17.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 51/1

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie partycypacji finansowej pracowników w Europie (opinia z inicjatywy własnej)

2011/C 51/01

Sprawozdawca: Alexander GRAF VON SCHWERIN

Współsprawozdawca: Madi SHARMA

Dnia 17 lutego 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie

partycypacji finansowej pracowników w Europie.

Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 2 września 2010 r.

Ze względu na rozpoczęcie nowej kadencji Komitetu Zgromadzenie Plenarne postanowiło przeprowadzić głosowanie nad opinią na sesji plenarnej w październiku i wyznaczyło Alexandra GRAFA VON SCHWERINA na sprawozdawcę generalnego zgodnie z art. 20 regulaminu wewnętrznego.

Na 466. sesji plenarnej w dniu 21 października 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 170 do 9 – 22 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Streszczenie i zalecenia

1.1 Partycypacja finansowa pracowników (PFP) stwarza przedsiębiorstwom, pracownikom i całemu społeczeństwu okazję lepszego i pełniejszego uczestniczenia w postępującej europeizacji działalności gospodarczej. Dlatego też Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny pragnie w swojej opinii z inicjatywy własnej zwiększyć świadomość społeczną tego zagadnienia. Celem jest zachęcenie Europy do wypracowania koncepcji ramowej, która promowałaby spójność gospodarczą i społeczną Europy poprzez ułatwianie partycypacji finansowej pracowników na różnych szczeblach (np. udział w zyskach, akcjonariat, programy automatycznego odprowadzania oszczędności z poborów (save-as-you-earn)).

1.2 Rozszerzaniu się Europy towarzyszyła ekspansja działalności przedsiębiorstw, zwłaszcza małych i średnich (MŚP), wykraczająca poza granice krajowe. Jednym z priorytetów strategii „Europa 2020” jest nadanie centralnej rangi wdrażaniu programu „Small Business Act”, zwłaszcza jeśli chodzi o poprawę sytuacji finansowej MŚP. Partycypacja finansowa pracowników może być jednym z mechanizmów służących wspieraniu tego celu, a tym samym wzmacnianiu konkurencyjności europejskich MŚP. Niezależnie od wielkości przedsiębiorstwa, modele PFP muszą uwzględniać rozwiązania stosowane w przedsiębiorstwach oraz chronić prawa pracowników, tak aby odpowiadały różnorodnym warunkom w różnych przedsiębiorstwach i krajach.

1.3 Celem niniejszej opinii jest w związku z tym:

—	ponowne podjęcie na szczeblu europejskim debaty na temat PFP i nadanie nowego impulsu ogólnounijnej dyskusji;

—	zwiększenie świadomości społecznej tego zagadnienia oraz zachęcenie partnerów społecznych, zarówno na szczeblu europejskim, jak i w państwach członkowskich, do wnikliwego zajęcia się nim;

—	rozpoznanie przeszkód utrudniających PFP w wymiarze transgranicznym oraz wskazanie możliwych rozwiązań;

—	w przypadkach, w których to wskazane, wezwanie odpowiednich instytucji europejskich do opracowania rozwiązań;

—	wyjaśnienie otwartych jeszcze kwestii, którymi należy się zająć.

1.4 Wprowadzenie partycypacji finansowej pracowników musi być dobrowolne. Nie może ona zastępować dotychczasowego wynagrodzenia, ale musi stanowić dodatkowe uzupełnienie systemu wynagrodzeń oraz nie może hamować negocjacji płacowych w ścisłym tego słowa znaczeniu. Musi być zrozumiała dla pracowników, tak by uzupełniała inne formy partycypacji pracowników. Partycypacja finansowa pracowników powinna być traktowana odrębnie od systemów emerytalnych, może jednak stanowić indywidualne, dodatkowe zabezpieczenie emerytalne.

1.5 Partycypacja finansowa pracowników może przynieść następujące korzyści:

—	wpłynąć na wzrost lokalnej siły nabywczej, a tym samym na zwiększenie możliwości odniesienia przez przedsiębiorstwa sukcesu w danym regionie;

—	jako cenny element dobrego zarządzania przedsiębiorstwem przyczynić się do wzrostu jego przychodów dzięki udziałowi w sukcesach firmy;

—	będąc częścią składową procesu powiększania majątku, działać motywująco, a dzięki większej identyfikacji z przedsiębiorstwem przyczynić się do wzmocnienia przywiązania pracowników.

1.6 Dlatego EKES wzywa do przyjęcia nowego zalecenia Rady (takiego jak np. 92/443/EEC z 27.7.1992) w sprawie promowania partycypacji pracowników w zyskach i sukcesach przedsiębiorstwa, a także do przedstawienia propozycji, jak przezwyciężyć przeszkody utrudniające opracowanie planów ponadnarodowych.

1.6.1 Należy w tym celu podjąć działania na szczeblu europejskim, uwzględniając co następuje:

1)	trzeba ułatwić stosowanie PFP w całej UE, na podstawie wspólnych zasad;

2)	należy przeanalizować zwiększoną ostatnimi czasy liczebność i różnorodność form partycypacji finansowej pracowników oraz przedstawić wyniki w formie zrozumiałej pod względem praktycznym, tak aby ułatwić stosowanie PFP, zwłaszcza w małych i średnich przedsiębiorstwach;

3)	trzeba wspierać przedsiębiorstwa prowadzące działalność transgraniczną w pokonywaniu przeszkód, zwłaszcza fiskalnych, w poszczególnych państwach członkowskich UE i EOG, tak aby PFP mogła lepiej służyć wzmacnianiu identyfikacji pracowników z przedsiębiorstwem i ich poczucia przywiązania do firmy;

4)	należy wypracować takie formy partycypacji finansowej pracowników, które poprawiłyby zwłaszcza możliwości oferowane przez przedsiębiorstwa, udział pracowników, indywidualne wsparcie powiększania majątku, udział pracowników w wynikach przedsiębiorstwa oraz przenoszenie uprawnień z kraju do kraju;

5)	pozytywne nastawienie do współuczestnictwa uzyskane dzięki nabyciu przez pracownika praw własności, a także związane z tym poczucie odpowiedzialności, mogłyby przyczynić się do wzmocnienia ładu korporacyjnego w przedsiębiorstwie;

6)	trzeba szerzej upowszechniać przykłady sprawdzonych rozwiązań w zakresie partycypacji finansowej pracowników, a tym samym przyczyniać się do ich szerszego stosowania; na działania temu służące powinno się przewidzieć osobną pozycję w budżecie UE;

7)	PFP to także model sukcesji przedsiębiorstwa (employee-buy-out – wykup pracowniczy), który może zapewnić ciągłość i tym samym także konkurencyjność przedsiębiorstw europejskich, a jednocześnie zatrzymać je w regionie;

wzrost wynagrodzeń i siły nabywczej pracowników pozostał w tyle za wzrostem wydajności i dochodami akcjonariuszy (1); skutki kryzysu na rynkach finansowych odbiją się także niekorzystnie na pracownikach najemnych; w zależności od swej formy PFP mogłaby tu – częściowo – rekompensować utratę siły nabywczej i stanowić czynnik korygujący powracające wahania, nie powinna jednak zastępować wzrostu wynagrodzeń;

9)	należy tworzyć źródła informacji na temat konsekwencji PFP zarówno dla przedsiębiorstw, jak i dla pracowników, a także rozwijać ofertę niezależnych instytucji, tzn. organizacji pozarządowych, w zakresie szkolenia i doradztwa.

10)	W przypadkach gdy powszechnie stosowaną praktyką są negocjacje zbiorowe, ich przedmiotem powinny być także warunki PFP.

2. Kontekst

2.1 Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska

Już w 1992 r., w zaleceniu Rady (późniejszej Rady UE) w sprawie promocji partycypacji pracowników w zyskach przedsiębiorstwa (2), sformułowano ogólne zalecenia, które Komitet popiera:

—	regularne stosowanie;

—	obliczanie według ustalonej z góry formuły;

—	charakter uzupełniający w stosunku do tradycyjnego systemu wynagrodzeń;

—	zróżnicowanie partycypacji w zależności od wyników przedsiębiorstwa;

—	korzyści dla wszystkich pracowników;

—	zastosowanie do przedsiębiorstw prywatnych i publicznych;

—	zastosowanie do przedsiębiorstw każdej wielkości;

—	uproszczenie modeli;

—	informowanie pracowników o modelach i kształcenie ich w tym zakresie;

—	dobrowolny charakter wdrażania modeli i udziału w nich.

W komunikacie Komisji Europejskiej z 2002 r. w sprawie ram promocji partycypacji finansowej pracowników (3) potwierdzono powyższe zasady.

2.2 Sprawozdania PEPPER sporządzone na zlecenie Komisji Europejskiej

2.2.1 Wyniki: dobry rozwój PFP

Sprawozdania PEPPER wykazują, że temat ten ma wciąż duże znaczenie dla polityki europejskiej. W sprawozdaniu PEPPER-IV (4) odnotowano stały wzrost partycypacji finansowej pracowników w UE-27 na przestrzeni ostatnich 10 lat. W latach 1999–2005 liczba przedsiębiorstw, które wprowadziły dostępne wszystkim pracownikom modele udziału kapitałowego, wzrosła o 5 punktów procentowych, z przeciętnie 13 % do 18 %. W przypadku modeli udziału w zyskach wzrost ten wynosił 6 punktów procentowych, z przeciętnie 29 % do 35 % (źródło: CRANET, średnia ważona dla wszystkich krajów). Wzrosła również, choć w mniejszym stopniu, liczba pracowników korzystających z modeli (źródło: European Working Conditions Survey (EWCS)).

2.2.2 Zalecenia

W sprawozdaniu PEPPER-IV proponuje się wydanie zalecenia Rady UE w sprawie europejskiej platformy partycypacji finansowej pracowników. Ponadnarodowe „podejście modułowe”, zgodne z zasadą dobrowolności, obejmuje wszystkie stosowane formy partycypacji finansowej pracowników:

1)	udział w zyskach (gotówkowy, odroczony lub oparty o akcje);

2)	indywidualny udział w kapitale (akcje pracownicze lub opcje na akcje);

3)	koncepcję ESOP (akcjonariat pracowniczy, model zbiorowego udziału kapitałowego finansowany z udziału w zyskach stanowiącego uzupełnienie wynagrodzenia).

Przedstawione podejście pozostawia jednocześnie miejsce dla nowych form partycypacji finansowej pracowników. Potencjalnie możliwe są wszystkie kombinacje modułów, tak by można było tworzyć rozwiązania dostosowane do potrzeb.

2.2.3 Promowanie fakultatywnych zachęt podatkowych

Zachęty podatkowe nie są wprawdzie niezbędnym warunkiem partycypacji finansowej pracowników, niemniej jednak przynoszą zdecydowanie pozytywne efekty, widoczne w państwach, które je stosują. Niezależnie od wyłącznej kompetencji państw członkowskich w kwestiach podatkowych, koordynacja, współpraca i wzajemne uznawanie mogą przyczynić się do ułatwienia stosowania PFP w przedsiębiorstwach działających transgranicznie. Obliczenie efektywnych stawek podatkowych dla standardowych scenariuszy umożliwiłoby bezpośrednie porównania między 27 państwami UE, a tym samym zapewniło dalszą harmonizację. Ich fakultatywny charakter pozwoli uniknąć kolizji z prawem krajowym.

2.2.4 Przegląd obecnej sytuacji

Partnerzy społeczni i decydenci polityczni potrzebują jasnego i szczegółowego przeglądu obecnej sytuacji w zakresie stosowanych modeli krajowych, ich oferty oraz stopnia wykorzystania. Dotychczas nie dysponujemy ponadnarodowymi danymi, które pochodziłyby z badań poświęconych konkretnie partycypacji finansowej pracowników. Tę lukę trzeba wypełnić, np. poprzez prowadzenie regularnych badań.

2.3 Prace przygotowawcze w ramach projektów wspieranych przez Komisję: „podejście modułowe” z myślą o opracowaniu modelu ogólnoeuropejskiego

2.3.1 Aby można było połączyć ze sobą wielorakie i zróżnicowane modele partycypacji finansowej pracowników, jakie występują w państwach członkowskich UE, Komisja Europejska wsparła przygotowania do opracowania tzw. „podejścia modułowego” (building block approach) (5). Wyróżniono trzy podstawowe formy partycypacji finansowej pracowników w Europie: udział w zyskach, indywidualny udział w kapitale i model ESOP (zob. także załącznik).

2.3.2 „Podejście modułowe” jest zgodne z postulatami Komisji Europejskiej (przejrzystość, niedyskryminacja itp.). Nie zakłada ani nie wyklucza stosowania zachęt podatkowych. Wszystkie elementy są fakultatywne, zarówno dla przedsiębiorstw, jak i dla pracowników, i można je ze sobą łączyć, dostosowując do specyficznych potrzeb danej firmy.

2.3.3 W sprawozdaniu PEPPER-IV wychodzi się z założenia, że model partycypacji finansowej pracowników, który byłby stosowany na poziomie ponadnarodowym i promowany w jednolity sposób we wszystkich państwach członkowskich, zwiększyłby atrakcyjność PFP dla wszystkich zainteresowanych. Zwłaszcza przedsiębiorstwa mające oddziały w różnych krajach skorzystałyby na zmniejszeniu obciążeń administracyjnych dzięki zastosowaniu jednolitego modelu, który jednocześnie zwiększyłby możliwości przenoszenia uprawnień z kraju do kraju. Większa przejrzystość modeli PFP, wynikająca z ich jednolitego charakteru i porównywalności, przyniosłaby korzyści małym i średnim przedsiębiorstwom.

2.3.4 Do czasu opracowania takiego ogólnoeuropejskiego modelu należy na razie skoncentrować wysiłki na wzajemnym uznawaniu różnych form partycypacji finansowej pracowników występujących w poszczególnych krajach, w tym także odnoszących się do nich przepisów podatkowych.

3. Korzyści wynikające z szerszego stosowania partycypacji finansowej pracowników

3.1 Korzyści dla przedsiębiorstw

Biorąc pod uwagę strategię „Europa 2020”, wprowadzenie partycypacji finansowej pracowników może pomóc europejskim przedsiębiorstwom, w szczególności MŚP, poprawić konkurencyjność dzięki większej identyfikacji wykwalifikowanych pracowników z firmą i ich większemu przywiązaniu do niej, zarówno w dobrych, jak i w złych czasach. W ten sposób partycypacja finansowa pracowników przyczynia się także do trwałego zabezpieczenia przyszłości przedsiębiorstwa.

II.	Część zysków przedsiębiorstwa zostaje lokalnie rozdzielona między pracowników, co także prowadzi do zwiększenia regionalnej siły nabywczej.

III.	Partycypacja finansowa pracowników może przyczynić się do przezwyciężenia problemu zmian demograficznych, ponieważ szczególnie poszukiwanym, wysoko wykwalifikowanym pracownikom zaoferowane zostanie atrakcyjne środowisko pracy i życia. W ten sposób łatwiej jest pozyskać wykwalifikowane kadry.

IV.	Wzrost motywacji dzięki partycypacji finansowej pracowników przyczynia się do wzrostu wydajności pracy w przedsiębiorstwie i do poprawy jakości zarządzania firmą.

V.	Partycypacja finansowa pracowników, zależnie od tego, czy przyjmuje formę kapitału własnego, czy obcego, może zwiększyć rentowność kapitału własnego lub udział kapitału własnego przedsiębiorstwa. Może to ułatwić dostęp do kapitału obcego oraz poprawić rating przedsiębiorstwa.

VI.	Partycypacja finansowa pracowników jako forma sukcesji przedsiębiorstwa, polegająca na jego całkowitej lub częściowej sprzedaży pracownikom, może sprawdzić się w MŚP i firmach rodzinnych jako instrument pozwalający zapewnić ich przetrwanie (6).

3.2 Korzyści dla pracowników

I.	Partycypacja finansowa pracowników zapewnia im fakultatywną możliwość dodatkowego dochodu uzupełniającego wynagrodzenie otrzymywane z tytułu umowy lub w ramach układów zbiorowych pracy.

II.	Pracownicy uzyskują w ten sposób możliwość łatwego i długookresowego powiększania majątku, co może stanowić uzupełnienie dochodów na okres życia po zakończeniu pracy zawodowej.

III.	Pracownicy, którzy mogą partycypować w przedsiębiorstwie, mają wrażenie, że ich wkład w sukcesy firmy jest traktowany poważniej. Czują się bardziej docenieni.

IV.	Dzięki partycypacji finansowej pracownicy mogą zyskać większą autonomię w miejscu pracy i uczestniczyć w planowaniu przyszłości przedsiębiorstwa. W ten sposób mogą się przyczyniać do zwiększenia bezpieczeństwa swoich miejsc pracy w perspektywie długoterminowej.

V.	Jako dodatkowy element, poza stałym wynagrodzeniem, partycypacja finansowa pracowników poprawia ich sytuację finansową i pozwala przetrwać okresy kryzysu lub utraty stabilności zatrudnienia.

VI.	W kontekście rynku pracy, który ulega coraz większej europeizacji, należałoby jednak zapewnić uznawanie i możliwość przenoszenia za granicę form partycypacji finansowej w sytuacji, gdy pracownik podejmuje pracę w innym kraju.

VII.	W przypadkach kryzysu lub restrukturyzacji przedsiębiorstwa, w których strony układu zbiorowego oceniają sytuację i działają w porozumieniu ze sobą, pracownicy zachowujący zatrudnienie i wynagrodzenie oraz zainteresowani utrzymaniem swoich miejsc pracy mogą przejściowo wspierać przedsiębiorstwo.

3.3 Sukcesja przedsiębiorstwa a udział kapitałowy pracowników

3.3.1 Komisja Europejska zwraca uwagę (7), że w wyniku starzenia się społeczeństwa europejskiego jedna trzecia przedsiębiorców w UE, głównie właściciele przedsiębiorstw rodzinnych, wycofa się z rynku w ciągu najbliższych dziesięciu lat. Oznacza to ogromne nasilenie się przenoszenia własności przedsiębiorstw, które może dotyczyć 690 tys. przedsiębiorstw nienotowanych na giełdzie i 2,8 mln miejsc pracy rocznie. Małe i średnie przedsiębiorstwa są największym pracodawcą i istotnym elementem polityki rynku pracy. Wiąże się z tym również pytanie, czy uda się utrzymać dotknięte zmianą pokoleniową przedsiębiorstwa i zapewniane przez nie miejsca pracy. W sytuacji, gdy coraz więcej przedsiębiorstw stanie przed takim problemem, odpowiednio opracowany model partycypacji finansowej pracowników może być sposobem na zapewnienie sukcesji.

3.3.2 Szczególnie odpowiednie pod kątem zapewnienia sukcesji przedsiębiorstwa mogą być modele ESOP (zob. załącznik). Zasadniczą cechą modelu ESOP jest to, że został on opracowany specjalnie dla przedsiębiorstw nienotowanych na giełdzie. Zachęca on właścicieli do przekazywania firmy pracownikom zamiast sprzedawania jej podmiotom trzecim i przewiduje, że pracownicy stopniowo przejmą 100 % własności. Umożliwi to także właścicielom, którzy chcą zbyć swoje udziały, uczynienie tego na własną rękę, bez zmuszania pozostałych właścicieli do sprzedaży. W tym modelu pracownicy nie muszą wnosić własnego wkładu finansowego, ponieważ nabywanie przedsiębiorstwa przez pracowników finansowane jest z udziału w zyskach wypłacanego dodatkowo do wynagrodzenia. Stąd też rozwiązanie to zasadniczo nie niesie żadnego dodatkowego ryzyka dla pracowników. W przypadku gdy trzeba szybko przejąć większy pakiet udziałów, zakup finansuje się z kredytu zaciąganego średnio na 7 lat i spłacanego z zysków przedsiębiorstwa.

3.3.3 Jeśli chodzi o sukcesję przedsiębiorstw, należy także, mając na uwadze opracowanie przyszłych ram europejskich, wyraźnie wskazać na sprawdzony model spółdzielni. Istnieją przykłady sprawdzonych rozwiązań (zob. załącznik), kiedy to pracownicy przejęli przedsiębiorstwo w formie spółdzielni, ratując je w ten sposób przed likwidacją, gdyż nie udawało się znaleźć następcy. EKES uważa, że to szczególne zagadnienie związku między partycypacją finansową a sukcesją przedsiębiorstw powinno zostać przeanalizowane osobno i że należy mu poświęcić odrębny dokument.

3.4 Kryzys w przedsiębiorstwie a udział kapitałowy pracowników

3.4.1 Przedsiębiorstwa mogą także przechodzić okresy trudne pod względem finansowym. W takiej sytuacji priorytetem powinno być przetrwanie przedsiębiorstwa. W wyjątkowych przypadkach kryzysu lub restrukturyzacji przedsiębiorstwa, w których strony układu zbiorowego działają w porozumieniu ze sobą, partycypacja finansowa pracowników powinna być możliwa, należy jednak rozważyć jej potencjalne niekorzystne skutki. Należy przy tym znaleźć trwałe rozwiązanie, które pozwoli pracownikom, którzy zachowali miejsca pracy i wynagrodzenie (przy uwzględnieniu flexicurity i okresów bezrobocia lub przekwalifikowania), na korzystanie na dłuższą metę z poprawy kondycji przedsiębiorstwa i gospodarki. Jeśli pracownicy upatrują w dobrych wynikach firmy i jej długoterminowym powodzeniu własny, uzasadniony interes, jest to korzystne także dla samego przedsiębiorstwa.

3.4.2 Partycypacja finansowa w przedsiębiorstwie, w którym się pracuje, często postrzegana jest jako podwójne ryzyko. Krytycy PFP dowodzą, że w przypadku niewypłacalności zagrożone będzie nie tylko miejsce pracy, ale również wniesiony przez pracownika kapitał. Trzeba przy tym jasno rozróżnić udział kapitałowy, który nie wpływa na wynagrodzenie pracownika (dodatek), od udziału, w przypadku którego oszczędności pracowników inwestowane są w przedsiębiorstwo, w którym pracują. W tym ostatnim przypadku, w razie likwidacji lub upadłości, roszczenia ze strony pracownika powinny mieć pierwszeństwo przed roszczeniami innych wierzycieli. Ponadto należy dalej pracować nad takimi rozwiązaniami, jak łączenie ryzyka czy reasekuracja w przypadkach transgranicznych.

3.5 Ład korporacyjny a udział kapitałowy

3.5.1 Niezależnie od innych form współdecydowania i wywierania wpływu na decyzje kierownictwa, udział kapitałowy pracowników może, w zależności od postaci, jaką przyjmuje, prowadzić do udziału w procesach decyzyjnych, np. poprzez prawo głosu należne akcjonariuszom. W przypadku akcjonariatu prawo głosu może być wykonywane przez akcjonariuszy indywidualnie lub też zbiorowo, np. za pośrednictwem spółki udziałowej.

3.5.2 Przedsiębiorstwa emitujące na szerszą skalę akcje pracownicze mogą liczyć na grupę wymagających, lecz cierpliwych i lojalnych akcjonariuszy – swoich własnych pracowników. Dzięki temu mogą lepiej radzić sobie w sytuacji dominującej obecnie na rynkach finansowych orientacji krótkookresowej. Pożądanym efektem ubocznym tej formy partycypacji finansowej pracowników jest wpływ na postawy kierownictwa: podejmowanie decyzji dotyczących przedsiębiorstwa w sposób zrównoważony oraz przestrzeganie zasad długookresowej odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw (CSR) przeważa nad nadmierną skłonnością do podejmowania ryzyka.

3.5.3 Partycypacja pracowników w formie akcjonariatu jest korzystna dla długookresowych interesów firmy. Prawdopodobną konsekwencją tego stanu rzeczy jest dobry ład korporacyjny, który pozwala zapewnić przetrwanie przedsiębiorstwa w długoterminowej perspektywie.

3.5.4 Każdy, kto ma w danym przedsiębiorstwie swoje miejsce pracy, jest w oczywisty sposób zainteresowany pełną przejrzystością danych dotyczących firmy, a także udziałem w podejmowaniu jej decyzji. W ten sposób partycypacja wynikająca z własności łączy się z partycypacją opartą na informacji, konsultacji i prawie do decydowania.

3.6 Udział kapitałowy a udział w procesach decyzyjnych

3.6.1 Wbrew rozpowszechnionym obawom, panującym zwłaszcza w przedsiębiorstwach bez wcześniejszych doświadczeń w tej dziedzinie, partycypacja finansowa pracowników nie ogranicza autonomii pracodawcy, lecz raczej wspiera go w procesie podejmowania decyzji.

3.6.2 Dla akcjonariuszy przedsiębiorstwa korzystna jest sytuacja, kiedy wiedzą, że obok innych udziałowców mają po swojej stronie także pracowników, którzy dążą do tych samych celów. Pozytywne nastawienie do współuczestnictwa uzyskane dzięki nabyciu przez pracownika praw własności, a także związane z tym poczucie odpowiedzialności, mogą przyczynić się do wzmocnienia ładu korporacyjnego w przedsiębiorstwie (8), a możliwość dzielenia się propozycjami w sprawie strategii firmy wzbogaca wachlarz możliwych decyzji, we wspomnianych wyżej granicach. Akcjonariatowi pracowniczemu muszą przysługiwać takie same prawa, jak pozostałym akcjonariuszom.

3.6.3 Na koniec należy jasno zaznaczyć, że prawa własności nabyte poprzez partycypację finansową pracowników nie mogą w żaden sposób zmieniać praw do współdecydowania nabytych i obowiązujących w państwach członkowskich ani stosunków umownych między pracodawcą a pracownikiem. Partycypacja finansowa pracowników nie ma na te prawa wpływu.

4. Podejście europejskie: praktyczne problemy i rozwiązania

Rozwój i propagowanie zrozumiałych i łatwych do stosowania modeli partycypacji finansowej pracowników w Europie mogłyby mieć wielkie polityczne znaczenie dla kształtowania europejskiej przestrzeni gospodarczo-społecznej. Zasadniczo udział w takich modelach powinien być dobrowolny tak dla pracodawców, jak i dla pracowników. Ich finansowanie jest uzupełnieniem wynagrodzenia uzgodnionego w umowach o pracę lub w układach zbiorowych, bądź też jest wynikiem udziału w zysku.

4.1 Przyszła tendencja w zakresie partycypacji finansowej pracowników: połączenie udziału kapitałowego i udziału w zyskach

4.1.1 W przypadku odroczonego udziału w zyskach opartego na akcjach należy – uwzględniając podatek odroczony – wyróżnić trzy etapy:

—	początkowy etap udziału pracowników w zyskach przedsiębiorstwa;

—	etap przejściowy – zgromadzone środki inwestowane są w akcje przedsiębiorstwa;

—	etap końcowy – nabyte udziały przekazywane są pracownikom, którzy mogą nimi dowolnie dysponować.

4.1.2 Istnieją już modele udziału kapitałowego, w ramach których nabywanie udziałów za pośrednictwem funduszu powierniczego finansowane jest z udziału w zyskach wypłacanego dodatkowo do wynagrodzenia. Zwykle tworzona jest w tym celu samodzielna spółka udziałowa (9), która jako fundusz powierniczy zarządza udziałami pracowników. Zarząd tej spółki powinien w sposób demokratyczny, w oparciu o głosowanie, wyrażać wolę wszystkich pracowników posiadających akcje i nie podlegać wpływom kierownictwa. Sprawdzonymi przykładami spółek udziałowych mogą być: AUCHAN (10) (Francja); HOMAG AG (11) (Niemcy); Pfalz Flugzeugwerke PFW Aerospace AG (12) (Niemcy); Voestalpin AG (13) (Austria); Fundacja Oktogonen (14) (Szwecja); Herend-ESOP (15) (Węgry); Tullis Russel ESOP (16) (Wielka Brytania); Eircom-ESOP (17) i Aerlingus-ESOP (18) (Irlandia).

4.1.3 Aby umożliwić dalsze rozpowszechnienie spółek udziałowych, należy przeanalizować możliwe przykłady sprawdzonych rozwiązań (zob. także załącznik).

4.2 Zachęty podatkowe i wzajemne uznawanie modeli partycypacji finansowej pracowników

4.2.1 Jak wykazują analizy, zachęty podatkowe nie są niezbędnym warunkiem partycypacji finansowej pracowników (19). Stanowią jednak skuteczny instrument jej rozpowszechniania w krajach, w których możliwość PFP istnieje. Mimo że jest to najbardziej popularny instrument wsparcia, europejski model zawierający prawnie wiążące zachęty podatkowe wykraczałby poza kompetencje UE i kolidował z krajowymi kompetencjami prawodawczymi. Ponieważ jednak w rzeczywistości działalność przedsiębiorstw i kariery zawodowe nabierają coraz bardziej transgranicznego charakteru, fakt, iż modele partycypacji finansowej pracowników w dalszym ciągu mają ograniczony, krajowy zasięg, sprawia, że PFP nie może się upowszechnić w Europie w pożądanym stopniu. Dlatego też realizacja partycypacji finansowej pracowników w oddziałach zagranicznych staje się często możliwa jedynie dzięki zaangażowaniu lokalnych firm doradczych, których ekspertyzy są tak drogie, że zainteresowanie taką operacją spada. Fakultatywny, jednolity i prosty model przewidujący takie same rozwiązania podatkowe i zachęty w całej UE mógłby znacząco zwiększyć gotowość do wdrażania partycypacji finansowej pracowników, gdyż pozwalałby na łatwe stosowanie tego rodzaju rozwiązań w całych grupach przedsiębiorstw (20).

4.2.2 Jako najmniejszy wspólny mianownik można byłoby przyjąć odroczenie podatku i na tej podstawie opracować propozycję modelu.

4.2.3 Zanim powstanie model europejski przewidujący jednolite zachęty podatkowe, należy dążyć do wzajemnego uznania modeli stosowanych w poszczególnych państwach członkowskich. Zwiększyłoby to atrakcyjność i praktyczność partycypacji finansowej pracowników, nawet bez wypracowania jednolitego rozwiązania europejskiego.

4.2.4 Oprócz zachęt podatkowych przedsiębiorstwa mogą także oferować zachęty, takie jak sprzedaż akcji z dyskontem.

4.3 Udział finansowy pracowników w spółdzielniach

4.3.1 Spółdzielnie produkcyjne stanowią dobry przykład partycypacji finansowej pracowników, zwłaszcza w przypadku gdy większość członków jest zarazem współwłaścicielami i pracownikami. Zgodnie z uznanymi na całym świecie wartościami i zasadami spółdzielczości, wszyscy pracownicy i członkowie mają nieograniczone prawo do współudziału w procesie decyzyjnym (21). Jeżeli pracownicy mają udział we własności przedsiębiorstwa, w którym pracują, oraz uczestniczą w zarządzaniu i kontroli, skutkiem tych gwarantowanych praw – obserwowanym w praktyce – są lepsze wyniki gospodarcze, większa zdolność przedsiębiorstwa do przetrwania w czasach kryzysu, a tym samym długoterminowe utrzymanie miejsc pracy w regionie. Ustanowiona prawnie reprezentacja interesów będzie impulsem do tworzenia ram silniejszej partycypacji finansowej.

4.4 Udział finansowy pracowników w sektorze publicznym

4.4.1 Partycypacja finansowa pracowników jest przeważnie stosowana w spółkach akcyjnych lub spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, gdyż w tych przypadkach realizacja przebiega dość łatwo. Niektóre rodzaje przedsiębiorstw (przede wszystkim w sektorze niekomercyjnym), a przez to również ich pracownicy, nie posiadają takiej możliwości z definicji (sektor publiczny, przedsiębiorstwa nienastawione na zysk) bądź niezwykle trudno im z niej skorzystać (stowarzyszenia, fundacje itp.). W dziedzinach tych działa jednak wiele przedsiębiorstw, a tym samym jest wielu pracowników, którzy obecnie nie mają możliwości partycypacji.

4.4.2 Dlatego też celem powinno być, bez uszczerbku dla zasady pomocniczości, opracowanie modelu zapewniającego wszystkim grupom zawodowym i formom przedsiębiorstw możliwość partycypacji finansowej pracowników, przy czym należy uwzględnić szczególną sytuację sektora publicznego.

Bruksela, 21 października 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Więcej danych zob.: D. Vaughan-Whitehead, „The Minimum Wage Revisited in the Enlarged EU” („Nowe spojrzenie na płacę minimalną w rozszerzonej UE”) 2010, Edward Elgar-ILO.

(2) Zob. 92/443/EWG.

(3) COM(2002) 364 wersja ostateczna.

(4) „The PEPPER IV Report – Assessing and Benchmarking Financial Participation of Employees in the EU-27”, Berlin, 2009; http://www.eurofound.europa.eu/areas/participationatwork/pepperreports.htm. Streszczenie w językach niemieckim, francuskim i angielskim dostępne pod adresem: http://www.intercentar.de/en/research/focus-financial-participation-of-employees/.

(5) Wyniki opisano w: J. Lowitzsch et al., „Mitarbeiterbeteiligung für ein Neues Soziales Europa” („Partycypacja pracownicza a kształtowanie nowej Europy społecznej”), Berlin/Paris/Brüssel 2008; Rom 2009, Krakau 2010; dostępne w językach niemieckim, francuskim i angielskim pod adresem: http://www.intercentar.de/en/research/focus-financial-participation-of-employees/.

(6) Ten aspekt podkreśliła już Komisja w zaleceniu 94/1069/WE w sprawie przenoszenia własności małych i średnich przedsiębiorstw, a następnie ponownie w komunikacie w sprawie przenoszenia własności małych i średnich przedsiębiorstw (Dz.U. C 93/2 z 28.3.1998).

(7) W komunikacie „Realizacja wspólnotowego programu lizbońskiego na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia” (COM(2006) 117 wersja ostateczna).

(8) Na przykład w Austrii istnieje możliwość ukształtowania udziału finansowego pracowników w formie wspólnej spółki udziałowej.

(9) W Europie kontynentalnej jest to zwykle spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, fundacja lub stowarzyszenie, zaś w krajach angloamerykańskich jest to trust.

(10) Cel: wzmacnianie lojalności i motywacji pracowników (zob.: http://www.groupe-auchan.com/emploi.html).

(11) Cel: finansowanie wzrostu; http://www.homag.com/de-de/career/Seiten/mitarbeiterkapitalbeteiligung.aspx.

(12) Cel: wydzielenie z koncernu EADS; http://www.netz-bund.de/pages/mitarbges.pdf, od s. 32.

(13) Cel: prywatyzacja i udział strategiczny; http://www.voestalpine.com/annualreport0809/en/management_report/employees.html.

(14) Cel: wzmacnianie lojalności i motywacji pracowników; zob. raport roczny Handelsbanken 2009, http://www.handelsbanken.se/shb/inet/icentsv.nsf/vlookuppics/investor_relations_en_hb_09_eng_ar_rev/$file/hb09eng_medfoto.pdf, s. 53, 56.

(15) Cel: prywatyzacja oraz wzmacnianie lojalności i motywacji pracowników; http://www.herend.com/en/manufactory/story/, bez informacji dot. ESOP, zob. rok 1992.

(16) Cel: sukcesja przedsiębiorstwa; http://www.tullis-russell.co.uk/group/about/.

(17) Cel: prywatyzacja i udział strategiczny; http://www.esop.eircom.ie/.

(18) Cel: prywatyzacja i udział strategiczny; http://www.aerlingus.com/aboutus/investorrelations/shareregister/.

(19) Zob. sprawozdanie PEPPER-IV, część I, rozdział IV, s. 56–58.

(20) Por. Thyssen Krupp: http://www.thyssenkrupp.com/de/investor/belegschaftsaktie.html.

(21) Por. np. zalecenie MOP nr 193 dotyczące promowania spółdzielni.

17.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 51/8

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie zmian w przemyśle metalowym i jego przyszłości (opinia z inicjatywy własnej)

2011/C 51/02

Sprawozdawca: José Isaías RODRÍGUEZ GARCÍA-CARO

Współsprawozdawca: Enrico GIBELLIERI

Dnia 16 lutego 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie

zmian w przemyśle metalowym i jego przyszłości.

Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 8 września 2010 r.

Mając na względzie odnowienie składu Komitetu, Zgromadzenie Plenarne postanowiło przeprowadzić głosowanie nad niniejszą opinią na sesji plenarnej w październiku i zgodnie z art. 20 regulaminu wewnętrznego wyznaczyło José Isaíasa Rodrígueza GARCÍĘ-CARA na sprawozdawcę generalnego.

Na 466. sesji plenarnej w dniach 21 października 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny 72 głosami – 8 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Znaczenie strategiczne

Sektor metalowy ma kapitalne znaczenie dla przestawienia się na model gospodarki efektywnie korzystającej z zasobów i niskoemisyjnej, zgodnie z celami strategii „Europa 2020”. Większa efektywność wykorzystania zasobów jest zarówno wyzwaniem dla sektora, jak i szansą dla przedsiębiorczości – gospodarka efektywnie korzystająca z zasobów nie ma prawa bytu bez przemysłu metalowego. Mamy do czynienia z sektorem silnym, stwarzającym zarówno liczne miejsca pracy, jak i wartość dodaną. Wspiera on także europejski łańcuch wartości i jest jego ogniwem na drodze do gospodarki efektywnie korzystającej z zasobów.

1.2 Ogromne znaczenie sektora metalowego wynika także z jego innowacyjności i z roli, jaką odgrywa w zaopatrzeniu, szczególnie w związku z projektem przewodnim „Europa efektywnie korzystająca z zasobów”, który wspomaga oddzielenie wzrostu gospodarczego od wykorzystania zasobów, przejście na gospodarkę niskoemisyjną, zwiększenie użycia odnawialnych źródeł energii, modernizację sektora transportu i propagowanie racjonalnego gospodarowania energią.

1.3 Widoczność

Problemem przemysłu metalowego jest brak jego widoczności.

1.4 Nie należy mylić sektora metalowego z sektorem produkcji metalu. W jednej z publikacji statystycznych Eurostatu „European Facts and Figures” analizuje się produkcję żelaza, stali i żelazostopów (NACE 27) wspólnie z produkcją wyrobów metalowych, a więc przemysłem metalowym (NACE 28). To bardzo utrudnia prawidłową analizę zatrudnienia i trendów przemysłowych w sektorze metalowym. Niska widoczność objawia się w ocenach wpływu, rzadko uwzględniających bardzo ważne skutki mikroekonomiczne planowanych uregulowań prawnych w tym sektorze. Niezwykle ważne jest wspieranie rozwoju potencjału tego sektora – w szczególności w obszarze wzrostu eksportu – oraz wyciąganie praktycznych wniosków z panującej w nim kultury przedsiębiorczości i innowacyjności.

1.4.1 Dlatego EKES zwraca się do Komisji Europejskiej o odpowiednie uwzględnienie tego sektora przetwórczego w organizacji i rozmieszczeniu zasobów ludzkich; należałoby także zwiększyć zakres reprezentacji i dialogu dotyczącego przemysłu metalowego w DG ds. Przedsiębiorstw i Przemysłu lub DG ds. Handlu, uwzględniając jego rolę – także w zakresie tworzenia zatrudnienia (4,3 mln miejsc pracy w Unii Europejskiej). EKES wzywa więc Komisję Europejską do zwiększenia oficjalnej reprezentacji przemysłu metalowego w służbach i działaniach Komisji (np. w ramach dialogu UE – Chiny).

1.5 Należy nad tym pracować, stosując się do zasady „najpierw myśl na małą skalę”.

Przekazywanie władzom informacji zawartych w przepisach lokalnych i unijnych utrudnia działania MŚP, ponieważ obciąża je pracą administracyjną. Niesprzyjająca jest również atmosfera inwestycyjna w wielu krajach: coraz łatwiej, wygodniej i korzystniej dla przedsiębiorstw jest nabyć część wyrobów poza UE, niż zwiększyć własną produkcję, rozwijać technologię i inwestować w innowacje. Takie postępowanie w dłuższej perspektywie zagrozi pozycji konkurencyjnej i zniechęci młodych techników.

Zdaniem EKES-u należy efektywnie i z przekonaniem stosować zasadę „najpierw myśl na małą skalę” w trakcie wdrażania strategii „Europa 2020” w obszarze polityki przemysłowej, zgodnie z postanowieniami Rady Europejskiej z czerwca 2010 r. i komunikatem w sprawie agendy przemysłowej dla Europy, opierającej się na projekcie przewodnim „Polityka przemysłowa w erze globalizacji”.

1.5.1 Kluczowe znaczenie ma również wspieranie na wszelkie możliwe sposoby przedsiębiorców – do czego EKES zachęca władze krajowe państw członkowskich – poprzez wprowadzanie ułatwień przy zakładaniu firm i wspieranie przedsiębiorczości.

Obszary polityki społecznej i zatrudnienia są kolejnym kluczowym elementem warunków rynkowych, w których działają przedsiębiorstwa. EKES wzywa państwa członkowskie do podejmowania wspólnych wysiłków – przede wszystkim w obszarze polityki społecznej – na rzecz tworzenia atmosfery sprzyjającej rozwojowi konkurencyjnych i opłacalnych firm, które z kolei pozwolą na stwarzanie trwałych miejsc pracy w europejskim przemyśle metalowym. Ważną kwestią dla tej gałęzi przemysłu jest także umiejętność przewidywania możliwych zmian w modelu działalności biznesowej lub strategii klientów oraz producentów materiałów; można to osiągnąć dzięki dialogowi społecznemu, informacji oraz odpowiednio dobranym i efektywnym konsultacjom. W tym kontekście należałoby zastanowić się nad możliwością propagowania wymiany między państwami członkowskimi i partnerami społecznymi w UE; umożliwiłoby to wymianę doświadczeń oraz identyfikację skutecznych instrumentów i roli modelu elastycznego rynku pracy i bezpieczeństwa socjalnego (flexicurity).

1.6 Wykwalifikowany personel, odpowiednie planowanie potrzeb szkoleniowych i przybliżenie sektora ludziom młodym

Biorąc pod uwagę średni rozmiar przedsiębiorstw, jeszcze bardziej paląca staje się potrzeba dysponowania wystarczającą ilością wykwalifikowanych kadr. Stąd też kluczowe znaczenie mają środki służące do zapobiegania brakom wykwalifikowanego personelu: wykwalifikowanych pracowników i praktykantów, techników, inżynierów czy badaczy; ważne jest także zapewnienie im odpowiedniego wykształcenia i szkoleń (zarówno formalnych, jak i zawodowych).

1.6.1 EKES podkreśla kluczowe znaczenie szeroko zakrojonych działań na rzecz poprawy wizerunku i przyciągania do przemysłu ludzi młodych. Sektor metalowy, wymagający stosunkowo dużego nakładu siły roboczej, powinien koniecznie utrzymać – i w miarę możliwości ulepszyć – zatrudnienie, zarówno pod kątem liczby pracowników, jak i ich kwalifikacji. EKES wzywa Komisję do przeanalizowania możliwości opracowania na europejską skalę badania na temat wykształcenia i kwalifikacji technicznych niezbędnych w przemyśle metalowym, by móc przewidzieć potrzeby szkoleniowe. To badanie mogłoby stać się ważnym punktem odniesienia dla intensyfikacji współpracy sektora z politechnikami i szkołami zawodowymi. EKES zaleca, by zainicjowany niedawno europejski dialog społeczny dotyczący sektora metalowego posłużył jako bodziec do przeprowadzenia tego badania, aby przeanalizowano wszystkie możliwości wymiany informacji niezbędne dla poprawy sytuacji MŚP i ich pracowników.

1.7 Innowacyjność

Szczególnie ważne dla powodzenia badań i rozwoju jest współdziałanie producentów metalu i sektora przetwórstwa metali. Podsumowując, należy przeznaczać więcej europejskich funduszy badawczych na sektor produkcji metalu i gałęzie przemysłu związane z obróbką metalu – w szczególności w dziedzinie technologii materiałowych i nanotechnologii – by w ten sposób ulepszyć właściwości mechaniczne materiałów metalicznych w ramach działalności badawczej przedsiębiorstw oraz wspierać i rozwijać konkurencyjną i innowacyjną przewagę sektora. EKES zaleca, by w trakcie określania struktury ósmego programu ramowego (8PR), administracja europejska – a w szczególności Komisja Europejska – nie szczędziły wysiłków w celu ułatwienia ogólnego dostępu to tych projektów. Należy szczególnie wspierać współpracę z MŚP ze względu na ograniczoną liczbę zasobów ludzkich, którymi dysponują, by określać, przedstawiać i realizować ewentualne projekty innowacyjne.

1.7.1 Innowacje przemysłowe to nie tylko nowa wiedza naukowa, ale także szereg rodzajów innowacji (np. nowe pojęcia z zakresu logistyki czy marketingu, innowacyjność organizacyjna, innowacyjne modele biznesu, projekty produktów); stąd EKES wzywa UE do lepszego ujęcia tych kwestii w unijnej polityce innowacyjności.

1.7.2 Projektowanie i opracowanie produktów przenoszone jest na etapy początkowe lub końcowe łańcucha produkcyjnego, przez co kwestie ochrony praw własności intelektualnej i fałszowania stanowią coraz większe wyzwanie. Bardzo niewiele przedsiębiorstw z sektora metalowego jest w stanie ponosić koszty ochrony własności intelektualnej ponoszone przez większe przedsiębiorstwa.

1.8 Brak wizerunku

Bolączką sektora metalowego jest także „brak wizerunku”. Należy więc opracować odpowiedni wizerunek zarówno sektora, jak i jego możliwości rozwoju. W tej kwestii pożądane byłoby też wsparcie władz. W tym kontekście EKES zaleca władzom krajowym i europejskim analizę kondycji sektora, uznając go za swego rodzaju „barometr przemysłowy” i wymierny wskaźnik „stanu zdrowia” łańcucha produkcji przemysłowej i uczestniczących w nim małych i średnich przedsiębiorstw.

Kwestią problematyczną jest ogólny brak akceptacji dla tego przemysłu i jego projektów przemysłowych, będący wynikiem jego negatywnego wizerunku istniejącego od dziesięcioleci. Należy wypracować nową strategię współdziałania polityki, przemysłu i władz, by stworzyć lepszy wizerunek firm spełniających wszystkie wymagane prawem przepisy.

1.9 Polityka handlowa

Zarówno DG ds. Handlu, jak i DG ds. Przedsiębiorstw i Przemysłu powinny posiadać wystarczającą wiedzę na temat przemysłu metalowego i przyjąć zrównoważone podejście, jeśli chodzi o stosowanie środków mających wpływ na przedsiębiorstwa z tego sektora. Stąd EKES wzywa Komisję Europejską do podjęcia odpowiednich kroków i uwzględniania interesów wspólnotowych, ich wpływu na cały łańcuch wartości i na ogół przemysłu przy podejmowaniu decyzji dotyczących określonego sektora. W stosunkach z krajami trzecimi Komisja Europejska powinna kierować się zasadą wzajemności, szczególnie w kwestii polityki handlowej.

1.10 Klastry

Duże zainteresowanie wzbudza rozwój wizji sektora metalowego opartej na zgrupowaniach przedsiębiorstw (klastrach), już istniejących na terenie całej Unii Europejskiej. Zgrupowania przedsiębiorstw określone jako klastry istnieją w następujących częściach Europy: Kraj Basków (Hiszpania), Brescia (Włochy), Flandria (Belgia), Litwa, Kraj Loary (Francja), Śląsk (Polska), południowa Westfalia (Niemcy), Vorarlberg (Austria), Walencja (Hiszpania). Należałoby jednak dogłębniej przebadać ten temat, by ocenić skutki, główne trendy i transformacje struktury przemysłowej oraz ewentualne analizy porównawcze (benchmark) poszczególnych obszarów.

1.11 Finansowanie

EKES z zadowoleniem przyjąłby położenie większego nacisku na potrzebę oferowania mechanizmów płynności finansowej dla przemysłu wytwórczego, w szczególności dla MŚP z tego sektora, co mogłoby zapoczątkować stosowanie lepszych praktyk w całej Europie.

2. Wstęp

2.1 Traktat lizboński ustalił nowe ramy funkcjonowania Unii Europejskiej, swoje prace zaczęła nowa Komisja Europejska, w 2009 r. rozpoczęła się także nowa kadencja Parlamentu Europejskiego. W tym czasie Unia Europejska, a w szczególności europejski przemysł, musi stawić czoła sytuacji światowej i wyzwaniom o charakterze niespotykanym od czasu powstania UE.

2.2 Jeżeli chcemy powstrzymać wzrost bezrobocia, niszczenie struktury przemysłowej i rosnący brak zaufania obywateli, musimy zdecydowanie stawić czoła tym wyzwaniom.

2.3 Celem EKES-u w niniejszej opinii z inicjatywy własnej w sprawie europejskiego sektora metalowego jest przedstawienie możliwości działań zapobiegawczych, bo to one na dłuższą metę zadecydują o tym, czy uda się utrzymać potencjał innowacyjny, prężność gospodarczą i globalną, konkurencyjną pozycję europejskiego przemysłu metalowego. Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle (CCMI) bada wyzwania i możliwości sektora związane z przejściem na zrównoważony model gospodarki i skuteczniejszym zarządzaniem zasobami, zgodnie z założeniami strategii „Europa 2020” Unii Europejskiej.

2.4 Oto niektóre z nasuwających się pytań: jak stawić czoła tym wyzwaniom? Czy instytucje wspólnotowe będą potrafiły odpowiednio się do nich ustosunkować? Pod jakimi względami mogą one wnieść wartość dodaną? Czy strategia „Europa 2020” na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu stanowi odpowiednie narzędzie do osiągnięcia sukcesu?

3. Wszechobecność przemysłu metalowego

3.1 Przedsiębiorstwa przemysłu metalowego istnieją we wszystkich zakątkach Unii Europejskiej, praktycznie we wszystkich regionach i miastach. Są to firmy elastyczne, innowacyjne, często (stosunkowo) niewielkie, pragmatyczne, oparte na świadczeniu usług, tworzące (i utrzymujące) miejsca pracy i silnie powiązane z innymi ogniwami przemysłowego łańcucha dostaw. Ich istnienie wydaje nam się często oczywiste. Ostatnio poczyniono pierwsze kroki, by zmienić ten stan rzeczy, co należy przyjąć z zadowoleniem: Komisja Europejska opublikowała niedawno pierwszą ogólnoeuropejską analizę na ten temat. Liczne przedsiębiorstwa sektora metalowego charakteryzują się – prawdopodobnie ze względu na swoje rozmiary – różnorodnością, wszechstronnością i prężnością, ale w przeciwieństwie do przedstawicieli interesów całej branży pozostają w znacznej mierze niedostrzegane i nie znajdują się w centrum uwagi świata polityki.

3.2 Ten brak widoczności odzwierciedla np. jedna z publikacji statystycznych Eurostatu „European Facts and Figures”, w której analizuje się produkcję żelaza, stali i żelazostopów (NACE 27) wspólnie z produkcją wyrobów metalowych, a więc sektorem metalowym (NACE 28). To bardzo utrudnia odrębną i prawidłową analizę zatrudnienia i trendów przemysłowych w tym sektorze.

3.3 Ten brak widoczności jest nieuzasadniony. Sektor metalowy jest podstawowym „ukrytym” ogniwem łańcucha dostaw przemysłowych w UE. Ma on olbrzymie znaczenie i pomimo stosunkowo niewielkich rozmiarów poszczególnych przedsiębiorstw, ma – według danych liczbowych – duży udział w gospodarce europejskiej.

3.4 Przedstawione poniżej skrótowe dane pokazują wielkość i strategiczne znaczenie sektora metalowego dla gospodarki i zatrudnienia w Europie.

3.4.1

Sektor ten obejmuje ogromną liczbę małych przedsiębiorstw (400 tys.) w całej Europie, z których większość (ok. 95 %) zatrudnia poniżej 50 pracowników.

3.4.2

Przemysł metalowy zapewnia w całej Europie pracę 4,2 mln osób, co stanowi ok. 12 % całego zatrudnienia w przemyśle!

3.4.3

W sektorze tym powstają liczne miejsca pracy. Znaczące jest, że w przeciwieństwie do innych sektorów poziom zatrudnienia wzrastał w nim stale w Europie w ostatnich dziesięciu latach, aż do niedawnej recesji gospodarczej. Np. w latach 2000–2006 zatrudnienie w omawianym sektorze wzrosło o ok. 8 %.

3.4.4

Jest to sektor o dużym znaczeniu gospodarczym: wartość jego produkcji wyniosła w 2008 r. 530 mld euro.

3.4.5

Zajmuje on centralne miejsce w strukturze przemysłowej UE, gdyż produkuje komponenty dla innych gałęzi przemysłu.

4. Strategiczne znaczenie sektora metalowego

4.1 Podstawowe ogniwo łańcucha dostaw

Europejski sektor metalowy jest podstawowym ogniwem łańcucha dostaw dla przemysłu europejskiego, gdyż dostarcza komponentów i wyrobów gotowych dla wszystkich pozostałych sektorów produkcji:

—	komponenty dostarczane są głównie dla przemysłu motoryzacyjnego, lotniczego, transportowego i maszynowego, w tym m.in. dla branży budowy maszyn, co jest kluczowym elementem przekształceń w całym sektorze, prowadzących do lepszego zarządzania zasobami;

—	stalowe profile i blachy mają podstawowe znaczenie dla budownictwa (stalowe szkielety budynków, pręty zbrojeniowe, stalowe podbudowy, pokrycie budynków, materiały itp.);

—	pojemniki trafiają do różnych gałęzi przemysłu przetwórczego, jak np. przemysł żywnościowy, farmaceutyczny, chemiczny, naftowy itd.;

—	produkty służące do mocowania (wkręty, nakrętki i śruby) i narzędzia są używane zarówno przez przemysł, jak i przez konsumentów.

4.2 Solidna gałąź przemysłu

Sektor metalowy posiada solidną strukturę i nie cierpi z powodu nadwyżek mocy produkcyjnych.

4.3 Sektor tworzący miejsca pracy

W sektorze metalowym pracuje ok. 12 % pracowników całego sektora przemysłu w UE-27 i obejmuje około jednej piątej przedsiębiorstw produkcyjnych działających w UE.

4.4 Sektor tworzący wartość dodaną

Europejski przemysł metalowy wytworzył w 2006 r. 10 % wartości dodanej przemysłu w UE-27 i 7,4 % produkcji przemysłowej. Sektor metalowy (produkcja brutto i wielkość produkcji) jest jednym z sektorów tworzących największą wartość dodaną w Europie; przewyższa on wyraźnie pod tym względem inne sektory przemysłowe.

4.5 Wielki sektor złożony z małych elementów

Europejski sektor metalowy jest pełnoprawnym sektorem przemysłowym, pomimo (albo też dzięki temu), że składa się głównie z wielu bardzo różnorodnych przedsiębiorstw, zwłaszcza małych (1) (ponad 90 % to małe i średnie przedsiębiorstwa rodzinne). Ponadto w wielu krajach – głównym wyjątkiem są tu Niemcy – w sektorze tym dominują mikroprzedsiębiorstwa (poniżej 10 pracowników), które stanowią 80 % przedsiębiorstw w tym sektorze (2006 r.).

4.6 Sektor wzmacniający europejski łańcuch dostaw

4.6.1 Prawdopodobnie struktura przemysłowa sektora metalowego nie jest przypadkowa czy arbitralna, lecz wynika z praktycznego dostosowania do potrzeb rynku, które ostatecznie ukształtowały łańcuch dostaw w przemyśle europejskim, aż uzyskał on widoczną dziś niezbędną elastyczność, innowacyjność i niszowy charakter. Faktu, iż przeciętne przedsiębiorstwo metalurgiczne jest małe lub średnie, nie należy zatem traktować jako słabości, lecz jako przewagę względną.

4.6.2 Co więcej, z analiz wynika, iż sektor ten jest i pozostanie w dużej mierze domeną małych i średnich przedsiębiorstw. Proporcjonalnie stają się one jeszcze mniejsze w stosunku do innych dużych uczestników łańcucha dostaw, którzy – w przeciwieństwie do przemysłu metalowego – podjęli szeroko zakrojone działania konsolidacyjne. Jednakże możliwości konsolidacji w sektorze metalowym są, mówiąc ogólnie, znacznie ograniczone z powodów strukturalnych.

4.6.3 Konieczna jest ścisła współpraca w ramach całego łańcucha dostaw. W związku z tym EKES zwraca się do Komisji Europejskiej i do państw członkowskich o przeanalizowanie istotnej kwestii poprawy partnerstwa i zacieśnienia współpracy w całym łańcuchu dostaw, a zwłaszcza stworzenia kanałów, które pozwolą sektorowi metalowemu określać nowe, przystosowane do zapotrzebowania standardy jakości i klasy stali oraz wpływać na ich opracowywanie.

4.7 Sektor między młotem a kowadłem

Jeśli wziąć pod uwagę aspekt wielkości i korzyści skali, dysproporcja w stosunkach przemysłu metalowego z klientami i dostawcami będzie w najbliższych latach rosła. W związku z tym sektor ten będzie miał coraz mniejsze możliwości wpływania na swoją przyszłość i środowisko gospodarcze. Sytuacja ta powoduje coraz większy nacisk na koszty stałe i jakość miejsc pracy w tym sektorze.

4.8 Rozwiązania na przyszłość oparte na dokładnych analizach

Opierając się na wymienionych elementach strategicznych, w niniejszej opinii z inicjatywy własnej pragniemy przedstawić rozwiązania wynikające z konkretnych doświadczeń w sektorze metalowym, którego przedsiębiorstwa i klastry wzmacniają wszystkie duże regiony europejskie poprzez zatrudnienie, szkolenia i inne stwarzane możliwości. Sektor ten jest wszechstronny, prężny i innowacyjny, ma nadzwyczajną zdolność dostosowywania się do sytuacji i utrzymywania miejsc pracy w najprzeróżniejszych warunkach. Mógłby on być przykładem, jak znajdować rozwiązania zbliżających się wyzwań, a przede wszystkim, jak być liderem zmian.

5. Co należy zrobić w skali europejskiej?

5.1 Przemysł metalowy: mistrz w kategorii MŚP

5.1.1 Pomimo istnienia różnic regionalnych w wartościach absolutnych (np. przedsiębiorstwa niemieckie są zazwyczaj większe niż w innych częściach UE), sektor metalowy wyróżnia się w stosunku do innych gałęzi gospodarki pod względem dominacji i powszechności małych i średnich przedsiębiorstw.

5.1.2 Zdaniem EKES-u decydenci polityczni powinni jak najszybciej wziąć pod uwagę tę cechę i nie przechodzić nad nią do porządku dziennego. Ostatnie analizy dowodzą, że nie może ona być traktowana jako cecha marginalna sektora metalowego lub jako zbieg okoliczności, ale jako podstawowy czynnik, na którym opiera się siła całego sektora.

5.1.3 EKES zwraca się do Unii Europejskiej o to, by nadal dokładnie analizowała główne cechy tego sektora i jasno i precyzyjnie określiła, które z nich są dla niego korzystne, stanowią jego silne strony i są czynnikami tworzenia wartości dodanej w łańcuchu produkcji UE.

5.1.4 W dalszej kolejności Unia Europejska powinna przyjąć takie strategie polityczne dla MŚP, aby zaspokoić te konkretnie określone potrzeby. Należałoby określić optymalne działania i wzorcowe rozwiązania, w razie potrzeby przy użyciu narzędzi oceny porównawczej (benchmarking), tak aby zaspokoić specyficzne potrzeby MŚP europejskiego sektora metalowego. W ten sposób można by udoskonalić i upowszechnić zalety i przewagi tego sektora i wesprzeć go, by utrzymał pozycję europejskiego lidera wśród przemysłowych MŚP.

5.1.5 Ponadto analizy dotyczące atutów tego sektora pozwoliłyby potwierdzić, że jest on główną siłą napędową innowacji przemysłowych w Europie, podkreślić jego przewagi oraz poprawić jego wizerunek, co jest niezbędne, by przyciągnąć do niego pracowników (przede wszystkim młodych). Potrzebna jest wizja polityczna, by przedstawić przemysł europejski w kontekście politycznym jako źródło tworzenia miejsc pracy i czynnik innowacyjny w łańcuchu przemysłowym.

W chwili, kiedy z różnych instancji administracyjnych w całej Europie płyną teoretyczne, retoryczne, a często także ogólnikowe obietnice, gdy chodzi o uwzględnienie znaczenia europejskich MŚP, istotne byłoby, aby zamiast wysuwać niejasne propozycje dotyczące jednolitego podejścia, precyzyjnie i szczegółowo określić praktyczne i realistyczne środki pozwalające zrozumieć, wzmocnić i chronić ten ważny sektor.

5.1.6 Ze względu na średnią wielkość przedsiębiorstw w sektorze metalowym większość jego pracowników nie ma dostępu do europejskich rad zakładowych lub europejskich sieci reprezentujących ich interesy. Jednakże większość przedsiębiorstw tego sektora działa w ramach europejskiego łańcucha wartości lub ma do czynienia z konkurencją ze strony innych przedsiębiorstw spoza Unii Europejskiej. Z tego względu płace, a także czas i warunki pracy w wielu wypadkach narażone są na bezpośrednią konkurencję. Mając na uwadze potrzebę uniknięcia różnic w zasobie informacji, EKES opowiada się za odpowiednim informowaniem we właściwym czasie, a także za zasięganiem opinii pracowników i upowszechnianiem dialogu społecznego. Z powodu znaczenia zatrudnienia w MŚP w Europie, polityka europejska powinna uwzględniać potrzeby tych pracowników.

5.2 Dostępność surowców, a zwłaszcza stali

5.2.1 Zapewnienie surowców po sprawiedliwych cenach ma kluczowe znaczenie dla przemysłu metalowego, gdyż surowce mają coraz większe znaczenie na przekształconym i zglobalizowanym rynku.

5.2.2 Ze względu na małe rozmiary, przedsiębiorstwa sektora metalowego z UE nie mogą konkurować w Unii pod względem kosztów pracy ani osiągać oszczędności skali, z których korzystają ich dostawcy, np. huty. W związku z tym muszą mieć dostęp do czynników produkcji – zwłaszcza surowców i energii – na konkurencyjnych warunkach rynkowych.

5.2.3 Ponadto EKES zaleca Komisji Europejskiej, by nalegała na przestrzeganie zasady wzajemności w stosunkach z krajami trzecimi i w związku z tym by przeanalizowała szereg czynników, które powodują, że pod względem dostępu do surowców przedsiębiorstwa z krajów europejskich są w gorszej sytuacji niż przedsiębiorstwa z innych krajów, np. z Chin, które ubiegają się o zakup złomu w Europie, podczas gdy przedsiębiorstwa europejskie nie mają takiego samego dostępu do zakupu złomu ze względu na zamknięty charakter danego rynku.

5.2.4 Ważne jest też, by wspierać ich potencjał w zakresie planowania i radzenia sobie z niestabilnością warunków rynkowych oraz przygotowania na różne możliwości rozwoju sytuacji (zarządzanie ryzykiem). Należy też dbać o to, by przepisy dotyczące hutnictwa europejskiego nie stanowiły przeszkody dla inwestycji w tym sektorze w Unii Europejskiej. Przechodzenie od umów wieloletnich lub rocznych do umów coraz bardziej krótkoterminowych lub coraz powszechniejszych transakcji jednorazowych najprawdopodobniej pogłębi te tendencje i stopniowo utrudni przedsiębiorstwom sektora metalowego planowanie. EKES zaleca instytucjom europejskim, by uwzględniły wspomniane tendencje, aby przygotować środki pozwalające na dostosowanie się MŚP sektora metalowego do coraz większej zmienności cen. EKES zaleca w szczególności, by wzięto pod uwagę ten istotny aspekt w opracowywaniu kolejnego komunikatu w sprawie europejskiej strategii dotyczącej surowców.

5.2.5 Ponadto EKES zwraca uwagę na postępującą koncentrację w sektorze wydobycia rudy żelaza i zwraca się do Komisji Europejskiej o uwzględnienie zagrożeń, jakie dla przemysłu europejskiego może stanowić powstanie wirtualnych monopoli na skalę światową. Europejski sektor hutnictwa, budowy maszyn i motoryzacji wskazał te zagrożenia w swoim stanowisku ogłoszonym w związku z zapowiedzią połączenia firm górniczych BHP Billiton Plc i Rio Tinto Plc.

5.3 Energia

5.3.1 Zapewnienie stałych dostaw energii ma żywotne znaczenie dla przemysłu metalowego w UE, co wymaga zapewnienia dostaw energii ze wszystkich źródeł na konkurencyjnych warunkach rynkowych.

5.3.2 Zbudowanie i sfinansowanie infrastruktury i niezbędnych połączeń transgranicznych, a także znoszenie barier na granicach między krajami, zwłaszcza w zakresie przesyłania energii elektrycznej, jest kluczem do zapewnienia konkurencji wśród dostawców i dystrybutorów.

5.3.3 W procesie podejmowania decyzji w dziedzinie polityki energetycznej istotne jest też ustanowienie właściwej równowagi między aspektem ekologicznym a skutkami gospodarczymi dla stabilności i cen dostaw. Równowaga ta ma kluczowe znaczenie dla konkurencyjności omawianego sektora.

5.4 Równe warunki konkurencji

5.4.1 Przedsiębiorstwa w UE stoją w obliczu rosnącej konkurencji międzynarodowej, zarówno na rynku wewnętrznym – w związku z produktami z importu – jak i na rynkach eksportowych. Ponadto bardzo zróżnicowane warunki w samej UE (np. ceny energii, procedury udzielania zezwoleń na działalność, warunki działalności) dodatkowo utrudniają sytuację. EKES apeluje do Komisji Europejskiej, by zagwarantowała równe reguły gry w konkurencji wewnątrzunijnej i międzynarodowej.

5.4.2 EKES zwraca się do Komisji Europejskiej o czuwanie nad zagwarantowaniem sprawiedliwej konkurencji z innymi krajami na szczeblu międzynarodowym.

5.4.3 Ponadto organy ds. konkurencji powinny zwracać dużo większą uwagę na nadużycia związane z różnicą między rozmiarami przedsiębiorstw sektora a wielkością jego klientów, zwłaszcza dostawców.

5.5 Finansowanie

5.5.1 W osiąganiu celów polityki przemysłowej bardzo istotna jest rola instytucji finansowych w związku z ponoszonym lub nieponoszonym przez nie ryzykiem i w związku ze stopniem ich dostępności.

Kryzys finansowy, który wpływa na perspektywy gospodarki realnej od końca 2008 r., dotknął również sektora metalowego. Popyt na kredyty był stosunkowo niewielki w niekorzystnym klimacie finansowym w 2009 r., jednak nagła poprawa prognoz w ciągu 2010 r. prowadzi stopniowo do wyczerpywania się finansowania przedsiębiorstw, gdyż rośnie zapotrzebowanie na kredytowanie. Braki te są dotkliwsze dla MŚP, które są niemal całkowicie uzależnione od finansowania przez banki. Przemysł metalowy, w którym dominują MŚP, jest zatem w trudnej sytuacji, mogącej przerodzić się w poważny kryzys.

5.5.2 Banki nie wahały się ponosić ryzyka związanego z inwestowaniem w fundusze zabezpieczające (hedgingowe) i inne papiery wartościowe, lecz są dużo ostrożniejsze, gdy chodzi o pełnienie ich podstawowej roli, jaką jest udostępnianie środków dla gospodarki realnej. Należy podkreślić, że sektor finansowy powinien być środkiem do osiągania celów. Jeśli chodzi o sektor bankowy, to przygotowuje się on właśnie do wdrożenia unijnej dyrektywy w sprawie wymogów kapitałowych, która wywrze na banki dodatkowy nacisk i ograniczy działanie dźwigni finansowej oraz narzuci dużo bardziej restrykcyjne warunki co do podejmowania ryzyka. Przepisy te wymagają dokładnej analizy, aby uniknąć niekorzystnych skutków ubocznych dla dostępności kredytów dla całego sektora.

5.5.3 EKES z zadowoleniem przyjąłby lepsze podkreślenie potrzeby oferowania mechanizmów płynności finansowej dla przemysłu wytwórczego, w szczególności dla MŚP z tego sektora, co mogłoby zapoczątkować stosowanie lepszych praktyk w całej Europie.

5.5.4 Przemysł metalowy jest ważnym sektorem z punktu widzenia eksportu europejskiego. EKES z wdzięcznością powitałby środki wsparcia na rzecz rozwoju jego potencjału, zwłaszcza na zwiększenie eksportu. Niektóre z tych środków powinny niewątpliwie dotyczyć poprawy dostępu do źródeł finansowania i kredytów eksportowych.

Bruksela, 21 października 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Komisja Europejska, FWC Sector Competitiveness Studies (Konkurencyjność przemysłu metalowego i wyrobów metalowych w UE) – sprawozdanie końcowe z 18 listopada 2009 r., s. 91. Rozdział poświęcony strukturze przemysłu i rozmiarom przedsiębiorstw oraz liczbie i roli MŚP w tym sektorze: „Analiza sektora metalowego pod kątem wielkości przedsiębiorstw (zatrudnienia) pokazuje, że sektor ten jest zdominowany przez mikroprzedsiębiorstwa (poniżej 10 pracowników), które stanowiły 80 % wszystkich przedsiębiorstw w tym sektorze w 2006 r. Jednocześnie ok. 17 % wszystkich przedsiębiorstw w tym sektorze w 2006 r. można określić jako małe (10–49 pracowników). Tak więc w 2006 r. ponad 95 % przedsiębiorstw zatrudniało mniej niż 50 osób; 3 % można zakwalifikować do kategorii średnich (50–249 osób), a tylko ok. 0,5 % do dużych (ponad 250 pracowników)”.

17.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 51/15

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie konsekwencji kryzysu związanego z długiem publicznym dla sprawowania rządów w UE (opinia z inicjatywy własnej)

2011/C 51/03

Sprawozdawca: Michael SMYTH

Dnia 29 kwietnia 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie

konsekwencji kryzysu związanego z długiem publicznym dla sprawowania rządów w UE.

Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 7 września 2010 r.

Mając na względzie rozpoczęcie nowej kadencji Komitetu, Zgromadzenie Plenarne postanowiło przeprowadzić głosowanie nad niniejszą opinią na sesji plenarnej w październiku i zgodnie z art. 20 regulaminu wewnętrznego wyznaczyło Michaela SMYTHa na sprawozdawcę generalnego.

Na 466. sesji plenarnej w dniu 21 października 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 120 do 7 – 5 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Kryzys związany z długiem publicznym – wywołany przez kryzys finansowy i fiskalny – zagraża istnieniu UGW i wymaga skutecznych reakcji w wymiarze finansowym, gospodarczym i politycznym. Uwydatnił także nieodpowiedniość paktu stabilności i wzrostu jako mechanizmu zapewniającego odpowiedzialność fiskalną w państwach członkowskich.

1.2 EKES popiera dotychczasowe działania podjęte przez Radę i ECOFIN mające na celu wspieranie państw członkowskich doświadczających problemów finansowych za pomocą europejskiego mechanizmu stabilizacji oraz Europejskiego Instrumentu Stabilności Finansowej (EFSF). Jest to rozwiązanie przejściowe, które może jednak stać się podstawą trwalszej procedury i ram warunkowego wsparcia finansowego dzięki utworzeniu prawdziwego Europejskiego Funduszu Walutowego. Można by się również zastanowić nad utworzeniem europejskiej agencji długu publicznego emitującej europejskie obligacje.

1.3 EKES zaleca, by przez wzgląd na powodzenie europejskiego planu naprawy gospodarczej wdrożono plany zmniejszenia długu publicznego w strefie euro gwarantujące jej stabilność gospodarczą i monetarną. Powinno się to odbywać w sposób zgodny z celami dotyczącymi ożywienia gospodarczego i tworzenia miejsc pracy, których realizacja została w dużej mierze utrudniona przez kryzys, a które zostały wyznaczone w komunikacie KE pt. „Europa 2020 – strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu”.

1.4 Z kryzysu związanego z zadłużeniem możemy wyciągnąć wiele wniosków dla przyszłego sprawowania rządów w UE. Wstępne propozycje grupy roboczej ds. polityki gospodarczej dotyczące nadzoru i sankcji stanowią kroki we właściwym kierunku. Niemniej EKES jest zdania, że przeciwwagą dla sankcji powinno być większe poczucie solidarności europejskiej w zakresie zarządzania długami publicznymi, przy czym Komitet stwierdza, że nie powstał dotąd formalny mechanizm dotyczący niewypłacalności państwa. Jest to nadal niedostatek w strukturze UGW, którym powinni się zająć decydenci polityczni. Byłoby jednak wskazane, by sankcje miały charakter zarówno polityczny, jak i gospodarczy, tak by uniknąć jeszcze większego wzrostu długu zainteresowanych krajów.

1.5 Znaczną część winy za kryzys związany z długiem publicznym można przypisać nieodpowiedzialnej polityce fiskalnej prowadzonej przez niektóre państwa członkowskie UE. Część można przypisać nierozważnemu udzielaniu przez banki kredytów, które doprowadziły do kryzysu w dziedzinie budownictwa i aktywów, a także nierozważnemu postępowaniu agencji ratingowych. Ogromne, finansowane przez podatników wsparcie dla banków w niektórych państwach członkowskich, a następnie kruchość światowego systemu finansowego także przyczyniły się do kryzysu. W przyszłości należy przeprowadzić skuteczne reformy światowego systemu bankowości, aby zapobiec nawrotowi takich zachowań.

1.6 EKES życzy sobie, by proces wzmacniania europejskiego zarządzania gospodarczego, który rozpocznie się w styczniu 2011 r. wraz europejskim okresem oceny, zapewniający lepszą koordynację polityki gospodarczej państw członkowskich (1), miał na celu ochronę europejskich miejsc pracy poważnie zagrożonych przez kryzys.

1.7 EKES uważa jednak, że przynajmniej w odniesieniu do krajów strefy euro nie wystarczy sama koordynacja polityki gospodarczej, lecz konieczna będzie prawdziwa wspólna polityka gospodarcza, a także – przynajmniej na pierwszym etapie – koordynacja polityki budżetowej.

2. Kontekst kryzysu – polityka fiskalna Unii Gospodarczej i Walutowej

2.1 Dyscyplina fiskalna jest jednym z kluczowych elementów stabilności makroekonomicznej i ma szczególne znaczenie w unii walutowej, takiej jak strefa euro, która składa się z suwerennych państw utrzymujących własne kompetencje w zakresie polityki fiskalnej. W strefie euro nie można już wykorzystywać krajowej polityki pieniężnej i kursowej do reagowania na wstrząsy w poszczególnych krajach. Polityka fiskalna jest więc bardzo istotna, lecz państwa mogą lepiej łagodzić wstrząsy, jeżeli ich punktem wyjścia jest stabilna pozycja.

2.2 Wprowadzono wiele mechanizmów i ustaleń, aby zapewnić stabilną politykę fiskalną i ograniczyć zagrożenia dla stabilności cen. Ustalenia te zostały zapisane w art. 121, 123, 124, 125 i 126 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) i obejmują pakt stabilności i wzrostu (w oparciu o art. 121 i 126), procedurę nadmiernego deficytu (art. 126), zakaz bezpośredniego finansowania (art. 123), zakaz uprzywilejowanego dostępu do instytucji finansowych (art. 124) i klauzulę dotyczącą wyłączenia wzajemnej pomocy („no-bail-out”) (art. 125).

2.3 Podstawowa zasada polityki budżetowej zapisana w traktacie stanowi, że państwa członkowskie powinny unikać nadmiernych deficytów budżetowych. Podstawą do przestrzegania tej zasady jest zobowiązanie państw członkowskich do utrzymywania poziomu ogólnego rocznego deficytu budżetowego na granicy 3 % PKB i utrzymywanie długu publicznego brutto w stosunku do PKB na poziomie (lub poniżej) progu 60 %.

2.4 W wyjątkowych okolicznościach tymczasowe przekroczenie progu deficytu może nie być uznawane za nadmierne, jeżeli deficyt pozostaje na poziomie zbliżonym do tego progu. Decyzję dotyczącą stwierdzenia, czy państwo członkowskie ma nadmierny deficyt, podejmuje Rada ECOFIN na zalecenie Komisji Europejskiej. Jeżeli Rada zadecyduje, że państwo członkowskie znajduje się w sytuacji nadmiernego deficytu, podejmuje się odpowiednie kroki przewidziane w procedurze nadmiernego deficytu. Może to doprowadzić do nałożenia sankcji na dane państwo.

2.5 Założeniem paktu stabilności i wzrostu jest zapewnienie stałego prowadzenia stabilnej polityki budżetowej. Zgodnie z paktem państwa członkowskie zobowiązane są do przestrzegania średniookresowego celu „budżetu bliskiego równowagi lub wykazującego nadwyżkę”, jak wskazano w postanowieniach dotyczących krajów. Dostosowanie do tego celu ma pozwolić państwom członkowskim w sprostaniu zwykłym wahaniom cyklicznym bez naruszania wartości odniesienia 3 % PKB dla deficytu budżetowego. Tymczasem teoria i praktyka paktu stabilności i wzrostu są od siebie bardzo odległe. Jak stwierdził ostatnio Europejski Bank Centralny (EBC):

Poszczególne państwa członkowskie w różnym stopniu stosują się do zasad budżetowych traktatu z Maastricht i paktu stabilności i wzrostu. Naruszenie wartości odniesienia 3 % PKB dla deficytu budżetowego zdarzało się wielokrotnie i stale w niektórych państwach, co każe wnioskować, że przynajmniej w tych przypadkach do realizacji paktu brakuje wystarczającego rygoru i woli politycznej. W poszczególnych krajach w różnym stopniu odchodzenie od planów fiskalnych było spowodowane zbyt optymistycznymi prognozami wzrostu, zmianą danych ex post, większymi niż się spodziewano wahaniami przychodów i ciągłym przekraczaniem wydatków. („Dziesięć lat paktu stabilności i wzrostu”, artykuł w „Biuletynie Miesięcznym EBC”, październik 2008 r.)

2.6 Wyraźne zaniechanie przestrzegania zasad fiskalnych UGW zdarzało się już przed obecnym światowym kryzysem finansowym, lecz można argumentować, że zagrożenie niewypłacalnością w unii walutowej stanowi drugą fazę kryzysu. Po ponad dekadzie coraz łatwiejszego dostępu do kredytów, który doprowadził do kryzysu w sektorze mieszkalnictwa i budownictwa, kolejne zapaści ekonomiczne w niektórych państwach członkowskich wywołały eskalację problemów z długiem. Zakrawa na ironię, że rządy Grecji, Hiszpanii i Portugalii nie musiały ratować swoich systemów bankowych za pomocą pieniędzy podatników podczas kryzysu bankowego, lecz ich problemy z długiem publicznym zagrażają obecnie destabilizacją banków w całej UE. Jest to argument za stwierdzeniem, że wsparcie dla banków finansowane przez podatników nie było główną przyczyna wzrostu długu publicznego.

2.7 Podczas kryzysu bankowego często twierdzono, że niektóre banki były „zbyt duże, by pozwolić im upaść”; obecnie mówi się o państwach członkowskich, które mają coraz większy dług publiczny, że „są zbyt ważne, by pozwolić im na bankructwo”. Poprzednio podatnicy musieli z bólem zaakceptować konieczność ratowania nieodpowiedzialnych banków, obecnie z kolei międzynarodowe rynki obligacji wymagają potencjalnie bardziej bolesnych dostosowań finansów publicznych w niektórych państwach członkowskich. Niepewność, jaką stworzyła kwestia niewypłacalności finansów publicznych zaczęła także podważać samo euro i wywołała obawy, że dojdzie do zapaści wielu państw członkowskich należących do strefy euro.

2.8 Kryzys związany z długiem publicznym jest kryzysem zaufania do UE ogólnie, a w szczególności do strefy euro. Wymaga zarówno rozwiązania politycznego, jak i finansowego. Kryzys poddał w wątpliwość kwestię adekwatności ustaleń fiskalnych opisanych powyżej do zapewnienia stabilności wspólnej waluty. Można by argumentować, co jest częściowo uzasadnione, że pakt stabilności i wzrostu nie odniósł skutku i że Europa potrzebuje obecnie nowych ram fiskalnych i monetarnych, które mogłyby bardziej skutecznie sprostać poważnym problemom gospodarczym lub nawet bankructwu państwa członkowskiego. Jeżeli to prawda, to jak mogłyby wyglądać takie ramy?

3. Alternatywne ramy fiskalne i monetarne

3.1 W ostatnich miesiącach pojawiło się wiele nowych projektów zarówno na poziomie teorii politycznej, jak i realizacji polityki. Jedną z interesujących propozycji dotyczących opanowania kryzysu związanego z długiem publicznym i potencjalnym bankructwem państwa jest utworzenie Europejskiego Funduszu Walutowego (EFW) (2). Za tą propozycją stoi argument, że Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) nie ma doświadczenia, by sprostać zagrożeniu niewypłacalności członka unii walutowej i że EFW wzmocniłby unijne mechanizmy egzekwowania.

3.2 Koncepcja Europejskiego Funduszu Walutowego powinna być postrzegana jako analogiczna do reakcji politycznych na niedawną zapaść finansową, gdy celem polityki było zapobieganie upadłości dużych instytucji finansowych. W miarę jak UE wychodzi z kryzysu bankowego debata polityczna skupia się na reformach umożliwiających kontrolowane bankructwo instytucji finansowych i samodzielne finansowanie funduszy ratunkowych dla dużych banków z problemem niewypłacalności. Innymi słowy, po ustabilizowaniu systemów finansowych, europejscy decydenci polityczni skupiają się obecnie na zapewnieniu, by w przyszłości instytucje finansowe, a nie podatnicy, ponosiły koszty wychodzenia z kryzysu. Propozycje reform bankowych obejmują wyższe współczynniki kapitałowe, ściślejszy nadzór, ustanowienie ograniczeń dla premii bankowców oraz sporządzenie „testamentów”. Jeżeli chodzi o UGW, aby chronić wspólną walutę, system należy także wzmocnić tak, aby mógł sprostać niestabilności spowodowanej niewypłacalnością lub bankructwem jednego z członków.

3.3 Pomysłodawcy EFW argumentują, że byłoby to spójne z pojęciem wzmocnionej współpracy ustanowionej w traktacie i tym samym niekoniecznie wymaga zmiany traktatu. Odpowiednio zorganizowany EFW może zaradzić słabościom struktury UGW spowodowanym dotychczasowym niepowodzeniem paktu stabilności i wyraźnym brakiem wiarygodności klauzuli dotyczącej wyłączenia wzajemnej pomocy („no-bail-out”).

3.4 Jak byłby finansowany taki fundusz? Aby zminimalizować problem moralnego ryzyka, na które narażone są Niemcy i Francja podczas współfinansowania pakietu ratunkowego dla Grecji, środki do EFW wnosiłyby tylko państwa, które naruszają kryteria z Maastricht. Wysokość ich składki byłaby ustalana na podstawie dwóch zasad:

—	1 % rocznie „nadmiernego długu”, stanowiącego różnicę między faktycznym poziomem długu publicznego (na koniec poprzedniego roku) a progiem 60 % PKB ustalonym w Maastricht. Dla Grecji, w przypadku której stosunek długu do PKB wynosi 115 %, oznaczałoby to składkę do EFW w wysokości 0,55 %.

—	1 % nadmiernego deficytu, tj. kwoty deficytu w danym roku, która przekracza próg 3 % PKB ustalony w Maastricht. Dla Grecji deficyt wynoszący 13 % PKB oznaczałby to składkę do EFW w wysokości 0,10 % PKB.

W roku 2009 całkowita składka Grecji wynosiłaby 0,65 % PKB, co jest kwotą znacznie niższą niż obecnie wymagany poziom restrykcji.

3.5 Dodatkowo EFW mógłby pożyczać na rynkach, aby w razie potrzeby dysponować wystarczającymi środkami oprócz zebranych składek. EFW mógłby dokonywać interwencji, aby zapewnić wsparcie finansowe poprzez upłynnianie części swoich rezerw lub udzielenie gwarancji dla emisji długu publicznego państwa członkowskiego. Dla zilustrowania, patrząc wstecz można obliczyć, że przy wykorzystaniu zaproponowanego mechanizmu finansowania EFW mógł zgromadzić 120 mld EUR w rezerwach od czasu utworzenia UGW. W połączeniu z odpowiednim poziomem pożyczek rynkowych, przyniosłoby to wystarczające środki umożliwiające akcję ratunkową dla jednego z mniejszych państw członkowskich strefy euro.

3.6 Jeżeli chodzi o realizację, UE ma szereg opcji, począwszy od odcięcia funduszy strukturalnych, poprzez odmowę nowych gwarancji finansowania, po odsunięcie danego kraju od rynku finansowego strefy euro. Kary te byłyby wykorzystywane stopniowo, ponieważ każda z nich wywiera znaczącą presję gospodarczą na państwa członkowskie, które nie realizują uzgodnionych wcześniej programów reform.

3.7 Jedną z zakładanych korzyści proponowanego EFW jest zarządzanie kontrolowanym bankructwem członka strefy euro, który nie zastosował się do warunków programu reform. W porównaniu z niepewnością restrukturyzacji długu na międzynarodowych rynkach obligacji, EFW mógłby oferować wierzycielom długu publicznego bankrutującego państwa członkowskiego możliwość wymiany tego długu na roszczenia wobec EFW ze standardową zniżką. W ten sposób ograniczono by zakłócenia spowodowane bankructwem, a także straty instytucji finansowych.

3.8 Zwolennicy EFW twierdzą, że oferuje on znaczące korzyści w porównaniu ze zwykłym zaangażowaniem MFW. EFW mógłby nadzorować kontrolowane bankructwo państwa, co zminimalizowałoby zakłócające efekty zewnętrzne na rynkach obligacji i innych rynkach finansowych. Jak pokazuje doświadczenie wyniesione z kryzysu bankowego, polityka powinna być ukierunkowana nie tylko na zapobieganie przyszłemu kryzysowi, lecz także przygotowanie się do niego. Tak samo jest z kryzysem długu publicznego. Bez względu na to, czy i kiedy obecny kryzys minie, Europa musi przygotować się na jego ponowne wystąpienie.

3.9 Inne interesujące koncepcje skupiają się na sprzeczności między koniecznością europejskiej naprawy gospodarczej a redukcją długu. Badania wykazały, że w strefie euro dyscyplina fiskalna kryteriów z Maastricht oraz paktu stabilności i wzrostu miała efekt spowalniający wzrost gospodarczy w porównaniu z USA i Wielką Brytanią (3). Ironia polega na tym, że kryzys finansowy rozpoczął się w USA, gdzie reakcja polityczna polegała na znacznej intensyfikacji fiskalnych i monetarnych działań antycyklicznych. Polityka makroekonomiczna w strefie euro ucierpiała z powodu inercji w wyniku ukierunkowania raczej na stabilność walutową niż na wzrost. Podejście to jest zrozumiałe w kontekście budowy wiarygodności dla wspólnej waluty i EBC, lecz może być obecnie postrzegane jako potencjalnie hamujące ożywienie gospodarcze. W istocie uzasadnione jest stwierdzenie, że złagodzenie wymogów paktu stabilności i wzrostu może pomóc w stymulowaniu ożywienia gospodarczego i położyć kres kryzysowi związanemu z długiem.

3.10 Argumentuje się, że wszelka strategia polityczna czy reakcja instytucjonalna na kryzys długu publicznego powinna obejmować kwestie redukcji długu bez narażenia na szwank celów europejskiego programu naprawy gospodarczej. Jednym z możliwych sposobów realizacji tego zamierzenia może być połączenie procesu redukcji długu ze zwiększeniem inwestycji, aby przeciwdziałać deflacyjnym skutkom redukcji długu. Propozycja ta opiera się na Białej księdze w sprawie wzrostu, konkurencyjności i zatrudnienia, przedstawionej przez Jacques’a Delorsa w 1993 r., a jej głównym elementem jest opcja transferu długu. I tak, część długu publicznego każdego z państw członkowskich byłaby przekształcana na obligacje Unii Europejskiej. Transfer nadal zobowiązywałby państwa członkowskie do obsługi ich części długu wyrażonego w euroobligacjach. Dlatego też nie byłoby to umorzenie długu, ani też zwiększenie wielkości zaciągniętych pożyczek państw członkowskich mających problemy z długiem. Prowadziłoby to raczej do obniżenia kosztów obsługi przekształconej części długu. Zwolennicy tej propozycji argumentują, że można by ją przeprowadzić w ramach obowiązujących wytycznych traktatowych. Oprócz transferu długu proponuje się także, by pożyczki Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) i krajowych instytucji finansowych zostały rozszerzone na finansowanie europejskiego programu naprawy gospodarczej oraz łagodzenie skutków zmniejszenia dochodów z pracy i handlu wynikającego z agresywnej redukcji długu (4).

3.11 Oficjalną odpowiedź na kryzys związany z długiem przedstawiono na nadzwyczajnym posiedzeniu Rady w dniu 9 maja 2010 r. Obejmuje ona europejski mechanizm stabilizacji finansowej oparty na art. 122 ust. 2 (nadzwyczajne okoliczności) TFUE oraz międzyrządowe porozumienie państw członkowskich strefy euro. Mechanizm stabilizacji dysponuje 60 mld EUR i działa na zasadach podobnych jak MFW. Ponadto utworzony został specjalny instrument określany później mianem Europejskiego Instrumentu Stabilności Finansowej. Będzie on działać przez trzy lata i będzie dysponować kwotą do 690 mld EUR na wspieranie państw członkowskich strefy euro mających nadzwyczajne trudności finansowe. Ponadto Europejski Bank Centralny rozpoczął interwencje na rynkach obligacji, kupując dług rządów będących w trudnej sytuacji finansowej.

3.12 Te nowe ustalenia zawierają wiele ważnych aspektów. Po pierwsze nie są one tanią opcją finansową; wszelkie pożyczki wraz z odsetkami będą spłacane przez dane państwo członkowskie za pośrednictwem Komisji. W tym sensie europejski mechanizm stabilizacji finansowej nie jest wsparciem ratunkowym, jest więc zgodny z art. 125. Po drugie mechanizm ten oraz Europejski Instrument Stabilności Finansowej to linie kredytowe, a nie budżetowe, dlatego też dotyczące ich decyzje podejmuje się w ramach „zasobów własnych”. Po trzecie Europejski Instrument Stabilności Finansowej będzie działał przez trzy lata, lecz efekty jego działania mogą być odczuwalne przez kilka kolejnych lat, jeżeli wyemituje obligacje o dłuższym terminie zapadalności. Po czwarte przewiduje się, że instrument wyda obligacje z gwarancją do 120 % ze strony wszystkich państw członkowskich oraz że obligacje te będą miały rating AAA, co zminimalizuje koszty ich obsługi (5). Wreszcie mechanizm stanowi namacalny dowód, że solidarność UE jest w dalszym ciągu fundamentem UGW.

3.13 To, w jakim stopniu propozycje dotyczące europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej pozwolą skutecznie rozwiązać obecny kryzys, okaże się w nadchodzących miesiącach i będzie zależeć od zaangażowania poszczególnych państw członkowskich w dostosowania fiskalne wymagane przez UE i MFW. UE potwierdziła zamiar wzmocnienia dyscypliny fiskalnej i stworzenia stałych ram dla rozwiązywania kryzysów. Doprowadziło to do spekulacji, że europejski mechanizm stabilizacji finansowej i europejski instrument stabilizacji finansowej pozostaną na stałe, lecz może być to trudne do osiągnięcia, gdyż wymagałoby to jednomyślnego zatwierdzenia przez wszystkie państwa członkowskie. Brak konkretnych propozycji związanych z ewentualnym bankructwem państwa oznacza, że decydenci polityczni nie dopuszczają takiej możliwości. Jest to całkowicie zrozumiałe, lecz nie wyklucza to prawdopodobieństwa wystąpienia takiego bankructwa.

4. Wnioski na przyszłość

4.1 Staje się jasne, że kryzysu związanego z długiem można było uniknąć przy lepszym zarządzaniu w państwach członkowskich i w UE. Nie należy powtarzać niedostatków w tym zakresie z przeszłości. W tym celu grupa robocza ds. koordynacji polityki gospodarczej ogłosiła szereg środków mających wzmocnić nadzór budżetowy zgodnie z zasadami paktu stabilności i wzrostu. Środki te obejmują wzajemne monitorowanie projektów budżetów państw członkowskich, wcześniejsze stosowanie sankcji wobec progów długu wynoszących 3 % i 60 %, rozpoczynanie procedury nadmiernego deficytu, jeżeli redukcja długu nie następuje w odpowiednim czasie, a także większą niezależność krajowych urzędów statystycznych od rządów poszczególnych krajów.

4.2 Rola i zachowanie głównych agencji ratingowych podczas kryzysu finansowego i kryzysu związanego z długiem były co najmniej niestosowne (6). Kanclerz Angela Merkel zaproponowała utworzenie nowej niezależnej europejskiej agencji ratingowej, która konkurowałaby z istniejącymi trzema agencjami (7). Zaproponowano także przyznanie Eurostatowi uprawnień do wydawania ocen finansów publicznych państw członkowskich. Gdyby takie uprawnienia już istniały, być może Eurostat już wcześniej ostrzegłby przed greckim kryzysem długu publicznego (8).

4.3 Komisja jest krytykowana za brak czujności i proaktywności w zapewnianiu jakości krajowych danych dotyczących finansów publicznych. Punkty te wskazują na szersze kwestie nadzoru, monitorowania i przestrzegania zasad, które są przyczyną tego, że mechanizmy paktu stabilności i wzrostu zawiodły. Wszelkie rozwiązania długoterminowe muszą zapewniać skuteczne rozwiązanie tych kwestii.

4.4 Podczas gdy w Grecji, Hiszpanii i Portugalii nie udzielano bankom wsparcia finansowanego na koszt podatników, skala takiego wsparcia w innych państwach UE oraz w USA przyczyniła się do bezprecedensowej presji na rynkach obligacji skarbowych i przyspieszyła kryzys. Konieczne jest wdrożenie skutecznych reform światowego systemu bankowości, które zapobiegłyby nawrotowi tego rodzaju niestabilności finansowej, gospodarczej i społecznej.

Bruksela, 21 października 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) COM(2010) 367 wersja ostateczna, „Wzmocnienie koordynacji polityki gospodarczej w interesie stabilności, wzrostu gospodarczego i zatrudnienia – Narzędzia na rzecz silniejszego zarządzania gospodarczego w UE”.

(2) Propozycja ta została przedstawiona w całości w: D. Gros i T. Mayer, How to deal with sovereign debt default in Europe: Towards a Euro(pean) Monetary Fund („Co zrobić z bankructwem państwa w Europie: w kierunku Euro(pejskiego) Funduszu Walutowego”), „Informator Polityczny”, nr 202, Centrum Studiów nad Polityką Europejską, maj 2010 r. Wiele argumentów w niniejszym dokumencie zaczerpnięto z tej wnikliwej publikacji.

(3) Zob. J.P. Fitoussi i F. Saraceno, Europe: How deep is a Crisis? Policy Responses and Structural Factors Behind Diverging Performances („Europa: Jak głęboki jest kryzys? Odpowiedzi polityczne i czynniki strukturalne – kulisy różnic w wynikach gospodarczych”), „Journal of Globalisation and Development”, t. 1, nr 1, Berkeley Electronic Press, 2010 r.

(4) Pełny opis tych propozycji można znaleźć w: S. Holland, A European Monetary Fund, Recovery and Cohesion („Europejski Fundusz Walutowy, odbudowa i spójność”) [w:] Insight, http://www.insightweb.it/web/node/136 (stan z 10.6.2010).

(5) 21 września 2010 r. wszystkie główne agencje ratingowe oświadczyły, że papiery dłużne emitowane przez Europejski Instrument Stabilności Finansowej będą miały rating AAA.

(6) Szczegółowe omówienie niedostatków agencji ratingowych można znaleźć na stronie U.S. Securities and Exchange Commission (SEC): Summary Report of Issues Identified in the Commission Staff’s Examinations of Select Credit Rating Agencie, http://www.sec.gov/news/studies/2008/craexamination070808.pdf (stan z 10.6.2010).

(7) Irlandzki „Times” donosi, że zdaniem kanclerz Niemiec nowa agencja byłaby „oczywiście niezależna politycznie”, lecz „działałaby w duchu zrównoważonego rozwoju gospodarczego, mniej ukierunkowanego na krótką perspektywę czasową”. Irlandzki „Times” z 21 maja 2010 r.

(8) Podczas naszej wizyty w Eurostacie poinformowano nas, że pracownicy Eurostatu wielokrotnie udzielali wczesnych ostrzeżeń dotyczących wysokiego deficytu w Grecji oraz możliwości kryzysu długu publicznego, lecz nikt ich nie słuchał.

17.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 51/20

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie stosunków transatlantyckich i propagowania europejskiego modelu społecznego na świecie (opinia z inicjatywy własnej)

2011/C 51/04

Sprawozdawca: Laure BATUT

Dnia 14 lipca 2009 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie

stosunków transatlantyckich i propagowania europejskiego modelu społecznego na świecie.

Sekcja Stosunków Zewnętrznych, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 3 września 2010 r.

Na 466. sesji plenarnej w dniu 21 października 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 110 do 34 – 16 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 EKES stoi na stanowisku stopniowej integracji wolnego rynku euroatlantyckiego i pragnie rozwijać stosunki między Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi, a zwłaszcza położyć nacisk na wymiar społeczny, by przewidzieć skutki tej transatlantyckiej integracji gospodarczej, tak by oba społeczeństwa – amerykańskie i europejskie – skorzystały na niej w równym stopniu i w jej wyniku stały się bardziej konkurencyjne, szczególnie wobec gospodarek wschodzących.

1.2 Biorąc pod uwagę, że dane gospodarcze i społeczne zgromadzone pod nazwą „europejski model społeczny” (EMS) stanowią jedyny na świecie system, który służy za podstawę owocnego rozwoju (1), a w kontekście obecnego kryzysu światowego – za mocny amortyzator dla społeczeństw, które na nim ucierpiały, EKES przypomina, że sygnatariusze traktatu z Lizbony zdecydowali się promować ten model. Komitet życzyłby sobie, by w ramach dialogu transatlantyckiego rozwijać legitymizację:

1)	tożsamości europejskiej,

2)	wartości europejskich i kultury europejskiej, w tym ochrony środowiska naturalnego,

3)	EKES-u, który za pośrednictwem swoich członków reprezentuje zorganizowane społeczeństwo obywatelskie UE.

1.3 Systemy zbiorowej ochrony społecznej, usługi publiczne i dialog społeczny uosabiają „europejski model społeczny”. EKES zachęca wszystkie instytucje unijne, by nie tylko reprezentowały ten model, którego istnienia domagają się obywatele Europy, ale by go również promowały w każdych okolicznościach, zwłaszcza zaś w ramach dialogu transatlantyckiego.

1.3.1 Ponadto ogólne podniesienie wymiaru społecznego do rangi jednego z priorytetów UE pozwoliłoby Europejczykom na uczestnictwo w prowadzonych obecnie rozmowach – zarówno w ramach TEC, jak i TALD (2) – oraz skuteczniejsze promowanie w ich ramach modelu społecznego.

1.3.2 Aby wartości społeczne Unii były lepiej znane w Stanach Zjednoczonych i aby lepsze zrozumienie po obu stronach Atlantyku doprowadziło ostatecznie do zbieżności rozwoju interesów społecznych i większego zrozumienia społecznego, EKES pragnąłby, by UE lepiej informowała amerykańskie społeczeństwo obywatelskie na temat EMS, np. w ramach Transatlantyckiej Rady Gospodarczej czy Transatlantyckiego Dialogu Pracowniczego. Dla EKES-u promowanie EMS (3) oznacza większe eksponowanie wizerunku Unii Europejskiej w USA.

1.4 EKES zaleca, by oprócz przyjęcia nowych przepisów finansowych wprowadzić na obszarze euroatlantyckim wspólne normy dotyczące agencji ratingowych, jak również nowe zasady konkurencji, które lepiej uwzględniałyby interesy obywateli. EKES oczekuje, że Unia przyjmie zdecydowane stanowisko, które gwarantowałoby obywatelom zachowanie poziomu życia. Jeśli chodzi o dialog transatlantycki, to Komitet spodziewa się, że jego rozwój będzie uwzględniał opinie społeczeństwa obywatelskiego po obu stronach Atlantyku.

1.5 Należy nadać większe znaczenie dialogowi zorganizowanych społeczeństw obywatelskich i dialogowi pracowniczemu, zarówno w relacjach wewnętrznych, jak i w ramach stosunków z przedstawicielami przedsiębiorstw, poczynając od istniejących organów unijno-amerykańskich. Komisja Europejska, która zwiększyła swe wsparcie dla dialogu na lata 2011–2012 z 600 tys. do 800 tys. euro, mogłaby ułatwić tego rodzaju działania. EKES byłby gotów, wraz ze swymi odpowiednikami amerykańskimi, powołać unijno-amerykańską radę społeczeństwa obywatelskiego. Przedstawiciele tego społeczeństwa po obu stronach Atlantyku powinni znaleźć sposób na umożliwienie pracownikom wyrażania ich stanowiska i rozwijania usług informacyjno-konsultacyjnych, zwłaszcza w obecnym krytycznym okresie po krachu finansowym z 2008 r. EKES jest zdania, że więcej dialogu, zarówno obywatelskiego, jak i społecznego, oraz większa przejrzystość mogłyby pozwolić uniknąć kryzysu, który trwa od trzech lat.

1.5.1 Celem dialogu transatlantyckiego powinno być wzajemne uczenie się i przyczynianie w konkretny sposób do promowania praw człowieka oraz praw politycznych i obywatelskich, jak również praw w sferze gospodarczej i społecznej. W dialogu transatlantyckim Unia Europejska powinna traktować gospodarcze i społeczne prawa obywateli jako integralną część swojego stanowiska.

1.5.2 Zdaniem EKES-u uwzględnienie kwestii społecznych o fundamentalnym znaczeniu dla spójności obu społeczeństw wzbogaciłoby dialog europejsko-amerykański. Chodzi tu o takie kwestie, jak na przykład kształcenie, zarówno początkowe, jak i przez całe życie, które należy do kompetencji krajowych i „federalnych” oraz jest niezbędne dla istnienia gospodarki opartej na usługach i wiedzy w obu społeczeństwach. Aby tworzyć miejsca pracy i podnieść poziom życia Europejczyków, należałoby w pierwszej kolejności nadać w programie politycznym priorytet kwestii inwestycji produkcyjnych oraz innowacji – dziedzinie, w której Stany Zjednoczone rozwinęły zdolności twórcze i promocyjne w znacznie większym stopniu niż Europa.

1.5.3 EKES ocenia, że wspólnie ustalone wskaźniki pozwoliłyby na ocenę i porównanie sytuacji społecznych i sytuacji na rynku pracy obu stron dialogu.

1.6 EKES postrzega migrację jako istotną kwestię dla demokracji i wyraża nadzieję, że będzie ona przedmiotem transatlantyckiego dialogu społecznego, z możliwym udziałem Europejskiego Forum Integracji.

1.7 Komitet jest zdania, że dialog transatlantycki może przyczynić się do szybszego uświadomienia sobie potrzeby bardziej zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska; wierzy, że oba społeczeństwa obywatelskie i ich konsumenci mają tu do odegrania pewną rolę.

1.8 EKES pragnie wykazać się nowatorskim podejściem polegającym na włączeniu przedstawicieli zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w zinstytucjonalizowany dialog transatlantycki. Komitet jest zdania, że Unia wciąż nie stała się „europejska” w aspekcie społecznym tego dialogu. EKES zaleca, by na wszystkich etapach dialogu transatlantyckiego brano pod uwagę wymiar społeczny.

1.9 Poprzez przyjęcie programu współpracy i utworzenie Transatlantyckiej Rady Gospodarczej (4) obie strony zobowiązały się do szybszego wprowadzania prawdziwej integracji w celu „stworzenia jednolitego transatlantyckiego rynku do roku 2015” (5). Istnieje pod tym względem wiele przeszkód, zwłaszcza natury legislacyjnej, ale cel został obrany, a EKES pragnie podejmować odpowiednie działania antycypacyjne, by mieć pewność, że nie będzie odwrotu od pewnych historycznych wyborów, które dokonały się na szczeblu europejskim i które ukształtowały europejski model społeczny (6). Społeczeństwa europejskie i amerykańskie, które są do siebie podobne pod względem wyznawanych wartości, nie są łatwe do „zintegrowania” pod względem społecznym. Jeżeli Europejczycy uznają konieczność dostosowania niektórych aspektów tego modelu ze względu na trwający kryzys gospodarczy, to po to, by lepiej przestrzegać jego zasad w perspektywie długoterminowej.

2. Integracja gospodarcza

2.1 Stany Zjednoczone są siłą napędową północnoamerykańskiej wspólnoty ekonomicznej utworzonej na podstawie porozumienia NAFTA. Państwa członkowskie Unii Europejskiej oraz Stany Zjednoczone wytwarzają łącznie 60 % światowego PKB, przypada na nie 40 % światowego handlu i 62 % wolumenu inwestycji bezpośrednich. Łącznie w UE i w USA około 7 mln miejsc pracy zależnych jest od stosunków transatlantyckich.

2.2 W analizie (7) opublikowanej przed pojawieniem się kryzysu w Stanach Zjednoczonych i Unii Europejskiej OECD szacowała, że całkowita integracja obu gospodarek mogłaby wygenerować trzyprocentowy wzrost dla obu partnerów, dzięki czemu obie strony zyskałyby przewagę gospodarczą nad niemal wszystkimi innymi krajami świata.

2.3 EKES ocenia, że kryzys mógłby zmienić stosunki unijno-amerykańskie i że w ramach TEC i TALD należy zachęcać do dyskusji na temat modeli wśród partnerów społecznych. Kryzys być może opóźni integrację i pozostawi czas na wspólne zbadanie takich kwestii, jak przydatność instytucji dialogu, rzadkich w Stanach Zjednoczonych, czy imigracja – której muszą stawić czoła oba bloki, zarówno na poziomie społecznym, jak i zatrudnienia – jako środek zaradczy wobec starzenia się społeczeństwa (rezerwa siły roboczej).

2.4 Uznaje się powszechnie, że plany naprawy Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych nie są ze sobą porównywalne, lecz ich następstwa są w obu przypadkach takie same, a mianowicie pogłębienie deficytu budżetowego, wzmocnienie działań władz publicznych i nasilenie żądań w sprawie kontroli oraz zmiany ukierunkowania redystrybucji bogactwa. Te różnice i zbieżności mogą być punktem wyjścia dialogu TALD oraz dialogu w ramach dwustronnej struktury konsultacyjnej, którą trzeba utworzyć.

2.4.1 Skutki kryzysu dyskutowane są na wysokim szczeblu (szczyty UE – USA), podobnie jak liczne inne tematy w ramach istniejącego dialogu między Komisją a jej partnerami z administracji amerykańskiej i jej agencjami w kwestii finansów, gospodarki i rynków wewnętrznych. Społeczeństwo obywatelskie w Europie doświadcza negatywnych skutków braku uregulowań w dziedzinie praktyk bankowych i agencji ratingowych (8) oraz braku przejrzystości tych praktyk. Co więcej, płaci za plany naprawy gospodarczej i choć jednym z celów traktatu jest „popieranie postępu gospodarczego i społecznego” narodów europejskich, obywatele są świadkami ograniczania zabezpieczeń socjalnych, ocenianych jako zbyt kosztowne. Zawiodły systemy finansowe, wyrządzając tym samym bardzo dużą szkodę gospodarce realnej. Stworzyło to dodatkowe problemy obok trudności, z którymi borykają się już systemy społeczne i które wypływają z braku wzrostu i zatrudnienia. Komitet, mając świadomość tego, że protekcjonizm nie jest tożsamy z ochroną zatrudnienia, popiera wymianę handlową oraz inwestycje bez przeszkód, pod warunkiem że nie zapomina się o prawach socjalnych. Ale przywrócenie zaufania, co stanowi najwyższy priorytet, powinno się dokonać poprzez nowe i inteligentne regulacje rynków finansowych. EKES traktuje również priorytetowo promowanie wymiaru społecznego w gospodarce i w handlu w ramach dialogu transatlantyckiego. EKES życzyłby sobie, aby przedstawiciele Unii zaangażowani w dialog transatlantycki w charakterze przedstawicieli obywateli nadal propagowali EMS w relacjach gospodarczych i handlowych. Sama Komisja działa zgodnie z traktatem i zapewnia realizację jego przepisów.

2.4.2 EKES uważa, że użyteczne jest wzmocnienie więzi gospodarczych po obu stronach Atlantyku i zapewnienie solidarności gospodarczej między państwami członkowskimi Unii. Komitet ocenia, że te dwa elementy sprzyjałyby przywróceniu wzrostu i rozwojowi gospodarki, na równi z rozwojem europejskiego wymiaru społecznego, co dałoby Europejczykom przedmiot do dyskusji w ramach dialogu społeczeństw obywatelskich.

2.5 Obywatele nie znają dokładnie projektu integracji rynku transatlantyckiego (9). W doświadczeniu integracji północnoamerykańskiej NAFTA uwzględniono jedynie w bardzo niewielkim stopniu aspekty społeczne i środowiskowe, nie starając się wesprzeć zatrudnienia ani z jednej, ani z drugiej strony. Konieczna jest ocena – w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Meksyku nastąpiła degradacja środowiska, zarobki spadły, miejsca pracy są przenoszone do Chin. Integracja europejska ze swej strony wytworzyła bogactwo (wzrost PKB), ale zamknięte zostały kopalnie i stocznie, stracony przemysł metalurgiczny i tekstylny, zrestrukturyzowane całe sektory, w tym rybołówstwo, rolnictwo, przemysł motoryzacyjny. Jednak od czasu utworzenia wspólnego rynku podejmowano pewne działania kompensacyjne. EKES pragnie przewidywać z wyprzedzeniem skutki, jakie dla środowiska (np. GMO) i społeczeństwa ma trwająca integracja, oraz prowadzić na ten temat dialog. Niektóre skutki już wystąpiły: zatrudnienie w kinematografii czy ochrona danych osobowych w ramach SWIFT.

3. Możliwe skutki integracji transatlantyckiej

3.1 Struktury gospodarczo-handlowe UE i Stanów Zjednoczonych są dosyć zbliżone. Pierwszym skutkiem, jakiego należy się spodziewać, może być przede wszystkim nasilenie konkurencji, która będzie dotyczyć nie tyle kosztów, ile ilości, jakości i zróżnicowania produktów. Kurs wymiany dolara pozwala USA na odzyskanie konkurencyjności w eksporcie. W Stanach Zjednoczonych stopy procentowe są niższe, a system rezerwy federalnej FED jest bardziej skłonny do reagowania niż EBC. Strefa euro, bez radykalnych zmian, nie będzie miała obecnie niezbędnej zdolności do reagowania, aby rozwijać się na rozległym rynku transatlantyckim.

3.2 Integracja mogłaby wpłynąć na koszt i warunki pracy, pociągnąć za sobą dalszą utratę stabilności, co byłoby tym łatwiejsze, że rynek pracy stał się bardziej elastyczny, polityka umiarkowanego wzrostu płac – silniejsza, a przeniesienia – intensywne, w ramach konkurencyjnej strategii zmniejszania inflacji. Europejczycy obawiają się presji na obniżenie standardów socjalnych, zdrowotnych i środowiskowych oraz poziomu zatrudnienia i poziomu życia, choć integracja powinna się odbywać z korzyścią dla obu stron. Kwestię tę można rozwiązać między innymi poprzez poprawę wyników gospodarczych i wydajności, ale cześć osób, które stracą pracę, już jej nie odzyskają. Państwa członkowskie, które odbudowały się po wojnie na podstawie silnego wewnętrznego konsensusu w kwestiach społeczno-gospodarczych, dziś odczuwają już skutki napięć powodowanych różnicami w swoich systemach; napięcia te dają się dotkliwie odczuć od maja 2010 r. za sprawą spekulacji na wspólnej walucie.

3.3 W warunkach coraz większej fragmentaryzacji procesów produkcyjnych (10) kraje wschodzące mogłyby zostać wielkim wygranym budowania integracji transatlantyckiej i zaostrzyć konkurencję pomiędzy dwiema największymi gospodarkami w strefie OECD. Zdaniem EKES-u jest to jeden z tematów, które należy w pierwszej kolejności przedyskutować w ramach dialogu transatlantyckiego.

4. Warunki integracji

4.1 Nie można tworzyć bloku euroatlantyckiego bez właściwego informowania obywateli. Unia mogłaby postępować w tej materii demokratycznie i umacniać wewnątrzunijny dialog obywatelski oraz dialog na rynku pracy, podobnie jak w organach europejsko-amerykańskich stworzonych w tym celu. Komisja Europejska mogłaby ułatwiać tego rodzaju dialog, przeznaczając na niego jeszcze więcej środków niż te, które właśnie zwiększyła (11). EKES byłby gotów utworzyć wraz ze swymi partnerami amerykańskimi euroamerykańską radę społeczeństwa obywatelskiego.

4.2 EKES jest zdania, że integracja transatlantycka powinna być przedmiotem konsultacji z obywatelami, zgodnie z traktatem lizbońskim. Wobec braku wyraźnego stanowiska instytucji odnośnie do decyzji w sprawie międzynarodowego propagowania europejskiego modelu społecznego, integracja euroatlantycka wiąże się z ryzykiem rozpadu europejskiego „paktu społecznego”, w związku z czym należy skonsultować się z obywatelami.

4.3 EKES życzyłby sobie, by w dialogu transatlantyckim rozwijać legitymizację:

1)	tożsamości europejskiej,

2)	wartości europejskich i kultury europejskiej, w tym ochrony środowiska,

3)	EKES-u, który za pośrednictwem swoich członków reprezentuje zorganizowane społeczeństwo obywatelskie UE.

5. Regulacje bankowe

5.1 Konieczne jest pilne zreformowanie zglobalizowanej gospodarki. EKES ubolewa nad tym, że reforma międzynarodowych instytucji finansowych przebiega tak powoli, ze szkodą dla uczciwej konkurencji i dla utrzymania ogólnej równowagi społecznej.

5.2 Należy pilnie określić zbiór wspólnych norm dotyczących agencji ratingowych, aby uniknąć negatywnych skutków ich działań (12): agencje przyznawały dobre noty bankom, które doprowadziły do kryzysu, a obecnie przyznają złe noty krajom mającym długi i deficyty spowodowane kosztami ratowania tych samych banków, za co zapłacą obywatele. Działalność banków i agencji ratingowych to dwa punkty, na temat których społeczeństwa obywatelskie UE i USA mogłyby przeprowadzić dyskusję w ramach dialogu transatlantyckiego.

6. Swobody i prawa człowieka

6.1 Chociaż swobody i prawa człowieka są uznawane co do zasady, to obie strony nie przestrzegają ich w taki sam sposób: swoboda wyjazdu i powrotu nie stosuje się jeszcze jednakowo do wszystkich Europejczyków i Amerykanów. Kwestie dotyczące wiz, paszportów czy kontroli bezpieczeństwa powinny podlegać coraz większej harmonizacji, zgodnie ze wspólnie określonym modelem.

6.2 Dobrym przykładem jest SWIFT (13). W rezolucji legislacyjnej z 11 lutego 2010 r. (14) Parlament Europejski sprzeciwił się odnowieniu umowy w sprawie przetwarzania i przekazywania danych z komunikatów finansowych przez UE Stanom Zjednoczonym, którym zajmuje się stowarzyszenie SWIFT. Chodziło o kwestię bezpośredniego udostępniania bądź nie serwerów europejskich w celu nadzorowania terroryzmu. Nowe uprawnienia PE umożliwiły mu szersze spojrzenie na to przekazywanie „hurtem” Stanom Zjednoczonym poufnych danych na temat operacji bankowych Europejczyków, które oznacza de facto utratę gwarancji i ochrony przewidzianych w prawie państw członkowskich i w prawie unijnym. Posłowie chcieli, by Unia określiła swoją wizję rynku transatlantyckiego w dziedzinie ochrony praw. Woleli zwrócić się ku systemowi bardziej europejskiemu, nowej roli Europolu i wymogowi prawa do odszkodowania dla obywateli. Nawet jeżeli dziś gwarancje są niepełne, umowa podpisana 8 lipca 2010 r. będzie corocznie podlegała przeglądowi. Jest to zgodne z ideą komisarza Michela Barniera, który pragnie, by rynek wewnętrzny „służył projektowi społecznemu, wspólnie określonemu przez instytucje europejskie” (15). Tego również pragnie EKES i wyraża to w niniejszej opinii, wzywając, by Unia potwierdziła swoją własną koncepcję rynku transatlantyckiego i wspierała swój EMS, szanując swego wielkiego amerykańskiego sąsiada.

6.3 Należy chronić i utrzymywać – na mocy wspólnego porozumienia zawartego poza umowami handlowymi – postępowe stanowisko Unii w kwestii prawa do życia i bioetyki.

6.4 EKES pragnie, by partnerstwo transatlantyckie przyczyniło się do poszanowania praw człowieka oraz praw politycznych i obywatelskich, lecz także gospodarczych i społecznych. Stany Zjednoczone mają długą historię obrony praw obywatelskich i politycznych, a Unia Europejska dodała do tego rozwój praw gospodarczych i społecznych. W interesie obydwu kontynentów leży wykazanie politycznej woli umożliwiającej wszystkim obywatelom i rezydentom korzystanie z całego zakresu praw i możliwości dostępnych w obu tych regionach.

7. Prawa socjalne

7.1 EKES stwierdził już wcześniej, że transatlantycki dialog „społeczny” jest realizowany w niewielkim zakresie (16). Wydaje się, że prawa socjalne zaliczane są do pojęcia „praw podstawowych”, ale oznaczają one w rzeczywistości prawa „obywatelskie i polityczne”.

7.2 EKES jest zdania, że nie wystarczy sobie regularnie przypominać, że Stany Zjednoczone i UE wyznają te same wartości oraz że poza gospodarką łączą je kwestie obrony wolności, demokracji i praw człowieka. Unia powinna zawsze przypominać w swoich działaniach zewnętrznych, że pozostałe prawa „podstawowe”, jakimi są prawa socjalne, stanowią fundament jej stanowiska. Teksty założycielskie Unii zawierają „horyzontalną klauzulę społeczną”, która przewiduje uwzględnianie – zarówno w określaniu, jak i w realizacji polityki –„wymogów związanych ze wspieraniem wysokiego poziomu zatrudnienia, zapewnianiem odpowiedniej ochrony socjalnej, zwalczaniem wykluczenia społecznego, a także z wysokim poziomem kształcenia, szkolenia oraz ochrony zdrowia ludzkiego” (17).

7.3 To, co wyróżnia Europę wśród innych kontynentów, to istotnie „państwo socjalne”, czyli systemy socjalne oraz przestrzeganie praw socjalnych, nierozerwalnie związane z prawami człowieka.

EMS łączy ochronę swobód publicznych, mechanizmy społecznej gospodarki rynkowej oraz woluntaryzm działań politycznych. Opiera się na trzech filarach: systemie zbiorowej ochrony socjalnej, usługach publicznych i dialogu społecznym. Jest on w pewnym sensie europejskim stylem życia w pigułce. EKES ubolewa nad tym, że europejski model społeczny nie jest jako taki propagowany przez Unię. Wszystkie wymienione aspekty zostały uwzględnione w traktacie lizbońskim. Należy podnieść polityczną rangę tego modelu, podkreślając – również w ramach negocjacji transatlantyckich – że „Europa = dobrobyt dla wszystkich”. Komitet uważa, że Unia powinna domagać się, by elementy takiego państwa socjalnego znajdowały się w centrum uwagi w dyskusjach euroatlantyckich, gdyż brak takich działań byłby szkodliwy dla obywateli oraz dla tożsamości i różnorodności europejskiej.

8. Systemy ochrony socjalnej

8.1 Europejczycy zaakceptowali pewną redystrybucję bogactwa narodowego za pośrednictwem krajowych systemów zbiorowej ochrony socjalnej, które uległy destabilizacji z powodu bardziej globalnego charakteru wymiany gospodarczej. Nie występując w obronie europejskiego modelu społecznego, Unia bierze na siebie ryzyko przyczynienia się do rozpadu tego modelu. Całe społeczeństwo żyje lepiej, kiedy ograniczony czas pracy pozwala spędzać więcej czasu z rodziną – filarem społecznym w Europie; kiedy długie urlopy macierzyńskie i wychowawcze są płatne, by małe dzieci mogły lepiej się rozwijać; kiedy zapewniona jest intensywna opieka; kiedy niesamodzielne osoby starsze otrzymują pomoc. Nie są to prezenty od państwa, ponieważ znaczne jednorazowe wydatki, których uniknięto, zostały rozłożone na składki i/lub podatki płacone przez beneficjentów na przestrzeni lat.

8.2 Obecnie stosunki transatlantyckie w tym zakresie nie są równoważne. Stany Zjednoczone stanowią federację stanów, w której nie istnieje państwo socjalne (ani na szczeblu federalnym, ani na szczeblu stanowym), lecz gdzie rozważane są zmiany socjalne (ustawa federalna o ubezpieczeniu zdrowotnym); w UE w każdym państwie członkowskim istnieje państwo socjalne, ale nie ma go jeszcze w ramach trzech filarów na szczeblu „federacyjnym”, na którym UE zaleca cele konwergencji poprzez otwartą metodę koordynacji. EKES jest zdania, że tych nierówności między UE a USA nie można wygładzić poprzez ograniczanie europejskiego modelu społecznego. Komitet zastanawia się w kontekście integracji transatlantyckiej nad trwałością praw, jakimi cieszą się państwa członkowskie, zważywszy na brak odpowiednich działań wspólnotowych i brak woli politycznej, by propagować model europejski, szczególnie w okresie obecnego kryzysu.

8.3 Komitet uważa, że wyzwanie „otwieranie się a bezpieczeństwo” związane z zachodzącymi obecnie zmianami należy rozwiązywać w ramach transatlantyckiego dialogu społecznego, do którego prowadzenia zachęca. Chodzi tu o dobrobyt 300 mln ludzi żyjących po jednej stronie Atlantyku i 500 mln ludzi żyjących po drugiej stronie.

8.4 Kwoty, jakimi operują systemy socjalne, są często porównywalne w Europie z wysokością budżetów państw. W USA 16 % PKB przeznacza się na wydatki zdrowotne: odsetek ten jest znaczący, ale obejmuje mniejszą liczbę obywateli niż w Europie, gdzie ubezpieczonych jest więcej osób przy mniejszych kosztach (średnia dla krajów OECD: 8,9 % PKB). Kwoty, jakimi operują systemy socjalne, wprawiają w ruch gospodarkę realną. Przyczyniają się one do łagodzenia kryzysu, co ma kapitalne znaczenie dla państwa i obywateli. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy systemy ubezpieczeń społecznych są indywidualne i opierają się na prywatnych środkach finansowych, które są wystawione na ryzyko rynkowe. EKES jest zdania, że organy decyzyjne powinny zapobiec sytuacji, w której całkowite otwarcie na konkurencję w ramach wielkiej zintegrowanej europejsko-amerykańskiej strefy gospodarczej osłabiłoby ochronę obywateli. W tym kontekście Komitet z zadowoleniem przyjmuje sukces obecnej administracji amerykańskiej w tworzeniu nowatorskiego systemu ubezpieczeń zdrowotnych w Stanach Zjednoczonych.

8.4.1 Zdrowie

8.4.1.1 Cel Unii, jakim jest konwergencja społeczna, w ramach której dąży się do wysokich standardów i której towarzyszy zasada braku regresji socjalnej, jest aprobowany przez obywateli i powinien zostać utrzymany. Europejki nigdy nie zaakceptowałyby na przykład ograniczenia urlopów macierzyńskich, które w Stanach Zjednoczonych są krótkie i czasami bezpłatne.

8.4.1.2 EKES jest zdania, że dialog europejsko-amerykański wzbogaciłby się, gdyby obejmował wspomniane wyżej kwestie, które mają fundamentalne znaczenie dla spójności społecznej po obu stronach Atlantyku. Społeczeństwo amerykańskie silnie się podzieliło, jeśli chodzi o propozycję regulacji systemu ochrony zdrowia, do którego fundusze zbierane byłyby powszechnie za pomocą podatku, a więc podlegałyby kontroli wybieranych władz. Zdaniem EKES-u świadczy to być może o braku informacji dotyczących modelu europejskiego, który – choć nie jest scentralizowany na szczeblu kontynentalnym – oferuje wszystkim, w tym osobom niebędącym obywatelami zamieszkiwanego przez nie kraju, solidarne i zbiorowe gwarancje poprzez systemy powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego przyczyniające się do generowania PKB. EKES wyraża nadzieję, że Unia Europejska będzie informować o tym amerykańskie społeczeństwo obywatelskie, np. w ramach dialogu zorganizowanych społeczeństw obywatelskich.

8.4.2 Emerytury

8.4.2.1 Podobnie jak w przypadku innych elementów systemów ochrony socjalnej, i tutaj istnieją różnice pomiędzy Europejczykami; wpływ systemów zabezpieczenia emerytalnego na całą gospodarkę jest znaczący. W związku z tym w ramach dialogu europejsko-amerykańskiego należy uwzględniać stanowisko przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego ze względu na to, że porozumienia handlowe integrujące obu partnerów transatlantyckich mogą mieć wpływ na poziom życia.

8.4.3 Bezrobocie

8.4.3.1 Wszystkie państwa członkowskie UE mają publiczne systemy zasiłków dla bezrobotnych. Integracja strefy atlantyckiej niesie ze sobą ogólne ryzyko, związane z konkurencyjnością, zwiększenia elastyczności bez zapewnienia większej ochrony. Europejczycy, podobnie jak Amerykanie, mogą żywić obawy, że ich sytuacja się pogorszy (18). Sytuacja pracowników w Stanach Zjednoczonych pogorszyła się od 1970 r. Wraz z kryzysem rośnie niepewność po obu stronach Atlantyku, podobnie jak liczba ubogich pracowników („working poors”). W obliczu kryzysu gospodarczego o historycznych rozmiarach, po obu stronach Atlantyku istnieją obawy, że przy większej elastyczności sytuacja się pogorszy. Zdaniem EKES-u model flexicurity może czasem pomagać pracownikom, jeśli obiecywane bezpieczeństwo socjalne faktycznie jest zapewniane, jednak nic nie zastąpi stałego miejsca pracy z godziwym wynagrodzeniem i godziwą emeryturą. W Unii Europejskiej istnieje tradycja dialogu społecznego, w którym uwzględniane są interesy poszczególnych uczestników. UE posiada dokumenty dotyczące dialogu społecznego oraz instytucje. Wymaga to istnienia organizacji pracodawców i pracowników, które są reprezentatywne i doświadczone w prowadzeniu negocjacji.

9. Usługi publiczne (19)

9.1 Kształcenie

9.1.1 Uniwersytety w Stanach Zjednoczonych są płatne i uchodzą za najlepsze na świecie, a Europejczycy ubiegają się zarówno o możliwość studiowania, jak i wykładania na nich. Zdaniem tak Europejczyków, jak i Amerykanów, rynek pracy w przyszłości będzie bardziej otwarty na „dobrze wykształconych i wysoko wykwalifikowanych pracowników”:

Będą oni w najlepszej sytuacji, aby zapewnić sobie wysoko płatne miejsca pracy, przyczyniając się tym samym do dobrobytu Ameryki.

Przewiduje się, że zawody wymagające większych osiągnięć edukacyjnych będą rozwijać się szybciej niż te o niższych wymogach edukacyjnych; najszybszy wzrost nastąpi w zawodach, w których konieczny jest dyplom wyższej uczelni lub policealnej szkoły zawodowej.

(Urząd Wykonawczy Prezydenta Stanów Zjednoczonych – Rada Doradców Gospodarczych (CEA) w publikacji „Jobs of the Future”).

9.1.2 Wykształcenie jest pomostem ku przyszłości. W UE, gdzie kształcenie jest zazwyczaj bezpłatne, ograniczenie zakresu usług publicznych i blokowanie krajowych polityk budżetowych wpływa na zmianę sytuacji w kierunku zmniejszenia równości szans. UE doradza państwom członkowskim w ramach strategii lizbońskiej, by opierały program kształcenia uniwersyteckiego (cykl studiów wyższych), a w dalszej perspektywie być może także program kształcenia w liceach (cykl nauczania drugiego stopnia) na potrzebach przedsiębiorców.

9.1.3 EKES jest zdania, że takie kwestie, jak powszechny dostęp do kształcenia, równość kobiet i mężczyzn, którą ono zapewnia, a także godzenie życia rodzinnego i zawodowego powinny zapewnić obywatelom wszelkie szanse. Powszechny dostęp do kształcenia, podobnie jak kształcenie przez całe życie oraz sposoby finansowania tych zagadnień, mogłyby być przedmiotem wymiany i tematem dialogu społeczeństw po obu stronach Atlantyku, tak aby obie społeczności odniosły korzyści z opartego na wiedzy sektora usług, znajdując równocześnie sposoby na uwzględnienie osób, które nie mają do niego dostępu.

9.2 Układ ogólny w sprawie handlu usługami

9.2.1 To obywatele Unii walczyli o uratowanie ich przemysłu filmowego i zachowanie specyfiki kultury europejskiej w obliczu zagrożeń, przed jakimi staje ona w wyniku światowej liberalizacji usług. Obrona tożsamości europejskiej zależy od wzmocnienia dialogu międzykulturowego w celu zachowania bogactwa, które rodzi się z różnorodności: ze zjawiskiem tym wiążą się liczne aspekty, takie jak miejsca pracy, ochrona dziedzictwa narodowego i rozwój innowacji.

9.2.2 Kultura nie jest wyłącznie towarem. EKES jest zdania, że powinna ona stanowić część transatlantyckiego dialogu zorganizowanych społeczeństw obywatelskich.

9.3 Szczególny przypadek imigracji i integracji

9.3.1 Oba starzejące się społeczeństwa muszą zarządzać zjawiskiem imigracji. Wyzwanie polega na pogodzeniu zjawiska starzenia się z popytem na siłę roboczą; należy również ustalić próg tolerancji dla spójności społecznej. Ta ostatnia zależy od polityki integracji, którą należy postrzegać w dłuższej perspektywie czasowej oraz w kontekście globalnego i dwukierunkowego podejścia obejmującego imigrantów i społeczeństwo przyjmujące. Presje wewnętrzne i zewnętrzne są silne. EKES postrzega migrację jako istotną kwestię dla demokracji i wyraża nadzieję, że będzie ona przedmiotem transatlantyckiego dialogu społecznego, z możliwym udziałem Europejskiego Forum Integracji w odniesieniu do tej kwestii.

10. Dialog społeczny

10.1 Jest to kwestia, która najbardziej różnicuje oba społeczeństwa. Dialog społeczny, który w pewnym momencie historii europejskiej stał się konieczny, obecnie ma wartość kulturową. Nie jest ona dana obywatelom amerykańskim, którzy pozbawieni są możliwości wyrażania swego stanowiska. Oba społeczeństwa muszą jeszcze wiele uczynić, aby udzielić głosu pracownikom i rozwinąć sieć informacji i konsultacji, zwłaszcza w obecnym krytycznym okresie po załamaniu finansowym w 2008 r. EKES uważa, że potrzebne są wspólnie uzgodnione normy umożliwiające ocenę i porównanie warunków socjalnych i sytuacji na rynku pracy po obu stronach Atlantyku. Należy to uczynić zwłaszcza w stosunku do czasu pracy i świadczeń socjalnych, aby uzyskać wyraźny obraz konkurencyjności każdego z tych rynków, ponieważ w zglobalizowanej wymianie gospodarczej wynagrodzenia są czynnikiem dostosowania.

10.2 W rezolucji z 2009 r. Parlament Europejski przewidywał koordynację polityki fiskalnej i pieniężnej z amerykańskim Kongresem oraz ścisłe zbliżenie banków centralnych UE i USA. Jednakże Stany Zjednoczone nie ratyfikowały konwencji MOP. Przeprowadzone badanie (20) wykazało, że na amerykańskim rynku pracy odmawia się wielu zatrudnionym podstawowych praw chroniących pracowników, na przykład prawa do minimalnej pensji, do wynagrodzenia za nadgodziny, do przerwy na posiłek, do odszkodowania za wypadek czy też prawa do żądania lepszych warunków pracy.

10.3 EKES jest zdania, że w transatlantyckim dialogu społecznym zbyt mało uwagi poświęca się kwestii oczekiwań przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego, szczególnie pracowników.

11. Środowisko naturalne

11.1 Prowadzenie przez USA polityki zaangażowanej w większą ochronę środowiska mogłoby mieć wpływ na decyzje budżetowe i zatrudnienie. EKES jest zdania, że dialog transatlantycki może przyspieszyć przyjęcie bardziej świadomej postawy, w większym stopniu sprzyjającej zrównoważonemu rozwojowi; wierzy, że społeczeństwo obywatelskie i konsumenci mogą odegrać pewną rolę w „ekologizacji” gospodarki.

11.2 Unia Europejska i Stany Zjednoczone powinny być zdolne do wspólnego tworzenia nowych gałęzi przemysłu inspirowanych potrzebą dostarczania energii ze źródeł odnawialnych. Kalifornia i Portugalia dokonały tych samych wyborów, stawiając na energię słoneczną i wiatrową. EKES jest zdania, że posiadanie pomysłów, a następnie korzystanie z technologii chińskich miałoby katastrofalne skutki dla przyszłości obu potęg gospodarczych (patrz przykład fotowoltaiki).

12. Płaszczyzna instytucjonalna

12.1 W poprzedniej opinii EKES-u w sprawie stosunków transatlantyckich omówiono szereg możliwości rozwoju Transatlantyckiego Dialogu Pracy i Transatlantyckiej Rady Gospodarczej.

12.2 EKES chciałby wykazać się nowatorskim podejściem i opowiedzieć za włączeniem na zasadach instytucjonalnych przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego do transatlantyckiego dialogu zorganizowanych społeczeństw obywatelskich. W każdym dialogu, sprawozdaniu, badaniu czy umowie dotyczącej stosunków transatlantyckich powinien znaleźć się rozdział na temat społecznych skutków planowanych środków, wybiegających poza tworzenie miejsc pracy. Państwa członkowskie nie wyposażyły jeszcze Unii w zintegrowaną politykę społeczną, choć stosuje ona faktyczny wspólny model i mogłaby akcentować swój punkt widzenia w dialogu ze Stanami Zjednoczonymi. Powinna promować EMS i stawać się bardziej widoczna w Stanach Zjednoczonych.

Bruksela, 21 października 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Świadczy o tym wzrost PKB w państwach członkowskich od momentu powstania UE; zob. też przypis 6.

(2) TEC – Transatlantycka Rada Gospodarcza (ang. Transatlantic Economic Council), TALD – Transatlantycki Dialog Pracowniczy (ang. Transatlantic Labour Dialogue).

(3) Dz.U. C 309 z 16.12.2006, s. 119–125.

(4) Porozumienie podpisane w Białym Domu przez G.W. Busha, A. Merkel i J.M. Barroso.

(5) Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 26 marca 2009 r. w sprawie stanu stosunków transatlantyckich po wyborach prezydenckich w USA.

(6) Europejski model społeczny, odniesienia: zob. preambuła traktatu z Lizbony: „Potwierdzając swe przywiązanie do podstawowych praw socjalnych określonych w Europejskiej Karcie Społecznej, podpisanej w Turynie dnia 18 października 1961 roku, oraz we Wspólnotowej karcie socjalnych praw podstawowych pracowników z 1989 roku”; zob. Traktat UE, art. 3, 6 i 32; zob. TFUE, art. 9 i tytuł X; zob. traktat z Lizbony – Karta praw podstawowych, art. 28, 34, 35 i 36.

(7) OECD, Economics Department, 2005, The benefits of liberalising product markets and reducing barriers to international trade and investments: the case of the USA and the EU [OECD, Departament Gospodarki, 2005 r. „Korzyści z liberalizacji rynku produktów i ze zmniejszania barier w międzynarodowym handlu i inwestycjach: przypadek USA i UE”].

(8) Rozdział 1, Dz.U. C 277 z 17.11.2009, s. 117–124.

(9) Ten projekt został przedstawiony wspólnie w marcu 1998 r. przez komisarzy Leona Brittana (handel zewnętrzny), Martina Bangemanna (przemysł i telekomunikacja) i Maria Montiego (rynek wewnętrzny). Dotyczył on stosunków UE – USA i odnosił się do czterech elementów: strefy wolnego handlu dla usług; zniesienia barier technicznych w handlu, zwłaszcza poprzez zawieranie umów w sprawie wzajemnego uznawania; liberalizacji rynków publicznych, praw własności intelektualnej oraz inwestycji oraz ewentualnego stopniowego zniesienia do 2010 r. taryf celnych na produkty przemysłowe. Termin ten został odroczony do 2015 r.

(10) W Europie postępuje dezindustrializacja, podobnie jak w Stanach Zjednoczonych, gdzie w ostatnim dziesięcioleciu zatrudnienie w sektorze wytwórczym zmniejszyło się o 30 %. Udział Stanów Zjednoczonych w handlu światowym spadł z 13 % przed dziesięciu laty do 9 %; w UE następuje delokalizacja produkcji. Zob. badanie w sprawie czasu pracy zrealizowane przez Rones & al., 1997, przytoczone w „Revue Internationale de l’IRES” nr 54 z 1.2001.

(11) W 2009 r. DG RELEX Komisji Europejskiej wystosowała zaproszenie do składania wniosków na kwotę 800 tys. euro dotyczących projektów społeczeństwa obywatelskiego zachęcających do dialogu UE – USA.

(12) Dz.U. C 277 z 17.11.2009, s. 117–124.

(13) SWIFT – Stowarzyszenie Międzynarodowej Teletransmisji Danych Finansowych, amerykańskie stowarzyszenie na prawie belgijskim zarządzające międzynarodową wymianą danych finansowych dotyczących ponad 200 krajów.

(14) PE (05305/1/2010 REV1-C7-0004/2010-2009/0190(NLE). Umowa SWIFT II, PE 8.7.2010 (11222/1/2010/REV1 i COR1-C7-0158/2010-0178-(NLE)).

(15) Debata zorganizowana 17 marca 2010 r. przez Euractiv.fr z przedstawicielstwem Komisji w Paryżu i ze wsparciem DTCC – Depositary Trust and Clearing Corporation, [w:] Questions d’Europe, nr 165 z 6.4.2010, Fundacja Roberta Schumana.

(16) Dz.U. C 288 z 22.9.2009, s. 32–39.

(17) TFUE, art. 9.

(18) Middle Class in America („Klasa średnia w Ameryce”).

(19) Dz.U. C 128 z 18.5.2010, s. 97–102.

(20) Pod kierunkiem dr Annette Bernhardt, współdyrektor politycznej ds. National Employment Law Project NELP [projektu krajowego prawa pracy NELP].

ZAŁĄCZNIK

do opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Następujące poprawki, które uzyskały poparcie co najmniej jednej czwartej oddanych głosów, zostały odrzucone w trakcie debaty:

Punkt 1.4

Zmienić

EKES zaleca, by oprócz przyjęcia nowych przepisów finansowych, wprowadzić na obszarze euroatlantyckim wspólne normy dotyczące agencji ratingowych, jak również nowe zasady konkurencji, które by lepiej uwzględniały .

Wynik głosowania

Za	:	66
Przeciw	:	76
Wstrzymało się	:	21

17.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 51/29

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie odnowienia metody wspólnotowej (wytycznych) (opinia z inicjatywy własnej)

2011/C 51/05

Sprawozdawca generalny: Henri MALOSSE

Współsprawozdawca: Georgios DASSIS

Dnia 17 grudnia 2009 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie

odnowienia metody wspólnotowej (wytycznych).

Podkomitet ds. odnowienia metody wspólnotowej, któremu powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjął swoją opinię dnia 19 maja 2010 r. Sprawozdawcą był Henri MALOSSE, a współsprawozdawcą – Georgios DASSIS.

Mając na względzie odnowienie kadencji Komitetu, na 466 sesji plenarnej w dniach 19–21 października 2010 r. (posiedzenie z 21 października ) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny wyznaczył Henriego MALOSSE’A na sprawozdawcę generalnego oraz stosunkiem głosów 187 do 5 – 6 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Pomimo znaczących sukcesów i rosnącego oddziaływania Unii Europejskiej, wciąż pojawiają się w niej i na jej temat wątpliwości. Pomimo sukcesu euro obecnie unią gospodarczą i walutową potężnie wstrząsa kryzys finansowy, silniejszy niż gdziekolwiek na świecie. Strategia lizbońska nie przyniosła Unii pozycji światowego lidera w gospodarce opartej na wiedzy. Trudności te powodują coraz większe zniecierpliwienie obywateli, z których wielu zadaje sobie pytanie, czy Unia okaże się zdolna do podjęcia głównych wyzwań naszych czasów: globalizacji, zmiany klimatu, wyjścia z kryzysu gospodarczego i finansowego.

1.2 W chwilach zwątpienia zawsze warto jest oprzeć się na fundamentach integracji europejskiej. Metoda wspólnotowa, dzięki której możliwy był rozkwit Unii Europejskiej, wymaga odnowienia i wznowienia.

1.3 EKES zaleca zastosowanie metody wspólnotowej w dziedzinach, których dotyczą obecnie oczekiwania obywateli, takich jak ożywienie gospodarki europejskiej, aktywizacja systemów kształcenia, innowacji i badań, bezpieczeństwo dostaw energii, rozwój zrównoważony i przeciwdziałanie katastrofom klimatycznym, promowanie równości szans i przedsiębiorczości, swobodny przepływ i mobilność osób w poszanowaniu praw socjalnych, rozwój usług świadczonych w interesie ogólnym w wymiarze europejskim, zwłaszcza w zakresie komunikacji, środowiska naturalnego, zdrowia, bezpieczeństwa i ochrony ludności.

1.4 Odnowienie metody wspólnotowej będzie miało szansę powodzenia jedynie wtedy, gdy będą mu towarzyszyły odpowiednie środki, takie jak znaczne zwiększanie budżetu europejskiego, rozwój partnerstw publiczno-prywatnych, poprawa koordynacji budżetów krajowych z budżetem europejskim oraz utrwalenie Europejskiego Funduszu Walutowego.

1.5 EKES jest wreszcie zdania, że metoda wspólnotowa drugiej dekady XXI. wieku nie może być taka sama jak w latach 60. czy 80. XX. wieku. Obecnie potrzebne jest zaangażowanie i włączenie do udziału obywateli, zwłaszcza drogą demokracji uczestniczącej i poprzez podmioty społeczeństwa obywatelskiego. EKES domaga się w związku z tym zwiększenia roli europejskiego społeczeństwa obywatelskiego w inicjowaniu europejskich strategii politycznych oraz w ocenie ich oddziaływania, aby zapewnić ich skuteczne wdrażanie i możliwość naprawy ich szkodliwych skutków.

1.6 Metoda wspólnotowa zastosowana w ten sposób do współczesnych wyzwań i do oczekiwań obywateli, uzupełniona o skuteczne środki wdrażania i odnowiona dzięki zwiększeniu udziału społeczeństwa obywatelskiego może i powinna ponownie stać się siłą napędową wznowienia integracji europejskiej.

2. Dlaczego konieczne jest odnowienie metody wspólnotowej?

2.1 Od początków europejskiej przygody metoda wspólnotowa stanowiła o oryginalności i sukcesie integracji europejskiej, która doprowadziła do powstania dzisiejszej Unii Europejskiej. Dla metody tej charakterystyczne są:

—	wspólne środki wykorzystywane do osiągnięcia wspólnych celów;

—	projekty opracowywane w interesie ogólnym;

—	otwarte i demokratyczne debaty z udziałem społeczeństwa obywatelskiego;

—	decyzje podejmowane większością głosów w poszanowaniu prawa;

—	skuteczny nadzór administracyjny i sądowy nad wykonaniem tych decyzji;

—	bezpośrednie oddziaływanie i przełożenie na grupy społeczno-gospodarcze.

Zasadnicza część europejskich postępów została zapewniona w oparciu o metodę wspólnotową.

2.2 Państwa członkowskie zachowały znaczną przewagę uprawnień, czy wręcz niezależne uprawnienia w dziedzinach nieuregulowanych bezpośrednio w traktatach, począwszy od tradycyjnie związanych z suwerennością kwestii, należących do sfery władzy królewskiej, dotyczących obrony czy policji, aż po kwestie wypływające ze specyficznych uwarunkowań politycznych, kulturowych i historycznych jak system podatkowy czy stosunki społeczne. Współpraca międzyrządowa w tego rodzaju dziedzinach sama w sobie stanowi ważny aspekt integracji europejskiej, który należałoby w związku z tym poddać analizie, aby zmierzyć jego rzeczywiste oddziaływanie i ocenić jego dostosowanie do realiów i wyzwań dzisiejszej Unii Europejskiej.

2.3 Sukcesowi, jaki przyniosło zastosowanie podejścia wspólnotowego w odniesieniu do głównych wspólnych celów, towarzyszył rozwój gospodarczy i pogłębienie politycznego procesu integracji europejskiej. Dzięki tym osiągnięciom podejście wspólnotowe zyskało ogromną siłę przyciągania i okazało się nie mieć sobie równych na kontynencie europejskim za sprawą kolejnych rozszerzeń, początkowo na zachód, zarówno ku północy jak i południu, a po upadku żelaznej kurtyny także na wschód.

2.4 W ciągu ostatnich lat metoda wspólnotowa straciła jednak na żywotności i sile oddziaływania. Komisja Europejska nie zawsze, jak się wydaje, dysponowała środkami i wykazywała wolę podejmowania inicjatyw na miarę wyzwań i oczekiwań. Dziś jednak Unia Europejska staje przed nowymi wyzwaniami, w warunkach coraz bardziej bezlitosnej globalizacji oraz kryzysu finansowego i gospodarczego. Wskutek kryzysu wiele przedsiębiorstw, zwłaszcza MŚP, znalazło się w trudnej sytuacji; pogłębia się też rozwarstwienie społeczne ze szkodą dla rosnącej liczby osób znajdujących się w sytuacji wykluczenia lub co najmniej w bardzo trudnym położeniu. Obywatele europejscy stają się coraz bardziej nieufni wobec struktury europejskiej, ponieważ odnoszą wrażenie, że stwarza ona więcej problemów, niż rozwiązuje.

2.5 Niezdolność Unii do wywarcia oddziaływania na światowym szczycie w sprawie zmiany klimatu w Kopenhadze w 2009 r. oraz do samodzielnej reakcji wobec trudności finansowych jednego z państw członkowskich strefy euro wzmocniła wrażenie złej kondycji Unii, które wstrząsnęło również środowiskami finansowymi.

2.6 Wobec przyspieszenia globalizacji Unia Europejska wydaje się bardzo powolna i skrępowana przez własne sprzeczności, złożoność i ospałość. Wraz z wejściem w życie traktatu z Lizbony EKES zaleca odnowienie metody wspólnotowej, aby konieczne wyjście z kryzysu zakończyło się powodzeniem, a Europa odnalazła swoje miejsce na światowej arenie gospodarczej i politycznej. Zalecenia EKES-u dotyczą w szczególności następujących kwestii zasadniczych:

—	uwypuklenie europejskiej tożsamości i europejskiego interesu ogólnego;

—	adekwatność celów i środków;

—	zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego.

3. Uwypuklenie europejskiej tożsamości i europejskiego interesu ogólnego

3.1 Ożywienie metody wspólnotowej będzie możliwe jedynie dzięki większemu umocnieniu wspólnej europejskiej tożsamości służącemu jej propagowaniu ponad interesami poszczególnych państw i różnicami. Nie ma zatem sensu mnożenie wymogów prawnych dotyczących otwarcia rynków zamówień publicznych na konkurencję, jeżeli państwa członkowskie i ich administracje krajowe nie mają żadnej rzeczywistej zachęty do kupowania produktów europejskich, ze względu na odczucia „swoich” podatników i naciski „swoich” przedsiębiorstw, podczas gdy pojęcie „europejski” wciąż utożsamiane jest z pojęciem „obcy”. Tymczasem w obliczu globalizacji jedynie Europa ponownie scalona wokół głównych wspólnych celów będzie w stanie te cele osiągnąć.

3.2 Wymaga to w szczególności określenia wspólnotowego interesu ogólnego. Komisja powinna w większym stopniu zachęcać do debaty na ten temat, nie powinna też wycofywać się, jak to miało miejsce jeszcze niedawno, wobec kryzysu finansowego i trudności jednego z państw członkowskich strefy euro. Zbyt często, jak się wydaje, Komisja oględnie odnosi się do natychmiastowych drażliwych reakcji państw członkowskich i administracji krajowych, podczas gdy właściwie pojęty wspólny interes wszystkich wymagałaby często rozwiązań odwołujących się do solidarności i do pojęcia wspólnoty interesów.

3.3 Wydaje się, że Komisji Europejskiej coraz trudniej jest określać i reprezentować ogólny interes europejski. Jednak właśnie na tym polega jej rola. Komisja powinna odzyskać rozmach, jaki miała w latach 60. i 80. Dziś nie jest już sama. Wprowadzenie nowego trójkąta instytucjonalnego ze wzmocnionym Parlamentem oraz mianowanym przewodniczącym Rady Europejskiej powinno stanowić zachętę dla Komisji do odgrywania w pełni jej roli organu przedstawiającego wnioski i nadzorującego.

3.4 Parlament Europejski powinien obecnie odgrywać dominującą rolę w określaniu europejskiego interesu ogólnego, ponieważ reprezentuje obywateli. Towarzyszące mu oba komitety doradcze (EKES i KR) powinny być siłą napędową, pobudzającą i wzmacniającą inicjatywy Komisji Europejskiej, nie zaniedbując przy tym prawa inicjatywy obywatelskiej ani żadnych innych łączników ze społeczeństwem obywatelskim.

3.5 Odnowienie metody wspólnotowej będzie miało sens tylko wtedy, gdy towarzyszyć mu będzie ponowne rozważenie koncepcji pomocniczości, dotychczas interpretowanej jednokierunkowo jako instrument hamujący stosowanie metody wspólnotowej i wprowadzanie nowych strategii wspólnotowych. Potrzebne jest nowe, bardziej dynamiczne podejście do tej koncepcji, oparte na zasadzie, zgodnie z którą ze względu na skuteczność i ekonomię skali coraz częściej będzie się okazywało, że opłaca się przenieść na szczebel europejski działania w dziedzinach wymagających znacznych środków, takich jak infrastruktura, badania i rozwój, polityka przemysłowa, obronność, polityka zagraniczna, bezpieczeństwo, zwalczanie epidemii itp. Obywatele europejscy są w stanie to zrozumieć, pod warunkiem że krajowi liderzy polityczni przestaną ukrywać przed nimi prawdę.

3.6 Wobec powiększającej się przepaści między obywatelami a instytucjami europejskimi ważne jest, aby w Unii określono nowe dziedziny zastosowania metody wspólnotowej, odpowiadające dużym oczekiwaniom obywateli.

3.6.1 Przyszła zatem pora na rozwinięcie europejskich usług świadczonych w interesie ogólnym w dziedzinach, które obecnie stały się niezbędne ze względu na rozwój sytuacji i ewolucję wyzwań: ochrona ludności, międzynarodowa pomoc w sytuacjach nadzwyczajnych, służby celne, transport, działalność ośrodków badawczych, szybkie sieci itp. W oparciu o te nowe podstawy możliwe byłoby propagowanie koncesji europejskich na usługi świadczone w interesie ogólnym za pośrednictwem partnerstw publiczno-prywatnych, w celu rozwinięcia sieci transeuropejskich (transportowych, energetycznych, telekomunikacyjnych), co zwiększyłoby spójność i konkurencyjność Unii Europejskiej.

3.6.2 Aby ułatwić życie obywatelom i przedsiębiorstwom oraz uświadomić im rzeczywiste istnienie jednolitego rynku, należałoby wreszcie niezwłocznie podjąć szereg inicjatyw, których użyteczność dla interesu ogólnego została już dawno stwierdzona. Należą do nich: europejska polityka przemysłowa wykorzystująca synergię, aby stawić czoła globalizacji, europejski statut dla MŚP, fundacji i stowarzyszeń, jedno okienko podatkowe dla działalności transgranicznej MŚP, patent wspólnotowy. Konieczne będzie też opracowanie szeregu instrumentów ustawodawczych, aby zapewnić swobodny przepływ osób w poszanowaniu praw socjalnych i układów zbiorowych. Inne inicjatywy mogłyby się też pojawić w następstwie inicjatyw obywatelskich, wspieranych w szczególności przez Parlament Europejski i EKES, zwłaszcza w dziedzinie bezpieczeństwa dostaw energii, rozwoju zrównoważonego i ochrony konsumentów.

3.6.3 Jak wielokrotnie podkreślał EKES, wybór dyrektyw w kluczowej dziedzinie zamówień publicznych przyniósł druzgocącą klęskę, bez wątpienia najpoważniejszą w tworzeniu jednolitego rynku. Po ponad 30 latach od chwili przyjęcia Jednolitego aktu europejskiego rynki zamówień publicznych są wciąż jeszcze zbyt rozczłonkowane. Nagromadzenie bardzo szczegółowych dyrektyw europejskich i dodatkowych przepisów krajowych, a także mnogość odstępstw doprowadziły, z braku ducha wspólnotowego, do utrzymania fragmentacji rynku, który zapewnia 15 % europejskiego PKB. W tej dziedzinie, podobnie jak w innych, w których okazałoby się to istotne, Komisja Europejska powinna dawać pierwszeństwo bezpośrednio stosowanym rozporządzeniom, a nie dyrektywom, których wdrożenie wymaga transpozycji do prawa krajowego.

3.6.4 W Unii Europejskiej należy więcej inwestować w „trójkąt wiedzy”: edukację, badania i innowacje. Edukacja, która jak wiadomo ma kluczowe znaczenie dla ożywienia Europy, nie może być obca Unii Europejskiej. Opierając się na sukcesie inicjatywy Erasmus, należałoby wprowadzić na szczeblu europejskim, z zastosowaniem nowego podejścia służącego interesowi ogólnemu, bardziej ambitne programy na rzecz mobilności, wymiany w ramach europejskiej sieci uniwersytetów, konkretne inicjatywy ukierunkowane na rozwijanie kompetencji kluczowych, wspieranie ducha przedsiębiorczości i działania na rzecz określonych grup osób. W dziedzinie badań i innowacji ósmy europejski program ramowy powinien stać się symbolem nowej Europy. Należałoby w ramach niego skupić się na takich dziedzinach jak nanotechnologie w kontekście wspólnotowych ośrodków badawczych, europejski projekt przemysłowy z prawdziwego zdarzenia oraz odpowiednie zasoby ludzkie i finansowe.

3.6.5 Należałoby utrwalić unię gospodarczą i walutową jako rdzeń europejskiej tożsamości i spójności. Dziś taka wizja nie przystaje do rzeczywistości, co dobitnie wykazało rozproszenie polityk krajowych państw członkowskich UE należących do strefy euro w sytuacji kryzysu gospodarczego i finansowego. Państwa strefy euro powinny stać się kuźnią integracji gospodarczej i finansowej, rozwijając między sobą ściślejszą współpracę nadającą pozytywny impuls dynamice i skuteczności całej Unii. EKES popiera wniosek Komisji mający na celu wprowadzenie „monitorowania” polityki gospodarczej państw członkowskich. W opinii EKES-u rola unii gospodarczej i walutowej powinna wykraczać daleko poza działalność jedynie w dziedzinie rachunkowości, jaką prowadzi np. OECD, i obejmować priorytety polityczne obywateli Unii, dotyczące zwłaszcza spójności społecznej, przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, tworzenia nowych miejsc pracy oraz rozwijania kreatywności i przedsiębiorczości.

3.6.6 Unia Europejska, silna dzięki wspólnej walucie, powinna też mówić jednym głosem podczas międzynarodowych uzgodnień gospodarczych i finansowych, zwłaszcza w ramach G20, i wzmocnić na szczeblu europejskim swój udział w MFW i Banku Światowym.

3.6.7 Wzmocnienie europejskiej polityki zewnętrznej jest istotnym elementem traktatu z Lizbony. W traktacie mowa jest między innymi o utworzeniu służby dyplomatycznej i stanowiska wysokiego przedstawiciela (łączonego z funkcją wiceprzewodniczącego Komisji) oraz o utworzeniu delegatur Unii Europejskiej w państwach trzecich, zamiast dotychczasowych delegatur Komisji Europejskiej. Ważne jest ambitne wdrożenie traktatu, aby Europa rzeczywiście mówiła jednym głosem, zajmowała bardziej zdecydowane i spójne stanowisko w kontaktach zewnętrznych, a jednocześnie prowadziła w sposób usystematyzowany na płaszczyźnie politycznej, gospodarczej, kulturowej, naukowej i handlowej rzeczywistą koordynację działań zewnętrznych. Byłoby to korzystniejsze niż przejawy małostkowego współzawodnictwa, które jedynie osłabiają stanowisko Unii.

4. Zapewnienie adekwatności celów i środków

4.1 Jeśli wiele celów wspólnotowych zostało zrealizowanych jedynie częściowo, to często dlatego, że zabrakło determinacji, aby je w pełni osiągnąć i poświęcić na nie konieczne środki wspólne.

4.1.1 Co do kwestii ożywienia rynku wewnętrznego, w sprawozdaniu Maria Montiego (1) znajdują się bardzo istotne sugestie służące zapewnieniu rzeczywistej realizacji jednolitego rynku: wzmocnienie sieci SOLVIT, ocena wdrożenia dyrektyw, zaangażowanie administracji krajowych, parlamentów krajowych i społeczeństwa obywatelskiego, usunięcie ostatnich przeszkód, zwłaszcza w odniesieniu do mobilności osób. EKES zaleca zatem, aby następstwem tego sprawozdania było opracowanie szczegółowego planu działań wraz z harmonogramem wdrażania, po odpowiednich konsultacjach z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego.

4.1.2 Konieczne będzie unijne wsparcie budżetowe w odpowiedniej formie (dotacje budżetowe, pożyczki, partnerstwo publiczno-prywatne itp.) dla nowych dziedzin zastosowania metody wspólnotowej. Sukces EWWiS w 1951 r. był oparty na adekwatności środków w stosunku do celów. Obecny budżet unijny (mniej niż 1 % PKB) jest o wiele za mały, aby było możliwe osiągnięcie – oczekiwane przez obywateli – celów we wszystkich dziedzinach, w których UE powinna podjąć działania dla zapewnienia większej skuteczności. Systematyczny wzrost budżetu w latach 2013–2020 do wysokości 2 % PKB wydaje się celem możliwym do zrealizowania i w żadnym razie nie jest sprzeczny z wymogami ograniczenia długu publicznego państw członkowskich, jeśli wziąć pod uwagę ekonomię skali – o ile tylko zasada przesunięć budżetowych ze szczebla krajowego na szczebel europejski zostanie zrozumiana przez rządy i należycie wytłumaczona obywatelom. Wzrost ten umożliwiłby sfinansowanie potrzeb w zakresie inwestycji i dużych sieci, wsparcie trójkąta wiedzy (edukacja, badania, innowacje), wzmocnienie polityki spójności i udostępnienie Unii zasobów ludzkich i finansowych potrzebnych do prowadzenia polityki zewnętrznej.

4.1.3 W celu sfinansowania omawianych wysiłków do 2020 r. UE będzie potrzebować zasobów własnych, a także lepszej koordynacji między budżetami krajowymi i budżetem europejskim. Wobec rosnącego deficytu finansów publicznych po kryzysie finansowym z 2008 r. łatwo będzie wykazać, że szybciej i bez szkody dla wzrostu zmniejszy się zadłużenie, tworząc wspólne zasoby w celu pokrycia wydatków publicznych na obronę, bezpieczeństwo na granicach, pomoc zewnętrzną, badania, politykę przemysłową i inne. Państwa członkowskie powinny wykazać wolę polityczną podjęcia tego rodzaju zobowiązań.

4.1.4 Wobec kryzysu finansowego pierwszym znaczącym krokiem byłoby stworzenie rzeczywistego europejskiego funduszu walutowego przeznaczonego na interwencje i stabilizację strefy euro (coś w rodzaju europejskiej rezerwy federalnej), który umożliwiłby solidarne pokonanie trudności napotkanych przez któregoś z jego członków. Potrzebne były spadek euro i pogłębienie się kryzysu w jednym z państw członkowskich, aby państwa członkowskie stworzyły zalążek tego rodzaju funduszu i podjęły decyzję o działaniu, już nie w wymiarze dwustronnym, ale w sposób zbiorowy, nie rezygnując jednocześnie z domagania się dodatkowej pomocy z MFW.

4.1.5 Ponadto widać wyraźnie, że osiągnięcie celów integracji i spójności wymaga lepszej alokacji środków europejskich w celu większego wsparcia programów transgranicznych, na które przeznaczony jest jedynie 1 % budżetu, podczas gdy zapewniają one połączenia niezbędne do prawidłowego funkcjonowania jednolitego rynku. Powodzenie strategii „Europa 2020” opiera się zarówno na kwestii środków, jak i na rzeczywistej gotowości do udziału w realizacji celów ze strony obywateli, której to gotowości dziś brakuje.

4.2 Rządy w Unii złożonej z 27 państw członkowskich nie mogą być dłużej sprawowane w ten sam sposób, co w Unii złożonej z sześciu państw. W ramach trójkąta instytucjonalnego słusznie przewidziano ważniejszą rolę Parlamentu Europejskiego. Należy też jak najprędzej, poprzez działania instytucji i praktykę, utrwalić prawo inicjatywy obywatelskiej, które powinno stać się prawdziwym instrumentem demokracji.

4.2.1 Rozszerzeniu uprawnień wspólnotowych towarzyszyło rozszerzenie procedury współdecydowania przez Parlament i Radę. W ramach kolejnych traktatów, w których wprowadzano nowe zasady, zabrakło jednak dostosowania procedur konsultacji. Projekty Komisji są obecnie przedstawiane EKES-owi wraz z rozpoczęciem procedury współdecyzji, podczas gdy powinny do niego trafiać zdecydowanie przed jej rozpoczęciem.

4.2.2 EKES skuteczniej odgrywałby swoją rolę doradczą, gdyby zwracano się do niego wcześniej niż do współdecydentów – tuż po opracowaniu wstępnej analizy oddziaływania. Koncepcja opinii rozpoznawczej nabrałaby wówczas pełnego znaczenia. Opinia Komitetu mogłaby być w ten sposób dołączana wraz z oceną skutków regulacji do wniosku Komisji przekazywanego współdecydentom. Sprawozdawca EKES-u powinien też mieć możliwość wypowiedzenia się przed właściwą komisją Parlamentu Europejskiego.

4.2.3 Komisja powinna również zorganizować odpowiednie konsultacje w sytuacji, gdy rozważa wycofanie wcześniej złożonego wniosku, zwłaszcza gdy dotyczy on bezpośrednio podmiotów społeczeństwa obywatelskiego. Komisja nie powinna była w związku z tym wycofać bez konsultacji projektu europejskiego statutu stowarzyszeń.

4.2.4 Jeżeli chodzi o sprawowanie rządów, w Unii należy bardziej aktywnie zapewnić stosowanie zasady równości mężczyzn i kobiet, umożliwiając tym ostatnim równorzędny dostęp do ośrodków decyzyjnych i doradczych.

4.3 W traktacie z Lizbony po raz kolejny rozszerzono zakres decyzji podejmowanych większością kwalifikowaną, dzięki czemu ten sposób podejmowania decyzji stał się zasadą funkcjonowania UE 27. Niemniej jednomyślność jest wciąż jeszcze wymagana w niektórych dziedzinach, które są przecież ściśle związane ze sprawami Unii, np. w zakresie podatków. Doświadczenie wyraźnie wskazuje, że tego rodzaju wymóg łatwo blokuje działanie Unii w dziedzinach objętych nadal zasadą jednomyślności. Jest w związku z tym co najmniej paradoksalne, że pomimo wielokrotnie podejmowanego przez Radę Europejską zamiaru, w Unii nie udało się odblokować przyjęcia patentu wspólnotowego, które wciąż wymaga jednomyślnej decyzji, chociaż w tej samej Unii powzięto ambitny zamiar stworzenia gospodarki opartej na wiedzy najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej na świecie!

4.3.1 Liczne precedensy wskazują jednak, że metoda wspólnotowa pozwalała czasem, gdy wymagała tego sytuacja, znaleźć środki umożliwiające obejście przeszkody, jaką stanowi jednomyślność. Dla przykładu, protokół społeczny i karta podstawowych praw socjalnych pracowników mogły zostać przyjęte przy udziale 11 państw, Wielka Brytania dołączyła do nich dopiero później. Czy nie byłoby możliwe przyjęcie tego rodzaju elastyczności za wzór w innych dziedzinach, w których występuje obecnie problem blokady, np. w kwestii patentu wspólnotowego czy też harmonizacji podstawy opodatkowania spółek?

4.3.2 UGW stanowi niewątpliwie dobry przykład udanej ściślejszej współpracy, która rozpoczęła się w ograniczonej grupie państw, ale pozostała otwarta dla tych, które mają zdolność się do niej przyłączyć. Eurogrupie wciąż jednak nie udało się, wobec Europejskiego Banku Centralnego o charakterze federalnym, rozwinąć wspólnego zarządzania gospodarczego na miarę unii walutowej. Opóźnienie narosłe od 2000 r. jest dziś niepokojące. Jeśli nie zostanie ono stopniowo nadrobione w ciągu kolejnego dziesięciolecia, będzie stanowić zagrożenie dla spójności, konkurencyjności i miejsc pracy w strefie euro, a także, rzecz jasna, dla samej trwałości euro. Aby temu zapobiec, należałoby koniecznie ponownie rozważyć zasady działania Eurogrupy, aby uczynić je bardziej skutecznym i przejrzystym, zwłaszcza poprzez dopilnowanie tego, by szefowie państw lub rządów strefy euro spotykali się regularnie (a nie jedynie w sytuacji kryzysowej) oraz poprzez zapewnienie udziału w posiedzeniach także innym ministrom, których dotyczy stałość euro: ministrom spraw społecznych, przemysłu itp.

4.4 W Unii Europejskiej złożonej z 27 państw członkowskich kwestia poprawnej transpozycji dyrektyw oraz zgodności polityki krajowej i europejskiej nabiera rzecz jasna kluczowego znaczenia. Ułatwienie przyjmowania dyrektyw nic nie da, jeśli państwa członkowskie będą wzbraniać się przed ich wdrażaniem w ustalonych terminach lub dodawać zbyteczne przepisy.

4.4.1 Komisja powinna opracować jeszcze bardziej szczegółowe tabele stanu transpozycji dyrektyw, które umożliwiają, często z pozytywnym skutkiem, wywarcie nacisku na państwa członkowskie, w których wystąpiły nieprawidłowości. Należałoby w tego rodzaju sytuacjach przeprowadzić konsultacje z poszczególnymi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego.

4.4.2 W przypadkach, w których okazałoby się to konieczne, pomoc wspólnotowa powinna być w większym stopniu ukierunkowana na poprawę warunków, w których państwa członkowskie transponują i stosują przepisy wspólnotowe, oraz na usunięcie przeszkód i tarć, które wciąż jeszcze występują w tych dziedzinach.

5. Wspieranie zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego

5.1 Zbyt często mieliśmy tendencję do zapominania, jaki jest cel integracji europejskiej, wyrażony przez Jeana Monneta słowami: „My nie tworzymy koalicji państw, my jednoczymy ludzi”. Przejawy braku zaufania ze strony wyborców podczas prowadzonych w ostatnich latach konsultacji w sprawie przyszłości Europy powinny skłonić do zastanowienia się nad możliwościami włączenia do udziału społeczeństwa obywatelskiego, które są obecnie wyraźnie niewystarczające.

5.2 Przepisy wspólnotowe wciąż opracowywane są w warunkach zbyt odległych od obywateli. Uzasadnione oczekiwania obywateli dotyczące swobód, bezpieczeństwa i uproszczeń zbyt często pozostają niespełnione z powodu blokowania lub nadmiernych kompromisów ze strony państw członkowskich i ich administracji krajowych. Dlatego też należałoby rozwinąć udział przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego, zwłaszcza użytkowników, w komitetach regulacyjnych, na wzór metod wypróbowanych w ramach projektów na rzecz uproszczenia ustawodawstwa (SLIM). Tym razem jednak raczej na etapie opracowywania przepisów, niż w sytuacji, gdy zostały już one przyjęte i gdy odkrywa się potrzebę naprawienia mankamentów najbardziej dotkliwie odczuwanych przez użytkowników.

5.3 Należy też koniecznie przyznać podmiotom społeczeństwa obywatelskiego europejskie obszary swobody i odpowiedzialności, które umożliwiłyby im określanie wspólnych zasad dotyczących ich grupy, poprzez autonomiczne mechanizmy samoregulacji, lub też uściślanie pewnych aspektów przepisów publicznych w ich dziedzinie, poprzez zaproszenia do opracowania wspólnych regulacji ze strony prawodawcy. Partnerzy społeczni uzyskali swobodę układową na mocy traktatu z Maastricht, na swój wyraźny wniosek. Choć nie zostało to wyraźnie przewidziane w traktacie, tego rodzaju mechanizmy rozwijają się też w innych dziedzinach takich jak normalizacja techniczna, uznawanie kwalifikacji zawodowych, świadczenie usług, handel, a zwłaszcza handel elektroniczny, bezpieczeństwo dostaw i płatności, prawa konsumentów, energetyka, środowisko naturalne. Komitet dokonał spisu tych dziedzin i wyraził poparcie dla wspomnianych mechanizmów w raporcie informacyjnym. W europejskim porozumieniu międzyinstytucjonalnym z 2003 r. ustalono dla nich ramy prawne. Obecnie prawodawca europejski powinien w ramach przepisów zapewnić swobody stanowiące zachętę do tego rodzaju praktyk, realizowanych pod jego nadzorem i uzupełniających jego własne działania. Omawiane wsparcie powinno też dotyczyć alternatywnych sposobów rozwiązywania sporów, takich jak ugody i mediacje.

5.4 Nie można zapewnić postępu w rozwoju Europy bez zachęcenia jej obywateli do tego, by czuli się Europejczykami i działali jako Europejczycy. Wymaga to dostarczenia im wspólnych narzędzi, których wciąż brakuje: bardziej przejrzystych praw gospodarczych i socjalnych, uproszczonych procedur, środków prawnych zapewniających większą samodzielność, rzeczywistych statutów wspólnotowych (stowarzyszeń, spółek, fundacji). Potrzeba budowania Europy powinna być odczuwana i stać się ambitnym zamiarem i wspólnym powodem do dumy przede wszystkim na szczeblu lokalnym (obywateli, stowarzyszeń, samorządów).

5.5 Należy zatem przedsięwziąć wieloletni program o szczegółowym harmonogramie obejmującym całe najbliższe dziesięciolecie, mający na celu dostarczenie samym Europejczykom środków, aby mogli oni wspólnie stać się siłą napędową, bez której odnowienie metody wspólnotowej nie będzie możliwe.

5.6 EKES, Komitet Regionów i duże europejskie organizacje społeczeństwa obywatelskiego związane z trzema grupami Komitetu (Pracodawcy, Pracownicy i Inne Podmioty) mogłyby, z niezbędnym wsparciem Parlamentu Europejskiego, rozpocząć zakrojone na szeroką skalę konsultacje w sprawie głównych kwestii o znaczeniu ogólnym na najbliższe dziesięciolecie, w przypadku których odnowienie metody wspólnotowej, czyli de facto wprowadzenie nowych strategii wspólnotowych, mogłoby przynieść korzyść.

Bruksela, 21 października 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) „Nowa strategia na rzecz jednolitego rynku. W służbie gospodarki i społeczeństwa Europy” – sprawozdanie dla przewodniczącego Komisji Europejskiej przedstawione przez Maria Montiego dnia 9 maja 2010 r.

17.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 51/37

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Europejska strategia na rzecz ekologicznie czystych i energooszczędnych pojazdów”

COM(2010) 186 wersja ostateczna

2011/C 51/08

Sprawozdawca generalny: Peter MORGAN

Dnia 28 kwietnia 2010 r. Komisja Europejska, działając na podstawie art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

komunikatu Komisji do Parlamentu europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Europejska strategia na rzecz ekologicznie czystych i energooszczędnych pojazdów”

COM(2010) 186 wersja ostateczna.

Ze względu na rozpoczęcie nowej kadencji Komitetu Zgromadzenie Plenarne postanowiło przeprowadzić głosowanie nad opinią na sesji plenarnej w październiku i wyznaczyło Petera MORGANa na sprawozdawcę generalnego zgodnie z art. 20 regulaminu wewnętrznego.

Na 466. sesji plenarnej w dniu 21 października 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny 183 głosami – 14 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 EKES wspiera rozwój europejskiej strategii na rzecz ekologicznie czystych i energooszczędnych pojazdów. Strategia ta jest odpowiedzią na wyrażane przez EKES zaniepokojenie z powodu wyczerpywania się złóż węglowodorów, emisji CO2 i zanieczyszczenia atmosfery. Istotne jest, aby strategia ta miała charakter całościowy. Nie nastąpi żaden postęp, jeżeli zanieczyszczenia i emisje zostaną po prostu przesunięte do sektora produkcji energii elektrycznej i wytwarzania pojazdów elektrycznych, lub jeśli biostrategie wyrządzą szkody w środowisku naturalnym, takie jak np. wylesianie. Realizacji celów protokołu z Kioto w UE stanął na przeszkodzie transport drogowy. Strategia ta jest już nieaktualna.

1.2 W ciągu dwóch następnych dziesięcioleci pojazdy wyposażone w silniki spalinowe wewnętrznego spalania pozostaną najważniejszym środkiem transportu. Dlatego też EKES oczekuje, że zachęty, jakie wprowadza strategia, przyniosą przełom technologiczny w produkcji tych pojazdów oraz nowe, bardziej innowacyjne formy napędu. Jest jeszcze za wcześnie na dokonanie ostatecznego wyboru, gdy chodzi o technologię. Na obecnym etapie należy zezwolić na rozwój wszystkich możliwych opcji.

1.3 Strategia musi przyczynić się do poprawy globalnej konkurencyjności przemysłu motoryzacyjnego UE. Przepisy musza sprawić, że pojazdy będą stawały się stopniowo coraz bardziej „ekologiczne” i „ekonomiczne”, ale przyszła konkurencyjność będzie także zależała od radykalnych innowacji w produkcji silników spalinowych stosowanych w samochodach, autobusach i pojazdach ciężarowych, które uzupełnią rozwój pojazdów elektrycznych.

1.4 Już od ponad wieku rozwój pojazdów elektrycznych stanowi ambitny cel, lecz ze względu na różnego rodzaju problemy, w szczególności żywotność akumulatorów, do tej pory pojazdy te nie mogły być funkcjonalną alternatywą dla pojazdów z silnikiem spalinowych. Kwestia ochrony środowiska zmieniła podstawowe zasady. Im więcej samochodów elektrycznych będzie w eksploatacji, tym lepsza będzie efektywność środowiskowa zarówno producentów, jak i użytkowników. W międzyczasie zaś, małe pojazdy z silnikiem spalinowym mogą przyczynić się do ograniczenia zatorów komunikacyjnych w miastach.

1.5 W lipcu 2010 r. EKES przyjął opinię Frederica Adriana Osborna: „W kierunku szerszego wdrożenia pojazdów elektrycznych” (CESE 429/2010 fin). Strategia zawiera właściwą odpowiedź na zalecenia sformułowane w tamtej opinii.

1.6 Jest to strategia UE, lecz jej powodzenie zależy od państw członkowskich, polityki władz krajowych i lokalnych tych państw oraz ich potencjału przemysłowego, a także siły nabywczej i zachowań konsumentów. Uwzględniając fakt, że poszczególne państwa członkowskie znajdują się w niezwykle różnych sytuacjach, nie ulega wątpliwości, że realizacja tej strategii będzie się w nich odbywać z różnymi prędkościami. Istotne jest, aby bardziej zaawansowane miasta i państwa nawiązały rywalizację z USA i krajami azjatyckimi.

1.7 Do pomyślnej realizacji strategii potrzebne jest zaangażowanie społeczeństwa europejskiego. Dyrektywa 2009/33/WE nakłada zobowiązania na sektor publiczny, natomiast na przedsiębiorstwach prywatnych ciąży obowiązek prowadzenia sprawozdawczości środowiskowej. Osoby prywatne, które podejmują decyzję o zakupie samochodów, czy to na użytek własny, czy też dla swoich firm, powinny otrzymywać zestaw bodźców działających w sposób zachęcający lub zniechęcający, który sprawi, że zwrócą się oni w stronę pojazdów ekologicznie czystych i energooszczędnych.

1.8 EKES jest przekonany, że instytucje UE, które wykorzystują większą cześć swoich środków transportu do przemieszczania się na niewielkie odległości w Brukseli, Luksemburgu lub Strasburgu, powinny wykorzystać tę okazję do opracowania planu transportu, który byłby wzorcowy w kategoriach ekologicznych i ekonomicznych.

1.9 EKES podkreśla skalę inwestycji niezbędnych do stworzenia przyszłych sieci dystrybucji i infrastruktury materialnej w celu zastąpienia bilionów dolarów zainwestowanych w gospodarkę opartą na węglowodorach.

1.10 Poniższe zalecenia zostały zaczerpnięte z punktu 5 niniejszej opinii.

1.10.1

UE i państwa członkowskie powinny wspierać badania i rozwój w dziedzinie małych samochodów wyposażonych w silnik spalinowy wewnętrznego spalania i wprowadzanie rewolucyjnych systemów produkcji oraz usuwać przeszkody utrudniające wejście na rynek.

1.10.2

Cele o zakresie podobnym do obowiązujących w odniesieniu do produkcji samochodów osobowych powinny mieć także zastosowanie w stosunku do pojazdów ciężarowych.

1.10.3

Powinno się konsekwentnie wspierać programy na rzecz ekologicznie czystych i energooszczędnych pojazdów ciężarowych i autobusów do czasu, aż staną się one konkurencyjne na światowym rynku.

1.10.4

Ponieważ do 2020 r. biopaliwa mają zaspokajać 7 % potrzeb paliwowych UE, EKES wzywa Komisję do potwierdzenia tego celu lub zmiany swojej polityki.

1.10.5

Państwa członkowskie powinny zachęcać producentów i potencjalnych użytkowników do wprowadzania innowacji polegających na stosowaniu alternatywnych paliw gazowych.

1.10.6

Państwa członkowskie powinny zachęcać do wczesnego rozpowszechniania pojazdów elektrycznych, tak aby UE nie została pod tym względem wyprzedzona przez inne regiony świata.

1.10.7

Należy zachęcać czołowych producentów samochodów do uruchamiania i rozwijania produkcji akumulatorów w Europie.

1.10.8

Komisja musi zapewnić podjęcie przez organy normalizacyjne szybkich działań w związku z pojazdami elektrycznymi.

1.10.9

Komisja i państwa członkowskie muszą współpracować na rzecz zapewnienia w przyszłości dostaw pierwiastków ziem rzadkich i metali szlachetnych.

1.10.10

Długookresowa strategia wobec pojazdów napędzanych wodorowymi ogniwami paliwowymi powinna przewidywać alternatywne opcje w przypadku, gdy pojazdy te okażą się rozwiązaniem, którego nie da się zrealizować.

1.10.11

Władze publiczne, przedsiębiorstwa świadczące usługi publiczne oraz duże przedsiębiorstwa publiczne i prywatne powinny działać zgodnie z wytycznymi i celami w dziedzinie zużycia paliwa i ograniczania emisji.

1.10.12

Należy przedstawić wytyczne odnoszące się do różnych kryteriów stosowanych przy zamówieniach zgodnie z dyrektywą 2009/33/WE.

1.10.13

Przedsiębiorstwa publiczne i prywatne powinny zmodyfikować sposób informowania o stosowaniu węglowodorów i o emisjach CO2, tak aby można było określić udział transportu.

1.10.14

W planie działań globalnych brakuje odniesienia do WTO.

1.10.15

Przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego zaangażowani w sprawy ekologii powinni znaleźć się w nowej grupie wysokiego szczebla CARS 21.

1.10.16

Przy ponownym określeniu swojego podejścia do strategii przemysłowej, UE powinna zająć się w pierwszej kolejności kilkoma sektorami, wśród których znajduje się także przemysł samochodowy. UE musi stworzyć silną strukturę zarządzającą, której pilna misja będzie polegała na przeprowadzeniu niezbędnych zmian regulacyjnych i wprowadzeniu zachęt, a także na ożywianiu inwestycji i tworzeniu rynku.

1.10.17

UE nie może pozostawać z tyłu. Zainteresowani komisarze muszą działać w sposób zgodny, zaś państwa członkowskie, przedsiębiorstwa i instytuty badawcze, które dysponują niezbędnymi środkami, muszą działać szybko. W tym kontekście plan działania musi być postrzegany jako „wezwanie do broni”.

2. Wprowadzenie

2.1 Strategia Komisji ma na celu zapewnienie odpowiednich i technologicznie neutralnych ram polityki. W krótkim okresie jest to strategia dwutorowa, obejmująca zarówno pojazdy wyposażone w silnik spalinowy wewnętrznego spalania, jak i pojazdy elektryczne wyposażone w akumulatory.

2.2 Strategia odnosząca się do pojazdów wyposażonych w silnik spalinowy wewnętrznym jest także dwutorowa. Z jednej strony zakłada ona dalsze ulepszanie konwencjonalnych silników benzynowych i wysokoprężnych, zaś z drugiej – wprowadzanie alternatywnych paliw, w tym zarówno biopaliw, jak i paliw gazowych. W odróżnieniu od biopaliw, wykorzystywanie paliw gazowych wymaga modyfikacji pojazdów wyposażonych w silnik spalinowy, gdyż muszą one posiadać specjalny wbudowany zbiornik paliwa, a także odpowiedniej sieci sprzedaży paliw.

2.3 Strategia na rzecz napędu elektrycznego obejmuje pojazdy elektryczne z napędem akumulatorowym (EV), jak np. Nissan Leaf, hybrydowe pojazdy elektryczne (Hybrid Electric Vehicles – HEV), jak np. Toyota Prius i hybrydowe pojazdy elektryczne typu „plug-in” (Plug-in Hybrid Electric Vehicle – PHEV), jak np. Chevrolet Volt. Hybrydowe pojazdy elektryczne nie są pojazdami elektrycznymi w pełnym znaczeniu tego słowa, gdyż nie można ich podłączyć do źródła zasilania energią elektryczną.

2.4 O ile badania i rozwój w dziedzinie technologii wodorowej przyniosą pomyślne wyniki, pojazdy elektryczne najnowszej generacji będą napędzane wodorowymi ogniwami paliwowymi (tzw. Fuel Cell Vehicle – FCV).

3. Plan działania Komisji na rzecz pojazdów ekologicznych (Plan działania)

3.1 Ramy regulacyjne

—	Homologacja typu lekkich pojazdów dwu-, trzy- i czterokołowych.

—	Przygotowanie do 2011 r. środków wykonawczych do rozporządzenia w sprawie emisji CO2 przez samochody.

—	Wprowadzanie do obrotu pojazdów „o ekologicznej wartości dodanej”.

—	Wniosek w sprawie zmniejszenia wpływu ruchomych układów klimatyzacji na zużycie paliwa.

—	Wspieranie dodatkowych środków, które mogą pomóc obniżyć emisje CO2.

—	Zmiana cyklu badań poziomu emisji.

—	Sporządzenie zestawienia korzystnych dla środowiska środków.

—	Zmiana dyrektywy w sprawie zmniejszenia emisji hałasu powodowanego przez pojazdy.

—	Kryteria zrównoważonego rozwoju dotyczące biopaliw.

—	Strategia dotycząca czystych i energooszczędnych pojazdów ciężarowych.

3.2 Badania i innowacje

—	Ulepszenie silników konwencjonalnych, elektrycznych układów napędowych, technologii budowy akumulatorów i technologii wodorowych.

—	Uproszczenie przepisów dotyczących przyznawania dotacji na badania.

—	Długoterminowa strategia badań.

—	Wsparcie ze strony Europejskiego Banku Inwestycyjnego.

3.3 Wprowadzanie na rynek

—	Wytyczne dotyczące zachęt finansowych stosowanych przez państwa członkowskie.

—	Zmiana dyrektywy w sprawie opodatkowania energii.

—	Wskazówki dla państw członkowskich w sprawie opodatkowania pojazdów.

—	Monitorowanie wdrażania dyrektywy w sprawie promowania ekologicznie czystych i energooszczędnych pojazdów.

—	Badania oczekiwań konsumentów i ich zachowań nabywczych.

—	Zmiana dyrektywy w sprawie znakowania samochodów.

—	Projekt demonstracyjny „elektromobilność”.

3.4 Zagadnienia globalne

—	Współpraca międzynarodowa, zwłaszcza w zakresie normalizacji.

—	Zharmonizowane regulacje w ramach EKG ONZ.

—	Inicjatywa na rzecz surowców w odniesieniu do pierwiastków ziem rzadkich i metali szlachetnych.

3.5 Zatrudnienie

—	Europejska Rada ds. Umiejętności Sektorowych.

—	Europejski Fundusz Społeczny.

3.6 Przegląd śródokresowy prawodawstwa w zakresie emisji CO2

—	Normy emisji dla nowych samochodów osobowych w perspektywie do 2020 r. i do 2030 r.

—	Zmniejszenie emisji CO2 pochodzących z lekkich samochodów dostawczych w perspektywie do 2013 r. i do 2020 r.

4. Konkretne działania na rzecz pojazdów elektrycznych

4.1 Bezpieczeństwo

—	Wymagania w zakresie bezpieczeństwa elektrycznego.

—	Wymagania w zakresie bezpieczeństwa przy zderzeniach.

4.2 Normalizacja złącza do ładowania

—	Opracowanie i wdrożenie normy.

—	Współdziałanie w zakresie określania standardów światowych.

4.3 Infrastruktura

—	Infrastruktura uzupełniania paliwa.

—	Inwestycje w infrastrukturę i usługi.

4.4 Wytwarzanie i dystrybucja energii elektrycznej

—	Podejście uwzględniające cykl życia.

—	Niskoemisyjne źródła energii.

—	Zarządzanie obciążeniem.

4.5 Akumulatory

—	Recykling akumulatorów i pojazdów wycofanych z eksploatacji.

—	Programy badawcze dotyczące akumulatorów.

—	Transport akumulatorów.

4.6 Zarządzanie

—	Wznowienie działalności grupy wysokiego szczebla CARS 21 w celu poruszenia tematu barier rynkowych we wdrażaniu technologii alternatywnych.

—	Wdrożenie strategii zmniejszenia emisji CO2 z pojazdów drogowych zgodnie z europejskim programem zapobiegania zmianie klimatu.

—	Biała księga na temat europejskiej polityki transportowej.

—	Rynek wewnętrzny – uniknięcie rozdrobnienia działań i stworzenie wystarczającej masy krytycznej.

5. Stanowisko EKES-u w sprawie planu działania

5.1 Usprawnienia pojazdów wyposażonych w konwencjonalne silniki spalinowe

5.1.1 EKES popiera usprawnienia pojazdów wyposażonych w konwencjonalne silniki spalinowe oraz, w szczególności, środki, które mogą pomóc obniżyć emisje CO2 i zanieczyszczeń, zmianę cyklu badań poziomu emisji, ulepszanie silników konwencjonalnych poprzez B+R, objęcie lekkich samochodów dostawczych zakresem regulacji oraz przegląd śródokresowy prawodawstwa w zakresie emisji CO2.

5.1.2 Zaawansowane materiały umożliwiają szeroki zakres innowacji w projektowaniu i produkcji małych samochodów osobowych. Obecnie, w oparciu o zastosowanie tych materiałów, pojawiają się nowe, rewolucyjne procesy produkcji. Zachęca to do tworzenia nowych przedsiębiorstw w przemyśle samochodowym, które stanowią wyzwanie dla już istniejących podmiotów. Wspomniane innowacje zasługują na wsparcie za pomocą działań badawczo-rozwojowych, zaś nowym podmiotom na rynku powinno się pomagać poprzez ścisłe stosowanie w przemyśle samochodowym przepisów z zakresu prawa konkurencji.

5.1.3 EKES wyraża zadowolenie z tego, że plan działania dotyczy także zużycia paliwa i emisji CO2 przez pojazdy ciężarowe. Wszelkie plany na rzecz ekologicznie czystych i energooszczędnych pojazdów muszą uwzględniać ten segment rynku, poczynając od autobusów, pojazdów ciężarowych i pojazdów wyspecjalizowanych, np. do wywozu odpadów. EKES zaleca, aby w stosunku do pojazdów ciężarowych miały zastosowanie cele o zakresie podobnym do obowiązujących w odniesieniu do produkcji samochodów osobowych oraz uważa, że tak, jak w przypadku samochodów, zakresem tych celów powinno się także objąć użytkowników pojazdów.

5.1.4 Z uwagi na fakt, że wielu producentów pojazdów ciężarowych ma swoją siedzibę w Europie, istnieją możliwości konstruktywnej współpracy pomiędzy producentami a użytkownikami, której celem będzie projektowanie nowych i innowacyjnych pojazdów. W Azji, Ameryce i w samej Europie istnieją już przykłady pionierskich projektów, m.in. autobusów o niskiej emisji CO2 (Low Carbon Emission Buses - LCEB), które zużywają o 30 % mniej paliwa i emitują 35 % mniej CO2. Hydrauliczne pojazdy hybrydowe (Hydraulic Hybrid Vehicles – HHV), w których przechwytywana jest energia hamowania, wykazują się sprawnością wyższą o 30 % i znakomicie sprawdzają się w warunkach ciągłego zatrzymywania się i ponownego ruszania z miejsca, np. w przypadku wywozu odpadów komunalnych. W tej dziedzinie istnieje wiele projektów hybrydowych pojazdów elektrycznych. Niektóre państwa członkowskie udostępniają kapitał zalążkowy na wspieranie tego typu innowacji, często poprzez subwencjonowanie budowy pojazdów eksperymentalnych. Programy tego typu powinny być konsekwentnie wspierane do czasu, kiedy z taśm produkcyjnych zaczną schodzić konkurencyjne pojazdy i kiedy zaczną napływać zamówienia eksportowe na pojazdy wytwarzane w Europie.

5.2 Alternatywne paliwa dla pojazdów wyposażonych w silnik spalinowy

5.2.1 Panuje opinia, że program Komisji w sprawie biopaliw pogrążony jest w chaosie. Obecna sytuacja przypomina stan wojny toczącej się wewnątrz Komisji między ekspertami ds. rolnictwa a ekspertami ds. klimatu oraz między europejskim lobby samochodowo-rolniczym a ekologami. W dyskusji pojawia się stosunkowo nowe pojęcie „pośredniej zmiany sposobu użytkowania gruntów”. Dotyczy ono potencjalnego wpływu na środowisko globalne, jaki może być wynikiem zmiany sposobu użytkowania gruntów, która jest niezbędna, by zapewnić plony na realizację celów UE w dziedzinie biopaliw. Ponieważ do 2020 r. biopaliwa mają zaspokajać 7 % potrzeb paliwowych UE, EKES wzywa Komisję do potwierdzenia lub zmiany swojej polityki. Politykę tę można będzie w pełni zrealizować dopiero wówczas, gdy technologia pozwoli na produkcję biopaliw drugiej generacji.

5.2.2 W komunikacie podkreśla się ograniczenia, jakim podlegają alternatywne paliwa gazowe, takie jak LPG, CNG i biogaz. Ich stosowanie wymaga modyfikacji silników spalinowych, przystosowanego systemu magazynowania paliwa oraz wystarczająco rozwiniętej sieci stacji paliwowych. Warunki te mogą jednak zostać spełnione w przypadku, gdy park złożony z wielu pojazdów działa w zasięgu swojej bazy. Wymóg ten spełniają niektóre przedsiębiorstwa prywatne oraz szereg władz publicznych i przedsiębiorstw świadczących usługi publiczne. Aby zrealizować swoje cele, państwa członkowskie powinny wymagać od władz publicznych i od przedsiębiorstw wprowadzania programów dotyczących ekologicznie czystych i energooszczędnych pojazdów, zaś z drugiej strony zachęcać producentów i potencjalnych użytkowników do wprowadzania innowacji w tej dziedzinie.

5.3 Pojazdy elektryczne z napędem akumulatorowym, hybrydowe pojazdy elektryczne i hybrydowe pojazdy elektryczne typu „plug-in”

5.3.1 Opinia opracowana przez Frederica Adriana Osborna miała wizjonerski charakter. Określała ona warunki wstępne zasadniczego przestawienia się na rynku samochodów prywatnych z pojazdów wyposażonych w silnik spalinowy na pojazdy elektryczne. W rzeczywistości przestawienie takie nie nastąpi w krótkim okresie, tak więc kampania na rzecz ekologicznych samochodów musi opierać się na szerszej podstawie.

5.3.2 Zgodnie z opinią firmy konsultingowej Bain & Company, pojazdy elektryczne są iPhone’ami przemysłu samochodowego. Przed nadejściem iPhone’a zmartwieniem użytkowników telefonów komórkowych był czas pracy akumulatorów w tych urządzeniach. Ponieważ aplikacje iPhone’ów są rewolucyjne, ich użytkownicy zaakceptowali potrzebę codziennego ładowania tych telefonów. Doświadczenie z użytkowaniem pojazdów elektrycznych tak bardzo rożni się od prowadzenia samochodów wyposażonych w silnik spalinowy, że pierwsi nabywcy nie będą się raczej martwić ograniczonym zasięgiem pojazdów elektrycznych z napędem akumulatorowym ani hybrydowych pojazdów elektrycznych typu „plug-in”, które pojawią się na rynku w latach 2011–2012.

5.3.3 Pierwsi nabywcy będą kupować pojazdy elektryczne jako drugie samochody. Będą one wykorzystywane do dojazdów do pracy lub do stacji kolejowej, albo też do poruszania się po najbliższej okolicy. Ich akumulatory wystarczą na dzień jazdy i będzie je można naładować przez noc, korzystając z domowego źródła prądu znajdującego się w garażu właściciela.

5.3.4 Ładowanie akumulatorów w miejscu pracy może zwiększyć dzienny przebieg. Nie jest do tego potrzebna żadna skomplikowana infrastruktura. Obecne ograniczenia zasięgu samochodów elektrycznych sprawiają, że normalizacja międzynarodowa nie jest w zasadzie konieczna. Obciążenie sieci elektro-energetycznych powinno zostać zminimalizowane dzięki ładowaniu akumulatorów w godzinach nocnych, co pozwoli wykorzystywać energię elektryczną, która nie miałaby w tym czasie innego zastosowania.

5.3.5 Wiele państw członkowskich, w tym Wielka Brytania, Francja i Niemcy, przygotuje znaczne zachęty finansowe dla nabywców samochodów z napędem elektrycznym. Jakkolwiek cena tych pojazdów, nawet subsydiowana, będzie nadal wyższa od ceny samochodów wyposażonych w silnik spalinowy, atrakcyjność nowej technologii oraz demonstracja nowoczesnego stylu życia przez nabywcę powinny wystarczyć do zapewnienia zbytu początkowej wielkości produkcji. Ponadto zainteresowanie potencjalnych właścicieli może wzrosnąć dzięki bezpłatnemu parkowaniu, zwolnieniu z opłat za wjazd do centrów miast i innym zachętom, jakie stwarza środowisko miejskie.

5.3.6 EKES popiera propozycję dotyczącą wytycznych w zakresie bodźców finansowych stosowanych przez państwa członkowskie, lecz jednocześnie wzywa państwa członkowskie do rozpowszechniania pojazdów elektrycznych, tak aby UE nie została pod tym względem wyprzedzona przez inne regiony świata, w których stosuje się podobne zachęty.

5.3.7 Głównym składnikiem kosztów pojazdu elektrycznego jest akumulator. Dla użytkownika samochodu zasadniczymi, branymi pod uwagę aspektami są wymiary, waga, pojemność, bezpieczeństwo, wydajność, niezawodność i żywotność akumulatora.

5.3.8 Dla UE problemem strategicznym jest brak dużych producentów akumulatorów na jej terytorium, jakkolwiek Nissan przewiduje otwarcie zakładów w Wielkiej Brytanii i w Portugalii. Technologia produkcji akumulatorów stanie się niezwykle zaawansowana, a jej znaczenie wzrośnie, gdyż będzie to główny czynnik wpływający na osiągi i konkurencyjność pojazdów. Europa musi zaznaczyć swoją obecność w tym sektorze. EKES zaleca, aby czołowi producenci samochodów współpracowali ze sobą w celu uruchomienia i rozwinięcia produkcji akumulatorów w Europie. Nowa grupa CARS 21 powinna uwzględnić ten aspekt.

5.3.9 Z sektorem produkcji akumulatorów wiąże się wiele różnych implikacji, którymi należy się zająć. Należą do nich takie kwestie, jak gwarancja, wymiana i leasing, a także procedury związane z wycofywaniem z eksploatacji, odzyskiwaniem, złomowaniem i ponownym wykorzystaniem. Muszą w tym uczestniczyć przedsiębiorstwa z państw UE.

5.3.10 W długim okresie kierowcy samochodów z napędem elektrycznym będą potrzebowali dostępu do sieci ładowania akumulatorów. Pionierskie systemy tego typu, które są obecnie realizowane w niektórych wielkich miastach, jak np. Londyn i Paryż, lub obejmą swoim zasięgiem całe kraje, jak np. Dania i Izrael, powinny wnieść cenny wkład w plany działania przedstawione w punktach 4.2 i 4.3. Biorąc pod uwagę zaangażowanie Chin w promowanie wykorzystania pojazdów z napędem elektrycznym w pięciu miastach tego kraju, absolutnie konieczna staje się szybka reakcja UE, zwłaszcza gdy chodzi o normy.

5.3.11 Plan działania Komisji uwzględnia także kwestię zaopatrzenia w surowce. Japonia i Korea Południowa negocjują obecnie sprawę koncesji i zakładania spółek typu joint venture w Ameryce Południowej. Korea Południowa dokonała inwestycji na sumę 12 mld dolarów w związku z pomocą dla Boliwii. Nic nie wskazuje na to, by Europa postępowała podobnie. Komisja i państwa członkowskie powinny współpracować z przedsiębiorstwami górniczymi w Europie z myślą o zapewnieniu przyszłych dostaw.

5.4 Pojazdy napędzane wodorowymi ogniwami paliwowymi

5.4.1 UE finansuje badania nad przyszłą gospodarką opartą na wodorze oraz nad konstruowaniem pojazdów napędzanych wodorowymi ogniwami paliwowymi. W swoich poprzednich opiniach EKES poparł strategię Komisji w odniesieniu do wodoru. Jednak zdaniem niektórych obserwatorów koncepcja gospodarki opartej na wodorze nie sprawdzi się. Podkreślają oni, że nie istnieje łatwe do wykorzystania źródło wodoru, tak jak nie istnieją odpowiednie metody jego magazynowania i dystrybucji. Wiele problemów związanych z wodorem wynika z jego właściwości fizyko-chemicznych. Może się okazać, że technologia nie będzie w stanie rozwiązać tych problemów. W konsekwencji, strategia UE powinna przewidywać alternatywne opcje na wypadek, gdyby pojazdy napędzane wodorowymi ogniwami paliwowymi okazały się rozwiązaniem, którego nie da się zrealizować w długim okresie. Jest jeszcze za wcześnie na dokonanie ostatecznego wyboru, gdy chodzi o technologię. Na obecnym etapie należy pozwolić na rozwój wszystkich możliwych opcji.

5.5 Sektor publiczny, sektor prywatny i indywidualne zaangażowanie

5.5.1 Producenci samochodów realizują cele w zakresie oszczędności paliwa i ograniczania emisji, które odnoszą się do całej gamy wytwarzanych pojazdów. EKES zaleca, aby władze publiczne, przedsiębiorstwa świadczące usługi publiczne i duże przedsiębiorstwa prywatne także działały zgodnie z wytycznymi i celami w dziedzinie zużycia paliwa i ograniczania emisji. Jest to jedyna metoda zachęcania do stosowania alternatywnych paliw gazowych, lecz możliwości istniejące w tym sektorze są o wiele większe.

5.5.2 EKES wyraża zadowolenie, że dyrektywa 2009/33/WE w sprawie promowania ekologicznie czystych i energooszczędnych pojazdów w transporcie drogowym wejdzie w życie pod koniec 2010 r. Jednakże EKES pragnąłby przyjęcia zestawu wytycznych odnoszących się do różnych kryteriów mających zastosowanie do zamówień publicznych, przy czym z biegiem czasu kryteria te stawałyby się coraz bardziej rygorystyczne. Kryteria, o których mowa, należałoby wprowadzić możliwie jak najszybciej, a EKES stoi na stanowisku, że powinno to nastąpić jeszcze przed przeglądem dyrektywy, który ma się odbyć za dwa lata.

5.5.3 EKES pragnąłby także, aby przedsiębiorstwa, idąc za przykładem sektora publicznego, zmodyfikowały sposób informowania o stosowaniu węglowodorów i o emisjach CO2, tak aby można było określić udział transportu a tym samym mierzyć dokonujący się stopniowo postęp.

5.6 Konkurencyjność międzynarodowa

5.6.1 Sytuacja międzynarodowa jest trudna. W USA, Chinach, Japonii i Korei Południowej wykorzystanie możliwości, jakie daje ekologicznie czysty i energooszczędny transport, jest zamierzeniem rządu każdego z tych krajów. Natomiast UE musi uwzględniać 27 różnych rządów krajowych, z których każdy dysponuje odmiennymi możliwościami gospodarczymi i finansowymi, oraz społeczeństwa reprezentujące bardzo zróżnicowane poziomy zasobności. Z uwagi na fakt, iż ekologiczny transport jest całkowitą nowością w stosunku do panującej dotychczas sytuacji, zanika przewaga posiadana w dziedzinie przemysłu, co pozwala Chinom wyprzedzić Japonię, zwłaszcza uwzględniając fakt, że cła chronią chiński przemysł przed konkurencją ze strony importu. UE nie może pozostawać w tyle. Zainteresowani komisarze muszą działać w sposób zgodny, zaś państwa członkowskie, przedsiębiorstwa i instytuty badawcze, które dysponują niezbędnymi środkami, muszą działać szybko. W tym kontekście plan działania musi być postrzegany jako „wezwanie do broni”.

5.6.2 Punkt 3.4 dotyczący zagadnień globalnych ma zasadnicze znaczenie, lecz brakuje w nim odniesienia do WTO. W obecnych okolicznościach, które przynieść mają rewolucyjne zmiany, przedsiębiorstwa europejskie potrzebują swobodnego dostępu do rynku, którego nie będą utrudniać bariery protekcjonistyczne.

5.7 Zarządzanie

5.7.1 Komisja wznowi działalność grupy wysokiego szczebla CARS 21. Sprawozdanie przygotowane przez pierwotną grupę zostało przyjęte przez przemysł samochodowy, lecz jednocześnie skrytykowane przez organizacje ekologiczne, zdaniem których nie udało się w nim przedstawić „ekologicznej” i „ekonomicznej” strategii na rzecz nowych samochodów. W nowej grupie wysokiego szczebla przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego zaangażowani w sprawy ekologii mają stanowić przeciwwagę dla interesów przemysłu.

5.7.2 Chiny, Korea i USA realizują konsekwentnie swoje programy innowacji, rozwoju i inwestycji w tym sektorze. Europie grozi pozostanie w tyle za tymi krajami, w wyniku krótkowzrocznego konserwatyzmu i niezdecydowania głównych podmiotów gospodarczych oraz braku wizji politycznej i przywództwa ze strony rządów. Aby europejski przemysł uniknął tego losu, UE musi stworzyć silną strukturę zarządzającą, która obejmie najbardziej zaawansowane przedsiębiorstwa oraz przywódców politycznych i przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego, mających wyobrażenie jasno określonej i pilnej misji polegającej na przeprowadzeniu niezbędnych zmian regulacyjnych i wprowadzeniu zachęt, a także ożywianiu inwestycji i tworzeniu potrzebnego rynku.

Bruksela, 21 października 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

17.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 51/43

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie „Zielona księga w sprawie uwalniania potencjału przedsiębiorstw z branży kultury i branży twórczej”

COM(2010) 183 wersja ostateczna

2011/C 51/09

Sprawozdawca: Claudio CAPPELLINI

Współsprawozdawca: Jörg LENNARDT

Dnia 27 kwietnia 2010 r. Komisja Europejska, działając na podstawie art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie:

„Zielona księga w sprawie uwalniania potencjału przedsiębiorstw z branży kultury i branży twórczej”

COM(2010) 183 wersja ostateczna.

Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle (CCMI), której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 8 września 2010 r. Mając na względzie rozpoczęcie nowej kadencji Komitetu, Zgromadzenie Plenarne postanowiło przeprowadzić głosowanie nad niniejszą opinią na sesji plenarnej w październiku i zgodnie z art. 20 regulaminu wewnętrznego wyznaczyło Joosta VAN IERSELA na sprawozdawcę generalnego.

Na 466. sesji plenarnej w dniu 21 października 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny przyjął 71 głosami – 1 osoba wstrzymała się od głosu – następującą opinię:

1. Zalecenia i propozycje

Kierując się pytaniami zaproponowanymi przez Komisję w zielonej księdze (COM(2010) 183 wersja ostateczna z 27 kwietnia 2010 r.) i opierając się na zaleceniach opracowanych już przez platformę ds. potencjału branży kultury i branży twórczej i na dialogu zainicjowanym w jej ramach, również w trakcie wysłuchań ad hoc, Komitet formułuje szereg konkretnych zaleceń i propozycji mających wesprzeć europejską branżę kultury i branżę twórczą (PKT):

1.1 Zalecenia

EKES:

Zachęca Komisję do kontynuacji wysiłków na rzecz lepszego zdefiniowania tego sektora, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji społecznej i ekonomicznej osób zajmujących się działalnością twórczą, i odpowiedniejszego odzwierciedlenia go w statystykach. W rzeczywistości brak jest jednoznacznej i powszechnie przyjętej definicji branży kultury i branży twórczej, która jest podstawowym warunkiem:

i.	wspierania procesu uznania specyfiki PKT;

ii.	przeanalizowania wpływu PKT na długoterminowy wzrost, międzynarodową konkurencyjność, rozwój regionalny i spójność terytorialną;

iii.	przyjmowania polityki uwzględniającej specyfikę sektora kultury poprzez rzeczywiste wprowadzenie w życie art. 151 ust. 4 Traktatu WE, a obecnie art. 167 ust. 4 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Zaleca Komisji wzmożenie wysiłków na rzecz stworzenia europejskiej przestrzeni kreatywności poprzez promowanie europejskich ram regulacyjnych opartych na sprawiedliwym dostępie do rynku, wolnej konkurencji, walce z nadużywaniem pozycji dominującej, wsparciu i rozwoju MŚP i rzemiosła, promowaniu różnorodności kulturowej, ochronie praw własności intelektualnej i zwalczaniu piractwa, ze szczególnym uwzględnieniem potencjału tego sektora związanego z technologiami cyfrowymi.

Życzy sobie, by przyjęto korzystne zasady opodatkowania oraz nowe modele i instrumenty wspierające finansowanie projektów w tym sektorze, a także tworzenie partnerstw publiczno-prywatnych z możliwością udziału obywateli (PPPP – Participatory Public-Private Partnerships). Innymi słowy, w tym kontekście chodzi o uzupełnienie tradycyjnego modelu partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP) bezpośrednim udziałem obywateli (1).

Podkreśla wkład PKT do realizacji celów strategicznych spójności europejskiej i zaleca, by samorządy lokalne (gminy, regiony itp.) we współpracy z innymi podmiotami terytorialnymi (uczelnie wyższe, banki, stowarzyszenia, publiczni i/lub prywatni wytwórcy treści itp.) wspierały popularyzowanie PKT i ich włączanie do rozwoju regionalnego.

Zwraca uwagę na potrzebę odpowiednich środków dla przeciwdziałania trudnemu położeniu przedsiębiorstw w tym sektorze, zwłaszcza MŚP, oraz osób zajmujących się działalnością twórczą, a także na potrzebę wsparcia dążeń do uzyskania masy krytycznej inwestycji w tym sektorze poprzez wykorzystanie tak zwanych korzyści skali w celu zapobieżenia penetracji rynku europejskiego przez produkty kulturalne, które zachęcają do przyjęcia wzorców zachowania o niekorzystnym wpływie na kulturę europejską lub też mogą doprowadzić do prawdziwej kolonizacji kulturalnej.

Akcentuje rolę TIK (np. inicjatyw UE w ramach projektu „Internet w przyszłości”) w zapewnianiu nowych możliwości (łączność szerokopasmowa czy też usługi wsparcia kreatywności, szczególnie na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania lub o niskich dochodach), zarówno w odniesieniu do wytwarzania produktów i usług kreatywnych, jak i do ich rozpowszechniania i korzystania z nich przez użytkowników końcowych.

g)	Podkreśla potrzebę propagowania większej wiedzy na temat branży twórczej na poziomie kształcenia podstawowego i zawodowego, na co zwrócono już uwagę na szczeblu europejskim w Międzynarodowej karcie rzemiosła artystycznego.

Podkreśla potrzebę rozważenia bardziej odpowiednich instrumentów, które ułatwiałyby dostęp do kredytów kreatywnym przedsiębiorstwom i pracownikom sektora, co sprzyjałoby z jednej strony zwróceniu większej uwagi na aspekty opłacalności gospodarczej i finansowej projektów i dzieł realizowanych przez przedsiębiorstwa, a z drugiej – rozwijaniu zdolności instytucji kredytowych do oceny potencjału gospodarczego i finansowego projektów związanych z kulturą i kreatywnością.

i)	Podkreśla wreszcie, że konieczne jest, by w obrębie instytucji UE wspierać głębszą refleksję na temat społecznych skutków tworzenia klastrów kreatywności i na temat poprawy warunków pracy osób zatrudnionych w sektorze.

1.2 Propozycje

W związku z powyższym EKES pragnie zwrócić uwagę instytucji europejskich i całej Komisji (a nie wyłącznie poszczególnych działów specjalistycznych) na zbiór praktycznych propozycji wspierających PKT:

Zapoczątkowanie „zorganizowanego dialogu” ze wszystkimi zainteresowanymi stronami oraz inicjatyw mających na celu pogłębienie refleksji i świadomości na temat roli PKT na terytorium UE we współpracy ze wszystkimi zainteresowanymi instytucjami wspólnotowymi, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów znajdujących się w trudnym położeniu oraz obszarów objętych polityką spójności. EKES wyraża pełną gotowość do wsparcia dialogu zorganizowanego i do współpracy z innymi instytucjami wspólnotowymi poprzez udostępnienie swej wiedzy specjalistycznej i sieci kontaktów.

Tworzenie – na podstawie projektów pilotażowych zainicjowanych na niektórych obszarach Unii – fizycznych miejsc spotkań i eksperymentów o charakterze nieformalnym (wzorem science shops, ośrodków przyszłości, miasteczek multimedialnych – Multimedia Parks – itp.), które to miejsca mogłyby sprzyjać bezpośredniemu uczestnictwu grup docelowych obejmujących obywateli, użytkowników i członków stowarzyszeń oraz zorganizowane społeczeństwo obywatelskie. Celem jest wsparcie udziału całej UE w rozwoju potencjału branży twórczej nie tylko w dużych ośrodkach miejskich uważanych często za jedyną siłę napędową procesów rozwoju kreatywności. W związku z tym społeczności lokalne i regionalne, a także stowarzyszenia MŚP i rzemiosła mogą odgrywać zasadniczą rolę we włączeniu PTK do rozwoju regionalnego (przez zastosowanie zasady „najpierw myśl na małą skalę” przewidzianej w europejskim programie „Small Business Act”).

Wsparcie „rynku wewnętrznego” kreatywności poprzez promowanie:

obiegu,

ii.	faktycznego korzystania ze swobody przedsiębiorczości,

iii.	wzajemnego uznawania udokumentowanych kwalifikacji zawodowych i kompetencji,

iv.	opracowania faktycznego systemu wsparcia dla sektora (zharmonizowany system podatkowy w celu ochrony osób zajmujących się działalnością twórczą, dorobku kreatywnego, umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania itp.),

wymiany sprawdzonych rozwiązań oraz rozwoju koprodukcji i partnerstw ponadnarodowych poza partnerstwami publiczno-prywatnymi (np. w formie układów wielostronnych między odbiorcami i dostawcami treści – content providers), także przy pomocy nowych modeli uczestnictwa w partnerstwach na poziomie regionalnym i lokalnym.

Pogłębienie dialogu między uczelniami wyższymi a MŚP, przedsiębiorstwami rzemieślniczymi i ich stowarzyszeniami przedstawicielskimi; rozwój umiejętności informatycznych i technologicznych uczniów; podejmowanie inicjatyw na rzecz tworzenia nowych przedsiębiorstw w sektorze, także za pośrednictwem różnych form uczenia się od innych (peer-coaching).

Wsparcie finansowania kreatywności poprzez – z jednej strony – sporządzenie na szczeblu wspólnotowym wytycznych planu biznesowego do realizacji projektów, usług i działań związanych z kreatywnością i kulturą oraz konkretnych wskaźników efektywności ułatwiających przeprowadzanie techniczno-ekonomicznej oceny inwestycji podejmowanych w sektorze, a – z drugiej strony – wprowadzenie korzystnych kredytów, mieszanych, publiczno-prywatnych funduszy gwarancyjnych dla MŚP, finansowania odnawialnego oraz nowych form stowarzyszenia i partnerstwa między różnymi zainteresowanymi stronami w odnośnych branżach (TIK, działalność wydawnicza, przemysł filmowy, muzyka itp.).

2. Czym są przedsiębiorstwa z branży kultury i branży twórczej (PKT)?

2.1 W strategii „Europa 2020” uznaje się, że europejska branża kultury i branża twórcza (PTK) odgrywają kluczową rolę we wzroście i konkurencyjności oraz mają istotne znaczenie dla przyszłości Unii Europejskiej i jej obywateli. Są one siłą rzeczy źródłem innowacji i zatrudnienia, a także płaszczyzną współpracy między różnymi obszarami działalności przemysłowej. Są one również czynnikiem przewagi komparatywnej, którego nie można odtworzyć w innych dziedzinach, oraz czynnikiem rozwoju lokalnego i motorem przemian przemysłowych.

2.2 EKES podkreśla również rolę, jaką PKT odgrywają w społeczeństwie europejskim jako środek wspierający pluralizm i różnorodność kulturową, a także narzędzie promowania tożsamości europejskiej. Ponadto przyczyniają się one do podniesienia jakości życia, tolerancji oraz zapobiegania postawom sprzecznym z godnością ludzką, integracją i otwartością na innych.

2.3 Ambitnym celem niniejszej opinii jest ujawnienie pełnego potencjału przedsiębiorstw z branży kultury i branży twórczej, które stanowią oś nowej strategii „Europa 2020”, co zostało także podkreślone przez Radę Europejską, i kluczowe podmioty w kontekście przemian przemysłu europejskiego. Wymaga to przede wszystkim odpowiedniej znajomości zjawisk będących przedmiotem badania, przy podziale na konceptualizację, analizę procesów produkcji i konsumpcji oraz zarządzanie.

2.4 Chociaż mówi się ogólnie o PKT, to należy zachować rozróżnienie między pojęciami „kultury” i „kreatywności”. Podczas gdy termin „kultura” odnosi się ogólnie do całości wiedzy, zwyczajów i poziomów rozwoju artystyczno-naukowego w określonej epoce lub w obrębie określonej grupy społecznej (2), „kreatywność” oznacza, w ścisłym znaczeniu, zdolność myślenia w sposób innowacyjny, czyli opracowywania nowych koncepcji, które łączą w niespotykany dotąd sposób pewne elementy rzeczywistości (np. procesy, przedmioty, wiedzę itp.). Powyższych terminów nie należy z kolei mylić z terminem „innowacyjność”, który zasadniczo odnosi się do procesów i produktów będących wynikiem zastosowania wiedzy, technik i instrumentów (3).

Jest to zasadnicze rozróżnienie, ponieważ z jednej strony pozwala ono oddzielić pojęcia często błędnie stosowane w języku potocznym, a z drugiej strony uwydatnia ścisłe powiązania między kulturą, kreatywnością i innowacyjnością (zob. także konkluzje Rady UE na temat wkładu kultury w rozwój regionalny i lokalny z dnia 29 kwietnia 2010 r.).

2.5 Wielowymiarowy charakter kultury i kreatywności sprawia, że trudno jest określić jedną metodę badawczą: na jednym biegunie znajduje się pogląd, że kreatywność ogranicza się jedynie do działalności kulturalnej, a na przeciwległym opinia, że wszystkie sektory są ze swej natury twórcze. W związku z tym przy określaniu tzw. „branż twórczych” istnieje ryzyko pewnej arbitralności, co może odbić się negatywnie na skuteczności polityki na rzecz wsparcia strategii „Europa 2020”.

2.6 Kwestia wytyczenia granic tego sektora wiąże się również z problemem jego postrzegania zarówno wewnątrz (podmioty tego sektora, które nie uważają, że należą do jednej konkretnej branży), jak i na zewnątrz (społeczeństwa, które nie uznają pracowników branży kultury i branży twórczej jako należących do osobnego sektora).

3. Ogólny obraz PKT w Europie

3.1 Zgodnie z definicją Komisji Europejskiej, PKT odpowiadają za ok. 2,6 % PKB UE-27 oraz zapewniają miejsca pracy dla około 5 milionów osób (źródło: zielona księga, COM(2010) 183 wersja ostateczna). Inne źródła wskazują na jeszcze większy udział tych branż. Zróżnicowanie danych statystycznych jest oczywiście odzwierciedleniem różnorodności definiowania ugrupowań branżowych objętych definicją PKT (zob. zalecenie w punkcie 1.1.a).

3.2 W bilansie handlowym UE-27 w głównych sektorach związanych z kreatywnością odnotowano nadwyżkę w wysokości 3 mld euro (dane z 2007 r.). Według UNCTAD (Creative economy report – Raport w sprawie gospodarki kreatywnej, 2008 r.) branża twórcza pozostaje pod względem wzrostu jednym z najważniejszych sektorów handlu światowego. W latach 2000–2005 handel dobrami i usługami związanymi z kreatywnością wzrósł o prawie 9 % w skali światowej, co potwierdza korzystne prognozy dotyczące wzrostu w długim okresie.

3.3 Typowe profesje w tym sektorze to artyści, twórcy pomysłów, producenci, wydawcy, wykonawcy, jednak zasadniczą rolę odgrywają także bardziej tradycyjne zawody, o aspektach zarówno technicznych, jak i przedsiębiorczych, takie jak rzemiosło. Należy jednak zwrócić uwagę, że nie istnieją odpowiednie regulacje dla sektora, brakuje konkretnego uznania poszczególnych profesji branży, jak również brak ochrony socjalnej ukierunkowanej na te kategorie zawodowe (np. ochrony warunków umów zawieranych na bardzo krótki okres, zapewnienia zabezpieczenia społecznego czy wspierania mobilności międzynarodowej).

3.4 Niemniej jednak PKT przedstawiają istotny potencjał dla wzrostu i zatrudnienia w UE. Kreatywność jest bowiem powszechnie uważana za siłę napędową inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, tym samym zaś również kultura odgrywa fundamentalną rolę w rozwoju opartego na wiedzy społeczeństwa informacyjnego. Ponadto obie branże nie tylko stanowią narzędzia bardziej konkurencyjnej i rozbudowanej oferty, lecz także stymulują zapotrzebowanie na treści, uczą różnorodności kulturowej i pomagają w zwalczaniu wykluczenia i dyskryminacji.

3.5 Kreatywność ma również zasadnicze znaczenie dla konkurencyjności międzynarodowej, gdyż nadaje produktom wartość niematerialną i przekształca je w szczególną formę „doświadczenia”. Obecnie wszakże w ramach coraz większej liczby rodzajów działalności gospodarczej, które wprawdzie nie należą do branży twórczej w wąskim rozumieniu, przeznacza się coraz bardziej pokaźne zasoby na działalność twórczą jako czynnik wytwarzania produktów. Branża twórcza ma zatem nie tylko zasadnicze znaczenie dla konkurencyjności międzynarodowej przedsiębiorstw, lecz wpływa również pozytywnie na pozostałe obszary gospodarki (4).

3.6 Innym aspektem, którego nie należy bagatelizować, jest wkład rozwoju tego sektora w jakość życia na danym obszarze: wpływ na system kształcenia, na wzorce zachowań młodych ludzi, a także na wzrost zainteresowania kulturą, która jest rozpowszechniana za pośrednictwem PKT, co przyczynia się do ożywienia dynamiki miast i obszarów lokalnych.

3.7 Trzeba wreszcie podkreślić możliwości wiążące się z zastosowaniem nowych technologii w sektorze, przywołując chociażby zjawisko „mediów społecznych”, polegających na tym, że użytkownicy dzielą się treściami tekstowymi, obrazami, nagraniami wideo i audio. Sektor ten może być źródłem ciekawych pomysłów, produktywnych dialogów i owocnych sporów (przykładem Wikinomics), z którymi jednak wiążą się trudności w zarządzaniu, np. w dziedzinie praw własności intelektualnej w odniesieniu do treści wspólnych. Nowe technologie mogą ponadto przyczyniać się do zwalczania piractwa cyfrowego.

3.8 Sektor znajduje się jednak nadal w niepewnej sytuacji. Z jednej strony jest zdominowany przez MŚP, a z drugiej uzależniony od tworzenia się systemów oligopolistycznych, które zabijają konkurencję (tzw. „efekt bestsellera”): doskonałym przykładem są tu spółki działające w dziedzinie multimediów lub reklamy w skali światowej.

3.9 Zasadnicza pozostaje rola, jaką odgrywają MŚP. To właśnie one podejmują ryzyko związane z innowacjami nietechnologicznymi, z inwestowaniem w nowe talenty i nowe formy estetyczne oraz z próbą zapewnienia konsumentom bogatej, zróżnicowanej oferty. Pojawia się niemniej problem masy krytycznej inwestycji, która może zapobiec penetracji rynku europejskiego przez produkty zachęcające do przyjmowania wartości i wzorców zachowania obcych kulturze europejskiej. W związku z tym wskazane byłoby przyjęcie konkretnych środków wspierających promowanie lokalnych systemów MŚP oraz rozwój klastrów regionalnych i korzyści skali.

3.10 W Europie kierunki polityki dotyczące branży kultury i branży twórczej są nadal różnorodne. W niektórych państwach członkowskich sektor korzysta z pokaźnych inwestycji publicznych, a w innych są to głównie inwestycje prywatne (5). Pomijając ocenę skuteczności tychże kierunków polityki, nie można zaprzeczyć, że fragmentaryczność przepisów i rynków krajowych w tej dziedzinie stanowi de facto zakłócenie konkurencji na rynku europejskim. Sama zielona księga podkreśla, jak istotne jest wzmożenie wysiłków na rzecz większej konkurencyjności europejskiej w tym sektorze, co będzie sprzyjać różnorodności kulturowej. Ponadto kluczowe znaczenie dla wsparcia polityki europejskiej w tym sektorze mają odpowiednie zachęty do analiz porównawczych.

3.11 Na szczeblu wspólnotowym zarówno Komisja (komunikat z dnia 10 maja 2007 r. dotyczący europejskiej agendy kultury w dobie globalizacji świata), jak i Rada (plan prac w dziedzinie kultury na lata 2008–2010 z dnia 10 czerwca 2008 r.) czy Parlament (rezolucja w sprawie przemysłu kulturalnego w Europie z 10 kwietnia 2008 r.) stawiają sobie za cel zoptymalizowanie potencjału PKT, w szczególności w odniesieniu do MŚP. Pośród planowanych działań należy wspomnieć Europejskie Stowarzyszenie Branż Twórczych (European Creative Industries Alliance), które zostanie powołane w 2011 r. w ramach programu na rzecz przedsiębiorczości i innowacji należącego do programu na rzecz konkurencyjności i innowacji (6). Do innych inicjatyw należy utworzenie grupy roboczej ds. PKT, w której skład wejdą eksperci z państw członkowskich, oraz przeprowadzenie badań na temat wkładu kultury w kreatywność, przedsiębiorczego wymiaru branży kultury i branży twórczej oraz wkładu kultury w rozwój gospodarczy na szczeblu lokalnym i regionalnym, a także opracowanie zielonej księgi w sprawie PKT.

4. Zagadnienia objęte debatą oraz priorytety ustalone w ramach konsultacji z zainteresowanymi stronami

4.1 Wraz z opublikowaniem zielonej księgi z dnia 27 kwietnia 2010 r. Komisja zapoczątkowała debatę na temat potencjału rozwojowego PKT, podkreślając znaczenie różnorodności kulturowej, globalizacji i cyfryzacji, jako siły napędowej tego procesu, a także konieczność zapewniania branży odpowiednich instrumentów – takich jak możliwość eksperymentowania i realizowania inwestycji dzięki łatwiejszemu dostępowi do kredytów – oraz promowania rozwoju przez zmianę kierunków polityki terytorialnej.

4.2 Wysiłki Komisji będą się koncentrować na trzech głównych obszarach polityki: na „Europejskiej agendzie cyfrowej”, jednym z siedmiu projektów przewodnich strategii „Europa 2020”, w ramach którego Komisja zamierza utworzyć jednolity rynek treści i usług dostępnych on-line; na szczególnych działaniach mających na celu wzmocnienie roli PKT jako katalizatorów innowacji i zmian strukturalnych, które to działania zostaną podjęte w ramach projektu przewodniego „Unia innowacji”; oraz na strategii dotyczącej praw własności intelektualnej, której celem jest osiągnięcie niezbędnej równowagi pomiędzy ochroną i rozpowszechnianiem nowych modeli biznesowych.

4.3 W zielonej księdze sformułowane zostały jednak także otwarte pytania w celu pobudzenia szeroko zakrojonej debaty z udziałem wszystkich europejskich zainteresowanych stron (pojmowanych szeroko). Za pomocą niniejszej opinii EKES pragnie wnieść – w formie konkretnych sugestii i propozycji działań – własny wkład w debatę zainicjowaną przez Komisję. W tym względzie głównym punktem odniesienia dla EKES-u pozostają zalecenia opracowane przez platformę ds. potencjału branży kultury i branży twórczej. Niemniej pojawiły się także dodatkowe elementy, będące rezultatem dialogu zainteresowanych stron i wysłuchań ad hoc w Komitecie.

4.4 Przestrzeń fizyczna kreatywności, klastry i ich rola w rozwoju terytorialnym

4.4.1 Pierwszy element debaty wyszczególniony w zielonej księdze dotyczy kwestii „przestrzeni do eksperymentowania, innowacji i przedsiębiorczości” kreatywnej oraz znaczenia nowych technologii informacyjnych. W praktyce chodzi o tworzenie miejsc spotkań do celów współpracy interdyscyplinarnej, umożliwiających także eksperymentalne wykorzystywanie bardziej innowacyjnych rozwiązań opracowanych przez branżę twórczą, w których wspólnie z obywatelami / użytkownikami można by badać nowe języki i formy wyrazu obejmujące np. wielostronny odbiór treści artystycznych w formie cyfrowej (ośrodki przyszłości i przedsiębiorczości związane z produktami i usługami przedsiębiorstw branży twórczej, rzeczywistość wirtualna i miasteczka multimedialne).

4.4.2 Tego rodzaju fizyczne miejsca, które cechuje dążenie do zmian, mogą stanowić także bodziec do zwalczania marginalizacji niektórych terenów w porównaniu z dużymi miastami będącymi ośrodkami rozwoju kreatywnego (zasadniczo za główne klastry kreatywności europejskiej uznaje się najważniejsze aglomeracje miejskie, takie jak na przykład region Ile de France, Londyn Wewnętrzny (Inner London), prowincja Mediolan, Amsterdam, Madryt itp. (7) – zob. opracowany przez Europejskie Centrum Monitorowania Klastrów „Priority Sector Report: Creative and Cultural Industries” – „Raport w sprawie sektorów priorytetowych: sektor twórczy i sektor kultury”).

4.4.3 Istnieje wiele powodów uzasadniających tworzenie klastrów przemysłowych o charakterze „kreatywnym”, np. rozwój gospodarczy miast i regionów, rozwój gospodarki opartej na wiedzy, turystyka kreatywna, wydajność łańcuchów produkcyjnych, efekt mnożnikowy w zakresie innowacyjności itp. Na podstawie tej wiedzy należałoby rozpocząć specjalne projekty sprzyjające rozszerzaniu takich klastrów, ich większemu rozpowszechnianiu w całej Unii i zakładaniu sieci na szczeblu europejskim.

4.4.4 Wiąże się to (zob. konkluzje Rady UE z dnia 29 kwietnia 2010 r.) z zasadniczą rolą branży twórczej, jej sieci i klastrów, które przyczyniają się do rozwoju regionalnego. W „Raporcie w sprawie sektorów priorytetowych: sektor twórczy i sektor kultury” Europejskiego Centrum Monitorowania Klastrów potwierdzono w sposób empiryczny bezpośredni związek między umiejscowieniem branży twórczej a rozwojem terytorialnym. Problem dotyczy wyboru najkorzystniejszych form współpracy z punktu widzenia włączenia PKT do strategicznego rozwoju regionalnego.

4.4.5 Istotną cechą klastrów w dziedzinie kultury i kreatywności jest zależność od interwencji publicznych – zwłaszcza w fazie rozpoczynania działalności – i konieczność praktycznych działań integracyjnych służących włączeniu wszystkich podmiotów terytorialnych: administracji publicznej, przedsiębiorstw, systemu kształcenia i uczelni wyższych, podmiotów branży kultury, osób wykonujących zawody umysłowe i społeczeństwa obywatelskiego. Należy w związku z tym docenić związek tych klastrów z lokalną społecznością. Klastry te wykorzystują „wspólny zasób wiedzy” cechujący dane miejsce, są nieodłącznie związane ze sprzyjającymi warunkami niedającymi się powielić i, tym samym, zachęcają do innowacji i zmian (jak w przypadku np. Bilbao, Walencji, Amsterdamu, Ruhry itp.).

4.4.6 Samorządy lokalne (gminy, regiony itp.) we współpracy z innymi podmiotami terytorialnymi (uczelnie wyższe, banki, stowarzyszenia, publiczni lub prywatni wytwórcy treści itd.) odgrywają zatem zasadniczą rolę we włączaniu PKT do rozwoju regionalnego z myślą o osiągnięciu strategicznych celów sektora. W ramach polityki spójności UE uznano wieloraki wkład PKT w jej cele strategiczne (konwergencja, konkurencyjność, zatrudnienie, współpraca terytorialna i włączenie najsłabszych grup społecznych), chociaż trudno jest dokładnie określić jego skutki.

4.4.7 Pośród konkretnych przykładów miejsc służących skupianiu i wymianie kultury i kreatywności poza wielkimi ośrodkami miejskimi, często na obszarach transgranicznych lub o trudnych warunkach gospodarowania, oprócz ugruntowanych doświadczeń Walencji EKES podkreśla niedawne doświadczenie „laboratoriów miejskich” w regionie Apulia, które polegało na tym, że porzucone zabudowania, puste budynki szkolne, opuszczone zabytkowe budynki, dawne klasztory, rzeźnie, targowiska i koszary w całym regionie odrestaurowano i wyposażono w odpowiednie urządzenia i sprzęty, dzięki czemu stały się one – przy wsparciu regionu – prawdziwymi centrami kulturalnymi i twórczymi dla młodzieży.

4.5 Europejska przestrzeń kreatywności: ramy regulacyjne

4.5.1 Inną kluczową kwestią w zwalczaniu marginalizacji jest mobilność artystów i podmiotów branży twórczej. Wymiana sprawdzonych rozwiązań jest bowiem niezbędna w celu tworzenia nowych możliwości oraz zachęcania obywateli europejskich do wzajemnego poznawania i lepszego zrozumienia swoich kultur.

4.5.2 Istnieje jednak wiele czynników utrudniających mobilność, na ogół związanych z przepisami wizowymi, systemami podatkowymi i innymi przeszkodami o charakterze administracyjnym wynikającymi z różnych uregulowań dotyczących sektora w poszczególnych krajach europejskich, a także różnic między poszczególnymi organami administracji regionalnej.

4.5.3 Konkretne propozycje działań na rzecz mobilności obejmują: promowanie koprodukcji europejskich lub wymiany doświadczeń i umiejętności – zarówno na etapie produkcji, jak i projektowania – na poziomie poszczególnych sektorów oraz na poziomie międzysektorowym; zapewnienie środków na dokonywanie tłumaczeń na języki rzadziej używane i na języki nieeuropejskie; promowanie specjalnych działań na rzecz wzajemnego uznawania różnych udokumentowanych rodzajów działalności, kwalifikacji zawodowych i kompetencji; zawieranie porozumień o unikaniu podwójnego opodatkowania. W „kreatywnej gospodarce kulturalnej” mają udział zawody umysłowe; mogą się one przyczynić do rozwoju sieciowego projektu pilotażowego, który mógłby przyciągać kreatywny wkład, pochodzący również spoza Unii Europejskiej.

4.5.4 W tym zakresie technologie informacyjno-komunikacyjne są źródłem nowych możliwości zarówno w odniesieniu do wytwarzania produktów kreatywnych, jak i do ich rozpowszechniania i korzystania z nich przez użytkowników końcowych. W maju 2010 r. Komisja Europejska przedstawiła ambitną Europejską agendę cyfrową (pierwszy z siedmiu projektów przewodnich strategii „Europa 2020”). Agenda ma siedem celów: przewiduje m.in. nowy jednolity rynek w celu wykorzystania atutów związanych z erą cyfrową, znaczne zwiększenie możliwości dostępu obywateli europejskich do szybkiego i bardzo szybkiego internetu, wyposażenie wszystkich obywateli europejskich w umiejętność posługiwania się technologiami cyfrowymi oraz zapewnienie im dostępnych usług internetowych.

4.5.5 Główną przeszkodą w wykorzystywaniu potencjału cyfrowego sektora jest jednak brak ram regulacyjnych zapewniających ochronę prawa własności intelektualnej treści kulturalnych i kreatywnych w formie cyfrowej (obowiązujące obecnie zasady są często ukierunkowane jedynie na potrzeby dużych podmiotów gospodarczych), a także prawa dostępu do tego rodzaju treści dla użytkowników/obywateli i MŚP, zwłaszcza tych z obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania (często borykają się oni z zasadami dostępu, które są ograniczające i uciążliwe).

4.5.6 Kwestię praw własności intelektualnej należy rozpatrywać łącznie z problemem piractwa i podrabiania, z powodu którego, zgodnie z szacunkami, tylko w 2008 r. branża twórcza (kino, seriale telewizyjne, produkcja muzyczna i oprogramowanie) straciła 10 mld euro wpływów i 185 000 miejsc pracy (zob. badanie TERA „Costruire un'economia digitale: l'importanza di salvaguardare i livelli occupazionali nelle industrie creative dell'UE” – Na drodze do gospodarki cyfrowej: znaczenie utrzymania miejsc pracy w branży twórczej UE). Piractwo cyfrowe to rodzaj przestępczości, który dotyka zarówno małych, jak i dużych przedsiębiorstw i który wymaga podjęcia na szczeblu europejskim skuteczniejszych i bardziej skoordynowanych środków w celu zapewnienia ochrony również konsumentom i przeciwdziałania zjawisku nielegalnej produkcji na szerszą skalę.

4.5.7 W tym kontekście należy docenić rozwiązania dostarczane przez model oparty na „otwartym źródle” i idei Wikinomics, biorąc pod uwagę ich szczególną zdolność do podnoszenia wartości pracy w małych środowiskach, którą cechują fragmentaryczne procesy produkcyjne, wysoce indywidualny wkład kreatywny, zmienne cykle produkcyjne i ograniczone środki finansowe.

4.5.8 W raporcie projektu CReATE (8) na temat technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz komunikacji i informacji (CReATE Project Report on ICT and CI) wyszczególniono cztery główne tendencje, w przypadku których TIK mogą stanowić bodziec dla rozwoju gospodarczego PKT: dystrybucja cyfrowa ułatwiająca udostępnianie treści w sieci, budowanie doświadczeń wizualnych, ograniczenie efektu „blokady” i trwałe rozwijanie nowych rodzajów przedsiębiorczości – zwłaszcza na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania – a także zdolność dostosowywania organizacji pracy do dostępnych w terenie zasobów, powiązanych ze sobą dzięki technologiom i wytwórcom treści w ramach partnerstw publiczno-prywatnych z możliwością udziału obywateli.

4.5.9 Drugie pytanie postawione przez Komisję dotyczy promowania współpracy między szkołami artystycznymi i szkołami projektowania a przedsiębiorstwami, szczególnie rzemieślniczymi, a także rozwijania umiejętności posługiwania się technologiami cyfrowymi, szczególnie tam, gdzie ich nie ma lub gdzie są słabo rozwinięte. Już w „Manifeście kreatywności UE” na 2009 r. podkreślono konieczność „zmiany formuły nauczania”, tak aby „przygotowywało ono do funkcjonowania w społeczeństwie opartym na wiedzy”. Istnieje jednak szczególny problem związany z brakiem integracji procesu kształcenia ze światem przedsiębiorczości, zwłaszcza jeśli chodzi o rozwój kreatywności, tzw. „e-umiejętności” oraz ogólnej zdolności przystosowania zasobów ludzkich do nadzwyczajnego rozwoju sektora.

4.5.10 Konkretne propozycje działań w tym zakresie obejmują:

propagowanie większej wiedzy na temat branży twórczej na poziomie kształcenia podstawowego; promowanie większej „kreatywnej przedsiębiorczości”, m.in. poprzez stwarzanie częstszych okazji do współpracy między szkolnictwem podstawowym a szkołami artystycznymi i szkołami projektowania (np. staże i seminaria);

b)	wprowadzenie konkursów i nagród dla młodych talentów i dla szkół wspierających odpowiednie umiejętności;

c)	promowanie kształcenia artystycznego i kształcenia w zakresie kultury oraz rozwijanie ogólnego zainteresowania pracą i produktami branży twórczej na etapie kształcenia podstawowego i ponadpodstawowego;

d)	wspieranie absolwentów działających w sektorze poprzez bezpośrednie ułatwienia finansowe lub wsparcie zatrudniających ich przedsiębiorstw;

e)	wspieranie „zdolności do zatrudnienia” w ramach procesów kształcenia ustawicznego oraz uznawania tytułów na szczeblu europejskim;

f)	rozwój informatycznych i technologicznych umiejętności studentów szkół artystycznych i szkół projektowania;

g)	zapoczątkowanie partnerstw we współpracy z MŚP i przedsiębiorstwami rzemieślniczymi w UE w celu przyczynienia się do procesu przekazywania wiedzy, przedsiębiorczości i wszystkich tych wartości niematerialnych, które stanowią podstawę rozwoju kreatywności.

4.6 Finansowanie kreatywności

4.6.1 Trzecie pytanie zadane przez Komisję dotyczy finansowania kreatywności, czyli sposobu ożywiania inwestycji prywatnych oraz partnerstw publiczno-prywatnych z udziałem obywateli (PPPP) i ułatwienia dostępu do kredytów PKT. W tym kontekście z jednej strony należy podkreślić, że przywiązywanie większej wagi do aspektów opłacalności gospodarczej i finansowej projektów i działań realizowanych przez przedsiębiorstwa z pewnością przyczyniłoby się do zwiększenia dostępu do kredytów, z drugiej zaś trzeba zwrócić uwagę na niewielkie kompetencje instytucji kredytowych w zakresie oceny gospodarczych i finansowych skutków „nowych pomysłów”.

4.6.2 Konkretne propozycje w tej dziedzinie są następujące:

zastosowanie wytycznych planu biznesowego do realizacji projektów, usług i działań związanych z kreatywnością i kulturą oraz zastosowanie wskaźników jakości procesów i opłacalności gospodarczo-finansowej ułatwiających przeprowadzanie techniczno-ekonomicznej oceny inwestycji podejmowanych w sektorze bez zbędnego obciążenia finansowego i administracyjnego MŚP;

b)	wprowadzenie odpowiednich szkoleń dla podmiotów dokonujących oceny, opracowanie strategii politycznych i programów wspierających PKT, opartych na podejściu całościowym;

zapewnienie, przy niewielkich nakładach, wsparcia finansowego na projektowanie i rozpoczęcie działalności lub do celów przeprowadzenia wstępnej oceny wykonalności i opłacalności projektów (na przykład uzyskania certyfikatu wykonalności), przy jednoczesnym umożliwieniu zdobycia dodatkowych środków na realizację etapów produkcji i na rozpowszechnienie wyników ze strony szerszego grona zainteresowanych przedsiębiorstw;

d)	przyjęcie systemów podatkowych przyjaznych dla PKT, w szczególności dla MŚP działających indywidualnie lub grupowo, poprzez włączenie do nich ulg podatkowych i zwolnień (np. mniejszy podatek VAT na produkty off-line i on-line w tym sektorze, jak ma to miejsce w USA);

e)	opracowanie form korzystnych instrumentów kredytowych obejmujących mieszane, publiczno-prywatne fundusze gwarancyjne dla MŚP (europejska sieć konsorcjów poręczeniowych MŚP) i finansowanie odnawialne;

f)	propagowanie nowych form stowarzyszenia i partnerstwa między różnymi zainteresowanymi stronami w określonych sektorach (np. TIK, muzyka, wydawnictwa itp.).

4.6.3 Powiązaną kwestią jest wsparcie europejskie na rzecz inwestycji w sektorze. Ukierunkowana polityka wsparcia na szczeblu europejskim powinna przyczynić się również do harmonizacji uregulowań na szczeblu krajowym i regionalnym oraz polityki promowania sektora w odniesieniu do pomocy ze środków publicznych oraz dostępu do kredytów prywatnych i korzystnych instrumentów kredytowych w celu stworzenia partnerstw i projektów między obszarami o różnym poziomie rozwoju (zob. raport KEA „Business Innovation Support Services for Creative Industries” – „Usługi wsparcia innowacji w biznesie na rzecz branży twórczej”) (9).

4.7 Wymiar społeczny kreatywności

4.7.1 Ponadto warto podkreślić wpływ tworzenia klastrów kreatywności na społeczeństwo. Istnieje ścisły związek między wzrostem gospodarczym a wzrostem społecznym danych wspólnot, stanowiący swoistą cechę rozwoju PKT. Sektor jest zatem nieodłącznie związany z otoczeniem: klastry czerpią bodźce do rozwoju z niedających się odtworzyć gdzie indziej, lokalnych stosunków społeczno-gospodarczych; podmioty gospodarcze sektora są przywiązane do danego obszaru, a ponadto branża jest blisko powiązana z sektorem kształcenia i szkoleń. Wymaga to prowadzenia zorganizowanego dialogu między PKT i organami władz lokalnych, wraz z dostosowywaniem kompetencji instytucji i administracji poprzez prowadzenie ukierunkowanych szkoleń i aktywny udział lokalnych społeczności.

4.7.2 EKES podkreśla zatem, że konieczne jest, by w obrębie instytucji europejskich wspierać zorganizowany dialog na temat społecznych skutków tworzenia klastrów kreatywności i na temat poprawy warunków pracy osób zatrudnionych w sektorze. Sektor wymaga bowiem ukierunkowanych działań w zakresie zabezpieczenia społecznego, jako że charakteryzują go takie specyficzne cechy, jak np. coraz powszechniejsza niepewność zatrudnienia, umowy zawierane na krótki i bardzo krótki okres, brak odpowiedniej ochrony praw własności intelektualnej, brak przepisów wspierających mobilność pracowników, osób wykonujących wolne zawody i artystów.

Bruksela, 21 października 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Por., w innym kontekście, opinię w sprawie ulepszenia modeli partycypacyjnych partnerstw publiczno-prywatnych przy udostępnianiu e-usług dla wszystkich w UE-27 (TEN/402; opinia przyjęta przez EKES na sesji plenarnej we wrześniu 2010 r., jeszcze nieopublikowana w Dz.U.).

(2) Zob. opinia EKES-u w sprawie sektora kultury w Europie (Dz.U. C 108 z 30.4.2004, s. 68).

(3) Zob. opinia EKES-u w sprawie: „Uwolnić i wzmocnić potencjał Europy w dziedzinie badań, rozwoju i innowacji” (Dz.U. C 325 z 30.12.2006, s. 16; por. w szczególności pkt 4.12 i przyp. 55).

(4) Badanie KEA wskazuje w tym względzie na trzy główne kanały: (http://www.keanet.eu/report/BISScreativeindustries.pdf): związek z rozwojem lokalnym/regionalnym; relacje międzybranżowe (np. między sektorem treści kreatywnych a TIK czy między kulturą a turystyką); wzajemne powiązania między branżami „twórczymi” i „nietwórczymi”. Raport został przygotowany przy okazji warsztatów zorganizowanych w Amsterdamie przez DG ds. Przedsiębiorstw, na których sporządzono również deklarację amsterdamską (http://www.europe-innova.eu/creative-industries).

(5) Oczywiście szczegółowa analiza modeli polityki przemysłowej przyjętych w poszczególnych państwach członkowskich wymagałaby – także w tym wypadku – sporządzenia wspólnej i jednoznacznej definicji PKT. Niemniej celem finansowania publicznego jest na ogół promowanie branży kultury (teatru, kina, sztuki, fundacji itp.), co wywiera znaczny wpływ na całą branżę, wziąwszy pod uwagę wzajemne powiązania inwestycji w kulturę z rozwojem przemysłu kreatywnego.

(6) Na inicjatywę przeznaczony zostanie budżet w wysokości 7,5 mln euro i przewiduje się, że będzie ona miała silny efekt dźwigni finansowej (ok. 100 mln euro w ciągu 3 lat).

(7) Te skupiska terytorialne są związane przede wszystkim z określonymi podsektorami, takimi jak komputerowe nośniki informacji (computer media), nagrania audio (sound recording) i nagrania wideo (video recording).

(8) Więcej informacji na temat projektu CreATE znajduje się na stronie: http://www.lets-create.eu/.

(9) Zob. przypis 4.

17.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 51/50

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz ochrony ofiar, uchylającej decyzję ramową 2002/629/WSiSW

COM(2010) 95 wersja ostateczna – 2010/0065 (COD)

2011/C 51/10

Sprawozdawca: Ionuț SIBIAN

Dnia 22 lipca 2010 r. Rada, działając na podstawie art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz ochrony ofiar, uchylającej decyzję ramową 2002/629/WSiSW

COM(2010) 95 wersja ostateczna – 2010/0065(COD).

Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swą opinię 2 września 2010 r.

Na 466. sesji plenarnej w dniu 21 października 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny jednomyślnie przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1	EKES popiera zobowiązanie UE do zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz do ochrony praw osób będących ofiarami takiego handlu, a także z zadowoleniem przyjmuje kompleksowe, zintegrowane podejście zawarte w dyrektywie.

1.2

Handel ludźmi jest poważnym naruszeniem praw człowieka, przestępczym procederem, którego wszystkie aspekty należy uwzględnić. Zaproponowana w dyrektywie definicja obejmuje różne kategorie ofiar i różne formy wyzysku, w tym żebractwo i wyzyskiwanie działalności przestępczej – dwie nowe dziedziny wchodzące w zakres dyrektywy. Definicja obejmuje także handel ludźmi na potrzeby pobrania organów, stanowiący szczególnie poważne naruszenie integralności cielesnej i praw człowieka. EKES zdecydowanie popiera tak szeroką definicję przestępstw handlu ludźmi.

1.3

EKES podziela pogląd, że sankcje karne mające zastosowanie do przestępstw handlu ludźmi powinny być współmierne do ogromnej wagi tego rodzaju przestępstw. Z tego względu Komitet zaleca zaostrzenie kar i sankcji, a także przyjęcie przepisów przewidujących zajęcie majątku pochodzącego z nielegalnej działalności. Elementem dochodzenia w zakresie handlu ludźmi musi być także dochodzenie finansowe. Należy koniecznie zharmonizować kary i sankcje przewidziane w poszczególnych państwach członkowskich.

1.4

Oprócz konieczności określenia sankcji dla osób dopuszczających się przestępstw handlu ludźmi, kolejnym aspektem najwyższej wagi w walce z tym rażącym naruszeniem praw człowieka jest zapewnienie egzekwowania kar pozbawienia wolności orzeczonych przez sąd. EKES zaleca, by w przypadkach dotyczących handlu ludźmi nie było możliwości złagodzenia kary ani wypuszczenia na wolność przed upływem okresu przewidzianego wyrokiem sądu.

1.5

EKES podziela pogląd, że ofiary handlu ludźmi są w trudnej sytuacji i powinny być chronione przed powtórną wiktymizacją i dalszymi traumatycznymi przeżyciami podczas postępowania karnego. W związku z tym Komitet zaleca, by przeredagować art. 7 dyrektywy, który ma obecnie następujące brzmienie: „Państwa członkowskie (…) przewidują możliwość nieścigania lub nienakładania kar na ofiary (…)”, i słowo „możliwość” zastąpić ostrzejszym terminem, aby nieściganie i niekaranie ofiar stało się regułą, a nie wyjątkiem.

1.6	Ze względu na szczególną sytuację ofiar handlu ludźmi EKES proponuje, by zapewnić im bezpłatną pomoc prawną wysokiej jakości, począwszy od chwili, kiedy dana osoba została uznana za ofiarę.

1.7	W przypadku nieletnich pomoc i wsparcie powinny przede wszystkim polegać na umożliwieniu powrotu do rodziny, jeżeli ich rodzina nie była zamieszana w handel ludźmi.

1.8	Aby w pełni skutecznie przywrócić ofiary handlu ludźmi społeczeństwu i zapobiec ich ponownemu włączeniu w obieg handlu, należy im zaproponować okres do namysłu (1), w trakcie którego mogłyby one korzystać – oprócz opieki medycznej – z kształcenia lub szkolenia zawodowego.

1.9	W przypadku handlu ludźmi zastosowanie musi mieć także zasada non-refoulement, która chroni ofiary przed odesłaniem do kraju pochodzenia, jeśli ich życie lub wolność mogą być zagrożone.

1.10

EKES podziela pogląd, że dalsze działania i decyzje dotyczące handlu ludźmi powinny obejmować zapobieganie. W związku z tym potrzeba szczegółowej wiedzy na temat podstawowych przyczyn tego zjawiska i ich dogłębnej analizy, tak aby można było skutecznie zwalczać czynniki sprzyjające temu procederowi i tym samym ograniczać jego występowanie.

1.11

Handel ludźmi jest zarówno kwestią globalną, jak i problemem lokalnym. Zdaniem EKES-u polityka w zakresie egzekwowania prawa i ścigania może być skuteczna tylko pod warunkiem, że będzie istnieć szerokie partnerstwo obejmujące organizacje pozarządowe, stowarzyszenia pracodawców, sektor prywatny, związki zawodowe i władze wszystkich szczebli. Należy stworzyć otoczenie, które będzie wrogie dla handlarzy ludźmi.

1.12

Kluczową rolę w walce z handlem ludźmi odgrywa także społeczeństwo obywatelskie. EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że dyrektywa uwzględnia współpracę z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. Jest bardzo istotne, by organizacje te były zaangażowane w każdy etap procesu – od ustalenia ofiar do świadczenia pomocy. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego mogą odgrywać zasadniczą rolę w społecznej reintegracji potencjalnych ofiar i dlatego ich działalność może mieć pośrednie skutki prewencyjne i przyczyniać się do zapobiegania dalszej wiktymizacji i handlowi ludźmi.

1.13	EKES zgadza się z tezą, że brakuje porównywalnych danych dotyczących handlu ludźmi. Dlatego istnieje potrzeba gromadzenia w państwach członkowskich UE wysokiej jakości danych o tym zjawisku oraz zharmonizowania tego procesu, czemu posłuży ustanowienie sprawozdawców krajowych.

1.14

Wyznaczanie krajowych organów sprawozdawczych w tej dziedzinie powinno stać się regułą, zaś ich zakres kompetencji powinien zostać ściśle określony. Zgodnie z dyrektywą państwa członkowskie mają prawo wyznaczać krajowe organy sprawozdawcze lub ustanawiać równoważne mechanizmy. Zdaniem EKES-u należy wskazać tylko jeden rodzaj instytucji. Taki organ krajowy w każdym państwie członkowskim powinien zapewniać koordynację realizowanej polityki i działań podejmowanych na szczeblu regionalnym, a także pomiędzy państwami członkowskimi, tak aby uniknąć znacznych rozbieżności w obrębie UE.

1.15	EKES oczekuje konsekwentnych, zadowalających i zdecydowanych działań w wyniku porozumienia osiągniętego między państwami członkowskimi w sprawie wyznaczenia europejskiego koordynatora ds. zwalczania handlu ludźmi na szczeblu UE.

2. Wniosek Komisji

Wniosek dotyczący dyrektywy opiera się na konwencji Rady Europy; przyjęto w nim to samo kompleksowe podejście obejmujące zapobieganie, ściganie, ochronę pokrzywdzonych i monitorowanie. Ponadto główne elementy wniosku świadczące o jego wartości dodanej to:

—	kroki na rzecz dostosowania kar do wagi przestępstwa;

—	szersze, bardziej wiążące stosowanie zasady jurysdykcji eksterytorialnej, zobowiązującej państwa członkowskie do ścigania obywateli i rezydentów, którzy dopuścili się przestępstwa handlu ludźmi poza terytorium państwa członkowskiego;

—	szerszy zakres przepisów dotyczących niestosowania kar wobec pokrzywdzonych za udział w działalności przestępczej, jeśli zastosowano wobec nich którykolwiek z nielegalnych środków stosowanych przez handlarzy (zgodnie z protokołem z Palermo);

—	lepsza pomoc dla pokrzywdzonych, zwłaszcza w zakresie opieki medycznej, a także środki ochronne;

—	zapewnienie ochrony w kraju pochodzenia w przypadku powrotu ofiar do tego kraju;

—	szczególne środki ochrony dzieci, kobiet i innych bezbronnych grup będących ofiarami handlu ludźmi;

—	włączenie do unijnego dorobku prawnego przepisów o podobnej treści, co jest korzystne ze względu na silniejsze zobowiązania, jakie tworzy porządek prawny UE, tj. natychmiastowe wejście w życie i monitorowanie wdrażania.

3. Uwagi szczegółowe

3.1

EKES popiera zobowiązanie UE do zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz do ochrony praw osób będących ofiarami takiego handlu. Wniosek dotyczący dyrektywy ma na celu ustanowienie minimalnych reguł dotyczących sankcji za przestępstwa związane z handlem ludźmi oraz wzmocnienie wysiłków na rzecz zapobiegania temu zjawisku oraz na rzecz ochrony ofiar.

3.2

EKES z zadowoleniem przyjmuje kompleksowe, zintegrowane podejście zawarte w dyrektywie. Jako że handel ludźmi jest nowoczesną formą niewolnictwa i działalnością bardzo zyskowną dla zorganizowanych grup przestępczych, coraz powszechniejszą w Europie (według szacunków Europolu z 2009 r.), podejście UE w tej dziedzinie musi być ukierunkowane na prawa człowieka i mieć charakter kompleksowy oraz skupiać się na stosunkach zewnętrznych, polityce dotyczącej powrotu i reintegracji, sprawach społecznych, włączeniu społecznym, migracji i azylu.

3.3

EKES zauważa, że dyrektywa uwzględnia aktualne tendencje w ramach zjawiska handlu ludźmi, w związku z czym definicja tego pojęcia jest zgodna z przyjętymi standardami międzynarodowymi, takimi jak te wymienione w Protokole ONZ o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi, uzupełniającym Konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej, a także w Konwencji Rady Europy w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi.

3.4

Preambuła dyrektywy zawiera jasne zapisy określające, kogo powinno obejmować pojęcie osób szczególnie bezbronnych. Dzieci są bardziej bezbronne i istnieje większe ryzyko, iż padną ofiarą handlu ludźmi, należy więc poświęcić szczególną uwagę tej kategorii ofiar. EKES uważa, że należy w pierwszym rzędzie zabezpieczyć interesy dziecka, zgodnie z Konwencją ONZ o prawach dziecka oraz Kartą praw podstawowych Unii Europejskiej.

3.5	Niemniej ważne jest, by definicja handlu ludźmi uwzględniała wszystkie typy ofiar, zarówno kobiety, jak i mężczyzn, uznając, że także oni mogą być bezbronni.

3.6

Wszystkie aspekty tego przestępczego procederu zostały uwzględnione. Definicja handlu ludźmi obejmuje różne kategorie ofiar i różne formy wyzysku, w tym żebractwo i wyzyskiwanie działalności przestępczej, dwie nowe dziedziny wymienione w proponowanej dyrektywie. Definicja obejmuje także handel ludźmi na potrzeby pobrania organów, stanowiący szczególnie poważne naruszenie integralności cielesnej i praw człowieka. EKES zdecydowanie popiera tak szeroką definicję przestępstw handlu ludźmi.

3.7

Zdaniem EKES-u państwa członkowskie powinny włączyć rozszerzoną definicję handlu ludźmi (a także szerszą terminologię dotyczącą zwalczania tego procederu) do prawa krajowego, tak aby stworzyć ramy umożliwiające zajęcie się tym złożonym i stale zmieniającym się zjawiskiem w rozmaitych jego formach. Należy na przykład uwzględnić także potencjalne formy tego procederu uprawiane z wykorzystaniem internetu i ogółu technologii informacyjnych.

3.8	Dyrektywa stanowi znaczący krok naprzód dzięki ustanowieniu jasnego poziomu kar i sankcji. Dokument ten ma zapewnić harmonizację poziomu sankcji w poszczególnych państwach członkowskich.

3.9

Komitet zdaje sobie sprawę z trudności napotkanych podczas opracowywania dyrektywy, jeżeli chodzi o ustanowienie jednolitego maksymalnego poziomu kar. Harmonizacja kar jest jednak ważna, ponieważ między państwami członkowskimi istnieją znaczące różnice: od trzech do dwudziestu lat więzienia za zwykłe przestępstwa oraz od dziesięciu lat do dożywocia za okoliczności obciążające. Mimo różnic między poszczególnymi systemami karnymi i strategiami w tym zakresie, zdaniem EKES-u właściwą odpowiedzią na coraz częstsze przypadki takich przestępstw jest polityka surowych, dotkliwych kar oraz stanowczych oskarżeń.

3.10

Na podstawie dostępnych obecnie danych oszacowano, że każdego roku kilkaset tysięcy ludzi stanowiących ofiary handlu napływa do UE lub pada ofiarą handlu wewnętrznego w UE. Ponadto w 2008 r. liczba spraw dotyczących handlu ludźmi wszczętych przez Eurojust wzrosła o ponad 10 % w porównaniu z 2007 r. Obecnie handel ludźmi występuje w takiej lub innej formie we wszystkich 27 państwach członkowskich, a liczba takich przestępstw rośnie.

3.11

Poziom kar i sankcji stosowanych wobec osób czerpiących zyski z handlu ludźmi powinien odzwierciedlać wagę przestępstwa i zapewniać skuteczne działanie odstraszające. Proponowane kary powinny zatem zostać zaostrzone, ponieważ – zdaniem EKES-u – kara 5 lat więzienia nie jest adekwatna do wagi przestępstwa. Wyższe sankcje lepiej służyłyby celom dyrektywy. Należy odpowiednio dostosować kary związane z okolicznościami obciążającymi. Zwyczaj łagodzenia kar pozbawienia wolności w związku z dobrym sprawowaniem lub w ramach obchodów świąt narodowych itp. nie powinien mieć zastosowania do tego rodzaju przestępstw.

3.12

Inną kwestią, którą państwa członkowskie powinny uznać za sprawę najwyższej wagi, jest zapewnienie egzekwowania kar pozbawienia wolności. Ze względu na powagę procederu handlu ludźmi zwyczaj łagodzenia kar pozbawienia wolności i wypuszczania z zakładu karnego przed upływem okresu przewidzianego wyrokiem sądu jest w tym wypadku nie do przyjęcia.

3.13

Oprócz kar ustanowionych w dyrektywie państwa członkowskie powinny uwzględnić sankcje w formie zajęcia majątku, co ugodziłoby w ekonomiczne motywy takich działań (2), a także w formie zakazu opuszczania kraju oraz ograniczenia pewnych praw obywatelskich i politycznych. Dochodzenia w sprawie handlu ludźmi powinny obejmować także dochodzenia finansowe.

3.14	EKES podziela pogląd, że ofiary handlu ludźmi są w trudnej sytuacji i powinny być chronione przed powtórną wiktymizacją i dalszymi traumatycznymi przeżyciami podczas postępowania karnego. Muszą także mieć możliwość skutecznego korzystania ze swoich praw oraz uzyskania niezbędnej pomocy i wsparcia.

3.15

EKES w pełni zgadza się, że ofiary handlu ludźmi należy chronić przed ściganiem oraz karaniem za czyny przestępcze, które osoby te zmuszone były popełnić, będąc ofiarami handlu ludźmi (np. posługiwanie się fałszywymi dokumentami, prostytucja, nielegalna imigracja itp.). Ochrona ta jest konieczna, by zapobiegać dalszej wiktymizacji i zachęcać ofiary do występowania w roli świadków podczas postępowania karnego. Art. 7 brzmi: „Państwa członkowskie (…) przewidują możliwość nieścigania lub nienakładania kar na ofiary (…)”. EKES zaleca, by słowo „możliwość” zastąpić ostrzejszym terminem, aby nieściganie i niekaranie ofiar stało się regułą, a nie wyjątkiem.

3.16

Ofiary handlu ludźmi należy chronić przed powtórną wiktymizacją i dalszymi traumatycznymi przeżyciami podczas postępowania karnego. Dlatego wszystkim ofiarom należy zapewnić możliwość składania zeznań za osłoną lub w osobnym pomieszczeniu, tak by nie doszło do bezpośredniej konfrontacji z handlarzami lub sprawcami przestępstwa, co mogłoby być przyczyną stresu lub strachu.

3.17

Zdaniem EKES-u ofiarom handlu ludźmi należy zapewnić bezpłatną pomoc prawną wysokiej jakości, począwszy od chwili, kiedy dana osoba została uznana za ofiarę. Pomoc taka leży także w interesie państwa, ponieważ gwarantuje, że ofiara otrzyma konieczną ochronę tak szybko, jak to możliwe, oraz sprzyja jej dobrowolnemu udziałowi w dochodzeniach i postępowaniach karnych.

3.18	EKES uznaje za bardzo istotne, by ponownie przywołać zasadę non-refoulement w celu zagwarantowania, że ofiary nie zostaną odesłane do kraju pochodzenia, jeśli ich życie lub wolność mogą być zagrożone.

3.19	EKES uważa, że zasada jurysdykcji eksterytorialnej proponowana w dyrektywie mogłaby doprowadzić do konfliktów podczas wykonywania jurysdykcji w postępowaniach karnych.

3.20	Pomoc i wsparcie dla dzieci będących ofiarami handlu ludźmi powinny przede wszystkim polegać na umożliwieniu dzieciom powrotu do rodziny, jeżeli ich rodzina nie była zamieszana w handel ludźmi.

3.21

Aby w pełni skutecznie przywrócić ofiary handlu ludźmi społeczeństwu i zapobiec ich ponownemu włączeniu w obieg handlu, należy im zaproponować okres do namysłu (3), w trakcie którego mogłyby one korzystać – oprócz opieki medycznej – z kształcenia lub szkolenia zawodowego. Okres ten powinien przysługiwać niezależnie od tego, czy ofiara złoży zeznania przeciwko przestępcom i czy dobrowolnie powróci do kraju pochodzenia.

3.22	EKES podziela pogląd, że dalsze działania i decyzje dotyczące handlu ludźmi powinny obejmować działania zapobiegawcze, ochronę ofiar i pomoc dla nich oraz ściślejszą współpracę między wszystkimi podmiotami.

3.23

Państwa członkowskie powinny wziąć pod uwagę główne przyczyny leżące u źródła handlu ludźmi, takie jak ubóstwo i dysproporcje na świecie w zakresie praworządności. Nierównomierny rozkład dobrobytu, braki w edukacji, dyskryminacja, złe sprawowanie rządów, wysokie wskaźniki bezrobocia, niedostateczny system egzekwowania prawa, konflikty zbrojne i korupcja stwarzają sprzyjające warunki dla handlu ludźmi. Zwalczanie tych zjawisk powinno także doprowadzić do zmniejszenia liczby przypadków handlu ludźmi.

3.24

Nawet jeżeli zawarta w dyrektywie definicja osoby prawnej, którą można pociągnąć do odpowiedzialności za przestępstwa związane z handlem ludźmi, nie obejmuje państw ani podmiotów prawa publicznego wykonujących władzę publiczną, istotne jest, by państwa były zobowiązane do podejmowania wszelkich koniecznych starań na rzecz rozpoznania i wykorzenienia uczestnictwa lub współuczestnictwa podmiotów sektora publicznego w tym procederze. Urzędnicy publiczni zamieszani w taką nielegalną lub przestępczą działalność powinni być bez wyjątku ścigani i skazywani.

3.25

Państwa członkowskie powinny wziąć pod uwagę fakt, że handel ludźmi podlega także prawu podaży i popytu. W związku z tym należy podjąć kroki na rzecz zmniejszenia popytu, co pomogłoby ograniczyć handel ludźmi. Gdyby państwa członkowskie podjęły odpowiednie kroki mające na celu osłabienie popytu prowadzącego do jakichkolwiek form wykorzystywania oraz przyjęły środki zmniejszające ryzyko, że ludzie będą stawać się ofiarami handlu, byłby to znaczący krok w kierunku ograniczenia występowania tego procederu.

3.26

3.27

Zgodnie z dyrektywą państwa członkowskie muszą podjąć działania obejmujące kampanie informacyjne i kampanie pogłębiające świadomość tych zjawisk, programy badawcze i edukacyjne, a w stosownych przypadkach we współpracy z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. Celem tych działań ma być zmniejszanie ryzyka, że ludzie, zwłaszcza dzieci, padną ofiarą handlu. Zdaniem EKES-u jednorazowe kampanie nie są wystarczająco skuteczne, dlatego Komitet proponuje, by prowadzić ustawiczną kampanię edukacyjną na szczeblu europejskim.

3.28	EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że dyrektywa uwzględnia współpracę z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. Jest bardzo istotne, by organizacje te były zaangażowane w każdy etap procesu – od ustalenia ofiar do świadczenia pomocy.

3.29

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego mogą odgrywać zasadniczą rolę w społecznej reintegracji potencjalnych ofiar i dlatego ich działalność może mieć pośrednie skutki prewencyjne i przyczyniać się do zapobiegania dalszej wiktymizacji i handlowi ludźmi. Państwa członkowskie powinny ściśle współpracować z organizacjami pozarządowymi w zakresie udzielania pomocy ofiarom. Przy współudziale organizacji pozarządowych państwa członkowskie mogłyby wspierać tworzenie infolinii i rozwój innych zasobów informacyjnych dla grup szczególnego zagrożenia, osób, które padły ofiarą handlu ludźmi, oraz dla ich rodzin.

3.30

EKES podkreśla, że Komisja Europejska (4) opublikowała ukierunkowane zaproszenie do składania wniosków w ramach programu „Zapobieganie i zwalczanie przestępczości”, będącego częścią programu ogólnego „Bezpieczeństwo i ochrona wolności”. Zaproszenie to ma na celu intensyfikację polityki UE w dziedzinie zwalczania handlu ludźmi i powinno doprowadzić do ulepszenia pozalegislacyjnych środków na rzecz zwalczania handlu ludźmi. W związku z tym priorytety ustanowione na rok 2010 obejmują: zapobieganie, ochronę ofiar, ściganie przestępców oraz prowadzenie dochodzeń, koordynację i mechanizmy współpracy, a także gromadzenie wiarygodnych danych. Na program przeznaczono 4 miliony EUR i przewidziano sfinansowanie 12 projektów. Jest do dobry początek, lecz konieczne jest znaczące wsparcie dla organizacji pozarządowych zwalczających handel ludźmi, do czego powinny też zobowiązać się państwa członkowskie.

3.31

EKES uważa, że wprowadzenie w gospodarce samoregulacji (np. kodeksów postępowania), uczciwych praktyk handlowych i zarządzania łańcuchem dostaw mogłoby zagwarantować, że osoby będące przedmiotem handlu nie będą zmuszane do pracy, a tym samym nie będą brały udziału w wytwarzaniu produktów i świadczeniu usług przez dane przedsiębiorstwo. Bardzo pożądanymi sposobami zapobiegania temu zjawisku są także wytyczne dotyczące dobrych praktyk w zakresie zatrudniania pracowników migrujących oraz dwustronna współpraca między krajami wysyłającymi a przyjmującymi w zakresie monitorowania warunków zatrudnienia i pracy takich pracowników.

3.32

Jako że środki na rzecz zwalczania handlu ludźmi nie mogą ograniczać się do przyjęcia instrumentów prawnych i należy wdrożyć dodatkowe środki, niemające charakteru legislacyjnego, takie jak zbieranie i przekazywanie danych, współpraca, rozwój partnerstwa i wymiana najlepszych praktyk, EKES pragnie podkreślić, że konieczne jest przyjęcie jednolitego, spójnego podejścia na szczeblu europejskim.

3.33	EKES zgadza się z tezą, że brakuje porównywalnych danych dotyczących handlu ludźmi. Dlatego istnieje potrzeba gromadzenia w państwach członkowskich UE wysokiej jakości danych o tym zjawisku oraz zharmonizowania tego procesu, czemu posłuży ustanowienie sprawozdawców krajowych.

3.34

3.35

Chociaż zwalczanie handlu ludźmi zostało uwzględnione w wielu porozumieniach między Unią Europejską a krajami trzecimi (na przykład w partnerstwie strategicznym między UE a Afryką oraz w Partnerstwie Wschodnim; stanowi też jeden z priorytetów układów o stabilizacji i stowarzyszeniu zawartych między Unią Europejską a Bałkanami Zachodnimi), EKES uważa, że powinno to stać się jednym z priorytetowych zadań tych porozumień. Należy podjąć kroki zmierzające do zawarcia przez UE podobnych porozumień z innymi krajami.

3.36	EKES oczekuje konsekwentnych, zadowalających i zdecydowanych działań w wyniku porozumienia osiągniętego między państwami członkowskimi w sprawie wyznaczenia europejskiego koordynatora ds. zwalczania handlu ludźmi na szczeblu UE.

Bruksela, 21 października 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Okres do namysłu powinien trwać co najmniej sześć miesięcy, tak jak ma to miejsce w Norwegii.

(2) Według sprawozdania Europolu dotyczącego handlu ludźmi w Unii Europejskiej z 2009 r. proceder ten generuje roczne przychody sięgające milionów euro.

(3) Okres do namysłu powinien trwać co najmniej sześć miesięcy, tak jak ma to miejsce w Norwegii.

(4) Dyrekcja Generalna ds. Sprawiedliwości, Wolności i Bezpieczeństwa, Dyrekcja F: Bezpieczeństwo, Dział F4: Wsparcie Finansowe – Bezpieczeństwo.

17.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 51/55

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Roku Aktywności Osób Starszych (2012 r.)

COM(2010) 462 wersja ostateczna

2011/C 51/11

Sprawozdawca: Renate HEINISCH

Współsprawozdawca: José Isaías RODRÍGUEZ GARCÍA-CARO

Dnia 7 września 2010 r. Rada Unii Europejskiej oraz Parlament Europejski, działając na podstawie art. 304 TFUE, postanowiły zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Roku Aktywności Osób Starszych (2012 r.)

COM(2010) 462 wersja ostateczna.

Dnia 14 września 2010 r. Prezydium Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego powierzyło przygotowanie opinii w tej sprawie Sekcji Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa.

Mając na względzie pilny charakter prac, na 466. sesji plenarnej w dniu 21 października 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny wyznaczył Renate HEINISCH na sprawozdawcę generalnego i Joségo Isaíasa RODRÍGUEZA GARCÍĘ-CARO na współsprawozdawcę generalnego oraz jednomyślnie przyjął następującą opinię:

1. Wnioski

1.1

Komitet z zadowoleniem przyjmuje propozycję ogłoszenia roku 2012 „Europejskim Rokiem Aktywności Osób Starszych”. Jednak ani nazwa roku ani koncepcja, którą ma ona reprezentować, nie odzwierciedlają tego, czemu zdaniem Komitetu powinien być poświęcony Europejski Rok: mianowicie osoby starsze muszą móc nie tylko być aktywne, ale także żyć zdrowo i godnie oraz być pełne radości życia. Określenie „aktywność” nie może oznaczać tylko możliwości przedłużenia pracy zawodowej lub udziału w życiu społecznym. Dlatego Komitet wzywa Komisję, by nadała temu rokowi nazwę o mniej ograniczonym znaczeniu, która będzie uwzględniała te inne aspekty jakości życia.

1.2	Forma, w jakiej przebiegały dotychczas Europejskie Lata, podobnie jak ich treść, nie były w pełni zadowalające. Działania prowadzone w ramach takich lat muszą być bardziej widoczne, a przekazywanie treści – skuteczniejsze.

1.3	W przedstawionym przez Komisję wniosku nie przewiduje się widocznej koordynacji na poziomie UE. Taka koordynacja, prowadzona przez odpowiedzialną jednostkę centralną, jest jednak niezbędna, by inicjatywa miała odpowiednio dużą siłę oddziaływania i przyniosła trwałe efekty.

1.4	Centralna koordynacja jest także konieczna w odniesieniu do ustanowienia budżetu i rozdziału środków. Zdaniem EKES-u we wniosku zabrakło konkretnych ram budżetowych.

1.5	Aby osiągnąć pozytywny rezultat Europejskiego Roku 2012, trzeba zharmonizować w całej UE znaczenie pojęć „starzenie się”, „aktywność”, „zdrowe” i „godne”. Dopiero wspólne, jednakowe rozumienie tych podstawowych kwestii umożliwi wdrożenie porównywalnych środków.

1.6

Komitet przyjmuje z zadowoleniem wspomniane w art. 5 zaangażowanie Parlamentu Europejskiego, państw członkowskich, EKES-u i Komitetu Regionów. EKES sądzi, że jest instytucją szczególnie odpowiednią do objęcia przewodniej roli, jeśli chodzi o działania służące podnoszeniu świadomości oraz kierowanie konstruktywną debatą między partnerami społecznymi a zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim, a następnie rozpowszechnianie jej treści. Można by zwłaszcza utworzyć centrum monitorowania, którego zadaniem byłaby ocena sytuacji na szczeblu europejskim i krajowym, wspieranie „europejskiego sojuszu na rzecz aktywności osób starszych”, którego utworzenie także proponujemy, oraz koordynacja działań na poziomie Unii. Ponadto EKES mógłby podjąć się roli „ambasadora” Europejskiego Roku. Wskazane byłoby także zorganizowanie konferencji na temat najważniejszych zagadnień, którym poświęcony jest Europejski Rok, a następnie uwzględnienie wniosków z tej konferencji w opinii z inicjatywy własnej, którą opracowałoby centrum monitorowania.

2. Uwagi ogólne

2.1

Już od szeregu lat, zarówno w Komisji Europejskiej, jak i w EKES-ie, dyskutuje się o wyzwaniach, przed jakimi stoją państwa członkowskie w związku ze zmianami demograficznymi. Poruszano między innymi takie kwestie jak solidarność między pokoleniami, starsi pracownicy, opieka zdrowotna, opieka nad osobami starszymi i opieka długoterminowa, przemoc wobec osób starszych, potrzeby osób starszych oraz skutki starzenia się społeczeństwa dla systemów ochrony zdrowia i opieki społecznej (1).

2.2

W nawiązaniu do celów ostatnich prezydencji w Radzie UE, celów strategii „Europa 2020” oraz Europejskich Lat 2010 (Europejski Rok Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym) i 2011 (Europejski Rok Wolontariatu) wysunięto inicjatywę ogłoszenia roku 2012 Europejskim Rokiem Aktywności Osób Starszych. EKES podziela pogląd, że nazwa tego roku („aktywność osób starszych”) jest krótka i chwytliwa i obejmuje także zasadę „solidarności międzypokoleniowej”, nawet jeżeli te słowa nie zostały w niej bezpośrednio użyte. Jednak ta krótka nazwa nie oddaje różnorodności zagadnień, którym ma być poświęcony Europejski Rok.

2.3

Światowa Organizacja Zdrowia definiuje „aktywne starzenie się” jako proces tworzenia optymalnych możliwości w zakresie zdrowia, uczestnictwa i bezpieczeństwa, w celu poprawy jakości życia ludzi w miarę, jak się starzeją (2). Z definicji tej wynika, że aktywność osób starszych należy wspierać przede wszystkim przez umożliwienie im starzenia się w dobrym zdrowiu i przy zachowaniu samodzielności. Można zatem zwiększać możliwości uczestnictwa osób starszych z jednej strony na rynku pracy, poprawiając warunki pracy, a z drugiej strony w życiu społecznym, zwalczając wykluczenie społeczne i umożliwiając działania wolontariackie. O aktywności osób starszych można mówić tylko wtedy, gdy zapewnione jest minimum bezpieczeństwa. Dlatego EKES wyraża przekonanie, że o wiele więcej mówiąca byłaby taka nazwa jak np. „Europejski Rok Aktywności, Zdrowia i Godności Osób Starszych”.

2.4

Podczas prac nad wyżej wymienionymi opiniami (3) EKES zawsze zapraszał do dyskusji odpowiednie dyrekcje generalne. Dlatego z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Komisja także w odniesieniu do roku 2012 planuje zaangażować wszystkie odpowiednie dyrekcje generalne oraz ich zasoby strukturalne i finansowe. Uważa jednocześnie za ważne, by zaangażowanie to przebiegało w sposób skoordynowany.

2.5	W związku z tym Komitet przyjmuje również z zadowoleniem fakt, że Europejski Rok 2012 będzie tematem dalszych dyskusji zarówno w ramach warsztatów „Starzenie się w zdrowiu: wzmocnienie pozycji konsumentów z myślą o aktywnym starzeniu się” (4), jak i podczas „Trzeciego Forum Demograficznego” (5).

2.6	EKES przyjmuje także z zadowoleniem harmonogram, który jest przewidziany na trzy lata (2011 – początek 2014 r.). Dzięki dłuższemu okresowi prac będzie można lepiej uwzględnić te zagadnienia we wszystkich ważnych obszarach polityki.

2.7	Ponadto Komitet z zadowoleniem przyjmuje wymienione we wniosku priorytety tematyczne. O koniecznych uzupełnieniach mowa jest w punkcie 3.3 pt. „Środki”.

3. Uwagi szczegółowe

3.1 Artykuł 1„Przedmiot”

3.1.1

W publicznych dyskusjach na temat zmian demograficznych starzenie się społeczeństw od dawna postrzegane było jako obciążenie dla społeczeństwa w ogóle, a szczególnie dla systemów opieki społecznej i zdrowotnej. Ten negatywny punkt widzenia zaczyna się powoli zmieniać. W coraz większym stopniu zwraca się uwagę na potencjał osób w podeszłym wieku oraz na możliwości, których źródłem może być starzejące się społeczeństwo.

3.1.2

Jednak głównym warunkiem tego, aby korzyści, które niosą ze sobą zmiany demograficzne, zarówno dla starzejących się osób, jak i dla całego społeczeństwa, mogły w pełni się urzeczywistnić, jest możliwość starzenia się w zdrowiu i bezpieczeństwie. Tylko tak osoby te mogą aktywnie wykorzystać swój potencjał i wnosić swój wkład w duchu solidarności międzypokoleniowej. Dopiero taka nazwa Europejskiego Roku, jaką proponuje się w punkcie 2.3, uwzględniałaby te konieczne warunki.

3.1.3

Aby osiągnąć pozytywny rezultat Europejskiego Roku 2012, trzeba zharmonizować w całej UE znaczenie pojęć „starzenie się”, „aktywność”, „zdrowy” i „godny”. Dopiero wspólne, jednakowe rozumienie tych podstawowych kwestii umożliwi wdrożenie porównywalnych środków.

3.2 Artykuł 2„Cele”

3.2.1

Określenie „aktywność” nie powinno być rozumiane tylko jako możliwość przedłużenia pracy zawodowej lub udziału w życiu społecznym poprzez działania wolontariackie. Musi w dużej mierze chodzić także o to, by zauważyć i docenić różnego rodzaju wkład, jaki osoby starsze wnoszą do społeczeństwa, oraz by zapobiegać wykluczeniu społecznemu. Wkład ten polega między innymi na wspieraniu młodszych członków rodziny pod względem finansowym lub społecznym, na opiece nad partnerem i przyjaciółmi, na kreatywności duchowej i artystycznej, na innowacyjności, dzieleniu się doświadczeniem i przekazywaniu wartości itp. Czynności te można do pewnego stopnia wykonywać także przy ograniczeniach zdrowotnych lub innych i jeśli są wykonywane w takich utrudnionych warunkach, należy tym bardziej docenić ich wartość.

3.2.2

W tym kontekście Komitet z zadowoleniem przyjmuje wymienione przez Komisję cele: a) tworzenie korzystniejszych warunków pracy dla starszych pracowników; b) wspieranie aktywnego udziału w społeczeństwie; c) zachęcanie do starzenia się w zdrowiu. Uważa jednak, że wśród tych celów powinno znaleźć się także starzenie się w godności i poczuciu bezpieczeństwa.

3.2.3

EKES uważa także, że zaplanowane środki, jakie należy podjąć dla realizacji tych celów, są odpowiednie. Wskazane jest, by w sposób przemyślany następowały po sobie w odpowiednim czasie:

—	„podnoszenie świadomości”,

—	„stymulowanie współpracy i sprzyjanie synergii między państwami członkowskimi”,

—	„tworzenie ram podejmowania zobowiązań i konkretnych środków”.

3.3 Artykuł 3„Środki”

3.3.1

Komitet uważa środki wymienione w artykule 3 wniosku za trafne. Są one jednak sformułowane zbyt ogólnie, przypominają hasła używane w przypadku poprzednich Europejskich Lat i pasują do wszelkich możliwych kampanii. Muszą one zyskać wymiar bliski obywatelom, a nie pozostać tylko sprawą ekspertów. Niektóre z propozycji wyłonionych w trakcie poprzedzającej wniosek konsultacji mogłyby zapewnić większe oddziaływanie na opinię publiczną. Ponadto EKES, w oparciu o swe wcześniejsze opinie, proponuje, by w dalszej dyskusji wziąć pod uwagę kwestie wymienione poniżej.

3.3.1.1

Aby umożliwić osobom starszym dłuższą aktywność zawodową, konieczne są daleko idące środki i ulepszenia (6).

3.3.1.2

Ułatwieniu, a jednocześnie docenieniu przejawiającego się w różnorodnych formach dobrowolnego i nieodpłatnego zaangażowania osób starszych na rzecz ogółu społeczeństwa i młodszych pokoleń służyłoby określenie ogólnounijnego statusu wolontariatu, zharmonizowanie tej idei, uznawanie i podnoszenie kwalifikacji wolontariuszy (7) oraz stworzenie warunków ramowych tej „pracy”, aby nie wpływała ona niekorzystnie na szanse osób młodszych na rynku pracy.

3.3.1.3

Aby utrzymać potencjał osób starszych do pozostania aktywnym, trzeba wzmocnić profilaktykę, promocję zdrowia i edukację zdrowotną we wszystkich grupach wiekowych (8).

3.3.1.4

Należy dążyć do otwarcia formalnego systemu nauczania dla osób starszych, by sprzyjać ich dalszemu kształceniu się i włączeniu społecznemu. Powinno to oznaczać także zapewnienie osobom starszym ze wszystkich grup społecznych dostępu do nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), np. w ramach programu „Komfortowe funkcjonowanie osób starszych w społeczeństwie informacyjnym” (9).

3.3.1.5

Należy wziąć pod uwagę, że zmiany demograficzne mogą przynieść także korzyści. Dotyczy to m.in. nowych możliwości rozwoju zawodowego i miejsc pracy w dziedzinach związanych ze świadczeniem opieki, koordynacją różnych branż, doradztwem politycznym itp. Nowa grupa konsumentów, jaką tworzą osoby starsze, to kolejna szansa rozwoju dla gospodarki, np. w takich dziedzinach jak „projektowanie dla wszystkich”, życie wspierane przez otoczenie (AAL – Ambient Assisted Living) oraz doradztwo w sprawach konsumenckich. Trzeba ponadto wzmacniać pozycję konsumentów oraz ich prawa (10).

3.3.1.6

Podejmując działania we wszystkich wymienionych dziedzinach, należy przyjąć podejście egalitarne, w równym stopniu skierowane do wszystkich grup społeczeństwa: kobiet i mężczyzn, zdrowych i niepełnosprawnych, imigrantów i tubylców. Szczególną uwagę trzeba poświęcić osobom żyjącym w ubóstwie (11).

3.3.2

Aby zrealizować cele w proponowanych dziedzinach, konieczne są różne strategie i działania:

3.3.2.1

Ciągłe działania na rzecz podnoszenia świadomości co do potencjału osób starszych, na rzecz ich docenienia oraz zmotywowania ich do czynnego udziału obywatelskiego na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym. Obejmuje to także kampanie w mediach służące upowszechnianiu nowego podejścia do starzenia się.

3.3.2.2

Wspieranie projektów europejskich, takich jak „Transage”, europejska sieć „LILL” (Learning in Later Life) w celu umożliwienia nawiązywania kontaktów i wymiany doświadczeń między osobami starszymi z różnych krajów Europy i podnoszenia świadomości znaczenia uczenia się przez całe życie (w tym także Learning for a long life).

3.3.2.3

Wspieranie projektów na rzecz zbliżania pokoleń, np. tworzenia sieci i ośrodków, w których uczestniczą osoby młodsze i starsze, spotkań grup dyskusyjnych, europejskich międzypokoleniowych festiwali filmowych itp., aby tworzyć coraz więcej możliwości uczenia się od siebie wzajemnie i przeciwdziałać izolacji osób starszych.

3.3.2.4

Istotne znaczenie ma w tym kontekście uwzględnianie różnic regionalnych i lokalnych. Działania na szczeblu lokalnym okazały się tu szczególnie skuteczne.

3.4 Artykuł 4„Koordynowanie działań z państwami członkowskimi”

3.4.1

Aby zapewnić właściwą koordynację działań na poziomie krajowym, niezbędnie konieczne jest, by krajowi koordynatorzy zostali powołani w odpowiednim czasie (najpóźniej do marca 2011 r.). Każde państwo członkowskie powinno zadbać o to, by krajowa jednostka koordynująca zaprosiła do udziału szeroką reprezentację zainteresowanych stron szczebla krajowego, regionalnego i lokalnego, uwzględniając przy tym także mniejsze organizacje i podmioty oraz informując je o możliwościach i procedurach dotyczących składania wniosków i o dostępnym finansowaniu.

3.5 Artykuł 5„Koordynacja na poziomie Unii”

3.5.1

EKES akceptuje działania w zakresie koordynacji na poziomie Unii, które Komisja wymienia w tym artykule. Wyraża jednak zaniepokojenie z powodu braku w przedstawionym przez Komisję wniosku widocznej koordynacji pomiędzy poszczególnymi dyrekcjami generalnymi oraz na szczeblu UE. Koordynacja prowadzona przez odpowiedzialną jednostkę centralną, jest niezbędna, by inicjatywa miała odpowiednią siłę oddziaływania i przyniosła trwałe efekty.

3.5.2

EKES uważa, że ponadto potrzebne są następujące środki:

3.5.2.1

Utworzenie zaproponowanego już przez EKES „europejskiego sojuszu na rzecz aktywności osób starszych” (12), na wzór „europejskiego sojuszu na rzecz rodzin”, co zapewni uwzględnienie kwestii „aktywnego, zdrowego i godnego starzenia się” we wszystkich obszarach polityki oraz koordynację działań po 2012 r.

3.5.2.2

Zaplanowanie w budżecie środków na realizację wymienionych działań. EKES uważa bowiem, że finansowanie ich w ramach istniejących funduszy i programów będzie trudne i może nie być wystarczające. Na Europejski Rok Wolontariatu (2011) przeznaczono 6 mln EUR, a na Europejski Rok Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym (2010) 17 mln EUR. Europejski Rok 2012 także musi dysponować wystarczającym budżetem. Biorąc pod uwagę kryzys gospodarczy, EKES zgadza się, że należy w pełni wykorzystać środki w ramach istniejących programów. W takim przypadku trzeba jednak jasno wyłożyć, w jakiej wysokości i na jakie projekty będą przeznaczone środki z proponowanych funduszy i programów oraz jak będą one koordynowane.

3.5.2.3

Jako „pomost pomiędzy instytucjami unijnymi a zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim” EKES jest gotowy odegrać w roku 2012 ważną rolę. Można było by zwłaszcza utworzyć centrum monitorowania, którego zadaniem byłaby ocena sytuacji na szczeblu europejskim i krajowym, a tym samym także wspieranie proponowanego „europejskiego sojuszu na rzecz aktywności osób starszych”. Ponadto EKES mógłby podjąć się roli „ambasadora” Europejskiego Roku. Wskazane byłoby także zorganizowanie konferencji na temat najważniejszych zagadnień, którym poświęcony jest Europejski Rok, a następnie uwzględnienie jej wniosków w opinii z inicjatywy własnej.

3.6 Artykuł 6„Spójność i komplementarność”

3.6.1

Podejmując działania na rzecz aktywności osób starszych i godnego starzenia się w zdrowiu, trzeba korzystać z doświadczeń poprzednich Europejskich Lat 2010 i 2011 i rozpatrywać te zagadnienia w takim właśnie szerszym kontekście. Zarówno bowiem walka z ubóstwem, jak i wspieranie wolontariatu, mają bezpośredni związek z aktywnym, zdrowym i godnym starzeniem się.

3.7 Artykuł 7„Ocena”

3.7.1

Komitet zdecydowanie przyjmuje z zadowoleniem planowane opracowanie, najpóźniej na początku 2014 r., sprawozdania w sprawie oceny Europejskiego Roku. W związku z tym – tak jak zresztą i w przypadku innych programów – trzeba opracować procedury przewidujące zakończenie wdrażania środków, które okazały się nieskuteczne.

Bruksela, 21 października 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Zob. wykaz opinii na stronie: http://www.eesc.europa.eu/sections/soc/index_en.asp.

(2) „(…) as the process of optimizing opportunities for health, participation and security in order to enhance quality of life as people age”, World Health Organisation (2002) „Active Ageing – A Policy Framework”, s. 12.

(3) Zob. punkt 2.1 i przypis 1.

(4) „Healthy Ageing: Consumer empowerment for active ageing”, 18 października 2010 r.

(5) „Third Demography Forum”, 22–23 listopada 2010 r.

(6) Zob. opinia z inicjatywy własnej EKES-u w sprawie „Sytuacja starzejących się pracowników w obliczu przemian w przemyśle – zapewnianie wsparcia i zarządzanie zróżnicowaniem struktury wiekowej w sektorach i przedsiębiorstwach”, sprawozdawca: Marian KRZAKLEWSKI (Dz.U. C 228 z 22.9.2009, s. 24).

(7) Zob. np. opinia EKES-u z 13 grudnia 2006 r. w sprawie „Działalność wolontariacka: jej rola w społeczeństwie europejskim i jej oddziaływanie”, sprawozdawca: Erika KOLLER, współsprawozdawca: Soscha ZU EULENBURG (Dz.U. C 325 z 30.12.2006, s. 46).

(8) Zob. np. opinia rozpoznawcza EKES-u z 15 lipca 2010 r. w sprawie skutków starzenia się społeczeństwa dla systemów ochrony zdrowia i opieki społecznej, sprawozdawca: Renate HEINISCH, (Dz.U…).

(9) Zob. np. opinia EKES-u z 13 marca 2008 r. w sprawie komunikatu Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Plan działań na rzecz kształcenia dorosłych – Na naukę zawsze jest odpowiednia pora”, sprawozdawca: Renate HEINISCH, współsprawozdawcy: An LE NOUAIL MARLIÈRE i José Isaías RODRÍGUEZ GARCÍA-CARO (Dz.U. C 204 z 9.8.2008, s. 89).

(10) Por. opinia przytoczona w przypisie 8.

(11) W 2008 r. liczba osób starszych (grupa wiekowa powyżej 65 lat) zagrożonych ubóstwem wynosiła 19 % dla UE-27. Zob.: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/living_conditions_and_social_protection/data/database.

(12) Por. opinia przytoczona w przypisie 8.

17.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 51/59

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Wspieranie inwestycji publiczno-prywatnych krokiem w kierunku naprawy gospodarki i długoterminowej zmiany strukturalnej: zwiększanie znaczenia partnerstw publiczno-prywatnych”

COM(2009) 615 wersja ostateczna

2011/C 51/12

Sprawozdawca: Bernard HUVELIN

Dnia 19 listopada 2009 r. Komisja Europejska, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

komunikatu Komisji do Parlamentu europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów „Wspieranie inwestycji publiczno-prywatnych krokiem w kierunku naprawy gospodarki i długoterminowej zmiany strukturalnej: zwiększanie znaczenia partnerstw publiczno-prywatnych”

COM(2009) 615 wersja ostateczna.

Sekcja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 7 września 2010 r.

Na 466. sesji plenarnej w dniu 21 października 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 151 do 3 – 11 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wprowadzenie

1.1 Komisja opublikowała niedawno komunikat zatytułowany „Wspieranie inwestycji publiczno-prywatnych krokiem w kierunku naprawy gospodarki i długoterminowej zmiany strukturalnej: zwiększanie znaczenia partnerstw publiczno-prywatnych” (PPP) datowany 19 listopada 2009 r., w którym określa kierunki swoich działań w przyszłości.

Dokument stanowi godną pochwały inicjatywę i można go uznać za interesujące i niezmiernie aktualne przemyślenia wyjściowe na temat PPP w czasie, gdy konieczne jest wspieranie inwestorów prywatnych, zwłaszcza w okresie kryzysu finansowego, i kiedy w 2009 r. odnotowano znaczne zmniejszenie liczby i rozmiarów partnerstw publiczno-prywatnych. Dokument stanowi spis ich zalet i cech charakterystycznych oraz analizuje przyczyny, które mogły w ostatnich latach zahamować postępy w wykorzystywaniu PPP. Należy jednak również uwzględnić pewne możliwe niedogodności związane z PPP oraz pewne doświadczenia z przeprowadzonych działań (chodzi o koszty transakcji, ryzyko renegocjacji kontraktów, średnio- i długookresowe zmniejszenie intensywności konkurencji, w dłuższej perspektywie prawdopodobne zwiększenie kosztów, (ukryte) klauzule w kompleksowych umowach prowadzące do długofalowych strat dla strony publicznej, czy nawet utrata demokratycznej kontroli) oraz wynikające z zasad Eurostatu problemy powodowane przez obchodzenie wymogu wykazania deficytu budżetowego, i związane z tym niewłaściwe zachęty (nawet, gdy oznacza to wyższe koszty).

Komisja deklaruje w nim m.in., że zamierza „szukać nowych sposobów na wsparcie rozwoju partnerstw publiczno-prywatnych”. Komunikat należałoby uzupełnić o propozycje dotyczące dalszego rozwijania ram instytucjonalnych, które ograniczyłyby trudności i ujemne strony PPP.

W komunikacie przytacza się następujące argumenty przemawiające za PPP:

—	obniżyć wydatki na infrastrukturę dzięki wykorzystaniu efektywności i potencjału konkurencyjnego sektora prywatnego w zakresie innowacyjności;

—	rozłożyć koszty finansowania infrastruktury na cały okres jej użytkowania;

—	poprawić podział ryzyka między partnerami publicznymi i prywatnymi;

—	zwiększyć wysiłki w zakresie zrównoważonego rozwoju, innowacji oraz badań i rozwoju;

—	przekazać sektorowi prywatnemu możliwość odgrywania głównej, wiodącej roli w opracowywaniu ważnych projektów przemysłowych, handlowych i w obszarze infrastruktury;

—	wreszcie zwiększyć udział przedsiębiorstw unijnych w rynku zamówień publicznych w krajach trzecich.

Przypomnijmy wreszcie, z konieczności, że zgodnie z duchem Komisji, koncepcja partnerstwa publiczno-prywatnego obejmuje zarówno kwestie związane z umowami koncesyjnymi (płatność zapewnia koncesjobiorca), jak i kwestie związane z umowami o partnerstwie publiczno-prywatnym, gdzie płatność, całkowitą lub częściową, zapewniają władze publiczne.

1.2 Pięć celów ogłoszonych przez Komisję na 2010 rok

Komisja proponuje w swoim komunikacie:

—	utworzenie grupy ds. PPP, na forum której właściwe podmioty będą mogły omawiać swoje obawy, publikować wskazówki służące pomocą państwom członkowskim w ograniczaniu obciążeń administracyjnych i opóźnień w realizacji;

—	zwiększenie, we współpracy z EBI, puli środków finansowych dostępnych dla projektów PPP poprzez opracowanie lub ulepszenie instrumentów finansowych w najważniejszych obszarach polityki;

—	zagwarantowanie równego traktowania zarządcy projektu podczas przydzielania funduszy wspólnotowych bez względu na to, czy zarządzanie projektem jest publiczne czy prywatne;

—	stworzenie bardziej skutecznych ram prawnych w obszarze innowacji, obejmujące możliwość uczestnictwa UE w podmiotach prawa prywatnego i bezpośredniego inwestowania w konkretne projekty;

—	wreszcie rozważenie możliwości przedstawienia specyficznych instrumentów prawnych dotyczących koncesji w oparciu o wyniki prowadzonej obecnie oceny skutków.

1.3 Analiza tekstu Komisji prowadzi jednakże do stwierdzenia, że niektóre mniej pozytywne aspekty stwierdzone w przypadku pewnych państw lub pewnych umów nie zostały wspomniane. Chodzi zwłaszcza o porażki poniesione w toku niektórych działań. Należy o nich wspomnieć, głównie po to, by wyciągnąć z nich wnioski w propozycjach zgłaszanych przez EKES. Główne ich przyczyny, które zostały zidentyfikowane dotyczą przede wszystkim:

—	niewystarczającej przejrzystości w niektórych państwach lub w przypadku niektórych umów albo analiz rentowności, sprawozdań z wykonania zadań itd. pomiędzy partnerami publicznymi i prywatnymi, a także umów z podwykonawcami, co ogranicza demokratyczną kontrolę;

—

ewentualnych nacisków na polityków, by realizować także niektóre PPP, z którymi wiąże się wzrost kosztów. Chodzi o to, że w przypadku PPP, w ramach których inwestycje budowlane są na początku okresu trwania umowy w pierwszej kolejności finansowane przez kapitał prywatny, projekty (w zakresie infrastruktury) mogą – w związku z obowiązującymi zasadami budżetowymi określanymi przez Eurostat – być realizowane wcześniej niż projekty tradycyjnie realizowane w oparciu o finansowanie z budżetu. Jednak w przypadku PPP, kiedy wynagrodzenie operatora pochodzi z budżetu, finansowanie prywatne zwiększa pośrednio zadłużenie państwa, ponieważ – tak jak w przypadku zaciągnięcia przez państwo kredytu – tworzy ono przyszłe zobowiązanie do wypłacenia środków, które ogranicza elastyczność organów budżetowych kolejnej kadencji;

—	braku w niektórych sytuacjach faktycznej uprzedniej oceny pozwalającej na dokonanie obiektywnego wyboru tak procedury PPP, jak i zleceniobiorcy;

—	w niektórych przypadkach podziału ryzyka między sektor publiczny i prywatny na zasadach prawdziwego partnerstwa między podmiotami;

—	wreszcie – w niektórych przypadkach – braków w kontroli ze strony właściwych władz publicznych.

Wszystkie te punkty zostały wzięte pod uwagę w propozycjach EKES-u.

1.3.1 Propozycja EKES-u skupia się zatem na trzech kwestiach:

1.3.2 Po pierwsze należy mieć świadomość, że poważne podejście EKES-u może pozwolić mu wywrzeć realny wpływ w tej kwestii, tak ważnej pod każdym względem dla przyszłości infrastruktur, (a zatem wpływ na wzrost gospodarczy i zarządzanie publiczne) nie zapominając przy tym, że chodzi tu o wkład – który jednak należy krytycznie przeanalizować – w opracowanie narzędzia na potrzeby publicznych zleceniodawców, zachowujących oczywiście w każdym przypadku pełną swobodę wykorzystania go lub nie.

EKES chce być prawdziwą siłą napędową działań w tej dziedzinie, a także pragnie przyczynić się do rozwoju i propagowania istniejących sprawdzonych rozwiązań oraz zadbać o zmniejszenie niewłaściwych zachęt, o wydobycie na jaw i rozwiązanie wynikających z nich problemów związanych z demokratyczną i społeczną kontrolą oraz o należyte wzięcie pod uwagę długoterminowego oddziaływania PPP. Wiele pozostaje do zrobienia, by proponowane narzędzie było jak najlepsze.

1.3.3 Następnie należy, biorąc pod uwagę istniejące już sprawdzone rozwiązania oraz poniesione w niektórych przypadkach porażki, zaproponować uzupełnienia w dokumencie Komisji, by narzędziu, jakim jest PPP, dać podstawy, które wszystkie państwa członkowskie mogą przyjąć, ale również by wziąć pod uwagę pozytywne rezultaty i trudności napotkane w stosowaniu tego narzędzia i wprowadzić przepisy w celu ich uniknięcia w przyszłości.

1.3.4 EKES zwraca się o to, by stosowanie postanowień umowy PPP przebiegało z poszanowaniem wszystkich praw i uregulowań społecznych obowiązujących przy danych działaniach (projektowanie, budowa, utrzymanie). Kompetentnym organom trzeba umożliwić wymaganie, by zastany personel przejmowano na panujących dotąd warunkach. EKES zaleca w tym kontekście, by samorządy zainteresowane umowami PPP włączyły wymogi społeczne do warunków umowy i uwzględniły odpowiedzi przekazane w ramach negocjacji z oferentami. To samo dotyczy kwestii dostępu osób niepełnosprawnych do instalacji wykonywanych w ramach PPP zgodnie z prawami i zasadami obowiązującymi w całej Unii Europejskiej.

1.3.5 Ponieważ na projekty PPP wykorzystuje się pieniądze publiczne i konieczne jest zapewnienie niezależnej decyzji zleceniodawcy publicznego, EKES postuluje:

—	publikowanie umów dotyczących projektów PPP;

—	rozważenie zmiany zasad Eurostatu w taki sposób, by kapitał zewnętrzny angażowany w projektach PPP był być może tak samo uwzględniany w kontroli przestrzegania zasad budżetowych projektów jak kapitał publiczny w tradycyjnie realizowanych przedsięwzięciach finansowanych z budżetu.

2. Miejsce w gospodarce i argumenty przemawiające za PPP w Europie

Według Business Europe zaledwie 4 % projektów infrastrukturalnych na świecie jest obecnie przedmiotem PPP. Wielka Brytania jest w Europie państwem członkowskim, które zawiera najwięcej umów o partnerstwie publiczno-prywatnym (58 % wszystkich umów w Europie), pozostałe główne kraje wykorzystujące narzędzie PPP to Niemcy, Hiszpania, Francja, Włochy i Portugalia.

Skoro OECD ocenia, że roczne koszty dróg, kolei, energii elektrycznej i zaopatrzenia w wodę wynosić będą, w 2030 r., 2,5 % światowego PKB, władze publiczne muszą wprowadzić wszelkie możliwe formy umów umożliwiające zaspokojenie oczekiwań i potrzeb dotyczących usług i infrastruktury publicznej: historyczny wpływ umów koncesyjnych i umów PPP jest, w obliczu tego problemu, rzeczywistością niezbędną, ponieważ pokazuje, że aktywizując kompetencje, energię i kapitał, PPP trwale wspierają wzrost gospodarczy tym bardziej, że należy uwzględnić w refleksji spodziewane zmniejszenie budżetów na inwestycje w ramach planów oszczędności w prawie wszystkich krajach europejskich.

2.1 Argumenty przemawiające za PPP są szeroko przywoływane w dokumencie Komisji. Natomiast nie podkreślono w nim niepowodzenia niektórych projektów realizowanych w ramach PPP. Jego przyczyny są następujące:

—

Realizacja projektów w ramach PPP, mimo że się one do tego nie nadają. W tym kontekście trzeba przypomnieć, że wzrost efektywności poprzez przekazanie zadania obejmującego wiele poziomów łańcucha wartości przedsiębiorstwu prywatnemu w połączeniu z przypisaniem temu przedsiębiorstwu ryzyka (kosztów) nie zawsze musi się pojawić. Wzrost efektywności jest możliwy tylko przy spełnieniu szeregu warunków (niski stopień niepewności ze strony otoczenia, duży potencjał optymalizacji pomiędzy poziomami łańcucha wartości, intensywność konkurencji, istnienie w sektorze publicznym know-how w dziedzinie opracowywania, zawierania, udzielania i kontroli realizacji umów).

—

Z niektórymi ze zrealizowanych PPP wiąże się wzrost kosztów. Chodzi o to, że w przypadku PPP, w ramach których inwestycje budowlane są na początku okresu trwania umowy w pierwszej kolejności finansowane przez kapitał prywatny, projekty (infrastruktury) mogą – w związku z obowiązującymi zasadami budżetowymi określonymi przez Eurostat – być realizowane wcześniej niż projekty tradycyjnie realizowane w oparciu o finansowanie z budżetu. Jednak PPP, w ramach których wynagrodzenie operatora pochodzi z budżetu, mogą pośrednio zwiększać zadłużenie państwa, ponieważ – tak jak w przypadku zaciągnięcia przez państwo kredytu – niektóre z nich tworzą przyszłe zobowiązanie do wypłacenia środków, które ogranicza pole manewru prawodawcy w kolejnych cyklach budżetowych. Tymczasem z ekonomicznego punktu widzenia projekty PPP, w ramach których obchodzi się podstawową zasadę budżetową nakazującą ograniczenie zaciągania kredytów przez sektor publiczny, powinny być odrzucane. Dodatkowo politycy i inne zainteresowane strony tracą zainteresowanie obiektywną kontrolą rentowności takich projektów.

—	Niewystarczająca przejrzystość niektórych umów pomiędzy partnerami publicznymi i prywatnymi, a także umów z podwykonawcami.

—

Niewystarczająca przejrzystość umów, ocen rentowności, sprawozdań wykonania, itd. prowadzi do tego, że rozmaite problemy wynikające z oportunizmu, pojawiające się przy tego typu długoterminowych i skomplikowanych umowach powiązanych z możliwością płatności zaliczkowych, nie mogą być odpowiednio zarządzane i wymykają się demokratycznej kontroli.

—	W niektórych przypadkach brak autentycznej wstępnej oceny, która umożliwiłaby obiektywny wybór procedury PPP oraz partnera umowy.

—	W niektórych przypadkach podział ryzyka między sektorem publicznym a prywatnym, w którym nie występuje żadne prawdziwe partnerstwo stron.

—	I wreszcie w niektórych przypadkach braki, jeśli chodzi o kontrolę przez właściwe organy, zwłaszcza w zakresie oddziaływania na budżet publiczny i jakości realizowanego projektu.

Aby w opinii lepiej zharmonizować uzupełnienia, które należy wprowadzić, EKES przyjmuje lekko zmieniony sposób prezentacji, biorąc pod uwagę hierarchię, która może wydawać się bardziej realistyczna pod względem zalet i wad korzystania z PPP.

2.1.1 Zbyt często skłaniamy się do stwierdzenia, że pierwszym argumentem, który należy wziąć pod uwagę przy ewentualnym wyborze umowy PPP, jest argument budżetowy; nie chcemy go przysłonić (mowa o tym będzie dalej), ale wydaje się, że pogłębiona analiza i zdobyte doświadczenie pokazują, że z perspektywy ogólnego bilansu gospodarczego nie jest to element podstawowy.

Pierwszym argumentem uzasadniającym sięgnięcie po PPP jest optymalizacja czynnika czasu. Wszyscy bezstronni i uważni obserwatorzy działalności PPP stwierdzają, że:

—

sięganie do PPP pozwala na otwarcie obiektu publicznego o wiele szybciej niż na to pozwalają tradycyjne procedury. Ta zaleta pod względem czynnika czasu jest użyteczna społecznie; choć pożytku tego nie potrafimy jeszcze dobrze ocenić, jest on z pewnością duży. Ta użyteczność społeczna wyraża się zazwyczaj w zwiększeniu działalności gospodarczej, która sama jest źródłem dochodów podatkowych, które zmniejszają finansowy wysiłek społeczności;

—	często zyskuje się na terminach przygotowań i analiz w stosunku do tradycyjnych zamówień publicznych, o ile wszystkie decyzje związane z wyborem zostały podjęte przez klienta z sektora publicznego w ramach jego kompetencji;

—	wreszcie, bardziej przestrzega się terminów realizacji z racji większego poczucia odpowiedzialności wykonawców.

Te potencjalne korzyści dotyczące terminów powinny zatem być postrzegane jako główny atut umów PPP, nawet jeżeli czasami może się wydawać, że są one przeciwne wcześniejszym przyzwyczajeniom zleceniodawców i ich prawie rutynowemu stosowaniu tradycyjnych procedur.

W szczególności w okresie planów ożywienia gospodarczego i wyjścia z kryzysu, PPP mogą być wspaniałym „przyspieszaczem” wykonywania podjętych decyzji i stanowić pierwszorzędne narzędzie, by oczekiwanemu efektowi pobudzenia nadać prędkości, która pomnoży jego rezultaty.

2.1.2 Drugim argumentem przemawiającym za PPP jest jego naturalna zdolność wzmacniania spójności projektu, a zatem maksymalnej wydajności gospodarczej dla samorządu.

Wynika to, jak wspomniano w dokumencie Komisji, z najpełniejszej integracji łańcucha produkcji, od projektowania, poprzez faktyczne wykonanie danej infrastruktury, po jej utrzymanie i eksploatację.

Zazwyczaj, w tym kontekście, projektujący wie, że musi zoptymalizować proces i jakość budowy, ponieważ następnie będzie odpowiedzialny, przez dłuższy czas, za jej eksploatację i że powinien, po upływie kontraktu, zostawić społeczności obiekt dobrze funkcjonujący, spełniający normy i przepisy dotyczące wykonania. Jego refleksja jest z tego powodu w sposób naturalny integrująca, co dużo trudniej jest osiągnąć w typowym dla zamówień publicznych przypadku podziału zadań i odpowiedzialności z nimi związanych.

2.1.3 Trzecim głównym argumentem uzasadniającym sięganie do PPP jest oczywiście argument finansowania.

Łatwo można sobie wyobrazić przypadek decydenta w sektorze publicznym, zarządzającego budżetem i znającego jego ograniczenia, który poszukuje środków realizacji obiektu, którego potrzebuje społeczność, za którą jest odpowiedzialny: może poszukiwać w umowie PPP rozwiązania finansowego problemu, którego nie rozwiąże, jak dobrze wie, w ramach swoich procedur budżetowych.

Zanim powrócimy do propozycji, które możemy przedstawić, by poszerzyć rozwiązania finansowe PPP w ogóle, należy zadać sobie pytanie, w obliczu tego rodzaju sytuacji, o ograniczenia – które wszyscy znają od dawna, ale nie mają odwagi poruszyć tej kwestii – wynikające z zasad księgowości publicznej w prawie wszystkich krajach europejskich, a zwłaszcza „księgowej” niemożności rozłożenia kosztu inwestycji publicznej na czas jej normalnego wykorzystania.

Czy finansowanie poprzez umowę PPP, która pozwala samorządowi na rozłożenie tego obciążenia na normalny okres amortyzacji, nie jest pierwszym krokiem do upragnionej przez wielu zmiany zasad księgowości publicznej, które coraz bardziej hamują decyzje i które nigdy nie odzwierciedlają czasem oczywistej sytuacji własnościowej.

Zachęcenie, za sprawą modelu PPP, do rozpoczęcia refleksji politycznej na ten temat, mogłoby być sposobem, w którym Unia Europejska wykazałaby się pragmatyzmem. W niektórych krajach zresztą wprowadzenie PPP zostało przedstawione jako pierwszy krok w kierunku koniecznej reformy zarządzania publicznego i narzędzi, które ono stosuje.

2.2 EKES domaga się przeprowadzenia globalnej oceny wpływu i niezależnej oceny korzyści i wad projektów w ramach PPP oraz skonsultowania i odpowiedniego uwzględnienia propozycji partnerów społecznych, w tym organizacji reprezentujących MŚP, zanim podejmie się dalej idące decyzje polityczne. Należy zbadać przy tym szybkość realizowanych działań, kwestię kosztów, jakość usług oraz skutki społeczne dla pracowników i użytkowników. Zdaniem EKES-u istotne jest, by zarówno małe, jak i średnie przedsiębiorstwa miały lepsze możliwości udziału w PPP.

3. Kierunki rozważań EKES-u

Powinny one pozostać spójne z trzema przedstawionymi argumentami (terminy – spójność w ramach projektu – rozwiązania finansowe) i wpisywać się w propozycje Komisji oraz istniejący kontekst prawny i regulacyjny.

Propozycje pogrupowane są w dwóch kategoriach:

—	kwestie dotyczące finansowania, w ogólności;

—

kwestie dotyczące struktur prawnych, przy odróżnieniu tutaj w tym, co istnieje:

—	tego, co należy zachować,

—	tego, co należy zmienić,

—	tego, co należy rozwinąć.

Powinny one również brać wyraźnie pod uwagę trzy podstawowe wymogi związane z tą szczególną procedurą, jak to się dzieje w przypadku wszystkich procedur zamówień publicznych, to znaczy:

—	uprzednią ocenę, która pozwala na uzasadnienie zarazem realizacji planowanej inwestycji i wyboru procedury obranej przez zleceniodawcę;

—	przejrzystość na poziomie konsultacji i wstępnego wyboru, jak również w toku działań;

—	wreszcie nadzór, tak ze strony władz administracyjnych, sprawujących tę funkcję, jak ze strony samorządów odpowiedzialnych za angażowane budżety.

3.1 Na poziomie finansowym

Na tym poziomie uwypuklono cztery główne zagadnienia.

3.1.1 Definicję PPP w procedurach Eurostatu trzeba zmienić tak, by publiczne zobowiązania do płatności w ramach projektów PPP były uwzględniane w wyliczeniach zadłużenia publicznego, podobnie jak ma to miejsce w przypadku zobowiązań płatniczych w dziedzinie klasycznych zamówień publicznych.

3.1.2 Rola funduszy strukturalnych jak do tej pory była słabo odczuwana w finansowaniu PPP: czy nie jest to paradoksalne skoro, z definicji, istnieje idealna zgodność między tymi dwoma narzędziami?

Nawet jeżeli na tym polu miało miejsce kilka doświadczeń (siedem krajów skorzystało z funduszy strukturalnych), prawdopodobnie można uczynić dużo więcej, z pewnością podnosząc świadomość w potencjalnie zainteresowanych państwach i samorządach, aby ukierunkować je na globalne postrzeganie narzędzia PPP, które może się łączyć z każdym rodzajem finansowania publicznego, a przede wszystkim, oczywiście, finansowania pochodzącego od władz europejskich.

3.1.3 Jak proponuje Komisja, zwrócenie się do EBI, by odgrywał, w ramach swoich kompetencji, kluczową rolę w polityce finansowania PPP w Europie, powinno być oczywistością, zarówno w zakresie koordynacji i doradztwa w działaniach podejmowanych w tej dziedzinie, jak również w zakresie wspierania uzgodnień dotyczących finansowania, które wymagają w obecnym okresie kryzysu coraz większych kompetencji i wiedzy fachowej.

EBI ma w tych dziedzinach podwójną przewagę: w zakresie kompetencji technicznej i koniecznej neutralności politycznej. Mógłby zatem odgrywać stałą rolę pośrednika w kontaktach z krajowymi lub lokalnymi organami nadzoru.

Dlatego też należy się zwrócić do EBI o udzielenie szczególnej pomocy:

—

przy pożądanym rozszerzaniu operacyjnej roli EPEC (Europejskiego Centrum Wiedzy Specjalistycznej w zakresie PPP, organu specjalnie utworzonego przy EBI, by monitorować działalność PPP w Europie), wokół którego należałoby utworzyć europejski organ publiczny niezbędny do monitorowania i pilotowania wspólnej polityki w dziedzinie PPP, jak również do praktycznego wspierania państw członkowskich. Organizacja i monitorowanie pomocy małym samorządom, nie posiadającym odpowiednich środków, powinny być częścią nowych zadań EPEC;

—

przy tworzeniu i pilotowaniu grupy prywatnych ekspertów (o zrównoważonym składzie: przedstawiciele pracodawców, związków zawodowych i społeczeństwa obywatelskiego, w tym organizacji reprezentujących MŚP, finansiści, prawnicy itd.), która byłaby interesującym pośrednikiem w kontaktach z ekspertami publicznymi tworzącymi EPEC, przy zachowaniu podejścia doradczego;

—	przy systematycznym monitorowaniu całości umów PPP na poziomie europejskim;

—	wreszcie przy opracowywaniu mechanizmów ponownego finansowania PPP, poza okresem budowy, szczególnie poprzez aktywizowanie rynku obligacji, jak zaproponowano w punkcie 3.1.4 poniżej.

3.1.4 Analiza PPP pokazuje, że na poziomie finansowym jego podstawowe cechy (długi okres trwania – pierwszej jakości gwarancje publiczne) czynią z niego wyjątkowe, potencjalne narzędzie gromadzenia oszczędności na rynku, w tym oszczędności, które są związane z planowaniem emerytur.

Niektóre kraje już aktywnie pracują nad utworzeniem jednego lub kilku specjalistycznych funduszy, mających dostęp do rynku finansowego i przeznaczonych, po okresie budowy (a zatem po wygaśnięciu ryzyka związanego z terminami i kosztami, które mogą być z nią związane) na ponowne finansowanie działalności PPP. Stworzenie na poziomie europejskim takiego narzędzia mogłoby być cenne, ponieważ jego zarządzanie techniczne mógłby zapewniać, przynajmniej na etapie początkowym, EBI.

Jednocześnie EKES zwraca jednak uwagę na fakt, że liczne projekty PPP dotyczą usług świadczonych w ogólnym interesie (gospodarczym). W tym wypadku należy, poza kryteriami czysto finansowymi, monitorować jakość, dostępność i przystępność cenową tych usług.

3.2 Na poziomie prawnym i regulacyjnym

EKES zamierza stale dążyć do tego, by PPP były zawierane tylko wtedy, gdy – przy określonych politycznie zadanych warunkach ramowych (normy socjalne, jakość usług itd.) oraz po dokonaniu oceny w perspektywie długoterminowej i przy uwzględnieniu kosztów transakcyjnych, problemów związanych z renegocjacją itd. – prowadzą do obniżenia kosztów. Jednocześnie należy wyeliminować bodźce do zaliczkowania, co zwraca uwagę na pilną konieczność reformy kryteriów Eurostatu. Analiza PPP pokazuje, że ich złożoność w powiązaniu z niedostateczną w pewnych państwach lub w pewnych umowach przejrzystością (odnośnie do umów, analiz rentowności itd.) sprawia, że niektóre z nich wymykają się spod kontroli demokratycznej. W związku z tym wzywa się Komisję do pilnego uwrażliwienia państw członkowskich na związane z tym problemy.

Poniżej przedstawiamy obecną sytuację w trzech punktach, zadając pytania:

—	Co trzeba zachować w obecnym kształcie?

—	Co trzeba zmienić?

—	Co trzeba rozwinąć?

3.2.1 Co zachować z obecnych dokumentów?

Na poziomie dokumentów i prawa w rzeczywistości nie odnajdujemy żadnej dokładnej definicji, czym jest PPP w świetle całości przepisów regulujących zamówienia publiczne, koncesje i wszystko, co dotyczy realizacji infrastruktur.

Analiza, biorąc pod uwagę doświadczenie zdobyte w wielu krajach już wykorzystujących PPP, wydaje się pokazywać, że ten brak ścisłej definicji na poziomie europejskim nie jest w żadnym stopniu przeszkodą tak dla prowadzenia działalności, jak dla ich nadzorowania przez władze europejskie.

Jeżeli wnioskować z milczenia Komisji, że nie odczuwa ona potrzeby dokładniejszej definicji, wydaje się, że EKES może i powinien podzielić ten punkt widzenia, który daje państwom członkowskim swobodę operowania definicją dostosowaną do ich specyficznego kontekstu i zwyczajów.

Ten punkt widzenia pozostawia zatem otwartą kwestię utrzymania niektórych obecnie obowiązujących tekstów w niezmienionej formie, przy czym trzeba pamiętać, że w niedawnym głosowaniu Parlament Europejski zalecił w dziedzinie zamówień publicznych stosowanie w pierwszej kolejności tekstów istniejących raczej niż opracowywanie nowych.

W tym kontekście EKES zaleca, by, jeśli chodzi o procedurę udzielania koncesji na roboty budowlane, zachowano dyrektywę 2004/18, która mówi wyłącznie o koncesjach na roboty budowlane, nie uzupełniając jej o definicję PPP, której określenie pozostaje w kompetencjach władz publicznych każdego państwa członkowskiego UE. Koncesja na roboty budowlane określona jest w niej, w tym kontekście, następująco: „»koncesja na roboty budowlane« oznacza umowę tego samego rodzaju jak zamówienie publiczne na roboty budowlane, z wyjątkiem faktu, że wynagrodzenie za roboty budowlane, które mają być wykonane, stanowi albo wyłącznie prawo do eksploatacji obiektu budowlanego, albo takie prawo wraz z płatnością”.

Definicja koncesji na usługi podana jest w taki sam sposób (słowo „usługa” zastępuje słowo „roboty budowlane”), ale dyrektywa nie przewiduje nic w kwestii warunków jej przyznania, podczas gdy poświęca jeden rozdział procedurom udzielania koncesji na roboty budowlane.

Powyższe definicje celowo nie dotyczą szczegółów ustaleń uznawanych za krajowe, które uniemożliwiłyby w rzeczywistości wszelką zbieżność we wspólnym dokumencie.

Na podstawie praktycznych ustaleń EKES uważa, że nie jest konieczne posiadanie bardziej szczegółowej definicji pojęcia koncesji (to znaczy umowy długoterminowej obejmującej projektowanie, budowę, finansowanie i zarządzanie bądź utrzymanie obiektu lub usługi publicznej), ponieważ obecna definicja skutecznie obejmuje wszystkie rodzaje umów publicznych, różnych od tradycyjnych zamówień publicznych, poddając je minimalnym europejskim zasadom udzielania zamówień.

EKES uważa, że należy raczej unikać stanowienia prawa w tej dziedzinie, które może szybko stać się niezwykle złożone, gdyż obecnie strony dysponują we wszystkich państwach członkowskich, i zgodnie z tradycjami krajowymi, umowami PPP w szerokim znaczeniu (koncesje finansowane z prywatnych środków użytkownika i umowy o partnerstwie finansowane ze środków publicznych i inne umowy o partnerstwie publiczno-prywatnym), które właściwie odpowiadają na pojawiające się problemy.

3.2.2 Co trzeba zmienić?

Odnośnie do dyrektywy 2004/18 EKES proponuje zatem, aby w celu zachowania spójności używanych tekstów, rozważyć przy okazji tej opinii dotyczącej PPP zwiększenie przejrzystości warunków przyznawania koncesji na usługi, o czym zapomniano w przytaczanej dyrektywie, mimo tego, że zawiera ona jasną definicję tych koncesji.

W tym kontekście EKES korzysta z okazji, by wyjaśnić delikatny problem zinstytucjonalizowanych partnerstw publiczno-prywatnych (ZPPP), częściowo omówionych w komunikacie wyjaśniającym z 2008 r., który miał na celu przypomnieć o przestrzeganiu zasad konkurencji przez podmioty publiczne zwracające się do jednostek parapublicznych.

W rzeczywistości komunikat ten jest nieznany podmiotom publicznym, które świadomie lub nie ignorują jego istnienie. Jeżeli Komisja zamierza dążyć do sporządzenia prawodawstwa specyficznego dla koncesji, należałoby wyraźnie włączyć do niego uregulowania dotyczące tworzenia i odnawiania działalności ZPPP i to w perspektywie poprawienia prawodawstwa, aby uniknąć nadużyć, których orzecznictwo europejskie daje nam szeroki ogląd, i które są czasem sprzeczne z pożądaną przejrzystością.

3.2.3 Co trzeba rozwinąć?

W kwestii stosowania procedur EKES zaleca, by lepiej zharmonizować trzy działania właściwe dla PPP w ogólności, to znaczy:

—	uprzednią ocenę, która jest często stosowana, aby ocenić wpływ PPP na całkowite koszty w stosunku do tradycyjnego zamówienia publicznego; komparator sektora publicznego jest również dobrym narzędziem;

—	dialog konkurencyjny, który czasami staje się przedmiotem nadużyć na poziomie etyki, terminów i wymogów w stosunku do przedsiębiorstw prywatnych;

—	monitorowanie działalności PPP, aby jak najdokładniej ocenić korzyści oraz ulepszyć uprzednią ocenę dalszych działań.

3.2.3.1 Uprzednia ocena

Ta początkowa analiza, która z zasady powinna pozwolić uzasadnić zastosowanie wybranej procedury, powinna zacząć obowiązywać we wszystkich kwestiach związanych z udzielaniem zamówień publicznych.

W rzeczywistości jak najlepiej władze zamawiające mogą ocenić skutek – lub raczej skutki – decyzji, którą przygotowują? Obligatoryjny charakter publikowania wyników tej wstępnej oceny w wielu przypadkach byłby ważnym krokiem w kierunku przejrzystości, tak koniecznej, gdy poszukujemy optymalnych rozwiązań i ściślejszego przestrzegania zasad konkurencji.

Powinna to być również okazja do odpowiedniej oceny, w ramach pojęcia kosztów całkowitych, wpływu ewentualnych odstępstw w finansowaniu, między poziomami stosowanymi przez rynki dla publicznych kredytobiorców a poziomami stosowanymi dla projektu PPP, przy czym należy odnotować, że ten aspekt uprzedniej oceny jest już obowiązkowy w krajach najbardziej rozwiniętych w dziedzinie PPP.

We Francji uprzednia ocena koncentruje się na czterech kryteriach: koszty całkowite, przeniesienie ryzyka, rozwój zrównoważony i wydajność, jaką daje umowa. EKES proponuje usystematyzowanie tych kryteriów, dodając do nich publikowanie umów i ścisłe stosowanie prawa socjalnego danego kraju, jak przypomniano powyżej (1.3.4).

3.2.3.2 Dialog konkurencyjny

To działanie, różniące się od zwykłych negocjacji dwustronnych stosowanych w celu sfinalizowania tradycyjnych procedur, jest obecnie szeroko stosowane – a nawet obowiązkowe w niektórych krajach – przy zawieraniu umów PPP, w szerokim znaczeniu. Polega ono, po pierwszym wstępnym wyborze dokonanym przez klienta, na dopracowaniu końcowej umowy, poprzez dialog z jednym lub dwoma wybranymi partnerami, dzięki wielokrotnym i sukcesywnym ulepszeniom danych umowy.

Jednak kompletna analiza jego obecnego wykorzystania ujawnia kilka faktów:

—	z braku przyzwyczajenia, niektóre podmioty publiczne rozpoczęły źle przygotowany dialog konkurencyjny skutkujący poważnym kwestionowaniem elementów umowy, co do której prowadzono dialog, do nadmiernie długich terminów i czasami przesadzonych pytań o szczegóły do przedsiębiorstw na końcowym etapie;

—	zleceniodawcy publiczni odczuwają niekiedy pokusę nieprawidłowego stosowania tej procedury, aby nie przestrzegać normalnych praw własności intelektualnej i praw ochrony pomysłów innowacyjnych.

Z pewnością sformułowane pomysły powinny być chronione dzięki poufności ofert, ale doświadczenie pokazuje, że w konkretnych przypadkach tak się nie dzieje i że łatwo można zrzucić na barki „wycieków” nie do wykrycia to, co w rzeczywistości jest zabiegiem sprzecznym z etyką.

Swego rodzaju zharmonizowanie wspólnotowych ram zawierania umów powinno uwzględniać środki ochrony własności intelektualnej, która sama jest rękojmią postępów w innowacjach.

3.2.3.3 Monitorowanie działalności PPP

Aby przestrzegać przejrzystości i wymogów kontroli, konieczne jest usystematyzowanie wykazu działalności PPP i monitorowanie ich wykonania na szczeblu krajowym i europejskim. To zadanie, wychodzące poza zadania powierzone EPEC-owi i EBI, trzeba powierzyć neutralnej organizacji, która przy dokonywaniu oceny nie byłaby systematycznie wystawiana na zachęty do stawiania PPP w dobrym lub złym świetle, a zatem mogłoby zostać powierzone grupie ekspertów.

4. Wnioski

—

Komunikat Komisji jest interesującym i niezmiernie aktualnym dokumentem w sytuacji, gdy konieczne jest wspieranie inwestycji prywatnych i publicznych, zwłaszcza w okresie obecnego kryzysu finansowego. Należy w dalszym ciągu budować ramy instytucjonalne, w celu ulepszania PPP i wykorzystywania możliwości i korzyści, które one oferują, ale również w celu łagodzenia problemów doświadczanych przez wiele PPP, takich jak te przywołane wcześniej w tej opinii (problemy z płatnościami zaliczkowymi i wzrostem kosztów, których często należy się spodziewać w związku z długoterminowymi zobowiązaniami umownymi w ramach PPP).

—	Nie należy jednak zapominać o możliwościach, jakich dostarcza PPP w dziedzinie rozwoju infrastruktur publicznych (dużych i małych), sprzyjając tym samym postępowi gospodarczemu Unii Europejskiej.

—

W odniesieniu do projektów PPP Europa powinna podjąć środki pozwalające na wyciągnięcie wniosków z trudności napotykanych czasami w przeszłości, poprawiając istniejące mechanizmy kontroli i przeprowadzając systematyczny spis wyników końcowych działalności. EKES uważa, że ważne jest, by małe i średnie przedsiębiorstwa również więcej korzystały z możliwości udziału w PPP.

—

Istnieje wiele wspólnotowych i krajowych narzędzi prawnych: EKES uważa, że nie jest konieczne rozpoczynanie wszystkiego od zera, aby stworzyć jednolite, teoretycznie doskonałe ramy. Zajęłoby to dużo czasu w stosunku do ograniczonej korzyści lub nawet doprowadziło do hamowania wyników. Strony działają zwykle w zależności od tych ram prawnych i wszelkie podważenie ich doprowadziłoby do zwolnienia procesu zamówień publicznych, a nawet do poważnego zdestabilizowania narzędzia, jakim jest PPP. Obecne definicje podawane przez dyrektywę 2004/18 nie powinny być zmieniane ani uzupełniane. W ten sposób każde państwo członkowskie może swobodnie przyjąć taką definicję prawną PPP, która najbardziej odpowiada jego specyficznemu kontekstowi i odnotowanym sprawdzonym rozwiązaniom.

—

Zoptymalizujmy zatem istniejące środki, dookreślając i poprawiając kilka punktów oraz wykorzystując obecne możliwości, szczególnie platformy EBI w dziedzinie finansowania, wzmacniając rolę EPEC-u i grupy ekspertów, co przyczyniłoby się tym bardziej do upowszechnienia metod zawierania umów, gromadzenia, promowania i uwydatniania znaczenia sprawdzonych rozwiązań i prowadzenia dialogu z sektorem prywatnym na poziomie europejskim dzięki utworzeniu grupy roboczej prywatnych ekspertów.

—	Zwiększanie przejrzystości, prowadzenie uprzedniej oceny opartej na kosztach całkowitych, analizy sukcesów i porażek, przestrzeganie prawa to kierunki przyszłych badań.

—	Rozważmy utworzenie mechanizmu ponownego finansowania PPP, poza okresem budowy, aby zaktywizować rynek obligacji, który jest nie dość angażowany w tym względzie.

Bruksela, 21 października 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

17.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 51/67

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Rady zmieniającej dyrektywę 2006/112/WE dotyczącą wspólnego systemu podatku od wartości dodanej w odniesieniu do okresu obowiązywania minimalnej stawki podstawowej

COM(2010) 331 wersja ostateczna – 2010/0179 (CNS)

2011/C 51/13

Sprawozdawca: Edgardo Maria IOZIA

Dnia 24 czerwca 2010 r. Rada, działając na podstawie art. 113 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego dyrektywy Rady zmieniającej dyrektywę 2006/112/WE dotyczącą wspólnego systemu podatku od wartości dodanej w odniesieniu do okresu obowiązywania minimalnej stawki podstawowej

COM(2010) 331 wersja ostateczna – CNS 2010/0179.

Dnia 13 lipca 2010 r. Prezydium Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego powierzyło przygotowanie opinii w tej sprawie Sekcji ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej.

Mając na względzie pilny charakter prac, na 466. sesji plenarnej w dniu 21 października 2010 r., Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny wyznaczył Edgarda Marię IOZIĘ na sprawozdawcę generalnego oraz jednomyślnie przyjął następującą opinię:

1. Streszczenie i uwagi Komitetu

1.1

EKES przyjmuje do wiadomości potrzebę przedłużenia – w nadziei, że ma to miejsce po raz ostatni – o kolejne pięć lat tak zwanego systemu przejściowego – który przestanie obowiązywać zakończy się 31 grudnia 2010 r., a który przyjęty został w odległym 1992 roku – stosowania minimalnej stawki podstawowej VAT, ustalonej na poziomie 15 %, i popiera przyjęcie wniosku dotyczącego dyrektywy.

1.2

W rzeczywistości nieprzedłużenie mogłoby wywołać późniejsze zakłócenia w funkcjonowaniu rynku wewnętrznego. Już obecnie różnica między różnymi systemami stawek podstawowych wynosi w Europie 10 punktów procentowych. Oscylują one między 15 % na Cyprze i w Luksemburgu a 25 % w Danii, na Węgrzech i w Szwecji. Komisja już dwukrotnie słusznie zaproponowała wprowadzenie maksymalnych progów, ale Rada nie wyraziła na nie zgody, ponieważ w tej dziedzinie traktaty wymagają jednomyślności.

1.3

EKES ocenia bardzo pozytywnie decyzję Komisji opublikowania przed końcem bieżącego roku zielonej księgi w sprawie nowej strategii dotyczącej VAT oraz możliwość stopniowej harmonizacji stawek. Pragnieniem Komitetu, który w stosownym czasie będzie szczegółowo konsultowany w sprawie zielonej księgi, jest jak najszybsze utworzenie w pełni zharmonizowanego systemu w dziedzinie europejskich podatków oraz ostateczne odejście od systemu przejściowego.

1.4

EKES w wielu opiniach w tej sprawie utrzymywał, że konieczne jest utworzenie zharmonizowanego, prostego systemu podatków pośrednich, zmniejszającego obciążenia administracyjne, mającego oczywiste korzyści dla przedsiębiorstw i obywateli, który gwarantowałby sprawiedliwe opodatkowanie i pewny dochód dla finansów publicznych oraz zmniejszał ryzyko oszustw podatkowych i wspierał tworzenie oraz rozwój rynku wewnętrznego.

1.5

EKES jest świadomy, że utrzymanie zasady jednogłośnej decyzji w dziedzinie opodatkowania zablokowało możliwość szybkiego zatwierdzenia ostatecznego systemu, który uwzględnia opodatkowanie w kraju pochodzenia. Brak porozumienia w sprawie zmiany w traktatach będzie oznaczał uciążliwe wydłużenie okresu podejmowania decyzji w tej dziedzinie. Po czterdziestu trzech latach od rozpoczęcia procedury na rzecz europejskiego systemu opodatkowania pośredniego, z powodu zasady jednomyślności znajdujemy się w punkcie wyjścia.

1.6

„Jest aktem oskarżenia wobec państw członkowskich fakt, że realizacja koncepcji, zasadniczo przyjętej trzydzieści trzy lata temu, wydaje się nadal tak odległa, jak wtedy. Historia przepisów dotyczących VAT w Europie to seria porażek, nie z winy Komisji, która działała spójnie w godny pochwały sposób, nie szczędząc wysiłków w próbach posunięcia sprawy do przodu, ale z winy państw członkowskich, które ciągle niweczyły te wysiłki” (1). Powyższe słowa, użyte przez EKES w 2001 r. są nadal dramatycznie aktualne!

1.7	EKES uważa, że nie można już dalej odkładać przyjęcia nowego systemu opodatkowania, który zapewniałby skuteczną walkę z oszustwami podatkowymi, oznaczającą wzrost przychodów państw członkowskich i Unii, ograniczenie kosztów administracyjnych oraz rozwój rynku wewnętrznego.

2. Wprowadzenie

2.1	Rada na wniosek Komisji i po konsultacji z PE oraz EKES-em, zgodnie z art. 12 ust. 3 lit. a) akapit drugi dyrektywy 77/388/EWG, ustala jednomyślnie poziom stawek VAT.

2.2

Z braku koniecznej jednomyślności, Komisja została zmuszona do w sumie czterokrotnego przedłużenia systemu opartego na jedynym elemencie, który uzyskał jednomyślność – minimalnej stawki 15 % ustalonej w dyrektywie 92/77/EWG. Wszystkie wnioski zmierzające do osiągnięcia ostatecznej harmonizacji podatkowej nigdy nie uzyskały koniecznej jednomyślności.

3. Wniosek Komisji

3.1	W związku ze zbliżającym się terminem upłynięcia, w dniu 31 grudnia 2010 r., przedłużenia przewidzianego w dyrektywie 2006/112/WE, Komisja proponuje kolejne przedłużenie, które ustala stawkę podstawową, która nie może być niższa niż 15 % od dnia 1 stycznia 2011 r. do dnia 31 grudnia 2015 r.

3.2

Komisja, w punkcie 9 omawianego wniosku planuje wkrótce opublikować zieloną księgę na temat nowej strategii dotyczącej VAT. Publikacja ta zainicjuje konsultacje w sprawie przyszłej harmonizacji podatków. W świetle wyników konsultacji z państwami członkowskimi sama Komisja będzie mogła podjąć właściwą decyzję w sprawie poziomu stawek podstawowych VAT w UE.

4. Uwagi Komitetu

4.1	W świetle obecnej sytuacji w 27 państwach członkowskich w dziedzinie podatków, a szczególnie w zakresie VAT-u, można jedynie zgodzić się z wnioskiem, uznając, jak już miało to miejsce w przeszłości, taki wniosek za „akt obowiązkowy”.

4.2

Decyzja Komisji, by wydać zieloną księgę w sprawie całej tej kwestii, mająca na celu ostateczne odejście od systemu przejściowego oraz rozpoczęcie procesu harmonizacji w dżungli stawek, zwolnień, stawek obniżonych i parkingowych oraz w całej złożoności przepisów prawnych, wzbudza motywację Komitetu do wspierania realizacji takiego projektu, nawet jeśli minione doświadczenia w tej kwestii pokazały przewagę małych interesów krajowych, które w rzeczywistości stały się przeszkodą na drodze do uproszczenia i pełnej realizacji rynku wewnętrznego.

4.3

Wartość oszustw podatkowych na poziomie europejskim szacuje się na między 200 a 250 miliardów euro. Komitet zgadza się z Parlamentem Europejskim, że należy dużo skuteczniej przeciwdziałać oszustwom, które „nie tylko negatywnie wpływają na finansowanie budżetów państw członkowskich, lecz również na ogólną równowagę zasobów własnych Unii Europejskiej, gdyż zmniejszenie zasobów własnych opartych na podatku VAT należy kompensować zwiększeniem zasobów własnych opartych na produkcie narodowym brutto (PNB)” (2).

4.4

EKES uważa, że niezbędne są w tym celu skoordynowane i zbieżne działania państw członkowskich, które pozwolą wspólnie osiągnąć różne cele: uproszczenia administracyjne, wzrost przychodów pochodzących z podatków, dzięki skutecznej walce z unikaniem opodatkowania, harmonizacja stawek, które pozwalają na rozwój rynku wewnętrznego, nie dając nikomu korzyści lub strat na poziomie konkurencyjności wypływających z wysokości podatku.

Bruksela, 21 października 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Opinia EKES-u w sprawie poprawy działania systemu podatku od wartości dodanej na rynku wewnętrznym, Dz.U. C 193/45 z 10.7.2001.

(2) Rezolucja legislacyjna Parlamentu Europejskiego z 4 grudnia 2008 r. w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Rady zmieniającej dyrektywę Rady 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej w celu zwalczania uchylania się od płacenia podatków związanego z transakcjami wewnątrzwspólnotowymi.

17.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 51/69

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Postkopenhaska międzynarodowa polityka przeciwdziałania zmianie klimatu: natychmiastowe kroki, aby ożywić globalne działania”

COM(2010) 86 wersja ostateczna

2011/C 51/14

Sprawozdawca: Stéphane BUFFETAUT

Dnia 9 marca 2010 r. Komisja Europejska, działając na podstawie art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Postkopenhaska międzynarodowa polityka przeciwdziałania zmianie klimatu: natychmiastowe kroki, aby ożywić globalne działania”

COM(2010) 86 wersja ostateczna.

Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 31 sierpnia 2010 r.

Na 466. sesji plenarnej w dniu 21 października 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 118 do 7 – 3 osoby wstrzymały się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski

1.1

Porozumienie kopenhaskie przyjęto najpierw z głębokim rozczarowaniem z tego względu, że nie udało się osiągnąć ogólnej zgody co do celów i środków walki z globalnym ociepleniem. Jeśli jednak bliżej przyjrzymy się jego tekstowi, uznamy, że stanowi ono pewien postęp nie tylko w odniesieniu do celu, jakim jest utrzymanie wzrostu temperatury poniżej 2 °C w stosunku do epoki przedindustrialnej, ale również umożliwia dalszą znaczną poprawę sytuacji, jeśli chodzi o transfer technologii i finansowanie krajów rozwijających się, dzięki bardziej szczegółowym porozumieniom dotyczącym gospodarki gruntowej i leśnictwa. Na wnioskach z tego porozumienia powinny się teraz opierać następne rundy negocjacji w Cancun i w RPA.

1.2

Nie można jednak uznać tej konferencji za sukces dyplomacji Unii Europejskiej. Pociąga to za sobą konieczność zastanowienia się nad zmianą strategii dyplomatycznej. Utworzenie nowych służb dyplomatycznych po przyjęciu traktatu lizbońskiego będzie mogło odmienić bieg wewnętrznych wydarzeń politycznych w Komisji. W każdym razie jednostronne zobowiązanie do ograniczenia emisji o 20 %, a nawet o 30 % do 2020 r. nie doprowadziło do oczekiwanych skutków ani do zawarcia wiążącego porozumienia. Faktycznie mamy do czynienia z partnerami nadzwyczaj pragmatycznymi, którzy nieufnie odnoszą się do wszelkiego ogłaszania górnolotnych nieuzasadnionych twierdzeń, za którym kryją się ewentualne rozporządzenia i ograniczenia. Niemniej sam cel polegający na ograniczeniu wzrostu temperatury o 2 °C został w końcu przyjęty.

1.3

Unia Europejska nie była zbyt skuteczna ani wpływowa w trakcie negocjacji kopenhaskich, po części ze względu na fakt, iż jej ambicje były dla wielu innych krajów zbyt wielkie, by się do nich przyłączyć na obecnym etapie, a po części z uwagi na pewien sceptycyzm wśród niektórych innych krajów co do możliwości zrealizowania europejskich celów. UE powinna skupić się teraz na konkretnych środkach realizacji celów w zakresie zmniejszania emisji gazów cieplarnianych, które sama sobie wyznaczyła, przy jednoczesnym ożywianiu swojej gospodarki (oraz w ramach tego ożywiania). Namacalny sukces w tym podwójnym przedsięwzięciu zwiększy jej wiarygodność i wpływ w negocjacjach międzynarodowych.

Mimo że Unia Europejska musi pozostać wierna własnym decyzjom – przede wszystkim tym związanym z pakietem energetyczno-klimatycznym – powinna:

—

zobowiązać się, zgodnie z propozycją ministrów środowiska Niemiec, Francji i Wielkiej Brytanii, do szybkiego zaostrzenia swego celu dotyczącego ograniczenia emisji CO2 do 2020 r. i osiągnięcia do tego czasu 30 % redukcji, zamiast obecnie planowanych 20 %, jeśli pozwolą na to – bez spadku konkurencyjności – uwarunkowania gospodarcze i społeczne oraz pod warunkiem że zobowiązaniu temu będą towarzyszyły działania i inwestycje niezbędne do jego realizacji; gwałtowny spadek emisji w UE związany z kryzysem gospodarczym nie jest sam wystarczającym powodem do podniesienia celów dotyczących ograniczenia emisji – ożywienie koniunktury może bowiem spowodować ponowne podwyższenie emisji;

—

zarówno wspierać, jak i koordynować – z myślą o wydajności energetycznej – krajowe i wspólnotowe środki badawcze w zakresie nowych technologii niskoemisyjnych; zwiększenie wydajności wymaga lepszej dystrybucji zasobów, również po to by dowieść, że za niedawnymi deklaracjami politycznymi i przepisami prawnymi stoją niezbędne do konkretnych działań środki; bardzo istotne znaczenie ma również zapewnienie ścisłej współpracy między jednostkami badawczymi a takimi podmiotami gospodarki jak przemysł i rolnictwo, by umożliwić szybkie wprowadzanie na rynek obiecujących technologii;

—	opracować skromniejszą strategię komunikacyjną – nasi partnerzy nie powinni mieć wrażenia, że UE pragnie narzucić im własny, mający służyć za wzorzec model europejski;

—

nasilić prace dyplomatyczne nad porozumieniami bardziej sektorowymi – w oczekiwaniu na osiągnięcie globalnego porozumienia – takimi jak gospodarka gruntowa i leśna, transfer technologii (starając się przede wszystkim utrzymać stosunkową przewagę UE w tej dziedzinie), system monitorowania i oceny realizacji zobowiązań oraz pomoc finansowa i tryb jej przyznawania; dobrym przykładem działania uwieńczonego sukcesem jest międzynarodowa konferencja ds. klimatu i lasów, która odbyła się w Oslo w maju;

—	prowadzić czynne działania dyplomatyczne – przy wsparciu ze strony państw członkowskich – w stosunku do Stanów Zjednoczonych, Rosji i grupy państw BASIC, jako że nie może być mowy o porozumieniu światowym bez Stanów Zjednoczonych i innych wielkich krajów;

—

stać się siłą napędową negocjacji dwu- lub wielostronnych, w środowiskach innych niż ONZ, by w ten sposób pracować nad porozumieniem globalnym; działania takie należy przeprowadzać w sposób przejrzysty by nie wzbudzać zaniepokojenia niektórych państw, mogących zinterpretować takie rozwiązania jako z góry im narzucone;

—

wobec inwestycji na dużą skalę w gospodarkę niskoemisyjną, które postanowiły przeprowadzić Chiny i Stany Zjednoczone czy Korea Południowa, Europa musi prowadzić ambitną politykę, jeśli pragnie być motorem gospodarki przyszłości i jeśli nie chce stracić przewagi konkurencyjnej i uzależnić się od patentów, wiedzy specjalistycznej i rozwiązań technicznych, które należą do innych krajów; cele dotyczące ograniczenia emisji mogą być przydatnym narzędziem, jednak same w sobie nie wystarczą, by dokonać skoku technologicznego, który jest konieczny, by osiągnąć rzeczywiście zrównoważony rozwój.

1.4

W ramach wspierania podejmowanych działań dyplomatycznych, Unia Europejska powinna także mobilizować zorganizowane społeczeństwo obywatelskie, by uświadomić opinii publicznej, że społeczeństwo powinno rozwijać się w kierunku zmniejszania marnotrawstwa zasobów naturalnych, większego korzystania z odnawialnych źródeł energii oraz kształtowania postawy obywatelskiej.

2. Wstęp

2.1	Wynik szczytu w Kopenhadze wzbudził reakcje tak zróżnicowane, jak i sprzeczne.

2.2

Dla niektórych państw i podmiotów biorących udział w debacie porozumienie kopenhaskie jest pierwszym zachęcającym krokiem, ponieważ wiele państw je przyjęło, wśród nich Chiny, Indie i Stany Zjednoczone Ameryki, oraz uznało cel, jakim jest utrzymanie wzrostu temperatury poniżej 2 °C w stosunku do epoki przedindustrialnej. Inne kraje jednak przyjęły je z głębokim rozczarowaniem, ponieważ brak w nim szczegółowych ustaleń dotyczących środków, które pozwolą osiągnąć ten cel, oraz tego, jak miałby się kształtować podział odpowiedzialności między różnymi krajami.

2.3

Rozczarowujący okazał się również odzwierciedlony w porozumieniu poziom ambicji i zobowiązań poszczególnych krajów. Widać bowiem, że dobrowolne krajowe cele w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych, przedstawione w następstwie zawartego porozumienia, również są dalece niewystarczające w porównaniu z poziomami potrzebnymi, by utrzymać wzrost temperatury poniżej 2 °C, oraz z nadziejami UE i innych krajów.

2.4

Z dyplomatycznego punktu widzenia konferencja ta była dla Unii Europejskiej, a szczególnie dla Komisji, wyraźnym rozczarowaniem. Zwłaszcza zapowiedź jednostronnego zobowiązania do ograniczenia emisji dwutlenku węgla o 20 %, a nawet 30 % do 2020 r. nie miała pożądanych skutków na płaszczyźnie dyplomatycznej, które polegałyby na zachęceniu innych krajów wysokorozwiniętych do podobnych zobowiązań, a także na skłonieniu krajów rozwijających się do bardziej konkretnych zobowiązań. Należy zatem przeanalizować powody porażki strategii dyplomatycznej Unii Europejskiej i zastanowić się, jak zmienić kierunek tej strategii, by zapewnić jej większą skuteczność.

3. Bardziej pragmatyczne i skromniejsze podejście

3.1	Nawet jeśli stosunki między Stanami Zjednoczonymi Ameryki a Chinami są skomplikowane, wydaje się, że porozumienie z Kopenhagi jest faktycznie kolejną wersją porozumienia zawartego przez Stany Zjednoczone Ameryki i kraje wchodzące do grupy BASIC (Brazylię, Afrykę Południową, Indie, Chiny).

3.2

Nasuwają się różne stwierdzenia:

—

wiele krajów wschodzących, a także Stany Zjednoczone oraz pewne inne kraje wysokorozwinięte wciąż większą wagę przywiązują do utrzymania (lub przywrócenia) krótkookresowego trendu wzrostu gospodarczego niż do przeciwdziałania globalnemu ociepleniu (nawet jeśli niekontrolowane ocieplenie mogłoby w średnim okresie spowodować o wiele więcej szkód w gospodarkach, jeżeli nie ograniczy się emisji gazów cieplarnianych); ta grupa krajów może nadal grać pierwsze skrzypce w określaniu granic ambicji na kilka najbliższych lat, o ile – albo dopóki – szereg nowych zjawisk klimatycznych, jeszcze silniejsze dowody naukowe lub rosnąca presja w związku z ograniczonymi zasobami paliw kopalnych nie zmuszą jej do bardziej zasadniczej zmiany nastawienia; UE będzie musiała dostosować swoją strategię do tej nowej globalnej równowagi sił;

—

podejście amerykańskie opiera się raczej na ufności w postępy nauki i techniki i jest bardziej pragmatyczne niż regulacyjne; USA (i Chiny) wyraźnie zamierzają w nadchodzących latach skupić swoje główne wysiłki na rozwoju najnowocześniejszych na świecie niskoemisyjnych gałęzi przemysłu przyszłości; Europa musi dopilnować, by przynajmniej tak samo zdecydowanie zabrała się do przekształcania własnej gospodarki w kierunku modelu niskoemisyjnego;

—	kraje rozwijające się i wschodzące obawiają się także tego, że zapał krajów rozwiniętych jest ukrytą próbą zahamowania lub opóźnienia ich rozwoju, tym bardziej, że kraje rozwinięte dalekie są od osiągnięcia zapowiedzianych celów.

Jeśli Unia Europejska, która chciała być przykładem, wcale nie przekonała reszty świata o słuszności swojego podejścia, to z pewnością dlatego, że w nadmiernym stopniu polegała na abstrakcyjnych wyliczeniach dotyczących docelowych redukcji, jakich dokonać powinny poszczególne strony, oraz na swoim wciąż jeszcze niedoskonałym systemie handlu uprawnieniami do emisji, a jednocześnie nie podjęła w wystarczającym stopniu konkretnych działań ukazujących możliwości osiągnięcia takich celów, tzn. nie poczyniła dostatecznych inwestycji w badania, innowacje i technologie transformacyjne, które pozwolą na powstanie nowej niskoemisyjnej i wydajnej energetycznie gospodarki u siebie i w innych krajach. W tym kontekście strategia „Europa 2020” powinna być użytecznym instrumentem. Musimy być w stanie wykazać, że szybkie przestawienie gospodarki w Europie na niskoemisyjne tory to praktyczny sukces, który zwiększy naszą przewagę konkurencyjną, o ile inni nie zrobią tego samego. Będzie to miało bardziej motywujące oddziaływanie dla całego świata niż ponure rozprawy na temat najwyraźniej zbyt wygórowanych celów, trudności związanych z ich realizacją oraz moralnego znaczenia podziału obciążeń.

3.3

W tym kontekście nie powinniśmy wiązać całej nadziei z tym, że na płaszczyźnie międzynarodowej uda się osiągnąć ostateczne porozumienie co do wszystkich punktów przed końcem 2011 r. Lepiej już nie mieć ostatecznego porozumienia, niż mieć porozumienie obejmujące niewystarczająco wysokie cele, skłaniające do samozadowolenia w obliczu stale rosnących zagrożeń klimatycznych. Lepiej będzie przedstawić takie niewystarczające cele jako środek tymczasowy czy przejściowy, który jest lepszy niż nic, w oczekiwaniu na właściwsze porozumienie z ambitniejszymi celami, przyjęte w okresie późniejszym, kiedy niektóre z czołowych państw lub grup państw poczynią większe postępy w dążeniach do gospodarki niskoemisyjnej i będą w stanie z przekonaniem zobowiązać się do realizacji ambitniejszych i odpowiedniejszych celów oraz naciskać na innych, by poszli w ich ślady.

3.4

Tymczasem nie można pozwolić, by ewentualnie utrzymujący się brak ogólnego porozumienia przeszkodził społeczności międzynarodowej w stopniowym czynieniu postępów w negocjacjach prowadzonych w poszczególnych dziedzinach czy w porozumieniach sektorowych dotyczących np. lasów, wydajności energetycznej, transferu technologii, wkładu finansowego lub współpracy w zakresie pojazdów elektrycznych. Zawarte w maju w Oslo porozumienie w sprawie lasów tropikalnych w ramach konferencji międzynarodowej ds. klimatu i lasów jest dobrym przykładem działania uwieńczonego sukcesem. Doprowadziło do partnerstwa dziewięciu krajów będących donatorami – Norwegii, Stanów Zjednoczonych, Francji, Niemiec, Szwecji, Zjednoczonego Królestwa, Danii, Japonii i Australii – z Unią Europejską i około czterdziestoma krajami o dużej powierzchni leśnej. Celem nowego partnerstwa jest natychmiastowe ustanowienie mechanizmu finansowego mającego pomóc państwom chroniącym swoje lasy. Na lata 2010–2012 przeznaczono środki w wysokości 4 mld dolarów. W ten sposób nadano także nowy impuls mechanizmowi redukcji emisji spowodowanych wylesianiem i degradacją lasów (REDD), mającemu na celu odnowę lasów.

3.5	Podejście to można by streścić następująco: „Mniej słów, więcej działań”. Oraz skromniejsza postawa nie tyle w odniesieniu do celów, co do sposobu ich przedstawiania.

3.6

Trzeba wprowadzić w życie porozumienie z Kopenhagi, w obecnej formie, jako punkt wyjścia, aby stworzyć ogólną dynamikę, nie zatrzymując się na podziałach ideologicznych. Przeciwnie, trzeba zaproponować konkretne projekty i zgromadzić wokół siebie grupy krajów gotowych zaangażować się w któryś z nich. W ten sposób moglibyśmy spróbować uniknąć przekształcenia porozumień z Kioto w uświęcony mit, choć musimy być wyczuleni na życzenie wielu krajów rozwijających się, które pragną zachować kluczowe elementy podejścia związanego z porozumieniami z Kioto.

3.7

Niezależnie od kwestii krajów wschodzących, decydująca jest też sprawa krajów ubogich. Nie możemy pozwolić im uznać, że przeciwdziałanie zmianie klimatu wynika z chęci kontrolowania ich. Wytyczne planu sprawiedliwość-klimat powinny zostać zachowane, by pokazać zaangażowanie i dobrą wolę krajów bogatych.

3.8

W tym względzie porozumienie finansowe z Kopenhagi powinno być przestrzegane i trzeba na nie szybko przeznaczyć nowe środki finansowe. Wkład UE został ustalony na poziomie 2,4 miliardów euro rocznie na okres 2010–2012. Trzeba zatem jak najszybciej uruchomić te środki finansowe. Jeśli chodzi o Stany Zjednoczone, to oczywiste jest, że wywiążą się one z zobowiązań finansowych jedynie, jeśli Chiny i Indie zmienią swe podejście, zwłaszcza w odniesieniu do systemu monitorowania, sprawozdawczości i weryfikacji.

4. Aby wiedzieć, co robić, trzeba znać punkt wyjścia. Jaki jest zatem faktyczny charakter porozumienia z Kopenhagi, ponad podziałami ideologicznymi czy politycznymi?

4.1

W ciągu ostatnich 20 lat w międzynarodowych dyskusjach na temat zmiany klimatu opierano się na pracach naukowych Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC), w ramach którego czołowi naukowcy z odpowiednich dyscyplin z całego świata dokonują przeglądu i oceny dowodów zmiany klimatu spowodowanej działalnością człowieka oraz jej skutków. Kolejne oceny IPCC w miarę upływu lat wykazywały coraz większy stopień pewności naukowej i zgody badaczy co do realiów zmiany klimatu spowodowanej działalnością człowieka i jej skutków.

4.2

Niestety w niektórych niedawnych pracach IPCC wystąpiły pewne niedostatki proceduralne, które zostały nagłośnione przez media i sceptyków w kręgach zawodowych w celu szerzenia – w okresie szczytu kopenhaskiego – wątpliwości co do dowodów i konieczności podjęcia szybkich działań w sprawie zmiany klimatu. Jasne jest, że IPCC musi ulepszyć procedury, aby zapewnić pełną przejrzystość swoich prac, a także rzetelną wzajemną ocenę wszystkich dowodów i wniosków zgodnie z zaleceniami Rady Międzyakademickiej.

4.3

Żadna z ocen działalności IPCC nie podważyła podstawowych wniosków tego panelu i pomimo błędów proceduralnych wydaje się, że w międzynarodowym środowisku naukowym panuje coraz większa zgoda w kwestii realiów zmiany klimatu i jej przyczyn. Rządy na całym świecie są nadal przekonane o słuszności tych podstawowych ustaleń i zobowiązały się w porozumieniu kopenhaskim do osiągnięcia celu dotyczącego utrzymania wzrostu temperatury globalnej poniżej 2 °C. EKES zdecydowanie popiera ten wniosek oraz ten wyraz woli politycznej.

4.4

Porozumienie kopenhaskie ustanawia również ramy rejestrowania zobowiązań krajowych związanych z redukcją emisji gazów cieplarnianych i planów ich realizacji. Od konferencji w Kopenhadze wiele państw przedstawiło szczegółowe informacje na temat swoich obecnych planów i zobowiązań. Jest to pożyteczne, gdyż wskazuje na to, że w wielu zakątkach świata podejmuje się bądź proponuje określone działania. Jednak zobowiązania przyjęte do tej pory raczej nie skierują świata na drogę prowadzącą do ograniczenia wzrostu temperatury do maksymalnie 2 °C. Aktualne obietnice państw rozwiniętych przyniosłyby w najlepszym wypadku ograniczenie emisji o 18 % do 2020 r., co nie sięga nawet niższej wartości zalecanego przez IPCC ograniczenia o 25–40 %. Zdaniem EKES-u, UE powinna zatem podchodzić do negocjacji międzynarodowych z założeniem, że obecne zobowiązania krajowe można uznać wyłącznie za punkt wyjścia, i powinna starać się je w miarę możliwości uściślić i wzmocnić.

4.5

Wydaje się też, że proces przebiegający w ramach ONZ w swym obecnym kształcie może kręcić się w błędnym kole. W pierwszym okresie z pewnością ważne mogą być inne instancje bądź inne systemy negocjacji wielostronnych, takie jak np. G20, umowy wielostronne itd., które będą mogły nadać negocjacjom ONZ nowego rozpędu proponując solidniejsze i bardziej realistyczne podstawy negocjacji. W żadnym wypadku nie chodzi o zastąpienie nimi ONZ, lecz o wykorzystanie ich, by przygotować porozumienia pod egidą tej organizacji. Chodzi przecież o osiągnięcie konkretnych porozumień, które znajdą odzwierciedlenie w czynach i decyzjach politycznych. Niemniej nawet te porozumienia objęłyby jeden tylko aspekt zagadnień związanych ze zmianą klimatu i innowacjami w zakresie energii czystej bądź niskoemisyjnej. W tym zakresie Unia Europejska mogłaby odegrać kluczową rolę i zapewnić przejrzystość negocjacji oraz rozwinąć czynną dyplomację w stosunku do krajów rozwijających się i niewielkich społeczności narodowych.

4.6	W tym względzie należy uważnie śledzić konkretne wdrażanie zobowiązań podjętych przez państwa w ramach porozumienia z Kopenhagi jak również chińskiego planu pięcioletniego i ewentualnych amerykańskich uregulowań prawnych.

4.7

Powinno to doprowadzić Unię Europejską do zastanowienia się nad swoim podejściem, zwłaszcza nad tymi jego aspektami, które mogą sprawiać wrażenie, że UE ma zamiar narzucić wiążące porozumienie o założeniach podobnych do zobowiązań, których sama się podjęła. Co więcej można się zastanawiać nad rodzajem porozumienia, do którego się dąży. Kiedy mowa jest o wiążącym porozumieniu, przewiduje się możliwość zastosowania przymusu, by doprowadzić do przestrzegania go. Tymczasem oczywiste jest, że nie mamy do dyspozycji środków umożliwiających takie działania, a nasi partnerzy też go nie chcą. Bez wątpienia właściwsze byłoby dążenie do porozumienia obejmującego konkretne zobowiązania, których realizację można skontrolować.

4.8	Z pewnością wiele dużych krajów nie jest skłonnych zgodzić się na wiążące porozumienie w sprawie celów ogólnych. W podejściu stopniowym łatwiejsze do przyjęcia dla tych krajów byłoby bez wątpienia dążenie do konkretnych zobowiązań, których realizację można skontrolować.

4.9

Bez wątpienia trzeba będzie zaakceptować konieczność zawarcia bardziej konkretnych i technicznych porozumień w poszczególnych sektorach. Mowa tu o porozumieniach o współpracy naukowej i badawczej oraz, oczywiście, porozumieniach w dziedzinie transferu technologii i pomocy krajom najmniej rozwiniętym, z poszanowaniem ich suwerenności, ale również z gwarancją dobrego wykorzystania funduszy i przyznanej pomocy.

5. Mając to na uwadze, jak skutecznie przygotować się do konferencji w Cancùn?

5.1

Europa musi przede wszystkim zrobić porządek u siebie i pokazać, w jaki sposób szybsze przejście ku bardziej zrównoważonemu i niskoemisyjnemu społeczeństwu można przekuć na sukces gospodarczy. Obecnie we wszystkich sektorach występuje niebezpieczeństwo spowolnienia realizacji programów na rzecz odnawialnych źródeł energii i efektywności energetycznej. Problemem jest również fakt, że nasze innowacyjne nowe gałęzie przemysłu nie dotrzymują kroku silnie wspieranej konkurencji z Chin, Korei Południowej i innych krajów. Europa musi podjąć bardziej dynamiczne działania, aby dodać impetu swym niskoemisyjnym gałęziom przemysłu oraz zapewnić im inwestycje niezbędne do zachowania konkurencyjnej pozycji na świecie. Sektor ten wymaga szczególnego wsparcia w ramach wdrażania strategii „Europa 2020” oraz krajowych programów naprawy gospodarczej.

5.2

Komisarz ds. zmiany klimatu oraz ministrowie środowiska z Niemiec, Francji i Wielkiej Brytanii zalecili, by UE podjęła jednostronne zobowiązanie do wczesnego zaostrzenia celu dotyczącego ograniczenia emisji CO2 do 2020 r. i osiągnięcia do tego czasu 30 % redukcji, zamiast obecnie planowanych 20 %. Stoi za tym głównie chęć rozbudzenia woli politycznej i zaangażowania w podjęcie koniecznych kroków i inwestycji w odnawialne źródła energii oraz w efektywność energetyczną. Zdaniem EKES-u gwałtowny spadek emisji w UE związany z kryzysem gospodarczym nie jest sam wystarczającym powodem do podniesienia celów ograniczenia emisji – ożywienie koniunktury może bowiem spowodować ponowne podwyższenie emisji. EKES poprze jednak inicjatywę wyznaczenia celu 30-procentowej redukcji, jeśli pozwolą na to – bez spadku konkurencyjności – uwarunkowania gospodarcze i społeczne oraz pod warunkiem że będą jej towarzyszyły działania i inwestycje niezbędne do jej realizacji. UE musi przede wszystkim być wiarygodna, toteż należy nie tylko wytyczać ambitne cele ograniczenia emisji CO2, ale i faktycznie je realizować.

5.3

Na płaszczyźnie międzynarodowej ważne wydaje się podjęcie intensywnych prac przygotowawczych w instancjach takich jak G20, która zrzesza kraje odpowiedzialne za 90 % emisji CO2, aby znaleźć podstawy wstępnego porozumienia. Wyniki tych działań dyplomatycznych zostaną z kolei wykorzystane w trakcie prac Organizacji Narodów Zjednoczonych. Działania te powinny być przejrzyste i należy w nie włączyć także kraje najmniej rozwinięte.

5.4	Następnie należy ustanowić w ramach ONZ mniej skomplikowany proces negocjacji. Jak wiadomo, negocjacje w Kopenhadze miały bardzo skomplikowaną strukturę i odbywały się na sześciu często równoległych sesjach.

5.5

Należy koniecznie trzymać się uproszczonej struktury negocjacji, pomijając w razie konieczności odniesienie do protokołu z Kioto, który w każdym wypadku obejmuje jedynie 30 % emisji. Oczywiście podejście to należałoby przedstawić i wyjaśnić w dyplomatyczny sposób unikając jednocześnie podejrzeń, że główne kraje odpowiedzialne za emisje usiłują uciec przed wszelkimi zobowiązaniami, chcąc je tymczasem narzucić innym.

5.6

Należałoby skupić się na elementach kluczowych, takich jak: jasne cele w zakresie ograniczenia i zmniejszenia emisji, pomoc naukowa, techniczna i finansowa krajom najmniej rozwiniętym, monitorowanie realizacji zawartych porozumień, szczególna kwestia lasów, wszystko to bez zamykania się w złożonych systemach prawnych mogących zniechęcić niektórych i doprowadzić do porażki negocjacji.

5.7

EKES zgadza się także z konkretnymi celami negocjacji wymienionymi w punktach 3.2 i 3.3 komunikatu Komisji, dotyczącymi ustanowienia solidnych i przejrzystych ram rozliczania emisji i skuteczności, organizowania szybko uruchamianego finansowania na najbliższą przyszłość, zapewnienia finansowania długofalowego dla krajów rozwijających się, rozwoju i wzmocnienia międzynarodowego rynku emisji dwutlenku węgla oraz reformy mechanizmu czystego rozwoju, który obecnie nie realizuje w zadowalającym stopniu postawionych mu celów.

5.8

Z kolei w komunikacie dotyczącym międzynarodowej polityki w zakresie klimatu przedstawiono propozycje bardziej trafne i realistyczne. Komisja słusznie nalega na konieczne wdrożenie porozumienia z Kopenhagi. Podkreśla się w nim aspekt rozwoju zrównoważonego ujęty w strategii „Europa 2020”, w której zrównoważony wzrost przedstawiony jest jako centralny priorytet działań na rzecz Europy skuteczniej wykorzystującej swe zasoby, tworzącej nowe miejsca pracy w gospodarce ekologicznej i silnie stymulującej do działań na rzecz wydajności energetycznej i bezpieczeństwa energetycznego.

5.9

Podobnie podkreśla znaczenie postępów na drodze do określenia systemu monitorowania, sprawozdawczości i weryfikacji, jednak zdajemy sobie sprawę, że był to problematyczny punkt w negocjacjach, zwłaszcza z Chinami. Trzeba więc będzie znaleźć jasne i przejrzyste ramy, które nie naruszają poczucia niezależności i godności narodowej. Unia Europejska mogłaby odegrać pewną rolę i zaproponować zainteresowanym krajom trzecim metody wdrażania instrumentów pomiaru i kontroli.

5.10

Należy w miarę jak najszybciej wprowadzić w życie postanowienia finansowe na najbliższy okres przewidziane w porozumieniu z Kopenhagi. Byłby to najlepszy sposób udowodnienia przez kraje rozwinięte swej dobrej woli w stosunku do krajów rozwijających się, w razie potrzeby w oparciu o istniejące już inicjatywy.

5.11

Jeśli chodzi o finansowanie długoterminowe, Komisja sądzi, że uda jej się uruchomić różne rodzaje środków:

—

środki pochodzące z międzynarodowego rynku handlu emisjami; tymczasem rynek ten do chwili obecnej okazał się zawodny, gdyż z jednej strony nie ma on zasięgu światowego, a z drugiej jest to rynek stworzony sztucznie, gdyż dwutlenek węgla nie ma żadnej rzeczywistej wartości, i może stać się rynkiem spekulowania „prawem do zanieczyszczeń”;

—	środki z sektora transportu morskiego i lotniczego;

—	fundusze publiczne; tymczasem wszyscy znamy stan finansów publicznych państw członkowskich.

W tej sytuacji, a także pomimo trudności, utrzymanie i dotrzymanie naszych zobowiązań finansowych jest także dowodem zaufania do krajów trzecich, zwłaszcza zaś najbiedniejszych z nich. Pozostaje jednak do rozwiązania bardzo trudny problem sposobu przydzielania tych funduszy, oceny słuszności tych projektów oraz ich skutecznej realizacji.

5.12

Trzeba również nasilić badania i rozwój w dziedzinie odnawialnych źródeł energii oraz bardziej promować efektywność energetyczną, choćby z powodu zmniejszania się zasobów paliw kopalnych płynnych lub gazowych (ropa naftowa i gaz). Zwiększenie wydajności wymaga lepszej dystrybucji zasobów, również po to, by dowieść, że za deklaracjami politycznymi i przepisami prawnymi stoją niezbędne do konkretnych działań środki. Mamy do czynienia z bardzo niepokojącym faktem: projekty przyszłościowe, takie jak Galileo czy ITER, nieustannie borykają się z trudnościami finansowymi.

5.13

Bruksela, 21 października 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

17.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 51/75

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie sprawozdania Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów na temat stanu wdrażania zintegrowanej polityki produktowej

COM(2009) 693 wersja ostateczna

2011/C 51/15

Sprawozdawca: Josef ZBOŘIL

Dnia 21 grudnia 2009 r. Komisja, działając na podstawie art. 304 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

sprawozdania Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów na temat stanu wdrażania zintegrowanej polityki produktowej

COM(2009) 693 wersja ostateczna.

Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 7 lipca 2010 r.

Na 466. sesji plenarnej w dniu 21 października 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny jednomyślnie przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 EKES przyjmuje z zadowoleniem sprawozdanie Komisji na temat wdrażania zintegrowanej polityki produktowej oraz dogłębną prezentację procesu wdrażania zasad tej polityki. Sprawozdanie wpisuje się stosownie w szerszą koncepcję planu działania na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz zrównoważonej polityki przemysłowej (plan działania SCP/SIP).

1.2 Strategia oparta na zintegrowanym podejściu odpowiednio uwzględnia zasadę pomocniczości i szczególne cechy każdego państwa członkowskiego. EKES pragnie zwrócić uwagę na fakt, że praktyczne działania prowadzone są przede wszystkim na szczeblach pomocniczych i w formie relacji rynkowych między dostawcami a konsumentami.

1.3 Zintegrowana polityka produktowa (ZPP) obejmuje kwestię sił rynkowych, zdaniem EKES-u pozostaje jednak jeszcze wiele do zrobienia, jeżeli chodzi o wykorzystanie instrumentów rynkowych, takich jak podatek ekologiczny i odpowiednie bodźce; umożliwiłoby to poczynienie skoordynowanych postępów w zakresie wykonalności tej polityki. EKES proponuje poświęcenie większej uwagi wymianie doświadczeń między państwami członkowskimi, ze szczególnym uwzględnieniem zachęt, ich wdrażania oraz roli długoterminowych dobrowolnych porozumień.

1.4 EKES jest przekonany, że standaryzacja mogłaby przynieść korzyści dużej liczbie produktów, ponieważ mogłaby mieć np. pozytywny wpływ na możliwości przetworzenia, skuteczność oraz efektywność środowiskową, a także inne czynniki. Standaryzacja odgrywa kluczową rolę we wdrażaniu dyrektywy w sprawie ekoprojektów i należy ją w przyszłości zwiększyć.

1.5 Zdaniem EKES-u ściślejsze dostosowanie dwóch systemów zarządzania środowiskiem (EMAS powinien zostać lepiej powiązany z ISO 14001) mogłoby pomóc w zapewnieniu bardziej systematycznego wdrażania EMAS-u jako części planu działania SCP/SIP.

1.6 Wszelkie postanowienia, strategie polityczne czy instrumenty, nawet dotyczące wdrażania planu działania SCP/SIP, powinny być opracowywane i dostosowywane w taki sposób, by nie przynosić szkody otoczeniu konkurencyjnemu ani funkcjonowaniu rynku wewnętrznego, a także zachować pełne poszanowanie zasady lepszego stanowienia prawa i celu dotyczącego rozwoju zrównoważonego. Istnieje zasadnicza potrzeba zapewnienia, by nowe strategie polityczne przyjmowane ze względów praktycznych nie pokrywały się ani nie były sprzeczne z już istniejącymi instrumentami i strategiami UE.

1.7 Opłacalność ma również kluczowe znaczenie dla sukcesu planu działania SCP/SIP. Wstępna ocena oddziaływania powinna zostać uzupełniona analizą skutków makro- i mikroekonomicznych, które w rzeczywistości gospodarczej są często bardzo odmienne.

1.8 Procedura oceny powinna również uwzględniać główne łańcuchy wartości na jak najwcześniejszym etapie i z jak największym poziomem przejrzystości. Obowiązujące przepisy dotyczące ekoprojektu i etykietowania nie mogą stać się przeszkodą dla produktów europejskich, lecz powinny wspomagać ich sukces zarówno na rynku wewnętrznym, jak i na rynkach międzynarodowych. Wszelkie inicjatywy, szczególnie w zakresie etykietowania produktów oraz mające na celu przyspieszenie zmian w konsumpcji, powinny mieć solidne i udowodnione podstawy naukowe oraz być wprowadzane wyłącznie w dziedzinach, w których można osiągnąć zmianę wzorców konsumpcyjnych.

1.9 Komitet pragnie wyrazić poparcie dla koncepcji zintegrowanej polityki produktowej oraz planu działania SCP/SIP na rzecz wspierania rozwoju bardziej zrównoważonych produktów i procesów produkcyjnych, zgodnie z wcześniejszymi opiniami Komitetu w tej dziedzinie (1). Podejście to przyniesie większą wartość dodaną zarówno dla środowiska, jak i dla konkurencyjności gospodarki europejskiej.

1.10 EKES jest przekonany, że należy w związku z tym priorytetowo traktować istniejące programy wspólnotowe, takie jak plan EPSTE (europejski strategiczny plan w dziedzinie technologii energetycznych), plan ETAP (plan działania w dziedzinie technologii środowiskowych) czy działania platform technologicznych. Należy poświęcić szczególną uwagę dobrej koordynacji i odpowiedniemu poziomowi aspiracji.

1.11 Lepsza współpraca między podmiotami zaangażowanymi w badania i rozwój w dziedzinie ekoinnowacji, sferą gospodarczą i przedsiębiorstwami, ośrodkami badawczymi i uczelniami powinna stymulować absolutnie konieczne innowacje w sektorze.

1.12 Realizacja koncepcji zintegrowanej polityki produktowej w oderwaniu od planu działania SCP/SIP niosłaby ze sobą przyszłe ryzyko niepotrzebnej niespójności i niepewności prawnej. Dlatego też EKES w pełni zgadza się, że obecnie należy poddać ocenie wszelkie dalsze działania w zakresie zintegrowanej polityki produktowej i podejmować je w ramach planu działania SCP/SIP.

1.13 Wdrażanie ZPP i planu działania SCP/SIP powinno być procesem dynamicznym, opierającym się na ciągłym dialogu i współpracy zainteresowanych stron (od przedsiębiorstw i decydentów po organizacje konsumenckie i organizacje pozarządowe zaangażowane w ochronę środowiska naturalnego), by w ten sposób wzmocnić narzędzia komunikacji z konsumentem i produkcję ekologiczną oraz sprzyjać zrównoważonej polityce zamówień publicznych.

2. Dokument Komisji

2.1 W dniu 18 czerwca 2003 r. Komisja przyjęła komunikat „Zintegrowana polityka produktowa – Podejście oparte na cyklu życia produktów w środowisku” (2). Koncepcja ZPP opiera się na następujących obserwacjach:

—	Najsilniejsze negatywne oddziaływanie na środowisko jest spowodowane przez produkcję i korzystanie z dóbr i usług. Sytuacja pogarsza się ze względu na coraz większą liczbę produktów konsumowanych i stosowanych w UE i na świecie.

—

Negatywne oddziaływanie produktów na środowisko występuje na różnych etapach ich cyklu życia (w całym łańcuchu produkcyjnym, w fazie użytkowania oraz w fazie unieszkodliwiania produktów na koniec ich przydatności do użycia). Działania naprawcze muszą być tak zaprogramowane, by uniknąć zwyczajnego przenoszenia obciążeń dla środowiska z jednego etapu cyklu życia produktów do drugiego lub do innych obszarów geograficznych.

—

Ze względu na ogromną różnorodność produktów i oddziaływań, nie ma jednego narzędzia politycznego, które byłoby odpowiednie dla nich wszystkich. Należy wybrać i zastosować w skoordynowany sposób odpowiedni instrument polityki lub połączenie instrumentów dobrane dla konkretnego przypadku, które byłoby właściwe dla kilku obszarów polityki.

2.2 W komunikacie określono cel ZPP oraz ustanowiono pięć „zasad” ZPP: 1) podejście oparte na cyklu życia produktów; 2) współdziałanie z rynkiem; 3) zaangażowanie szerokiego grona zainteresowanych podmiotów; 4) ciągłe ulepszanie produktów; 5) korzystanie z instrumentów polityki w sposób skoordynowany. Zintegrowana polityka produktowa miała być realizowana poprzez trzy strategiczne działania:

—	Przyczynianie się do działań nadrzędnych, w szczególności do strategii zrównoważonego rozwoju UE (3), szóstego programu działań w zakresie ochrony środowiska naturalnego (4) oraz 10-letnich ram Narodów Zjednoczonych dla programów dotyczących zrównoważonej produkcji i konsumpcji (5).

—	Uzupełnianie istniejących polityk dotyczących produktów przez wyznaczenie ram dla rozważania problemów środowiska w kontekście cyklu życia produktów.

—	Wzmacnianie koordynacji i spójności instrumentów polityki produktowej w dziedzinie środowiska.

2.3 Zasady zintegrowanej polityki produktowej (ZPP) zostały umieszczone w nadrzędnych ramach polityki na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji/zrównoważonej polityki przemysłowej (SCP/SIP), a dokładniej w planie działania na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz zrównoważonej polityki przemysłowej na 2008 r. (SCP/SIP) (6). Uwzględniono tym samym proces, który rozpoczął się wraz z komunikatem ZPP i kontynuowano go skutecznie.

2.4 Dyrektywa w sprawie ekoprojektu dla produktów wykorzystujących energię włącza zasady ZPP do prawodawstwa dotyczącego projektowania produktów. Zakres jej stosowania został rozszerzony w 2009 r. tak, by objąć więcej grup produktów (produkty związane z energią) w kontekście planu działania na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz zrównoważonej polityki przemysłowej (SCP/SIP) (7).

2.5 Nowa dyrektywa ramowa w sprawie odpadów (8) nadaje moc prawną kilku elementom zintegrowanej polityki produktowej (ZPP), a w szczególności wymogowi, aby polityka w dziedzinie odpadów uwzględniała cały cykl życia surowców.

2.6 Strategia tematyczna dotycząca zrównoważonego wykorzystywania zasobów naturalnych oraz strategia tematyczna w sprawie zapobiegania powstawaniu odpadów i ich recyklingu propagują podejście oparte na cyklu życia produktów (9), a także zawierają wezwanie do ciągłego ulepszania produktów oraz zasadę współdziałania z rynkiem (10). Przykład tego stanowi zawarty w strategii w sprawie odpadów apel o silne rynki recyklingu w UE.

2.7 Bezpośrednio po przyjęciu komunikatu w sprawie ZPP Komisja rozpoczęła prace nad budową europejskiej platformy oceny cyklu życia produktów (LCA), europejskiej referencyjnej bazy danych na temat cyklu życia produktów, podlegającej kontroli jakości, oraz nad opracowaniem podręcznika do oceny cyklu życia produktów (LCA).

2.8 Ogólnie rzecz biorąc, w UE dokonał się znaczący postęp w zakresie polityki produktowej kierującej się względami ochrony środowiska naturalnego. Tym niemniej, biorąc pod uwagę, że zintegrowana polityka produktowa (ZPP) jest raczej procesem, a nie stanem ostatecznym, nadal istnieje przestrzeń dla dalszych działań.

2.9 Koncepcję tę można zastosować do ulepszenia pod względem wpływu na środowisko produktów i usług innych niż przemysłowe. „Instrumenty ZPP” dotyczące opodatkowania i dotacji nie zostały jeszcze zastosowane na szczeblu Wspólnoty.

2.10 Jeśli chodzi o włączanie założeń zintegrowanej polityki produktowej (ZPP) do innych polityk, to trudno je udokumentować, ponieważ nowoopracowywane polityki rzadko zawierają wyraźne odesłanie do ZPP. Ogólnie rzecz biorąc, dokonał się jednak znaczący postęp w zakresie przyjmowania podejścia opartego na cyklu życia przez kluczowe gałęzie przemysłu i decydentów, a także w zakresie dostępności danych dotyczących cyklu życia produktów oraz zgodności co do metodologii. Poczyniono też istotne postępy w identyfikowaniu produktów najlepiej nadających się do ulepszenia oraz możliwych środków służących ich ulepszaniu.

2.11 Obecnie głównymi elementami planu działania na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz zrównoważonej polityki przemysłowej (SCP/SIP) są: informowanie konsumentów, prawodawstwo dotyczące ekoprojektu, czysta produkcja i ekologiczne zamówienia publiczne. Plan działania SCP/SIP stanowi dalszy etap procesu zapoczątkowanego przez komunikat w sprawie ZPP, a jego celem jest dalsze uwalnianie potencjału rynku pod kątem produktów zgodnych z zasadą zrównoważonego rozwoju oraz propagowanie bardziej racjonalnej konsumpcji. W komunikacie stwierdzono na zakończenie, że planowany na 2012 r. przegląd tego planu działania stanowić będzie doskonałą sposobność do dalszej oceny rozwoju zintegrowanej polityki produktowej (ZPP).

3. Uwagi ogólne

3.1 EKES przyjmuje z zadowoleniem sprawozdanie Komisji Europejskiej na temat wdrażania zintegrowanej polityki produktowej oraz towarzyszący mu dokument roboczy, w którym Komisja przedstawia dogłębną prezentację procesu wdrażania zasad ZPP. Prezentacja ta obejmuje nie tylko inicjatywy i ich konkretne rodzaje na szczeblu Komisji, lecz także zawiera użyteczne porównanie sytuacji różnych państw członkowskich i ich specyficznych cech. Sprawozdanie wpisuje się odpowiednio w szerszą koncepcję planu działania na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji (plan działania SCP/SIP).

3.2 Pierwotny komunikat dotyczący ZPP opublikowany przez Komisję Europejską w 2003 r. wyraźnie przyczynił się do rozpoczęcia owocnej debaty. Dokonano w nim oceny roli instytucji UE, państw członkowskich, a także różnych zainteresowanych stron, aby uzyskać jak największe ograniczenie wpływu produktów na środowisko. Ponadto debata zmieniła postrzeganie tej kwestii w całości. Przyczyniła się do stałych wysiłków na rzecz opracowania odpowiednich instrumentów politycznych i prawnych, dzięki którym można ograniczyć ogólny wpływ produktów na środowisko.

3.3 Celem jej było stworzenie ram koncepcyjnych opartych na zasadzie oceny cyklu życia produktu, co może pomóc w poprawie koordynacji i spójności między różnymi instrumentami politycznymi obejmującymi środki w zakresie wpływu produktów na środowisko.

3.4 Ogólnie rzecz biorąc pięć zasad ZPP zostało z powodzeniem włączonych do prac organów administracyjnych i legislacyjnych zainteresowanych stron. Zasady te są podstawą planu działania SCP/SIP, który stał się logicznym przedłużeniem procesu rozpoczętego komunikatem dotyczącym ZPP.

3.5 EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że pięć podstawowych zasad zostało ujętych formalnie w dyrektywach i dokumentach politycznych UE: 1) podejście oparte na cyklu życia produktów jest podstawą dyrektywy w sprawie ekoprojektu; 2) zaproponowano plan działania SCP/SIP i bodźce, aby zwiększyć współdziałanie z rynkiem na szczeblu krajowym i europejskim; 3) podmioty na szczeblu europejskim i krajowym są zaangażowane w szereg inicjatyw; 4) stała poprawa funkcjonalności produktów jest również integralną częścią planu działania SCP/SIP; wreszcie, 5) koordynacja i spójność między różnymi instrumentami politycznymi poprawiła się, zapewniając pełne wykorzystanie potencjalnej synergii dzięki zintegrowanemu podejściu planu działania SCP/SIP.

3.6 Strategia oparta na zintegrowanym podejściu odpowiednio uwzględnia zasadę pomocniczości i cechy szczególne każdego państwa członkowskiego, a także zakłada konieczność uniknięcia powodowania szkód w konkurencyjnym środowisku rynku wewnętrznego. EKES pragnie zwrócić uwagę na fakt, że faktyczne wdrażanie zasad i instrumentów politycznych odbywa się przede wszystkim na szczeblach pomocniczych i w formie relacji rynkowych między dostawcami a konsumentami. Należy to odzwierciedlić w stosowaniu skutecznych instrumentów, akceptowanych szeroko przez zainteresowane strony.

3.7 Chociaż zintegrowana polityka produktowa okazała się korzystna i została wdrożona za pomocą wielu konkretnych instrumentów politycznych, zdaniem EKES-u obecnie nadszedł czas, by przyjrzeć się bliżej skuteczności wdrażania ZPP. W szczególności należy ocenić, w jakim stopniu wdrażanie zakończyło się sukcesem, a także jakie były przeszkody i niepowodzenia, aby przy okazji oceny planu działania SCP/SIP można było przyjąć środki naprawcze, aby zagwarantować wymagany poziom skuteczności.

3.8 Ponadto EKES jest przekonany, że pełne efekty takiej polityki ukierunkowanej na produkt mogą zostać uzyskane tylko wtedy, gdy środki zostaną wdrożone na skalę globalną, z uwzględnieniem wszelkich różnic gospodarczych i kulturowych. System ogólnych preferencji taryfowych (GSP) skupiający się na regionalnych porozumieniach handlowych, a także działaniach państw rozwijających się na rzecz rozwoju zrównoważonego, stanowi dobry przykład mechanizmu skutecznego wdrażania pięciu zasad ZPP na skalę globalną.

4. Uwagi szczegółowe

4.1 Podczas gdy zintegrowana polityka produktowa obejmuje kwestię sił rynkowych, co jest kluczowe dla sukcesu ZPP i innych instrumentów, zdaniem EKES-u pozostaje jeszcze jednak wiele do zrobienia, jeżeli chodzi o wykorzystanie instrumentów rynkowych, takich jak podatek ekologiczny i odpowiednie bodźce; umożliwiłoby to poczynienie skoordynowanych postępów w zakresie wykonalności tej polityki. UE będzie jednak bez wątpienia odgrywać mniejszą rolę w tej dziedzinie niż państwa członkowskie. Zielona księga przyjęta przez Komisję w 2007 r. oraz szerokie konsultacje z odpowiednimi podmiotami do pewnego stopnia uwydatniły rolę instrumentów rynkowych. EKES proponuje jednak poświęcenie większej uwagi wymianie doświadczeń między państwami członkowskimi, ze szczególnym uwzględnieniem zachęt, ich wdrażania oraz roli długoterminowych dobrowolnych porozumień.

4.2 Produkty i ich wpływ na środowisko są ściśle powiązane z kwestią standaryzacji. EKES jest przekonany, że standaryzacja mogłaby przynieść korzyści nie tylko w zakresie standardów emisji dla pojazdów silnikowych, lecz także dla dużej liczby produktów. Mogłaby mieć na przykład pozytywny wpływ na możliwości przetworzenia oraz efektywność środowiskową, a także na wiele innych czynników ekologicznych. Standaryzacja odgrywa kluczową rolę także we wdrażaniu dyrektywy w sprawie ekoprojektów i należy w przyszłości zwiększyć jej zakres. Standaryzacja oferuje korzyści polegające na umożliwieniu uczestnictwa wszystkich zainteresowanych stron.

4.3 Systemy zarządzania środowiskiem EMAS i ISO 14001 są opcjonalnymi instrumentami wspierającymi koncepcję ZPP i związane z nią strategie polityczne. Ściślejsze wymogi administracyjne i audytowe EMAS-u nie zachęcają do szerszego stosowania i są zaporowe dla małych i średnich przedsiębiorstw. System ISO 14001 jest powszechniej stosowany, częściowo ze względu na jego szerszy zakres, lecz szczególnie dlatego, że jest odpowiednim narzędziem dla przedsiębiorstw działających na skalę globalną. Zdaniem EKES-u ściślejsze dostosowanie obu systemów mogłoby pomóc w zapewnieniu bardziej systematycznego wdrażania EMAS-u jako części planu działania SCP/SIP.

4.4 Wszelkie postanowienia, strategie polityczne czy instrumenty, nawet dotyczące wdrażania planu działania SCP/SIP, powinny być opracowywane i dostosowywane w taki sposób, by nie przynosić szkody środowisku konkurencyjnemu ani funkcjonowaniu rynku wewnętrznego, a także z pełnym poszanowaniem zasady lepszego stanowienia prawa i celu dotyczącego rozwoju zrównoważonego.

4.5 Wiele instrumentów politycznych już zostało wdrożonych i przynosi wyniki będące pozytywnym krokiem w kierunku zrównoważonej konsumpcji i produkcji w UE. Istnieje zatem potrzeba zapewnienia, by nowe strategie polityczne nie pokrywały się, ani nie były sprzeczne z już istniejącymi instrumentami i strategiami UE. W przeciwnym razie mogłaby ucierpieć ogólna konkurencyjność gospodarcza UE: ostateczna decyzja powinna zawsze należeć do poinformowanego konsumenta.

4.6 EKES jest przekonany, że tylko spójna i konsekwentna polityka, wolna od obciążeń biurokratycznych i administracyjnych może zapewnić pozytywne ramy prawne dla inwestycji w UE. Tylko w takich ramach można tworzyć nowe i utrzymać istniejące miejsca pracy oraz systematycznie zmniejszać presję na środowisko naturalne. Ramy prawne dla substancji chemicznych i materiałów budowlanych, a także zasady dotyczące produktów elektrycznych i elektronicznych, zmniejszają ryzyko przyjmowania sprzecznych ze sobą środków. Niepewność i niespójność prawa jest w tych przypadkach znacząca i powinna być potraktowana z uwagą. Kolejny przegląd rozporządzenia REACH (11) stanowi doskonałą okazję do działań na rzecz większej spójności oraz rozważenia połączenia szeregu środków sektorowych w nowo przyjętych horyzontalnych ramach prawnych UE dla substancji chemicznych.

4.7 Opłacalność ma również kluczowe znaczenie dla sukcesu planu działania SCP/SIP. Wstępna ocena oddziaływania i korzyści powinna zostać uzupełniona analizami potencjału całego sektora gospodarki oraz poszczególnych przedsiębiorstw, ponieważ wyniki analiz makro- i mikroekonomicznych są często bardzo odmienne w prawdziwej rzeczywistości gospodarczej.

4.8 Procedura oceny powinna również uwzględniać główne łańcuchy wartości na jak najwcześniejszym etapie i z jak największym poziomem przejrzystości. Obowiązujące przepisy dotyczące ekoprojektu i etykietowania nie mogą stać się przeszkodą dla produktów europejskich, jeżeli chodzi o konkurowanie z innymi regionami gospodarczymi oraz niewystarczający popyt rynkowy na bardziej zrównoważone produkty. Powinny one raczej wspomagać sukces produktów europejskich na rynku wewnętrznym i rynkach międzynarodowych. Wszelkie inicjatywy, szczególnie w zakresie etykietowania produktów oraz mające na celu przyspieszenie zmian w konsumpcji, powinny mieć solidne i udowodnione podstawy naukowe. Etykietowanie ma ograniczone korzyści w dziedzinie produktów będących przedmiotem wymiany między przedsiębiorstwami. Etykietowanie produktów stanowi jeden z instrumentów dostarczania informacji dotyczących efektywności środowiskowej produktów dla konsumentów. Należy rozważyć możliwość stosowania innych narzędzi informacji, w tym standardów międzynarodowych.

4.9 Należy utrzymać wystarczającą elastyczność sfery gospodarczej, aby zapewnić lepsze dostosowanie rozwoju produktu do potrzeb konsumenta w wyraźnie określonym środowisku rynkowym. Wdrażanie zasad rozwoju zrównoważonego w całej UE polega w zasadzie na dobrowolnym podejściu sektora gospodarki.

4.10 Komitet pragnie zatem wyrazić poparcie dla koncepcji zintegrowanej polityki produktowej oraz planu działania SCP/SIP na rzecz wspierania rozwoju bardziej zrównoważonych produktów i procesów produkcyjnych. Podejście to przyniesie większą wartość dodaną zarówno dla środowiska, jak i dla konkurencyjności gospodarki europejskiej. W jego wyniku może nastąpić otwarcie nowych rynków, zarówno w UE, jak i na świecie. Te nowe rynki mogą być efektywne i sprzyjać ekoinnowacjom, co będzie wymagało środków wspólnotowych w uzupełnieniu do krajowych inwestycji publicznych, aby wspierać badania i rozwój w dziedzinie zrównoważonych technologii. Należy rozważyć kierowanie bezpośrednich dochodów z instrumentów finansowych związanych z emisjami CO2 na inwestycje w zrównoważone technologie.

4.11 EKES jest przekonany, że należy w związku z tym priorytetowo traktować istniejące programy wspólnotowe, takie jak plan EPSTE (europejski strategiczny plan w dziedzinie technologii energetycznych), plan ETAP (plan działania w dziedzinie technologii środowiskowych) czy działania platform technologicznych. Jednakże konieczne będą większe środki finansowe, aby doprowadzić do niezbędnych zmian na rynku. Należy poświęcić szczególną uwagę dobrej koordynacji i odpowiedniemu poziomowi aspiracji, szczególnie jeżeli chodzi o środki finansowane ze środków publicznych władz lokalnych i regionalnych oraz UE.

4.12 Europejski Okrągły Stół na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji to udana inicjatywa, której współprzewodniczy Komisja Europejska, a wspiera Program Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska (UNEP) oraz Europejska Agencja Środowiska. Udział zainteresowanych podmiotów na szczeblu europejskim umożliwia przyjęcie zharmonizowanego podejścia opartego na cyklu życia i ułatwia otwarty dialog nastawiony na wyniki w ramach łańcucha żywnościowego. Celem jest propagowanie spójnego i naukowego podejścia oraz ustanowienie łańcucha żywnościowego jako głównego elementu przyczyniającego się do zrównoważonej konsumpcji i produkcji w Europie, z uwzględnieniem globalnego programu działań w tej dziedzinie (12).

4.13 Wdrażanie ZPP i planu działania SCP/SIP powinno być procesem dynamicznym, opierającym się na ciągłym dialogu i współpracy zainteresowanych stron (od przedsiębiorstw i decydentów po organizacje konsumenckie i organizacje pozarządowe zaangażowane w ochronę środowiska naturalnego), by w ten sposób wzmocnić narzędzia komunikacji z konsumentem i produkcję ekologiczną oraz sprzyjać zrównoważonej polityce zamówień publicznych.

4.14 Lepsza współpraca między podmiotami zaangażowanymi w badania i rozwój w dziedzinie ekoinnowacji, sferą gospodarczą i przedsiębiorstwami, ośrodkami badawczymi i uczelniami powinna nie tylko stymulować konieczne innowacje w sektorze. Powinna także pomagać w zapewnienia transferu wiedzy z poszanowaniem praw własności intelektualnej, rozwoju wiedzy i nowych umiejętności, bez których ZPP pozostałaby tylko w sferze marzeń.

4.15 Realizacja koncepcji ZPP w oderwaniu od planu działania SCP/SIP niosłaby ze sobą ryzyko niepotrzebnej niespójności i niepewności prawnej. Dlatego też EKES w pełni zgadza się, że obecnie należy poddać ocenie wszelkie dalsze działania w zakresie zintegrowanej polityki produktowej i podejmować je w ramach planu działania SCP/SIP.

Bruksela, 21 października 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

(1) Dz.U. C 80 z 30.3.2004, s. 39–44; Dz.U. C 218 z 11.9.2009, s. 46.

(2) COM(2003) 302 wersja ostateczna.

(3) Odnowiona strategia UE dotycząca trwałego rozwoju z dnia 9 czerwca 2006 r. nr 10117/06.

(4) COM(2001) 31 wersja ostateczna.

(5) Zob. http://www.un.org/esa/dsd/dsd_aofw_scpp/scpp_tenyearframprog.shtml.

(6) COM(2008) 397 wersja ostateczna.

(7) Dyrektywa 2009/125/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 października 2009 r. ustanawiająca ogólne zasady ustalania wymogów dotyczących ekoprojektu dla produktów związanych z energią.

(8) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy.

(9) COM(2005) 670 wersja ostateczna.

(10) COM(2005) 666 wersja ostateczna.

(11) Rozporządzenie (WE) 1907/2006 w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów. Komisja ma możliwość przeglądu i zmiany załączników do rozporządzenia REACH zgodnie z art. 131, zaś art. 138 i inne postanowienia REACH nakazują przeprowadzenie kilku konkretnych przeglądów.

(12) www.food-scp.eu.

17.2.2011

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 51/80

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 708/2007 w sprawie wykorzystania w akwakulturze gatunków obcych i niewystępujących miejscowo

COM(2010) 393 wersja ostateczna – 2009/0153 (COD)

2011/C 51/16

Sprawozdawca generalny: José María ESPUNY MOYANO

Parlament Europejski, w dniu 2 września 2010 r., postanowił, zgodnie z art. 43 ust. 2 TFUE, zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 708/2007 w sprawie wykorzystania w akwakulturze gatunków obcych i niewystępujących miejscowo

COM(2010) 393 wersja ostateczna – 2009/0153 (COD)

Dnia 14 września 2010 r. Prezydium Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego powierzyło przygotowanie opinii w tej sprawie Sekcji Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego.

Mając na względzie pilny charakter prac, na 466. sesji plenarnej w dniu 21 października 2010 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny wyznaczył José Maríę Espuny Moyana na sprawozdawcę generalnego oraz stosunkiem głosów 177 do 2 – 10 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Komitet popiera nową, dokładniejszą definicję „zamkniętych zakładów akwakultury” opartą na wynikach projektu Impasse (wspólne działanie „Oddziaływanie obcych gatunków w akwakulturze na środowisko”), jak również wyjaśnienie związanej z nimi kwestii oddalenia od wód otwartych, a także poprawki redakcyjne do rozporządzenia (WE) nr 708/2007, które w dużym stopniu uwzględniają zalecenia poczynione w opinii CESE 453/2010.

1.2 Komitet jest zdania, że przy założeniu zastosowania środków niezbędnych do uniknięcia zmian w ekosystemach i różorodności biologicznej, akwakultura powinna móc nadal czerpać korzyści z wprowadzania gatunków obcych bądź przenoszenia gatunków niewystępujących miejscowo w Unii Europejskiej, co bedzie sprzyjać zrównoważonemu rozwojowi tejże działalności.

1.3 Komitet podkreśla, jak ważne jest zmniejszenie obciążeń biurokratycznych poprzez jasne ustalenie warunków, które muszą spełniać zamknięte zakłady akwakultury.

1.4 Komitet popiera również zmiany wprowadzone do rozporządzenia (WE) nr 708/2007 w wyniku wejścia w życie traktatu z Lizbony, których głównym celem jest umożliwienie zmian w załącznikach I, II, III i IV poprzez procedurę komitologii.

2. Wstęp

2.1 Akwakultura podlega ciągłym przemianom i dąży do tego, by sprostać potrzebom rynku; należy wspomnieć tu m.in. o dywersyfikacji gatunków hodowanych i wprowadzanych do obrotu.

2.2 W przeszłości akwakultura europejska, podobnie jak inne rodzaje działalności rolniczej i hodowlanej, przyniosła społeczeństwu korzyści związane z wprowadzeniem gatunków obcych. Obecnie cztery z dziesięciu głównych gatunków produkowanych we wspólnotowym sektorze akwakultury można uznać za obce (pstrąg tęczowy, ostryga pacyficzna, karp i małż japoński), a ich obecność postrzegana jest dziś za coś zwyczajnego i koniecznego.

2.3 Jednakże wprowadzanie inwazyjnych gatunków obcych uznaje się za jedną z podstawowych przyczyn zmian w różnorodności biologicznej na płaszczyźnie światowej. Główne drogi przedostawania się niepożądanych gatunków obcych do UE to wody balastowe wielkich statków, wędkarstwo sportowe i akwarystyka. Także zmiana klimatu prowadzi do samorzutnego przemieszczania się gatunków obcych.

2.4 Rozporządzenie (WE) nr 708/2007 w sprawie wykorzystania w akwakulturze gatunków obcych i niewystępujących miejscowo było niedawno przedmiotem pewnych zmian. Komitet wypowiedział się już na ten temat w opinii CESE 453/2010 (sprawozdawca: Valerio SALVATORE), która została przyjęta sporą większością głosów i pozostaje aktualna. Niektóre z poczynionych wówczas uwag zostały uwzględnione w propozycjach zmian (zmiany do art. 3), co dowodzi słuszności zaleceń Komitetu. Chodzi tu m.in. o wyjaśnienie, że zamknięte zakłady akwakultury są zawsze sytuowane na lądzie, a ponadto o minimalną bezpieczną odległość i o ochronę przed drapieżnikami.

3. Uwagi ogólne

3.1 Unia powinna dostosować swoje prawodawstwo dotyczące praktyk w akwakulturze odnośnie do wykorzystania gatunków obcych i niewystępujących miejscowo oraz ewentualnych związanych z nimi gatunków niedocelowych, zarówno w wyniku wejścia w życie traktatu z Lizbony, jak i w świetle uwag i propozycji poczynionych przez różne organizacje, w tym EKES.

3.2 Celem tych ram prawnych jest zminimalizowanie negatywnych skutków dla różnorodności biologicznej, a zwłaszcza dla gatunków, siedlisk i funkcji ekosystemu. Przepisy powinny opierać się na zasadzie ostrożności, uwzględniać procedury oceniające potencjalne zagrożenia oraz przewidywać opracowanie planów awaryjnych.

3.3 Gatunki obce w akwakulturze, które od dłuższego czasu występują na terenie UE i które są hodowane w zwyczajowy sposób, powinny być traktowane specjalnie, by ułatwić kontynuowanie ich hodowli bez nakładania dodatkowych obciążeń administracyjnych, pod warunkiem że ich przemieszczanie się nie powoduje napływu gatunków niedocelowych.

3.4 Rozporządzenie Rady (WE) nr 708/2007 ustanowiło ramy regulujące wykorzystanie w akwakulturze gatunków obcych i niewystępujących miejscowo w celu oceny i zminimalizowania ewentualnego oddziaływania tych gatunków na środowisko wodne.

3.5 Zmniejszenie zagrożeń dla środowiska wymaga przyjęcia takich środków, jak protokoły postępowania w zakładach otrzymujących, uprzednia ocena ryzyka ekologicznego oraz kwarantanna.

3.6 Prawidłowe zarządzanie ryzykiem związanym z wykorzystywaniem gatunków obcych i niewystępujących miejscowo wymaga przyjęcia odpowiedzialności przez wszystkie zainteresowane strony, a zwłaszcza państwa członkowskie.

3.7 Należy posłużyć się rozwojem wiedzy na temat wykorzystywania gatunków obcych w akwakulturze w celu polepszenia przepisów w tej dziedzinie; chodzi tu zwłaszcza o nową wiedzę naukową uzyskaną dzięki inicjatywom badawczym finansowanym przez UE, np. dzięki projektowi Impasse.

4. Uwagi szczegółowe

4.1 Rozporządzenie (WE) nr 708/2007 w sprawie wykorzystania w akwakulturze gatunków obcych i niewystępujących miejscowo należy dostosować do nowych postanowień art. 290 TFUE dotyczących przekazywania uprawnień oraz art. 291 w sprawie uprawnień wykonawczych. Dzięki temu rozporządzenie (WE) nr 708/2007 będzie w pełni zgodne z procesem decyzyjnym przewidzianym w nowym traktacie.

4.2 Ponieważ zamknięte zakłady akwakultury są uznawane za bezpieczne i niosą ze sobą bardzo małe ryzyko ucieczki osobników, powinna istnieć możliwość zwolnienia ich m.in. z obowiązku przeprowadzania uprzedniej oceny ryzyka ekologicznego.

4.3 Ze względu na odstępstwa przyznane zamkniętym zakładom akwakultury szczególnego znaczenia nabiera określenie wymogów związanych z bezpieczeństwem biologicznym, jakie muszą spełniać te zakłady.

4.4 Wymogi stawiane zamkniętym zakładom akwakultury muszą wychodzić poza postrzeganie wody jako jedynego sposobu ucieczki hodowanych osobników i obejmować takie aspekty, jak usytuowanie na lądzie, ochrona przed drapieżnikami i skutkami ewentualnych powodzi, zabezpieczenie przed kradzieżą i wandalizmem, efekt bariery dla patogenów oraz zarządzanie organizmami martwymi.

4.5 Zamknięte zakłady akwakultury w całej UE należy umieścić na liście, która będzie dostępna do wglądu przez państwa członkowskie w każdym momencie. Listy te należy przygotować bezzwłocznie, regularnie aktualizować i udostępnić na internecie.

4.6 Transport gatunków obcych i niewystępujących miejscowo z zamkniętych zakładów akwakultury bądź do nich jest niezwykle delikatną kwestią, dlatego też należy zadbać, by w czasie jego trwania żadne osobniki nie wydostały się na wolność.

4.7 Przemieszczanie się wodnych gatunków obcych za pośrednictwem sklepów zoologicznych, sklepów ogrodniczych, oczek wodnych w ogrodach oraz akwariów stanowi zagrożenie tak dla różnorodności biologicznej, jak i dla akwakultury i dlatego musi podlegać przepisom i kontroli, które obowiązują w wypadku akwakultury.

4.8 Mimo że chodzi o kwestię, która nie została poruszona w zmianach do rozporządzenia (WE) nr 708/2007, niewłaściwe jest definiowanie otwartych zakładów akwakultury jako zakładów, gdzie akwakultura prowadzona jest w środowisku wodnym nieoddzielonym od dzikiego środowiska wodnego za pomocą barier uniemożliwiających ucieczkę hodowanych osobników. W otwartych zakładach akwakultury mamy do czynienia z barierami fizycznymi utrzymującymi hodowane osobniki w niewoli. Niemniej jednak nie są one w stanie zagwarantować, iż w pewnych okolicznościach (burze, powodzie, obecność drapieżników) niektóre osobniki nie wydostaną się na otwarte wody.

Bruksela, 21 października 2010 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Staffan NILSSON

		ISSN 1725-5228 doi:10.3000/17255228.C_2011.051.pol
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej		C 51

Wydanie polskie	Informacje i zawiadomienia	Tom 54 17 lutego 2011

Powiadomienie nr	Spis treśći	Strona
	I Rezolucje, zalecenia i opinie
	OPINIE
	Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny
	466. sesja plenarna w dniach 19, 20 i 21 października 2010 r.
2011/C 051/01	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie partycypacji finansowej pracowników w Europie (opinia z inicjatywy własnej)	1

2011/C 051/02	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie zmian w przemyśle metalowym i jego przyszłości (opinia z inicjatywy własnej)	8

2011/C 051/03	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie konsekwencji kryzysu związanego z długiem publicznym dla sprawowania rządów w UE (opinia z inicjatywy własnej)	15

2011/C 051/04	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie stosunków transatlantyckich i propagowania europejskiego modelu społecznego na świecie (opinia z inicjatywy własnej)	20

2011/C 051/05	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie odnowienia metody wspólnotowej (wytycznych) (opinia z inicjatywy własnej)	29

	III Akty przygotowawcze
	Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny
	466. sesja plenarna w dniach 19, 20 i 21 października 2010 r.
2011/C 051/06	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie zmienionego wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie koordynacji gwarancji, jakie są wymagane w państwach członkowskich od spółek w rozumieniu art. 54 akapit drugi Traktatu, w celu uzyskania ich równoważności, dla ochrony interesów zarówno wspólników, jak i osób trzecich w zakresie tworzenia spółki akcyjnej, jak również utrzymania i zmian jej kapitału COM(2010) 388 wersja ostateczna – 2008/0173 (COD)	35

2011/C 051/07	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie zmienionego wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącej łączenia się spółek akcyjnych COM(2010) 391 wersja ostateczna – 2008/0009(COD)	36

2011/C 051/08	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Europejska strategia na rzecz ekologicznie czystych i energooszczędnych pojazdówCOM(2010) 186 wersja ostateczna	37

2011/C 051/09	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie Zielona księga w sprawie uwalniania potencjału przedsiębiorstw z branży kultury i branży twórczejCOM(2010) 183 wersja ostateczna	43

2011/C 051/10	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz ochrony ofiar, uchylającej decyzję ramową 2002/629/WSiSW COM(2010) 95 wersja ostateczna – 2010/0065 (COD)	50

2011/C 051/11	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Roku Aktywności Osób Starszych (2012 r.) COM(2010) 462 wersja ostateczna	55

2011/C 051/12	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Wspieranie inwestycji publiczno-prywatnych krokiem w kierunku naprawy gospodarki i długoterminowej zmiany strukturalnej: zwiększanie znaczenia partnerstw publiczno-prywatnychCOM(2009) 615 wersja ostateczna	59

2011/C 051/13	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Rady zmieniającej dyrektywę 2006/112/WE dotyczącą wspólnego systemu podatku od wartości dodanej w odniesieniu do okresu obowiązywania minimalnej stawki podstawowej COM(2010) 331 wersja ostateczna – 2010/0179 (CNS)	67

2011/C 051/14	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Postkopenhaska międzynarodowa polityka przeciwdziałania zmianie klimatu: natychmiastowe kroki, aby ożywić globalne działaniaCOM(2010) 86 wersja ostateczna	69

2011/C 051/15	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie sprawozdania Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów na temat stanu wdrażania zintegrowanej polityki produktowej COM(2009) 693 wersja ostateczna	75

2011/C 051/16	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 708/2007 w sprawie wykorzystania w akwakulturze gatunków obcych i niewystępujących miejscowo COM(2010) 393 wersja ostateczna – 2009/0153 (COD)	80