28.7.2009

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 175/1

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie „przyszłych inwestycji w przemysł jądrowy i ich miejsca w polityce energetycznej UE”

(2009/C 175/01)

Pismem z 27 maja 2008 r. Komisja Europejska, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, zwróciła się do Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego o opracowanie opinii rozpoznawczej w sprawie

przyszłych inwestycji w przemysł jądrowy i ich miejsca w polityce energetycznej UE

Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 10 listopada 2008 r. Sprawozdawcą był Edgardo Maria IOZIA.

Na 449. sesji plenarnej w dniach 3–4 grudnia 2008 r. (posiedzenie z 4 grudnia) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 122 do 15–16 osób wstrzymało się od głosu — przyjął następującą opinię:

1. Uwagi i zalecenia

1.1 Między wszczęciem procedur administracyjnych a budową elektrowni jądrowej musi upłynąć około dziesięciu lat, by móc produkować w niej energię elektryczną, co wymaga inwestycji rzędu od 2 do 4,5 mld euro dla mocy zainstalowanej wynoszącej odpowiednio 1 000 MWe albo 1 600 MWe. Niezbędne jest zagwarantowanie stabilnych ram prawnych ze względu na czas, jaki upływa od podjęcia inwestycji do rozpoczęcia sprzedaży energii. Decyzja o podjęciu produkcji energii jądrowej i związane z tym przepisy powinny uzyskać poparcie znacznej większości obywateli i polityków.

1.2 Na podstawie obecnych programów, do 2030 r. około połowa elektrowni powinna zostać wyłączona z eksploatacji. EKES uważa za niezbędne przyjęcie rygorystycznych środków zapewniających odpowiednie zasoby finansowe na likwidację, zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”, i wysoki poziom ochrony pracowników i obywateli oraz popiera w pełni propozycje Komisji w tej sprawie, wnosząc o szybkie przekształcenie zalecenia 2006/851/Euratom w dyrektywę zawierającą propozycję utworzenia niezależnych organów zarządzających funduszami przeznaczonymi na likwidację i rozbiórkę.

Komitet:

1.3 Podkreśla, że główne przeszkody to niepewność polityczna oraz procedury na uzyskanie pozwoleń, brak przejrzystości oraz pełnych, jasnych i wiarygodnych informacji na temat rzeczywistych zagrożeń, brak decyzji w sprawie określenia ostatecznej lokalizacji bezpiecznych składowisk odpadów radioaktywnych. Ryzyko dla inwestorów prywatnych jest zbyt wysokie, a kryzys finansowy sprawia, że pozyskiwanie kapitału średnio- lub długoterminowego, potrzebnego dla przemysłu jądrowego, jest jeszcze bardziej problematyczne. Pomijając pomoc państwa dla tego sektora, finansowanie mogłoby być ułatwione dzięki stabilnym i pewnym ramom prawnym dla inwestorów, a także możliwości zawierania długoterminowych umów na dostawę, gwarantujących zwrot inwestycji. Trudności z niewielkim zwiększeniem środków Euratom przeznaczonych na dofinansowanie (pożyczki Euratom) nie pozwalają wierzyć, że polityka Unii Europejskiej wkrótce się zmieni.

1.4 Jest przekonany o potrzebie demokratycznego zaangażowania obywateli, którym należy zapewnić możliwość dogłębnego zapoznania się z korzyściami i zagrożeniami związanymi z energetyką jądrową, by mogli świadomie uczestniczyć w decyzjach, które ich bezpośrednio dotyczą. EKES staje się wyrazicielem tych potrzeb i wzywa Komisję do uświadomienia państwom członkowskim potrzeby uruchomienia kampanii poświęconej przejrzystym i pewnym informacjom na temat europejskiego zapotrzebowania na energię, efektywności energetycznej i różnych związanych z tym możliwości wraz z energetyką jądrową.

1.5 Uważa, że w obecnym stanie rzeczy wydłużenie okresu eksploatacji elektrowni stanowi z ekonomicznego punktu widzenia uzasadnioną opcję pod warunkiem ścisłego przestrzegania norm bezpieczeństwa, chociaż wiąże się to z rezygnacją ze znaczącego wzrostu efektywności termodynamicznej (15–20 %).

1.6 Uważa, że należy ułatwić inwestycje w badania nad bezpieczeństwem i ochroną pracowników i obywateli, służące wsparciu programów szkoleniowych, staży i rozwoju zawodowego w celu stałego utrzymania wysokiego poziomu umiejętności technicznych i technologicznych w przemyśle tego sektora oraz w krajowych organach regulacyjnych i kontrolnych. Inwestycje te powinny być finansowane nie tylko z siódmego programu ramowego Euratom, ale również z publicznych programów krajowych.

1.7 Ocenia, że w razie wypadku poszczególne systemy służące określeniu odpowiedzialności za awarię i systemy odszkodowawcze są niewystarczające i nieuzasadnione. Wyraża nadzieję, że pierwszym krokiem będzie ujednolicenie warunków konwencji paryskiej i wiedeńskiej, które nie przewidują jednego rodzaju ram prawnych i takich samych środków odszkodowawczych za szkody związane z energetyką jądrową. Należałoby przyjąć dyrektywę zgodnie z zapisem w art. 98 traktatu Euratom w sprawie ubezpieczeń od zagrożeń, która wyraźnie stwierdzałaby, że w razie wypadku pełne koszty ponoszą operatorzy elektrowni jądrowej. Ze względu na charakter zagrożenia należy zachęcać do podziału ryzyka pomiędzy europejskich operatorów z tego sektora, opierając się na już istniejących przykładach.

1.8 Uważa, że przemysł europejski, chcąc sprostać hipotetycznemu dużemu wzrostowi zapotrzebowania na nowe elektrownie, musi zaplanować ogromne inwestycje w wiedzę, szkolenia, badania i rozwój, które są niezbędne dla przyszłości tego sektora w Europie. Produkcja energii jądrowej nie miałaby zbyt wiele sensu, jeżeli jej udział w ogólnej rocznej produkcji energii elektrycznej wynosiłby poniżej 10–15 %, ponieważ ze względu na koszty administracyjne i koszty unieszkodliwiania odpadów potrzebna jest pewna masa krytyczna pozwalająca osiągnąć korzyści skali.

1.9 Jest świadomy, że nie można zastosować w praktyce rozwiązania polegającego na ustanowieniu jednego lub więcej wspólnych składowisk odpadów w Europie, jak to uczyniono w Stanach Zjednoczonych, i wzywa państwa członkowskie do przyspieszenia procedur ustanawiania ostatecznych składowisk w poszczególnych krajach. Należy określić zharmonizowane wymogi bezpieczeństwa, w których sprawie potrzebna byłaby dyrektywa, co postulowało już Stowarzyszenie Zachodnioeuropejskich Organów Nadzoru Instalacji Jądrowych (WENRA) i Parlament Europejski.

1.10 Zachęca Komisję do wspierania programów badawczo-rozwojowych, w szczególności dotyczących technologii jądrowej IV generacji.

1.11 Również środki przeznaczone na badania, dostępne w zakresie unieszkodliwiania odpadów i ochrony przed promieniowaniem jonizującym, nie wydają się odpowiednie. EKES wzywa Komisję, Radę i Parlament do przyznania dodatkowych środków na siódmy program ramowy Euratom w celu wsparcia wspólnych inicjatyw technologicznych poświęconych specjalnie tej tematyce, jak obecnie czyni się na przykład w dziedzinie ogniw paliwowych i leków. Komitet apeluje również do państw członkowskich, by w granicach swoich kompetencji podjęły większe wysiłki celem rozwiązania tych problemów. W lipcu 2008 r. Nuclear Decommissioning Authority (Agencja ds. Likwidacji Obiektów Jądrowych) skorygowała o 30 % w górę prognozy zapotrzebowania na publiczne środki finansowe przeznaczone na likwidację elektrowni w stosunku do 2003 r. NDA szacuje potrzebne środki na 73 miliardy funtów, czyli 92 miliardy euro i przewiduje tendencję wzrostową (1). EDF, które posiada wysoki poziom standaryzacji, twierdzi, że takie koszty sięgają 15–20 % początkowych kosztów budowy.

1.12 Zdaniem Komitetu istnieje wiele środków, których podjęcie mogłaby rozważyć Unia Europejska i państwa członkowskie, by ograniczyć te obszary niepewności.

—	Od strony politycznej mogłyby one postarać się stworzyć długoterminowe porozumienie polityczne łączące wszystkie opcje polityczne i dotyczące znaczenia energetyki jądrowej w kontekście przeciwdziałania zmianom klimatycznym.

—

Od strony ekonomicznej mogłyby one wyjaśnić, jakie wymogi zostaną przez nie nałożone odnośnie do wycofywania elektrowni z eksploatacji i do usuwania odpadów z elektrowni jądrowych oraz odnośnie do nakładów finansowych niezbędnych podmiotom do pokrycia tych długoterminowych kosztów. Unia Europejska wraz z państwami członkowskimi i organami nadzoru mogłaby również sprecyzować warunki, na jakich energia jądrowa może być dostarczana do sieci i charakter możliwych do zaakceptowania długoterminowych kontraktów na dostawę energii.

—

Od strony badań — Unia i państwa członkowskie mogą nadal wspierać działania w zakresie B+R dotyczące technologii jądrowej trzeciej i czwartej generacji (w tym energii termojądrowej), która będzie odznaczała się wyższą wydajnością i wyższymi standardami dotyczącymi środowiska i bezpieczeństwa niż obecna generacja elektrowni jądrowych.

—	Od strony planowania przestrzennego — mogłyby one przyspieszyć długie procedury wyszukiwania odpowiednich miejsc i wydawania zezwoleń.

—	Od strony finansowej europejskie instytucje finansowe mogłyby uruchomić źródła kredytowania, co zachęciłoby innych inwestorów do wykazania inicjatywy.

2. Finansowanie w branży jądrowej

2.1 Zapotrzebowanie na energię w Europie i wysokość przewidywanych kosztów

2.1.1 W ciągu najbliższych 20 lat Europa będzie musiała podołać inwestycjom potrzebnym do zastąpienia obecnych elektrowni w wysokości 800–1 000 mld euro, niezależnie od zastosowanego paliwa. Jeżeli chodzi o reaktory jądrowe, można szacować, że trzeba będzie zastąpić od 50 do 70 z nich (łącznie jest ich 146), a związane z tym koszty wyniosą od 100 do 200 mld euro.

2.1.2 Koszty związane z wydłużeniem eksploatacji elektrowni jądrowych obecnie działających wynoszą około 25 % kosztów nowej elektrowni. Eksploatację można wydłużyć na okres od 10 do 20 lat. W niedawnych badaniach (2) obliczone koszty różnią się w zależności od zastosowanej technologii (od 80 do 500 euro/kWe), a dotyczą projektów wydłużenia eksploatacji o około 10 lat.

2.1.3 Niepewność związana z przyszłymi decyzjami w dziedzinie energetyki oraz możliwość czerpania dalszych korzyści z inwestycji skłaniają operatorów do występowania z wnioskiem o przedłużenie eksploatacji obecnych elektrowni, a nie do inwestowania ogromnych środków w nowe i bardziej wydajne elektrownie. Wydłużenie eksploatacji, przy zagwarantowaniu przynajmniej takiego samego poziomu bezpieczeństwa, jest z pewnością korzystne z gospodarczego i punktu widzenia i ze względu na zmiany klimatyczne, ale nie rozwiązuje problemu zapotrzebowania na energię w dłuższym okresie, a jedynie pozwala odsunąć go w czasie.

2.1.4 W wypadku stopniowego ograniczania produkcji energii jądrowej trzeba będzie zastąpić tę produkcję innymi rodzajami energii, które zapewniają taki sam poziom emisji i takie samo obciążenie podstawowe. W razie zastępowania zlikwidowanych elektrowni koszt wyniesie od 100 do 200 mld euro. W razie utrzymania obecnego udziału energii jądrowej w całości produkcji energii koszt wyniesie od 200 do 400 mld w zależności od zapotrzebowania na energię elektryczną.

2.1.5 Koszt nowej elektrowni jądrowej szacowany jest na kwotę od 2 do 4,5 mld euro. EBI bierze pod uwagę niepewność rozwoju sektora jądrowego w perspektywie długoterminowej i przewiduje drastyczne ograniczenie produkcji energii jądrowej o 40 % w 2030 r. w stosunku do 2004 r. W czasie ostatniego wysłuchania w EKES-ie prezes EBI potwierdził tę prognozę. Międzynarodowa Agencja Energii Jądrowej przewiduje, że zdolność produkcji energii jądrowej wzrośnie w tym samym czasie z 368 GW do 416 GW, co w skali światowej oznacza wzrost o 13 %, natomiast w Europie przewiduje się ograniczenie o 15 GW (3).

2.2 Zmiany klimatyczne, emisje CO2 i energia jądrowa

2.2.1 By osiągnąć cele z Kioto i bardziej ambitne cele, które powinny zostać ustalone w Kopenhadze, UE musi produkować 60 % energii elektrycznej bez emisji CO2. Obecnie około 40 % emisji CO2 w Unii Europejskiej jest związanych z produkcją energii. Nie można pomijać roli energetyki jądrowej w tym zakresie. Zdaniem Komisji pożądane byłoby podniesienie celu 20 % energii ze źródeł odnawialnych w 2020 r. do 30 % do 2030 r.

2.2.2 Można przewidywać wzrost emisji CO2 związanych z produkcją i obróbką uranu, spowodowany głównie stopniowym wyczerpywaniem się złóż rudy o wysokiej koncentracji uranu oraz wzrostem wydzielania się gazów cieplarnianych ze względu na wykorzystanie fluoru i chloru niezbędnych w procesie przygotowania sześciofluorku uranu i oczyszczania cyrkonu wykorzystywanego w przewodach, do których wprowadzany jest wzbogacony uran.

2.2.3 W każdym razie emisje CO2 wynikające z produkcji energii jądrowej są bardzo niskie i ten fakt należy odpowiednio wziąć pod uwagę.

2.2.4 Wzrośnie zapotrzebowanie na energię elektryczną w transporcie publicznym i prywatnym, a także zapotrzebowanie na produkcję wodoru, obecnie w 95 % uzyskiwanego z węglowodorów. Wodór pomoże rozwiązać problem przechowywania energii elektrycznej, pod warunkiem, że będzie produkowany z paliw o bardzo niskiej emisji CO2.

2.3 Trudności związane z energetyką jądrową

2.3.1 Największa trudność jest związana z niepewnymi ramami administracyjnymi i regulacyjnymi. W każdym kraju obowiązują inne procedury i w niektórych przypadkach mogą spowodować dwukrotne lub trzykrotne wydłużenie czasu potrzebnego na budowę. Komisja ocenia, że w Finlandii potrzeba co najmniej 10 lat, ale z powodu problemów wynikłych w trakcie budowy prace zostały wstrzymane i szacuje się, że opóźnienie wyniesie co najmniej 18 miesięcy. Procedura administracyjna rozpoczęła się w 2000 r., a przyłączenie do sieci nastąpi prawdopodobnie nie wcześniej niż w 2011 r.

2.3.2 Przy inwestycjach w elektrownie jądrowe szczególnie wysoka jest część kapitału początkowego, który stanowi około 60 % całej kwoty inwestycji, a dopiero po około 10 latach rozpoczyna się sprzedaż energii elektrycznej. Potrzeba około 20 lat na zamortyzowanie zainwestowanego kapitału i kosztu jego finansowania. Pokazuje to, jakie znaczenie ma wystarczająco długi okres eksploatacji, by zapewnić rentowność tej technologii.

2.3.3 Inwestycje te są bardzo długotrwałe: od rozpoczęcia budowy przez eksploatację do dekontaminacji i likwidacji może upłynąć ponad sto lat. Niezbędna jest zatem gwarancja długotrwałej stabilności finansowej operatorów i potrzeba długotrwałego zaangażowania państwa w plany produkcji energii jądrowej.

2.3.4 Finansowanie w branży jądrowej bardziej niż w innych branżach zależne jest od decyzji politycznych rządów krajowych. Pierwszy czynnik niepewności jest związany z koniecznością posiadania pewnych i stabilnych ram prawnych. Trzeba prowadzić politykę na rzecz zaangażowania i uwrażliwienia obywateli, tak by mogli uczestniczyć w podejmowanych wyborach na podstawie pełnych, przejrzystych, zrozumiałych i prawdziwych informacji. Tylko demokratyczna procedura może stworzyć warunki do podjęcia świadomego wyboru, na którym opiera się przyszłość europejskiego przemysłu jądrowego.

2.3.5 Wysoki udział kosztu finansowego pociąga za sobą konieczność „sprzedaży” całej wyprodukowanej energii, biorąc pod uwagę fakt, że instalacje jądrowe muszą działać przy obciążeniu podstawowym, dostarczając wyprodukowaną energię elektryczną przez bardzo dużą liczbę godzin rocznie. Zatem pojawia się kwestia zapewnienia dochodowości, której rozwiązaniem mogłaby być możliwość zawarcia umów długoterminowych, podobnie jak w przypadku Finlandii.

2.3.6 Kolejnym źródłem niepewności są różnice w systemie odszkodowania i określania odpowiedzialności w razie wypadku w poszczególnych państwach członkowskich. Pożądany byłby jednolity europejski system gwarancyjny lepszy od obecnych systemów i obecnego pokrycia ubezpieczeniowego, które jest zupełnie niewystarczające w razie poważnego wypadku. Obciążenia i odpowiedzialność powinny w pełni spoczywać na producentach, podobnie jak w przypadku każdej innej działalności. Ze względu na charakter ryzyka (bardzo wysokie koszty w razie poważnego wypadku i niskie prawdopodobieństwo jego wystąpienia), należy zachęcać do form współubezpieczenia — opartych na zasadzie ubezpieczeń wzajemnych — przez różnych producentów energii jądrowej.

2.3.7 Opinia publiczna. Niedawne badania opinii publicznej (4) wykazują, że nastąpiło odwrócenie tendencji w podejściu do energetyki jądrowej, a mianowicie w krajach stosujących tę technologię jej ocena jest wyraźnie pozytywna, choć w UE-27 jeszcze przeważa, ale w niewielkim stopniu, negatywne nastawienie (45 % do 44 %). Brak przejrzystości oraz konieczność jasnego i pełnego informowania zostały również wskazane przez Forum Europejskie.

2.4 Środki wspólnotowe

2.4.1 Traktat Euratom przewiduje w programie ramowym Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej specjalne finansowanie dla badań, rozwoju i demonstracji:

Pierwszy program (działania pośrednie) dotyczy następujących sektorów:

—	badań nad energią termojądrową (5);

—	rozszczepienia jądrowego i ochrony przed promieniowaniem.

Drugi program (działania bezpośrednie) przewiduje inwestycje w:

—	syntezę jądrową (1 947 mln euro, z których przynajmniej 900 przeznaczonych zostanie na działania związane z projektem ITER);

—	rozszczepienie jądrowe i ochronę przed promieniowaniem (287 mln euro);

—	działania dotyczące energii jądrowej we Wspólnym Centrum Badawczym (517 mln euro).

2.4.2 Kolejny wspólnotowy instrument finansowania to EBI, który w tym sektorze zapewnia środki w wysokości ponad 6 589 mln euro, przeznaczone zarówno na budowę elektrowni, jak i na usuwanie odpadów, do których dochodzi 2 773 mln euro przeznaczonych na te same cele przez Euratom.

2.4.3 Analizując inwestycje — po wydaniu pozytywnej opinii przez Komisję — EBI bierze pod uwagę nie tylko konieczność zdobycia ogromnych zasobów finansowych na samą budowę, ale również koszty związane z usuwaniem odpadów i wycofaniem z eksploatacji. Jednak zapowiedziana przez EBI internalizacja kosztów nie obejmuje innych kosztów pośrednich, takich jak koszty związane z ochroną zewnętrzną elektrowni przez siły bezpieczeństwa oraz dodatkowe prace demontażowe, na przykład zapór regulujących poziom wody w rzekach dla zapewnienia stałego dopływu wody do reaktorów nawet w okresie suszy.

2.4.4 Różne sposoby obliczania kosztów i konieczność dysponowania gwarantowanym systemem funduszy przeznaczanych ad hoc są wyraźnie opisane w komunikacie Komisji pt. Drugie sprawozdanie w sprawie wykorzystania zasobów finansowych przeznaczonych na likwidację instalacji jądrowych, zużytego paliwa i odpadów promieniotwórczych (6).

2.4.5 W sprawozdaniu tym wskazuje się również na „niewłaściwe” użytkowanie funduszy przeznaczonych na likwidację instalacji i gospodarkę odpadami w niektórych państwach członkowskich. W kilku państwach fundusze te są zasilane z środków publicznych i często wykorzystywane do innych celów. To w znaczący sposób zakłóca konkurencję, ponieważ koszty te powinny zostać zinternalizowane zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”.

2.4.6 Wniosek Komisji z 2002 r. o połączenie decyzji 270 z 1977 r. i 179 z 1994 r. oraz o podniesienie poziomu finansowania nie uzyskał jednomyślnego poparcia Rady. Na pożyczki Euratom pozostało 600 mln — o które można wnioskować w wysokości najwyżej 20 % całości kosztów — i jest to niewystarczające do przyjęcia wniosków, które nie zostały jeszcze sformalizowane, ale są przedmiotem wstępnych spotkań z Komisją.

2.4.7 Fundusze Euratom i pożyczki EBI powinny zostać wykorzystane na wsparcie badań oraz zastosowań bezpiecznego i zrównoważonego rozwoju przemysłu jądrowego. Obecne środki nie wydają się odpowiadać rosnącemu zapotrzebowaniu finansowemu wynikającemu z konieczności zapewnienia wysokich standardów bezpieczeństwa i ograniczenia ryzyka do minimum. Fundusze te powinny zostać skierowane szczególnie do tych krajów, które wykażą, że prowadzą politykę publiczną w zakresie unieszkodliwiania odpadów radioaktywnych.

2.5 Finansowanie na szczeblu krajowym

2.5.1 System pomocy państwa nie przewiduje możliwości finansowania budowy elektrowni jądrowych, jednak wydaje się możliwe i pożądane, by finansowanie ze środków publicznych było przeznaczone na zwiększenie środków bezpieczeństwa, rozwój i wdrożenie przejrzystych i wspólnych procedur wydawania pozwoleń i określania lokalizacji, na wsparcie programów szkoleniowych i rozwoju zawodowego. Niezależnie od tego, czy będą powstawać nowe elektrownie jądrowe, konieczne jest, by można było liczyć na wysoko wykwalifikowanych inżynierów i techników, którzy byliby w stanie zapewnić bezpieczeństwo elektrowni wraz z upływem czasu, zarówno w trakcie ich eksploatacji, jak i likwidacji.

2.5.2 Przemysł europejski jest zaangażowany w budowę czterech powstających obecnie reaktorów (dwóch w Bułgarii, jednej w Finlandii i jednej we Francji). W obecnej sytuacji trudno jest planować intensywny rozwój mocy produkcyjnych, w szczególności jeżeli chodzi o technologię rozszczepienia jądrowego. Brytyjskie NIA w ostatnim badaniu potwierdziło, że mogłoby wesprzeć 70–80 % nowego programu jądrowego z wyjątkiem kluczowych elementów reaktora, takich jak zbiornik ciśnieniowy, turbogeneratory i inne ważne komponenty (7). Brak techników i inżynierów jest największym ograniczeniem możliwości dynamicznego rozwoju tej branży. Brak ten jest widoczny przede wszystkim w tych państwach członkowskich, które nie rozwinęły energetyki jądrowej lub rozwinęły ją tylko w niewielkim stopniu. Niemniej problem ten można rozwiązać, gdyż okres kształcenia inżyniera wynosi przeciętnie 5 lat, a między podjęciem decyzji o budowie reaktora jądrowego i rozpoczęciem eksploatacji upływa około 10 lat.

2.5.3 Potrzebne są znaczne inwestycje w dziedzinie kształcenia technicznego i naukowego. Młode pokolenia nie wykazują szczególnego zainteresowania studiami w dziedzinie energetyki jądrowej, przy czym wyraźnym wyjątkiem są kraje, które opracowały spójny program jądrowy, oferując tym samym realne perspektywy zawodowe. W najbliższej przyszłości będą potrzebni naukowcy, technicy, inżynierowie i eksperci budownictwa przemysłowego. Państwa członkowskie wykorzystujące technologie jądrowe, zwłaszcza te, które postanawiają je rozwinąć, powinny koniecznie opracować specjalne spójne projekty inwestycyjne w dziedzinie szkolenia.

2.5.4 Forum Energii Jądrowej podkreśliło znaczenie zharmonizowania wymogów bezpieczeństwa. Konwencja bezpieczeństwa jądrowego oraz standardy bezpieczeństwa MAEA są uznawane za podstawowe parametry odniesienia. Stowarzyszenie Zachodnioeuropejskich Organów Nadzoru Instalacji Jądrowych (WENRA) zamierza opracować zharmonizowany program dla krajów UE i Szwajcarii do 2010 r. Na podstawie analizy SWOT zalecono wydanie dyrektywy europejskiej w sprawie podstawowych zasad bezpieczeństwa w instalacjach jądrowych.

3. Możliwości

3.1 Problem wykorzystania energii jądrowej i jej finansowania należy połączyć z problemem zmian klimatycznych spowodowanych emisjami CO2. Około jednej trzeciej produkcji energii elektrycznej i 15 % energii zużywanej w UE wytwarzanych jest w elektrowniach jądrowych, przy niskiej emisji CO2. Nawet biorąc również pod uwagę możliwy wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych (kolejne dostępne bezemisyjne źródło energii, na które należy zdecydowanie postawić oprócz promowania energooszczędności), bardzo trudne wydaje się obniżenie emisji w najbliższych dziesięcioleciach bez utrzymania produkcji energii jądrowej na obecnym poziomie.

3.2 Energetyka jądrowa jest mniej wrażliwa na zmiany ceny ze względu na niski wpływ kosztu uranu na ogólne koszty produkcji.

3.3 Zróżnicowanie koszyka energetycznego zwiększa możliwości, w szczególności tych krajów, które są w dużym stopniu uzależnione od importu.

3.4 Według danych Komisji i niektórych operatorów koszt 1 kWh wyprodukowanego w elektrowni jądrowej jest wyższy od kosztów w klasycznych elektrociepłowniach, ale niższy niż w produkcji ze źródeł odnawialnych. Oszacowania te nie biorą pod uwagę z jednej strony spodziewanego kosztu certyfikatów emisji CO2, a z drugiej — częściowej internalizacji spodziewanych kosztów dekontaminacji i likwidacji po zakończeniu eksploatacji. Dla każdego źródła energii należałoby przyjąć metodę internalizacji wszystkich kosztów zewnętrznych. Niektórzy operatorzy i niektóre dawniejsze badania (8) stwierdzają, że koszt wyprodukowania 1 kWh przez elektrownię jądrową jest niższy.

3.5 Wystarczalność zapasów paliwa. Przy obecnej liczbie elektrowni i obecnej technologii reaktorów znane zapasy powinny pozwolić na ekonomicznie korzystne funkcjonowanie elektrowni przy niskich emisjach CO2 przez okres, który w zależności od oszacowań waha się od kilku dziesięcioleci do kilku stuleci (9) (10). Ta niepewność związana jest z faktem, że biorąc pod uwagę stopniowe wyczerpywanie się złóż „czystego” uranu, koszty wydobycia i rafinacji wzrosną pod względem energetycznym i pod względem użycia substancji chemicznych wytwarzających gazy cieplarniane. Przyszła generacja elektrowni mogłaby spowodować bezwzględne obniżenie zużycia paliwa dzięki rozwojowi reaktorów powielających. Ciekawym rozwiązaniem byłoby wykorzystanie jako paliwa toru, którego jest więcej niż uranu i który wykazuje lepszą wydajność neutronową i lepsze pochłanianie neutronów, a zatem wymaga mniejszego wzbogacenia paliwa na jednostkę wyprodukowanej energii. Ponadto mógłby on posłużyć jako paliwo dla reaktorów powielających termicznych, co ograniczyłoby produkcję odpadów radiotoksycznych oraz plutonu, który można wykorzystać do celów wojennych.

4. Zagrożenia

4.1 Możliwość wystąpienia katastrof i opadów radioaktywnych. Chociaż rozwój technologii reaktorów pozwolił na zminimalizowanie ryzyka dzięki zastosowaniu wielokrotnych środków kontroli, nie można w teorii wykluczyć możliwości stopienia się rdzenia. Bierne układy bezpieczeństwa, takie jak zbiornik na płynny rdzeń („core catcher”), wprowadzony już do budowanego obecnie w Finlandii EPR (europejskiego reaktora ciśnieniowego), zapewniają ograniczenie wycieku radioaktywnego również w wypadku stopnienia się rdzenia, które jest bardzo mało prawdopodobne. W przyszłości dzięki reaktorom o biernym układzie bezpieczeństwa będzie można zlikwidować takie ryzyko. Na przykład europejski projekt reaktora wysokotemperaturowego VHTR Raphael zapewniałby, również w razie blokady instalacji chłodzenia, powolny spadek temperatury do poziomu równowagi między rozproszeniem ciepła a produkcją energii, natomiast w obecnych reaktorach potrzebne jest szybkie działanie w celu zahamowania wzrostu temperatury rdzenia.

4.2 Zagrożenia dla zdrowia związane z normalnym funkcjonowaniem elektrowni. W badaniu dotyczącym zachorowalności na białaczkę u dzieci zamieszkałych w pobliżu elektrowni jądrowych w latach 1990–1998 odnotowano 670 przypadków białaczki, nie wskazując jednak na zbyt dużą zachorowalność u dzieci zamieszkałych w odległości do 20 km od elektrowni jądrowych. Nowsze badanie epidemiologiczne (KIKK) przeprowadzone w Niemczech z inicjatywy federalnego urzędu ochrony przed promieniowaniem (BfS) na szerokiej próbie ludności (1 592 przypadki i 4 735 kontroli) wykazało natomiast, że występowanie nowotworów u dzieci poniżej piątego roku życia jest odwrotnie proporcjonalne do odległości ich miejsca zamieszkania od elektrowni jądrowej. Autorzy doszli do wniosku, że poziom zmierzonego promieniowania jest tak niski, że w świetle wiedzy radiobiologicznej nie można stwierdzić, że przyczyną nowotworów było narażenie na promieniowanie jonizujące. Jednak zewnętrzny panel ekspertów (11) potwierdził wyniki badań KIKK. Są one wiarygodne i niski poziom zmierzonego promieniowania nakazywałby pogłębienie badań nad ewentualną nadwrażliwością dzieci na zagrożenie promieniowaniem i stałe monitorowanie ludności mieszkającej w pobliżu instalacji jądrowych (12). We wrześniu 2008 r. Federalny Urząd Ochrony Zdrowia w Szwajcarii zapoczątkował program Canupis („Childhood Cancer and Nuclear Power Plants in Switzerland”), związany z wynikami badań przeprowadzonych w Niemczech i z analizą literatury w tej dziedzinie, zleconą przez francuski Urząd Bezpieczeństwa Atomowego (ASN) zgodnie z zaleceniami zawartymi w sprawozdaniu Vroussosa.

4.3 Odpady. Niewiele państw rozwiązało tę kwestię, podejmując decyzję o lokalizacji ostatecznych składowisk. Stany Zjednoczone musiały zmienić klasyfikację składowiska w Nowym Meksyku (Waste Isolation Pilot Plant) używanego od 1999 r. ze względu na infiltrację płynów, które w zetknięciu się z solą z kopalni wywoływały silny efekt korozji zbiorników, co spowodowało, że składowiska w formacjach solnych zostały uznane za geologicznie niestabilne. W Europie tylko Finlandia i Szwecja ogłosiły, że ustalono już lokalizację ostatecznego składowiska. Szczególną uwagę będzie należało poświęcić przetwarzaniu odpadów radioaktywnych. Należy ponadto kontynuować badania nad ostatecznym składowaniem odpadów po ponownym przetworzeniu zużytego paliwa jądrowego. Jakość składowania oraz kondycjonowanie odpadów mają kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa i ochrony cyklu paliwa jądrowego.

4.4 Przeróbka i transport. Kolejne problemy związane są z urządzeniami przeróbki i transportu napromieniowanego paliwa, które w przeszłości nie były użytkowane bez zarzutu, w sposób podobny do stosowanego przez techników z elektrowni jądrowych, na przykład były przewożone na nieodpowiednich statkach (jeden nich zatonął, na szczęście bez napromieniowanego ładunku) lub niebezpieczny materiał został wyrzucony do morza.

4.5 Zagrożenie geologiczne i hydrogeologiczne Kolejny problem to fakt, że wiele elektrowni jest usytuowanych na terenach sejsmicznych. Japonia wolała zamknąć największą elektrownię na świecie w Kashiwazaki Kariwa (prefektura Niigata), rezygnując z mocy 8 000 MWe. Zamknięcie elektrowni wskutek trzęsienia ziemi z 16 lipca 2007 r. ograniczyło produkcję energii elektrycznej o 25 TWh. Obecnie prowadzone są prace nad wznowieniem działania reaktorów.

4.6 Rozprzestrzenianie broni jądrowej i terroryzm. W ostatnich lata nasiliły się obawy w związku z nowym zagrożeniem ze strony grup terrorystycznych. Naprawdę bezpieczne instalacje powinny wytrzymać zderzenie z samolotem, tak by nie spowodowało to wydostania się materiału radioaktywnego.

4.7 Woda. Kolejny bardzo ważny aspekt dotyczy zmian klimatycznych i stopniowego braku wody. Podobnie jak we wszystkich elektrowniach napędzanych ciepłem, w tym opalanych węglem, olejem opałowym oraz w elektrowniach słonecznych, również w wypadku elektrowni jądrowych procesy chłodzenia wymagają bardzo dużo wody, chyba że wykorzystana zostanie mniej skuteczna technologia chłodzenia powietrzem. (We Francji produkcja energii elektrycznej, w tym hydroelektrycznej, pochłania 57 % całego rocznego zużycia wody, 19,3 mld m3 z ogółem 33,7 mld m3. Większa część tej wody, czyli 93 %, zostaje zwrócona po schłodzeniu w procesie rozszczepiania i po wyprodukowaniu energii elektrycznej (13)). Podgrzewanie ogromnych ilości wody przez elektrownie jądrowe oraz niepokojące wysychanie wód powierzchniowych i gruntowych powoduje dodatkowe problemy przy wybieraniu lokalizacji i rodzi wątpliwości u opinii publicznej, która oczekuje jasnych odpowiedzi ze strony władz. W pewnych wypadkach konieczne okazało się ograniczenie lub wstrzymanie produkcji energii elektrycznej w okresie suszy.

4.8 UE nie dysponuje surowcami. W 2007 r. UE mogła zaspokoić w ramach swoich granic tylko 3 % zapotrzebowania. Głównym dostawcą jest Rosja (około 25 %, czyli 5 144 tU), na drugim miejscu znajduje się Kanada (18 %), a następnie Nigeria (17 %) i Australia (15 %). Energetyka jądrowa nie zmniejsza zatem zależności od krajów trzecich, chociaż inni dostawcy to w większości kraje o stabilnej sytuacji politycznej.

4.9 Dostęp do finansowania i długoterminowego kapitału. Niezbędne zasoby finansowe są z pewnością wysokie, ale czas potrzebny na projektowanie i budowę — może upłynąć ponad 10 lat, zanim elektrownia zostanie oddana do eksploatacji — zwiększa ryzykowność inwestycji. Nigdy nie udało się dotrzymać zaplanowanego terminu zakończenia budowy, a średni czas faktycznie potrzebny na wprowadzenie do sprzedaży wyprodukowanej energii elektrycznej był wyższy od przewidywań, co podnosiło koszty inwestycji.

4.10 Ostatnie awarie. W trakcie prac nad tą opinią miały miejsce liczne awarie: jedna w Słowenii i cztery we Francji. Zakaz używania wody i spożywania ryb z rzek skażonych wskutek wycieku radioaktywnej wody we Francji negatywnie wpłynął na nastroje europejskiej opinii publicznej. Te wydarzenia i ich silnie negatywny oddźwięk w mediach sugerują, że należy szczególnie dbać o procedury utrzymania i starannie wybierać przedsiębiorstwa obsługujące elektrownie.

5. Uwagi EKES-u

5.1 Obecnie energia elektryczna wyprodukowana w elektrowniach jądrowych ma tak duże znaczenie, że trudno wyobrazić sobie, aby w krótkim czasie można było zastąpić w inny sposób korzyści, jakie przynosi ona bilansowi energetycznemu UE.

5.2 Finansowanie w branży jądrowej bardziej niż w innych branżach zależne jest od decyzji politycznych rządów krajowych. Pierwszy czynnik niepewności jest związany z koniecznością posiadania pewnych i stabilnych ram politycznych. Trzeba prowadzić politykę na rzecz zaangażowania i uwrażliwienia obywateli, tak by mogli uczestniczyć w podejmowanych wyborach na podstawie pełnych, przejrzystych, zrozumiałych i prawdziwych informacji. Tylko demokratyczna procedura może stworzyć warunki do podjęcia świadomego wyboru, na którym opiera się przyszłość europejskiego przemysłu jądrowego.

5.3 Jak stwierdziła Komisja, brak przejrzystości, niedostateczne i sprzeczne informacje na temat wykorzystania funduszy przeznaczonych na usuwanie odpadów i rozbiórkę likwidowanych elektrowni zwiększają niepewność obywateli. EKES wzywa Komisję do uświadomienia państwom członkowskim potrzeby uruchomienia kampanii poświęconej przejrzystym i pewnym informacjom na temat europejskiego zapotrzebowania na energię, efektywności energetycznej i różnych związanych z tym możliwości wraz z energetyką jądrową.

5.4 Komitet zauważa, że w ciągu najbliższych dwudziestu lat dobiegnie końca eksploatacja wielu istniejących elektrowni w Europie (zarówno wykorzystujących paliwa kopalne, jak i jądrowych), co — o ile nie zostaną rozpoczęte nowe, poważne inwestycje — może spowodować niedobory w dostawach energii elektrycznej.

5.5 W wielu opiniach Komitet wyraził pogląd, że w dziedzinie energetyki najważniejszymi priorytetami są aktywniejsze promowanie wydajności energetycznej i zwiększenie udziału źródeł energii odnawialnej w produkcji energii elektrycznej.

5.6 Komitet ma jednak świadomość, że nawet przy największych wysiłkach nie jest prawdopodobne, aby upowszechnienie energii ze źródeł odnawialnych i zwiększenie wydajności energetycznej mogły zapełnić całą potencjalną lukę w dostawach energii elektrycznej. Konieczne będą nowe inwestycje dotyczące zarówno elektrowni zasilanych węglem, jak i elektrowni jądrowych.

5.7 W obu tych przypadkach Komitet uważa, że podstawową kwestią jest uwzględnienie w ocenie projektów inwestycji i w kosztach wynikających z ich realizacji wszystkich efektów zewnętrznych związanych ze środowiskiem i bezpieczeństwem.

5.8 Mając na uwadze rosnące zagrożenie wynikające ze zmian klimatycznych, projekt każdej nowej elektrowni wykorzystującej paliwa kopalne powinien umożliwiać zastosowanie systemów wychwytywania i magazynowania dwutlenku węgla oraz brać pod uwagę ich koszty przy ocenie i w biznesplanie. Podobnie w ocenach i biznesplanach dotyczących wszystkich nowych elektrowni jądrowych należy uwzględnić koszty wycofania elektrowni z eksploatacji i usuwania odpadów. Nie powinno być poza tym żadnych ukrytych dopłat dla w pełni rozwiniętych systemów energetycznych.

5.9 Obecnie inwestorzy i inne źródła finansowania wykazują niechęć do przeznaczania znacznych środków na budowanie w Europie nowej generacji elektrowni jądrowych, ze względu na liczne niewiadome dotyczące klimatu gospodarczego, politycznego i regulacyjnego oraz na czas, który jest potrzebny, zanim możliwe będzie czerpanie zysków z koniecznych poważnych inwestycji.

5.10 Należy wspierać i ułatwiać takie podejście, jakie przyjęto w Finlandii: utworzono tam konsorcjum wielkich użytkowników, którzy zakupili zgodnie z formułą „take-or-pay” i po stałych cenach większą część wyprodukowanej energii.

5.11 Zachęca się Komisję do wspierania programów badawczo-rozwojowych, w szczególności dotyczących syntezy jądrowej i technologii jądrowej IV generacji, choć wiadomo, że nie będą one mogły być zastosowane do celów komercyjnych przed 2030 r (14).. Celem technologii jądrowej IV generacji jest „czystsza” energia jądrowa, likwidująca problemy związane z gospodarką odpadami i rozprzestrzenianiem broni jądrowej, a także zmniejszająca zagrożenie opadami radioaktywnymi i charakteryzująca się niskim zużyciem materiału rozszczepialnego. Technologia IV generacji może się skutecznie przyczynić do produkcji wodoru. Należy również zdecydowanie wspierać rozwój energii termojądrowej, by w drugiej połowie obecnego stulecia można było korzystać z jej szczególnych zalet polegających na bezpieczeństwie i dostępności zasobów.

5.12 Zasoby udostępnione przez Euratom jako gwarancje dla inwestycji i pozwalające w związku z tym zmniejszyć obciążenie finansowe przedsiębiorstw, które mogą skorzystać z wysokich ocen agencji ratingowych dla instytucji europejskich, są zablokowane i mogłyby zostać dostosowane do wyższych kosztów i inflacji, jaką odnotowano w tym okresie, a zarazem nie rezygnowano by z innych programów wsparcia, na przykład na rzecz efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii, najlepiej przy wykorzystaniu specjalnie na to przeznaczonych dodatkowych środków.

5.13 Dostępne zasoby oraz stosowne programy badawcze nie wydają się odpowiednie również w zakresie unieszkodliwiania odpadów i ochrony przed promieniowaniem jonizującym. EKES wzywa Komisję, Radę i Parlament do przyznania w tym celu dodatkowych zasobów na siódmy program ramowy Euratom również poprzez wspólne inicjatywy technologiczne, podobnie jak obecnie czyni się na przykład w dziedzinie ogniw paliwowych i leków. Komitet apeluje również do państw członkowskich, by ze swej strony opracowały lepsze krajowe programy badawcze w obszarze radiobiologii i ochrony przed promieniowaniem, epidemiologii oraz ostatecznego składowania.

5.14 Pożądane byłoby poszerzenie modelu finansowania zastosowanego do branży jądrowej, który jest niezależny od innych programów ramowych, na programy efektywności energetycznej i rozwoju energii ze źródeł odnawialnych.

5.15 Państwa członkowskie powinny zaplanować fora dotyczące energii jądrowej na szczeblu krajowym według modelu forum zorganizowanego przez Komisję w Pradze i Bratysławie, poświęconego trzem tematom: możliwościom, zagrożeniom, przejrzystości i informacjom.

5.16 Zracjonalizowanie wydawania licencji i określania lokalizacji dzięki jednolitej procedurze europejskiej z pewnością przyniosłoby pozytywne skutki, jeżeli chodzi o pewność inwestycji i czas realizacji, ale opinia publiczna w żaden sposób nie zaakceptowałaby uregulowań europejskich, które byłyby mniej rygorystyczne od uregulowań krajowych. Jeżeli chodzi o bezpieczeństwo, należy wziąć pod uwagę znaczenie, jakie ma dla Europy ustalenie zaostrzonych i ujednoliconych norm, zważywszy na ponadnarodowy charakter związanych ze sobą zagrożeń (np. elektrowni położonych w pobliżu granic narodowych). Harmonizacja projektu i przepisów mogłaby dotyczyć przyszłej generacji reaktorów.

5.17 Konsumenci powinni mieć udział w korzyściach płynących z tańszej produkcji energii elektrycznej. Dzisiaj ceny na giełdzie energii są ustalane na podstawie najwyższego kosztu produkcji energii elektrycznej (cykl kombinowany gazowo-węglowy), natomiast powinny być notowane różne źródła energii, po różnych cenach.

Bruksela, 4 grudnia 2008 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

Sekretarz Generalny Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Martin WESTLAKE

(1) Izba Gmin, Komisja Finansów Publicznych, sprawozdanie z 38. sesji Nuclear Decomissioning Authority 2007/2008.

(2) Osterreichisches Okologie Institut Wien 2007.

(3) Raport DOE/EIA-0484(2008), czerwiec 2008 r.

(4) Specjalne wydanie Eurobarometru 297 Attitudes towards radioactive waste (czerwiec 2008).

(5) P. Vandenplas, G. H. Wolf 50 years of controlled nuclear fusion in the European Union, Europhysics News, 39, 21 (2008).

(6) COM(2007) 794 wersja ostateczna z 12 grudnia 2007 r.

(7) NIA (Nuclear Industry Association — Stowarzyszenie Przemysłu Jądrowego) „The UK capability to deliver a new nuclear build programme 2008 update”.

(8) Francuskie Ministerstwo Gospodarki, Finansów i Przemysłu, DGEMP „Couts de reference de la production electrique”, grudzień 2003 r.

(9) Storm van LEEUWEN „Nuclear Power — the energy balance (2008)”, www.stromsmith.nl

(10) World Nuclear Association, www.world-nuclear.org/info/info.html

(11) Dr Brüske-Hohlfeld, GSF, Neuherberg, prof. Greiser BIPS, Brema, prof. Hoffmann, Uni Greifswald, dr Körblein Umweltinstitut München, prof. Jöckel, Uni Essen Duisburg, PD dr Küchenhoff, LMU München, dr Pflugbeil, Berlin, dr Scherb GSF, Neuherberg, dr Straif IARC, Lyon, prof. Walther Uni München, prof. Wirth, Wuppertal, dr Wurzbacher, Umweltinstituts München.

(12) Mélanie White-Koning, Denis Hémon, Dominique Laurier, Margot Tirmarche, Eric Jougla, Aurélie Goubin, Jacqueline Clave.

(13) Eau France i IFEN (Francuski Instytut Środowiska Naturalnego) — dane dotyczące zużycia w 2004 r.

(14) Międzynarodowe forum „Generation IV” (GIF) 2008.

28.7.2009

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 175/8

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: „Powszechny dostęp do łączy szerokopasmowych: refleksje na temat przemian w zakresie usługi powszechnej w dziedzinie komunikacji elektronicznej”

(2009/C 175/02)

Pismem z dnia 3 lipca 2008 r. prezydencja francuska, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, zwróciła się do Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego o opracowanie opinii rozpoznawczej w sprawie:

„Powszechny dostęp do łączy szerokopasmowych: refleksje na temat przemian w zakresie usługi powszechnej w dziedzinie komunikacji elektronicznej”.

Na 449. sesji plenarnej w dniach 3–4 grudnia 2008 r. (posiedzenie z dnia 4 grudnia 2008 r.) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 125 do 3 przyjął następującą opinię.

1. Zalecenia

1.1 W dzisiejszej dobie technologie informacyjno-komunikacyjne (TIK) leżące u podstaw społeczeństwa informacyjnego, które ma być otwarte dla wszystkich, muszą uwzględniać potrzeby wszystkich członków społeczeństwa.

1.2 Niemniej środki komunikacji elektronicznej pozostają poza zasięgiem wielu obywateli z powodu braku dostępu do sieci i usług lub z powodu braku odpowiednich umiejętności. Do chwili obecnej usługa powszechna w dziedzinie komunikacji elektronicznej, której celem jest dostarczenie wszystkim użytkownikom określonych minimalnych świadczeń o określonej jakości, po przystępnej cenie, nie zdołała zniwelować tzw. przepaści cyfrowej.

1.3 Zakres usługi powszechnej praktycznie nie uległ zmianie od momentu jej wprowadzenia i nadal ogranicza się do podłączenia do wąskopasmowej sieci telefonii publicznej.

1.4 Tymczasem powszechny dostęp do łączy szerokopasmowych jest nie tylko kluczowym czynnikiem rozwoju nowoczesnych gospodarek i istotnym aspektem agendy lizbońskiej, lecz stał się także ważnym elementem dobrobytu i integracji cyfrowej.

1.5 W związku z tym EKES uważa, że konieczne jest dostosowanie usługi powszechnej do przemian technologicznych i do potrzeb użytkowników. Dlatego też proponuje, by:

—

rozszerzyć zakres usługi powszechnej i narzucić wymóg powszechnego udostępnienia w pozostającym do określenia rozsądnym terminie oraz w ramach wieloletniego programu, dostępu DSL o minimalnej prędkości przesyłania danych od 2 do 10 Mb/s lub dostępu do internetu za pomocą sieci komórkowych czy też bezprzewodowych (WIMAX, łącze satelitarne itp.) o podobnych parametrach;

—

nie skupiać się wyłącznie na wykluczeniu spowodowanym położeniem geograficznym, ale uwzględnić również wykluczenie społeczne związane z sytuacją finansową lub ograniczonymi umiejętnościami pewnych grup użytkowników, oraz rozszerzyć zakres usługi powszechnej, tak by zapewnić wszystkim użytkownikom dostęp niezależnie od ich położenia geograficznego i sytuacji finansowej lub społecznej;

—

wspierać krajowe i lokalne projekty e-integracji oraz mikroprojekty społeczności i organizacji oferujących pomoc osobom mającym problemy z opanowaniem narzędzi technologicznych, zwłaszcza poprzez mikrofinansowanie lokalnych projektów szkoleń, publicznych ośrodków ogólnego dostępu do internetu oraz interaktywnych punktów bezpłatnego dostępu do internetu w miejscach publicznych;

—	zachęcać państwa członkowskie do wprowadzenia pomocy finansowej dla rodzin lub osób, dla których podstawowe wyposażenie (komputer, oprogramowanie, modem), dostęp i usługi mogą być nieosiągalne ze względu na cenę;

—	wspierać finansowanie usługi powszechnej za pomocą krajowych dotacji rządowych i funduszy wspólnotowych, co stanowi jedyną alternatywę w krajach, w których operatorzy nie są w stanie udźwignąć kosztów wynikających z obowiązku świadczenia usługi powszechnej;

—	zachęcać Komisję do regularnego publikowania przykładów najlepszych rozwiązań w powyższym zakresie.

2. Wprowadzenie

2.1 W 1993 r (1). Komisja po raz pierwszy zajęła się szczegółowo kwestią usługi powszechnej w sektorze telekomunikacji, pojmowanej wtedy jako rodzaj zabezpieczenia pozwalającego na dostęp do minimalnego zestawu określonych usług o danej jakości, a także dostarczenie tych usług wszystkim użytkownikom, niezależnie od ich położenia geograficznego, i po przystępnej cenie w kontekście konkretnych warunków krajowych.

2.2 Pojęcie usługi powszechnej zostało następnie skonsolidowane w wielu dyrektywach (2), a ze względu na stałą konwergencję telekomunikacji, mediów i usług z zakresu technologii informacyjnych, usługa powszechna została rozszerzona na usługi w dziedzinie komunikacji elektronicznej.

2.3 Wraz z rozwojem społeczeństwa informacyjnego wzrosła przepaść między tymi, którzy wykorzystują możliwości sieci komunikacji elektronicznej do osobistego i zawodowego spełniania się, a tymi, którzy nie potrafią z tych możliwości skorzystać (tzw. przepaść cyfrowa), gdyż nie mają dostępu do TIK lub brak im odpowiednich umiejętności czy też zainteresowania.

2.4 Według sondażu przeprowadzonego przez Eurobarometr (3), zimą 2007 r. 49 % gospodarstw domowych w UE-27 było podłączonych do internetu (52 % w UE-15 oraz 33 % w 12 nowych państwach członkowskich), a ponad połowa Europejczyków (57 %) posiadała komputer w domu.

2.5 Nawet jeśli wskaźnik dostępu do internetu w obrębie całej UE nieustannie wzrasta, nie zmniejsza to faktu, że średnio jedno na dwa gospodarstwa domowe w UE jest podłączone do internetu, a w Bułgarii, Grecji czy Rumunii wskaźnik ten wynosi poniżej 1:4.

2.6 Wskazuje to, że środki komunikacji elektronicznej, niezbędne do tworzenia społeczeństwa opartego na wiedzy, są niedostępne wielu obywatelom, podczas gdy wiele informacji przekazywanych jest już wyłącznie za pośrednictwem TIK.

2.7 Od wielu lat niebezpieczeństwo „przepaści cyfrowej” jest przedmiotem stałej troski UE, która systematycznie dostosowuje prawodawstwo w dziedzinie komunikacji elektronicznej i uzupełnia je szczegółowymi przepisami mającymi na celu utrzymanie usługi powszechnej, dalszą ochronę praw użytkowników, a także ochronę danych o charakterze prywatnym. Inicjatywom tym towarzyszyły liczne opinie EKES-u (4).

2.8 W podpisanej w Rydze 11 czerwca 2006 r. deklaracji (5) w sprawie „e-integracji” państwa członkowskie zobowiązały się do znaczącego zredukowania dysproporcji regionalnych w dostępie do internetu na terenie Unii Europejskiej poprzez zwiększenie pokrycia łączami szerokopasmowymi terenów o słabo rozwiniętej infrastrukturze oraz do zmniejszenia o połowę, w okresie do 2010 roku, liczby osób, które nie korzystają z internetu, a które należą do grup zagrożonych wykluczeniem społecznym.

2.9 Pomimo tej deklaracji zakres usługi powszechnej nie uległ zmianie.

2.10 Komisja opracowała w 2007 r. szeroko zakrojoną propozycję zmian w przepisach europejskich stosowanych obecnie w odniesieniu do komunikacji elektronicznej z uwzględnieniem, między innymi, zmiany dyrektywy w sprawie usługi powszechnej (6).

2.11 Główne zmiany, jakie proponuje się wprowadzić do dyrektywy w sprawie usługi powszechnej dotyczą poprawy informowania użytkowników końcowych, dostępu użytkowników niepełnosprawnych do komunikacji elektronicznej, numerów alarmowych, a także utrzymania stałej dostępności oraz jakości podstawowych usług (7).

2.12 Użytkownicy niepełnosprawni i użytkownicy o szczególnych potrzebach nadal napotykają wiele trudności z dostępem do usług o kluczowym znaczeniu dla ich funkcjonowania społecznego lub gospodarczego (8). W tej sytuacji oczywiste jest, że EKES popiera fakt, że wniosek z 2007 r. zmieniający dyrektywę w sprawie usługi powszechnej (9) zastępuje możliwość podejmowania przez państwa członkowskie szczególnych środków w wypadku użytkowników niepełnosprawnych wyraźnym obowiązkiem podejmowania środków w tym zakresie (10).

2.13 Wniosek w sprawie zmiany dyrektywy w sprawie usługi powszechnej nie dotyczy natomiast zmiany zakresu tej usługi ani sposobu jej dostarczania konsumentom i użytkownikom końcowym.

3. Obecny zakres usługi powszechnej

3.1 Państwa członkowskie powinny czuwać nad tym, aby co najmniej jedno przedsiębiorstwo spełniało wszystkie racjonalnie uzasadnione wnioski o stacjonarne podłączenie do publicznej sieci telefonicznej oraz o dostęp do publicznych usług telefonicznych (informacja telefoniczna, biuro numerów, płatne publiczne automaty telefoniczne, szczególne środki na rzecz użytkowników niepełnosprawnych).

3.2 W związku z tym, że krajowe koncesje operatorów telefonii komórkowej zawierają wymóg pełnego pokrycia całego terytorium lub całej ludności, telefonia głosowa stała się w międzyczasie czymś powszechnym, choć system taryfowy pozostaje często mało przejrzysty.

3.3 Wymóg podłączenia do sieci ogranicza się jednak do przyłącza wąskopasmowego. Nie jest wymagana żadna ściśle określona prędkość przesyłu danych czy przepustowość, jednak podłączenie powinno umożliwiać „funkcjonalny dostęp do internetu, przy uwzględnieniu przeważających technologii wykorzystywanych przez większość abonentów oraz technologicznych możliwości zastosowań” (11).

4. Poszerzyć zakres usługi powszechnej

4.1 Uwagi ogólne

4.1.1 Pojęcie usługi powszechnej i jej zakres powinny zmieniać się wraz z postępem technicznym, rozwojem rynku i ewolucją potrzeb użytkowników.

4.1.2 Przy okazji niedawnego drugiego przeglądu okresowego zakresu usługi powszechnej w sieciach i usługach łączności elektronicznej (12) Komisja oceniła, że warunki poszerzenia zakresu stosowania określone w załączniku V do dyrektywy o usłudze powszechnej nie są obecnie spełnione. Uznała ona natomiast, że „należy słusznie oczekiwać, że w stosunkowo krótkim czasie łącza wąskopasmowe nie będą już spełniać wymogu przesyłu z szybkościami pozwalającymi na funkcjonalny dostęp do Internetu”.

4.1.3 Według EKES-u już obecnie konieczna jest aktualizacja, która powinna dotyczyć następujących elementów:

4.2 Dostęp do zestawu usług podstawowych

4.2.1 Niektóre formy wykluczenia cyfrowego wynikają z zachowań lub kultury i mogą z czasem zanikać, jednak inne związane są z nierównościami strukturalnymi w funkcjonowaniu gospodarki i społeczeństwa.

4.2.2 Pociągają one za sobą inne nierówności związane z niejednolitym dostępem do zatrudnienia, szkoleń i możliwości kształcenia ustawicznego, do dóbr konsumpcyjnych i usług, do usług publicznych, integracji społecznej, uprawnień związanych z obywatelstwem oraz do uczestnictwa w życiu demokratycznym.

4.2.3 Wykluczenie cyfrowe obejmuje różne aspekty związane z samym sprzętem, z dostępem, niezbędnymi szkoleniami i doradztwem dla użytkowników; w działaniach należy uwzględnić równolegle i na zasadzie komplementarności następujące elementy:

—	dostęp do szkoleń w zakresie nowych technologii;

—	dostęp do sprzętu;

—

łącza.

4.3 Szkolenie użytkowników

4.3.1 Wzrost poziomu umiejętności wymaganego w związku z rozwojem technologii cyfrowych powoduje z całą pewnością zwiększenie nierówności w korzystaniu z tych technik i w dostępie do nich, nawet jeśli z punktu widzenia materialnego byłyby one dostępne dla wszystkich.

4.3.2 Brak umiejętności posługiwania się komputerem czy korzystania z internetu, co często wyraża się jako zupełny brak zainteresowania tą kwestią, coraz bardziej ogranicza możliwości, tworząc społeczną przepaść nie tylko z punktu widzenia osób wykluczonych, ale również tych, które mają kłopoty z przystosowaniem się do nowych technologii.

4.3.3 W tym kontekście szczególną uwagę będzie należało poświęcić osobom starszym, niechętnym wobec środowiska cyfrowego (przepaść pokoleniowa), dla których należy opracować odpowiednie programy w zakresie nauki podstawowych umiejętności informatycznych (13).

4.3.4 Należy zatem wspierać krajowe i lokalne projekty e-integracji oraz mikroprojekty społeczności i organizacji oferujących pomoc osobom mającym problemy z opanowaniem narzędzi technologicznych, zwłaszcza poprzez mikrofinansowanie lokalnych projektów szkoleń, publicznych ośrodków ogólnego dostępu do internetu oraz interaktywnych punktów bezpłatnego dostępu do internetu w miejscach publicznych. EKES jest zdania, że Komisja powinna systematycznie publikować przykłady najlepszych rozwiązań w tym zakresie.

4.4 Dostęp do sprzętu

4.4.1 Wiele rodzin lub osób samotnych pozbawionych jest dostępu do sieci i do usług komunikacji elektronicznej, ponieważ podstawowy wyposażenie (komputer, oprogramowanie, modem) może być dla nich nieosiągalne ze względu na cenę.

4.4.2 EKES wzywa państwa członkowskie, by przewidziały w ramach usługi powszechnej pomoc finansową ułatwiającą dostęp do internetu i korzystanie z niego.

4.5 Łącza

4.5.1 Jest dziś oczywiste, że TIK leżące u podstaw społeczeństwa informacyjnego, które ma być otwarte dla wszystkich, muszą uwzględniać potrzeby wszystkich członków społeczeństwa, a szczególnie tych, którzy narażeni są na wykluczenie społeczne, tak aby złagodzić zjawisko przepaści cyfrowej i nieuchronnego rozwarstwienia społecznego.

4.5.2 Łączne efekty konwergencji globalnego środowiska internetowego, sieciowości i digitalizacji prowadzą coraz częściej do konieczności posiadania szybkiego połączenia sieciowego, by móc korzystać z nowych zastosowań.

4.5.3 W komunikacie z 20 marca 2006 r. (14) pt. „Niwelowanie różnic w dostępie do łączy szerokopasmowych” stwierdza się, że „(…) duże rozpowszechnienie dostępu szerokopasmowego stanowi kluczowy warunek rozwoju nowoczesnej gospodarki oraz jeden z istotnych aspektów strategii lizbońskiej”. W komunikacie z 29 września 2008 r. przyznano jednak, że „będą istniały obszary geograficzne, w których rynek nie będzie w stanie zapewnić świadczenia usług w odpowiedniej perspektywie czasowej (…); wykluczenie z dostępu do informacji stanie się poważnym problemem”.

4.5.4 EKES od lat domaga się, by szerokopasmowy dostęp do sieci był integralną częścią usługi powszechnej.

4.5.5 Dyrektywa w sprawie usługi powszechnej została uzupełniona w 2002 r.; w zakres usługi powszechnej włączono wtedy funkcjonalny dostęp do internetu. Dostęp funkcjonalny jest określony jako przesyłanie danych z prędkością umożliwiającą dostęp do internetu.

4.5.6 Wówczas, gdy dostęp do internetu odbywał się za pośrednictwem komutowanej sieci telefonicznej, takie uzupełnienie mogło uchodzić za znak postępu. Obecnie jednak zastosowania w ramach elektronicznego środowiska w dziedzinie zdrowia, biznesu, sprawowania rządów, uczenia się itd., które w najbliższych latach będą stanowiły istotny czynnik wzrostu i jakości życia w Europie, wymagają łączy szerokopasmowych.

4.5.7 EKES uważa zatem, że niezbędne jest precyzyjne określenie, czym jest „funkcjonalny dostęp do internetu” i proponuje zobowiązanie dostawcy usługi powszechnej do zapewnienia, w pozostającym do określenia rozsądnym terminie i w ramach wieloletniego programu, dostępu DSL o prędkości przesyłania danych od 2 do 10 Mb/s lub dostępu do internetu za pomocą sieci komórkowych czy też bezprzewodowych (WIMAX, satelita itp.) o podobnych parametrach, przyjmując, że podane wartości będą ulegać zmianie wraz z rozwojem technologicznym i zmianą potrzeb użytkowników.

4.6 Dostępność dla wszystkich użytkowników niezależnie od lokalizacji geograficznej

4.6.1 Na obszarach oddalonych i wiejskich, szczególnie w niektórych nowych państwach członkowskich, rynek często nie jest w stanie zaoferować dostępu do infrastruktury komunikacji elektronicznej po przystępnych cenach i na odpowiednim poziomie usług.

4.6.2 Jeśli chodzi o dostępność łączy szerokopasmowych, to istnieją tu ogromne różnice między obszarami miejskimi a wiejskimi. Pokrycie za pomocą technologii DSL na terenach wiejskich wynosi 71,3 % wobec 94 % na obszarach miejskich (8). Ponadto zbytnia powolność transmisji ogranicza korzystanie przez przedsiębiorstwa z łączy szerokopasmowych w środowisku wiejskim, jak również ich wykorzystywanie przez gospodarstwa domowe, które nie mogą doświadczać korzyści płynących z prawdziwie multimedialnego środowiska.

4.6.3 Wykluczeniem cyfrowym dotknięte są różne grupy społeczne postrzegane w kategoriach demograficznych (wiek, płeć, rodzaj gospodarstwa domowego), społeczno-zawodowych (wykształcenie, zatrudnienie, status, dochody) lub geograficznych (środowisko, lokalizacja, specyfika regionalna lub lokalna, czynniki geopolityczne).

4.6.4 Nie należy zatem skupiać się wyłącznie na wykluczeniu spowodowanym położeniem geograficznym, ale należy także uwzględnić wykluczenie społeczne związane z sytuacją finansową lub ograniczonymi umiejętnościami pewnych grup użytkowników.

4.6.5 EKES uważa zatem, że usługa powszechna powinna zostać poszerzona, tak by zapewnić dostępność wszystkim użytkownikom niezależnie od ich lokalizacji geograficznej oraz sytuacji finansowej i społecznej.

4.7 Określona jakość

4.7.1 We wniosku dotyczącym zmiany dyrektywy w sprawie usługi powszechnej Komisja proponuje, by przyznać krajowym organom regulacyjnym uprawnienia pozwalające zapobiegać obniżaniu się jakości usług, blokowaniu dostępu i zwalnianiu prędkości przesyłania danych w sieciach poprzez ustalenie minimalnych poziomów jakości poszczególnych usług w zakresie przesyłania w sieci danych przeznaczonych dla użytkowników końcowych.

4.7.2 EKES uważa, że minimalny poziom jakości powinien być taki sam we wszystkich państwach członkowskich; w związku z tym minimalne normy jakości powinny być określone przede wszystkim przez prawodawstwo europejskie, a nie przez krajowe organy regulacyjne.

4.8 Przystępna cena

4.8.1 Zamiast ceny przystępnej czy rozsądnej należałoby mówić o „cenie, którą wszyscy mogą zapłacić”, co lepiej oddaje założone intencje.

4.8.2 Przystępność dostępu i usługi zawarta jest w definicji usługi powszechnej, ale na szczeblu wspólnotowym nie wchodzi w zakres stosowania ze względu na to, iż pojęcie przystępności zależy od specyficznych warunków krajowych, na przykład od średniego dochodu gospodarstw domowych.

4.8.3 EKES sugeruje, by na szczeblu wspólnotowym przeanalizowano możliwość włączenia przez państwa członkowskie do usługi powszechnej taryfy socjalnej za szerokopasmowy dostęp i korzystanie z internetu.

5. Finansowanie

5.1 EKES ma świadomość, że obowiązki wynikające z szerokopasmowych usług powszechnych stanowią poważne obciążenie finansowe dla operatorów, które często będzie związane z ponoszeniem strat.

5.2 Koszty zależne będą jednak w znacznej mierze od zastosowanej technologii. Z jednej strony, zastępując dostęp stacjonarny mobilnym, koszty te można obniżyć ze względu na niewielki koszt krańcowy związany z dodaniem nowego abonenta do sieci bezprzewodowej wspólnej dla wszystkich abonentów. Nie należy jednak zapominać, że z drugiej strony koszty połączeń dla użytkownika są niższe w wypadku rozwiązań stacjonarnych niż w wypadku rozwiązań mobilnych.

5.3 W sytuacji, gdy obowiązek świadczenia usługi powszechnej stanowi nadmierne obciążenie dla przedsiębiorstwa, dyrektywa z 2002 r. w sprawie usługi powszechnej upoważnia państwa członkowskie do ustanawiania mechanizmów finansowania, przewidujących w szczególności:

—	zwrot poprzez fundusze publiczne,

—	opodatkowanie użytkowników,

—	opodatkowanie wszystkich przedsiębiorstw lub określonych grup przedsiębiorstw.

5.4 Ponadto fundusze strukturalne i różne fundusze na rzecz rozwoju obszarów wiejskich mogą pod pewnymi warunkami przyczynić się do rozwoju słabiej rozwiniętych regionów i obszarów wiejskich.

5.5 Jeśli chodzi o dostęp do sieci TIK na obszarach i w regionach europejskich, w których występuje zjawisko tzw. przepaści cyfrowej, EKES podtrzymuje swój postulat (15), by w ramach funduszy strukturalnych, różnych funduszy na rzecz rozwoju obszarów wiejskich oraz funduszy na rzecz badań i rozwoju przewidzieć konkretne pozycje budżetowe przeznaczone na e-integrację.

5.6 W świetle konwergencji globalnego środowiska internetowego oraz mnogości operatorów (dostawców infrastruktury dostępu, platform oraz treści internetowych), coraz trudniejsze staje się określenie rynków, które powinny uczestniczyć w zasilaniu owych funduszy, co prowadzi do nieustannych konfliktów i sporów.

5.7 Ponadto podatki nakładane na operatorów znajdują zwykle odzwierciedlenie (przynajmniej częściowo) w cenie końcowej.

5.8 Komitet ostrzega przed tym, by koszty rezydualne usługi powszechnej były pokrywane poprzez wprowadzenie opłaty, czy to bezpośredniej czy pośredniej, lub poprzez wzrost cen dla użytkowników, co jest sprzeczne z koncepcją „przystępnej ceny”.

5.9 Finansowanie usługi powszechnej za pomocą dotacji publicznych, uzupełnionych o inwestycje wspierane ze środków wspólnotowych, jest zdaniem Komitetu jedyną alternatywą w krajach, w których ciężar finansowy ponoszony w związku ze świadczeniem usługi powszechnej jest nadmierny w stosunku do normalnych warunków prowadzenia działalności gospodarczej.

5.10 Finansowanie usługi powszechnej poprzez ogólny system opodatkowania, co umożliwiłoby rozłożenie jej kosztów na bardzo szeroki wachlarz podatników, oznacza mniejszą utratę dobrobytu społecznego niż gdyby usługa ta była finansowana wyłącznie poprzez opodatkowanie operatorów lub użytkowników.

Bruksela, 4 grudnia 2008 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

ESekretarz Generalny uropejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Martin WESTLAKE

(1) Dokument COM(93) 159 wersja ostateczna

(2) Dyrektywy 95/62/WE, 97/33/WE, 98/10/WE, 2002/22/WE

(3) Specjalne badanie Eurobarometru 293 / czerwiec 2008 r.: Sondaż w sprawie komunikacji elektronicznej w gospodarstwach domowych, listopad — grudzień 2007 r.

(4) Komunikat Komisji „Komunikacja elektroniczna — w kierunku gospodarki opartej na wiedzy” COM(2003) 65 wersja ostateczna, 11.2.2003; opinia CESE w sprawie szybkich połączeń dla Europy (sprawozdawca Thomas McDonogh), Dz.U. C 120 z 20.5.2005, s. 22; opinia CESE w sprawie niwelowania różnic w dostępie do łączy szerokopasmowych (sprawozdawca Thomas McDonogh), Dz.U. C 318 z 23.12.2006, s. 229; opinia CESE w sprawie: „i2010 — Europejskie społeczeństwo informacyjne na rzecz wzrostu i zatrudnienia” (sprawozdawca Göran Lagerholm), Dz.U. C 110 z 9.5.2006, s. 83; opinia CESE w sprawie dostępności elektronicznej (sprawozdawca Miguel Ángel Cabra de Luna), Dz.U. C 110 z 9.5.2006, s. 26.

(5) Zob. http://ec.europa.eu/information_society/events/ict_riga_2006/doc/declaration_riga.pdf

(6) Wniosek dotyczący dyrektywy zmieniającej dyrektywę 2002/22/WE w sprawie usługi powszechnej i związanych z sieciami i sługami łączności elektronicznej praw użytkowników oraz dyrektywę 2002/58/WE dotyczącą przetwarzania danych osobowych i ochrony prywatności w sektorze łączności elektronicznej oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów (COM(2007) 698 wersja ostateczna).

(7) Opinia CESE w sprawie sieci łączności elektronicznej (Telecoms Reform Package), Dz.U. C 224 z 30.8.2008, s. 50, (sprawozdawca: Bernardo Hernández Bataller)

(8) Sprawozdanie okresowe na temat jednolitego europejskiego rynku łączności elektronicznej w 2007 r. (Sprawozdanie nr 13) COM(2008)153

(9) COM(2007) 698 wersja ostateczna

(10) Opinia CESE w sprawie dostępności elektronicznej (sprawozdawca Miguel Ángel Cabra de Luna), Dz.U. C 110 z 9.5.2006, s. 26

(11) Zob. COM(2007) 698 wersja ostateczna

(12) COM(2008) 572 wersja ostateczna

(13) Zob. opinia rozpoznawcza CESE 1524/2008 w sprawie uwzględnienia potrzeb osób starszych; sprawozdawca: Renate Hainisch.

(14) COM(2006) 129 wersja ostateczna.

(15) Opinia CESE w sprawie przyszłego prawodawstwa dotyczącego dostępności elektronicznej, sprawozdawca: Bernardo Hernández Bataller, Dz.U. C 175 z 27.7.2007, s. 91

28.7.2009

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 175/13

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie „skutecznego zarządzania odnowioną strategią lizbońską”

(2009/C 175/03)

Pismem z dnia 11 czerwca 2008 r., adresowanym do Dimitrisa DIMITRIADISA, Komisja Europejska, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, zwróciła się do Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego o opracowanie opinii rozpoznawczej w sprawie

skutecznego zarządzania odnowioną strategią lizbońską.

Dnia 25 maja 2008 r. Prezydium Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego powierzyło przygotowanie opinii w tej sprawie Sekcji ds. Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Spójności Gospodarczej i Społecznej.

Mając na względzie pilny charakter prac, na 449. sesji plenarnej w dniach 3–4 grudnia 2008 r. (posiedzenie z dnia 4 grudnia 2008 r.) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny wyznaczył Susannę FLORIO na sprawozdawcę generalnego oraz stosunkiem głosów 100 do 5–2 osoby wstrzymały się od głosu — przyjął następującą opinię:

WSTĘP

W czasach wielkiej niepewności potrzeba długoterminowej wizji, spójnych strategii politycznych i uczestnictwa wszystkich zainteresowanych stron. Strategia lizbońska zapewnia nadrzędne ramy umożliwiające Unii Europejskiej mówienie silniejszym jednym głosem na scenie światowej.

Aktywniejsze zaangażowanie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego pozwoli uwolnić ukryty potencjał. Koncepcja i wdrażanie strategii dowodzą, że powinna ona stanowić mieszankę podejścia oddolnego i odgórnego. Właściwe zarządzanie strategią lizbońską powinno zostać wykorzystane do wspierania zbieżności między dziedzinami polityki, wzrostem gospodarczym i zatrudnieniem.

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Strategia lizbońska stanowi projekt dla całego europejskiego społeczeństwa, pozwalający mu stawić czoła wyzwaniom zglobalizowanego świata. EKES uważa, że w związku z obecnym kryzysem na rynkach finansowych i wynikającymi zeń konsekwencjami gospodarczymi i wzrastającą niepewnością bardzo istotne pozostają: konkurencyjność europejska, zrównoważony rozwój i spójność społeczna. Komitet podkreśla, że trzy filary agendy — wzrost gospodarczy i zatrudnienie, spójność społeczna oraz zrównoważony rozwój — wymagają ciągłego interaktywnego i wyważonego podejścia.

1.2 Niniejsza opinia jest przede wszystkim odpowiedzią na wniosek Komisji Europejskiej (1). Dotyczy zarządzania strategią lizbońską i stanowi kontynuację wcześniejszych przyczynków zarówno EKES-u, jak i organizacji społeczeństwa obywatelskiego UE, do procesu lizbońskiego.

1.3 Komitet zwraca uwagę, że strategia wymaga odpowiedniego poparcia rządów krajowych, i z tego względu podkreśla, że mają one polityczny i moralny obowiązek uzgadniania i planowania reform wspólnie z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. Jest niezwykle istotne, by zainteresowane strony z sektora pozarządowego państw członkowskich mogły w pełni uczestniczyć w ustalaniu harmonogramu procesu lizbońskiego. Krajowe rady społeczno-gospodarcze (RSG) lub podobne organizacje społeczeństwa obywatelskiego powinny odgrywać w strategii lizbońskie rolę, jaką krajowe ustawodawstwo i praktyka przypisują im w tym zakresie (2).

1.4 Między państwami członkowskimi występują istotne różnice pod względem zarządzania strategią. W niektórych z tych państw procedury konsultacyjne i informacyjne są dobrze zorganizowane, w innych wymagają znacznych ulepszeń. Należy też zachęcać do wymiany wzorców. Stąd EKES odbywa misje rozpoznawcze w państwach członkowskich, aby dyskutować z podmiotami społeczeństwa obywatelskiego o wymianie najlepszych praktyk i wdrażaniu reform (3).

1.5 EKES podkreśla, że reformy strategii zapewniają obywatelom istotną stabilność gospodarczą i społeczną oraz spełniają cele związane ze zrównoważonym rozwojem. Różne podmioty sektora publicznego i prywatnego, z myślą o dobrobycie obywateli Europy, powinny określić swoje zadania i swój wkład, łącząc skuteczność ekonomiczną ze sprawiedliwością społeczną.

1.6 EKES uważa za wysoce pożądane, by wszystkie zainteresowane strony (na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym) były bezpośrednio zaangażowane w definiowanie skutecznego zarządzania na odpowiednim szczeblu. Różne poziomy konsultacji wymagają różnych form uczestnictwa i metod pracy.

1.7 Mając na względzie różnice między państwami członkowskimi, Komitet zaleca, by w państwach członkowskich wprowadzono w życie stały dialog z udziałem z jednej strony krajowych RSG, z drugiej strony — partnerów społecznych, z ewentualnym udziałem innych podmiotów społecznych (MŚP, gospodarki społecznej (4) itp.) oraz ośrodków uniwersyteckich lub analitycznych. We współpracę należałoby również zaangażować ośrodki zajmujące się promowaniem spójności społecznej i równych szans.

1.8 Komitet proponuje, by pod koniec każdego cyklu lizbońskiego odbywać konferencję (jako dopełnienie stałego dialogu krajowego) z udziałem zainteresowanych stron i organizacji społeczeństwa obywatelskiego, aby omówić sukcesy i niedociągnięcia. Ogólnie rzecz biorąc, podkreślanie i promowanie sukcesów i osiągnięć zapewni społeczeństwu lepszą bazę do kontynuowania procesu reform.

1.9 Komitet podkreśla, że potrzebny jest lepszy i bardziej szczegółowy system monitorowania (roli i działań poszczególnych zainteresowanych podmiotów w procesie wdrażania), i proponuje w związku z tym, by powszechniej wykorzystywano model ilościowej i jakościowej analizy porównawczej (por. pkt 2.8), testowany obecnie w niektórych krajach, co umożliwiłoby wzmocnienie roli organizacji społeczeństwa obywatelskiego w procesie wdrażania i monitorowania.

1.10 EKES ocenia, ze istnieje pilna potrzeba szerzej zakrojonej publicznej dyskusji nad metodologią i różnymi aspektami wdrażania strategii, i wzywa wszystkie podmioty zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego do zaangażowania się w szerszą i bardziej gruntowną debatę nad reformami lizbońskimi na różnych szczeblach. Szczególna rola krajowych RSG lub podobnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego w państwach członkowskich niemających RSG powinna zostać wzmocniona wszędzie tam, gdzie jest ona niewystarczająco rozwinięta. Należy zaangażować także, obok organów odpowiedzialnych za konsultacje z partnerami społecznymi, inne ciała konsultacyjne zajmujące się poszczególnymi aspektami strategii lizbońskiej (krajowe rady ds. rozwoju zrównoważonego, równości szans lub zwalczania ubóstwa).

1.11 EKES uważa za konieczne, by Komisja Europejska i państwa członkowskie przedsięwzięły nowe konkretne środki w celu wzmocnienia wdrażania, stosując różne metody komunikacji, szczególnie komunikacji elektronicznej (identyfikacja najlepszych praktyk, tabele wyników itd.). Należy wspierać współpracę transgraniczną i dzielenie się najlepszymi praktykami.

1.12 Komitet może być użyteczny jako platforma wymiany informacji między krajowymi RSG, partnerami społecznymi i innymi podmiotami społeczeństwa obywatelskiego oraz instytucjami europejskimi, jak również jako platforma wymiany poglądów i doświadczeń między krajowymi podmiotami pozarządowymi. EKES wysoko ceni przyczynki do dyskusji, przedstawione przez krajowe RSG i inne organizacje społeczeństwa obywatelskiego.

1.13 Komitet podkreśla, że w trakcie opracowywania, wdrażania i oceny KPR krajowi koordynatorzy strategii lizbońskiej powinni w każdym wypadku regularnie współpracować ze wszystkimi wyraźnie określonymi zainteresowanymi stronami. Komitet wzywa rządy państw członkowskich, by wzmogły działania mające na celu informowanie obywateli o wynikach dialogu obywatelskiego i społecznego w kwestii celów lizbońskich.

2. Rola zainteresowanych stron w procesie zarządzania — nowe formy i narzędzia skutecznego zarządzania

2.1 Podczas gdy międzynarodowa gospodarka stoi w obliczu szeregu bardzo poważnych zagrożeń i niepewności, pozytywne nastroje w europejskiej gospodarce znacznie osłabły. W tej sytuacji strategia lizbońska i realizacja wyważonych reform strukturalnych szczególnie zyskują na znaczeniu i konieczne są natychmiastowe rozwiązania.

2.2 Komitet uznaje skuteczne zarządzanie strategią za niezwykle ważne dla jej spójnego wdrażania i podkreśla, że wzmocnienie zdolności działania różnych szczebli (krajowego, regionalnego i lokalnego) może prowadzić do nowych propozycji i rozwiązań.

2.3 EKES odnotowuje, że w wielu państwach członkowskich początkowo postrzegano strategię jako element interakcji między rządami krajowymi a instytucjami UE. EKES, wraz z krajowymi RSG i innymi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, odegrał kluczową rolę w ulepszeniu zarządzania w porównaniu z sytuacją na początku. Komitet z żalem zauważa, że uczestnictwo nie zwiększyło się w takim samym stopniu we wszystkich państwach członkowskich.

2.4 Krajowi koordynatorzy wdrażania strategii lizbońskiej powinni bardziej aktywnie angażować organizacje społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych w działania i reformy konieczne dla wsparcia strategii lizbońskiej (np. informowanie na czas, wspólne planowanie imprez itd.) i skuteczniejszej informować opinię publicznej o strategii.

2.5 Ścisła współpraca między krajowymi RSG, partnerami społecznymi i innymi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego przyczyni się do powstania pozytywnych efektów zewnętrznych prowadzonej polityki oraz stworzy nowe synergie. Należy zagwarantować udział wszystkich zainteresowanych stron, w tym przedstawicieli grup znajdujących się w niekorzystnej sytuacji (osoby niepełnosprawne, imigranci itd.).

2.6 Skuteczne wdrażanie strategii wymagać będzie skuteczniejszego wykorzystania finansowania z różnych funduszy UE (funduszy strukturalnych itd.) zgodnie z celami lizbońskimi.

2.7 Skuteczne zarządzanie wielopoziomowe

2.7.1 Potrzebne są nowe i innowacyjne formy zarządzania, aby odpowiednio reagować na globalne wyzwania. Komitet zaleca wprowadzenie w życie stałego dialogu (z udziałem krajowych RSG, partnerów społecznych, MŚP, wyższych uczelni, innych podmiotów społeczeństwa obywatelskiego, w tym organizacji gospodarki społecznej oraz tych zajmujących się promowaniem spójności społecznej i równych szans dla wszystkich). Dialog taki powinien pomóc w identyfikacji trudności związanych z procesem wdrażania i w promowaniu nowych zachęt w dziedzinach, w których odnotowano słabszy rozwój. W ten sposób krajowe RSG i podobne organizacje mogą przyczyniać się do formułowania propozycji rozwiązań zgłoszonych problemów.

2.7.2 Taki stały dialog, w krajach, w których będzie to uznane za konieczne, mógłby służyć za narzędzie skutecznego zarządzania wielopoziomowego we współpracy z urzędem krajowego koordynatora wdrażania strategii lizbońskiej. Mógłby pomóc w ocenianiu działań podejmowanych w każdej priorytetowej dziedzinie (na podstawie zaleceń Komisji dla poszczególnych krajów), wykorzystując ewentualnie system ilościowej i jakościowej analizy porównawczej na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym (por. pkt 2.8). System ten może być też pomocny przy transgranicznych analizach porównawczych.

2.7.3 Podczas spotkań między Komisją Europejską, partnerami społecznymi, organizacjami pozarządowymi i różnymi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego powinna zostać zagwarantowana przejrzystość (dostęp do danych, przestrzeganie terminów).

2.7.4 Jednym z instrumentów, który mógłby się okazać przydatny we wdrażaniu agendy lizbońskiej, jest otwarta metoda koordynacji. Komitet wielokrotnie podkreślał, że metodę tę można by stosować wydajniej. Przyczynić się do tego może nowo wprowadzone podejście oparte na „wspólnych zasadach” (5) i umożliwienie społeczeństwu obywatelskiemu udziału w formułowaniu, a nawet negocjowaniu celów strategii lizbońskiej na szczeblu europejskim. W obecnej trudnej sytuacji finansowej i gospodarczej rządy i zainteresowane strony powinny jednak podjąć dalsze kroki w celu ustalenia lepszych celów.

2.7.5 Zainteresowane strony powinny opracować nowe metody dzielenia się najlepszymi praktykami: wielopoziomowe sieci kontaktów obejmowałyby dwustronną wymianę informacji pomiędzy poszczególnymi szczeblami władzy, natomiast transgraniczne cele byłyby wytyczane w wyniku ściślejszej współpracy między sąsiadującymi ze sobą obszarami w dwóch lub w większej liczbie państw członkowskich.

2.8 Ilościowa i jakościowa analiza porównawcza

2.8.1 Wśród wielu różnic między państwami członkowskimi istnieją też rozbieżności w sposobie gromadzenia danych do wskaźników strukturalnych. Należy znaleźć sposoby i środki, aby zdobywać obiektywne, spełniające wysokie standardy informacje na temat wskaźników w poszczególnych państwach członkowskich. W tym celu jeszcze bardziej pożądane jest zacieśnienie relacji istniejących między właściwymi agencjami (np. krajowymi urzędami statystycznymi), co stara się robić Eurostat i co ma służyć poprawie niezbędnej wspólnej podstawy danych statystycznych. Dane te muszą być powszechnie dostępne, a dyskusje nad wyborem kryteriów — możliwie przejrzyste.

2.8.2 Ilościowa i jakościowa analiza porównawcza opierająca się na celach określonych w krajowych programach reform i dokonywana przez zainteresowane podmioty we współpracy z przedstawicielami rządu zapewniłaby przekonywające i konkretne informacje, które pozwoliłyby na ocenę postępów poczynionych w każdym państwie członkowskim na podstawie wskaźników strukturalnych (6), jak również na podstawie ogólnych celów strategii lizbońskiej. Każda krajowa RSG lub podobna organizacja musiałaby przeanalizować i ustalić swoje własne kryteria priorytetowe. Krajowe RSG w takich państwach, jak Belgia, Bułgaria i Francja, już zaczęły przeprowadzać regularne analizy porównawcze (np. co dwa lata) 14 wskaźników uzgodnionych przez rządy państw członkowskich i kilku dodatkowych wskaźników strukturalnych, wykorzystując dane statystyczne łatwo dostępne na stronie internetowej Eurostatu. Pozostałe RSG, jeśli zechcą, mogą pójść ich śladem.

2.8.3 Kryteria krajowe można by modyfikować na podstawie wymagań każdego szczebla (krajowego, regionalnego, lokalnego i sektorowego (7)) i odpowiednio dostosowywać. W każdej priorytetowej dziedzinie (określonej na wiosennym szczycie Rady Europejskiej w 2006 r.) krajowe wzorce skupiałyby się na gromadzeniu krajowych i regionalnych danych w celu dostarczenia konkretnych wskaźników i miar wykonania. Baza danych powinna być otwarta dla krajowych RSG, jak również dla partnerów społecznych i innych zainteresowanych podmiotów społeczeństwa obywatelskiego. Proponuje się następujące praktyczne działania:

—	internetowa analiza porównawcza dostępna na stronie EKES-u (strona CESLink (8)) dla efektywnego gromadzenia i analizy danych w czasie rzeczywistym (9);

—	dane mogą być gromadzone przez krajowe RSG lub podobne organizacje raz w ciągu trzyletniego cyklu lizbońskiego lub częściej, bądź też powinny one być zapewniane przez istniejące krajowe systemy uczestnictwa;

—	wyniki mogłyby być analizowane przez organizowane okresowo okrągłe stoły oraz prezentowane podczas dorocznych konferencji EKES-u.

2.8.4 W ten sposób zainteresowane strony mogłyby wyznaczać realistyczne cele oraz dostarczać spójnych informacji na potrzeby przeglądu krajowych programów reform. Ponadto dane takie łatwo będzie aktualizować i będą one umożliwiały ustawiczną ocenę. Jednocześnie ułatwi to określenie najlepszych praktyk w państwach członkowskich.

Bruksela, 4 grudnia 2008 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

Sekretarz Generalny Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Martin WESTLAKE

(1) Margot Wallström, wiceprzewodnicząca Komisji Europejskiej, w piśmie z dnia 11 czerwca 2008 r. do przewodniczącego EKES-u Dimitrisa Dimitriadisa wniosła, by EKES opracował opinię rozpoznawczą w sprawie strategii lizbońskiej na rzecz wzrostu i zatrudnienia. Ta prośba Komisji do EKES-u jest zgodna z ogólnym upoważnieniem z wiosennego szczytu w 2008 r., na którym Rada „zwraca się do Komisji i państw członkowskich o większe zaangażowanie odnośnych stron zainteresowanych w proces lizboński”.

(2) EKES pragnie zwrócić uwagę, iż w żadnym wypadku nie ingeruje w obowiązujące procedury konsultacji i kompetencje partnerów społecznych w państwach członkowskich ani nie kwestionuje ich legitymacji.

(3) Przedstawiciele z Francji, Hiszpanii, Belgii i Holandii dali wyraz swojemu zadowoleniu ze sposobu zarządzania procesem w swoich państwach członkowskich. Por. wnioski z pierwszej misji przedstawione w załączniku 2.

(4) „Gospodarka społeczna opiera się na trzech wielkich rodzinach organizacji: spółdzielnie, towarzystwa wzajemne i stowarzyszenia, przy czym ostatnio dołączono do tej listy także fundacje”, „The Social Economy in the EU”, s. 11, CESE/COMM/05/2005.

(5) Metoda „wspólnych zasad” koncentruje się na konkretnych tematach, w przypadku których państwa członkowskie chcą osiągnąć postęp, nawet jeśli kompetencje UE są ograniczone, zob. opinia EKES-u w sprawie nowego programu działania UE w dziedzinie społecznej, Dz.U. C 27 z 3.2.2009, s. 99

(6) W grudniu 2003 r. rządy państw członkowskich uzgodniły 14 wskaźników strukturalnych. Są one następujące: PKB na mieszkańca wg SSN, wydajność pracy, stopa zatrudnienia, stopa zatrudnienia wśród starszych pracowników, poziom wykształcenia młodzieży, wydatki krajowe brutto na B+R, komparatywne poziomy cen, inwestycje przedsiębiorstw, odsetek ludności zagrożonej ubóstwem z uwzględnieniem świadczeń społecznych, stopa bezrobocia długoterminowego, dyspersja regionalnych stóp zatrudnienia, łączna emisja gazów cieplarnianych, energochłonność gospodarki, wielkość transportu towarowego w stosunku do PKB. Eurostat regularnie podaje informacje na temat wskaźników strukturalnych:

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page?_pageid=1133,47800773,1133_47802588&_dad=portal&_schema=PORTAL.

(7) Szczebel sektorowy — w każdym sektorze działalności gospodarczej trzeba by również określić kolejne kroki niezbędne do osiągnięcia celów lizbońskich (np. innowacja i konkurencyjność).

(8) Por. http://www.eesc.europa.eu/ceslink/09-fr/presentation-ceslink-fr.html

(9) EKES może wnieść wkład w omawiany proces, udostępniając swoją stronę internetową na publikacje wyników i wymianę informacji.

ZAŁĄCZNIK I

GŁÓWNE OPRACOWANIA NA TEMAT STRATEGII LIZBOŃSKIEJ PRZYGOTOWANE PRZEZ EKES WSPÓLNIE Z JEGO SIECIĄ KRAJOWYCH RAD SPOŁECZNO-GOSPODARCZYCH I PODOBNYCH ORGANIZACJI

Sprawozdania podsumowujące na wiosenne posiedzenia Rady Europejskiej:

—

Wdrażanie strategii lizbońskiej — Opracowania sporządzone na polecenie Rady Europejskiej z dn. 22–23 marca 2005 r. — Raport podsumowujący przygotowany we współpracy z krajowymi RSG Unii Europejskiej — Opracowania przygotowane przez dwa kraje kandydujące — Sprawozdanie grupy łącznikowej

CESE 1468/2005 rev. (na stronie internetowej EKES-u:

http://www.eesc.europa.eu/lisbon_strategy/events/09_03_06_improving/documents/ces1468–2005_rev_d_en.pdf)

—	Strategia lizbońska 2008–2010. Rola zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego. Raport podsumowujący dla Rady Europejskiej (13–14 marca 2008 r.). Realizacja strategii lizbońskiej: sytuacja bieżąca i przyszłe perspektywy CESE 40/2008 Rezolucja na wiosenne posiedzenie Rady Europejskiej:

—	Rezolucja Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie realizacji odnowionej strategii lizbońskiej (rezolucja na posiedzenie Rady Europejskiej z wiosny 2007 r.) CESE 298/2007 Sprawozdawca: Joost Van IERSEL Współsprawozdawca: Miklós BARABÁS

OPINIE W SPRAWIE PRIORYTETOWYCH DZIEDZIN STRATEGII LIZBOŃSKIEJ

—	„W kierunku europejskiego społeczeństwa opartego na wiedzy — wkład zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w realizację strategii lizbońskiej” (opinia rozpoznawcza) Dz.U. C 65 z 17.3.2006, s. 94 Sprawozdawca: Jan OLSSON Współsprawozdawcy: Eva BELABED, Joost van IERSEL

—	Potencjał przedsiębiorstw, zwłaszcza małych i średnich (strategia lizbońska) — opinia z inicjatywy własnej Dz.U. C 256 z 27.10.2007, s. 8 Sprawozdawca: Christine FAES

—	Inwestycje w wiedzę i innowacje (strategia lizbońska) — opinia z inicjatywy własnej Dz.U. C 256 z 27.10.2007, s. 17 Sprawozdawca: Gerd WOLF

—	Zatrudnienie grup priorytetowych (strategia lizbońska) Dz.U. C 256 z 27.10.2007, s. 93 Sprawozdawca: Wolfgang GREIF

—	Definicja polityki energetycznej dla Europy (strategia lizbońska) — opinia z inicjatywy własnej Dz.U. C 256 z 27.10.2007, s. 31 Sprawozdawca: Ulla SIRKEINEN

INNE DOKUMENTY OPRACOWANE PRZEZ STRUKTURY ROBOCZE DS. STRATEGII LIZBOŃSKIEJ

—	Broszura „58 konkretnych środków mających zapewnić sukces strategii lizbońskiej”

INNE OPINIE SPORZĄDZONE PRZEZ SEKCJE NIEZALEŻNIE OD STRUKTUR ROBOCZYCH DS. STRATEGII LIZBOŃSKIEJ

—	Zmiany klimatu a strategia lizbońska (opinia z inicjatywy własnej) Dz.U. C 44 z 16.2.2008, s. 69 Sprawozdawca: Ernst Erik EHNMARK

—	Postawy przedsiębiorcze a strategia lizbońska (opinia z inicjatywy własnej) Dz.U. C 44 z 16.2.2008, s. 84 Sprawozdawca: Madi SHARMA Sprawozdawca: Jan OLSSON

ZAŁĄCZNIK II

Sprawozdanie podsumowujące z misji do Bukaresztu w dniu 13 października 2008 r.

Delegacja EKES-u spotkała się z organizacjami rumuńskiego społeczeństwa obywatelskiego w siedzibie krajowej Rady Społeczno-Gospodarczej. Prowadzono dyskusje z przedstawicielami 17 organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

Pracodawcy i związki zawodowe zgadzają się w wielu sprawach, jednak rząd nie słucha ich głosów. Sformułowano następujące uwagi:

Uwagi ogólne:

—	Rząd konsultuje się z partnerami społecznymi na temat krajowego programu reform, jednak harmonogram konsultacji jest często nierealistycznie krótki. Sugestie zgłoszone przez partnerów społecznych zostają bardzo rzadko uwzględnione lub odzwierciedlone w KPR.

—	KRP właściwie podejmuje wyzwania energetyczne i klimatyczne, przed którymi staje kraj.

—	Dialog społeczny nie funkcjonuje dobrze, o korzyściach z nim związanych należałoby lepiej informować obywateli. Dlatego też wszyscy partnerzy społeczni powinni skuteczniej współpracować i połączyć wysiłki, aby reprezentować interesy społeczno-gospodarcze.

—	Wskutek niezrównoważonej polityki płacowej ponad trzy miliony najbardziej konkurencyjnych pracowników wyjechało z kraju, który boryka się teraz z poważnym niedoborem podaży siły roboczej. Potrzeba co najmniej 500 tys. pracowników, aby można było zaspokoić potrzeby różnych sektorów.

—	Należy też zreformować ramy prawne dotyczące tworzenia i działalności MŚP.

—	Potrzeba więcej instrumentów podatkowych wspierających wzrost gospodarczy i zatrudnienie w Rumunii, szczególną uwagę trzeba zwrócić na 750 tys. osób niepełnosprawnych.

—	System kształcenia się przez całe życie jest bardzo słabo rozwinięty.

—	Rumuńskie społeczeństwo obywatelskie niepokoi się o bezpieczeństwo zaopatrzenia w surowce, energię itd.

—	Korupcja wciąż hamuje rozwój w różnych sektorach.

Uwagi szczegółowe:

—	Proces wdrażania prawa pracy napotyka na trudności, z kolei krajowa inspekcja pracy jest mało skuteczna (szara strefa).

—	Wdrażanie przepisów dotyczących flexicurity przebiega z oporami; interpretacja i wdrażanie przepisów przez władze rodzą niepewność.

—	System szkolenia zawodowego, wraz z tzw. systemem certyfikacji, powinien lepiej odpowiadać na potrzeby różnych sektorów. Obecna sytuacja powoduje poważne osłabienie konkurencyjności całej gospodarki. Potrzebne jest wsparcie w fazie tworzenia, wdrażania i oceny.

—	Opłaty parafiskalne utrudniają działalność MŚP.

—

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego borykają się ciągle z problemem dotyczącym potencjału/finansowania i nie są jeszcze odpowiednio rozwinięte. W komitetach zarządzających funduszami strukturalnymi obecna jest koalicja organizacji pozarządowych, jednak nadal konieczne jest ich większe zaangażowanie.

—	W programach kształcenia (szkolne programy nauczania ogólnie wymagają lepszej koordynacji) należałoby uwzględnić ważne problemy związane z energią, klimatem i rozwojem zrównoważonym.

Partnerzy społeczni otrzymują informacje z Komisji Europejskiej. Na szczeblu krajowym wszyscy partnerzy społeczni wezwali rząd, by konsultował się z pozostałymi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i lepiej rozwijał zorganizowany dialog obywatelski. Powinno to znaleźć odzwierciedlenie w reformie rumuńskiej krajowej RSG, jako że istnieje już podstawa prawna, zaproponowana na początku przez rząd, jednak inne organizacje społeczeństwa obywatelskiego nie mają w tej strukturze swojej reprezentacji.

28.7.2009

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 175/20

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie „demokracji gospodarczej na rynku wewnętrznym”

(2009/C 175/04)

Dnia 27 września 2007 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie

demokracji gospodarczej na rynku wewnętrznym

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię dnia 6 listopada 2008 r. Sprawozdawcą była María Candelas SÁNCHEZ MIGUEL.

Na 449. sesji plenarnej w dniach 3–4 grudnia 2008 r. (posiedzenie z 3 grudnia 2008 r.) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 110 do 29–22 osoby wstrzymały się od głosu — przyjął następującą opinię:

1. Wnioski

1.1 Jednym z podstawowych warunków ku temu, by obywatele europejscy mogli skutecznie korzystać ze swych praw, jest stworzenie prawdziwej demokracji na rynku wewnętrznym; jedynie, gdy poczucie tego będzie powszechne, wszystkie podmioty działające na rynku będą mogły zrozumieć i poprzeć znaczenie, jakie rynek ma dla integracji europejskiej.

1.2 Dotychczas ochrona konsumentów była sposobem na osiągnięcie równowagi między podmiotami działającymi na rynku, przy czym europejska polityka konkurencji sprzyjała opracowywaniu instrumentów prawodawczych łagodzących szkodliwe skutki, jakie dla konsumentów, pracowników i — ogólnie mówiąc — obywateli może mieć ograniczenie konkurencji.

1.3 Demokracja gospodarcza na rynku zakłada nie tylko osiągnięcie równości między wszystkimi podmiotami działającymi na nim, ale również poprawę jakości życia obywateli, którą można uzyskać poprzez:

—	opracowanie i zastosowanie instrumentów prawodawczych polityki konkurencji, jak też niezbędne włączenie konsumentów i innych zainteresowanych podmiotów do wspólnotowych i krajowych organów posiadających kompetencje w tej dziedzinie;

—	pogłębienie tejże polityki, tak by zaspokoić interesy gospodarcze podmiotów, których bezpośrednio dotykają zakazane praktyki konkurencyjne.

1.4 By osiągnąć ten cel, należy podjąć konkretne działania pogłębiające i zapewniające zaufanie wszystkich podmiotów obecnych na rynku wewnętrznym. Mogłyby się one koncentrować na:

—	ujednoliceniu wszystkich systemów prawnych i zapewnieniu ich porównywalności, przynajmniej w odniesieniu do kluczowych kwestii dotyczących zarówno prawa materialnego, jak i procesowego;

—	powiązaniu ochrony podmiotów działających na rynku z prawami podstawowymi uznanymi w traktatach, bez potrzeby ustalania nowych procedur, tak by nie zwiększać obciążeń administracyjnych;

—	włączeniu różnych podmiotów działających na rynku do organów regulujących konkurencję, co jest jedną z propozycji ponawianych przez EKES w wielu opiniach, podobnie jak utworzenie płynnej sieci informacyjnej.

1.5 EKES odgrywa aktywną rolę w promowaniu prawa do równości na wszystkich obszarach polityki, a także wysokiego stopnia udziału społeczeństwa obywatelskiego w organach wspólnotowych, szczególnie w organach regulujących politykę konkurencji. Komitet uważa, że osiągnięcie celów strategii lizbońskiej, wraz ze stworzeniem bardziej konkurencyjnej i dynamicznej gospodarki, zależy obecnie od zagwarantowania demokracji gospodarczej na rynku wewnętrznym.

2. Kontekst

2.1 W art. 6 TUE (1) traktat lizboński stanowi, iż Unia uznaje prawa, wolności i zasady określone w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej (2), która ma taką samą moc prawną co Traktaty.

2.2 Karta ustanawia, między innymi, jako prawa podstawowe Unii: równość, prawo do własności, ochronę konsumentów, dostęp do usług świadczonych w interesie ogólnym, czyli prawa, które mają znaczenie dla funkcjonowania i urzeczywistnienia rynku wewnętrznego.

2.3 Zasada równości obywateli jest jedną z podstawowych wartości, na których opiera się Unia (art. 2) i jednocześnie, jako zasada demokratyczna Unii, stanowi zobowiązanie, którego zgodnie z art. 9 TUE Unia powinna przestrzegać we wszelkich działaniach, w tym w działaniach gospodarczych w ramach rynku wewnętrznego.

Unia posiada wyłączne kompetencje do ustanawiania przepisów w zakresie polityki konkurencji (3) niezbędnych dla funkcjonowania rynku wewnętrznego. (art. 3 ust. 1 lit. B).

2.4.1 Konkretnie, niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane są praktyki polegające na zmowie i na nadużywaniu pozycji dominującej (przepisy antymonopolowe), przede wszystkim dlatego, iż pociągają za sobą szkodliwe skutki dla klientów, przedsiębiorstw i innych podmiotów obecnych na rynku, np. pracowników.

2.4.2 Również nieodpowiednie stosowanie lub niestosowanie przepisów o łączeniu przedsiębiorstw może powodować poważne szkody dla konsumentów, przedsiębiorstw i innych podmiotów obecnych na rynku, np. pracowników.

2.4.3 Punktem odniesienia pozwalającym ocenić przywoływaną w wypadku łączenia przedsiębiorstw wydajność jest brak niekorzystnych skutków dla konsumentów. W tym celu wzrost wydajności powinien być wyraźny, szybki i korzystny dla konsumentów na rynkach odniesienia, na których w przeciwnym razie pojawiłyby się prawdopodobnie problemy w zakresie konkurencji.

W dziedzinie ochrony konsumentów kompetencje są w Unii dzielone (art. 4 ust. 2 lit. f).

2.5.1 Przy określaniu i prowadzeniu polityki i działań w innych obszarach Unia powinna uwzględniać wymogi związane z ochroną konsumentów, zgodnie z nowym art. 12 TFUE.

2.5.2 Chodzi tu o podejście horyzontalne do polityki konsumenckiej, wyraźnie uznane we wspólnotowym prawie pierwotnym, według którego dla osiągnięcia celów rynku wewnętrznego konieczne jest uwzględnienie interesów konsumentów we wszystkich istotnych obszarach politycznych i gospodarczych celem zapewnienia wysokiego poziomu ich ochrony w Unii Europejskiej.

2.5.3 Dążąc do harmonizacji przepisów w dziedzinie ochrony konsumentów, Komisja jest zobowiązana do uwzględnienia wysokiego poziomu ochrony (art. 114 ust. 3 TFUE). W związku z tym Komisja powinna działać na rzecz interesów konsumentów i zapewnić im wysoki poziom ochrony ze strony Unii (art. 169 TFUE).

2.5.4 Jak dotąd harmonizacja w dziedzinie ochrony konsumentów opierała się ogólnie (4) na zasadzie „harmonizacji minimalnej”, w ramach której państwa członkowskie mają możliwość przyjęcia lub utrzymania środków ściślejszej ochrony, co w niektórych wypadkach doprowadziło do konfliktów prawnych między ochroną konsumentów a urzeczywistnianiem rynku wewnętrznego.

W swej opinii w sprawie „Regulacja konkurencji a ochrona konsumentów” (5) EKES zwracał uwagę, iż choć swobodna konkurencja jest z założenia korzystna dla wszystkich uczestników rynku, w tym szczególnie dla konsumentów, to w najistotniejszych sektorach, które uległy liberalizacji doszło do rzeczywistego ograniczenia swobodnej konkurencji, do wykluczenia niektórych podmiotów oraz do wyraźnego ograniczenia praw ekonomicznych konsumentów.

2.6.1 Podkreślano też konieczność wzmocnienia systemów informowania konsumentów i przeprowadzania z nimi konsultacji. W tym celu Europejska Sieć Konkurencji powinna dostosować swe działania, tak aby uwzględnić informacje i uwagi przekazywane przez krajowe i europejskie organizacji konsumentów celem zwiększenia skuteczności polityki konkurencji na rynkach i uznania praw ekonomicznych konsumentów.

2.6.2 Jeśli chodzi o odszkodowania za szkody spowodowane naruszeniem przepisów w zakresie ochrony konkurencji, EKES, zajmując stanowisko na temat zielonej księgi opracowanej przez Komisję Europejską, opowiedział się (6) za opracowaniem wytycznych wspólnotowych określających warunki wnoszenia skarg o odszkodowanie za naruszenia art. 81 i 82 Traktatu.

2.6.3 Ponadto EKES opowiedział się za ustanowieniem przepisów wspólnotowych dotyczących zbiorowych roszczeń, które mogłyby zgłaszać reprezentatywne organizacje podmiotów społecznych i gospodarczych działających na rynku wewnętrznym, w tym szczególnie organizacje konsumenckie (7).

2.6.4 Obecnie trwa opracowanie odrębnej opinii poświęconej białej księdze w sprawie roszczeń o naprawienie szkody wynikłej z naruszenia wspólnotowego prawa ochrony konkurencji (8), do której odsyłamy, oczekując na jej opublikowanie.

2.6.5 Tak więc niniejsza opinia nie obejmuje zagadnień związanych z roszczeniami cywilnymi o odszkodowanie za naruszenie wspólnotowego prawa ochrony konkurencji ani z roszczeniami zbiorowymi organizacji konsumenckich na rynku wewnętrznym, gdyż są to kwestie, co do których EKES zajął już stanowisko. Jej przedmiotem jest demokracja gospodarcza na rynku wewnętrznym.

3. Pojęcie demokracji gospodarczej na rynku wewnętrznym

3.1 Polityka w dziedzinie konkurencji ma na celu tworzenie i zachowanie warunków umożliwiających funkcjonowanie rynku zgodnie z zasadami konkurencji, z korzyścią zarówno dla konsumentów, jak i dla przedsiębiorstw. Oznacza to:

—	coraz skuteczniejsze zwalczanie praktyk prowadzących do zniekształcenia konkurencyjnych warunków działania rynku;

—	stworzenie warunków umożliwiających aktywny udział w działaniach z zakresu polityki konkurencji konsumentom i podmiotom posiadającym prawa ekonomiczne wynikające z ich działalności gospodarczej na rynku, w tym pracownikom;

—	lepszy przepływ informacji oraz przeprowadzane sprawnie i przynoszące widoczne wyniki konsultacje;

—

ustanowienie instrumentów prawnych lub innych środków celem odpowiedniej ochrony zarówno zasady równości uczestników rynku — nie zapominając o małych i średnich przedsiębiorstwach, które również skorzystałyby w dużym stopniu z tej polityki wspólnotowej — jak i prawa do własności, ochrony konsumentów i dostępu do usług świadczonych w interesie ogólnym.

3.2 W tym kontekście pojawiła się kwestia konieczności zapewnienia „demokracji gospodarczej na rynku wewnętrznym”. Jej urzeczywistnienie wynika z celów strategii lizbońskiej, która ma przekształcić Unię w najbardziej konkurencyjną i dynamiczną gospodarkę na świecie, zdolną do zrównoważonego wzrostu gospodarczego, tworzenia większej ilości lepszych miejsc pracy i większej spójności społecznej (9).

Celem zagwarantowania na rynku wewnętrznym demokracji gospodarczej przyczyniającej się do poprawy jakości życia obywateli europejskich należy działać i czynić postępy przede wszystkim w trzech głównych dziedzinach:

Po pierwsze, w sferze rozwijania i stosowania tradycyjnych narzędzi polityki konkurencji, tzn. przepisów antymonopolowych, przepisów dotyczących łączenia przedsiębiorstw i pomocy publicznej, zwracając szczególną uwagę na wybrane sektory, w tym głównie sektory zliberalizowane.

3.3.1.1 Chodzi tu o usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym; w zarządzaniu nimi nastąpiło niedawno przejście od systemu monopolistycznego do otwartego systemu rynkowego, w którym jedno przedsiębiorstwo posiada pozycję dominującą na określonym rynku, co oznacza ograniczenie konkurencji ze względu na ograniczoną obecność nowych operatorów na rynku.

3.3.1.2 W tej dziedzinie należy zwiększyć udział konsumentów, co przyczyniłoby się do rzeczywistego przestrzegania przepisów antymonopolowych, tzn. należałoby doprowadzić do sytuacji, w której konsumenci posiadający odpowiednie prawa uruchomią skuteczne procedury, gdy wykryją ewentualne naruszenie tych przepisów. Głównymi środkami są tu informowanie, edukacja i podnoszenie świadomości wśród samych konsumentów, a także niewątpliwie uznanie praw i łatwiejszy dostęp konsumentów i ich organizacji zarówno do instytucji, jak i do odpowiednich procedur.

Po drugie, w sferze pogłębiania polityki konkurencji mającej znaczenie dla konsumentów i ogólnie dla osób uzyskujących dochody z działalności gospodarczej na rynku, w tym dla pracowników.

3.3.2.1 Praktyki powodujące zniekształcanie konkurencji stosowane przez przedsiębiorstwa naruszające prawo poprzez zmowę lub nadużywanie pozycji dominującej prowadzą do zmniejszenia dochodów lub do wzrostu kosztów ponoszonych przez poszkodowanych, co jest łamaniem ich prawa do własności w odniesieniu do dochodów i co czyni z nich ofiary naruszenia przepisów.

3.3.2.2 W związku z tym skutki naruszenia przepisów w zakresie konkurencji mogą być porównane do przywłaszczenia dochodów konsumentów i wszystkich osób uzyskujących dochody z działalności gospodarczej, a także tych przedsiębiorstw obecnych na rynku, które przestrzegają przepisów w zakresie konkurencji. Ta nowa wizja polityki ochrony konkurencji zakładałaby również wzmocnienie pozycji małych i średnich przedsiębiorstw, które — jak wiadomo — stanowią kręgosłup europejskiej gospodarki.

Po trzecie, w zakresie konsolidacji i rozwoju niezbędnej współpracy między członkami Europejskiej Sieci Konkurencji a Komisją, między sądami krajowymi a Komisją oraz między krajowymi organami ochrony konsumentów i krajowymi organizacjami konsumenckimi a Komisją.

3.3.3.1 Wzajemna pomoc pozwoli na szybsze zadecydowanie, kto powinien zająć się rozpatrzeniem danego zażalenia oraz na skuteczniejsze i bardziej optymalne rozwiązywanie sporów.

4. Uwagi o różnych aspektach pojęcia demokracji gospodarczej

4.1 Aby urzeczywistnić demokrację gospodarczą UE powinna dostosować swą politykę konkurencji oraz przyjąć środki pozwalające na dostosowanie prawodawstwa krajowego do potrzeb i oczekiwań konsumentów europejskich i wszystkich podmiotów obecnych na rynku. W tym celu konieczne jest prowadzenie konkretnych działań w niżej wymienionych dziedzinach, tak aby budować i wzmacniać zaufanie wszystkich podmiotów obecnych na rynku wewnętrznym.

4.2 Harmonizacja prawodawstwa

Bez porównywalnego prawodawstwa, przynajmniej w najważniejszych sprawach dotyczących prawa materialnego i procesowego, bardzo trudno będzie osiągnąć rzeczywistą demokrację gospodarczą w ramach rynku wewnętrznego, zgodną z art. 114 i następnymi TFUE, a szczególnie z art. 116.

4.2.1.1 O prawdziwym rynku wewnętrznym będzie można mówić dopiero wtedy, gdy konsumenci będą mieli wystarczające bezpieczeństwo i zaufanie, by dokonywać zakupów w jakimkolwiek miejscu w Unii Europejskiej posiadając pewność, że są chronieni w równym stopniu i równie skutecznie przed ewentualnym naruszeniem ich praw ekonomicznych przez przedsiębiorstwa. Transgraniczny przepływ produktów i usług pozwoli konsumentom na poszukiwanie korzystnych ofert oraz innowacyjnych produktów i usług, a tym samym na podejmowanie korzystniejszych decyzji. Dlatego też tak ważne jest jak największe ograniczenie różnic w przepisach o ochronie konsumentów w całej UE.

Choć kraje członkowskie przyjęły przepisy krajowe zgodne z art. 101 i 102 (dawne art. 81 i 82), to nadal istnieją znaczne różnice pomiędzy systemami prawnymi poszczególnych krajów. Różnice te są widoczne w definicjach pojęć pozycji dominującej, nadużycia, zależności gospodarczej, a także w prawach procesowych konsumentów, w uznaniu roli organizacji konsumenckich, czy też w stosunkach między tymi organizacjami a krajowymi organami ochrony konkurencji.

4.2.2.1 Zasada „minimalnej harmonizacji” przepisów krajowych jest najlepszym środkiem, by osiągnąć cele w dziedzinie zarówno rynku wewnętrznego, jak i ochrony konsumentów. Jednak zasada ta, w porównaniu z zasadą „kraju pochodzenia” w połączeniu z innego rodzaju klauzulami rynku wewnętrznego dotyczącymi wzajemnego uznawania przepisów w zakresie ochrony konsumentów, jest niezgodna z „wysokim poziomem ochrony konsumentów”.

4.2.2.2 Aby osiągnąć wysoki poziomu ochrony konsumentów, w zgodzie z ostatnimi strategiami wspólnotowymi w dziedzinie polityki konsumenckiej w latach 2002–2006 i 2007–2013, należałoby dążyć do pełnej harmonizacji w konkretnych kwestiach o pierwszoplanowym znaczeniu, takich jak zasady, definicje i określone aspekty procesowe.

Ofiary naruszeń przepisów w zakresie konkurencji powinny uzyskiwać rzeczywiste i pełne odszkodowanie, tak aby nie dopuścić do nieuprawnionego wzbogacenia się tych, którzy naruszyli prawo. W tym celu można by przyjąć następujące środki:

—

procedury konfiskaty nieuprawnionych zysków przez władze publiczne; odzyskane w ten sposób sumy powinny być przeznaczone na określone uprzednio w prawodawstwie krajowym cele związane z interesem ogólnym, a w pierwszej kolejności na publiczne środki wsparcia dla poszkodowanych; w wypadku środków krajowych, muszą one odpowiadać zasadom równoważności i skuteczności, zgodnie z określeniem Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich;

—

skuteczne, odstręczające i proporcjonalne środki przymusu o charakterze administracyjnym lub karnym wobec najcięższych przypadków naruszeń, mających konsekwencje dla funkcjonowania i urzeczywistnienia rynku wewnętrznego; zdefiniowanie tego, co nielegalne powinno dotyczyć kwestii leżących w wyłącznej kompetencji Unii, tak aby zapewnić jak najskuteczniejsze stosowanie prawa wspólnotowego poprzez określenie minimalnych wspólnych kryteriów dla przestępstw (10); traktat lizboński przewiduje możliwość ustanowienia w ramach procedury współdecyzji norm minimalnych odnoszących się do określania przestępstw oraz kar w dziedzinach szczególnie poważnej przestępczości o wymiarze transgranicznym (art. 83 ust. 1 TFUE);

—

skutecznym środkiem może być publiczne informowanie o karach w formie dostępnej dla społeczeństwa np. poprzez bazę danych o naruszeniach; kary za praktyki antykonkurencyjne działają odstręczająco na potencjalnych autorów naruszeń; w wypadku orzeczenia o karze jej ogłoszenie jest dla poszkodowanych znakiem, że sprawa jest ważna i zwiększa wiedzę obywateli o środkach ochrony konkurencji;

—	środki te są uzupełnieniem odszkodowań, które — jak wspomniano — nie są przedmiotem niniejszej opinii w związku z będącą w opracowaniu opinią w sprawie białej księgi na temat roszczeń o naprawienie szkody wynikłej z naruszenia wspólnotowego prawa ochrony konkurencji.

4.2.3.1 Dla skuteczniejszego wyrównywania szkód należałoby się zastanowić, czy sądy krajowe powinny decydować o ostatecznym przeznaczeniu grzywien administracyjnych i włączać je do cywilnej procedury oceny wysokości odszkodowań dla ofiar naruszenia przepisów.

4.2.4 Jednym z celów reformy legislacyjnej w ramach rynku wewnętrznego powinna być pełna harmonizacja przepisów w niektórych obszarach bez uszczerbku dla ochrony konsumentów w niektórych państwach członkowskich.

4.3 Wpływ na przestrzeganie praw podstawowych

4.3.1 Naruszanie przepisów dotyczących rynku wewnętrznego wpływa na przestrzeganie wielu praw podstawowych Unii, takich jak zasada równości (art. 20 Karty praw podstawowych), prawo do własności (art. 17 KPP), ochrona konsumentów (art. 38 KPP), dostęp do usług świadczonych w interesie ogólnym (art. 36 KPP), których ochrona należy też do instytucji i organów Unii. Niektóre z nich — w szczególności zasada równości i zakaz nierównego traktowania — zostały zapisane w przepisach dotyczących konkurencji jako główne zasady działania wszystkich podmiotów gospodarczych, zarówno wobec konkurentów, jak i konsumentów (11).

4.3.2 W związku z tym pojawiają się następujące pytania:

—	Czy należy przewidzieć specjalną formę ochrony przed naruszaniem tych praw?

—	Jaka byłaby najstosowniejsza forma ochrony w prawie wspólnotowym?

—

Czy należałoby przenieść do prawa pozytywnego, zgodnie z art. 17, 20 i 38 Karty praw podstawowych, prawa konsumentów, przedsiębiorstw i wszystkich osób posiadających prawa ekonomiczne wynikające z działalności gospodarczej na rynku (w tym prawa pracowników), pod postacią konkretnych przepisów dotyczących swobodnej konkurencji w ramach Wspólnoty?

4.3.3 Ustanowienie „wysokiego poziomu ochrony” może być uznane za formę stosowania i ochrony praw podstawowych na rynku, gdyż ustanowienie specjalnych środków lub jednolitej procedury wiązałoby się ze zwiększeniem obciążeń administracyjnych. Zdaniem EKES-u bardziej stosowne byłoby wykorzystanie instrumentów już istniejących i wzmocnienie pozycji prawnej organizacji konsumenckich. Pożądane byłoby upowszechnianie poprzez odpowiednie działania i środki włączania do przepisów szczegółowych UE i państw członkowskich (szczególnie w niektórych dziedzinach: nabywanie podstawowych produktów i usług, ochrona konkurencji, nieuczciwe praktyki) wyraźnych zapisów o uznaniu praw konsumentów lub innych osób posiadających prawa gospodarcze, w tym pracowników, oraz umożliwienia im występowania w ich obronie na drodze sądowej. Przyczyniłoby się to do lepszego informowania i poprawy świadomości obywateli, co — jak wielokrotnie już podkreślano — ma zasadnicze znaczenie.

4.4 Udział poszczególnych podmiotów obecnych na rynku

4.4.1 W dążeniu do dobrego sprawowania rządów i zapewnienia udziału społeczeństwa obywatelskiego traktat lizboński stanowi w art. 15 TFUE, iż instytucje, organa i agencje Unii powinny działać w jak największym stopniu zgodnie z zasadą otwartości. Przejrzystość jest podstawowym wymogiem akceptacji działań wspólnotowych przez obywateli.

Udział ten powinien być rozwijany poprzez ustanowienie elastycznych i skutecznych mechanizmów komunikacji między Komisją i kompetentnymi władzami a organizacjami konsumentów, tak aby możliwe były działania zapobiegające w zalążku naruszeniom o charakterze transgranicznym. Konieczne tu jest rozwiązanie następujących kwestii:

—	Za pomocą jakich środków można poprawić współpracę?

—	Jak wzmocnić charakter prewencyjny?

Parlament Europejski zaproponował (12) utworzenie funkcji „europejskiego rzecznika praw konsumenta” i poparł pomysł powołania ekspertów, których zadaniem byłoby, w ramach Komisji Europejskiej, utrzymywanie kontaktów z konsumentami. W tym celu konieczne byłoby rozważenie utworzenia organu ad hoc odgrywającego rolę europejskiego rzecznika praw konsumenta lub też poszerzenie zakresu zadań Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich. Ze względu na kryterium racjonalności środków używanych dla osiągnięcia wysokiego poziomu ochrony konsumentów w ramach polityki konkurencji oraz aby optymalnie wykorzystać istniejące zasoby, uważamy, iż zasadniczo wystarczyłoby wyznaczyć doradcę odpowiedzialnego za kontakty z konsumentami (13) we wszystkich służbach Komisji, których szczególnie dotyczy polityka konsumencka.

4.4.3 Prawdopodobnie konieczna będzie reforma procedury administracyjnej Komisji dotyczącej stawiennictwa w ramach spraw wiążących się z karami, przy pełnym poszanowaniu zasady poufności. Problem ten mógłby zostać rozwiązany z zastosowaniem art. 41 Karty praw podstawowych, który gwarantuje dostęp do dokumentów, prawo do przedstawienia swego stanowiska, uzasadnienie decyzji oraz prawo do odwołania.

4.4.4 Należałoby poprawić informację zwrotną co do minimalnych zasad dotyczących konsultacji i zobowiązać wszystkie dyrekcje generalne do oceny wpływu konsultacji co do wszystkich wniosków, a nie tylko wniosków strategicznych, jak przypominał o tym EKES (14). Ponadto Komisja powinna przeanalizować kwestie o istotnym znaczeniu dla wszystkich obywateli europejskich, takie jak: używane języki, neutralność pytań i termin odpowiedzi.

4.4.5 Rola, jaką mogą odegrać stowarzyszenia konsumentów i inne reprezentatywne podmioty — zakładając ich zdolność do wnoszenia skarg w ramach reklamacji — jest jedną z kwestii wymagających rozwiązania za pomocą odpowiedniego instrumentu legislacyjnego po zakończeniu debaty nad wspomnianą wcześniej białą księgą na temat roszczeń o naprawienie szkody wynikłej z naruszenia wspólnotowego prawa ochrony konkurencji.

4.4.6 Sprawą podstawową jest uświadomienie obywatelom znaczenia ich udziału w kształtowaniu polityki konkurencji. Sprzeczne z prawem praktyki, takie jak kartele, ustanawiane przez niektóre przedsiębiorstwa nie mogą być postrzegane przez obywateli jako nienaruszalne lub możliwe do ukrócenia tylko w wysokich sferach politycznych czy gospodarczych, lecz jako działania szkodliwe społecznie, które stanowią zagrożenie, a niekiedy naruszenie prawa własności ofiar. W związku z tym należałoby podjąć dyskusję i zastosować jak najlepsze rozwiązania na rzecz edukacji i uświadamiania obywatelom europejskim skutków tego rodzaju nielegalnych praktyk. W pierwszej kolejności należy ożywić działalność sieci europejskich centrów konsumenckich we wszystkich jej aspektach. Duże znaczenie ma dalsze inwestowanie w tworzenie takich centrów przynajmniej w każdym większym mieście we wszystkich państwach członkowskich, a także prowadzenie kampanii informacyjnych — tak ogólnych, jak i dotyczących poszczególnych sektorów — udostępniających obywatelom w szybki i prosty sposób wiedzę o ich prawach konsumenckich oraz o ośrodkach i organizmach, do których można się zwrócić w wypadku reklamacji lub gdy potrzebna jest pomoc.

4.5 Usługi świadczone w interesie ogólnym

4.5.1 Podstawą prawną dla interwencji wspólnotowej w dziedzinie usług świadczonych w interesie ogólnym jest art. 14 TFUE oraz protokół nr 26. Dla zachowania wysokiego poziomu jakości, bezpieczeństwa i dostępności, równego traktowania i promowania powszechnego dostępu oraz praw użytkowników należałoby rozstrzygnąć następujące kwestie:

—	W jaki sposób przeprowadzać okresowe oceny na szczeblu wspólnotowym?

—	Jakie środki zastosować wobec zniekształceń konkurencji w niedawno zliberalizowanych sektorach?

—	Co uczynić, by beneficjentem procesów otwarcia rynków był konsument?

4.5.2 Ogólnie brak przejrzystości w zarządzaniu tymi usługami oraz nieuzasadnione ceny narzucane klientom przemysłowym i konsumentom wymagają rozwiązania wspomnianych kwestii.

4.6 Rola polityki konkurencji na rynku wewnętrznym

4.6.1 Ustanowienie przepisów w zakresie konkurencji niezbędnych dla funkcjonowania rynku wewnętrznego należy do wyłącznych kompetencji Unii.

4.6.2 Polityka konkurencji powinna zagwarantować konsumentom jak najlepsze warunki w zakresie cen, jakości i różnorodności, szczególnie w odniesieniu do podstawowych produktów i usług, takich jak żywność, mieszkania, edukacja, zdrowie, energia, transport i telekomunikacja oraz zapewnić im jak najniższe ceny.

Ponadto ostatecznym celem powinna być — obok skuteczności rynku — poprawa jakości życia i dobrobytu konsumentów. Osiągnięcie tych założeń wymaga usankcjonowania przepisami aktywnego uczestnictwa konsumentów, a nie czynienia z nich biernych odbiorców dobrobytu.

4.6.3.1 Dlatego też obecny stan prawny musi ewoluować w kierunku nowej interpretacji przepisów lub też nowych organów prawnych w dziedzinie polityki konkurencji. Należy też przewidzieć przyjęcie nowych środków prawnych uzupełniających lub zastępujących środki obecnie obowiązujące.

Bruksela, 3 grudnia 2008 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

Sekretarz Generalny Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Martin WESTLAKE

(1) Numery artykułów odpowiadają wersji skonsolidowanej Traktatu o Unii Europejskiej oraz Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej opublikowanej w Dz.U. C 115 z 9.5.2008.

(2) Chodzi o wersję Karty w brzmieniu dostosowanym 12 grudnia 2007 r. w Strasburgu opublikowaną w Dz.U. C 303 z 14.12.2007. To drugie proklamowanie Karty było konieczne, gdyż od czasu pierwszego proklamowania w grudniu 2000 r. na szczycie w Nicei do tekstu Karty dodano wyjaśnienia w formie przypisów.

(3) Zob. Wytyczne w sprawie oceny horyzontalnego połączenia przedsiębiorstw na mocy rozporządzenia Rady w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw opublikowane w Dz.U. C 31 z 5.2.2004, str. 5.

(4) Jako wyjątek można zacytować dyrektywę nr 2005/27/WE dotyczącą nieuczciwych praktyk handlowych.

(5) Dz.U. C 309 z 16.12.2006, str. 1

(6) Dz.U. C 324 z 30.12.2006, str. 1

(7) Dz.U. C 162 z 25.6.2008, s. 1

(8) COM(2008) 165 wersja ostateczna. Dz.U. C 309 z 16.12.2006, str. 1.

(9) Konkluzje prezydencji. Rada Europejska — Feira 2000

(10) Zob. wniosek Komisji dotyczący ochrony środowiska poprzez prawo karne COM(2007) 51 wersja ostateczna oraz orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości w sprawach C-176/03 i C-440/05

(11) Zob. art. 101 ust. 1 lit. d oraz art. 102 lit. c TFUE

(12) Sprawozdanie deputowanego europejskiego Lasse Lehtinena w sprawie strategicznego programu na rzecz konsumentów na lata 2007–2013

(13) Art. 153 ust. 2 Traktatu Wspólnot Europejskich stanowi: „Wymogi ochrony konsumentów są uwzględniane przy określaniu i urzeczywistnianiu innych polityk i działań Wspólnoty”. To zobowiązanie spoczywa na wszystkich urzędnikach instytucji europejskich. Stanowisko doradcy odpowiedzialnego za kontakty z konsumentami mogłoby uczulić na tę kwestię innych urzędników i przypomnieć im o ich zobowiązaniu wobec obywateli, które podejmują w swej codziennej pracy.

(14) Zob. zielona księga w sprawie europejskiej inicjatywy na rzecz przejrzystości Dz.U. C 324 z 30.12.2006

28.7.2009

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 175/26

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: „Proaktywne podejście do prawa: kolejny krok ku lepszemu stanowieniu prawa na szczeblu UE”

(2009/C 175/05)

Dnia 17 stycznia 2008 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie:

„Proaktywne podejście do prawa: kolejny krok ku lepszemu stanowieniu prawa na szczeblu UE”.

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 6 listopada 2008 r. Sprawozdawcą był Jorge PEGADO LIZ.

Na 449. sesji plenarnej w dniach 3–4 grudnia 2008 r. (posiedzenie z 3 grudnia) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny 155 głosami – 5 osób wstrzymało się od głosu – przyjął następującą opinię:

1. Wnioski

1.1 Niniejsza opinia oparta jest na założeniu, że to prawo, a nie ustawy wymyślane przez prawników, odzwierciedla sposób zachowania, który dana społeczność akceptuje i którego domaga się jako niezbędnego warunku porządku społecznego. Prawo nie składa się z ustanowionych i niezmiennych koncepcji formalnych, ale z zasad, zarówno pisanych, jak i niepisanych, które odzwierciedlają zbiorowe, uzasadnione interesy społeczeństwa i każdego z obywateli w danym momencie historycznym.

1.2 W każdym systemie prawnym tradycyjna rola prawodawcy polega na interpretowaniu zbiorowych interesów społeczeństwa, na określaniu, w odpowiednich przypadkach za pomocą aktów prawnych, co stanowi praworządne zachowanie i na karaniu praktyk, które je naruszają. Od dawna panuje powszechna zgoda co do tego, że uchwalone w ten sposób ustawy powinny być nie tylko sprawiedliwe i oparte na zasadzie słuszności, ale również zrozumiałe, przystępne, akceptowalne i egzekwowalne. Ale w dzisiejszym społeczeństwie to już nie wystarcza.

1.3 W dziedzinie prawa przez zbyt długi okres kładziono nacisk na przeszłość. Prawodawcy i sądy reagowali na luki w prawie, spory, niedotrzymane terminy i naruszenia, dążąc do rozwiązania problemów i ich naprawienia. Spory, postępowania sądowe i środki wymuszające przestrzeganie przepisów są zbyt kosztowne. Kosztów tych nie można mierzyć jedynie w kategoriach ekonomicznych.

1.4 EKES wzywa do głębokiej zmiany tego schematu. Nadszedł czas, by zrezygnować ze stosowanego przez stulecia biernego podejścia do prawa i przyjąć podejście proaktywne. Należy teraz spojrzeć na prawo z innej strony, patrzeć w przyszłość, a nie przeszłość, skupić się na sposobie korzystania z prawa i jego działania w codziennym życiu oraz na tym, jak jest ono odbierane w społeczności, której życie reguluje. Podczas gdy reagowanie na problemy i ich rozwiązywanie pozostaje ważne, kluczowego znaczenia nabiera zapobieganie ich przyczynom oraz służenie potrzebom obywateli i przedsiębiorstw oraz ułatwianie produktywnej interakcji między nimi.

1.5 W proaktywnym prawie chodzi o stwarzanie możliwości i o upodmiotowienie – prawo to tworzone jest przez podmioty prawa, jednostki i przedsiębiorstwa, przy ich udziale i dla nich. Opiera się ono na idei społeczeństwa, w którym osoby i przedsiębiorstwa są świadome swoich praw i obowiązków, potrafią wykorzystać możliwości oferowane przez prawo, znają swoje obowiązki prawne i dzięki temu mogą, tam gdzie to możliwe, unikać problemów oraz rozwiązywać nieuniknione spory na wczesnym etapie przy użyciu najodpowiedniejszych do tego metod.

1.6 W proaktywnym podejściu do prawa poszukuje się różnych metod osiągnięcia pożądanych rezultatów, nie skupiając się przy tym wyłącznie na przepisach prawnych i ich formalnym egzekwowaniu. Określenie pożądanych celów i zapewnienie najbardziej odpowiedniego zestawu środków do ich osiągnięcia wymaga wczesnego zaangażowania zainteresowanych stron, zapewniania spójności celów, stworzenia wspólnej wizji, budowania wsparcia i opracowywania wskazówek dla ich pomyślnej realizacji już na wczesnym etapie. EKES jest przekonany, że nowy sposób myślenia, uosabiany przez proaktywne podejście, można powszechnie stosować do prawa i do jego tworzenia.

1.7 Ze swej istoty wspólnotowy system prawny jest właśnie tą dziedziną, w której przy planowaniu, opracowywaniu i wdrażaniu prawa należałoby przyjąć podejście proaktywne. W tym kontekście EKES jest zdania, że zasady i przepisy prawne nie są ani jedynym, ani zawsze najlepszym sposobem osiągania pożądanych celów. W niektórych przypadkach organ regulujący może najlepiej przyczynić się do osiągnięcia pożądanych celów poprzez powstrzymanie się od ustanawiania przepisów i, w odpowiednich wypadkach, poprzez zachęcanie do samoregulacji i współregulacji. W tym świetle nowego znaczenia i wymiaru nabierają podstawowe zasady pomocniczości, proporcjonalności, ostrożności i zrównoważonego rozwoju.

1.8 EKES uważa, że jednolity rynek może odnieść wielkie korzyści z sytuacji, w której prawo UE i podmioty, które je stanowią – najogólniej rzecz ujmując prawodawcy i administratorzy – przestają skupiać się na wewnętrznych kwestiach systemu prawnego, na przepisach i instytucjach, i zamiast tego koncentrują się na zagadnieniach zewnętrznych, na użytkownikach prawa: społeczeństwie, obywatelach i przedsiębiorstwach, którym system prawny ma służyć.

1.9 Podczas gdy transpozycja i wdrażanie prawa to ważny krok w kierunku lepszego stanowienia prawa na szczeblu UE, miarą sukcesu w tej dziedzinie powinno być osiągnięcie celów na poziomie użytkowników prawa, obywateli UE i przedsiębiorstw. O przepisach należy informować w sposób, który będzie zrozumiały dla planowanych odbiorców, przede wszystkim dla tych, na których postępowanie one wpływają, a nie tylko dla odpowiednich instytucji i władz.

1.10 Należy systematycznie brać pod rozwagę stosowanie proaktywnego podejścia do prawa we wszystkich przypadkach stanowienia i wdrażania prawa w obrębie UE. EKES jest przekonany, że nie tylko uwzględnienie tego podejścia w programie lepszego stanowienia prawa, ale również uczynienie z niego priorytetu dla prawodawców i administratorów na szczeblu unijnym, krajowym i regionalnym umożliwi zbudowanie solidnej podstawy prawnej zapewniającej dobrobyt jednostkom i przedsiębiorstwom.

2. Zalecenia

2.1 Pewność prawna jest jednym z kluczowych warunków koniecznych dobrze funkcjonującego społeczeństwa. Podmioty prawa muszą je znać i rozumieć, aby mogło ono skutecznie funkcjonować. W tym miejscu EKES zwraca uwagę na proaktywne podejście do prawa. Jest to podejście zorientowane na przyszłość, którego celem jest promowanie tego, co jest pożądane, i maksymalne zwiększanie szans w przyszłości, przy jednoczesnym minimalizowaniu potencjalnych problemów i zagrożeń.

2.2 Poprzez przyjęcie niniejszej opinii z inicjatywy własnej EKES pragnie podkreślić, że „lepsze stanowienie prawa” powinno być ukierunkowane na optymalny zestaw środków regulacyjnych, które najlepiej promują cele społeczne i sprawnie funkcjonujące, przyjazne dla obywateli i przedsiębiorstw otoczenie prawne.

2.3 Celem niniejszej opinii jest pokazanie sposobu, w jaki proaktywne podejście w prawie może sprzyjać lepszym uregulowaniom prawnym dzięki stworzeniu nowego sposobu myślenia, dla którego punktem wyjścia są realne, życiowe potrzeby i aspiracje jednostek oraz przedsiębiorstw.

2.4 Podczas przygotowywania projektów prawa prawodawca powinien mieć na względzie stworzenie funkcjonalnych i sprawnych przepisów, odzwierciedlających realne potrzeby i wdrażanych w sposób, który sprawia, że zostają osiągnięte ostateczne cele tych przepisów.

2.5 Cykl życia aktu legislacyjnego nie rozpoczyna się wraz z przygotowaniem wniosku ani nie kończy z chwilą jego ostatecznego przyjęcia. Akt ustawodawczy nie jest celem samym w sobie – jest nim jego pomyślne wdrożenie. Wdrożenie także nie oznacza jedynie egzekwowania stosowania przez instytucje; oznacza również przyjęcie, zaakceptowanie i w miarę potrzeb zmianę zachowań ze strony zainteresowanych osób i organizacji.

2.6 Możemy z góry przewidzieć pewne skutki tego podejścia, w tym także praktyczne:

—	aktywny i skuteczny udział – a nie tylko konsultacje – zainteresowanych stron przed i w trakcie sporządzania wniosków legislacyjnych oraz podczas całego procesu decyzyjnego;

—	oceny wpływu uwzględniałyby nie tylko względy gospodarcze, ale także społeczne i etyczne; nie tylko otoczenie biznesowe dla przedsiębiorstw, ale również konsumentów; nie tylko opinie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, ale także głos anonimowego obywatela;

—	przewidywanie rozwiązań, a nie problemów, i wykorzystywanie prawa do osiągania i egzekwowania celów oraz do zapewnienia, by prawa i wolności stały się rzeczywistością w określonym kontekście kulturowym;

—	przygotowywanie aktów prawnych w sposób możliwie najbardziej zrozumiały i bliski realiom ich użytkowników, zapewniając czytelność i jednoznaczność stosowanego języka;

—	zlikwidowanie zbędnych, niespójnych, przestarzałych i niestosowanych przepisów prawnych oraz ujednolicenie sposobu rozumienia określeń, definicji, opisów, ograniczeń i wykładni w ramach wspólnego układu odniesienia;

—	domaganie się wprowadzenia nowych obszarów swobód kontraktowych, samoregulacji i współregulacji oraz dziedzin, do których mogłyby odnosić się normy lub kodeksy postępowania na szczeblu krajowym i europejskim;

—	skoncentrowanie się raczej na podejściu do stanowienia legislacji opartym na „wzorcowych ustawach” („28. systemie”), a nie na nadmiernie szczegółowej i niepotrzebnej całkowitej harmonizacji.

2.7 Osiąganie tych celów można by rozpocząć od projektów badawczych i dialogu z zainteresowanymi stronami w sprawie szczególnej roli proaktywnego podejścia w prawie w ciągu całego cyklu życia i na wszystkich poziomach regulacji.

2.8 EKES zaleca zatem Komisji, Radzie i Parlamentowi Europejskiemu przyjęcie proaktywnego podejścia przy planowaniu, opracowywaniu, zmianie i wdrażaniu prawa wspólnotowego i zachęca państwa członkowskie do pójścia tym śladem we wszystkich stosownych przypadkach.

3. Wprowadzenie: nieco teorii prawa

3.1 Dziedzina przepisów prawnych, czyli tego „jak być powinno”, w przeciwieństwie do zasad moralnych czy estetycznych, charakteryzuje się mocą obowiązującą, czyli taką możliwością, że sądy mogą żądać podporządkowania się przepisom, a ich naruszenie może zostać ukarane. Jedną z typowych cech ius cogens, czyli „norm prawnych bezwzględnie obowiązujących”, jest możliwość ich „egzekwowania”, zasadniczo poprzez zastosowanie mechanizmu sądowego, w celu zagwarantowania zastosowania prawa albo – w przypadku gdy nie zostanie ono zastosowane – ukarania tych, którzy je łamią.

3.2 U podstaw tego, „jak być powinno”, leży jednak koncepcja, iż przestrzeganie prawa jest, generalnie rzecz ujmując, dobrowolne i że uciekanie się do postępowania sądowego stanowi wyjątek i ostateczny argument. Bez dobrowolnej i powszechnej zgody społeczeństwa na przestrzeganie obowiązków nałożonych przez uregulowania prawne, ich skuteczność zostałaby nieodwracalnie naruszona.

3.3 Stąd też wynika obowiązek prawodawcy stanowienia takich przepisów prawnych, które na ogół zachęcają ludzi do dobrowolnego ich przestrzegania i samorzutnego stosowania się do nich. Stanowi to faktycznie warunek wstępny poszanowania praw wszystkich ludzi oraz kamień węgielny życia w społeczeństwie. W tym kontekście troska o „dobre stanowienie prawa” i „lepsze stanowienie prawa” (1) nabiera szczególnego znaczenia i ma poważne konsekwencje dla wykładni, integracji i stosowania przepisów prawnych.

3.4 To oznacza, że oprócz tego, że prawo powinno być „sprawiedliwe” (2), czyli oparte na zasadzie słuszności, musi ono być również:

—	zrozumiałe;

—	przystępne;

—	akceptowalne (3);

—	egzekwowalne.

Jeśli te kryteria nie zostaną spełnione, prawo zazwyczaj odrzucają ci, do których ma się ono odnosić, nie wdrażają go ci, których obowiązkiem jest zapewnienie jego przestrzegania, i przestaje ono być wykorzystywane, a „siła” sprawiedliwości nie jest w stanie skutecznie go stosować.

3.5 Chociaż jest to ważny problem dla krajowych systemów prawnych, nabiera on jeszcze większego znaczenia w takim systemie prawnym jak system Unii Europejskiej, w którym dwie „połówki” zasady państwa prawa są z reguły oddzielone: ustalenie „obowiązku” właściwe dla tworzenia prawa należy do kompetencji Wspólnoty, natomiast zastosowanie i związane z nim sankcje opierają się co do zasady na możliwości przymusu stosowanego przez krajowe systemy prawne.

3.6 To może tłumaczyć, dlaczego troska o „lepsze stanowienie prawa”, która istnieje we wszystkich państwach członkowskich i nie jest absolutnie czymś nowym, nabrała ostatnio szczególnego znaczenia dla instytucji wspólnotowych.

3.7 Przewidywalność i trwałość to podstawowe wymogi umożliwiające istnienie sprawnie funkcjonującego, przyjaznego dla obywateli i dla przedsiębiorstw otoczenia prawnego. Aby określać swoje cele, wprowadzać w życie swoje plany i osiągać możliwe do przewidzenia wyniki, zainteresowane strony potrzebują pewnego zakresu pewności prawnej. Prawodawcy, w jak najszerszym znaczeniu tego słowa, powinni zajmować się zagwarantowaniem takiej pewności i zapewnieniem stabilnej infrastruktury prawnej, a jednocześnie realizować to, czemu prawodawstwo ma służyć.

3.8 Taki jest kontekst niniejszej opinii z inicjatywy własnej, która ma na celu podkreślenie nowatorskiego podejścia do prawa wywodzącego się z Nordic School of Proactive Law i jej poprzedniczek (4), oraz przyjrzenie się, w jakim stopniu może to stanowić kolejny krok w kierunku lepszych uregulowań prawnych na szczeblu UE. W niniejszej opinii zostały należycie uwzględnione wszystkie liczne opinie Komitetu na ten temat, które już obecnie stanowią bardzo istotny zbiór doktryn i do których spuścizny niniejsza opinia chętnie się odwołuje i którą bierze pod uwagę.

4. Krótka charakterystyka koncepcji lepszego stanowienia prawa, lepszego wdrażania i lepszego egzekwowania prawodawstwa UE

4.1 Pojęcie lepszego stanowienia prawa, które koncentruje się na perspektywie podmiotów prawodawstwa (5), obejmuje kilka zasad, których znaczenie w ciągu ostatnich kilku lat wzrosło: wstępne konsultacje, walkę z „inflacją” prawodawstwa, usuwanie zbędnych przepisów lub ich projektów, zmniejszenie obciążeń i kosztów administracyjnych, uproszczenie dorobku prawnego Wspólnoty, lepsze sporządzanie wniosków legislacyjnych, w tym ocenę skutków ex ante i ex post, ograniczenie prawa do niezbędnego minimum i skupienie się na celach i na trwałości prawodawstwa przy zachowaniu jego elastyczności.

4.2 Komisja Europejska (6), Parlament Europejski (7) oraz Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (8) od dawna propagują i argumentują o lepsze stanowienie prawa, uproszczenie i komunikację jako główne cele polityczne w kontekście urzeczywistnienia jednolitego rynku. Jeśli chodzi o pierwsze dokumenty poruszające ten temat, to na szczególną uwagę zasługuje tu raport Bernarda Molitora z 1995 r., w którym zawarto osiemnaście do dziś aktualnych zaleceń (9).

4.3 Lepsze stanowienie prawa obejmuje także zasady proporcjonalności i pomocniczości i może angażować zainteresowane strony w przygotowywanie projektów aktów prawnych tj. w drodze samoregulacji i współregulacji pod ścisłą kontrolą prawodawcy, jak to określono w porozumieniu międzyinstytucjonalnym z 2003 r (10). i rozwijano w kolejnych sprawozdaniach rocznych Komisji.

4.4 Lepsze stanowienie prawa nie musi koniecznie oznaczać mniejszej liczby uregulowań prawnych lub deregulacji (11), w rzeczy samej bezpieczeństwo prawne stanowi jeden z kluczowych wymogów dobrze funkcjonującego jednolitego rynku (12).

4.5 Od 2000 r. Centrum Monitorowania Jednolitego Rynku (CMJR) działające w ramach Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego koncentruje się na inicjatywach zainteresowanych stron, które przewidują lepsze stanowienie prawa z punktu widzenia społeczeństwa obywatelskiego. Uważnie śledząc program pracy Komisji Europejskiej, EKES – jako instytucjonalne forum wypowiedzi społeczeństwa obywatelskiego – od lat doradza Komisji poprzez przedstawianie licznych opinii w sprawach związanych z lepszymi uregulowaniami prawnymi (13).

4.6 Wspólnie z Komisją Europejską CMJR stworzyło bazę danych dotyczącą europejskiej samoregulacji i współregulacji (14). Korzystając z zebranych przez siebie danych dotyczących inicjatyw w zakresie samoregulacji, CMJR zamierza obecnie pracować nad modelami (wskaźniki skuteczności, wytyczne w sprawie monitorowania i egzekwowania itp.) i tworzyć klaster z udziałem środowisk akademickich, ośrodków analitycznych, zainteresowanych stron oraz instytucji, który zajmowałby się sprawami samo- i współregulacji.

5. Odrobina profilaktyki: podejście proaktywne

5.1 Tradycyjnie w dziedzinie prawa koncentrowano się na przeszłości. Przedmiotem badań prawnych były głównie niepowodzenia – niedociągnięcia, opóźnienia i niestosowanie się do przepisów prawa.

5.2 W centrum proaktywnego podejścia znajduje się coś innego, mianowicie przyszłość. Bycie proaktywnym to przeciwieństwo bycia reaktywnym lub biernym. Podejście określane konkretnie mianem proaktywnego prawa pojawiło się w Finlandii w latach 90. W odpowiedzi na zapotrzebowanie na dalsze rozwijanie praktycznych metod i teorii prawnych w tej rodzącej się dziedzinie, w 2004 r. utworzono Nordic School of Proactive Law (NSPL) (15).

5.3 Słowo proaktywny sugeruje działania uprzedzające, przejmowanie kontroli i działanie z własnej inicjatywy (16). Wszystkie te elementy stanowią część proaktywnego podejścia do prawa, które rozróżnia dwa kolejne aspekty proaktywności: jednym jest wymiar promujący (promowanie tego, co jest pożądane; zachęcanie do dobrego zachowania) a drugim wymiar prewencyjny (zapobieganie temu, co jest niepożądane, powstrzymywanie ryzyka prawnego przed urzeczywistnieniem).

5.4 Proaktywne podejście do prawa koncentruje się raczej na sukcesie niż na porażce. Polega to na podejmowaniu inicjatywy w celu promowania i umacniania czynników sprzyjających sukcesom. Początki proaktywnego podejścia do prawa wywodzą się z „proaktywnego zawierania umów” (17). Początkowo chodziło o stworzenie ram umożliwiających włączenie prawniczej przezorności w konkretną praktykę prowadzenia codziennej działalności oraz połączenie dobrych praktyk związanych z zawieraniem kontraktów, prawem, projektami, jakością i zarządzaniem ryzykiem.

5.5 Chociaż „proaktywne prawo” w dużym stopniu inspirowane było „prawem prewencyjnym” (18), to jednak w tym drugim sprawy postrzegane są głównie z punktu widzenia prawnika, a nacisk kładziony jest na zapobieganie ryzyku prawnemu i sporom. W „prawie proaktywnym” nacisk położony jest na zapewnienie sukcesu i umożliwienie osiągnięcia pożądanych celów w danej sytuacji. Uciekając się do analogii opieki zdrowotnej i profilaktyki medycznej, można powiedzieć, że proaktywne podejście do prawa łączy aspekty promocji zdrowia z aspektami zapobiegania chorobom: chodzi o to, aby pomóc ludziom i przedsiębiorstwom pozostać w dobrym „zdrowiu prawnym” i uniknąć „chorób” w postaci niepewności prawnej, sporów i procesów sądowych.

6. W jaki sposób proaktywne podejście może się nadal przyczyniać do lepszego stanowienia prawa, lepszego wdrażania i lepszego stosowania prawodawstwa UE

6.1 Jednym z podstawowych celów Unii Europejskiej jest stworzenie swoim obywatelom obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych; obszaru opartego na zasadach przejrzystości i kontroli demokratycznej. Sprawiedliwość nie urzeczywistnia się jednak tak po prostu w wyniku zapewnienia dostępu do sądów lub późniejszych działań naprawczych. Potrzebne są solidne podstawy prawne, aby przedsiębiorstwom i jednostkom udało się odnieść sukces.

6.2 Jednostki i przedsiębiorstwa oczekują pewnego stopnia pewności, jasności i spójności ze strony prawodawcy, aby mogły określać swoje cele, realizować plany i osiągać przewidywalne rezultaty.

6.3 Prawodawcy z pewnością powinni się niepokoić, jeżeli jednostki i przedsiębiorstwa nie mają wystarczającej wiedzy o tym, kiedy prawo może ich dotyczyć, nie mogą dowiedzieć się czegoś więcej o swojej sytuacji prawnej, gdy sobie tego życzą, nie potrafią uniknąć sporów, chociaż jest to możliwe, lub rozstrzygać ich, stosując najodpowiedniejsze techniki (19). Doświadczenie i badania wskazują na to, że dziś jednostki i przedsiębiorstwa, a zwłaszcza konsumenci i MŚP, nie zawsze są należycie poinformowani.

6.4 Parlament Europejski, Rada i Komisja określiły pewne wspólne zobowiązania i cele mające poprawić jakość stanowienia prawa oraz promować prostotę, jasność i spójność redakcji aktów prawnych oraz przejrzystość procesu legislacyjnego w porozumieniu międzyinstytucjonalnym w sprawie lepszego stanowienia prawa.

6.5 Jest jednak jasne, że lepszych uregulowań prawnych nie mogą stworzyć wyłącznie instytucje sygnatariusze (20). Program dotyczący uproszczenia i inne programy muszą być opracowywane i wzmacniane na szczeblu krajowym i regionalnym. Potrzebne jest skoordynowane zaangażowanie i muszą w to być włączone organy krajowe, regionalne i lokalne odpowiedzialne za wdrażanie prawa UE oraz podmioty prawa (21).

6.6 Unia Europejska już podjęła kroki w kierunku przyjęcia proaktywnego podejścia. W tym kontekście EKES przyjmuje z zadowoleniem następujące rozwiązania i inicjatywy:

—	decyzję o utworzeniu jednolitego rynku, a następnie o przyjęciu jednej waluty;

—	umożliwienie partnerom społecznym prowadzenia negocjacji dotyczących tworzenia prawa w dziedzinie społecznej, zgodnie z przepisami Traktatu;

—	„Najpierw myśl na małą skalę” – Program „Small Business Act” dla Europy (COM(2008) 394 wersja ostateczna, 25.6.2008) wraz z załącznikiem: Wymiana dobrych praktyk w sferze polityki na rzecz MŚP (22);

—	przykłady dobrych praktyk z państw członkowskich, które mogą posłużyć za inspirację we wdrażaniu programu Small Business Act (23), jak również przykłady zebrane w kontekście Europejskiej karty małych przedsiębiorstw; oraz

—	Europejska Nagroda Przedsiębiorczości, którą wyróżniane są sukcesy we wspieraniu przedsiębiorczości na szczeblu regionalnym;

—	zmienione wytyczne Komisji dotyczące oceny skutków regulacji;

—	Solvit – internetowa sieć rozwiązywania problemów;

—	serwis IPR-Helpdesk (w zakresie praw własności intelektualnej);

—	wsparcie udzielane przez Komisję na rzecz opracowywania norm europejskich;

—	strona internetowa i baza danych EKES-u poświęcone samoregulacji i współregulacji.

6.7 Podejmowane do tej pory działania wydają się nieco rozbieżne i odnosi się wrażenie, że nie prowadzi się zbyt wielu badań ani też, że różne sektory nie uczą się wzajemnie ze swoich doświadczeń. Warto byłoby zbadać rezultaty podjętych kroków oraz ich znaczenie, konsekwencje i wartość w przypadku zastosowania w innych dziedzinach. EKES proponuje, by uważnie śledzić powyższe inicjatywy i wykorzystywać je do określenia i wymiany najlepszych wzorców postępowania.

6.8 Z drugiej strony, pewne niedawne przykłady problemów i trudności, których można było uniknąć, ukazują potrzebę przyjęcia proaktywnego podejścia:

—	dyrektywa 2006/123/WE z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie usług na rynku wewnętrznym (dyrektywa Bolkesteina) (24),

—	dyrektywa 2005/29/WE z 11 maja 2005 r. dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych (25),

—	dyrektywa 2008/48/WE z 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki (26), pomimo tego, ze prawie wszystkie zainteresowane strony zgłosiły do niej zastrzeżenia (27),

—	cały pakiet wspólnotowego dorobku prawnego w dziedzinie ochrony konsumenta (28); powszechnie uważa się, że nie został on ani dobrze opracowany, ani prawidłowo transponowany, ani też należycie wdrożony (29),

—	opracowywanie „wspólnych ram odniesienia” w słusznym celu uproszczenia przepisów w zakresie prawa zobowiązań, ale którego rezultatem była „monstrualna” praca licząca około 800 stron, i to tylko w odniesieniu do „części ogólnej”! (30),

—	niedawny wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie imigracji (31),

—	powszechnie uznane niepowodzenie w dziedzinie detalicznych usług finansowych, a zwłaszcza w kwestii nadmiernego zadłużenia (32),

—	rosnący „deficyt transpozycji” w państwach członkowskich, dostrzegany nawet przez Komisję (33).

6.9 Celem niniejszej opinii jest pokazanie sposobu, w jaki proaktywne podejście do prawa może sprzyjać lepszym uregulowaniom prawnym dzięki stworzeniu nowego sposobu myślenia: takiego, który jako punkt wyjścia traktuje realne, życiowe potrzeby i aspiracje jednostek i przedsiębiorstw, a nie narzędzia prawne i sposób ich zastosowania.

6.10 Oznacza to, że podczas przygotowywania projektów prawa prawodawca powinien mieć na względzie stworzenie funkcjonalnych i sprawnych przepisów, które odzwierciedlają realne potrzeby i są wdrażane w sposób, który sprawia, że zostają osiągnięte ostateczne cele tych przepisów. O przepisach należy informować w sposób, który będzie zrozumiały dla planowanych odbiorców, tak by były one czytelne dla osób, których dotyczą, i by osoby te mogły się do nich stosować.

6.11 Cykl życia ustawy lub innego aktu legislacyjnego nie rozpoczyna się wraz z przygotowaniem wniosku ani nie kończy z chwilą jego ostatecznego przyjęcia. Akt ustawodawczy nie jest celem samym w sobie – jest nim jego pomyślne wdrożenie. Wdrożenie także nie oznacza jedynie egzekwowania stosowania przez instytucje – oznacza również przyjęcie, zaakceptowanie i w miarę potrzeb zmianę zachowań ze strony zainteresowanych osób i organizacji. W tym kontekście badania naukowe wskazują, że im większy jest udział zainteresowanych podmiotów w procesie tworzenia regulacji, będących później częścią europejskich aktów prawnych, tym bardziej udane ich wdrażanie.

Możemy z góry przewidzieć pewne skutki tego podejścia – w tym także praktyczne – dla procesu decyzyjnego dotyczącego stanowienia prawa w UE, jego wdrażania i stosowania.

6.12.1 Po pierwsze, aktywny i skuteczny udział – a nie tylko konsultacje – zainteresowanych stron przed sporządzaniem wniosków legislacyjnych i podczas niego oraz w trakcie całego procesu decyzyjnego, tak aby punktem wyjścia były realne problemy i ich rozwiązanie, a proces decyzyjny polegał na ciągłym dialogu i uczeniu się od siebie nawzajem opartym na osiągnięciu określonych celów (34).

6.12.2 Po drugie, oceny wpływu uwzględniałyby nie tylko względy gospodarcze, ale także społeczne i etyczne; nie tylko otoczenie biznesowe dla przedsiębiorstw, ale także konsumentów, jako ostatecznych odbiorców środków i inicjatyw prawnych; nie tylko opinie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, ale także głos anonimowego obywatela (35).

6.12.3 Po trzecie, przewidywanie rozwiązań, a nie problemów, i wykorzystywanie prawa do osiągania i egzekwowania celów oraz do zapewnienia, by prawa i wolności stały się rzeczywistością w określonym kontekście kulturowym, a nie koncentrowanie się na formalistycznej logice prawnej (36).

6.12.4 Ponadto przygotowywanie aktów prawnych w sposób możliwie najbardziej zrozumiały i bliski realiom ich użytkowników, zapewniając czytelność i jednoznaczność stosowanego języka, oraz komunikowanie ich treści w odpowiedni sposób, towarzyszenie i kierowanie ich wdrażaniem i egzekwowaniem we wszystkich fazach ich cyklu życia.

6.12.5 Oprócz tego zlikwidowanie zbędnych, niespójnych, przestarzałych i niemających zastosowania przepisów prawnych oraz ujednolicenie sposobu interpretacji terminów, definicji, opisów, ograniczeń i wykładni w ramach wspólnego układu odniesienia (37). Bardzo ważne jest również, by zaprzestać tworzenia nowych niejasnych terminów – tzw. eurożargonu, których się powszechnie używa, mimo że dla większości osób są one tak naprawdę niezrozumiałe.

6.12.6 Ponadto, domaganie się wprowadzenia nowych obszarów swobód kontraktowych, samoregulacji i współregulacji oraz dziedzin, do których mogłyby odnosić się normy lub kodeksy postępowania na szczeblu krajowym i europejskim (38), oraz określanie i usuwanie przeszkód natury prawnej utrudniających ich wprowadzenie.

6.12.7 Na koniec, skoncentrowanie się raczej na podejściu do stanowienia legislacji opartym na „wzorcowych ustawach” („28. systemie”), a nie na nadmiernie szczegółowej i niepotrzebnej całkowitej harmonizacji, jak również pozostawienie wystarczająco dużo miejsca na samo- i współregulację tam, gdzie jest to właściwe.

6.13 Osiąganie tych celów można by rozpocząć od projektów badawczych i dialogu z zainteresowanymi stronami w sprawie szczególnej roli proaktywnego podejścia do prawa w ciągu całego cyklu życia i na wszystkich poziomach regulacji. Na pierwszym etapie można by było zorganizować dyskusje okrągłego stołu lub seminaria z udziałem środowisk akademickich, ośrodków analitycznych, zainteresowanych stron oraz instytucji w celu opracowania ram i planu działania dla dalszych inicjatyw na rzecz uwzględniania w każdym przypadku proaktywnego podejścia, podobnie jak obecnie zawsze uwzględnia się zasadę pomocniczości i proporcjonalności. Z uwagi na fakt, że kwestie związane z lepszym stanowieniem prawa leżą w polu zainteresowania Centrum Monitowania Jednolitego Rynku, MJR mogłoby stanowić platformę do dalszej dyskusji na temat proaktywnego podejścia do prawa.

Bruksela, 3 grudnia 2008 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

Sekretarz Generalny Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Martin WESTLAKE

(1) Znaczenie „lepszego stanowienie prawa” do użytku instytucji WE można znaleźć w opinii EKES-u w sprawie lepszego stanowienia prawa, CESE, Dz.U. C 24 z 31.1.2006, s. 39. Treść „prawną” tego pojęcia można znaleźć w porozumieniu międzyinstytucjonalnym z 2003 r., Dz.U. C 321 z 31.12.2003.

(2) Cokolwiek by to miało oznaczać w świetle wartości przeważających w danym społeczeństwie i danym punkcie historii; wiele tragedii greckich analizuje tego rodzaju konflikt między prawem „ustanowionym” i prawem „sprawiedliwym”.

(3) Dwa główne warunki sprawiające, że przepisy prawne są akceptowalne, to ich „adekwatność i proporcjonalność” (zob. opinia w sprawie uproszczenia, z 29 listopada 2001 r., pkt 1.6, Dz.U. C 48 z 21.2.2002, s. 130, sprawozdawca: Kenneth Walker).

(4) Dodatkowe informacje można znaleźć w pracy Heleny Haapio „An Ounce of Prevention – Proactive Legal Care for Corporate Contracting Success”, opublikowanej w fińskim czasopiśmie prawniczym „JFT”, wydawanym przez Juridiska Föreningen i Finland, nr 1/2007, jak również w: Helena Harpio (red.), „A Proactive Approach to Contracting and Law”, Turku 2008; oraz w pracy Petera Wahlgrena i Cecilii Magnusson Sjöberg (red.): „A Proactive Approach”, [w:] „Scandinavian Studies in Law”, t. 49, Sztokholm 2006; zob. http://www.cenneth.com/sisl/tom.php?choice=volumes&page=49.html.

(5) Jak zostało to bardzo trafnie ujęte w opinii EKES-u w sprawie lepszego stanowienia prawa (Dz.U. C 24 z 31.1.2006, s. 39, pkt 1.1.2., sprawozdawca: Daniel Retureau), „Lepiej stanowić prawo znaczy przede wszystkim postawić się w sytuacji użytkownika normy prawnej. Stąd konieczność podejścia uczestniczącego, obejmującego wcześniejszą konsultację uwzględniającą charakter przedstawicielski organizacji społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych …]”.

(6) Najważniejsze dokumenty Komisji na ten temat:

—	Strategia UE na rzecz zrównoważonego rozwoju, COM(2001) 264 wersja ostateczna;

—	Komunikat w sprawie oceny wpływu, COM(2002) 276 wersja ostateczna;

—	Plan działania w sprawie uproszczenia i poprawy otoczenia regulacyjnego, COM(2002) 278 wersja ostateczna;

—	Gromadzenie i wykorzystanie wiedzy fachowej, COM(2002) 713 wersja ostateczna;

—	Aktualizacja i uproszczenie dorobku prawnego Wspólnoty, COM(2003) 71 wersja ostateczna;

—	Realizacja wspólnotowego programu lizbońskiego – Strategia w zakresie uproszczenia otoczenia regulacyjnego, COM(2005) 535 wersja ostateczna;

—	Strategiczny przegląd procesu lepszego stanowienia prawa w Unii Europejskiej, COM(2006) 689;

—	Pierwsze sprawozdanie z realizacji strategii uproszczenia otoczenia regulacyjnego, COM(2006) 690 wersja ostateczna;

—	Drugie sprawozdanie z realizacji strategii uproszczenia otoczenia regulacyjnego, COM(2008) 33 wersja ostateczna;

—	Wspólny przewodnik praktyczny dotyczący redagowania aktów prawa wspólnotowego (dla osób uczestniczących w redagowaniu aktów praw instytucjach UE).

(7) Najważniejsze dokumenty PE:

—	Sprawozdanie w sprawie lepszego stanowienia prawa 2004 r.: stosowanie zasady pomocniczości – 12. sprawozdanie roczne, A6-0082/2006;

—	Sprawozdanie w sprawie 21. i 22. sprawozdania rocznego Komisji dotyczącego monitorowania stosowania prawa wspólnotowego (2003 i 2004 r.), A6-0089/2006;

—	Sprawozdanie w sprawie instytucjonalnych i prawnych skutków stosowania instrumentów tzw. „miękkiego prawa” (soft law), A6-0259/2007;

—	Sprawozdanie w sprawie lepszego stanowienia prawa w Unii Europejskiej, A6-0273/2007;

—	Sprawozdanie w sprawie minimalizacji kosztów administracyjnych nałożonych w drodze legislacji, A6-0275/2007;

—	Sprawozdanie w sprawie lepszego stanowienia prawa 2005: stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności – 13. sprawozdanie roczne, A6-0280/2007;

—	Sprawozdanie w sprawie przeglądu jednolitego rynku: przezwyciężanie barier i niewydolnych rozwiązań poprzez lepsze wprowadzanie przepisów prawa w życie i ich stosowanie, A6-0295/2007;

—	Sprawozdanie w sprawie 23. rocznego sprawozdania Komisji z kontroli stosowania prawa wspólnotowego w 2005 r., A6-0462/2007.

(8) Najważniejsze dokumenty EKES-u:

—	Opinia rozpoznawcza w sprawie uproszczenia przepisów na jednolitym rynku, Dz.U. C 14 z 16.1.2001, s. 1;

—	Opinia rozpoznawcza w sprawie uproszczenia, Dz.U. C 48 z 21.2.2002, s. 130;

—	Opinia rozpoznawcza w sprawie uproszczenia i poprawy otoczenia regulacyjnego, COM(2001) 726 wersja ostateczna, Dz.U. C 125 z 27.5.2002, s. 105;

—	Opinia z własnej inicjatywy w sprawie: „Uproszczenie ze szczególnym uwzględnieniem sprawowania rządów w Europie: Lepsze stanowienie prawa”, Dz.U. C 133 z 6.6.2003, s. 5;

—	Opinia w sprawie aktualizacji i uproszczenia wspólnotowego dorobku prawnego, COM(2003) 71 wersja ostateczna, Dz.U. C 112 z 30.4.2004, s. 4;

—	Broszura „What is the state of the enlarged Single Market? – 25 findings by the Single Market Observatory”, EESC C-2004-07-EN.

—	Raport informacyjny w sprawie aktualnego stanu współregulacji i samoregulacji na jednolitym rynku, CESE 1182/2004 fin;

—	Broszura „Improving the EU regulatory framework”, EESC 2005-16-EN;

—	Opinia rozpoznawcza w sprawie wniosku prezydencji brytyjskiej w sprawie lepszego stanowienia prawa, Dz.U. C 24 z 31.1.2006, s. 39;

—	Opinia z własnej inicjatywy w sprawie sposobów wdrażania i egzekwowania prawodawstwa UE, Dz.U. C 24 z 31.1.2006, s. 52;

—	Opinia w sprawie: „Realizacja wspólnotowego programu lizbońskiego: Strategia w zakresie uproszczenia otoczenia regulacyjnego”, COM(2005) 535 wersja ostateczna, Dz.U. C 309 z 16.12.2006, s. 18;

—	Opinia rozpoznawcza w sprawie wniosku Komisji w sprawie uproszczenia środowiska regulacyjnego w sektorze maszynowym, Dz.U. C 10 z 15.1.2008, s. 8.

(9) Raport grupy niezależnych ekspertów w sprawie uproszczenia procedur legislacyjnych i administracyjnych (COM(95)0288 – C4-0255/95 – SEC(95)1379). Na szczególną uwagę zasługuje również w tym kontekście raport Mandelkerna (z listopada 2001 r.) i zawarte w nim zalecenia, które zostały streszczone w opinii, Dz.U. C 125 z 27.5.2002, s. 105, sprawozdawca: Kenneth Walker.

(10) Zob. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:321:0001:0005:EN:PDF

(11) Już w opinii CES rozpoznawcza w sprawie uproszczenia przepisów na jednolitym rynku, Dz.U. C 14 z 16.1.2001, s. 1 (sprawozdawca: Bruno Vever) EKES zaznaczył, że „celem nie jest radykalna i uproszczona deregulacja, która stanowiłaby zagrożenie dla jakości produktów i usług i dla ogólnych interesów wszystkich »użytkowników« – zarówno przedsiębiorców, jak i pracowników i konsumentów. Dla sprawnego funkcjonowania zarówno gospodarki, jak i społeczeństwa potrzebne są pewne reguły” (pkt 2.8). W swej opinii w sprawie lepszego stanowienia prawa EKES Dz.U. C 24 z 31.1.2006, s. 39 stwierdził, że „Uproszczenie jest równoważne ze zmniejszeniem w miarę możliwości złożoności prawa, co nie oznacza, że koniecznie należy w sposób radykalny ograniczyć wspólnotową działalność legislacyjną lub znieść uregulowania prawne, gdyż byłoby to niekorzystne dla poczucia bezpieczeństwa społeczeństwa obywatelskiego oraz dla bezpieczeństwa prawnego i stabilności oczekiwanych przez przedsiębiorstwa, szczególnie małe i średnie firmy (MŚP)”. Ponadto w opinii w sprawie przeglądu jednolitego rynku Dz.U. C 93 z 27.4.2007, s. 25(sprawozdawca: Bryan Cassidy), EKES przypomina, że „[…] stanowienie mniejszej liczby przepisów nie musi w efekcie przynieść lepszych ram regulacyjnych” (pkt 1.1.7).

(12) „Mniej (prawodawstwa) znaczy więcej”, http://bre.berr.gov.uk/regulation/news/2005/050720_bill.asp

(13) Komitet wielokrotnie także wnosił wkład na rzecz prezydencji Rady UE w postaci opinii, (Dz.U. C 175 z 27.7.2007).

(14) Zob. http://eesc.europa.eu/self-and-coregulation/index.asp

(15) Zob. http://www.proactivelaw.org

(16) Angielskojęzyczne słowniki, definiują słowo „proactive” (proaktywny), podkreślając dwa kluczowe elementy: element uprzedzający, wiążący się z działaniem poprzedzającym przyszłą sytuację, taki jak „działanie wraz z przewidywaniem przyszłych problemów, potrzeb lub zmian” (Merriam-Webster Online Dictionary) oraz element przejmowania kontroli i powodowania zmiany, na przykład: „kontrolowanie sytuacji poprzez spowodowanie jakiegoś zdarzenia zamiast oczekiwania, żeby zareagować po jego wystąpieniu” (proactive. Dictionary.com, WordNet® 3.0, Princeton University). Najnowsze badania dotyczące zachowań proaktywnych opierają się na podobnych definicjach. Na przykład Parker et al. (2006) definiuje zachowanie proaktywne jako działanie z własnej inicjatywy, które ma na celu zmianę i poprawę własnej sytuacji lub siebie samego. Zob. „The Proactivity Research in Organizations Programme”, http://proactivity.group.shef.ac.uk/

(17) Pierwszą książkę ma temat proaktywnego kontraktowania opublikowano w języku fińskim w 2002 r.: Soile Pohjonen (red.), „Ennakoiva sopiminen”, Helsinki 2002.

(18) Louis M. Brown jako pierwszy wprowadził to podejście pod taką nazwą w swojej rozprawie zatytułowanej „Manual of Preventive Law”, Prentice-Hall, Inc., Nowy Jork 1950 r.

(19) Zob. civil.justice.2000 – „A Vision of the Civil Justice System in the Information Age” 2000; http://www.dca.gov.uk/consult/meta/cj2000fr.htm#section1.

(20) Już w opinii z inicjatywy własnej w sprawie uproszczenia przepisów prawnych na jednolitym rynku Dz.U. C 14 z 16.1.2001, s. 1, sprawozdawca opinii Bruno Vever zwrócił naszą uwagę na „fakt, że praktycznie wszystkie przepisy prawne UE wywodzą się ze ścisłego kręgu instytucji UE wyposażonych w kompetencje decyzyjne lub współdecyzyjne”. Zwrócił również uwagę na to, że „brak odpowiedniej kultury partnerstwa z podmiotami społeczno-gospodarczymi, w połączeniu z przyjęciem takiego podejścia do procesu decyzyjnego, które ma zasadniczo polityczny i administracyjny charakter sprawia, że przedstawicielom społeczeństwa obywatelskiego trudno jest odgrywać odpowiedzialną rolę w procesie dążenia do uproszczenia” (pkt 3.5).

(21) Opinia CESE Dz.U. C 325 z 30.12.2006, s. 3 (sprawozdawca: Joost van Iersel) zwraca uwagę na powiązania między UE a administracją krajową i regionalną.

(22) Opinia CESE Dz.U. C 27 z 3.2.2009, s. 7, sprawozdawca: Claudio Cappellini oraz opinia EKES-u, sprawozdawca Henri Malosse (opinia w trakcie opracowywania).

(23) Zob. załącznik 1 do komunikatu Komisji: „Najpierw myśl na małą skalę” – Program „Small Business Act” dla Europy.

(24) Opinia CESE Dz.U. C 175 z 27.7.2007, s. 14, sprawozdawca: Karin Alleweldt.

(25) Opinia CESE Dz.U. C 108 z 30.4.2004, s. 81, sprawozdawca: Bernardo Hernández Bataller

(26) Dz.U. L 133 z 22.5.2008, s. 66

(27) Opinia CESE Dz.U. C 234 z 30.9.2003, s. 1, sprawozdawca: Jorge Pegado Liz

(28) A przynajmniej osiem dyrektyw wybranych spośród 22, które uznawane są za główny dorobek prawny w dziedzinie ochrony konsumenta, a dotyczą następujących kwestii: „ochrona konsumentów w odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa” (dyrektywa 85/577/EWG z 20 grudnia 1985 r.); „zorganizowane podróże, wakacje i wycieczki” (dyrektywa 90/314/EWG z 13 czerwca 1990 r.); „nieuczciwe warunki w umowach konsumenckich” (dyrektywa 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r.); „umowy odnoszące się do nabywania praw do korzystania z nieruchomości w oznaczonym czasie”(dyrektywa 94/47/WE z 26 października 1994 r.); „ochrona konsumentów w przypadku umów zawieranych na odległość” (dyrektywa 97/7/WE z 20 maja 1997 r.); „ochrona konsumenta przez podawanie cen produktów oferowanych konsumentom” (dyrektywa 98/6/WE z 16 lutego 1998 r.); „nakazy zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumenta” (dyrektywa 98/27/WE z 19 maja 1998 r.); „pewne aspekty sprzedaży towarów konsumpcyjnych i związanych z tym gwarancji” (dyrektywa 99/44/WE z 25 maja 1999 r.).

(29) Opinia CESE Dz.U. C 256 z 27.10.2007, s. 27, sprawozdawca: Richard Adams

(30) Zob. „EC Consumer Law Compendium – Comparative Analysis”, Bielefeld University, (12/12/2006), prof. Hans Schulte-Nolke, prof. Christian Twig-Felsener i dr Martin Ebers

(31) Opinia CESE Dz.U. C 44 z 16.2.2008, s. 91, sprawozdawca: Luis Miguel Pariza Castaños

(32) Zob. „Sprawozdanie z postępów w ramach jednolitego rynku usług finansowych za 2006 r.” z 21 lutego 2007 r. oraz następujące opinie EKES-u: opinia Dz.U. C 151 z 17.6.2001, s. 1 w sprawie Zielonej księgi w sprawie detalicznych usług finansowych na jednolitym rynku, sprawozdawca: Edgardo Maria Iozia, współsprawozdawca: Reine Claude Mader-Saussaye; opinia Dz.U. C 44 z 16.2.2008, s. 74 w sprawie: „Kredyty a wykluczenie społeczne w społeczeństwie dobrobytu”, sprawozdawca: Jorge Pegado Liz; opinia Dz.U. C 65 z 17.3.2006, s. 113 w sprawie „Zielona księga: kredyt hipoteczny w UE”, sprawozdawca: Umberto Burani; opinia Dz.U. C 27 z 3.2.2009, s. 18 w sprawie Białej księgi dotyczącej integracji rynków kredytu hipotecznego w UE, sprawozdawca: Angelo Grasso.

(33) Zob. komunikat Komisji „Skuteczna Europa – stosowanie prawa wspólnotowego” COM(2007) 502 wersja ostateczna oraz związaną z nim opinię Komitetu Dz.U. C 204 z 9.8.2008, s. 9 (sprawozdawca: Daniel Retureau), jak również bardzo przekonujący artykuł w sprawie aktywnej transpozycji prawodawstwa UE, autor: dr Michael Kaeding (EIPASCOPE 2007/03, s. 27).

(34) Już w opinii w sprawie uproszczenia, EKES stwierdził, że „formalny proces konsultacji nie powinien ograniczać się do partnerów wybranych przez Komisję. Istnieje potrzeba zaangażowania w ten proces wszystkich zainteresowanych stron […]. Proces konsultacyjny należy rozszerzyć, zachęcając wszystkie strony do składania uwag i umożliwiając im udział w konsultacji” (Dz.U. C 133 z 6.6.2003, s. 5, pkt 4.1 i 4.1.1.1., sprawozdawca: John Simpson).

(35) Zob. zwłaszcza opinię EKES-u w sprawie lepszego stanowienia prawa Dz.U. C 24 z 31.1.2006, s. 39 oraz opinię w sprawie norm jakości, jakich należy przestrzegać, z punktu widzenia partnerów społecznych i innych podmiotów społeczeństwa obywatelskiego w odniesieniu do zawartości, procedur i metod badań oddziaływania społecznego Dz.U. C 175 z 27.7.2007, s. 21: w obu przypadkach sprawozdawcą był Daniel Retureau.

(36) Jak zostało to już podkreślone w opinii EKES-u w sprawie sposobów wdrażania i egzekwowania prawodawstwa UE Dz.U. C 24 z 31.1.2006, s. 52 („Lepsze wdrażanie prawodawstwa UE”, sprawozdawca: Joost van Iersel), „Aby prawo można było egzekwować, musi być ono wystarczająco jasne, zaś aby było skuteczne, musi dostarczać właściwych odpowiedzi na konkretne problemy. […] Złe ustawy prowadzą do rozrastania się prawa i istnienia nadmiernej liczby przepisów, które nakładają na przedsiębiorstwa niepotrzebne wymagania i powodują dezorientację” (pkt 1.6).

(37) Pierwsze podejście do tej metody zostało określone w komunikacie Komisji w sprawie aktualizacji i uproszczenia dorobku prawnego Wspólnoty (COM(2003) 71 wersja ostateczna), co było przedmiotem opinii CESE Dz.U. C 112 z 30.4.2004, s. 4, sprawozdawca: Daniel Retureau.

(38) Zob. również opinię w sprawie priorytetów jednolitego rynku na lata 2005-2010 Dz.U. C 255 z 14.10.2005, s. 22, sprawozdawca: Bryan Cassidy.

28.7.2009

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 175/34

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: „Sprostać wyzwaniom związanym z postępowaniem ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym (WEEE) w UE”

(2009/C 175/06)

Dnia 17 stycznia 2008 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie

postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym (WEEE).

Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 30 października 2008 r. Sprawozdawcą była Sylvia GAUCI.

Na 449. sesji plenarnej w dniach 3–4 grudnia 2008 r. (posiedzenie z 4 grudnia) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny 119 głosami — 1 osoba wstrzymała się od głosu — przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Dyrektywa WEEE potencjalnie może doprowadzić do uproszczeń mających na celu zmniejszenie obciążeń administracyjnych utrudniających działanie sił rynkowych.

1.2 Dokonując przeglądu tej dyrektywy, Unia Europejska wraz z władzami krajowymi powinna dołożyć starań, by dyrektywa ta stworzyła równe warunki we wszystkich krajach UE. Będzie to korzystne dla środowiska naturalnego, podmiotów gospodarczych oraz obywateli Unii.

1.3 Ze względu na fakt, że surowce są obecnie droższe niż 5–10 lat temu, wiele urządzeń elektronicznych i elektrycznych nie trafia do tradycyjnych kanałów zbiórki zużytego sprzętu. W rezultacie niektóre z nich nie są właściwie przetwarzane. Niebezpieczne, bezwartościowe elementy wyrzuconych na śmieci lodówek, na przykład kondensatory, są usuwane bez żadnej obróbki. Obecnie to producenci są obarczani odpowiedzialnością za gospodarowanie zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym (WEEE), nad czym mają niewielką kontrolę lub też wcale jej nie mają. Tymczasem wszystkie podmioty w łańcuchu, a zatem także handlarze złomem, powinni ponosić taką samą odpowiedzialność.

1.4 Szkoły odgrywają decydującą rolę w edukowaniu młodych obywateli w dziedzinie ich wkładu w walkę z odpadami. Należy zatem ostrzegać młodych obywateli przed niebezpieczeństwami związanymi ze złomowaniem wycofanych z eksploatacji urządzeń elektrycznych i starać się temu przeciwdziałać, promując ponowne ich użycie, odzysk oraz recykling. Edukacja to w pierwszym rzędzie zadanie państw członkowskich, ale organizacje producenckie także mogą odgrywać i odgrywają swoją rolę.

1.5 Przegląd dyrektywy powinien pozwolić na lepsze połączenie przepisów dotyczących ochrony ludzkiego zdrowia i środowiska naturalnego z zasadami wywierającymi wpływ na prawidłowe funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Szczególnie definicja producenta nie powinna doprowadzić do powstania dalszych barier na rynku wewnętrznym. Dodatkowo przegląd dyrektywy przyczyni się do jej większej zgodności z ostatnim orzecznictwem ETS-u, które wymaga, aby ochrona środowiska nie pozostawała w sprzeczności z zasadami rynku wewnętrznego.

1.6 Obecnie zbiorowe systemy oparte na udziale w rynku okazały się skuteczne we właściwym postępowaniu z WEEE. Zmieniona dyrektywa nie powinna tworzyć przeszkód dla podziału kosztów postępowania z WEEE na podstawie aktualnego udziału w rynku. Właściwym krokiem w odniesieniu do załącznika II jest pozwolenie zainteresowanym stronom na dalsze opracowywanie norm przetwarzania zużytego sprzętu.

1.7 Wreszcie zajęcie się problemem zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego w UE w sposób efektywny kosztowo powinno pomóc wyeliminować wysyłkę tego typu odpadów do krajów trzecich, w których normy środowiskowe nie są tak surowe, a ryzyko, na jakie narażeni są pracownicy zajmujący się tymi odpadami, jest większe. Dyrektywa WEEE powinna w ten sposób spełnić swój cel społeczny, którym jest ochrona środowiska i zmniejszenie wpływu odpadów na zdrowie ludzi. Należy też promować wdrożenie norm przetwarzania zużytego sprzętu w krajach trzecich.

2. Wprowadzenie

2.1 Dyrektywa 2002/96/WE (1) w sprawie zużytego sprzętu elektrotechnicznego i elektronicznego (WEEE) zajmuje się problemem szybko rosnących ilości zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego oraz uzupełnia środki UE w zakresie składowania i spalania odpadów.

2.2 Na podstawie licznych źródeł oraz różnych technik szacowania ocenia się, że na rynku UE-27 pojawia się rocznie 10,3 mln ton nowego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Niektóre prognozy przewidują, że do 2020 r. łączna ilość odpadów powstających ze zużytych urządzeń elektrycznych i elektronicznych będzie rosła o 2,5–2,7 % rocznie i osiągnie wartość około 12,3 mln ton. W 2006 r. zebrano w sumie 2 mln ton.

2.3 Dlatego też na tym etapie ważna jest ocena, czy dyrektywa WEEE przyniosła spodziewane wyniki w zakresie ochrony środowiska. Istotne jest także ustalenie, co można poprawić i jakie są najwłaściwsze środki, by to osiągnąć.

2.4 W szczególności dyrektywa WEEE ustanowiła szereg wzorców postępowania z odpadami, mając na celu zwiększenie recyklingu urządzeń elektrycznych i elektronicznych oraz ograniczenie całkowitej ilości ostatecznie usuwanych odpadów.

2.5 Producentów zachęca się do projektowania urządzeń elektrycznych i elektronicznych w sposób bardziej efektywny z punktu widzenia ochrony środowiska oraz w pełni uwzględniający kwestie związane z gospodarką odpadami. Z tego powodu dyrektywa wprowadza koncepcję rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Aby spełnić wymogi prawodawstwa, producenci urządzeń elektrycznych i elektronicznych będą musieli uwzględnić cały cykl życia tych produktów, w tym ich trwałość, możliwość aktualizacji, naprawy, demontażu oraz stosowanie łatwych do recyklingu materiałów. Są oni także odpowiedzialni za przyjmowanie zwrotów zużytych urządzeń elektrycznych i elektronicznych oraz ich recykling, jeżeli należą one do jednej z dziesięciu kategorii (2). I wreszcie muszą także przekazywać odpowiednie informacje w celu wykazania zgodności.

2.6 Rozszerzona odpowiedzialność producenta zaczyna działać w chwili, gdy podmiot rynkowy zarejestruje się w krajowym rejestrze producentów prowadzonym przez władze krajowe w każdym państwie członkowskim. Pojęcie „producenta” obejmuje różne rodzaje działalności i oznacza w szczególności producentów wytwarzających pod własną marką, importerów lub odsprzedających. Tak szeroki zakres pojęcia „producent” służy temu, by obejmował on możliwie najwięcej rodzajów działalności gospodarczej, co pozwoli na osiągnięcie efektywnego pod względem kosztów systemu zarządzania WEEE. Jednak tak szeroki zakres prowadzi do problematycznej sytuacji, w której za postępowanie z jednym produktem odpowiedzialnych jest szereg producentów, co jest nie do przyjęcia z prawnego punktu widzenia.

2.7 Dyrektywa WEEE ma zachęcać do selektywnej zbiórki, ustanawiając cele ilościowe. Najpóźniej do dnia 31 grudnia 2006 r. państwa członkowskie UE powinny były osiągnąć średni wskaźnik zbiórki selektywnej WEEE pochodzących z prywatnych gospodarstw domowych rzędu przynajmniej czterech kilogramów na mieszkańca rocznie. Nowy obowiązkowy cel powinien zostać wyznaczony do grudnia 2008 r.

2.8 Dyrektywa WEEE propaguje także ponowne użycie i recykling, ustanawiając cele dla odzysku, ponownego użycia i recyklingu.

2.9 Ostatni filar, na którym opiera się dyrektywa WEEE, to rola użytkowników końcowych, innymi słowy konsumentów. Konsumenci mogą bezpłatnie zwracać zużyte urządzenia. Aby zapobiec powstawaniu niebezpiecznych odpadów pochodzących z urządzeń elektrycznych i elektronicznych, wprowadza się zakaz lub ograniczenia stosowania niektórych substancji, zgodnie z dyrektywą 2002/95/WE (RoHS) (3).

3. Uwagi ogólne — stwierdzone problemy

3.1 Na podstawie opisanych wyżej działań państwa członkowskie miały sporządzić krajowe plany postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym w celu spełnienia wymogów dyrektywy. Pierwsza ocena wdrażania dyrektywy WEEE na szczeblu krajowym prowadzi do następujących wniosków:

—	ze względu na zakres, jaki obejmuje dyrektywa, w państwach UE powstały różniące się interpretacje, w związku z czym ten sam produkt nie zawsze jest objęty jej zakresem we wszystkich państwach członkowskich, co ma wpływ na producentów i powoduje różny poziom zgodności z przepisami w Europie;

—	cele dotyczące zbiórki są łatwe do zrealizowania dla większości krajów UE-15, stanowią jednak wyzwanie dla większości nowych państw członkowskich;

—	jeśli chodzi o zbiórkę produktów należących do kategorii innych niż kategoria 1 (4), efekty są niewielkie;

—	małe urządzenia często nie są zwracane do punktów zbiórki i nie trafiają do ustalonych kanałów zbiórki WEEE;

—	w szeregu państw członkowskich dostępność punktów zbiórki zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego nie jest jeszcze taka, jak być powinna;

—	niedostateczne jest informowanie (5) o jakości przetwarzania zużytych urządzeń elektrycznych i elektronicznych;

—	dwa najbardziej istotne aspekty działalności, w których pojawiają się obciążenia administracyjne, to rejestrowanie się w krajowych rejestrach producentów oraz sprawozdawczość;

—	transpozycja dyrektywy WEEE do prawa krajowego miała miejsce dopiero od 13 sierpnia 2004 r., a w niektórych państwach do dziś się nie zakończyła. Dlatego jest za wcześnie na kompleksową obserwację i ocenę społeczną.

4. Uwagi szczegółowe — dalsze kroki

4.1 Przegląd dyrektywy powinien mieć na celu maksymalizację jej korzystnych dla środowiska efektów (zwiększenie zbiórki) oraz zwiększenie efektywności ekonomicznej przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (poprawa przetwarzania).

4.2 Sprostanie wyzwaniom związanym z postępowaniem ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym w UE oznacza także zmniejszenie obciążeń administracyjnych przedsiębiorstw, tak by podmioty utrzymały konkurencyjność i mogły inwestować zasoby w poprawę korzystnego wpływu swej działalności na środowisko — czy to w zakresie projektowania wyrobów, systemów zbiórki czy zwrotu, czy też informowania społeczeństwa.

4.3 Władze krajowe oraz podmioty prywatne mogą finansować programy edukacyjne w szkołach, tak by dzieci wcześnie zapoznały się z najlepszymi praktykami w zakresie usuwania i recyklingu sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Programy te powinny być wdrażane na szczeblu lokalnym, a zatem ich treść powinna być dostosowana do lokalnych warunków i wzorców konsumpcji.

4.4 Największą poprawę pod względem korzystnego wpływu na środowisko oraz największą efektywność pod względem kosztów można osiągnąć w następujący sposób:

—	zmodyfikować zakres dyrektywy tak, by przesunąć punkt ciężkości z produktów (6) na kategorie przetwarzania;

—	zróżnicować cele wyznaczane dla ilości zbieranych odpadów, procentowych wskaźników recyklingu oraz wymogów dotyczących przetwarzania;

—

doprowadzić do równych warunków działalności dla różnych zainteresowanych podmiotów w całej UE, a w szczególności:

—	Definicja „producenta” powinna obejmować te same podmioty we wszystkich państwach członkowskich UE. W związku z tym podmiot wprowadzający dany produkt na rynek wspólnotowy powinien być uznawany za producenta na wszystkich rynkach krajowych UE.

—

Krajowe rejestry producentów powinny działać w sposób bardziej zharmonizowany: Różne wymagania administracyjne poszczególnych krajowych systemów rejestracji i finansowania w praktyce prowadzą do większych kosztów dla producentów prowadzących działalność transgraniczną na rynku wewnętrznym. Rejestry producentów różnią się pod względem gromadzenia informacji od producentów oraz zasad działania. Różnice występują między innymi w zakresie definicji rodzajów sprzętu, kryteriów dotyczących wagi, podstaw dla zgłaszanych danych oraz uwzględniania sprzedaży do innych państw członkowskich. Różna jest także częstotliwość i okresowość zgłaszania danych. Instytucje europejskie mogłyby na podstawie odpowiednich konsultacji z zainteresowanymi stronami wydać zalecenia i wskazówki z myślą o realizacji tego celu.

—

Można by stworzyć europejską sieć krajowych rejestrów w celu wymiany informacji. Producenci mogliby rejestrować się w jednym państwie członkowskim, podając informacje o działalności prowadzonej w całej UE. Zmniejszyłoby to obciążenia administracyjne dla zgłaszających oraz jednocześnie doprowadziłoby do skuteczniejszego wdrożenia dyrektywy. Większa harmonizacja i mniejsza biurokracja ułatwiłaby poprawę w zakresie ochrony środowiska i realizację celów.

—	Wymagania dotyczące oznakowania sprzętu elektrycznego i elektronicznego wprowadzanego na rynek powinny zostać w większym stopniu zharmonizowane. W przeciwnym razie swobodny przepływ towarów na rynku wewnętrznym będzie nadal utrudniony;

—	jasno sformułować zharmonizowane podejście oraz realizować je konsekwentnie i w sposób jednolity we wszystkich państwach członkowskich UE;

—	rozważyć, w jaki sposób rządy krajowe mogą zachęcać do badań nad poprawą postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym pod kątem jego wpływu na środowisko;

—	dalej analizować rolę konsumentów w prowadzeniu polityki w zakresie postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym — ostatecznie to konsument musi zwrócić odpady WEEE i to on za to zapłaci, niezależnie od tego, jak zorganizowane są kwestie finansowania.

Bruksela, 4 grudnia 2008 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

Sekretarz Generalny Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Martin WESTLAKE

(1) Opinia EKES-u w sprawie WEEE, Dz.U. C 116 z 20.4.2004, s. 38–43.

(2) Dyrektywa obejmuje dziesięć kategorii urządzeń elektrycznych i elektronicznych:

—	kategoria 1 — wielkogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego;

—	kategoria 2 — małogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego;

—	kategoria 3 — urządzenia IT i telekomunikacyjne;

—	kategoria 4 — urządzenia konsumenckie;

—	kategoria 5 — urządzenia oświetleniowe;

—	kategoria 6 — przyrządy elektryczne i elektroniczne;

—	kategoria 7 — zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy;

—	kategoria 8 — wyroby medyczne;

—	kategoria 9 — przyrządy do nadzoru i kontroli;

—	kategoria 10 — automaty.

(3) Dyrektywa w sprawie ograniczenia stosowania niektórych niebezpiecznych substancji w sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (RoHS) wprowadza wymóg zastąpienia w nowych urządzeniach elektrycznych i elektronicznych wprowadzanych do obrotu od 1 lipca 2006 r. niektórych metali ciężkich (ołowiu, rtęci, kadmu i sześciowartościowego chromu) oraz bromowanych substancji przeciwpalnych (polibromowego difenylu (PBB) lub polibromowego eteru fenylowego (PBDE)).

(4) Zob. przypis 2.

(5) Zgodnie z art. 12 dyrektywy WEEE „Informacje oraz sprawozdawczość” producenci powinni gromadzić informacje, w tym uzasadnione oszacowania, w sprawie zasad obliczania rocznych ilości i kategorii urządzeń elektrycznych i elektronicznych wprowadzonych do obrotu, zebranych na wszystkie sposoby, ponownie użytych, poddanych recyklingowi i odzyskanych na terytoriach państw członkowskich oraz w sprawie wywozu zebranych odpadów, według ich wagi lub, jeśli nie jest to możliwe, według ilości.

(6) Zob. kategorie produktów wymienione w przypisie 2.

28.7.2009

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 175/37

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie potrzeby wspólnych działań na szczeblu UE w celu wzmocnienia społeczeństwa obywatelskiego na obszarach wiejskich, ze szczególnym uwzględnieniem nowych państw członkowskich

(2009/C 175/07)

Dnia 17 stycznia 2008 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, postanowił sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie

potrzeby wspólnych działań na szczeblu UE w celu wzmocnienia społeczeństwa obywatelskiego na obszarach wiejskich, ze szczególnym uwzględnieniem nowych państw członkowskich.

Sekcja Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Środowiska Naturalnego, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię dnia 30 października 2008 r. Sprawozdawcą był Krzysztof KAMIENIECKI.

Na 449. sesji plenarnej w dniach 3 i 4 grudnia 2008 r. (posiedzenie z dnia 4 grudnia 2008 r.) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 107 do 6–11 osób wstrzymało się od głosu — przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Polityka wobec obszarów wiejskich bardzo długo koncentrowała się wyłącznie na kwestiach związanych bezpośrednio z produkcją rolną. Dopiero w ostatnim dwudziestoleciu upowszechniło się przekonanie, że obszary wiejskie są zbyt zróżnicowane, aby można było stosować jednolite instrumenty polityki wypracowane na poziomie europejskim czy krajowym, oraz że celów rozwojowych, wyrównywania szans itp. nie da się skutecznie realizować bez zaangażowania i udziału samych mieszkańców wsi.

1.2 Tocząca się obecnie debata na temat wspólnej polityki rolnej oraz polityki wobec obszarów wiejskich będzie kluczowa dla przyszłości europejskiej wsi. W debacie tej — obok ekspertów i polityków — powinien być słyszalny głos samych środowisk wiejskich.

1.3 Inicjatywa Leader stanowi w tym zakresie dobry przykład, dlatego nowe kraje członkowskie upatrują w niej szansy na pobudzenie aktywności i skuteczniejsze wykorzystanie środków rozwojowych na obszarach wiejskich. Istotne jest, aby zapewnić pomoc, zarówno ze źródeł unijnych, jak i krajowych, dla różnego rodzaju inicjatyw wzmacniających społeczeństwo obywatelskie na obszarach wiejskich.

1.4 Społeczeństwo obywatelskie terenów wiejskich w poszczególnych krajach Europy kształtuje się pod wpływem przemian ekonomicznych (rosnąca konkurencja na rynkach), społecznych (wyludnianie się obszarów wiejskich), ekologicznych (zmiany klimatyczne), jakie zachodzą z dużym nasileniem w ostatnich dziesięcioleciach. Współcześnie zachodzące procesy nakładają się na głębokie, historyczne uwarunkowania rozwoju gospodarczego. Szczególnie dramatyczne zmiany dotknęły obszary wiejskie w nowych krajach członkowskich.

1.5 Jedną z szans rozwoju społeczeństwa obywatelskiego jest dostosowanie instrumentów rozwojowych do potrzeb i możliwości konkretnych obszarów wiejskich, co wymaga szerszego stosowania podejścia oddolnego (bottom-up). Istotną rolę może także odegrać edukacja.

1.6 Organizacje pozarządowe w krajach Europy Środkowej i Wschodniej zaczęły powstawać już pod koniec lat 80. W porównaniu z organizacjami działającymi w krajach „piętnastki”, napotykają one na więcej barier, związanych z różnicą w poziomie rozwoju gospodarczego, trudniejszym dostępem do nowych technologii i różnorodnych — w tym prywatnych — źródeł finansowania, a także z uwarunkowaniami prawnymi i postawą władz publicznych.

1.7 Większą niż dotychczas uwagę należy zwrócić na zapewnienie organizacjom wiejskim dostępu do środków finansowych. Finansowanie takie powinno być stabilne i elastyczne, powinno także umożliwiać pokrywanie kosztów samego funkcjonowania organizacji (granty instytucjonalne).

1.8 Potrzebne są specjalne rozwiązania instytucjonalne zapewniające wzmocnienie potencjału organizacji wiejskich, także w krajach przygotowujących się do członkostwa w UE. Niezbędne jest też uruchomienie różnego rodzaju instrumentów ułatwiających społecznościom wiejskim dostęp do informacji.

1.9 Mieszkańcy wsi, z reguły gorzej wykształceni i mający trudniejszy dostęp do informacji, napotykają na istotne problemy z odnalezieniem się w szybko zmieniającej się rzeczywistości.

1.10 W całej UE występują następujące bariery dla rozwoju społeczeństwa obywatelskiego na terenach wiejskich:

—	bariery w dostępie do wiedzy i informacji;

—	brak umiejętności w podejmowaniu przedsięwzięć gospodarczych;

—	problemy demograficzne oraz nierówności w zakresie praw kobiet i mężczyzn (1);

—	niższy niż w miastach poziom infrastruktury socjalnej.

1.11 Na poziomie polityki krajowej potrzebna jest ściślejsza koordynacja między decyzjami dotyczącymi obszarów wiejskich, podejmowanymi w zakresie opieki zdrowotnej, edukacji i pomocy społecznej, a polityką rolną czy wąsko rozumianą polityką wobec wsi. Potrzebne są też działania sprzyjające umacnianiu powiązań między wsią a miastem.

1.12 Ciągle zbyt mało jest instrumentów umożliwiających znalezienie alternatywnych dla rolnictwa źródeł dochodu dla mieszkańców wsi. Rolą państwa jest też tworzenie warunków do dialogu pomiędzy swoimi instytucjami a społeczeństwem.

1.13 Kluczową rolę mają do odegrania władze samorządowe. Powinny one pełnić rolę katalizatora w rozwoju społeczności wiejskich i stymulować podejmowanie przez nie wspólnych działań.

1.14 W nowych krajach członkowskich problem braku zaufania pomiędzy przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego a władzami lokalnymi jest szczególnie widoczny. Organizacje postrzegają samorząd jako barierę dla inicjatyw społecznych, zaś samorządowcy obawiają się konkurencji ze strony lokalnych liderów społeczności.

1.15 Należy rozważyć wprowadzenie na szerszą skalę mechanizmu weryfikowania, w jaki sposób określone rozwiązania prawne czy polityczne (dotyczące np. systemu edukacji czy zamówień publicznych) wpływają na sytuację obszarów wiejskich (tzw. rural proofing).

2. Kontekst

2.1 Przemiany, jakie zachodzą na terenach wiejskich UE, skłaniają do pytań o kierunki, w których rozwijają się społeczności żyjące na wsi, a także o to, w jakim stopniu są one w stanie same decydować o swej przyszłości i czy kształtujące się relacje pomiędzy ludźmi oraz rodzące się potrzeby współpracy są wspomagane przez politykę, prawo, instytucje publiczne.

2.2 Społeczeństwu obywatelskiemu przypisuje się wiele ról, które można by sprowadzić do stwierdzenia, że ułatwia ono życie, wypełnia przestrzeń pomiędzy jednostką i rodziną a państwem.

2.3 Integracja europejska ma wpływ na dynamikę transformacji, jaka zachodzi na wsi i obserwacja tego procesu, z punktu widzenia tworzenia podstaw społeczeństwa obywatelskiego, jest ważnym zadaniem EKES.

2.4 Społeczeństwo obywatelskie terenów wiejskich, w poszczególnych krajach Europy, kształtuje się pod wpływem przemian ekonomicznych (rosnąca konkurencja na rynkach), społecznych (wyludnianie się obszarów wiejskich) i ekologicznych (zmiany klimatyczne), jakie zachodzą z dużym nasileniem w ostatnich dziesięcioleciach. Współcześnie zachodzące procesy nakładają się na głębokie historyczne uwarunkowania rozwoju gospodarczego.

2.5 Szczególnie dramatyczne zmiany dotknęły obszary wiejskie w nowych krajach członkowskich. Dotyczą one wszystkich dziedzin życia jednocześnie — nie tylko sfery gospodarczej (w tym np. sektora bankowego), ale także społecznej (reformy opieki zdrowotnej, systemu zabezpieczenia społecznego) i prawnej (zmieniająca się rola samorządów lokalnych, prawo o organizacjach pozarządowych, regulacje finansowo-podatkowe itp.).

2.6 Spadkiem po poprzednim okresie są byli pracownicy wielkich rolnych gospodarstw produkcyjnych, w których nastąpiło zniekształcenie tradycyjnych cech społeczności wiejskiej.

2.7 Mieszkańcy wsi, z reguły gorzej wykształceni i mający trudniejszy dostęp do informacji, napotykają istotne problemy z odnalezieniem się w szybko zmieniającej się rzeczywistości.

2.8 W krajach Piętnastki część tych procesów występowała wcześniej i przebiegała w dłuższym czasie. Mimo to i w tych krajach nie udało się uniknąć negatywnych konsekwencji, związanych np. z koncentracją produkcji rolnej.

2.9 Ponadto w krajach Piętnastki świadomość wartości, jaką stanowią obszary wiejskie, jest znacznie wyższa niż w nowych krajach członkowskich. W tych ostatnich uwaga opinii publicznej i mediów skupia się najczęściej na zagadnieniach związanych z rolnictwem.

Pierwsze formalnie działające organizacje pozarządowe mające na celu wspieranie rozwoju wsi w krajach Europy Środkowej i Wschodniej zaczęły powstawać już pod koniec lat 80. Napotykają one ciągle — w porównaniu z organizacjami działającymi w krajach Piętnastki — więcej barier, związanych z różnicą w poziomie rozwoju gospodarczego, trudniejszym dostępem do nowych technologii i zróżnicowanymi źródłami finansowania (również prywatnymi), a także z uwarunkowaniami prawnymi czy postawą władz publicznych, mających małe doświadczenie i niewielkie zaufanie do współpracy z sektorem społecznym.

2.10.1 Oficjalne dane, dotyczące np. liczby organizacji pozarządowych w stosunku do liczby mieszkańców, wskazują na niższy poziom aktywności społecznej na obszarach wiejskich. Jeśli jednak wziąć pod uwagę grupy o charakterze nieformalnym, więzi sąsiedzkie, a także poziom zaangażowania mieszkańców wsi w sprawy dotyczące obszaru, na którym mieszkają, czy wiedzę o inicjatywach podejmowanych przez samorząd lokalny, to okaże się, że tego typu kapitał społeczny bywa nierzadko wyższy na wsi niż w wielkich miastach.

2.11 Od początku XXI wieku można zaobserwować znaczne przyspieszenie rozwoju organizacji wiejskich krajów CEE. Zaczęły one także współpracować ze sobą i tworzyć struktury na poziomie regionalnym i krajowym. W niektórych krajach były one wzorowane na modelu skandynawskim, obejmującym lokalne stowarzyszenia w każdej wsi. W innych krajach organizacje pozarządowe działające na rzecz wsi utworzyły krajowe porozumienia czy „fora” służące współpracy, wymianie doświadczeń i reprezentowaniu społeczności wiejskich w kontaktach z władzami. Organizacje tego typu w nowych krajach członkowskich, mając wsparcie organizacji skandynawskich, utworzyły porozumienie Prepare — Partnerstwo dla Wsi Europejskiej (Partnership for Rural Europe), które pomaga im wspierać się nawzajem i doskonalić swoje funkcjonowanie.

3. Unia Europejska a społeczeństwo obywatelskie na terenach wiejskich

3.1 Polityka wobec obszarów wiejskich bardzo długo koncentrowała się wyłącznie na kwestiach związanych bezpośrednio z produkcją rolną, jednolitą dla całego obszaru UE. Z kolei polityka w zakresie np. inwestycji infrastrukturalnych na obszarach wiejskich była z reguły kształtowana na poziomie krajowym. Dopiero pod koniec lat 80. coraz powszechniejsze stało się przekonanie, że obszary wiejskie są zbyt zróżnicowane, aby można było stosować jednolite instrumenty polityki wypracowywane na poziomie europejskim czy krajowym, i że nie da się skutecznie realizować celów rozwojowych, wyrównywania szans itp. bez zaangażowania i udziału samych mieszkańców wsi.

3.2 Przygotowywane w ostatnim czasie programy rozwoju obszarów wiejskich zawierają instrumenty i rozwiązania odpowiadające w pewnym stopniu na potrzeby społeczeństwa obywatelskiego na obszarach wiejskich. W szczególności takim instrumentem jest program Leader i duża rola, jaką w lokalnych grupach działania odgrywają organizacje pozarządowe (w nowym okresie podejściem Leader będzie objęte 40 % obszarów wiejskich UE).

3.3 Ponadto organizacje pozarządowe mogą korzystać z innych działań PROW, związanych m.in. z usługami dla wsi — ważne jest jednak tworzenie w poszczególnych krajach rozwiązań umożliwiających organizacjom świadczenie usług i budowanie partnerstwa publiczno-społecznego lub publiczno-prywatnego otwartego na organizacje pozarządowe. Przewidziane jest także wsparcie dla organizacji pozarządowych w ramach krajowych sieci obszarów wiejskich.

3.4 Podejście zaproponowane przez inicjatywę Leader podlega modyfikacji w zależności od warunków i potrzeb poszczególnych krajów członkowskich. W wielu krajach zostało zastosowane w sposób znacznie szerszy niż inicjatywa Leader, poprzez angażowanie środków krajowych i regionalnych w celu skutecznego wspierania lokalnych inicjatyw (tak się dzieje m.in. w Irlandii, w Hiszpanii czy w Niemczech).

Nowe kraje członkowskie znajdują w inicjatywie Leader szansę na pobudzenie aktywności i skuteczniejsze wykorzystanie środków rozwojowych na obszarach wiejskich. Istotne jest, aby zapewnić pomoc — zarówno ze źródeł unijnych, jak i krajowych — dla różnego rodzaju inicjatyw wzmacniających społeczeństwo obywatelskie na obszarach wiejskich.

3.5.1 Wspieranie aktywności społecznej na rzecz zaspokajania wspólnych lokalnych potrzeb mieszkańców wsi to bardzo korzystny nurt polityki UE. Budowanie społeczeństwa obywatelskiego w preferowanym modelu bottom-up napotyka na szereg problemów, m.in. wynikających z konieczności przełamywania barier administracyjnych.

4. Polityki krajowe a społeczeństwo obywatelskie na terenach wiejskich

4.1 Obecnie rozpoczęła się debata na temat wspólnej polityki rolnej oraz polityki wobec obszarów wiejskich. Efekty tej debaty będą miały wpływ zarówno na ewentualne zmiany dotyczące środków przewidzianych dla wsi w aktualnym okresie budżetowym, jak i na założenia przyszłej polityki na lata 2013–2020 i następne. Niezmiernie istotne jest, aby w debacie tej — obok ekspertów i polityków — został usłyszany głos samych środowisk wiejskich.

4.2 W nowych krajach członkowskich jest niewielka tradycja współpracy nie tylko między rządem i społeczeństwem obywatelskim, ale również między poszczególnymi ministerstwami i agendami w ramach samego rządu. Nie ma zatem praktycznie żadnej koordynacji między decyzjami dotyczącymi obszarów wiejskich podejmowanymi w zakresie opieki zdrowotnej, edukacji i pomocy społecznej a polityką rolną czy wąsko rozumianą polityką wobec wsi.

4.3 Dla nowych krajów członkowskich programowanie zasad wydatkowania środków unijnych w ramach okresu budżetowego 2007–2013 jest dopiero drugim tego typu „ćwiczeniem”, co w połączeniu z małym doświadczeniem urzędników i częstymi zmianami rządów powoduje, że niektóre możliwości rozwoju wsi stworzone przez polityki unijne nie zostaną w pełni wykorzystane.

4.4 Nie można też zapominać, że jednym z głównych warunków zapewnienia spójności ekonomiczno-społecznej rozszerzonej UE jest umacnianie powiązań między wsią a miastem. Stworzenie formalnych, często sztucznych podziałów, związanych np. z wymogami zachowania „linii demarkacyjnych” między środkami pochodzącymi z różnych funduszy UE (np. EFRR i EFRROW), i to w sytuacji odmiennych nierzadko warunków dostępu i niepowiązanych ze sobą procedur decyzyjnych w tych funduszach, może utrudnić działania o charakterze komplementarnym i pogłębić rozdźwięk między obszarami wiejskimi a miastami.

4.5 Do obszarów wiejskich kierowane są głównie działania związane z klasyczną produkcją rolną bądź instrumenty o charakterze typowo „socjalnym” (zasiłki dla bezrobotnych czy wsparcie dla gospodarstw niskotowarowych). Są one wprawdzie niezwykle potrzebne (szczególnie w krajach, w których bieda koncentruje się głównie na wsi, np. w Rumunii czy w Polsce), ale zarazem konserwują aktualną sytuację i nie budują podstaw do jej zmiany. Ciągle zbyt mało jest instrumentów umożliwiających znalezienie alternatywnych dla rolnictwa źródeł dochodu dla mieszkańców wsi. Tworzenie miejsc pracy na wsi nadal jest promowane przez instytucje związane z rozwojem rolnictwa i proponowane przez nie programy w niedostatecznym stopniu wspierają pozarolnicze zawody.

4.6 Potencjalnie dużą rolę mogłaby odegrać strategia lizbońska, ponieważ szeroko rozumiana innowacyjność i konkurencyjność są możliwe także na obszarach wiejskich. Niestety, pojęcia te zbyt często kojarzone są wyłącznie z nowymi technologiami oraz centrami badawczymi w wielkich miastach. W ten sposób ogromny obszar innowacji o charakterze społecznym czy też związanych z dziedzictwem, walorami środowiskowymi bądź tradycją lokalną pozostaje na uboczu.

4.7 W wielu krajach członkowskich, zwłaszcza w nowych, polityki krajowe ograniczają się do wąskiego rozumienia innowacji i konkurencyjności (przykładem są m.in. wymogi dotyczące wsparcia unijnego dla przedsiębiorstw, stawiające niezwykle wysokie, sięgające kilku milionów euro progi dla firm ubiegających się o wsparcie, co praktycznie wyklucza beneficjentów wywodzących się z obszarów wiejskich czy małych miast).

4.8 Zachowawczy i koniunkturalny stosunek polityków krajowych do społeczności wiejskich wynika z braku determinacji władz w kreowaniu warunków dla ich rozwoju, braku perspektywicznej polityki wobec wsi i obawy przed nadaniem społeczeństwu obywatelskiemu roli, która mogłaby umniejszyć znaczenie partii politycznych. Ze względu na taką politykę władz krajowych wiele społeczności wiejskich oczekuje, że impuls dla zmian przyjdzie z Unii Europejskiej.

4.9 Jednak to rolą władz krajowych jest tworzenie warunków do dialogu między instytucjami a społeczeństwem, a także budowanie kultury jawności i transparentności. Jest to tym bardziej istotne, że społeczeństwa wiejskie charakteryzują się stosunkowo niskim przekonaniem o znaczeniu demokracji w życiu społecznym (np. w Polsce wskaźnik ten wynosi 17 %).

5. Władze lokalne a społeczeństwo obywatelskie na terenach wiejskich

5.1 Rola władz samorządowych we wspieraniu inicjatyw społeczeństwa obywatelskiego i we współdziałaniu z jego przedstawicielami jest na terenach wiejskich sprawa kluczową. Władze lokalne powinny pełnić role katalizatorów w rozwoju społeczności wiejskich i stymulować podejmowanie przez nie działań wspólnotowych.

5.2 Współpraca pomiędzy organizacjami działającymi na rzecz wsi a samorządami często nie układa się poprawnie. Problem niedostatku we wzajemnych relacjach pomiędzy samorządem a organizacjami społecznymi i ich liderami na terenach wiejskich jest wspólny dla wszystkich krajów członkowskich, chociaż intensywność tego zjawiska jest różna. Obserwowane w wielu miejscach dobre przykłady, które mobilizują do pozytywnych postaw dowodzą zachodzących przemian i możliwości.

5.3 W nowych krajach członkowskich problem braku zaufania pomiędzy przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego a władzami lokalnymi jest szczególnie widoczny. Samorząd bywa postrzegany jako bariera dla inicjatyw społecznych, a instytucje samorządowe z obawą patrzą na rosnące znaczenie liderów społecznych jako na konkurentów, zagrożenie dla pozycji samorządowców. Organizacje społeczne oczekujące wsparcia lub partnerskiego udziału samorządu w ich inicjatywach spotykają się z podejrzliwością i bywają traktowane jako uciążliwy klient.

5.4 Przełamywanie bariery braku zaufania następuje poprzez realizowane projekty i widoczne korzyści, jakie uzyskują gminy (społeczności), w których współpraca pomiędzy władzą lokalną a liderami organizacji społecznych układa się prawidłowo.

5.5 Na obszarach wiejskich podejmowane są wysiłki dla budowania pozytywnych relacji i komunikowania się pomiędzy władzami lokalnymi a organizacjami społecznymi — np. odbywają się w tym zakresie szkolenia — jednak trwałe rozwiązanie tego problemu wymaga dalszych działań edukacyjnych.

6. Bariery rozwoju społeczeństwa obywatelskiego na terenach wiejskich

6.1 Obok problemów cechujących przede wszystkim kraje Europy Środkowej i Wschodniej, wiele kwestii występuje na obszarach wiejskich całej UE. Są to m.in.:

—	bariery w dostępie do wiedzy i konieczność zapewnienia społecznościom wiejskim różnorodnych form kształcenia;

—	gorszy dostęp do informacji oraz mniejsze umiejętności korzystania z niej;

—	brak umiejętności związanych z podejmowaniem przedsięwzięć gospodarczych, trudności z przejściem od przedsiębiorczości rolniczej ku wiejskiej;

—	nierówności w zakresie praw kobiet i mężczyzn (1);

—	regionalne problemy demograficzne przejawiające się w mniejszym udziale kobiet lub mężczyzn jako partnerów w prowadzeniu wiejskich gospodarstw domowych, w niektórych regionach — wyludnianie się wsi;

—	niższy niż w miastach poziom infrastruktury socjalnej;

—	ograniczenia biurokratyczne i brak wsparcia ze strony administracji publicznej.

7. Szanse rozwoju społeczeństwa obywatelskiego na terenach wiejskich

7.1 Zwiększenie aktywności społeczeństwa obywatelskiego na wsi można osiągnąć poprzez doskonalenie metod podejmowania decyzji w szeroko rozumianym obszarze rządów (governance), zarówno na poziomie krajowym (poprzez udział organizacji społeczeństwa obywatelskiego we współtworzeniu polityki wobec wsi, nie wyłącznie w konsultowaniu gotowych rozwiązań wypracowanych przez urzędników), jak i na poziomie regionalnym i lokalnym (poprzez udział społeczności w decydowaniu o przeznaczeniu środków rozwojowych na projekty).

7.2 Dostosowanie instrumentów rozwojowych do potrzeb i możliwości konkretnych obszarów wiejskich wymaga coraz szerszego stosowania podejścia oddolnego (bottom-up). Oznacza to, że podejście to należy wykorzystywać nie tylko w wybranych działaniach programu rozwoju obszarów wiejskich, ale także w ramach funduszy strukturalnych oraz polityki krajowej.

7.3 Rozwiązywanie kluczowych problemów obszarów wiejskich jest możliwe dzięki partnerstwu między sektorem publicznym, prywatnym (przedsiębiorcami) i pozarządowym. Umożliwienie społeczności tworzącej lokalne partnerstwo decydowania albo przynajmniej współdecydowania o wykorzystaniu środków na tworzenie miejsc pracy, aktywizację bezrobotnych czy zapobieganie wykluczeniu może przyczynić się do zwiększenia poczucia odpowiedzialności mieszkańców za sytuację na ich obszarze i gotowości angażowania się na rzecz lokalnej społeczności.

7.4 Więcej uwagi należałoby także poświęcić budowaniu związków między sektorem nauki a organizacjami wiejskimi. Warto też identyfikować i upowszechniać dobre praktyki, jakie w tym zakresie ukształtowały się w wielu krajach.

7.5 Ogromny wpływ na rozwój społeczeństwa obywatelskiego na wsi ma edukacja. Transformacja systemów szkolnictwa na terenach wiejskich powinna przewidywać wzmocnienie ułatwień dla działań podejmowanych przez mieszkańców wsi, którzy decydują się zorganizować lokalną szkołę jako przejaw dbałości o wykształcenie przyszłych pokoleń i jako szczególny, wymagający partnerstwa władz przejaw aktywności społecznej. Warte upowszechniania są także dobre przykłady dotyczące edukacji dorosłych (typu „uniwersytety ludowe”) w niektórych krajach UE.

7.6 Wspólnotę wzmacnia już samo angażowanie się w sprawy lokalnej społeczności. Obserwacje z ostatnich lat wskazują, że społeczności, którym udało się — dzięki aktywności społecznej — wyrwać z bezradności i przełamać bierność, są chętne do dzielenia się swoimi doświadczeniami z innymi, mniej zaradnymi społecznościami (2).

7.7 Większą niż dotychczas uwagę należy także zwrócić na zapewnienie organizacjom wiejskim dostępu do środków finansowych. Teoretycznie takie możliwości stwarzane są zarówno w ramach funduszy unijnych, jak i krajowych czy międzynarodowych. Jednak ostatnie badania pokazują, że małe organizacje pozarządowe (a takie przede wszystkim funkcjonują na obszarach wiejskich) w bardzo niewielkim stopniu korzystają z dostępnych obecnie źródeł finansowania.

7.8 Należy zatem stworzyć warunki zapewniające stabilne, elastyczne finansowanie organizacji pozarządowych, w tym także samego ich funkcjonowania (granty instytucjonalne — w odróżnieniu od finansowania „projektowego”), a także poszukiwać mechanizmów ułatwiających dostęp do takich środków organizacjom na obszarach wiejskich, np. poprzez budowanie mechanizmów „regrantingu” przez organizacje pośredniczące (tak jak to ma miejsce m.in. w podejściu Leader, ale na szerszą skalę).

7.9 Tego typu rozwiązania pozwalają także skrócić proces podejmowania decyzji o przyznaniu środków, co jest kluczową sprawą w przypadku małych projektów o zasięgu lokalnym.

7.10 Zwiększenie aktywności społeczeństwa obywatelskiego na wsi może przyczynić się do lepszej koordynacji różnego rodzaju polityk sektorowych (edukacyjnej, zdrowotnej, społecznej, ochrony środowiska itp.), choćby dlatego, że organizacje pozarządowe mają większe doświadczenia i dłuższą tradycję w budowaniu sieci współpracy niż agendy sektora publicznego.

7.11 Należałoby jednak rozważyć możliwość wprowadzenia na szerszą skalę mechanizmu rural proofing, stosowanego w niektórych krajach członkowskich. Mechanizm ten polegałby na weryfikowaniu, w jaki sposób dane rozwiązanie prawne (niezwiązane bezpośrednio ze wsią, ale dotyczące np. edukacji czy zamówień publicznych) wpłynie na sytuację obszarów wiejskich. Niezmiernie ważne byłoby też doprowadzenie do tego, by taka ocena była dokonywana z udziałem organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

7.12 Należy zastanowić się nad specjalnymi rozwiązaniami instytucjonalnymi, zapewniającymi wzmocnienie potencjału organizacji wiejskich. Z całą pewnością tego typu rozwiązania (wsparcie instytucjonalne, pomoc w budowaniu zdolności organizacyjnych — capacity building — i upowszechnianie koncepcji partnerstwa publiczno-społecznego) byłyby przydatne w krajach przygotowujących się do członkostwa.

7.13 Niezbędne jest uruchomienie różnego rodzaju instrumentów ułatwiających społecznościom wiejskim dostęp do informacji — musiałyby one być dostosowane do specyfiki danego kraju (np. włączenie mediów, administracji lokalnej, tworzenie punktów informacji) i brać pod uwagę stopień dostępności internetu. Obok organizacji pozarządowych dużą rolę w takim procesie informowania mogą odegrać szkoły, a także organizacje rolnicze i związkowe.

7.14 Należałoby przy tej okazji ułatwić transfer doświadczeń między nowymi krajami członkowskimi a krajami kandydującymi.

7.15 Wskazane byłoby także poszukiwanie mechanizmów zachęcających do głębszej współpracy między organizacjami miejskimi i wiejskimi — także poprzez odpowiednie kształtowanie zasad korzystania ze środków unijnych. Wymagałoby to jednak przełamania „myślenia sektorowego” i ograniczenia tendencji do ścisłego rozgraniczenia między funduszami.

7.16 Tocząca się obecnie debata o przyszłości wsi może stanowić okazję do podniesienia świadomości w zakresie problematyki obszarów wiejskich także wśród mieszkańców miast. W tej dziedzinie zrealizowano ostatnio kilka interesujących przedsięwzięć o charakterze eksperymentalnym (np. w projekcie European Citizens' Panel (3)), które włączały w dyskusję o wsi szersze grono osób, wcześniej niezainteresowanych tą problematyką. W przedsięwzięcia związane z podnoszeniem świadomości mogłyby angażować się wspólnie organizacje wiejskie i miejskie.

Bruksela, 4 grudnia 2008 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

Sekretarz Generalny Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Martin WESTLAKE

(1) Problemem kobiet na terenach wiejskich zajmował się EESC w opinii Dz.U. C 204 z 18.7.2000, str. 29.

(2) Widać to nie tylko w obrębie poszczególnych krajów (jak np. w Polsce, gdzie w ramach Krajowej Sieci Grup Partnerskich grupy bardziej rozwinięte otaczają opieką i wsparciem grupy mniej doświadczone), ale także między krajami (jak np. działalność polskich organizacji wiejskich na Ukrainie, słowackich w Serbii czy węgierskich w Albanii). Tego typu działania wymagają jednak instytucjonalnego wsparcia i szerszego upowszechnienia jako dobre praktyki.

(3) Zob. www.citizenspanel.eu

28.7.2009

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 175/43

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie „społecznych konsekwencji przemian w sprzężonych branżach transportu i energii”

(2009/C 175/08)

Dnia 17 stycznia 2008 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie

społecznych konsekwencji przemian w sprzężonych branżach transportu i energii.

Na 449. sesji plenarnej w dniach 3–4 grudnia 2008 r. (posiedzenie z dnia 4 grudnia 2008 r.) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 107 do 29–15 osób wstrzymało się od głosu — przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Wnioski

1.1.1 Transport i energia, nierozłączne i fundamentalne branże dla konkurencyjności, rozwoju, wysokiej jakości życia i dla spójności, podlegają presji na trzech płaszczyznach — gospodarczej, społecznej i ekologicznej — w sytuacji niedoboru europejskich zasobów energetycznych i niestabilności oferty zewnętrznej, która to sytuacja sprawia, że ich cena jest niestabilna i może latami utrzymywać tendencję wzrostową.

Zdaniem EKES-u użyteczne jest promowanie przekrojowej i perspektywicznej refleksji nad znaczeniem tych istotnych sprzężonych sektorów dla obywateli europejskich i nad ich wpływem na życie obywateli, szczególnie w wypadku niekorzystnych okoliczności, a także nad ewentualnymi działaniami, jakie mogłaby w każdej sytuacji podjąć Unia Europejska wobec tych sprzężonych sektorów, tak aby lepiej uwzględniać jakość życia obywateli.

1.1.2 Zachowanie europejskiego modelu społecznego zależy po części od sprzężonych branż transportu i energii, a długotrwały wzrost cen w tych sektorach wpływa na życie osób, przedsiębiorstw, pracowników, mobilność i zatrudnienie w ogólności. Omawiane sprzężone branże stały się czwartym czynnikiem wykluczenia, po warunkach mieszkaniowych, pracy i pensji. Fakt, że niektórzy obywatele nie mają możliwości dostępu do transportu i energii, wyklucza ich ze społeczeństwa informacyjnego. W grę wchodzi powodzenie strategii lizbońskiej w trzech wymiarach: społecznym, gospodarczym i ekologicznym.

1.1.3 Rynek i ceny: w cenach detalicznych uwzględnione są takie czynniki, jak liberalizacja, kurs euro, sytuacja na rynkach finansowych, podatki, koszt energii ze źródeł odnawialnych, przeciwdziałanie zmianom klimatycznym i elementy zewnętrzne. Rynek nie może wszystkiego regulować sam. Należałoby opracować szereg instrumentów mających na celu silniejszą integrację obywateli oraz sprawiedliwszy podział kosztów i cen.

1.2 Zalecenia

1.2.1 EKES jest zdania, że w okresie wzrostu cen rzeczą społecznie użyteczną dla pewnych kategorii odbiorców byłoby zróżnicować — z inicjatywy szczebla wspólnotowego — część„zasadniczą”, w wypadku której możliwe jest wsparcie i część„dobrowolną”wykorzystania transportu i zużycia energii; powinno to zostać określone w ramach dialogu.

1.2.2 Pewną rolę w zakresie solidarności energetycznej i utrzymania mobilności obywateli można by powierzyć funduszom strukturalnym.

1.2.3 Rozdział publicznych środków między działania w dziedzinie B+R powinien być zrównoważony na szczeblu UE, aby optymalnie chronić klimat i niezależność energetyczną Unii.

EKES pragnie, żeby prowadzono stałe działania zmierzające do osiągnięcia takiego poziomu badań, który prowadziłby do znaczących i szybkich postępów dotyczących nowych źródeł energii i ich wykorzystania; chodziłoby przy tym o trwałe zaangażowanie, które nie osłabłoby tak, jak to miało miejsce podczas pierwszego kryzysu naftowego, z chwilą spadku cen kursowych.

1.2.4 System prawny pomocy państwa powinien w każdym wypadku gwarantować, że krajowe fundusze pomocowe przeznaczone na badania nie podlegałyby zasadom konkurencji, co zapewniłoby inwestorom bezpieczeństwo sprzyjające wykorzystywaniu nowych technologii oraz tworzeniu i utrzymywaniu miejsc pracy.

1.2.5 Rozszerzenie RSFF (1) na innowacyjne MŚP pozwoliłoby na rozwijanie ich konkurencyjności i przyczyniłoby się do wprowadzenia konkretnych udoskonaleń w sprzężonych branżach transportu i energii.

1.2.6 Rozszerzenie EFDG (2) i poszerzenie kryteriów dostępu do tego funduszu, przyczyniłoby się do zmniejszenia negatywnych skutków, jakie środki przeciwdziałania zmianom klimatu mogą mieć dla pracowników.

1.2.7 W celu zachowania konkurencyjności, a zarazem społecznej spójności gospodarki europejskiej, Komitet uważa, że powinny istnieć:

—	ogólne kierunki wspólnej polityki przemysłowej opierającej się na dążeniu do rozwoju zrównoważonego i poszukiwaniu dobrych rozwiązań w zakresie współmodalności (3);

—	polityka energetyczna oparta na solidarności między państwami członkowskimi i połączona z polityką ochrony klimatu;

—

analiza w zakresie potrzeb i wykonalności służącej obywatelom usługi europejskiej świadczonej w interesie ogólnym w dziedzinie energii, wraz ze wspólnym podejściem do kwestii cen, akcyz na paliwa, finansowych zasad bezpieczeństwa, rozwoju gospodarczego i ochrony klimatu; rola usług dla ludności w państwach członkowskich w dziedzinie energii i transportu (4), którą wspólnie wyznaczają uregulowania, działania terytorialne, poszanowanie podstawowych praw obywatela i zatrudnienie;

—	wyrażone liczbowo cele oraz narzędzia pomiaru zarazem jakościowego i ilościowego odnoszące się do efektywności rozdziału między działalnością sieciową a działalnością dystrybucyjną oraz jego wpływu na ceny;

—	badania konsumentów na temat harmonizacji europejskich akcyz na paliwa oraz szerokie publikowanie wyników oraz opracowanie użytecznych wskaźników w zakresie wpływu na środowisko środków transportu nie wynikających z wolnego wyboru;

—	otwarcie prawdziwego dialogu dotyczącego przyszłych planów w zakresie klimatu, celem uniknięcia zakłóceń konkurencji i dumpingu społecznego.

1.2.8 Ponadto na płaszczyźnie przedsiębiorstw EKES uważa, że w ramach przedsiębiorstw i usług w Unii Europejskiej konieczne są następujące kroki:

—	podjęcie dialogu społecznego i negocjacji w kwestii nieredukowalnych wydatków na transport i energię jako elementu płacy minimalnej;

—	zalecanie negocjowania planu zrównoważonej mobilności dla przedsiębiorstw lub usług,

—	a także wprowadzenie certyfikatów dla przedsiębiorstwa, takich jak EMAS;

—	ocena zysków płynących z poświadczonej redukcji zużycia energii i transportu w przedsiębiorstwie lub usłudze, zgodnie z kryteriami, które powinny zostać określone również w ramach dialogu celem ich podziału według zasad wynegocjowanych pomiędzy przedsiębiorstwem a jego pracownikami;

—	analizy jakościowe stanu zdrowia pracowników w związku z korzystaniem z transportu i źródeł energii, na które są oni narażeni; celem analiz jest określenie środków ostrożności.

1.2.9 Na płaszczyźnie wspólnotowej EKES uważa, że należy zainicjować dialog obywatelski na temat:

—	wymiaru kulturowego i ludzkiego wyzwania, którym należy stawić czoła na terytorium Unii, aby transport i energia dostępne dla wszystkich i po przystępnych cenach przyczyniały się do komfortu psychicznego i materialnego obywateli oraz do uwzględnienia całej różnorodności Unii;

—	promowania obywatelskiej edukacji do właściwego wykorzystywania transportu i energii, od pierwszych lat nauczania podstawowego począwszy;

—	zdrowia pracowników w ogólności, z przeprowadzeniem szeroko zakrojonych badań, w związku z korzystaniem z transportu i źródeł energii, na które są oni narażeni, celem określenia środków ostrożności;

—

zdaniem EKES-u Unia mogłaby opracować standardowy system oznakowania porównywalnego do systemu dotyczącego VAT (nie chodzi tu o znak jakości), w celu uwrażliwienia obywateli na kwestie transportu, energii i środowiska naturalnego, tak że w przypadku każdego towaru konsumpcyjnego na etykiecie zamieszczano by wzmiankę: „APCO2 — Added Production of CO2 ”;

—

EKES uważa, że taki opracowany przez Europejczyków standard można by następnie wykorzystać w ogólnoświatowych negocjacjach dotyczących handlu, a rezultaty włączyć do istniejących dokumentów handlowych, na wzór standardu EDIFACT (5), co podlegałoby corocznej kontroli społeczeństwa obywatelskiego, podobnie jak to robi Europejska Komisja Gospodarcza w systemie ONZ, która co roku przedstawia Radzie Społeczno-Gospodarczej ONZ (UNECE) sprawozdanie na temat EDIFACT (6); Unia mogłaby to wykorzystać na szczeblu globalnym.

2. Ewentualne obszary działania Unii

2.1 Dyplomacja

2.1.1 Niezależność energetyczna Unii, rozwój gospodarczy, utrzymanie poziomu życia Europejczyków, zrównoważony rozwój społeczeństwa i środowiska naturalnego są związane z możliwościami państw członkowskich w zakresie dostaw.

2.2 Rynki

2.2.1 Zapotrzebowanie na transport i energię oraz wytwarzanie gazów cieplarnianych stale rosną. Jeśli chodzi o energetykę i sektory sieciowe, rynki europejskie pozostają rozdrobnione, chociaż istnieje tendencja do integracji (powiązanie rynków Francji, Belgii i Holandii w 2006 r., prawdopodobnie rozszerzone na Niemcy w 2009 r.; utworzenie europejskiego rynku kasowego (7); zabieganie o połączenia). Wybrana droga liberalizacji, której towarzyszy oddzielenie sieci (gazu, elektryczności) od dystrybucji, może jednakże nieść z sobą różne niebezpieczeństwa, takie jak zakup finansowany z funduszy spoza Unii (państwowe fundusze majątkowe), kryzysy bez zarządzanych wspólnie rezerw zdolności produkcyjnych, niekontrolowana polityka cenowa, która miałaby katastrofalne skutki konsumentów. Unia musi rozpatrzyć kwestię energii jądrowej, pominięcie jej na szczeblu wspólnotowym byłoby nieodpowiedzialne.

2.2.2 Możliwość przemieszczania się pozwala na podejmowanie pracy, turystykę, poznawanie innych Europejczyków i Europy. Ulega ona ograniczeniu, kiedy ceny energii są zbyt wysokie, co poważnie wpływa na życie osób, przedsiębiorstw, zatrudnienie i działalność gospodarczą.

2.2.3 Aby uniknąć dalszego rozdrobnienia rynku, należy stworzyć koszyk energetyczny i więzi wewnątrzeuropejskiej solidarności. Społeczeństwo mobilne, a zarazem integracyjne potrzebuje spójnej regulacji i organów regulacyjnych czuwających nad przestrzeganiem przepisów. Społeczeństwo obywatelskie może ukazać istnienie takiej potrzeby.

2.3 Kształtowanie cen

2.3.1 Na kształtowanie cen detalicznych mają wpływ następujące czynniki:

—	liberalizacja: konsumenci nie odczuli wszystkich zapowiadanych obniżek kosztów;

—

interakcja między cenami, ich wzajemny wpływ, oddziaływanie cen energii na ceny transportu oraz cen ropy na ceny gazu łącznie kształtują politykę sprzedaży; praktyki producentów i dystrybutorów windujących ceny i uzyskujących największe korzyści, a następnie obniżających ceny o połowę, gdy brak gotówki;

—

kurs walut: wartość euro w stosunku do dolara powinna być czynnikiem amortyzującym zwyżkę cen, jednakże popyt przed kryzysem był bardzo duży, a ceny odbijają się na krajach strefy euro tym wyraźniej, że wysoki jest poziom podatków krajowych uwzględnionych w cenach detalicznych na stacjach benzynowych (8); z kolei podczas kryzysu spadek wartości euro wobec dolara ogranicza skutki obniżki cen przez producentów;

—

sytuacja na rynkach finansowych: brak aktywów płynnych spowodowany kryzysem z końca 2008 r. pociągnął za sobą spadek cen kursowych ropy naftowej — sprzedawcy, by zbyt wiele nie stracić, dostosowali się do możliwości nabywców; jednak ceny na stacjach benzynowych na początku kryzysu tylko nieznacznie spadły, podczas gdy zaczynały być odczuwalne jego skutki gospodarcze i społeczne;

—	polityka podatkowa: podatki w państwach członkowskich są wysokie i zróżnicowane; polityka ta powinna zostać zweryfikowana i faktycznie zharmonizowana w Europie;

—	segment odnawialnych źródeł energii: na energię pochodzącą z takich źródeł korzystnie wpływał ogólny wzrost cen, który kompensował jej koszt początkowy, jednak korzyści dla przeciętnego odbiorcy są jeszcze mało widoczne, natomiast spadek kosztów może mieć dla tego rodzaju energii negatywne skutki;

—	elementy zewnętrzne, które wchodzą w grę, to m.in. koszt stosowania zasady „zanieczyszczający płaci”; inne mogą się pojawić, jak np. rzeczywista konkurencja dostawców paliw, „europejski” olej napędowy po zharmonizowanych cenach.

2.3.2 EKES uważa, że zadaniem Unii powinno być sprzyjanie solidarności, wspieranie ogólnych kierunków wspólnej polityki przemysłowej opierającej się na dążeniu do rozwoju zrównoważonego i poszukiwaniu dobrych rozwiązań w zakresie współmodalności oraz umacnianie politycznej stabilności europejskiej za pomocą uregulowań. Do opracowania takiej polityki przydatne byłoby przeprowadzenie poważnej analizy wpływu rozdziału między działalnością związaną z sieciami a działalnością dystrybucyjną lub eksploatacyjną na ceny.

2.4 Finansowanie

2.4.1 Na szczeblu publicznym

W niniejszej opinii chodzi o to, by podkreślić jedynie kilka aspektów dotyczących konsekwencji społecznych (9). W dziedzinie wykorzystywania funduszy publicznych podział między działaniami przynoszącymi wyniki w perspektywie krótkoterminowej a działaniami podejmowanymi w zakresie badań naukowych powinien być rozsądnie wyważony na szczeblu UE, tak aby osiągnąć optymalne efekty pod względem ochrony klimatu, niezależności energetycznej Unii oraz komfortu psychicznego i materialnego obywateli. Wyasygnowane a niewykorzystane środki z budżetu wspólnotowego powinny być systematycznie przekazywane na fundusz wspierania badań i innowacji. System prawny pomocy państwa mógłby gwarantować, że krajowe fundusze pomocowe nie podlegałyby zasadom konkurencji, co zapewniłoby inwestorom pewność prawną sprzyjającą wykorzystywaniu nowych technologii oraz tworzeniu i utrzymywaniu miejsc pracy. Należy wspierać MŚP, aby mogły osiągnąć sensowny poziom wzrostu ustalony w Lizbonie w 2000 r., utrzymać i rozwinąć zatrudnienie oraz zachować swoją zdolność innowacyjną.

2.4.2 Na poziomie konsumentów

Unia dysponuje potężnymi narzędziami (fundusze strukturalne, polityka regionalna). Światowi eksperci przed kryzysem sądzili, że tendencja wzrostowa cen surowców energetycznych jest trwała. Komisja Europejska mogłaby podjąć rozważania na temat koniecznej do zmobilizowania solidarności we Wspólnocie w wypadku ponownego wzrostu cen, aby ograniczyć zasięg wykluczenia wskutek ubóstwa energetycznego i w ten sposób uniknąć negatywnych skutków dla PKB Unii Europejskiej, a także w wypadku depresji (m.in. spadek cen, któremu towarzyszy spadek konsumpcji spowodowany obniżeniem siły nabywczej) celem wspierania popytu.

Jedną ze społecznych konsekwencji zmian w sprzężonych branżach transportu i energii jest niewolnicze uzależnienie wszystkich od wzrostu cen, kiedy takowy ma miejsce, podczas gdy zewnętrzna presja, związana z dominacją czynnika finansowego i globalizacją w gospodarce, które doprowadziły do kryzysu, ciąży na pensjach i sile nabywczej gospodarstw domowych, a UE boryka się z problemem niewystarczającego zatrudnienia. Ponadto ceny zależą w znacznej mierze od opodatkowania pośredniego (nieprogresywnego).

EKES uważa, że rzeczą społecznie użyteczną byłoby wprowadzić — z inicjatywy szczebla wspólnotowego — zróżnicowanie ceny między częścią „zasadniczą” i częścią „wybraną” pierwszych przebytych kilometrów, pierwszych zużytych litrów benzyny, pierwszych kilowatów energii itp.; należałoby tego dokonać na podstawie określonych w ramach dialogu kategorii odbiorców i szacunkowego zużycia. W ten sposób można by stworzyć systemy wsparcia dla osób najgorzej sytuowanych w odniesieniu do nieredukowalnej części zasadniczej.

Zdaniem EKES-u należałoby przeanalizować możliwość stworzenia usługi europejskiej świadczonej w interesie ogólnym w dziedzinie energii, służącej wspólnej polityce energetycznej. Wspólna polityka cenowa przekształciłaby ten parametr w narzędzie walki mające jednocześnie na celu utrzymanie rozwoju gospodarczego i ochronę środowiska oraz interesów odbiorców dzięki sprawiedliwszemu podziałowi kosztów.

2.5 Podatki

2.5.1 Podatki mają wpływ na kształtowanie cen (najświeższym przykładem jest tu winieta ekologiczna). Państwa członkowskie zachowały w tej dziedzinie pole manewru. Bardziej zintegrowana polityka rynkowa doprowadziłaby UE do przeglądu sytuacji w zakresie podatków i zwiększyła przejrzystość dla obywatela-konsumenta.

2.5.2 Podstawą opodatkowania podatkiem wewnętrznym od konsumpcji produktów ropopochodnych, czyli nałożenia akcyzy określanej przez Unię (TIPP) jest objętość, a podstawą opodatkowania podatkiem VAT jest wartość. VAT, jak każdy podatek pośredni, jest niesprawiedliwy, gdyż wymaga się jego zapłacenia bez względu na możliwości finansowe podatnika — najbardziej uderza zatem w najgorzej sytuowane grupy społeczno-gospodarcze. Obywatele państw członkowskich są jednak nierówni wobec akcyzy na paliwa; podatki te powinny zostać poddane analizom i badaniom, których wyniki należy opublikować i przedstawić konsumentom, tak aby znaleźć najlepszy system, dążąc do konwergencji. „Europejski” olej napędowy miałby natychmiastowe skutki jeśli chodzi o przejrzystość (10).

2.6 Badania naukowe

2.6.1 Ożywienie inwestycji produkcyjnych musi osiągnąć taki poziom, który spowoduje znaczące i szybkie postępy, bez których nie można zachować ani niezależności energetycznej, ani przywództwa Unii w dziedzinie walki ze zmianami klimatycznymi, ani też poziomu życia Europejczyków, ani zapewnić Europie przyszłości. Wprowadzenie nieodpłatnej procedury przyznawania patentu europejskiego w dziedzinie energii odnawialnej oraz czystego i ekonomicznego transportu skróciłoby czas upływający między momentem odkrycia a wprowadzeniem na rynek. Taka polityka nie byłaby sprzeczna z art. 194 ust. 1 lit. c) traktatu lizbońskiego. Konieczne jest podjęcie rozsądnego ryzyka. Aby podjąć inwestycje, EBI wymaga obecnie wzrostu efektywności energetycznej w wysokości 20 %. Mogłoby to mieć na celu innowacje (11) i być udostępnione wielu przedsiębiorstwom.

Umożliwienie MŚP korzystania z RSFF (zob. punkt 1.2.5) mogłoby poprawić wdrażanie innowacji na szczeblu terytorialnym. Np. inicjatywy w zakresie wspólnego używania samochodów (car-sharing) rozwijają się, ale pozostają uzależnione od lokalnych możliwości subwencjonowania, jak dzieje się to w gminach St-Brieuc i Rennes (12), podczas gdy wpływają one korzystnie na mobilność, ograniczenie emisji CO2, oszczędność czasu, a ponadto są to projekty dostępne dla osób mniej zamożnych ze względu na niewielkie wydatki związane z korzystaniem z nich.

2.7 Samorządy terytorialne

2.7.1 Transport i energia stanowią źródło życia regionów i szansę rozwoju lokalnego (por. skutki uruchomienia linii TGV dla regionów Francji). Jednak przemieszczanie się, które tradycyjnie było siłą napędową gospodarki i zagospodarowania przestrzennego, staje się hamulcem, gdy koszty energii są wysokie.

2.7.2 Unia dysponuje polityką w dziedzinie energii i ochrony klimatu wraz z wyrażonymi liczbowo celami i będzie potrzebować narzędzi pomiarowych. Byłoby rzeczą interesującą zmierzyć w sposób zharmonizowany aspekty jakościowe w UE i wydaje się, że ocenę wyrażonych potrzeb najwłaściwiej jest przeprowadzać w wymiarze terytorialnym energetyki i transportu. Na szczeblu lokalnym drobiazgowa znajomość tendencji pozwala lepiej zarządzać zasobami.

2.7.3 Samorządy terytorialne otrzymują pomoc za pośrednictwem polityki regionalnej Unii. Podział tej pomocy może stanowić wskaźnik dążenia do większego komfortu obywateli w dziedzinie transportu i energii. Przemiany w sprzężonych branżach transportu i energii mogą mieć wpływ na całe sektory gospodarki i poważne skutki społeczne w wypadku, gdy połączone negatywne zjawiska uderzają w dany sektor, jak np. rybołówstwo, w którym zyski znacznie spadły ze względu na wzrost kosztów transportu i energii.

2.7.4 Przestrzenny rozkład działalności gospodarczej oraz zarządzanie mobilnością mieszkańców w miastach (13) warunkują codzienne przemieszczanie się osób. Odpowiednie fundusze strukturalne mogłyby wspierać wiążącą klauzulę dotyczącą zatrudnienia lokalnego (określony odsetek miejsc pracy zarezerwowanych dla mieszkańców takich stref i zwolnienia podatkowe dla przedsiębiorstw podejmujących takie zobowiązanie). Zatrudnienie, warunki mieszkaniowe i równość szans, a także czwarty czynnik, jakim jest transport, sprzyjają lub nie sprzyjają integracji społecznej.

Można znaleźć rozwiązania, które pozwalają uniknąć dostosowania wydatków publicznych z negatywnymi skutkami społecznymi. Jest to możliwe dzięki nowym priorytetom i koordynacji w zakresie polityki publicznej w miastach w dziedzinie mieszkalnictwa, zatrudnienia i mobilności.

Przy odpowiednich zabezpieczeniach prawnych na szczeblu krajowym i europejskim, działania można podzielić odpowiednio między samorządy regionalne i lokalne, przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe.

2.8 Usługi publiczne

2.8.1 W przypadku energii mamy do czynienia bardziej z sytuacją oligopolu niż z pełną konkurencyjnością. Konsekwencje dla dostępu do sieci i polityki cenowej są źle oceniane przez obywateli (np. likwidacja niewielkich dworców i sieci autobusowych uznanych za nierentowne, wzrost cen detalicznych, kosztów energii itp.). Rolę krajowych usług publicznych wspólnie wyznaczają uregulowania, działania terytorialne, poszanowanie podstawowych praw obywatela i zatrudnienie.

Rolą zbiorowości jest łagodzenie skutków przemian i wynikającej z nich dla obywateli sytuacji niepewności. Samorządy terytorialne powinny działać aktywnie na swym obszarze, tak aby amortyzować wstrząsy gospodarcze i finansowe. Ze względu na to, że w znacznym stopniu dotyczą ich przemiany w sprzężonych branżach transportu i energii, poszukują one stosownych rozwiązań.

Istnieje potrzeba nowych narzędzi sprawowania rządów na poszczególnych szczeblach: lokalnym, regionalnym, krajowym i wspólnotowym. Programy wspólnotowe powinny być lepiej rozpowszechniane i bardziej otwarte na działania eksperymentalne.

2.8.2 Rozkład zatrudnienia w zagłębiach siły roboczej mógłby ulec poprawie, gdyby był powiązany z organizacją transportu miejskiego. Bardzo istotną rolę odgrywają lokalne publiczne służby zatrudnienia; powinny one brać pod uwagę nowe ograniczenia ciążące na energetyce i transporcie.

2.8.3 Kształt sieci na szczeblu terytorialnym jest wynikiem decyzji politycznych i inwestycji. Wpływanie na proces kształtowania cen umożliwia dostęp, przystępne ceny i integrację osób znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji. Transport, zważywszy na jego niezbędność, wysokie koszty i niekiedy ograniczoną dostępność, stał się czwartym czynnikiem wykluczenia, po warunkach mieszkaniowych, pracy i pensji. Ponadto należy zachować czujność społeczną w kwestii konsekwencji nowych zobowiązań, które zostaną podjęte w odniesieniu do środków transportu (pakiet w sprawie energii i klimatu). Do skuteczności gospodarczej można dążyć za pomocą systemowego podejścia do polityki w zakresie mobilności, głównych węzłów współmodalności, konkurencyjnej opłacalności wszystkich nisz geograficznych i czasowych (14), badań technicznych i społecznych, tak aby optymalnie wykorzystać zasoby, ograniczając koszty. Zależy to od woli politycznej i od mobilizacji zainteresowanych podmiotów.

2.9 Zdrowie

Konsekwencje zmian w sprzężonych branżach transportu i energii odbijają się również na zdrowiu obywateli. Taka sytuacja uzasadnia podjęcie środków równoważących wcześniejsze decyzje w zgodzie z pakietem w sprawie energii i klimatu, którego zaczątki są już widoczne w białej księdze Komisji w sprawie transportu.

2.9.1 Przyczyny pogorszenia zdrowia w wyniku codziennego wielokrotnego korzystania z transportu na długich trasach pomiędzy miejscem zamieszkania a miejscem pracy mają wpływ na systemy socjalne: trudności z utrzymaniem pracy, stres, astenia, szereg chorób zaobserwowanych u dorosłych: alergie, zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego, i u dzieci: alergie, zapalenie oskrzelików itp.

Stosowanie energii ze źródeł niezrównoważonych powoduje pogorszenie jakości powietrza, wody słodkiej i słonej, gleb, żywności z nich pochodzącej itp. Ponadto należy rozważyć powrót do korzystania z energii jądrowej i jej potencjalne niebezpieczeństwa oraz edukację ludności do jej stosowania, która staje się konieczna ze względu na wzrost zapotrzebowania na ten rodzaj energii w państwach członkowskich będących jej producentami i ze względu na starzenie się ich parku.

2.10 Zatrudnienie

2.10.1 Wzrost, zatrudnienie (strategia z Lizbony) i rozwój zrównoważony zmagają się z wysokimi cenami energii i transportu oraz ze skutkami kryzysu finansowego. Należy spojrzeć na kwestie socjalne i kwestie związane z zatrudnieniem w świetle aspektów społecznych strategii lizbońskiej. Liberalizacja wywołała już poważne konsekwencje dla pracowników sektora gazu i elektryczności.

2.10.2 Rosnące uwspólnotowienie polityki klimatycznej Unii pociąga za sobą rozpoczęcie prawdziwego dialogu społecznego na płaszczyźnie makroekonomicznej, który wiedzie ku negocjacjom na temat przyszłych europejskich planów w kwestii klimatu, aby uniknąć zakłóceń konkurencji i dumpingu społecznego. Komisja Europejska mogłaby wspomagać partnerów społecznych za pośrednictwem mechanizmu pozwalającego „antycypować, hamować i ewentualnie wspierać” przemiany gospodarcze i społeczne, wynikające z wdrożenia nowych strategii politycznych w dziedzinie klimatu, które miałyby wpływ na sprzężone sektory transportu i energii.

2.10.3 EKES uważa, że należy zdecydowanie zwiększyć środki przeznaczane na badania stosowane, aby rozwój innowacyjnych technologii umożliwiał wzrost zatrudnienia, szczególnie w MŚP i BMŚP (bardzo małych i średnich przedsiębiorstwach).

2.10.4 EKES opowiada się za rozszerzeniem EFDG (Europejskiego Funduszu Dostosowania do Globalizacji) w celu ograniczenia negatywnych skutków, jakie środki walki ze zmianami klimatu mogą mieć dla pracowników. EKES uważa, że powinny nim zostać objęte wszystkie osoby znajdujące się w niekorzystnej sytuacji, zagrożone ubóstwem lub wykluczone, a mechanizmy funkcjonowania funduszu powinny zostać poddane przeglądowi, poczynając od poszerzenia kryteriów dostępu do tego funduszu.

2.10.5 Zdaniem EKES-u konieczne wydatki coraz dotkliwiej obciążają budżet osób mających mniejsze możliwości i zagrażają ich e-integracji, co stanowi dodatkowy czynnik wykluczenia z rynku pracy i ze społeczeństwa. Unia musi być zdolna do zapewnienia swoim obywatelom akceptowalnych zmian cen przy jednoczesnym zwiększeniu bezpieczeństwa energetycznego.

2.11 Dialog społeczny w przedsiębiorstwie

2.11.1 Przemiany w sprzężonych branżach transportu i energii mają skutki dla przedsiębiorstw na poziomie mikroekonomicznym i dialog społeczny powinien ten fakt uwzględnić.

—	W dialogu społecznym powinno znaleźć się miejsce dla kwestii edukacji pracowników niższego i wyższego szczebla do zrównoważonego, ekonomicznego korzystania z ekologicznej energii i transportu.

—	W negocjacjach należy uwzględnić obowiązek negocjowania planu zrównoważonej mobilności dla przedsiębiorstwa lub usługi.

—	Należy przekonać pracodawców, że, zależnie od skali uzgodnionej w ramach dialogu społecznego, wydatki pracowników na transport mogłyby zostać uznane za element płacy minimalnej.

—	W ramach dialogu społecznego należałoby określić ustanowienie certyfikatów dla przedsiębiorstw (15).

—	Następnie należy negocjować podział zysków uzyskanych dzięki redukcji zużycia energii i transportu w działalności zawodowej i ocenionych zgodnie z kryteriami, które powinny zostać określone również w ramach dialogu.

W tych dziedzinach istnieje szerokie pole dla dialogu społecznego w przedsiębiorstwie.

2.12 Kultura i kształcenie

2.12.1 Transport i energia już dawno uzyskały wymiar kulturalny, który wskutek demokratyzacji tych dziedzin został udostępniony szerokiemu gronu obywateli. Wymiar ten, związany już nierozłącznie z procesem integracji europejskiej, powinien zostać zachowany i stanowi ludzkie wyzwanie, które należy podjąć ze względu na rozumienie i praktykę różnorodności europejskiej.

2.12.2 EKES uważa, że zachodzące obecnie przemiany mogą być okazją do tego, by poczynając od szkoły, promować edukację obywatelską mającą na celu lepsze poznanie pozostałych Europejczyków i przemyślane korzystanie z energii i transportu. Chodziłoby tu również o kształtowanie codziennych zachowań obywatelskich, przy jednoczesnym uwzględnieniu grup społecznych znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji ze względu na niepełnosprawność, starość, wykluczenie. Edukacja ta mogłaby łączyć się z edukacją zdrowotną, którą by wzmacniała (16).

2.13 Działalność zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego

2.13.1 Indywidualna

Każdy obywatel UE ma obowiązek zasięgnięcia informacji i ma prawo oczekiwać, że przejrzyste będą decyzje podejmowane zarówno przez instytucje, jak i przez struktury takie jak agencje regulacyjne. EKES uważa, że należałoby podjąć szeroko zakrojone działania informacyjne na temat tych decyzji.

EKES ponownie wyraża poparcie dla propozycji Komisji z dnia 5 lipca 2007 r. (17) dotyczącej ustanowienia karty praw odbiorców energii, gwarantującej ich prawa, których poszanowania nie można pozostawić wyłącznie mechanizmom rynku (pkt 1.2 i 1.8 karty).

2.13.2 Globalna

Do podjęcia wyzwań polityki energetycznej niezbędna jest mobilizacja społeczna, która wymaga zaangażowania obywateli i ich świadomych działań.

W tym celu EKES przedkłada propozycję, która może zwiększyć świadomość obywateli i odbiorców, chodzi mianowicie o umieszczanie na etykietach wszystkich produktów konsumpcyjnych informacji o produkcji dodanej CO2.

Nawet jeśli obywatele mają możliwość dokonywania odpowiedzialnych wyborów, nie mają dostępu do niezbędnych informacji. Utrzymując konkurencyjność swoich przedsiębiorstw, Unia mogłaby podejmować działania na dwóch uzupełniających się poziomach:

—	na poziomie makroekonomicznym, jak to ukazano w opinii EKES-u z 20 lutego 2008 r. (18);

—

na poziomie mikroekonomicznym, na którym przedsiębiorstwa umożliwiałyby odbiorcom dokonanie wyboru, gdyby, stosując znormalizowane certyfikaty w rodzaju EMAS, na wszystkich etapach łańcucha wartości zamieszczały one na etykiecie każdego produktu, towaru lub usługi informację o dodanej ilości dwutlenku węgla; obecnie prowadzone są w tym kierunku częściowe eksperymenty w Wielkiej Brytanii, a poza UE — np. w Vancouver w Kanadzie.

Taki system oznakowania porównywalny do systemu dotyczącego VAT sprawiałby, że wszyscy obywatele świadomie korzystaliby z każdego towaru lub usługi: wzmianka „Added Production of CO2”pojawiałaby się na każdym dokumencie księgowym, czy to na paragonie sklepowym, czy to na pasku płacowym, dla każdego produktu czy usługi i umożliwiałaby każdemu człowiekowi w Unii Europejskiej utożsamienie się ze sprawą na podstawie obiektywnych przesłanek.

Z tego rodzaju rozwiązaniem nie wiązałoby się pokrywanie kosztów produkcji CO2. Pilnych działań w każdym sektorze wymaga potrzeba uwrażliwienia wszystkich obywateli za pomocą prostego środka.

EKES jest zdania, że taka europejska praktyka mogłaby przeniknąć do światowych negocjacji dotyczących handlu. Rezultaty można by włączyć do znormalizowanych już dokumentów handlowych, na wzór standardu EDIFACT, co podlegałoby corocznej kontroli ze strony społeczeństwa obywatelskiego: podobnie Europejska Komisja Gospodarcza co roku zdaje sprawę Radzie Społeczno-Gospodarczej ONZ (UNECE) na temat stanu EDIFACT.

UE zdecydowanie przoduje w świecie, jeśli chodzi o świadomość konieczności łącznego traktowania trzech rozdziałów: transportu, energii i środowiska naturalnego — jako elementów jednej polityki. Mogłaby to wykorzystać na szczeblu światowym.

Bruksela, 4 grudnia 2008 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

Sekretarz Generalny Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Martin WESTLAKE

(1) RSFF — mechanizm finansowania oparty na podziale ryzyka; porozumienie o współpracy wdrażane z udziałem EBI z 5 czerwca 2007 r. na rzecz badań w zakresie rozwoju i innowacyjności w Europie; budżet — 10 mld EUR.

(2) EFDG — Europejski Fundusz Dostosowania do Globalizacji

(3) Współmodalność jest definiowana jako efektywne wykorzystywanie różnych środków transportu samodzielnie i w połączeniu z innymi (Przegląd średniookresowy Białej Księgi Komisji Europejskiej dotyczącej transportu z 2006 r. w sprawie europejskiej polityki transportowej na 2010 r.)

(4) Artykuł 73 traktatu WE: „Zgodna z niniejszym traktatem jest pomoc, która odpowiada potrzebom koordynacji transportu lub stanowi zwrot za wykonanie pewnych świadczeń nierozerwalnie związanych z pojęciem usługi publicznej”. Zob. także rozporządzenie Rady (EWG) nr 1107/70 z dnia 4 czerwca 1970 r. dotyczące wsparcia w dziedzinie transportu kolejowego, drogowego i drogą wodną, Dz.U. L 130 z 15.6.1970, s. 1–3 oraz rozporządzenie (WE) nr 1370/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. dotyczące usług publicznych w zakresie kolejowego i drogowego transportu pasażerskiego oraz uchylające rozporządzenia Rady (EWG) nr 1191/69 i (EWG) nr 1107/70.

(5) EDIFACT to akronim nazwy: Electronic Data Interchange For Administration, Commerce and Transport (elektroniczna wymiana danych w administracji, handlu i transporcie). Jest to standard Organizacji Narodów Zjednoczonych określający zarazem składnię i treść, dostosowywany przez krajowe i branżowe organizacje normalizacyjne w zależności od potrzeb każdego rodzaju działalności.

(6) Licząca 56 członków Europejska Komisja Gospodarcza jest jedną z pięciu komisji regionalnych UNECE, czyli Rady Ekonomiczno-Społecznej ONZ. Oprócz krajów europejskich w UNECE reprezentowane są Stany Zjednoczone, Kanada, Izrael i republiki Azji Środkowej.

(7) Rynek kasowy to rynek walut, stóp procentowych lub surowców, których dostawa następuje bardzo szybko (nazajutrz lub w terminie krótszym niż jeden dzień).

(8) DESTATIS, niemiecki federalny urząd statystyczny: ceny energii powodują wzrost cen producenta o 3,8 % rocznie. W tym samym okresie ceny wzrosły o 7 %, ceny produktów ropopochodnych — o 19 %, a ceny energii elektrycznej — o blisko 10 %. Gdyby nie wzrost cen energii, ceny wzrosłyby tylko o 2,7 % na przestrzeni roku (w: „Les Echos”, dziennik francuski, z dnia 21–22 marca 2008 r.).

(9) Opinie EKES-u, w szczególności: sporządzona przez Karin Alleweldt opinia w sprawie infrastruktury transportowej w przyszłości, 28 stycznia 2004 r., CESE 93/2004; opinia sporządzona przez Mariana Krzaklewskiego w sprawie: „Sieci transeuropejskie: W kierunku podejścia zintegrowanego”, 28 marca 2008 r., Dz.U. C 204 z 9.8.2008, s. 25.

(10) Opodatkowanie paliw uzupełnia opłaty za używanie infrastruktury transportowej, tak aby włączyć koszty zewnętrzne w cenę płaconą przez użytkowników. Pozwala ono w szczególności na włączenie tej części składowej kosztów zewnętrznych, która związana jest z emisjami gazów cieplarnianych. Obecnie, jako że sektor transportu drogowego jest w pełni otwarty na konkurencję, brak zharmonizowanego opodatkowania paliw jawi sie coraz wyraźniej jako przeszkoda dla właściwego funkcjonowania rynku wewnętrznego (biała księga Komisji Europejskiej z 2001 r. w sprawie europejskiej polityki transportowej na 2010 r.)

(11) Por. sporządzona przez Gerda Wolfa opinia EKES-u w sprawie pozytywnych i negatywnych skutków rosnących wymagań w zakresie energii i ochrony środowiska dla konkurencyjności przemysłu europejskiego, 20 lutego 2008 r., Dz.U. C 162 z 25.6.2008, s. 72.

(12) Gminy w Bretanii (Francja); w St-Brieuc odbyło się wysłuchanie grupy analitycznej przygotowującej niniejszą opinię.

(13) Sporządzona przez Lutza Ribbego opinia EKES-u w sprawie transportu na obszarach miejskich i metropolitalnych, CESE Dz.U. C 168 z 20.7.2007, s. 77.

(14) (Gmina St-Brieuc, Bretania, Francja, wysłuchanie z dnia 6 października br.: stworzenie wirtualnych linii komunikacji publicznej aktywowanych na żądanie na dokładnie wyznaczonych trasach dzięki centrali mobilności za pomocą procedury informatycznej przeznaczonej do całościowego zarządzania środkami transportu przez użytkowników lokalnych i informacji o innych sieciach transportu — ITS, Intelligent Transport System)

(15) Certyfikaty typu EMAS — Eco Management & Audit Scheme; rozporządzenie z 1995 r. zmienione w 2002 r. i w 2004 r., rozporządzenie nr 761/2001 w sprawie dobrowolnego udziału.

(16) Sporządzona przez Madi Sharmę opinia EKES-u w sprawie: „Otyłość w Europie — Rola i zadania podmiotów społeczeństwa obywatelskiego”, CESE Dz.U. C 24 z 31.1.2006, s. 63.

(17) Sporządzona przez Edgarda Marię Iozię opinia EKES-u w sprawie: „W kierunku Europejskiej karty praw odbiorców energii”, 16 stycznia 2008 r., Dz.U. C 151 z 17.6.2008, s. 27.

(18) Opinia EKES-u sporządzona przez Gerda Wolfa, por. przyp. 12

28.7.2009

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 175/50

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie „Europejski sektor lotniczy: stan obecny i perspektywy”

(2009/C 175/09)

Dnia 27 września 2007 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny działając na podstawie art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego postanowił sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie

„Europejski sektor lotniczy: stan obecny i perspektywy.”

Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 18 listopada 2008 r. Sprawozdawcą był Marius Eugen OPRAN; współsprawozdawcą — Patrick BAUDOUIN.

Na 449. sesji plenarnej w dniach w dniach 3–4 grudnia 2008 r. (posiedzenie z 3 grudnia) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 110 do 9–5 osób wstrzymało się od głosu — przyjął następującą opinię:

WSTĘP

Niniejsza opinia dotyczy sektora europejskiego przemysłu lotniczego, który obsługuje rynek transportu cywilnego osób i towarów stałopłatowymi statkami powietrznymi. Wszystkie pozostałe przypadki (aeronautyka wojskowa, helikoptery, obsługa techniczna itd.) są wyraźnie wyłączone z niniejszej opinii.

Część pierwsza — Wnioski i Zalecenia

Cel: „Zachowanie pozycji światowego lidera w sektorze statków powietrznych stałopłatowych przez europejski cywilny przemysł lotniczy: identyfikacja zagrożeń, określenie priorytetów i propozycje dotyczące udanej strategii na lata 2008–2012”.

Na podstawie sprawozdania STAR 21 można stwierdzić, że przemysł odegrał dużą rolę w rozwoju partnerstwa ze środowiskiem naukowym (uniwersytety, szkoły wyższe, laboratoria rządowe itp.). Sektor lotniczy stanowi kopalnię kompetencji i najważniejszych technologii, a także główny motor innowacji. Przemysł ten obejmuje sektory cywilny i obronny, wzajemnie zależne i oparte na zastosowaniu najnowszych technologii.

1.1 Przemysł lotniczy, zarówno cywilny jak i wojskowy, stanowi decydujący składnik solidnej bazy przemysłowej, rozwoju technologicznego i wzrostu gospodarczego. Jest także czynnikiem zapewniającym silną pozycję na arenie międzynarodowej i umożliwiającym wywieranie wpływu na decyzje ekonomiczne lub polityczne.

1.2 Przemysł ten ma również swój udział w rozwoju zatrudnienia na stanowiskach wymagających wysokich kwalifikacji oraz w wypłacie wynagrodzeń stosunkowo wysokich w porównaniu z innymi sektorami.

1.3 Podsumowując, strategia lizbońska (2000 r.) i konkluzje Rady Europejskiej obradującej w Barcelonie (2002 r.) (1) są bardziej niż kiedykolwiek aktualne.

Komitet jest zdania, że istnieje pięć głównych czynników, które będą stanowić prawdziwe zagrożenie dla europejskiego przemysłu lotniczego, o ile nie zostaną wcześniej dostrzeżone przez decydentów politycznych i przemysłowych:

2.1 Gwałtowny wzrost kosztów budowy samolotów i jednoczesny brak możliwości finansowania całej budowy nowych modeli przez samych konstruktorów w ramach ich europejskich strategii przemysłowych prowadzi do przeniesienia finansowania i ryzyka finansowego na producentów wyposażenia oraz podwykonawców, oddalenia terminów uzyskania zysków z inwestycji, wzrostu zadłużenia producentów wyposażenia lotniczego i podwykonawców oraz obniżenia się ich poczucia bezpieczeństwa.

2.2 Słabość dolara amerykańskiego, widoczna od 2005 r. aż po wybuch dzisiejszego kryzysu światowego, przeobraża się obecnie w chaotyczną niestabilność tej waluty. Wykazuje ona ogólną tendencję wzrostową w odniesieniu do euro, nieuzasadnioną żadnymi względami ekonomicznymi, która prowadzi do:

—	spadku konkurencyjności przemysłu europejskiego (2);

—	stałego dążenia do minimalizacji kosztów stałych (fundusz płac);

—	sprzyjania przenoszeniu produkcji do strefy dolarowej;

—	zmniejszenia liczby podwykonawców w Europie;

—	zachęcania do rozwijania „partnerstw” na innych obszarach poza Europą.

2.3 Efekt „papy boom” (wyż dziadków), który osiągnie apogeum w 2015 r (3)., spowoduje utratę wielu wysoko wykwalifikowanych pracowników (połowa zatrudnionych w europejskim sektorze transportu lotniczego odejdzie na emeryturę do 2015 r.), co może doprowadzić do definitywnej utraty strategicznych umiejętności.

2.4 Nasilenie się konkurencji wraz z pojawieniem się nowych, bardzo agresywnych graczy w sektorze samolotów regionalnych (Indie i Brazylia) skłania producentów do ograniczania kosztów w celu poprawy konkurencyjności i rentowności, a także do nawiązywania współpracy z krajami wschodzącymi, takimi jak Chiny, mimo ryzyka związanego z transferem technologii i zakładaniem oddziałów lokalnych z myślą o zdobyciu rynków lokalnych. Konkurencja powoduje również ponowne skoncentrowanie się na kluczowych kwestiach zleceniodawców.

2.5 Obecne korzystne ceny ropy nie powinny maskować ciągłej niepewności co do rozwoju sytuacji w krótkiej i średniej perspektywie w obliczu światowego kryzysu gospodarczego, którego głębi ani czasu trwania nie jesteśmy jeszcze w stanie zmierzyć. Czynniki te wpływają na popyt, osłabiają firmy lotnicze oraz zmuszają konstruktorów do poszukiwania sposobów zmniejszenia kosztów eksploatacji samolotów, szczególnie poprzez wykorzystanie alternatywnych paliw i związanych z nimi technologii.

3. Komitet jest zdania, że podstawowe wyzwania stojące przed sektorem dotyczą utrzymania konkurencyjności, użyteczności sektora dla obywateli oraz jego rozwijania się na arenie międzynarodowej.

W tym kontekście EKES formułuje szereg zaleceń i życzyłby sobie, aby Komisja i państwa członkowskie podkreśliły pierwszoplanową rolę, jaką odgrywa przemysł lotniczy w Unii oraz jego znaczenie dla obywateli, związane z jego oddziaływaniem na wiele gałęzi przemysłu na terytorium UE.

W dziedzinie rozwoju technologicznego, wzrostu i współpracy należałoby przewidzieć wprowadzenie nowych ram, które stworzyłyby warunki i zachęciły przedsiębiorstwa z poszczególnych krajów UE do bardziej skutecznej współpracy w celu ustalenia i realizacji ich priorytetów przemysłowych. Wzmocni to konkurencyjność i umożliwi skuteczniejszą odpowiedź na wahania rynku. Należy pilnie opracować nowe normy jakości i wydajności, maksymalizując skuteczność finansowania badań i rozwoju.

4.1.1 Należy wzmocnić koordynację między Komisją Europejską a Europejską Agencją Obrony, aby propagować rozwój nowych technologii hybrydowych, służących jednocześnie sektorowi wojskowemu i cywilnemu żeglugi powietrznej. Jednocześnie trzeba zadbać o to, by Komisja Europejska i Europejska Agencja Obrony miały kontrolę nad dalszym rozpowszechnianiem technologii, które mogą znaleźć zastosowanie zarówno w wojskowym, jak i cywilnym sektorze żeglugi powietrznej.

4.1.2 Powinno się udzielić wsparcia producentom — biorąc pod uwagę w szczególności zwiększenie udziału MŚP sektora wyposażenia w łańcuchu dostaw — z myślą o szybkim i szerokim wdrożeniu WIT „Czyste niebo”, po to, aby z jednej strony osiągnąć cele związane z ochroną środowiska sformułowane przez Wspólnotę, a z drugiej umożliwić przemysłowi odegranie ważnej roli we wprowadzeniu systemu zarządzania ruchem lotniczym nowej generacji (SESAR–ATM), w celu wsparcia inicjatywy „Jednolita europejska przestrzeń powietrzna” (SES) (4).

4.2 Komitet proponuje, aby propagować aktywny, bezpośredni udział państw UE o uznanych optymalnych warunkach rozwoju lotnictwa w stworzeniu europejskiej sieci podwykonawców, którzy mogliby skutecznie wspierać producentów samolotów, takich jak Airbus, Saab, Alenia, ATR itp. Ważne jest utrzymywanie i zwiększanie ich kompetencji, w szczególności poprzez koncentrowanie się na nowych technologiach.

4.3 Europejski sektor lotnictwa regionalnego przeżywa znaczącą odnowę dzięki wykorzystaniu samolotów ATR (5) i oferowanej przez nie oszczędności paliwa. Rynek lotniczy ewoluuje również w kierunku stosowania samolotów typu RJ (Regional Jets) (6). Komitet podkreśla wagę wspierania przedsiębiorstw, które rozwinęły innowacyjne strategie przemysłowe typu „Open Innovation”, których prawdopodobnie najlepszym przykładem jest obecnie SuperJet International.

4.4 Komitet jest zdania, że najistotniejsze jest, aby państwa członkowskie stworzyły warunki sprzyjające zmniejszeniu poziomu zależności podwykonawców od obecnych zleceniodawców (wsparcie na rzecz zróżnicowania rynków i umiędzynarodowienie) oraz wprowadzeniu karty wzajemnych zobowiązań długoterminowych zleceniodawców i podwykonawców.

4.5 Komitet jest przekonany, że konieczne jest pilne wsparcie w zakresie określenia strategii innowacyjnych podwykonawców, aby umożliwić im trwałe oferowanie nowych produktów i usług o wyższej wartości dodanej, a jednocześnie ułatwić kontakty w celu osiągnięcia pewnej masy krytycznej.

4.6 Mimo sporów między UE a Stanami Zjednoczonymi w WTO Komitet sugeruje, aby Komisja i państwa członkowskie zastanowiły się nad procedurą finansowania, która mogłaby zapewnić ciągłość procesu wytwarzania. Procedura ta mogłaby przybrać formę wzajemnych pożyczek podwykonawców z sektora. Mogłaby także przybrać formę gwarancji dla pożyczek opartej na zaliczkach zwrotnych lub niskooprocentowanych pożyczek ustalanych przez EBI (Europejski Bank Inwestycyjny). Należałoby także przewidzieć mechanizmy zabezpieczenia przed ryzykiem finansowym wynikającym z wahań kursów walutowych.

4.7 Wychodząc poza kwestie przemysłowe, Komitet jest zdania, że należy przewidywać zmiany sytuacji zawodowej poprzez perspektywiczne zarządzanie zatrudnieniem i kompetencjami zawodowymi na różnych szczeblach: branżowym, instytucji europejskich, krajowych i terytorialnych. Tworzenie obserwatoriów zajmujących się zawodami związanymi z lotnictwem powinno umożliwić identyfikację zawodów przyszłości i potrzeb w zakresie kształcenia, we współpracy z władzami akademickimi.

4.8 Komitet podkreśla znaczenie tworzenia narzędzi wywiadu gospodarczego w celu śledzenia zmian w wynikach przedsiębiorstw i możliwie najwcześniejszego wykrywania ryzyka. Narzędzia te powinny być innowacyjne w zakresie kształcenia, a jednocześnie zacieśniać więzy między środowiskiem naukowym, uczelniami i przemysłem, aby lepiej przygotować młodych ludzi oraz pracowników zarówno do zawodów przyszłości, jak i nadchodzących zmian technologicznych.

4.9 Rozwój wymiany między poszczególnymi biegunami konkurencyjności z myślą o osiągnięciu celów związanych z ochroną środowiska i celów technologicznych sformułowanych przez UE powinien umożliwić połączenie ich w sieć, skutkując lepszym podziałem ról i funduszy europejskich, co pozwoliłoby uniknąć konkurencji między regionami europejskimi przy jednoczesnym zwiększeniu efektu synergii.

4.10 Udział finansowy UE powinien wpisywać się w ramy biegunów konkurencyjności. Bieguny te zostały wprowadzone po to, by UE pozostała liderem w zakresie najnowszych technologii i aby przemysł europejski był konkurencyjny, innowacyjny i odpowiadał normom wysokiej jakości w dziedzinie środowiska naturalnego HQE (Hautes Qualités Environnementales). Dla przykładu, stosując materiały kompozytowe ze względu na ich lekkość i wytrzymałość, nie powinno się zapominać o możliwości, czy też niemożności ich recyklingu lub zniszczenia.

4.11 Komitet podkreśla wagę szybkiego przyjęcia szeregu środków mających na celu:

—	proekologiczny transport lotniczy;

—	zadowolenie i bezpieczeństwo pasażerów;

—	ograniczenie emisji CO2 w sektorze transportu lotniczego (zgodnie z europejską polityką ogólnego ograniczenia emisji CO2 w Europie), hałasu i zużycia paliwa;

—	opracowanie rozwiązań ułatwiających demontaż starego sprzętu (wykorzystanie materiałów poddających się recyklingowi itp.).

4.12 Komitet jest zdania, że Komisja oraz państwa członkowskie powinny bardzo szybko zareagować na konieczność opracowania polityki strategicznej w sektorze lotniczym. Polityka ta powinna objąć wdrożenie konkretnych działań na szczeblu europejskim i na obszarach z tradycjami lotniczymi w celu skuteczniejszego przewidywania nadchodzących zmian i minimalizacji skutków społecznych. Komisja i państwa członkowskie powinny dążyć do powołania komitetu dialogu społecznego na poziomie europejskiego sektora lotniczego, zgodnie z zaleceniami partnerów społecznych.

Część druga — Uzasadnienie

5. Kontekst i zarys historyczny

5.1 Analitycy przewidywali w 2007 r., że ruch lotniczy powinien zwiększyć się ponad dwukrotnie w ciągu najbliższych 20 lat, przy średnim wzroście rocznym rzędu 6% (5 miliardów pasażerów przewidywanych w 2025 r. w porównaniu z 2 miliardami w 2006 r.). Aby sprostać oczekiwanemu wzrostowi ruchu, przewidziano optymistycznie zamówienie 22 600 (źródło: Airbus) do 23 600 (źródło: Boeing) nowych statków powietrznych (o liczbie miejsc powyżej 90) w ciągu 20 najbliższych lat.

5.2 Postępująca liberalizacja transportu lotniczego, eksplozja popytu w krajach wschodzących (Azja-Pacyfik i Bliski Wschód) i dobra kondycja finansowa, którą przewoźnicy lotniczy odzyskali w 2007 r., powinny wesprzeć ten proces.

W dniu 27 września 2007 r. zgromadzenie EKES-u zezwoliło na opracowanie przez Komisję Konsultacyjną ds. Przemian w Przemyśle (CCMI) opinii z inicjatywy własnej w sprawie przyszłości przemysłu lotniczego w Europie (z wyłączeniem sektorów aeronautyki wojskowej, helikopterów, obsługi technicznej itp.).

5.3.1 Do opracowania tego dokumentu skłoniło Komitet fundamentalne znaczenie tego sektora dla ogółu europejskiego przemysłu, z uwagi na jego ciężar w kategoriach produkcji, eksportu, zatrudnienia i inwestycji w badania i rozwój. Dodatkowo sektor ten jest siłą napędową dla szeregu sektorów (podwykonawców i ogniw następujących po etapie produkcji, np. obsługi technicznej statków powietrznych) i czynnikiem dynamizującym całe regiony. Niemniej ważny jest fakt, że stanowi on najbardziej reprezentatywny przykład europejskiej wartości dodanej i dowód na to, że wspólny wysiłek pozwala Europie na zdobycie pozycji względem innych konkurentów światowych, w szczególności Stanów Zjednoczonych.

5.3.2 Doświadczenie zdobyte przez CCMI przy opracowywaniu opinii w sprawie rozwoju łańcucha wartości i dostaw w perspektywie europejskiej i światowej (7) okazuje się pomocne w analizie przemysłu lotniczego jako sektora bardzo pod tym względem złożonego.

Ponadto szereg nowych czynników ryzyka ciąży nad wzrostem i może pociągnąć za sobą nowe problemy:

5.4.1 Silna zależność producentów od wschodzących rynków może doprowadzić do sytuacji, w której nieoczekiwane spowolnienie azjatyckiego wzrostu (nie tylko Chin i Indii) będzie miało natychmiastowy i fatalny wpływ na cały sektor.

5.4.2 Głęboka zmiana stosunków między zleceniodawcami a producentami wyposażenia oraz ciągłe restrukturyzacje przeprowadzane przez zleceniodawców zaburzyły równowagę sektora. Trudno jest dziś zmierzyć skutki wzrostu ryzyka finansowego ponoszonego przez dostawców wyposażenia kategorii 1, którzy podlegają naciskom zleceniodawców w ramach ustaleń dotyczących podziału ryzyka.

5.4.3 Niewystarczające środki finansowe, zarówno na szczeblu krajowym, jak i europejskim, na rozwój nowych technologii. Dobrym rozwiązaniem byłoby również przeznaczenie funduszy na badania podstawowe nad strategią na rzecz przedsiębiorstw i innowacji.

5.4.4 Ukierunkowanie na materiały kompozytowe pociąga za sobą konieczność całkowitej reorganizacji łańcucha (przeniesienie własności zakładów należących do Airbusa itp.), w sytuacji, gdy technologia ta nie została jeszcze w pełni zatwierdzona; patrz np. masowe wykorzystanie kompozytu w B787, na który zamówienia przekraczają 800 egzemplarzy, podczas gdy samolot wciąż nie otrzymał certyfikatów.

5.4.5 W latach 2000–2007 wartość euro wzrosła o 48% (i o 66%, jeżeli weźmiemy pod uwagę kurs średni w ciągu pierwszych ośmiu miesięcy 2008 r.) w stosunku do dolara amerykańskiego; jeżeli zjawisko to które obecnie ustało, miałoby wystąpić ponownie lub wręcz się nasilić, Airbus może być zmuszony do uruchomienia nowego planu oszczędnościowego (dziesięciocentowa obniżka ceny dolara kosztuje producenta samolotów miliard euro, jak wielokrotnie wskazywał prezes Airbusa), co miałoby dramatyczne konsekwencje dla sieci podwykonawców — z których wielu nie jest w stanie zapewnić sobie zabezpieczenia finansowego — w związku z coraz częstszym przenoszeniem produkcji, pociągającym za sobą katastrofalne skutki społeczne i polityczne.

5.4.6 Problemy techniczne z samolotami A380 i A400M, a także B787, i ich natychmiastowe konsekwencje mówią wystarczająco wiele o trudnościach, jakie stoją przed producentami w związku z rosnącą złożonością nowych samolotów.

5.4.7 Trudno jest przewidzieć w tej chwili skutki obecnego kryzysu międzynarodowego. Spadek cen ropy może być — przynajmniej w perspektywie krótkoterminowej — korzystny dla linii lotniczych. Kryzys może mieć natomiast negatywny wpływ na turystykę międzynarodową i w związku z tym na popyt w dziedzinie podróży

5.5 Niezależnie od możliwej ewolucji transportu lotniczego i pomimo jego obecnego wzrostu, obecna i przyszła reorganizacja tego sektora w Europie ma realny wpływ na gospodarkę i społeczeństwo i zachodzi poważne ryzyko zwiększenia deindustrializacji sektora europejskiego transportu lotniczego.

5.6 Deindustrializacja ta może pociągnąć za sobą ogromne problemy, takie jak zanik kluczowych kompetencji, utrata przez Europę pozycji światowego lidera, związana z niemożnością realizacji inwestycji koniecznych dla rozwoju nowych kluczowych technologii, zniknięcie z łańcucha dostaw dużej liczby podwykonawców w Europie i masowe zwolnienia.

6. Główne cele i wyzwania przemysłu lotniczego UE

6.1 Komitet jest zdania, że główne kwestie związane z sektorem dotyczą utrzymania konkurencyjności oraz poprawy wizerunku sektora w społeczeństwie.

6.2 Nowym podmiotom trudno jest włączyć się do lotniczego sektora przemysłowego, a wysunięcie się na pierwszy plan stało się niemożliwe. Na poziomie światowym utrzymuje się tylko dwóch producentów samolotów liczących ponad sto miejsc: Airbus i Boeing. Technologie, kompetencje lub infrastruktura, które w trwały sposób podupadają lub całkowicie zanikają, są ogromnie trudne do odtworzenia.

Europa powinna zatem czuwać nad tym, aby kraje o uznanych optymalnych warunkach rozwoju lotnictwa:

6.3.1 utrzymywały i zwiększały swoje kompetencje, w szczególności poprzez koncentrowanie się na zaawansowanych technologiach, oraz uczestniczyły w tworzeniu europejskiej sieci podwykonawców, którzy mogliby skutecznie wspierać ważnych producentów samolotów, takich jak Airbus, Saab, ATR itp.;

6.3.2 odgrywały większą rolę w rozwoju partnerstwa ze środowiskiem naukowym (uniwersytety, prestiżowe szkoły wyższe, laboratoria rządowe itp.) w dziedzinie badań podstawowych.

6.4 Europa powinna pamiętać o tym, że w Stanach Zjednoczonych istnieją ścisłe powiązania między badaniami w dziedzinie wojskowej i cywilnej. Nawet jeśli istnieją pewne opóźnienia w realizacji programu B787, Boeing otrzymał wsparcie finansowe ze strony NASA i DARPA w celu dokonania skoku technologicznego, jaki stanowi przejście do stosowania materiałów kompozytowych. Dlatego też Komitet jest zdania, że należy wzmocnić koordynację między Komisją Europejską a Europejską Agencją Obrony, aby propagować rozwój nowych technologii służących jednocześnie sektorowi wojskowemu i cywilnemu żeglugi powietrznej.

6.5 Przemysł lotniczy powinien pamiętać o rozporządzeniu (WE) nr 1907/2006 (REACH), przyjętym przez Parlament i Radę dnia 18 grudnia 2006 r. i obowiązującym od 1 czerwca 2007 r. Oczekiwano początkowo, że pociągnie to za sobą wymóg oceny, udzielania zezwoleń i ewentualnie stosowania ograniczeń w zakresie ok. 30 tys. substancji wprowadzonych na rynek europejski w znaczących ilościach. Jednakże w ostatnich tygodniach zgłoszono wstępną rejestrację wszystkich 100 tys. „istniejących substancji”. Zwiększy to ryzyko spowodowania zakłóceń w dostawach, zwłaszcza w przypadku oceny substancji stosowanych w złożonych czy też kompozytowych materiałach. Jest zatem konieczne, aby UE wspierała przedsiębiorstwa położone w obrębie biegunów konkurencyjności, gdzie wykorzystuje się szeroko materiały kompozytowe, w ich ocenie ryzyka związanego z poszczególnymi substancjami składowymi. W ten właśnie sposób Komisja i państwa członkowskie mogą pomóc europejskiemu przemysłowi lotniczemu w osiągnięciu celów związanych z ochroną środowiska.

6.6 UE zobowiązała się do ograniczenia emisji CO2, hałasu i zużycia paliwa (w tym poprzez propagowanie biopaliw). W związku z tym Komisja powinna stworzyć dla przemysłu, w tym dla MŚP, ramy umożliwiające szybkie i harmonijne wdrożenie wspólnej inicjatywy technologicznej „Czyste niebo”.

W dziedzinie samolotów krótkodystansowych Europa powinna przewidzieć w odpowiednim czasie program badań i rozwoju skoncentrowany na samolotach tego typu, aby ułatwić zastąpienie A320 przez NSR (8), chroniąc przemysł europejski przed ponownym popełnieniem błędu, jaki miał miejsce w przypadku A350. Należy to uczynić bezzwłocznie, ponieważ zarysowuje się fundamentalna zmiana krajobrazu przemysłowego w sektorze samolotów wąskokadłubowych o ponad stu miejscach.

6.7.1 W ciągu 10 najbliższych lat powinniśmy spodziewać się końca duopolu Boeing-Airbus w tym sektorze strategicznym, który reprezentowałby ok. 65% z 29 400 nowych samolotów, jakie mają zostać zbudowane do 2027 r. (liczba rzędu 19 160 samolotów) (9), ale tylko 40% ich wartości, co świadczy o wzmożonej konkurencji i silnej presji na poziom cen tego typu maszyn.

6.7.2 Nowe podmioty, takie jak Avic 1+2 (owoc niedawnej fuzji) w Chinach, Suchoj w Rosji, czy nawet Bombardier (Kanada) i Embraer (Brazylia), zaczną prawdopodobnie działać w latach 2015–2020 r. Europa niekoniecznie wyjdzie zwycięsko z wojny cenowej w tym sektorze, może jednak zręcznie wybrnąć z sytuacji utrzymując przewagę technologiczną, dzięki innowacjom.

Regionalny ruch lotniczy zwiększa się w tempie 8% rocznie; zamówienia osiągnęły maksymalny wzrost w 2007 r., zarówno na RJ (Regional Jets), jak i na samoloty turbośmigłowe (na które liczba zamówień się podwoiła). Wziąwszy pod uwagę kontekst (wzrost cen paliwa i kryzys finansowy), sukces samolotów turbośmigłowych powinien się utrzymać, czego skutkiem będzie prawdopodobnie zajęcie części rynku RJ przez samoloty turbośmigłowe. Pomimo tego rynek RJ powinien dalej się rozwijać, gdyż popyt w tej kategorii jest silny. Wraz z nową gamą samolotów, takich jak „C series” Bombardiera, oraz z nowymi producentami, takimi jak Suchoj i Avic, RJ powinny zająć część rynku dwóch producentów: Boeing i Airbus.

6.8.1 Europejski sektor regionalnej żeglugi powietrznej przeżywa znaczącą odnowę dzięki wykorzystaniu samolotów ATR i oferowanej przez nie oszczędności paliwa. Rynek lotniczy ewoluuje także w kierunku samolotów typu RJ — sektora, w którym w przeciwieństwie do sektora LCA (duopol Airbus-Boeing) panuje ożywiona konkurencja między przedsiębiorstwami Bombardier (Kanada) i Embraer (Brazylia), za którymi pozostaje w tyle ATR i wiele innych podmiotów krajowych (np. japońskich, rosyjskich, chińskich).

6.8.2 W sektorze RJ europejska przewaga, która prawie całkowicie zanikła, może objawić się ponownie w przypadku SuperJet International. Wspólne przedsiębiorstwo, którego właścicielami są w 51% Alenia Aeronautica (Włochy) i w 49% Suchoj Aircraft (Rosja), realizujące program produkcji RJ o pojemności 75–100 miejsc, jest konkretnym przykładem najlepszej praktyki w dziedzinie uruchomienia europejskiej produkcji RJ, dobrze dostosowanej do kontekstu ekonomicznego zmiennych cen ropy.

6.8.3 Program ten opiera się na najwyższych kompetencjach w wymiarze europejskim i światowym, w szczególności za sprawą partnerstwa z ważnymi dostawcami francuskimi (Thales i Safran dostarczają ponad 30% wartości samolotu), a także innymi dostawcami europejskimi, jak np. Liebherr (Niemcy) i Intertechnique (Francja), zagranicznymi, jak np. Honeywell (USA), oraz międzynarodowymi ośrodkami doskonałości, położonymi m.in. w Indiach.

6.9 Przemysł lotniczy jest kością niezgody między Europą i USA. Mimo to finansowanie działań cywilnych amerykańskiego przemysłu lotniczego za pośrednictwem zamówień wojskowych można uznać za zamaskowaną dotację państwową, co prowadzi do zakłóceń konkurencji. Jeszcze kilka miesięcy temu fakt ten był potęgowany słabością dolara. Pomoc instytucji europejskich i krajowych w formie zaliczek zwrotnych lub podobnej jest nie tylko zgodna z porozumieniem między UE a USA w sprawie LCA (Large Civil Aircraft), lecz stanowi również przejrzysty i zgodny z zasadami rynku instrument finansowania rozwoju nowych programów.

W sytuacji obecnego niestabilnego kursu euro do dolara nie jest normalne, że wielcy zleceniodawcy (Airbus) przenoszą ryzyko kursowe na podwykonawców, płacąc im w dolarach, podczas gdy EADS, firma macierzysta Airbusa, ma możliwości zabezpieczenia przed ryzykiem kursowym nieporównywalne z możliwościami dostępnymi dla podwykonawców. Ci sami zleceniodawcy usiłują przenieść ryzyko finansowe i technologiczne związane z nowymi programami na podwykonawców kategorii 1 i 2.

6.10.1 Czy w tym kontekście można wziąć pod uwagę stworzenie warunków aktywnego udziału zleceniodawców i podwykonawców? Mógłby on przybrać rozmaite i zróżnicowane formy. Należałoby podjąć refleksję nad takimi kwestiami jak „Risk Sharing” czy „Work Package”. Udział ten powinien być realizowany także w dziedzinie badań i rozwoju. Zleceniodawca powinien pokryć ogół kosztów związanych z badaniami stosowanymi na najwyższym poziomie, podczas gdy MŚP uczestniczyłyby w kosztach badań w procesie przemysłowym.

6.10.2 Innego rodzaju aktywny udział mógłby dotyczyć zaopatrzenia przedsiębiorstw w surowce. Wiemy, że Airbus kupuje tytan i sprzedaje go swoim podwykonawcom po tej samej cenie. Byłoby bez wątpienia korzystne, aby zleceniodawcy uczestniczyli we wspólnym zakupie surowców. Czyż nie można wyobrazić sobie sytuacji, w której MŚP — podwykonawcy — i zleceniodawcy wprowadziliby mechanizm pozwalający na podział dostaw surowców, co skutkowałoby obniżeniem kosztów zaopatrzenia?

Obecnie można zauważyć, że MŚP są bardzo zależne od jednego zleceniodawcy (jak np. Airbus). W wielu znaczących przypadkach ta zależność osiąga ok. 70% w sektorach mechaniki ogólnej, metalurgii i podzespołów elektronicznych i blisko 67% w sektorze usług (10).

6.11.1 Jest zatem istotne, w szczególności w celu złagodzenia skutków cyklicznego funkcjonowania sektora lotniczego, aby MŚP rozszerzyły swoją działalność o inne sektory, uwzględniając najsilniejsze punkty sytuacji europejskiej. Przedsiębiorstwa te powinny jednak mieć silną zdolność adaptacji, aby zaistnieć w dziedzinach działalności, które nigdy nie należały do ich domeny. Powinny również umieć zarządzać kilkoma rodzajami działalności, przeznaczając na nie zasoby finansowe i ludzkie. Oznacza to z jednej strony konieczność dostępu MŚP do regionalnego, krajowego i/lub europejskiego finansowania, żeby rozwinąć taką działalność, zarządzać nią i wprowadzić ją w fazę przemysłową; a z drugiej strony udział zleceniodawcy w różnicowaniu działalności i dostarczenie przez niego potrzebnych kompetencji w różnych dziedzinach.

6.11.2 W związku z tym pojawia się problem spin-out w tej czy w innej formie. Przykładem może być przedsięwzięcie dawnej firmy Aérospatiale w Akwitanii, która opracowała technologię palnika plazmowego, sprzedawaną przez spółkę Europlasma.

Wszelkie zmiany przemysłowe wymagają poważnych nakładów finansowych. Dlatego też przedsiębiorstwa potrzebują wsparcia ze strony władz publicznych, krajowych bądź europejskich. W tym duchu, a jednocześnie przestrzegając zasad ustalonych przez WTO, UE powinna przemyśleć zjawisko zmian kursu dolara. W jaki sposób UE mogłaby przyczynić się do zmniejszenia ponoszonego przez przedsiębiorstwa przedsiębiorstw sektora lotniczego ryzyka finansowego związanego z kursem wymiany dolara na euro? Nie można uznać przeniesienia ryzyka kursowego na podwykonawców za rozwiązanie ogólnie satysfakcjonujące, ponieważ nie zmienia ono faktu, że stosunek euro do dolara osłabia pozycję Europy wobec konkurencji, w szczególności amerykańskiej.

6.12.1 Interesujące doświadczenie miało miejsce w regionie Midi-Pyrénées. Począwszy od 2000 r., przy okazji wypuszczenia modelu A380, w regionie został wdrożony plan ADER, mający na celu wsparcie MŚP — podwykonawców przedsiębiorstw lotniczych. Doświadczenie to przyniosło interesujące wyniki i ma być kontynuowane, aby pomóc MŚP w dostosowaniu się do planu „POWER8”, przyjętego przez Airbus.

6.12.2 Nowy program, nazwany ADER II, został stworzony z myślą o wspieraniu poszczególnych przypadków połączeń przedsiębiorstw, zwiększeniu możliwości technologicznych i pomocy przedsiębiorstwom na nowych rynkach, uczestnictwie w zakupie surowców itp.

Globalizacja sektora lotniczego bardzo silnie wpływa na sytuację pracowników i na zatrudnienie. Aby temu zaradzić, powinno się wzmocnić i wspierać programy badań i kształcenia, tworząc w ten sposób wysoki potencjał zatrudnienia. Jednym z tropów może być perspektywiczne zarządzanie zatrudnieniem i kompetencjami zawodowymi (GPEC).

6.13.1 GPEC powinno przewidywać przyszłe zmiany. Powinno umożliwić pracownikom skuteczniejsze opanowanie niepewności związanej z przyszłością, tworzenie projektów długoterminowych, nadanie sensu pracy, rozwój kariery i ich wkładu w działalność przedsiębiorstwa, przy jednoczesnym uwzględnieniu ich potrzeb i życzeń. Powinno umożliwić przedsiębiorstwu dostosowanie się do zmian i konkurencji.

6.13.2 GPEC powinno być skierowane na przyszłościowe badania nad zawodami i kwalifikacjami w perspektywie długoterminowej (30 lat). Ogólnym celem powinno być określenie potrzeb w zakresie kształcenia i rozwoju kompetencji, jakie należałoby włączyć w perspektywie średniookresowej do oferty kształcenia początkowego i ustawicznego z punktu widzenia producentów, a także szkoleniowców i przedstawicieli pracowników. GPEC mogłoby zostać włączone do refleksji nad lokalnym rynkiem pracy.

Utrzymanie sektora lotniczego na wysokim poziomie technicznym i poziomie wiedzy oznacza, że przemysł ten powinien mieć możliwość rekrutowania personelu o wysokim poziomie wykształcenia początkowego w rozwijających się dziedzinach, takich jak materiały kompozytowe czy środowisko naturalne. Powinno się rozwijać także inne dziedziny wiedzy, takie jak kontrola ryzyka przemysłowego, nowe materiały, ekologiczny napęd itp.

6.14.1 Systemy kształcenia nie powinny obejmować wyłącznie „białych kołnierzyków”, ale także tworzyć lub wzmacniać dziedziny należące do „niebieskich kołnierzyków”, które zbyt długo cierpiały z powodu złego wizerunku i braku uznania w większości europejskich systemów kształcenia. Przedstawiciele dziedzin należących do „niebieskich kołnierzyków” odgrywają bowiem ważną rolę w zapewnianiu konkurencyjności europejskiego przemysłu lotniczego.

6.14.2 Kształcenie początkowe powinno opierać się także na uczeniu się, wykorzystując porozumienia między szkołami, uniwersytetami czy warsztatami i przedsiębiorstwami. Jeżeli chodzi o kształcenie ustawiczne, powinno ono umożliwić zmiany kwalifikacji szczególnie trudne lub dotyczące pracowników o bardzo niskich kwalifikacjach. Jest ono jednak przede wszystkim podstawowym i konkretnym narzędziem zmniejszania różnic, istniejących między obecnymi zasobami a przyszłymi potrzebami, w ramach wdrażania planu strategicznego. Ogólniej rzecz ujmując, każdy pracownik europejski powinien mieć możliwość skorzystania z minimalnego zakresu kształcenia przez całe swoje życie.

6.15 Wszelkie programy, niezależnie od ich charakteru, wymagają możliwie najszerszego porozumienia między dyrekcją przedsiębiorstw i przedstawicielami pracowników. Porozumienie to istnieje często na szczeblu krajowym, ale powinno być kontynuowane na szczeblu europejskim. Pierwszy etap został pokonany wraz z wdrożeniem dyrektywy 94/45/WE regulującej kwestie związane z europejskimi radami zakładowymi. Ponieważ dyrekcje przedsiębiorstw opracowują strategię działania na szczeblu europejskim, europejskie rady zakładowe są jedynym odpowiednim miejscem uzyskiwania istotnych informacji ekonomicznych i przeprowadzania wstępnej analizy poprzedzającej wszelkie negocjacje. Komisja i państwa członkowskie powinny dążyć do powołania komitetu dialogu społecznego na poziomie europejskiego sektora lotniczego.

7. Propozycje dotyczące przyszłych opinii

7.1 Sektor lotniczy charakteryzuje się taką złożonością, że nie sposób w tej opinii rozważyć wszystkich jego aspektów. CCMI powinna w związku z tym bezzwłocznie wziąć pod uwagę kontynuowanie prac dotyczących tych zagadnień w przyszłych opiniach.

7.2 Przyszłe opinie mogłyby poruszyć następujące tematy:

—	sektor aeronautyki wojskowej;

—	helikoptery wojskowe i cywilne;

—	obsługa techniczna w sektorze lotniczym;

—	awionika wojskowa i cywilna, w tym zaawansowane systemy zbrojeniowe;

—	nowe i zaawansowane procedury, normy i sprzęt do lądowania samolotów w sytuacji awaryjnej.

Bruksela, 3 grudnia 2008 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

Sekretarz-Generalny Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Martin WESTLAKE

(1) „W celu usunięcie luki między UE i jej najważniejszymi konkurentami należy doprowadzić do znacznej intensyfikacji ogólnych prac badawczo-rozwojowych i innowacyjnych prowadzonych w krajach Unii, ze szczególnym uwzględnieniem technologii pogranicza”.

(2) W latach 2000–2007 wartość euro wzrosła o 48% (i o 66%, jeżeli weźmiemy pod uwagę kurs średni w ciągu ośmiu pierwszych miesięcy 2008 r.) w stosunku do dolara amerykańskiego; jeżeli zjawisko to, które obecnie ustało, miałoby wystąpić ponownie lub wręcz się nasilić, spółka Airbus może być zmuszona do anulowania planu restrukturyzacji „Power 8” (opracowanego przy uwzględnieniu kursu €/$ nieprzekraczającego 1,37) i wdrożenia innych środków oszczędnościowych, co miałoby katastrofalne skutki społeczne i polityczne.

(3) Efekt „papy boom” to nazwa nadana zjawisku rosnącej liczby osób przechodzących na emeryturę, które wystąpi w latach 2000–2020 w krajach rozwiniętych. Zjawisko to jest logiczną i możliwą do przewidzenia konsekwencją „baby boom” z lat powojennych i spadku liczby urodzeń, co pociąga za sobą starzenie się ludności. Proces ten będzie miał poważny wpływ na gospodarkę i spowoduje wzrost wydatków na służbę zdrowia i kosztów emerytur, a także zmniejszenie się liczy osób aktywnych zawodowo.

(4) Inicjatywa wspólnotowa, która nadaje strukturę przestrzeni powietrznej i służbom żeglugi powietrznej na poziomie ogólnoeuropejskim w celu lepszego zarządzania ruchem powietrznym oraz zapewnienia jednolitego i wysokiego poziomu bezpieczeństwa w europejskiej przestrzeni powietrznej.

(5) ATR, który otrzymał 12 zamówień w 2004 r. i 113 stałych zamówień w 2007 r. (źródło: ATR).

(6) Regional Jet: samolot do cywilnego transportu pasażerów, liczący mniej niż 100 miejsc (który w dalszej perspektywie zajmie część rynku samolotów z pojedynczym przejściem przeznaczonych na krótkie trasy).

(7) Opinia CESE, Dz.U. C 168 z 20.7.2007, str. 1.

(8) New Short Range.

(9) Źródło: Boeing Forecast 2008–2027.

(10) Źródło: Insee, dossier nr 138, marzec 2007 r.

28.7.2009

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 175/57

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie „przemian w sektorze detalicznym i ich wpływu na dostawców i konsumentów”

(2009/C 175/10)

Dnia 27 września 2007 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie:

przemian w sektorze detalicznym i ich wpływu na dostawców i konsumentów.

Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 18 listopada 2008 r. Sprawozdawcą była Madi SHARMA, a współsprawozdawcą Gerhard ROHDE.

Na 449. sesji plenarnej w dniach 3–4 grudnia 2008 r. (posiedzenie z 3 grudnia) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 136 do 21–20 osób wstrzymało się od głosu — przyjął następującą opinię:

1. Wnioski, zalecenia i propozycje

1.1 Sektor wielkich detalistów w Europie odgrywa istotną rolę ze względu na jego finansowy wkład w gospodarkę, tworzenie nowych miejsc pracy oraz zróżnicowaną ofertę dla konsumentów. W ostatnim czasie pojawiły się udokumentowane informacje oraz twierdzenia na temat wpływu tego wzrostu. W kontekście strategii lizbońskiej służącej osiąganiu konkurencyjności, wzrostu oraz większej liczby lepszych miejsc pracy w niniejszej opinii określono pewne obszary sektora wielkich detalistów, w których wskazane byłoby osiągnięcie większej przejrzystości i należytej staranności oraz zapewnienie ochrony dla detalistów, dostawców, pracowników i konsumentów.

1.2 Dyrekcje Generalne Komisji Europejskiej ds. Rynku Wewnętrznego i ds. Przedsiębiorstw prowadzą obecnie badania na temat przemian w sektorze wielkich detalistów, zwłaszcza jeśli chodzi o marże, długość łańcucha dostaw oraz podmiotów wchodzących w jego skład oraz ogólnie branżę detaliczną. DG ds. Zatrudnienia przeanalizuje, jakim wymogom w zakresie umiejętności sektor wielkich detalistów będzie musiał sprostać do roku 2020. Komitet proponuje Komisji swoje wsparcie w tym zakresie tam, gdzie jest to możliwe.

1.3 Komitet przedstawił w niniejszej opinii zalecenia, w których zaproponował działania umożliwiające utrzymanie wzrostu gospodarczego, zapewnienie zdrowej konkurencji wśród detalistów i dostawców, ochronę pracowników i dodatkowo zapewnienie w dłuższej perspektywie czasowej korzyści konsumentom przy uwzględnieniu zasady zrównoważonego rozwoju.

1.4 EKES będzie nadal monitorować przemiany w sektorze detalicznym, zwłaszcza poprzez analizę rozwoju wielkich detalistów w mniejszych państwach europejskich i w odniesieniu do sektorów nieujętych w przeprowadzonym ostatnio badaniu, jak np. sektor sprzętu gospodarstwa domowego.

1.5 Z badań zleconych przez EKES (1) jasno wynika, że w Europie Zachodniej zarówno w sektorze spożywczym, jak i odzieżowym, a także w innych np. sektorze związanym z majsterkowaniem, sportami, rozrywką i kulturą dochodzi do koncentracji wielkich detalistów. Nie jest to jednak głównie skutek fuzji, przejęć czy wykupów w tych sektorach. Mimo pojawienia się w ostatnich latach wielkich międzynarodowych detalistów, sektor detaliczny nadal skupia się głównie na rynkach krajowych.

1.6 Wzrost i sukces sektora detalicznego stanowi pozytywną kartę gospodarki europejskiej. Aby odnieść sukces, wielu detalistów należących kiedyś do grupy MŚP zwiększyło swoją skuteczność, konkurencyjność, wydajność oraz zdolność przystosowywania się do potrzeb klientów. Wzrost wykazały zarówno firmy prywatne, jak i przedsiębiorstwa oparte na modelu spółdzielczym i modelu gospodarki społecznej. Dziś wiele przedsiębiorstw europejskich to odnoszące sukcesy firmy o zasięgu globalnym; wiele z nich zakłada firmy w Chinach, Stanach Zjednoczonych, na Dalekim Wschodzie oraz w Rosji. Mocna pozycja na rynku krajowym pozwoliła najbardziej prężnym firmom wyeksportować swój model biznesowy na najbardziej wymagające światowe rynki detaliczne. Przyniosło to wielkie korzyści pracownikom, zainteresowanym stronom oraz konsumentom w Europie, którzy korzystają ze zwiększonej oferty produktów i z konkurencyjnych cen.

1.7 Rynek detalistów jest dynamicznym, innowacyjnym i konkurencyjnym sektorem, a systematyczne badania przeprowadzane przez krajowe organy ds. konkurencji wykazały jego prężność i konkurencyjność (2). Ważne jest, by nie stosować sankcji wobec podmiotów odnoszących sukcesy rynkowe, za wyjątkiem sytuacji, gdy stosowane są praktyki niezgodne z realizacją rynku wewnętrznego, zwłaszcza gdy istnieją dowody, że podmioty te nadużywają pozycji rynkowej lub działają na szkodę konsumentów z naruszeniem art. 81 Traktatu o Unii Europejskiej. Konkurencyjny rynek to skuteczny sposób zapewnienia ochrony konsumentów, zaś wydajność w działalności może przynieść dodatkowe korzyści. Na wolnym i uczciwym rynku detaliści konkurują ze sobą na podstawie świadczonych usług, jakości produktów i stosunku jakości do ceny.

1.8 Nawet jeśli istnieją zrozumiałe różnice i rozbieżności w obrębie wspólnoty gospodarczej 27 państw członkowskich, Komitet dostrzega potrzebę porozumienia, a nawet koordynacji na szczeblu europejskim, by handel mógł pełnić swą rolę usługi powszechnej. Środkiem do osiągnięcia tego celu mogłoby być stworzenie na szczeblu europejskim bardziej zharmonizowanego systemu oceny zakresu i identyfikowalności poszczególnych etapów działalności handlowej, aby lepiej wspomagać jej rozwój.

1.9 Aby dać wyraz przejrzystym procedurom działania w stosunkach dostawców z wielkimi detalistami, EKES zaleca przeprowadzenie dalszej debaty nad wartością dodaną i legalnością — w świetle unijnego prawa konkurencji — dobrowolnego kodeksu postępowania zawodowego regulującego stosunki między detalistą a dostawcą na szczeblu państw członkowskich oraz dokonanie jasnej i przejrzystej analizy łańcucha dostaw obejmującego szereg zainteresowanych stron poza głównym dostawcą i wielkimi detalistami.

1.10 Możliwe byłoby wprowadzenie na szczeblu krajowym samoregulacyjnego dobrowolnego kodeksu postępowania, uzupełnionego pisemnymi umowami między detalistami a dostawcami, obejmującymi transakcje odbywające się na przestrzeni całego łańcucha dostaw — „od pola po stół”.

1.11 Tego rodzaju kodeks postępowania powinien ponadto umożliwić większej liczbie średnich, a nawet małych przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych dostęp do sektora wielkich detalistów przy minimalnym poziomie gwarancji.

1.12 Kodeks taki umożliwiałby i utrzymywałby dotychczasową elastyczność w handlu i negocjacjach, pozwalając na nagłe zmiany warunków (związanych na przykład z inflacją lub cenami ropy). Byłby on korzystny zarówno dla dostawcy jak i dla detalisty, a zarazem zapobiegałby wywieraniu presji lub dokonywaniu nadużyć przez wielkich detalistów i/lub dużych dostawców.

1.13 Tego rodzaju kodeks mógłby obejmować następujące rozwiązania:

—	standardowe warunki umowy między detalistą a dostawcą z określonym terminem zawiadomienia o wejściu w życie zmian warunków, w tym rozwiązania umowy;

—	zakaz wymuszania wstecznego obniżania uzgodnionych cen;

—	brak obowiązku pokrywania, w wyniku wywieranej presji, części kosztów marketingu oraz kosztów detalisty powyżej kosztów uzgodnionych w pierwotnej umowie;

—	brak odszkodowania ze strony dostawcy z tytułu utraty zysków przez detalistę, chyba że tego rodzaju odszkodowanie zostało wcześniej określone i uzgodnione lub też dostawca nie dostarczył wymaganej ilości towaru;

—	brak możliwości zwrotu niesprzedanych towarów, o ile nie zaistniały konkretne okoliczności przewidziane w warunkach umowy;

—	brak płatności za ubytki, zaniedbanie lub niedotrzymanie warunków umowy powyżej poziomu określonego w umowie, w przypadku gdy jej brzmienie jest jednoznaczne;

—	brak płatności ryczałtowych w celu zagwarantowania zamówień lub umiejscowienia towaru; w przypadku promocji wszelkie płatności powinny zostać jasno i przejrzyście wykazane;

—	wszelkie promocje wymagają wcześniejszego uzgodnienia przez obie strony z wyraźnie określonym terminem zawiadomienia oraz sporządzonymi na piśmie, przejrzystymi warunkami promocji;

—	skutki popełnionych przez detalistę błędów prognozowania nie mogą być przenoszone na dostawcę, także w czasie trwania promocji; w przypadku gdy dostawca uczestniczy w prognozowaniu, warunki tego udziału wymagają udokumentowania;

—	dostarczanie przez producentów i dystrybutorów, w reakcji na oczekiwania konsumentów, informacji o charakterystyce i warunkach produkcji sprzedawanych produktów, a w szczególności produktów pochodzących z importu;

—	w ramach warunków umownych dostawca powinien otrzymać na piśmie procedurę postępowania w przypadku reklamacji zgłoszonej przez klienta.

1.14 Wszyscy pracownicy działu zakupów i kadra kierownicza detalisty powinni zapoznać się z treścią powyższego kodeksu. Co więcej, detalista byłby zobowiązany do powołania wewnętrznego specjalisty ds. zgodności z kodeksem, prowadzenia ewidencji umów zawartych z dostawcami oraz ich automatycznego powiadamiania o zmianach w warunkach umowy.

1.15 Ponadto EKES zaleca powołanie na szczeblu krajowym mediatora odpowiedzialnego za rozstrzyganie sporów, ocenę stosowania kodeksu i nadzór nad nim. Posiadałby on uprawnienia do zbierania informacji od wszystkich zainteresowanych stron oraz czynnego badania przypadków naruszenia kodeksu. Propozycja ta byłaby zgodna z zaleceniami Komitetu w stosunku do Small Business Act.

1.16 Unijne przepisy dotyczące handlu muszą być wprowadzane skutecznie. Jednak zmiany wymaga zwłaszcza kwestia związana z warunkami płatności, które powinny określać maksymalny termin płatności. Chociaż istnieją już stosowne regulacje, zostały one transponowane na szczebel krajowy z zachowaniem minimalnej harmonizacji lub zawierają one klauzule opt-out.

1.17 W odniesieniu do procedury zezwolenia na budowę, stosowne służby rządowe powinny opracować „test konkurencyjności”, dzięki któremu możliwe byłoby stwierdzenie np. rzeczywistej potrzeby tworzenia nowych ośrodków sprzedaży lub strategię polityczną, która promowałaby centra miast. Dzięki tym narzędziom władze lokalne będą mogły oceniać rzeczywisty stan lokalnej konkurencji pomiędzy poszczególnymi formami sprzedaży, przestrzeganie umów dotyczących zagospodarowania przestrzeni, istniejącą infrastrukturę i korzyści dla społeczności, Celem tego jest zagwarantowanie uwzględnienia obecnych i przyszłych obaw związanych ze zróżnicowaniem oferty handlowej, koniecznego współistnienia małych sklepów miejscowych, wielkich detalistów oraz centrów handlowych w obrębie aglomeracji miejskiej.

1.18 Sprzedaż detaliczna ma wymiar głównie krajowy. Z tego względu, aby zapewnić skuteczne stosowanie wspomnianego kodeksu, organ publiczny (krajowe organy ds. konkurencji) powinien regularnie zapoznawać się z wszelkimi sprawozdaniami rzecznika praw obywatelskich dotyczącymi problematycznych praktyk. Dzięki temu organ ten mógłby zwracać się o wyjaśnienia bezpośrednio do dystrybutorów/dostawców i dysponować analizą sprawozdaniem z postępów poczynionych przez sektor. W przypadku wielokrotnych naruszeń można by stworzyć odpowiednie przepisy. Wspomniany organ publiczny powinien być również zachęcany do promowania zasad stosowania takiego kodeksu postępowania i korzyści z tego płynących wśród wszystkich podmiotów tworzących łańcuch dostaw oraz do jego egzekwowania.

1.19 Wreszcie, państwa członkowskie powinny zapewnić warunki do konkurencji na wysokim poziomie między detalistami — przy pełnym zagwarantowaniu niezbędnej równowagi międzybranżowej i odpowiedniego zagospodarowania przestrzennego miast — co przyniosłoby korzyść konsumentowi poprzez obniżenie cen i większe zróżnicowanie oferty.

2. Uzasadnienie

2.1 CCMI działa na rzecz koordynacji i spójności działań Wspólnoty w odniesieniu do głównych przemian w przemyśle w kontekście rozszerzonej UE i zapewnia równowagę między koniecznością przeprowadzenia zmian, które byłyby akceptowane społecznie, a zachowaniem zdolności konkurencyjnych przemysłu unijnego.

2.2 W ostatnim czasie pojawiają się udokumentowane informacje świadczące o rozwoju sektora wielkich detalistów oraz o jego wpływie na społeczeństwo. W kontekście strategii lizbońskiej służącej osiąganiu konkurencyjności, wzrostu oraz większej liczby lepszych miejsc pracy w niniejszej opinii określono na przestrzeni całego łańcucha wartości, łącznie z konsumentami, pewne obszary, które mogą wymagać unijnych działań lub mechanizmów.

2.3 W związku z niniejszą opinią EKES zlecił badanie w celu określenia sektora wielkich detalistów (zob. załącznik 1 London Economic Study). Jednakże, jak stwierdzono w badaniu, parametry ustalone w stosunku do każdej badanej definicji dawały różne wyniki. W związku z tym, że liczba detalistów wykraczała poza definicję MŚP oraz z uwagi na brak danych statystycznych, zwłaszcza w nowych państwach członkowskich, dla celów niniejszej opinii przyjęto definicje zbiorcze. Wielcy detaliści to przedsiębiorstwa, które mają ponad 5 % udział w rynku lub obroty powyżej 200 mln euro i zatrudniają co najmniej 250 osób. Warto także przeanalizować 5 największych przedsiębiorstw na każdym rynku oraz to, czy działają one według prywatnego czy społecznego modelu biznesowego.

2.4 Dodatkowo badanie skupiło się na ośmiu krajach europejskich: Zjednoczonym Królestwie, Francji, Niemczech, Hiszpanii, Włoszech, Rumunii, Polsce i Republice Czeskiej. Przedmiotem badania był sektor artykułów żywnościowych i sektor odzieżowy. W innych sektorach, takich jak majsterkowanie, elektryczność, rozrywka i kultura koncentracja jest ewidentna, ale nie jest ona przedmiotem tego sprawozdania. Analiza przedstawiona w niniejszej opinii oparta jest na danych statystycznych (3). Chcąc podkreślić złożoność procesu gromadzenia informacji oraz szeroki zakres przeprowadzonych dotychczas badań (4) wykorzystano także wiele dodatkowych opracowań sporządzonych z perspektywy poszczególnych sektorów na przestrzeni całego łańcucha dostaw, w tym także pracowników i konsumentów.

2.5 Wielcy detaliści w całej Unii przyciągają coraz więcej klientów z uwagi na siłę swej oferty. Z danych za 2005 r. wynika, że Carrefour (Francja), Metro Group (Niemcy), Tesco (Wielka Brytania) oraz Rewe (Niemcy) mają największe udziały w rynkach Europy Zachodniej, Środkowej i Wschodniej. W Niemczech, Francji, Irlandii i Szwecji 5 największych detalistów kontrolowało w 2005 r. ponad 70 % rynku artykułów spożywczych.

2.6 Wielu wielkich detalistów, w tym duża liczba spółdzielni i firm działających według modelu gospodarki społecznej, rozpoczynało działalność jako MŚP, a ich spektakularny wzrost jest znakomitą lekcję poglądową. Wszystkie one wniosły znaczący wkład w osiąganie w ramach agendy lizbońskiej konkurencyjności oraz tworzenie nowych miejsc pracy i wzrostu gospodarczego. Wielcy detaliści wspomagani są przez silny sektor hurtowy i wytwórczy, który często charakteryzuje się wysokim stopniem koncentracji. Presja ze strony głównych dostawców wpływa na marże detaliczne i konkurencyjność dostawców z sektora MŚP. Oczekuje się, ze rezultaty badań, które mają w ciągu następnych lat przeprowadzić dyrekcje generalne ds. rynku wewnętrznego i ds. przedsiębiorstw skupią się na długości łańcucha dostaw i liczbie objętych nią podmiotów oraz na kształtowaniu się wysokości marży w całej branży detalicznej.

2.7 Wzrost i przemiany w sektorze detalicznym — w tym pojawienie się specjalistycznych magazynów odzieżowych — wywierają istotny wpływ na przedsiębiorstwa, w tym na MŚP i osoby samozatrudnione, pracowników, dostawców i konsumentów. Sporządzone przez CCMI sprawozdanie z inicjatywy własnej zawiera przegląd obiektywnych danych dotyczących rozwoju sektora sprzedaży detalicznej na dużą skalę w ostatnich pięciu latach, ze szczególnym uwzględnieniem europejskich wielkich detalistów, zwłaszcza w dziedzinie artykułów spożywczych, (żywności) oraz odzieży.

2.8 Przegląd bieżącej sytuacji w sektorze artykułów spożywczych i odzieży:

—

Sprzedaż detaliczna żywności wyniosła w 2006 r. 754 mld euro (5), co oznacza realny wzrost o 3,4 % w stosunku od 2003 r. Dane te pokazują, że sprzedaż we Francji, Wielkiej Brytanii i Niemcach stanowiła ponad 65 % ogólnej sprzedaży, a Włochy, Hiszpania i Polska stanowiły dalsze 30 % łącznej wartości sprzedaży. Łączna sprzedaż w Rumunii, na Węgrzech i w Czechach stanowiła poniżej 5 % łącznej kwoty sprzedaży.

—

Trudniej jest uzyskać dane dotyczące sprzedaży detalicznej odzieży. Wartość tej sprzedaży wyniosła 120 mld euro w 2006 r., co oznacza realny wzrost o 2,5 % w stosunku do 2003 r. Prawie cała detaliczna sprzedaż została zrealizowana w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Francji i Włoszech, chociaż dane te mogą odzwierciedlać ograniczony dostęp do danych statystycznych w nowych państwach członkowskich.

—	Detaliści o największych obrotach w skali kraju działają w sektorze żywności. Największy podmiot, Tesco, znacznie wyprzedza konkurentów, gdyż w 2006 r. odnotował sprzedaż o 10 mld euro wyższą niż zajmujący drugą pozycję Carrefour.

—	W zestawieniu obejmującym detalistów sektora spożywczego i odzieżowego największy sprzedawca odzieży (Marks and Spencer) zajmuje dopiero 25. pozycję.

—	Wiele podmiotów z sektora wielkich detalistów zakwalifikowanych jako sklepy spożywcze sprzedaje również odzież, tekstylia i artykuły elektryczne, przez co ich obroty nie mogą być uznawane za pochodzące jedynie ze sprzedaży żywności.

—	Zarówno we Włoszech, jak i w Hiszpanii wielcy detaliści w sektorze spożywczym odnotowali wzrost sprzedaży o ponad 25 % od 2003 r. Również w Czechach i Rumunii nastąpił znaczny wzrost sprzedaży w tego rodzaju sklepach (przy czym poziom wyjściowy w Rumunii był wyjątkowo niski).

—

W sektorze odzieżowym wielcy detaliści obecni są jedynie na trzech z dziewięciu rynków objętych badaniem. Zarówno w Niemczech, jak i w Wielkiej Brytanii odnotowali oni stabilny wzrost sprzedaży (odpowiednio na poziomie 5 % i 3 %). Jedyny włoski wielki detalista (Benetton Group) odnotował jednak realny spadek sprzedaży w latach 2003–2006 (6).

2.9 Sektor żywności i napojów (artykułów spożywczych) w skali światowej przechodzi obecnie fazę najszybszego od dziesięcioleci wzrostu podstawy kosztowej (kosztu surowców). Przede wszystkim wzrost cen zboża — wynikający z poprawy poziomu życia, słabych zbiorów i polityki rządowej w kwestii biopaliw wpływającej na poziom podaży — spowoduje dalsze, odczuwalne dla konsumentów podwyżki cen ze względu na istotne znaczenie zboża dla podstawowych sposobów odżywiania i składu pasz zwierzęcych.

2.10 Reprezentatywny koszyk produktów jest dziś znacząco droższy niż w poprzednich latach i silnie zróżnicowany w poszczególnych państwach członkowskich. Niedawny wzrost kosztu surowców może znacznie uszczuplić zyski dostawców. W przypadku detalistów, których marża jest jeszcze niższa, wzrost cen produktów wpływa na poziom inflacji w skali kraju, co bardzo szybko przekłada się na wyższe żądania płacowe pracowników. Inflacja cen produktów, połączona z bieżącym wzrostem cen ropy, wpływa zarówno na cały łańcuch dostaw jak i na konsumentów i jest to obecnie scenariusz, który niepokoi wszystkich.

2.11 W związku z tym, że ze względu na silną konkurencję konsumenci mają swobodę wyboru detalistów, detaliści dokładają wszelkich starań, aby podnieść efektywność i korzyści skali. Wielu dostawców rozwinęło się wraz z ekspansją obsługiwanych przez siebie detalistów i z ich strategii można wyciągnąć cenne wnioski.

Sam łańcuch dostaw bywa długi, a marże dodawane są wzdłuż całej długości łańcucha przez zainteresowane strony, w tym przez działających w sektorze żywnościowym i odzieżowym dystrybutorów, pakowaczy, wytwórców produktów ubocznych, przetwórców i hurtowników.

2.12 Ceny w sektorze odzieżowym są stosunkowo stabilne w całej Europie, przede wszystkim wskutek powolnego wzrostu unijnej gospodarki wynikającego, ze zmieniających się modeli konsumpcji, liberalizacji handlu międzynarodowego, umocnienia pozycji Chin jako największego producenta odzieży oraz aprecjacji europejskich walut. Ponadto dynamika rynku zmienia się, gdyż supermarkety oferujące do tej pory głównie artykuły spożywcze zaczynają rozszerzać ofertę innych produktów, szczególnie odzieży, zaś mniejsze, wyspecjalizowane i niezależne sklepy wypierane są przez sieci handlowe, takie jak Zara czy H&M (7).

2.13 Zmiany rozpiętości cen we wskaźnikach cenowych niekoniecznie odzwierciedlają zmiany w narzutach cenowych, które ukazują różnice w poziomie cen (8). Ponadto należy ostrożnie odnieść się do wniosków wysnutych na podstawie tej analizy. Różnice w kształtowaniu się cen niekoniecznie odzwierciedlają zmiany w marżach zysku producentów i detalistów, a to z racji tego, że na ceny wpływa jeszcze wiele innych zmiennych. Przykładowo, zmiany wysokości podatków od wartości dodanej (9), zmiany w płacach, w cenach przywozu lub też udoskonalenia techniczne mogą tłumaczyć spadek lub wzrost cen konsumpcyjnych niekoniecznie związanych z cenami producenta.

2.14 Detaliści europejscy zgadzają się z poglądem, że osiągnięcie zrównoważonej konsumpcji i produkcji jest podstawowym wyzwaniem jutra. Detaliści są świadkami zmieniających się codzienne oczekiwań ze strony klientów, stale ewoluujących potrzeb związanych z odpowiednim i precyzyjnym informowaniem, szybkiego wprowadzania nowych produktów ekologicznych, jak również coraz bardziej ekologicznych procesów łańcucha dostaw. W tym kontekście detaliści europejscy zaproponowali z własnej inicjatywy plan działania na rzecz zrównoważonej konsumpcji oraz program działań detalistów w dziedzinie ochrony środowiska (REAP). Ponadto współpracują oni ściśle z Komisją Europejską na rzecz osiągnięcia do 2020 r. unijnych celów związanych ze zmianami klimatycznymi.

3. Obszary wymagające monitorowania

3.1 Przyszła debata na temat ewentualnych mechanizmów, które można by było wprowadzić, aby zmniejszyć przedstawione poniżej obawy społeczeństwa obywatelskiego, musiałaby opierać się na jasnych i przejrzystych procedurach zgłaszania niewłaściwych praktyk, uzupełnionych w każdym przypadku o dowody potwierdzające zarzuty. Zasada ta odnosi się do wszystkich zainteresowanych stron.

3.2 Państwa członkowskie powinny zadbać o takie warunki konkurencji, które zapewnią odpowiedni rozwój wszystkich form handlu, co byłoby korzystne dla konsumentów, gdyż prowadziłoby do obniżki cen i większego zróżnicowania oferty.

3.3 Przepisy propagujące uczciwe praktyki handlowe, stosowane na szczeblu krajowym, mogą uwzględniać lokalne preferencje społeczne, takie jak godziny otwarcia lub kwestie związane z zatrudnieniem. Z tego też względu zalecenie EKES-u dotyczące dobrowolnego kodeksu postępowania powinno zostać opracowane i wdrożone na szczeblu państw członkowskich, zwłaszcza, że sektor detaliczny jest w znaczny stopniu rynkiem lokalnym.

3.4 W celu lepszego stanowienia prawa (10) przeprowadzono na szczeblu UE reformy zmierzające do zwiększenia konkurencyjności i usunięcia mogących ją ograniczać przepisów. Z tego względu zalecenie EKES-u w sprawie samoregulacji sektora detalistów również miało służyć temu celowi. Wprowadzenie ustalonego przez detalistów kodeksu na szczeblu krajowym mogłoby zostać zinterpretowane jako działanie zachęcające do zmowy miedzy detalistami, a więc w efekcie mające charakter antykonkurencyjny. Jednakże, działania podejmowane przez organy publiczne muszą zmierzać do przeglądu tego rodzaju kodeksów, by zwiększyć ich przejrzystość i należytą staranność zarówno dla detalisty jak i dostawcy, co w dłuższej perspektywie czasowej będzie korzystne dla konsumenta.

3.5 Mając na uwadze pojawianie się wielu nieudokumentowanych twierdzeń w odniesieniu do praktyk związanych z siecią detaliczną i łańcuchem dostaw EKES zalecił, by odnieść się do tego rodzaju twierdzeń zawierając stosowne umowy i wprowadzając kodeks postępowania zawodowego na szczeblu państw członkowskich (zobacz wnioski i zalecenia) tak, by praktyki te stały się bardziej przejrzyste, by chroniły zarówno detalistę jak i dostawcę i by w razie potrzeby umożliwiały mediatorowi podjęcie odpowiednich działań.

3.6 Polityka konkurencji i inne polityki regulacyjne wpływające na sektor detaliczny są komplementarne w stosunku do polityki handlowej. Wydaje się, że istotne wyzwanie polityczne polega na znalezieniu równowagi, która pozwoli detalistom uzyskać korzyści skali w zakresie zaopatrzenia i funkcjonowania, a jednocześnie powstrzyma ich od wykorzystywania ich władzy rynkowej.

3.7 Następnym obszarem wymagającym monitorowana, w którym możliwe byłoby zastosowanie kodeksu postępowania, jest przywóz. Dziś zarówno przywóz żywności jak i odzieży odgrywa znaczącą rolę w mechanizmach rynkowych. Odsetek importowanej żywności jest generalnie wyższy w krajach zachodnich, ale rośnie szybko w krajach wschodnioeuropejskich.

3.8 Sektor odzieżowy (11) w krajach zachodnich odznacza się bardzo wysokim wskaźnikiem penetracji importu. W wielu przypadkach wynosi on ponad 100 % z tego względu, że łączna wartość wywozu przewyższa łączną wartość produkcji, co oznacza, że niektóre towary są przywożone, a następnie reeksportowane na inne rynki.

4. Pracownicy sektora detalicznego

4.1 Z uwagi na liczbę zatrudnianych osób sektor detaliczny ma ogromne znaczenie dla strategii lizbońskiej. DG ds. zatrudnienia prowadzi obecnie badanie dotyczące nowych kompetencji i ewolucji przyszłego zapotrzebowania na kwalifikacje oraz zatrudnienia w sektorze detalicznym i w sektorze handlu w perspektywie czasowej do roku 2020. Podobna analiza prowadzona jest również w odniesieniu do sektora tekstylnego, odzieżowego i wyrobów skórzanych. Te dwa badania są częścią projektu obejmującego 16 sektorów gospodarczych, które stosują wspólną dalekowzroczną metodologię służącą identyfikacji przyszłych umiejętności i ewolucji zatrudnienia na podstawie analizy różnych możliwych scenariuszy.

4.2 Badanie przeprowadzone przez London Economics wykazało, że sektor wielkich detalistów w Zjednoczonym Królestwie zatrudnia w branży spożywczej około 1,2 mln pracowników. Liczba ta jest znacznie mniejsza w przypadku pozostałych krajów objętych badaniem, ale generalnie sektor wielkich detalistów w krajach Europy Zachodniej zatrudnia więcej pracowników niż w krajach Europy Wschodniej. Liczba pracowników w tym sektorze wzrosła od 2003 r. we wszystkich krajach objętych badaniem z wyjątkiem Francji i Czech, gdzie utrzymała się na niezmienionym poziomie.

4.3 W Europie występują znaczne różnice pod względem odsetka osób zatrudnionych w sektorze wielkich detalistów. W Wielkiej Brytanii i Niemczech sektor ten zatrudnia, odpowiednio, ponad 75 % oraz 60 % pracowników sklepów spożywczych i domów towarowych, podczas gdy w Polsce i w Rumunii odsetek ten wynosi, odpowiednio, około 20 % i poniżej 5 %.

4.4 Ogólnie rzecz ujmując, udział kobiet w zatrudnieniu w sektorze hurtowym i detalicznym jest wyższy niż ich udział w potencjale siły roboczej w Europie, ale różnica ta jest znacznie wyższa w dziesięciu nowych państwach członkowskich niż w UE15. Wyjątkiem jest Francja, gdzie udział kobiet w zatrudnieniu w sektorze hurtowym i detalicznym jest niższy niż w całej gospodarce.

4.5 Istnieją pewne interesujące różnice jeśli chodzi o strukturę wiekową pracowników. Na przykład w Wielkiej Brytanii występuje znacznie wyższy odsetek młodych pracowników (poniżej 25 roku życia) niż gdziekolwiek indziej, ale również wyższy odsetek pracowników w wieku powyżej 65 lat (chociaż nadal jest on bardzo niski). Włochy, Czechy i Węgry zatrudniają mniej młodych ludzi, ale wyższy odsetek pracowników w wieku 25–49 lat.

4.6 Odsetek osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin jest wyższy w sektorze hurtowym i detalicznym niż w całej gospodarce europejskiej, chociaż istnieją tu znaczące różnice między krajami, zwłaszcza między UE15 a UE10.

Bruksela, 3 grudnia 2008 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

Sekretarz Generalny Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Martin WESTLAKE

(1) The evolution of the high-volume retail sector in Europe over the past 5 years [Przemiany w sektorze wielkich detalistów w Europie na przestrzeni ostatnich pięciu lat], EKES CCMI, Opracowanie: London Economics:. http://www.eesc.europa.eu/sections/ccmi/externalstudies/documents/HVR_Final_Report_revised_with_annex.doc

(2) Badanie dotyczące rynku spożywczego przeprowadzone przez brytyjską Komisję ds. Konkurencji:

http://www.competition-commission.org.uk/inquiries/ref2006/grocery/index.htm. Wersja ostateczna ma zostać opublikowana w drugiej połowie 2008 r.

[2]. Badanie przeprowadzone przez austriacki Federalny Organ ds. Konkurencji w sprawie siły nabywczej supermarketów: http://www.bwb.gv.at/BWB/English/groceries_sector_inquiry.htm

(3) Zob. przyp. 1.

(4) I) Impact of Textiles and Clothing Sectors Liberalisation on Prices [Wpływ liberalizacji sektora włókienniczego i odzieżowego na ceny], Instytut Gospodarki Światowej w Kilonii, Niemcy. Komisja Europejska, DG ds. Handlu; Sprawozdanie końcowe 2007-04-18, http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2007/june/tradoc_134778.pdf

II) Business relations in the EU Clothing Chain: from industry to retail and distribution [Stosunki biznesowe w europejskim łańcuchu odzieżowym: od przemysłu do handlu detalicznego i dystrybucji], Uniwersytet Bocconi, ESSEC Business School, Baker McKenzie. Sprawozdanie końcowe, październik 2007 r. http://ec.europa.eu/enterprise/textile/documents/clothing_study_oct_2007.pdf

(5) Sprzedaż detaliczna przez Internet została uwzględniona w łącznej wartości sprzedaży i nie została omówiona osobno w niniejszym dokumencie, ponieważ z danych wynika, że choć sprzedaż ta rośnie, stanowi zaledwie 1–2 % sprzedaży artykułów spożywczych w Wielkiej Brytanii.

(6) London Economics Interim Report The Evolution of the High Volume Retail Sector in Europe over the past 5 years [Sprawozdanie okresowe, Przemiany w sektorze wielkich detalistów w Europie w ostatnich pięciu latach], luty 2008 r.

(7) Uniwersytet Bocconi; Business Relations in the EU clothing Chain [Stosunki biznesowe w europejskim łańcuchu odzieżowym]; październik 2007r. sprawozdanie końcowe. http://ec.europa.eu/enterprise/textile/documents/clothing_study_oct_2007.pdf

(8) Na przykład, jeśli cena producenta wynosi 100, a cena konsumenta 200, wzrost o 10 % obu cen nie oznacza, że marża pozostaje ta sama. Z uwagi na różne poziomy marża zwiększyłaby się ze 100 (200–100) do 110 (220–110).

(9) „W badaniach uwzględnia się ceny konsumpcyjne, a więc obejmują one na przykład podatki od sprzedaży produktów, takie jak podatek od wartości dodanej, oraz odzwierciedlają sezonowe wyprzedaże”, Harmonized Indices of Consumer Prices (HICPs) A Short Guide for Users, [Zharmonizowane wskaźniki cen konsumpcyjnych. Zwięzły przewodnik dla użytkowników] Eurostat, marzec 2004 r.

(10) http://ec.europa.eu/governance/better_regulation/index_pl.htm

(11) Sektor odzieżowy definiuje się jako całość produktów w kategorii „produkcja odzieży, wyprawianie i barwienie skór futerkowych”.

28.7.2009

PL EN EN

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 175/63

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie „przemian w przemyśle, rozwoju terytorialnego i odpowiedzialności przedsiębiorstw”

(2009/C 175/11)

Dnia 17 stycznia 2008 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie

przemian w przemyśle, rozwoju terytorialnego i odpowiedzialności przedsiębiorstw.

Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 18 listopada 2008 r. Sprawozdawcą był Antonello PEZZINI, a współsprawozdawcą Bernard GAY.

Na 449. sesji plenarnej w dniach 3–4 grudnia 2008 r. (posiedzenie z 3 grudnia) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 168 do 1–3 osoby wstrzymały się od głosu — przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Komitet uważa, że w ramach strategii lizbońskiej i göteborskiej zasadnicze znaczenie ma ożywienie lokalnych systemów terytorialnych, rozumianych jako harmonijne zespolenie struktur, infrastruktur oraz podmiotów publicznych i prywatnych, mających na celu połączenie — w oparciu o wspólną wizję rozwoju regionalnego — wysoki poziom dobrobytu i konkurencyjności z powszechną odpowiedzialnością za sprawy społeczne i ochronę środowiska. Zasadniczo jest to proces, który określa wynik szeregu interakcji w każdym z punktów danego obszaru terytorialnego.

1.2 EKES z przekonaniem domaga się podjęcia wspólnotowej inicjatywy w zakresie opracowania założeń„społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej”. Jednostkę taką można zdefiniować jako połączenie celów związanych z demokracją oddolną z celem rozbudzenia poczucia odpowiedzialności wśród organów administracji oraz wszystkich podmiotów publicznych i prywatnych z myślą o zintegrowanym podejściu strategicznym mającym na celu promowanie konkurencyjności lokalnych zasobów.

1.3 Komitet wnosi, by wraz z inicjatywą dotyczącą społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej zatwierdzono europejski program działania, który ma służyć:

—	promowaniu włączenia wymiaru terytorialnego do polityki wspólnotowej, szczególnie w zakresie strategii lizbońskiej i strategii göteborskiej;

—	promowaniu uwzględnienia w polityce na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym priorytetów określonych w agendzie terytorialnej i w karcie lipskiej;

—	promowaniu i współfinansowaniu działań z zakresu partycypacyjnego tworzenia prognoz dla danego obszaru w celu budowania wspólnych wizji rozwoju społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej;

—	uruchomieniu terytorialnych sieci doskonałości i europejskich ugrupowań współpracy poświęconych tej tematyce.

1.4 EKES wyraża nadzieję, że w ramach realizacji inicjatywy wspólnotowej dotyczącej społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej (1) i związanego z nią programu działania:

—	Wspólnota Europejska znacznie zmniejszy obciążenia administracyjne i biurokratyczne dla terytorialnych podmiotów gospodarczych i społecznych, upraszczając wymogi i procedury Unii oraz stosując „otwartą metodę koordynacji”;

—	państwa członkowskie będą stosować przepisy wspólnotowe w sposób jednorodny, tak by zachować jednolitość europejskiego rynku wewnętrznego;

—	władze lokalne lub regionalne będą umiały w pełni zaangażować podmioty gospodarcze i społeczne oraz będą rozwijały strategie łączące współpracę, innowację i konkurencyjność;

—	sektor prywatny rozwinie dialog społeczny, konstruktywny i rozszerzony na społeczeństwo obywatelskie, dotyczący wspólnych wizji antycypujących przemiany w przemyśle.

1.5 Komitet zdecydowanie popiera rozwój demokracji oddolnej, pozwalającej zaangażować obecnych na danym obszarze polityków, podmioty gospodarcze i społeczne w działania służące poprawie jakości życia oraz pobudzaniu zrównoważonego i konkurencyjnego rozwoju społeczno-gospodarczego jednostek terytorialnych Unii.

1.6 Zdaniem Komitetu należy poważnie zainwestować w rozwój wspólnej kultury innowacyjno-partycypacyjnej: wołanie o wartości demokratyczne musi wyjść od całej zainteresowanej społeczności terytorialnej i od bardzo wielu podmiotów i instytucji reprezentujących interesy różnych sektorów działalności. W tym kontekście przedsiębiorstwa powinny być postrzegane jako społeczności, które wytwarzają bogactwo dla rozwoju lepszego społeczeństwa na terenie danej jednostki terytorialnej.

1.7 Pod tym względem Komitet wyraża nadzieję na szybkie zrealizowanie oświadczenia Rady Europejskiej z 13 i 14 marca 2008 r. w sprawie z jednej strony znaczenia szczebla lokalnego i regionalnego dla wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy, a z drugiej strony znaczenia rozwoju zdolności zarządzania jednostką terytorialną u wszystkich lokalnych i regionalnych komponentów życia politycznego, gospodarczego i społecznego na szczeblu lokalnym i regionalnym.

1.8 Komitet żywi przekonanie, że należy uczynić z Europy biegun doskonałości w dziedzinie rozwoju społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej (2), czerpiąc m.in. z pozytywnych doświadczeń związanych z systemem EMAS i społeczną odpowiedzialnością przedsiębiorstw, poszerzając ramy odniesienia o wymiar terytorialny w celu zapewnienia, że wspólne dziedzictwo odpowiedzialności stanie się stałym elementem działalności przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa powinny mieć możliwość korzystania z systemów sieci i klastrów oraz powinny być w pełni zaangażowane w makroekonomiczny proces strategicznego rozwoju terytorialnego.

1.9 W szczególności Komitet uważa, że mikroprzedsiębiorstwa i małe przedsiębiorstwa oraz szerokie i znaczące inicjatywy z zakresu gospodarki społecznej powinny mieć możliwość korzystania z pomocy i doradztwa oraz z lepszego dostępu do kredytu i mikrokredytu. Ma to posłużyć rozwojowi zarządzania przedsiębiorstwem w sposób respektujący środowisko naturalne, specyfikę lokalną i mieszkańców danej jednostki terytorialnej.

1.10 Zdaniem Komitetu inicjatywa wspólnotowa dotycząca odpowiedzialnej społecznie jednostki terytorialnej oraz związany z nią plan działania powinny jednocześnie promować zorganizowany dialog społeczny w terenie, jak również zachęcać do bliźniaczej współpracy między instytucjami lokalnymi, szczególnie w skali transgranicznej. Celem jest osiągnięcie, dzięki silniejszym partnerstwom, globalnego potencjału administracyjnego, umiejętności i wyników przez samorządy terytorialne o różnych poziomach kompetencji i często wzajemnie ze sobą konkurujących.

1.11 Komitet podkreśla wreszcie wagę tego, by systemy wieloszczeblowego sprawowania rządów zapewniały wysoki poziom koordynacji, tak by na szczeblu lokalnym uniknąć podziału elementów zintegrowanych w ramach wspólnego rynku, a także fragmentacji i dyskryminacji terytorialnej, które jeszcze bardziej osłabiłyby europejską gospodarkę na rynkach światowych.

2. Wprowadzenie

2.1 Na konferencji poświęconej dialogowi terytorialnemu, zorganizowanej w dniu 4 marca 2008 r. przez prezydencję Rady UE, uznano za priorytet w dziedzinie polityki spójności rolę społeczności lokalnych i regionalnych w realizacji celów odnowionej strategii lizbońskiej.

2.2 W niniejszej opinii Komitet zmierza do określenia wzajemnych relacji między szczeblem terytorialnym a podmiotami politycznymi, gospodarczymi i społecznymi w związku z wdrażaniem strategii lizbońskiej i rozwojem gospodarki opartej na wiedzy i konkurencyjnej zarówno na rynku wewnętrznym, jak i światowym.

2.3 Punktem wyjścia jest udoskonalenie przewidywania zmian gospodarczych, społecznych i ekologicznych oraz organizacji podmiotów, które przyczyniają się do tworzenia „społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej” (3), oraz określenie zakresu odpowiedzialności przedsiębiorstw, administracji, partnerów społecznych i wszystkich stron, które przyczyniają się do podniesienia konkurencyjności jednostki terytorialnej, dążąc jednocześnie do osiągnięcia dynamicznego, solidarnego i spójnego europejskiego modelu społecznego (4).

Gospodarka terytorialna, zależnie od jej struktury, może w mniejszym lub większym stopniu podlegać międzynarodowej konkurencji gospodarczej. Ponadto wskaźnik PKB (lub wartości dodanej) nie odzwierciedla już poziomu zamożności danej jednostki terytorialnej, i to z dwóch powodów. W tym kontekście Komitet z zadowoleniem przyjmuje wydaną ostatnio przez Komisję Zieloną księgę w sprawie spójności terytorialnej zatytułowaną „Przekształcenie różnorodności terytorialnej w siłę” (5), która będzie przedmiotem innej opinii.

2.4.1 Po pierwsze, rozdzielane dochody z pracy i z kapitału oraz podatki odprowadzane przez ukierunkowane na rynek siły wytwórcze nie w całości trafiają do jednostki terytorialnej, w której zostały wytworzone — istnieje mianowicie zjawisko „eksportu” zasobów.

2.4.2 Po drugie, co jeszcze ważniejsze, jednostki terytorialne są zależne również od innych zasobów niż tylko tych pochodzących od sił wytwórczych (pensje pracowników sektora publicznego, emerytury, dochody niepochodzące z pracy zarobkowej, wydatki turystów, dochody osób pracujących gdzie indziej, świadczenia społeczne inne niż emerytury itd.).

Wachlarz instrumentów zarządzania czy instrumentów wspierających strategie polityczne i programy rozwoju zrównoważonego, dostępnych zarówno organom rządowym, jak i przedsiębiorstwom, jest coraz szerszy i bardziej szczegółowy, a opiera się na następujących elementach.

2.5.1 Przepisy

—	dyrektywy i rozporządzenia w zakresie ochrony środowiska;

—	systemy zarządzania środowiskiem;

—	certyfikat ISO 14000 i wytyczne zawarte w ISO 26000;

—	normy BS OHSAS 18001/2007, czyli normy bezpieczeństwa w miejscu pracy;

—	rozporządzenie EMAS;

—	audyt społeczny (SA8000);

—	„zielone zakupy” i „zielone” zamówienia publiczne;

—	analiza cyklu życia produktów;

—	zintegrowana polityka produktowa.

2.5.2 Struktury

—	klastry, okręgi przemysłowe, bieguny konkurencyjności lub doskonałości oraz parki technologiczne;

—	plany działania w ramach agendy lokalnej 21;

—	regionalne lub lokalne centra monitorowania wpływu rozwoju na jednostkę terytorialną;

—	lokalne stowarzyszenia przedsiębiorców;

—	wsparcie na zarządzanie terytorialne z Europejskiego Funduszu Społecznego;

—	europejskie ugrupowania współpracy terytorialnej (EUWT), nowe instrumenty wprowadzone rozporządzeniem (WE) nr 1082/2006 z 5 lipca 2006 r. (6);

—	platformy zajmujące się analizą i prognozowaniem („foresight”);

—	partnerstwo publiczno-prywatne (PPP).

2.5.3 Porozumienia

—	inicjatywy w zakresie „flexicurity” (7);

—	odpowiedzialność społeczna przedsiębiorstw;

—	zorganizowany terytorialny dialog społeczny;

—	bilans lub rachunkowość dotyczące środowiska;

—	sprawozdawczość dotycząca rozwoju zrównoważonego;

—	instrumenty planowania i programowania terytorialnego;

—	terytorialne bilanse ekologiczne;

—	terytorialne porozumienia społeczno-gospodarcze (pakty terytorialne, porozumienia ramowe itd.);

—	specjalne strefy ekonomiczne zgodnie z ograniczeniami przyjętymi przez politykę konkurencji (8).

2.6 Zdaniem Komitetu należałoby bardziej ugruntować, zintegrować i skoordynować stosowanie tych instrumentów legislacyjnych, regulacyjnych i dobrowolnych w celu zapewnienia koordynacji różnych celów, różnych poziomów uczestnictwa, aby uzyskać wyraźne, skuteczne efekty, do których przyczynią się wszystkie zainteresowane strony.

2.7 Spójność terytorialna — w rozumieniu karty lipskiej (9) i agendy terytorialnej Unii Europejskiej z roku 2007, w sprawie których Komitet miał możność się wypowiedzieć (10) — coraz bardziej zyskiwała na znaczeniu, mając na celu:

—	większe zaangażowanie podmiotów reprezentujących szczebel lokalny;

—	powiązanie trwałego i zrównoważonego rozwoju z koniecznością podniesienia poziomu konkurencyjności Europy, za pośrednictwem inwestycji w dziedziny o większym potencjale wzrostu;

—	uzyskanie synergii i komplementarności między obszarami polityki wspólnotowej;

—	opracowanie lepszych mechanizmów zarządzania (11).

2.8 Agenda terytorialna stanowi strategiczne ramy ukierunkowujące politykę rozwoju terytorialnego poprzez realizację strategii lizbońskiej i goteborskiej.

2.9 W swej opinii w sprawie zarządzania terytorialnego przemianami w przemyśle (12) Komitet wskazał, że „tożsamość lokalna bądź regionalna jako jakość stanowi połączenie przynależności do całokształtu wspólnych wartości, uznania tych wartości oraz zdolności uczuciowego utożsamiania się z nimi w kontekście wspólnej wizji przyszłości”. Położył również nacisk na zintegrowane podejście terytorialne i strategię zarządzania na rzecz rozwoju społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej. Według Komitetu strategia taka powinna w szczególności obejmować:

—	stałą poprawę charakterystyki i potencjału terytorialnego systemu produkcyjnego pod względem wiedzy, kompetencji oraz innowacji;

—	rozwój sieciowych struktur terytorialnych dla sektora publicznego i prywatnego;

—	wysoki stopień rozwoju zrównoważonego pod względem ekologicznym i społecznym;

—	skuteczne i skonsolidowane procesy tworzenia, rozpowszechniania i obiegu wiedzy, informacji, a także ustawicznego kształcenia;

—	sporządzanie „społecznych bilansów terytorialnych”;

—	analizy porównawcze zrównoważonych systemów terytorialnych przeprowadzane przez same podmioty społeczne.

Tego rodzaju inicjatywy wymagają od władz lokalnych, regionalnych, krajowych i europejskich nie tylko wysokiego stopnia koordynacji, by mogła powstać synergia i by nie dochodziło do dublowania pracy oraz braku spójności, ale także:

—	zaawansowanych struktur kształcenia i szkolenia, których celem będzie przedstawienie funkcjonalnych rozwiązań wobec wymagań związanych z rozwojem gospodarczym opartym na wiedzy i konkurencyjności;

—	działań rozwijających zdolności administracyjne instytucji i stowarzyszeń;

—	zintegrowanej polityki terytorialnej, która będzie w stanie odpowiednio wykorzystać potencjał rozwojowy na poziomie lokalnym i zwiększy zdolności przystosowawcze do innowacji i zdolności antycypowania;

—	dialogu społecznego skonsolidowanego na poziomie regionalnym i lokalnym (13), jako kluczowego elementu zapewniającego optymalizację korzyści związanych z antycypowaniem przemian przemysłowych i rynkowych, a także z tendencjami panującymi w dziedzinie szkolenia i kształcenia zasobów ludzkich;

—	wspierania zaangażowania społecznego przedsiębiorstw poprzez dobrowolne przyjęcie społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw jako ich wkładu w rozwój zrównoważony,

—	udoskonalenia systemu zintegrowanego wieloszczeblowego zarządzania społecznie odpowiedzialną jednostką terytorialną (14), definiowaną jako jednostka terytorialna, które skutecznie łączy wystarczający poziom dobrobytu z obowiązkami wchodzącymi w zakres odpowiedzialności społecznej.

2.10.1 W procesie tym ulegają wzmocnieniu również kompetencje i zdolności decydentów politycznych lub administracyjnych pozwalające stworzyć warunki dające poczucie pewności, konieczne do przyciągnięcia zrównoważonych inwestycji na dany teren i powstawania mikroprzedsiębiorstw i małych przedsiębiorstw w warunkach trwałego rozwoju.

Komitet nadał szczególne znaczenie procesowi, dzięki któremu dana jednostka terytorialna może się określać jako społecznie odpowiedzialna jednostka terytorialna (15).

2.11.1 Takim mianem można nazwać jednostkę terytorialną, która opierając się na demokracji uczestniczącej, z powodzeniem uwzględni aspekty społeczne i ekologiczne w decyzjach gospodarczych, wypracuje modele i wartości mające na celu dodanie bodźca konkurencyjności oraz dobre praktyki i stałą interakcję między wszystkimi zainteresowanymi stronami celem zwiększenia innowacyjności i konkurencyjności.

3. Demokracja oddolna służąca konkurencyjnemu i zrównoważonemu rozwojowi

3.1 EKES uważa, że w celu poprawy jakości życia oraz konkurencyjnego i zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego jednostek terytorialnych Unii, należy rozwinąć demokrację oddolną, angażującą istniejące w terenie podmioty polityczne, gospodarcze i społeczne. Te różne podmioty publiczne i prywatne powinny wspólnie zająć się słabymi i silnymi stronami danej jednostki terytorialnej oraz perspektywami rozwoju przedsiębiorstw i zatrudnienia.

3.2 Formy i procedury demokracji oddolnej, jako fundamentalnego filaru europejskiego systemu sprawowania rządów, różnią się wprawdzie znacznie w zależności od kontekstu krajowego, jednak powinny opierać się na następujących zasadniczych elementach:

—

proces koordynacji między podmiotami, grupami społecznymi, instytucjami w celu osiągnięcia celów przedyskutowanych i skoordynowanych w ramach zorganizowanego dialogu oraz odpowiedzialności indywidualnej i zbiorowej przez partnerów społecznych, a w szczególności z udziałem przedstawicieli pracowników i stowarzyszeń przedsiębiorców;

—	stosowanie zasad pomocniczości, spójności terytorialnej oraz demokracji uczestniczącej, zgodnie z zapisem w traktacie lizbońskim;

—

harmonijna organizacja struktury wieloszczeblowego zarządzania, tak aby zapewnić spójność z jednej strony poziomów decyzyjnych znajdujących się najbliżej obywatela, a z drugiej zadań politycznych, gospodarczych, społecznych i dotyczących środowiska naturalnego najbardziej charakterystycznych dla kompetencji i specyfiki poszczególnych jednostek terytorialnych, zgodnie z krajowymi i europejskimi ramami, stosując otwarte podejście oparte na współpracy i koordynacji, a także dążąc do osiągnięcia synergii między różnymi szczeblami;

—	rozwój terytorialnej „społeczności uczącej się” (learning community), oparty na zdolności samooceny i ciągłego korygowania celów i strategii rozwoju lokalnego oraz na wzmocnieniu powszechnej, wszechstronnej kultury innowacyjności;

—

wypracowanie wspólnej, powszechnie podzielanej i wybiegającej w przyszłość wizji relacji między lokalną gospodarką i lokalnym społeczeństwem w celu:

—	określenia specyficznych zasobów jednostki terytorialnej;

—	dokonania oceny wyzwań i zagrożeń konkurencji ze strony innych jednostek terytorialnych;

—	zbadania szans wejścia na rynki krajowe i międzynarodowe;

—	poszukiwania metod i środków pozwalających na rozwiązanie konkretnych problemów jednostki terytorialnej dzięki wykorzystaniu potencjału lokalnych wykwalifikowanych zasobów ludzkich;

—	podejmowania decyzji wybiegających w przyszłość, mających na celu promowanie działań prowadzonych w ramach gospodarki konkurencyjnej;

—

wspieranie tworzenia i rozwoju terytorialnych rad społeczno-gospodarczych lub analogicznych instrumentów (16) istniejących już w niektórych państwach członkowskich jako instytucjonalnych partnerów procesu podejmowania decyzji i działań na szczeblu terytorialnym, dysponujących prawem inicjatywy i kontroli wdrożonych środków;

—

przyjęcie zaawansowanych instrumentów partycypacyjnego zarządzania terytorialnego, takich jak e-administracja, wspólne analizy SWOT (17), wspólne prognozowanie (foresight) (18), upowszechnienie mechanizmów EMAS (19) wykorzystywanych w sektorze publicznym i prywatnym, przyjęcie standardów odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw, techniki benchmarkingu, tablice wyników dotyczące otwartej koordynacji, sieci okręgowe i międzyokręgowe (20), rozproszone systemy uczenia się przez internet.

—	aktywna rola izb handlowych, przemysłowych, rzemieślniczych i rolniczych, jak również stowarzyszeń zawodowych i organizacji konsumentów;

—	promocja kulturalna doskonałych ośrodków kształcenia uniwersyteckiego i optymalizacja relacji przemysłu ze światem akademickim.

3.3 Rozwój terytorialny wymaga pełnego wdrożenia demokracji oddolnej, ale także zorganizowanego zarządzania lokalnego w celu pokierowania rozwojem (21).

3.4 Dobre zarządzanie terytorialne powinno przede wszystkim mieć na celu wspieranie, rozwijanie wszelkich, korzystnych dla obu stron, form współpracy, procesów partnerstwa między przedsiębiorstwami czy między przedsiębiorstwami a innymi podmiotami zbiorowymi.

3.5 Demokratyczne zarządzanie terytorialne to zdecentralizowany, obejmujący wszystkie zainteresowane strony proces decyzyjny, który według EKES-u powinien opierać się na zasadach przejrzystości i odpowiedzialności oraz na podejściu partycypacyjnym ukierunkowanym na analizę, opracowanie i wdrożenie wspólnej strategicznej wizji średnio- i długofalowego rozwoju oraz na zarządzanie nią.

3.6 Komitet uważa, że w systemie wielopoziomowego partnerstwa konieczne jest optymalne połączenie procesów oddolnych („bottom-up”) z odgórnymi („top-down”): równowaga między tymi dwoma procesami jest w istocie niezbędnym warunkiem powodzenia.

3.7 Zdaniem Komitetu należy poważnie zainwestować w rozwój kultury innowacyjno-partycypacyjnej, jako że wołanie o wartości demokratyczne musi wyjść od całej zainteresowanej społeczności terytorialnej i od bardzo wielu podmiotów i instytucji reprezentujących interesy różnych sektorów.

Komitet jest przekonany, że rozwój jednostek terytorialnych Unii wymaga optymalizacji ich specyficznego potencjału dzięki skutecznym i zrównoważonym strategiom rozwoju, opartym na koncepcji „społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej”.

3.8.1 Komitet podtrzymuje swoje stanowisko przedstawione w ostatniej opinii w tej sprawie (22).

4. Zaangażowanie na szczeblu wspólnotowym na rzecz urzeczywistnienia koncepcji „społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej”

EKES z przekonaniem domaga się podjęcia wspólnotowej inicjatywy w zakresie rozwoju„społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej”, która realizowałaby cele związane z demokracją oddolną, utrwaleniem powszechnej kultury innowacji i uczestnictwa, skutecznego zarządzania terytorialnego zgodnego z krajowymi i wspólnotowymi ramami strategii lizbońskiej, partnerstwa z udziałem wielu podmiotów i sektorów zdolnego zwiększyć atrakcyjność i konkurencyjność danej jednostki terytorialnej na rynku światowym dzięki antycypowaniu przemian w przemyśle i wykorzystaniu lokalnego kapitału społecznego.

4.1.1 Głównym zadaniem inicjatywy dotyczącej społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej jest zapewnienie koordynacji i spójności między działaniami prowadzonymi na różnych szczeblach: europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym.

4.2 Zdaniem Komitetu, wraz z inicjatywą dotyczącą społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej powinien zostać zatwierdzony europejski program działania na rzecz:

—	promowania uwzględnienia wymiaru terytorialnego w polityce wspólnotowej;

—	promowania uwzględnienia priorytetów określonych w agendzie terytorialnej i w karcie lipskiej;

—	promowania i współfinansowania działań z zakresu partycypacyjnego tworzenia prognoz dla jednostek terytorialnych;

—	stopniowego wprowadzania otwartej metody koordynacji i wsparcia dla wdrażania instrumentów demokracji oddolnej;

—	wspólnego monitorowania oraz koordynacji spójnego wdrażania różnych instrumentów wspólnotowych na rzecz współpracy terytorialnej, w szczególności EUWT (23);

—	utworzenia przy Komisji międzywydziałowej jednostki koordynacyjnej na rzecz rozwoju terytorialnego, której zadaniem byłoby opracowanie i realizacja strategii informacyjnej i komunikacyjnej dotyczącej społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej;

—	rozwoju stosowania instrumentów oceny oddziaływania terytorialnego przed przyjęciem środków i po ich zastosowaniu w danej jednostce terytorialnej, szczególności w stosunku do małych i średnich przedsiębiorstw;

—	współfinansowania działań szkoleniowych i służących budowaniu potencjału administracyjnego podmiotów publicznych i prywatnych w terenie na rzecz rozwoju działań dotyczących społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej;

—	promowania zorganizowanego dialogu społecznego w terenie, „znaku jakości społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej 21”;

—	promowania i wspierania tworzenia oraz rozwoju Euroregionów (24);

—	wspierania rozwoju okręgów (i „meta-okręgów” (25)) oraz sieci okręgów w celu promowania małych i średnich przedsiębiorstw na europejskim i światowym rynku.

4.3 EKES jest zdania, że europejskie zaangażowanie w inicjatywę dotyczącą społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej — wraz z towarzyszącym jej programem działania — powinno obejmować i koordynować instrumenty dobrowolne i regulacyjne, przywołane w punkcie 2.7, w ramach spójnego systemu, w którym odpowiedzialność przedsiębiorstw z wszystkich branż — w tym z sektora finansowego i z lokalnego sektora publicznego — ma zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia celów strategii lokalnej w zakresie wzrostu i zatrudnienia w ramach strategii krajowych i strategii europejskiej.

Zdaniem Komitetu w ramy te powinna zostać wpisana odpowiedzialność społeczna przedsiębiorstw (26) jako element dobrowolny otwartej koordynacji — zwłaszcza jeśli chodzi o mikroprzedsiębiorstwa i małe przedsiębiorstwa, które stanowią fundament rozwoju lokalnego — wspierany i stymulowany poprzez klimat uczestnictwa i wspólną, powszechnie akceptowaną wizję.

4.4.1 Inicjatywa w zakresie społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej powinna służyć rozwojowi powszechnych wartości etycznych i osobistych w ramach sprzyjającej innowacjom kultury uczestnictwa zorientowanej wokół wspólnej tożsamości, która to kultura nie powinna być wyłącznym dziedzictwem przedsiębiorców, lecz winna przejawiać swą obecność i działanie we wszystkich publicznych i prywatnych elementach systemu terytorialnego oraz regionalnych i międzyregionalnych sieci i klastrów czy okręgów, służących za punkt odniesienia.

4.5 Terytorialna„społeczność ucząca się” powinna mieć możliwość korzystania z interaktywnych i interoperacyjnych, telematycznych struktur i infrastruktury, poczynając od administracji elektronicznej i platformy IDABC (27), która zmierza do zapewniania ogólnoeuropejskich usług administracyjnych online administracjom publicznym, przedsiębiorstwom i obywatelom w celu poprawy skuteczności europejskich administracji publicznych i współpracy między nimi a zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim.

Komitet żywi przekonanie, że należy uczynić z Europy biegun doskonałości w dziedzinie rozwoju społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej, czerpiąc m.in. z pozytywnych doświadczeń związanych z systemem EMAS i społeczną odpowiedzialnością przedsiębiorstw, jednak poszerzając ramy odniesienia o wymiar terytorialny.

4.6.1 Żeby proces strategicznego rozwoju terytorialnego przebiegał skutecznie, powinien on być niezależny od czynników politycznych związanych z wymianą administracji w wyborach samorządowych, zarazem jednak powinien obejmować współdziałające ze sobą, wszystkie polityczne podmioty z danego terenu (czy to te sprawujące władzę, czy te będące w opozycji) i tworzyć dziedzictwo ciągłości wspólnej odpowiedzialności wyborców lub wybranych przedstawicieli.

Mikroprzedsiębiorstwa i małe przedsiębiorstwa powinny móc korzystać z pomocy ekspertów, co — dzięki prostemu językowi i procedurom, ale także lepszemu dostępowi do kredytów i mikrokredytów — sprzyjałoby zarządzaniu przedsiębiorstwem w sposób respektujący środowisko naturalne, specyfikę lokalną i miejscowy kapitał społeczny.

4.7.1 Przedsiębiorstwa oparte na modelu gospodarki społecznej są również powołane do tego, by przyczynić się do rozwoju społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej, gdyż sprzyjają one spójności społecznej i zrównoważonemu rozwojowi, dokonują podziału korzyści wśród swoich członków, a także opierają się na demokratycznym i partycypacyjnym zarządzaniu.

4.8 Lokalny system oświaty, szkolnictwa wyższego i badań naukowych powinien zostać włączony w europejskie regionalne i międzyregionalne sieci doskonałości i kompetencji — jak to przewidziano również w programie „Możliwości” w ramach VII PR w zakresie badań, rozwoju technologicznego i wdrożeń oraz w programie „Edukacja i szkolenie 2010” — tak aby mógł zapewnić lokalnemu systemowi odpowiednie talenty i kwalifikacje, które często są trudno dostępne małym przedsiębiorstwom, lecz zarazem są niezbędne do zagwarantowania sukcesu strategii rozwoju terytorialnego.

4.9 Zdaniem EKES-u wspólnotowa inicjatywa dotycząca społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej powinna także promować zorganizowany dialog społeczny w terenie oraz bliźniaczą współpracę między instytucjami lokalnymi. Dzięki temu wspierano by silniejsze partnerstwa w zakresie budowania potencjału administracyjnego między samorządami terytorialnymi o różnym poziomie wydajności, a także opracowanie nowej karty 21 dotyczącej społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej, jako narzędzia wzmocnienia harmonizacji i skuteczności społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej.

4.10 Ponadto EKES wnosi, by w ramach wspólnotowej inicjatywy dotyczącej społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej przewidziano działania w zakresie oceny, benchmarkingu i monitorowania, jak również utworzenie bazy danych na temat dochodów na głowę mieszkańca na szczeblu terytorialnym oraz sporządzanie — co dwa lata — sprawozdania, które byłoby przedstawiane Parlamentowi Europejskiemu, Radzie i Komitetowi.

5. Zaangażowanie władz krajowych

5.1 Państwa członkowskie powinny stosować przepisy w sposób jednorodny, tak by zachować jednolitość europejskiego rynku wewnętrznego, przy pomocy mechanizmów wspierających lub zniechęcających. Krajowe władze publiczne powinny między innymi:

—	podejmować starania w celu wyeliminowania zbędnych obciążeń biurokratycznych i uproszczenia struktur oraz mechanizmów proceduralnych, co ma służyć uwolnieniu środków na rzecz zatrudnienia oraz zrównoważonego i konkurencyjnego rozwoju;

—	uzgodnić wspólnie, w drodze konsensusu i przy bezpośrednim udziale partnerów społecznych i przedstawicieli zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego ogólne strategiczne ramy odniesienia dla rozwoju w wymiarze krajowym polityki dotyczącej społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej;

—	wzmocnić ramy koordynacji i decentralizacji sektora publicznego, które wskażą na rolę i zadania dotyczące zarządzania na szczeblu centralnym, regionalnym i lokalnym;

—	określić wytyczne dla polityki decentralizacji podatkowej obejmujące warunki przesunięcia między różnymi szczeblami rządów, zgodnie z wcześniejszymi wskazaniami Komitetu (28);

—	ulepszyć i zintensyfikować działalność organu zarządzającego procesem decentralizacji i sprawowania rządów na szczeblu lokalnym i koordynującego ten proces;

—	wyznaczyć pozycje budżetowe na rozwój zasobów ludzkich przeznaczonych do tych zadań oraz na współfinansowanie programów szkoleniowych, tworzenia sieci, interoperacyjnych urządzeń telematycznych w skali krajowej i europejskiej;

—

zapewnić spójność stosowania w skali krajowej instrumentów Interregu IV i rozporządzenia dotyczącego EUWT jako organu o charakterze transgranicznym, umożliwiając udział państw obok władz lokalnych i regionalnych w takich jednostkach współpracy terytorialnej posiadających osobowość prawną prawa wspólnotowego;

—	rozwijać nowe partnerstwo między obszarami miejskimi i wiejskimi, sprzyjając zintegrowanemu podejściu w skali regionalnej i wspierając równy dostęp do infrastruktury i wiedzy;

—	promować konkurencyjne i innowacyjne regionalne klastry transgraniczne, wzmocnienie transeuropejskich sieci technologicznych, transeuropejskie zarządzenie ryzykiem, wzmocnienie policentrycznego rozwoju miast, rozwój struktur ekologicznych i zasobów kulturalnych;

—

zapewnić spójność i koordynację wymiaru terytorialnego sektorowych kierunków polityki, unikając wprowadzania sprzecznych ze sobą środków sektorowych, które mogą obniżyć wydajność, okazać się nieskuteczne i stwarzać trudności na danym obszarze; rozwijać instrumenty oceny oddziaływania terytorialnego (Territorial Impact Assessment — TIA) przy właściwym wykorzystaniu oceny oddziaływania na środowisko (Environmental Impact Assessment — EIA (29)) oraz strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (Strategic Environmental Assessment — SEA (30)).

5.2 Władze regionalne lub lokalne powinny:

—	włączać kręgi społeczne i gospodarcze na wczesnych etapach prac nad strategicznymi projektami w zakresie rozwoju terytorialnego;

—	rozwinąć wzorcowe systemy edukacji, uniwersytety i szkoły, które mają kluczowe znaczenie dla rozwoju społeczno-gospodarczego społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej;

—	w coraz większym stopniu uwzględniać kryteria efektywności pod względem kosztów, jakości, rozwoju zrównoważonego — w decyzjach dotyczących inwestycji publicznych, np. w dziedzinie zarządzania usługami świadczonymi w interesie ogólnym;

—	przeprowadzać okresowe oceny planów inwestycji publicznych;

—	upewniać się przed rozpoczęciem projektu inwestycji publicznych, że gwarantowane są wszystkie określone w planie finansowym terminy i kwoty;

—	zadbać o to, by pomoc zewnętrzna na finansowanie projektu inwestycji publicznych została efektywnie wykorzystana w przewidzianych terminach;

—	czuwać nad dynamiczną aktywnością MŚP na danym obszarze, gdyż tego rodzaju przedsiębiorstwa mogą zapewnić koordynację między strefami miejskimi, podmiejskimi i wiejskimi, zatrzymując w nich miejsca pracy, dochody, ludność i zasoby podatkowe;

—

wspierać na szczeblu lokalnym reinwestowanie kapitału i zysków w tworzenie grantów na projekty i na przejmowanie przedsiębiorstw lokalnych oraz w opracowywanie regionalnych instrumentów finansowych w zakresie kapitału na rozwój i kapitału podwyższonego ryzyka, nie zakłócając funkcjonowania jednolitego rynku;

—	minimalizować dystans między miejscem przeznaczenia wpływów z podatków od przedsiębiorstw a obszarem, na którym zostały wygenerowane, a zatem nie przesuwać tych wpływów na szczeble wyższe niż terytorialny, nie zakłócając koniecznej redystrybucji w ramach solidarnego systemu podatkowego;

—	zapewniać szkolenie lokalnych, demokratycznie wybranych polityków w dziedzinie aktualnych mechanizmów planowania terytorialnego, dotyczących usług świadczonych w interesie ogólnym i infrastruktur wspierających gospodarkę, w celu nowoczesnego zarządzania zrównoważonym rozwojem przedsiębiorstw.

5.3 Priorytetowe działania władz lokalnych lub regionalnych powinny dotyczyć wymiany dobrych praktyk, sieci międzyregionalnych oraz wdrażania odpowiednich mechanizmów przewidywania umożliwiającego określenie wspólnej i powszechnie podzielanej wizji.

6. Zaangażowanie przedsiębiorstw na rzecz przedsiębiorstwa odpowiedzialnego za swoją jednostkę terytorialną

6.1 Zdaniem Komitetu przedsiębiorstwa powinny — unikając równocześnie dodatkowych obciążeń biurokratycznych i proceduralnych — przyczyniać się do ożywienia systemu terytorialnego, którego są siłą napędową i integralną częścią:

—	sporządzać sprawozdania dotyczące swoich dobrych praktyk socjalnych, ekologicznych i lokalnych (społecznych) oraz wprowadzać instrumenty mogące określić poziom odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstwa;

—	wspierać, w przedsiębiorstwie i wokół niego, rozwój kompetencji osobistych, tworząc miejsca pracy, szkoląc pracowników i przyszłe kadry;

—	dbać o dobrą komunikację ze swoimi pracownikami, tak aby byli oni właściwie poinformowani o strategii przedsiębiorstwa i jego projektach, szczególnie w dziedzinie zatrudnienia i szkoleń;

—	współpracować z lokalnym środowiskiem gospodarczym, żeby stworzyć na danym obszarze potencjał trwałego wzrostu, oparty na pełnych zaufania i zdrowych stosunkach handlowych między przedsiębiorstwami;

—	w miarę możliwości zagwarantować transfery technologii do przedsiębiorstw lokalnych, szczególnie MŚP, żeby zapewnić ożywienie danego obszaru poprzez postęp technologiczny i wyższe kwalifikacje pracowników;

—	włączać się proaktywnie w działania zmierzające do rozwoju naukowego i technologicznego danego obszaru (żeby ugruntować na tym terenie wiedzę i kompetencje), we współpracy z ośrodkami badawczymi i wyższymi uczelniami oraz z innymi przedsiębiorstwami i lokalnymi organizacjami branżowymi;

—	zachęcać dostawców i podwykonawców do tego, by przyjmowali te same zasady współpracy z władzami lokalnymi oraz przestrzegali tych samych zasad zarządzania społecznego, ekologicznego i terytorialnego w swoim własnym przedsiębiorstwie;

—

nawiązywać (odnosi się to zwłaszcza do największych przedsiębiorstw) stosunki z zainteresowanymi stronami (władzami lokalnymi i administracją publiczną) w celu omawiania i podejmowania problemów i wyzwań, przed jakimi staje przedsiębiorstwo zarówno w kwestiach technologicznych, jak i handlowych czy społecznych.

7. Praktyczna realizacja w terenie: przykłady doskonałości

7.1 Różne inicjatywy i kierunki polityki europejskiej wprowadzono w życie w celu zmierzenia się z wyzwaniem, jakie stanowi społecznie odpowiedzialny rozwój jednostki terytorialnej w Unii Europejskiej, oraz w celu zwiększenia pozytywnej widoczności wymiaru terytorialnego w obszarach polityki wspólnotowej. Wiele przykładów tych inicjatyw znajduje się na stronie internetowej komisji CCMI (http://www.eesc.europa.eu/sections/ccmi/index_fr.asp), gdzie zawarte są również informacje dotyczące wysłuchania zorganizowanego 25 września 2008 r. w Lille w ramach przygotowań do sporządzenia niniejszej opinii (por. rubryka poświęcona niniejszej opinii).

Bruksela, 3 grudnia 2008 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

Sekretarz Generalny Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Martin WESTLAKE

(1) Por. pkt 1.2.

(2) Tamże.

(3) Tamże.

(4) „(…) europejski model społeczny powinien zapewniać wszystkim obywatelom Europy poczucie istnienia demokratycznego, ekologicznego, konkurencyjnego i solidarnego obszaru, w którym następuje integracja społeczna i panuje dobrobyt” (opinia EKES-u w sprawie: „Spójność społeczna: wypełnić treścią europejski model społeczny”, Dz.U. C 309 z 16.12.2006, s. 119).

(5) COM(2008) 616 wersja ostateczna.

(6) Lista państw członkowskich, które dostosowały swoje prawodawstwo, by umożliwić realizację EUWT, jest dostępna na stronie Komitetu Regionów (rubryka: Działalność i imprezy).

(7) W celu wskazania i wykorzystania w praktyce, przy wsparciu partnerów społecznych, nowych obszarów o wysokim potencjale zatrudnienia.

(8) Por. rozporządzenie (WE) nr 450/2008 z 23 kwietnia 2008 r. (Dz.U. L 145 z 4.6.2008).

(9) Por. Karta lipska na temat zrównoważonych miast europejskich z dnia 25 maja 2007 r.

(10) Por. opinia w sprawie agendy terytorialnej, Dz.U. C 168 z 20.7.2007, s. 16–21.

(11) Por. opinia w sprawie: „Zarządzanie terytorialne przemianami w przemyśle: rola partnerów społecznych i wkład programu ramowego na rzecz konkurencyjności i innowacji”, Dz.U. C 318 z 23.12.2006, s. 12–19.

(12) Por. poprzedni przypis.

(13) Por. opinia w sprawie komunikatu Komisji „Restrukturyzacja i zatrudnienie — Antycypacja i towarzyszenie restrukturyzacjom na rzecz poprawy zatrudnienia: rola Unii Europejskiej”, COM(2005) 120 końcowy, Dz.U. C 65 z 17.3.2006, s. 58–62.

(14) Por. opinia w sprawie komunikatu Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego dotyczącego strategii tematycznej w sprawie środowiska miejskiego, COM(2005) 718 wersja ostateczna — SEC(2006) 16, Dz.U. C 318 z 23.12.2006, s. 86–92.

(15) Zob. nowa strategia Rady — dokument 10117/06 z 9 czerwca 2006 r., pkt 29 i 30. Por. również punkt 1.2 niniejszej opinii.

(16) Por. np. wojewódzkie komisje dialogu społecznego w Polsce.

(17) SWOT — Strengths and Weaknesses, Opportunities and Threats Analysis (analiza mocnych i słabych punktów oraz możliwości i zagrożeń).

(18) „Foresight is a systematic, participatory, future-intelligence-gathering and medium-to-long-term vision-building process” (Prognozowanie to systematyczny, partycypacyjny proces gromadzenia informacji o przyszłości i rozwijania średnio- i długofalowej wizji). Por. Foren: „Foresight for regional development” (analiza perspektywiczna dotycząca rozwoju regionalnego).

(19) EMAS = Eco-Management and Audit Scheme (system zarządzania i audytu ekologicznego).

(20) Por. opinia EKES-u w sprawie europejskich okręgów przemysłowych oraz nowych sieci wiedzy, Dz.U. C 255 z 14.10.2005, s. 1–13.

(21) Por. OECD Territorial Outlook 2001.

(22) Por. opinia w sprawie: „Zarządzanie terytorialne przemianami w przemyśle (…)” (patrz przypis 11).

(23) EUWT — instrument współpracy na szczeblu wspólnotowym, który umożliwia grupom współpracy realizację projektów współpracy terytorialnej współfinansowanych przez Wspólnotę lub działań w zakresie współpracy terytorialnej podejmowanych z inicjatywy państw członkowskich, rozporządzenie (WE) nr 1082/2006 (Dz.U. L 210 z 31.7.2006).

(24) Euroregiony: struktury współpracy transnarodowej między dwoma lub większą liczbą jednostek terytorialnych znajdujących się w różnych krajach Unii Europejskiej lub krajach leżących w jej pobliżu; celem takiej współpracy jest promowanie wspólnych interesów ponad granicami i współpracy dla wspólnego dobra sąsiadujących ze sobą społeczności.

(25) Por. opinia EKES-u w sprawie europejskich okręgów przemysłowych oraz nowych sieci wiedzy, Dz.U. C 255 z 14.10.2005.

(26) Por. opinie EKES-u w sprawie komunikatu Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Realizacja partnerstwa na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia: uczynienie Europy liderem w zakresie odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw” COM(2006) 136 wersja ostateczna, Dz.U. C 325 z 30.12.2006, s. 53–60, oraz w sprawie: „Zielona księga — Promowanie ram europejskich dla odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw” COM(2001) 366 wersja ostateczna, Dz.U. C 125 z 27.5.2002, s. 44–55.

(27) IDABC = Interoperable Delivery of Pan-European e-Government Services to Public Administrations, Business and Citizens; por. opinia CESE 1610/2003.

(28) Opinia w sprawie wpływu terytorialnego zasięgu przepisów podatkowych na przemiany w przemyśle, Dz.U. C 120 z 16.5.2008, s. 51–57.

(29) Dyrektywa (85/337/EWG) zmieniona dyrektywą Rady 97/11/WE z 3 marca 1997 r. i dyrektywą 2003/35/WE z 26 maja 2003 r.

(30) Dyrektywa 2001/42/WE w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko. Jej celem jest zapewnienie, że wpływ niektórych planów i programów na środowisko zostanie określony i oceniony — w szczególności w wymiarze terytorialnym — w trakcie ich przygotowania i przed ich przyjęciem.

APPENDIX I

to the opinion on „Industrial change, territorial development and responsibility of companies”

(CCMI/055)

Report on the hearing held in Lille on 25 September 2008, at the headquarters of the Nord-Pas de Calais Regional Council

Under the French presidency of the European Union, the European Economic and Social Committee's Consultative Commission on Industrial Change (CCMI) and the Nord-Pas de Calais (NPdC) Regional Council organised a hearing on Industrial change, territorial development and responsibility of companies (subject of the opinion for which this is the appendix), which took place in the regional council's hemicycle. The hearing was attended by over 90 key guests from 12 European countries and high-level local and regional bodies, both public and private, together with representatives from three of the European Commission's directorates-general.

With the participation of the regional council president, Daniel Percheron, the CCMI president, Joost van Iersel, the study group president, Martin Siecker, the rapporteur, Antonello Pezzini, and the co-rapporteur, Bernard Gay, promoter of this important initiative, a wide-ranging and animated debate was held on regional and local development, governance, the revitalisation of production, the need for shared views of future trends, sectoral and inter-sectoral prospects for the growth of competitive employment, and mechanisms for active democracy through the development of a participatory culture in an area successfully combining an adequate level of wellbeing with the duties which are an integral part of social responsibility.

In our globalised economy, territorial development and industrial change are closely connected and interdependent. The opinion aims to take a territorial approach to assessing the prospects for socio-economic change, focusing primarily on the development strategies designed by local and regional bodies and on the centres of competence set up by private and public stakeholders. The analysis thus focuses on the regions' capacity to cope with and adapt to irreversible changes through collective responsibility-sharing systems, taking into account the concept of corporate societal responsibility.

NPdC is considered a region with a rich fund of experience in these fields and the CCMI therefore asked it to cooperate in organising a hearing in Lille. The two organisations pooled their resources with a view to taking stock of the experiences of regional development stakeholders and noting their proposals for harmonious regional development.

Listening to the problems, solutions and experiences outlined by the most qualified representatives of the „real world” in the NPdC region (businessmen, presidents of business clubs and hubs of competitiveness, trade unions and representatives of the social economy, universities, the professions and public administration at various levels) and the wide-ranging exchange of ideas which ensued led to the identification of innovative strategies and key priorities which, alongside the generous hospitality of the NPdC regional council and the friendly relations established during the hearing, forged strong contacts with a profound impact on the CCMI's work.

APPENDIX II

to the opinion on „Industrial change, territorial development and responsibility of companies”

(CCMI/055)

Various European initiatives and policies have been launched to address the challenge of socially responsible regional development in the EU and to give increased, positive visibility to the territorial dimension of EU policies:

—

Lille-Kortrijk-Tournai — Eurometropolis (France-Belgium): Eurometropolis is the first significant example of a European Grouping of Territorial Cooperation (EGTC). It was launched on 28 January 2008 and comprises 14 partners — four in France (central government, Nord-Pas de Calais region, Département du Nord and the Urban Community of Lille Métropole) and 10 in Belgium (the federal government, region of Flanders, the French-speaking Community, provinces and joint municipal authorities). Equally important was the establishment in the 1990s of the Transmanche Euroregion, comprising the English county of Kent, the French Nord-Pas de Calais region and Belgium, in a network useful for identifying cooperation projects, thus maximising the capacity to take action in the EU's 2007–2013 programming period.

—

Bilbao Metropoli 30: The process of revitalising the Bilbao metropolitan area was launched in the early 1990s with a public-private partnership involving over 80 public and private bodies, over 30 associated bodies and 17 international networks. It was based on a joint strategic plan and a shared vision of the territorial, economic, social, environmental and cultural development needed to transform the metropolitan area — and by extension the entire Basque Country — into one of the most advanced and competitive areas in Europe.

—

ALSO — Marche region: The ALSO project (Achievement of Lisbon and Gothenburg Strategy Objectives) has been developed by Italy's Marche region, together with numerous partners, including local and regional authorities, development agencies and universities from various EU countries, in the context of the INTERACT programme. Its ultimate aim is to orient territorial cooperation towards achieving the objectives of the Lisbon and Gothenburg Strategies.

—	Metropolis Hamburg — interregional cooperation: Partnership between the city of Hamburg and the regions of Lower Saxony and Schleswig-Holstein, based on voluntary cooperation between three federal states on both sides of the river Elbe.

—

Alps-Mediterranean Euroregion (France — Italy): This Euroregion comprises three Italian regions (Liguria, Piedmont and Valle d'Aosta) and two French regions (Provence-Alpes-Côte d’Azur and Rhône-Alpes). It is aimed at close cooperation on increasing exchanges in common areas of competence, so as to strengthen ties between the respective communities in the political, economic, social and cultural spheres.

—

Ister-Granum: This Euroregion is the first EGTC in central Europe. Recently formed, though based on previous cooperation schemes, the Ister-Granum Euroregion incorporates 47 local authority areas in Hungary and 39 in Slovakia. This new EGTC has about 20 joint projects in the pipeline, specifically in the fields of health systems and medical care, IT and media, tourism, and integrated transport infrastructure, particularly regarding the Danube. It is based in Esztergom, Hungary and provides for the participation of local and regional authorities solely and not of central government.

—

Baltic Euroregion: This partnership between the regions grouped around the Baltic Sea has existed since 1998. For the 2007–2013 programming period, the European Commission has approved EUR 75 million in financing for this Euroregion which henceforth includes parts of Poland, Sweden, Germany, Denmark and Lithuania. The Euroregion's objective is to boost sustainable development and the economic competitiveness of its constituent regions.

28.7.2009

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 175/73

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie „zielonej księgi — Skuteczne wykonywanie orzeczeń w Unii Europejskiej: dostępność informacji o majątku dłużnika”

COM(2008) 128 wersja ostateczna

(2009/C 175/12)

Dnia 6 marca 2008 r. Komisja Europejska, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

zielonej księgi — Skuteczne wykonywanie orzeczeń w Unii Europejskiej: dostępność informacji o majątku dłużnika.

COM(2008) 128 wersja ostateczna.

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 6 listopada 2008 r. Sprawozdawcą był Jorge PEGADO LIZ.

Na 449. sesji plenarnej w dniach 3–4 grudnia 2008 r. (posiedzenie z 3 grudnia 2008 r.), Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 161 do 2–7 osób wstrzymało się od głosu — przyjął następującą opinię:

1. Wnioski

1.1 Zielona księga w sprawie skutecznego wykonywania orzeczeń w Unii Europejskiej: dostępność informacji o majątku dłużnika (COM(2008) 128 wersja ostateczna z dnia 6 marca 2008 r.) jest kontynuacją zielonej księgi w sprawie zajmowania rachunków bankowych (COM(2006) 618 wersja ostateczna) i wpisuje się w szeroki zestaw środków, które Komisja przyjęła w celu utworzenia europejskiego obszaru sądowego mającego wspierać, pod względem aspektów sądowych, proces realizacji jednolitego rynku.

1.2 EKES zasadniczo popiera te inicjatywy, lecz jednocześnie podkreśla potrzebę ich właściwego uzasadnienia w kategoriach pomocniczości i proporcjonalności. Inicjatywy te powinny również być zgodne z podstawowymi zasadami prawa proceduralnego cywilnego, które są wspólne dla wszystkich państw członkowskich, oraz w pełni szanować prawa podstawowe obywateli.

1.3 Zarówno w opinii w sprawie poprzedniej zielonej księgi, dotyczącej zajmowania rachunków bankowych, jak i w niniejszej opinii, EKES przyjął pogląd, że inicjatywy są nieodpowiednio ukierunkowane na konkretne sytuacje, do których mają się odnosić. Kilka przedstawionych środków także w znacznym stopniu wykracza pod względem proporcjonalności poza to, co jest niezbędne i możliwe do osiągnięcia za pomocą istniejących środków krajowych. W niektórych przypadkach środki te mogą wręcz skutkować naruszeniem praw podstawowych, takich jak prawo do prywatności lub obiektywna możliwość obrony.

1.4 Zdaniem EKES-u, w obecnie rozpatrywanych obszarach można i trzeba osiągnąć znaczne postępy dzięki lepszej współpracy między organami krajowymi, większej skuteczności i przyspieszeniu pracy istniejących systemów krajowych, lepszemu dostępowi do istniejących rejestrów i informacji, szerszej wymianie informacji oraz większej wiedzy na temat sposobu działania innych krajowych systemów i sposobów ich uelastycznienia.

1.5 EKES zdecydowanie sprzeciwia się zatem koncepcjom: utworzenia centralnego rejestru obywateli europejskich, umożliwienia wierzycielom całkowitego i powszechnego dostępu do ewidencji prowadzonych na potrzeby systemów zabezpieczenia społecznego i dla celów podatkowych oraz przyjęcia standardowego wspólnotowego formularza oświadczenia wyszczególniającego wszystkie składniki majątku dłużnika.

1.6 Komitet uważa, że utworzenie porównawczej bazy danych, przygotowanej przez kompetentnych profesjonalistów i aktualizowanej na bieżąco, mogłoby pomóc stworzyć jaśniejszy obraz krajowych systemów wykonywania orzeczeń oraz ich funkcjonowania w praktyce.

1.7 Wreszcie EKES sugeruje, aby zwrócić uwagę na szereg alternatywnych inicjatyw (zob. punkt 5.8), których cel jest taki sam, jak cel przedstawiony w zielonej księdze, ale nie wymagają dodatkowych wspólnotowych przepisów prawnych.

2. Streszczenie zielonej księgi

2.1 Publikując omawianą zieloną księgę, Komisja rozpoczyna drugi proces konsultacji (1) z zainteresowanymi stronami na temat sposobów poprawy wykonywania orzeczeń, w tym przypadku dotyczący sposobów przezwyciężenia problemów wynikających z trudności w dostępie do wiarygodnych informacji o miejscu pobytu albo siedzibie dłużnika lub o jego majątku.

2.2 Komisja uważa, że poznanie prawidłowego adresu dłużnika oraz dostęp do dokładnych informacji dotyczących jego majątku to punkt wyjścia dla zwiększenia skuteczności postępowań egzekucyjnych. Komisja przyznaje jednak, że chociaż krajowe systemy ewidencji i oświadczeń majątkowych dłużników są porównywalne, to znacznie różnią się pod względem warunków dostępu, procedur uzyskiwania informacji oraz samej treści, co obniża wiarygodność i szybkość działania takich systemów.

2.3 Komisja uznaje, że transgraniczne odzyskiwanie długów utrudniają różnice między krajowymi systemami prawnymi oraz brak dostatecznej wiedzy po stronie wierzycieli na temat struktur informacyjnych w innych państwach członkowskich. Zielona księga stanowi zatem krok w kierunku ewentualnego przyjęcia na szczeblu europejskim szeregu środków w celu zwiększenia dostępności informacji o majątku dłużnika oraz wzmocnienia praw wierzycieli i krajowych organów egzekucyjnych w zakresie uzyskiwania informacji, które zapewnią skuteczne wykonywanie orzeczeń o egzekucji spłaty długów osób fizycznych i wierzytelności handlowych, przy jednoczesnym poszanowaniu zasad ochrony prawa do prywatności dłużnika określonych w dyrektywie 95/46/WE.

2.4 W tym celu Komisja przeprowadza szczegółową analizę rozważanych środków, które podsumowuje w formie 10 pytań.

3. Kontekst ogólny

3.1 Inicjatywa ta stosunkowo dobrze wpisuje się w zestaw środków o szerokim zakresie, które Komisja przyjęła w godnym pochwały celu utworzenia europejskiego obszaru sądowego zapewniającego wsparcie dla procesu urzeczywistniania jednolitego rynku w aspektach sądowych (2). W tym przypadku główną kwestią jest ułatwienie wykonywania orzeczeń w Unii Europejskiej za pomocą środków pomagających ustalić adres zamieszkania lub siedziby dłużnika, pod który można mu doręczyć nakaz egzekucyjny, oraz uzyskać dokładne informacje o należącym do niego majątku, z którego mogłaby nastąpić spłata zaległego zadłużenia, niezależnie od tego, w której części dowolnego państwa członkowskiego majątek ten mógłby się znajdować.

3.2 Tym razem Komisja zadała sobie trud — za co należy jej się pochwała — i zwróciła się z prośbą o ustosunkowanie się do przedstawionych propozycji nie tylko do 15 państw członkowskich, których sytuacja została zbadana w opracowaniu stanowiącym podstawę tej zielonej księgi (3), lecz także do pozostałych 12 państw członkowskich stanowiących obecnie część Unii Europejskiej. Jednakże zgromadzone dane nie zawsze są dokładne, a w niektórych przypadkach zostały nieprawidłowo zinterpretowane.

3.3 Należy również zwrócić uwagę, że inicjatywa ta wydaje się uwzględniać zalecenie EKES-u zawarte w opinii w sprawie zielonej księgi w sprawie zajmowania rachunków bankowych, a mianowicie że konieczna jest „(…) prawidłowa ocena środków mających na celu zwiększenie przejrzystości w odniesieniu do majątku dłużników (…)”.

3.4 Niestety Komisja nie podaje żadnych danych statystycznych dotyczących skali problemu, który zamierza rozwiązać. Nie określa również jasno charakteru problemu ani tego, kto dokładnie mógłby odnieść pożytek z proponowanych środków.

4. Uwagi ogólne

4.1 Omawiana zielona księga jest kontynuacją i uzupełnieniem zielonej księgi dotyczącej zajmowania rachunków bankowych [COM(2006) 618 wersja ostateczna], w sprawie której w dniu 31 lipca 2007 r. EKES wydał opinię (4), do której odsyła się czytelnika.

4.2 Jak wspomniano powyżej, problem poruszony w tej zielonej księdze z konieczności ma pierwszeństwo przed zajmowaniem kont bankowych i jednoznacznie wskazuje na potrzebę dostępu do wystarczających informacji o majątku dłużnika, aby zapewnić wierzycielom skuteczną powszechną gwarancję, co jest podstawową i rozstrzygającą zasadą prawa cywilnego proceduralnego. Przy rozważaniu tego zagadnienia musi jednak zostać zakwestionowana koncepcja wspólnotowej harmonizacji wszystkich obszarów prawa cywilnego materialnego, które z konieczności mają pierwszeństwo przed tą sprawą.

4.3 W związku z tym EKES uznaje konieczność posiadania przez organy właściwe w sprawach egzekucji w każdym państwie członkowskim dostępu do dokładnych informacji o miejscu pobytu dłużnika, dotyczących przede wszystkim adresu siedziby lub zamieszkania, a także o ruchomościach i nieruchomościach wchodzących w skład jego majątku, niezależnie od miejsca, w którym majątek ten się znajduje.

4.4 Podobnie jak w przypadku wspomnianej wyżej opinii, EKES ma jednak poważne zastrzeżenia i uzasadnione wątpliwości co do faktycznej potrzeby podjęcia konkretnych środków w celu harmonizacji przepisów na szczeblu wspólnotowym w omawianym obszarze, chociaż przyznaje, iż Unia Europejska posiada kompetencje w tej dziedzinie i istnieje podstawa prawna dla takich środków.

4.5 W rzeczywistości ze wskazanej w zielonej księdze potrzeby posiadania lepszych informacji, lepszych danych i lepszego dostępu niekoniecznie wynika, że trzeba stworzyć nowe wspólnotowe rejestry lub obowiązki dotyczące ujawnienia majątku przez dłużnika. Ponadto środki te zapewne nie spełnią wymogu proporcjonalności, czego skutkiem mogą być niedopuszczalne przypadki naruszenia praw podstawowych.

4.6 EKES uważa, że to nie utworzenie rejestrów prowadzonych centralnie w Brukseli i obejmujących ewidencje ludności, przedsiębiorstw handlowych lub konsumentów, ruchomości lub nieruchomości albo ewidencje prowadzone na potrzeby systemów zabezpieczenia społecznego i dla celów podatkowych, ale skuteczniejsza wymiana informacji między organami krajowymi oraz łatwiejszy i szybszy dostęp do istniejących danych zapewniłyby dostateczne gwarancje równych szans i równego traktowania przy ustalaniu majątku dłużnika, niezależnie od charakteru i przynależności państwowej wierzyciela.

4.7 Nie oznacza to, że Wspólnota nie powinna opracować zachęt i wytycznych dotyczących ulepszeń, które należy wprowadzić w zakresie zawartości i działania oraz dostępu do wyżej wymienionych ewidencji publicznych i innych prywatnych baz danych, o ile dane te będą należycie chronione zgodnie z obowiązującymi dyrektywami wspólnotowymi, a informacje będą wykorzystywane wyłącznie w celu podanym we wniosku i w takim zakresie, jaki jest konieczny do spłaty zaległego zadłużenia.

4.8 Między wierzycielami prywatnymi i publicznymi nie powinny istnieć różnice pod względem dostępu do danych, a ci ostatni nie powinni korzystać — ze względu na swój uprzywilejowany status — z szybszego i łatwiejszego dostępu do ewidencji publicznych, bez względu na to, czy dotyczą one systemów podatkowych czy zabezpieczenia społecznego, czy też majątku dłużnika.

4.9 Należy również zapewnić współpracę z krajami trzecimi, zwłaszcza z Andorą, Szwajcarią, Liechtensteinem i wszystkimi innymi krajami, które są blisko powiązane z rajami podatkowymi lub rynkami finansowymi w Europie.

5. Uwagi szczegółowe: 8 pytań

5.1 Inicjatywa na szczeblu wspólnotowym?

5.1.1 Dziesięć pytań postawionych w omawianej zielonej księdze sprowadza się faktycznie do ośmiu pytań, które zostaną szczegółowo zanalizowane poniżej.

5.1.2 Co do tego, czy na szczeblu wspólnotowym należy przyjąć środki zwiększające dostępność informacji o majątku dłużnika, zgodnie z zastrzeżeniami wyrażonymi w części „Uwagi ogólne” powyżej, EKES uważa, że inicjatywy na szczeblu wspólnotowym powinny być realizowane wyłącznie w celu zapewnienia lepszej koordynacji i współpracy między organami krajowymi oraz ulepszenia zawartości i dostępu do istniejących ewidencji krajowych, co umożliwiłoby ustalenie tożsamości i miejsca pobytu dłużnika oraz określenie i zlokalizowanie majątku potrzebnego do spłaty zaległego zadłużenia.

5.2 Przewodnik po krajowych systemach wykonywania orzeczeń?

5.2.1 Zdaniem EKES-u należy wspierać wszelkie środki, które mogłyby pomóc zwiększyć wiedzę i zasób informacji dotyczących krajowych przepisów prawnych i praktyk, oraz zachęcać do ich podejmowania. Komitet nie sądzi jednak, aby można było to osiągnąć poprzez opracowanie prostego „podręcznika”, zważywszy na złożony charakter tej kwestii. Przewodnika tego nie można uprościć w taki sposób, aby mogli z niego korzystać wszyscy obywatele, ponieważ może to spowodować uszczerbek dla jakości i dokładności.

5.2.2 EKES sugeruje zatem, aby zamiast tego Komisja rozważyła możliwość utworzenia bazy danych służącej do porównywania przepisów prawa postępowania egzekucyjnego w 27 państwach członkowskich i zagwarantowała bieżącą aktualizację tej bazy danych, uwzględnienie w niej komentarzy oraz udostępnienie jej drogą elektroniczną, we wszystkich językach państw członkowskich. Baza danych powinna zostać opracowana przez kompetentnych i wykwalifikowanych profesjonalistów z poszczególnych państw członkowskich.

5.3 Lepsze informacje w rejestrach handlowych i poprawa dostępu do nich?

5.3.1 Obecny stopień harmonizacji w tej dziedzinie wydawałby się wystarczający dla wskazanych celów. EKES nie uważa, aby konieczna lub stosowna była dalsza harmonizacja za pomocą utworzenia centralnych rejestrów handlowych na szczeblu wspólnotowym, nie wyłączając jednak możliwości zharmonizowania odpowiednich elementów wspólnych.

5.3.2 Nic nie wyklucza też przyjęcia środków w celu ulepszenia treści takich rejestrów, w tym w szczególności informacji o poszczególnych przedsiębiorcach, aktualizacji tych informacji i ułatwienia dostępu do nich, zwłaszcza drogą elektroniczną.

5.3.3 To samo powinno dotyczyć rejestrów nieruchomości, na wzór działań prowadzonych przez europejskie konsorcjum rejestrów nieruchomości EULIS (European Land Information Service) (5).

5.4 Lepszy dostęp do ewidencji ludności?

5.4.1 Z tego samego względu nie jest możliwe utworzenie centralnej ewidencji całej ludności Europy, ponieważ to do państw członkowskich należy prowadzenie centralnych lub lokalnych ewidencji ludności i określanie warunków dostępu do nich oraz dopilnowanie, aby nie zachodziły przypadki nieuzasadnionej dyskryminacji.

5.4.2 Organy egzekucyjne w każdym kraju powinny jednak nadal posiadać gwarancję łatwego dostępu do takich ewidencji, aby uzyskiwać informacje o adresie poszczególnych dłużników, zwłaszcza drogą elektroniczną.

5.5 Lepszy dostęp do ewidencji prowadzonych na potrzeby systemów zabezpieczenia społecznego i dla celów podatkowych?

5.5.1 EKES zdecydowanie odrzuca koncepcję całkowitego i powszechnego dostępu do ewidencji prowadzonych na potrzeby systemów zabezpieczenia społecznego i dla celów podatkowych.

5.5.2 Komitet uważa, że dostęp do takich informacji powinny posiadać wyłącznie organy sądowe, w jasno określonych sytuacjach i z gwarancją właściwej ochrony danych osobowych zawartych w takich ewidencjach.

5.5.3 W każdym przypadku tego rodzaju dostęp w kraju innym niż kraj organu egzekucyjnego powinien zawsze wiązać się ze współpracą z organem sądowym w kraju, w którym prowadzona jest ewidencja.

5.6 Lepsza wymiana informacji między organami egzekucyjnymi?

5.6.1 Jak stwierdzono w uwagach ogólnych powyżej, EKES uważa, że inicjatywy wspólnotowe powinny być realizowane właśnie w obszarze poprawy współpracy między krajowymi organami egzekucyjnymi w zakresie wymiany informacji, co powinno następować poprzez utworzenie systemu bezpośredniej wymiany informacji drogą elektroniczną w celu ustalenia tożsamości i miejsca pobytu dłużnika oraz określenia jego majątku.

5.6.2 Istotne jest jednak, aby w państwach członkowskich, w których organy egzekucyjne nie są organami publicznymi, zapewnić monitorowanie uzyskiwanych informacji przez właściwe organy sądowe nadzorujące postępowanie egzekucyjne.

5.6.3 Modelami, które warto byłoby przyjąć, mogłyby być, po odpowiednim dostosowaniu, takie systemy jak te przewidziane w rozporządzeniu 1206/2001 (6) w sprawie współpracy między sądami państw członkowskich przy przeprowadzaniu dowodów w sprawach cywilnych lub handlowych albo w dyrektywie 76/308/EWG (7).

5.6.4 Jako kwestię o zasadniczym znaczeniu należy potraktować wykorzystanie środków elektronicznych lub nawet utworzenie systemu intranetowego łączącego wszystkie organy krajowe.

5.6.5 Informacje rozpowszechniane w ramach tej sieci współpracy powinny być dostępne wyłącznie dla organów odpowiedzialnych za wykonywanie orzeczeń, takich jak urzędnicy egzekucyjni, strony żądające egzekucji, sądy i zarządcy masy upadłościowej. Ponadto dłużnicy powinni być każdorazowo informowani o wynikach.

5.6.6 Nie należy pomijać wykorzystania IMI — systemu wymiany informacji na rynku wewnętrznym — jako możliwości wymiany informacji między krajowymi organami egzekucyjnymi.

5.7 Europejskie oświadczenie majątkowe?

5.7.1 EKES zdecydowanie sprzeciwia się wprowadzeniu na szczeblu wspólnotowym standardowego formularza oświadczenia, na którym ujawniane byłyby wszystkie składniki majątku dłużnika do celów egzekucji, i całkowicie odrzuca koncepcję karania pozbawieniem wolności za niedopełnienie tego obowiązku.

5.7.2 Przede wszystkim dlatego, że nie wszystkie składniki majątku dłużnika mogą być przedmiotem egzekucji, a do państw członkowskich należy określenie, które składniki majątku nie podlegają zajęciu całkowicie, częściowo lub względnie.

5.7.3 Należy dodać, że obowiązek dłużnika dotyczący ujawnienia składników majątku powinien ograniczać się do tych składników, które są konieczne do spłaty długu, oraz że to do krajowych systemów sądowych należy zapewnienie prawidłowości wypełnienia oświadczenia majątkowego dłużnika pod rygorem kar finansowych.

5.7.4 Ponadto zdaniem Komitetu utworzenie standardowego formularza na szczeblu wspólnotowym, zawierającego jednolite oświadczenie majątkowe, zdecydowanie wykracza poza cele, które powinny przyświecać temu działaniu. EKES natomiast uważa, że to właśnie w tym obszarze powinna mieć miejsce ściślejsza współpraca między organami egzekucyjnymi. Organy te powinny współpracować, wykorzystując dostępne im legalne środki, w celu ustalenia, które składniki majątku dłużnika są niezbędne do spłaty długu, w szczególności nadając urzędnikom egzekucyjnym uprawnienia w zakresie prowadzenia własnego dochodzenia w sprawie majątku dłużnika.

5.7.5 W każdym razie dłużnik powinien zawsze posiadać prawo do nieujawniania składników majątku podlegających zajęciu, jeżeli spłacił już zaległe zadłużenie, jeżeli wykaże, że dysponuje majątkiem wystarczającym do spłaty długu lub jeżeli przedstawi papiery wartościowe albo równoważne zabezpieczenie płatności, np. w postaci gwarancji bankowej. Dłużnik powinien również posiadać prawo do sprzeciwu wobec zajęcia składników majątku, które nie są konieczne do spłaty zaległego zadłużenia lub wszelkich kwot dodatkowych przewidzianych prawem.

5.7.6 Innym elementem, który należy z miejsca odrzucić, ponieważ narusza podstawowe zasady poszanowania prawa do prywatności dłużnika, jest umieszczanie oświadczeń majątkowych dłużników w publicznie dostępnej ewidencji („lista dłużników”).

5.8 Inne środki zwiększające dostępność informacji?

5.8.1 Poniższe sugestie podano wyłącznie jako kwestie godne zastanowienia:

a)	zapewnienie dostępu do ewidencji akcji i udziałów dłużników w przedsiębiorstwach;

b)	zapewnienie dostępu, przy zachowaniu stosownych środków ostrożności, do ewidencji danych konsumentów zawierających informacje o kredytach konsumenckich i hipotecznych;

c)	utworzenie jednolitego europejskiego rejestru pojazdów (8);

d)	utworzenie rejestru wszystkich prowadzonych postępowań egzekucyjnych, z dostępem internetowym ze wszystkich państw członkowskich;

e)	umożliwienie dostępu do ewidencji inwestycji giełdowych w udziały powyżej określonego progu;

f)	umożliwienie dostępu do rejestrów nieruchomości zawierających informacje o właścicielach nieruchomości.

Bruksela, 3 grudnia 2008 r.

Przewodniczący Europejskiego KomitetuEkonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

Sekretarz Generalny Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Martin WESTLAKE

(1) Pierwszy proces dotyczył zielonej księgi w sprawie zajmowania rachunków bankowych [COM(2006) 618 wersja ostateczna]; opinia EKES-u: Dz.U. C 10 z 15.1.2008, str. 2.

(2) Czytelnik może zapoznać się z dostatecznie wyczerpującym spisem takich środków, który znajduje się w opinii EKES-u — Dz.U. C 10 z 15.1.2008, str. 2 — w sprawie wyżej wspomnianej zielonej księgi w sprawie zajmowania rachunków bankowych.

(3) Aby w pełni zrozumieć tę zieloną księgę, należy oprócz dokumentu roboczego Komisji SEC(2006) 1341 z 24.10.2006 wziąć pod uwagę także opracowanie nr JAI/A3/2002/02 prof. dr Burkharda Hessa, dyrektora Instytutu Porównawczego Prawa Prywatnego Międzynarodowego na Uniwersytecie w Heidelbergu, w wersji uaktualnionej z dnia 18.2.2004, której tekst znajduje się na stronie http://europa.eu.int.comm/justice_home/doc_centr/civil/studies/doc_civil_studies_en.htm.

(4) Dz.U. C 10 z 15.1.2008, str. 2.

(5) Konsorcjum to zostało założone w 2006 r. i zrzesza organy zajmujące się rejestrem nieruchomości; stanowi pierwszy krok na drodze do udostępnienia rejestrów nieruchomości w krajach do niego należących (Anglia, Irlandia, Litwa, Holandia, Norwegia, Szwecja i Walia): www.eulis.org.

(6) Rozporządzenie Rady 1206/2001 z dnia 28 maja 2001 r., Dz.U. L 174 z 27.6.2001. Szczególnie ważna okazuje się tutaj kwestia komunikacji między organami, ze względu na różnice językowe, wobec których postanowienia art. 5 tego rozporządzenia nie stanowią wystarczającego rozwiązania.

(7) Dyrektywa Rady 76/308/EWG z dnia 15 marca 1976 r., Dz.U. L 073 z 19.3.1976.

(8) Zgodnie z propozycją zawartą w opinii EKES-u z inicjatywy własnej CESE 1630/2004 w sprawie europejskiego kodeksu drogowego i rejestru pojazdów, której sprawozdawcą był autor niniejszej opinii (Dz.U. C 157 z 28.6.2005, str. 34).

28.7.2009

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 175/78

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie „wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 98/26/WE w sprawie zamknięcia rozliczeń w systemach płatności i rozrachunku papierów wartościowych oraz dyrektywę 2002/47/WE w sprawie uzgodnień dotyczących zabezpieczeń finansowych w odniesieniu do systemów powiązanych i do wierzytelności kredytowych”

COM(2008) 213 wersja ostateczna — 2008/0082 (COD)

(2009/C 175/13)

Dnia 22 maja 2008 r. Rada, działając na podstawie art. 95 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 98/26/WE w sprawie zamknięcia rozliczeń w systemach płatności i rozrachunku papierów wartościowych oraz dyrektywę 2002/47/WE w sprawie uzgodnień dotyczących zabezpieczeń finansowych w odniesieniu do systemów powiązanych i do wierzytelności kredytowych

COM(2008) 213 wersja ostateczna — 2008/0082 (COD).

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 6 listopada 2008 r. Sprawozdawcą był Umberto BURANI.

Na 449. sesji plenarnej w dniach 3–4 grudnia 2008 r. (posiedzenie z 3 grudnia 2008 r.) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 172 do 1–5 osób wstrzymało się od głosu — przyjął następującą opinię:

1. Streszczenie i wnioski

1.1 Celem inicjatywy Komisji w sprawie systemów płatności, o którą występowała Rada i na którą pozytywnie zapatruje się rynek, jest aktualizacja i zwiększenie pewności przepisów dotyczących zamknięcia rozliczeń i zabezpieczeń finansowych. Wspomniana inicjatywa zasługuje także na poparcie EKES-u. W przypadku wysoko specjalistycznej dziedziny, która jest przedmiotem niniejszej opinii, w sposób nieunikniony nasuwają się pytania i wątpliwości w odniesieniu do aspektów technicznych przedstawionych propozycji. Aspekty te zostały zinterpretowane przez ekspertów i organy decyzyjne na różnych etapach analizy wniosku Komisji. EKES zajmuje się tymi zagadnieniami w niewielkim stopniu i woli wnieść swój wkład w postaci refleksji nad polityką wspólnotową w dziedzinie systemów płatności.

1.2 Omawiana inicjatywa pojawiła się ponad rok temu, jeszcze przed wystąpieniem kryzysu na rynku kredytów wysokiego ryzyka w Stanach Zjednoczonych, który następnie rozprzestrzenił się — z wiadomymi konsekwencjami — na cały światowy system finansowy. Pierwszymi oznakami kryzysu na poziomie poszczególnych instytucji były problemy z płynnością, które szybko przekształciły się w problemy z wypłacalnością. Sytuacja stała się na tyle poważna, że wywołała nieuchronną interwencję władz państwowych zarówno w Stanach Zjednoczonych jak i w Europie. Aktualna sytuacja uwidacznia potrzebę zastosowania w stosunku do rynku gwarancji w postaci stosownych zabezpieczeń; godne poparcia są nowe typy zabezpieczeń, ale pod warunkiem, że nie spowodują obniżenia jakości gwarancji.

1.3 Można zadać sobie pytanie, czy przepis, zgodnie z którym możliwe jest uznanie wierzytelności kredytowych za wystarczające zabezpieczenie w uzgodnieniach dotyczących zabezpieczenia finansowego, zostałby włączony do wniosku Komisji, gdyby kwestię tę rozważano dzisiaj, a nie rok temu. Wierzytelności kredytowe są akceptowane już w różnych państwach i w znaczący sposób przyczyniają się do płynności; w związku z tym powinny być stosowane. Jednak w obecnej sytuacji niepewności i braku stabilności rynkowej, w kwestii ich rozciągnięcia — bez uprzedniego ujednolicenia przepisów, którym podlegają wierzytelności — na wszystkie państwa członkowskie, należałoby zachować daleko posuniętą ostrożność i umożliwić każdemu bankowi centralnemu dalszy nadzór nad własnym rynkiem według własnego uznania i zgodnie z własnymi potrzebami.

1.4 Należy również zastanowić się nie tyle nad pewnością prawa, którą we wniosku — co godne pochwały — próbuje się ustanowić, ale nad aspektem czasowym wprowadzania w życie przepisów zawartych we wniosku: grupa ds. pewności prawnej nie zakończyła jeszcze prac, inicjatywa instytutu Unidroit jest wprawdzie w fazie końcowej, ale nie została jeszcze ratyfikowana, ani nawet podpisana, ujednolicenie przepisów dotyczących kompensowania jest elementem przyszłych programów, a ujednolicenie procedur upadłościowych jest celem, którego osiągnięcie przewidywane jest w dalszej przyszłości. EKES nie chce niniejszym stwierdzić, że próba podjęta przez Komisję nie jest wartościowa i warta poparcia, ale wskazać, że rynek potrzebuje przepisów, które będą nie tylko pewne, ale również trwałe. Wynika stąd potrzeba nadania większego tempa pracom nad przepisami i uregulowaniami.

1.5 Wreszcie — co równie ważne — implikacje o charakterze ostrożnościowym: EKES zastanawia się, czy organy kontrolne uważnie oceniły różne aspekty ryzyka systemowego związanego z systemami interoperacyjnymi, z udziałem jednego systemu w innym, z jakością kontroli całego szeregu uczestników, i czy do organów tych zwrócono się o bezpośredni udział przy sporządzaniu wniosku. Jak wskazano w opinii EKES-u, stabilność rynków jest kwestią nadrzędną wobec wszelkich innych względów.

1.6 Opinia EKES-u nie dotyczy sytuacji wyjątkowych. W „normalnych” warunkach zasady dotyczące operacyjności uczestników i systemów, jak również jakość zabezpieczenia, muszą być rygorystyczne, ale w sytuacjach nadzwyczajnych muszą stawać się elastyczne, nie tracąc przy tym swego wiążącego charakteru. Dyrektywa powinna zawierać przepis, który stworzyłby możliwość podejmowania przez systemy wyjątkowych środków reagowania na sytuacje nadzwyczajne, której stosowanie podlegałoby organom nadzoru.

2. Wstęp

2.1 Celem inicjatywy Komisji jest dostosowanie dyrektywy w sprawie zamknięcia rozliczeń w systemach płatności i rozrachunku papierów wartościowych, a także dyrektywy w sprawie uzgodnień dotyczących zabezpieczeń finansowych do ostatnich wydarzeń na rynkach finansowych. Przepisy obowiązujące obecnie oraz te, które zostały wprowadzone jako nowe, zostają rozciągnięte na rozliczenia nocne i rozliczenia między systemami powiązanymi.

2.2 Współzależność rynków, która istnieje już od pewnego czasu, ma coraz szerszy zasięg: wraz z wejściem w życie dyrektywy 2004/39/WE i europejskiego kodeksu postępowania w sprawie rozrachunków i rozliczeń (zwanego dalej „kodeksem postępowania”) zaczęła ona podlegać jasnym i precyzyjnym przepisom, które sprzyjają jej rozprzestrzenianiu się. Oprócz wprowadzenia nowych rodzajów rozliczeń wniosek Komisji również poszerza wykaz kategorii papierów wartościowych, które mogą pełnić rolę zabezpieczenia finansowego o wierzytelności kredytowe akceptowane jako zabezpieczenie operacji kredytowych banków centralnych (zwane dalej „wierzytelnościami kredytowymi”). Począwszy od stycznia 2007 r. EBC zalicza wierzytelności kredytowe do zabezpieczeń, które mogą służyć do zabezpieczania operacji kredytowych Eurosystemu. Inicjatywa ta została już przyjęta niezależnie przez niektóre banki centralne, ale nie istniały ramy prawne, dzięki którym możliwe byłoby stosowanie wierzytelności kredytowych jako zabezpieczeń w transakcjach transgranicznych.

2.3 Podsumowując, obecne ramy prawne, których zmiana jest celem wniosku dotyczącego dyrektywy, zawarte są w dwóch dyrektywach WE: dyrektywie 98/26/WE dotyczącej zamknięcia rozliczeń (SFD, Settlement Finality Directive) i dyrektywie 2002/47/WE, w sprawie uzgodnień dotyczących zabezpieczeń (FCD, Financial Collateral Directive).

2.4 Poza tym, jak to się dzieje w przypadku dyrektyw dostosowujących, Komisja korzysta z okazji, by wprowadzić szereg uproszczeń i jaśniejszych sformułowań. Zasadniczo dąży się do dostosowania przepisów do zmian rynkowych, co wydaje się tym bardziej potrzebne, jeśli ma się na uwadze ostatnie zawirowania na rynkach, których efekty — będące konsekwencją globalizacji — mogą mieć kluczowe znaczenie.

2.5 Inicjatywę Komisji poprzedziła faza przygotowawcza, która trwała ponad rok. W sporządzonym przez Komisję sprawozdaniu dotyczącym wprowadzenia w życie dyrektywy w sprawie zamknięcia rozliczeń stwierdzono, że „system dobrze spełnia swoją funkcję”, chociaż wspomniano również o stosowności dalszej analizy. Wniosek został sporządzony w następstwie szeregu spotkań konsultacyjnych z EBC, krajowymi bankami centralnymi i szeroką gamą podmiotów i organizacji sektora bankowego. Szczególną uwagę poświęcono prawom konsumentów stwierdzając, że „przepisy odnoszące się do wierzytelności kredytowych nie naruszają również praw konsumentów, w szczególności praw dotyczących kredytu konsumenckiego”, ponieważ wierzytelności, o których mowa, kwalifikują się jako zabezpieczenie operacji kredytowych banków centralnych, „co z zasady wyklucza wierzytelności kredytowe konsumentów indywidualnych”.

2.6 W normalnych warunkach nowe przepisy unijne zdają się być w sposób właściwy dostosowane do reagowania na sytuacje nadzwyczajne: stabilność rynku powinna być zapewniona dzięki rosnącej liczbie powiązań między obecnie funkcjonującymi systemami rozrachunku papierów wartościowych i systemami płatniczymi, które są stabilne, posiadają wystarczającą płynność i — jak się zdaje — podlegają właściwej kontroli. Dodatkowo kodeks postępowania (przyjęty pod koniec roku 2006) wprowadził do systemów rozrachunków i rozliczeń element konkurencyjności, a więc większej wydajności, z korzyścią dla użytkowników.

3. Uwagi ogólne

3.1 Zainteresowane podmioty uznają inicjatywę za zdecydowany krok naprzód ku urzeczywistnieniu europejskiej przestrzeni finansowej funkcjonującej na jednolitych zasadach: nowa dyrektywa pozwoliłaby istotnie na poparcie przyszłych środków, które miałyby zostać przyjęte w następstwie zaleceń grupy ekspertów utworzonej przez Komisję (grupy ds. pewności prawnej) w celu zniesienia przeszkód natury prawnej uniemożliwiających integrację rynków Unii. Omawiana dyrektywa przyczyniłaby się w znaczny sposób do realizacji inicjatywy instytutu Unidroit, która ma na celu ustanowienie na szczeblu międzynarodowym jednolitych przepisów prawa materialnego dotyczących papierów wartościowych przechowywanych przez instytucje pośredniczące, do których należą przepisy w sprawie uzgodnień dotyczących zabezpieczeń finansowych.

3.2 Harmonizacja przepisów — zarówno na szczeblu europejskim, jak i międzynarodowym — nie może być uznana za pełną, jeśli nie zostaną wprowadzone w życie środki dodatkowe lub uzupełniające, które przypuszczalnie wejdą w zakres przyszłych programów prac Komisji. Jeden z dodatkowych środków powinien przewidywać harmonizację przepisów, którym podlegają umowy nettingu , czyli umowy dotyczące kompensowania między stronami per saldo netto, i obejmować umowy dotyczące kompensowania, które powodują natychmiastową wymagalność wzajemnych zobowiązań stron („netting upadłościowy”).

3.3 Środkiem uzupełniającym, który ma z pewnością bardzo szeroki zakres, jest większa spójność krajowych systemów dotyczących postępowań upadłościowych, która powinna wynikać z jak najpełniejszej integracji rynków finansowych: obecny brak spójności na szczeblu krajowym może negatywnie wpłynąć na uzgodnienia dotyczące zabezpieczeń finansowych i na operacje rozrachunku i rozliczeń, co może następnie spowodować wzrost systemowego zagrożenia niestabilnością.

4. Uwagi dotyczące propozycji w sprawie dyrektywy 98/26/WE (SFD)

Artykuł 2 wprowadza szereg doprecyzowań i wyjaśnień, z których część ma charakter formalny, inne zaś dotyczą ważniejszych kwestii. W szczególności zapis w lit. b) precyzuje status instytucji pieniądza elektronicznego, ustanawiając w sposób jednoznaczny, że do celów przedmiotowej dyrektywy należy je traktować w każdym względzie na równi z instytucjami kredytowymi.

4.1.1 EKES — uznając, że chociaż pod względem profilu uczestnika w systemach płatniczych instytucje te są porównywalne do instytucji kredytowych sensu stricto — zwraca uwagę na fakt, że standardy nadzoru przewidziane dla tych dwóch kategorii podmiotów finansowych nie są identyczne, albo pokrywają się tylko częściowo. Czy będzie to miało wpływ na wiarygodność instytucji pieniądza elektronicznego w przypadku poważnych zawirowań na rynkach, dopiero się okaże: EKES wyraził w swoim czasie zastrzeżenie co do możliwości uznawania tego typu instytucji za członków systemów płatniczych. Komitet pragnie potwierdzić zalecenie wyrażone już w przeszłości: strategie polityczne służące zapewnieniu równych warunków konkurencji powinny podlegać strategiom większej wagi, które zapewniają przede wszystkim stabilność rynków, a co za tym idzie ochronę konsumentów — inwestorów końcowych.

4.1.2 Rozważania przedstawione powyżej nabierają jeszcze większego znaczenia, jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że systemy interoperacyjne (których definicja została wprowadzona w nowej literze n) w art. 2) ułatwiają uczestnikom dostęp do systemów rozrachunku i rozliczeń dzięki istniejącym między nimi połączeniom, co w sposób nieunikniony prowadzi do potencjalnego wzrostu ryzyka systemowego. Ma to miejsce zwłaszcza w przypadku systemów rozliczeń papierów wartościowych w następstwie relacji ustanowionych między centralnymi deponentami papierów (CSD) odpowiedzialnymi za scentralizowane i wirtualne (1) przechowywanie instrumentów finansowych będących przedmiotem wymiany a ich partnerami centralnymi (CCP), którzy pełnią rolę wyłącznych partnerów podmiotów uczestniczących w systemie w odniesieniu do odpowiednich zleceń transferu tych instrumentów finansowych. Stosowne byłoby wyjaśnienie w tekście dyrektywy, że celem wprowadzenia definicji „systemów interoperacyjnych” nie jest umożliwienie powstania „systemu zwierzchniego” o znaczeniu prawnym, ale stworzenie możliwości objęcia prawną ochroną typową dla zamknięcia rozliczeń również operacji rozliczeniowych między systemami.

4.2 Kolejnym powodem do niepokoju, jest fakt, że we wniosku przewidziano możliwość, zgodnie z którą jeden system staje się uczestnikiem innego systemu. Stosowne jest wyjaśnienie: w myśl dyrektywy 98/26/WE system jest porozumieniem lub zbiorem zasad, który — w odróżnieniu do poszczególnych uczestników — nie posiada osobowości prawnej. Rozróżnienie to należy wyjaśnić do celów większej pewności prawnej; posłuży to zdefiniowaniu zakresu odpowiedzialności poszczególnych stron, w szczególności w kontekście prawa upadłościowego.

4.3 W art. 3 wprowadzono zmianę służącą wyeliminowaniu wszelkich wątpliwości na temat statusu nocnych usług rozliczeniowych: do występującego obecnie wyrazu „dzień” dodano określenie precyzujące „ roboczy ”, by uwzględnić fakt, że większość rynków pracuje w trybie ciągłym także w godzinach nocnych. Przyjęty środek jest niezbędny, ale należałoby go uzupełnić poprzez ujednolicenie umów nettingu . Dodatkowo należałoby zaradzić wspomnianemu już zróżnicowaniu praw upadłościowych, które może wpłynąć na przepisy w dziedzinie uzgodnień dotyczących zabezpieczeń finansowych i dotyczące rozrachunku; ujednolicenie w tej materii — które jest pożądane, ale trudne do zrealizowania — ma charakter ogólny i wychodzi poza względy związane z samymi systemami płatniczymi.

5. Uwagi dotyczące propozycji w sprawie dyrektywy 2002/47/WE (FCD)

5.1 Objęcie zakresem dyrektywy 2002/47/WE wierzytelności kredytowych (zmiana wprowadzona w art. 1 ust. 4 lit. a)) zasługuje na poparcie, zważywszy na fakt, że umożliwia większą dostępność zabezpieczenia, a w konsekwencji — poprawia płynność rynku. Pomimo to rozstrzyganie, czy „wierzytelności kredytowe kwalifikują się jako zabezpieczenie operacji kredytowych banku centralnego” budzi pewne wątpliwości: możliwość rozstrzygania o takim kwalifikowaniu pozostawia każdemu bankowi centralnemu zbyt szeroki margines swobody i powoduje niepewność co do tego, kto może być zakwalifikowany. Rozwiązaniem tego problemu mogłoby być skreślenie tekstu w art. 2 ust. 4 lit. a) — „wierzytelności kredytowych kwalifikujących się jako zabezpieczenie operacji kredytowych banku centralnego”.

Bruksela, 3 grudnia 2008 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

Sekretarz Generalny Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Martin WESTLAKE

(1) Prawie całość papierów przechowywanych w sposób scentralizowany jest administrowana wirtualnie; papiery występujące jeszcze w postaci papierowej są zebrane w świadectwa o dużym nominale (globalne, maxi) u deponentów centralnych w poszczególnych państwach członkowskich.

28.7.2009

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 175/81

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie „komunikatu Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego”„Rozwój kariery i zwiększona mobilność: europejskie partnerstwo na rzecz naukowców”

COM(2008) 317 wersja ostateczna

(2009/C 175/14)

Dnia 23 maja 2008 r. Komisja Europejska, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

komunikatu Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego „Rozwój kariery i zwiększona mobilność: europejskie partnerstwo na rzecz naukowców”

COM(2008) 317 wersja ostateczna.

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 6 listopada 2008 r. Sprawozdawcą był VALERIO SALVATORE.

Na 449. sesji plenarnej w dniu 3 grudnia 2008 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny przyjął 176 głosami — 2 osoby wstrzymały się od głosu — następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny w pełni popiera komunikat Komisji, którego główne konkluzje podkreślają znaczenie strategiczne, jakie skuteczna europejska przestrzeń badawcza ma dla konkurencyjności gospodarczej i rozwoju wiedzy. Cel ten można osiągnąć, ustanawiając europejskie partnerstwo na rzecz rozwoju kariery naukowców i większych zachęt do ich mobilności. W ten sposób będzie można ograniczyć „drenaż mózgów”, by następnie przyciągnąć do UE najlepszych naukowców.

Komitet podziela przekonanie o wadze podjęcia przez państwa członkowskie zdecydowanych kroków w celu ustanowienia otwartych, przejrzystych i opartych na kryterium osiągnięć procedur rekrutacji, a także popiera usunięcie wszelkich przeszkód w swobodnym przemieszczaniu się naukowców w obrębie UE. Z tego punktu widzenia cennym instrumentem okazuje się system informacyjny Euraxess, który udostępnia w sieci oferty pracy dla naukowców na obszarze UE oraz informacje o możliwościach finansowania badań naukowych. W celu jego wdrożenia należy zachęcić zainteresowane podmioty, by skutecznie z niego korzystały.

1.2.1 Osiągnięcia naukowca od początku do końca jego kariery należałoby oceniać nie tylko według liczby i jakości publikacji, ale także na podstawie osiągnięć naukowych. Konieczne jest uwzględnienie kryterium zdolności innowacyjnych w powiązaniu z powierzonymi zadaniami, zwłaszcza w początkowym okresie pracy, oraz zdolności organizacyjnych i kierowniczych w trakcie działalności zawodowej. Należy również zawsze wyróżniać doświadczenie nabyte w ramach partnerstwa międzynarodowego.

1.3 Dla rozwoju zawodowego naukowców konieczne jest wykorzystywanie wszelkich możliwości w zakresie mobilności, co obecnie utrudniają przeszkody prawne i administracyjne. Mobilność rozumiana jako pobyt w innym kraju czy regionie lub też w innym instytucie badawczym (publicznym czy prywatnym), albo jako zmiana dyscypliny bądź sektora, powinna zostać uznana za cenny wkład w rozwój zawodowy naukowca, a — co za tym idzie — należy do niej zachęcać poprzez bodźce finansowe i zabezpieczenia społeczne oraz uwzględnianie sytuacji rodzinnych.

1.4 Przede wszystkim należy położyć kres częstej niepewności sytuacji zawodowej naukowców. Stąd też wynika konieczność zdecydowanego wspierania środków mających zapewnić ciągłość umów o pracę oraz konieczność promowania zabezpieczenia społecznego i prawa do różnych jego form, a także do przenoszenia tych uprawnień w przypadku korzystania z mobilności. Ten ostatni aspekt jest szczególnie niekorzystny dla kobiet, które rzadko osiągają wysoką pozycję w karierze naukowej.

1.5 Komitet ma nadzieję, że partnerzy społeczni włączą się aktywnie w działania właściwych organów, tak by wyznaczone cele zostały zrealizowane szybko i w pełni.

2. Wprowadzenie

2.1 Omawiany komunikat Komisji COM(2008) 317 wersja ostateczna, wzorujący się na strategii lizbońskiej, ma na celu ustanowienie europejskiego partnerstwa na rzecz rozwoju kariery naukowców, uznawanych za podstawowy i pierwszorzędny czynnik na drodze ku gospodarce i społeczeństwu UE opartych na wiedzy.

2.2 Epokowe przemiany społeczeństw wydają się coraz bardziej złożone, nagłe i zdecydowanie innowacyjne, co sprawia, że konieczna jest strategia bardziej ukierunkowana na rozwijanie wiedzy, a co za tym idzie — na jej przekazywanie.

2.3 Zmiany te powiązane są z powstawaniem coraz szerszej gamy sposobów rozwijania wiedzy, które wykroczyły poza granice. Wymiana wiedzy i wymiana gospodarcza wymagają nowych uregulowań prawnych umożliwiających zarządzanie takimi przemianami w ramach wspólnych podstaw kulturowych, które tworzą z Europy żyzne podłoże.

3. Uwagi ogólne

3.1 Aby zwiększyć atrakcyjność Europy jako miejsca prowadzenia badań naukowych, konieczne są zintegrowane ramy polityki wsparcia dla naukowców. W tym celu należy zapewnić świadomy i skoordynowany udział państw członkowskich, który nie może się opierać wyłącznie na zasadzie dobrowolności, tak jak stanowią obowiązujące ramy prawne.

3.2 Komitet z zadowoleniem przyjmuje to nowe podejście, zgodnie z którym, starając się odzwierciedlić istniejącą sytuację, rezygnuje się ze zbyt ambitnych propozycji i wzywa państwa członkowskie, by idąc wytyczoną już drogą, podjęły szybkie i wymierne działania w celu:

—	przeprowadzania otwartej rekrutacji;

—	zaspokajania potrzeb mobilnej kadry naukowej w zakresie zabezpieczenia społecznego i dodatkowych programów emerytalnych;

—	stworzenia atrakcyjnych warunków pracy;

—	zapewnienia lepszych możliwości szkolenia, rozwoju umiejętności i zdobywania doświadczenia przez naukowców.

Działania te powinny być realizowane przy udziale partnerów społecznych.

3.3 Na przestrzeni lat instytucje europejskie podejmowały znaczne wysiłki w tym zakresie. Wystarczy wspomnieć o ustanowieniu europejskiej przestrzeni badawczej w dokumencie COM(2000) 6 z 18 stycznia 2000 r., o wyznaczonym przez Radę Europejską w Lizbonie celu dotyczącym stworzenia do roku 2010 najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej w świecie gospodarki opartej na wiedzy, o pierwszych działaniach podjętych z myślą o naukowcach i wreszcie o Europejskiej karcie naukowca i Kodeksie postępowania przy rekrutacji pracowników naukowych. Wysiłki te uwypuklają centralne miejsce systemu badań naukowych w promowaniu innowacji, przyznając naukowcom pierwszoplanową rolę.

3.4 W tej sytuacji należy zapewnić jak najlepsze warunki do tego, by europejska przestrzeń badawcza mogła stworzyć bardzo konkurencyjne i dynamiczne środowisko, w którym naukowcy mogliby znaleźć lepsze i trwałe warunki dla kariery przez cały okres życia zawodowego.

4. Uwagi szczegółowe

4.1 Definicja zawarta w Europejskiej karcie naukowca (nakreślona przez EKES już w 2004 r.) w brzmieniu: „Profesjonaliści zajmujący się inicjowaniem lub tworzeniem nowej wiedzy, produktów, procesów, metod i systemów oraz zarządzaniem projektami, których to dotyczy” została uzupełniona przez Komisję o funkcję związaną z przekazywaniem nowej wiedzy. Jednakże w tym zakresie instytucje powinny zachęcać naukowców do rozpowszechniania wyników badań, jako wiarygodnego źródła informacji dla specjalistów ds. komunikacji, tak by umożliwić również obywatelom nie specjalizującym się w danej dziedzinie lepsze zrozumienie zagadnień naukowych, przede wszystkim wówczas, gdy mogą one wywrzeć silny wpływ na opinię publiczną (zdrowie, zagrożenia żywieniowe, stan zagrożenia środowiska itp.).

4.2 Komitet podziela zatem opinię, że należy określić konkretne priorytety w celu stworzenia w Europie korzystnych i atrakcyjnych warunków dla tych, którzy zajmują się badaniami naukowymi.

4.3 Komitet podkreśla przede wszystkim znaczenie przyjęcia przez państwa członkowskie konkretnych decyzji w sprawie ustanowienia otwartych, przejrzystych i opartych na kryterium osiągnięć procedur rekrutacji. Brak zapewnienia jak najpełniejszych informacji o rekrutacji i selekcji pracowników oznaczałby, że system jest przejrzysty w niewielkim tylko stopniu. Trzeba zadbać, by takie informacje były całkowicie dostępne i do dyspozycji użytkowników. W związku z tym Komitet w pełni popiera system informacyjny Euraxess — umożliwiający stworzenie sieci, która ułatwiłaby zestawienie popytu i podaży w odniesieniu do naukowców z różnych instytucji badawczych i w zakresie różnych europejskich projektów — i ma nadzieję na jego rozwój. By dokończyć prace nad tym systemem, konieczne jest pełne poparcie ze strony państw członkowskich i różnych organizacji badawczych, a także ich zaangażowanie w zamieszczanie w sieci wszystkich ofert pracy dla badaczy i wszystkich projektów badawczych.

4.4 W początkowym okresie kariery naukowej trzeba poza tym nagradzać zasługi oraz promować lepsze warunki pracy i kształcenia: należy zmienić podejście. Po trudnych i wymagających studiach ukierunkowanych na pracę badawczą, naukowcy przez długi okres znajdują się w sytuacji niepewności i decydują się na porzucenie takiej kariery, gdyż przebiega ona w warunkach niesprzyjających zatrzymaniu i promowaniu najlepszych talentów. Takie promowanie powinno przejawiać się w innowacyjnych ścieżkach kształcenia, tak aby zapewnić jakość badań oraz by umożliwić naukowcom rozwijanie umiejętności koniecznych do obejmowania stanowisk kierowniczych.

4.5 Osiągnięcia należałoby oceniać nie tylko według liczby i jakości publikacji, lecz uwzględniając je, w zależności od powierzonych danej osobie zadań, łącznie z następującymi czynnikami:

—	umiejętność zarządzania badaniami;

—	stopień innowacyjności;

—	nauczanie i nadzorowanie;

—	praca w zespole;

—	partnerstwo międzynarodowe;

—	przekazywanie wiedzy;

—	umiejętność zdobywania środków finansowych na badania;

—	rozpowszechnianie i przekazywanie informacji na temat zagadnień naukowych;

—	doświadczenia zdobyte w pracy w przedsiębiorstwach i możliwość zastosowania wyników badań w gospodarce;

—	patenty, działalność rozwojowa i wynalazki;

—	kreatywność i niezależność.

Ponadto, ze względu na nietypowość umów o pracę naukowców, ewentualne przerwy w ich działalności zawodowej nie powinny pociągać za sobą negatywnych dla nich konsekwencji.

4.6 Nietypowa rola naukowców, którą charakteryzuje niepewność zatrudnienia, nie powinna negatywnie warunkować jakości ich życia zawodowego i rodzinnego. Należy ułatwiać wszelkie formy mobilności, przede wszystkim mobilność geograficzną, która jest pożądana z punktu widzenia rozwoju zawodowego. Mobilność jest rzeczywiście znaczącym czynnikiem rozwoju systemu swobody transferu wiedzy naukowej; ponadto niesie ze sobą czynnik kształcenia i rozwoju kulturowego pracownika oraz systemu badawczego.

4.7 Komitet proponuje zatem środki mające na celu ułatwienie kontaktów między naukowcami z różnych środowisk: tylko w ten sposób możliwe będzie zwiększenie korzyści i okazji do spotkania, co uczyni z mobilności czynnik rozwoju wiedzy. Pożyteczne byłoby w tym względzie porównanie najbardziej wyraźnych różnic między europejskim i amerykańskim systemem badawczym, który przyciąga i zatrzymuje talenty; porównanie takie służyłoby zidentyfikowaniu pozytywnych aspektów modelu amerykańskiego i przyjęciu elementów możliwych do zaadoptowania na europejskim gruncie, począwszy od procedur rekrutacji po systemy oceny i zachęt do kariery naukowej.

4.8 By stworzyć europejską przestrzeń badawczą, należy nie tylko wspierać przenoszenie między państwami (bądź ośrodkami badawczymi) środków finansowych otrzymanych przez danego naukowca, ale również uruchomić wzorcowy proces, dzięki któremu instytucje czerpałyby korzyści z przyjmowania osób o najwyższych kwalifikacjach naukowych. Ponadto naukowców, podobnie jak inne kategorie zawodowe wymagające mobilności, należy wspierać na szczeblu UE, oferując im konkretne zachęty (płacowe i infrastrukturalne) do zmiany miejsc zatrudnienia, a nie piętrzyć przed nimi przeszkody, jak to się często dzieje obecnie i czego wynikiem jest „drenaż mózgów”. Przykładem w tym zakresie może być mechanizm powszechnie stosowany na uczelniach angloamerykańskich polegający na przyznawaniu przez instytucję finansującą bonusa („overhead”) na rzecz instytucji przyjmującej naukowca otrzymującego dofinansowanie, proporcjonalnego do wielkości samego finansowania.

4.9 Natomiast naukowiec zainteresowany mobilnością znajduje się często w sytuacji niepewności zatrudnienia, a takie połączenie (mobilność i niepewność) wiąże się z dodatkowymi trudnościami, jeżeli chodzi o zabezpieczenie społeczne. Komitet przyjmuje z zadowoleniem stwierdzenie Komisji, że naukowcy i ich pracodawcy powinni mieć ułatwiony i pełny dostęp do praktycznych informacji na temat zabezpieczenia społecznego w poszczególnych państwach członkowskich. Trzeba zagwarantować zabezpieczenie społeczne i ułatwić nabywanie oraz przenoszenie praw do wszelkich jego form, w tym do dodatkowych emerytur. Należy ponadto zdecydowanie wspierać możliwość przyjęcia środków zmierzających do zapewnienia naukowcom ciągłości umów; przez kilka lat na początku kariery niepewność zatrudnienia można uznać za naturalną, lecz po 40. roku życia jest ona upokarzająca i wiąże się z ograniczoną niezależnością oraz niewielkimi możliwościami dostępu do stanowisk kierowniczych.

4.10 Należy także promować różnicowanie ścieżek kariery pracowników badawczych, oferując nietradycyjne kanały pozwalające na opuszczenie środowiska badawczego, umożliwiające naukowcowi wykorzystanie zdobytej przez siebie wiedzy w sposób przynoszący więcej satysfakcji. Nie stoi to w sprzeczności z zamysłem zacieśnienia stosunków pomiędzy sektorem administracji publicznej a środowiskiem naukowo-badawczym. Na przykład stworzenie powiązania pomiędzy edukacją a środowiskiem naukowo-badawczym pozwoliłoby na wykorzystanie w nauczaniu doskonałych zasobów przez placówki edukacyjne np. personelu badawczego w ramach zróżnicowanej pracy dydaktycznej charakteryzującej się wysoką jakością. W podobny sposób szczególnie zainteresowani zagadnieniami badań naukowych nauczyciele szkół średnich mogliby współpracować z tym strategicznym sektorem, wnosząc wkład kulturowy i tym samym wzbogacając kapitał wiedzy przekazywanej uczniom.

4.11 Badania są z pewnością motorem rozwoju, a ich powiązania ze środowiskiem przedsiębiorstw stale się umacniają. Zaawansowane technologicznie innowacyjne badania dotyczące branży przemysłowej i przedsiębiorstw powinny ożywiać rozwój gospodarczy. W tym zakresie należy wspierać opracowanie zintegrowanego systemu powiązań między badaniami, innowacjami i przedsiębiorstwami. Konieczne jest zatem, by zadbać o korzystną wymianę pomiędzy środowiskami pracy sektora publicznego i prywatnego. Wymianę utrudniają często różnice w polityce zarządzania zasobami ludzkimi. Komitet ma nadzieję, że przepisy poszczególnych państw i krajowe umowy o pracę zmniejszą wkrótce opisane rozbieżności dzięki zastosowaniu konkretnych środków (zachęt podatkowych, staży, mobilności, programów wspólnotowych itp.).

4.12 Należy także zachęcać do określonych form przedsiębiorczości (zakładania przedsiębiorstw start-up, tworzenia spółek spin-off), w których kompetencje zdobyte przez naukowców mogą zostać wykorzystane w innowacyjnej działalności gospodarczej. Wsparcie takie może obejmować korzystne traktowanie przez banki i nie tylko (ułatwiony dostęp do finansowania ze środków publicznych), a także ułatwienia w zakresie zabezpieczenia społecznego i ulgi podatkowe.

4.13 Na zakończenie EKES z zadowoleniem przyjmuje program ramowy przyjęty przez Komisję w dokumencie COM(2008) 317 wersja ostateczna. Krajowy plan działań na rok 2009, który ma dopiero zostać przyjęty przez państwa członkowskie musi, natychmiast po zasięgnięciu opinii zainteresowanych stron, przewidywać realizację zadeklarowanych celów, uwzględniając istniejące wspólnotowe ramy prawne, obecne dobre rozwiązania oraz rozwiązania wspólne dla państw członkowskich.

4.14 Wreszcie konferencja w roku 2009, w której udział wezmą partnerzy społeczni, będzie miała decydujące znaczenie dla oceny sytuacji oraz wypracowania wspólnego stanowiska w sprawie wprowadzenia ewentualnych zmian bądź ulepszeń.

Bruksela, 3 grudnia 2008 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

Sekretarz Generalny Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Martin WESTLAKE

28.7.2009

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 175/87

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie „komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów: Poprawa efektywności energetycznej przez zastosowanie technologii informacyjno-komunikacyjnych”

COM(2008) 241 wersja ostateczna

(2009/C 175/16)

Dnia 13 maja 2008 r. Komisja, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów: Poprawa efektywności energetycznej przez zastosowanie technologii informacyjno-komunikacyjnych

COM(2008) 241 wersja ostateczna.

Na 449. sesji plenarnej w dniach 3–4 grudnia 2008 r. (posiedzenie z 4 grudnia) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 123 do 3–21 osób wstrzymało się od głosu — przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny jest zdania, iż rozwój zrównoważony powinien być priorytetem w polityce UE. Należy go zapewnić m.in. poprzez efektywność energetyczną, rozwój nowych, alternatywnych źródeł energii (odnawialnych, czystych lub ekologicznych), a ostatecznie poprzez przyjęcie środków służących zmniejszeniu emisji CO2 w obliczu zmian klimatycznych.

1.2 Komunikat przedłożony przez Komisję jest krokiem w tym kierunku. Proponuje się w nim wspieranie krajowych i regionalnych programów w obszarze badań i rozwoju technologicznego, jak również uznaje, iż technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT) sprzyjają wzrostowi efektywności energetycznej.

1.3 Komitet podziela zdanie Komisji, iż ICT w dwójnasób przyczyniają się do realizacji celów w zakresie rozwoju zrównoważonego: z jednej strony badania, rozwój i innowacje w ramach ich własnych komponentów, urządzeń i usług pozwolą zaoszczędzić energię potrzebną do ich funkcjonowania; z drugiej zaś, wdrażanie ICT w różnych obszarach gospodarczych, zarówno na poziomie produkcji, jak i konsumpcji, pozwala na „dematerializację” wielu procesów oraz zastąpienie wymiany fizycznej i materialnej świadczeniem usług online, co również zaowocuje oszczędnością energii. Jednakże zdaniem Komitetu istotne jest również uwzględnienie kwestii energooszczędności w całym procesie produkcji urządzeń i przebiegu procesów technologicznych, a nie skupiania się wyłącznie na ich efektywności energetycznej w cyklu życia i użytkowania przez konsumentów.

1.4 Zgodnie ze wspomnianymi celami komunikat Komisji ma zapoczątkować wstępny etap zbierania i analizy informacji, po którym przedstawiony zostanie drugi komunikat określający główne obszary działania (1). Jednakże zdaniem Komitetu należy przede wszystkim wspierać środki sprzyjające efektywności energetycznej w krótkiej i średniej perspektywie.

1.5 Istotnym warunkiem osiągnięcia efektywności energetycznej, z punktu widzenia podaży, jest zastąpienie urządzeń, które ze względu na swoją przestarzałość technologiczną bądź dobiegający końca cykl życia zużywają więcej energii. W skali europejskiej ponad 50 % urządzeń gospodarstwa domowego wykorzystywanych w naszych domach ma ponad 10 lat i można je uznać za nieefektywne pod względem zużycia energii. Krokiem wstępnym lub alternatywnym w stosunku wydawania dyrektyw w tym obszarze, jaki Komisja mogłaby podjąć, jest propagowanie kryteriów dla przemysłu, które, przy wsparciu ze strony rządów krajowych oraz organizacji konsumentów i użytkowników, ułatwiałyby przygotowanie planów wymiany tych urządzeń.

1.6 W tym kontekście Komitet sądzi na przykład, że należy wykorzystać wprowadzenie cyfrowej telewizji naziemnej w różnych państwach członkowskich do unowocześnienia odbiorników, zastępując tradycyjne telewizory kineskopowe (CRT) ekranami ciekłokrystalicznymi (LCD). Oznacza to na przykład wspieranie — poprzez umowy z producentami i organizacjami użytkowników — produkcji i sprzedaży zintegrowanych urządzeń zapewniających interaktywność, zamiast wspierania kupna dekoderów w postaci przystawek podłączanych do telewizorów analogowych. Badania techniczne wykazują, że telewizory kineskopowe zużywają o jedną trzecią więcej energii niż odbiorniki LCD, a ich zużycie energii w trybie czuwania jest nawet o 60 % większe.

1.7 Komisja może przyjąć podobną postawę w innych obszarach, jak np. sieć energetyczna (wytwarzanie i dystrybucja), inteligentne budynki oraz inteligentne oświetlenie. Oznacza to zatem rozwijanie elektronicznego handlu elektrycznością oraz innowacje technologiczne w zakresie wytwarzania i przesyłu, systemów zarządzania, rachunkowości i wizualizacji w zakresie oszczędności energii w budynkach; postępy w dziedzinie inteligentnego oświetlenia (zarówno wewnątrz budynków, jak i na zewnątrz, a także na drogach) dzięki wykorzystaniu źródeł światła reagujących na otoczenie i dostosowujących się elektronicznie do potrzeb.

Wiadomo na przykład, że energia potrzebna do produkcji i rozwijania technologii komputerowych trzykrotnie przewyższa ilość energii zużywanej przez nie w całym cyklu życia. Należy także uwzględnić wysokie zużycie energii elektrycznej przez serwery i wyszukiwarki internetowe, opracowując specjalne rozwiązania w tej dziedzinie, mając na względzie szczególnie fakt, że wykorzystanie internetu rośnie w postępie wykładniczym. Należy również uwzględnić wzrost zużycia energii związany z konwergencją technologiczną. Bardzo istotne jest również oszacowanie oszczędności energii, którą można uzyskać dzięki używaniu sprzętu, który jest interoperacyjny i ujednolicony pod względem norm technicznych, co w rezultacie doprowadzi do ograniczenia zbytniej rozbudowy wyposażenia i do jego lepszego wykorzystania, zgodnie z wytycznymi zawartymi w dyrektywie 2005/32/WE (2).

Konsumenci mogą w znacznym stopniu przyczynić się do tych oszczędności dzięki posługiwaniu się nowymi technologiami. Również w tym przypadku rozwój oprogramowania komputerowego i urządzeń umożliwia konsumentom szybki i łatwy dostęp do informacji potrzebnych do odpowiedniego użytkowania sprzętu i do obliczenia oszczędności energii, jaką mogą uzyskać na przykład dzięki ograniczeniu czasu działania komputerów i urządzeń peryferyjnych tylko do czasu ich rzeczywistego użytkowania, niekorzystaniu z wygaszaczy ekranów lub okresów, w których komputer pozostaje w trybie oszczędzania energii, a także dzięki optymalizacji wykorzystania drukarek itd. Szacuje się, że w skali ogólnej owo mimowolne zużycie energii, jakie powodują urządzenia we wspomnianym trybie czuwania, może odpowiadać za około 12 % kwoty, na którą opiewa nasz roczny rachunek za elektryczność, a jeśli doliczyć do tego niewłaściwe wykorzystanie technologii oraz przestarzałość urządzeń, zużycie to gwałtownie wzrasta. Jest oczywiste, że potrzeba wymiany sprzętu pociąga za sobą istotne koszty dla użytkowników, które w określonych przypadkach powinny być zrekompensowane poprzez pomoc społeczną.

1.8 Wszystkie te działania należałoby uzupełnić certyfikatami jakości oraz ścisłymi i przejrzystymi informacjami na opakowaniach, skierowanymi do użytkowników i określającymi stopień efektywności energetycznej różnych urządzeń, ich oddziaływanie na środowisko lub poziom emisji dwutlenku węgla itp., podnosząc tym samym świadomość obywateli i ukierunkowując ich popyt oraz propagując efektywne i zrównoważone zużycie energii. Doświadczenia z zastosowania ICT w takich dziedzinach, jak audio-wideo, komunikacja elektroniczna, sektor energetyczny, inteligentne budynki czy inteligentne oświetlenie posłużyłyby za wzór dla oszczędności energii w innych podstawowych sektorach, w których Komisja podjęła już działania, jak np. sektor motoryzacyjny, przemysł wytwórczy czy transport.

Komitet wzywa Komisję do aktywności w zakresie informowania konsumentów, przedsiębiorstw, organów administracji itp. poprzez kampanie uświadamiające za pośrednictwem różnych środków przekazu i nośników informacji.

1.9 Komisja powinna także zachęcać do opracowania znormalizowanych i wiarygodnych wskaźników umożliwiających pomiar i ocenę oszczędności energii, jaka może wynikać z zastosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych. Pomogłoby to ukrócić nasilającą się praktykę oszukańczego lub mylącego posługiwania się koncepcjami „zielonej” lub „czystej” energii z pobudek czysto marketingowych i bez jakiegokolwiek realnego uzasadnienia, które byłoby rzetelne i wymierne pod względem oszczędności i redukcji emisji. Wprowadzenie takich wskaźników pomogłoby ustalić, czy określona praktyka handlowa jest uczciwa, zwłaszcza w przypadku informacji handlowych, które wykorzystują argumenty z zakresu „marketingu ekologicznego”.

Ważne jest, by w kontekście prywatyzacji i liberalizacji rynku energetycznego zachęcać przedsiębiorstwa do inwestowania w oszczędne i zrównoważone wykorzystywanie energii i sprawiać, by postrzegały tego rodzaju inwestycje w kategoriach możliwości biznesowych i jako źródło nowych miejsc pracy wymagających wysokich kwalifikacji.

1.10 Zdaniem Komitetu należy wzmóc wysiłki polityczne w ramach UE na rzecz zapewnienia zasobów niezbędnych do realizacji proponowanych celów w zakresie oszczędności energii, przy pomocy środków obowiązkowych dotyczących sprzętu i wyposażenia, tak aby uzupełnić braki występujące w planowaniu krajowym. Interwencja wspólnotowa w tej dziedzinie — w postaci przyjęcia dyrektywy — stanowiłaby wartość dodaną w stosunku do działań podejmowanych na szczeblu państw członkowskich, bez uszczerbku dla wspierania przez Komisję wprowadzenia na szczeblu krajowym kodeksów dobrych praktyk oraz przeprowadzenia analiz porównawczych na temat optymalizacji zużycia energii. Dostarczyłyby one bodźca w obrębie UE oraz zachęciłyby przedsiębiorstwa do opracowania raportów na temat oszczędności zużycia energii.

2. Uzasadnienie

2.1 Kontekst

2.1.1 Komunikat Komisji wpisuje się w następujące ramy:

—

Priorytety ustalone wiosną 2007 r. przez szefów państw i rządów zgromadzonych na posiedzeniu Rady Europejskiej, która podkreśliła konieczność stawienia czoła zmianom klimatycznym, zapewnienia wystarczającej ilości bezpiecznej energii po konkurencyjnych cenach, jak również zagwarantowania modelu rozwoju zrównoważonego w XXI wieku. Na wspomnianym posiedzeniu wypracowano porozumienie w sprawie konieczności włączenia zintegrowanej polityki klimatycznej i energetycznej do podstaw programu politycznego UE, określając tym samym konkretne i prawnie wiążące cele, które mają świadczyć o zaangażowania Europy w tej dziedzinie. W przyszłości Komisja uważa za niezbędne oddzielenie ciągłego wzrostu gospodarki europejskiej, kluczowego dla zapewnienia pełnego zatrudnienia i integracji społecznej, od zużycia energii. Technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT) (3) powinny odgrywać istotną rolę w zmniejszaniu energochłonności oraz w poprawie efektywności energetycznej gospodarki.

—	Pakiet środków przyjęty przez Komisję 23 stycznia 2008 r., w ramach którego wykazano, że wskazane wyżej cele nie tylko są możliwe do realizacji zarówno pod względem technologicznym, jak i ekonomicznym, lecz także stanowią wyjątkową szansę dla tysięcy przedsiębiorstw europejskich.

—	Europejski strategiczny plan w dziedzinie technologii energetycznych oraz inne liczne działania Komisji Europejskiej w różnych dziedzinach, będące odpowiedzią na wyzwania związane ze zmianami klimatycznymi.

2.2 Uwagi ogólne

2.2.1 Mając powyższe na uwadze, celem komunikatu jest zachęcenie do otwartej debaty między zainteresowanymi stronami dotyczącej szeregu wybranych obszarów, jak np. sam sektor ICT, sektor energetyczny, inteligentne budynki oraz inteligentne oświetlenie. Oznacza to rozpoczęcie procesu zbierania i analizy informacji oraz konsultacji i partnerstwa przy udziale jak największej liczby podmiotów: instytucji europejskich (Parlamentu, Komitetu Regionów, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego), państw członkowskich, przemysłu, ośrodków badawczych oraz konsumentów. Mogą one odegrać istotną rolę w próbnym wykorzystaniu nowych urządzeń i komponentów.

Komisja powinna w większym stopniu wspierać udział konsumentów i użytkowników w realizacji celów w zakresie oszczędności energii przy pomocy ICT, by móc czerpać korzyści nie tylko z inteligentnych systemów energooszczędnych, lecz również z ich inteligentnego wykorzystywania przez obywateli. Istnieje szereg różnych procedur umożliwiających tego rodzaju udział w badaniach, rozwoju i innowacji, takich jak europejska sieć „żywych laboratoriów”, które pozwalają bezpośrednio poznać opinie, postawy i zachowania użytkowników poprzez mechaniczną obserwację za pośrednictwem samych ICT.

2.2.2 Synergie i porozumienia dotyczące sprawdzonych rozwiązań, które mogą się ukształtować w tym procesie, umożliwią zwiększenie liczby inicjatyw pilotażowych oraz będą wspierać badania i rozwój technologiczny. W konkretnym przypadku ICT badania nad efektywnością energetyczną odbywałyby się w ramach programów krajowych i regionalnych, programu ramowego UE na rzecz konkurencyjności i innowacji oraz programów operacyjnych finansowanych z polityki spójności. Zachęcałoby to przedsiębiorstwa do oceny swojego oddziaływania na środowisko oraz podejmowania decyzji z uwzględnieniem tego rodzaju analiz, w oparciu o połączenie zaawansowanych sieci komunikacyjnych i odnawialnych źródeł energii w celu oszczędności energii („negawaty”).

2.2.3 EKES wypowiadał się już wielokrotnie na temat znaczenia ITC w dokonywaniu zmian strukturalnych oraz ich istotnego wkładu w dziedzinie innowacji, m.in. w opiniach w sprawie nanotechnologii (4), biotechnologii (5), badań w zakresie zdrowia, a szczególnie w opinii w sprawie technologii informacyjnych (6). Siódmy program ramowy zajmuje się tymi zagadnieniami w sposób zasadniczo horyzontalny. Co się tyczy środków B+R, z punktu widzenia gospodarki i środowiska fundamentalne znaczenie ma wykorzystanie nowocześniejszych technologii oraz wyasygnowanie większych środków wspólnotowych w celu promowania badań i innowacji (7).

2.3 Uwagi szczegółowe

Komisja szczególną uwagę poświęca sektorowi energetycznemu, w którym zachodzą obecnie szeroko zakrojone zmiany: uwolnienie rynku, pojawianie się coraz większej liczby lokalnych sieci energetycznych, integracja odnawialnych źródeł energii, rozpowszechnienie kogeneracji i mikrogeneracji (mikrosieci, elektrownie wirtualne), skrócenie łańcucha między producentem a konsumentem, kompensacja zużycia energii między użytkownikami i nowe wymagania obywateli.

2.3.1.1 Kwestia poprawy sieci energetycznej, od produkcji po dystrybucję, w tym poprawa wydajności sieci w celu zapobieżenia stratom energii, figuruje w ocenie planu działania na rzecz racjonalizacji zużycia energii, na temat której EKES wypowiedział się niedawno w odrębnej opinii (8).

2.3.1.2 Komisja zajmuje się również możliwościami oszczędzania energii dzięki inteligentnym budynkom używanym zarówno jako domy mieszkalne, jak i do działalności gospodarczej. W tym kontekście wspomina się przede wszystkim o rozwoju systemów zarządzania, rachunkowości i wizualizacji zużycia energii, co dodatkowo przyczyni się do uświadomienia użytkowników. Należy pamiętać, że ponad 40 % zużycia energii w Europie przypada na budynki.

2.3.1.3 Zdaniem Komitetu (9) należy znaleźć nowe bodźce kulturowe i nowe zachęty, by z jednej strony skompensować wzrost kosztów, a z drugiej zwiększyć zainteresowanie:

—	badaniami w zakresie projektowania,

—	przeglądem metod budowy,

—	wykorzystaniem w procesie budowy materiałów lepszej jakości,

—	nowymi rozwiązaniami strukturalnymi.

2.3.1.4 EKES przypomina (10), że z punktu widzenia ostatecznego odbiorcy należy zwrócić należytą uwagę na bariery stojące na przeszkodzie promowaniu i praktycznemu wdrażaniu energooszczędnych rozwiązań w budynkach w Europie, a mianowicie bariery techniczne, gospodarcze, finansowe, prawne, administracyjne, biurokratyczne, instytucjonalne, bariery w zakresie zarządzania, zachowań społecznych, jak również bariery wynikające z braku zintegrowanego podejścia (brak równowagi między ogrzewaniem a chłodzeniem, nieuwzględnianie warunków klimatycznych itp.).

Inteligentne budynki przyczyniają się zarówno do poprawy jakości życia, komfortu i bezpieczeństwa przebywających w nich osób, jak i do oszczędności energii i obniżenia kosztów. Odpowiednie łącza zapewniają dostęp nie tylko do usług telekomunikacyjnych (odbiór, adaptacja i dystrybucja sygnałów radiowo-telewizyjnych na częstotliwościach naziemnych i satelitarnych, poprzez ADSL, telewizję kablową, sieć elektryczną), ale także do innych usług niezwykle skutecznych, jeśli chodzi o oszczędzanie energii, takich jak wykrywanie wycieków gazu i wody oraz nadmiernego zużycia energii elektrycznej z powodu usterek, automatyczna kontrola podlewania i klimatyzacji.

Zastosowanie zarówno aktywnych, jak i pasywnych procedur poprawy warunków środowiskowych w budynkach mieszkalnych może zmniejszyć zużycie energii w gospodarstwach domowych aż o 50 %, a jak wskazują wyniki niektórych badań, połączenie wykorzystania czystej energii z mechanicznymi systemami kontroli środowiska może dać oszczędności sięgające 70 %.

Postępy w dziedzinie inteligentnego oświetlenia (zarówno wewnątrz budynków, jak i na zewnątrz, a także na drogach) pozwalają na zastosowanie źródeł światła reagujących na otoczenie i dostosowujących się elektronicznie do potrzeb. Na rynku istnieją już takie technologie, jak diody elektroluminescencyjne (LED) czy najnowocześniejsze organiczne diody elektroluminescencyjne (OLED), które mają duży potencjał w zakresie energooszczędności. Około jednej piątej światowego zużycia energii elektrycznej przypada na oświetlenie.

2.3.2.1 EKES opowiada się za wspieraniem i zachęcaniem do zawierania dobrowolnych porozumień dotyczących wprowadzania stopniowo coraz inteligentniejszego oświetlenia w celu zwiększenia energooszczędności we wszystkich miejscach publicznych, zarówno w budynkach, jak i na zewnątrz.

2.3.2.2 Sposobem na ukierunkowanie i przetestowanie zmian strukturalnych może być wspieranie ekologicznych zamówień w sektorze ITC, by doprowadzić do wyłonienia się przemysłu neutralnego pod względem emisji dwutlenku węgla poprzez dobrowolne porozumienia dotyczące projektów pilotażowych.

Komisja powinna dążyć do sytuacji, w której przedsiębiorstwa inwestujące w przedsięwzięcia mające na celu zmniejszenie ich oddziaływania na środowisko oprócz uzyskiwania korzyści w postaci niższych kosztów wynikających z oszczędności energii, cieszyłyby się większą przychylnością ze strony konsumentów. Oczywiście firmy muszą także zadbać w ramach swoich systemów zarządzania środowiskiem o odpowiedni recykling części elektronicznych, zużytych elementów i nadwyżek. Kwestie recyklingu należy uwzględniać już na etapie samej produkcji sprzętu, tak aby znaczny odsetek wykorzystywanych materiałów i części nadawał się do ponownego użycia. Mając na względzie znaczenie tego zagadnienia, EKES opracowuje opinię z inicjatywy własnej poświęconą tej problematyce, w której wypowie się na temat systemów postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym.

2.3.2.3 Komitet zalecał już (11) promowanie ekologicznych zamówień publicznych poprzez określenie technicznych cech produktów noszących miano „ekologicznych”, poczynając od tych, które wywierają najkorzystniejszy wpływ na środowisko, z uwzględnieniem w specyfikacji kosztu produktu lub cyklu życia usługi, stworzenie dostępnej w internecie bazy danych na ten temat, aktualizację dyrektyw WE dotyczących zamówień publicznych poprzez odniesienia do norm, systemów EMS, oznakowania ekologicznego oraz ekologicznego projektowania i wreszcie, publikację krajowych planów wdrożenia ekologicznych zamówień publicznych. W ramach tego podejścia należałoby zwrócić szczególną uwagę na MŚP z uwagi na ich znaczenie dla wielkości produkcji i dla zatrudnienia, zgodnie ze stanowiskiem Komisji, która wspiera tego rodzaju przedsiębiorstwa.

ITC mogą w szczególnym stopniu przyczynić się do zminimalizowania skutków zmian klimatycznych (12), ponieważ ich produkty i usługi mogą doprowadzić do zastąpienia towarów i ograniczenia transportu (np. poprzez promowanie systemów wideokonferencji). Można by również znacząco zmniejszyć zużycie energii pierwotnej, a tym samym emisje CO2, na przykład poprzez zastosowanie nowych form pracy (telepraca), fakturowanie elektroniczne, kształcenie na odległość bądź korzystanie z formularzy elektronicznych.

2.3.3.1 Przedsiębiorstwa mogą znaleźć nowe źródła dochodów dzięki zastosowaniu rozwiązań ITC w odniesieniu do usług, które pomagają innym sektorom w osiąganiu większej wydajności. Wymienić tu można następujące elementy:

—	sprzyjanie poszukiwaniu i wdrażaniu możliwości redukcji emisji gazów cieplarnianych;

—	opracowanie na potrzeby przedsiębiorstw bądź sektorów listy obejmującej możliwości zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych;

—	wspieranie wewnątrz przedsiębiorstw projektów służących zwiększaniu efektywności energetycznej;

—	wskazywanie możliwości obniżenia emisji w usługach;

—	uwzględnianie emisji gazów cieplarnianych jako wskaźnika odzwierciedlającego stosunek kosztów do korzyści przy ocenie nowych projektów.

2.3.3.2 Pozytywnym aspektem może być utworzenie biur ds. zmian klimatycznych w przedsiębiorstwach związanych z sektorem ICT. Do zadań takich biur należałoby m.in.:

—	zwiększanie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych lub nadwyżek energii;

—	zapewnianie zgodności procesów z polityką energetyczną danej organizacji oraz poprawa efektywności energetycznej takich procesów;

—	wskazywanie najlepszych spośród rozwiązań wdrożonych już w ramach różnych zrealizowanych projektów, a także ich promowanie w przyszłości;

—	nakreślanie celów dotyczących redukcji emisji CO2;

—	dążenie do certyfikacji własnych systemów zarządzania energią przez organizację zewnętrzną;

—	dokonywanie oceny energetycznej i wskazywanie obszarów, w których zużycie energii jest największe.

Bruksela, 4 grudnia 2008 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

Sekretarz Generalny Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Martin WESTLAKE

(1) Przykładem takiego uprzedniego zbierania i analizy informacji jest ostatnie opracowanie Komisji The implications of ICT for Energy Consumption (e-Business Watch, Study report no 09/2008, http://www.ebusiness-watch.org/studies/special_topics/2007/documents/Study_09–2008_Energy.pdf).

(2) Dz.U. L 191 z 22.7.2005, s. 29

(3) Termin ICT odnosi się do komponentów i systemów mikro- i nanoelektronicznych, jak również do technologii przyszłości, takich jak fotonika, obiecujących o wiele większą moc obliczeniową przy ułamku obecnego zużycia energii czy też bardzo jasne, łatwe w obsłudze lampy energooszczędne.

(4) Dz.U. C 157 z 28.6.2005, s. 22

(5) Dz.U. C 234 z 30.9.2003, s. 13; Dz.U. C 61 z 14.3.2003, s. 22 oraz Dz.U. C 94 z 18.4.2002, s. 23

(6) Dz.U. C 302 z 7.12.2004, s. 44.

(7) Dz.U. C 65 z 17.3.2006, s. 9; sprawozdawca: Gerd WOLF, współsprawozdawca: Antonello PEZZINI. Opinia w sprawie wniosku dotyczącego decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącej siódmego programu ramowego Wspólnoty Europejskiej badań, rozwoju technologicznego i demonstracji (2007–2013).

(8) Opinia CESE 1513/2008, sprawozdawca: Edgardo Maria IOZIA, Racjonalizacja zużycia energii — ocena krajowych planów działania.

(9) Opinia CESE sprawozdawca: Antonello PEZZINI, Dz.U. C 162 z 25.6.2008, s. 62 — Efektywność energetyczna w budynkach — wkład użytkowników końcowych.

(10) Dz.U. C 162 z 25.6.2008, s. 62, pkt 1.11

(11) Dz.U. C 224 z 30.8.2008, s. 1 — Ekologiczne sposoby produkcji, sprawozdawca: Anna Maria DARMANIN

(12) Według danych Międzynarodowej Unii Telekomunikacyjnej sektor ten mógłby przyczynić się do zmniejszenia emisji CO2 o 48,4 mln ton w pozostałych powiązanych sektorach, jeśli zastosowano by odpowiednie rozwiązania oparte na telekomunikacji (zdrowie, mobilność w miastach, administracja publiczna itp.).

28.7.2009

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 175/92

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie „komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów »Udoskonalenie techniki internetowej — Plan działania dotyczący wdrażania protokołu internetowego, wersja 6 (IPv6) w Europie«”

COM(2008) 313 wersja ostateczna

(2009/C 175/17)

Dnia 27 maja 2008 r. Komisja Europejska, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów „Udoskonalenie techniki internetowej — Plan działania dotyczący wdrażania protokołu internetowego, wersja 6 (IPv6) w Europie”

COM(2008) 313 wersja ostateczna.

Dnia 8 lipca 2008 r. Prezydium Komitetu powierzyło przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie Sekcji Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego.

Mając na względzie pilny charakter prac, na 449. sesji plenarnej w dniach 3–4 grudnia 2008 r. (posiedzenie z 3 grudnia) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny wyznaczył Thomasa McDONOGHA na sprawozdawcę generalnego oraz przyjął jednogłośnie następującą opinię:

1. Wnioski

1.1 Komitet z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji w sprawie planu działania dotyczącego wdrażania protokołu internetowego, wersja 6 (IPv6) w Europie. Komitet podziela zaniepokojenie Komisji w związku z opóźnieniami w przyjmowaniu protokołu IPv6 w Europie i zgadza się, że potrzebne są pilne działania w celu wsparcia powszechnego wprowadzenia kolejnej wersji protokołu internetowego.

1.2 Wolne tempo postępów w zakresie wprowadzania protokołu IPv6 zagraża strategii lizbońskiej, realizowanej w ramach inicjatywy i2010 (1). Ekonomiczny efekt powielający, wywoływany przez korzystanie z Internetu oraz innowacje, ma ogromne znaczenie dla konkurencyjności Europy. Analogicznie do dostępu szerokopasmowego, dostępność protokołu IPv6 będzie istotną siłą napędową branży internetowej, a już obecnie pozostajemy w tyle za innymi regionami (np. zastosowanie protokołu IPv6 do realizacji projektu CGNI — Chinese Next Generation Internet) (2) pod względem wdrażania protokołu IPv6; nie możemy pozwolić sobie na jeszcze większe opóźnienia w przechodzeniu na protokół IPv6 w porównaniu z naszymi ważnymi partnerami handlowymi.

1.3 Komitet z zadowoleniem przyjmuje wiele z zalecanych działań przedstawionych w komunikacie; zachęca jednakże Komisję do większej asertywności, jeśli chodzi o rolę lidera, która powinna odegrać UE, by znacznie przyspieszyć przyjęcie protokołu IPv6. Komitet uważa, że jeśli tak się nie stanie, cel Komisji, którym jest zapewnienie, iż 25 % użytkowników będzie miało możliwość połączenia się z Internetem za pomocą protokołu IPv6 do 2010 r., jest zbyt optymistyczny.

1.4 Komitet sądzi, że w komunikacie niedostateczną uwagę poświęcono kwestiom ochrony prywatności i bezpieczeństwa, wynikającym z przyjęcia protokołu IPv6 w celu uruchomienia „Internetu przedmiotów” (3). Kwestie te mają istotne znaczenie dla obywateli Unii i muszą zostać właściwie uregulowane, aby chronić ich prawa oraz ułatwić przyjęcie normy IPv6.

1.5 Występujący już poważny problem geograficznych różnic w dostępie do technologii cyfrowych w Europie jeszcze się zaostrzy wskutek przejścia na protokół IPv6, jeżeli Komisja nie podejmie konkretnych działań, aby problem ten rozwiązać i zwrócić szczególną uwagę na regiony znajdujące się w mniej korzystnej sytuacji. Działanie na skalę UE jest potrzebne, aby jak najszybciej zapewnić równość wszystkich państw członkowskich pod względem dostępności protokołu IPv6.

1.6 Protokół IPv6 będzie zwiastunem szerokiego wachlarza nowych technologii i usług internetowych, które poprawią jakość życia wszystkich obywateli, a zwłaszcza tych w mniej korzystnej sytuacji — osób starszych, niepełnosprawnych, mniej wykształconych. Komitet uważa, że wprowadzenie IPv6 na rynek w UE wymaga zdecydowanych działań rządu i nie powinno być sprowadzane do najniższego wspólnego mianownika, czyli wąskich interesów handlowych.

1.7 Komitet zwraca uwagę Komisji na poprzednie opinie EKES-u, w których przedstawiono uwagi na temat promocji korzystania z Internetu, kwestii ochrony danych, problemów związanych z bezpieczeństwem Internetu i geograficznych różnic w dostępie do technologii cyfrowych (4).

1.8 W niniejszej opinii Komitet pragnie wypowiedzieć się na temat kwestii będących przedmiotem szczególnego zainteresowania oraz poczynić zalecenia.

2. Zalecenia

2.1 Komisja powinna zapewnić silne europejskie przywództwo i wsparcie dla szybkiego wprowadzenia IPv6 na rynki w Europie.

2.2 Podstawą tej roli przywódczej muszą być przekonująca wizja przyszłości Internetu opartego na IPv6 oraz wielorakie korzyści, które odniosą wszystkie zainteresowane strony.

2.3 Komisja powinna ściślej współpracować z organizacjami internetowymi, aby zapewnić zintegrowane podejście, a tym samym zapewnić sektorowi przywództwo na płaszczyźnie europejskiej, pozwalające na szybkie wprowadzenie protokołu IPv6.

2.4 W całej UE należy wprowadzić szeroko zakrojone programy szkoleniowe i edukacyjne w celu zapewnienia jak największej wiedzy o technologii IPv6 oraz zdolności do jej pomyślnego wdrożenia.

2.5 Należy wykorzystać program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji (CIP) (5), aby pomóc wyrównać koszty przejścia z protokołu IPv4 na IPv6, które poniosą mniejsi dostawcy usług internetowych oraz dostawcy treści.

2.6 Program CIP należy również wykorzystać jako zachętę do rozwoju aplikacji i usług, które wzmocnią nową normę.

2.7 Aby przywrócić równowagę między interesami udziałowców przedsiębiorstw będących dostawcami usług internetowych a interesami obywateli, więksi dostawcy usług internetowych powinni być zobligowani do odegrania wiodącej roli na szczeblu UE w zakresie przyjęcia protokołu IPv6 w całej Unii. Odnowienie licencji operatorów Internetu powinno zależeć od spełnienia obowiązków w zakresie oferowania pełnego i nieograniczonego połączenia za pomocą IPv6 do 2010 r. oraz zapewnienia klientom szerokiego szkolenia na temat wdrażania protokołu IPv6.

2.8 Komisja powinna podjąć wzmożone wysiłki na poziomie UE i w skali światowej, by rozwiązać poważne problemy związane z bezpieczeństwem i ochroną prywatności, które wynikają z przyjęcia protokołu IPv6.

2.9 Komitet zaleca, aby ewentualny problem geograficznych różnic w dostępie do technologii IPv6 został rozwiązany za pomocą mechanizmu narodowych strategii łączności szerokopasmowej (6) bądź podobnego instrumentu. Ponadto do wsparcia wprowadzenia protokołu IPv6 na rynek należy wykorzystać, w stosownych wypadkach, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR).

3. Informacje podstawowe

3.1 Ogólne informacje o planie działania

Plan działania przygotowany w celu wspierania powszechnego wprowadzenia do 2010 r. kolejnej wersji protokołu internetowego (IPv6) zwraca uwagę na następujące fakty:

—	pilne wdrożenie protokołu IPv6 wymagane jest ze względu na to, że wyczerpuje się pula adresów IP w obecnie wykorzystywanej wersji 4 protokołu;

—	protokół IPv6 zapewnia platformę dla innowacji w obszarze usług i aplikacji opartych na protokole internetowym i ma zasadnicze znaczenie dla utrzymania Europy na czołowej pozycji, jeśli chodzi o wzrost oparty na technologii.

3.2 Protokół internetowy

„Protokół internetowy” (IP) nadaje każdej jednostce łączącej się z Internetem numer, czyli adres, w celu umożliwienia komunikacji z innymi podłączonymi jednostkami. W obecnej wersji protokołu (IPv4) do dyspozycji jest ponad 4 mld takich adresów (7). Jednak nawet tak duża liczba nie wystarczy, aby dotrzymać kroku ciągłemu rozwojowi Internetu.

Zmodernizowany protokół IPv6 jest stopniowo wprowadzany od końca lat dziewięćdziesiątych (8), lecz jego przyjmowanie następuje bardzo powoli — natężenie ruchu w protokole IPv6 nadal stanowi niewielki odsetek (>1 %) ogólnego ruchu w Internecie (9).

Prognozuje się, że pula adresów w protokole IPv4 wyczerpie się w przybliżeniu między rokiem 2010 a 2012 (10). Brak odpowiedniego rozwiązania problemu z adresami w protokole IPv4 będzie stanowić przeszkodę dla rozwoju Internetu, a także dla zdolności do innowacji w sieciach opartych na protokole IP.

3.3 Konieczność wprowadzenia protokołu IPv6

IPv6 stanowi długofalowe rozwiązanie problemu przestrzeni adresowej — liczba adresów zdefiniowanych w protokole IPv6 jest ogromna (3,4 x1038).

IPv6 umożliwi każdemu obywatelowi, każdemu operatorowi sieci oraz każdej organizacji na świecie posiadanie tylu adresów IP, ile potrzebują, żeby połączyć wszelkie możliwe urządzenia lub sprzęty bezpośrednio z globalną siecią internetową. Jak obrazowo stwierdziła komisarz Reding, „(…) Jeżeli w Europie ma być możliwe używanie takich najnowszych narzędzi internetowych jak inteligentne etykiety w sklepach, w fabrykach i na lotniskach, inteligentne i energooszczędne systemy ogrzewania i oświetlenia czy też wewnętrzne sieci i systemy nawigacyjne w samochodach, to zapotrzebowanie na adresy IP wzrośnie tysiąckrotnie (…) (11)”.

Badanie sfinansowane przez Komisję (12) wykazało, że możliwość taka istnieje w wielu sektorach rynku, takich jak sieci domowe, zarządzanie budynkiem, komunikacja ruchoma, sektor obrony i bezpieczeństwa oraz przemysł samochodowy.

3.4 IPv6 a konkurencyjność międzynarodowa

Inne regiony, w szczególności Azja, wykazują już duże zainteresowanie protokołem IPv6.

3.5 Przejście na protokół IPv6

Nastąpi faza przejściowa (przewiduje się, że będzie ona trwała ponad 20 lat), podczas której protokoły IPv4 i IPv6 będą funkcjonować równolegle na tych samych maszynach oraz będą mogły być przekazywane za pomocą tych samych łączy sieciowych. Podczas tej fazy zastosowane zostaną kosztowne mechanizmy służące poradzeniu sobie z problemem zależności od spuścizny protokołu IPv4: nakładki, takie jak interfejsy „podwójnego stosu” protokołów, tunelowanie oraz techniki obejścia, jak adresowanie podrzędne (ang. sub-addressing) poprzez stosowanie translacji adresów (NAT) i aukcje adresów IPv4.

3.6 Zainteresowane strony

Wdrażanie IPv6 wymaga zaangażowana wielu podmiotów na całym świecie.

—	Organizacje zajmujące się kwestiami dotyczącymi Internetu (takie jak ICANN, RIR oraz IETF), które muszą zarządzać wspólnymi zasobami i usługami IPv6.

—	Dostawcy usług internetowych (ISP), którzy z czasem będą zmuszeni do oferowania klientom rozwiązań kompatybilnych z IPv6 i usług opartych na IPv6.

—	Dostawcy infrastruktury, którzy muszą zintegrować funkcje IPv6 ze swoimi produktami.

—	Dostawcy treści i usług (jak strony internetowe, komunikatory internetowe, poczta elektroniczna itd.), którzy muszą uruchomić protokół IPv6 na swoich serwerach.

—	Dostawcy aplikacji biznesowych i użytkowych, na których spoczywa obowiązek zapewnienia zgodności swoich rozwiązań z IPv6 i którzy są zmuszeni do rozwijania produktów i usług wykorzystujących funkcje IPv6.

—	Użytkownicy (konsumenci, przedsiębiorstwa, ośrodki akademickie i administracja publiczna), którzy muszą kupować produkty i usługi współpracujące z protokołem IPv6 oraz wdrożyć go we własnych sieciach.

3.7 Koszt wdrożenia protokołu IPv6

Nie jest możliwe rzetelne oszacowanie kosztów wprowadzenia protokołu IPv6 na skalę światową. Stopniowe przyjmowanie IPv6 przez różne zainteresowane podmioty przyczyni się do utrzymania kosztów pod kontrolą.

3.8 Potrzeba polityki na poziomie europejskim

Obecnie, dla większości zainteresowanych stron korzyści z przyjęcia IPv6 nie są bezpośrednio widoczne. Korzyści te są długofalowe, a zatem wiele zainteresowanych stron przyjmuje postawę biernego oczekiwania.

Doprowadziło to do opóźnienia w powszechnym wdrażaniu IPv6; w razie braku pozytywnych działań w chwili obecnej „(…) Europa nie mogłaby w pełni korzystać z najnowszych technologii internetowych i stanęłaby w obliczu poważnego kryzysu w chwili, kiedy zabrakłoby adresów w starym systemie (…)” (13). Stosowne środki polityczne na poziomie europejskim mogłyby pobudzić rynek, motywując osoby i organizacje do poczynienia pozytywnych postępów.

3.9 Działania proponowane przez Komisję

3.9.1 Powszechne wdrożenie IPv6 w Europie powinno odbyć się do 2010 r.

3.9.2 Stymulowanie dostępności za pomocą IPv6 do treści, usług i aplikacji

—	Państwa członkowskie mają uruchomić protokół IPv6 na stronach internetowych sektora publicznego i w usługach administracji elektronicznej (eGovernment).

—	Zainteresowane podmioty przemysłowe mają uznać IPv6 za swoją podstawową platformę dla rozwoju aplikacji lub urządzeń.

—	Pomoc finansowa poprzez działania wspierające normalizację w celu poprawy interoperacyjności sieci.

—	Zachęcanie do tworzenia projektów badawczych finansowanych w ramach siódmego programu ramowego i do wybierania protokołu IPv6, o ile jest to możliwe.

3.9.3 Wytworzenie popytu na łączność IPv6 i produkty wykorzystujące IPv6 za pomocą zamówień publicznych

—	Państwa członkowskie mają przygotować własne sieci do wprowadzenia IPv6.

3.9.4 Zagwarantowanie terminowego przygotowania do wdrożenia IPv6

—	Kampanie informacyjne skierowane do różnych grup użytkowników.

—	Wspomaganie „szczególnych działań wspierających” (w ramach siódmego programu ramowego) w celu rozpowszechnienia wiedzy praktycznej dotyczącej wdrażania IPv6.

—	Zachęcenie dostawców usług internetowych, aby do 2010 r. zapewnili swoim klientom pełną łączność za pomocą protokołu IPv6.

3.9.5 Uregulowanie kwestii bezpieczeństwa i ochrony prywatności

—	Komisja będzie monitorować wpływ powszechnego wdrożenia IPv6 na prywatność i bezpieczeństwo, w szczególności poprzez konsultacje z zainteresowanymi stronami, takimi jak organy odpowiedzialne za ochronę danych oraz organy ścigania.

Wyrażone zostały pewne obawy co do ochrony prywatności w ramach protokołu IPv6, w szczególności przez Grupę Roboczą ds. Ochrony Danych powołaną na mocy art. 29 (14).

3.10 Realizacja planu działania

—	Realizacja planu działania zaplanowana jest na najbliższe trzy lata.

—	Komisja będzie kontynuować obserwację działań organizacji internetowych oraz w stosownych przypadkach zabierać głos w debatach.

—	Komisja będzie regularnie zdawać sprawozdania z postępów grupie wysokiej rangi ekspertów ds. inicjatywy i2010.

4. Uwagi ogólne

4.1 Przejście na protokół IPv6 ma strategiczne znaczenie, ponieważ w protokole internetowym opartym na obecnej normie (IPv4) szybko zaczyna brakować adresów; według prognoz istniejąca pula adresów IPv4 wyczerpie się do 2012 r. Jeżeli nie nastąpi zdecydowane przyspieszenie przyjmowania IPv6, rozwój Internetu zostanie znacznie spowolniony, a spuścizna IPv4 w sieciach UE podwyższy koszty jego użytkowania. Wskutek opóźnienia wzrosną koszty we wszystkich obszarach handlu internetowego, jak również dojdzie do spowolnienia innowacji opartych na protokole internetowym oraz wzrostu gospodarczego.

4.2 W komunikacie zwrócono uwagę, że postępy w zakresie wprowadzania nowej normy są powolne, ponieważ nie istnieje wspólny organ, który kierowałby wprowadzaniem IPv6. Komitet przyznaje, że poszczególne kraje i zainteresowane strony kierowały na płaszczyźnie krajowej programami mającymi na celu wprowadzenie IPv6 na rynek, lecz jest niezadowolony z dotychczasowego wsparcia udzielanego w tym zakresie na poziomie europejskim.

Komitet jest zaniepokojony faktem, że, jeśli chodzi o przyspieszenie przyjęcia IPv6, zbyt dużą wagę przywiązywano do interesów handlowych, zwłaszcza interesów dostawców usług internetowych. Taktyka ta zawiodła. Gospodarcze i społeczne konsekwencje opóźnienia we wprowadzeniu IPv6 są zbyt duże, by w tym przypadku pozwolić na kierowanie się wąskimi interesami handlowymi; przyjęcie IPv6 jest zagadnieniem rządowym. Komisja powinna obecnie opowiadać się za tym, by UE zyskała mocniejszą pozycję lidera, której towarzyszyć będzie odpowiednia polityka oraz instrumenty wsparcia, oraz by bezzwłocznie wywiązała się z zadań będących wynikiem takiej pozycji.

4.3 Brak skutecznych działań dotyczących wprowadzenia IPv6 zagraża strategii lizbońskiej, realizowanej w ramach inicjatywy i2010 (1). Ekonomiczny efekt powielający, wywoływany przez korzystanie z Internetu oraz innowacje, ma ogromne znaczenie dla konkurencyjności Europy; nie możemy pozwolić sobie na opóźnienia w przechodzeniu na protokół IPv6 w porównaniu z naszymi ważnymi partnerami handlowymi. Chociaż niektóre kraje w Unii Europejskiej podjęły szczególne wysiłki, aby zapewnić swoją gotowość do przyjęcia IPv6, to UE jako całość pozostaje w tyle za innymi regionami pod względem wprowadzania IPv6 na rynek.

4.4 W ramach „zarządzania Internetem” Komisja powinna podjąć wzmożone wysiłki na poziomie UE i w skali światowej w celu rozwiązania poważnych problemów związanych z bezpieczeństwem i ochroną prywatności, które wynikają z przyjęcia protokołu IPv6. Protokół IPv6, w połączeniu z takimi technologiami jak elektroniczne etykiety identyfikacji radiowej, umożliwi połączenie w sieć miliardów obiektów w „Internecie przedmiotów”, co spowoduje poważne i złożone problemy związane z ochroną danych osobowych i prywatności oraz z bezpieczeństwem.

Odnotowujemy, że na początku 2009 r. Komisja przedstawi wnioski dotyczące ochrony krytycznej infrastruktury informacyjnej, których celem będzie zwiększenie naszych zdolności do rozwiązania problemów związanych z bezpieczeństwem Internetu (15). W związku z tym EKES zaleca uwzględnienie w tych wnioskach solidnych systemów pozwalających na sprostanie nowym wyzwaniom, które pojawią się wraz z wprowadzeniem IPv6.

4.5 Oczekujemy na zalecenie Komisji w sprawie aspektów identyfikacji radiowej dotyczących prywatności oraz w sprawie zarządzania „Internetem przedmiotów” (16). Nowy protokół IPv6 ułatwi masowy rozwój łączności, a ostatecznie do Internetu podłączone zostaną miliardy przedmiotów codziennego użytku (samochody, ubrania, narzędzia itd.) posiadających własny, niepowtarzalny adres IP. Cytując komisarz Reding, „(…) Musimy poradzić sobie z tymi zagrożeniami, jeżeli »Internet przedmiotów« ma w pełni rozwinąć swój potencjał umożliwiający wzrost gospodarczy. W szczególności musimy zareagować na obawy obywateli, jeśli nie chcemy, by te nowe technologie zostały odrzucone (…)” (15).

4.6 Komisja powinna zapewnić silne przywództwo na poziomie europejskim, umożliwiające szybkie wprowadzenie IPv6 na rynek w Europie. Ta rola przywódcza powinna opierać się na przekonującej wizji przyszłości Internetu opartego na IPv6 — „Internet przedmiotów”, „inteligentne otoczenie” (17) itd. — oraz wielorakich korzyściach dla wszystkich zainteresowanych stron.

4.7 O wizji tej należy informować różnymi kanałami i trzeba przekazywać odpowiednie komunikaty skierowane do poszczególnych konkretnych grup (dostawców usług internetowych, dostawców treści, dostawców aplikacji i użytkowników) w ramach ogólnoeuropejskiej kampanii informacyjnej.

4.8 Przyjęcie IPv6 w znacznym stopniu ułatwiłyby programy edukacyjne i szkoleniowe. Technologia ta jest znacznie lepsza niż IPv4, lecz jej właściwe wdrożenie wymaga dobrego szkolenia. Komisja, rządy państw członkowskich, dostawcy usług internetowych i inne wiodące podmioty powinny zapewnić natychmiastową dostępność programów szkolenia i edukacji w zakresie IPv6 dla wszystkich docelowych grup, które protokół ten będą przyjmować.

4.9 Komisja powinna ściślej współpracować z organizacjami internetowymi — Internetową Korporacją ds. Nadawania Nazw i Numerów (ICANN), europejskim urzędem ds. rejestracji adresów IP (RIPE), regionalnymi rejestrami internetowymi (RIR), grupą zadaniową ds. inżynierii internetowej (IETF) i in., aby zapewnić zintegrowane podejście, a tym samym zagwarantować sektorowi informatycznemu przywództwo na poziomie europejskim, pozwalające na szybkie wprowadzenie protokołu IPv6.

4.10 Rola dostawców usług internetowych ma zasadnicze znaczenie przy wprowadzeniu na rynek i przyjęciu protokołu IPv6. Niestety, ze względu na zagrożenie, jakim dla ich obecnych modeli dochodów jest telefonia internetowa (VIP), dostawcy usług internetowych, którzy prowadzą również działalność w dziedzinie telefonii komórkowej i stacjonarnej, niezbyt przychylnie zapatrują się na wprowadzenie protokołu IPv6 i na wiążące się z tym rewolucyjne zmiany łączności w UE. Jednak nie można pozwolić na to, by wąskie interesy handlowe udziałowców przedsiębiorstw będących dostawcami usług internetowych działały na szkodę interesów wszystkich obywateli UE. Więksi dostawcy usług internetowych powinni zostać zobligowani — za pomocą sankcji, kar i zasad udzielania licencji — do odegrania wiodącej roli na szczeblu UE w zakresie przyjęcia protokołu IPv6 w całej Unii. Posiadają oni możliwości i zasoby pozwalające na znaczącą pomoc w rozwiązaniu tego problemu.

4.11 Należy wykorzystać program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji (CIP) (5), aby pomóc wyrównać koszty przejścia z protokołu IPv4 na IPv6, które poniosą mniejsi dostawcy usług internetowych i dostawcy treści. Program CIP należy również wykorzystać jako zachętę do rozwoju aplikacji i usług, które wzmocnią nową normę.

4.12 Komitet uważa, że w komunikacie niedostateczną uwagę poświęcono kwestiom ochrony prywatności i bezpieczeństwa wynikającym z przyjęcia protokołu IPv6. Zagadnienia te mają istotne znaczenie dla obywateli Unii i muszą zostać właściwie uregulowane, aby chronić ich prawa, budować zaufanie oraz ułatwić aprobatę normy IPv6.

4.13 Występujący już poważny problem geograficznych różnic w dostępie do technologii cyfrowych (18) w Europie jeszcze się zaostrzy wskutek przejścia na protokół IPv6, jeśli Komisja nie podejmie konkretnych działań, aby problem ten rozwiązać. Niektóre kraje w Unii prowadzą na poziomie krajowym programy, które mają zapewnić wszystkim użytkownikom Internetu możliwość podłączenia się do IPv6 do 2010 r. Działanie na skalę UE jest potrzebne, aby jak najszybciej zapewnić równość wszystkich państw członkowskich pod względem dostępności protokołu IPv6.

4.14 Komitet zaleca, aby ewentualny problem geograficznych różnic w dostępie do technologii IPv6 został rozwiązany za pomocą mechanizmu narodowych strategii łączności szerokopasmowej (6) lub podobnego instrumentu. Ponadto do wsparcia wprowadzenia protokołu IPv6 na rynek należy wykorzystać, w stosownych wypadkach, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR).

Bruksela, 3 grudnia 2008 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

Sekretarz Generalny Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Martin WESTLAKE

(1) COM(2005) 229 wersja ostateczna „i2010 — Europejskie społeczeństwo informacyjne na rzecz wzrostu i zatrudnienia”.

(2) http://www.ipv6.com/articles/general/IPv6-Olympics-2008.htm

(3) Zob. opinia CESE w sprawie identyfikacji radiowej (RFID), Dz.U. C 256 z 27.10.2007 oraz opinia w sprawie Internetu przedmiotów, Dz.U. C 77 z 31.3.2009, s. 60

(4) Zob. np. opinie CESE w sprawie społeczeństwa informacyjnego/przestępczości komputerowej, Dz.U. C 311 z 7.11.2001, s. 12; w sprawie bezpieczeństwa sieci i informacji, Dz.U. C 48 z 21.2.2002, s. 33; w sprawie bezpieczniejszego korzystania z Internetu, Dz.U. C 157 z 28.6.2005, s. 136; w sprawie przedsiębiorczości elektronicznej/inicjatywy „Go Digital”, Dz.U. C 108 z 30.4.2004, s. 23; w sprawie bezpiecznego społeczeństwa informacyjnego, Dz.U. C 97 z 28.4.2007, s. 21 itp.

(5) Decyzja nr 1639/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 24 października 2006 r. ustanawiająca Program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji (2007–2013).

(6) „Szybkie łącza dla Europy: narodowe strategie łączności szerokopasmowej”, COM(2004) 369

(7) Specyfikacja IPv4 znajduje się w RFC 791, 1981; RFC oznacza „Request for Comments” („Zaproszenie do zgłaszania uwag”). Zob. Internet Engineering Task Force — IETF http://www.ietf.org.

(8) RFC 2460, 1998, http://www.ietf.org/html.charters/OLD/ipv6-charter.html i http://www.ietf.org/html.charters/6man-charter.html.

(9) Sprawozdanie z badania nt „Tracking the Ipv6 Migration”, sierpień 2008 r., autor: Arbor Networks: http://www.arbornetworks.com/en/ipv6-report.html.

(10) http://www.potaroo.net/tools/ipv4/index.html, http://www.tndh.net/~tony/ietf/ipv4-pool-combined-view.pdf.

Wcześniejsza ocena zawierająca opis tła analitycznego znajduje się pod adresem: http://www.cisco.com/web/about/ac123/ac147/archived_issues/ipj_8–3/ipv4.html.

(11) IP/08/803 Bruksela 27/5/2008 r.

(12) „Impact of IPv6 on Vertical Markets”, październik 2007 r. (http://ec.europa.eu/information_society/policy/ipv6/docs/short-report_en.pdf)

(13) IP/08/803, Bruksela, 27 maja 2008 r.

(14) Opinia 2/2002 w sprawie wykorzystania niepowtarzalnych identyfikatorów w końcowych urządzeniach telekomunikacyjnych, na przykład IPV6, http://ec.europa.eu/justice_home/fsj/privacy/docs/wpdocs/2002/wp58_en.pdf.

(15) Przemówienie /08/336, 17 czerwca 2008 r.„Seizing the Opportunities of the Global Internet Economy”, spotkanie ministrów OECD „Future of the internet economy”, Seul, Korea, 17–18 czerwca 2008 r.

(16) http://en.wikipedia.org/wiki/Internet_of_Things oraz http://www.itu.int/osg/spu/publications/internetofthings/InternetofThings_summary.pdf

(17) http://en.wikipedia.org/wiki/Ambient_intelligence

(18) COM(2003) 65, COM(2003) 673, COM(2004) 61, COM(2004) 369, COM(2004) 380

28.7.2009

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 175/97

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie „wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady (WE) nr …/… zmieniającego rozporządzenie Rady (WE) nr 219/2007 w sprawie utworzenia wspólnego przedsięwzięcia w celu opracowania europejskiego systemu zarządzania ruchem lotniczym nowej generacji (SESAR)”

COM(2008) 483 wersja ostateczna — 2008/0159 (CNS)

(2009/C 175/18)

Dnia 4 września 2008 r. Rada Unii Europejskiej, działając na podstawie art. 171 i 172 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady (WE) nr …/… zmieniającego rozporządzenie Rady (WE) nr 219/2007 w sprawie utworzenia wspólnego przedsięwzięcia w celu opracowania europejskiego systemu zarządzania ruchem lotniczym nowej generacji (SESAR)

COM(2008) 483 wersja ostateczna — 2008/0159 (CNS).

Dnia 16 września 2008 r. Prezydium Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego powierzyło przygotowanie opinii Komitetu w tej sprawie Sekcji Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego.

Mając na względzie pilny charakter prac, na 449. sesji plenarnej w dniach 3–4 grudnia 2008 r. (posiedzenie z 3 grudnia) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny wyznaczył An LE NOUAIL MARLIÈRE na sprawozdawcę generalnego oraz stosunkiem głosów 99 do 16–10 osób wstrzymało się od głosu — przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Komitet popiera wniosek w sprawie harmonizacji rozporządzenia i statutu wspólnego przedsiębiorstwa SESAR.

1.2 Komitet zaleca, by Komisja dbała o dawanie lepszego przykładu, jeśli chodzi o równe traktowanie pracowników oddelegowanych i pracowników zatrudnionych w celu realizacji projektu SESAR, czas obowiązywania umów oraz kwestię przeszeregowania po zakończeniu programu realizacji europejskiego systemu zarządzania ruchem lotniczym nowej generacji.

2. Wniosek Komisji

2.1 Komitet został poproszony o opinię w sprawie wniosku dotyczącego dostosowania rozporządzenia i statutu wspólnego przedsiębiorstwa SESAR (SJU) (1) do nowego podejścia przyjętego przez UE w zakresie ustanawiania innych wspólnych przedsiębiorstw utworzonych w ramach siódmego programu ramowego w dziedzinie badań naukowych i rozwoju technologicznego (7. PR): Clean Sky (2), Eniac (3), IMI (4), Artemis (5) i FCH (6). Komitet wypowiedział się na temat wszystkich powyższych propozycji z wyjątkiem jednej.

Statut wspólnego przedsiębiorstwa SESAR

2.2.1 Wspólne przedsiębiorstwo SESAR istnieje w sensie prawnym od 3 marca 2007 r., a jego siedziba znajduje się w Brukseli. Ma ono dwóch członków założycieli: Wspólnotę, reprezentowaną przez Komisję Europejską, oraz Eurocontrol, reprezentowany przez jego agencję.

2.2.2 Do tworzenia SESAR przystąpiono natychmiast po wejściu w życie rozporządzenia (WE) nr 219/2007. W 2007 r. powołano władze przedsiębiorstwa (składające się z zarządu i dyrektora wykonawczego) oraz utworzono wstępną strukturę administracyjną.

2.2.3 W czerwcu 2007 r. wspólne przedsiębiorstwo SESAR wystosowało do krajów ubiegających się o członkostwo zaproszenie do wyrażenia zainteresowania. Na tej podstawie dokonano wstępnej selekcji 15 kandydatów w celu utworzenia silnej początkowej grupy członków. Zadaniem tej podstawowej grupy było uruchomienie początkowej fazy rozwoju SESAR. Owa grupa 15 krajów ubiegających się o członkostwo reprezentuje głównych udziałowców sektora zarządzania ruchem lotniczym (zwany dalej „sektorem”): instytucje zapewniające służby żeglugi powietrznej, porty lotnicze i producentów sprzętu. Wstępne oferty wkładu do wspólnego przedsiębiorstwa SESAR opiewały na kwotę ponad 1,4 mld EUR.

2.2.4 Sektor potwierdził swoje zaangażowanie w realizację programu wykazane już na etapie definiowania SESAR. Przedstawiciele sektora i wspólnego przedsiębiorstwa uzgodnili zasady partnerskiej współpracy w ramach SESAR. Dostosowanie przez sektor swoich działań badawczych i rozwojowych związanych z zarządzaniem ruchem lotniczym do SESAR i przydzielenie na to odpowiednich środków jest istotnym sukcesem. Proces przyjmowania członków ma być zamknięty pod koniec 2008 r., by umożliwić rozpoczęcie działań rozwojowych na początku 2009 r.

2.2.5 Chociaż zgodnie z art. 2 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 219/2007, „państwa członkowskie podejmują wszelkie możliwe działania zapewniające wspólnemu przedsięwzięciu maksymalne zwolnienie z podatków w odniesieniu do podatku VAT oraz innych podatków, w tym akcyzy”, rozporządzenie ustanawiające wspólne przedsiębiorstwo nie zapewnia podstawy prawnej uzasadniającej zwolnienia go z podatku VAT i akcyzy oraz przyznanie mu przywilejów wynikających z protokołu w sprawie przywilejów i immunitetów przyznanych instytucjom UE lub organom wspólnotowym. Rozporządzenie to nie przewiduje również, by personel wspólnego przedsiębiorstwa podlegał regulaminowi pracowniczemu urzędników Wspólnot Europejskich i warunkom zatrudnienia innych pracowników Wspólnot Europejskich. W konsekwencji wspólne przedsiębiorstwo i jego pracownicy podlegają belgijskim przepisom prawnym i belgijskim przepisom w zakresie zatrudnienia.

2.2.6 Szacuje się, że wydatki administracyjne wynikające ze szczególnego statutu SESAR pochłoną w całym okresie istnienia wspólnego przedsiębiorstwa kwotę 300 mln EUR. Sam podatek VAT i inne podatki, które wspólne przedsiębiorstwo SESAR będzie zobowiązane zapłacić, wyniesie 290 mln EUR. Pozostała kwota 10 mln EUR związana jest z kosztami zatrudnienia personelu.

2.2.7 Kwota ta będzie sfinansowana poprzez wkład wniesiony do wspólnego przedsiębiorstwa SESAR przez kraje członkowskie, a zwłaszcza przez wspólnotowe fundusze na badania i rozwój, a zatem uszczupli ona środki przeznaczone na finansowanie działań rozwojowych.

Charakter proponowanych zmian

2.3.1 Proponowane zmiany do rozporządzenia 219/2007 uwzględniają fakt, że wspólne przedsiębiorstwo SESAR rozpoczęło już działalność w innym stanie prawnym. Proponowane zmiany można podsumować następująco:

—	uznanie SESAR za organ Wspólnoty (art. 2 rozporządzenia);

—

zastosowanie w odniesieniu do pracowników SESAR regulaminu pracowniczego urzędników Wspólnot Europejskich, warunków zatrudnienia innych pracowników Wspólnot Europejskich oraz przepisów przyjętych wspólnie przez instytucje Wspólnot Europejskich w celu zastosowania wspomnianego regulaminu pracowniczego i warunków zatrudnienia (art. 2 a rozporządzenia);

—	zastosowanie w odniesieniu do SESAR, jego pracowników i dyrektora wykonawczego protokołu w sprawie przywilejów i immunitetów Wspólnot Europejskich (art. 2 b rozporządzenia);

—	dostosowanie przepisów dotyczących odpowiedzialności (art. 2 c rozporządzenia);

—	dostosowanie przepisów dotyczących właściwości Trybunału Sprawiedliwości i prawa właściwego (art. 2 d rozporządzenia);

—	wyliczenie wkładu Wspólnoty i praktyczne rozwiązania w zakresie jego przekazania do SJU (art. 4 ust. 2 rozporządzenia);

—

zmiana przepisów dotyczących zmian statutu SESAR (art. 3 ust. 2 i art. 5 ust. 4 rozporządzenia oraz art. 24 ust. 2 statutu). Zmiana ta nie jest związana z dostosowaniem statutu SESAR. Jest to korekta procedury w zakresie przyjmowania zmian w statucie wspólnego przedsiębiorstwa. Pierwotny przepis miał na celu umożliwienie przyjęcia zmian w statucie w drodze regulacyjnej procedury komitetowej z udziałem Komitetu ds. Jednolitej Przestrzeni Powietrznej. Jednak pierwotny przepis jest tak sformułowany, że jasno nie wyraża tego celu i dlatego musi zostać zmieniony;

—

stosowanie art. 185 rozporządzenia finansowego, zwłaszcza w części dotyczącej przyjęcia przepisów finansowych zgodnie z ramowymi rozporządzeniami finansowymi dla organów, o którym mowa w art. 185 rozporządzenia finansowego (art. 4 a rozporządzenia), jak również w części dotyczącej absolutorium budżetowego (art. 4 b rozporządzenia) i przedstawienia budżetu (art. 15 ust. 2 i 4 statutu);

—	dostosowanie procedury mianowania dyrektora wykonawczego (art. 7 ust. 5 statutu);

—	dostosowanie przepisów dotyczących ochrony interesów finansowych Wspólnoty (art. 17 ust. 3 statutu);

—	przepisy tymczasowe dotyczące objęcia pracowników SESAR regulaminem pracowniczym UE (art. 2 wniosku).

3. Uwagi ogólne

3.1 Komitet zgadza się z ogólnym celem Komisji, jakim jest wyciagnięcie wniosków z zarządzania wspólnym przedsiębiorstwem Galileo i z ustanowienia wspólnego przedsiębiorstwa SESAR (7). Popiera również zamiar Komisji, by nakłonić Radę do uściślenia statusu wspólnego przedsiębiorstwa oraz, biorąc pod uwagę rosnącą liczbę wspólnych inicjatyw technologicznych (JTI) w ramach 7. programu ramowego badań, by zapewnić spójność z ogólnym podejściem stosowanym do wspólnych przedsiębiorstw.

3.2 Komitet popiera wysiłki na rzecz takiego rozdziału środków finansowych SESAR, by większość z nich służyła finansowaniu działalności badawczej i rozwojowej w celu harmonizacji przepisów w obszarze bezpieczeństwa lotnictwa cywilnego. Poprzez zmianę statutu SESAR Komisja ma nadzieję zaoszczędzić około 290 mln EUR w wyniku uzyskania zwolnienia z podatku VAT, podatku akcyzowego i innych podatków. Objęcie pracowników SESAR regulaminem pracowniczym urzędników Unii Europejskiej będzie zmianą na lepsze. Będą oni mogli dobrowolnie przejść na warunki zatrudnienia zgodne z regulaminem pracowniczym WE lub zachować aktualne warunki. Objęcie ich wspomnianym regulaminem będzie miało również pozytywny wpływ (10 mln EUR) na koszty administracyjne. Odbędzie się to bez uszczerbku dla poziomu wynagrodzeń, innych korzyści i uprawnień do dodatkowej emerytury, biorąc pod uwagę, że w momencie utworzenia SESAR Komisja przewidziała, że warunki zatrudnienia „opierają się na warunkach dotyczących pracowników Wspólnot Europejskich”.

3.3 Komitet z zadowoleniem przyjmuje planowane wzmocnienie wspólnotowej kontroli nad SESAR poprzez zastosowanie wspólnotowych reguł finansowych, udzielanie absolutorium z wykonania budżetu, strategiczne zarządzanie oraz wykorzystanie zasobów ludzkich. Propozycja ta wychodzi naprzeciw sugestii Komitetu, który podkreślił w swej poprzedniej opinii na temat SESAR, że „niezbędne jest ustanowienie osoby prawnej zdolnej zapewnić skoordynowane zarządzanie środkami finansowymi przekazanymi na projekt SESAR w jego fazie realizacji”. Propozycja ta powinna mieć pozytywny wpływ na nadzorowanie projektu. Komitet odnotowuje wzmocnienie odpowiedzialności Komisji, czego wyrazem jest wyasygnowanie przez UE środków w wysokości 700 mln EUR na finansowanie odpowiedniego programu. Eurocontrol i przemysł lotniczy wniosą wkład w wysokości po 700 mln EUR — głównie w naturze, a środki zaoszczędzone dzięki zwolnieniu z VAT zostaną przeznaczone na działalność badawczą i rozwojową.

3.4 Fazę rozwojową SESAR należy rozpocząć na początku 2009 r., aby zapewnić zaangażowanie podmiotów z branży i umożliwić im zaplanowanie działalności na podstawie celów SESAR. Z tego względu Komitet popiera i zaleca Komisji przyjęcie omawianego rozporządzenia w najszybszym możliwym terminie, by umożliwić dostosowanie umów zawartych z członkami SESAR do nowych przepisów. Opóźnienia w realizacji SESAR nie są pożądane ze względu na konkurencyjną inicjatywę NextGen realizowaną w Stanach Zjednoczonych.

4. Uwagi szczegółowe

4.1 Zważywszy, że ustalony okres realizacji SESAR wynosi osiem lat, po zakończeniu realizacji programu pracownicy oddelegowani powrócą do Eurocontrolu lub do Komisji, które ich wysłały. Umowy pracowników zatrudnionych z zewnątrz wygasną na warunkach określonych w momencie przyjmowania ich do pracy. Komitet odnotowuje, że utworzenie przedsiębiorstwa na czas określony stwarza pewien precedens i rodzi określone konsekwencje w postaci względnej nietrwałości niektórych stanowisk pracy. Komitet zaleca, by Komisja dbała o dawanie dobrego przykładu, jeśli chodzi o równe traktowanie personelu oddelegowanego i pracowników zatrudnionych w celu realizacji programu SESAR.

4.2 Komitet zdaje sobie sprawę ze szczególnych uwarunkowań sektora lotniczego (suwerenność państw członkowskich w odniesieniu do ich przestrzeni powietrznej, partnerstwa publiczno-prywatne, usługi związane z wykonywaniem suwerennych uprawnień państwowych). W związku z tym, że celem SESAR jest harmonizacja i działalność badawcza służąca osiągnięciu optymalnego bezpieczeństwa żeglugi powietrznej, Komitet zaleca, by przy tworzeniu SESAR nie kierować się jedynie względami technicznymi (wyposażenie) i komercyjnymi (trasy), lecz by koncepcja SESAR była spójna z faktem realizowania go przez istoty ludzkie (przez mężczyzn i kobiety, którzy wnoszą do niego swój wkład i z całą pewnością powinni być lepiej uwzględniani w tym projekcie i bardziej weń zaangażowani).

4.3 Komitet przyjmuje do wiadomości decyzję Rady Administracyjnej SESAR z 24 kwietnia 2008 r., która poparła zasady rozważanej zmiany statutu SESAR i związane z tym procesy. Decyzja ta została podjęta przy udziale przedstawicieli Komisji, Eurocontrol, personelu wojskowego, użytkowników przestrzeni powietrznej, instytucji zapewniających usługi żeglugi powietrznej, producentów wyposażenia, przedstawicieli portów lotniczych, personelu sektora kontroli ruchu lotniczego, środowiska naukowego, jak również dyrektora wykonawczego, dyrektora tymczasowego ds. administracyjnych i finansowych oraz członków Sekretariatu.

Bruksela, 3 grudnia 2008 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

Sekretarz Generalny Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Martin WESTLAKE

(1) Przedsiębiorstwo utworzone na mocy rozporządzenia Rady (WE) nr 219/2007 z 27 lutego 2007 r. CESE Dz.U. C 309 z 16.12.2006, s. 133

(2) Rozporządzenie Rady (WE) nr 71/2008 z 20 grudnia 2007 r., Dz.U. L 30 z 4.2.2008, s. 1

(3) Rozporządzenie Rady (WE) nr 72/2008 z 20 grudnia 2007 r., Dz.U. L 30 z 4.2.2008, s. 21

(4) Rozporządzenie Rady (WE) nr 73/2008 z 20 grudnia 2007 r., Dz.U. L 30 z 4.2.2008, s. 38

(5) Rozporządzenie Rady (WE) nr 74/2008 z 20 grudnia 2007 r., Dz.U. L 30 z 4.2.2008, s. 52

(6) Rozporządzenie Rady (WE) nr 521/2008 z 30 maja 2008 r., Dz.U. L 153 z 12.6.2008, s. 1

(7) Wspólne przedsiębiorstwo SESAR było zaledwie drugim tego rodzaju przedsiębiorstwem utworzonym zgodnie z art. 171 traktatu, po wspólnym przedsiębiorstwie Galileo.

28.7.2009

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 175/100

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie „komunikatu Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego w sprawie konkurencyjności przemysłu metalurgicznego — Wkład w strategię UE na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia”

COM(2008)108 wersja ostateczna — SEK(2008) 246

(2009/C 175/19)

Dnia 22 lutego 2008 r. Komisja Europejska, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

komunikatu Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego w sprawie konkurencyjności przemysłu metalurgicznego — Wkład w strategię UE na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia

COM(2008) 108 wersja ostateczna.

Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 18 listopada 2008 r. Sprawozdawcą był Gustav ZÖHRER, współsprawozdawcą był Tomasz CHRUSZCZOW.

Na 449. sesji plenarnej w dniach 3–4 grudnia 2008 r. (posiedzenie z 3 grudnia) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 160 do 6–7 osób wstrzymało się od głosu — przyjął następującą opinię:

1. Wnioski i zalecenia

1.1 Przemysł metalurgiczny oraz uzależnione od niego branże tworzą ogromną realną wartość, wnosząc nieodzowny wkład w rozwój całej europejskiej gospodarki. Przemysł ten funkcjonuje w warunkach globalnej konkurencji, a w ostatnich latach wielokrotnie podlegał szeroko zakrojonym przemianom i restrukturyzacji.

1.2 Kolejne restrukturyzacje będą ściśle związane z pogłębiającą się globalizacją łańcuchów tworzenia wartości przemysłu metalurgicznego (począwszy od pozyskiwania surowców, a na przetwórstwie kończąc). Wymaga to nowego podejścia w polityce przemysłowej, nastawionego na innowacje, umiejętności i sprawiedliwe warunki konkurowania w skali globalnej.

Zasadniczo Komitet zgadza się z przeprowadzoną przez Komisję analizą charakterystyki sektora, niemniej trzeba pamiętać, że przemysł metalurgiczny jest sektorem niejednorodnym i dlatego trudno o trafne stwierdzenia o charakterze ogólnym. Wiele spośród zaproponowanych przez Komisję działań jest nie dość precyzyjnych. Komitet wzywa więc Komisję, by w związku z omawianym komunikatem przygotowała harmonogram obejmujący katalog konkretnych działań, który uwzględniałby poszczególne podsektory.

1.3.1 Komitet zachęca do przeprowadzenia własnych analiz poszczególnych sektorów wraz z monitoringiem i dialogiem społecznym — w oparciu o doświadczenia EWWiS.

1.4 W odniesieniu do polityki energetycznej Komitet domaga się środków, które dzięki przejrzystości rynkowej i cenowej umożliwią pewne dostawy energii bazujące na długoterminowych umowach. Należy zlikwidować luki w sieci dostaw. Ponadto zwraca się uwagę na znaczenie odnawialnych nośników energii oraz roli, jaką sam przemysł metalurgiczny odgrywa w produkcji elektryczności i ciepła.

W polityce ochrony środowiska chodzi przede wszystkim o znalezienie rozwiązań, które powiążą cele ochrony klimatu z zatrudnieniem, wzrostem oraz konkurencyjnością w skali globalnej. Aby uniknąć aspektów niekorzystnych dla konkurencyjności europejskiego przemysłu metalurgicznego, Komitet apeluje o:

—	nadanie priorytetu międzynarodowym porozumieniom;

—	wspieranie rozpowszechniania najlepszych i najbardziej energooszczędnych technologii;

—	uwzględnienie poczynionych już inwestycji;

—	wzięcie pod uwagę, że zdolność poszczególnych sektorów do zmniejszenia emisji uzależniona jest od standardów technicznych;

—	szybką decyzje o uznaniu niebezpieczeństwa związanego z przenoszeniem źródeł emisji CO2 (carbon leakage).

1.5.1 Komitet popiera zamierzenia Komisji, jeśli chodzi o dyrektywę dotyczącą zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli (IPPC), prawa gospodarowania odpadami, dyrektywę REACH oraz normalizację, jednakże oczekuje bardziej konkretnych propozycji.

1.6 Recykling surowców, zmniejszanie materiałochłonności oraz badania nad materiałami zastępczymi w przyszłości będą miały coraz większe znaczenie (z myślą o ochronie środowiska, a także ze względów polityki handlowej).

1.7 Komitet popiera zaangażowanie Komisji na rzecz intensyfikacji innowacji, badań i rozwoju, a także podnoszenia kwalifikacji. Jako przykład można wymienić tu projekt ULCOS (Ultra Low CO2 Steelmaking) realizowany w ramach Europejskiej Platformy Technologicznej Stali (ESTEP). W ramach drugiej części siódmego programu ramowego EKES zachęca do skontrolowania skuteczności istniejących programów i liczy na lepsze dostosowanie i wsparcie. W dziedzinie kształcenia i doskonalenia zawodowego potrzebne są znaczne inwestycje na poprawę poziomu umiejętności.

1.8 Dla przemysłu metalurgicznego, funkcjonującego w warunkach globalnej konkurencji, największe znaczenie mają zagadnienia polityki handlowej. Komitet podziela zdanie Komisji, iż w sprawach polityki handlowej należy prowadzić ścisły dialog gospodarczy z państwami trzecimi. Jednak nadal trzeba pozostawić sobie do dyspozycji zgodne z wymogami WTO instrumenty polityki handlowej, by przeciwdziałać praktykom szkodzącym lub dyskryminującym przemysł metalurgiczny UE.

1.9 Przemysł metalurgiczny stoi przed wyzwaniami, mającymi dalekosiężne skutki społeczne. Są to m.in.:

—	dalsze restrukturyzacje,

—	starzenie się pracowników,

—	rosnące zapotrzebowanie na wykwalifikowaną siłę roboczą,

—	bezpieczeństwo i higiena pracy.

Komitet wyraża pewne zaskoczenie, że Komisja w swym komunikacie nie przedstawiła żadnych konkretnych działań ani zaleceń dotyczących aspektów społecznych. Komitet wzywa Komisję do (dalszego) krzewienia dialogu społecznego w ramach odpowiednich sektorów, jako że jest to właściwe forum do rozważania tych kwestii.

2. Uzasadnienie/treść komunikatu

2.1 W omawianym komunikacie dokonuje się oceny konkurencyjności przemysłu metalurgicznego oraz przedstawia zalecenia dotyczące dalszych perspektyw. Jest on następstwem komunikatu Komisji z 2005 r. na temat polityki przemysłowej UE, który zapowiadał kilka inicjatyw sektorowych, włącznie z przedłożeniem komunikatu dokonującego oceny wpływu dostaw surowców i energii na konkurencyjność europejskiego przemysłu metalurgicznego (1) oraz uwzględnia przegląd śródokresowy polityki przemysłowej z 2007 r (2).

2.2 Przemysł metalurgiczny, jako sektor nierozerwalnie związany z wysokim zużyciem energii, jest bezpośrednio powiązany z polityką wspólnotową w dziedzinie energii i zmian klimatycznych. Rada Europejska w marcu 2007 r. podkreśliła „ogromne znaczenie europejskich energochłonnych sektorów przemysłu” oraz zwróciła uwagę na fakt, iż „konieczne są opłacalne środki poprawiające zarówno konkurencyjność, jak i wpływ na środowisko tych sektorów przemysłu europejskiego”. W tym kontekście przyjęty przez Komisję w dniu 23 stycznia 2008 r. pakiet związany ze zmianami klimatu oraz odnawialnymi źródłami energii uznaje szczególną sytuację energochłonnych sektorów przemysłu, które są bezpośrednio skonfrontowane z globalną konkurencją.

2.3 Komisja wysuwa propozycję pakietu składającego się z szesnastu środków w zakresie energetyki, środowiska naturalnego, standaryzacji, innowacji, badań i rozwoju, kwalifikacji, stosunków zewnętrznych i polityki handlowej.

3. Uwagi ogólne

3.1 Komitet z zasady z zadowoleniem przyjmuje sektorowe działania Komisji na rzecz zwiększenia konkurencyjności i zapewnienia bezpieczeństwa zatrudnienia, podobnie jak to uczynił w swojej opinii w sprawie komunikatu Komisji „Wdrażanie wspólnotowego programu lizbońskiego: Ramy polityczne dla wzmocnienia przemysłu UE — w kierunku bardziej zintegrowanego podejścia do polityki przemysłowej” (COM(2005) 474 wersja ostateczna) z 20 kwietnia 2006 r.

Przemysł metalurgiczny w Europie zalicza się do najważniejszych sektorów w łańcuchu tworzenia wartości wielu gałęzi gospodarki. Obliczenia wskazują, że np. branże uzależnione od przemysłu stalowego mają obroty wysokości 3 157 mld euro i zatrudniają 23 mln pracowników (patrz załącznik 1). Niestety brak danych dotyczących pozostałych gałęzi przemysłu metalurgicznego. Wyroby stalowe są szeroko stosowane jako bardzo ważny materiał budowlany, zwłaszcza w infrastrukturach charakteryzujących się wysoką efektywnością energetyczną. Stąd też zdolność Unii do dalszego rozwoju oraz przystosowania się do zmian klimatycznych w dużej mierze zależy od stabilnych dostaw stali na potrzeby rynku UE.

3.2.1 EKES uważa, że w obliczu aktualnego kryzysu rynków finansowych szczególnie wyraźnie podkreślić trzeba, iż przemysł metalurgiczny oraz uzależnione od niego branże tworzą ogromną realną wartość, wnosząc nieodzowny wkład w rozwój całej europejskiej gospodarki. Wiodąca rola europejskiego przemysłu metalurgicznego w wielu dziedzinach jest także bazą dla konkurencyjności innych gałęzi przemysłu. Owo know-how trzeba utrzymać w Europie i dalej rozwijać.

Przemysł metalurgiczny funkcjonuje w warunkach globalnej konkurencji, a w ostatnich latach wielokrotnie doznawał szeroko zakrojonych przemian i restrukturyzacji. Doprowadziły one do poprawy konkurencyjności, jednak za cenę masowych zwolnień z pracy. Niemniej restrukturyzacja ta nie wynika wyłącznie ze względów technologicznych, czy też z poprawy wydajności. Jest ona po części wynikiem przenoszenia niektórych procesów wytwórczych (np. produkcji surowego aluminium) poza Europę, przy czym istotną rolę odgrywają tu koszty energii, wymogi ochrony środowiska oraz bliskość źródeł surowców. Proces ten nie dobiegł jeszcze końca i należy liczyć się z dalszymi restrukturyzacjami. Przy czym kolejne restrukturyzacje będą ściśle związane z pogłębiającą się globalizacją łańcuchów tworzenia wartości przemysłu metalurgicznego (począwszy od pozyskiwania surowców, a na przetwórstwie kończąc).

3.3 Aktualne dyskusje na temat ochrony klimatu w szczególnym stopniu dotyczą właśnie wspomnianych gałęzi przemysłu ze względu na ich dużą energochłonność. Nie chodzi w tym przypadku tylko o utrzymanie ich konkurencyjności, lecz także o zapewnienie w nich zatrudnienia. Rada ds. konkurencyjności, w swoich konkluzjach z 3 czerwca, wzywa zatem Komisję i państwa członkowskie do „aktywnego kontynuowania rozmów z przedstawicielami przemysłu i z państwami trzecimi na temat podejścia sektorowego, aby można było promować wprowadzanie skutecznych środków na rzecz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych a w ten sposób także zapobiegać przenoszeniu źródeł emisji CO2”.

Jednocześnie Komitet zgadza się z przeprowadzoną przez Komisję analizą charakterystyki sektora. Należy przy tym pamiętać, że komunikat opiera się na pracach przygotowawczych, które rozpoczęto już w 2004 r., oraz że przemysł metalurgiczny jest sektorem dość zróżnicowanym.

3.4.1 Wiele niejasności utrzymuje się jednak w klasyfikacji omawianych sektorów. Komisja opiera się na definicjach z klasyfikacji sektorowej NACE 27, podczas gdy dane przytaczane w dokumentach (komunikat i załącznik) odzwierciedlają jedynie pewną część podsektorów (przemysł surowcowy i przetwórstwo wstępne). Komisja powinna tu więc przedstawić dokładniejsze definicje, tym bardziej że wobec takiej różnorodności podsektorów (26 sektorów przemysłowych w 5 grupach według NACE 27) i zróżnicowania struktur (dominacja dużych przedsiębiorstw w przemyśle surowcowym, zaś w przetwórstwie liczne MŚP) trudno o trafne stwierdzenia o charakterze ogólnym.

Komisja proponuje w swoim komunikacie podjęcie szeregu działań, których celem jest poprawa warunków funkcjonowania tych gałęzi przemysłu. Należy je rozpatrywać także w powiązaniu z innymi, pozornie sprzecznymi celami politycznymi Wspólnoty, analizowanymi w tym samym czasie. Komitet ubolewa więc nad tym, że wiele spośród tych propozycji ma zbyt ogólny charakter i wzywa Komisję do sporządzenia harmonogramu bardziej konkretnych działań, będącego kontynuacją omawianego komunikatu i uwzględniającego poszczególne podsektory. Jest to konieczne przede wszystkim dlatego, że decyzje o inwestycjach w przemyśle metalurgicznym mają średnio- a nawet długoterminową perspektywę czasową i są uzależnione od wpływu tych działań.

3.5.1 Komitet zachęca do przeprowadzenia we współpracy z zainteresowanymi podmiotami własnych analiz rozwoju, popytu, produkcji i technologii poszczególnych sektorów, którym — w oparciu o doświadczenia EWWiS — towarzyszyłyby monitoring i dialog społeczny. Przemysł stalowy służy przy tym za przykład. W Traktacie EWWiS dla sektora żelaza i stali przewidziano gromadzenie danych, które znacznie wykraczały poza standardy ogólnej statystyki przemysłowej. Po wygaśnięciu w 2002 r. Traktatu EWWiS europejski przemysł stalowy z powodzeniem domagał się, by przynajmniej czasowo nadal gromadzić niektóre istotne dane specjalistyczne, których nie ujęto w ogólnej statystyce przemysłowej. Na szczeblu europejskim znalazło to swoje odzwierciedlenie w rozporządzeniu (WE) nr 48/2004. Komitet opowiada się za przedłużeniem okresu obowiązywania rozporządzenia i proponuje, aby równie obszerne dane statystyczne gromadzono także w odniesieniu do innych sektorów przemysłu metalurgicznego, ponieważ coraz częściej okazuje się, że ogólne statystyki przemysłowe nie zapewniają wystarczających informacji, które pozwoliłyby na opracowanie konkretnych działań politycznych.

4. Uwagi szczegółowe na temat propozycji Komisji

4.1 Polityka energetyczna

4.1.1 Jak słusznie stwierdza Komisja, na konkurencyjność przemysłu metalurgicznego UE negatywnie wpływają takie wahania, jak szybki ostatnio wzrost cen gazu i elektryczności oraz ograniczenia dostaw energii opartych na długoterminowych kontraktach.

4.1.2 Należy podjąć działania na rzecz lepszego prognozowania trendów cenowych oraz większej przejrzystości rynku i swobodnego wyboru dostawcy. Przyczynić się do tego muszą zarówno działania legislacyjne, jak i zgodność stosowanych praktyk z prawem wspólnotowym.

4.1.3 Przegląd możliwości zawierania długoterminowych kontraktów na dostawy energii jest jednym z najważniejszych środków dla lepszej przewidywalności warunków zaopatrzenia. Należy przy tym mieć na uwadze zakres, w jakim dostawcy energii są w stanie uczestniczyć we wspólnotowym systemie handlu uprawnieniami do emisji (ETS).

4.1.4 Aby wszystkim zainteresowanych przedsiębiorstwom umożliwić swobodny dostęp do rynku energii, konieczne są rozwiązania mające na celu likwidację luk w infrastrukturze transportu energii (sieci transeuropejskie).

4.1.5 W odleglejszej perspektywie dalsze rozwijanie odnawialnych źródeł energii jest ważnym czynnikiem niezależności dostaw dla przemysłu UE. Przemysł metalurgiczny przyczynia się do powodzenia polityki UE na rzecz większego generowania energii (elektryczności i ciepła) z jej odnawialnych źródeł. Proces wytapiania stali oraz piece koksowe to źródło cennych gazów — gazów wielkopiecowych, gazów konwertorowych oraz gazów koksowniczych. Gazy te w różnych proporcjach zawierają tlenek węgla (do 65 % w gazach konwertorowych), dwutlenek węgla, azot i wodór (do 60 % w gazach koksowniczych). Zamiast roztrwaniać je i spalać można je wykorzystywać do produkcji elektryczności lub ciepła. Już teraz czyni się to w niemałym zakresie, jednak trzeba podjąć wysiłki na rzecz dalszego rozwijania tych technologii.

4.1.6 Ponadto Komitet zwraca uwagę na liczne opinie, w których zawarł swoje stanowisko na temat polityki energetycznej (ostatnio w CCMI/052 oraz w różnych opiniach sekcji TEN).

4.2 Polityka ochrony środowiska

4.2.1 Przemysł metalurgiczny jest już objęty dużą liczbą przepisów UE dotyczących polityki ochrony środowiska, których wdrożenie i stosowanie nieustannie stawiają ten przemysł przed wyzwaniem pogodzenia ich różnych celów (na przykład zapobieganie szkodliwym emisjom jest częściowo związane z większym zużyciem energii, co z kolei jest niekorzystne dla efektywności energetycznej). Bez wątpienia część przemysłu metalurgicznego to energochłonne branże, uczestniczące w międzynarodowej zażartej konkurencji o niższe koszty. Gałęzie przemysłu, o których mowa, emitują znaczące ilości CO2. Gdyby przewidywane przez Komisję środki związane ze zmianami klimatu, w szczególności rozszerzenie systemu ETS, miały być bez żadnych ograniczeń zastosowane w odniesieniu do przemysłu metalurgicznego, mogłoby to prowadzić do przenoszenia inwestycji do innych krajów (co już ma miejsce) oraz do likwidacji miejsc pracy (niebezpieczeństwo „wycieku emisji dwutlenku węgla”). Jednak w dziedzinie zmian klimatycznych nie osiągniemy zamierzonego efektu, o ile wszystkie kraje nie podporządkują się tym celom.

4.2.2 Najważniejszym priorytetem musi być wobec tego zawarcie wiążących umów międzynarodowych z jasnymi kryteriami skuteczności i kontroli, aby uniknąć aspektów niekorzystnych dla konkurencyjności przemysłu europejskiego oraz przeciwdziałać zmianom klimatycznym w skali globalnej.

Znaczna część przemysłu metalurgicznego już w przeszłości dokonywała poważnych inwestycji w technologie energooszczędne. Europejski przemysł stalowy zajmuje, przykładowo, czołową pozycję pod względem redukcji emisji CO2, a wiele przedsiębiorstw osiągnęło już wyznaczoną przez czynniki technologiczne granicę możliwości zmniejszania emisji. Stąd też cel zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych o 21 % do roku 2020 w odniesieniu do roku 2005 powinien dotyczyć całego sektora ETS (branża energetyczna oraz przemysł energochłonny) a przy rozkładaniu zadań w tym zakresie należałoby uwzględnić technologiczne możliwości danego przemysłu do zmniejszenia emisji, tak aby nie wpłynęło to negatywnie na jego moc produkcyjną.

4.2.3.1 Rada stwierdziła, że ambitny cel ograniczenia o 30 % emisji CO2 można osiągnąć poprzez odpowiednie porozumienia międzynarodowe. Komitet podkreśla w tym kontekście, że należy uściślić, w jakich dziedzinach takie ograniczenie miałyby być osiągnięte. Bez wątpienia nie będą to jedynie sektory wymienione obecnie w ETS. Zdaniem Komitetu muszą im przede wszystkim towarzyszyć także działania w takich dziedzinach, jak izolacja budynków, transport i organizacja ruchu drogowego bądź ogólnie efektywność energetyczna itd.

4.2.4 Komitet uważa zatem, że we wszelkich działaniach priorytetowo należy traktować przede wszystkim upowszechnianie najlepszych i najbardziej energooszczędnych technologii, a w dalszej kolejności badania i rozwój w kierunku poprawy tychże technologii i nowych materiałów. Zarówno działając na szczeblu UE, jak i negocjując międzynarodowe porozumienie w sprawie ochrony klimatu, powinno się brać pod uwagę standardy techniczne.

Komisja powinna jak najszybciej opracować w tym zakresie plan, obejmujący wszystkie zaplanowane środki i kroki, co oszczędzi tej branży dalszej niepewności. Komitet odsyła przy tym do art. 10 lit. b) wniosku Komisji w sprawie ETS (3).

4.2.5 Jeśli chodzi o dyrektywę dotyczącą zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli (IPPC), Komitet popiera plany Komisji w zakresie harmonizacji, które mają się m.in. przyczynić do lepszego stanowienia i uproszczenia prawa. Jednak podstawą certyfikacji i funkcjonowania zakładów przemysłowych musi być skodyfikowana dyrektywa uwzględniająca indywidualny stan postępu technologicznego. Konkurencyjność przemysłu metalurgicznego UE nie może być zagrożona na skutek zobowiązań, które wykraczają poza jej możliwości technologiczne.

4.2.6 Komitet zgadza się zasadniczo z propozycjami Komisji w sprawie gospodarowania odpadami, dyrektywy REACH oraz normalizacji, jednakże oczekuje bardziej konkretnych propozycji.

4.3 Innowacje, badania i rozwój oraz umiejętności

4.3.1 Komitet popiera zaangażowanie Komisji na rzecz intensyfikacji innowacji, badań i rozwoju a także podnoszenia kwalifikacji.

4.3.2 Europejska Platforma Technologiczna Stali (ESTEP) przyczynia się do kształtowania przyszłości proponując ambitne programy badań i rozwoju (strategiczny program badawczy znany pod skrótem SRA) w zakresie trwałej konkurencyjności. Priorytety SRA są ukierunkowane na zmniejszenie negatywnego wpływu technologii na środowisko oraz na opracowanie wyrobów przynoszących nowoczesną wartość dodaną, które są skuteczniejsze w ciągu ich całego cyklu życia. ULCOS (produkcja stali przy jednoczesnej minimalizacji wydzielania dwutlenku węgla, ang. Ultra Low CO2 Steelmaking) to przykład pierwszego zakrojonego na szeroką skalę projektu ESTEP mającego znacznie zmniejszyć wydzielanie CO2. Jest to obecnie najbardziej ambitne przedsięwzięcie na świecie, które już odniosło olbrzymi sukces, gdyż wybrano cztery obiecujące rozwiązania, które mają obecnie przejść próby w skali przemysłowej oraz zostać połączone z technologiami przechwytywania i magazynowania dwutlenku węgla (CCS). ESTEP wnosi pośrednio wkład do zagadnień zmian klimatycznych i energetycznych, oferując rozwiązania z lekkiej stali, całkowicie poddającej się recyklingowi, np. dla branży samochodowej i budowlanej oraz efektywne nowe rozwiązania w zakresie źródeł energii na przyszłość (np. energia wiatru).

4.3.3 Z drugiej strony szkolenia i kształcenie pracowników są istotne dla tworzenia zrównoważonego przemysłu w Europie, stąd też potrzebne są znaczne inwestycje na poprawę poziomu umiejętności, na przykład poprzez zatrudnianie uzdolnionych ludzi z uniwersytetów oraz systemy uczenia się przez całe życie, zwłaszcza zaś naukę przy użyciu środków elektronicznych. Do osiągnięcia takiego celu społecznego konieczne jest wsparcie ze strony UE i środowisk akademickich (4).

4.3.4 Jednak Komitet proponuje, by poddać przeglądowi skuteczność obecnych programów. Na przykład wyniki strategicznego programu badawczego „SRA” Europejskiej Platformy Technologicznej Stali były rozczarowujące w odniesieniu do pierwszego przetargu po ogłoszeniu siódmego programu ramowego (mniej niż 10 % pozytywnych odpowiedzi), gdyż przetargi nie pokrywały się z priorytetami programu. Oczekuje się lepszego dostosowania i wsparcia w ramach drugiej części siódmego programu ramowego.

4.4 Stosunki zewnętrzne i polityka handlowa

4.4.1 Komitet przyjmuje z zadowoleniem podejście Komisji, która zaopatrzenie przemysłu w surowce uznaje za wysoki priorytet. W związku z tym należy jednak zauważyć, że nie jest to tylko kwestia stosunków zewnętrznych i handlu zagranicznego, co zawarto w opinii w sprawie przemysłu wydobywczego surowców nieenergetycznych w Europie (CCMI/056). Należy tu przypomnieć, że recykling surowców oraz zmniejszanie materiałochłonności lub badania nad materiałami zastępczymi w przyszłości będą miały coraz większe znaczenie (nie tylko ze względów polityki handlowej, ale także z myślą o ochronie środowiska).

4.4.2 Szczególną uwagę należy zwrócić na koncentrację panującą na rynkach wielu surowców, która sprawia, że ceny dyktuje mała liczba światowych koncernów.

4.4.3 Komitet podziela zdanie Komisji, iż w sprawach polityki handlowej należy prowadzić ścisły dialog z państwami trzecimi. Jednak nadal trzeba pozostawić sobie do dyspozycji odpowiednie, zgodne z wymogami WTO instrumenty polityki handlowej, by przeciwdziałać praktykom szkodzącym lub dyskryminującym przemysł metalurgiczny UE. Należy także wysyłać jednoznaczne sygnały, że instrumenty te zostaną użyte w sytuacji, gdy dialog nie przyniesie postępów.

4.5 Aspekty społeczne

4.5.1 Wobec takich wyzwań, jak np. starzenie się siły roboczej (zwłaszcza w przemyśle stalowym), zapotrzebowanie na wykwalifikowanych pracowników i dokonujące się w sposób ciągły przemiany strukturalne, Komitet wyraża zdziwienie faktem, iż Komisja nie przedstawiła przemysłowi żadnych środków lub propozycji odnoszących się do aspektów społecznych wspomnianych w komunikacie.

4.5.2 Szczególną uwagę należy poświecić zagadnieniu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, ponieważ przemysł metalurgiczny należy do branż podwyższonego ryzyka.

4.5.3 W tym kontekście Komitet jeszcze raz podkreśla znacznie dialogu społecznego.

Bruksela, 3 grudnia 2008 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

Sekretarz Generalny Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Martin WESTLAKE

(1) COM(2005) 474 końcowy, załącznik II

(2) COM(2007) 374 wersja ostateczna z dnia 4 lipca 2007 r.

(3) COM(2008) 16 wersja ostateczna z dnia 23 stycznia 2008 r.

(4) Trzeba tu wspomnieć, że w przemyśle metalurgicznym podejmuje się już inicjatywy na rzecz krzewienia mobilności specjalistów z tej branży w Europie, takie jak choćby projekt „paszport EMU” (www.emu-pass.com).

28.7.2009

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 175/105

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie „komunikatu Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego na temat innowacyjnego i zrównoważonego przemysłu związanego z leśnictwem w UE”„Wkład w strategię UE na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia”

COM(2008) 113 wersja ostateczna

(2009/C 175/20)

Dnia 27 lutego 2008 r. Komisja, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

komunikatu Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego na temat innowacyjnego i zrównoważonego przemysłu związanego z leśnictwem w UE „Wkład w strategię UE na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia”

COM(2008) 113 wersja ostateczna.

Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 18 listopada 2008 r. Sprawozdawcą był Brendan BURNS, a współsprawozdawcą Thomas STUDENT.

Na 449. sesji plenarnej w dniach 3–4 grudnia 2008 r. (posiedzenie z 3 grudnia) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 167 do 2–5 osób wstrzymało się od głosu — przyjął następującą opinię:

1. Zalecenia

Z powodów przytoczonych w niniejszej opinii Komitet zaleca co następuje:

1.1 Poszerzenie zakresu pojęcia „przemysł związany z leśnictwem”, aby uwzględnić właścicieli lasów i inne podmioty gospodarcze, takie jak przedsiębiorstwa leśne, aby od samego początku łańcucha wartości móc określać pojawiające się problemy i możliwości.

1.2 Dalsze ulepszanie, w tym poprzez badania, istniejących europejskich baz danych rejestrujących ilość i potencjalną jakość całego drewna, które można pozyskać, a także wykorzystanie drewna (zarówno pochodzącego z Europy, jak i importowanego) przez przemysł związany z leśnictwem, tak by bazy te stały się kompletne, zaktualizowane i porównywalne.

1.3 Wspieranie wzrostu produkcji i pozyskiwania drewna z lasów Europy oraz jego wyważone wykorzystanie do różnych celów na szczeblu krajowym.

1.4 Promowanie większego wykorzystywania drewna i materiałów drewnopochodnych.

1.5 Wspieranie działań służących poprawie wizerunku przemysłu związanego z leśnictwem.

1.6 Działanie na rzecz uznania roli drewna i produktów drzewnych w łagodzeniu skutków zmian klimatycznych, np. ich roli jako rezerwuaru dwutlenku węgla.

1.7 Zabezpieczenie sektora przed negatywnymi skutkami wprowadzenia systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych.

1.8 Wyeliminowanie przeszkód dla handlu drewnem i produktami drzewnymi. Zapewnienie wolnego, ale sprawiedliwego handlu.

1.9 Zajęcie się potrzebami przemysłu pod względem badań naukowych, określonymi w kontekście platformy technologicznej skupiającej sektory związane z leśnictwem, za pośrednictwem siódmego programu ramowego i innych powiązanych programów.

1.10 Zachęcanie zarówno właściwych instytucji UE, jak i samego przemysłu związanego z leśnictwem do poświęcania szczególnej uwagi kwestii poprawy wdrażania tych elementów polityki, przepisów i programów dotyczących BHP, które mają zastosowanie do przemysłu związanego z leśnictwem, tak, aby wprowadzić jednolite normy we wszystkich państwach członkowskich.

1.11 Rozwój europejskiego kształcenia zawodowego i kwalifikacji zawodowych dla całego łańcucha od leśnictwa po drewno, w oparciu o potrzeby tego sektora.

1.12 Zachęcanie władz krajowych, regionalnych i lokalnych do uznawania i uwzględniania potencjału leśnictwa komercyjnego oraz przemysłu związanego z leśnictwem. Należytą uwagę należy zwrócić na zwiększenie inwestycji w infrastrukturę, między innymi drogową, na obszarach wiejskich.

1.13 Opracowanie, w powiązaniu z planem działań dotyczącym gospodarki leśnej UE, systemów oceny gospodarczej i społecznej wartości wielofunkcyjnego leśnictwa oraz usług niezwiązanych z produkcją drewna, a także zapewnienie, by w przyszłości były one postrzegane jako integralna część jednego sektora przemysłu uwzględniającego właścicieli lasów, przedsiębiorstwa leśne itp.

2. Kontekst

2.1 Komunikat stanowiący podstawę niniejszej opinii (COM(2008) 113 wersja ostateczna, zwany dalej „komunikatem”), dotyczący innowacyjnego i zrównoważonego przemysłu związanego z leśnictwem w UE, ma swoje początki w komunikacie Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie poziomu konkurencyjności przemysłu związanego z leśnictwem i powiązanych gałęzi przemysłu w UE (COM(1999) 457 wersja ostateczna) oraz komunikacie dotyczącym wdrażania wspólnotowego programu lizbońskiego (COM(2005) 474 wersja ostateczna). Wiąże się on także z planem działań dotyczącym gospodarki leśnej UE (COM(2006) 302 wersja ostateczna), który obejmuje okres pięciu lat (2007–2011) i ma na celu wspieranie i wzmacnianie za pośrednictwem 18 działań podstawowych zrównoważonej gospodarki leśnej oraz wielofunkcyjnej roli lasów. Jedno z tych działań (siedemnaste) zmierza w szczególności do tego, by zachęcać do „wykorzystywania drewna i innych produktów leśnych pochodzących z lasów zarządzanych zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju”.

2.2 W komunikacie porusza się przede wszystkim wyzwania, przed jakimi stoi przemysł związany z leśnictwem definiowany jako obejmujący: przemysł wytwórczy masy celulozowej, papieru i opakowań papierowych, przemysł przetwórczy drewna — od tartaków po wytwórnie płyt drewnopochodnych, a także przemysł korkowy i poligraficzny. Komunikat nie dotyczy zatem bezpośrednio sektora leśnictwa, który zapewnia główny surowiec dla przemysłu związanego z leśnictwem — drewno — ani innych grup prowadzących działalność gospodarczą związaną z lasem lub utrzymujących się z lasu.

3. Streszczenie wniosku Komisji

3.1 W komunikacie Komisja Europejska podkreśla wyzwania, z jakimi zmaga się przemysł związany z leśnictwem, i omawia zagadnienia takie jak światowa konkurencja, zmiany klimatyczne, energia, dostawy drewna itd. oraz ich ewentualny wpływ na przyszłą rentowność i konkurencyjność sektora.

3.2 Przemysł związany z leśnictwem jest ważnym elementem europejskiej gospodarki i często odgrywa ważną rolę w utrzymywaniu trwałego zatrudnienia na obszarach wiejskich.

3.3 Problemy te mają zostać rozwiązane za pomocą 19 działań, podzielonych na następujące grupy:

a)	dostęp do surowców (8 działań),

b)	polityka w zakresie zmian klimatycznych i prawodawstwo w zakresie ochrony środowiska (4 działania),

c)	innowacje oraz badania i rozwój (4 działania),

d)	handel i współpraca z krajami trzecimi (2 działania),

e)	zasady komunikacji i przekazywania informacji (1 działanie).

4. Uwagi ogólne

4.1 Komitet jest zadowolony z uwagi, jaką Komisja zwraca na wyzwania, z którymi zmaga się przemysł związany z leśnictwem, oraz z proponowanej listy działań. Zdecydowanie wzywa do tego, by nie pozostały one w sferze propozycji, ale by zostały najszybciej jak to możliwe wcielone w życie.

4.2 Komitet, choć rozumie kontekst i bazę dla komunikatu, ubolewa nad tym, że zwraca się niewielką uwagę lub też wcale nie zwraca się uwagi na podmioty znajdujące się na początku łańcucha wartości, takie jak właściciele lasów i przedsiębiorstwa leśne, ani na inne zadania, jakie mają pełnić lasy lub jakie mają być realizowane w lasach (czasami mówi się w tym przypadku o klastrach leśnych).

4.3 Komitet wzywa do skupienia większej uwagi na tym, że leśnictwo musi być rentowne, ponieważ jest to warunek konkurencyjności całego łańcucha wartości. Rentowność leśnictwa sprzyja prowadzeniu zrównoważonej gospodarki leśnej oraz zachęca do inwestycji w tym sektorze i do zabezpieczenia dostaw drewna.

5. Uwagi szczegółowe

5.1 Dostęp do surowców

5.1.1 Komitet jest zaniepokojony tym, że decyzje wpływające na leśnictwo i przemysł związany z leśnictwem nie zawsze poparte są pełnymi, aktualnymi i porównywalnymi danymi statystycznymi dotyczącymi dostępności i wykorzystania drewna z lasów Europy, co prowadzi do rozziewu pomiędzy podażą a popytem oraz niepowodzeń w realizacji ustalonych celów. Ważne byłoby także, aby móc określić i przewidywać ilość drewna wykorzystywaną przez przemysł związany z leśnictwem, niezależnie od tego, czy jest to drewno europejskie czy importowane.

5.1.2 Europejskie inicjatywy polityczne, w szczególności te zachęcające do wykorzystywania biomasy i odnawialnych źródeł energii, wprowadziły dodatkową presję na dostępność surowców (drewna) dla przemysłu związanego z leśnictwem, częściowo ze względu na pojawienie się dopłat zakłócających funkcjonowanie rynku. Komitet jest zaniepokojony ich wpływem na przemysł związany z leśnictwem. Z uwagi na rosnącą rywalizację o drewno jako źródło energii Komitet jest zdania, że wykorzystanie zasobów leśnych na różne cele powinno być wyważone. Komitet zachęca Komisję do dalszej analizy idei „lasów energetycznych” (plantacje drzew szybkorosnących) z myślą o zaopatrzeniu rynku energii pochodzącej z biomasy.

5.1.3 Rynek powinien być regulowany przez zwykłe mechanizmy rynkowe i jego funkcjonowania nie powinny zakłócać systemy dopłat preferujące określone zastosowania kosztem innych.

5.1.4 Choć import drewna nie jest zadowalającym rozwiązaniem dla wyłaniającego się tu problemu, jednak nie powinny go utrudniać obciążenia ilościowe, legislacyjne czy inne.

5.1.5 Zdaniem EKES-u jedynym trwałym, długookresowym rozwiązaniem jest zwiększenie ilości drewna pochodzącego z lasów Europy poprzez:

—	wzmocnienie zrównoważonego gospodarowania istniejącymi lasami, tak by produkowały więcej drewna o wartości komercyjnej;

—	zwiększenie powierzchni lasów, tak by podaż drewna lepiej odpowiadała popytowi.

5.1.6 Komitet jest zdania, że ze względu na podstawowe znaczenie surowców dla przemysłu związanego z leśnictwem należało skorzystać z okazji, jaką jest komunikat, i zająć się kwestią zagadnień łączących się z pomocniczością, tzn. działań na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym podejmowanych w celu zapewnienia długoterminowych dostaw drewna.

Faktem jest, że w wielu państwach UE zachęty do sadzenia większej ilości lasów użytkowych nie przynoszą żadnych rezultatów. Przyczyny takiej sytuacji wydają się być zróżnicowane: w niektórych krajach jest to obojętność, natomiast w innych jest to założenie, że jest już wystarczająco dużo drewna. Wiele badań wskazuje natomiast na niedobór drewna na szczeblu UE (1).

5.1.7 Aby móc dostarczyć drewno konsumentom, konieczna jest dobra infrastruktura drogowa i nie tylko drogowa. Niskie inwestycje w infrastrukturę drogową na obszarach wiejskich i oddalonych zwiększają koszt transportu. Na przykład koszt przejazdu załadowanej ciężarówki po wiejskiej drodze jest o 75 % większy (pod względem czasu i paliwa) niż koszt przejechania takiej samej odległości po prostej, równej drodze. Komitet jest zaniepokojony brakiem zainteresowania władz krajowych, regionalnych i lokalnych tą kwestią. Ponadto ograniczenia w transporcie drogowym pod względem dopuszczalnego rozmiaru i wagi są dodatkowym obciążeniem, jeśli chodzi o koszty.

5.2 Polityka w zakresie zmian klimatycznych i prawodawstwo w zakresie ochrony środowiska

5.2.1 Produkty drzewne magazynują węgiel w ciągu całego swojego cyklu życia i wykorzystanie drewna zamiast innych materiałów może przynieść znaczne korzyści pod względem poziomu CO2. Zdaniem Komitetu UE powinna aktywniej promować magazynowanie dwutlenku węgla za pośrednictwem produktów drzewnych i pozytywny wkład tych produktów w łagodzenie skutków zmian klimatycznych.

Pozytywna rola drewna powinna zostać w pełni dostrzeżona w procesie związanym z protokołem z Kioto po 2010 r. i Komitet wzywa Komisję i państwa członkowskie, by doprowadziły do jej uznania podczas nadchodzących konferencji stron protokołu z Kioto w Poznaniu w 2008 r. (COP14) i w Kopenhadze w 2009 r. (COP15).

Komisja nie doceniła zagrożenia, jakie stwarza system handlu uprawnieniami do emisji dla europejskiego przemysłu celulozowego i papierniczego oraz po części dla przemysłu obróbki drewna, na które system ten wpływa dwojako: bezpośrednio poprzez udział tych gałęzi przemysłu w tym systemie oraz pośrednio poprzez gwałtowny wzrost cen energii elektrycznej w wyniku funkcjonowania tego systemu (2). Planowana obecnie dyrektywa o handlu emisjami będzie ogromnym obciążeniem dla rentowności tego przemysłu i jest całkiem prawdopodobne, że spowoduje zamykanie lub delokalizację zakładów. Ze względów finansowanych delokalizacja jest realną możliwością tylko dla dużych przedsiębiorstw, ale z pewnością nie dla małych europejskich firm.

5.2.2.1 W swojej obecnej formie wniosek dotyczący nowej dyrektywy o handlu emisjami doprowadzi, w przypadku europejskiego przemysłu papierniczego oraz innych energochłonnych gałęzi przemysłu, do znacznych zakłóceń rynku oraz negatywnie wpłynie na ich konkurencyjność, a ostatecznie spowoduje wyprowadzanie wysokoemisyjnej produkcji do krajów o mniej restrykcyjnej polityce ochrony środowiska, ponieważ duże państwa konkurujące z państwami UE nie będą musiały radzić sobie z podobnymi obciążeniami i kosztami. Zdaniem Komitetu niezbędne jest uznanie przemysłu celulozowego i papierniczego oraz przemysłu płycin drewnopochodnych za energochłonne gałęzie przemysłu, w której może dojść do wyprowadzania wysokoemisyjnej produkcji. Trzeba tego dokonać bezzwłocznie. Wydaje się, że rok 2010 to zdecydowanie za późno, by decydować, które sektory będą nadal otrzymywać częściowo bezpłatny przydział jednostek uprawnień do emisji CO2 — a to właśnie się proponuje.

5.3 Innowacje, badania i rozwój, kształcenie i szkolenia

5.3.1 Innowacje oraz badania i rozwój z pewnością przyczynią się do zabezpieczenia przyszłości przemysłu związanego z leśnictwem. Komitet z zadowoleniem przyjmuje utworzenie przez ten sektor platformy technologicznej skupiającej sektory związane z leśnictwem oraz nawołuje, by zwrócić należytą uwagę na przyszłe potrzeby wszystkich gałęzi tego przemysłu. Należy zwiększyć finansowanie działań badawczo-rozwojowych w tym sektorze, zwłaszcza z siódmego programu ramowego i innych powiązanych programów, oraz ukierunkować je na innowacyjne zastosowania surowców i produktów.

5.3.2 Procesy mające na celu zachęcanie do elastyczności w Europie nie doprowadziły do zapewnienia studentom i pracownikom przemysłu związanego z leśnictwem pewnych i dostępnych możliwości zdobycia porównywalnych i powszechnie akceptowanych kwalifikacji czy nabycia umiejętności w programach uczenia się przez całe życie. Również różnorodne inicjatywy pilotażowe w ramach unijnych programów kształcenia i szkolenia zawodowego nie zaowocowały możliwościami wspólnego odnotowywania zmian w sposobach postępowania w miejscach pracy i jednoczesnego włączania ich do systemów krajowych. Te niedostatki ograniczają transgraniczną mobilność, udaremniają możliwość rozwoju kariery zawodowej w kontekście międzynarodowym oraz ograniczają dostęp pracodawców do całego zakresu umiejętności w europejskim przemyśle związanym z leśnictwem. W rezultacie może nawet powstać powszechne odczucie, że kwalifikacje dostępne w zawodach związanych z leśnictwem, przemysłem papierniczym i drzewnym mają niewielką wartość.

5.4 Bezpieczeństwo i higiena pracy

5.4.1. Podobnie jak w każdej innej działalności przemysłowej praca w przemyśle związanym z leśnictwem niesie ze sobą z założenia pewne zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników. Chociaż na przestrzeni ostatnich lat w branży tej poczyniono znaczące wysiłki w tym zakresie, wiele pozostaje jeszcze do zrobienia. Ponadto, zważywszy, że nie wszystkie państwa członkowskie stoją w obliczu takich samych problemów w tej dziedzinie, trzeba zwrócić należytą uwagę na możliwość dostosowania wymaganych działań do indywidualnych warunków panujących w poszczególnych państwach członkowskich.

5.4.2. W wyniku ostatnich rozszerzeń w UE znalazły się państwa członkowskie, w których wymagana jest stosunkowo większa poprawa wdrażania polityki BHP niż ma to zazwyczaj miejsce w pozostałej części UE. W tym względzie Komitet chciałby podkreślić znaczenie zarówno unijnych instrumentów finansowych, jak i odpowiedniego poziomu zaangażowania w owych krajach przemysłu związanego z leśnictwem.

5.5 Handel i współpraca z krajami trzecimi

5.5.1 Przemysł związany z leśnictwem prowadzi działania na całym świecie i eksport jest niezbędny dla zachowania konkurencyjności. Komitet niepokoi się tym, że eksport towarów przez przedsiębiorstwa unijne niepotrzebnie utrudniają bariery taryfowe i pozataryfowe. Komisja powinna priorytetowo potraktować zniesienie tych barier.

5.5.2 Komitet jest zaniepokojony także tym, że działania podejmowane przez głównych partnerów handlowych, takich jak Rosja, mają duży wpływ na dostawy surowca drzewnego do UE i prowadzą do zmniejszenia produkcji.

5.6 Zasady komunikacji i przekazywania informacji

5.6.1 Choć przemysł związany z leśnictwem wnosi ważny wkład w dziedzinie społecznej i gospodarczej, jego wizerunek publiczny nie jest dobry. Zasadniczo nie ma zrozumienia dla wartości europejskich lasów dla społeczeństwa i obywateli (3). W szkołach często mówi się uczniom, że wycinanie drzew to coś złego i że świat potrzebuje jak największej ilości drzew. Nielegalny wyrąb lasów i inne sposoby postępowania niezgodne z ideą zrównoważonej gospodarki leśnej, na przykład w Ameryce Południowej, Azji Południowo-Wschodniej i innych regionach, także szkodzą ogólnemu wizerunkowi drewna.

5.6.2 Wziąwszy pod uwagę toczące się dyskusje na temat zmian klimatycznych i bioenergii, chwila obecna jak nigdy dotąd sprzyja promowaniu większego wykorzystania drewna i materiałów drewnopochodnych. Lasy pochłaniają CO2, który może być następnie magazynowany w produktach drewnopochodnych. Wizerunek całego sektora i jego produktów należy poprawić używając właśnie takich argumentów związanych z ochroną klimatu. Jest to szczególna cecha tego sektora i trzeba ją promować obok szerszego informowania o komercyjnej wartości naszych lasów.

5.6.3 W chwili obecnej istnieje szereg programów promocyjnych, które są wspierane przez przemysł, ale tylko w ograniczonym stopniu oddziałują one na poprawę wizerunku przemysłu związanego z leśnictwem. Programy te muszą być rozwijane i wprowadzane do szkół oraz kierowane do szerszych grup społecznych, tak aby całe społeczeństwo mogło zrozumieć i docenić znaczenie uprawy lasów i wykorzystania (europejskiego) drewna.

5.7 Zachęcanie do wykorzystywania drewna

Komunikat zwraca wiele uwagi na dostawy surowców dla przemysłu (zob. powyższy pkt 5.1), ale nie zajmuje się wykorzystaniem drewna i produktów drewnopochodnych. W dążeniach do bardziej zrównoważonej produkcji i konsumpcji dobrze byłoby położyć nacisk na wyeliminowanie barier i niepotrzebnych obciążeń prawnych, administracyjnych, finansowych i innych, i tym samym umożliwienie szerszego wykorzystania drewna np. w budownictwie. Mówiąc ogólnie, Komitet uważa, że specyficzny charakter i rolę drewna i produktów drewnopochodnych należy brać pod uwagę w różnych kontekstach politycznych.

5.8 Wielofunkcyjne leśnictwo

Jednym z głównych zaleceń zawartych w planie działań dotyczącym gospodarki leśnej UE z 2006 r. było, aby leśnictwo stało się wielofunkcyjne i przynosiło społeczeństwu także inne korzyści oprócz dostaw drewna. Ze względu na brak informacji i danych nie można określić dokładnej wartości usług innych niż związane z produkcją drewna (zbieranie owoców leśnych i grzybów, leki ziołowe, polowania i turystyka). W każdym razie przedsiębiorstwa zajmujące się taką działalnością przynoszą zyski, zapewniają miejsca pracy i tworzą możliwości, a zatem mogą słusznie domagać się, by włączyć je w zakres definicji leśnictwa.

Komitet, choć jest świadomy znaczenia wielofunkcyjnego leśnictwa, obawia się, że szereg rządów krajowych kładzie zbyt wielki nacisk na usługi niezwiązane z produkcją drewna ze szkodą dla gospodarczej roli lasów jako producentów drewna.

Bruksela, 3 grudnia 2008 r..

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

Sekretarz Generalny Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Martin WESTLAKE

(1) W szczególności opracowanie EKG ONZ z 2007 r. „Wood resources availability and demands”, oparte na „Joint Wood Energy Enquiry” z 2006 r.

(2) Tamże.

(3) Zob. Perception of the wood-based industries — Qualitative study of the image of wood-based industries amongst the public in the Member States of the European Union (© European Communities, 2002; ISBN 92–894–4125–9). Badanie dostępne jest na: http://ec.europa.eu/enterprise/forest_based/perceptionstudy_en.pdf.

28.7.2009

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 175/109

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie „wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustanowienia europejskiej rady zakładowej lub trybu informowania pracowników i konsultowania się z nimi w przedsiębiorstwach lub w grupach przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym”

COM(2008) 419 wersja ostateczna — 2008/0141 (COD)

(2009/C 175/21)

Dnia 22 lipca 2008 r. Rada, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustanowienia europejskiej rady zakładowej lub trybu informowania pracowników i konsultowania się z nimi w przedsiębiorstwach lub w grupach przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym

COM(2008) 419 wersja ostateczna — 2008/0141 (COD).

Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 4 listopada 2008 r. Sprawozdawcą był Wolfgang GREIF.

Na 449. sesji plenarnej w dniach 3-4 grudnia 2008 r. (posiedzenie z 4 grudnia) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 108 do 31–7 osób wstrzymało się od głosu — przyjął następującą opinię:

1. Wnioski — w kierunku zwiększenia liczby europejskich rad zakładowych i polepszenia ponadnarodowego dialogu społecznego

1.1 Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny jednoznacznie z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Komisja UE podjęła kroki legislacyjne, po tym jak europejscy partnerzy nie wznowili negocjacji w ramach art. 138, ust. 4 Traktatu. Przedłożony wniosek Komisji ma dostosować uprawnienia europejskich rad zakładowych (ERZ) do warunków europejskiego jednolitego rynku. EKES dostrzega w nim kilka istotnych udoskonaleń, które prowadzą do dostosowania wspólnotowych podstaw prawnych ERZ do rzeczywistych warunków w Europie, a tym samym do zwiększenia pewności prawnej i spójności prawodawstwa wspólnotowego w zakresie informowania pracowników i konsultowania się z nimi.

1.2 Komitet oczekuje, że zaproponowane wyjaśnienia oraz zmiany treści i definicji dyrektywy przyczynią się do skuteczniejszej pracy europejskich rad zakładowych oraz do większej pewności prawnej i lepszego stosowania dyrektywy, a co się z tym wiąże — do utworzenia większej liczby ERZ. EKES podkreśla ponadto znaczenie pragmatycznych rozwiązań zwiększających efektywność i sprawność funkcjonowania ERZ, które nie przyczyniałyby się do zwiększenia obciążeń przedsiębiorstw, a raczej do poprawy ich konkurencyjności. W tym kontekście można wymienić zwłaszcza następujące kwestie:

—	Zarządy przedsiębiorstw są obecnie zobowiązane udostępnić wszystkie informacje wymagane do utworzenia europejskiej rady zakładowej.

—	Europejscy partnerzy społeczni są bezpośrednio włączeni w proces tworzenia europejskich rad zakładowych poprzez obowiązek poinformowania ich o rozpoczęciu negocjacji.

—

Codzienną pracę europejskich rad zakładowych można usprawnić poprzez utworzenie komitetu o zmniejszonym składzie, poprzez rozszerzenie kompetencji w oparciu o nabyte kwalifikacje, których uzyskanie powinno przysługiwać członkom ERZ bez utraty wynagrodzenia, jak również poprzez uznanie ERZ za kolektywne gremium, którego celem jest reprezentowanie interesów pracowniczych.

—

Istniejąca rada może teraz lepiej przystosować się do nowych warunków, ponieważ może domagać się ponownego negocjowania porozumień w sprawie ERZ, szczególnie w wypadku istotnych zmian strukturalnych, które nie gwarantują uzgodnionego wcześniej standardu rzeczywistego informowania wszystkich pracowników danej grupy przedsiębiorstw i konsultowania się z nimi.

1.3 Komitet wyraża jednak niezadowolenie z faktu, że w proponowanym przekształceniu dyrektywy nie realizuje się z dostateczną konsekwencją własnych celów, określonych w uzasadnieniu i motywach i że pozostają niejasności. Dotyczy to zwłaszcza następujących zagadnień:

—	Chociaż propozycja partnerów społecznych stawia sobie za cel doprecyzowanie zasad informowania i konsultowania, we wniosku Komisji uregulowania dotyczące rozsądnego i wykonalnego uzgodnienia reprezentacji na szczeblu krajowym i europejskim pozostają niejasne.

—

Uprawnienia ERZ zostaną ograniczone, a nie, jak zamierzano, doprecyzowane poprzez zdefiniowanie ich ponadnarodowego zakresu kompetencji. Pojęcie „ponadnarodowy” powinno obejmować również decyzje, które dotyczą tylko jednego przedsiębiorstwa w jednym państwie członkowskim, lecz nie są podejmowane w tym państwie.

—	Utrzymane zostają lub nawet wprowadzone na nowo pewne ograniczenia stosowania i zakresu obowiązywania dyrektywy.

1.4 Priorytetem Komitetu jest poprawa dyrektywy w sprawie ERZ, tak aby jej wdrażanie przynosiło więcej korzyści i aby zwiększyć liczbę ERZ. Jednocześnie Komitet uważa, iż ze względu na skuteczność negocjacje powinny pozostać podstawą umów o ERZ. Umożliwia to wprowadzenie elastycznych rozwiązań dostosowanych do warunków konkretnego przedsiębiorstwa, kształtując dialog społeczny zgodnie z konkretnymi wymaganiami.

1.5 Aby zagwarantować, że nowe przepisy w praktyce ulepszą istotę prac ERZ i podniosą ich skuteczność, Komitet proponuje usunięcie niejasności i niespójności na dalszych etapach procesu legislacyjnego, w szczególności w następujących punktach:

—

Przewidywane ograniczenie ponadnarodowych kompetencji może zmniejszyć uprawnienia i potencjalną skuteczność ERZ. Z tego względu należy przemyśleć to zagadnienie. Żaden organ reprezentujący pracowników nie może zostać odcięty od przepływu informacji z ponadnarodowej siedziby głównej przez zbyt restrykcyjne przepisy.

—

Okres negocjacji należy ograniczyć do 18 miesięcy, gdyż krótszy okres na stworzenie ERZ odpowiada doświadczeniu praktycznemu, a przeznaczenie na ten cel większej ilości czasu nie wydaje się konieczne. Jednocześnie należy opracować skuteczne środki, aby zapobiec sytuacji, w której jeden z partnerów negocjacyjnych zrzuci z siebie odpowiedzialność w przypadku tworzenia europejskiego ciała przedstawicielskiego.

—	Doprecyzowanie pojęć „informowanie” i „konsultowanie” również zwiększy skuteczność i uznawanie ERZ, jeśli zostanie jasno stwierdzone, że ERZ będą proszone o opinię na etapie proponowania działań, a nie dopiero w chwili ich wprowadzania ich w życie.

—

Należy jasno określić zobowiązanie zarządu przedsiębiorstwa do odpowiedniego informowania przedstawicieli pracowników, zarówno na poziomie ponadnarodowym, jak i krajowym. Zamiar zwiększenia spójności prawnej między różnymi szczeblami nie powinien prowadzić do pojawienia się nowych niejasności lub ograniczeń w odniesieniu do tego zobowiązania.

—	Utrzymanie lub ponowne wprowadzenie pułapów dla ERZ kłóci się z europejskim prawem podstawowym każdego pracownika do informowania go i konsultowania się z nim w odpowiednim czasie.

—

Koniecznie trzeba wyraźnie stwierdzić, że nowe umowy w sprawie ERZ, zawarte w okresie transpozycji do prawa krajowego, muszą odpowiadać co najmniej standardom obecnie obowiązującej dyrektywy o ERZ (art. 6 dyrektywy 94/45/WE oraz art. 3, ust. 1 dyrektywy 97/74/WE). Wynika to z potrzeby zapewnienia pewności prawnej dla wszystkich zainteresowanych stron.

—

Aby zwiększyć skuteczność prac ERZ i poprawić ich funkcjonowanie w przedsiębiorstwie, przekształcona dyrektywa w sprawie ERZ powinna przynajmniej sprzyjać zwiększeniu liczby posiedzeń; ogólnie mówiąc, powinna ona stwierdzać jednoznacznie, że przepisy należy traktować jako minimalne normy prawne, a zatem państwa członkowskie mogą je pod każdym względem ulepszyć w czasie transpozycji dyrektywy.

1.6 Komitet jest przekonany, że takie usprawnienie prawa wspólnotowego w dziedzinie uczestnictwa pracowników będzie nie tylko stanowić istotny wkład w zapewnienie dobrego, a tym samym społecznie odpowiedzialnego zarządzania w Europie, lecz ponadto zwiększy przewagę konkurencyjną gospodarki europejskiej i będzie integralnym elementem europejskiego modelu społecznego.

2. Wprowadzenie: kryteria oceny wniosku Komisji w sprawie przekształcenia dyrektywy w sprawie ERZ

2.1 Komisja Europejska przedstawiła 2 lipca 2008 r. wniosek w sprawie przekształcenia dyrektywy w sprawie ustanowienia europejskiej rady zakładowej (1).

Europejski Komitet Społeczno-Ekonomiczny z wielkim zadowoleniem przyjmuje fakt, że Komisja UE podjęła kroki legislacyjne w celu dostosowania uprawnień europejskich rad zakładowych do warunków europejskiego rynku wewnętrznego. W niniejszej opinii Komitet ustosunkowuje się do wniosku Komisji przede wszystkim pod względem możliwości zrealizowania celów, które Komisja sama w nim wytycza. W tym zakresie pozwala sobie zaproponować uzupełnienia lub modyfikacje.

2.2 Komitet opiera swoje propozycje na własnych pracach z zakresu uczestnictwa pracowników, a w szczególności z zakresu europejskich rad zakładowych (2). Ponadto Komitet ponownie podkreśla pozytywne znaczenie krajowego i ponadnarodowego uczestnictwa pracowników dla dalszej integracji społecznej i gospodarczej oraz ekologicznej Europy (cele lizbońskie) oraz szczególną rolę ERZ.

Przedsiębiorstwa ponadnarodowe mają wielkie znaczenie dla sukcesu Europy. Europa będzie mogła przetrwać w konkurencji światowej jedynie dzięki strategii jakości, która uwzględnia nie tylko koszty gospodarcze, ale również społeczną odpowiedzialność przedsiębiorstw oraz zaangażowanie pracowników w działalność tych przedsiębiorstw. Dlatego Komitet uważa ERZ za ważny instrument polityki europejskiej, którego zadaniem jest poszerzenie podstaw do współpracy między głównymi grupami interesu gospodarczego w myśl europejskiej strategii zrównoważonego rozwoju. W ten sposób przedsiębiorstwa mogą wnieść swój wkład w rozwój społeczeństwa europejskiego. Ponieważ dla europejskiej strategii jakości w międzynarodowej konkurencji liczy się zaangażowanie i umiejętności pracowników, ich efektywne uczestnictwo jest decydującym elementem powodzenia w prowadzeniu przedsiębiorstwa.

2.3 W przedłożonym przez Komisję wniosku dotyczącym dyrektywy EKES widzi logiczny efekt trwającej już od dawna politycznej dyskusji. W swej opinii powołuje się on na rezolucje Parlamentu Europejskiego z lat 2001 (3), 2006 i 2007 (4) oraz na wspólną deklarację partnerów społecznych z 2005 (5) r.

W dokumentach tych skoncentrowano się na postulatach, które przewijają się także w przedłożonym porozumieniu europejskich partnerów społecznych na rzecz poprawy wniosku przedłożonego przez Komisję, czyli na lepszym zdefiniowaniu prawa do informacji i konsultacji w celu umożliwienia pracownikom wywierania realnego wpływu na decyzje przedsiębiorstwa, na rozszerzeniu prawa związków zawodowych do współudziału oraz na usprawnieniu prac ERZ, na przykład za pomocą zapewnienia i finansowania możliwości szkoleń. Jako kolejny powód przekształcenia dyrektywy podano konieczność utworzenia spójnych i skutecznych ram prawnych oraz usunięcia niedociągnięć przy transponowaniu dyrektywy o ERZ do prawa krajowego.

2.4 Komitet z zadowoleniem przyjmuje fakt, że w tym kontekście europejscy partnerzy społeczni akceptują obecny wniosek Komisji jako podstawę do przekształcenia dyrektywy i dostrzegają osiągnięcie wspólnego stanowiska w wielu istotnych kwestiach, co należy uwzględnić w procesie przekształcania. EKES zdecydowanie popiera tę deklarację i uwzględnia jej treść we własnych propozycjach, ponieważ dzięki temu lepiej będzie można osiągnąć cele wyrażone we wniosku dotyczącym tej dyrektywy.

2.5 Komitet popiera cele przekształcenia dyrektywy w sprawie ERZ, które zostały już wcześniej podkreślone przez Komisję jako decydujące we wniosku z 2 lipca 2008 r. (6):

—	rozszerzenie pewności prawnej dla wszystkich zainteresowanych stron, tj. pracodawców i pracowników;

—	zagwarantowanie realnej skuteczności praw pracowników do ich ponadnarodowego informowania i konsultowania się z nimi na terytorium UE/EWG i tym samym usprawnienie funkcjonowania ERZ;

—	poprawienie stosowania dyrektywy o ERZ i tym samym zwiększenie liczby tworzonych ERZ;

—	osiągnięcie większej spójności europejskich dyrektyw dotyczących informowania i zasięgania opinii pracowników.

3. Poprawa pewności prawnej — zagwarantowanie spójności prawodawstwa UE dotyczącego informowania i zasięgania opinii pracowników

3.1 Przekształcenie dyrektywy 94/45/WE ma na celu dostosowanie definicji informowania i zasięgania opinii pracowników do innych wspólnotowych instrumentów prawnych i tym samym uproszczenie ram prawnych.

Komitet wyraża swoje pełne poparcie dla tego celu, wielokrotnie wymienionego we wniosku, lecz po głębszej analizie stwierdza, że w przedłożonym tekście cel ten jest realizowany jedynie w niepełnym zakresie.

Przykładem może być przekształcona wersja ograniczenia zakresu kompetencji ERZ do spraw ponadnarodowych:

3.2.1 Wskutek zmiany zasad dotyczących ponadnarodowych decyzji przedsiębiorstw z obowiązujących wymagań dodatkowych dyrektywy na art. 1 ust. 4 wniosku Komisji, europejskie rady zakładowe będą mogły zajmować się daną sprawą jedynie wówczas, gdy decyzja przedsiębiorstwa będzie odnosić się do danego przedsiębiorstwa jako całości lub przynajmniej do dwóch przedsiębiorstw mających swą siedzibę w dwóch różnych państwach członkowskich.

3.2.2 Wprowadzenie takiego nowego ograniczenia ponadnarodowego zakresu kompetencji jest niezrozumiałe, a z punktu widzenia Komitetu również nieracjonalne. Mogłoby to na przykład doprowadzić do sytuacji, w której pracownicy zatrudnieni w jednym z państw członkowskich będą wykluczeni z możliwości wpływania na decyzje podejmowane na najwyższym szczeblu w przedsiębiorstwie wielonarodowym z główną siedzibą w innym państwie członkowskim, które to decyzje będą się wiązały z istotnymi zmianami ich warunków zatrudnienia. W takim wypadku zgodnie z nową definicją przedsiębiorstwo nie byłoby zobowiązane do informowania pracowników i konsultowania się z nimi.

3.2.3 Zdaniem Komitetu należy zagwarantować europejskiej radzie zakładowej możliwość zaangażowania się również wtedy, gdy na pierwszy rzut oka wydaje się, iż dana decyzja przedsiębiorstwa dotyczy jedynie jednego państwa członkowskiego, lecz jest elementem decyzji istotnej również na poziomie ponadnarodowym. EKES opowiada się zatem za odpowiednią zmianą w art. 1 ust. 4, która zapewniałaby realizację celu „właściwego informowania pracowników zatrudnionych w przedsiębiorstwach o zasięgu wspólnotowym i konsultowania się z nimi, w przypadku, gdy decyzje ich dotyczące są podejmowane w innym państwie członkowskim niż to, w którym są zatrudnieni”, właściwie ujętego w motywie 12 dla przekształcenia dyrektywy. W każdym razie przekształcenie dyrektywy nie może ograniczać zakresu działalności ERZ.

Można uznać, że przekształcone definicje informowania i konsultowania, zawarte w art. 2, są zasadniczo prawidłowe, lecz nie spełniają wymienionego we wniosku celu dostosowania wspólnotowego prawodawstwa w tym zakresie.

3.3.1 Wprawdzie w wymaganiach dodatkowych dołączonych na mocy prawa do dyrektywy w sprawie ERZ wyjaśnia się, że konsultowanie odbywa się w taki sposób, aby umożliwić przedstawicielom pracowników spotkania z centralnym kierownictwem i uzyskanie odpowiedzi wraz z uzasadnieniem na każdą przedstawioną przez nich opinię jeszcze przed podjęciem decyzji, jednak przepisy te nie oznaczają, że taka procedura jest standardem we wszystkich ERZ.

3.3.2 Jasność i pewność prawną w tej dziedzinie może zagwarantować jedynie działanie zgodne ze wspólnym wnioskiem europejskich partnerów społecznych, którzy proponują włączenie do art. 2 następujących precyzyjnych sformułowań:

—	Forma i treść przekazywanych informacji musi umożliwiać przedstawicielom pracowników szczegółowe rozważenie wszelkich możliwych skutków podejmowanych decyzji w celu przygotowania się do konsultacji z kompetentnymi przedstawicielami zarządu oraz

—	Konsultowanie oznacza procedurę, która umożliwia ERZ złożenie w określonym czasie własnych propozycji, które mogą być uwzględnione jeszcze przed zakończeniem procesu podejmowania decyzji.

3.3.3 W tym kontekście Komitet chciałby również zwrócić uwagę na niespójność tekstu w punkcie 3 wymagań dodatkowych (załącznik I), w którym prawa przedstawicieli pracowników są utrzymywane w mocy w okolicznościach nadzwyczajnych.

W nowym wniosku Komisji stwierdza się, że prawa te mają zastosowanie również wówczas, gdy „podejmowane są decyzje” mające istotny wpływ na interesy pracowników. Zdaniem Komitetu należy tutaj mówić raczej o „planowanych działaniach”. W innym wypadku tekst ten pozostawałby w sprzeczności z podkreślaną w pozostałych częściach wniosku Komisji intencją, aby informowanie i konsultowanie miało miejsce w odpowiednim czasie. Komitet wzywa do wyjaśnienia w tym zakresie tekstu wniosku.

3.4 Komitet z zadowoleniem przyjmuje zamiar Komisji, by w art. 12 lepiej uzgodnić i oddzielić od siebie kompetencje i obszary działania organu ponadnarodowego i krajowego szczebla reprezentowania interesów. Wyraża jednak wątpliwość co do tego, czy cel ten został w dostatecznym stopniu osiągnięty.

W interesie wszystkich zainteresowanych stron leży, aby przedstawiciele pracowników na różnych szczeblach nie otrzymywali w różnych momentach czasu różnych informacji dotyczących jednej i tej samej sprawy. Dlatego dyrektywa powinna gwarantować, że zarówno ERZ, jak i organizacje reprezentujące pracowników na szczeblu krajowym będą informowane o planowanych decyzjach, prowadzących do zasadniczych zmian w warunkach pracy i zatrudnienia. Zagadnienie to podkreślili także europejscy partnerzy społeczni w swym porozumieniu.

3.5 Komitet z zadowoleniem przyjmuje fakt, że zgodnie z art. 12 ust. 5 wniosku Komisji nie można, na drodze harmonizacji prawa krajowego i europejskiego, użyć podwyższonych standardów w przekształconej dyrektywie w sprawie ERZ do ograniczenia osiągniętych już wyższych standardów w prawie krajowym.

Zdaniem Komitetu użyte przez Komisję we wniosku niejasne sformułowanie: „nie stanowi wystarczającej przesłanki dla usprawiedliwienia wprowadzenia przepisów mniej korzystnych” nie gwarantuje osiągnięcia zamierzonego efektu. Komitet chętnie widziałby doprecyzowanie w tekście dyrektywy, że chodzi tu o klauzulę „o niezmniejszaniu ogólnego poziomu ochrony pracowników” na szczeblu krajowym, tak jak to uczyniono w punkcie 36 uzasadnienia wniosku Komisji.

3.6 Komitet z zadowoleniem przyjmuje zaproponowane zmiany przepisu, zgodnie z którym można renegocjować umowę o ERZ w sytuacji, gdy ze względu na istotne zmiany strukturalne przedsiębiorstwa nie jest możliwe dalsze informowanie pracowników i konsultowanie się z nimi zgodnie z uzgodnionymi standardami (art. 6 ust. 2 lit. g), art. 13 ust. 2 i art. 13 ust. 3).

—	W szczególności istotne są wyjaśnienia zawarte w art. 13 ust. 3, zgodnie z którymi w trakcie nowych negocjacji nadal obowiązują istniejące porozumienia.

—

Jednak Komitet opowiada się za tym, aby w wypadku niepowodzenia negocjacji istniał obowiązek zastosowania wymagań dodatkowych, tak jak ma to miejsce zgodnie z art. 7 w wypadku niemożności dojścia do porozumienia. Uregulowania prawne muszą dawać pewność, że przy nowych negocjacjach nie powstanie luka w reprezentowaniu interesów na szczeblu ponadnarodowym.

3.7 Komitet przyjmuje wreszcie z zadowoleniem fakt, że Komisja w swoim wniosku podejmuje próbę ustanowienia zbiorowego upoważnienia ERZ do reprezentowania interesów pracowników. Ten punkt spotkał się także z widocznym uznaniem europejskich partnerów społecznych, którzy w swej deklaracji podkreślili, że ERZ musi mieć do dyspozycji środki niezbędne do pełnienia funkcji wynikających z przepisów dyrektywy.

4. Zagwarantowanie skuteczności europejskiej rady zakładowej — zwiększenie wydajności codziennej pracy przedsiębiorstw

4.1 Komitet podkreślał już przy innej okazji szczególną rolę europejskiej rady zakładowej, a jej członków określił jako „podmioty bezpośrednio i aktywnie zaangażowane w budowanie nowego społeczeństwa (europejskiego)” (7).

Prawodawstwo europejskie musi zatem zapewnić europejskiej radzie zakładowej takie środki, aby mogła ona skutecznie wypełniać swoją rolę demokratyczną i gospodarczą. W szczególności należy stworzyć warunki, aby ERZ miała do swojej dyspozycji niezbędne instrumenty oraz możliwości komunikacji i kwalifikacji. Postulaty te zaakcentowali także europejscy partnerzy społeczni.

4.2 Wniosek Komisji wychodzi naprzeciw tym wymogom, po raz pierwszy wyraźnie zapewniając członkom ERZ ze wszystkich państw członkowskich prawo do podnoszenia kwalifikacji bez zmniejszania płacy, w oparciu bezpośrednio o mandat ERZ.

Ta możliwość poszerzania kompetencji niewątpliwie przyczyni się do poprawy skuteczności i wydajności. Konsekwentniej byłoby jednak zaznaczyć, że koszty takich szkoleń, zgodnie z przyjętym zwyczajem, powinny ponosić przedsiębiorstwa.

4.3 Intensywność i częstotliwość kontaktów pomiędzy członkami ERZ to kolejne czynniki, które wpływają na wydajność tego organu. Komitet przyjmuje więc z zadowoleniem fakt, że wniosek Komisji i w tym zakresie wnosi kilka ulepszeń:

—

Dla usprawnienia zarządzania i koordynacji ERZ może obecnie umieścić w swej umowie przepis o „komitecie w zmniejszonym składzie” (art. 6 ust. 2 e)), który nawiązując do nowego punktu 1 d) w wymaganiach dodatkowych z załącznika do dyrektywy może liczyć do pięciu członków i odbywać regularne posiedzenia.

—	Dzięki temu pracownicy i zarząd przedsiębiorstwa uzyskują wiarygodny i stały punkt kontaktowy na szczeblu ponadnarodowym, szczególnie w wyjątkowych okolicznościach.

4.4 Jednak Komitet uważa, że ten cel usprawnienia praktycznej pracy ERZ jest wyrażany nie dość konsekwentnie:

—

Na podstawie praktycznych doświadczeń można wysnuć wniosek, że ERZ działa skutecznie tam, gdzie przedsiębiorstwo zapewnia wystarczające możliwości komunikowania się. Komitet stwierdza, że sytuacja taka ma miejsce zwłaszcza w przedsiębiorstwach, w których z reguły rocznie odbywa się więcej niż jedno posiedzenie, któremu w niewielkim odstępie czasu towarzyszą jedno posiedzenie przygotowujące i jedno podsumowujące — bez udziału zarządu — jak często ustala się na zasadzie dobrowolności i wykraczając poza wymogi prawa. EKES jest więc zdania, że nowa dyrektywa w sprawie ERZ powinna przynajmniej sprzyjać zwiększeniu liczby posiedzeń, jednoznacznie uznając standardy zawarte w przepisach za minimalne.

4.5 W tym miejscu Komitet chciałby przypomnieć, że państwa członkowskie, transponując nową dyrektywę w sprawie ERZ do prawa krajowego, mogą przekroczyć wymagania minimalne dyrektywy co do wysokości środków na pracę ERZ:

—	Dotyczy to na przykład nowego art. 10 ust. 2, który w pożądany sposób zobowiązuje członków ERZ — do informowania przedstawicieli pracowników w przedsiębiorstwach, a pod ich nieobecność wszystkich pracowników, o treści i wyniku procedury informowania i konsultowania w ERZ.

—

EKES uważa, iż państwa członkowskie transponując dyrektywę do prawa krajowego są zobowiązane do zapewnienia takich środków, które zagwarantują efektywny przepływ informacji pomiędzy europejskim, krajowym i lokalnym szczeblem reprezentowania interesów. W tym kontekście rozsądne byłyby np. uregulowania umożliwiające bezpośredni dostęp do przedsiębiorstw, przynajmniej dla przedstawicieli krajowych i dla członków zarządu ERZ. Ponadto powinna istnieć możliwość zorganizowania spotkania przedstawicieli pracowników na szczeblu krajowym w celu przekazania informacji, jeśli w danym państwie członkowskim istnieje więcej przedsiębiorstw niż przedstawicieli w ERZ i nie ma organów reprezentujących interesy pracowników wszystkich przedsiębiorstw.

4.6 Z praktycznych doświadczeń ERZ wynika, że nie powinno się ograniczać tematyki konsultacji do listy zawartej w wymaganiach dodatkowych (art. 1 a), załącznik). Praktyka pokazuje, że ERZ zajmuje się większą liczbą zagadnień niż tylko zmianami strukturalnymi.

Dialog z wieloma zarządami przedsiębiorstw sugeruje znacznie szersze spektrum problemów, obejmujące np. doszkalanie, zagadnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochronę danych. Komitet spodziewał się, że zostanie to uwzględnione przy rewizji podstawy prawnej ERZ oraz że udzieli im się także prawa do proponowania tematyki.

4.7 EKES z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę Komisji, by wspierać udział wszystkich kategorii pracowników w europejskich radach zakładowych. W związku z tym przypomina propozycję przedstawioną już w poprzednich opiniach, by uwzględnić również kadrę wykwalifikowaną i kierowniczą.

5. Lepsze stosowanie dyrektywy i zwiększenie liczby europejskich rad zakładowych

5.1 Demokratyczną infrastrukturę Europy ożywia dziś ponad 12 tys. członków europejskich rad zakładowych w ponad 850 przedsiębiorstwach działających na szczeblu ponadnarodowym. Istnieje zgodność co do tego, że poprawiają one dialog społeczny w tych przedsiębiorstwach i przyczyniają się do ulepszenia podejmowania decyzji i ich wdrażania. W dobrze pojętym interesie Komisji Europejskiej leży zwiększenie liczby europejskich rad zakładowych objętych obszarem zastosowania dyrektywy. Komitet również podziela to przekonanie.

Zdaniem Komitetu, aby zwiększyć potencjał mających powstać ERZ, nowa dyrektywa w art. 11 ust. 2 oprócz przepisów powinna zawierać skuteczne środki, które z jednej strony uatrakcyjniałyby stosowanie tych przepisów, a z drugiej utrudniałyby ich omijanie i bezprawne ignorowanie. Zamiar taki wyrażono już zresztą w dokumencie Komisji przedłożonym do konsultacji z partnerami społecznymi (8).

5.2 Omawiany wniosek w sprawie przekształcenia dyrektywy pokazuje, że Komisja przypisuje europejskim partnerom społecznym bardzo ważną i odpowiedzialną rolę przy praktycznym wdrażaniu i stosowaniu dyrektywy w sprawie ERZ.

—	Tak więc art. 5 ust. 2 c) wprowadza nowe zobowiązanie do informowania partnerów społecznych na szczeblu europejskim o rozpoczęciu negocjacji i o składzie obowiązkowego specjalnego zespołu negocjacyjnego.

—	Wyraźnie uznano także korzystny dotychczasowy wkład (europejskich) związków zawodowych i organizacji pracodawców, które wspierają negocjowanie i renegocjowanie umów w sprawie ERZ (art. 5 ust. 4 oraz punkt 39 uzasadnienia).

5.3 W tym kontekście Komitet przyjmuje z zadowoleniem fakt, że wniosek Komisji zdecydowanie poprawia sytuację na etapie tworzenia europejskiej rady zakładowej.

—	Zgodnie z wnioskiem (art. 4. ust. 4) zarządy przedsiębiorstw muszą przekazać wszystkim zainteresowanym stronom informacje dotyczące struktury firmy i liczby pracowników, konieczne do rozpoczęcia negocjacji.

—	To uściślenie powinno pomóc w uniknięciu przyszłych sporów w tym zakresie. W przeszłości wielokrotnie problemy takie rozwiązywano przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości (9).

5.4 Komitet uważa ponadto, że proces tworzenia europejskich rad zakładowych przebiegałby sprawniej, gdyby wyraźnie skrócić przewidziany prawem termin ukończenia negocjacji i podpisania porozumienia.

—	Doświadczenie pokazało, że obecnie obowiązujący termin trzech lat jest zbyt długi i przez to niepraktyczny. Większość prowadzonych przez ERZ negocjacji dobiega końca w znacznie krótszym czasie.

—	W wypadkach szczególnego znaczenia długi termin prowadził do przerywania negocjacji i opóźnień w ich przebiegu. Dlatego też w wielu przypadkach nie dochodziło do osiągnięcia porozumień odpowiadających standardom wymienionym w art. 6 dyrektywy o ERZ.

Z tego powodu EKES opowiada się za skróceniem w nowej dyrektywie o ERZ maksymalnego terminu ukończenia negocjacji, na przykład do 18 miesięcy, co proponował już Parlament Europejski w 2001 r.

5.5 Komitet wyraża ponadto nadzieję, że również w trakcie transponowania przekształconej dyrektywy do prawa krajowego będą tworzone nowe ERZ. EKES zakłada, że porozumienia powstałych w tym okresie gremiów będą w pełni odpowiadały standardom wymienionym w art. 6 obowiązującej dyrektywy 94/45/WE lub jej transpozycji do prawa krajowego oraz że porozumienia te zachowają ważność prawną także po wejściu w życie nowej dyrektywy.

5.6 Obowiązujące progi i ograniczenia: Komitet stwierdza, że także w przedłożonym wniosku Komisji dotyczącym przekształcenia dyrektywy w sprawie ERZ utrzymano progi określające minimalną liczbę pracowników w przedsiębiorstwie konieczną do ustanowienia ERZ, wykluczenie grup pracowników określonych branż (marynarki handlowej) oraz ograniczenia prawa do informowania i konsultowania w sprawach gospodarczych (Tendenzschutz, ochrona z przyczyn ideologicznych). Wprowadzono nawet nową wartość progową (co najmniej 50 pracowników na państwo członkowskie) dla reprezentowania interesów pracowników na szczeblu ponadnarodowym. Nie wzięto jednak pod uwagę, iż w różnych państwach członkowskich także poniżej tego progu można zakładać organizacje reprezentujące pracowników. Dlatego art. 5 ust. 2 lit. b) (skład specjalnego zespołu negocjacyjnego) oraz ust. 1 lit. c) Załącznika I — wymagania dodatkowe (skład ERZ) wniosku Komisji należy tak sformułować, by uwzględniały one istnienie krajowej organizacji reprezentującej interesy pracowników.

Komitet widzi w tym istotną sprzeczność z przysługującym każdemu pracownikowi europejskim prawem podstawowym do informowania pracownika i konsultowania się z nim w odpowiednim czasie w sprawie decyzji, która tego pracownika dotyczy. EKES oczekiwał, że także ten problem zostanie podjęty w nowej dyrektywie.

Bruksela, 4 grudnia 2008 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

Sekretarz Generalny Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Martin WESTLAKE

(1) COM(2008)419 wersja ostateczna

(2) Zob. opinia EKES-u w sprawie konkretnego zastosowania dyrektywy 94/45/WE o europejskich radach zakładowych oraz ewentualnych aspektów wymagających zbadania, sprawozdawca: Josly PIETTE (Dz.U. C 10 z 14.1.2004); opinia w sprawie: „Dialog społeczny i zaangażowanie pracowników kluczem do antycypowania i kontrolowania przemian w przemyśle”, sprawozdawca: Gustav ZÖHRER (Dz.U. C 24 z 31.1.2006); opinia w sprawie: „Nowa rola europejskich rad zakładowych w promowaniu integracji europejskiej”, sprawozdawca: Edgardo Maria IOZIA (Dz.U. C 318 z 23.12.2006).

(3) Zob. sprawozdanie Parlamentu Europejskiego z 16 lipca 2001 r., sprawozdawca: Winfried MENRAD (A5–0282/2001 — wersja ostateczna).

(4) P6-TA (2007)0185

(5) Wspólny program prac europejskich partnerów społecznych na lata 2003–2005. Zob. również wspólna deklaracja z 7 kwietnia 2005 r.: „Lessons learned on European Works Councils”. Europejscy partnerzy społeczni przedstawili w niej zasługi ERZ dla korzystnego rozwoju dialogu społecznego w oparciu o własne obszerne analizy na temat funkcjonowania europejskich rad zakładowych, w których podkreśla się m.in. także znaczenie dialogu społecznego w przedsiębiorstwach.

(6) Zob. dokument Komisji w sprawie konsultacji z europejskimi partnerami społecznymi, C/2008/660 z dnia 20 lutego 2008 r.

(7) Opinia EKES-u „Nowa rola europejskich rad zakładowych w promowaniu integracji europejskiej”, sprawozdawca: Edgardo Maria IOZIA (Dz.U. C 318 z 23.12.2006)

(8) W tym dokumencie, poprzez nową dyrektywę, Komisja zamierzała wezwać państwa członkowskie, by ustanowiły „skuteczne, proporcjonalne i odstraszające sankcje”, zob.: C/2008/660, s. 7.

(9) Zob. orzeczenia ETS w sprawie Bofrost (C-62/99), Kühne & Nagel (C-440/00) i ADS Anker GmBH (C -349/01)

ZAŁĄCZNIK

do opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Następujące poprawki, które uzyskały poparcie co najmniej jednej czwartej oddanych głosów, zostały odrzucone w trakcie debaty:

Punkt 1.5

Zmienić czwarte tiret:

„—

Należy jasno określić zobowiązanie zarządu przedsiębiorstwa do odpowiedniego informowania przedstawicieli pracowników, zarówno na poziomie transgranicznym, jak i krajowym. Próba wprowadzenia spójności prawnej między różnymi szczeblami nie powinna prowadzić do pojawienia się nowych niejasności lub ograniczeń w odniesieniu do tego zobowiązania, ani też do spowolnienia procesu decyzyjnego .”

Wynik głosowania

Za: 43

Przeciw: 91

Wstrzymało się: 5

Punkty 3.2 do 3.2.3 włącznie

Skreślić.

Wynik głosowania

Za: 35

Przeciw: 100

Wstrzymało się: 5

Punkt 3.3.2

Zmienić pierwsze tiret:

„—

Forma i treść przekazywanych informacji musi umożliwiać przedstawicielom pracowników szczegółowe rozważenie wszelkich możliwych skutków podejmowanych decyzji w celu przygotowania się do konsultacji z kompetentnymi przedstawicielami zarządu, tak aby zarazem nie doszło do spowolnienia procesu decyzyjnego w przedsiębiorstwach .”

Wynik głosowania

Za: 43

Przeciw: 91

Wstrzymało się: 5

Punkt 4.2

Zmienić drugi akapit

„—	Ta możliwość poszerzania kompetencji niewątpliwie przyczyni się do poprawy skuteczności i wydajności. Konsekwentniej byłoby jednak zaznaczyć, że koszty takich szkoleń, zgodnie z przyjętym zwyczajem, powinny ponosić przedsiębiorstwa .”

Wynik głosowania

Za: 37

Przeciw: 98

Wstrzymało się: 9

28.7.2009

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 175/116

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie „wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie stosowania praw pacjenta w transgranicznej opiece zdrowotnej”

COM(2008) 414 wersja ostateczna — 2008/0142 (COD)

(2009/C 175/22)

Dnia 23 lipca 2008 r., Rada, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie

wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie stosowania praw pacjenta w transgranicznej opiece zdrowotnej

COM(2008) 414 wersja ostateczna — 2008/0142 (COD)

Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię dnia 4 listopada 2008 r. Sprawozdawcą był Lucien BOUIS.

Na 449 sesji plenarnej w dniach 3–4 grudnia 2008 r. (posiedzenie z 4 grudnia) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 80 do 3 — nikt nie wstrzymał się od głosu — przyjął następującą opinię:

1. Uwagi i zalecenia

1.1 EKES, który wielokrotnie wypowiadał się w swych opiniach na tematy związane ze zdrowiem i prawami pacjenta, z uwagą przyjmuje omawiany wniosek dotyczący dyrektywy, tym bardziej, że tekst ten jest nie tylko reakcją na decyzje Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, lecz znajduje on także oparcie w prawach pacjenta i zakłada zapewnienie koordynacji polityki zdrowotnej prowadzonej przez poszczególne państwa członkowskie.

1.2 We wniosku potwierdzono, że systemy opieki zdrowotnej należą do kompetencji państw członkowskich i że nie zmienia się praktyka w zakresie zwrotu kosztów za leczenie. Jednak zaproponowane przepisy będą miały w dalszej perspektywie wpływ na systemy opieki zdrowotnej oparte na zasadzie solidarności i na trwałości ich finansowania. W związku z tym EKES ma wątpliwości co do konkretnych sposobów stosowania tych przepisów w kontekście zasady pomocniczości w zakresie polityki zdrowotnej i zgłasza w tej sprawie pewne uwagi i zalecenia.

1.3 Zaniepokojony zagrożeniem zaostrzenia się różnic między różnymi grupami ludności, jeżeli chodzi o dostęp do opieki zdrowotnej, EKES wzywa do umieszczenia w dyrektywie zapisu o przestrzeganiu w opiece zdrowotnej zasady równości wszystkich osób oraz/albo priorytetowym traktowaniu osób uprawnionych jedynie do najniższych świadczeń socjalnych.

1.4 Podstawowe prawo każdego pacjenta do uzyskania niezbędnych gwarancji co do jakości i bezpieczeństwa zakłada konieczność normalizacji, certyfikacji i oceny potencjału materialnego i ludzkiego oraz organizacji opieki.

1.5 Dostęp do transgranicznej opieki zdrowotnej wymaga uzupełniających się i zrównoważonych systemów zdrowia w poszczególnych krajach w zakresie potencjału technicznego i ludzkiego, wyposażenia medycznego oraz obowiązków dostawców usług. Zakłada to istnienie europejskiej polityki pomocy w dziedzinie kształcenia kadr i wyposażenia medycznego. Szczególną uwagę należy poświęcić niektórym rodzajom ryzyka medycznego powiązanym ze wzrostem mobilności pacjentów.

1.6 Zdaniem EKES-u tekst ten nie powinien wyrażać woli upowszechnienia mobilności pacjentów, ale proponować warunki umożliwiające korzystanie z tego prawa, jednocześnie zapewniając opiekę o wysokiej jakości jak najbliżej miejsca zamieszkania. Wprowadzane mechanizmy powinny być proporcjonalne do zakresu zjawiska transgranicznej opieki zdrowotnej.

1.7 EKES jest zaniepokojony zastosowanym w dyrektywie rozróżnieniem między opieką szpitalną a pozaszpitalną, które opiera się raczej na aspektach finansowych niż na rzeczywistej organizacji systemów opieki zdrowotnej w poszczególnych krajach. Komitet zaleca, zgodnie z zasadą pomocniczości oraz z art. 86 ust. 2 Traktatu, by każde państwo członkowskie określiło, co rozumie pod pojęciem opieki szpitalnej i pozaszpitalnej.

1.8 Dostęp każdego obywatela do opieki zdrowotnej w innym państwie członkowskim powinien odbywać się bez dyskryminacji w rozumieniu art. 13 Traktatu oraz z poszanowaniem praw pacjenta sformułowanych przez EKES (1), szczególnie poprzez prowadzenie książeczki zdrowia oraz europejskiej dokumentacji medycznej zawierającej odpowiednie informacje, do której dostęp mieliby pracownicy służby zdrowia oraz sam pacjent.

1.9 Skuteczna polityka informacyjna jest tym bardziej niezbędna w wypadku opieki transgranicznej, że tylko ona może wypełnić treścią zasadę równości w dostępie do opieki i umożliwić użytkownikom podejmowanie wolnych i świadomych decyzji. Odpowiedzialność za jej kształt powinna spoczywać na każdym państwie członkowskim.

1.10 Należy również informować o systemach wnoszenia odwołań w razie szkód oraz o trybie rozwiązywania sporów. W tym kontekście użyteczne byłoby ustanowienie systemu „jednego okienka”. Konieczna jest też możliwość wnoszenia skarg do sądów właściwych dla miejsca zamieszkania pacjenta. Ponadto EKES zaleca, by wszyscy pracownicy służby zdrowia objęci byli systemem obowiązkowych ubezpieczeń.

1.11 Celem ograniczenia nierówności w zakresie dostępu do opieki, mechanizmy zwrotu kosztów a posteriori powinny bardzo skrupulatnie uwzględniać terminy zwrotu kosztów i różnice w zakresie czynności medycznych oraz udostępniania lekarstw i sprzętu między krajem leczenia, a krajem, w którym pacjent jest ubezpieczony.

1.12 System zwrotu kosztów powinien również uwzględniać ryzyko nierówności, a nawet sporów ze względu na niejednolite systemy ubezpieczeń zdrowotnych zawierające specyficzne elementy krajowe: płatność dokonywana przez stronę trzecią, udział własny ubezpieczonego, różnice w honorariach, pojęcie lekarza ordynującego, kodyfikacja czynności medycznych itp.

1.13 Wszystkie sposoby informowania muszą nie tylko odpowiadać kryteriom bezpieczeństwa i jakości udzielanych informacji, ale także pozwalać na podejmowanie przez każdą osobę wolnych wyborów i ułatwiać pogodzenie konkurencyjności ekonomicznej, spójności oraz sprawiedliwości i solidarności społecznej.

1.14 Krajowe punkty kontaktowe powinny pozostawać w łączności z poszczególnymi stowarzyszeniami pracowników, rodzin i pacjentów, a ich tworzenie powinno odbywać się w ścisłej współpracy z towarzystwami ubezpieczeń zdrowotnych, celem przekazywania tych informacji. Powinny one ponadto podejmować działania informacyjne i szkoleniowe dla pracowników służby zdrowia i ze służbą zdrowia związanych oraz dla pracowników społecznych w zakresie możliwości istniejących w dziedzinie transgranicznej opieki zdrowotnej.

1.15 Szczególną uwagę należy poświęcić kwestiom ciągłości i długofalowości opieki, dostosowania sprzętu, używania lekarstw. W związku z tym niezbędne jest, by personel medyczny i struktury opieki zdrowotnej koordynowały swe działania w zakresie różnych specjalizacji oraz dokumentacji długoterminowego leczenia pacjentów.

1.16 Utworzeniu europejskich sieci referencyjnych powinien towarzyszyć rozwój technologii informacyjnych z zapewnieniem ich pełnej interoperacyjności i zapewnienie możliwości korzystania z nich każdemu pacjentowi, niezależnie od miejsca zamieszkania. Wymiana doświadczeń i umiejętności powinna pozwolić na poprawę jakości we wszystkich systemach w państwach członkowskich z korzyścią dla wszystkich podmiotów: instytucji, pracowników, pacjentów itd.

1.17 Analiza danych statystycznych zgromadzonych przez poszczególne państwa powinna umożliwić sporządzenie oceny stosowania omawianej dyrektywy. Powinna ona ponadto pozwolić na opracowanie wskaźników służących do oceny zalet i wad systemów zdrowia i poznania potrzeb i preferencji ludności. Konieczne jest, by sprawozdanie to zostało przedłożone również EKES-owi, który ze swej strony zobowiązuje się do monitorowania jego efektów i w razie potrzeby do opracowania nowej opinii z inicjatywy własnej.

1.18 Rzeczywiste stosowanie praw pacjentów w zakresie transgranicznej opieki zdrowotnej wymaga pewnego okresu dostosowawczego na dokonanie dogłębnej zmiany praktyk oraz przemian w mentalności i w systemach kształcenia pracowników służby zdrowia. Wymaga ono również włączenia do przepisów krajowych zasad europejskiej karty wzajemnych praw i obowiązków poszczególnych podmiotów w dziedzinie opieki zdrowotnej.

1.19 Zdaniem Komitetu oczywiste jest, że wybrane podejście nie doprowadziło do pełnego pogodzenia kwestii pomocniczości w opiece zdrowotnej z potrzebą spójnego sposobu działania w leczeniu transgranicznym. Nadal istnieje pole do różnych interpretacji, czego skutkiem będzie wnoszenie spraw do sądu zarówno przez pacjentów, jak i przez podmioty świadczące opiekę zdrowotną.

2. Streszczenie komunikatu

2.1 Kontekst prawny i polityczny wniosku

2.1.1 W świetle orzecznictwa Trybunału, Komisja podjęła w 2003 r. analizę środków mających na celu zwiększenie bezpieczeństwa prawnego w zakresie transgranicznej opieki zdrowotnej.

2.1.2 Dyrektywa w sprawie usług na rynku wewnętrznym przedstawiona w 2004 r. zawierała postanowienia w tej dziedzinie. Zostały one odrzucone przez Parlament i przez Radę z powodu niewystarczającego uwzględnienia specyfiki polityk zdrowotnych poszczególnych państw — znacznie się od siebie różniących — ich złożoności technicznej i kwestii związanych z ich finansowaniem. Należy podkreślić, że opinia publiczna jest bardzo wyczulona na tę problematykę.

Komisja postanowiła przedstawić w 2008 r. komunikat i dyrektywę, tak aby ustanowić jasne i przejrzyste ramy w zakresie opieki transgranicznej w Unii. Chodzi tu o opiekę zdrowotną za granicą, gdy pacjent leczy się u dostawcy usług zdrowotnych działającego w innym państwie członkowskim. W tym celu Komisja proponuje zdefiniowanie opieki szpitalnej i pozaszpitalnej.

2.2 Proponowane ramy

2.2.1 Podstawą prawną wniosku jest art. 95 Traktatu, mówiący o ustanowieniu i funkcjonowaniu rynku wewnętrznego, art. 152 dotyczący zdrowia publicznego oraz ogólne zasady Karty praw podstawowych, zgodnie z treścią postanowień traktatu reformującego. Dla osiągnięcia wyznaczonych celów definicje prawne i postanowienia ogólne dotyczą trzech głównych dziedzin: wspólnych zasad dla wszystkich systemów opieki zdrowotnej w UE, specyficznych ram transgranicznej opieki zdrowotnej, europejskiej współpracy w dziedzinie opieki zdrowotnej.

2.2.2 W dyrektywie określono zasady zwracania kosztów opieki zdrowotnej świadczonej w innym państwie członkowskim oraz zasady honorowania w praktyce praw pacjenta oraz rozróżniono opiekę szpitalną i pozaszpitalną.

2.2.3 Wniosek nie zmienia istniejących ram prawnych w zakresie koordynacji systemów ubezpieczeń społecznych.

2.2.4 W dyrektywie określono odpowiednie procedury oraz stworzono stosowne mechanizmy celem informowania pacjentów i udzielania im pomocy za pośrednictwem krajowych punktów kontaktowych. Pacjent, który nie mógłby uzyskać w rozsądnym terminie dostępu do opieki zdrowotnej we własnym kraju będzie miał prawo do skorzystania z niej w innym państwie członkowskim.

2.2.5 Dyrektywa ma się przyczynić do ściślejszej współpracy europejskiej dzięki ustanowieniu europejskich sieci referencyjnych, ocenie technologii w dziedzinie zdrowia oraz rozwojowi technologii informacyjnych i komunikacji on line.

3. Uwagi ogólne

3.1 EKES, który poświęcił wiele opinii zagadnieniom zdrowia i praw pacjentów z uwagą przyjmuje fakt, iż Komisja zainteresowała się zagadnieniem transgranicznej opieki zdrowotnej.

3.2 Zdaniem EKES-u tekst ten nie powinien wyrażać woli upowszechnienia mobilności pacjentów, ale proponować warunki umożliwiające korzystanie z tego prawa. Skala i koszty wprowadzanych mechanizmów powinny być proporcjonalne do zakresu zjawiska transgranicznej opieki zdrowotnej.

3.3 Tekst ten odpowiada wartościom Unii Europejskiej i karcie z Tallina (2). Jego celem jest wysoka jakość opieki zdrowotnej w całej Europie i jej powszechna dostępność.

W obecnym stanie zaproponowana dyrektywa raczej pomija złożoność, zróżnicowanie i rozbieżności między systemami opieki zdrowotnej w 27 państwach członkowskich. Jest niemal pewne, że nie będzie ona interpretowana w ten sam sposób w kontekście różnych systemów w poszczególnych państwach. Dlatego też EKES ma wątpliwości co do konkretnych sposobów stosowania tych przepisów i wyraża życzenie, by opieka szpitalna i pozaszpitalna zostały ściśle zdefiniowane w celu zwiększenia bezpieczeństwa prawnego pacjentów i usług zdrowotnych.

3.4.1 We wniosku potwierdzono, że systemy opieki zdrowotnej należą do kompetencji państw członkowskich, którym pozostawia się odpowiedzialność za organizację systemów opieki zdrowotnej, świadczenia usług medycznych i zwrotu kosztów leczenia. Jednak zaproponowane przepisy będą miały w dalszej perspektywie wpływ na systemy opieki zdrowotnej, na trwałość ich finansowania i na zakres związanych z nimi praw.

3.4.2 Biorąc pod uwagę znaczne różnice w formach opieki i w jej kosztach, system zwrotu kosztów po ich uprzednim opłaceniu przez pacjenta może stać się czynnikiem nierówności, a nawet powodem sporów ze względu na niejednolite systemy ubezpieczeń zdrowotnych zawierające specyficzne elementy krajowe. EKES obawia się, że dyrektywa stanie się okazją do otwarcia rynku opieki zdrowotnej na konkurencję, a po wejściu w życie dyrektywy usługowej, do faktycznego obniżenia jakości całego sytemu ochrony zdrowia w Europie.

3.4.3 Skuteczność i odpowiednie korzystanie z transgranicznej opieki zdrowotnej wymaga uzupełniania się i zrównoważenia możliwości systemów zdrowia w poszczególnych krajach w zakresie potencjału technicznego i ludzkiego, wyposażenia oraz określenia zakresu obowiązków dostawców usług.

3.4.4 W każdym wypadku, gdy świadczona jest opieka transgraniczna, pacjenci mają prawo oczekiwać gwarancji co do jej jakości i bezpieczeństwa. To podstawowe prawo zmusza do zastanowienia się nad harmonizacją procedur certyfikacji, oceny stosowanych praktyk, potencjału wyposażenia medycznego, organizacji systemu odszkodowań w razie zaistnienia szkód.

3.4.5 W dziedzinie transgranicznej opieki zdrowotnej jakość leczenia i zaufanie do opieki świadczonej w kraju przyjmującym zależy od spełnienia pewnych warunków gwarantujących ciągłość opieki, takich jak:

—	upowszechnienie posiadania przez każdego osobistej książeczki zdrowia prowadzonej od urodzenia;

—	istnienie europejskiej dokumentacji medycznej zawierającej odpowiednie informacje, do której dostęp mieliby pracownicy służby zdrowia i sam pacjent;

—	wspólne określenie procedur leczenia;

—	koordynacja w zakresie wystawiania recept, w tym upowszechnienie użycia nazw substancji, a nie nazw handlowych pomimo tego, że lekarstwa podlegają międzynarodowym przepisom handlowym;

—	normalizacja i certyfikacja implantów, aparatów i wyposażenia medycznego;

—	wdrożenie systemu akredytacji lub nawet europejskiej certyfikacji medycznego i pomocniczego wyposażenia szpitalnego;

—	procedura wspólnotowa w zakresie dopuszczania do obrotu lekarstw.

Wszystkie powyższe elementy wymagają rozwoju nowych technologii i interoperacyjności systemów informatycznych.

3.4.6 Takie zmiany w organizacji systemu i praktyk zawodowych wymagają przemian w mentalności i w kształceniu pracowników służby zdrowia, ale także ewolucji przepisów prawnych określających kompetencje, rolę i odpowiedzialność organów sanitarnych każdego kraju; niezbędny jest tu pewien czas na dostosowanie.

Możliwości proponowane pacjentom w zakresie transgranicznej opieki zdrowotnej powinny wpisywać się w równy dostęp do wszystkich usług zdrowotnych i personelu medycznego bez względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, religię, przekonania, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. Wymaga to m.in. skutecznej polityki informacyjnej w dwóch wymiarach:

3.4.7.1 Informacja o dostępnej opiece zdrowotnej, którą powinien dysponować każdy obywatel, by móc zadecydować o skorzystaniu z opieki transgranicznej, publikowana pod nadzorem odpowiednich organów sanitarnych, zobowiązanych również do upewnienia się, iż dostęp do tej informacji mają słabsze grupy społeczne, jak osoby osamotnione lub w trudnej sytuacji;

3.4.7.2 Informacja o chorobie, o możliwym leczeniu z uwzględnieniem korzyści i ryzyka, o charakterze struktur i pracownikach służby zdrowia świadczących opiekę.

3.4.7.3 Ze względu na to, iż informacje te przekazywane są w ramach kontaktów z pracownikami służby zdrowia, pracownicy ci powinni posiadać aktualne informacje na temat możliwości istniejących w Europie. Jest zatem istotne, by istniała łączność między usługodawcami a krajowymi punktami kontaktowymi, co wymaga przeznaczenia na ten cel środków finansowych. Ponadto trzeba mieć na uwadze konieczność przezwyciężenia barier językowych.

3.4.8 Informacja powinna być pełna i dokładna, tak aby umożliwić pacjentom swobodny i świadomy wybór i nie czynić z nich ofiar zjawiska przechwytywania klienteli i komercyjnych wypaczeń.

3.4.9 Tylko takie zobowiązania w zakresie informowania mogą urzeczywistnić zasadę równego dostępu do opieki zdrowotnej, o której mowa w dyrektywie, niezależnie od potrzeb w zakresie korzystania z opieki transgranicznej.

4. Uwagi szczegółowe

4.1 Artykuł 3

4.1.1 EKES zauważa, że dyrektywa będąca przedmiotem wniosku powinna być stosowana bez uszczerbku dla wcześniejszych przepisów wspólnotowych; chodzi tu szczególnie o rozporządzenia nr 1408/71 i 883/2004.

4.2 Artykuł 4 lit. d

4.2.1 Zdaniem EKES-u lista pracowników służby zdrowia jest niepełna; Komitet pragnie, by dodano do niej również personel paramedyczny, np. logopedów, ortoptyków itd.

4.3 Artykuł 5

4.3.1 EKES zwraca szczególną uwagę na ten artykuł i stwierdza, że główne zadanie będzie polegało na zapewnieniu opieki zdrowotnej adekwatnej do potrzeb i oczekiwań obywateli poprzez przyznanie im praw, ale także nałożenie odpowiedzialności, tak aby promować zdrowie, godząc konkurencyjność gospodarczą, spójność oraz sprawiedliwość i solidarność społeczną. EKES będzie zwracał baczną uwagę na to, by definicje norm jakości i bezpieczeństwa w niczym nie zagrażały różnorodności systemów opieki zdrowotnej państw członkowskich (art. 152 ust. 5).

4.3.2 EKES kładzie nacisk na duże znaczenie systemów opieki zdrowotnej dla ludności, a szczególnie dla osób najuboższych, a także na skutki lepszego dostępu do opieki dla wzrostu gospodarczego oraz podkreśla, że wszelkie inwestycje umożliwiające dostęp do opieki zdrowotnej zyskają na skuteczności, jeśli będą skoordynowane.

4.4 Artykuł 6

4.4.1 Zdaniem EKES-u, ustanawiając mechanizm zwracania kosztów a posteriori niezbędne będzie zwrócenie szczególnej uwagi na to, iż praktyki medyczne, udostępnianie lekarstw lub sprzętu medycznego odbywają się w kraju leczenia, a nie w kraju, w którym pacjent jest ubezpieczony i który odpowiada za określenie kryteriów ubezpieczenia. W związku z tym konieczne jest opracowanie list porównawczych zawierających wysokości zwrotu kosztów i zobowiązania w zakresie ciągłości leczenia.

4.4.2 EKES wyraża zaniepokojenie dodatkowymi kosztami, które będzie musiał ponieść pacjent w wypadku nieprzewidzianego braku zwrotu kosztów. W dalszej perspektywie, dla zapewnienia ciągłości, konieczne będzie rozważenie przejmowania kosztów leczenia przez kraj, w którym pacjent jest ubezpieczony. Może mieć to znaczny wpływ na system finansowania.

4.4.3 W trosce o niesprzyjanie rozwarstwieniu jakościowemu opieki medycznej z perspektywy zarówno pacjentów, jak i państw, EKES uważa, że konieczne jest ustalenie, w jaki sposób mają być naliczane koszty w państwach udzielających świadczeń oraz jakie mają być warunki płatności. EKES podkreśla, że przy rozliczeniu kosztów należy uwzględnić istniejące struktury i praktyki.

4.5 Artykuły 7 i 8

4.5.1 EKES jest szczególnie zaniepokojony zastosowanym w dyrektywie rozróżnieniem na opiekę szpitalną i pozaszpitalną. Zauważa, że opiera się ono raczej na aspektach finansowych niż na rzeczywistej organizacji systemów opieki zdrowotnej w poszczególnych krajach.

4.5.2 Podczas, gdy Komisja proponuje opracowanie dodatkowej listy, EKES zaleca, by zgodnie z zasadą pomocniczości i z art. 86 ust. 2 Traktatu określanie zakresu opieki szpitalnej należało do państw członkowskich, z wyjątkiem wypadków wyraźnych nadużyć. Należy zatem odpowiednio dostosować ust. 1 i 2.

4.6 Artykuł 9

4.6.1 Według EKES-u system udzielania wcześniejszej zgody może okazać się korzystny, jeśli oznacza to okazję do refleksji i informowania pacjenta, dzięki dialogowi nawiązanemu między nim a instytucją ponoszącą koszty jego leczenia. Ponadto może to zapewnić przejęcie kosztów poszczególnych świadczeń, np. refundację kosztów transportu.

4.6.2 EKES uważa, że niezależnie od wcześniejszego opublikowania kryteriów udzielania wcześniejszej zgody, każda odmowa musi być odpowiednio uzasadniona i wyjaśniona pacjentowi.

4.7 Artykuł 10

4.7.1 Zdaniem EKES-u istotne jest, by powstały mechanizmy pozwalające na informowanie pacjentów, tak aby mogli oni dokonywać wyboru w zakresie transgranicznej opieki zdrowotnej. Informacje te powinny obejmować szczególnie zobowiązania i ograniczenia dotyczące danego świadczenia, a także tryb zwrotu kosztów oraz część pozostającą do zapłacenia przez pacjenta.

4.7.2 EKES zaleca, by wszyscy pracownicy służby zdrowia objęci byli systemem obowiązkowych ubezpieczeń (3). Należy ponadto udzielać informacji o systemach odwołań w razie szkód wynikłych z wypadków w trakcie leczenia, zawinionych lub nie (ryzyko związane z leczeniem).

4.7.3 EKES uważa, iż użyteczne byłoby utrzymanie zasady „jednego okienka” w ramach procedury oraz przy składaniu odwołań. Rozwiązywanie sporów powinno należeć do kompetencji sądów właściwych dla miejsca zamieszkania pacjenta.

4.7.4 Zdaniem EKES-u rozwijać należy usługi oraz serwisy informacyjne on line dla pacjentów. Jednak źródła i sposoby informowania nie mogą się ograniczać tylko do tych narzędzi, gdyż wielu naszych współobywateli nie ma dostępu lub ma ograniczony dostęp do internetu. Istnieje ryzyko, że promowany będzie rozwarstwiony system opieki zdrowotnej, w którym tylko najwyższe i najlepiej poinformowane klasy społeczne mogłyby korzystać z dostępu do transgranicznej opieki zdrowotnej.

4.8 Artykuł 12

4.8.1 Krajowe punkty kontaktowe powinny pozostawać w łączności z poszczególnymi stowarzyszeniami pracowników, rodzin, użytkowników służby zdrowia oraz ściśle współpracować z towarzystwami ubezpieczeń zdrowotnych i samorządami podmiotów świadczących opiekę zdrowotną będącymi ważnymi pośrednikami w przekazywaniu informacji. Ponadto konieczne jest, by owe punkty kontaktowe rozwijały działania informacyjne i szkoleniowe dla pracowników służby zdrowia i personelu paramedycznego oraz dla pracowników socjalnych w zakresie rozwiązań dostępnych w dziedzinie transgranicznej opieki zdrowotnej. Każde państwo członkowskie jest odpowiedzialne za uruchomienie własnego krajowego punktu kontaktowego.

4.9 Artykuł 14

4.9.1 EKES popiera ten artykuł gwarantujący ciągłość opieki w zakresie przyjmowania lekarstw, ale wzywa do jego ścisłego przestrzegania ze względu na potencjalne ryzyko nadmiernej konsumpcji, a nawet nielegalnego handlu. Komitet odnotowuje, że dyrektywa nie uwzględnia wydawania produktów leczniczych objętych ograniczeniem przepisywania.

4.10 Artykuł 15

4.10.1 W ocenie EKES-u artykuł ten reguluje częściowo niepokojącą dlań kwestię różnic w jakości usług opieki zdrowotnej w państwach członkowskich. Jednakże utworzeniu europejskich sieci referencyjnych powinien towarzyszyć rozwój technologii informacyjnych i komunikacyjnych umożliwiających korzystanie z nich każdemu pacjentowi, niezależnie od miejsca zamieszkania.

4.10.2 Cele europejskich sieci referencyjnych powinny również obejmować:

—	w uzupełnieniu ust. 2 lit. a: „ocenę i rejestrację praktyk medycznych”;

—	w uzupełnieniu ust. 2 lit. d: „uznawanie dyplomów i przestrzeganie kodeksów etycznych”.

4.10.3 Ponadto, pomimo, że przewidziano procedurę przystępowania członków do tych sieci, EKES przypomina o znaczeniu oceny, a nawet ustanowienia procedury certyfikacji.

4.10.4 EKES pragnie, by w wykazie specyficznych kryteriów i warunków, które muszą zostać spełnione przez europejskie sieci referencyjne, uwzględniono, co następuje:

—	uzupełnienie ust. 3 lit. a pkt ix: „współpraca taka jest szczególnie konieczna w wypadku udziału użytkowników w określaniu uzasadnionego okresu oczekiwania”;

—	dodanie w ust. 3 lit. a pkt x: „przyczyniają się do uznania i przestrzegania wspólnej karty praw pacjenta zapewniającej rzeczywiste stosowanie tych praw zarówno w kraju pochodzenia, jak i w wypadku opieki transgranicznej”.

4.11 Artykuł 18

4.11.1 Analiza danych statystycznych zgromadzonych przez państwa członkowskie powinna umożliwić sporządzenie oceny stosowania omawianej dyrektywy. Byłoby pożądane, aby doprowadziło to również do opracowania wskaźników celem dokładnej oceny zalet i wad systemów zdrowia i do poznania potrzeb i preferencji ludności.

4.12 Artykuł 20

4.12.1 Tryb udzielania wcześniejszej zgody powinien zostać wyraźnie określony i przesłany Komisji do analizy.

4.12.2 Konieczne jest, by sprawozdanie to zostało przedłożone również EKES-owi.

Bruksela, 4 grudnia 2008 r.

Przewodniczący Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Mario SEPI

Sekretarz Generalny Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

Martin WESTLAKE

(1) Opinia z inicjatywy własnej EKES-u w sprawie praw pacjenta; sprawozdawca: Lucien BOUIS (Dz.U. C 10 z 15.1.2008)

(2) Karta podpisana w Tallinie 27 czerwca 2008 r. przez ministrów zdrowia krajów regionu europejskiego Światowej Organizacji Zdrowia.

(3) Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej

		ISSN 1725-5228 doi:10.3000/17255228.C_2009.175.pol
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej		C 175

Wydanie polskie	Informacje i zawiadomienia	Tom 52 28 lipca 2009

Powiadomienie nr	Spis treśći	Strona
	I Rezolucje, zalecenia i opinie
	OPINIE
	449. sesja plenarna w dniach 3 i 4 grudnia 2008 r.
2009/C 175/01	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie przyszłych inwestycji w przemysł jądrowy i ich miejsca w polityce energetycznej UE	1

2009/C 175/02	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: Powszechny dostęp do łączy szerokopasmowych: refleksje na temat przemian w zakresie usługi powszechnej w dziedzinie komunikacji elektronicznej	8

2009/C 175/03	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie skutecznego zarządzania odnowioną strategią lizbońską	13

2009/C 175/04	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie demokracji gospodarczej na rynku wewnętrznym	20

2009/C 175/05	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: Proaktywne podejście do prawa: kolejny krok ku lepszemu stanowieniu prawa na szczeblu UE	26

2009/C 175/06	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: Sprostać wyzwaniom związanym z postępowaniem ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym (WEEE) w UE	34

2009/C 175/07	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie potrzeby wspólnych działań na szczeblu UE w celu wzmocnienia społeczeństwa obywatelskiego na obszarach wiejskich, ze szczególnym uwzględnieniem nowych państw członkowskich	37

2009/C 175/08	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie społecznych konsekwencji przemian w sprzężonych branżach transportu i energii	43

2009/C 175/09	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie Europejski sektor lotniczy: stan obecny i perspektywy	50

2009/C 175/10	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie przemian w sektorze detalicznym i ich wpływu na dostawców i konsumentów	57

2009/C 175/11	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie przemian w przemyśle, rozwoju terytorialnego i odpowiedzialności przedsiębiorstw	63

	III Akty przygotowawcze
	EUROPEJSKI KOMITET EKONOMICZNO-SPOŁECZNY
	449. sesja plenarna w dniach 3 i 4 grudnia 2008 r.
2009/C 175/12	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie zielonej księgi — Skuteczne wykonywanie orzeczeń w Unii Europejskiej: dostępność informacji o majątku dłużnika	73

2009/C 175/13	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 98/26/WE w sprawie zamknięcia rozliczeń w systemach płatności i rozrachunku papierów wartościowych oraz dyrektywę 2002/47/WE w sprawie uzgodnień dotyczących zabezpieczeń finansowych w odniesieniu do systemów powiązanych i do wierzytelności kredytowych	78

2009/C 175/14	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Rady i Parlamentu EuropejskiegoRozwój kariery i zwiększona mobilność: europejskie partnerstwo na rzecz naukowców	81

2009/C 175/15	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej decyzję nr 2001/470/WE ustanawiającą europejską sieć sądową w sprawach cywilnych i handlowych	84

2009/C 175/16	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów: Poprawa efektywności energetycznej przez zastosowanie technologii informacyjno-komunikacyjnych	87

2009/C 175/17	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów Udoskonalenie techniki internetowej — Plan działania dotyczący wdrażania protokołu internetowego, wersja 6 (IPv6) w Europie	92

2009/C 175/18	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady (WE) nr …/… zmieniającego rozporządzenie Rady (WE) nr 219/2007 w sprawie utworzenia wspólnego przedsięwzięcia w celu opracowania europejskiego systemu zarządzania ruchem lotniczym nowej generacji (SESAR)	97

2009/C 175/19	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego w sprawie konkurencyjności przemysłu metalurgicznego — Wkład w strategię UE na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia	100

2009/C 175/20	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego na temat innowacyjnego i zrównoważonego przemysłu związanego z leśnictwem w UEWkład w strategię UE na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia	105

2009/C 175/21	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustanowienia europejskiej rady zakładowej lub trybu informowania pracowników i konsultowania się z nimi w przedsiębiorstwach lub w grupach przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym	109

2009/C 175/22	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie stosowania praw pacjenta w transgranicznej opiece zdrowotnej	116

2009/C 175/23	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy…/…/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia […] r. w sprawie koordynacji gwarancji, jakie są wymagane w Państwach Członkowskich od spółek w rozumieniu art. 48 akapit drugi Traktatu, w celu uzyskania ich równoważności, dla ochrony interesów zarówno wspólników, jak i osób trzecich w zakresie tworzenia spółki akcyjnej, jak również utrzymania i zmian jej kapitału	122

2009/C 175/24	Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Rady określającej zakres stosowania art. 143 lit. b) i c) dyrektywy 2006/112/WE w odniesieniu do zwolnienia z podatku od wartości dodanej przy przywozie finalnym (wersja ujednolicona)	123