20.7.2007   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 168/1

A.

EKES wymaga ukierunkowanej uwagi decydentów — wraz z interaktywnym krajowym i unijnym podejściem — dla koncepcji rozwoju łańcuchów wartości i dostaw, lub raczej dla koncepcji przemysłu sieciowego i interakcji przedsiębiorstw.

B.

Te dynamiczne procesy wymagają dostosowania i zdolności dostosowawczych w ramach wszystkich aspektów prowadzenia firm, w tym przy definiowaniu produktu i jego projektowaniu, usługach, marketingu oraz zarządzaniu zasobami finansowymi i ludzkimi. Zadania te są często zlecane na zewnątrz firmy. Praca w sieci polega na coraz większych współzależnościach między przedsiębiorstwami na całym świecie oraz na coraz większej integracji produkcji i usług.

C.

Istnieją znaczące różnice między sposobem, w jaki obecna sytuacja wpływa na przedsiębiorstwa, w zależności od ich wielkości, ich położenia w łańcuchach/sieciach dostaw oraz branży, w której działają. Duże przedsiębiorstwa wielonarodowe są ogólnie obecne na wszystkich etapach procesu pracy w sieci. Z kolei, jak zostało to omówione części II, stosunkowo mali i średni dostawcy, działający na początkowych lub środkowych etapach (pierwszy, drugi, trzeci … dostawca), często napotykają przeszkody. W niniejszym dokumencie będą oni zwani dalej „IIC” (initial and intermediate companies — termin ukuty specjalnie do celów niniejszej opinii) (1).

D.

W sektorze prywatnym zdecydowana większość miejsc pracy znajduje się w przedsiębiorstwach o mniejszej wielkości (patrz pkt. C). Najbardziej twórcze i zaawansowane technologicznie firmy mają zasadnicze znaczenie w gospodarce sieciowej. Rozmiar tego zjawiska jest tak znaczący, że ma ono nie tylko istotne znaczenie na szczeblu mikroekonomicznym, lecz również w kategoriach makroekonomicznych.

E.

EKES uważa za konieczne poprawienie otoczenia, w którym funkcjonują przedsiębiorstwa IIC. W niniejszej opinii (patrz sekcja 3 i 4 w części II) określono główne wyzwania i przedstawiono liczne propozycje działań, takie jak:

F.

Brak ustalonej definicji IIC utrudnia zrozumienie ich pełnego znaczenia w przemianach przemysłowych oraz procesach globalizacji. Należy uczynić dużo więcej, by zwiększyć świadomość roli, jaką odgrywają. W przypadku wdrożenia jakiejkolwiek bądź wszystkich propozycji zawartych w części E musi zostać spełniony szereg warunków przez same przedsiębiorstwa, decydentów politycznych, a jeszcze więcej przez obie te grupy. W każdym razie wszelkie procesy wdrażania muszą być przeprowadzone w ścisłej współpracy ze wszystkimi właściwymi zainteresowanymi stronami. Podobnie, działające na szczeblu europejskim i krajowym komitety dialogu sektorowego powinny być w stanie dostarczyć decydentom politycznym wspólną wiarygodną wizję.

1.1

Traktowanie łańcuchów dostaw jako nowego zjawiska jest niewłaściwe, gdyż istnieją one w takiej bądź innej formie od początku istnienia zorganizowanej produkcji.

1.2

Jednakże należy zauważyć, że w ostatnich dziesięcioleciach rozwinęło się znaczące zainteresowanie łańcuchem dostaw w następstwie wymagającego otoczenia, którego źródłem był postęp technologiczny i globalizacja oraz związany z nimi wpływ na rynki. Zagadnienie to zostało szeroko omówione w niezliczonych publikacjach oraz podczas konferencji na całym świecie. Tradycyjne połączenia liniowe zastępowane są skomplikowanymi sieciami i zintegrowanymi procesami produkcji, które często funkcjonują pomiędzy wieloma przedsiębiorstwami i państwami.

1.3

Obecnie łańcuchy wartości i dostaw są coraz ściślej ze sobą powiązane i w wielu obszarach mamy do czynienia z prawdziwie globalną siecią. Uzasadnia to zastosowanie raczej terminu „sieci” niż „łańcuchy”, z uwagi że pierwsze określenie niewątpliwie jest bardziej ulotne niż drugie.

1.4

Sieci tworzenia wartości (zwane prościej „sieciami wartości”) stają się bardziej rozbudowane i mają coraz większy zasięg światowy. Elementem tego procesu jest paneuropejska sieć wartości, która została wzbogacona poprzez niedawne rozszerzenie UE.

1.5

Obecnie panuje przekonanie, iż samopoprawa nie jest już wystarczająca do spełnienia potrzeb przedsiębiorstw. Korzyści płynące z introspektywnych programów przedsiębiorstw — aczkolwiek pomocne i pożądane — nie pozwalają im na walkę z różnorodnymi zagrożeniami ani na wykorzystanie sposobności, które oferuje prawdziwie globalny system prowadzenia interesów. Przedsiębiorstwa powinny wykraczać poza ramy własnej firmy, jeśli pragną przetrwać we współczesnym świecie.

1.6

Zarządzanie oraz logistyka sieciowa osiągnęły zatem poczesne miejsce, gdyż przedsiębiorstwa angażują coraz więcej czasu i pieniędzy na zapewnienie optymalnych zwrotów poprzez dostosowania i koordynację coraz to bardziej złożonej sieci działalności i usług, które mają zasadnicze znaczenie dla współczesnych operacji przemysłowych i handlowych.

1.7

Radykalnie zmienił się charakter odpowiedzialności kierowniczej oraz umiejętności wymaganych od siły roboczej na każdym szczeblu, gdyż wymaga się decyzji i postaw zapewniających optymalny poziom współpracy między kupcami, dostawcami i przedsiębiorstwami.

1.8

Są to aktualne realia dla wszystkich kategorii przedsiębiorstw — dużych, średnich i małych — niezależnie od różnic i interakcji pomiędzy sektorami. Jednakże wydaje się, iż w obecnym procesie duże przedsiębiorstwa wielonarodowe znajdują się w dogodniejszym położeniu niż IIC (2).

1.9

W istocie dwie trzecie zatrudnionych w europejskim sektorze prywatnym pracuje dla małych i średnich przedsiębiorstw, z których wiele zalicza się do IIC. Zatem dobrobyt tego rodzaju przedsiębiorstw ma nie tylko wymiar gospodarczy, lecz także wpływ makroekonomiczny.

1.10

Jednak, jako że przedmiotem niniejszej opinii jest rozwój łańcuchów wartości i dostaw, akcent został głównie położony na innowacyjne (zaawansowane technologicznie i wysokiej jakości) IIC, które posiadają możliwości rozwoju i funkcjonowania na skalę międzynarodową bądź które już są obecne na rynku światowym (3).

1.11

Należy zatem rozwijać i usprawniać sposoby i środki tworzenia zdrowego i zrównoważonego otoczenia dla tego typu przedsiębiorstw tak, by mogły one prosperować i w pełni realizować swój potencjał.

1.12

Chociaż łańcuchy/sieci dostaw różnią się w zależności od sektora, uznano za właściwe zilustrowanie przeprowadzonej w niniejszym dokumencie analizy poprzez skupienie się na jednym sektorze. Zatem w załączniku 2 do niniejszej opinii przedstawiono analizę przypadku z branży motoryzacyjnej, która dobrze ilustruje pewne kwestie. Wybrano ten sektor z uwagi na wyjątkową złożoność jego łańcuchów/sieci dostaw, jak pokazano w załączniku 1.

1.13

Przedsiębiorstwa europejskie często decydują się na zlecenie na zewnątrz zadań z jednego bądź kilku ogniw w łańcuchu dostaw. Następnie importują swoją produkcję i dodają do niej wartość, zanim włączą ją do sieci wartości. Ważne jest stworzenie warunków zapewniających w trakcie całego procesu zatrzymanie w Europie możliwie największych poziomów zysku, zatrudnienia i wiedzy fachowej. Jest to konieczne, gdyż wiedza fachowa staje się coraz ważniejszym czynnikiem produkcji, który jest napędzany w sieciach tworzenia wartości głównie dzięki finansom w świecie bez granic, niż finansom transgranicznym (4).

1.14

W niniejszym dokumencie omówiono sposób, w jaki UE może w większym stopniu przyczynić się do utrzymania w Europie istotnych (przynoszących wartość dodaną) części łańcucha dostaw (5)

2.1

Przemiany w przemyśle są ściśle związane z tworzeniem wartości w społeczeństwie sieciowym. Przy tym znaczącą rolę odgrywają takie usługi, jak konsulting, inżynieria, logistyka czy marketing. Z uwagi na zmniejszenie integracji pionowej, tworzenie wartości w procesie przetwarzania przenosi się często na dostawcę. Proces ten staje się jeszcze bardziej wielowymiarowy, gdyż wielu dostawców stanowi również część sieci światowych, co tworzy między nimi nowe współzależności.

2.2

Niemniej co właściwie oznacza termin „globalny”? Obok państw w sposób oczywisty odgrywających istotną rolę, jak Stany Zjednoczone i Japonia, w ciągu ostatnich kilku dziesięcioleci inne rejony świata wkroczyły na światową scenę, jak tzw. kraje BRIC (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny). Niemniej należy zauważyć, że w grupie tej również istnieje podział, gdyż wpływy w szczególności Indii i Chin „radykalnie wstrząsnęły całością łańcucha dostaw oraz krajobrazem tworzenia wartości” (6).

2.3

Z uwagi na to Europa musi wzmocnić swoje zdolności konkurowania poprzez wniesienie wartości dodanej, ponieważ konkurencja oparta wyłącznie na kosztach nie jest możliwa do zrealizowania i nie odpowiada unijnym wartościom społecznym oraz unijnym wartościom w zakresie zrównoważonego rozwoju.

2.4

Łańcuchy i sieci dostaw rozwijają się, ponieważ procesy przemysłowe w coraz większym stopniu charakteryzują się fragmentacją linii produkcyjnych oraz specjalizacją produktów poprzez technologię i dostosowanie do indywidualnych potrzeb klienta. Wytwórcy mogą normalizować kluczowe części produktów, pozostawiając jednocześnie swobodę na spełnianie indywidualnych potrzeb klientów. Proces ten nosi miano „masowego dostosowywania” (ang. mass customisation).

2.5

Czynniki te są stymulowane interakcją pomiędzy przemysłem wytwórczym a usługami (7), co prowadzi do zacierania granic między sektorami. Technologie informacyjne i komunikacyjne (TIK) przyczyniają się do tego stanu rzeczy poprzez poprawę interoperacyjności oraz usług świadczonych drogą elektroniczną.

2.6

Przedsiębiorstwa europejskie powinny starać się tworzyć sieci dostaw, które przetwarzają „produkty rozszerzone” (system produktów i usług), ukierunkowane na rynki niszowe o wysokiej wartości dodanej. Nawet same fabryki stały się zbywalnymi produktami złożonymi.

2.7

Nowy cykl technologiczny położył jeszcze większy nacisk na zarządzanie kapitałem ludzkim na wszystkich szczeblach oraz uwypukla znaczenie kształcenia przez całe życie jako niezbędnego składnika konkurencyjności i zdolności znalezienia zatrudnienia.

2.8

Skraca się i zmienia cykl życia produktów, gdyż zwiększają się interakcje między usługami i wytwórstwem, a konkurencja i współpraca (przedkonkurencyjna) w wielu dziedzinach nabiera charakteru światowego.

2.9

Bieżące zmiany w ogromnym stopniu wpływają na strukturę przedsiębiorstw oraz dynamiczne stosunki między nimi. Wymagają one nieustannych dostosowań i reorganizacji. Specjalizacja procesów produkcyjnych, dostosowywanie do potrzeb klienta oraz wykształcenie usług związanych z wytwórstwem w coraz większym stopniu prowadzą do outsourcingu. Z kolei outsourcing może prowadzić do dalszej specjalizacji i decentralizacji.

2.10

Równolegle do tych procesów postępuje koncentracja na drodze fuzji i przejęć. Im dalej oddalamy się od klienta, tym bardziej rośnie koncentracja i konsolidacja.

2.11

Outsourcing i offshoring odbywają się na skalę światową (8). Gospodarki wschodzące w nowych państwach członkowskich oraz w Azji w dużym stopniu zaangażowane są w ten proces, a każda z nich oferuje swoje korzyści pod względem kosztów oraz potencjał własnego rynku. Azja staje się niekwestionowanym ośrodkiem niskokosztowej produkcji i świadczenia usług. W Chinach i Indiach rozwija się niezależne technologie. Procesy takie mogą się wiązać z delokalizacją działalności, wraz z realną utratą miejsc pracy, co może szerzyć wśród pracowników poczucie niepewności. Z drugiej jednak strony delokalizacja może także zwiększyć zatrudnienie w przedsiębiorstwach w Europie (9).

2.12

Skomplikowany rozwój sytuacji wynikającej z niezliczonych transakcji, fuzji i przejęć mających miejsce na całym świecie pokazuje, że delokalizacja jako następstwo zmian w produkcji i liniach usługowych nie jest procesem ani liniowym, ani jednokierunkowym. Koszty produkcyjne stanowią jedynie część szerszego spektrum uwarunkowań. Wchodzi tutaj w grę szereg innych czynników, które nie stanowią przedmiotu zainteresowania niniejszej opinii. Obejmują one złożoną logistykę, wysokie koszty transportu, kwestie ekologiczne, regulacje prawne, ochronę własności intelektualnej oraz dostępność surowców, technologii i specyficznej wiedzy fachowej. Przy uwzględnieniu wszystkich tych warunków, dla działalności produkcyjnej i usługowej czasem okazuje się korzystny powrót do Europy.

2.13

Z drugiej strony delokalizacja może dotyczyć również działalności innowacyjnej, co oznaczałoby dla Europy utratę know-how. Rzeczywiście delokalizacja może w dłuższym okresie czasu zmniejszyć zdolności innowacyjne przedsiębiorstw europejskich, jeśli w UE nie będzie zasilana baza wiedzy i baza badawcza. Z tego punktu widzenia wymowny jest wzrost liczby inżynierów w Indiach i Chinach (45 % wszystkich inżynierów na świecie).

2.14

Ponadto fakt, iż młodzi, wysoce wykwalifikowani ludzie wyjeżdżają z Europy bądź wykazują chęć pracy w dużych przedsiębiorstwach (10), może prowadzić do braku wykwalifikowanych ludzi w europejskich IIC.

2.15

Duże przedsiębiorstwa często zajmują dogodniejszą pozycję do stawienia czoła wspomnianym powyżej wyzwaniom. Mają one na ogół stosunkowo łatwy dostęp do banków i rynków kapitałowych, są zaangażowane we wszelkiego rodzaju interakcje i współdziałania z innymi firmami, posiadają dostęp do szerokiego wachlarza rynków oraz stanowią czołówkę pod względem korzystania z outsourcingu. Jednak są one mniej elastyczne niż mniejsze przedsiębiorstwa.

3.1

Wszystkie wskaźniki pokazują, że proces fragmentacji produkcji, dostosowań i światowych sieci będzie się utrzymywał. W większości dziedzin duże wielonarodowe przedsiębiorstwa działają jako liderzy strategiczni, lecz wiele zadań wykonuje rosnąca liczba IIC.

3.2

Niekiedy IIC — pomimo swojego dużego potencjału — z konieczności przyjmują podejścia krótkoterminowe, muszą bardzo ciężko pracować nad dostępem do nowych rynków, są często uzależnione od regularnych zamówień ze strony pewnych dużych klientów i często nie posiadają tak dobrego dostępu do rynków kapitałowych. Ponadto są one w wysokim stopniu narażone na ryzyko zerwania się łańcucha dostaw, wynikające z redukcji kosztów nieustannie wymaganych przez dużych klientów. W poniższych akapitach zwraca się uwagę na najbardziej znaczące problemy, które napotykają te przedsiębiorstwa.

3.3

Wiele ulepszeń warunków ramowych dla stosunkowo małych i średnich przedsiębiorstw zależy po prostu od postaw w społeczeństwie, jak i w samych przedsiębiorstwach. W niektórych państwach członkowskich i ich regionach podejście do tego typu przedsiębiorstw jest bardziej pozytywne niż w innych. Należy zatem wspierać wymianę sprawdzonych rozwiązań.

3.4

IIC należy zachęcać do otwarcia się na współpracę oraz do rozwijania wspólnych przedsięwzięć. Taka współpraca i przedsięwzięcia mogą wzmocnić pozycje rynkowe firm i wesprzeć dostawców w negocjacjach z dużymi klientami. Mogą one także pomóc zrekompensować szkodliwe skutki uwięzienia i wykluczenia.

3.5

Należy zachęcać do korzystania z wolnego oprogramowania (11) oraz swobodnego dostępu do technologii i norm inżynieryjnych. Niezmiernie istotne jest skuteczne powiązanie IIC z instytutami badawczymi.

3.6

W tym celu bardzo pomocne może być tworzenie zgrupowań i sieci wokół czołowych przedsiębiorstw i stref przemysłowych w wysoce uprzemysłowionych i zaawansowanych technologicznie otoczeniach (12), gdyż zachęcą one do programów współpracy między przedsiębiorstwami. Niezmiernie istotne są otwarte postawy na sąsiadujących ze sobą uczelniach i w instytutach technologii, jak również odpowiednie podejście stosowane przez władze lokalne i regionalne. Strefy przemysłowe wokół ośrodków technologicznych, parków naukowych oraz uczelni mogą być bardzo korzystne dla mniejszych przedsiębiorstw.

3.7

Banki i inne podmioty finansowe należy zachęcać do zajmowania bardziej pozytywnej postawy wobec podejmowania ryzyka. Dane statystyczne pokazują, że w amerykańskim świecie finansowym istnieje bardziej pozytywna postawa wobec ryzyka i przynosi ona dobre efekty. W każdym razie potrzebny jest swobodny dostęp do rynku kapitałowego w Europie, tym bardziej że w wielu wypadkach obciążenia finansowe przy procesach produkcyjnych nierzadko przerzucane są z dużych przedsiębiorstw na mniejszych dostawców.

3.8

Dla przykładu w przemyśle motoryzacyjnym outsourcing stał się przyczyną problemów finansowych wielu przedsiębiorstw, ponieważ zarówno proces rozwojowy, jak i okres zwrotu są długie i często wynoszą odpowiednio 3-5 lat oraz 5-7 lat. W Stanach Zjednoczonych problem ten został częściowo rozwiązany poprzez łatwiejszy dostęp do kapitału prywatnego, a w wielu krajach rozwiniętych poprzez bardzo hojne zasady podatkowe i pomoc publiczną. W tej dziedzinie warunki w Europie należy koniecznie poprawić, zwłaszcza pod względem IIC oraz ich potrzeb finansowania B+R na rzecz innowacji technologicznych. Poza środkami rządowymi, banki — w tym Europejski Bank Inwestycyjny (EBI), pracujący w ścisłej współpracy z podmiotami bankowymi z całej Europy — oraz kapitał prywatny również muszą odegrać tutaj swoją rolę.

3.9

EKES z dużym zainteresowaniem odnotowuje kierunki wytyczone w komunikacie Komisji „Realizacja wspólnotowego programu lizbońskiego: Finansowanie rozwoju MŚP — tworzenie europejskiej wartości dodanej” (13). Konieczne jest zbudowanie skuteczniejszego pomostu między instytucjami finansowymi i kapitałem prywatnym z jednej strony a MŚP z drugiej.

3.10

Uzależnienie od głównych klientów stanowi przyczynę troski — zwłaszcza w regionach, gdzie występuje jedna gałąź przemysłu — w wypadku, gdy MŚP są uwięzione w łańcuchu dostaw bądź są z niego wyłączone. Przy współpracy z dużymi przedsiębiorstwami dostawca będzie musiał często wykorzystać wymaganą technologię. Współpraca z jednym dużym klientem może ograniczyć dostawcę do stosowania jednej konkretnej technologii.

3.11

To samo może mieć miejsce w wypadku dostawców wyłączonych z łańcucha, ponieważ nie posiadają oni niezbędnych narzędzi do wejścia na dodatkowe rynki i uczestniczenia w innych łańcuchach bądź sieciach dostaw.

3.12

Duże przedsiębiorstwa nie chcą być jednak całkowicie uzależnione od jednego dostawcy, choć czasem ma to miejsce. W wielu przypadkach wielkie firmy produkujące samochody wolą pracować z pojedynczymi dostawcami, zwłaszcza w dziedzinie badań, opracowania i produkcji nowych komponentów i systemów przeznaczonych dla produktu finalnego. Niemniej normalny scenariusz zakłada zaciętą konkurencję pomiędzy dostawcami.

3.13

W niektórych wypadkach, głównie w przemyśle motoryzacyjnym, zauważono, że koszty rozwoju technicznego zostały przerzucone na dostawcę, od którego oczekuje się także, by dzielił się wiedzą fachową z konkurentami. Może to stanowić problem, zwłaszcza dla dostawców niemonopolistycznych.

3.14

Przypadki uwięzienia i wyłączenia stają się coraz liczniejsze wraz ze wzrostem liczby zastosowań TIK, chociaż efekt uwięzienia i wyłączenia nie jest z pewnością jedynie kwestią technologii informatycznych. Często trudno pozyskać licencje. Inwestycje utrudnia z jednej strony brak normalizacji i interoperacyjności, a z drugiej rzadkie korzystanie z wolnego oprogramowania.

3.15

Również tutaj (patrz pkt. 3.6) współpraca i grupowanie się może przezwyciężyć braki wynikające z wyżej wspomnianych procesów, zwłaszcza w regionach, gdzie występuje jedna gałąź przemysłu.

3.16

Kluczowe znaczenie ma własność intelektualna (14). Ochrona praw własności intelektualnej stanowi szczególny problem dla IIC, z których wiele jest małymi i średnimi przedsiębiorstwami. Ogólnie nawiązywano już do problemów napotykanych przez te przedsiębiorstwa przy finansowaniu B+R i nie należy pogarszać ich położenia poprzez stwarzanie sytuacji, w której konkurenci będą zbierać owoce ich wysiłków.

3.17

Patenty ogrywają istotną rolę. W swoich licznych opiniach EKES wyraził głębokie zaniepokojenie „z powodu ciągłych opóźnień we wprowadzaniu patentu wspólnotowego”, które podważyły wiarygodność polityki badawczej UE i nie zachęciły do „prowadzenia bardziej innowacyjnych badań nastawionych na osiągnięcie konkurencyjnych wyników” (15). Pozostawienie tej kwestii bez rozwiązania uczyni ochronę innowacji znacznie kosztowniejszą (zwłaszcza w porównaniu z USA i Japonią), a nawet niekiedy niekorzystną dla IIC.

3.18

Problem kosztownej ochrony praw własności intelektualnej jest jeszcze spotęgowany przez poziom nieskuteczności spowodowanej często brakiem egzekwowania prawa. W stosunkach handlowych z Chinami jako sprawę priorytetową należy potraktować podrabianie produktów. Z uwagi na problem podróbek wiele zaawansowanych technologicznie przedsiębiorstw nie chce zwiększać swoich inwestycji w Chinach, a nawet je stamtąd wycofuje (16).

3.19

W załączniku 2 zilustrowano powagę problemu łamania praw własności intelektualnej oraz podrabiania części samochodowych.

3.20

Wyspecjalizowane IIC mają swoje korzyści. Pojawiają się nowe szanse w związku z przejściem od działalności na szeroką skalę do decentralizacji i podejścia dostosowanego do potrzeb, o ile również rozwija się odpowiednie umiejętności.

3.21

Niepokojący jest fakt, iż w całej Europie większość młodych absolwentów woli pracować dla dużych przedsiębiorstw. Istnieje oczywista potrzeba zachęcania ludzi do pracy w IIC poprzez poprawę możliwości kariery. Problem ten jest szczególnie dotkliwy dla IIC, gdy ogólna liczba absolwentów jest niewystarczająca, jak np. w dziedzinach inżynierskich.

3.22

Tzw. „system podwójnego szkolenia” — łączący naukę z pracą — który stosowany jest obecnie w niektórych państwach członkowskich, jak Niemcy, Austria i Luksemburg (niem. duale Ausbildung), może okazać się bardzo cenny dla IIC.

3.23

Niezmiernie istotne jest zwiększanie kwalifikacji i umiejętności pracowników. Zarówno przedsiębiorstwa, jak i sami pracownicy mogą przyczynić się do zwiększenia standardów (17). Pod tym względem pomocna może być poprawa środowiska pracy. W tworzeniu miejsc pracy mogą pomóc nowoczesne koncepty w dziedzinie zarządzania zasobami ludzkimi, w tym systematyczny przegląd systemów oświaty i szkolenia. Zagadnieniami tymi należy zająć się w ramach podejść sektorowych, w tym w drodze dialogu z partnerami społecznymi.

3.24

Oprócz bezpośredniej współzależności pomiędzy skutecznymi systemami oświaty i jakością umiejętności pracowników, nie można przeceniać znaczenia trójkąta oświata — innowacje — badania. W tym względzie nowa inicjatywa UE „Regiony na rzecz zmian gospodarczych” może być niezmiernie pomocna, jako że podkreśla ona wymiar regionalny oraz wpływ badań, umiejętności technicznych i zgrupowań gospodarczych (18).

3.25

Aby w pełni wykorzystać szanse stwarzane przez IIC na drodze zwiększania umiejętności i przedsiębiorczości, nie należy lekceważyć znaczenia wymiaru terytorialnego. Globalizacja, oznaczająca postępujące umiędzynarodowienie, niesie ze sobą wymóg odpowiedniego wzmocnienia bliskości regionalnej. Mogłoby to nastąpić dzięki:

3.26

Przedsiębiorczość jest niezmiernie istotna, podobnie jak kreatywność i elastyczność, czyli zdolność szybkiej adaptacji do zmieniających się warunków. Małe i średnie przedsiębiorstwa często posiadają większy niż duże firmy potencjał, by zareagować na wyzwania. Czynniki te mogą im pomóc w wykorzystaniu fragmentacji i dostosowywania sieci (19).

4.1

W celu poprawy skuteczności łańcucha wartości i dostaw niezbędne jest stworzenie zdrowego otoczenia gospodarczego dla IIC. EKES jest zdania, że istnieją dwa główne narzędzia, które wspomogą obecność europejskich IIC w ogólnoświatowych sieciach — nowoczesna polityka przemysłowa (w tym jej podejście sektorowe) oraz siódmy program ramowy.

4.2

Należy bardziej systematycznie angażować IIC w politykę przemysłową. Komisja oraz Rada powinny uprzednio przeprowadzić dokładniejsze oceny wpływu, jaki na zaawansowane technologicznie przedsiębiorstwa będą miały planowane przepisy prawne w takich dziedzinach jak rozwój technologiczny czy ustalanie norm. Termin „przemysł” zbyt często ogranicza się do dużych przedsiębiorstw. Oddzielnie należy przeprowadzać konsultacje z często pomijanymi IIC.

4.3

EKES podkreśla znaczenie technologii informatycznych i komunikacyjnych dla IIC. Komitet w pełni zgadza się z celami, które Komisja wytyczyła w swoim komunikacie „Zwiększanie zaufania do elektronicznych rynków wymiany między przedsiębiorstwami” (20).

4.4

Komisja ustanowiła także europejską sieć wspierania e-biznesu dla MŚP (eBSN). EKES zgadza się z głównymi celami eBSN, którymi jest zebranie w Europie ekspertów w zakresie e-biznesu oraz wymiana doświadczeń i sprawdzonych rozwiązań.

4.5

Istotnym aspektem unijnej polityki przemysłowej jest otwarty dialog na temat przyszłych kierunków i technologii z sektorowego punktu widzenia, jak przewidziano w aktualnych europejskich platformach technologicznych. Mimo zacierania się granic między sektorami w tej dziedzinie wciąż odpowiednie jest stosowanie podejścia sektorowego, które oferuje pożądane szanse dla IIC.

4.6

Trudno przecenić znaczenie innowacji. EKES popiera propozycję Komisji, by rozwijać rynki przyjazne innowacjom poprzez rozpoczęcie nowej inicjatywy na rzecz rynków wiodących, której celem jest stworzenie i wprowadzenie na rynek nowych innowacyjnych produktów i usług w obiecujących dziedzinach (21).

4.7

Ważne jest, by IIC uczestniczyły w platformach technologicznych. Należy mieć nadzieję, iż odkryte zostaną dalsze sposoby i środki usuwania przeszkód w tej dziedzinie. Należy ustanowić program badań strategicznych, uwzględniający IIC. Niemniej tradycyjne słabości wielu tychże firm, takie jak brak wzajemnego zaufania, czasu, dostępnych przedstawicieli oraz często strategicznego ukierunkowania, są również widoczne w codziennych doświadczeniach tych platform.

4.8

W celu określenia programu badań strategicznych grupa wysokiego szczebla Manufuture (22) przeprowadziła analizę zawierającą podobne pomysły w sprawie zmiany dotyczącej nowych produktów o wartości dodanej i łączenia działalności produkcyjnej i usługowej z jednej strony oraz dotyczącej innowacyjnych form produkcji z drugiej (23).

4.9

Ponadto efekty uwięzienia i wykluczenia dotyczące łańcuchów dostaw często utrudniają skuteczne uczestnictwo w platformach, w przypadku gdy IIC — nawet te o znacznym potencjale — nie są w stanie uczestniczyć w interoperacyjnych systemach.

4.10

EKES jest zdania, że należy wypracować strategiczną perspektywę dla IIC, co może pomóc w przezwyciężeniu przeszkód wynikających z uwięzienia w łańcuchu dostaw bądź wykluczenia z niego. Celem powinna być interopracyjność. Można by to osiągnąć w następujący sposób:

4.11

Według EKES-u ten sam cel można promować poprzez stworzenie unijnych forów na rzecz współpracy między IIC, w celu połączenia sił w zakresie kreatywności i innowacji w Europie.

4.12

Naczelną kwestią jest ułatwienie dostępu do rynków finansowych.

4.12.1

EKES uważa, że banki i podmioty finansowe, jak fundusze kapitału ryzyka, należy zachęcać do zajmowania bardziej pozytywnej postawy wobec podejmowania ryzyka, na przykład poprzez inwestowanie w zaawansowane technologicznie IIC.

4.12.2

Biorąc pod uwagę opóźnienia mogące wyniknąć z długiego okresu rozwojowego i okresu zwrotu, które mogą przysparzać problemów, konkretnym działaniem byłoby ułatwienie IIC dostępu do rynku kapitałowego, banków oraz kapitału prywatnego. W tym kontekście należy wzmocnić znaczenie Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) oraz Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego (EFI) w celu ułatwienia dostępu do narzędzi finansowania ryzyka, kapitału ryzyka oraz systemów gwarancji (26).

4.12.3

EKES jest zdania, że instytucje finansowe, takie jak Europejski Bank Inwestycyjny, mogą odegrać większą rolę pomocniczą, zwłaszcza w wypadku konsorcjów, w których skład wchodzą lokalne banki dobrze znające przedsiębiorstwa funkcjonujące na swoim terenie.

4.12.4

W świetle nowoczesnej polityki przemysłowej oraz partnerstw przemysłu z sektorem badawczym Europejski Bank Inwestycyjny obecnie pracuje wspólnie z DG RTD nad nowym instrumentem finansowym, zwanym mechanizmem finansowania opartym na podziale ryzyka (ang. Risk Sharing Finance facility — RSFF). Jego celem jest poprawa dostępu do finansowania długu, zwłaszcza dla badań sektora prywatnego oraz związanych z nimi działań o wyższym niż przeciętne ryzyku, które nie jest pokryte przez rynek.

4.13

Polityka fiskalna stanowi odpowiedzialność państw członkowskich. Mimo tego wskazane byłoby omówienie na szczeblu unijnym pożądanych środków fiskalnych mających na celu wzmocnienie pozycji przedsiębiorstw europejskich w światowych sieciach wartości i dostaw.

4.14

Z uwagi na często niesprawiedliwe i nierzetelne podejście (dużych) rynków wschodzących do przedsiębiorstw europejskich, w poczet celów swojej polityki handlowej UE powinna włączyć ochronę praw własności intelektualnej mniejszych i średnich przedsiębiorstw.

4.15

Niezmiernie istotne są zasoby ludzkie. Bardziej niż kiedykolwiek systemy oświaty stanowią nieodzowny filar zrównoważonego wzrostu gospodarczego. Oświata, kształcenie zawodowe i kształcenie przez całe życie stanowią wspólną odpowiedzialność obywateli, przedsiębiorstw, partnerów społecznych oraz władz publicznych (27).

4.16

Rozmowy sektorowe pomiędzy partnerami społecznymi powinny również obejmować dostosowane do potrzeb strategie zarządzania zasobami ludzkimi, w tym rozwój programów szkoleń zmierzających do przyznawania wymaganych kwalifikacji zawodowych. Powinny one także uwzględniać wymiar regionalny przemian w przemyśle oraz inicjatywę UE „Regiony na rzecz zmian gospodarczych” (28).

4.17

W siódmym programie ramowym, związanym z celami nowoczesnej polityki przemysłowej, należy zwrócić szczególną uwagę na związki z małymi i średnimi przedsiębiorstwami, w tym na odpowiednie wykorzystanie nowego instrumentu RSFF opracowywanego wspólnie z EBI (29). Dla umożliwienia IIC przyłączenia się do zaawansowanych sieci i rozpoczęcia przez nich współpracy zasadnicze znaczenie ma ich udział w zaawansowanych przedsięwzięciach z dziedziny TIK, finansowanych w ramach siódmego programu ramowego.

4.18

Zdaniem EKES-u siódmy program ramowy może przyczynić się do stworzenia trwałej polityki innowacji, oznaczającej ścisłe związki ośrodków wiedzy (uczelnie, instytuty technologii, szkoły zawodowe) z działalnością przemysłową. Łańcuchy wartości i dostaw mają dla takiej polityki podstawowe znaczenie, gdyż program ramowy ma na celu pomoc w rozwijaniu nowych „produktów rozszerzonych” (zwanych także „produktami-usługami” bądź „usługami zintegrowanymi z produktem”) oraz nowych procesów. Celem tych wszystkich działań jest stworzenie w Europie jednolitego i prężnego środowiska sprzyjającego pracy w sieci, które będzie również korzystne dla IIC.

4.19

EKES zauważa, że z powodu biurokratycznych procedur trudno jest angażować małe i średnie przedsiębiorstwa w programy B+R. Procedura wyboru trwająca przynajmniej jeden rok jest stanowczo zbyt długa dla tych przedsiębiorstw.

4.20

Wysoce pożądane jest tworzenie odpowiednich warunków dla rozwoju silnych przedsiębiorstw sieciowych o przejrzystych strukturach, które łączyłyby je wzajemnie. EKES opowiada się za tym, by siódmy program ramowy wspierał w dynamicznym i skomplikowanym otoczeniu przemysłowym systematyczny rozwój optymalnej struktury sieciowej oraz procesów sieciowych.

4.21

Podobnie należy zachęcać do stworzenia struktur zarządzania łańcuchem logistyki i dostaw zarówno na poziomie strategicznym, jak i operacyjnym.

4.22

W przypadku mniej technologicznych sektorów przemysłu, które są fizycznie przywiązane do Europy, programy badawcze mogą wesprzeć ciągłe wzrosty wydajności i skuteczności w celu zachowania konkurencyjności.

4.23

Wśród wielu aspektów, które przedsiębiorstwa muszą uwzględnić, aby w pełni wykorzystać unijne programy badawcze, znajduje się znaczenie tworzenia odpowiednich sieci. Współpraca przedkonkurencyjna między przedsiębiorstwami — choć nie jest stosowaną obecnie praktyką wśród europejskich IIC — może okazać się bardzo przydatna; to samo dotyczy propagowania relacji na gruncie współpracy.

4.24

Siódmy program ramowy ma zatem na celu przyczynić się do osiągnięcia ukierunkowanego na wiedzę przemysłu sieciowego w oparciu o standardy europejskie, które stanowią istotny element współpracy, łączności i interoperacyjności.

4.25

EKES jest zdania, że siódmy program ramowy daje ogromną możliwość poprawienia wydajności sieci wartości i dostaw oraz wzywa właściwe zainteresowane strony do zapewnienia pełnej jego realizacji. Dotyczy to nie tylko technologii poprawiających łączność sieciową (zwłaszcza TIK), lecz również innych postępowych technologii, jak np. nanotechnologie.

4.26

Odpowiednio do zmian w polityce przemysłowej, w siódmym programie ramowym istotne są również stosunki oraz działania regionalne i lokalne, zwłaszcza w odniesieniu do współpracy IIC z dużymi przedsiębiorstwami, sąsiednimi uczelniami wyższymi, instytutami technologii oraz ośrodkami szkoleń zawodowych (30).

20.7.2007   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 168/10

1.1

W ciągu ostatnich 50 lat tereny Europy uległy przekształceniom, a globalizacja przyspiesza jeszcze te zmiany, co pociąga za sobą poważne skutki dla obszarów metropolitalnych Europy, które są jej środkami ciężkości (2). Dysponują one najlepszymi podstawami do podjęcia tych wyzwań i jak najpełniejszego wykorzystania szans, które zmiany te stwarzają.

1.2

EKES uważa, że rozwój obszarów metropolitalnych, jak i krajowe inicjatywy ich dotyczące powinny być zbadane przez Radę i Komisję, które mogłyby też określić dla nich ogólne wytyczne. Ukierunkowana dyskusja na szczeblu europejskim przyczyni się do stworzenia wspólnej wizji podejść krajowych, co może stać się bodźcem dla podmiotów regionalnych.

1.3

EKES jest zdania, że lepiej usystematyzowany dialog na temat europejskich obszarów metropolitalnych i pomiędzy nimi powinien służyć stymulowaniu owych regionów do tego, by same skutecznie wdrożyły strategię z Lizbony i Göteborga, co mogłoby zostać ukazane także w krajowych programach reform.

1.4

EKES stwierdza, że od kilku już lat trwa ożywiona debata w tej sprawie. Zależność między wielkimi metropoliami a strategią lizbońską uwypukla jeszcze bardziej, niż miało to miejsce wcześniej, ich znaczenie społeczno-gospodarcze. Stanowi to pewien postęp.

1.5

W wielu krajach i regionach władze publiczne, a także sektor prywatny i społeczeństwo obywatelskie starają się stworzyć warunki konieczne do zrównoważonego rozwoju obszarów metropolitalnych i zapewnić ich konkurencyjność w Europie i na świecie. Zwłaszcza rozwój sytuacji w Niemczech zasługuje na uwagę. Prace prowadzone przez uniwersytety i inne instytucje na szczeblu federalnym ułatwiają prowadzenie obiektywnej dyskusji. W konferencje międzyresortowe w sprawie obszarów metropolitalnych włączyły się władze krajowe i regionalne.

1.6

Postępem jest polityka miejska Komisji, jak i projekt agendy terytorialnej Rady. Stanowią one ramy ambitnej polityki miejskiej. Agenda wymienia kilka specyficznych cech wielkich metropolii. EKES stwierdza jednak, że w projekcie agendy terytorialnej brak jeszcze pewności w tym względzie.

1.7

O ile struktury i podejścia są różne w poszczególnych krajach, to wyzwania i ambicje wielkich regionów miejskich są w dużej mierze takie same.

1.8

Niedostatki w harmonijnym rozwoju obszarów metropolitalnych wynikają z braku tożsamości i braku odpowiedniego zarządzania sprawami publicznymi. Istniejące jednostki administracyjne są często przestarzałe. Uniemożliwiają one elastyczne dostosowanie się.

1.9

Do tego, by obszary metropolitalne odniosły sukces niezbędne jest zaangażowanie na wielu poziomach — krajowym, regionalnym i miejskim, co pociąga za sobą konieczność prawomocności instancji zdecentralizowanych, i co ułatwi podejmowanie inicjatyw przez sektor prywatny i instancje pozarządowe.

1.10

EKES ponownie stwierdza brak danych społeczno-gospodarczych oraz dotyczących środowiska naturalnego na temat obszarów metropolitalnych porównywalnych w skali Europy. EKES uważa, że coroczny przegląd osiągnięć europejskich regionów metropolitalnych, ich aspektów gospodarczych, społecznych i ekologicznych, jak ma to miejsce na poziomie europejskim i krajowym, jest konieczny dla lepszej znajomości sytuacji każdego z nich i dla ułatwienia mobilizacji zainteresowanych podmiotów z tych obszarów.

2.1

EKES wzywa, by Komisja przygotowała zieloną księgę w sprawie obszarów metropolitalnych jako uzupełnienie agendy terytorialnej oraz strategicznych wytycznych w zakresie spójności, co stałoby się bodźcem do podjęcia debaty europejskiej opartej na obiektywnej analizie.

2.2

EKES wzywa do ujęcia we wspólnej perspektywie i w perspektywie europejskiej wyzwań stojących przed wielkimi metropoliami i ich dążeń oraz wiedzy i doświadczeń zdobytych w państwach członkowskich, jak również do popularyzowania sprawdzonych rozwiązań.

2.3

EKES uważa za konieczne, by Komisja podjęła decyzję polityczna zobowiązującą Eurostat do przygotowywania każdego roku wiarygodnych i porównywalnych danych dotyczących wszystkich obszarów metropolitalnych Unii Europejskiej, oraz by przyznano mu dodatkowe środki na wywiązanie się z tego nowego zadania.

2.4

W trosce o umożliwienie Eurostatowi jak najszybsze wywiązanie się z jego misji EKES proponuje, by ORATE lub innej kompetentnej organizacji powierzyć przeprowadzenie badania doświadczalnego mającego na celu wypróbowanie różnych możliwych metod określenia obszarów metropolitalnych według wspólnych kryteriów, opracowanie ograniczonej listy danych z lat 1995-2005 dotyczących obszarów metropolitalnych o liczbie mieszkańców przekraczającej milion, nad którą prace można by rozpocząć bezzwłocznie, wykorzystując zwłaszcza szczegółowe dane zebrane w ramach Enquêtes européennes sur les forces de travail (europejskich ankiet w sprawie siły roboczej) (3).

3.1

W opinii z 2004 r. EKES zwrócił uwagę na konsekwencje społeczno-gospodarcze rozwoju obszarów metropolitalnych (4), które jego zdaniem nie zostały właściwie ocenione.

3.2

Celem tamtej opinii było uświadomienie instytucjom wspólnotowym stałego i czasem niezwykłego wręcz rozwoju obszarów metropolitalnych, które przyciągają rzesze osób oraz są magnesem dla działalności gospodarczej w Europie i na świecie.

3.3

W opinii z 2004 r. EKES wzywa do wprowadzenia zagadnienia rozwoju metropolii europejskich do programów wspólnotowych. EKES jako jeden z pierwszych zwrócił uwagę na bezpośredni związek pomiędzy rolą metropolii a realizacją strategii lizbońskiej. Obszary metropolitalne są laboratorium gospodarki światowej. Są one siłą napędową gospodarki i ośrodkami twórczości i innowacji.

3.4

Równocześnie metropolie to miejsca, gdzie skupiają się główne wyzwania, które Europa będzie musiała podjąć w najbliższych latach. Występuje w nich zjawisko ubóstwa i wyłączenia społecznego i segregacji przestrzennej, których skutki widoczne są w zatrudnieniu i przestępczości (międzynarodowej) (5).

3.5

Rozrastaniu się metropolii sprzyja intensyfikacja wszelkiego rodzaju wymiany między nimi zarówno w Europie, jak i na świecie. Sieć, jaką tworzą metropolie przyczynia się do pogłębienia integracji europejskiej.

3.6

W opinii z 2004 r. EKES stwierdza, że analizy porównawcze właściwie przedstawiają ich mocne strony, ale nie uwzględniają one jednak ich słabych stron, ograniczeń i szans.

3.7

Z tego powodu w 2004 r. EKES nalegał na konieczność zdefiniowania europejskich obszarów metropolitalnych oraz na zebranie istotnych i porównywalnych danych, w tym oceny głównych wskaźników strategii lizbońskiej dla każdej metropolii europejskiej.

3.8

Gospodarka oparta na wiedzy oraz społeczeństwo połączone w sieć zwiększają atrakcyjność metropolii z punktu widzenia osób i działalności gospodarczej. W niektórych państwach członkowskich wywiązała się ożywiona dyskusja na poziomie krajowym i regionalnym w sprawie polityki, którą należy podjąć w stosunku do wielkich metropolii i w sprawie zarządzania nimi. W ich wyniku podejmowane są gdzieniegdzie pewne działania oddolne bądź odgórne.

4.1

W 2004 r. EKES wezwał Komisję do przeprowadzenia zintegrowanych analiz z udziałem wszystkich komisarzy, których dotyczy ten problem, i o regularne przedstawianie sprawozdań w sprawie sytuacji społeczno-gospodarczej obszarów metropolitalnych i ich położenia w skali europejskiej. W ten sposób możliwe stałoby się przeprowadzenie właściwej oceny atutów i słabych stron wielkich metropolii, co posłużyłoby lepszemu określeniu polityki w tym zakresie oraz ułatwiłoby rozpowszechnianie dobrych rozwiązań.

4.2

W odpowiedzi na sugestie EKES-u Komisja stwierdziła, że podziela analizę EKES-u i jej dwa wnioski — z jednej strony obszary metropolitalne odgrywają kluczową rolę w realizacji celów strategii lizbońskiej, a z drugiej brak jest wiarygodnych i porównywalnych danych w skali Europy dotyczących tych jednostek terytorialnych (6).

4.3

Pomimo zgodności zapatrywań na tę kwestię nie powstało bardziej ukierunkowane i zintegrowane podejście Komisji do obszarów metropolitalnych. Stopniowo wprowadza się politykę miejską, jednak nie rozróżnia się w niej miast od obszarów metropolitalnych. Dane dostarczane przez instytuty statystyczne nie są pełne, a ponadto opracowywane są na podstawie definicji krajowych, wobec czego nadal nie są one porównywalne w skali Europy.

5.1

Ostatnio na poziomie krajowym i regionalnym pojawia się wiele inicjatyw, które unaoczniają rozwój metropolii. Inicjatywy te często polegają na podejmowaniu różnorodnych działań wspomagających bardziej harmonijny rozwój infrastruktur, gospodarki, bardziej zrównoważone podejście do zagadnień społecznych, zagospodarowania przestrzennego oraz przygotowania infrastruktur transportowych i telekomunikacyjnych łączących metropolie. Jako przykład przytaczamy poniżej wybrane inicjatywy podjęte w kilku krajach. Nie jest to niestety obraz wyczerpujący.

5.1.1

Szczegółową dyskusję na temat obszarów metropolitalnych prowadzi się w Niemczech od 1993 r. Badania i dyskusje uniwersyteckie miały na celu przygotowanie, dzięki zastosowaniu właściwej i obiektywnej metody, listy funkcji wypełnianych przez wielkie metropolie oraz wyłonienie na jej podstawie tych ośrodków.

5.1.1.1

Analiza niemiecka odchodzi od podejścia tradycyjnego polegającego na sporządzeniu mapy miast i gmin oraz krajów związkowych i przyjmuje odmienne podejście dające nową mapę Niemiec z nowymi obrazami przewodnimi, czyli tzw. Leitbilder. Na podstawie wytycznych i programów działań w zakresie polityki zagospodarowania przestrzennego (z lat 1992 i 1995), które podkreśliły znaczenie i zadania obszarów metropolitalnych i na mocy decyzji konferencji międzyresortowej ministrów federalnych i ministrów krajów związkowych odpowiedzialnych za gospodarkę przestrzenną z 30 czerwca 2006 r. w Niemczech wyodrębniono jedenaście obszarów metropolitalnych. Pierwsza konferencja międzyresortowa w tej sprawie odbyła się w 2003 r.

5.1.1.2

Mapa regionów metropolitalnych Niemiec uwidacznia, że istniejąca organizacja administracyjna nie pokrywa się z granicami geograficznymi regionów metropolitalnych. Na przykład region metropolitalny Norymbergi to samo miasto Norymberga i zespół sąsiadujących z nim gmin miejskich i wiejskich. Inne znów częściowo leżą na obszarze kilku krajów związkowych, jak ma to miejsce np. dla obszaru Frankfurt/Ren/Men czy Hamburga. Są przypadki, gdy stanowią one część kraju związkowego, jak np. Monachium i Zagłębie Ruhry. W wielu przypadkach występuje już regionalizacja tematyczna np. w kulturze, sporcie, w zrównoważonym rozwoju, w odniesieniu do pejzażu. We wszystkich tych przypadkach obszary te obejmują zarówno miasta ważne i małe oraz obszary wiejskie. W ten sposób można dokładnie wyznaczyć granice tych konkretnych obszarów metropolitalnych.

5.1.1.3

Nie wyniknęły z tego (jeszcze) specyficzne działania przewidziane na poziomie kraju. Obszary metropolitalne poproszono o określenie, co jest właściwe tylko im i o uwypuklenie ich specyficznych cech. Celem tego działania jest przekształcenie niemieckich obszarów metropolitalnych w podmioty niezależne na arenie europejskiej i międzynarodowej. Oczywiście polityka krajowa, np. w zakresie transportu kolejowego czy lotniczego, mogłaby posłużyć realizacji ambicji tych obszarów.

5.1.1.4

W trosce o zapewnienie legitymizacji tego nowego podejścia zwrócono się do obszarów metropolitalnych o ustanowienie w nich systemu demokratycznej reprezentacji, zgodnie ze swą specyfiką i zapatrywaniami. Mają one swobodę w określaniu sposobu jej wyłonienia, czy to drogą wyborów bezpośrednich, jak to ma miejsce np. w Stuttgarcie, czy drogą wyborów pośrednich w miastach i gminach, jak to ma miejsce w regionie Norymbergi.

5.1.1.5

W obrębie tych obszarów metropolitalnych, które zresztą bardzo się od siebie różnią, należy przedyskutować i zrealizować następujące cele polityczne: zapewnić osiągnięcie masy krytycznej koniecznej dla konkurencyjności, stworzyć warunki skutecznego zarządzania, jasno określić zakres odpowiedzialności, opracować policentryczną organizację przestrzenną, doprowadzić do zadowalającego stanu równowagi pomiędzy urbanizacją a ochroną obszarów wiejskich, rozwinąć infrastruktury transportowe i zapewnić mobilność, wspierać innowację i klastry (lokalne systemy produkcyjne), zarządzać ryzykiem katastrofy technologicznej i klęsk żywiołowych, mieć do dyspozycji wystarczające środki na inwestycje publiczne, poprawić dostęp do tego obszaru w skali międzynarodowej, zadbać o promowanie regionu.

5.1.2

Wielka Brytania już od początku wieku interesuje się wzmożonym rozwojem metropolii. W 2004 r. została ogłoszona nota rządowa w sprawie konkurencyjności obszarów metropolitalnych, z wyłączeniem Londynu (7). Celem było stworzenie warunków zwiększenia niezależności miast regionów „city-regions” w kontekście międzynarodowym. Proces ten został jednak wstrzymany w związku z negatywnym wynikiem referendum w sprawie utworzenia zgromadzania regionalnego w regionie Newcastle.

5.1.2.1

Obecnie w Wielkiej Brytanii toczy się dyskusja w sprawie podziału kompetencji między poziomem krajowym i poziomem regionalnym z jednej strony, a z drugiej między miastami i gminami w najludniejszych regionach, które wyłoniono jako przyszłe obszary metropolitalne. Pomysł utworzenia miast regionów jest wciąż aktualny. Pomimo dwuznaczności obecnej debaty, w niedalekiej przyszłości zostanie opublikowana biała księga na ten temat, a nowa organizacja przestrzenna przygotowywana jest na podstawie uznanych kryteriów, podobnie jak ma to miejsce w Niemczech.

5.1.2.2

Należy odróżnić decentralizację polityczną od wspierania rozwoju metropolii, który polega na elastyczności i sojuszu gmin w celu wykorzystania szans i wspólnego podejmowania wyzwań. Pięknym tego przykładem jest rozwój obszarów położonych na północy Anglii (Manchester, Liverpool, Leeds, Shefield, Newcastle i York), inicjatywa oddolna o nazwie Northern Way, polegająca na pewnej liczbie umów zawieranych wewnątrz tego obszaru metropolitalnego.

5.1.2.3

Podejście odgórne uważane jest za element konieczny rozwoju inicjatyw lokalnych i regionalnych, gdyż wiele decyzji strategicznych można podjąć wyłącznie za wspólną zgodą. Decyzje tego typu będą mogły pojawić się w trzech programach: programie na rzecz konkurencyjności mającym na celu zapewnienie wsparcia regionom o najlepszych i najsłabszych wynikach, programie spójności społecznej na rzecz ludności w gorszym położeniu oraz programie na rzecz środowiska naturalnego obejmującego środki przeznaczone zwłaszcza na poprawę jakości życia i ochronę zasobów naturalnych. Za najodpowiedniejszy geograficzny poziom prowadzania polityki w tych trzech dziedzinach uważa się obszary metropolitalne.

5.1.3

We Francji dyskusja na ten temat trwa od roku 1960. Jeszcze do niedawna bardzo niewiele konkretnych rozwiązań zostało przyjętych w tej sprawie, gdyż nie doceniono politycznego zasięgu debaty na ten temat. Ogólnie rzecz biorąc nieuwzględnienie wymiaru politycznego tego zagadnienia było charakterystyczne dla całej Europy.

5.1.3.1

W 2004 r. DIACT (8) wezwał do składania projektów dotyczących metropolii w celu zachęcenia wielkich miast do podejmowania współpracy i wspomożenia rozwoju gospodarczego regionów metropolitalnych. Jury składające się z kierowników właściwych ministerstw i ekspertów wybrało piętnaście projektów metropolitalnych przygotowanych przez samorządy lokalne. Projekty te dopracowano w 2006 r. W 2007 r. rozpocznie się realizacja działań strukturyzujących w ramach umów metropolitalnych, którym państwo przyznało pomoc finansową. Podejmując tę inicjatywę DIACT uznała znaczenie regionów metropolitalnych jako kluczowych podmiotów konkurencyjności terytorialnej.

5.1.4

Regionalizacja postępuje także we Włoszech, podobnie jak w Hiszpanii. Choć zjawisko to nie dotyczy bezpośrednio obszarów metropolitalnych, przyczynia się ono do powstawania nowych możliwości (prawnych) zarządzania metropoliami.

5.1.4.1

We Włoszech ustawa z 1990 r. zakładała podejście odgórne wyłaniając 14 obszarów metropolitarnych. Nie została ona jednak wdrożona. W 1999 r. nowa ustawa zezwoliła na podejmowanie inicjatyw oddolnych na rzecz tworzenia obszarów metropolitalnych. Jedyne zgrupowanie obejmujące 20 gmin dysponujące odrębnym budżetem powstało w regionie Bolonii. W końcu reforma konstytucyjna z 2001 r. umożliwiła utworzenie trzech obszarów metropolitalnych wokół Rzymu, Neapolu i Mediolanu. Niedawno wznowiono wdrażanie tej reformy.

5.1.4.2

W Hiszpanii debata nad zagadnieniami terytorialnymi uwarunkowana jest kwestiami autonomii terytorialnej. Wspólnoty autonomiczne mają wyłączne kompetencje w tej dziedzinie. Wobec tego spoczywa na nich odpowiedzialność za obszary metropolitalne. Jednocześnie można zaobserwować proces umacniania się wielkich miast, ale także konfrontację pomiędzy rządem centralnym, wspólnotami autonomicznymi i obszarami metropolitalnymi, takimi jak Madryt, Barcelona czy Walencja. Odrębnym przypadkiem jest Bilbao, którego metropolizacja powiodła się dzięki partnerstwu publiczno-prywatnemu.

5.1.4.3

Wyodrębnienie obszarów metropolitalnych nie ogranicza się jedynie do dużych krajów, ani nawet do poszczególnych krajów. Najbardziej znane są przykłady obszarów metropolitalnych takich jak Centrowe, tzn. Wiedeń-Bratysława-Brno-Gjör, łączące regiony należące do czterech krajów (!) oraz Kopenhaga-Malmö (Dania i Szwecja). W obydwu obserwuje się stały postęp. W Holandii prowadzi się obecnie pogłębioną dyskusję na temat najwłaściwszego zarządzania Randstadem z myślą o odejściu od obecnego podziału administracyjnego, który blokuje rozbudowę jego infrastruktury i rozwój przestrzenny i społeczno-gospodarczy.

5.1.5

W nowych państwach członkowskich sytuacja rozwija się podobnie jak w wyżej wymienionych krajach. W Polsce rząd wyodrębnił pewną liczbę obszarów metropolitalnych lub miast regionów. Doskonale obrazuje to region Katowic, który ostatnio uzyskał status specyficzny dla obszaru metropolitalnego. Niemniej jednak rozwój miejski i metropolitalny z reguły przebiega w sposób niekontrolowany, a zatem arbitralny z powodu braku odpowiedniego zarządzania regionalnego. Dlatego też niektóre metropolie kierują się obecnie doświadczeniem i specjalistyczną wiedzą krajów mających tradycje polityki zdecentralizowanej.

5.1.6

Izby przemysłowo-handlowe jako bardzo widoczni i aktywni przedstawiciele świata biznesu na szczeblu lokalnym i regionalnym również włączone są w proces metropolizacji. Szczególnie dotyczy to izb w stolicach i w miastach-regionach. Przyczyniają się one do uatrakcyjnienia obszarów, na których się znajdują i do ich większego wpływu gospodarczego i kulturalnego, a jednocześnie uwzględniają wymogi jakości życia i poszanowania środowiska naturalnego.

6.1

Na poziomie UE wdrożenie strategii lizbońskiej jest głównym celem Komisji Barrosa. Zagadnieniem tym zajmują się wszyscy komisarze. DG Regio uznała strategię lizbońską za centralny element polityki regionalnej prowadzonej w nowym stylu i której elementem strategicznym jest rozwój obszarów miejskich.

6.1.1

Strategia lizbońska i rozwój obszarów miejskich stały się priorytetami we wszystkich regionach korzystających z programów wspólnotowych. Programy te nie są wyraźnie skierowane na obszary metropolitalne. W ich przypadku zastosowanie ma głównie program URBACT (9).

6.1.2

Poza programem DG Regio specyficzne programy zaproponowane przez inne dyrekcje np. DG R&D (DG ds. Badań i Rozwoju), DG ds. Środowiska Naturalnego i DG ds. Transportu często mają duże znaczenie dla metropolii, gdyż również one inspirowały się celami strategii lizbońskiej. Wszelkie programy mające na celu podniesienie wskaźników miast stosują się również do metropolii, choć nie dotyczą one bezpośrednio ich samych w sobie.

6.1.3

W czerwcu 2006 r. grupa robocza Rady opublikowała pierwszy projekt agendy terytorialnej (10). Dobrze opisuje on tendencję urbanistyczną w społeczeństwie europejskim. Wciąż jednak brak jest rozróżnienia pomiędzy miastami a obszarami metropolitalnymi.

6.2

Wiele nieformalnych posiedzeń Rady ministrowie gospodarki przestrzennej poświęcili wyzwaniom, które stawiają przed nami (wielkie) miasta (11). Zgodnie z obecnie obowiązującym traktatem w tytule „Środowisko naturalne”, art. 175.2 (12) kwestia zagospodarowania przestrzennego leży w kompetencjach Unii.

6.3

Parlament Europejski  (13) podkreśla, że w miastach, aglomeracjach i strefach podmiejskich żyje 78 % mieszkańców Unii Europejskiej i że są to zarazem miejsca, gdzie przejawiają się trudności, jak i miejsca, gdzie kształtuje się przyszłość. Uznaje on je za kluczowe elementy rozwoju regionalnego i realizacji celów wyznaczonych w Lizbonie i w Göteborgu.

6.3.1

Parlament Europejski zwrócił się do wszystkich Dyrekcji Generalnych Komisji, które bezpośrednio lub pośrednio zajmują się zagadnieniami miejskimi, by skoordynowały swe działania, tak aby mogły wyodrębnić konkretne problemy związane z rzeczywistym życiem miast w każdej dziedzinie oraz by wspólnie przedstawiły pozytywne skutki polityki prowadzonej w różnych obszarach. Zaproponował on utworzenie międzyresortowej grupy zadaniowej i wezwał do podjęcia dialogu terytorialnego.

6.4

Komitet Regionów coraz wyraźniej zwraca uwagę instancji europejskich na wyzwania stojące przed regionami miejskimi. Jego wnioski wynikają z tej samej troski i tych samych zasad, którymi kierują się PE i EKES.

6.4.1

Komitet Regionów podkreśla realia „regionów funkcjonalnych” i współpracy pomiędzy partnerami, która przekracza granice administracyjne — krajowe, regionalne i lokalne, i którym powinna sprzyjać polityka wspólnotowa poprzez specjalne środki zachęty, takie jak promowanie projektów rozwoju strategicznego rozległych stref. Ważne zwłaszcza jest tworzenie nowych sieci współpracy i umacnianie już istniejących sieci stref metropolitalnych i miejskich, szczególnie poprzez współpracę nawiązywaną obecnie w ramach inicjatywy Interreg III i która będzie rozwijana w okresie 2007-2013 w zakresie celu współpracy terytorialnej (14).

6.5

W deklaracjach z marca i września 2006 r. sieć METREX (15) podkreśla konieczność określenia obszarów metropolitalnych i uznania ich za kluczowe elementy agendy terytorialnej Unii Europejskiej. Opowiada się ona za przygotowywaniem danych dotyczących obszarów metropolitalnych porównywalnych w skali Europy. Wzywa ona, by Komisja Europejska opracowała białą księgę składającą się z trzech głównych części dotyczących: konkurencyjności gospodarczej, spójności społecznej oraz ochrony środowiska. Uważa, że wiele ważnych problemów takich jak zmiany klimatyczne, starzenie się ludności czy imigracja, którym Europa musi stawić czoła, można rozwiązać skutecznie i w sposób zintegrowany jedynie we współpracy z metropoliami. Sądzi również, że obszary metropolitalne mogą odegrać ważną rolę w realizacji celów strategii lizbońskiej, zwłaszcza w zakresie konkurencyjności Europy w świecie.

6.6

W ciągu ostatnich 15 lat liczba regionów mających swe przedstawicielstwo w Brukseli znacznie się powiększyła (16). Na organizowanych przez nie konferencjach tematy, o których zebrani dyskutują najżywiej to rozwój i osiągnięcia obszarów metropolitalnych.

6.7

Jedna z grup regionów, które mają swe przedstawicielstwo w Brukseli nazwała się „regionami lizbońskimi”.

6.8

W ostatnich latach w ramach programu ORATE opracowało bardzo wiele ważnych informacji, danych, wskaźników i sprawozdań na temat regionów europejskich. Niemniej jednak, ze względu na duże różnice pomiędzy regionalnymi granicami administracyjnymi i granicami metropolii, choć jakość tych prac jest wysoka, ich wyniki nie dostarczają osobom odpowiedzialnym za rozwój, zagospodarowanie i zarządzanie obszarami metropolitalnymi informacji i analiz koniecznych, by określić, które obszary polityki są najistotniejsze dla całkowitego wykorzystania wszystkich możliwości oferowanych przez metropolie.

6.9

DG ds. Polityki regionalnej i Eurostat przygotowali projekt audytu miejskiego z myślą o dostarczeniu wiarygodnych i porównywalnych wskaźników dotyczących pewnej liczby miast (17). EKES wyraża zadowolenie z wysiłków na rzecz zbierania danych dotyczących stref miejskich. Niemniej jednak rodzaj udostępnionych informacji nie pozwala jeszcze na ich szerokie wykorzystanie (18).

7.1

EKES stwierdza, że debata na temat obszarów metropolitalnych jest bardziej ożywiona niż przed kilkoma laty z dwóch głównych powodów. Z jednej strony zwielokrotnienie liczby metropolii na świecie uwidacznia bardzo szybkie tempo (19) postępowania nowej organizacji obszarów miejskich. Z drugiej strony uznanie związku pomiędzy rozwojem gospodarczym, społecznym i środowiskiem naturalnym w wielkich metropoliach oraz strategią lizbońską przysporzyło tematów do tej debaty.

7.2

We wszystkich państwach członkowskich, większych lub mniejszych, bardziej lub mniej rozwiniętych, odbywają się dyskusje polityczne i społeczne nad najwłaściwszym podejściem w tej sprawie.

7.3

Najpierw odbywają się dyskusje w kontekście krajowym. Niemniej jednak w wielu wypadkach władze przyznają, że rzeczywisty zasięg niektórych metropolii nie ogranicza się do terytorium jednego państwa. Przytoczyliśmy tu już przykłady Kopenhagi-Malmö i Wiednia-Bratysławy, jednak trzeba jeszcze wspomnieć o obszarach metropolitalnych wyodrębnionych przez władze francuskie: Metz-Luksemburg-Saarbrücken i Lille-Courtrai. Zwiększa się liczba regionów transgranicznych w Unii Europejskiej, które mają potencjał obszaru metropolitalnego.

7.4

EKES stwierdza, że pomimo nasilającej się od kilku lat debaty, nowe struktury zaledwie zaczynają się wyłaniać.

7.5

Większość miast i obszarów metropolitalnych, które chcą wykazać swe znaczenie w skali Europy czy świata na dowód tego przytacza dane krajowe czy statystyki regionalne nie zdając sobie sprawy z rzeczywistych rozmiarów obszaru, o którym mówią. Jest to jeden ze skutków różnicy zarysowującej się pomiędzy obszarem metropolitalnym i regionem administracyjnym (albo regionami administracyjnymi), do którego taki obszar należy.

7.6

Pomimo różnic pomiędzy podejściami i strukturami krajowymi i regionalnymi, EKES stwierdza, że daje się zaobserwować zbieżność co do wyłonionych problemów. Do najczęściej omawianych zagadnień należą:

7.7

Ludność nie zawsze ma poczucie przynależności do metropolii. Europejskim obszarom metropolitalnym brak podstaw legitymizacji politycznej. Struktury administracyjne z wcześniejszych epok, z przeszłego cyklu historycznego, nie są wystarczające, jednak rządy krajowe są bardzo uwrażliwione na opór zainteresowanych stron, zwłaszcza istniejących terytorialnych jednostek politycznych i administracyjnych, wobec nowych struktur. Tymczasem zarządzanie obszarami metropolitalnymi to wielkie wyzwanie. Do podjęcia go i prawidłowego kierowania rozwojem sytuacji prawie wszędzie potrzebna jest nowa organizacja zarządzania w celu wypracowania całościowej strategii.

20.7.2007   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 168/16

1.1

EKES składa podziękowanie i gratulacje prezydencji niemieckiej za prace przygotowawcze i wysiłek podjęty w związku z agendą terytorialną celem zapewnienia przejrzystości i przeprowadzenia konsultacji.

1.2

Zdaniem EKES-u nadszedł czas, żeby z obecnego stanu nieformalnej koordynacji w Radzie przejść do nowego etapu ściślejszej współpracy politycznej. Wykorzystując wyniki dotychczasowych prac oraz przewidywany wkład ze strony ESPON, należy wykonać kolejny krok na drodze do integracji i określić jasno kompetencje Komisji, tak aby mogła ona wystąpić z inicjatywami legislacyjnymi.

1.3

EKES jest zdania, że debaty w Radzie dotyczące agendy terytorialnej powinny kończyć się podjęciem konkretniejszych decyzji politycznych. W tym celu niezbędne jest większe zaangażowanie Komisji, ponieważ jest ona w najlepszej sytuacji, aby zapewnić spójność działań i zagwarantować zgodność różnych sposobów podejścia do spójności terytorialnej w Unii Europejskiej.

1.4

Ze względu na unijny cel spójności terytorialnej Komisja powinna powołać specjalne, solidne służby, których zadaniem byłaby analiza, diagnoza i formułowanie propozycji politycznych potwierdzających wartość dodaną europejskiego podejścia do kwestii spójności terytorialnej.

1.5

EKES proponuje zapewnienie ciągłości działań po zakończeniu okresu prezydencji niemieckiej. Komisja powinna przeprowadzić analizę i syntezę, a następnie wdrożyć agendę terytorialną za pomocą programu działania realizowanego z poszanowaniem kompetencji państw członkowskich i regionów w zakresie gospodarki przestrzennej.

1.6

Czwarte sprawozdanie w sprawie spójności opracowywane przez Komisję Europejską powinno zawierać analizę wpływu funduszy wspólnotowych na szczeblu terytorialnym i wskazać na związki między polityką spójności a celami agendy terytorialnej. EKES jest zdania, że należy polepszyć programy współpracy transgranicznej.

1.7

W ramach zarządzania agendą terytorialną należy zapewnić równy udział różnych szczebli administracji działającej na terytorium europejskim: szczebla lokalnego, regionalnego, krajowego i unijnego, jak również zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, które musi być konsultowane z wyprzedzeniem.

1.8

EKES proponuje Radzie Ministrów zastosowanie, wraz z precyzyjnymi wytycznymi, otwartej metody koordynacji w odniesieniu do agendy terytorialnej, co byłoby pierwszym krokiem na drodze do jej włączenia do mechanizmu metody wspólnotowej, po zatwierdzeniu traktatu konstytucyjnego.

1.9

EKES pragnie, by UE przyjęła wkrótce traktat konstytucyjny, w którym zapisany jest cel spójności terytorialnej, oraz sugeruje, by Rada Europejska w Lipsku, w oparciu o konsensus odnośnie do agendy terytorialnej, zawarła w swoich konkluzjach zalecenie dotyczące stopniowego wdrażania agendy zamiast wskazywać na jej niewiążący charakter.

1.10

EKES zwraca się więc do Komisji Europejskiej, by zaproponowała Radzie Ministrów podjęcie dalszych działań w zakresie realizacji agendy terytorialnej w oparciu o obecną podstawę prawną.

2.1

7 listopada 2006 r. niemieckie Federalne Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Mieszkalnictwa zwróciło się, w imieniu przyszłej prezydencji niemieckiej, do Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego o opracowanie opinii rozpoznawczej w sprawie agendy terytorialnej.

2.2

Na nieformalnym posiedzeniu poświęconym spójności terytorialnej i rozwojowi obszarów miejskich, które odbędzie się w dniach 24-25 maja 2007 r. w Lipsku, ministrowie przyjmą dokument na temat refleksji politycznej w sprawie agendy terytorialnej UE  (1). Opiera się on na sprawozdaniu poświęconym sytuacji i perspektywom dla UE w dziedzinie gospodarki przestrzennej  (2). W sprawozdaniu tym analizuje się główne wyzwania stojące przed UE w tej dziedzinie oraz wskazuje za pomocą przykładów na sposoby wykorzystania potencjału, jakim jest zróżnicowanie terytorialne Europy, tak aby ułatwić osiągnięcie trwałego wzrostu gospodarczego. Agenda terytorialna UE to seria zaleceń, których celem jest lepsze uwzględnienie różnorodności terytorialnej UE, oraz propozycji odnośnie do programu działań w dziedzinie gospodarki przestrzennej.

2.3

Od 1995 r. EKES wypowiada się za pogłębieniem współpracy w polityce rozwoju przestrzennego w Europie. Możemy tu wskazać na następujące opinie:

Również w innych opiniach, przyjętych w ostatnim czasie, Komitet wzywa do ściślejszego powiązania i lepszego uwzględnienia terytorialnego wymiaru integracji europejskiej:

3.1

Pierwsze nieformalne posiedzenie ministrów odpowiedzialnych za zagospodarowanie przestrzenne i, ogólnie, politykę przestrzenną, odbyło się w Nantes w 1989 r.

3.2

Spotkania takie organizowane są z inicjatywy krajów sprawujących sześciomiesięczne przewodnictwo w UE. W 1993 r. na posiedzeniu w Lieja zadecydowano o opracowaniu Europejskiej Perspektywy Rozwoju Przestrzennego (EPRP)  (3)), która została przyjęta w 1999 r. w Poczdamie i która stanowi wspólny punkt odniesienia w trakcie nieformalnych posiedzeń ministrów odpowiedzialnych za zagospodarowanie przestrzenne i za politykę przestrzenną.

3.3

Na nieformalnym posiedzeniu ministrów, które odbyło się w Rotterdamie w listopadzie 2004 r. i poświęcone było spójności terytorialnej, ministrowie uzgodnili uwzględnienie do 2007 r. w ich agendzie politycznej przygotowania syntezy w sprawie sytuacji i perspektyw dla UE w dziedzinie gospodarki przestrzennej, która jest podstawą agendy terytorialnej.

3.4

Agenda terytorialna stanowi strategiczne ramy określające priorytety rozwoju terytorialnego Unii Europejskiej. Przyczynia się do wzrostu gospodarczego i do zrównoważonego rozwoju poprzez wzmacnianie spójności terytorialnej, co można zdefiniować jako zdolność polityki spójności do przystosowania się do potrzeb i specyficznych cech związanych z wyzwaniami i możliwościami geograficznymi, tak aby zapewnić równomierny i trwały rozwój przestrzenny.

3.5

Spójność terytorialna została włączona do projektu traktatu konstytucyjnego z czerwca 2003 r. obok spójności gospodarczej i społecznej (art. III-116). Wymiar terytorialny polityki wspólnotowej został również przeanalizowany w trzecim raporcie w sprawie spójności przedstawionym przez Komisję w 2005 r. Przyjęte w 2006 r. wspólnotowe strategiczne wytyczne w sprawie spójności również mówią o tym nowym wymiarze terytorialnym spójności.

3.6

Na nieformalnym posiedzeniu ministrów w Luksemburgu w maju 2005 r. przyjęli oni następujące tematy i priorytety agendy terytorialnej:

3.7

Wśród kluczowych działań wymienia się:

4.1

ESDP to wspólnotowe ramy odniesienia dla różnych podmiotów z zakresu rozwoju i planowania przestrzennego (UE, państwa, regiony i inne jednostki terytorialne), wspierające wymiar terytorialny policentrycznej Europy oraz niezbędną decentralizację strategii sektorowych UE. Jest to inicjatywa międzyrządowa o niewiążącym charakterze, przyjęta na ministerialnym posiedzeniu w Poczdamie w 1999 r. W praktyce ESDP została zastosowana wyłącznie w kontekście tworzenia europejskiej sieci monitorowania planowania przestrzennego na obszarze Europy (European Spatial Planning Observation Network — ESPON (4)), a pośrednio poprzez trzy programy INTERREG.

4.2

Cele ESDP są następujące:

4.3

Cztery główne elementy i zjawiska oddziałują na siebie i wywierają znaczny wpływ na rozwój terytorialny:

4.4

Na tej podstawie w ESDP określono następujące wytyczne:

4.5

Oto niektóre z przewidzianych konkretnych działań:

4.6.1

ESPON (europejska sieć monitorowania planowania przestrzennego) to program badań naukowych w dziedzinie rozwoju terytorialnego finansowany przez program INTERREG i państwa członkowskie. Jego celem jest dostarczenie decydentom politycznym na szczeblu krajowym i regionalnym UE systematycznej i aktualnej wiedzy na temat tendencji i skutków polityki dotyczącej regionów i innych obszarów w Europie — wiedzy, która może bezpośrednio wpływać na opracowanie i wdrażanie działań.

4.6.2

Wszystkie badania podjęte w ramach programu ESPON dotyczą obszaru 29 państw europejskich: 27 państw członkowskich UE oraz Norwegii i Szwajcarii.

4.6.3

Przewiduje się znaczne zwiększenie budżetu, z 7 mln euro w okresie 2000-2006 do 34 mln euro w nowym programie ESPON 2013 (na okres 2007-2013); suma ta może osiągnąć 45 mln euro, jeśli uwzględnić wkład poszczególnych krajów.

5.1.1

We wszystkich sprawach związanych z gospodarką przestrzenną niezbędne jest uwzględnienie wartości dodanej europejskiego podejścia wspólnotowego. Doświadczenia zgromadzone w ostatnich dziesięcioleciach i konieczność wzięcia pod uwagę wymiaru terytorialnego w integracji europejskiej powinny prowadzić do stopniowego uwspólnotowienia działań prowadzonych w ramach ogólnego podejścia do tego zagadnienia.

5.1.2

Unia Europejska prowadzi wiele działań wspólnotowych, które wywierają wpływ na gospodarkę przestrzenną, jak np. polityka konkurencji, transeuropejskie sieci transportowe, telekomunikacyjne i energetyczne, ochrona środowiska, polityka rolna, badania i rozwój technologiczny, polityka regionalna, inwestycje EBI itd. Jednakże UE nie ma wspólnego podejścia, w ramach którego zintegrowano by, oceniano i koordynowano skutki tych działań dla europejskiej gospodarki przestrzennej.

5.1.3

Takie wspólne podejście wymaga wspólnych europejskich celów i wytycznych. Wartość dodana tych europejskich wytycznych rozwoju przestrzennego jest oczywista w takich dziedzinach jak ochrona środowiska naturalnego, policentryczny i zrównoważony rozwój obszarów miejskich, sieci transeuropejskie, zapobieganie, poprzez plany na szczeblu europejskim, katastrofom naturalnym i technologicznym oraz zmianom klimatycznym.

5.1.4

W tak zwanej metodzie wspólnotowej (5) Komisja opracowuje — z własnej inicjatywy lub z inicjatywy innych organów wspólnotowych — konkretne propozycje przedstawiane do ewentualnego zatwierdzenia Radzie Ministrów, która w określonych wypadkach współdecyduje z Parlamentem Europejskim.

5.1.5

W niektórych obszarach polityki Rada stosuje tzw. otwartą metodę koordynacji, w ramach której intensywność działań politycznych jest mniejsza niż w wypadku metody wspólnotowej i nie tak dokładna. EKES uważa, iż w kwestiach związanych z agendą terytorialną otwarta metoda koordynacji mogłaby być użyteczna jako etap wstępny przed zastosowaniem metody wspólnotowej. Można by ją wykorzystać do czasu przyjęcia traktatu konstytucyjnego, który pozwoli na stosowanie metody wspólnotowej.

5.1.6

Jednak, jak wskazuje doświadczenie w innych obszarach polityki europejskiej, system ten spełnia swe zadanie tylko w wypadku, gdy Komisja odgrywa bardzo aktywną rolę i gdy określono bardzo precyzyjnie cele i wytyczne.

5.1.7

Niezależnie od rozwiązań zawartych w traktacie konstytucyjnym, który w części III, rozdział III, sekcja 3 mówi o spójności terytorialnej, następujące artykuły obecnie obowiązującego Traktatu powinny, przy poparciu EKES-u, stanowić podstawę prawną do opracowania wspólnego podejścia do gospodarki przestrzennej w UE przy założeniu, że obszar Europy należy do kompetencji Unii Europejskiej:

5.2.1

Wspólnotowa polityka regionalna jest kluczowym instrumentem dla spójności gospodarczej i społecznej, dla konwergencji gospodarczej i, ogólnie, dla procesu integracji europejskiej.

5.2.2

EKES zawsze popierał tę politykę, której celem i rezultatem jest zmniejszenie różnic między poszczególnymi regionami Europy.

5.2.3

Sukcesy w zakresie polityki regionalnej są jednym z głównych osiągnięć polityki wspólnotowej; powinna ona być kontynuowana w związku z nowymi różnicami, które pojawiają się wraz z procesem rozszerzenia.

5.2.4

Polityka ta nie jest niemożliwa do pogodzenia — a wręcz przeciwnie — ze skuteczną polityką spójności terytorialnej, która ma być wdrażana, jak to zaproponowano w agendzie terytorialnej, w ramach nowego okresu 2007-2013.

5.3.1

Dwa ostatnie etapy rozszerzenia przyniosły nowe wyzwania. Obszar europejski powiększył się od 2004 r. z 15 do 27 państw członkowskich, liczba ludności wzrosła o 28 % (z 382 do 490 mln), a wielkość terytorium o 34 % (z 3,2 mln km2 do 4,3 mln km2). Nowy kształt i zróżnicowanie regionalne sprawiają, że pilne staje się uzyskanie całościowej wizji tej rzeczywistości terytorialnej i geograficznej oraz jej możliwych przemian.

5.3.2

Ostatnie dwa etapy rozszerzenia stanowią z punktu widzenia terytorialnego istotne wyzwanie, które powinno zostać dogłębnie przeanalizowane przez Komisję Europejską.

5.3.3

Liczba regionów granicznych — mowa o granicach wewnętrznych i zewnętrznych — znacznie wzrosła. Regiony te stanowią wyzwanie, a także oferują sposobność, by nadać procesowi integracji konkretny kształt.

5.4.1

Do wyzwań i zagrożeń, które dotyczą obszaru europejskiego, należy stosować podejście europejskie. Wartość dodana całościowej wizji obszaru europejskiego nie podlega dyskusji i podejście takie powinno zostać uznane za najważniejszą konieczność strategiczną.

5.4.2

Podkreślić wypada niektóre cechy charakterystyczne obszaru europejskiego:

Obszar ten jako struktura fizyczna i geograficzna ma w związku z tym podstawowe znaczenie strategiczne. W przeprowadzanych przez Komisję ocenach wpływu należy uwzględnić podejście terytorialne, a w tym celu niezbędna jest współpraca ze strony ESPON.

5.5.1

UE musi zostać wyposażona w odpowiedni system sprawowania rządów, w którym zachowana jest równowaga pomiędzy poszczególnymi szczeblami władzy: lokalnym, regionalnym, krajowym i unijnym. Przestrzegać należy zasady pomocniczości, zapewniając jednocześnie spójność oraz holistyczne, wspólne i jednolite podejście.

5.5.2

Niezbędne jest również zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego na wszystkich szczeblach dzięki zorganizowanemu dialogowi społecznemu i obywatelskiemu. W wielu państwach członkowskich i w wielu regionach europejskich istnieją rady społeczno-gospodarcze (lub analogiczne instytucje), które powinny zostać zmobilizowane, wraz z innymi podmiotami społecznymi i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, do aktywnego udziału w procesach konsultacji i sprawowania rządów na szczeblu terytorialnym.

6.1

Agenda terytorialna oparta jest na dokumencie na temat stanu i perspektyw gospodarki przestrzennej Unii Europejskiej, który jest nie tyle syntezą, ile dokumentem, do którego kraje przewodniczące przez pół roku Unii Europejskiej wnosiły kolejno swój wkład. Dokument zawiera listę 197 wyzwań w tej dziedzinie i stanowi w związku z tym bardzo użyteczny przewodnik, na podstawie którego Komisja powinna zaproponować plan działania.

6.2

Agenda terytorialna powinna zawrzeć w sobie strategie terytorialne państw członkowskich i uwzględnić wymiar terytorialny pozostałych obszarów polityki wspólnotowej, dążąc do komplementarności i synergii, tak aby osiągnąć europejską syntezę za pośrednictwem wytycznych strategii terytorialnej UE, które przedstawiono w punkcie 8.

6.3

Agenda terytorialna UE powinna uwzględniać zasady zrównoważonego rozwoju w zakresie gospodarki, społeczeństwa i środowiska naturalnego.

7.1.1

Spójność terytorialna ma na celu wdrożenie europejskiego podejścia do kwestii terytorialnych, które wyznaczy wspólne ramy dla strategii opracowywanych i wprowadzanych w życie przez państwa członkowskie i przez regiony oraz zagwarantuje ich spójność.

7.1.2

Podejście do spójności terytorialnej powinno dotyczyć przede wszystkim zagadnień związanych z zagospodarowaniem przestrzennym, a także z planowaniem przestrzennym na szczeblu miast i regionów. Jak zauważono na konferencji CEMAT (6) w 1994 r., gospodarka przestrzenna jest odpowiednim instrumentem, aby wdrażać zasady zrównoważonego rozwoju na szczeblu terytorialnym.

7.1.3

Konieczne jest w związku z tym dążenie do koncepcyjnego, metodologicznego i językowego wyjaśnienia kwestii zagospodarowania przestrzennego; jest ona zagadnieniem interdyscyplinarnym oraz stanowi priorytet przekrojowy. Wiąże się z takimi dziedzinami jak środowisko naturalne, transport i komunikacja, mieszkalnictwo oraz nowe siedliska ludzkie i zakłady przemysłowe itp.

7.2.1

W ramach strategii lizbońskiej EKES proponuje bardziej równomierny rozwój gospodarczy na terytorium europejskim, tak by wszyscy obywatele i wszystkie obszary mogły na tym skorzystać, włączając w to regiony o trwale niekorzystnych warunkach naturalnych i strukturalnych (7).

7.2.2

Całość polityki europejskiej powinna odpowiadać celowi spójności społecznej. EKES proponuje, by wśród celów agendy terytorialnej widniała spójność społeczna, gdyż na szczeblu lokalnym żyją konkretne osoby oraz ujawniają się konkretne możliwości i problemy.

7.2.3

Policentryczny rozwój obszarów miejskich i metropolitalnych oraz odpowiednie stosunki między nimi a obszarami peryferyjnymi i wiejskimi mogą korzystnie wpływać na równowagę gospodarczą i społeczną w Europie. Polityka terytorialna powinna również uwzględniać wśród swych głównych celów walkę z ubóstwem i wykluczeniem społecznym, integrację imigrantów (8), wspieranie polityki mieszkaniowej, równość szans oraz rozwój wysokiej jakości usług publicznych.

7.3.1

Wszystkie opublikowane w ostatnim czasie raporty poświęcone zmianom klimatycznym podkreślają powagę problemu. Jest oczywiste, że ocieplanie się klimatu w skali planety należy do sfery faktów, a nie poglądów. Liczne skutki zmian klimatycznych zaczynają przejawiać się na poziomie lokalnym. Należy uwzględnić to nowe wyzwanie w ramach zagospodarowania przestrzennego i dążyć do osłabienia i korekty niektórych skutków spowodowanych zmianami klimatycznymi.

7.3.2

Konieczne jest opracowanie europejskiego planu w celu sprostania zagrożeniom i katastrofom naturalnym. Pomysł ten nie ma nic wspólnego z fantastyką naukową. Niedawny raport ekonomisty Nicolasa Sterna (9) przygotowany na zlecenie rządu brytyjskiego pozwala na zdanie sobie sprawy z ceny, jaką może zapłacić nasza planeta: należałoby zainwestować co najmniej 1 % światowego PKB w walkę ze zmianami klimatycznymi, aby całkowite koszty i zagrożenia spowodowane tymi zmianami nie pociągnęły za sobą spadku światowego PKB o 5 %; spadek ten może wynieść nawet 20 %, jeśli nadal będą postępować w obecnym tempie najbardziej szkodliwe skutki ocieplania się klimatu.

7.3.3

Zmiany klimatyczne mogą odbić się niekorzystnie na spójności i konkurencyjności, na jakości życia i na zrównoważonym rozwoju i to szybciej niż dotychczas przewidywano, na co wskazuje niedawny raport grupy ekspertów ONZ poświęcony zmianom klimatycznym przedstawiony w Paryżu 2 lutego 2007 r. EKES sugeruje, aby uwzględnić skutki zmian klimatu w planowaniu przestrzennym.

7.3.4

Do zagrożeń, które należy uwzględnić, włączyć trzeba także katastrofy technologiczne (skażenia radioaktywne, chemiczne i bakteriologiczne) będące skutkiem wypadku bądź zamachu terrorystycznego, a także zapobieganie masowemu przemieszczaniu się ludności, które może mieć miejsce.

7.4.1

Zamysł stworzenia transeuropejskich sieci transportowych (TEN-T) pojawił się pod koniec lat osiemdziesiątych i był związany z jednolitym rynkiem. Mówienie o jednolitym rynku i o swobodzie przepływu miało sens pod warunkiem, że różne sieci transportowe — zarówno krajowe, jak i regionalne — zostaną połączone między sobą w europejski system nowoczesnej i skutecznej infrastruktury.

7.4.2

Od 1992 r. tytuł XV Traktatu (art. 154, 155 i 156) poświęcony jest sieciom transeuropejskim. Po 15 latach bilans rozczarowuje, a nawet budzi zatroskanie. Sytuacja ta jest częściowo spowodowana trudnościami w finansowaniu i brakiem woli politycznej. EKES wyraża ubolewanie z faktu, iż rządy zapomniały o inicjatywie na rzecz wzrostu (10) z 2003 r., która uwzględniała tworzenie głównych sieci transeuropejskich. Komitet dopytuje się, w jakim stopniu brak ogólnej wizji obszaru europejskiego i jego infrastruktury przekłada się na niekorzystny bilans transeuropejskich sieci transportowych, telekomunikacyjnych i energetycznych.

7.4.3

EKES pragnie podkreślić, że jednym z głównych celów jest odpowiedni dostęp wszystkich osób i obszarów do sieci transportu oraz zapewnienie łączności. Taka paneuropejska sieć powinna charakteryzować się równowagą i zapewniać dobre połączenia małym miastom, obszarom wiejskim i regionom wyspiarskim.

7.4.4

Europa nie posiada obecnie odpowiedniej sieci energetycznej (dla elektryczności, ropy i gazu). Brak ten może zniszczyć działalność gospodarczą. Ponadto powoduje on duże nierówności, ograniczając możliwości regionów i obszarów, które obecnie nie mają dostępu do sieci.

7.4.5

W europejskiej polityce energetycznej konieczne jest przyjęcie podejścia uwzględniającego kwestie terytorialne, tak z punktu widzenia ochrony zasobów naturalnych, jak i spójności społecznej i terytorialnej.

7.4.6

Dla wdrażania strategii lizbońskiej konieczne jest również, by wszystkie obszary i wszyscy obywatele stanowili część społeczeństwa informacyjnego i jego sieci, by mieli dostęp do obiegu wiedzy i do kształcenia. Agenda terytorialna UE powinna w pierwszej kolejności uwzględnić takie właśnie podejście.

7.5.1

Ochrona środowiska fizycznego, zachowanie europejskiego środowiska naturalnego i różnorodności biologicznej jest możliwe wyłącznie w wypadku wspólnego politycznego podejścia do kwestii terytorialnych. Z tego punktu widzenia europejska wartość dodana jest niezbędna.

7.5.2

Europejska agenda terytorialna powinna położyć podwaliny pod nową, skuteczniejszą europejską politykę ochrony środowiska naturalnego oraz politykę zachowania różnorodności biologicznej (11).

7.6.1

Europa dysponuje przebogatym dziedzictwem kulturalnym, które UE musi chronić. Regiony Europy charakteryzują się różnorodnością kulturalną, która ściśle wiąże się z historią i tożsamością Europejczyków.

7.6.2

Agenda terytorialna powinna sprzyjać zachowaniu tego bogatego i zróżnicowanego dziedzictwa, które należy również krzewić jako wewnętrzny czynnik rozwoju gospodarczego i spójności społecznej.

8.1

Wytyczne dla strategii terytorialnej UE powinny być zorientowane na jak największą wydajność gospodarczą, spójność społeczną i zrównoważone podejście do środowiska naturalnego przy poszanowaniu zasad pomocniczości i proporcjonalności.

8.2

Wytyczne dla zrównoważonej strategii terytorialnej dla obszaru wspólnotowego, nie nakładając się na kompetencje państw członkowskich i regionów w zakresie zagospodarowania przestrzennego, stanowią ramy odniesienia dla europejskiej gospodarki przestrzennej oraz powinny wypełnić treścią zasadę spójności terytorialnej i nadać jej sens.

8.3

Wytyczne dla strategii terytorialnej, stawiające sobie za cel spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną, powinny w pierwszej kolejności dotyczyć następujących zagadnień:

20.7.2007   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 168/22

1.1

Niniejsza opinia nie mogła objąć wszystkich dziedzin działalności DG ds. Konkurencji (1). Omówiono pokrótce zaledwie niewielką część wybranych spraw, a w ogóle nie wspomniano o decyzjach sądów w sprawach dotyczących stosowania praktyk ograniczających konkurencję i nadużywania pozycji dominującej, łączenia przedsiębiorstw i pomocy państwa, gdyż taka analiza wymagałaby pogłębionych badań konkretnego zachowania przedsiębiorstw na rynku i sposobu jego postrzegania przez kompetentne ograny. Ze sprawozdania wynika wszakże jasno, że DG ds. Konkurencji rozpatruje sprawy i prowadzi postępowania z prawdziwą nieustępliwością i troską o znalezienie właściwych i dających się zrealizować rozwiązań danych problemów. Jeśli coś można by skrytykować, to warto może wspomnieć o kilku kwestiach, w których — zważywszy na spełnienie wymogów międzynarodowej konkurencji opisanych w strategii lizbońskiej i towarzyszących jej dokumentach — znaczenie sektora nie usprawiedliwiało szczególnej uwagi, jaką Komisja im poświęciła. W oczach EKES-u dobrymi przykładami są tutaj dokument służący analizie efektów (follow-up paper) sprawozdania za 2005 r. zatytułowanego: „Sektor wolnych zawodów — zakres dalszych reform” oraz dokument roboczy Komisji „Postępy dokonane przez państwa członkowskie w zakresie badania i znoszenia ograniczeń konkurencji w dziedzinie usług świadczonych przez przedstawicieli wolnych zawodów”. EKES uważa, że liberalizację usług, do której wzywa strategia lizbońska, należy rozumieć jako odnoszącą się przede wszystkim do usług o znaczeniu międzynarodowym (infrastruktura, telekomunikacja, transport itd.), natomiast w znacznie mniejszym stopniu do usług tzw. wolnych zawodów (m.in. architektów, adwokatów, lekarzy, inżynierów, księgowych i farmaceutów), jako że te ostatnie świadczone są przeważnie w ramach mikroprzedsiębiorstw działających na skalę lokalną, a zatem zgodnie z zasadą pomocniczości leżą one w kompetencjach państw członkowskich (patrz wyrok TSWE w połączonych sprawach C-94/04 i C-202/04, Cipolla-Macrino (2)). Nikt nie może zaprzeczyć, że pewne ograniczenia normatywne są niezbędnym warunkiem spełnienia oczekiwań społeczeństwa co do wysokiego poziomu wiedzy, doświadczenia i zaufania. EKES wyraża zadowolenie, że różne zainteresowane rynki wolnych zawodów w państwach członkowskich były przedmiotem szczegółowych analiz, w których oceniono zasięg i stopień obowiązujących ograniczeń. Należy wszakże podkreślić, że trzeba zbadać nie tylko skutki ekonomiczne dla struktury konkurencji, lecz także potencjalne konsekwencje proponowanej liberalizacji dla tkanki społecznej. Niemniej jednak fakt ten nie wyklucza konieczności prowadzenia postępowań w sprawach o naruszenie zasad dotyczących stosowania praktyk ograniczających konkurencję i nadużywania pozycji dominującej, które to postępowania skierowane są przede wszystkim przeciwko działaniom mającym na celu ustalanie cen przez stowarzyszenia zawodowe i których prowadzenie należy do zadań KOOK.

1.2

Zaproponowano EKES-owi, by w większym stopniu oparł się na rozległej wiedzy fachowej i istotnym doświadczeniu zawodowym reprezentowanych w nim stowarzyszeń i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w celu monitorowania działań DG ds. Konkurencji, a nawet od czasu do czasu w celu przeprowadzenia badań zmierzających do wszczęcia postępowania w sprawach dotyczących stosowania praktyk ograniczających konkurencję, nadużywania pozycji dominującej oraz pomocy państwa. DG ds. Konkurencji mogłaby wnieść swój wkład w tym zakresie, systematycznie udostępniając EKES-owi informacje na temat celów politycznych, a nawet — z zachowaniem wymaganej poufności — na temat swoich działań w związku z danymi sprawami.

1.3

Należałoby systematycznie organizować posiedzenia z udziałem przedstawicieli EKES-u i osoby kontaktowej zajmującej się w DG ds. Konkurencji sprawami konsumentów. Wymiana informacji może przyczynić się do zapewnienia stałego dialogu z organizacjami ochrony konsumentów. Skoro tylko DG ds. Konkurencji dokona streszczenia wyników swoich badań sektorowych (3) dotyczących energii (gazu i elektryczności) oraz usług finansowych (bankowość detaliczna i ubezpieczenia przedsiębiorstw), powinny one zostać udostępnione przedstawicielom EKES-u, tak by mogli je przeanalizować i skomentować (w miarę możliwości czyniąc to w ramach grupy roboczej).

1.4

EKES dostrzega potrzebę dokonania syntezy swoich poglądów na sposób, w jaki polityka konkurencji wpływa na wartości gospodarcze i społeczne określone w jego zadaniach. W związku z tym w najbliższym czasie powinny zostać podjęte prace nad wydaniem opracowania, w którym w duchu strategii lizbońskiej przedstawiono by pojęcia konkurencji i konkurencyjności, wyjaśniono, co tak naprawdę obejmują, i ukazano ich przewidywalne konsekwencje dla społeczeństw państw członkowskich.

1.5

Kiedy DG ds. Konkurencji zainicjowała dyskusję na temat stosowania artykułu 82 Traktatu WE (nadużywanie pozycji dominującej), opublikowała analizę dotyczącą działań wyłączających, podejmowanych przez przedsiębiorstwa zajmujące pozycję dominującą i przynoszących uszczerbek jego konkurentom i konkurencji jako takiej. Dokument ten był przedmiotem szeroko zakrojonej debaty. Komisja zapowiedziała, że będzie kontynuować swoje rozważania, skupiając się na kwestii wykorzystywania pozycji dominującej, która jest bardziej delikatna z punktu widzenia konsumentów i MŚP będących dostawcami przedsiębiorstw dominujących na rynku. EKES uważa, że Komisja powinna teraz sporządzić dokument do dyskusji dotyczący zachowań, które w rozumieniu art. 82 można uznać za zachowania służące wykorzystaniu pozycji dominującej; następnie powinny mieć miejsce dyskusje na podstawie tego dokumentu, po czym — kiedy już uda się w wystarczający sposób określić wspólne cechy obu typów nadużyć, tj. działań wyłączających i działań polegających na nadużyciu pozycji dominującej — należałoby w formie jednolitych wytycznych wyciągnąć wnioski dotyczące interpretacji przepisów w zakresie nadużywania pozycji dominującej.

2.1

Wolny rynek nie zawsze daje wyniki najlepsze z możliwych. Zakłócenia konkurencji uderzają w pracowników i konsumentów, a także w przedsiębiorstwa i w całą gospodarkę. Polityka konkurencji i prawo konkurencji stanowią narzędzia pozwalające rządom (w tym kontekście Komisja traktowana jest jako swoisty rząd UE) ustalać sprawiedliwe praktyki rynkowe i zapewniać ich stosowanie za pomocą przepisów materialnych i zasad proceduralnych prawa administracyjnego.

2.2

W momencie powstawania opinii EKES-u na temat sprawozdania warto wspomnieć, że nowoczesne państwa demokratyczne posiadające gospodarkę rynkową mają do dyspozycji dwa zestawy narzędzi w celu wywierania wpływu na gospodarkę, a są to:

2.2.1

Dyrekcja Generalna ds. Konkurencji może korzystać ze środków obu tych typów polityki: zastosowanie artykułów 81, 82 i 86 (4) Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (Traktat WE) odpowiada działaniom właściwym organowi ochrony konkurencji.

2.3

Można sformułować jeszcze jedną ważną uwagę: przyznaje się powszechnie, że uczciwa, niezakłócona i rzeczywista konkurencja między podmiotami działającymi na rynku stanowi prawdopodobnie najlepszą gwarancję dla konsumentów, że jakość dóbr i wybór, który będą mieli, dorównają ich oczekiwaniom. Niemniej nie wolno zapominać, że na tzw. korzyść konsumenta wpływa wiele innych elementów: ogólny stan społeczeństwa, sytuacja materialna i duchowa czy moralna, ewentualne braki w tej dziedzinie itd. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (zwany dalej EKES-em lub Komitetem) umieszcza sprawozdanie DG ds. Konkurencji w całościowej perspektywie, która zostanie zanalizowana pod kątem wartości Komitetu, określonych w jego zadaniach.

3.1

Kiedy na mocy artykułów 81 i 82 traktatu rzymskiego dotyczących stosowania praktyk ograniczających konkurencję i nadużywania pozycji dominującej Komisja wykonuje swoje kompetencje w zakresie stosowania prawa, odnoszą się one do przedsiębiorstw  (5) w państwach członkowskich i mogą być porównane do swoistych kompetencji sądowych, ponieważ Komisja wypowiada się a posteriori na temat praktyk rynkowych stosowanych przez przedsiębiorstwa, czyniąc to zgodnie z przepisami prawa konkurencji. Działalność ta, prowadzona przez Dyrekcję Generalną ds. Konkurencji od początku lat 60., uzyskuje konkretny wymiar poprzez decyzje Komisji, które wraz z wyrokami Sądu Pierwszej Instancji i Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich (w wypadku wniesienia odwołania) doprowadziły w ciągu 45 lat do powstania korpusu precedensów prawnych, mających moc obowiązującą w tej dziedzinie. Orzecznictwo, które się w ten sposób nagromadziło, w miarę jak zapadały decyzje dotyczące różnych sytuacji na rynku, stanowi jeden z najważniejszych elementów dorobku wspólnotowego.

3.2

Ze sprawozdania za rok 2005 jasno wynika, że DG ds. Konkurencji ma świadomość wszystkich istotnych aspektów konkurencji gospodarczej w UE i poza nią oraz zadań do wykonania w celu zapewnienia pewności prawnej w tej dziedzinie, tym bardziej że krajowe organy i sądy zajmujące się ochroną konkurencji także mogą stosować zasadnicze orzecznictwo UE. Przepisy te zatem ciągle kształtują europejskie i krajowe praktyki prawne.

Co się tyczy roku 2005, EKES pragnie przedstawić komentarze na temat następujących inicjatyw, propozycji i analiz:

3.2.1

Rozporządzenie dotyczące zasad dostępu do akt Komisji w sprawach związanych ze stosowaniem praktyk ograniczających konkurencję, nadużywaniem pozycji dominującej i połączeniami: jest to w dalszym ciągu delikatna kwestia dotycząca procedur i Komisja nieustannie doprecyzowuje jej szczegóły. Komisja Europejska uważa, że należy zagwarantować, by przedsiębiorstwa objęte postępowaniem w sprawie praktyk ograniczających konkurencję, nadużycia pozycji dominującej lub połączeń miały dostęp do sporządzanych przez nią dokumentów, tj. zarówno do samych akt, jak i do ich wersji elektronicznej. Nowe rozporządzenie zastępuje poprzedni tekst przyjęty w 1997 r.

3.2.2

Wezwanie potencjalnych stron procesujących się do dostarczania informacji w celu przyczynienia się do skutecznego stosowania zasad konkurencji: warto zauważyć, że wezwanie to zostało opublikowane w sprawozdaniu omawianym w niniejszej opinii. Ukazuje ono trudności występujące w zakresie nadzoru rynków przez organy ochrony konkurencji i zachęca organizacje społeczeństwa obywatelskiego i stowarzyszenia zawodowe, by aktywnie przyczyniały się do otwierania i prowadzenia postępowań (np. jeśli chodzi o gromadzenie informacji) w celu ścigania przypadków poważnego naruszenia prawa konkurencji.

3.2.3

Dokument do dyskusji w sprawie stosowania artykułu 82 Traktatu WE (dotyczący przypadków nadużycia pozycji dominującej): DG ds. Konkurencji pragnęła wywołać wśród specjalistów dyskusję na temat działań wyłączających, które ograniczają konkurencję i są stosowane przez przedsiębiorstwa o silnej pozycji rynkowej, pozwalającej im wpływać na zachowania konkurentów w taki sposób, by odnieść jednostronne korzyści. Dokument do dyskusji (który posłuży za podstawę przyszłych wytycznych) był przedmiotem ponad stu opracowań. W większości z nich podkreśla się konieczność przeprowadzenia analizy ekonomicznej rynków i odpowiednich podmiotów. Nie można zaprzeczyć takiemu stwierdzeniu, jednakże wielu uczestników zwróciło uwagę, że należy uznać zasadę, zgodnie z którą nie wolno utrudniać wydajnym przedsiębiorstwom realizacji ich strategii rynkowych. Oznacza to, że zamiast surowo zakazywać antykonkurencyjnych praktyk rynkowych, owa modna teoria opowiada się za większą pobłażliwością (za jakąś regułą rozsądku, zasadą, zgodnie z którą odwoływano by się do „osądu zdroworozsądkowego”) względem agresywnych, lecz efektywnych strategii przedsiębiorstw. Według orzecznictwa europejskiego (6) podejście takie jest wszakże sprzeczne z przeważającym na szczeblu unijnym punktem widzenia, zgodnie z którym nie toleruje się antykonkurencyjnych praktyk rynkowych zmierzających do wyeliminowania niepożądanych konkurentów (7). Nie ma żadnych wątpliwości, że dylemat ten jest głównym problemem polityki konkurencji: gdzie przebiegają granice, których decydenci rynku nie mogą przekroczyć? EKES bardzo pragnąłby poznać wyniki tej debaty, jako że zamierza bronić interesów społeczeństwa obywatelskiego (MŚP (8), pracownicy, konsumenci itd.).

3.2.4

Wytyczne dotyczące analizy wpływu przewidują, że wszystkie inicjatywy prawodawcze i polityczne rocznego programu prac Komisji zostaną zbadane z punktu widzenia ich prawdopodobnych, pozytywnych czy negatywnych, skutków dla konkurencji. Chodzi o inicjatywę mającą na celu „unikanie niepotrzebnych lub niewspółmiernych ograniczeń konkurencji”, i to począwszy już od unijnej fazy legislacyjnej. Takie uwzględnienie prawdopodobnych konsekwencji dla rynków (których?) ukazuje, do jakiego stopnia pojęcie „intensywnej” lub „doskonałej” konkurencji jest zakorzenione w sposobie podejścia Komisji. EKES uważa, że konkurencja powinna być rozumiana znacznie szerzej, jako że nawet korzyści długofalowe, zwłaszcza w przypadku konsumentów, pracowników oraz małych i średnich przedsiębiorstw, mogą się znacznie różnić od korzyści bezpośrednich sytuacji „doskonałej” konkurencji (9).

3.2.5

Zielona księga w sprawie roszczeń o odszkodowanie za stosowanie praktyk ograniczających konkurencję i nadużywanie pozycji dominującej: w swej niedawnej opinii z dnia 26 października 2006 r. EKES wypowiedział się pozytywnie o wysiłkach Komisji w tej dziedzinie. Ogłoszenie przez Komisję Zielonej księgi w sprawie roszczeń o odszkodowanie za stosowanie praktyk ograniczających konkurencję i nadużywanie pozycji dominującej zostało dobrze przyjęte i wywołało szeroko zakrojoną debatę, jako że istnieje potrzeba, by ofiary antykonkurencyjnych praktyk handlowych mogły łatwiej dochodzić odszkodowań za poniesione straty. W jednej z ostatnich opinii (INT/306) EKES stwierdza m.in., że celem jest ochrona wszystkich zainteresowanych podmiotów na rynku wewnętrznym. Ze względu na swobodny przepływ towarów konieczny jest pewien stopień ujednolicenia we wszystkich krajach w zakresie praw i obowiązków wynikających z umów. Ponadto w dziedzinie handlu transgranicznego należy wspierać wysiłki zmierzające do osiągnięcia pewnego stopnia harmonizacji między różnymi systemami prawa krajowego.

3.2.5.1

Po drugie należy wziąć pod uwagę europejskie organy ochrony konkurencji i krajowe organy ochrony konkurencji (KOOK), których zadanie polega na określaniu zakazanych praktyk handlowych i kar stosowanych w tej dziedzinie i nakładanych na przedsiębiorstwa, które naruszą przepisy.

3.2.6

Zapoczątkowanie analiz sektorowych w zliberalizowanych ostatnio sektorach gazu i elektryczności: badania te przyczynią się z pewnością do rozjaśnienia faktycznej sytuacji tych sektorów, które odgrywają ogromną rolę, mają znaczny zasięg i w których przypadku już dawno ogłoszono, że liberalizacja będzie panaceum. Czas najwyższy, by rynki funkcjonujące na szczeblu lokalnym, krajowym i na szerszą skalę podległy bezstronnej analizie, tak aby wydobyć na światło dzienne liczne przypadki monopolu, które mają niekorzystne konsekwencje dla konsumentów, pracowników i przedsiębiorstw.

3.2.7

Komunikacja elektroniczna: europejskie rynki komunikacji elektronicznej, które są coraz bardziej zintegrowane, charakteryzują się rosnącym brakiem zadowolenia. Zbyt wysokie są stawki hurtowe pobierane przez operatorów sieci telefonii komórkowej za świadczenie usług roamingu międzynarodowego. To dlatego DG ds. Konkurencji zainicjowała badania w tej sprawie i przesłała pisemne zgłoszenia zastrzeżeń operatorom. Tymczasowe wnioski z badania pokazują, że spośród trzech głównych przedsiębiorstw niemieckich dwa nadużyły swojej pozycji dominującej poprzez stosowanie „nieuczciwych i wygórowanych” taryf.

3.2.7.1

EKES pragnąłby przy tej okazji oświadczyć bez ogródek, że wyrażenie „wygórowane ceny” oraz kryjąca się pod nim myśl stopniowo przeniknęły do interpretacji artykułu 82 Traktatu WE (10), gdyż w artykule tym mowa po prostu o „narzucaniu […] niesłusznych cen”, co innymi słowy oznacza ceny niesprawiedliwe bądź nieusprawiedliwione. Jeśli Komisja do dzisiaj odmawiała wszczynania postępowań wyjaśniających w sprawie praktyk rynkowych polegających na podwyższaniu stawek stanowiącym wykorzystanie przez przedsiębiorstwa ich pozycji dominującej i tym samym odmawiała stwierdzenia naruszeń w tej dziedzinie, to dlatego, że nie chciała definiować cen „dobrych” i „złych” (11) (ceny te odnosiły się zasadniczo do usług sprzedawanych na terenie różnych krajów). Operatorzy telefonii komórkowej zaspokajają wszakże coraz większy popyt na usługi połączeń międzynarodowych (roamingu), konsumenci zaś są coraz bardziej wrażliwi na stawki, które muszą płacić. Nie bez racji postrzegają nawet nieznaczne podwyżki cen jako takie, które mogą być „niesłuszne”, niekoniecznie jednak „wygórowane”. EKES z zainteresowaniem oczekuje na wnioski i decyzje Komisji w tej sprawie i w innych analogicznych przypadkach.

3.2.8

Decyzja dotycząca nałożenia na przedsiębiorstwo AstraZeneca grzywny za nadużycie publicznych procedur i przepisów: Komisja przyjęła nowe podejście w zakresie interpretacji artykułu 82 (Traktat WE) i nałożyła na przedsiębiorstwa AstraZeneca AB i AstraZeneca Plc (AZ) grzywnę w wysokości 60 mln euro za naruszenie przepisów artykułu 82 Traktatu WE (i artykułu 54 porozumienia o EOG). Nadużycie było następujące: w celu zachowania ochrony praw własności intelektualnej, która pozwala oferować produkty po wysokich cenach na wielu rynkach, dwa współzależne przedsiębiorstwa nadużyły procedur i przepisów na podstawie rozporządzenia Rady, dzięki czemu udało im się uzyskać dodatkowe świadectwo ochronne dla patentu na swój produkt przeciwwrzodowy Losec. Dopuściły się tego nadużycia, podając błędne informacje zainteresowanym urzędom oraz organom podejmującym decyzje. Zabieg ten doprowadził do przedłużenia ochrony patentowej. W efekcie nie można było uznać, że patent na Losec stracił ważność. W ten sposób Losec nie mógł stać się lekiem generycznym, co uniemożliwiło jego produkcję mniejszym przedsiębiorstwom mogącym wprowadzić go do obrotu (notabene po kosztach znacznie niższych niż proponowane przez przedsiębiorstwa AstraZeneca). Konsekwencje odroczenia daty wygaśnięcia patentu pośrednio wyrządziły zatem szkodę konsumentom.

3.2.8.1

Nowość takiego postępowania w sprawie naruszenia przepisów wspólnotowych w zakresie stosowania praktyk ograniczających konkurencję i nadużycia pozycji dominującej polega na tym, że w swej decyzji Komisja osądziła, iż nawet jeśli konkurenci mają możliwość odwołania w ramach procedury przedłużenia patentu, to jednak nie jest wykluczone zastosowanie artykułu 82 Traktatu WE. Przedsiębiorstwa AstraZeneca zajmowały pozycję dominującą na danych rynkach europejskich (i innych) i dopuściły się nadużycia za pomocą procedur zastosowanych oszukańczo.

3.2.8.2

EKES pragnie przy tej okazji podkreślić, że tego rodzaju praktyki rynkowe znacznie lepiej wpisywałyby się w zakres „nieuczciwych praktyk handlowych” (12), które jak dotąd nie leżą w kompetencjach DG ds. Konkurencji. W tym szczególnym wypadku popełnione nadużycie było związane z pozycją dominującą, ale w wielu innych przypadkach przedsiębiorstwa zachowują się podobnie, niezależnie od swej pozycji rynkowej, i pozostają bezkarne. Aby myśleć w kategoriach zintegrowanych rynków wspólnotowych, należy także zapewnić lepszą ochronę konsumentom i konkurentom, którymi w większości przypadków są MŚP. Decyzja Komisji w sprawie przedsiębiorstwa AstraZeneca jest zapowiedzią postępu w tym kierunku.

3.2.9

Decyzja dotycząca pełnomocnika ds. monitorowania w poprzedniej sprawie Microsoftu: ta słynna sprawa nie pozostała bez konsekwencji i przedsiębiorstwa amerykańskie wyciągnęły z niej naukę. Zrozumiały, że europejski system prawny odgrywa swą rolę strażnika i to nawet wobec najpotężniejszych podmiotów rynku poza Unią Europejską. Ta niedawna decyzja pokazuje, do jakiego stopnia Komisja bada i opracowuje wzajemnie akceptowalne rozwiązania, tak aby przedsiębiorstwo, które gwałci europejskie uregulowania, mogło ponownie włączyć się w normalne ramy konkurencji. Wyznaczenie pełnomocnika (13) mającego za zadanie monitorowanie wysiłków podejmowanych przez giganta przemysłu informatycznego w celu zastosowania się do środków korygujących ustanowionych wspomnianą decyzją to w istocie narzędzie zaczerpnięte z procedur stosowanych w zakresie kontroli połączeń. Odzwierciedla ono dobrą wolę okazywaną przez DG ds. Konkurencji w ramach współpracy zmierzającej do rozstrzygania konfliktów.

3.2.10

Otwarcie badań sektorowych w dziedzinie usług finansowych: Komitet popiera badania, które zapoczątkowano w sektorze kart płatniczych i usług bankowości detalicznej (prowadzenie rachunków bieżących i instrumenty finansowania małych i średnich przedsiębiorstw oraz ubezpieczenia przedsiębiorstw), jak i te dotyczące pewnego szczególnego zjawiska (patrz punkt 3.2.10.2).

3.2.10.1

Jeśli chodzi o wyżej wspomniane usługi bankowe, konkurencję osłabiają bariery utrudniające wejście na rynek, brak faktycznego wyboru oraz prawdopodobnie także istnienie przypadków pozycji dominującej.

3.2.10.2

Co się tyczy ubezpieczeń przedsiębiorstw, badanie sektorowe „zajmie się w szczególności zakresem współpracy pomiędzy ubezpieczycielami i stowarzyszeniami ubezpieczeniowymi w takich dziedzinach, jak ustalanie standardowych warunków umów ubezpieczeniowych (14). Choć w wielu przypadkach współpraca taka może generować korzyści ekonomiczne, formy współpracy mogące zniekształcać konkurencję mogą ograniczać możliwość strony podaży do negocjowania warunków ubezpieczenia, jak również ograniczać konkurencję i innowacyjność na rynku”.

3.2.11

Wniosek Komisji w sprawie wymogów i umów dotyczących usług użyteczności publicznej w dziedzinie pasażerskiego transportu drogowego, kolejowego oraz za pomocą środków wodnego transportu śródlądowego: poprawiony wniosek w sprawie wymogów i umów dotyczących usług użyteczności publicznej transportu pasażerskiego może sprzyjać udziałowi MŚP, które prowadzą działalność w tej dziedzinie, i w ten sposób stworzyć im lepsze możliwości w zakresie obsługi części transportu lokalnego.

3.2.12

Utworzenie nowej dyrekcji ds. karteli wyspecjalizowanej w walce z największymi kartelami: EKES w pełni popiera postępy czynione w dziedzinie profesjonalnego traktowania spraw karteli.

3.2.13

Od 1 maja 2004 r. rozporządzenia nr 1/2003 i 773/2004 dotyczące postępowań w sprawie naruszenia przepisów wspólnotowych w zakresie stosowania praktyk ograniczających konkurencję i nadużycia pozycji dominującej wprowadziły nowy system, mający na celu ustalenie potencjalnie antykonkurencyjnych intencji zawartych w porozumieniach, które zamierzają zawrzeć podmioty rynkowe, jak również stwierdzenie ich możliwych konsekwencji. Przedsiębiorstwa nie mają już możliwości przekazania Komisji lub organom państw członkowskich zajmującym się ochroną konkurencji — zgłoszenia dotyczącego projektów umów o przedsiębiorstwach wspólnych lub projektów umów o współpracy (horyzontalnej lub wertykalnej), aby uzyskać wstępne stanowisko organu ochrony konkurencji w kwestii ewentualnego antykonkurencyjnego charakteru planowanego porozumienia. Oznacza to, że zamiast uzyskać od DG ds. Konkurencji wyłączenie indywidualne, „list gwarantujący” lub „atest negatywny”, jak to miało miejsce przed 1 maja 2004 r., przedsiębiorstwa same muszą kontrolować wszystkie aspekty planowanego porozumienia, żeby sprawdzić, czy spełnia ono wszystkie kryteria lub ich część, tak by móc stwierdzić, że wywrze ono pozytywny wpływ na dane właściwe rynki, zgodnie z art. 81 ust. 3 (15) Traktatu WE. W szczególności zaznacza się wśród tych warunków, że jeśli na określonym rynku zostaje zawarte analogiczne porozumienie (najczęściej porozumienie o utworzeniu wspólnego przedsiębiorstwa), które przynosi korzyści swoim uczestnikom, część z tych korzyści musi objąć konsumentów.

3.2.13.1

EKES pragnie podkreślić, że niemożność spełnienia warunku określonego w ostatnim zdaniu poprzedniego punktu musi stanowić motyw prowadzący do uznania danej praktyki za antykonkurencyjną. Oceniając porozumienia sprzeczne z postanowieniami art. 81 ust. 1, Komisja powinna uznać za okoliczność obciążającą każdy dowód świadczący, że praktyki przedsiębiorstw miały z zamierzenia szkodzić konsumentom.

4.1

Istotne zadanie Komisji polega na badaniu przewidywalnej struktury rynku i pozycji dominującej powstałych wskutek łączenia przedsiębiorstw pragnących zjednoczyć swój potencjał rozwojowy, produkcyjny i handlowy w celu uzyskania większej siły rynkowej i lepszej pozycji na rynku. Za łączenie można uważać nie tylko fuzje (połączenia) przedsiębiorstw, lecz także tworzenie wspólnych przedsiębiorstw, jeśli główne uprawnienia decyzyjne skupiają się w ręku jednego scalonego zarządu, a działania różnych uczestników odpowiadają działaniom jednego podmiotu na danym rynku. Celem łączenia przedsiębiorstw jest w szczególności zwiększenie wydajności, przyspieszenie rozwoju produktów, zmniejszenie kosztów oraz uzyskanie korzyści w dziedzinie zarządzania. Jednakże z punktu widzenia konkurencji połączenie może mieć negatywne skutki, ponieważ kumulacja siły rynkowej przedsiębiorstw prowadzi często do powstania pozycji dominującej, a w takim wypadku niebezpieczeństwo nadużyć jest znaczne. Połączenia mają czasem negatywne skutki. Kilka badań pokazało, że połączenia nie zawsze sprzyjają wydajności lub wzrostowi. W perspektywie długofalowej mogą one negatywnie wpłynąć nawet na zyski i wartość przedsiębiorstwa, zarazem może dojść do znacznej redukcji zatrudnienia. Dlatego właśnie istotne jest, by w ocenie połączeń uwzględniać także kwestie związane z zatrudnieniem i polityką socjalną (np. miejsca pracy). Najlepszym sposobem ocenienia, czy skutkiem planowanego połączenia może być zakłócenie konkurencji, jest sprawdzenie warunków projektu fuzji na podstawie postanowień art. 81 ust. 3 Traktatu WE (patrz przyp. 12). Jeśli dane połączenie spełnia określone tam kryteria z punktu widzenia struktury rynku i pozycji rynkowej przedsiębiorstw objętych fuzją, uważa się je za dopuszczalne. Mowa tu o istotnym punkcie styczności między kontrolą połączeń (która zasadniczo należy do narzędzi polityki przemysłowej) a przepisami dotyczącymi stosowania praktyk ograniczających konkurencję i nadużywania pozycji dominującej, na których bazują organy zajmujące się wdrażaniem polityki konkurencji w wąskim tego słowa znaczeniu.

4.1.1

Jeśli roczna wielkość sprzedaży przekracza pewne progi w EU i/lub na szczeblu światowym, przedsiębiorstwa zobowiązane są zgłosić Komisji oficjalny zamiar połączenia (fuzja), a DG ds. Konkurencji przeprowadza wtedy postępowanie pierwszej, a czasem i drugiej fazy. Siła rynkowa nie jest warunkiem zobowiązującym do dokonania zgłoszenia: Komisja bada, czy dane połączenie poważnie ogranicza konkurencję, np. poprzez osiągnięcie pozycji dominującej lub wzmocnienie.

4.2

Jednym z celów kontroli połączeń (i jednym z jej spodziewanych efektów) jest przyczynianie się do konkurencyjności producentów i dystrybutorów europejskich na scenie międzynarodowej  (16). Problem nierozłącznie związany z praktyką UE polega na tym, że wskutek łączenia przedsiębiorstwa osiągają tak silną pozycję rynkową, że może je ona zachęcać do zakłócania konkurencji na wspólnym rynku. Można zauważyć, że Komisja stara się ograniczyć to ryzyko, uzależniając swoją decyzję aprobującą od wielu warunków (chodzi o „środki korygujące”), takich jak zgoda przedsiębiorstwa na zbycie aktywów, sprzedaż praw własności intelektualnej, zaprzestanie dystrybucji w niektórych krajach itd. Jakkolwiek by było, analiza imponujących statystyk, których przedmiotem są połączenia, prowadzi do wniosku, że nie da się z nich wydedukować, czy:

4.3

W październiku 2005 r. DG ds. Konkurencji opublikowała analizę dotyczącą zobowiązań podjętych w ramach spraw związanych z połączeniami. Obejmuje ona zobowiązania, które Komisja narzuciła przedsiębiorstwom jako wstępnie wymagane do uzyskania zezwolenia i których celem jest ograniczenie prawdopodobnych skutków antykonkurencyjnych, oraz ich szczegółowe oceny ex post. W ponad 40 % przyjętych spraw wystąpiły poważne nierozwiązane problemy (niepełne przekazanie zbywanych przedsiębiorstw, niewłaściwe określenie elementów aktywów, które mają podlec zbyciu itd.). Można uznać, że mamy tu do czynienia z ostrzeżeniem, które przypomina, do jakiego stopnia konieczne jest badanie praktyk mogących stanowić ograniczenie konkurencji w rozumieniu art. 82 wobec zwiększonej siły rynkowej zainteresowanych stron w ramach zatwierdzonych połączeń.

5.1

Jedno z głównych zadań DG ds. Konkurencji to śledzić działania państw członkowskich w celu badania, którym przedsiębiorstwom i na jakiej podstawie państwa te przyznają wsparcie finansowe. Zważywszy, że Unia Europejska pragnie zapewnić „sprawiedliwe warunki konkurencji” wszystkim przedsiębiorstwom, które prowadzą działalność na rynku wewnętrznym, pojęcie „pomoc państwa” zostało pieczołowicie opracowane i w spójny sposób uzasadnione w odniesieniu do publicznej polityki przemysłowej. Badaniu podlegają nie tylko przypadki bezpośredniego wsparcia finansowego: ulgi podatkowe i wszelkiego rodzaju korzyści przyznawane wybiórczo różnym przedsiębiorstwom mogą zostać uznane za nie do przyjęcia w oczach Komisji Europejskiej, jeśli stanowią zakłócenie konkurencji.

5.2

W 2005 r. DG ds. Konkurencji czyniła starania w ramach swojej działalności, by lepiej wyjaśnić cele i przepisy mające zastosowanie w przyznawaniu pomocy państwa w krajach UE. Poprzez te działania DG pragnęła wesprzeć pomyślną realizację strategii lizbońskiej, tak aby pomoc taka była wykorzystywana w sposób mogący przyczynić się do konkurencyjności całej gospodarki europejskiej. W celu poprawienia koordynacji między zainteresowanymi stronami (władzami publicznymi, przedsiębiorstwami i ich organizacjami) i skierowania funduszy publicznych do sektorów, w których mogą one zostać skutecznie wykorzystane, DG ds. Konkurencji ogłosiła plan działania w dziedzinie pomocy państwa (17). Główne zasady tego planu nie są przeciwstawne uprzednio istniejącym praktykom, lecz mają na celu przyczynianie się do wdrażania dobrych wzorców, do których mogłyby się stosować państwa członkowskie. Poniżej kilka uwag.

5.2.1

Podane w sprawozdaniu „dobre” i „złe” przykłady ilustrują różne przyczyny, ze względu na które przedsiębiorstwa mogą uzyskać wsparcie finansowe. Oczywiście EKES w pełni zgadza się z przekonaniem, że należy podejmować działania w celu „spożytkowania pieniędzy publicznych z korzyścią dla obywateli UE poprzez podniesienie wydajności gospodarczej, wzrost gospodarczy i tworzenie nowych miejsc pracy, spójność społeczną i regionalną, poprawę jakości usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, zrównoważony rozwój i różnorodność kulturową” (18). Jednakże zważywszy na złe warunki związane ze słabością infrastruktury, klimat gospodarczy niesprzyjający małym i średnim przedsiębiorstwom oraz inne niekorzystne okoliczności, szczególnie w nowych państwach członkowskich, EKES nie może poprzeć celu polegającego na zmniejszeniu pomocy państwa.

5.2.2

Wydaje się, że w wielu państwach członkowskich nadal panuje przekonanie, iż należy stworzyć sprzyjające warunki finansowe dla tradycyjnych przedsiębiorstw przechodzących kryzys i przyznać im w tym celu subwencje służące ich ratowaniu bądź restrukturyzowaniu. Z punktu widzenia polityki zatrudnienia EKES nie może krytykować takich działań. Można wszakże przywołać szereg przypadków, w których sama Komisja wyrażała wątpliwości co do rentowności pomocy mającej umożliwić uratowanym od bankructwa przedsiębiorstwom powrót do zrównoważonej sytuacji ekonomicznej.

5.2.3

Zgodnie z pakietem środków prawnych zainicjowanym w lipcu i zharmonizowanym z planem działania w dziedzinie pomocy państwa, „przedsiębiorstwa będą mogły otrzymywać wsparcie publiczne na pokrycie wszelkich poniesionych kosztów, włączając w to także rozsądny zysk, podczas wykonywania zadań związanych z usługami użyteczności publicznej, określonych i powierzonych im przez organy administracji publicznej”. Udogodnienia te, jako że mogą przyczynić się do złagodzenia trudności finansowych (z całym prawdopodobieństwem w przypadku MŚP działających na skalę lokalną), mogłyby stanowić dobre przykłady skutecznego wykorzystania środków publicznych z pożytkiem dla obywateli i przedsiębiorstw UE.

6.1

Rok 2005 był pierwszym pełnym rokiem korzystania ze zmienionych rozporządzeniem Rady nr 1/2003 procedur dotyczących stosowania praktyk ograniczających konkurencję i nadużywania pozycji dominującej. Oznacza to, że:

6.2

Ze sprawozdania, do którego odnosi się niniejsza opinia, wynika jasno, że udział sądów krajowych we wdrażaniu europejskiego prawa konkurencji, jest ograniczony i że nie należy się spodziewać, że w najbliższym czasie ich włączanie w ten proces będzie przebiegało bez trudności. Jednym z istotnych wyjaśnień tego zjawiska mógłby być fakt, że sądy pierwszej instancji właściwe w zakresie prawa konkurencji różnią się w zależności od państwa. Inne wyjaśnienie polega na tym, że dotąd dostępne było tylko krajowe prawo konkurencji, mimo że harmonizacja przepisów wywarła głęboki wpływ na systemy prawne państw członkowskich, nadal istnieją różnice między prawem UE a prawem krajowym wielu państw członkowskich. Wydaje się obecnie, że nawet strony procesujące się niechętnie wnoszą sprawy do sądów krajowych (19).

6.3

Inna ukryta przyczyna: państwa członkowskie nie mają faktycznego dostępu do orzecznictwa europejskiego, które w istocie jest rzeczywistym źródłem prawa konkurencji. Co się tyczy przepisów formalnoprawnych, dostępne są zwięzłe opisy różnych sytuacji procesowych wraz z odniesieniami do precedensów w tej dziedzinie, jednak ani Komisja, ani Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich nie opracowały jak dotąd podobnych podręczników w zakresie prawa materialnego  (20). Aby sądy państw członkowskich mogły szerzej stosować aktualne artykuły UE dotyczące stosowania praktyk ograniczających konkurencję i nadużywania pozycji dominującej, należałoby przede wszystkim zebrać najważniejsze (i najczęściej przywoływane) przykłady spraw w formie podręcznika, który uzupełniałyby wyjaśnienia pojęć i definicji oraz oświadczenia i wnioski zawarte w wyrokach Sądu Pierwszej Instancji i Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich. Zbiór ten trzeba będzie oczywiście przetłumaczyć na wszystkie języki narodowe, a następnie regularnie aktualizować. Komitet jest przekonany, że prawidłowe stosowanie unijnych przepisów dotyczących konkurencji nie rozpowszechni się w państwach członkowskich, jeśli nie zostanie sporządzony i wydany zbiór orzecznictwa we wszystkich językach używanych w państwach członkowskich oraz nie zostaną zorganizowane szkolenia w zakresie prawa konkurencji przeznaczone w szczególności dla wszystkich zainteresowanych sędziów krajowych, adwokatów i biegłych.

6.4

Jeśli chodzi o ustanowienie sieci umożliwiającej komunikację i współpracę z KOOK, Komisja (w szczególności zaś oczywiście DG ds. Konkurencji) zdołała w stosunkowo krótkim czasie oprzeć europejską sieć konkurencji na solidnych podstawach. Opisane w sprawozdaniu fora i grupy robocze stanowią ogniwa sprawnie działającego systemu współpracy, w którym KOOK bardzo często nawiązują bezpośredni kontakt ze swoimi odpowiednikami (i to nawet na poziomie osób zajmujących się poszczególnymi sprawami) bez korzystania z pośrednictwa Brukseli. Uzasadnione może być stwierdzenie, że w żadnym innym sektorze formalnej organizacji UE integracja nie sięga tak daleko.

—

każdego porozumienia lub kategorii porozumień między przedsiębiorstwami,

—

każdej decyzji lub kategorii decyzji związków przedsiębiorstw,

—

każdej praktyki uzgodnionej lub kategorii praktyk uzgodnionych, które przyczyniają się do polepszenia produkcji lub dystrybucji produktów bądź do popierania postępu technicznego lub gospodarczego, przy zastrzeżeniu dla użytkowników słusznej części zysku, który z tego wynika, oraz bez:

20.7.2007   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 168/29

1.1

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny z zadowoleniem przyjmuje strategię ochrony gleby na szczeblu UE oraz zasadniczo opowiada się za przyjęciem dyrektywy ramowej.

1.2

Strategia UE koncentrować się musi na tych obszarach, gdzie zagrożenie dla gruntów rolnych jest największe: zmiana sposobu użytkowania gleby (w przypadku, gdy grunty rolne przeznaczane są pod budownictwo, drogi itp.), zagłębia przemysłowe zanieczyszczające środowisko czy zagęszczenie gleby. Strategia UE musi przy tym uwzględniać zasadę pomocniczości.

1.3

Za koszty degradacji gleby musi odpowiadać sprawca, z zachowaniem zasady proporcjonalności, a nie przede wszystkim jej użytkownik.

1.4

Jeżeli dyrektywa ramowa ma zapewnić wspólne podstawy dla ochrony gleby, państwa członkowskie muszą wykazywać porównywalny poziom zaangażowania, tak aby nie doszło do zakłóceń konkurencji.

1.5

Gospodarka rolna i leśna, kierująca się dobrymi praktykami w zakresie uprawy, dopomaga w utrzymywaniu i poprawianiu jakości gleby.

1.6

Ziemia wykorzystywana do produkcji żywności z definicji oznacza, że pod uprawę przeznaczono tereny naturalne, dlatego też pewnych ingerencji nie sposób uniknąć.

1.7

EKES zdecydowanie negatywnie ocenia fakt, iż Komisja Europejska nie przedłożyła jeszcze zrewidowanego wniosku dotyczącego zmiany dyrektywy w sprawie osadów ściekowych. Wzywa on Komisję do możliwie najszybszego nadrobienia zaległości, jako że takowa zmiana należy do najważniejszych elementów z punktu widzenia ochrony gruntów rolnych i ograniczania zanieczyszczenia gleby szkodliwymi substancjami.

1.8

Rekultywację zdegradowanej gleby zgodnie z art. 1 „Przedmiot i zakres” należy rozpatrywać zależnie od zaistniałej sytuacji, a każdy przypadek trzeba oceniać odrębnie.

1.9

Opracowywanie polityk sektorowych, do którego państwa członkowskie uprawnione są zgodnie z art. 3, nie może prowadzić do zakłóceń konkurencji pomiędzy państwami członkowskimi.

1.10

Obowiązki nakładane przez państwa członkowskie zgodnie z art. 4 muszą być proporcjonalne.

1.11

Artykuł 12, zgodnie z którym ewentualni nabywcy mogą być zobowiązani do przedstawienia sprawozdania o stanie gleby, wymaga przeformułowania.

1.12

Również sankcje przewidziane w art. 22 muszą być proporcjonalne do powstałych szkód. Niedopuszczalne jest także, zdaniem EKES-u, by określona szkoda mogła za sobą pociągać różne sankcje.

1.13

Środki naprawcze, których podjęcia można wymagać od podmiotu gospodarczego zgodnie z art. 23, są uzasadnione jedynie wówczas, gdy dany podmiot jest sprawcą powstałych szkód.

1.14

Utworzenie niezależnego komitetu ekspertów z udziałem przedstawicieli organów publicznych i sektora prywatnego mogłoby ułatwić realizację strategii ochrony gleby.

2.1

Glebę można traktować w kategoriach zasobów nieodnawialnych. Na wielu obszarach Unii Europejskiej obserwuje się jej postępującą degradację wskutek działalności człowieka, takiej jak przemysł, turystyka, rozbudowa miast oraz infrastruktury transportowej czy pewne praktyki stosowane w rolnictwie i leśnictwie.

2.2

Gleba stanowi wspólny interes całej Unii Europejskiej i brak ochrony tego bogactwa naturalnego na poziomie europejskim podważy trwały i zrównoważony rozwój oraz długoterminową konkurencyjność Europy. Różne strategie polityczne Unii przyczyniają się wprawdzie do ochrony gleby, niemniej brakuje jeszcze spójnej polityki w tej dziedzinie. Zaledwie dziewięć państw członkowskich posiada specjalne przepisy regulujące ochronę gleb, często dotyczące konkretnego zagrożenia, w szczególności zanieczyszczenia gleb. Degradacja gleb silnie oddziałuje na inne kwestie będące przedmiotem wspólnego zainteresowania w UE, takie jak woda, zdrowie ludzkie, zmiany klimatyczne, ochrona środowiska naturalnego i różnorodności biologicznej oraz ochrona żywności.

2.3

Opisana sytuacja stanowi kontekst, w którym Komisja proponuje europejską strategię w dziedzinie ochrony gleby. Strategia została przedstawiona w komunikacie, któremu towarzyszy wniosek dotyczący dyrektywy ramowej i ocena wpływu. Dyrektywa ramowa określa wspólne zasady, cele i działania. Wymaga od państw członkowskich przyjęcia systematycznego podejścia do określania terenów zagrożonych degradacją gleb i zwalczania tego zjawiska, podjęcia środków zapobiegawczych i włączenia ochrony gleb do innych obszarów polityki. Niemniej daje margines elastyczności — to państwa członkowskie mają decydować o swych aspiracjach oraz konkretnych celach i działaniach, jakie muszą podjąć dla ich realizacji. Jest to spowodowane faktem, że problem degradacji gleb jest bardzo zróżnicowany na obszarze UE, w której sklasyfikowano 320 głównych rodzajów gleb.

2.4

Państwa członkowskie muszą zidentyfikować obszary, w których istnieje ryzyko erozji, spadku zawartości materii organicznej, zagęszczenia, zasolenia, i osuwania się ziemi. Muszą ustalić dla takich obszarów poziomy obniżenia ryzyka oraz opracować programy działań dla osiągnięcia tych poziomów. Będą także zobowiązane do przeciwdziałania dalszemu zanieczyszczeniu, sporządzania spisu zanieczyszczonych terenów na swym terytorium oraz opracowania krajowych strategii naprawczych. Przy sprzedaży danego terenu, na którym prowadzi się lub prowadziło działalność powodującą potencjalne zanieczyszczenia, sprzedawca lub nabywca musi dostarczyć organom administracyjnym i drugiej stronie transakcji raport nt. stanu gleby. Wreszcie państwa członkowskie muszą ograniczyć lub złagodzić skutki uszczelniania gleb, na przykład poprzez rekultywację terenów poprzemysłowych.

3.1

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny przyjmuje z zadowoleniem komunikat Komisji w sprawie strategii tematycznej w dziedzinie ochrony gleby, będący kontynuacją wcześniejszego komunikatu z 2002 r. (1), oraz wniosek dotyczący dyrektywy ustanawiającej ramy dla ochrony gleby. Już w 2000 r. EKES w swojej opinii z inicjatywy własnej w sprawie wykorzystywania osadów ściekowych w rolnictwie (2) wzywał Komisję Europejską do wprowadzenia wspólnotowych wymogów minimalnych w zakresie ochrony gleby.

3.2

W ramach niemal czteroletniego otwartego i wszechstronnego procesu opracowywania strategii ochrony gleby Komisja Europejska przeprowadziła szereg debat i różnorakich konsultacji. Również EKES miał sposobność obserwowania tego procesu. Uwagi zawarte w niniejszej opinii, o której przygotowanie zwrócono się do Komitetu, dotyczą przede wszystkim projektu dyrektywy ramowej, niemniej odnoszą się one także do komunikatu Komisji.

3.3

Gleba i jej funkcje są nieocenionym zasobem dla natury, ekosystemu i przetrwania człowieka. Działalność człowieka w różnoraki sposób wpływa na funkcje gleby i jej wykorzystanie. Strategia UE koncentrować się musi na tych obszarach, gdzie zagrożenie dla gruntów rolnych jest największe: w wypadku zmiany sposobu użytkowania gleby, w zagłębiach przemysłowych zanieczyszczających środowisko czy w wypadku zagęszczenia i erozji gleby.

3.4

Gleba i jej funkcje wiążą się z wieloma innymi obszarami polityki, do których mają zastosowanie uregulowania zarówno wspólnotowe, jak i krajowe, takie jak np. dyrektywa dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego czy przepisy dotyczące substancji chemicznych itp. W niektórych krajach obowiązują już przepisy i rozwiązania w zakresie monitorowania i oceny gleby oraz jej zanieczyszczenia, a zatem wniosek Komisji nie może tutaj stanowić kroku wstecz i powinien pozostawiać takim krajom wystarczającą swobodę.

3.5

Komisja zwraca uwagę na fakt, że to nie użytkownicy gruntów ponoszą koszty degradacji gleby, lecz społeczeństwo i inne podmioty. EKES pragnie zaznaczyć, że odpowiedzialność za szkodę ponosić musi jej sprawca, którym zasadniczo nie zawsze jest użytkownik gruntu. W wielu wypadkach użytkowników gruntów dotykają skutki zanieczyszczenia powietrza, zanieczyszczenia innych obszarów poprzez emisje pochodzące z przemysłu, powodzi czy innych emisji substancji szkodliwych, kiedy to w żadnej mierze nie odpowiadają oni za powstałe niekorzystne oddziaływanie.

3.6

EKES odnotowuje, że Komisja stale zwraca uwagę, iż środki ochrony należy stosować bezpośrednio u źródła. Komitet popiera takie podejście, które doprowadzi także do właściwego uregulowania kwestii odpowiedzialności. Będzie ono miało również wpływ na inne obszary prawne, które nie dotyczą bezpośrednio gleb.

3.7

EKES wyraża swoje poparcie dla strategii tematycznej w dziedzinie ochrony gleby i jej realizacji poprzez dyrektywę ramową poświęconą temu zagadnieniu. W ten sposób spełnione zostaną wymogi niezbędne dla zapewnienia jednolitej ochrony o wspólnych zasadach w odniesieniu do problemów, których występowanie z natury bywa transgraniczne. Niemniej jednak, by rzeczywiście zagwarantować lepszą ochronę gleby, niezbędna jest integracja tego obszaru z pozostałym prawodawstwem.

3.8

Komisja oświadcza ponadto, że koszty i korzyści zależeć będą od stopnia zaangażowania oraz od tego, na ile wykorzysta się możliwości oferowane np. przez normy środowiskowe obowiązujące w ramach wspólnej polityki rolnej. EKES zwraca uwagę na to, że wciąż nie ma jasności co do tego, w jaki sposób państwa członkowskie mają właściwie i jednolicie interpretować wymogi wzajemnej zgodności oraz stosować się do nich [cross-compliance]. Koncepcja ta wprowadzona została jako warunek w zakresie wspólnej polityki rolnej. Jeżeli celem dyrektywy ramowej ma być zapewnienie wspólnej podstawy dla ochrony gleb oraz uniknięcie m.in. sytuacji, w której zainteresowane podmioty podlegałyby zupełnie różnym zobowiązaniom finansowym, potrzebne jest także zaangażowanie na porównywalnym poziomie, tak aby zapobiec ewentualnym zakłóceniom konkurencji.

3.9

Jako pierwszy przykład Komisja przytacza fakt, że m.in. nieodpowiednie metody stosowane w rolnictwie i leśnictwie mogą się przyczyniać do degradacji gleby. Gospodarka rolna i leśna, kierująca się dobrymi praktykami w zakresie uprawy, pomaga przecież w utrzymywaniu i poprawianiu jakości gleby. Większe zagrożenie dla ziemi uprawnej stanowią zmiany w zakresie jej zagospodarowania, ekspansja przemysłu, szlaki transportowe, zanieczyszczenie powietrza, ozon troposferyczny i inne zanieczyszczenia. Nawet jeśli planowanie przestrzenne (w tym planowanie przestrzenne miast) nie należy do kompetencji UE, tylko od państw członkowskich, zagadnienie to musi znaleźć się w centrum zainteresowania.

3.10

Siły rynkowe i obecna polityka rolna również przyczyniły się do postępów w zakresie rozwoju strukturalnego i specjalizacji oraz doprowadziły do rozdzielenia w znacznej mierze uprawy roślin i hodowli zwierząt, wskutek czego do gleby trafia być może mniej materiałów organicznych. Nowa wspólna polityka rolna oddzielająca dopłaty od produkcji wzmacnia jeszcze ową tendencję.

3.11

Zdaniem Komisji rolnictwo może pozytywnie oddziaływać na jakość gleb, niezależnie od tego, czy prowadzone jest w sposób ekologiczny, ekstensywny, czy też chodzi o rolnictwo zintegrowane. Zapatrywanie takie wydaje się nieco zbyt uproszczone. Wszystko zależy od fachowej wiedzy i środków technicznych wykorzystywanych w uprawie. Ziemia wykorzystywana na potrzeby produkcji żywności z definicji oznacza, że pod uprawę przeznaczono tereny naturalne. To z kolei oznacza, że nie sposób uniknąć pewnych ingerencji, co więcej — trzeba się z nimi pogodzić, aby można było produkować żywność. Oddziaływanie na użytki rolne zależy od sezonowych czynników meteorologicznych i klimatycznych, a także ogólnie od klimatu, z czego jednak nie wynika, że trzeba się pogodzić z odkładaniem się substancji odżywczych, erozją, zmniejszaniem się grubości warstwy humusowej itd. Przy dzisiejszym stanie wiedzy normalne użytkowanie ziemi w rolnictwie może przyczyniać się raczej do ochrony gleby i poprawy jej jakości. Niewiele przedsiębiorstw, dokonując inwestycji i gospodarując gruntami, ma tak długookresową perspektywę jak rolnicy i leśnicy. To wyjątkowe uświadomienie rolników w odniesieniu do ochrony gleby należy poszerzać i wspierać poprzez systemy doradztwa oraz dobrowolne działania i zachęty.

3.12

Komisja stwierdza ponadto, że dyrektywa w sprawie odpowiedzialności za środowisko (3) przyczynia się do wzmocnienia ochrony środowiska. Komitet zgadza się z powyższym stwierdzeniem. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że panująca obecnie sytuacja, kiedy szkoda może za sobą pociągać nawet trzy różne sankcje (konieczność zwrotu środków, odpowiedzialność karna oraz grzywny administracyjne), jest nie do pogodzenia z normalnym pojmowaniem prawa.

3.13

EKES wyraża swoje poparcie dla idei, jaką jest zapewnienie zrównoważonej gospodarki glebowej poprzez kompleksową strategię ochrony gleb.

3.14

Dla zapewnienia lepszej realizacji strategii można by utworzyć niezależny komitet ekspertów w dziedzinie ochrony gleby z udziałem przedstawicieli organów publicznych i sektora prywatnego.

4.1

EKES zdecydowanie negatywnie ocenia fakt, iż Komisja Europejska nie przedłożyła jeszcze wniosku dotyczącego zmiany dyrektywy w sprawie wykorzystywania osadów ściekowych w rolnictwie i dopuszczalnych stężeń metali ciężkich, nad którym pracuje już od kilku lat. W swoim komunikacie w sprawie ochrony gleby Komisja deklaruje zamiar przedstawienia takowego wniosku w 2007 r. W pierwszym komunikacie w sprawie strategii tematycznej w dziedzinie ochrony gleby z 2002 r. Komisja stwierdzała, że rewizja nastąpi w ramach strategii ochrony gleb. Oznacza to, że jeden z najważniejszych instrumentów niezbędnych dla lepszej ochrony gleby i bezpiecznej produkcji żywności uległ znacznemu opóźnieniu. Dlatego wniosek dotyczący zmiany dyrektywy w sprawie wykorzystywania osadów ściekowych powinien być opublikowany koniecznie wraz z przyjęciem strategii ochrony gleb.

4.1.1

Obowiązująca obecnie dyrektywa w sprawie osadów ściekowych (4) w dalszym ciągu dopuszcza wysokie stężenie metali ciężkich i innych substancji szkodliwych w osadach, które mogą trafiać na pola. EKES przywołuje swoją opinię z inicjatywy własnej, w której już w roku 2000 wypowiedział się w kwestii zmiany dyrektywy Rady w sprawie wykorzystywania osadów ściekowych w rolnictwie i wezwał do wprowadzenia bardziej restrykcyjnych norm w zakresie stężenia metali ciężkich. Równie niewystarczająca jest wiedza na temat ogólnego składu chemicznego zanieczyszczeń, podobnie jak ich wzajemnych oddziaływań oraz wpływu na glebę i bezpieczeństwo żywności, w przypadku ich trafienia na grunty uprawne.

4.1.2

EKES traktuje tę sprawę bardzo poważnie i pragnie powołać się na badanie opublikowane przez dwóch naukowców w medycznym czasopiśmie fachowym „The Lancet” w listopadzie 2006 r. Chociaż mamy tutaj do czynienia z pojedynczym badaniem, wykazuje ono, że doskonale znane substancje zanieczyszczające mogą oddziaływać w niedostrzeżony wcześniej sposób na mózg płodu oraz małych dzieci. Zdaniem badaczy może to mieć związek z poważnymi stanami chorobowymi, jak np. autyzm, ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi) czy zaburzenia rozwojowe. Wiele spośród tych chemikaliów zawierają również produkty wykorzystywane w gospodarstwie domowym. Ostatecznie w różnoraki sposób docierają one do kanalizacji, a jak dotąd nie dysponujemy jeszcze dostateczną wiedzą na temat ich oddziaływania na grunty rolne nawożone osadami ściekowymi.

4.1.3

EKES przyjmuje z zadowoleniem fakt, że Komisja najwyraźniej zmieniła swoje dotychczasowe zapatrywania, iż z ekologicznego punktu widzenia osady ściekowe najlepiej byłoby wywozić na grunty rolne. Zdają się o tym świadczyć sformułowania zawarte w komunikacie dotyczącym strategii zapobiegania powstawania odpadów (5). Komisja potwierdza tam także swój zamiar przedstawienia wniosku dotyczącego zmiany dyrektywy w sprawie osadów ściekowych po uchwaleniu strategii ochrony gleby. Zdaniem EKES-u Komisja nie powinna była jednak zwlekać, tylko już dawno przedstawić radykalnie zmienioną dyrektywę w sprawie dopuszczalnych stężeń metali ciężkich i innych szkodliwych substancji w osadach ściekowych, tym bardziej że w projekcie dyrektywy stwierdzono, iż jest to niezbędne dla ograniczenia wprowadzania niebezpiecznych substancji do gleby.

4.1.4

Wykorzystanie osadów ściekowych w rolnictwie oraz stężenia znajdujących się w nich substancji szkodliwych to jedna z najważniejszych kwestii w dziedzinie ochrony gleby i bezpieczeństwa żywności. Nasuwa się tu pytanie, czy użytkownik gruntu bądź producenci osadów ściekowych, tzn. miasta i gminy, powinni odpowiadać za ewentualną degradację gleby. Kwestie odpowiedzialności i odszkodowania wymagają doprecyzowania w zmienionej dyrektywie w sprawie osadów ściekowych.

4.1.5

Nowe, bezpieczniejsze regulacje dotyczące chemikaliów mają istotne znaczenie dla ochrony gleby w ogólnym zakresie, ale przede wszystkim w odniesieniu do metod, jakimi społeczeństwo pozbywa się osadów ściekowych poprzez nawożenie nimi pól. W celu zapewnienia pożądanej ochrony gleby niezbędne jest zastąpienie groźnych chemikaliów mniej niebezpiecznymi substancjami chemicznymi.

4.1.6

EKES wzywa Komisję do niezwłocznego przedstawienia wniosku dotyczącego zmiany dyrektywy, a także do przeprowadzenia analizy ryzyka związanego z większą liczbą substancji chemicznych niż w dotychczasowej dyrektywie. Powinien to być jeden z najważniejszych elementów ochrony gleby, aby uniknąć jeszcze większego zanieczyszczenia i zapewnić wysoki poziom bezpieczeństwa żywności.

4.2

Artykuł 1 dyrektywy w sprawie ochrony gleby stanowi, że środki mające zapobiegać procesom degradacji gleby obejmują rekultywację zdegradowanej gleby i przywrócenie jej przynajmniej do stanu odpowiadającego obecnemu lub przyszłemu zatwierdzonemu przeznaczeniu. EKES popiera wprawdzie tę zasadę, kwestionuje jednak wyraz „przynajmniej”, użyty w dyrektywie ramowej. Każdy przypadek należy rozpatrywać odpowiednio do zaistniałej sytuacji i odrębnie oceniać.

4.3

Zdaniem EKES-u obecne sformułowanie artykułu 3 umożliwia państwom członkowskim opracowywanie polityk sektorowych w innych dziedzinach, co naruszałyby konkurencję. Artykuł ten powinien ograniczać się do analizy, ewentualne środki musiałyby natomiast pozostawać w zgodzie z wymogami stawianymi przez funkcjonujący rynek wewnętrzny, przepisy wspólnotowe i zasady uczciwej konkurencji.

4.4

Ponadto zdaniem EKES-u artykuł 4 dopuszcza niemal nieograniczone pole manewru. W odniesieniu do gruntów rolnych EKES już na wstępie zwrócił uwagę, że na użytki rolne oddziałują różne czynniki, niezależne od użytkownika gruntu, np. sezonowe czynniki meteorologiczne i klimatyczne, a także klimat w ogóle itd. Obowiązki nakładane przez państwa członkowskie muszą być w stosunku do nich proporcjonalne. Tak samo środki podejmowane przez państwa członkowskie muszą być w znacznym stopniu do siebie dostosowane. Odpowiada to również przepisom artykułu 9, w którym jest mowa o proporcjonalnych środkach zmierzających do zachowania funkcji gleby.

4.5

Artykuł 12 zobowiązuje właścicieli gruntów lub ewentualnych nabywców do przedstawienia sprawozdania o stanie gleby. Zdaniem Komitetu nałożenie takowego zobowiązania na potencjalnych nabywców byłoby błędem. Gdyby ze względu na różnice w przepisach krajowych potrzeba było pewnej elastyczności, powinno się ją zapewnić za pomocą innego sformułowania.

4.6

Artykuł 17 stanowi, że Komisja zamierza utworzyć dobrowolną platformę wymiany informacji. Komisja musi dołożyć wszelkich starań, by owa platforma rzeczywiście stała się forum wymiany podobnych metod, tak aby zapewnić jednolitość koncepcji i neutralne warunki konkurowania. Jako że wymiana informacji ma się odbywać na zasadach dobrowolności, potrzebne będzie także aktywne zaangażowanie ze strony Komisji.

4.7

Artykuł 22 przewiduje, że państwa członkowskie ustanawiają system sankcji. Zdaniem EKES-u ze względu na pewność prawną ważne jest, by ustanawiane sankcje były proporcjonalne do powstałych szkód. Podobnie nie do przyjęcia jest, by określona szkoda mogła za sobą pociągać różne sankcje.

4.8

Artykuł 23 zmienia postanowienia dyrektywy 2004/35/WE i przewiduje, że właściwe organy wymagają, aby środki naprawcze podjął podmiot gospodarczy. Zdaniem Komitetu jest to zgodne z prawem tylko wówczas, gdy dany podmiot gospodarczy jest sprawcą szkody, co jednak nie wynika wyraźnie z treści przepisu.

20.7.2007   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 168/34

—

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego jednolitą procedurę wydawania zezwoleń na stosowanie dodatków do żywności, enzymów spożywczych i środków aromatyzujących do żywności

—

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie enzymów spożywczych i zmieniającego dyrektywę Rady 83/417/EWG, rozporządzenie Rady (WE) nr 1493/1999, dyrektywę 2000/13/WE oraz dyrektywę Rady 2001/112/WE

—

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie środków aromatyzujących i niektórych składników żywności o własnościach aromatyzujących do użycia w i na środkach spożywczych oraz zmieniającego rozporządzenie Rady (EWG) nr 1576/89, rozporządzenie Rady (EWG) nr 1601/91, rozporządzenie (WE) nr 2232/96 i dyrektywę 2000/13/WE

—

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie dodatków do żywności

1.1

Komitet z zadowoleniem przyjmuje pakiet propozycji dotyczących dodatków do żywności, enzymów spożywczych i środków aromatyzujących oraz wspólnych procedur wydawania zezwoleń, o ile umożliwiają one stworzenie skutecznego i konkurencyjnego rynku wewnętrznego, w którym zagwarantowany jest wysoki poziom ochrony życia i zdrowia ludzkiego.

1.2

Komitet uważa, że szereg jasnych i ujednoliconych przepisów dotyczących sposobu przeprowadzania ocen bezpieczeństwa w pewnych i możliwych do przewidzenia ramach czasowych oraz przy umiarkowanych kosztach stanowi gwarancję zarówno dla konsumentów, jak i producentów, zwłaszcza tych prowadzących działalność w mniejszej skali.

1.3

Komitet popiera cel wyznaczony przez Komisję, zmierzający do uproszczenia i ujednolicenia sektorów dodatków do żywności, środków aromatyzujących i enzymów spożywczych oraz do promowania spójności między nimi poprzez przyjęcie jednej wspólnej procedury wydawania na nie zezwoleń.

1.4

Komitet uważa, że o ile możliwość otrzymania jednego zezwolenia ważnego w całej UE może być bardzo korzystna dla jednolitego rynku w perspektywie średnio- i długoterminowej, to należy jednak brać pod uwagę wpływ nowych przepisów na produkty importowane.

1.4.1

Europa stale konkuruje na rynku globalnym zarówno w zakresie eksportu, jak i importu, a przewidziane normy są często bardziej uciążliwe od norm Kodeksu żywnościowego (Codex Alimentarius), co może spowodować zakłócenia konkurencji na niekorzyść europejskich przedsiębiorstw, szczególnie tych prowadzących działalność w mniejszej skali.

1.5

Komitet pozytywnie ocenia zaproponowaną procedurę, polegającą na poddaniu procedurze komitologii zmian do wykazu wspólnotowego, pod warunkiem że zapewnione zostaną ścisłe kryteria przejrzystości, stały dialog z producentami i konsumentami oraz szybkie mechanizmy innowacji i rozwoju produktów.

1.6

Komitet popiera wzmocnienie działalności EFSA (Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności) w celu dokonania przejrzystej oceny ryzyka opartej na danych naukowych oraz obiektywnych argumentach, będącej gwarancją dla konsumentów.

1.7

Komitet zaleca wzmocnienie procedur oraz zwiększenie zasobów ludzkich i finansowych EFSA w celu zapewnienia wysokiej jakości przejrzystych i niezależnych ocen przy pełnym poszanowaniu kryteriów poufności.

1.8

Komitet uważa, że równie stosowne byłoby wzmocnienie działań monitoringowych państw członkowskich w zakresie spożycia i stosowania dodatków do żywności, enzymów i środków aromatyzujących, przy użyciu skutecznych metod uzupełniających dane dostarczane przez przemysł.

1.9

Komitet opowiada się za przeglądem okresowym wykazów dotyczących dodatków do żywności, enzymów i środków aromatyzujących, pod warunkiem że będzie on oparty na stałym i usystematyzowanym dialogu z konsumentami oraz producentami i nie będzie się wiązać z dodatkowymi obciążeniami w zakresie kosztów i czasu.

2.1

Postęp naukowo-technologiczny umożliwia nam otrzymywanie wyższej jakości produktów spożywczych dzięki wykorzystaniu między innymi niewielkich ilości enzymów, środków aromatyzujących i dodatków do żywności. Ten sam postęp pozwala nam uniknąć niewłaściwego wykorzystania tych substancji.

2.2

W ramach starań podjętych w celu poprawy przepisów wspólnotowych opartych na koncepcji „z gospodarstwa prosto na stół”, Komisja ogłosiła w Białej księdze w sprawie bezpieczeństwa żywności — na której temat Komitet miał już okazję się wypowiedzieć (1) — zamiar uaktualnienia i uzupełnienia istniejących przepisów dotyczących dodatków i środków aromatyzujących oraz ustanowienia szczegółowych przepisów dotyczących enzymów (działania 11 i 13 wymienione w białej księdze).

2.3

Komitet zawsze popierał cel zagwarantowania sprawnego funkcjonowania rynku wewnętrznego, przy jednoczesnym zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony życia i zdrowia ludzkiego, wielokrotnie też popierał potrzebę przyjęcia całościowego i zintegrowanego podejścia w dziedzinie bezpieczeństwa żywności w UE.

2.4

Zdaniem Komitetu „Prawodawstwo powinno obejmować cały europejski łańcuch pokarmowy, od gospodarstwa po stół. Wszystkie elementy tego łańcucha powinny być równie ważne, a Komisja musi zagwarantować rzeczywiste wdrożenie prawodawstwa wspólnotowego” (2).

2.5

Przyjęcie wspólnej procedury zatwierdzania enzymów, środków aromatyzujących i dodatków do żywności stanowi kluczowy i nowatorski element w pakiecie propozycji przedstawionych przez Komisję. Komitet zgadza się zatem z celem wyznaczonym przez Komisję, zmierzającym do uproszczenia i ujednolicenia tych sektorów. Pozwoli to uniknąć dużej liczby procedur wydawania zezwoleń przez poszczególne państwa członkowskie, znosząc podwójne systemy wydawania zezwoleń oraz ograniczając znacznie obciążenia administracyjne i biurokratyczne.

2.6

Co się tyczy dodatków do żywności, prawodawstwo w tej dziedzinie zostało już ujednolicone na szczeblu europejskim. Zgodnie z tym prawodawstwem obecnie istnieje ok. 330 zatwierdzonych dodatków do żywności i wpływają wciąż wnioski o wydanie zezwoleń na nowe dodatki i nowe zastosowania.

2.6.1

Dla przeprowadzenia oceny tychże wniosków konieczne są wystarczająco szczegółowe dane na temat użycia i właściwości tych substancji, przede wszystkim w celu podejmowania decyzji odnoszących się do zarządzania ryzykiem.

2.7

Dzięki harmonizacji przewidzianej dla środków aromatyzujących i enzymów, nowe procedury wydawania zezwoleń będą prostsze i ograniczone zostaną zarówno koszty związane z aktualizacją arkuszy danych technicznych, jak i zmiany w zakresie etykietowania.

2.8

Co się tyczy enzymów, istnieje ryzyko, że obecna niepewność prawna spowodowana różnorodnością przepisów krajowych może wywołać zakłócenia na rynku enzymów spożywczych, a także obciążenia administracyjne i finansowe w różnych państwach członkowskich. Ponadto w przypadku braku działań zmierzających do ujednolicenia poziom ochrony wciąż by się różnił z powodu rozbieżności między państwami członkowskimi w dziedzinie postrzegania zagrożeń, oceny bezpieczeństwa i przepisów dotyczących enzymów spożywczych.

2.8.1

Należy podkreślić, że o ile z jednej strony istnieje ryzyko, iż brak ujednoliconych przepisów na szczeblu UE może stworzyć przeszkody dla producentów w swobodnym przepływie i handlu, to z drugiej strony ujednolicenie zarówno oceny bezpieczeństwa, jak i zezwoleń na zastosowanie enzymów spożywczych może wiązać się z dużymi inwestycjami głównie ze względu na koszt zezwoleń szacowany na ok. 150-250 tys. euro (3) na enzym.

2.8.2

Przemysł enzymów spożywczych zajmuje się stałym opracowywaniem nowych technologii i procesów mających na celu wprowadzenie innowacji oraz ulepszenie produkcji żywności; nie może on jednak lekceważyć ewentualnych czynników ryzyka o charakterze chemicznym, związanych z alergiami, toksycznością i resztkową aktywnością mikrobiologiczną. Te ewentualne zagrożenia wymagają stałej oceny bezpieczeństwa dla konsumentów, szczególnie w odniesieniu do enzymów pochodzących z organizmów genetycznie zmodyfikowanych.

2.9

Co się tyczy prawodawstwa na temat środków aromatyzujących i niektórych składników żywności o własnościach aromatyzujących przeznaczonych do użycia w i na środkach spożywczych, stosowna byłaby bardziej skuteczna procedura wydawania zezwoleń w celu ułatwienia zarządzania wykazem zawierającym ok. 2600 substancji aromatycznych przeznaczonych do użycia w lub na środkach spożywczych.

2.9.1

Nie ulega wątpliwości, że ujednolicenie przepisów dotyczących środków aromatyzujących może polepszyć pozycję Unii Europejskiej w negocjacjach z krajami trzecimi, gdyż konieczne będzie wprowadzenie środków aromatyzujących do systemu Kodeksu żywnościowego (Codex Alimentarius) między innymi po to, by uniknąć wyrządzenia szkody przedsiębiorstwom europejskim, zwłaszcza MŚP.

2.9.2

Dzięki stworzeniu jednolitego i zintegrowanego rynku środków aromatyzujących w UE, przemysł europejski będzie mógł zachować swą wiodącą pozycję w sektorze produkcji i opracowywania środków aromatyzujących.

2.9.3

Z drugiej strony nie należy lekceważyć dodatkowego obciążenia pracą, które będzie konieczne do dostosowania się do nowych przepisów w dziedzinie etykietowania środków aromatyzujących.

2.10

Zdaniem Komitetu dla zapewnienia niezależnej, przejrzystej i wysokiej jakości oceny bezpieczeństwa dodatków do żywności, enzymów i środków aromatyzujących, konieczne jest wzmocnienie Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności za pomocą zasobów i środków oraz zaplanowanie nowych procedur.

2.11

Przejście od procedur decyzyjnych opartych na współdecydowaniu z Parlamentem Europejskim do procedury komitologii, w ramach której komitety wydają zezwolenia, wymaga określenia jasnych i przejrzystych kryteriów w celu dokonania oceny bezpieczeństwa korzyści przewidzianych dla konsumentów.

2.12

Jak Komitet podkreślał już w swych poprzednich opiniach (4), istnieje „potrzeba kryteriów, takich jak wzrost/spadek zaufania konsumentów, zarządzanie ewentualnymi kryzysami żywnościowymi, ściślejsza współpraca między zainteresowanymi podmiotami (itp., dla przeprowadzenia oceny postępów w zakresie bezpieczeństwa żywności i osądzenia, czy nowy system spełnia oczekiwania”.

3.1

Pakiet propozycji przedstawiony przez Komisję ma na celu uściślenie i uczynienie bardziej zrozumiałym istniejącego prawodawstwa w dziedzinie dodatków do żywności oraz środków aromatyzujących i wprowadza nowe przepisy w zakresie enzymów. Wysunięto również propozycję, która zmierza do stworzenia wspólnych procedur wydawania zezwoleń dla wszystkich trzech sektorów, opartych na opiniach naukowych wydanych przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności EFSA.

3.2

Dodatki do żywności. Nowe przepisy mają na celu uproszczenie i usprawnienie systemu wydawania zezwoleń na dodatki do żywności, który jest obecnie objęty zakresem dyrektywy 89/107/EWG. Zezwolenia na włączenie dodatków do żywności do nowego wykazu byłyby oparte na ramowej ocenie ryzyka w zakresie bezpieczeństwa żywności określonej przez EFSA, zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 178/2002. Proponuje się ponadto przegląd aspektów technicznych obecnego systemu wydawania zezwoleń i opracowuje się nowe ujednolicone przepisy wspólnotowe dla dodatków wykorzystywanych w innych dodatkach.

3.3

Enzymy. W oparciu o przychylną opinię naukową EFSA proponuje się nowe ramy prawne oceny, zatwierdzania i kontroli enzymów spożywczych oraz ustanowienie wykazu wszystkich enzymów wykorzystywanych w produktach żywnościowych w celach technologicznych. Opracowywane są również przepisy dotyczące etykietowania enzymów spożywczych różniących się od tych, które są wykorzystywane jako substancja pomocnicza.

3.4

Środki aromatyzujące. Przewiduje się przegląd ogólnych zasad ustanowionych przez dyrektywę 88/388/EWG w celu dostosowania przepisów do rozwoju naukowo-technologicznego poprzez zatwierdzenie nowego rozporządzenia, które ustanawia bardziej przejrzyste zasady odnośnie do:

3.5

Procedura wspólnego wydawania zezwoleń. Wniosek proponuje wprowadzenie jednej wspólnej procedury wydawania zezwoleń na dodatki do żywności, środki aromatyzujące i enzymy spożywcze w oparciu o ocenę bezpieczeństwa przeprowadzoną przez EFSA i o zarządzanie ryzykiem. Procedura wydawania zezwoleń przewiduje udział państw członkowskich i Komisji w ramach procedury regulacyjnej komitetu. Wniosek powierza Komisji — w oparciu o oceny naukowe EFSA — zadanie opracowania i uaktualnienia różnych wykazów, jednego dla każdej kategorii przedmiotowych substancji. Włączenie substancji do jednego z tych wykazów oznacza, że zezwolono na jej powszechne użycie przez wszystkie podmioty na rynku wspólnotowym.

4.1

Komitet jest zasadniczo przychylny propozycjom Komisji, pod warunkiem, że zachowane zostaną skuteczność i konkurencyjność rynku wewnętrznego oraz zagwarantowany zostanie wysoki poziom ochrony życia i zdrowia ludzkiego.

4.2

Komitet uważa, że zaproponowany instrument w formie rozporządzenia stanowi lepszą gwarancję w porównaniu z dyrektywą, która pozwala na różne interpretacje w trakcie transponowania prawodawstwa.

4.3

Możliwość otrzymania jednego zezwolenia ważnego w całej Unii Europejskiej, może — zdaniem Komitetu — być z pewnością bardzo korzystne dla jednolitego rynku w perspektywie średnio- i długoterminowej.

4.3.1

Należy niemniej pamiętać o wpływie nowych przepisów na produkty importowane i o fakcie, że Europa jest dużym importerem stale konkurującym na rynku globalnym, podczas gdy przepisy wspólnotowe są bardziej uciążliwe od obecnych przepisów Kodeksu żywnościowego, który powinien być w związku z tym dostosowany, tak by nie wyrządzać szkody europejskim przedsiębiorstwom.

4.4

Wariant przyjęty przez Komisję polegający na tym, by zmianę wykazu wspólnotowego poddać tzw. procedurze komitologii, może stanowić postęp zarówno dla przemysłu, jak i społeczeństwa obywatelskiego, jeżeli zostanie on zrealizowany przy zachowaniu rygorystycznych kryteriów przejrzystości i jeżeli można będzie jednocześnie dotrzymać kroku innowacjom oraz rozwojowi nowych i lepszych produktów, także w zakresie walki z alergiami.

4.5

Oparcie oceny ryzyka na przejrzystych procedurach, których podstawą są dane naukowe i obiektywne argumenty, stanowi zdaniem Komitetu pozytywny aspekt działalności EFSA.

4.6

Komitet uważa, że nowym obowiązkom powierzonym EFSA musi odpowiadać rozwój stosowanych przez nią procedur oraz zwiększenie jej zasobów ludzkich i finansowych, tak by zapewnić wysokiej jakości przejrzyste i niezależne oceny przy pełnym poszanowaniu kryteriów poufności.

5.1.1

Komitet uważa, że zasady stosowania, o których mowa w art. 9, w tym treść, sporządzanie i składanie wniosku, uzgodnienia dotyczące kontroli ważności wniosku oraz rodzaj informacji muszą zostać zawarte w opinii EFSA.

5.1.2

Co się tyczy aktualizacji wykazu wspólnotowego, system wydawania zezwoleń powinien mieć krótsze terminy, czyli należałoby ograniczyć okres 9 miesięcy przewidziany przez wniosek dotyczący rozporządzenia Komisji do 3 miesięcy, tak by móc zamknąć cały cykl przeglądu i zatwierdzania w ciągu 12 miesięcy.

5.1.3

Równocześnie możliwość przedłużenia okresu oceny przez EFSA lub Komisję w szczególnych przypadkach, o której mowa w art. 10, nie może być przyznana na czas nieokreślony, lecz w rozporządzeniu należy wyznaczyć granicę czasową.

5.1.4

Komitet uważa, że w ramach wspólnej procedury wydawania zezwoleń należy przewidzieć przegląd okresowy i aktualizację wykazów — ograniczając ich koszt i związane z nimi obciążenia — na podstawie stałego i usystematyzowanego dialogu z producentami i konsumentami.

5.1.5

Wspólnotowy system wydawania zezwoleń nie powinien być w żadnym razie wykorzystywany w celu uzasadnienia faktu tworzenia barier technicznych dla handlu; należy zatem wykluczyć kosztowne testy i certyfikacje w imporcie i eksporcie.

5.2.1

Stosowne byłoby większe uściślenie kryteriów definiowania „uzasadnionego wymogu technologicznego” oraz „korzyści i pożytków” dla konsumenta, o których mowa w art. 5.

5.2.2

Co się tyczy etykietowania omówionego w art. 20, informacje winny być w pełni zrozumiałe i łatwe do zidentyfikowania dla ogółu społeczeństwa oraz mieć jednolity charakter w całej Wspólnocie.

5.3.1

Komitet pozytywnie ocenia fakt, że wszystkie enzymy spożywcze pełniące funkcję technologiczną wchodzą w zakres zastosowania rozporządzenia i że wpisanie ich do wykazu wspólnotowego wymaga zatwierdzenia.

5.3.2

Komitet uważa, że również w odniesieniu do enzymów — jak w wypadku dodatków do żywności — należy wśród kryteriów oceny zawrzeć „korzyści i pożytki” dla konsumenta.

5.3.3

Co się tyczy etykietowania, Komitet podkreśla potrzebę przejrzystości i jednolitych wymogów na szczeblu wspólnotowym, bez niepotrzebnej złożoności, zarówno dla producentów, jak i konsumentów.

5.3.4

Zdaniem Komitetu należy unikać zachowania wykazów w ustawodawstwie wertykalnym, gdyż stworzyłoby to podwójny system wydawania zezwoleń na te same enzymy. Poprzednie dyrektywy i rozporządzenia powinny zostać jak najszybciej zmienione, by w jednoznaczny sposób odnieść się do nowych zaproponowanych przepisów.

5.4.1

Zdaniem Komitetu stosowne byłoby dostosowanie kryteriów oceny do kryteriów wskazanych w wypadku dodatków, włączając do nich „korzyści i pożytki” dla konsumenta.

5.4.2

Komitet popiera potrzebę większej jasności informacji przeznaczonych dla konsumenta, o czym mowa w art. 14, na temat charakteru i pochodzenia środków aromatyzujących stosowanych w żywności.

20.7.2007   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 168/38

1.1

Zdaniem EKES-u nowa tendencja polityczna w zarządzaniu połowami w UE oparta na maksymalnie podtrzymywalnym odłowie jest korzystna w perspektywie długoterminowej, jednak może ona mieć poważne konsekwencje gospodarcze i społeczne dla europejskiego sektora rybackiego. Dlatego też Komitet zaleca bardzo ostrożne rozważenie wynikających z jej wprowadzenia zalet i wad na płaszczyźnie gospodarczej, społecznej i środowiskowej.

1.2

Ze względu na dużą niepewność co do określenia maksymalnie podtrzymywalnego odłowu dla poszczególnych stad EKES zaleca Komisji, by w swych długoterminowych planach ustaliła rozsądne, stopniowe i elastyczne coroczne dostosowania, które byłyby należycie uzgodnione ze wszystkimi zainteresowanymi stronami. W tym celu powinna ona odpowiednio wcześnie przeprowadzać stosowne konsultacje z Regionalnymi Komitetami Doradczymi (RAC), z Komitetem Doradczym ds. Rybołówstwa i Akwakultury (ACFA) oraz z komitetem ds. dialogu społecznego w sektorze rybołówstwa morskiego, pozostawiając ich członkom czas niezbędny do uzgodnienia stosownych propozycji.

1.3

W związku z tym EKES zaleca Komisji szczególnie staranne ustalenie w skali rocznej stopnia śmiertelności połowowej celem uzyskania w perspektywie długoterminowej maksymalnego podtrzymywalnego odłowu na łowiskach mieszanych.

1.4

EKES nie podziela stanowiska Komisji Europejskiej, zgodnie z którym proponowana polityka zarządzania zasobami rybnymi pozwoli na zrównoważenie bilansu handlowego, ponieważ zmniejszenie zaopatrzenia rynku ze strony przedsiębiorstw wspólnotowych zostanie natychmiast skompensowane importem z krajów trzecich. Dlatego też Komitet wzywa Komisję Europejską, by uważnie obserwowała i kontrolowała import na rynek wspólnotowy.

1.5

Zdaniem Komitetu Komisja i państwa członkowskie UE powinny uwzględnić inne czynniki związane ze środowiskiem naturalnym, wymienione w niniejszej opinii i również wpływające na przemiany w ekosystemach morskich oraz zaleca, by nałożyły na podmioty gospodarcze wywierające wpływ na te systemy ograniczenia podobne do tych, które są nakładane na sektor rybacki.

1.6

Co do dostosowań wymaganych dla osiągnięcia maksymalnie podtrzymywalnego odłowu Komitet uważa, że oba podejścia zaproponowane przez Komisję mogą się uzupełniać; to państwa członkowskie będą musiały podjąć działania, jakie uznają za stosowne, w zależności od skutków gospodarczych i społecznych we własnych sektorach rybackich. EKES wyraża zaniepokojenie faktem, iż Europejski Fundusz Rybacki nie dysponuje wystarczającymi środkami, by złagodzić skutki wdrożenia tego nowego systemu zarządzania.

2.1

W komunikacie Komisji w sprawie wprowadzenia zrównoważenia w rybołówstwie UE przy pomocy podejścia opartego na maksymalnie podtrzymywalnym odłowie (1), będącym przedmiotem niniejszej opinii, przedstawiono stanowisko Komisji dotyczące poprawy wyników gospodarczych sektora rybackiego zgodnie ze wspólną polityką rybacką.

2.2

Proponowany przez Komisję sposób na osiągnięcie tej poprawy wyników gospodarczych polega na stopniowym eliminowaniu przełowienia, Komisja jest bowiem zdania, że mogłoby to być źródłem korzyści ekonomicznych dla sektora rybackiego w zakresie zmniejszenia kosztów, poprawy połowów, wzrostu rentowności i zmniejszenia poziomu odrzutów.

2.3

Komisja jest zdania, że aby osiągnąć te cele, należy wprowadzić zmiany w zarządzaniu rybołówstwem europejskim i aktywne dążyć do odniesienia sukcesu, a nie nastawiać się jedynie na uniknięcie porażki.

2.4

W komunikacie wyszczególniono nowe wytyczne polityczne w odniesieniu do wspólnotowego zarządzania rybołówstwem, oparte na koncepcji uzyskania maksymalnie podtrzymywalnego odłowu ze stad ryb poprzez ustalenie stopnia śmiertelności połowowej w perspektywie długoterminowej.

2.5

Nowe wytyczne polityczne są oparte na międzynarodowym zobowiązaniu politycznym, w ramach którego na Światowym Szczycie w sprawie Zrównoważonego Rozwoju w Johannesburgu we wrześniu 2002 r. państwa członkowskie Unii Europejskiej podjęły się utrzymania lub przywrócenia liczebności stad do poziomów umożliwiających osiągnięcie maksymalnie podtrzymywalnego odłowu z zamiarem szybkiego osiągnięcia tego celu w odniesieniu do uszczuplonych zasobów, najpóźniej w 2015 r.

2.6

Celem jest zatem przejście do systemu zarządzania długoterminowego, skoncentrowanego na optymalizacji potencjału produkcyjnego żywych zasobów morskich Europy. Podejście takie jest całkowicie spójne z szerszym celem wspólnej polityki rybackiej, którym jest zapewnienie zrównoważonych warunków ekonomicznych, środowiskowych i społecznych.

2.7

Jak stwierdzono w komunikacie, korzyści ekonomiczne można osiągnąć tylko poprzez ściślejsze ograniczenie działalności połowowej w okresie przejściowym. Istotne jest zaangażowanie zainteresowanych stron w proces podejmowania decyzji. Pomoc finansowa, przewidziana w ramach wniosku dotyczącego Europejskiego Funduszu Rybackiego, musi przyczynić się do złagodzenia skutków społecznych i ekonomicznych tych ograniczeń w okresie przejściowym.

3.1

Decyzja Komisji dotycząca wprowadzania we Wspólnocie zarządzania rybołówstwem opartego na maksymalnie podtrzymywalnym odłowie wynika z faktu, że niektóre zasoby były poławiane na poziomie przekraczającym ich potencjał produkcyjny.

3.2

Dostrzegając fakt, że niektóre stada w europejskich wodach uległy ogromnemu zmniejszeniu w ciągu ostatnich 30 lat, przede wszystkim w wyniku nadmiernych połowów, Komitet zgadza się, że pożądane byłoby przejście do bardziej zrównoważonego poziomu połowów.

3.3

Według Komisji wprowadzenie systemów zarządzania zasobami rybnymi opartych na koncepcji maksymalnie podtrzymywalnego odłowu zagwarantuje, że zasoby te nie zostaną wyczerpane, pozwalając na zwiększenie ich liczebności.

3.4

EKES jest zdania, że zasada ta jest właściwa, gdyż maksymalnie podtrzymywalny odłów to taka ilość biomasy (ilość ryb), która może być odłowiona bez zagrożenia dlaprzyszłej produkcji stada. W związku z tym w pełni popiera oparcie polityki zarządzania rybołówstwem na tej zasadzie.

3.5

Niemniej jednak Komitet pragnie zwrócić uwagę Komisji na fakt, że jakakolwiek zmiana w systemie zarządzania pociąga za sobą ryzyko oraz że w związku z tym jej zalety i wady powinny zostać poddane pod szczególną rozwagę.

3.6

W komunikacie obszernie omówiono korzyści systemu zarządzania stadami rybnymi opartego na maksymalnie podtrzymywalnym odłowie, w szczególności korzyści środowiskowe, nie poświęcono natomiast należytej uwagi pozytywnym, a zwłaszcza negatywnym, skutkom ekonomicznym i społecznym tego systemu dla sektora rybackiego.

3.7

Jedną z korzyści, na które Komisja zwróciła szczególną uwagę, a z którą EKES się nie zgadza, jest argument, że owa polityka zarządzania rybołówstwem spowoduje poprawę bilansu handlowego, z uwagi na to, że luka/próżnia powstała po przedsiębiorstwach, które znikną z rynku w procesie dążenia do celu maksymalnie podtrzymywalnego odłowu zostanie niezwłocznie wypełniona przez podmioty spoza Unii, jako że warunkiem funkcjonowania rynku produktów rybnych jest zapewnienie stałych dostaw.

3.8

Ogólnym celem nowego systemu zarządzania, przedstawionym w komunikacie, jest zmniejszenie śmiertelności połowowej. Aby ryby były większe i osiągały wyższą wartość w momencie połowu oraz aby podnieść wydajność połowów, należy zmniejszyć ilość odławianych ryb.

3.9

W komunikacie przyznano jednak, że stada ryb są trudne do zmierzenia, i nawet jeśli połowy (śmiertelność połowowa) są głównym czynnikiem wpływającym na stan stad, to inne czynniki, takie jak zmiany środowiskowe i napływ narybku, także odgrywają istotną rolę.

3.10

W komunikacie zaproponowano zatem długoterminową strategię odbudowania stad rybnych opartą na dążeniu do znalezienia równowagi między działalnością połowową a zdolnością produkcyjną stad, jak również zasugerowano, że cel ten można osiągnąć stopniowo przez zmniejszenie liczby statków rybackich lub poziomu ich nakładu połowowego.

3.11

Aby wdrożyć tę strategię w sposób umożliwiający rybakom uzyskanie ze stad maksymalnie podtrzymywalnego odłowu, należy na podstawie najlepszych dostępnych opinii naukowych określić odpowiedni docelowy poziom połowów dla każdego stada oraz roczny poziom śmiertelności połowowej dla każdego gatunku. Należy również podjąć decyzję w sprawie rocznych dostosowań, umożliwiających osiągnięcie tego poziomu docelowego. Zgodnie z założeniami wspólnej polityki rybackiej decyzje te powinny zostać wdrożone poprzez plany długoterminowe.

3.12

Wspólnotowe zarządzanie rybołówstwem jest obecnie wprowadzane zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i ostrożności w odniesieniu do stad rybnych. Poziom rocznych całkowitych dopuszczalnych połowów (TAC) oraz kwoty połowowe są oparte na naukowych sprawozdaniach porównawczych, zaś plany odnowienia niektórych stad, przewidziane w ramach wspólnej polityki rybackiej, są wprowadzane w odniesieniu do stad, których stan uległ pogorszeniu, w celu przywrócenia ich do zrównoważonego poziomu biologicznego.

3.13

EKES jest zdania, że zmiana w systemie zarządzania jest istotna, gdyż oznacza ona przyjęcie celu biologicznego bardziej ambitnego, niż ten wyznaczony w ramach obecnego systemu zarządzania. W rezultacie zmiana ta będzie również oznaczać, w przypadku każdego rocznego dostosowania, znaczne zmniejszenie śmiertelności połowowej, co niewątpliwie będzie wymagało zmniejszenia rozmiaru flot połowowych i nakładu połowowego, a tym samym dużych poświęceń ze strony przedsiębiorstw połowowych Wspólnoty. EKES wyraża zaniepokojenie faktem, iż Europejski Fundusz Rybacki nie dysponuje wystarczającymi środkami, odpowiednimi do takich poświęceń. Niemniej jednak, jeżeli cele te zostaną osiągnięte, sytuacja mogłaby okazać się wyjątkowo korzystna dla tych przedsiębiorstw połowowych, które będą kontynuowały działalność.

3.14

W świetle tego podejścia EKES pragnie zwrócić uwagę Komisji na fakt, że mamy do czynienia z wysokim stopniem niepewności w zakresie szacunków dotyczących maksymalnie podtrzymywalnego odłowu w odniesieniu do stad różnych gatunków. Z uwagi na tę niepewność Komitet zaleca, aby Komisja określiła w swoich długoterminowych planach wyważony poziom rocznych dostosowań.

3.15

Wyzwanie polega zatem na znalezieniu sposobów wsparcia społeczności i przedsiębiorstw rybackich w przetrzymaniu tego okresu dostosowawczego w dobrym stanie. Komitet sądzi, że będzie to wymagało hojniejszych i bardziej pomysłowych środków wsparcia niż te dotychczas zaproponowane przez Komisję. Takie środki są w pełni uzasadnione jako sposób na zapewnienie szybkiego przejścia do bardziej zrównoważonego modelu rybołówstwa w przyszłości.

3.16

W każdym razie Komitet jest zdania, że — tak, jak stwierdzono w komunikacie — niezbędne jest zaangażowanie zainteresowanych stron w proces podejmowania decyzji dotyczących tych planów długoterminowych, szybkości ich wprowadzania oraz ich wpływu; z tej przyczyny niezbędne jest przeprowadzanie częstych konsultacji z Regionalnymi Komitetami Doradczymi (RAC). EKES jest również zdania, że w dyskusjach tych powinien uczestniczyć Komitet Doradczy ds. Rybołówstwa i Akwakultury (ACFA) oraz komitet ds. dialogu społecznego w sektorze rybołówstwa morskiego.

4.1

Wdrożenie systemu zarządzania rybołówstwem opartego na maksymalnie podtrzymywalnym odłowie wymaga przeanalizowania — tak, jak to uczyniono w komunikacie — kolejnego zestawu zagadnień, które wywierają bezpośredni wpływ na ten typ zarządzania:

4.2

Skutki środowiskowe oraz ich wpływ na zmiany w ekosystemach morskich

4.2.1

W komunikacie przyznano, że bardzo trudno jest przewidzieć rozwój ekosystemów morskich pod wpływem zmian klimatycznych i pogodowych, oraz że te i inne czynniki środowiskowe mogą z pewnością wywierać wpływ na stada rybne.

4.2.2

Mimo iż Komisja nie jest w stanie określić wpływu wszystkich skutków środowiskowych, jest zdania, że czynnikiem wywierającym największy wpływ są niejednokrotnie same połowy, oraz że eksploatacja stad rybnych przy niższym poziomie połowów spowoduje, że będą one bardziej odporne na zmiany ekologiczne.

4.2.3

W komunikacie zaleca się zatem ograniczenie działalności połowowej w stałym i zrównoważonym tempie, w celu zagwarantowania, że — po zmniejszeniu śmiertelności połowowej i odbudowaniu stad — zostanie zdobyta nowa wiedza na temat ekosystemów i ich potencjału produkcyjnego, co pomoże w procesie dostosowania długoterminowych celów zarządzania.

4.2.4

EKES zgadza się z tą zasadą pod warunkiem, że śmiertelność połowowa będzie rzeczywiście zmniejszana w stałym i zrównoważonym tempie w przypadku tych gatunków, dla których jest to niezbędne. Komisja wyraża opinię, że próba zarządzania stadami rybnymi skierowana na zwiększenie ich liczebności mogłaby w perspektywie krótkoterminowej wprowadzić niepożądaną dla przemysłu niestabilność.

4.2.5

Niemniej jednak Komitet jest zdania, że „inne czynniki środowiskowe”, o których w komunikacie nawet się nie wspomina, takie jak zachowania drapieżników, zanieczyszczenia, eksploracja i eksploatacja zasobów ropy naftowej i gazu, przybrzeżne parki wiatrowe, wydobycie piasku i kruszywa morskiego itd. również wywierają wpływ na zmiany w ekosystemach morskich.

4.2.6

EKES wzywa Komisję oraz państwa członkowskie UE do nałożenia na podmioty ekonomiczne, których działalność również wywiera wpływ na rozmiary stad rybnych oraz na zmiany w ekosystemach morskich takich samych ograniczeń jak te, które nakłada na sektor rybacki.

4.3.1

Dziedzina, w której najtrudniej jest wprowadzić system zarządzania rybołówstwem oparty na maksymalnie podtrzymywalnym odłowie, to dziedzina łowisk mieszanych.

4.3.2

W komunikacie zauważono stopień trudności tego zadania i nie rozpatrzono w bardziej szczegółowy sposób systemu zarządzania w odniesieniu do łowisk mieszanych. EKES jest zdania, że należy zacieśnić kontakty pomiędzy Komisją i RAC oraz ACFA dotyczące tego typu łowisk.

4.3.3

W komunikacie stwierdzono, że ważne jest zachowanie równowagi ekosystemów morskich, z czym EKES w pełni się zgadza. Ograniczenie poławiania jednego gatunku, tak aby zwiększyć odłów z innego gatunku, mogłoby być ryzykownym podejściem.

4.3.4

Złożony charakter systemu polega na tym, że — jak stwierdzono w komunikacie — połów wszystkich gatunków ekosystemu (docelowy poziom połowów) powinien być prowadzony na poziomie pozwalającym na uzyskanie maksymalnie podtrzymywalnego odłowu w perspektywie długoterminowej. Oznacza to, że w odniesieniu do poziomów maksymalnie podtrzymywalnego odłowu, ustanowionych dla różnych stad w obrębie ekosystemu łowiska mieszanego, w ramach planów długoterminowych maksymalny połów będzie określany dla gatunku, dla którego ustalony zostanie najniższy poziom długoterminowy w celu osiągnięcia maksymalnie podtrzymywalnych odłowów.

4.3.5

W komunikacie stwierdzono również, że aby uniknąć przypadkowego przełowienia gatunków jako przyłowów, dodatkowe środki, takie jak zmiana narzędzi połowowych oraz obszarów i sezonów połowów, mogą okazać się niezbędnymi składnikami niektórych planów długoterminowych.

4.3.6

Zdaniem EKES-u mimo że owo podejście do systemu zarządzania jest zgodne z szerszym celem wspólnej polityki rybackiej, Komisja powinna przeprowadzić bardzo szczegółową ocenę różnych poziomów połowów uwzględnianych w przypadku maksymalnie podtrzymywalnego odłowu, powinna również skonsultować się ze wszystkimi stronami zainteresowanymi łowiskami mieszanymi w sprawie gospodarczych i społecznych skutków planów długoterminowych.

4.4.1.1

W komunikacie stwierdzono, że plany długoterminowe zostaną opracowane przez Komisję po konsultacji z zainteresowanymi sektorami, na podstawie bezstronnych opinii naukowych i z pełnym uwzględnieniem gospodarczych, społecznych i ekologicznych skutków proponowanych środków.

4.4.1.2

Zostanie w nich określony docelowy poziom połowów oraz środki służące do stopniowego osiągnięcia tego celu, łącznie ze zmniejszeniem szkodliwego wpływu rybołówstwa na ekosystem. Plany dotyczące łowisk mieszanych powinny obejmować środki techniczne mające na celu zagwarantowanie, że poławianie różnych stad jest zgodne z ich odpowiednimi poziomami docelowymi, jak również przewidywać możliwość wykorzystania niektórych stad nieco poniżej poziomów maksymalnie podtrzymywalnego odłowu w celu osiągnięcia większej wydajności innych gatunków.

4.4.1.3

W wypadku braku wystarczających podstaw naukowych do określenia zakresu działań wymaganych do osiągnięcia warunków maksymalnie podtrzymywalnego odłowu, w ramach planów długoterminowych zostanie przyjęte podejście zgodne z zasadą ostrożności.

4.4.1.4

Ponadto plany i ich cele powinny być poddawane okresowemu przeglądowi.

4.4.1.5

EKES jest zdania, że te nowe wytyczne polityczne w sprawie zarządzania rybołówstwem, które mogą przynieść bezsporne korzyści po osiągnięciu maksymalnie podtrzymywalnego odłowu wszystkich stad rybnych, mogłyby mieć poważne konsekwencje dla sektora rybackiego: połowy byłyby niższe, co doprowadziłoby do zmniejszenia rozmiarów floty i utraty miejsc pracy w perspektywie krótkoterminowej, osłabiając tym samym tkankę ekonomiczną społeczności rybackich.

4.4.1.6

W związku z powyższym Komitet apeluje do Komisji o dopilnowanie, by w konsultacjach, jakie zamierza przeprowadzić z sektorem rybackim, zastosowano odpowiednio elastyczne podejście w odniesieniu do tempa wprowadzania planów długoterminowych, tak by umożliwić rybakom stopniowe dostosowanie się do nowego systemu zarządzania.

4.4.1.7

W odniesieniu do łowisk mieszanych EKES jest zdania, że największa elastyczność powinna dotyczyć stad, które mogą być w pełni eksploatowane z racji ich dobrego stanu.

4.4.2.1

Po opracowaniu i przyjęciu planów długoterminowych, ustanawiających cele odpowiednie dla różnych stad, państwa członkowskie będą musiały zdecydować o rytmie zmian prowadzących do osiągnięcia tych celów oraz o sposobie zarządzania okresem przejściowym.

4.4.2.2

W komunikacie zaproponowano dwa podejścia w zakresie zarządzania tą zmianą:

4.4.2.3

Wybór własnego podejścia ekonomicznego lub strategii leży w gestii każdego państwa członkowskiego, Wspólnota zapewni zaś ramy zarządzania umożliwiające stopniowe eliminowanie przełowienia za pośrednictwem instrumentu finansowego w ramach Europejskiego Funduszu Rybackiego.

4.4.2.4

Z komunikatu wynika, ze Komisja zdecydowanie opowiada się za pierwszym podejściem, opartym na zmniejszeniu rozmiarów floty krajowej, gdyż byłoby ono łatwiejsze do monitorowania, jak również dlatego, że doświadczenie uczy, iż zmniejszenie rozmiarów floty napotyka na mniejszy opór społeczny i powoduje mniej problemów przy jego wprowadzaniu w życie niż inne rozwiązania.

4.4.2.5

EKES uznaje, że zmniejszenie rozmiarów floty stanowi najbardziej efektywny sposób stopniowego eliminowania przełowienia. Niemniej jednak Komitet jest zdania, że każde państwo członkowskie powinno wybrać najbardziej odpowiednie dla siebie podejście po przeanalizowaniu skutków ekonomicznych i społecznych, nie zapominając o tym, że obie opcje mogą być stosowane równolegle do czasu, gdy osiągnięty zostanie cel maksymalnie podtrzymywalnego odłowu w odniesieniu do stad rybnych.

4.4.2.6

EKES zgadza się z propozycją przeanalizowania ekonomicznych i społecznych skutków zmiany na poziomie regionalnym, a nie europejskim, gdyż specyficzne aspekty każdej floty mogą się znacząco różnić w poszczególnych państwach członkowskich.

4.4.2.7

W związku z tym długoterminowe plany winny być ustanawiane w oparciu o rodzaj rybołówstwa, uwzględniać rodzaje wspólnie poławianych stad oraz zawierać elementy takie jak ograniczenia wahań, jakim z roku na rok mogą podlegać dopuszczalne wielkości połowów, zapewniając tym samym stabilność i płynne przejście do nowego systemu.

4.4.2.8

Ponadto w komunikacie stwierdzono, że wprowadzenie pełnego zestawu planów długoterminowych, mających na celu osiągnięcie maksymalnego podtrzymywalnego odłowu, zabierze dużo czasu. Wspólnota powinna zatem, z mocą od 2007 r., przyjąć decyzje dotyczące zarządzania stadami gwarantujące, że poziom połowów stad już przełowionych nie zostanie podniesiony. EKES uważa, że decyzje, jakie Komisja Europejska podejmie w 2007 r. powinny być uprzednio konsultowane z Regionalnymi Komitetami Doradczymi (RAC), z Komitetem Doradczym ds. Rybołówstwa i Akwakultury (ACFA) oraz z komitetem ds. dialogu społecznego w sektorze rybołówstwa morskiego.

20.7.2007   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 168/42

1.1

Komitet zgadza się z podstawą prawną (art. 95 TWE) i samym charakterem instrumentu (rozporządzenie).

1.2

Komisja nie może powołać się na wynikające z TWE kompetencje, które uprawniałyby ją do reagowania na okrucieństwo wobec zwierząt, popełnione zresztą poza terytorium UE, i może zająć się tym zagadnieniem jedynie w kontekście swych kompetencji w zakresie obrotu towarowego i rynku wewnętrznego futra oraz potrzeby zharmonizowania różnorodnego prawodawstwa krajowego.

1.3

Komitet podziela pogląd Komisji, że jedynie całkowity zakaz może zniechęcić importerów odzieży i zabawek do sprowadzania na teren Unii licznych futer z kotów i psów oraz ich pochodnych i przeszkodzić w ten sposób w przemycie zakazanych futer na dużą skalę.

1.4

Komitet pragnąłby, aby pojęcie „futro” było jednoznaczne z punktu widzenia prawnego i żeby wyraźnie oznaczało samo futro, jak i poszczególne jego składniki (sierść, skórę), tak aby zakaz dotyczył wszelkich możliwych zastosowań futra z kotów i psów.

1.5

Komitet nalega na skuteczność metod kontroli oraz na zastosowanie komitologii w celu wypracowania najbardziej stosownych metod kontroli.

2.1

Opracowując na podstawie artykułu 95 TWE (rynek wewnętrzny) wniosek dotyczący rozporządzenia Komisja proponuje zakazać w Unii Europejskiej produkcji, wwozu, wywozu oraz sprzedaży futra z kotów i psów.

2.2

Proponowane rozporządzenie wychodzi naprzeciw postulatom społeczeństwa obywatelskiego, Parlamentu Europejskiego i uznane jest za priorytet przez niemieckie przewodnictwo Rady UE.

2.3

Wydaje się, że zwłaszcza w Azji koty i psy są hodowane i zabijane w strasznych warunkach w celu wykorzystania ich futra do produkcji odzieży, dodatków konfekcyjnych lub zabawek. Wykryto obecność tych futer na europejskim rynku wewnętrznym.

2.4

Na ogół są one poddane obróbce chemicznej i barwieniu, a następnie sprzedawane pod nazwą, która zataja ich pochodzenie; identyfikacja gatunku, z którego pochodzi futro poddane takiej obróbce jest trudne z punktu widzenia naukowego, zarówno pod względem ich naturalnej struktury, jak i analizy DNA, gdyż ulega ono zniszczeniu w procesie obróbki; jedynie spektrometria masowa dzięki metodzie porównawczej zdaje się umożliwiać ścisłe określenie gatunku pochodzenia danego futra. Kontrola celna mogłaby więc okazać się nadzwyczaj trudna, co właśnie uzasadnia odstępstwa, o których mowa w art. 4 rozporządzenia.

2.4.1

Artykuł 4 stanowi, że posiadanie do użytku osobistego odzieży lub przedmiotów, w których skład wchodzą zakazane futra, może być tolerowane. Zdaniem Komitetu posiadanie i używanie do potrzeb osobistych lub korzystanie z takich dóbr prywatnych w bardzo ograniczonej ilości powinno zostać jasno wyłączone z pola stosowania tego rozporządzenia, w trosce o uniknięcie nadmiernych obciążeń biurokratycznych.

2.4.2

W przypadku ewentualnego użycia do produkcji futer, które nie pochodzą z hodowli i które są opatrzone odpowiednią etykietą, można by zastosować metodę komitologii.

2.5

Z punktu widzenia zasady proporcjonalności całkowity zakaz produkcji, przywozu i handlu stanowi jedyne możliwe rozwiązanie, zważywszy na nielegalny i zatajony charakter wwozu oraz oszustwa dotyczące towaru związane z niewłaściwym oznakowaniem odzieży i przedmiotów zawierających futro z kotów lub psów.

2.6

Pewna liczba państw członkowskich UE i państw trzecich przyjęła już przepisy zakazujące o różnym charakterze i zasięgu; interwencja Wspólnot jest uzasadniona potrzebą harmonizacji na rynku wewnętrznym.

2.7

Ustalono już system informowania o wykrywania zakazanych futer i stosownej metodologii i monitorowania tego procesu. Komitologia umożliwi sporządzenie listy środków, które byłyby odpowiednie do przeprowadzania kontroli.

2.8

Państwa członkowskie powinny przewidzieć proporcjonalne i zniechęcające sankcje.

3.1

Komitet zgadza się podstawą prawną i formą rozporządzenia; nie można przecież odwoływać się do zagadnienia dobrostanu dotyczącego zwierząt gospodarskich w przypadku psów i kotów.

3.2

Chodzi przecież o zjawisko społeczne, gdyż zwierzęta te stały się w Europie naszymi towarzyszami, których nie hoduje się na mięso, futro czy po to, by wykonywały dla nas pracę, z wyjątkiem niektórych psów, które są przewodnikami osób niepełnosprawnych czy też odnajdują osoby zaginione, zasypane pod ruinami czy przez śnieg oraz wykonują inne przydatne dla nas zadanie, co sprawia, że są przez nas jeszcze bardziej lubiane.

3.3

Komisja nie może powołać się na wynikające z TWE kompetencje, które uprawniałyby ją do reagowania na okrucieństwo wobec zwierząt, popełnione zresztą poza terytorium UE i może zająć się tym zagadnieniem jedynie w kontekście swych kompetencji w zakresie obrotu towarowego i harmonizacji rynku wewnętrznego futra oraz zniesienia przeszkód w handlu futrem wynikających z różnorodnego prawodawstwa krajowego, które należy zharmonizować, by uniknąć rozczłonkowania rynku.

3.4

Wziąwszy pod uwagę trudności techniczne z identyfikacją poddanego obróbce futra z kotów i psów, wniosek ograniczający się do wprowadzenia wymogu oznakowania nie przyniósłby w praktyce oczekiwanych skutków; Komitet podziela pogląd Komisji, że jedynie całkowity zakaz może zniechęcić importerów odzieży i zabawek od sprowadzania na teren Unii licznych futer z kotów i psów oraz innych ich pochodnych, co może przeszkodzić w przemycie zakazanych futer na dużą skalę.

3.5

Po przyjęciu rozporządzenia, stanowiącego barierę pozataryfową, należy je obwieścić WTO. Rozporządzenie jest zgodne z przepisami dotyczącymi handlu międzynarodowego.

4.1

Komitet pragnąłby, aby pojęcie „futro” było jednoznaczne z punktu widzenia prawnego i żeby jasno oznaczało samo futro, jak i jego poszczególne składniki (sierść, skórę), tak aby zakaz dotyczył wszelkich możliwych zastosowań futra z kotów i psów.

4.2

Komitet uważa, że właściwe byłoby uściślić, że należy unikać kontroli celnych osób fizycznych dotyczących przedmiotów ściśle osobistych, które mogą one posiadać w bardzo ograniczonej ilości w chwili przekraczania granic wewnętrznych, bądź kiedy przedmioty te pochodzą z kraju trzeciego; wymiana lub sprzedaż odzieży, czy też dar dla organizacji charytatywnej również nie powinny zostać uznane za handel podlegający przepisom rozporządzenia.

20.7.2007   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 168/44

1.1

Komitet popiera aktywne zaangażowanie Unii Europejskiej w międzynarodowe wysiłki na rzecz ograniczenia produkcji i zużycia rtęci na świecie oraz zapewnienia bezpiecznych metod jej składowania i usuwania. W tym celu ważne jest, aby Europa dawała dobry przykład pod względem rozwiązywania problemu rtęci w ramach UE oraz wspierania lepszych środków kontrolnych na całym świecie.

1.2

Komitet popiera zatem ogólny cel wniosku Komisji w sprawie rozporządzenia polegający na wprowadzeniu zakazu wywozu rtęci z Europy i wymogu bezpiecznego składowania nadwyżek rtęci na obszarze Europy. EKES uważa, że wprowadzenie zakazu wywozu rtęci metalicznej z obszaru Europy oraz wymogu jej bezpiecznego składowania do czasu jej usunięcia jest szczególnie istotne i odpowiada potrzebom chwili z uwagi na postępujące obecnie w Europie stopniowe zaprzestanie produkcji chloro-alkalicznej wykorzystującej proces rtęciowy.

1.3

Wybiegając w przyszłość, Komitet wzywa Komisję do możliwie jak najszybszego wdrożenia pozostałych elementów strategii w zakresie rtęci i do opracowania środków na rzecz dalszego ograniczenia stosowania rtęci w procesach produkcyjnych i produktach na obszarze Europy oraz zapewnienia, że rtęć obecna w strumieniach odpadów będzie usuwana w bezpieczny sposób.

1.4

Komitet uważa, że wprowadzenie w życie prawnego zakazu wywozu rtęci powinno nastąpić możliwie jak najwcześniej, zaś w międzyczasie ważne jest zachęcanie Komisji i zainteresowanych przedsiębiorstw do podejmowania wszelkich możliwych działań celem ograniczenia tego wywozu do minimum.

1.5

Komitet popiera zaproponowane przez Komisję we wniosku w sprawie rozporządzenia rozwiązania w zakresie składowania rtęci jako najlepsze z dostępnych w chwili obecnej. Właściwe władze powinny przeprowadzać ocenę bezpieczeństwa wszelkich projektowanych instalacji do składowania rtęci, a także zapewniać systematyczne monitorowanie miejsc składowania od momentu ich oddania do użytku. Komitet nalega, by Komisja zleciła państwom członkowskim opracowanie sprawozdań na temat osiąganych postępów w tej kwestii oraz by była gotowa do zaproponowania dalszych działań w przypadku, gdyby rozwiązania w zakresie składowania rtęci okazały się niezadowalające.

2.1

Rtęć stanowi naturalny składnik ziemi, występujący w skorupie ziemskiej średnio w ilości ok. 0,05 mg/kg, przy czym jej stężenie wykazuje znaczne zróżnicowanie lokalnie. Rtęć występuje również w bardzo niewielkich ilościach w biosferze. Pierwiastek ten jest wchłaniany przez rośliny, co może tłumaczyć jej obecność w paliwach kopalnych, takich jak węgiel, ropa naftowa i gaz ziemny.

2.2

Poziom koncentracji rtęci w środowisku naturalnym uległ znacznemu zwiększeniu wraz z nadejściem epoki przemysłowej. Spalanie paliw kopalnych powoduje uwolnienie dużych ilości rtęci. Ponadto rtęć pozyskuje się z minerałów (głównie z cynobru) i ma ona różnorodne zastosowania w przemyśle. Procesy przemysłowe i odpady produkcyjne są również odpowiedzialne za przenikanie rtęci do środowiska. Wskutek wcześniejszych praktyk rtęć obecna jest na składowiskach odpadów, w odpadach pochodzących z kopalni, na zanieczyszczonych terenach przemysłowych, w glebach i osadach. Nawet na obszarach, na których rtęć uwalniana jest w nieznacznych ilościach, jak np. Arktyka, obserwuje się zwiększenie jej stężenia wskutek transkontynentalnego i światowego przewozu rtęci.

2.3

Kiedy rtęć przedostanie się do środowiska naturalnego, pozostaje w nim, przenikając pod różnymi postaciami pomiędzy powietrzem, wodą, osadami, glebą oraz organizmami żywymi. Może ona przekształcić się w metylortęć (głównie wskutek metabolizmu mikroorganizmów), która może gromadzić się w organizmach (biokoncentracja) lub akumulować w łańcuchach troficznych (biomagnifikacja), zwłaszcza w łańcuchu troficznym w środowisku wodnym (ryby i ssaki morskie). Metylortęć jest zatem tą postacią rtęci, która budzi największy niepokój. Prawie cała rtęć występująca w rybach ma formę metylortęci.

2.4

Rtęć występuje obecnie w środowisku w różnych rodzajach podłoża i pożywienia (głównie rybach) na całym świecie w ilościach szkodliwych dla ludzi, roślin i zwierząt. W niektórych częściach świata, także Europy, znaczny odsetek populacji narażony jest na rtęć w stężeniach poważnie przekraczających bezpieczne poziomy. Istnieje powszechny międzynarodowy konsensus co do potrzeby ograniczenia uwalniania rtęci do środowiska i jak najszybszego wycofania tej substancji gdziekolwiek jest to możliwe.

2.5

Pomimo spadku globalnego zużycia rtęci (ogólny popyt spadł o ponad połowę od 1980 r.) oraz niskich cen, niektóre państwa nadal produkują rtęć poprzez eksploatację górniczą. W Europie zaprzestano już obecnie produkcji pierwotnej rtęci, niemniej pierwiastek ten wydziela się nadal jako produkt uboczny innych procesów wydobywczych.

2.6

Duże ilości rtęci znajdują się także na rynku światowym wskutek ciągłego zastępowania i likwidowania w Europie produkcji chloro-alkaicznej, w której wykorzystywano proces rtęciowy. Wspomniane pozostałości rtęci sprzedaje się zwykle po niskich cenach hiszpańskiemu przedsiębiorstwu Miñas de Almadén, które następnie odsprzedaje je krajom na całym świecie.

2.7

Pomimo wzmożonych wysiłków, ani Euro Chlor ani Almadén nie są w stanie zapewnić, że rtęć wywożona z UE w ramach tego porozumienia nie będzie się przyczyniać do dalszego wzrostu globalnego zanieczyszczenia z powodu braku możliwości sprawowania nad nią kontroli od momentu opuszczenia przez nią zakładów Almadén. Może to zatem zachęcać do częstszego stosowania rtęci w procesach produkcyjnych i produktach niepodlegających kontroli w innych krajach, a także prowadzić do zwiększenia ilości emisji i odpadów zanieczyszczonych rtęcią. Dlatego też jest rzeczą pożądaną, aby nie dopuścić do wprowadzania na rynek światowy znaczących nadwyżek rtęci, jaka pozostała po zaprzestaniu stosowania procesów rtęciowych w produkcji chloro-alkaicznej.

3.1

W dniu 28 stycznia 2005 r. Komisja przyjęła Komunikat dla Rady i Parlamentu Europejskiego dotyczący Strategii Wspólnoty w zakresie rtęci (COM(2005) 20 wersja ostateczna). Zaproponowano w niej dwadzieścia działań dotyczących wszystkich aspektów cyklu życia rtęci. Dwa z nich dotyczą wywozu i składowania rtęci.

3.2

Wniosek Komisji dotyczący rozporządzenia w sprawie bezpiecznego składowania i zakazu wywozu rtęci metalicznej ma teraz wdrożyć te działania. Celem wniosku jest wprowadzenie zakazu wywozu rtęci metalicznej z obszaru Wspólnoty, jak również zapewnienie, że taka rtęć nie zostanie powtórnie wprowadzona na rynek i że będzie bezpiecznie składowana zgodnie z działaniami 5 i 9 przewidzianymi w Strategii Wspólnoty w zakresie rtęci. Podstawowym założeniem jest ograniczenie dalszego zwiększania „ogólnej puli” uwolnionej już rtęci.

3.3

Proponowane rozporządzenie wprowadziłoby zakaz wywozu rtęci z obszaru UE od 1 lipca 2011 r. Począwszy od tej samej daty pojawiłby się obowiązek bezpiecznego składowania rtęci metalicznej, która nie jest już wykorzystywana w sektorze chloro-alkalicznym, jak również rtęci uzyskanej z oczyszczania gazu ziemnego lub w wyniku produkcji metali nieżelaznych.

3.4

Komisja przeprowadziła szerokie konsultacje w sprawie omawianego wniosku, a przedsiębiorstwo Miñas de Almadén, rząd hiszpański oraz europejski sektor chloro-alkaiczny — zainteresowane strony, których problem ten dotyczy w sposób najbardziej bezpośredni — zgodziły się na wprowadzenie zakazu, poczynając od zaproponowanej daty. Komisja odnotowała, że Europejska Rada Przemysłu Chemicznego (CEFIC) dobrowolnie zobowiązała się do zapewnienia bezpiecznego składowania rtęci pochodzącej z sektora chloro-alkaicznego od 1 lipca 2011 r.

4.1

Komitet zdecydowanie popiera cel uczynienia Europy liderem w podejmowaniu na całym świecie wysiłków zmierzających do ograniczenia uwolnień i emisji rtęci do środowiska naturalnego poprzez zmniejszenie jej produkcji i zużycia, tudzież do wspierania działań w kierunku zastępowania rtęci przez inne, bezpieczniejsze materiały, procesy i produkty. Komitet uważa, że rozporządzenie w sprawie systemu REACH ułatwiłoby te wysiłki.

4.2

Komitet z zadowoleniem zauważa, że na obszarze Unii Europejskiej zaprzestano wydobycia rud zawierających rtęć i pozyskiwania z nich tego pierwiastka. Ponadto zdaniem Komitetu Komisja powinna nadal monitorować tę kwestię i być gotowa do wprowadzenia zakazu w przypadku, gdyby pojawiła się jakakolwiek możliwość wznowienia takiego pozyskiwania rtęci w Europie w celach komercyjnych. EKES zaleca także Komisji rozważenie dalszych środków na rzecz zniechęcania do produkcji rtęci jako produktu ubocznego pozyskiwania innych minerałów oraz zapewnienia bezpiecznego składowania i usuwania nadwyżek rtęci.

4.3

Komitet popiera aktywne zaangażowanie Unii Europejskiej w międzynarodowe wysiłki na rzecz ograniczenia produkcji i zużycia rtęci na świecie oraz zapewnienia bezpiecznych metod jej składowania i usuwania. W tym celu ważne jest, aby Europa dawała dobry przykład pod względem rozwiązywania problemu rtęci w ramach UE oraz wspierania lepszych środków kontrolnych na całym świecie.

4.4

W tym kontekście ważnym krokiem jest zakazanie wywozu metalicznej rtęci z obszaru Europy oraz wprowadzenie wymogu jej bezpiecznego składowania do czasu jej usunięcia. Jest to szczególnie istotne i odpowiada potrzebom chwili w sytuacji, gdy postępujące obecnie stopniowe zaprzestanie wykorzystywania procesów rtęciowych w produkcji chloro-alkaicznej w Europie mogłoby, wobec braku takich środków, skutkować wprowadzeniem na rynek światowy wielkich ilości nadwyżek rtęci. Komitet popiera zatem ogólny cel wniosku Komisji w sprawie rozporządzenia polegający na wprowadzeniu zakazu wywozu rtęci z Europy i wymogu bezpiecznego składowania nadwyżek rtęci na obszarze Europy.

4.5

Na tym jednak nie można poprzestać. Komitet oczekuje od Komisji podjęcia dalszych starań w celu opracowywania środków na rzecz dalszego ograniczenia stosowania rtęci w procesach produkcyjnych i produktach na obszarze Europy oraz zapewnienia, że rtęć obecna w strumieniach odpadów będzie usuwana w bezpieczny sposób. EKES wzywa także Komisję do rozważenia ewentualnych dalszych kroków, jakie można byłoby podjąć na płaszczyźnie międzynarodowej w celu lepszego zarządzania rtęcią w skali całego świata, w tym negocjacji w sprawie odpowiednich środków współpracy na rzecz wspierania transferu technologii zastępowania rtęci oraz przechwytywania rtęci i rozwiązań w zakresie jej składowania, a być może także międzynarodowego porozumienia w sprawie zarządzania rtęcią i jej kontrolowania.

5.1

Komitet zauważa, iż omawiany wniosek dotyczy jedynie wywozu rtęci metalicznej (art. 1). EKES wyraża pogląd, że należy w trybie pilnym rozważyć możliwość rozszerzenia zakazu, tak aby obejmował on także związki rtęci oraz produkty zawierające rtęć, co przewiduje art. 5. Rzeczą pożądaną byłoby ustalenie harmonogramu przeprowadzenia takiego przeglądu. Powinno się także rozważyć środki wprowadzające wymóg zastępowania rtęci innymi mniej toksycznymi lub zanieczyszczającymi materiałami w produktach i procesach produkcyjnych na obszarze Unii.

5.2

Komisja pierwotnie zaproponowała, aby zakaz wszedł w życie w 2011 r. Parlament zalecił skrócenie tego okresu do 2010 r. Organizacje pozarządowe nadal naciskają, by zakaz ten zaczął obowiązywać wcześniej. Komitet uważa, że wprowadzenie w życie prawnego zakazu powinno nastąpić możliwie jak najwcześniej, zaś w międzyczasie ważne jest zachęcanie Komisji i zainteresowanych przedsiębiorstw do podejmowania wszelkich możliwych działań celem ograniczenia wywozu do minimum.

5.3

Komisja proponuje (art. 2), aby rtęć pochodząca z zaprzestania produkcji sektora chloro-alkaicznego, rtęć uzyskana w wyniku oczyszczania gazu ziemnego i w wyniku procesów związanych z górnictwem i hutnictwem metali nieżelaznych, była składowana w sposób bezpieczny. Artykuł 3 określa składowanie albo w podziemnej kopalni soli albo w instalacji specjalnie skonstruowanej do tymczasowego składowania rtęci metalicznej. Instalacje takie muszą spełniać przewidziane wymogi w zakresie bezpieczeństwa i zarządzania. Odpowiedzialność za zakładanie takich instalacji ponosi dane państwo członkowskie, które może także przyłączyć się do projektu innego państwa członkowskiego, o ile dysponuje ono korzystniejszymi warunkami w tym zakresie. Oprócz zakazu wywozu przepisy te mają zapewnić, że nadwyżkowe ilości rtęci pochodzące z wielkich procesów przemysłowych znikną w całości z rynku i będą składowane w bezpieczny sposób.

5.4

Komitet wspiera wspomniane rozwiązania w zakresie składowania rtęci jako najlepsze z dostępnych w chwili obecnej. Komitet uważa za sprawę bardzo istotną przeprowadzanie w sposób dokładny i rygorystyczny przez właściwe władze oceny oddziaływania na środowisko (EIA) i oceny bezpieczeństwa wszelkich projektowanych instalacji do składowania rtęci, a także zapewnienie systematycznego monitorowania miejsc składowania od momentu ich oddania do użytku. Komitet nalega, by Komisja zleciła państwom członkowskim opracowanie sprawozdań na temat osiąganych postępów w tej kwestii oraz by była gotowa do zaproponowania dalszych działań w przypadku, gdy rozwiązania w zakresie składowania rtęci okażą się niezadowalające.

5.5

Ważne jest, aby przedsiębiorstwa wykorzystujące rtęć ponosiły koszty jej składowania w bezpieczny sposób. Komitet zauważa, że rozwiązania w zakresie składowania nadwyżek rtęci pozostałej po zaprzestaniu produkcji sektora chloro-alkaicznego mają być stosowane w wyniku konsultacji i porozumienia z właściwymi przedsiębiorstwami oraz że Eurochlor wypracuje dobrowolne porozumienie, które — równolegle z rozporządzeniem — będzie zobowiązywało jego członków do korzystania z bezpiecznych instalacji do składowania rtęci. Komitet przyjmuje z zadowoleniem tę inicjatywę odpowiedzialnej grupy producentów. Komitet zgadza się, że będzie to najlepszy sposób zagwarantowania skutecznej realizacji, pod warunkiem, że rozwiązania takie obejmą wszystkie firmy i będą wprowadzone w sposób przejrzysty, który będzie można monitorować. Komitet zaleca zbadanie przez Komisję możliwości osiągnięcia podobnych porozumień z innymi głównymi producentami rtęci metalicznej, takimi jak energetyka oraz górnictwo i hutnictwo metali nieżelaznych.

5.6

Komitet podkreśla, że szczególne znaczenie będzie miało monitorowanie i egzekwowanie nowych porozumień. Wymóg składowania i usuwania rtęci sprawi, że zamiast składnikiem aktywów, którym można obracać, stanie się ona składnikiem pasywów, który będzie stanowił koszt dla jej posiadaczy. W tych okolicznościach, nieuczciwi przedsiębiorcy mogą ulec pokusie obejścia właściwych kanałów usuwania rtęci i pozbywania się jej na nielegalnych składowiskach. Aby zapobiec próbom takich oszustw, niezbędne będzie prowadzenie wnikliwej dokumentacji i nadzoru.

5.7

Komitet nalega, by Komisja rozważyła dalsze działania celem wprowadzenia innych elementów strategii w zakresie rtęci w jak najkrótszym czasie. W szczególności Komitet twierdzi, że istotne jest wspieranie jak najszybszego wycofania rtęci z użytku w produkcji sprzętu oświetleniowego, wyrobów jubilerskich, kosmetyków i produktów stomatologicznych, oraz przyspieszenie wdrażania środków celem zaprzestania emisji rtęci z dużych spalarni, krematoriów i innych znaczących źródeł zanieczyszczeń powietrza rtęcią. Konieczne mogą się okazać dalsze środki w celu zapewnienia, że znaczne ilości rtęci obecne w pewnych strumieniach odpadów będą przechwytywane i składowane lub usuwane, uniemożliwiając w ten sposób przenikanie rtęci do środowiska naturalnego i powodowanie zanieczyszczeń na szerszą skalę. Jest rzeczą zrozumiałą, że wszystkie wymienione dalsze środki powinny zostać poddane pełnej ocenie pod kątem wkładu odnośnych działań w rozwiązywanie światowego problemu rtęci oraz kosztów i oddziaływań proponowanych rozwiązań.

20.7.2007   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 168/47

1.1

Zgodnie z art. 128 ust. 2 Traktatu, obecne wytyczne dla polityk zatrudnienia muszą zostać potwierdzone decyzją Rady, po konsultacji z Parlamentem Europejskim, Komitetem Regionów i Europejskim Komitetem Ekonomiczno-Społecznym, jeśli mają one być utrzymane w roku 2007.

1.2

EKES popiera propozycję utrzymania wytycznych w zakresie polityk zatrudnienia ustalonych na okres 2005-2007 również w roku 2007, uwzględniając dziedziny będące przedmiotem szczególnej uwagi oraz zalecenia.

1.3

EKES zdecydowanie zaleca, aby powiadomić na czas możliwie szerokie grono zainteresowanych podmiotów o harmonogramie i procedurze, które mają zostać przyjęte, aby uzyskać możliwie duże korzyści z tego procesu, który powinien opierać się na dobrej woli i zapewniać możliwie duży udział zainteresowanych podmiotów oraz wystarczająco dużo czasu na reakcje z ich strony na szczeblu wspólnotowym i krajowym na etapie opracowywania.

1.4

Komitet zaleca, aby w nowych wytycznych dla zatrudnienia położyć silniejszy nacisk na integrację osób mających szczególne potrzeby, poprzez określenie konkretnych celów oraz większe uznanie potrzeb polityki społecznej. EKES podkreśla znaczenie zaangażowania partnerów społecznych i społeczeństwa obywatelskiego w opracowywanie wytycznych przez Komisję już na najwcześniejszym etapie oraz w konsultacje z nimi po ukończeniu prac nad dokumentem.

1.5

Komitet zaleca, aby Komisja niezwłocznie podjęła kroki na rzecz opracowania wspólnie z EKES-em wytycznych dla zatrudnienia poprzez ustanowienie formalnych i nieformalnych kontaktów oraz w celu wykazania się aktywnym podejściem w opracowywaniu wytycznych dla zatrudnienia na najbliższe trzy lata.

1.6

EKES wzywa do wyznaczenia na szczeblu UE i państw członkowskich bardziej ambitnych, wymiernych celów w ramach nowych wytycznych, jak również do zapewnienia, że Komisja będzie władna wprowadzić je w życie.

1.7

Komitet zaleca, aby we wszystkich państwach członkowskich dostępne były odpowiednie systemy TIK, zapewniające lepsze gromadzenie danych oraz ułatwiające monitorowanie i ocenę zarówno przez państwa członkowskie, jak i przez Komisję.

1.8

Komitet wciąż zaleca, aby krajowe programy reform zawierały bardziej konkretne informacje o określonych celach, harmonogramie, kosztach i postanowieniach budżetowych.

2.1

Na początku 2007 r. Komisja przesłała EKES-owi, w ramach procesu konsultacji, wniosek dotyczący zatwierdzenia „Wytycznych dla polityk zatrudnienia w państwach członkowskich” na rok 2007, co wymaga potwierdzenia w drodze decyzji Rady.

2.2

Komisja proponuje, by wytyczne w zakresie polityk zatrudnienia ustalone na okres 2005-2008 (1) określone w art. 128 Traktatu zostały utrzymane w 2007 r., a państwa członkowskie uwzględniały je w swoich politykach zatrudnienia (2).

2.3

Zgłaszając ten wniosek, Komisja uwzględnia strategię lizbońską z 2005 r., która opiera się na nowym cyklu zarządzania i obejmuje zintegrowany pakiet wytycznych obowiązujących do 2008 r. Dotyczą one wymiaru gospodarczego, społecznego i środowiskowego.

2.4

Od państw członkowskich wymaga się przygotowywania krajowych programów reform, które podlegają ocenie przeprowadzanej przez Komisję. To roczne sprawozdanie przedstawia postępy, jakich dokonano pod względem realizacji wytycznych oraz zawiera stosowne konkluzje, na których podstawie sporządzono wniosek dotyczący utrzymania w mocy tychże wytycznych.

—

Harmonogram opracowywania i uchwalania wytycznych był bardzo napięty, przez co niemożliwe było przeprowadzenie na ten ważny temat prawdziwej dyskusji z udziałem możliwie wielu zainteresowanych podmiotów zarówno na szczeblu europejskim jak i krajowym, co miało wpływ na procedury demokratyczne w opracowywaniu programów krajowych.

—

Podczas gdy obecne wytyczne dla państw członkowskich podkreślają, iż to do nich należy ustanawianie własnych celów, nadal istnieje obawa, że środki polityki zatrudnienia nie będą mogły być dłużej oceniane na podstawie szczególnych i wymiernych celów, tak jak to było w przypadku wcześniejszych programów, w wyniku czego krajowe programy reform stały się mniej ambitne w odniesieniu do polityki zatrudnienia, praw i obowiązków pracowników.

—

Należy położyć silniejszy nacisk na zagadnienie integracji ludzi młodych na rynku pracy, co oznacza m.in. zapewnienie im pierwszej pracy z perspektywami na przyszłość.

—

Należy stale kłaść nacisk na zwalczanie dyskryminacji ze względu na wiek, niepełnosprawność lub pochodzenie etniczne.

—

Przechodzenie do gospodarki opartej na wiedzy wymaga bardziej precyzyjnego i lepiej zorientowanego podejścia do szkoleń zawodowych i kształcenia przez całe życie, restrukturyzacji bazy przemysłowej, jak również wspomagania procesów nabywania uniwersalnych umiejętności.

—

Potrzeba więcej konsekwencji w łączeniu ze sobą inwestycji w badania i rozwój oraz w innowacje, w celu pobudzania wzrostu gospodarczego i tworzenia nowych miejsc pracy.

—

Zbyt mało uwagi poświęca się problematyce równego traktowania kobiet i mężczyzn oraz potrzebie godzenia kariery zawodowej i życia rodzinnego.

—

Więcej uwagi należy poświęcić wpływowi zmian demograficznych oraz wyzwaniom wynikającym ze starzenia się ludności aktywnej zawodowo.

—

Należy wzmocnić i monitorować wdrażanie polityki imigracyjnej i jej wpływ na krajowe plany dotyczące siły roboczej.

—

Należy dysponować odpowiednimi środkami finansowymi na szczeblu krajowym i unijnym, potrzebnymi do wdrażania środków polityki zatrudnienia.

4.1

W poprzednich opiniach EKES dał wyraz swemu zadowoleniu z przyjęcia zintegrowanych wytycznych na okres 2005-2008 i wciąż podkreśla, iż sukces zależy od poważnego podejścia państw członkowskich do swych obowiązków oraz wdrażania uzgodnionych priorytetów na szczeblu krajowym. Należy zdecydowanie zaznaczyć rzeczywiste zaangażowanie wszystkich partnerów społecznych i społeczeństwa obywatelskiego na wszystkich etapach opracowywania i wdrażania.

4.2

EKES uznaje, iż poczyniono postępy, jeśli chodzi o wzrost gospodarczy w 25 krajach UE, również dzięki szczególnym środkom polityki zatrudnienia (4), lecz nadal wyraża zaniepokojenie z powodu nierówności pomiędzy wdrażaniem różnych środków w danym kraju i między różnymi krajami członkowskimi. Podtrzymuje opinię, iż kwestia ta nie jest traktowana wystarczająco priorytetowo, aby dokonały się znaczące zmiany.

4.3

EKES pragnąłby, aby Komisja odgrywała większą rolę w ustanawianiu celów na szczeblu europejskim i krajowym oraz monitorowaniu i ocenie postępów, co dodałoby siły i wartości rocznym sprawozdaniom z krajowych programów reform w każdym państwie członkowskim.

4.4

Komitet z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji, aby przeznaczyć środki z funduszy strukturalnych oraz z Europejskiego Funduszu Społecznego i Europejskiego Funduszu Globalizacji na wspomaganie wdrażania wytycznych dla polityki zatrudnienia. Komitet nadal podkreśla znaczenie dostępności odpowiedniego finansowania na szczeblu europejskim i krajowym w celu wyznaczania priorytetów dla inicjatyw na rzecz zatrudnienia.

4.5

Wyrażając ponownie swe zaniepokojenie związane z brakiem postępów Komitet pragnąłby, aby środki i poprawki wytycznych na rzecz zatrudnienia na okres 2008-2010 odzwierciedlały potrzebę ich ulepszenia.

—

Podstawowy cel polegający na uzyskaniu ogólnego wskaźnika zatrudnienia na poziomie 70 % wydaje się niemożliwy do zrealizowania w tym okresie. Jakkolwiek stopa zatrudnienia kobiet ma osiągnąć zakładane 60 %, będzie to wynikiem zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy, zatrudnienia tymczasowego i na stanowiskach objętych elastyczną organizacją pracy.

—

Pomimo osiągniętego postępu, nie zostanie także uzyskany pożądany wskaźnik zatrudnienia starszych pracowników (w wieku 45-65 lat, według definicji Komisji), który ustalono na poziomie 50 %.

—

Rozwój strategii opracowywanych z myślą o osobach niepełnosprawnych i osobach wykazujących szczególne potrzeby pod względem zatrudnienia oraz ich integracja w środowisku pracy nadal pozostawiają wiele do życzenia.

—

Niepokój budzi nieustannie rosnący poziom bezrobocia wśród młodzieży oraz kwestia odpowiednich środków podejmowanych na rzecz poprawy sytuacji.

—

Wśród głównych zagadnień można wymienić niedostatki w szkolnictwie powszechnym szczebla podstawowego i średniego oraz rozbieżność między umiejętnościami i kwalifikacjami a rynkiem pracy.

—

Nadal istnieją poważne obawy, czy środki na rzecz szkolenia zawodowego i uczenia się przez całe życie są stosowane efektywnie i czy otrzymują właściwe wsparcie finansowe zarówno ze strony sektora publicznego, jak i prywatnego.

—

Nadal nie przywiązuje się dużego znaczenia do uczenia się przez całe życie w każdym wieku, a zwłaszcza w przypadku starszych pracowników. Jest to szczególnie niepokojące w odniesieniu do zdolności adaptacyjnych siły roboczej.

—

W dalszym ciągu występują obawy związane z integracją w państwach członkowskich imigrantów zarobkowych, na których umiejętności istnieje na rynku pracy spore zapotrzebowanie.

—

Podczas gdy Komitet popiera mobilność pracowników pomiędzy państwami członkowskimi, jest on zarazem zaniepokojony konsekwencjami, jakie przepływ wykwalifikowanych pracowników i ich kompetencji pomiędzy krajami UE powoduje w krajach ich pochodzenia. Konsekwencje te należy monitorować oraz podjąć działania mające na celu utrzymanie równowagi wykwalifikowanej siły roboczej, tak aby zapewnić zrównoważony rozwój.

—

Należy zbadać oddziaływanie tych zjawisk na możliwości zatrudnienia na lokalnych rynkach pracy, aby ustalić, dlaczego bezrobotni nie akceptują „miejscowych” ofert pracy.

—

Zdanie sobie sprawy, że przejście do gospodarki opartej na wiedzy i podejmującej badania i innowacje w dalszym ciągu się opóźnia.

—

Państwa członkowskie nie poświęcają uwagi zintegrowanemu podejściu do koncepcji opartej na cyklu życiowym człowieka. EKES nie przestaje nawoływać państw członkowskich do wspierania wysiłków w celu dostosowania świata pracy do życia rodzinnego. Stanowi to zadanie dla całości społeczeństwa; szczególnie udostępnianie ośrodków zapewniających opiekę nad dziećmi pozwala pogodzić obowiązki zawodowe i rodzinne, umożliwiając kobietom kontynuowanie pracy zawodowej lub szybki do niej powrót (5).

—

Konieczność dalszych działań w zakresie strategii mających na celu poprawę zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw, a w szczególności potencjału podejścia opartego na zintegrowanej elastyczności i pewności zatrudnienia (flexicurity) (6).

—

Należy także rozpatrzyć zagadnienia związane z wpływem „pracy na czarno” na państwa członkowskie i poszczególnych pracowników.

—

W niektórych państwach członkowskich nie nastąpiło jeszcze przyjęcie i realizacja agendy na rzecz „godnej pracy” (7) i zasad jakości pracy (8).

—

W porównaniu z USA przeciętne wskaźniki wydajności pracy w Europie pozostają niskie, co wiąże się ze stopą i poziomem inwestycji w ludzi i innowacje.

—

Jakkolwiek stopa inwestycji publicznych w UE jest porównywalna z analogicznym wskaźnikiem w USA, inwestycje sektora prywatnego w Europie wyraźnie ustępują inwestycjom firm amerykańskich.

6.1

Po otrzymaniu od państw członkowskich rocznych sprawozdań, Komisja przeprowadziła przegląd, którego wynikiem był omawiający dotychczasowe postępy komunikat Komisji w sprawie wdrażania odnowionej strategii lizbońskiej na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia „Rok zrealizowanych celów”. W tym roku do komunikatu dodano obszerny załącznik, który zawiera zalecane działania, jakich potrzebują poszczególne państwa członkowskie. Ma to decydujące znaczenie, jeśli chodzi o wkład w ogólną ocenę oddziaływania wytycznych, a ponadto podkreśla zaniepokojenie EKES-u brakiem ustalenia konkretnych celów. Komisja musi posiadać szersze uprawnienia, aby określać wymierne cele, koordynować działania i egzekwować ich realizację.

6.2

Komitet przyjmuje z zadowoleniem zaproponowaną „Ocenę oddziaływania”, którą Komisja wspólnie z wieloma agencjami podejmie w ramach trzyletniego programu mającego na celu mierzenie efektywności i wpływanie na opracowanie nowych wytycznych na lata 2008-2010.

6.3

EKES wyraża zadowolenie w związku z proponowanym procesem konsultacji dotyczących nowych wytycznych w sprawie zatrudnienia, który rozpocznie się wraz z ogłoszeniem projektu Komisji w grudniu 2007 r. w celu przedstawienia ostatecznej propozycji Radzie do przyjęcia w czerwcu 2008 r. Komitet akcentuje znaczenie jak najszybszych konsultacji i zaangażowania państw członkowskich oraz wszelkich zainteresowanych stron w tym procesie zarówno na szczeblu unijnym, jak i krajowym.

6.4

EKES podkreśla znaczenie możliwości jak najwcześniejszego rozważenia oceny oddziaływania w 2007 r. w celu zastanowienia się nad jej zawartością, otrzymania informacji i wzięcia aktywnego udziału w celu wywarcia wpływu na przygotowanie wytycznych i opracowanie krajowych programów.

20.7.2007   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 168/50

1.1

Zielona księga stwarza nowy sposób rozumienia morza w UE, co należy przyjąć z zadowoleniem. Po raz pierwszy dokonuje się w polityce UE zmiana mentalności przywiązanej do idei lądu. Symboliczne przesłanie zielonej księgi, mówiące o tym, że Europa jest i zawsze była przede wszystkim kontynentem żeglarzy, wprowadza w UE nowe spojrzenie na morze.

1.2

Zielona księga promuje holistyczne, międzysektorowe, strategiczne podejście do kwestii oceanów. Przesłanki zastąpienia fragmentaryczności szeroką wizją zasługują na powszechne poparcie.

1.3

Zielona księga zawiera znacznie więcej elementów pozytywnych niż potencjalnie negatywnych. Komitet popiera większość propozycji w niej zawartych (dotyczących rybołówstwa, portów, przemysłu stoczniowego, transportu morskiego, regionów przybrzeżnych, energetyki morskiej, B+R, środowiska, turystyki, błękitnej biotechnologii), z zastrzeżeniem pewnych szczegółowych uwag.

1.4

Komitet popiera uznanie zasadniczej roli usług morskich i portów UE w zglobalizowanej gospodarce. Z zadowoleniem przyjmuje zawarte w zielonej księdze spostrzeżenie, iż transport morski jest działalnością międzynarodową wymagającą globalnych zasad. Konieczne są pozytywne działania UE, aby odwrócić negatywny publiczny wizerunek transportu morskiego i zapewnić uznanie znaczenia statków i marynarzy dla społeczeństwa. Komitet podziela pogląd, że państwa członkowskie powinny bezzwłocznie ratyfikować kluczowe międzynarodowe konwencje morskie (IMO/MOP) i zapewnić ich odpowiednie wdrażanie.

1.5

Klastry morskie powinny stanowić centralny punkt przyszłej unijnej polityki morskiej. Komitet jest zdania, że UE powinna zlecić opracowanie badania w celu ich zdefiniowania i porównania z klastrami morskimi istniejącymi w innych rejonach świata. Klastry morskie odegrają zasadniczą rolę w utrzymaniu europejskiej specjalistycznej wiedzy morskiej.

1.6

U podstaw zintegrowanej polityki morskiej musi leżeć wzrost inwestycji w edukację i szkolenia morskie jako bazy dla bezpiecznych, wydajnych usług wysokiej jakości. Potencjalny niedostatek wykwalifikowanych marynarzy ma niepokojące konsekwencje dla unijnej infrastruktury bezpieczeństwa morskiego; zjawisko to będzie narastać, o ile UE i rządy nie podejmą wspólnych wysiłków, aby temu zaradzić. Bez tego zasobu Europie będzie w coraz większym stopniu brakować wiedzy i doświadczenia niezbędnych dla kluczowych działań morskich, koniecznych do zapewnienia bezpieczeństwa (inspekcje i przeglądy statków, prawo, ubezpieczenia, usługi nadzoru ruchu statków, działania ratunkowe, straż przybrzeżna i pilotaż). Ponadto całe klastry morskie mogą się rozpaść lub przenieść do innych regionów.

1.7

Komitet odnotowuje wyłączenie rybaków i marynarzy z europejskiego prawodawstwa społecznego dotyczącego szeregu zagadnień (np. dyrektywa w sprawie zwolnień grupowych (1), dyrektywa w sprawie ochrony praw pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw (2), dyrektywa dotycząca informowania i przeprowadzania konsultacji z pracownikami (3), dyrektywa dotycząca delegowania pracowników w ramach świadczenia usług (4)). Niezależnie od powodów tego wyłączenia ważne jest, by zakończyć tę dyskryminację tam, gdzie jest to stosowne. Komitet zachęca zatem Komisję, by ponownie oceniła to wyłączenie w ścisłej współpracy z partnerami społecznymi.