób podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu karnym.

2.2   Działania te obejmują ponadto umocnienie praw do obrony. To wspólne działanie należy uznać za bardzo istotne przede wszystkim z punktu widzenia wzrostu zaufania do europejskiej przestrzeni sprawiedliwości, a także rzeczywistego zastosowania zasady wzajemnego uznawania decyzji karnych.

2.3   Jednak usunięcie granic wewnętrznych i coraz powszechniejsze korzystanie z prawa do swobodnego przemieszczania się i zamieszkania sprawia, że coraz więcej osób bierze obecnie udział w postępowaniach karnych w państwie członkowskim innym niż państwo miejsca ich zamieszkania.

2.4   W rezolucji Rady UE 2009/C 295/01 z 30 listopada 2009 r. przypomina się:

—	konkluzje Rady Europejskiej z posiedzenia w Tampere w 1999 r.,

—	program haski z 2004 r.,

—	program sztokholmski z grudnia 2009 r. na okres 2010–2014 r.

i, ogólnie rzecz ujmując, wytycza się cel zagwarantowania poprzez kolejne etapy pełnego wdrożenia i spójnego przestrzegania prawa do rzetelnego procesu.

2.4.1   Jest to zgodne z zasadą zapisaną wyraźnie w art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, która zostaje zatem przyjęta za wspólną podstawę ochrony praw osób podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu karnym.

2.5   Prawo do rzetelnego procesu sądowego oraz prawa do obrony zostały ponadto zapisane w art. 47 i 48 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (1).

2.6   Zwłaszcza harmonogram działań w sześciu punktach, przyjęty we wspomnianej rezolucji Rady, wskazuje, że pierwszoplanowe znaczenie mają następujące środki:

—

Środek A: zważywszy, że pełne korzystanie z praw do obrony wymaga ich znajomości, podejrzanemu lub oskarżonemu, którynie mówi w języku postępowania karnego lub go nie rozumie, przyznaje się prawo do pomocy tłumacza ustnego lub do skorzystania z tłumaczenia pisemnego najważniejszych dokumentów z postępowania (2).

—

Środek B: stanowi się, że osoba podejrzana lub oskarżona o przestępstwo powinna być prawidłowo informowana o swych prawach podstawowych za pomocą ustnego lub pisemnego pouczenia (Letter of Rights). Osobie podejrzanej przyznaje się ponadto prawo do uzyskania w krótkim czasie informacji o charakterze i przyczynie oskarżenia, a także do otrzymania w odpowiednim czasie informacji potrzebnych do przygotowania obrony.

3.   Treść wniosku

3.1   Zgodnie z upoważnieniem, o którym mowa we wspomnianej rezolucji Rady, 27 lipca 2010 r. Komisja sporządziła wniosek dotyczący dyrektywy COM(2010) 392 wersja ostateczna na temat prawa do informacji w postępowaniu karnym.

3.2   Wniosek dotyczący dyrektywy ma na celu dokładne zastosowanie środka B omówionego we wspomnianym harmonogramie działań poprzez wprowadzenie wspólnych norm minimalnych dotyczących prawa do informacji w postępowaniu karnym na terytorium UE.

3.3   W związku z tym przepisy zobowiązują organ prowadzący dochodzenie nie tylko do udostępnienia podejrzanemu niezbędnych informacji, ale również do działań mających na celu zwrócenie uwagi obrony na te informacje.

3.4   W praktyce te pozytywne i rozsądne środki powinny prowadzić między innymi do ograniczenia czasu i kosztów dochodzenia, zapobiegając błędom prawnym i ograniczając liczbę apelacji.

3.5   W ten sposób może dojść zatem do swego rodzaju pozytywnej „rekompensaty” dodatkowych kosztów finansowych, nawet jeżeli byłyby one ograniczone, które niewątpliwie wiążą się z przygotowaniem i praktycznym zastosowaniem środków informacyjnych.

4.   Uwagi szczegółowe

4.1   Motyw 18 – stwierdzenie: „Informacji o prawach należy udzielić […] wkrótce po rozpoczęciu postępowania karnego”, może wydawać się sprzeczne, dlatego też przydatne byłoby uściślenie, kiedy dokładnie należy udzielić ustnie informacji lub powiadomić na piśmie o oskarżeniu.

4.2   Motyw 19 – początkowe stwierdzenie: „informacje o tych bezpośrednio przysługujących prawach proceduralnych”, wydaje się niejasne, w związku z czym należy doprecyzować charakter i zakres tychże praw proceduralnych istotnych zwłaszcza dla skuteczności obrony.

4.3   Motyw 21 – końcowe stwierdzenie: „powoduje on poważne zagrożenie dla […] bezpieczeństwa wewnętrznego państwa członkowskiego”, może się wydawać mgliste. Niemniej określenie „poważne” należy uznać za konieczne dla uniknięcia możliwości kierowania się przez państwa członkowskie polityczną swobodą uznania pod pretekstem zagwarantowania „bezpieczeństwa wewnętrznego”.

4.4   Motyw 22 – dla zwiększenia przejrzystości zakres sformułowania: „mechanizm pozwalający sprawdzić, czy podejrzany”, może zostać uściślony poprzez dodanie po słowie „sprawdzić” wyrażenia: „poprzez podjęcie czynności formalnych”.

4.5   Art. 3 ust. 1 – słowo „szybko” można zastąpić bardziej precyzyjnym wyrażeniem: „od chwili podjęcia pierwszej czynności”.

4.6   Art. 3 ust. 2 ostatnie tiret – wyrażenie: „szybkie postawienie przed sądem”, należy zastąpić wyrażeniem: „niezwłocznie postawiony przed sędzią”, zresztą zgodnie z brzmieniem art. 5 ust. 3 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

4.7   Art. 4 ust. 1 – słowo „szybko” należałoby zastąpić bardziej precyzyjnym wyrażeniem „niezwłocznie”.

4.8   Art. 6 – zważywszy, że dyrektywa dotyczy prawa do informacji o zarzucanych czynach nie tylko na etapie procesowym, lecz również przedprocesowym przepisy powinny uściślać, że informacje o zarzucanych czynach muszą zostać udzielone również podczas czynności policji kryminalnej, przynajmniej w wypadku oddelegowania przez organ sądowy lub gdy przedstawiane jest początkowe oskarżenie.

4.9   Art. 6 ust. 1 – powinien brzmieć: „Państwa członkowskie zapewniają, by osobie podejrzanej lub oskarżonej o popełnienie przestępstwa udzielono dostatecznych informacji o zarzutach i przyczynie oskarżenia, by zagwarantować rzetelność postępowania karnego”, co odzwierciedla treść Europejskiej konwencji praw człowieka, gdzie w art. 6 ust. 3a wyraźnie mówi się o „przyczynie oskarżenia”.

4.10   Art. 6 ust. 2 – wyrażenie „szybko” należy zastąpić wyrażeniem „niezwłocznie” dla lepszego oddania treści Europejskiej konwencji praw człowieka, w odniesieniu do której istnieje już bogate orzecznictwo.

4.11   Art. 6 ust. 3a) – Zamiast „okoliczności popełnienia przestępstwa” powinno być „okoliczności, w których być może doszło do popełnienia przestępstwa”, ponieważ w chwili oskarżenia jeszcze nie wiadomo, czy przestępstwo rzeczywiście zostało popełnione. Można to stwierdzić dopiero po wydaniu wyroku sądowego.

4.12   Art. 6 ust. 3 lit. a) – wyrażenie: „w tym czasu, miejsca oraz stopnia udziału”, byłoby ściślejsze, jeżeli słowo „stopnia” zastąpiono by wyrażeniem: „rzeczywistego udziału w przestępstwie”.

4.13   Artykuł 6 ust. 3: dodać trzy nowe podpunkty:

„c)	karę stosowaną w wypadku opisanego wyżej przestępstwa,

d)	terminy i środki prawa do obrony oraz instrumenty dowodowe,

e)	względne następstwa ewentualnego samooskarżenia.”

4.14   Art. 7 ust. 2 – wymóg „tajności”, na podstawie którego można odmówić dostępu do określonych dokumentów po zakończeniu dochodzenia, powinien zapobiec nadmiernej swobodzie uznania organu sądowego, zważywszy że w chwili zamknięcia dochodzenia i tak udostępniane są na ogół dokumenty procesowe.

4.15   Art. 7 ust. 3 – we wszystkich wersjach językowych dyrektywy należy zachować odniesienie do „postępowania przedprocesowego” (indagini preliminari), unikając wyrażenia „postępowanie przygotowawcze” (fase istruttoria), gdyż w wielu przepisach dotyczących postępowania nie przewiduje się stosowania tego wyrażenia.

---

(1)  Art. 5 ust. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego”) stanowi zwłaszcza, że „Każdy, kto został zatrzymany, powinien zostać niezwłocznie i w zrozumiałym dla niego języku poinformowany o przyczynach zatrzymania i o stawianych mu zarzutach”.

Art. 6 ust. 3 („Prawo do rzetelnego procesu sądowego”) stanowi, że „Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do: a) niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia; b) posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony; e) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie”.

Ta sama gwarancja rzetelnego procesu sądowego została wyraźnie przewidziana w art. 111 konstytucji włoskiej, znowelizowanej ustawą konstytucyjną nr 2/1999.

(2)  Dyrektywa 2010/64 opublikowana w Dz.U. L 280 z 26.10.2010, obowiązująca od 20 października 2010 r.

---

19.2.2011

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 54/51

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego dyrektywę 2001/18/WE w zakresie umożliwienia państwom członkowskim ograniczenia lub zakazania uprawy organizmów zmodyfikowanych genetycznie na swoim terytorium

COM(2010) 375 wersja ostateczna – 2010/0208 (COD)

(2011/C 54/16)

Sprawozdawca: Gerfried GRUBER

Dnia 7 września 2010 r. Parlament Europejski oraz dnia 10 września 2010 r. Rada, działając na podstawie art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiły zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego dyrektywę 2001/18/WE w zakresie umożliwienia państwom członkowskim ograniczenia lub zakazania uprawy organizmów zmodyfikowanych genetycznie na swoim terytorium

COM(2010) 375 wersja ostateczna – 2010/0208 (COD).

Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 17 listopada 2010 r.

Na 467. sesji plenarnej w dniach 8–9 grudnia 2010 r. (posiedzenie z 9 grudnia) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 169 do 12 – 12 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Wnioski

1.1   EKES uznaje, że kwestia wykorzystania organizmów zmodyfikowanych genetycznie w rolnictwie europejskim budzi poważne wątpliwości u znacznej części mieszkańców Europy. Z tego względu EKES z zadowoleniem przyjmuje zamiar Komisji Europejskiej podjęcia delikatnej kwestii, jaką jest swoboda państw członkowskich do decydowania o uprawie GMO, w celu znalezienia praktycznego rozwiązania, a także jej dążenie do ustalenia zasad na szczeblu europejskim zgodnych z właściwym funkcjonowaniem rynku wewnętrznego. Jednakże zdaniem EKES-u przedstawiony projekt wniosku, oparty głównie na kryteriach etycznych i moralnych, jest źródłem raczej niepewności niż pewności i może w praktyce prowadzić do zastosowania przez państwa i regiony wielu różnych (niestabilnych prawnie) środków, co mogłoby negatywnie wpłynąć na właściwe funkcjonowanie rynku wewnętrznego w UE, pewność prawną dla działających podmiotów i wiarygodność całego systemu.

1.2   W związku z powyższymi uwagami przedmiotowy projekt wymaga jednak w opinii Komitetu znacznego poprawienia i doprecyzowania, przede wszystkim w zakresie pewności prawa dla zainteresowanych podmiotów. Zdaniem Komitetu pewność prawa można by zapewnić np. poprzez wprowadzenie konkretnej i możliwej do wyegzekwowania podstawy prawnej w prawie wtórnym UE, z określonymi przyczynami, warunkami i procedurami mającymi zastosowanie w wypadku środków krajowych. Szerzej rzecz ujmując, Komitet wzywa do doprecyzowania podstawy prawnej wniosku oraz do zapewnienia zgodności ewentualnych zakazów wprowadzanych przez państwa członkowskie na mocy art. 26 b z regułami rynku wewnętrznego UE i prawem handlowym WTO oraz z innymi prawnymi zobowiązaniami międzynarodowymi.

1.3   Kwestia krajowych ograniczeń uprawy GMO jest ściśle powiązana z kwestią współistnienia i odpowiedzialności w wypadku szkód spowodowanych przez GMO oraz niezamierzonych domieszek. Komitet uważa, że obydwa zagadnienia należy rozważać łącznie albo w równoległych wnioskach legislacyjnych, jako część szerzej zakrojonego przeglądu ram regulacyjnych UE w zakresie biotechnologii rolnej, w zgodności z konkluzjami Rady ds. Środowiska z grudnia 2008 r.

1.4   Ze względu na termin prac nad obecnym wnioskiem Komisji, przedstawionym jeszcze przed zakończeniem bieżącego całościowego przeglądu istniejących ram prawnych, niemożliwe jest wydanie ostatecznej opinii w sprawie projektu, który można właściwie ocenić jedynie w powiązaniu z trwającą oceną systemu zatwierdzania i ogólnych ram prawnych. Nie należy jednak z tego powodu nadmiernie opóźniać poprawiania obecnego wniosku.

2.   Kontekst i treść projektu rozporządzenia

2.1   W Unii Europejskiej (UE) istnieją kompleksowe ramy prawne w zakresie zatwierdzania organizmów zmodyfikowanych genetycznie (GMO). Uregulowania dotyczące uprawy GMO znajdują się w dyrektywie 2001/18/WE (1) i w rozporządzeniu (WE) nr 1829/2003 (2). Na szczeblu państw członkowskich ograniczenia uprawy już zatwierdzonych GMO są możliwe, w oparciu o dodatkowe informacje naukowe pozwalające uznać, że dany organizm zmodyfikowany genetycznie stanowi ryzyko dla zdrowia ludzkiego lub środowiska naturalnego, w formie środków ochronnych na mocy art. 23 dyrektywy 2001/18/WE i zgodnie z określonymi tam warunkami. Ponadto na mocy art. 26a państwa członkowskie mogą podjąć właściwe środki mające na celu zapobieżenie niezamierzonemu występowaniu GMO w pozostałych produktach (współistnienie).

2.2   W marcu 2009 r. Rada odrzuciła wniosek Komisji Europejskiej dotyczący uchylenia obowiązujących krajowych środków ochronnych (konkretnie w Austrii i na Węgrzech) z uwagi na niedostateczne uzasadnienie naukowe. Znajduje to odzwierciedlenie w analogicznych, wcześniejszych głosowaniach w Radzie, zatem można mówić o politycznym impasie, podobnym do sytuacji z systemem zatwierdzania. W czerwcu 2009 r. 13 państw członkowskich (3) we wspólnym oświadczeniu wezwało Komisję Europejską do przedstawienia wniosków, które miałyby na celu przekazanie państwom członkowskim uprawnień do decydowania o uprawach GMO.

2.3   Zgodnie z wytycznymi politycznymi przewodniczącego Komisji, José Manuela BARROSO, decyzją podjętą 13 lipca 2010 r. Komisja Europejska przedłożyła wniosek legislacyjny, na mocy którego kompetencje w zakresie samodzielnego decydowania o uprawach GMO miałyby zostać przekazane państwom członkowskim. Wnioski przedstawione przez Komisję obejmują komunikat w sprawie swobody decydowania przez państwa członkowskie o uprawach zmodyfikowanych genetycznie (4) oraz projekt rozporządzenia odpowiednio dostosowującego ramy prawne (5).

2.4   Z punktu widzenia techniki prawodawczej rozporządzenie uzupełnia dyrektywę 2001/18/WE o nowy art. 26b. Przewiduje on, że państwa członkowskie mogą przyjąć środki służące ograniczeniu lub zakazaniu uprawy GMO, które zostały już zatwierdzone na rynku wewnętrznym, na ich terytorium lub jego części, o ile będzie to uzasadnione przesłankami, które nie dotyczą zagrożeń dla środowiska ani dla zdrowia ludzi, uwzględnionych już w systemie zatwierdzania i które są zgodne z traktatami.

2.5   Celem projektu rozporządzenia jest przyznanie państwom członkowskim, zgodnie z zasadą pomocniczości, większych kompetencji w zakresie decydowania o uprawach GMO oraz stworzenie większej pewności prawa. Komisja zakłada, że wniosek dotyczący rozporządzenia jest zgodny z zasadami rynku wewnętrznego i zobowiązaniami międzynarodowymi. Zdaniem Komisji nowe rozporządzenie nie jest też sprzeczne z istniejącym systemem zatwierdzania, a jedynie stanowi jego uzupełnienie.

2.6   W dniu 5 listopada br. służby prawne Rady wydały opinię prawną w sprawie wyboru podstawy prawnej, możliwych środków krajowych i zgodności proponowanych środków z GATT (Układem ogólnym w sprawie taryf celnych i handlu). Służby prawne uważają, że wybrana podstawa prawna nie jest właściwa, wyrażają poważne wątpliwości co do zgodności środków podejmowanych ewentualnie przez państwa członkowskie z Traktatami i z GATT, a także podkreślają, że trudno byłoby bronić przed Trybunałem Sprawiedliwości i w WTO środków przyjętych przez dane państwo lub region na podstawie kryteriów etycznych czy moralnych. Ponadto obawy te zostały częściowo potwierdzone przez Wydział Prawny Parlamentu Europejskiego, który w swojej opinii z 17 listopada 2010 r. wyraził podobne obawy o zgodność ewentualnego uzasadnienia krajowych restrykcji, np. w oparciu o moralność publiczną, z regułami rynku wewnętrznego UE i prawem handlowym WTO.

3.   Obowiązujący system zatwierdzania GMO

3.1   Przyjęta na szczeblu europejskim procedura zatwierdzania powinna zapewniać wysoki poziom ochrony życia i zdrowia ludzi, zdrowia i dobrostanu zwierząt, środowiska i interesów konsumentów, przy zagwarantowaniu efektywnego funkcjonowania rynku wewnętrznego.

3.2   Obowiązujące przepisy w zakresie zatwierdzania i stosowania GMO opierają się na szeregu zasad (prawnych), które zdaniem EKES-u powinny być przestrzegane. W tym kontekście należy przywołać w szczególności:

—	niezależne zatwierdzanie opierające się na podstawach naukowych,

—	wysoki poziom ochrony zdrowia i środowiska zgodnie z zasadą przezorności,

—	przestrzeganie zasad rynku wewnętrznego i zobowiązań międzynarodowych,

—	swobodę wyboru i przejrzystość w całym łańcuchu dostaw żywności,

—	pewność prawa,

—	zasadę pomocniczości i proporcjonalności.

3.3   Wnioski Komisji Europejskiej należy rozpatrywać w czasowym i merytorycznym związku z realizacją konkluzji Rady z grudnia 2008 r., w których m.in. wzywano do zbadania obowiązującego systemu zatwierdzania, co powinno zakończyć się przed końcem 2010 r. W szczególności obejmuje to ustanowienie nowych wytycznych Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) dotyczących oceny potencjalnych zagrożeń dla zdrowia i środowiska (6), sprawozdanie Komisji Europejskiej dotyczące usprawnienia monitorowania środowiska po udzielonym zatwierdzeniu oraz analizę społeczno-gospodarczych i ekologicznych skutków uprawy GMO. Ponadto zostanie przeprowadzona ocena ram prawnych zarówno w zakresie zmodyfikowanej genetycznie żywności i pasz, jak i w zakresie uprawy GMO. Do 2012 r. planuje się przeprowadzić całkowitą zmianę całego systemu zatwierdzania GMO.

3.4   Ponadto należy zwrócić uwagę na wpływ krajowych zakazów i ograniczeń uprawy na przepisy dotyczące współistnienia, ponieważ oba zagadnienia są ze sobą ściśle związane, a Komisja Europejska dąży do przyznania państwom członkowskim większej elastyczności również w tym zakresie. W tym kontekście istotne znaczenie mają ustalenia Komisji zawarte w jej sprawozdaniu z 3 kwietnia 2009 r. w sprawie realizacji wytycznych dotyczących współistnienia (7).

4.   Uwagi ogólne

4.1   Chociaż Komitet oczywiście nie wypowiadał się jeszcze w sprawie konkretnego kształtu krajowych zakazów uprawy, to istnieją oświadczenia, które można uznać za merytorycznie powiązane z przedmiotowym projektem rozporządzenia i które zachowują swoją ważność jako głos w dyskusji lub wnioski.

4.2   Na przykład w swojej opinii z inicjatywy własnej z dnia 16 grudnia 2004 r. (8) Komitet przyjął obszerne stanowisko w sprawie współistnienia GMO, rolnictwa konwencjonalnego i ekologicznego oraz przedstawił wnioski dotyczące sfery regulacyjnej. Stwierdził on w niej między innymi, że na szczeblu krajowym należy uregulować konkretne środki, służące zapobieganiu pojawieniu się krzyżówek, zgodnie z odpowiednimi warunkami regionalnymi, jak również regionalne postanowienia dotyczące uprawy lub zakazu uprawy. Ponadto podkreślił potrzebę wprowadzenia na szczeblu UE minimalnych standardów w zakresie współistnienia i odpowiedzialności.

4.3   Należy zwrócić szczególną uwagę na środki służące ochronie obszarów chronionych i wrażliwych pod względem środowiskowym. Ponadto należy uwzględnić środki chroniące regionalne interesy gospodarcze i kulturowe oraz regulujące inne skutki społeczno-gospodarcze.

4.4   W wspomnianej opinii Komitet zwrócił ponadto uwagę, że warunki współistnienia różnią się pomiędzy poszczególnymi regionami, a w szczególności w przypadku rolnictwa małoobszarowego równoczesna uprawa w jednym regionie gatunków zmodyfikowanych i niezmodyfikowanych genetycznie, zarówno w sposób konwencjonalny, jak i ekologiczny, wydaje się niewykonalna.

4.5   W tym kontekście w opinii rozpatrywano szanse zbytu produktów oznaczonych regionalnymi znakami jakości i gwarancjami pochodzenia, z uwagi na które – uwzględniając oczekiwania konsumentów – zrezygnuje się ze stosowania GMO. Z tego względu wiele regionów zadeklarowało się jako wolne od GMO, przy czym Komitet zwrócił uwagę na związaną z tym niepewność prawa, która wymaga wyjaśnienia.

5.   Uwagi szczegółowe i otwarte kwestie

5.1   Kryteria ewentualnego zakazu lub ograniczenia uprawy

5.1.1   Na mocy dyrektywy 2001/18/WE dokonano harmonizacji przepisów w zakresie zatwierdzania GMO, w tym przyjmowania środków ochronnych zgodnie z art. 23 i współistnienia zgodnie z art. 26a. Podstawą jest art. 114 TFUE (dawny art. 95 TWE) dotyczący zbliżenia przepisów prawnych dla realizacji celów rynku wewnętrznego. W nowym art. 26b określono jedynie, że nawet w przypadku obowiązującego w całej UE zatwierdzenia uprawy GMO państwa członkowskie mogą jej zakazać.

5.1.2   Pojawia się zatem pytanie, w jaki sposób krajowy zakaz uprawy może zostać wykluczony z ujednoliconego obszaru prawa i czy nie narusza to ogólnych podstaw prawnych rynku wewnętrznego. Ponadto, według niedawnej opinii Służby Prawnej Rady (9), podstawa prawna art. 114 TFUE wydaje się nieprawomocna ze względu na cele, treść i zasięg propozycji dotyczącej art. 26a. Z drugiej strony Wydział Prawny PE nie kwestionuje art. 114 TFUE jako podstawy prawnej propozycji, ukazując tym samym, że na poziomie UE istnieją rozbieżne interpretacje prawne w tej kwestii, co powinno zostać wyjaśnione i rozwiązane.

5.1.3   Projekt nie zawiera żadnej listy uzasadnień, ani zamkniętej, ani też przykładowej, które państwa członkowskie mogłyby wskazać jako przyczynę wprowadzenia zakazu uprawy. W art. 26b określono jedynie, że przyczyny muszą różnić się od już zbadanych w procedurze zatwierdzania. Dlatego nie można oprzeć się na przesłankach wykorzystywanych w procesie oceny zagrożenia dla zdrowia i środowiska w ramach ogólnoeuropejskiego systemu zatwierdzania ani też z nim związanych. Zdaniem Komitetu można by wzmocnić wypływającą z wniosku pewność prawa poprzez uwzględnienie w art. 26b przykładowego (choć niewyczerpującego) wykazu konkretnych przyczyn, na które państwa członkowskie mogą się powołać, by ograniczyć uprawy GMO lub ich zakazać. Przyczyny takie mogłyby obejmować, oprócz argumentów o charakterze etycznym, moralnym czy religijnym, także pewne względy społeczno-gospodarcze. Takie wyjaśnienie w prawie wtórnym stanowiłoby lex specialis w stosunku do przyczyn wymienionych w art. 36 TFUE i rozwiniętych w orzecznictwie ETS-u, a zatem zapewniałoby większą zgodność z zasadami rynku wewnętrznego i postanowieniami traktatów.

5.2   Pewność prawa

5.2.1   W zakresie pewności prawa Komitet jest zdania, że nie można jej zapewnić wyłącznie poprzez ogólne odwołanie się do prawa pierwotnego. W tym kontekście należy na przykład przywołać orzeczenie ETS C-165/08 (10), w którym krajowy zakaz zatwierdzania zmodyfikowanego genetycznie materiału siewnego uznano za niezgodny z prawem UE. W przedmiotowym wyroku wskazano na trudności napotykane przez państwa członkowskie przy powoływaniu się na inne przyczyny niż kwestie ochrony zdrowia i środowiska.

5.2.2   EKES uznaje jednak, że wobec aktualnej sytuacji prawnej i politycznej stworzenie jasnej i rzetelnej podstawy prawnej powinno zagwarantować państwom członkowskim większą pewność prawa w porównaniu z obecną sytuacją. Można to jednak osiągnąć raczej dzięki konkretnej i szczegółowej podstawie prawnej w prawie wtórnym (tzn. dyrektywie 2001/18/WE) niż za pomocą wąskich i niejasnych marginesów swobody wynikających z ogólnych przepisów rynku wewnętrznego.

5.3   Zakres kontroli EFSA – współpraca z państwami członkowskimi

5.3.1   W celu zagwarantowania takiego systemu zatwierdzania, który byłby oparty na podstawach naukowych, należy zwrócić uwagę na zmianę wytycznych EFSA dotyczących oceny potencjalnych zagrożeń dla zdrowia i środowiska, które po wyrażeniu zgody przez państwa członkowskie powinny mieć charakter także normatywny. W tym kontekście EKES wyraża nadzieję, że będzie następował dalszy rozwój systemu opartego na podstawach naukowych i niezależnej oceny w ramach procedury zatwierdzania, zgodnie z zasadą przezorności.

5.3.2   Zdaniem EKES-u należałoby rozważyć, czy w ramach przeprowadzanej przez EFSA naukowej oceny ryzyka nie powinno się w większym zakresie zaangażować państw członkowskich w odniesieniu do niektórych zagadnień. Na przykład na mocy rozporządzenia (WE) nr 178/2002 (11) utworzono EFSA w celu sporządzania opinii naukowych na temat bezpieczeństwa żywności i pasz, z uwzględnieniem ryzyka środowiskowego. Oczywiście wpływ GMO na środowisko monitoruje się również w państwach członkowskich. Poszczególne państwa członkowskie mogą także dokładniej badać różne okoliczności w zakresie ochrony środowiska na swoim terytorium. Wyniki wymagałyby odpowiedniego zatwierdzenia przez EFSA.

5.3.3   Ogólnie należałoby określić takie kryteria metodologiczne, którym odpowiadałyby wszystkie prace naukowe wykonywane przez EFSA lub na jej rzecz. Powinny one obejmować nawet procedurę wzajemnej oceny i mogłyby służyć lepszej koordynacji między EFSA a państwami członkowskimi (12). EKES jest świadom, że EFSA stosuje formalnie najlepsze możliwe, całkowicie niezależne naukowo kryteria oceny ryzyka i dlatego jest organem UE cieszącym się dużym szacunkiem międzynarodowym. Konieczna jest ściślejsza współpraca w zakresie opracowywania metod badawczych między EFSA a instytutami badawczymi, uniwersytetami i niezależnymi badaczami zajmującymi się oceną ryzyka w państwach członkowskich.

5.3.4   Niezależnie od powyższego, w celu zwiększenia przejrzystości i jakości procesów oceny naukowej GMO Komitet proponuje zreformowanie EFSA, tak aby w panelu ds. GMO reprezentowane były wszystkie grupy interesu (konsumenci, przemysł, handel, rolnictwo ekologiczne, ekologiczna hodowla, spółdzielnie konsumenckie, dietetycy, lekarze itp.), a nie tylko badacze.

5.4   Rynek wewnętrzny

5.4.1   Komisja Europejska zakłada, że możliwość ustanowienia krajowych zakazów uprawy nie zaburzy rynku wewnętrznego genetycznie zmodyfikowanego materiału siewnego, żywności i pasz. Również to założenie jest wątpliwe, ponieważ przynajmniej w tych regionach czy państwach członkowskich, w których wprowadzono zakaz uprawy, mogłoby dojść do ograniczenia handlu zatwierdzonym zmodyfikowanym genetycznie materiałem siewnym. Taka ocena wynika z istniejącego orzecznictwa ETS w analogicznych przypadkach (13).

5.4.2   Obecnie trudno ocenić, czy wprowadzenie zakazu uprawy mogłoby spowodować zakłócenia konkurencji. Jednakże ze względu na brak na szczeblu UE (minimalnych) standardów w zakresie współistnienia i odpowiedzialności, prawdopodobnie zachwiane zostaną równe warunki konkurencji w tych sektorach rolnych, które nie zajmują się uprawą GMO. W każdym razie niezbędne środki gwarantujące współistnienie wymagają nakładów i kosztów, które należy uwzględnić przy wszystkich przyszłych rozwiązaniach. Z drugiej strony swoboda wprowadzania GMO do obrotu mogłaby jednak przynieść korzyści w zakresie sprzedaży, przy czym ceny kształtują się zawsze w zależności od zachowań konsumentów.

5.4.3   W porównaniu z konwencjonalnymi roślinami rośliny zmodyfikowane genetycznie wymagają częściowo innych środków w zakresie techniki uprawy i pielęgnacji roślin, jak na przykład odmiennych środków ochrony roślin, przy czym z uwagi na niedostateczny i niesprawny rynek wewnętrzny środków ochrony roślin mogą pojawić się problemy z ich dostępnością. Ten przykład powinien pokazać, w jak zróżnicowanych warunkach rolnicy muszą podejmować swoje decyzje produkcyjne.

5.5   Skutki społeczno-gospodarcze

5.5.1   W zakresie społeczno-gospodarczych skutków zatwierdzania GMO należy zwrócić uwagę na sprawozdanie Komisji Europejskiej, którego publikacja oczekiwana jest pod koniec 2010 r. W każdym razie zawarte w nim stwierdzenia należy uwzględnić w procesie oceny przedmiotowego wniosku, ponieważ prawdopodobnie to skutki gospodarcze, społeczne i środowiskowe będą najczęściej przywoływane w uzasadnieniach zakazu uprawy na mocy art. 26b. Przed ukończeniem wyżej wymienionego sprawozdania nie jest możliwe sformułowanie wyczerpującej opinii na temat obecnego wniosku.

5.5.2   Zdecydowanie należy jednak wspomnieć, że w określonych okolicznościach już obecnie na mocy rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 w przypadku indywidualnej oceny dopuszcza się uwzględnienie innych godnych rozpatrzenia czynników procesu zarządzania ryzykiem niż te, które są związane z zagrożeniem dla zdrowia i środowiska.

5.5.3   Z uwagi na niedostateczne informacje dotyczące skutków dla gospodarki i konkurencyjności należy zawrzeć w projekcie klauzulę ewaluacyjną, a Komisja Europejska powinna z góry sporządzić odpowiednią ocenę skutków.

5.6   Zobowiązania międzynarodowe

5.6.1   Zdaniem Komitetu istotną kwestią jest wyjaśnienie, czy przestrzegane są zobowiązania międzynarodowe, szczególnie wynikające z uregulowań WTO/GATT oraz z protokołu kartageńskiego. Ponieważ należy oczekiwać, że państwa członkowskie pragnące ustanowić zakaz uprawy będą opierać się na nowym art. 26b, szczególnie istotne jest oparcie decyzji w tym zakresie na rzetelnej podstawie prawnej zagwarantowanej na szczeblu międzynarodowym.

5.6.2   Wobec znaczenia tego zagadnienia zdaniem EKES-u brakuje bardziej szczegółowych wyjaśnień Komisji Europejskiej dotyczących zgodności z międzynarodowymi zobowiązaniami UE. W tym zakresie należy uwzględnić również opinie służb prawnych instytucji europejskich odnoszące się do zgodności z przepisami WTO, zwłaszcza niedawną opinię Służby Prawnej Rady (9), gdzie wyrażono poważne wątpliwości co do zgodności z traktatami lub z GATT jakichkolwiek środków, które mogłyby zostać przyjęte przez państwa członkowskie w oparciu o nowy artykuł 26b w formie proponowanej przez Komisję. Również Wydział Prawny Parlamentu Europejskiego wyraża podobne wątpliwości dotyczące zgodności ewentualnego uzasadnienia, opartego np. na moralności publicznej, z regułami rynku wewnętrznego UE i prawem handlowym WTO.

5.7   Swoboda wyboru w ramach całego łańcucha dostaw żywności

5.7.1   Równie istotne jest odpowiednie uwzględnienie swobody wyboru zarówno producentów i sprzedawców detalicznych, jak i konsumentów. Co do zasady producenci, będący przedsiębiorcami, powinni mieć prawo swobodnego decydowania o metodach uprawy. Podobnie importerzy i handlowcy powinni mieć możliwość prowadzenia swojej zgodnej z prawem działalności zawodowej niezależnie od proponowanego nowego art. 26b.

5.7.2   Dlatego krajowe ograniczenia lub zakazy uprawy powinny być zgodne z ogólnymi zasadami zapisanymi w traktatach, w szczególności z zasadami pomocniczości i proporcjonalności.

5.7.3   Aby również konsumenci mieli swobodę dokonania wyboru pomiędzy żywnością zawierającą GMO a ich pozbawioną, niezbędne są sprawnie funkcjonująca możliwość śledzenia i etykietowanie, a także odpowiednia oferta, z której konsumenci będą chcieli skorzystać. W tym kontekście szczególną uwagę należy zwrócić na regionalną dostępność produktów. EKES podkreśla, że konsumenci europejscy powinni być w pełni świadomi faktu, iż ewentualny zakaz uprawy GMO w ich regionie lub kraju nie przeszkodzi w swobodnym wprowadzaniu tych produktów do obrotu na ich obszarze, i że GMO o wątpliwej identyfikowalności nadal będą masowo importowane z krajów trzecich z przeznaczeniem na paszę dla zwierząt lub do spożycia przez ludzi.

5.8   Współzależności z kwestiami współistnienia

5.8.1   Zasadniczym celem współistnienia jest uniknięcie przypadkowego zmieszania produktów konwencjonalnych i ekologicznych z produktami zmodyfikowanymi genetycznie, aby z jednej strony zagwarantować swobodę wyboru producentom i konsumentom, a z drugiej – uniknąć strat gospodarczych po stronie przedsiębiorców.

5.8.2   Zdaniem EKES-u skuteczne wdrażanie i gwarantowanie współistnienia jest istotnym czynnikiem dla ogólnego zagadnienia stosowania GMO, przy czym w dalszym ciągu istnieje wiele niejasności i należy zebrać wiele informacji przede wszystkim w zakresie skutków długoterminowych na wszystkich szczeblach.

5.8.3   Ewentualny zakaz uprawy, o którym mowa we wniosku Komisji, może wprawdzie złagodzić problem przypadkowego wymieszania czy skrzyżowania w przedmiotowych regionach, ale w żadnym razie nie powinien spowodować zmniejszenia wysiłków na rzecz opracowania przepisów dotyczących długoterminowego współistnienia różnych metod uprawy. Zgodnie z zaleceniem Komitetu z 2004 r. (14) konieczne będzie minimalne zharmonizowanie na szczeblu UE standardów w zakresie współistnienia i odpowiedzialności (lub ewentualnie określenie w art. 26a prawnego wymogu nakazującego państwom członkowskim przyjęcie tego rodzaju przepisów na szczeblu krajowym lub regionalnym) w celu zapewnienia swobody wyboru, równych reguł gry w sektorze rolnictwa oraz kontroli społeczno-gospodarczych skutków uprawy GMO. Będzie to szczególnie istotne w przypadku regionów przygranicznych.

5.8.4   Jeżeli tworzenie przepisów dotyczących współistnienia miałoby w większym stopniu odbywać się na szczeblu krajowym lub regionalnym, to wymiana wiedzy i dobrych praktyk miałaby tym większe znaczenie. Należy odpowiednio ukierunkować w tym zakresie działania Europejskiego Biura ds. Współistnienia Upraw (ECoB) oraz odpowiednio zaangażować zainteresowane podmioty na wszystkich szczeblach.

5.8.5   Ponadto w dalszym ciągu otwarte pozostają kwestie dopuszczalnej zawartości GMO w materiale siewnym oraz dopuszczalnej zawartości tych GMO, które nie zostały zatwierdzone w UE, przy wwozie do UE (dotyczy to przede wszystkim pasz). Te kwestie wymagają jeszcze rozstrzygnięcia przez Komisję Europejską lub podjęcia pilnych działań na rzecz wdrożenia przedstawionych przez Komisję wniosków.

5.9   Problemy transgraniczne i kwestie odpowiedzialności

5.9.1   W dalszym ciągu niewyjaśnione pozostają kwestie uregulowań dotyczących odpowiedzialności w razie przypadkowego zmieszania z produktami zmodyfikowanymi genetycznie, zwłaszcza w odniesieniu do zanieczyszczeń przekraczających granice państwowe. Obecnie brak jakichkolwiek obowiązków wzajemnego informowania między sąsiadującymi państwami członkowskimi o tym, gdzie uprawia się GMO. Informacje są często wymieniane jedynie poprzez kontakty osobiste.

5.9.2   Jedna z możliwych propozycji polega na tym, aby państwa członkowskie, przy granicach których uprawia się GMO, były zobowiązane do publikowania w Internecie informacji o takich uprawach również w językach krajów sąsiadujących. Takie rozwiązanie prawdopodobnie zapewniałoby lepsze umocowanie prawne roszczeń transgranicznych w razie przypadkowego zmieszania GMO i spowodowanych tym strat gospodarczych.

5.9.3   Sytuację poprawi uzgodnione 12 października 2010 r. uzupełnienie protokołu kartageńskiego, w którym określa się wspólne zasady dotyczące odpowiedzialności i odszkodowań za straty w zakresie różnorodności biologicznej poniesione w wyniku transportu transgranicznego. Wdrożenie przewidzianych w nim postanowień powinno nastąpić bez zbędnej zwłoki.

5.9.4   Ponadto EKES proponuje zbadać, w jakim stopniu wiążące minimalne standardy UE w zakresie współistnienia i odpowiedzialności (lub ewentualnie określenie w art. 26a prawnego wymogu nakazującego państwom członkowskim przyjęcie tego rodzaju przepisów na szczeblu krajowym lub regionalnym) mogłyby stać się obowiązkowe, przynajmniej w granicznych regionach państw członkowskich, oraz w jakim stopniu mogłyby zmniejszyć ryzyko odpowiedzialności prywatnej, jak również wyjaśnić wątpliwości między państwami członkowskimi. Komitet zwraca uwagę na pilną potrzebę ustanowienia tego rodzaju przepisów w zakresie odpowiedzialności, zważywszy że obecnie sektor ubezpieczeń nadal odmawia ubezpieczenia szkód związanych z uprawą GMO, a aktualne przepisy UE w zakresie odpowiedzialności za środowisko, określone w dyrektywie 2004/35/WE, nie zapewniają dostatecznego pokrycia tego rodzaju szkód.

---

(1)  Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/18/WE z dnia 12 marca 2001 r. w sprawie zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów zmodyfikowanych genetycznie i uchylająca dyrektywę Rady 90/220/EWG, Dz.U. L 106 z 17.4.2001, s. 1.

(2)  Rozporządzenie (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 września 2003 r. w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy, Dz.U. L 268 z 18.10.2003, s. 1.

(3)  AT, BG, IE, EL, CY, LV, LT, HU, LU, MT, NL, PL i SI.

(4)  COM(2010) 380 wersja ostateczna.

(5)  COM(2010) 375 wersja ostateczna.

(6)  Zob. rozpoczęte konsultacje publiczne na temat projektu EFSA z 12 listopada. Konsultacje zakończą się 24 stycznia 2011 r.,

strona internetowa: www.efsa.europa.eu/en/press/news/gmo101112.htm.

(7)  COM(2009) 153 wersja ostateczna.

(8)  Dz.U. C 157 z 28.6.2005, s. 155.

(9)  Opinia Służby Prawnej Rady, 5 listopada 2010 r., 2010/0208(COD), 15696/10.

(10)  Wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości C-165/08 (Komisja Europejska przeciwko Rzeczypospolitej Polsce) z dnia 16 lipca 2009 r.

(11)  Rozporządzenie (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności; Dz.U. L 31 z 1.2.2002, s. 1.

(12)  Zob. skarga Węgier przeciwko Komisji Europejskiej w sprawie T-240/10 dotyczącej Amflory.

(13)  Zob. np. sprawy C-110/05, Komisja v. Włochy; C-142/05, Mickelsson i Roos; C-188/04, Alfa Vita oraz C-416/00, Morellato.

(14)  Dz.U. C 157 z 28.6.2005, s. 155.

---

---

19.2.2011

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 54/58

---

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: „Europejska agenda cyfrowa”

COM(2010) 245 wersja ostateczna

(2011/C 54/17)

Sprawozdawca: Thomas McDONOGH

Dnia 19 maja 2010 r. Komisja, działając na podstawie art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Europejska agenda cyfrowa”

COM(2010) 245 wersja ostateczna.

Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 16 listopada 2010 r.

Na 467. sesji plenarnej w dniach 8–9 grudnia 2010 r. (posiedzenie z 8 grudnia 2010 r.) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny 83 głosami – 1 osoba wstrzymała się od głosu – przyjął następującą opinię:

1.   Wnioski

1.1   Komitet z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji „Europejska agenda cyfrowa”. Podziela obawy Komisji dotyczące szkód, jakie kryzys finansowy wyrządził w zakresie europejskich postępów gospodarczych i społecznych. Komitet zgadza się, że ogromny potencjał technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK) można wykorzystać do rozbudzenia gospodarki cyfrowej tak, by zapewniła ona jakże potrzebny bodziec do wzrostu i podnoszenia jakości życia Europejczyków. Ponadto Komitet podziela zdanie Komisji, że różnorodne inicjatywy polityczne dotyczące TIK i agendy cyfrowej trzeba połączyć i że trzeba zarządzać nimi w ramach jednego spójnego planu działania.

1.2   Jednakże, choć niektóre części komunikatu są dobrze napisane i jasno prezentują inicjatywy polityczne, które mają zostać podjęte, inne jego części – na przykład fragment dotyczący korzyści z TIK dla społeczeństwa UE oraz ten dotyczący międzynarodowych aspektów agendy cyfrowej – nadal są mało precyzyjne, jeśli chodzi o plan działania. Komitet oczekuje, że w odpowiednim czasie wszystkie elementy agendy cyfrowej zostaną należycie dopracowane oraz że przeprowadzone zostaną pełne konsultacje dotyczące szczegółowych inicjatyw, w których to konsultacjach weźmie należyty udział.

1.3   Komitet dostrzega wskazane przez Komisję problemy utrudniające rozwój dynamicznej gospodarki cyfrowej w Europie – w szczególności problemy wynikające z handlowej, kulturowej i prawnej fragmentacji Unii obejmującej 27 państw oraz utrzymującego się niedoinwestowania sieci, kształcenia w zakresie TIK oraz badań naukowych i innowacji.

1.4   Problemy te są jednak od dawna w centrum uwagi UE, a pomimo lat ukierunkowywania na nie polityki i planów działania osiągnięte postępy są mniejsze niż oczekiwano. Teraz, w roku 2010, jest nie do przyjęcia, że 30 % gospodarstw domowych w UE nadal nie ma dostępu do internetu (1) oraz że w dobie kryzysu gospodarczego Europa nie może w wystarczającym stopniu liczyć na to, że wzrost gospodarki cyfrowej pomoże nam go szybko zażegnać.

1.5   Choć Europa jest jednym z najbardziej usieciowionych regionów świata, złożoność wielu produktów i usług opartych na TIK, brak łatwego dostępu do nich oraz trudność korzystania z nich stanowi poważną przeszkodę dla włączenia wielu osób, szczególnie starszych i niepełnosprawnych fizycznie. Europa musi skupić się na tym, jak lepiej zaprojektowane produkty i usługi oparte na TIK mogą wychodzić naprzeciw potrzebom starzejącego się społeczeństwa i osób niepełnosprawnych – także z uwzględnieniem celów konwencji Narodów Zjednoczonych.

1.6   Jest frustrujące, że Komitet stale bezskutecznie wzywa do uwzględnienia dostępu do internetu w ramach obowiązku świadczenia usługi powszechnej. Jeśli UE poważnie pochodzi do agendy cyfrowej oraz zasady włączenia cyfrowego, to trzeba szybko podjąć działania dotyczące tej kwestii. Komitet dostrzega problemy w zakresie finansowania, jakie mogą się z tym wiązać, i zaleca, by finansowanie ze strony UE było dostępne dla dostawców infrastruktury w oparciu o przejrzyste, obiektywne i proporcjonalne kryteria.

1.7   UE każdego dnia traci konkurencyjność wobec USA, Japonii i Korei Południowej pod względem zaawansowanej infrastruktury TIK, wydatków na badania i rozwój (B+R) w dziedzinie TIK oraz udziału obywateli w gospodarce cyfrowej. Ten spadek ogólnej konkurencyjności trzeba odwrócić, skutecznie wdrażając ofensywne strategie polityczne.

1.8   Komitet sądzi, że niezadowalające postępy w osiąganiu europejskich celów dotyczących TIK oraz gospodarki cyfrowej wynikają przede wszystkim z nieodpowiedniego wdrażania inicjatyw politycznych na szczeblu europejskim i krajowym: wiemy, co trzeba było zrobić, ale tego nie zrobiliśmy. Komitet wzywa państwa członkowskie do pilnego wdrożenia dyrektyw i zaleceń dotyczących agendy cyfrowej.

1.9   Komitet jest zdania, że sam rynek nie jest w stanie dokonać odpowiedniej samoregulacji na korzyść dobra publicznego. Dlatego też potrzebne są wyważone ramy regulacyjne w celu promowania interesów większej liczby obywateli, zgodnie z intencjami, na których opiera się strategia „Europa 2020”.

1.10   Komunikat przychodzi w dobrym momencie i jest bardzo potrzebnym wyrazem przywództwa i podejścia zarządczego do realizacji europejskiej agendy cyfrowej jako elementu strategii „Europa 2020” (2). Komitet gratuluje Komisji zawartych w komunikacie rozwiązań dotyczących zarządzania działaniami i dozoru nad nimi, których celem jest zapewnienie odpowiedniej i terminowej realizacji tej kluczowej agendy. Jednakże Komisja musi teraz opracować dla agendy cyfrowej szczegółowy dokument dotyczący wdrażania przyjętej strategii, aby skupić uwagę na jej skutecznym wykonaniu.

1.11   Komitet popiera przedstawiony w komunikacie plan działania oparty na siedmiu filarach oraz gratuluje Komisji wykonanej pracy. Choć poszczególne elementy będą wymagały o wiele dokładniejszego opracowania, aby mogły zostać właściwie rozważone, Komitet sądzi, że ten plan wysokiego szczebla jest dostatecznie wszechstronny i w przeważającej mierze poprawny.

1.12   Jednakże Komitet jest zdziwiony, że w komunikacie nie uwzględniono tak ważnej inwestycji w przyszłość TIK w Europie, jaką jest program Galileo. EKES wzywa Komisję do zapewnienia, by program ten był wyraźnie uwzględniany w planie działania dotyczącym agendy cyfrowej, i odsyła Komisję do swych opinii dotyczących programu Galileo (3).

1.13   Komitet oczekuje na możliwość wypowiedzenia się w odpowiednim momencie na temat komunikatów Komisji dotyczących poszczególnych aspektów agendy cyfrowej.

Jeśli chodzi o przygotowywanie tych komunikatów, Komitet zwraca uwagę Komisji na liczne wcześniejsze opinie EKES-u (4), w których poruszał potrzebę istnienia bezpiecznego, dynamicznego społeczeństwa informacyjnego, silnej europejskiej branży TIK oraz produktywnej gospodarki cyfrowej charakteryzującej się wysokim wzrostem.

2.   Zalecenia

2.1   Do zakresu definicji usługi powszechnej trzeba włączyć wszechobecny szybki dostęp do internetu (5) wraz z odpowiednimi mechanizmami finansowania.

2.2   Należy zwiększyć środki finansowe przeznaczane na programy rozwoju umiejętności w zakresie TIK oraz podnoszenia wiedzy i świadomości w tej dziedzinie dla obywateli i MŚP. W państwach członkowskich trzeba utworzyć służby informacyjne i pomocnicze, aby pomóc MŚP i obywatelom zrozumieć gospodarkę cyfrową i w niej uczestniczyć.

2.3   W związku z wyrażonym w agendzie cyfrowej zaangażowaniem na rzecz włączenia cyfrowego Rada powinna wspierać podejmowane na całym terytorium UE inicjatywy służące zapoznawaniu uczniów, osób starszych oraz osób znajdujących się w gorszej sytuacji społecznej z korzystaniem z technologii szerokopasmowej (np. kształcenie przez internet, wideokonferencje, internetowe usługi publiczne itd.). Wszystkie programy edukacyjne powinny opierać się na sprawdzonych rozwiązaniach.

2.4   W ramach siódmego programu ramowego, a w nim programu na rzecz badań naukowych w dziedzinie TIK, trzeba zwrócić szczególną uwagę na rozwój nowej generacji produktów i usług, które zaspokoją szczególne potrzeby osób starszych, niepełnosprawnych i osób mających problemy z czytaniem i pisaniem.

2.5   Wyraźnie wskazanym elementem agendy cyfrowej powinny być zachęty i wsparcie dla otwartych standardów dla produktów i usług opartych na TIK w Europie. Otwarte standardy sprzyjają konkurencji i umożliwiają MŚP rozwój i konkurowanie na rynkach światowych.

2.6   Oprócz zwiększenia środków kierowanych na innowacje i B+R w dziedzinie TIK Komisja musi także zapewnić, by odpowiednio rozliczano się z tych środków oraz by zainwestowane pieniądze przynosiły korzyści. Obowiązywać powinny właściwe praktyki w zakresie zarządzania inwestycjami: inwestycje powinny być przyznawane na podstawie oczekiwanych zysków gospodarczych lub społecznych i wszystkie powinny podlegać rygorystycznemu dozorowi w celu zapewniania, by oczekiwane korzyści się urzeczywistniły.

2.7   Inwestycjami w B+R trzeba zarządzać tak, by zapewnić dobrą koordynację między programami i projektami, umożliwiającą maksymalizację korzyści i uniknięcie marnotrawstwa związanego z powielaniem działań.

2.8   W działaniach w zakresie B+R należy przywiązać dużą wagę do zrównoważonego rozwoju i inwestować w technologie, które zrywają powiązanie między wzrostem gospodarczym a degradacją środowiska.

2.9   Priorytetem mogłoby być finansowanie innowacyjnych technologii, które pozwoliłyby wykorzystać pozycję lidera, jaką zajmuje Europa w dziedzinie łączności bezprzewodowej i ruchomej, oraz zapewnianie powszechnych, szybkich łączy internetowych, być może z wykorzystaniem widma, które stanie się dostępne, w miarę jak radio i telewizja oraz inne rodzaje działalności zredukują swe zapotrzebowanie na szerokości pasma, (tzw. białych plam) (6).

2.10   Komitet wzywa Komisję do wyraźnego uwzględnienia programu Galileo w celach i zasobach agendy cyfrowej. Należy również udostępnić środki na stymulowanie technologii i aplikacji, które będą w stanie wykorzystywać wysoce precyzyjne sygnały lokalizacyjne dla globalnej nawigacji zapewniane w ramach usług Galileo (7).

2.11   UE powinna nadal finansować B+R dotyczące internetu przedmiotów (8), których rezultatem będzie postęp technologiczny w zakresie technologii bezprzewodowych, internetu i Galileo.

2.12   Trzeba znacznie zwiększyć inwestycje w B+R związane z zagadnieniami ochrony krytycznej infrastruktury informatycznej (9).

2.13   Unia Europejska powinna powierzyć obowiązek wprowadzenia w życie skutecznej ochrony krytycznej infrastruktury informatycznej w UE stosownemu organowi regulacyjnemu, w skład którego wchodziliby członkowie Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej (10).

2.14   Należy wspierać rozwój silnego, zorganizowanego w spójny i skoordynowany sposób sektora bezpieczeństwa informatycznego w Europie, aby dorównał on kompetencjami bardzo dobrze finansowanemu sektorowi w Stanach Zjednoczonych (11).

2.15   Pracując z globalnymi przedsiębiorstwami z branży TIK w celu wdrożenia agendy cyfrowej, Komisja musi pamiętać o ochronie interesów obywateli.

2.16   Podstawową zasadą polityczną powinno być wyważenie interesu publicznego – „dobra publicznego” – oraz interesów osób prywatnych i przedsiębiorstw.

2.17   Komisja powinna przedsięwziąć wszelkie możliwe środki gwarantujące rygorystyczne egzekwowanie przez państwa członkowskie przepisów w dziedzinie łączności elektronicznej (12) oraz jednolite, wyważone i powszechne wdrażanie we wszystkich 27 państwach członkowskich.

2.18   Aby zapewnić właściwe przestrzeganie przepisów, trzeba wzmocnić uprawnienia organów regulacyjnych ds. komunikacji w państwach członkowskich i na szczeblu UE, tak by stały się podobne do uprawnień i kompetencji Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa Lotniczego (EASA) (13).

2.19   Z uwagi na rosnące znaczenie ruchomych TIK Europa powinna jak najszybciej zmierzać w kierunku przyjęcia bardziej rynkowego podejścia do zarządzania widmem, przekazując więcej uprawnień podmiotom na rynku, wprowadzając zakrojony na szerszą skalę handel częstotliwościami oraz ograniczając krajowe przepisy biurokratyczne dotyczące przyznawania szerokości pasma (14).

2.20   Komisja powinna zachęcać państwa członkowskie do obrony narodowych interesów przy rozwoju i wykorzystywaniu magistrali transmisyjnych oraz sieci komutowanych, aby zrealizować cele polityki krajowej, takie jak niwelowanie różnic w dostępie do łączy szerokopasmowych. Można to osiągnąć, współdziałając z przedsiębiorstwami telekomunikacyjnymi w ramach partnerstw publiczno-prywatnych (15).

2.21   Na gęsto zaludnionych obszarach UE trzeba zapewniać zachęty dla dostawców infrastruktury do doprowadzania łączy światłowodowych do domów (FTTH).

2.22   Dostępność użytecznych treści i usług online jest kluczowym czynnikiem napędzającym działalność internetową. Rządy, władze publiczne, przedsiębiorstwa użyteczności publicznej i inne firmy powinny przyspieszyć tworzenie i rozwój swych serwisów internetowych oraz przenoszenie relacji z klientami do środowiska online.

2.23   Trzeba znaleźć innowacyjne sposoby, jak przyspieszyć zapewnianie przez przedsiębiorstwa ich klientom wysokiej jakości doświadczeń związanych z korzystaniem z oferty online. W tym kontekście szczególną uwagę trzeba zwrócić na rozwój wykorzystania treści wideo w środowisku online.

2.24   Inwestycje powinny być nastawione na znalezienie innowacyjnych rozwiązań dla wyzwań związanych z różnorodnością językową w UE. USA i inne duże gospodarki posługujące się wspólnym językiem mają przewagę, jeśli chodzi o rozwój jednego, spójnego internetowego rynku dóbr i usług. Różnorodność językowa stanowi szczególne wyzwanie, jeśli chodzi o wizję dotyczącą roku 2020.

2.25   Trzeba zwrócić uwagę na wprowadzenie w życie europejskiego elektronicznego dowodu tożsamości (e-ID) dla każdego obywatela, co ułatwiłoby świadczenie e-usług i handel online.

2.26   Komisja powinna wdrożyć ogólnounijny system certyfikacji i oznakowania dla sprzedawców internetowych, tak by konsumenci cieszyli się powszechną ochroną przy zakupie towarów i treści w internecie, niezależnie od granic krajowych. Taki system zwiększyłby zaufanie konsumentów do handlu elektronicznego.

2.27   Przy dokonywaniu zakupów transgranicznych obywatele muszą mieć pewność, że ich dane osobowe i pieniądze są zabezpieczone; trzeba zagwarantować prywatność, a dane osobowe muszą być przechowywane w sposób bezpieczny.

2.28   Komisja musi stworzyć system licencjonowania telefonicznych centrów obsługi klienta, aby zapewnić ochronę prywatnych danych i pieniędzy obywateli UE przy zawieraniu transakcji za pośrednictwem takich centrów, zwłaszcza tych znajdujących się poza obszarem UE.

2.29   Należy rozważyć wdrożenie ochrony dla konsumentów, którzy pomylą się przy potwierdzaniu zakupu online. Obecnie przy potwierdzaniu rezerwacji biletu lotniczego czy innego zakupu konsumentowi aż nazbyt łatwo jest popełnić błąd, który będzie go drogo kosztował. Być może przy wszystkich takich transakcjach powinien być dostępny przycisk „cofnij”.

2.30   Szczególną uwagę trzeba zwrócić na handel elektroniczny, w którym uczestniczą dzieci, i zapewnić odpowiednie przepisy i kodeksy postępowania.

2.31   UE powinna sfinansować wzmocnienie zdolności Europolu w zakresie zwalczania cyberprzestępczości. UE musi zdecydowanie ścigać cyberprzestępczość, zapewniając stosowanie w całej UE ostrych, jednolitych sankcji karnych dla łamiących przepisy.

2.32   Komisja powinna opracować dokument dotyczący wdrażania przyjętej strategii, aby rozwinąć część komunikatu poświęconą realizacji i formom procesu decyzyjnego. Komitet sądzi, że bez szczegółowego, skoordynowanego planu wdrażania nie uda się osiągnąć celów agendy cyfrowej.

2.33   Komisja powinna zmaksymalizować wykorzystywanie opartych na TIK narzędzi rządzenia, aby wesprzeć realizację agendy cyfrowej.

2.34   EKES utworzy stałą grupę, która będzie ciągle obserwowała niezwykle ważny rozwój i wykonanie agendy cyfrowej.

3.   Kontekst

3.1   Europejska agenda cyfrowa jest jednym z siedmiu projektów przewodnich strategii „Europa 2020”. Jej zadaniem jest określenie głównej roli, jaką muszą odegrać TIK, jeżeli Europa chce zrealizować swoje ambicje na rok 2020. Ta ważna inicjatywa polityczna otrzymała pełne poparcie ministrów odpowiedzialnych za politykę UE na rzecz społeczeństwa informacyjnego podczas nieoficjalnego spotkania ministrów w Grenadzie w Hiszpanii w kwietniu 2010 roku (16).

3.2   Potrzeba przyjęcia europejskiej agendy cyfrowej

3.2.1   Celem agendy jest nakreślenie drogi pozwalającej na maksymalne wykorzystanie ekonomicznego i społecznego potencjału TIK.

Znaczny potencjał TIK można wykorzystać dzięki sprawnemu uruchomieniu cyklu współgrających ze sobą działań. Proces ilustruje zewnętrzny krąg na poniższym rys. 1.

Rys. 1

Samonapędzający się proces gospodarki cyfrowej

3.2.3   Choć potencjał TIK jako motoru przemian widać wyraźnie, aby go wykorzystać musimy sprostać poważnym wyzwaniom. Komisja wskazała siedem najważniejszych przeszkód. Są one wymienione w wewnętrznym kręgu na rys. 1.

3.2.4   Z powodu tych przeszkód Europa pozostaje w tyle za swoimi partnerami przemysłowymi: 30 % Europejczyków nigdy nie korzystało z internetu; w Europie tylko 1 % sieci to szybkie sieci światłowodowe, podczas gdy w Japonii odsetek takich sieci wynosi 12 %, a w Korei Południowej – 15 %; unijne wydatki na działania badawczo-rozwojowe w dziedzinie TIK wynoszą tylko 40 % ich poziomu w USA.

3.3   W agendzie cyfrowej zaproponowano działania, które należy podjąć jak najszybciej w celu zaradzenia siedmiu najważniejszym problemom wpływającym na potencjał TIK do wprowadzenia Europy na drogę inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu.

3.4   Omawiana inicjatywa polityczna obejmuje ponad sto działań i 13 kluczowych celów skuteczności działania do zrealizowania w ciągu najbliższych dziesięciu lat, w tym ponad trzydzieści inicjatyw legislacyjnych. Agenda opiera się na siedmiu filarach i docenia się w niej kluczowe znaczenie wymiaru globalnego dla realizacji wytyczonych celów.

3.5   Realizacja i formy procesu decyzyjnego

Poniższy diagram przedstawia proponowaną strukturę zarządzania na potrzeby wdrażania agendy cyfrowej:

Rys. 2

Cykl zarządzania europejską agendą cyfrową

4.   Uwagi

4.1   Niedostateczna realizacja inicjatyw politycznych spowodowała nasilenie się w europejskiej gospodarce cyfrowej inercji, której powodem są fragmentacja i niedoinwestowanie. Jest niezbędne, by Komisja wykorzystała reprezentacyjny projekt, jakim jest agenda cyfrowa, aby dzięki dobremu przywództwu i dobrym praktykom w zakresie zarządzania stworzyć gospodarkę cyfrową o wysokim wzroście, jakiej Europa potrzebuje.

4.2   W miarę jak rosną skala i nasilenie inwestycji w TIK oraz siły napędzające gospodarkę cyfrową, ważne jest, by planom wydatków UE towarzyszyły: lepszy dozór oraz lepsza i bardziej rygorystyczna rozliczalność.

4.3   Skuteczność i efektywność wydatków UE na badania i rozwój związane z TIK ma decydujące znaczenie, ponieważ musimy zmaksymalizować korzyści ze znacznych inwestycji, które zostaną poczynione. Ważne jest, by programy i projekty dotyczące B+R różniły się i by się nie pokrywały na szczeblu krajowym, międzynarodowym i na szczeblu sektora technologii, gdyż oznaczałoby to marnotrawstwo.

4.4   Europa jest w zbyt dużym stopniu uzależniona od wielkich globalnych przedsiębiorstw z branży TIK, jeśli chodzi o oprogramowanie i usługi. Tylko jedno europejskie przedsiębiorstwo – Nokia – jest w pierwszej dziesiątce przedsiębiorstw z branży TIK na świecie i tylko jedno europejskie przedsiębiorstwo – SAP – jest w pierwszej dziesiątce przedsiębiorstw zajmujących się oprogramowaniem.

Otwarte standardy miały decydujące znaczenie dla rozwoju i sukcesu internetu. Europa powinna jednoznacznie promować otwarte standardy, aby sprzyjać konkurencji oraz obniżyć bariery utrudniające wchodzenie na rynek podmiotom rozpoczynającym działalność, w tym przedsiębiorstwom sektora prywatnego i gospodarki społecznej. Zdecydowane wsparcie dla otwartych standardów w ramach planu działania dotyczącego interoperacyjności i norm pomogłoby także rozwijać się europejskim firmom z branży TIK, które są w stanie konkurować na rynku światowym.

4.5.1   UE musi stworzyć w Europie otoczenie gospodarcze, które sprzyja rozwojowi innowacyjnych i silnych przedsiębiorstw branży TIK, które będą ostatecznie mogły konkurować na rynku światowym.

4.5.2   Dobry „własny rynek” ma kluczowe znaczenie dla przekształcenia się dynamicznych MŚP w globalnych gigantów jutra. Trzeba rozwiązać problemy związane z podzielonym rynkiem cyfrowym i brakiem interoperacyjności, aby wesprzeć ukryty potencjał europejskich przedsiębiorstw branży TIK.

4.6   Ogromne wydatki USA na technologie informacyjno-komunikacyjne powodują drenaż mózgów w Europie. Zgodnie z oczekiwaniami skumulowana wartość federalnego rynku informatycznego w USA w latach 2011–2015 wyniesie 530 mld USD, a roczne wydatki osiągną w 2015 r. 115 mld USD. Europa musi ofensywnie kierować wydatki na TIK, jeśli chce dotrzymać tempa rozwoju w epoce cyfrowej.

Wieści o wirusie Stuxnet atakującym krytyczne przemysłowe procesy kontroli (17) spowodowały, że kwestia bezpieczeństwa cybernetycznego i ochrony krytycznej infrastruktury informatycznej stała się jednym z głównych zagadnień w programach działania rządów.

4.7.1   Europa już teraz jest w dużym stopniu uzależniona od TIK, jeśli chodzi o tworzenie dobrobytu i jakość życia. Ważne jest, by naszemu rosnącemu uzależnieniu od TIK towarzyszył wzrost wyrafinowania środków bezpieczeństwa, aby chronić krytyczną infrastrukturę informatyczną (system energetyczny, wodociągowy, transportowy, bezpieczeństwa itd.) oraz zabezpieczyć obywateli przed cyberprzestępczością.

4.7.2   Komitet odsyła Komisję do jego opinii w sprawie ochrony krytycznej infrastruktury informatycznej (18). W szczególności Komitet sądzi, że Europa potrzebuje silnego przywództwa i wyposażonego w odpowiednie kompetencje organu, aby należycie chronić UE przed atakami.

4.8   W zielonej księdze w sprawie zmian demograficznych Komisja zwraca uwagę na zachodzący w Europie proces polegający na szybkim starzeniu się populacji w połączeniu z kurczeniem się liczby ludzi młodych. Mimo że ze zjawiskiem tym wiąże się wiele wyzwań, stwarza ono także możliwości obejmujące innowacje technologiczne, które mogą podnieść jakość życia osób starszych i niepełnosprawnych, złagodzić problemy ekonomiczne starzejącego się społeczeństwa oraz stworzyć nowe szanse dla gospodarki i biznesu w Europie. Zakłada się, że nowe technologie informacyjno-komunikacyjne dla osób starszych będą odgrywać istotną rolę w rozwiązywaniu niektórych problemów w przyszłości. Europa powinna zatem ustalić, w jaki sposób technologie mogą wychodzić naprzeciw potrzebom starzejącego się społeczeństwa, jako że dzięki TIK obywatele będą mogli poprawić jakość swego życia, cieszyć się lepszym zdrowiem, dłużej zachować niezależność, pozostać aktywnymi zawodowo czy pracować na rzecz swojej społeczności. Można by zaoferować szeroki wachlarz usług, np. w takich dziedzinach, jak komunikacja, zakupy, bezpieczeństwo oraz zdrowie.

4.9   Ponieważ interesy europejskich obywateli i interesy globalnych przedsiębiorstw z branży TIK nie zawsze się pokrywają, trzeba znaleźć równowagę między interesami obywateli i przedsiębiorstw.

4.10   Różnorodność językowa stanowi szczególne wyzwanie dla Europy, jeśli chodzi o tworzenie dynamicznego jednolitego rynku internetowych dóbr i usług. Potrzebne są większe inwestycje, aby znaleźć innowacyjne rozwiązania dla tej kwestii.

4.11   Dostępność wysokiej jakości treści i usług w sieci to podstawowy czynnik pozwalający przekonać użytkowników do korzystania z nich. Zakres świadczenia usług przez rządy i władze publiczne w całej UE jest bardzo nierówny i trzeba poczynić większe starania, aby pomóc pozostającym w tyle posunąć do przodu realizację ich programów; w szczególności można by zrobić znacznie więcej w dziedzinie e-zamówień na publiczne towary i usługi.

4.12   Wspieranie transgranicznej opartej na handlu elektronicznym gospodarki w UE to bardzo złożony proces. Aby się upowszechnić poza grupą osób szybko przyjmujących nowinki, handel elektroniczny musi być łatwy i bezpieczny. Dzisiejsza prawna, językowa, kulturowa i technologiczna fragmentacja między 27 państw członkowskich UE stwarza istotne przeszkody dla rozwoju otwartej ogólnounijnej gospodarki opartej na handlu elektronicznym. Problemy te trzeba rozwiązywać po kolei, ale wprowadzenie elektronicznego dowodu tożsamości (e-ID) dla każdego obywatela i ogólnoeuropejska certyfikacja sprzedawców internetowych znacznie pomogłyby złagodzić trudności.

4.13   Dobry przykład certyfikacji sprzedawców internetowych istnieje w Holandii. Branżowe stowarzyszenie sprzedawców internetowych utworzyło instytut certyfikacji z niezależną radą nadzorczą. Wszyscy członkowie stowarzyszenia muszą przestrzegać kodeksu postępowania i stosować standardowe umowy z klientem, uzgodnione z holenderską organizacją konsumencką Consumentenbond. Jeśli pojawi się spór, w relacjach z certyfikowanymi sprzedawcami internetowymi klienci mogą uciec się do procedury składania skarg posiadającej jasno określoną strukturę. Wiedza o istnieniu tego systemu jest wysoka – 83 % konsumentów w internecie rozpoznaje oznakowanie dotyczące certyfikacji. Komitet oczekuje, że Komisja podejmie działania, aby wdrożyć ogólnounijny system certyfikacji sprzedawców internetowych.

4.14   Kiedy ludzie dopiero zaczynają korzystać z sieci i internetu, są szczególnie narażeni na działania cyberprzestępców i nieuczciwych sprzedawców. Szczególnie zagrożonym użytkownikom – czy to dorosłym, czy dzieciom – trzeba zapewnić wszelką ochronę, która pomoże im w bezpiecznym korzystaniu ze środowiska online (19).

4.15   Komisja mogłaby w swym corocznym sprawozdaniu z postępów wprowadzić dział poświęcony niepełnosprawności, aby wskazywać i oceniać postępy poczynione w tej dziedzinie w ramach europejskiej agendy cyfrowej.

4.16   W europejskiej gospodarce internetowej bez granic ważne jest, by Europol był odpowiednio wyposażony do nadzorowania działalności handlowej i społecznej i mógł zapewniać, by była ona bezpieczna dla wszystkich.

---

(1)  Komunikat prasowy Eurostatu STAT/09/176.

(2)  Europa 2020 – Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, COM(2010) 2020 wersja ostateczna.

(3)  Dz.U. C 256 z 27.10.2007, s. 73; Dz.U. C 324 z 30.12.2006, s. 41; Dz.U. C 324 z 30.12.2006, s. 37; Dz.U. C 318 z 23.12.2006, s. 210; Dz.U. C 221 z 8.9.2005, s. 28; Dz.U. C 302 z 7.12.2004, s. 35; Dz.U. C 48 z 21.2.2002, s. 42.

(4)  „Przekształcenie dywidendy cyfrowej w korzyści społeczne i wzrost gospodarczy” – dotychczas nieopublikowana w Dz.U.; Dz.U. C 255 z 22.9.2010, s. 116 i Dz.U. C 77 z 31.3.2009, s. 60; „Ulepszenie modeli partycypacyjnych partnerstw publiczno-prywatnych przy udostępnianiu e-usług dla wszystkich w UE-27” – dotychczas nieopublikowana w Dz.U.; Dz.U. C 255 z 22.9.2010, s. 98; Dz.U. C 128 z 18.5.2010, s. 69; Dz.U. C 317 z 23.12.2009, s. 84; Dz.U. C 218 z 11.9.2009, s. 36; Dz.U. C 175 z 28.7.2009, s. 8; Dz.U. C 175 z 28.7.2009, s. 92; Dz.U. C 175 z 28.7.2009, s. 87; Dz.U. C 77 z 31.3.2009, s. 63; Dz.U. C 224 z 30.8.2008, s. 61; Dz.U. C 224 z 30.8.2008, s. 50; Dz.U. C 97 z 28.4.2007, s. 27; Dz.U. C 97 z 28.4.2007, s. 21; Dz.U. C 325 z 30.12.2006, s. 78; Dz.U. C 318 z 23.12.2006, s. 222; Dz.U. C 110 z 9.5.2006, s. 83; Dz.U. C 123 z 25.4.2001, s. 36.

(5)  COM(2005) 203 oraz dyrektywa PE i Rady 2002/22/WE w sprawie usługi powszechnej i związanych z sieciami i usługami łączności elektronicznej praw użytkowników.

(6)  Zob. opinia „Przekształcenie dywidendy cyfrowej w korzyści społeczne i wzrost gospodarczy” (dotychczas nieopublikowana w Dz.U.) i http://www.economist.com/blogs/babbage/2010/09/white-space_wireless.

(7)  Usługi Galileo będą obejmować: otwarte usługi nawigacyjne (Open Access Navigation), komercyjne usługi nawigacyjne (Commercial Navigation), usługę dotyczącą bezpieczeństwa życia (Safety of Life Navigation), publicznie regulowane usługi nawigacyjne (Public Regulated Navigation) oraz usługę na potrzeby poszukiwania i ratowania (Search and Rescue).

(8)  Zob. Dz.U. C 255 z 22.9.2010, s. 116 i Dz.U. C 77 z 31.3.2009, s. 60.

(9)  Zob. Dz.U. C 255 z 22.9.2010, s. 98.

(10)  Tamże.

(11)  Skumulowana wartość rynkowa federalnego rynku bezpieczeństwa cybernetycznego jest szacowana na 55 mld USD (w latach 2010–2015) przy składanej rocznej stopie wzrostu (CAGR) wynoszącej 6,2 % w ciągu najbliższych 6 lat – http://www.marketresearchmedia.com/2009/05/25/us-federal-cybersecurity-market-forecast-2010-2015/.

(12)  Dyrektywa 2002/21/WE w sprawie wspólnych ram regulacyjnych; dyrektywa 2002/19/WE w sprawie dostępu oraz wzajemnych połączeń; dyrektywa 2002/77/WE w sprawie konkurencji na rynkach usług łączności elektronicznej.

(13)  http://easa.europa.eu/.

(14)  Zob. opinia „Przekształcenie dywidendy cyfrowej w korzyści społeczne i wzrost gospodarczy” (dotychczas nieopublikowana w Dz.U.); Dz.U. C 97 z 28.4.2007, s. 27; Dz.U. C 224 z 30.8.2008, s. 50.

(15)  Zob. „Ulepszenie modeli partycypacyjnych partnerstw publiczno-prywatnych przy udostępnianiu e-usług dla wszystkich w UE-27” (dotychczas nieopublikowana w Dz.U.).

(16)  http://www.eu2010.es/export/sites/presidencia/comun/descargas/Ministerios/en_declaracion_granada.pdf.

(17)  http://www.nytimes.com/2010/09/27/technology/27virus.html i http://www.ft.com/cms/s/0/e9d3a662-c740-11df-aeb1-00144feab49a.html? ftcamp = rss.

(18)  Dz.U. C 255 z 22.9.2010, s. 98.

(19)  W ciągu ostatnich 15 lat EKES wydał szereg opinii na ten temat. Dwie najnowsze znajdują się w Dz.U. C 128 z 18.5.2010, s. 69 („Wpływ społeczności internetowych”) i Dz.U. C 224 z 30.8.2008, s. 61 („Ochrona dzieci korzystających z internetu”).

---