23.12.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 318/1

A.

W styczniu 2003 r. Komitet przyjął opinię z inicjatywy własnej pod tytułem „Przemiany w przemyśle: bilans i perspektywy. Ujęcie całościowe”. Celem tej opinii było nie tylko przedstawienie ogólnego zarysu najbardziej palących problemów i trendów związanych z przemianami w przemyśle, lecz również podkreślenie roli CCMI i jej przyszłej pracy. Pośród kompetencji przydzielonych w tym kontekście CCMI znajdowały się:

Powyższa opinia podkreślała również potrzebę „połączenia konkurencyjności z rozwojem zrównoważonym oraz spójnością społeczno-terytorialną”, zgodnie ze strategią lizbońską. Co więcej, proponowała ona pojęcie robocze „przemian w przemyśle”, które obejmowało zarówno zmiany dotykające przedsiębiorstwa, jak i ich interakcję z otaczającym środowiskiem.

Dotychczas CCMI koncentrowała się głównie na ocenie oddziaływania przemian w przemyśle na sektory, przedsiębiorstwa, pracowników, terytoria i środowisko. Celem niniejszej opinii z inicjatywy własnej jest zbadanie, w jaki sposób zrównoważony rozwój może być katalizatorem przemian w przemyśle.

B.

W tej samej opinii stwierdzono, że do przemian w europejskim sektorze przemysłowym podchodzono często z punktu widzenia restrukturyzacji, lecz jest to o wiele bardziej dynamiczne pojęcie. Przedsiębiorstwa są ściśle związane z europejskim środowiskiem społeczno-politycznym, w którym się rozwijają i który z kolei wpływa na proces przemian w przemyśle. Fundamentalne przemiany w przemyśle zachodzą na dwa sposoby: poprzez radykalne działania i stopniową adaptację. Celem niniejszej opinii z inicjatywy własnej jest właśnie rozważenie, w jaki sposób zrównoważony rozwój w rozumieniu zdefiniowanym przez Brundtlanda (rozwój, który zaspokaja dzisiejsze potrzeby, nie zagrażając spełnieniu potrzeb przyszłych pokoleń) może działać jako katalizator stopniowych i proaktywnych przemian w przemyśle.

C.

Niniejsza opinia podaje głównie przykłady z sektora energetycznego i związanych z nim sektorów, lecz te same procesy jak te, które w niej opisano, mogą stosować się do innych sektorów. Takiego wyboru sektorów dokonano z kilku następujących powodów:

D.

O ile B+R określa moment, w którym dana technologia staje się dostępna, to rynek decyduje, kiedy będzie ona rzeczywiście wprowadzona do użytku. Długość czasu pomiędzy tymi dwoma momentami może być również uzależniona od polityki. Dzięki wyważonej kombinacji działań — dotacji, promocji oraz podatków — przedsiębiorstwa w Szwecji i Japonii na wczesnym etapie rozpoczęły prace rozwojowe odpowiednio nad pompami cieplnymi i kolektorami słonecznymi. Częściowo dzięki takiemu posunięciu oba kraje zdobyły dominującą pozycję rynkową.

E.

Komitet ponownie potwierdza, że wszystkie trzy filary strategii lizbońskiej mają jednakowe znaczenie. Niemniej często podkreśla się fakt, że aspekty ekologiczne i społeczne można uwzględniać tylko wtedy, gdy mamy do czynienia z dobrze funkcjonującą gospodarką cechującą się stałym wzrostem. Jest to zbyt uproszczone wyjaśnienie strategii, jako że równie prawdziwa jest sytuacja odwrotna. Niewątpliwie prawidłowo funkcjonująca i charakteryzująca się stałym wzrostem gospodarka nie będzie mogła się rozwijać w zniszczonym środowisku naturalnym lub w społeczeństwie, w którym brak jest harmonii społecznej. Komitet wyraża zadowolenie w związku z działaniami podejmowanymi na tym polu, które przedstawiono w załączniku nr 2 do komunikatu Komisji w sprawie przeglądu strategii zrównoważonego rozwoju „Platforma działania” (1).

F.

Zrównoważony rozwój to nie tylko jedna z opcji na liście. Stanowi raczej jedyny możliwy scenariusz działania, aby zagwarantować realną przyszłość. Pojęcie „zrównoważony” ma ogólny charakter i dlatego nie ogranicza się do środowiska naturalnego, lecz obejmuje również kwestie rozwoju społeczno-gospodarczego. Ciągłość działalności przedsiębiorstwa stanowi formę zrównoważonego rozwoju, który można najlepiej zapewnić poprzez utrzymanie rentowności. Europa może przyczynić się w tym względzie poprzez zwiększenie konkurencyjności za pomocą innowacji i poprzez bodźce w zakresie badań i rozwoju, prowadząc aktywną politykę i stosując kombinację ukierunkowanych działań (zob. przykład Szwecji i Japonii).

G.

Zrównoważony rozwój społeczny oznacza umożliwienie społeczeństwu prowadzenia zdrowego życia i uzyskiwania dochodów, z zagwarantowaniem rozsądnego poziomu zabezpieczenia socjalnego dla tych osób, które nie są w stanie w ten sposób żyć. Komitet uważa, że Europa może w tym obszarze wnieść swój wkład, dążąc do modelu społeczeństwa pozwalającego na utrzymanie kwalifikacji zawodowych poprzez oferowanie godziwego zatrudnienia w bezpiecznym i zdrowym środowisku pracy i w atmosferze, w których jest miejsce zarówno na prawa pracowników, jak i na owocny dialog społeczny.

H.

Przemysł ekologiczny daje sporo możliwości wzrostu gospodarczego. Europa zapewniła sobie silną pozycję w wielu sektorach tego przemysłu. Aby utrzymać i wzmocnić swoje atuty oraz by osiągnąć podobną pozycję w innych sektorach, Europa musi, zdaniem Komitetu, przejawiać większe ambicje.

I.

Polityka przemysłowa ukierunkowana na utrzymanie zrównoważonego wzrostu może się przyczynić do konkurencyjności całej gospodarki europejskiej, w tym nie tylko w nowych, rozwijających się sektorach, lecz także w tradycyjnych sektorach przemysłowych. Komitet pragnie, by Komisja Europejska poparła taką politykę. Przykłady opisane w niniejszej opinii pokazują, że dobrze przemyślane i wdrożone programy wsparcia (połączenie rozwiązań podatkowych, cen gwarantowanych, promocji i regulacji) na etapie wprowadzania nowych technologii środowiskowych mogą pomóc w stworzeniu rynku dla takich technologii, który może się potem rozwijać bez potrzeby wsparcia. Jakikolwiek mechanizm wsparcia musi się zdecydowanie zmniejszać wraz z upływem czasu, gdyż koszt pomocy państwa nie powinien ograniczać międzynarodowej konkurencyjności innych gałęzi przemysłu.

J.

Komitet zauważa, że dotacje oraz zachęty nie zawsze okazują się skuteczne, a w przypadku nieodpowiedniego zastosowania mogą wiązać się ze znacznymi kosztami finansowymi, przynosząc znikome rezultaty gospodarcze. Dotacje i uregulowania powinny wspomagać rynek na etapie jego tworzenia i początkowego rozwoju, aż do momentu, gdy dana technologia sama umożliwi jego utrzymanie się bez jakiegokolwiek wsparcia. Kluczowymi czynnikami wsparcia przynoszącego pozytywne rezultaty są:

K.

Rozwoju zrównoważonego nie można ograniczać do kontekstu europejskiego, gdyż posiada on wymiar globalny. Europejska polityka zrównoważonego rozwoju powinna zostać wyposażona w instrumenty, dzięki którym można by powstrzymać delokalizację pracy do innych regionów. By zapewnić równe warunki konkurencji, potrzebne jest podejście dwutorowe: z jednej strony wewnątrz UE, z drugiej strony na zewnątrz UE. Co się tyczy pierwszego podejścia, należy wprowadzić odpowiednie instrumenty, tak by sprawić, że koszty społeczne i środowiskowe wynikłe z metod produkcji niezgodnych ze zrównoważonym rozwojem wewnątrz Unii Europejskiej zostaną uwzględnione w cenie towarów w celu wsparcia zasadniczej myśli raportu Światowej Komisji ds. Społecznego Wymiaru Globalizacji promującej spójność polityki między MOP, WTO, MFW i Bankiem Światowym (patrz CESE 252/2005). Natomiast jeżeli chodzi o drugie podejście, UE powinna dołożyć wszelkich starań na odpowiednich forach międzynarodowych (szczególnie w WTO) w celu włączenia do międzynarodowych umów handlowych aspektów niehandlowych, takich jak podstawowe normy społeczne i ekologiczne, tak by ułatwić udoskonalenie obszarów polityki zrównoważonego rozwoju przez konkurentów Europy. Takie kraje jak Stany Zjednoczone, Indie i Chiny mają nieuczciwą przewagę gospodarczą nad Europą dopóty, dopóki nie wiążą ich cele protokołu z Kioto dotyczące redukcji CO2. Umowy takie powinny być wdrażane na skalę światową, gdyż handel może być naprawdę wolny tylko wtedy, gdy jest również uczciwy.

1.1

Dostępność tanich źródeł energii i surowców stanowi obecnie podstawę naszej gospodarki. Jednak ich zasoby są ograniczone i między innymi dlatego stają się one znacznie droższe. Niezbędne są możliwe do przeprowadzenia zmiany strukturalne i technologiczne, a Europa musi się do nich przyczynić, by pomóc przemysłowi europejskiemu w zmierzeniu się z tym wyzwaniem. By zmniejszyć ilość zużywanych zasobów naturalnych, sektory związane z wysokim poziomem zużycia energii i surowców muszą rozpocząć w przyszłości bardziej zrównoważoną produkcję. Sektory te będą nadal potrzebne w przyszłości, gdyż podstawą wartości przemysłowej jest produkcja materiałów wyjściowych i półfabrykatów.

1.2

Energochłonne sektory przemysłu europejskiego, które stosują zrównoważone metody produkcji i uczestniczą w międzynarodowej konkurencji, nie mogą zostać wypchnięte z rynku przez konkurentów spoza UE, wykorzystujących mniej zrównoważone metody produkcji. By temu zapobiec, należy stworzyć równe warunki konkurencji dla tych sektorów, zapewniając współpracę między społeczeństwem obywatelskim a rządem.

1.3

Rozwój zrównoważonego modelu społeczeństwa, zdolnego do utrzymania aktualnego poziomu życia i jednocześnie zneutralizowania negatywnych skutków ubocznych istniejących schematów konsumpcji, to największe wyzwanie, z którym będziemy musieli się zmierzyć. Jednym z głównych warunków sprostania temu zadaniu jest konieczność zmiany sposobu zaspokajania potrzeb energetycznych i przejścia na inną, bardziej zrównoważoną formę produkcji.

1.4

Potrzeba stopniowego przejścia do bardziej zrównoważonego modelu społeczeństwa jest bezdyskusyjna. U podłoża tego wymogu leży kilka przyczyn. Eksperci nie są zgodni co do tego, jak długo paliwa kopalne będą dostępne po rozsądnej cenie, lecz każdy zgadza się, że będą one coraz rzadsze i droższe. Co więcej, wskutek zachowań konsumentów stoimy w obliczu jednego z największych zagrożeń naszych czasów — zmian klimatu.

1.5

Najlepszym sposobem na zatrzymanie tych procesów byłoby zaprzestanie spalania paliw kopalnych, jak to czynimy obecnie. Niemniej rozwiązanie to jest nierealne w krótkiej perspektywie zarówno z politycznego, jak i gospodarczego punktu widzenia. Należy zatem zastosować inne podejścia, gdyż zmiana jest konieczna, a jeśli nie można narzucić pożądanego tempa, to przynajmniej trzeba działać tak szybko, jak to możliwe.

1.6

Poprzez zastosowanie modelu Trias Energetica (2), który ma doprowadzić do zwiększenia efektywności wykorzystania energii w trzech etapach, można w bliskiej przyszłości rozpocząć działania zmierzające do osiągnięcia bardziej zrównoważonej konsumpcji i produkcji. Poszczególne etapy zakładają:

1.7

Potrzeba wielu środków, aby skonkretyzować powyższe trzy cele i umożliwić przejście na bardziej zrównoważoną produkcję przemysłową. Środki takie powinny opierać na kalkulacji czynnika ekonomicznego i strategicznego. Przy takiej kalkulacji niewątpliwie pojawi się konieczność wyboru między sprzecznymi interesami. Nie możemy unikać tego rodzaju konfliktów. Wprawdzie istnieją sytuacje korzystne dla wszystkich, a działania powinny być zawsze nakierowane na ich osiągnięcie, ale w praktyce występują one niezmiernie rzadko. W takich przypadkach należy dokonać wyboru między możliwością dokonania trwałej transformacji a obroną istniejących interesów, uwzględniając naturalny wzrost i pogorszenie się sytuacji jednego sektora wobec drugiego. Sprzeczne interesy tego rodzaju należy uczynić przejrzystymi i je rozwiązać.

1.8

Pojęcie zrównoważonego rozwoju nadaje równą wagę aspektom ekonomicznym, ekologicznym i społecznym rozwoju społeczeństwa europejskiego. Niniejsza opinia:

2.1.1

Ziemia pochłania co roku 3 mln eksadżuli (EJ) energii słonecznej. Całkowita rezerwa paliw kopalnych wynosi 300 000 EJ, tj. 10 % całkowitej rocznej insolacji. Całkowite zużycie energii równa się 400 EJ rocznie. Z 3 mln EJ pochłanianych przez Ziemię 90 EJ jest uwalnianych w postaci energii wodnej, 630 EJ jako energia wiatrowa i 1 250 EJ w formie biomasy. Pozostała ilość jest dostępna w postaci energii słonecznej (3). Zatem zrównoważone źródła energii występują w wystarczającej ilości, aby zaspokoić nasze potrzeby. Problemem jest natomiast dostępność tych źródeł.

2.1.2

Ponieważ w krótkiej perspektywie odnawialne źródła energii, ze względu na koszty oraz brak odpowiednich technologii, nie będą mogły zaspokoić rosnącego zapotrzebowania na energię, potrzebne są inne źródła energii. Potencjalnie możliwe jest ekologiczne wykorzystanie paliw kopalnych, na przykład poprzez ekstrakcję CO2 i jego późniejsze składowanie w celu uniknięcia emisji do atmosfery. Obecnie trwają intensywne prace nad rozwojem technologii wychwytywania i składowania CO2: kilkanaście instalacji pilotażowych jest w fazie rozruchu lub na etapie budowy w Europie, Ameryce Północnej i Chinach. Można oczekiwać, że bilans ekonomiczny związany ze stosowaniem tej technologii zacznie być dodatni już około 2015-2020 r.

2.1.3

Kluczowe znaczenie ma okres realizowania programów na rzecz energii odnawialnej, gdyż ich przedwczesne wycofanie może zagrozić nowej branży, z drugiej zaś strony zbyt rozciągnięta w czasie pomoc jest nieefektywna. Wsparcie może być zwykle stopniowo ograniczane w miarę obniżania się kosztów technologii dzięki B+R i ekonomiom skali. Duże znaczenie ma też właściwe opracowanie programu wsparcia pod względem technicznym. Wreszcie istotne jest, by programy wsparcia były ogłaszane z wyprzedzeniem dla umożliwienia przedsiębiorstwom przygotowania się do nowych uwarunkowań rynkowych.

2.1.4

Dyskusje nad energią jądrową nabierają znaczenia, jak pokazuje Zielona księga „Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii” (4) oraz konkluzje Rady Europejskiej ze spotkania w tej sprawie w marcu 2006 r. W niektórych krajach za energią nuklearną opowiada się większość, w innych zaś przeważająca część mieszkańców jest przeciw — głównie ze względu na problem odpadów (5). Niemniej energia jądrowa jeszcze przez dłuższy czas będzie niezbędna, by zaspokoić coraz to większe zapotrzebowanie energetyczne, gdyż stanowi bezemisyjne źródło energii, a także ponieważ ilość odpadów jest relatywnie mała w porównaniu z wytwarzaną energią. W dłuższej perspektywie synteza jądrowa może przynieść rozwiązania problemów związanych z rozszczepieniem jądra atomowego.

2.1.5

Należy zauważyć, że źródła energii wodnej nie zostały omówione w oddzielnym punkcie, jako że technologia ta (oprócz energii fal) jest uznawana zarówno za w pełni rozwiniętą, jak i w pełni operacyjną. To pominięcie nie powinno być postrzegane w żadnym razie jako umniejszenie wagi tej technologii w kontekście zrównoważonego rozwoju.

2.2.1

Biomasa to materiał organiczny pochodzący z roślin i drzew hodowanych specjalnie na potrzeby pozyskania energii. Biomasę produkuje się z drewna i roślin charakteryzujących się szybkim wzrostem i dużym plonem z hektara. Do jej produkcji wykorzystuje się również uboczne produkty rolne pochodzące głównie z produkcji żywności, np. słomę i szyjki korzeniowe buraków. Biomasę wytwarza się również z różnych odpadów pochodzących na przykład z hodowli roślin, a także odpadów komunalnych lub przemysłowych. Są to na przykład owoce, warzywa, odpady ogrodnicze, odpady drzewne, obornik, gnojówka, trociny, a także łupiny kakao.

2.2.2

Biomasę można wykorzystać do (częściowego) zastąpienia paliw kopalnych. Zużycie energii pochodzącej z paliw kopalnych wynosi obecnie 400 EJ rocznie. Rocznie dostępnych jest 1 250 EJ energii pochodzącej z biomasy. Nie oznacza to jednak możliwości przeprowadzenia natychmiastowej zmiany. Przy obecnym stanie technologii z biomasy można wyprodukować 120 EJ. Aktualne zużycie energii pochodzącej z biomasy w skali światowej wynosi 50 EJ (6). Ograniczony wzrost zużycia biomasy jako paliwa jest zatem możliwy w krótkoterminowej perspektywie, niemniej w celu wykorzystania tego potencjału niezbędny jest dalszy postęp technologiczny.

2.2.3

Niektóre inicjatywy już pozwoliły osiągnąć dobrze rokujące rezultaty. W Austrii wykorzystanie biomasy do ogrzewania w miastach wzrosło sześciokrotnie, a w Szwecji ośmiokrotnie w ciągu ostatnich dziesięciu lat. W Stanach Zjednoczonych ponad 8 000 MW zainstalowanej mocy produkcyjnej pochodzi z biomasy. We Francji z tego źródła wytwarza się 5 % ciepła wykorzystywanego dla celów grzewczych. W Finlandii energia biologiczna wynosi obecnie 18 % całkowitej produkcji energii i zgodnie z założeniami ma osiągnąć 28 % w 2025 r. W Brazylii etanol jest produkowany na dużą skalę jako paliwo do samochodów (obecnie dostarcza ok. 40 % paliwa innego niż olej napędowy) (7).

2.2.4

Zwiększenie produkcji biomasy ma również zasadnicze znaczenie z punktu widzenia:

2.3.1

Światowy, teoretyczny potencjał energii wiatrowej ponad dwukrotnie przekracza wielkość zapotrzebowania na energię elektryczną przewidywaną w 2020 r. Potencjał i stała poprawa konkurencyjnej pozycji dzięki postępowi technologicznemu sprawiają, że energia wiatrowa jest główną alternatywą dla paliw kopalnych. Energia wiatrowa nie będzie mogła pokryć całego zapotrzebowania ze względu na zmienność jej zasobów.

2.3.2

W ciągu kilku minionych dziesięcioleci zainstalowana moc wytwórcza energii wiatrowej wzrosła w spektakularny sposób. Moc komercyjnych turbin wiatrowych zwiększyła się z 10 kW (średnica wirnika — 5 metrów) do ponad 4 500 kW (średnica wirnika — ponad 120 metrów (9)). W ciągu ostatnich ośmiu lat zainstalowana moc energii wiatrowej wzrastała w tempie ponad 30 % rocznie (10). Europejskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej informuje, że całkowita moc energii wiatrowej w 2020 r. powinna wystarczyć do pokrycia 12 % zapotrzebowania na energię elektryczną. Oznacza to wzrost z 31 GW pod koniec 2002 r. do 1260 GW w 2020 r., czyli o 23 % w ciągu roku. Liderami na tym rynku i największymi eksporterami są Wielka Brytania, Dania i Niemcy, a największymi rynkami eksportowymi — Chiny, Indie i Brazylia. Sytuacja zmieni się w Chinach, gdzie gwałtownie rozwija się przemysł maszynowy w dziedzinie energii wiatrowej. W porównaniu z 2004 r. w 2005 r. liczba producentów w Chinach wzrosła o 60 %. Oznacza to, że europejski przemysł maszynowy w tej dziedzinie może stanąć w obliczu tego samego scenariusza, co przemysł płytek ogniwa słonecznego i stracić olbrzymi udział w rynku na korzyść swych chińskich konkurentów.

2.3.3

Sektor energii wiatrowej jest ciągle w pewnym stopniu uzależniony od różnych środków wspierających. Najważniejszym z nich jest cena, jaką otrzymują producenci za sprzedawaną do sieci energię wraz z pewnością gwarantowanego poziomu cen przez kolejne 10-20 lat. Dzięki takim środkom w niektórych państwach członkowskich sektor energii wiatrowej jest szybko rozwijającą się branżą. Wadą natomiast jest to, że powstają duże, wysokodochodowe scentralizowane parki wiatrowe zamiast gęstej sieci niewielkich, zdecentralizowanych elektrownii. Opinia publiczna jest coraz bardziej przeciwna takim zjawiskom na dużą skalę. Oczywiście energia wiatrowa musi w końcu również być w stanie sama się utrzymać bez dotacji i cen gwarantowanych.

2.3.4

Aby umocnić konkurencyjną pozycję energii wiatrowej, należy zwiększyć wysiłki podejmowane w dziedzinie badań naukowych i rozwoju. Ponadto w działaniach trzeba stale uwzględniać wytyczne w zakresie prawodawstwa i cele polityk. Wśród istotnych wyzwań należy wymienić między innymi zagospodarowanie nowych lokalizacji dla parków wiatrowych nad morzem i usunięcie niepewności blokujących wykorzystanie energii wiatrowej, na przykład niepewności co do wynagrodzenia związanego z energią wiatrową.

2.3.5

Rozwój energii wiatrowej jest istotny z punktu widzenia:

2.4.1

Istnieją dwa sposoby wykorzystania energii słonecznej: do ogrzewania i ciepłej wody oraz do produkcji energii elektrycznej (12). Systemy ogrzewania energią słoneczną są stosunkowo proste i tanie i już obecnie są wykorzystywane w wielu krajach.

2.4.2

Głównym powodem starań mających na celu wykorzystanie energii słonecznej na dużą skalę są jej nieograniczone zasoby. Potencjał tego źródła energii na skalę światową jest ogromny, a służąca do jej produkcji infrastruktura — o ile jest odpowiednio zaprojektowana i skonstruowana — przyjazna dla środowiska.

2.4.3

Energia słoneczna może być wykorzystana praktycznie wszędzie na świecie na różne sposoby: począwszy od niewielkich systemów usytuowanych w odległych miejscach, poprzez instalacje umieszczane na dachach domów, a skończywszy na dużych elektrowniach słonecznych.

2.4.4

Systemy ogrzewania oparte na energii słonecznej są powszechne. Ich największym rynkiem są Chiny, głównie dlatego, że na wsiach nie ma sieci gazowych ani elektrycznych. W takich przypadkach energia słoneczna jest najbardziej ekonomicznym rozwiązaniem. Kolejnym dużym rynkiem jest Turcja. W latach 2001-2004 wielkość sprzedaży paneli słonecznych na świecie wzrastała o 10-15 % rocznie. Do Chin trafiło 78 % światowej produkcji, do Turcji natomiast — 5,5 %.

2.4.5

W Europie dużymi rynkami systemów ogrzewania energią słoneczną są Niemcy, Austria, Hiszpania i Grecja. Rządy Niemiec i Austrii oferują zachęty finansowe do instalowania takich rozwiązań. W pewnych regionach Hiszpanii wprowadzono obowiązek instalowania systemów ogrzewania energią słoneczną w nowych budynkach. W efekcie tego rodzaju działań wspierających Niemcy i Austria stały się bezsprzecznie największymi producentami systemów ogrzewania energią słoneczną w Europie, jako że przypada na nie 75 % całkowitej produkcji europejskiej. Niemniej wynik ten blednie w porównaniu z produkcją takich systemów w Chinach. Europa wyprodukowała łącznie 0,8 mln m2, a Chiny 12 mln m2. Zasadniczym tego powodem jest fakt, że rząd chiński już na wczesnym etapie dostrzegł znaczenie ogrzewania energią słoneczną i stymulował produkcję takich systemów za pomocą różnych środków przewidzianych w planach pięcioletnich.

2.4.6

Pomimo niewyczerpanych zasobów, elektryczność wytwarzana z energii słonecznej zaspokaja obecnie niewielką część zapotrzebowania. Wynika to z faktu, że koszty wytwarzania prądu z energii słonecznej są zbyt wysokie w porównaniu z prądem uzyskiwanym w elektrowniach opalanych gazem lub węglem. Aby przerwać błędne koło polegające na niskim wykorzystaniu energii słonecznej i jej wysokiej cenie, należy możliwie najpowszechniej korzystać z energii słonecznej, co pozwoli osiągnąć znaczne ekonomie skali przy produkcji i instalacji. Tylko wówczas możliwa będzie modernizacja i ulepszenie technologii.

2.4.7

Ponadto wytwarzanie energii z zaangażowaniem licznych, relatywnie małych jednostek produkcyjnych o zmiennej wydajności (zależnej od słońca) wymaga zmiany obecnego podejścia do kwestii energii. Przejście na energię słoneczną jest zadaniem średniookresowym, ważna jest przy tym silna stymulacja rozwoju tego sektora.

2.4.8

Chociaż rynek fotowoltaicznej energii słonecznej charakteryzuje się szybkim wzrostem, w rzeczywistości istnieją jedynie trzy duże rynki: Japonia, Niemcy i Kalifornia. Na tych trzech obszarach koncentruje się 80 % światowej produkcji systemów energii słonecznej. Produkcja jest tam stymulowana wysokimi dotacjami i gwarancjami korzystnych cen wyprodukowanej energii dla indywidualnych wytwórców. W 2004 r. światowa produkcja ogniw fotowoltaicznych wyniosła 1 150 MW w przeliczeniu na potencjał mocy. Jeśli dodamy tę wielkość do około 3 000 MW mocy wytwórczej już zainstalowanej do końca 2003 r., będzie to oznaczało, że w 2005 r. całkowita moc wzrosła do około 4 500 MW.

2.4.9

Rynek japoński powstał w 1994 r. dzięki programowi zachęt, w ramach którego inwestycje były dotowane w 50 %. Dotacja była corocznie zmniejszana o 5 %. 2004 r. był ostatnim rokiem programu, a kwota subwencji wynosiła w nim 5 % wartości inwestycji. Powstałe dzięki programowi wysokie zapotrzebowanie pozwoliło gospodarce japońskiej uzyskać korzyści wynikające z ekonomii skali. Ceny spadały corocznie o 5 %, zapewniając stabilność kosztów ponoszonych przez konsumenta. Pomimo zakończenia programu dotacji rynek nadal wzrasta w tempie 20 % rocznie. Stabilność popytu umożliwiła przedsiębiorstwom japońskim inwestycje w badania i rozwój, a także w nowe technologie produkcji, przez co na Japonię przypada 53 % światowego rynku.

2.4.10

Sektor energii słonecznej w Niemczech rozwijał się według podobnego scenariusza, lecz proces ten rozpoczął się pięć lat później niż w Japonii, mianowicie w 1999 r. Dzięki połączeniu różnych instrumentów, na przykład preferencyjnie oprocentowanych pożyczek, dotacji i stabilności cen energii elektrycznej dostarczanej w ramach sieci, rynek fotowoltaicznej energii słonecznej odnotował wysoki wzrost. W 2001 r. Niemcy wyprzedziły Stany Zjednoczone pod względem mocy zainstalowanej. Umożliwiło to rozwój producentom lokalnym i obecnie połowa produkcji europejskiej (13 % produkcji światowej) pochodzi z Niemiec. Nowy program uruchomiony w 2004 r., przewidujący stabilność cen sprzedaży w ciągu kolejnych 20 lat, nadał tej dziedzinie nowy impuls. Rynek niemiecki rozwija się obecnie najszybciej na świecie — odnotowano około 40-procentowy wzrost w 2004 r. i 2005 r. Popyt krajowy pozwolił przedsiębiorstwom niemieckim zwiększyć produkcję i w niedługim czasie — w momencie nasycenia rynku krajowego — umożliwi również eksport.

2.4.11

Rozwój energii słonecznej jest istotny z punktu widzenia:

2.5.1

Energia geotermalna może być wykorzystywana za pomocą pomp cieplnych w celu ogrzewania i chłodzenia budynków. Pompy takie wykorzystują tylko pewną część gazu lub energii elektrycznej zużywanej przez konwencjonalne systemy grzewczo-chłodzące. Energia zużywana do ogrzewania (lub chłodzenia) jest pozyskiwana z otoczenia (z powietrza, wody lub ziemi) (13).

2.5.2

Najważniejsze rynki pomp cieplnych to Stany Zjednoczone, Japonia i Szwecja, które razem skupiają 76 % całkowitej zainstalowanej mocy. Kolejne to Chiny, Francja, Niemcy, Szwajcaria i Austria. Rynek europejski wzrósł z 40 000 jednostek w 1997 r. do 123 000 — w 2004 r. W 2004 r. rynek globalny odnotował 18-procentowy wzrost. Pompy cieplne są produkowane i instalowane głównie w krajach, w których władze zaoferowały znaczne zachęty, m.in. finansowe.

2.5.3

Szwecja stanowi dobry przykład takiego podejścia. W latach dziewięćdziesiątych władze szwedzkie wprowadziły szereg środków w celu rozpowszechnienia pomp cieplnych, które obejmowały bezpośrednie dotacje finansowe, korzyści podatkowe i działania promocyjne. Nowe przepisy regulujące sektor budownictwa, określające precyzyjnie dozwoloną temperaturę w systemach ogrzewania, również przyczyniły się do stosowania tego rodzaju pomp.

2.5.4

W ten sposób w Szwecji pojawił się rynek dla produkcji pomp cieplnych. Obecnie kraj posiada dobrze rozwiniętą branżę pomp cieplnych, a trzy znaczące firmy działają na rynku międzynarodowym. Szwecja zaspokaja 50 % popytu europejskiego. Szwedzki rynek pomp cieplnych rozwinął się w wystarczającym stopniu, aby samodzielnie się utrzymać. Liczba użytkowanych pomp stale rośnie, nawet bez środków wsparcia ze strony państwa. Ponad 90 % nowych budynków w Szwecji wyposażonych jest pompy cieplne.

2.5.5

Rozwój rynku w Austrii wyglądał podobnie. Tamtejsze władze regionalne udzielały dotacji w wysokości do 30 % kosztów zakupu i instalacji pomp cieplnych. Na austriackim rynku pomp cieplnych działa obecnie siedmiu producentów. Zarówno w Szwecji, jak i w Austrii połączenie wsparcia bezpośredniego, konkretnych uregulowań w dziedzinie budownictwa i kampanii promocyjnych umożliwiło rozwój sektora pomp cieplnych, który obecnie funkcjonuje bez wsparcia.

2.5.6

Rozwój energii geotermalnej jest istotny z punktu widzenia:

3.1

Nie tylko zasoby energii wytwarzanej z paliw kopalnych są ograniczone, ale również zapasy surowców metalicznych, mineralnych i biologicznych do produkcji przemysłowej (15). W świecie uprzemysłowionym surowce wykorzystywane są na dużą skalę. 20 % ludności na świecie zużywa ponad 80 % wszystkich surowców.

3.2

Ten model konsumpcji jest nie do pogodzenia ze zrównoważonym wykorzystaniem dostępnych nam zasobów. Wychodząc z założenia, że zasoby surowców stanowią nasze wspólne dziedzictwo i że obecny oraz przyszły dostęp do nich jest powszechnym i niezbywalnym prawem, Europa będzie musiała zredukować zużycie surowców czterokrotnie do 2050 r. i dziesięciokrotnie do roku 2080 (16). Komitet wyraża zadowolenie z inicjatyw w takich obszarach, jak dematerializacja i plan działania w dziedzinie technologii środowiskowych (ETAP).

3.3

W ostatecznym rozrachunku każdy produkt powoduje jakąś szkodę dla środowiska, czy to na etapie produkcji, jego wykorzystywania, czy też w momencie usunięcia na końcu jego cyklu życia. Na cykl ten składa się wiele faz: wydobycie surowców, projektowanie, produkcja, montaż, marketing, dystrybucja, sprzedaż, konsumpcja i usunięcie zużytego produktu. W każdym z tych etapów biorą udział różne podmioty: projektanci, producenci, sprzedawcy, konsumenci itd. Zintegrowana polityka produkcyjna usiłuje usprawnić koordynację pomiędzy wspomnianymi fazami (np. poprzez uwzględnienie optymalnego recyklingu na etapie projektowania), aby ulepszyć produkt pod względem ekologiczności przez jego cały cykl życia.

3.4

Wobec takiej różnorodności produktów i uczestniczących podmiotów opracowanie standardowego środka dla wszystkich problemów jest niemożliwe — potrzeba wielu instrumentów, zarówno dobrowolnych, jak i przymusowych. Instrumenty takie należy wdrażać w ścisłej współpracy ze społeczeństwem — również obywatelskim — i sektorem prywatnym.

3.5

Organizacje konsumenckie powinny również odgrywać bardziej stymulującą i pomocną rolę niż dotychczas. Do tej pory wiele z nich skupiało się przede wszystkim na uzyskaniu jak najlepszego produktu za najniższą cenę. W praktyce oznacza to, że produkcja nie odbywa się w optymalnie zrównoważony sposób.

3.6.1

Wykorzystanie ciepła uwalnianego w produkcji energii elektrycznej oznacza znaczną poprawę efektywności zużycia energii pomimo ograniczeń technicznych wynikających z dużej odległości pomiędzy miejscem, gdzie wytwarzane jest ciepło (otoczenie przemysłowe), a miejscem jego wykorzystania (mieszkanie), z powodu której dochodzi do utraty dużej ilości energii. Jednostki mikroelektrociepłownictwa (ang. micro-CHP) mogą działać przede wszystkim po to, by zaspokoić potrzeby termalne budynku, wytwarzając energię elektryczną jako produkt uboczny. Alternatywne produkty mogą zostać skonfigurowane przede wszystkim w celu zaspokojenia zapotrzebowania na energię elektryczną i wygenerować ciepło jako produkt uboczny. Dotychczas sprzedawano w większości jednostki „micro-CHP” mające na celu ogrzewanie, chociaż w celu zaspokojenia zapotrzebowania na energię elektryczną powszechniej konfiguruje się ogniwa paliwowe.

3.6.2

Technologia CHP pozwala poradzić sobie z tym ograniczeniem, a z ekonomicznego punktu widzenia stanowi równocześnie wyzwanie dla przemysłu europejskiego. Jest ona zasadniczo stosowana w ogrzewaniu domów i sklepów. Jej produktem ubocznym jest energia elektryczna. Do roku 2004 zainstalowano 24 000 jednostek pracujących w skojarzeniu. Kogeneracja może być stosowana z wieloma źródłami energii. Najbardziej obiecującym z nich jest technologia wodorowa (ogniwa paliwowe), niemniej wymaga ona dalszego rozwoju.

3.6.3

Dzięki dotacjom dla użytkowników końcowych instalacji pracujących w skojarzeniu Japonia jako pierwsza rozwinęła tę technologię, między innymi dlatego, że technologia ogniw paliwowych była silnie promowana przez branżę samochodową. Władze Japonii chcą, by jej przemysł osiągnął wiodącą pozycję w dziedzinie technologii ogniw paliwowych, tak jak miało to miejsce w przypadku energii słonecznej. W tym celu Japonia wspiera i finansuje prace badawczo-rozwojowe oraz oferuje dotacje do zakupów dla użytkowników końcowych na wczesnym etapie rozwoju rynku.

3.6.4

Rozwój kogeneracji jest istotny z punktu widzenia:

4.1.1

Sektor transportowy jest jednym z głównych konsumentów energii otrzymywanej z paliw kopalnych. W sektorze tym istnieją dobrze rokujące możliwości zrównoważonego wykorzystania energii, jak ilustrują liczne, przydatne zalecenia w raporcie końcowym CARS 21 (17). Co więcej, lepsze planowanie rozwoju miast i infrastruktury oraz stosowanie w szerszym zakresie technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) otwiera możliwości zwiększenia efektywności transportu. W połączeniu z jeszcze bardziej ulepszoną technologią silników spalinowych, proces ten doprowadzi do osiągnięcia znacznych oszczędności energetycznych. W krótszej perspektywie istnieją także obiecujące możliwości częściowego wykorzystania innych paliw, na przykład gazów ziemnych lub paliw otrzymywanych z biomasy. W ujęciu długoterminowym spore perspektywy może oferować gospodarka wodorowa. Opracowywana obecnie technologia hybrydowa stanowi bardzo dobrą technologię przejściową.

4.1.2

Według danych szacunkowych maksymalny udział w rynku, który może zdobyć paliwo pochodzące z biomasy, wynosi 15 %. Unia Europejska wyznaczyła sobie cel równy 6 % rynku do 2010 r. Obecnie realizowany jest pierwszy projekt pilotażowy produkcji paliwa z biomasy na dużą skalę.

4.1.3

Gaz ziemny wytwarza mniejszą ilość CO2 niż benzyna (-16 %) czy olej napędowy (-13 %). W połączeniu z korzystnymi rozwiązaniami podatkowymi ma on szanse na zdobycie większego udziału w rynku. W ten sposób może rozwinąć się stabilny rynek zarówno dla producentów, jak i konsumentów. Niezbędna technologia jest już dostępna. Wydaje się, że to zasadniczo transport publiczny w strefach miejskich oferuje najbardziej interesujące możliwości, dzięki którym można by optymalnie wykorzystać stacje paliw tankujące pojazdy gazem. W 2020 r. gaz ziemny mógłby osiągnąć 10-procentowy udział w rynku (18).

4.1.4

Przykłady z innych krajów (szczególnie Brazylii) pokazują, że takiego udziału w rynku nie osiąga się jedynie poprzez zagwarantowanie dostępności biopaliw. Potrzebne są również działania wspierające, takie jak zachęty podatkowe, ukierunkowane prawodawstwo, regulacje i promocja, aby zapewnić zmianę postaw konsumenckich.

4.1.5

Z drugiej strony większe wykorzystanie biopaliw pochodzących z obszarów wrażliwych ekologicznie (takich jak olej palmowy z Azji Południowo-Wschodniej) może doprowadzić do następującego na szeroką skalę zniszczenia lasów deszczowych, jako że są one zastępowane przez plantacje palmowe. Na świecie istnieją 23 duże ekosystemy, z których — według niedawnego badania przeprowadzonego przez Narody Zjednoczone — 15 jest wyczerpanych bądź silnie zanieczyszczonych.

4.2.1

W branży budowlanej, szczególnie w budownictwie mieszkaniowym, kryją się ogromne możliwości dla zrównoważonych technologii. Już teraz, przy niewielkich dodatkowych nakładach, można budować mieszkania, gdzie zużycie energii netto osiąga poziom zerowy. Jakiekolwiek dodatkowe koszty są szybko amortyzowane dzięki oszczędnościom energetycznym. Taka technologia budowania kosztuje średnio 8 % więcej niż zastosowanie tradycyjnych metod. Dzięki ekonomiom skali można by zmniejszyć tę różnicę w ciągu dziesięciu lat do 4 %. Jeden z najbardziej znanych architektów świata Norman Foster stwierdził kiedyś, że jeżeli spojrzymy na koszty budowy w perspektywie 25 lat, faktycznie wynoszą one zaledwie 5,5 %. W ciągu tego samego okresu koszty mieszkania (energia, konserwacja na dużą i małą skalę, odsetki od kredytu hipotecznego/najmu) stanowią około 86 %. Zatem budowanie w sposób zrównoważony może być krótkoterminowo nieco droższe, ale jest znacząco tańsze średnio- i długookresowo.

4.2.2

W Niemczech i w Austrii liczba budynków wykorzystujących zasady efektywności energetycznej rośnie szybciej niż w pozostałych państwach Unii. Passiv Haus Institut w Niemczech zlecił zaprojektowanie domów, w których zużycie energii byłoby bardzo niskie dzięki zastosowaniu energii słonecznej oraz efektywnej, hermetycznej izolacji pomieszczeń. W Niemczech wybudowano już ponad 4 000 domów tego typu, a w Austrii ponad 1 000. Podobną zasadę stosuje się coraz częściej również w budownictwie przemysłowym.

4.2.3

Miasto Fryburg określiło nowe normy dla budownictwa charakteryzującego się efektywnością zużycia energii. Zasady te są standardowo umieszczane w umowach dzierżawy lub sprzedaży zawieranych przez władze miasta z przedsiębiorstwami budowlanymi lub deweloperami. W ten sposób Fryburg optymalnie wykorzystuje swoje uprawnienia, aby prowadzić szeroko zakrojone działania wspierające w dziedzinie zarządzania energią. Umowy przewidują obowiązek budowania zgodnie z zasadami efektywności energetycznej na terenach zakupionych lub dzierżawionych od miasta, projektowania budynków w sposób gwarantujący potencjalnie optymalne wykorzystanie energii słonecznej i dostosowanie dachów budynków w taki sposób, aby można było na nich umieścić panele słoneczne. Na osiedlach zbudowanych według tych zasad osiągnięto oszczędności w zużyciu ciepłej wody rzędu 40 %.

4.3.1

Komitet wyraża zadowolenie z podejścia Komisji do polityki przemysłowej uwzględniającego kwestie zrównoważonego rozwoju, przedstawionego w komunikacie „Wdrażanie wspólnotowego programu lizbońskiego: Ramy polityczne dla wzmocnienia przemysłu UE — w kierunku bardziej zintegrowanego podejścia do polityki przemysłowej” (19). Osiągnięcie celów lizbońskich wymaga konkurencyjnego przemysłu europejskiego. Komitet przyjmuje zatem z zadowoleniem ustanowienie Grupy wysokiego szczebla do spraw konkurencyjności, energii i ochrony środowiska — jednej z siedmiu inicjatyw polityki międzysektorowej mających na celu „wzmocnienie synergii pomiędzy różnymi obszarami polityki w kwestiach związanych z konkurencyjnością”. Komitet jest również zadowolony z wysiłków podejmowanych na tym polu przez sam przemysł europejski.

4.3.2

Obecnie przemysł jest nadal w dużym stopniu uzależniony od paliw kopalnych. Niemniej w wielu sytuacjach wybór procesu dostarczania elektryczności pozwala na wykorzystanie różnych pierwotnych źródeł energii, przy czym w większości przypadków jednocześnie dąży się do oszczędności energii (20). Ponadto istnieją sposoby wymiany pozostałości energii między kompleksami przemysłowymi a innymi sektorami lub kompleksami mieszkalnymi. W ten sposób pozostałość ciepła wytwarzanego przez kompleks przemysłowy w strefie portowej Rotterdam-Europoort jest wykorzystywana do ogrzewania największego kompleksu cieplarnianego północno-zachodniej Europy w Westland, regionie odległym o 20 km.

4.3.3

Przemysł chemiczny opiera się na ropie naftowej, której dostępność w przyszłości ulegnie zmniejszeniu. Alternatywę stanowi biosynteza, tj. wytwarzanie podstawowych produktów chemicznych przy użyciu bakterii z biomasy. Jest to bardzo złożona, niemniej obiecująca dziedzina. W ciągu ostatnich lat nasza wiedza na temat genetyki mikroorganizmów takich jak bakterie znacznie się wzbogaciła. Dzięki nowym technikom można takie organizmy modyfikować genetycznie, tak aby przetwarzały surowce w konkretne substancje. W ten sposób bakterie pełnią funkcję swoistych programowanych minireaktorów.

4.3.4

Obecnie technologie bazujące na mikroorganizmach wykorzystuje głównie przemysł spożywczy i farmaceutyczny np. do produkcji sera, piwa i penicyliny. Branże te mają również duże możliwości w dziedzinie konwersji biologicznej, niemniej również i przemysł chemiczny zaczyna się interesować tymi technologiami. Do przeprowadzenia ekstrakcji różnych substancji z ropy oraz ich oczyszczenia potrzeba wieloetapowych reakcji. Technologia musi ulec dalszemu udoskonaleniu, jednak teoretycznie istnieje możliwość przejścia na bezpośrednie przetwarzanie biomasy w podstawowe produkty chemiczne lub inne produkty. Pozwoli to zaoszczędzić zużycie ropy i przyniesie wszystkie inne towarzyszące korzyści gospodarcze i środowiskowe — zmniejszenie emisji, zamknięty cykl, integralne zarządzanie.

4.3.5

Energochłonne sektory mogą napotkać pewne szczególne problemy z zapewnieniem stopniowego przejścia na źródła energii odnawialnej. Poziom zrównoważenia produkcji jest bezpośrednio zależny od poziomu zastosowanej technologii i w najbliższej przyszłości nie należy się spodziewać w tej dziedzinie żadnych dużych postępów. Na przykład europejski przemysł aluminiowy i stalowy radzi sobie już dobrze na tym polu. Przemysł stalowy przeznacza ogromne nakłady na nowe technologie zrównoważonej produkcji, szczególnie poprzez projekt ULCOS (Ultra Low CO2 Steelmaking — największy dotychczas europejski projekt związany ze stalą) i oczekuje, że emisje dwutlenku węgla zmniejszą się do ok. 2040 r. o połowę, z kolei produkcja aluminium pierwotnego w Europie cechuje się niezwykle wysokim poziomem wykorzystania energii odnawialnej (44,7 %). Ze względu na to, że energia wykorzystywana do produkcji aluminium wtórnego ze złomu aluminiowego to tylko 10 % energii potrzebnej do produkcji aluminium pierwotnego, w sektorze tym kryją się duże możliwości oszczędzania energii. Niemniej jednak na rynku europejskim Chiny zakupują złom aluminiowy na masową skalę poprzez zachęty rządowe mające na celu oszczędzenie energii.

4.3.6

Europejski przemysł stalowy dobrze wypada również pod względem efektywnego zużycia surowców i recyklingu. Połowa światowej stali produkowana jest ze złomu. Optymalnie wykorzystuje się także odpady z recyklingu. W fabryce Corus w Ijmuiden 99 % odpadów jest powtórnie wykorzystywanych albo na miejscu, albo poza fabryką.

4.3.7

Chociaż wykorzystanie kopalnych źródeł energii jako surowca do produkcji przemysłowej będzie w dającej się przewidzieć przyszłości w dużej mierze nieuniknione, wykorzystanie nowo opracowanych materiałów pomoże zaoszczędzić energię w obszarze ich zastosowania, np. poprzez zredukowanie ciężaru w przemyśle samochodowym. By promować takie innowacje, przemysł europejski musi zachować swą międzynarodową konkurencyjność, począwszy od przemysłu wydobywczego, gdzie zaczyna się łańcuch tworzenia wartości.

5.1

Stopniowe przejście do bardziej zrównoważonej produkcji jest nieuniknione i niekwestionowane. Dezindustrializacja, przenoszenie produkcji do innych regionów i zwiększająca się konkurencja ze strony rozwijających się gospodarek wprowadziła niepewność i zaniepokojenie. W takiej atmosferze ludzie nabrali powszechnie przekonania, że zmiana na bardziej zrównoważone modele produkcji negatywnie odbije się na sile konkurencyjnej Europy, utrudni rozwój przemysłu, doprowadzi do likwidacji stanowisk pracy i będzie miała zły wpływ na gospodarkę oraz zatrudnienie.

5.2

W Europie odnotowano negatywny wpływ na zatrudnienie. W Niemczech badania przewidują, że do 2010 r. utraconych zostanie 27 600 miejsc pracy ze względu na system handlu uprawnieniami do emisji (ETS), a do 2020 r. liczba ta wzrośnie do 34 300 (21). Do 2010 r. w Niemczech zostanie utraconych następnych 6 100 miejsc pracy w wyniku wdrożenia ustawy o energii odnawialnej (22). W końcu do 2010 r. wdrożenie uzgodnień protokołu z Kioto spowoduje w Niemczech utratę kolejnych 318 000 miejsc pracy (23). Liczby te, które należy postrzegać w zestawieniu z liczbą nowo tworzonych miejsc pracy, pokazują, że polityka zorientowana na cele związane z ochroną klimatu przynosi ze sobą faktycznie „przemianę w przemyśle”: np. obrót w obszarze energii odnawialnej w Niemczech w 2005 r. wyniósł 16,4 mld EUR oraz utworzono w tym sektorze jak dotąd 170 000 miejsc pracy (24). Przy skali produkcji wynoszącej w 2004 roku 55 mld EUR, ochrona środowiska i klimatu zapewnia w Niemczech obecnie około 1,5 mln miejsc pracy i przyczynia się poprzez swój udział w niemieckim eksporcie (31 mld EUR w roku 2003) do zabezpieczenia wielu dalszych miejsc pracy (25).

5.3

Niemniej jednak wpływ nie jest jedynie negatywny. Badania dotyczące utraty zatrudnienia w Europie pokazują, że mniej niż 5 % traconych miejsc pracy jest wynikiem przeniesienia produkcji do innych regionów (26). Pomimo ograniczeń metodologicznych wynikających z technik gromadzenia danych, badania te pozostają użytecznym źródłem informacji, zwłaszcza w połączeniu z innymi istotnymi wskaźnikami. Można by ponadto dowodzić, że jedynie niewielki odsetek utraconych miejsc pracy spowodowany jest prawodawstwem w zakresie ochrony środowiska.

5.4

Odnotowano również wzrost zatrudnienia. Przemysł ekologiczny, zajmujący się pracami B+R nad zrównoważonymi technologiami, stanowi dynamiczny sektor, w którym zatrudnienie wzrasta w stosunku rocznym o 5 %. Obecnie w sektorze tym istnieje 2 mln pełnoetatowych miejsc pracy, co czyni go w Europie tak dużym pracodawcą, jak przemysł farmaceutyczny i kosmiczny (27).

5.5

Badania OECD (28) wskazują, że zrównoważona produkcja nie prowadzi z definicji do wzrostu kosztów. W dłuższej perspektywie może je nawet częściowo zmniejszyć. Ponadto wydajność zrównoważonej produkcji jest przeciwwagą dla tych kosztów. Wyraźne korzyści handlowe, prawodawstwo i dodatkowe uregulowania w zakresie polityki ochrony środowiska naturalnego prowadzą do inwestycji w zrównoważone innowacyjne rozwiązania, stymulują bardziej efektywne zużycie surowców, wzmacniają markę, poprawiają wizerunek przedsiębiorstw, wreszcie powodują wzrost rentowności i zatrudnienia. Powodzenie tego procesu wymaga wspólnego podejścia opartego na współodpowiedzialności przedsiębiorstw, siły roboczej i rządu.

5.6

Należy za wszelką cenę unikać tego, by przemysł europejski znalazł się w znacznie gorszym położeniu konkurencyjnym w porównaniu z regionami spoza UE z powodu wyższych kosztów związanych z przepisami i uregulowaniami dotyczącymi sfery społecznej i ochrony środowiska. W sytuacji gdy Europa ustala normy dotyczące zrównoważonej produkcji dla swego własnego przemysłu, niedopuszczalne i niezrozumiałe jest równoczesne zezwalanie producentom spoza regionu na wprowadzanie na rynek produktów wytwarzanych niezgodnie z tymi normami. By pobudzić zrównoważoną produkcję, potrzebne jest podejście dwutorowe: z jednej strony wewnątrz UE, z drugiej strony poza UE.

5.6.1

Co się tyczy pierwszego podejścia, należy wprowadzić odpowiednie instrumenty, tak by koszty społeczne i środowiskowe wynikłe z metod produkcji niezgodnych ze zrównoważonym rozwojem, stosowanych wewnątrz Unii Europejskiej, zostały uwzględnione w cenie towarów w celu wsparcia zasadniczej myśli raportu Światowej Komisji ds. Społecznego Wymiaru Globalizacji dotyczącej spójności polityki między MOP, WTO, MFW i Bankiem Światowym, jak wskazano w opinii Komitetu w sprawie „Społecznego wymiaru globalizacji”.

5.6.2

Jeżeli zaś chodzi o drugie podejście, UE powinna dołożyć wszelkich starań na odpowiednich forach międzynarodowych (szczególnie w WTO) w celu włączenia do międzynarodowych umów handlowych aspektów niehandlowych, takich jak podstawowe normy społeczne i ekologiczne, tak by ułatwić doskonalenie obszarów polityki zrównoważonego rozwoju przez konkurentów Europy. Kraje takie jak Stany Zjednoczone, Indie i Chiny mają nieuczciwą przewagę gospodarczą nad Europą dopóki, dopóty nie wiążą ich cele protokołu z Kioto dotyczące redukcji dwutlenku węgla. Umowy takie powinny być wdrażane na skalę globalną, gdyż handel może być naprawdę wolny tylko wtedy, gdy jest również uczciwy.

5.7

Europejski przemysł ekologiczny posiada około jedną trzecią światowego rynku i nadwyżkę w handlu przekraczającą 600 mln euro. W 2004 r. eksport zwiększył się o 8 %; jest to rynek wzrostowy, ponieważ w przyszłości wszystkie kraje, w tym Chiny i Indie, w coraz większym zakresie będą musiały przechodzić na zrównoważone produkty i procesy.

5.8

Zrównoważony i innowacyjny model społeczeństwa, w kierunku którego musimy zmierzać, potrzebuje obszernej kampanii informacyjnej skierowanej do obywateli i konsumentów w celu zwiększenia wiedzy i zapewnienia szerszej bazy społecznej. Takie społeczeństwo potrzebuje również dobrze wykwalifikowanych pracowników. W niedawnej przeszłości Europa poświęcała temu zbyt mało uwagi. Po przeszukaniu angielskich wersji 10 dyrektyw, które w ciągu wielu latach wydała Unia Europejska w tej dziedzinie (zrównoważony rozwój, innowacje), pod kątem słów „szkolenia”, „kształcenie”, „zdobywanie umiejętności” i „edukacja”, okazało się, że jedynie pierwsze z nich pojawiło się raz w jednej z tych dyrektyw.

5.9

Wspomniane dyrektywy poprzedziło szereg komunikatów, które szeroko zajmowały się kwestią szkoleń. W owych dyrektywach zaś zainteresowanie to całkowicie zniknęło. Komunikaty są tylko słowami, dyrektywy zaś czynami. Polityka to nie to, co się mówi, ale to, co się robi. Komitet z zadowoleniem przyjmuje fakt, że wiele uwagi poświęca się znaczeniu edukacji w nowej polityce przemysłowej UE, i zachęca Komisję do kontynuowania tego podejścia.

5.10

W strategii lizbońskiej Europa wytyczyła sobie cel stania się do roku 2010 najbardziej konkurencyjną na świecie gospodarką opartą na wiedzy, zapewniającą większą spójność społeczną i więcej lepszych miejsc pracy. Do zbudowania i utrzymania takiego modelu społeczeństwa potrzebna jest dobrze wyszkolona siła robocza. Bez wystarczających inwestycji w szkolenie pracowników nie uda nam się osiągnąć celów lizbońskich nie tylko do 2010 roku, ale nigdy.

23.12.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 318/12

1.1

W związku z nowymi wyzwaniami powstałymi w wyniku globalizacji Rada Europejska w marcu 2006 r. skoncentrowała uwagę — w ramach wznowienia strategii lizbońskiej — na wzroście i zatrudnieniu oraz na zintegrowanym podejściu do zarządzania.

1.2

Unia Europejska powinna połączyć swoje wysiłki, aby zapewnić swym obywatelom innowacyjny, konkurencyjny i zrównoważony rozwój w celu osiągnięcia większej spójności gospodarczej i społecznej na jej terytorium, poprzez tworzenie i rozwój nowych przedsiębiorstw, nowych specjalizacji zawodowych oraz liczniejszych miejsc zatrudnienia o lepszej jakości, przy jednoczesnym zachowaniu europejskiego modelu społecznego zorientowanego na gospodarkę opartą na wiedzy.

1.2.1

Komitet jest utwierdzony w przekonaniu, że bez „nowego cyklu wdrażania strategii opartego na partnerstwie i odpowiedzialności za realizację jej celów” (1) wszystkie wysiłki na rzecz zwiększenia konkurencyjności i zatrudnienia w Europie okażą się daremne, jak również że konieczne jest przyjęcie oraz szybkie i powszechne wdrożenie nowych modeli zarządzania.

1.2.2

Zdaniem Komitetu zarówno siódmy program ramowy na rzecz badań, rozwoju technologicznego i demonstracji, jak i nowy program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji (CIP) nadal reprezentują zbyt odgórne podejście i nie pozwalają jeszcze na osiągnięcie odpowiedniego poziomu integracji oraz koniecznego i odpowiedzialnego udziału podmiotów publicznych i prywatnych w rozwoju na szczeblu lokalnym i regionalnym, przy jednoczesnej optymalizacji podstawowej roli partnerów społecznych dla zapewnienia perspektyw trwałego i zrównoważonego wzrostu.

1.3

Unia Europejska powinna zachęcić, również przy wykorzystaniu wspomnianych dwóch instrumentów, do tego nowego typu partnerstwa na szczeblu lokalnym z władzami, podmiotami gospodarczymi i — szczególnie — z partnerami społecznymi, promując nową generację „paktów terytorialnych na rzecz rozwoju w zglobalizowanym świecie” (2).

1.4

Komitet jest przekonany, że nie istnieją sposoby zarządzania, które byłyby dobre dla wszystkich. Do każdego szczebla regionalnego/lokalnego należy poszukiwanie wzorców najlepiej odpowiadających wymogom zarządzania terytorialnego, które byłyby zgodne z krajowymi, europejskimi i międzynarodowymi ramami odniesienia.

1.5

Komitet może wskazać pewne kryteria wspólne dla takich wzorców:

1.5.1

Wreszcie absolutnie niezbędne jest, by zorganizowany dialog społeczny stał się częścią zintegrowanej polityki regionalnej, m.in. poprzez lepsze wykorzystanie istniejących lokalnych i regionalnych rad społeczno-gospodarczych skupiających partnerów społecznych i przedstawicieli zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego oraz poprzez ustanowienie skutecznych form partnerstwa społeczno-gospodarczego (3).

1.5.2

W tym względzie należy podążać drogą wytyczoną przez Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, który angażuje rady społeczno-gospodarcze oraz inne podobne organizacje poszczególnych krajów w prowadzony z nim zorganizowany dialog.

1.6

Powodzenie nowego sposobu zarządzania będzie coraz bardziej zależeć od zdolności określenia szczebla pozwalającego jak najskuteczniej radzić sobie z problemami i tworzyć rozwiązania zgodnie z zasadą pomocniczości, z zachowaniem jednak spójnej całości i wspólnej wizji w odniesieniu do innych poziomów działania (4).

1.7

Komitet wyraża przekonanie, że praktyka polegająca na badaniu możliwych ścieżek, działań i środków w średnio- i długoterminowej perspektywie, obejmująca wspólne prognozowanie (foresight), może wnieść pozytywny, oddolny wkład w rozwój kulturalny społeczeństwa oraz przyczynić się do wzbogacenia wyborów decydentów politycznych i administracyjnych. Taka praktyka może również — i w szczególności — doprowadzić do powstania i wzmocnienia na poziomie regionalnym i lokalnym interakcji między sektorem technologicznym, gospodarczym, społecznym oraz polityką i kulturą, które mają podstawowe znaczenie dla zarządzania trwałym i konkurencyjnym rozwojem.

1.8

Wymaga to przede wszystkim zaangażowania partnerów społecznych i przedstawicieli zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, aby wskazać jednoznacznie na mocne i słabe strony oraz być w stanie zidentyfikować nowe możliwości rynku wewnętrznego i międzynarodowego.

1.9

Z jednej strony globalizacja wywiera nacisk na konkurencyjność, skłaniając do modernizacji, innowacji i dążenia do najlepszych z możliwych wartości oraz pozwala wytwarzać i rozprowadzać towary oraz świadczyć usługi w możliwie najbardziej skuteczny i efektywny kosztowo sposób, z drugiej zaś — o ile nie zareaguje się odpowiednio wcześnie — może powodować dalsze segmentacje oraz podział struktur gospodarczych i społecznych, w szczególności na poziomie regionalnym i lokalnym.

1.9.1

Stąd, zdaniem Komitetu, rodzi się konieczność jak najszybszego stworzenia nowych kompetencji, które mogłyby ukierunkować obywateli na zmiany. Należy zorganizować wspólne szkolenia dla zarządzających okręgami, przedsiębiorstwami oraz systemami finansowymi i kredytowymi, które byłyby realizowane z decydentami politycznymi, kadrą zarządzającą sektora publicznego, a także władzami lokalnymi i regionalnymi.

1.10

Jedynie zintegrowane i partycypacyjne podejście terytorialne może — zdaniem Komitetu — sprawić, że dzięki wiedzy zdobytej poprzez inwestycje w badania i rozwój, innowacje i edukację będzie można zbudować potencjał innowacyjny, dając przemysłowi europejskiemu przewagę konkurencyjną i umożliwiając mu przyciągnięcie kapitału ludzkiego i finansowego do danego regionu.

1.10.1

W związku z tym podstawowe znaczenie ma szukanie nowych sposobów przyciągnięcia kapitału ludzkiego do regionu, m.in. poprzez lepsze zrównoważenie życia prywatnego i pracy, wprowadzanie zachęt — szczególnie dla pracowników umysłowych i pracowników wysoko wykwalifikowanych, takich jak kadra zarządzająca, naukowcy i eksperci przemysłowi — pozwalających takim osobom na osiągnięcie w ciągu życia zawodowego odpowiednio atrakcyjnych korzyści z zatrudnienia.

1.11

Komitet uważa, że nowego programu CIP na lata 2007-2013 nie można rozpatrywać w oderwaniu od innych polityk i programów regionalnych Wspólnoty, ponieważ jego podejście do tych kwestii opiera się na trzech kierunkach działania, są nimi: program na rzecz przedsiębiorczości i innowacji, program na rzecz wspierania polityki w zakresie technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz program „Inteligentna energia — Europa”.

1.12

W związku z tym Komitet popiera potrzebę ścisłej koordynacji CIP z działaniami w ramach polityki regionalnej, spójności i współpracy ponadgranicznej, ponadnarodowej i międzyregionalnej, jak również z siódmym programem ramowym na rzecz badań, rozwoju technologicznego i demonstracji (RTD), w którym znaczącą część programu „Możliwości” poświęcono rozwojowi badań dla MŚP, „regionom wiedzy” oraz wsparciu innowacji i innowacyjnych usług dla przedsiębiorstw, jak również koniecznym kontaktom między sektorem szkoleń a światem przedsiębiorczości.

1.13

Zdaniem Komitetu niezbędne jest, by takie inicjatywy, poza zapewnieniem wysokiego stopnia koordynacji w celu osiągnięcia synergii i uniknięcia dublowania się i niespójności, zostały w pierwszym rzędzie przeformułowane i odpowiednio uwzględnione przez regiony w kontekście priorytetu partnerstwa na rzecz opartego na współuczestnictwie rozwoju lokalnego.

1.14

Komitet ponownie stwierdza — co już uczynił w kilku swoich niedawnych opiniach w sprawie nowoczesnej polityki przemysłowej — że „brakuje wyraźnych powiązań pomiędzy wysiłkami na szczeblu UE oraz koniecznym zaangażowaniem rządów, przemysłu i zainteresowanych stron na szczeblu krajowym i regionalnym”.

2.1

Zarządzanie: literatura antropologiczna wyróżnia trzy rodzaje zarządzania (5). Zarządzanie oddolne zakłada koordynację wszystkich podmiotów na szczeblu lokalnym i charakteryzuje się wyraźną tendencją do wszelkich działań technologicznych. Zarządzanie sieciowe opiera się na ścisłej koordynacji sieciowej wszystkich podmiotów, w tym szczególnie przedsiębiorstw, instytucji badawczych oraz organizacji finansowych. Zarządzanie oparte na odgórnym sterowaniu (ang.  dirigiste ) polega na wysokim stopniu koordynacji i zarządzaniu scentralizowanym wieloma szczególnie istotnymi aspektami, takimi jak finansowanie i kompetencje badawcze.

—

uwzględnia w decyzjach ekonomicznych aspekty społeczne i ekologiczne,

—

wykorzystuje w procesach decyzyjnych wspólny model wartości i metodologię partycypacyjną,

—

promuje dobre rozwiązania i stałą interakcję między zainteresowanymi stronami w celu pobudzenia wynalazczości i konkurencyjności.

—

zidentyfikować społeczność go zamieszkującą,

—

określić wartości, którymi się ona kieruje.

—

Kapitał instytucjonalny to zdolności formalnych instytucji danego regionu do skoncentrowania się na rozwiązywaniu problemów, ich zdolność działania, szybkość procesu decyzyjnego, zakres posiadanej informacji przez organizacje i ich elastyczność, i wreszcie rodzaj istniejących relacji między różnymi organizacjami.

—

Kapitał kulturowy składa się z dziedzictwa tradycji regionu, jego wartości i przekonań, a także z bogactwa jego języka, wreszcie z jego relacji społecznych i zachowań (7).

—

Kapitał symboliczny to zdolność regionu do zmobilizowania energii koniecznej do zapewnienia właściwego rozwoju regionu, a także jego potencjał do stworzenia wizerunku-emblematu, do którego mogą się odnieść przedsiębiorstwa działające w regionie.

—

Kapitał psychospołeczny opiera się zasadniczo na pojęciu zaufania, na przekonaniu o istnieniu wspólnoty, która ma potencjał rozwojowy i wreszcie na świadomości, że istnieje możliwość zorganizowania współpracy z grupami i stowarzyszeniami.

—

Kapitał poznawczy to zbiorowe know-how, którego nie należy mylić z kapitałem ludzkim jednostek. Kapitał poznawczy ugruntowuje się w organizacjach stanowiących infrastrukturę wiedzy: w uczelniach wyższych, ośrodkach badawczych, organizacjach kulturalnych i zawodowych, w przedsiębiorstwach oraz organach odpowiedzialnych za rozwijanie dialogu społecznego (8).

2.4.1

Jako wsparcie dla wytycznych określonych przez Radę Europejską w Lizbonie, Komisja stworzyła warunki do zorganizowania Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ang. ERA) (10), której fundusze zostały włączone do szóstego programu ramowego, przy czym szczególnie uwzględniono regionalny foresight  (11). Następnie w 2001 r., w celu rozpowszechniania prognoz jako modelu wynalazczości, Komisja utworzyła dział zajmujący się perspektywicznymi studiami naukowymi i technologicznymi oraz kontaktami z IPTS (12).

2.5.1

Pośród tendencji obserwowanych w ciągu ostatnich lat — poza zasadą pomocniczości — znaczenia nabrała koncepcja bliskości, rozumianej jako podejście kulturowe, poprzez które obywatel wyraża pragnienie udziału w decyzjach dotyczących sfery społecznej. Dzięki nowym technologiom wiedza rozpowszechnia się z szybkością i na skalę, które wcześniej były nie do pomyślenia.

3.1

Na początku trzeciego tysiąclecia Unia Europejska stoi w obliczu głębokich przemian strukturalnych, które zrewolucjonizowały na przestrzeni niewielu lat klimat globalny, w którym funkcjonuje i konkuruje gospodarka europejska. Wśród tych zmian należy w szczególności odnotować następujące:

3.2

Sprawozdanie Aha (13) podkreśliło potrzebę nowych modeli zarządzania w celu stworzenia konkurencyjnej Europy, świadomej wyzwań stojących przed systemem, powstałych w wyniku przemian strukturalnych.

3.2.1

Przyjęcie tego nowego modelu zarządzania zależy od:

3.3

Badania i rozwój, projektowanie, systemy produkcyjne, systemy logistyczne (16), marketing i usługi dla klientów są coraz bardziej zintegrowanymi i współdziałającymi elementami, które funkcjonują jako jedna całość, łącząc klientów z autorami nowych produktów.

3.4

Nowa struktura przedsiębiorstw w coraz mniejszym stopniu zależy od dostępności wyposażenia materialnego, a coraz bardziej od posiadania dóbr niematerialnych. Potrzebny jej jest „region wyposażony”, posiadający struktury zarządzania terytorialnego potrafiące podtrzymać zdolność do produkowania towarów i świadczenia usług oraz ich dystrybucji, oraz do zagwarantowania jak najlepszej obsługi posprzedażnej.

3.5

Rozwój wyraźnej tożsamości lokalnej lub regionalnej, manifestującej się w kapitale społecznym, okazuje się mieć fundamentalne znaczenie nie tylko dlatego, że dąży się do uniknięcia ryzyka delokalizacji, ale także ze względu na fakt, że w przypadku nowych przedsięwzięć wymaga się pewnej specyfiki i wysokiej jakości usług w danym regionie. Normy te można spełnić jedynie dzięki dobrze przygotowanym i świadomym pracownikom.

3.6

Świadomość tożsamości regionalnej i lokalnej wśród obywateli, decydentów politycznych oraz partnerów społecznych pozwala na przyjęcie zintegrowanego podejścia do rozwoju zrównoważonego pod względem ekologicznym i społecznym, co stanowi dodatkowy czynnik przyciągający nowe inwestycje.

3.7

Tożsamość lokalna bądź regionalna jako jakość stanowi połączenie przynależności do całokształtu wspólnych wartości, uznania tych wartości oraz zdolności uczuciowego utożsamiania się z nimi w kontekście wspólnej wizji przyszłości. Promowanie tożsamości lokalnej i regionalnej odbywa się w oparciu o:

4.1.1

W regionie występują różne obszary działań priorytetowych dla optymalnego wykorzystania bogactwa zasobów ludzkich:

4.2.1

Zintegrowane podejście terytorialne może pobudzić i wesprzeć zakładanie oraz rozwój przedsiębiorstw, szczególnie MŚP, poprzez stworzenie otoczenia, które byłoby korzystne pod względem:

4.3.1

Rada Europejska na posiedzeniu w marcu 2006 r. wskazała priorytety, do których należy dążyć w kontekście odnowionego partnerstwa na rzecz wzrostu i zatrudnienia:

4.4

W szczególności program CIP na rzecz innowacji i przedsiębiorczości zbiera w spójne ramy wiele działań mających na celu rozwiązanie problemów o kluczowym znaczeniu dla konkurencyjności i innowacyjności struktury gospodarczej i społecznej UE, oraz ukierunkowuje rozwój na innowacyjne środki i produktywne inicjatywy, które chronią środowisko naturalne oraz są efektywne i społecznie akceptowalne z punktu widzenia wykorzystania zasobów.

4.5

Program szczegółowy „Możliwości” w ramach siódmego programu ramowego ma na celu wzmocnienie potencjału badawczo-innowacyjnego, w szczególności poprzez:

4.5.1

Niemniej optymalizacja udziału MŚP w działalności badawczo-innowacyjnej powinna następować również poprzez inne programy szczegółowe w ramach siódmego programu ramowego (np. programy „Współpraca”, „Pomysły” i „Ludzie”).

4.5.2

Istotną cechą wspólną wszystkich programów jest także obowiązek promocji wykorzystania wyników badań, co odbywa się przede wszystkim na szczeblu lokalnym i regionalnym. W związku z tym Komitet uważa, że niezbędny jest wysoki stopień koordynacji, spójności i synergii z działaniami Wspólnoty w ramach polityki regionalnej i spójności, jak również z innymi instrumentami wspólnotowymi w zakresie wspierania współpracy terytorialnej, edukacji i szkoleń.

4.5.3

Ponadto istnieje potrzeba koordynacji wcześniej opisanych działań z kierunkami polityki regionalnej, których punktem odniesienia są zreformowane europejskie fundusze strukturalne.

4.6

Tego rodzaju inicjatywy wymagają nie tylko wysokiego stopnia koordynacji, by mogła powstać synergia i by nie dochodziło do dublowania się oraz braku spójności, ale przede wszystkim — aby takie inicjatywy mogły się przyjąć w regionie — konieczne jest w ich przypadku zapewnienie:

4.6.1

Zdaniem Komitetu zarówno siódmy program ramowy na rzecz badań, rozwoju technologicznego i demonstracji, jak i nowy CIP, na których temat Komitet miał już okazję się wypowiedzieć, reprezentują wciąż nadmiernie odgórne podejście i nie pozwalają jeszcze — co byłoby pożądane — na osiągnięcie odpowiedniego poziomu integracji oraz koniecznego, odpowiedzialnego udziału podmiotów publicznych i prywatnych w rozwoju na szczeblu lokalnym i regionalnym. Zgodnie z tym podejściem podmiotom lokalnym faktycznie nie przyznaje się należnej im roli w zakresie współodpowiedzialności za sprawowanie rządów w Europie.

4.6.2

Unia Europejska powinna zachęcić, również poprzez wspomniane dwa instrumenty, do tego nowego typu partnerstwa na szczeblu lokalnym z władzami, podmiotami gospodarczymi i — szczególnie — z partnerami społecznymi, promując nową generację „paktów terytorialnych na rzecz rozwoju w zglobalizowanym świecie” (23). W paktach tych powinni uczestniczyć wszyscy interesariusze rozwoju gospodarczego i rozwoju zatrudnienia, tak by w odpowiedni sposób stawić czoła wyzwaniom rynku i konkurencyjności, wychodząc poza lokalny sposób myślenia, który staje się coraz bardziej niebezpiecznym ograniczeniem w świecie powiązanych ze sobą realiów.

4.7.1

Spora część działań na rzecz zrównoważonej konkurencyjności leży w kompetencji szczebla lokalnego i regionalnego, a dla działań tych priorytetowe znaczenie zaczynają mieć systemy zarządzania i współpracy między różnymi samorządami lokalnymi i regionalnymi, różnymi władzami, instytucjami, partnerami społecznymi, przedsiębiorstwami, podmiotami społecznymi i gospodarczymi społeczeństwa obywatelskiego, które ze sobą współdziałają w regionie.

4.7.2

W odniesieniu do koncepcji zarządzania, odnieść należy się do wcześniej wyrażonych uwag Komitetu w tej sprawie, mianowicie: „Zainteresowane podmioty prywatne powinny działać i brać na siebie odpowiedzialność poprzez prawdziwy współudział. Dialog społeczny i obywatelski to ważne narzędzia promowania polityk dotyczących kształcenia przez całe życie, innowacji i technologii” (24).

4.7.3

W odniesieniu do rozwoju dialogu społecznego „Komitet podziela stanowisko Komisji, że partnerzy społeczni, dzięki ich znajomości branż, mogą pełnić funkcję ostrzegawczą”.

4.7.4

Zdaniem Komitetu należy wprowadzić w życie sprawne, proaktywne, reaktywne i oparte na uczestnictwie systemy inżynierii społecznej i decyzyjnej, dzięki którym można zachować wysoki poziom jakościowy demokracji politycznej, gospodarczej i społecznej bez obciążania i spowolniania rozwoju działań i inicjatyw.

4.7.5

Rozwój wspólnej średnio- i długoterminowej wizji staje się niezbędny, tak samo jak określenie i podział odpowiedzialności za wspólne cele średnioterminowe oraz stosowanie na szczeblu regionalnym takich nowoczesnych i wypróbowanych instrumentów, jak instrumenty foresight .

4.8

Zintegrowane podejście terytorialne a strategia zarządzania na rzecz rozwoju społecznie odpowiedzialnego regionu

4.8.1

W obecnych warunkach, w których panuje otwartość na światową konkurencję, strategia zarządzania społecznie odpowiedzialnym rozwojem terytorialnym musi zapewniać trwałą dynamikę rozwoju gospodarczego i stałe dążenie do wysokiej jakości pod względem społecznym. Taka strategia powinna szczególnie obejmować:

23.12.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 318/20

1.1

Europejski Komitet Ekonomiczno Społeczny wyraża przekonanie, że zastosowanie środków elektronicznych w nauczaniu i szkoleniach (e-learning) (1) powinno wspomóc Unię Europejską w realizacji działań zmierzających do zwiększenia efektywności i jakości kształcenia, w tym także umożliwienia prowadzenia edukacji i szkoleń w miejscu pracy. Dzięki temu, między innymi, ulegną obniżeniu koszty szkolenia pracowników, co zdecydowanie poprawi konkurencyjność przedsiębiorstw, szczególnie małych i średnich.

1.2

Komitet uważa, że wspierane przez technologie informacyjno-komunikacyjne (Information and Communication Technologies — ICT), kształcenie i szkolenia są jeszcze niespójne w UE. Jest to spowodowane różnorodnością językową i kulturową oraz niewystarczającą dojrzałością odpowiednich rynków.

1.2.1

Aby to zmienić, należy zwiększyć otwartość instytucji w całym obszarze edukacji, włącznie z kształceniem ustawicznym (LL — lifelong learning) (2), tak aby faktycznie wdrażano nowe formy kształcenia i coraz powszechniej je stosowano, wspierając integrację wiedzy i praktyki w celu uzyskania synergii z planowanym rozwojem technologicznym i gospodarczym.

1.2.2

Komitet uważa, że Komisja Europejska jest najbardziej odpowiednia do tego, by wyznaczać w tym kontekście nowy kierunek. Kwestia komunikacji i koordynacji ma zatem szczególne znaczenie dla służb Komisji, zwłaszcza w dziedzinie edukacji i społeczeństwa informacyjnego.

1.2.3

Nadszedł czas, by włączyć naukę przy użyciu środków elektronicznych do głównego nurtu zdobywania wiedzy i uznać konsolidację profesjonalnej wiedzy w tym obszarze, co otworzy drogę do wypracowania spójnego podejścia i pomoże w prezentacji otrzymanej wartości dodanej.

1.3

EKES jest przekonany, że w UE potrzebny jest wzrost świadomości na temat ICT, szczególnie w odniesieniu do tego, w jaki sposób technologie te mogą być wsparciem dla szkoleń w dziedzinie przemysłu i nauki przez całe życie, włączając w to:

1.4

EKES apeluje do instytucji Unii Europejskiej i państw członkowskich, aby wprowadzając w życie programy rozwoju związane z kreowaniem społeczeństwa informacyjnego, pamiętały o tym, że procesy te nie mogą prowadzić do jakichkolwiek form wykluczenia, a zatem nie można tworzyć żadnych społecznych, gospodarczych i regionalnych ograniczeń w dostępie do infrastruktury elektronicznej jako narzędzi uczenia się.

1.4.1

Komitet podkreśla, że kluczowym warunkiem zastosowania ICT w LL, szczególnie w obszarach wiejskich i małych miastach Wspólnoty, jest wspieranie przez UE i rządy krajów członkowskich internetowych łączy szerokopasmowych (3), pozwalających na dostęp do systemów nauki drogą elektroniczną. Sytuacja jest wyjątkowo trudna na tego typu obszarach w nowych krajach członkowskich. To jeszcze mocniej uzasadnia tezę, że nie można akceptować jakichkolwiek barier w dostępie do łączy szerokopasmowych.

1.4.2

W tym kontekście EKES zwraca się do KE, aby kwestia dostępu do łączy szerokopasmowych została uznana jako element szerszej strategii prowadzącej do nadania e-dostępowi statusu usługi użyteczności publicznej.

1.5

Komitet uważa, że w dziedzinie elektronicznej edukacji i szkoleń na odległość należy zwrócić szczególną uwagę na niebezpieczeństwo wystąpienia luki pokoleniowej, zwłaszcza że coraz więcej działań w zakresie kształcenia dorosłych przez całe życie będzie przebiegać za pośrednictwem ICT.

1.6

EKES chciałby również zwrócić uwagę na to, że e-learning należy projektować także jako rozwiązanie „przyjazne dla niewidomych”. Znane są techniczne wdrożenia w tej dziedzinie, zatem autorzy podręczników dotyczących e-learning powinni oprzeć się na zbiorze reguł przygotowanych przez organizacje, które reprezentują wspólnoty niewidomych.

1.7

EKES wyraża przekonanie, że kształcenie za pomocą ICT (e-learning) powinno być skutecznym narzędziem poprawy konkurencyjności przedsiębiorstw i zwiększania ich potencjału w działalności gospodarczej, szczególnie potencjału małych i średnich przedsiębiorstw, które mają do odegrania kluczową rolę w generowaniu wzrostu gospodarczego i tworzeniu miejsc pracy.

1.8

Komitet uważa, że rozszerzenie w UE zakresu wspierania kształcenia przez całe życie poprzez ICT będzie miało zasadniczy wpływ nie tylko na zwiększanie konkurencyjności przedsiębiorstw, ale także na wzrost kapitału społecznego osób w nich zatrudnionych, co powinno spowodować podniesienie wartości kapitału europejskich przedsiębiorstw.

1.9

EKES stwierdza, że istnieje pilna potrzeba określenia nowej roli społeczeństwa obywatelskiego i dialogu partnerów społecznych w promocji i wdrażaniu edukacji ustawicznej realizowanej za pomocą e-learning w obszarze rynków pracy UE. Przygotowanie wszystkich europejskich społeczeństw do uczenia się przez całe życie wspieranego przez ICT przyczyni się do budowy Europejskiego Obszaru Wiedzy oraz społeczeństwa opartego na wiedzy (4).

1.10

Komitet pragnie zauważyć, że włączenie ICT w proces nauczania i profesjonalna konsolidacja edukacji elektronicznej odbywa się wolniej niż oczekiwano. Dlatego należy zwrócić się do kompetentnych władz na szczeblu UE i krajowym o podjęcie środków, które znacząco zwiększyłyby zakres stosowania metod e-learningu. Mogłoby to mieć istotny wpływ na konkurencyjność i wydajność w przemyśle.

1.11

EKES apeluje do instytucji UE, aby zwróciły szczególną uwagę na potrzeby MŚP, ich sieci oraz organizacje przedstawicielskie w celu zapewnienia rzeczywistego wykorzystania przez nie ICT w szkoleniach.

1.12

Komitet uważa, że za pomocą kompleksowych programów i zachęt należy stale i systematycznie wspierać nauczycieli będących instruktorami w dziedzinie nowoczesnych technologii i metodologii (pedagogika informatyczna).

1.13

EKES chciałby podkreślić, że szczególnej uwagi Komisji Europejskiej wymaga także kwestia praw własności intelektualnej w informatycznym środowisku edukacyjnym.

1.14

W końcowej konkluzji, w ramach wniosków i zaleceń, Komitet proponuje, aby zgodnie z wprowadzonym już w UE nazewnictwem, takim jak e-Europa, e-learning, e-skills itd., wprowadzić dla wspieranego przez ICT uczenia się przez całe życie określenie e-LL (e-Lifelong Learning), i tym samym podkreślić rolę i potrzebę rozwijania i rozpowszechniania tej formy kształcenia w planie działania e-Europa i związanej z nim inicjatywie i2010.

2.1

Przedmiotem opinii jest wkład wspieranego przez technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT) kształcenia przez całe życie w konkurencyjność, przemiany w przemyśle oraz rozwój kapitału społecznego w Unii Europejskiej.

2.2

W związku z wdrażaniem strategii lizbońskiej kształcenie przez całe życie staje się jednym z najważniejszych pojęć w polityce edukacyjnej oraz w nowych programach edukacyjnych UE na lata 2007-2013 (5). Elastyczne i otwarte metody kształcenia i szkoleń z zastosowaniem ICT z pewnością odegrają kluczową rolę w rozwoju gospodarki opartej na wiedzy.

2.3

Podążając za przełomowym programem e-Europa i działaniami wprowadzającymi e-learning, które zaowocowały już obiecującymi faktami, należy rozważyć, w jaki sposób wyciągnąć korzyści z tych osiągnięć w odniesieniu do przemian w przemyśle, jak rozwinąć związane z tymi osiągnięciami możliwości oraz w jaki sposób nakreślić perspektywy na przyszłość.

3.1

Znaczenie technologii informatycznych w procesie rozwoju zasobów ludzkich docenił Parlament Europejski i Rada UE (6), które zatwierdziły wieloletni program (2004-2006) na rzecz efektywnego wprowadzania ICT w systemach edukacji w Europie. Podstawowym celem programu jest wykorzystanie ICT do prowadzenia wysokiej jakości kształcenia i szkoleń w kontekście LL.

3.2

Kształcenie otwarte, elastyczne, na odległość, wraz z e-learningiem dominowało w ostatniej dekadzie, a obecnie jest na nowo rozpatrywane w szerszym kontekście. Wspierane przez ICT kształcenie, czyli e-learning, czynią nasze życie, uczenie się i pracę bardziej elastycznymi i uważane są za jeden z głównych środków do osiągnięcia strategicznych celów lizbońskich. Zyskują na znaczeniu kształcenie nieformalne (7) i incydentalne (8) oraz kształcenie w miejscu pracy.

3.3

W opinii EKES-u z 2004 r. pt.: „Skuteczniejsze wdrażanie strategii lizbońskiej” (9) wskazano na potrzebę zbadania nowych możliwości gospodarki opartej na wiedzy oraz znaczenia zwiększonej ekspansji technologii informatycznych i procesów innowacyjnych.

3.3.1

Zwrócono także uwagę na niedociągnięcia dotyczące systemów edukacji oraz na potrzebę lepszego zintegrowania wymiaru społecznego.

3.4

Podejmowane w ostatniej dekadzie inicjatywy unijne w obszarze kształcenia wspieranego przez ICT po części dały wyjątkowe rezultaty, ale część z nich okazała się niespójna i nie przyniosła planowanych efektów ilościowych i jakościowych.

3.4.1

Stosowane początkowo modele uczenia się z użyciem nośników elektronicznych (e-learning), skoncentrowane na jednostkach, przekazujące wyłącznie określoną z góry wiedzę i niemal zupełnie pozbawione opieki dydaktycznej i wsparcia osób oceniających, po części rozczarowały tych, którzy prędko podjęli próby adaptacji do tej formy nauki.

3.4.2

Gwałtowny postęp technologiczny, wzrost presji gospodarczej oraz różne tempo rządowych działań politycznych z ostatnich kilku lat, mających służyć włączeniu ICT do edukacji i szkoleń, nie zdołały w sposób zadowalający wesprzeć skonsolidowanego rozwoju zawodowego.

3.5

W UE zakładany jest wskaźnik 12,5 % uczestnictwa osób dorosłych w wieku 25–64 lat w różnych formach LL w roku 2010, przy obecnym średnim poziomie 10 % (10). Tylko zintensyfikowanie działań w zakresie upowszechnienia edukacji i szkoleń realizowanych za pomocą ICT może doprowadzić do osiągnięcia zaplanowanych celów.

3.5.1

Z uwagi na fakt, że w perspektywie następnych pięciu lat tylko 15 % nowo tworzonych miejsc pracy będzie przeznaczonych dla osób o niskich kwalifikacjach, a 50 % będzie wymagało wysoko wykwalifikowanych pracowników, tym większe wyzwania stają przed programami edukacyjnymi i szkoleniowymi Komisji i krajów członkowskich (11).

3.6

Nową inicjatywą w UE podejmowaną w związku z Komunikatem Komisji „i2010” (12) jest inicjatywa e-Inclusion, oznaczający zarówno włączenie ICT, jak i ICT dla włączenia (13).. Polityka e-Inclusion ma na celu usunięcie barier w stosowaniu ICT i promowanie użytkowania ICT w celu zapobiegania wyłączeniu oraz poprawy wydajności gospodarczej i możliwości zatrudnieniowych.

3.6.1

W e-Inclusion ważna jest kwestia kształcenie na odległość z wykorzystaniem ICT w celu zmniejszania lub zapobiegania marginalizacji społecznej tych grup zawodowych, które mają utrudniony dostęp do szkolnych form edukacji ze względu na położenie geograficzne, sytuację socjalną lub specjalne potrzeby edukacyjne.

3.6.2

Zaletami kształcenia na odległość są: niezależność od miejsca szkolenia, możliwość dostosowania tempa nauki do indywidualnych potrzeb osób uczących się, wykorzystanie w tych procesach nowoczesnych IT, umożliwienie kształcenia się osobom z grup defaworyzowanych itp.

3.6.3

EKES w swojej niedawnej opinii (14) wezwał przedstawicieli rządów i branż do opracowania oraz wspierania działań na rzecz edukacji i szkolenia w dziedzinie ICT wśród różnych zagrożonych e-wykluczeniem grup społecznych (15).

3.6.4

Realizacja programu e-Inclusion wiąże się także z promowaniem tzw. alfabetyzmu cyfrowego (16), który stał się synonimem współczesnego społeczeństwa opartego na wiedzy. Uznanie w najbliższym czasie alfabetyzmu cyfrowego za jedną z kluczowych kompetencji w LL, między innymi w kontekście niedawnej opinii EKES-u (17), wydaje się nie tylko potrzebne, ale i oczywiste.

3.7

Ważne oddziaływanie na różne wymiary zmian przemysłowych ma popularyzowanie e-skills  (18). Termin e-skills (e-umiejętności) obejmuje umiejętności zarówno specjalistów w zakresie ICT, jak i zwykłych użytkowników ICT oraz umiejętności potrzebne w e-biznesie. Komisja w ramach promowania szerokiego programu-agendy e-skills zaproponowała niedawno szereg działań, z których wiele dotyczy przemysłu i upowszechniania e-umiejętności na rynku pracy oraz rozwijania i upowszechniania nowych e-kompetencji (19).

3.7.1

W działaniach dotyczących zarówno e-skills, jak i całokształtu spraw związanych z wprowadzaniem LL wspieranego przez ICT, kluczową rolę odgrywa partnerstwo przedstawicieli zainteresowanych stron:

3.8

Dla realizacji celów ujętych w strategii i2010, w tym także w projektach dotyczących e-inclusion, kluczowe znaczenie ma rozpowszechnienie szerokopasmowego dostępu do Internetu, który nie może ograniczać się wyłącznie do dużych miast, ale winien objąć skutecznie mieszkańców słabiej rozwiniętych regionów.

3.8.1

Warto zwrócić uwagę, że ok. 90 % przedsiębiorstw i gospodarstw domowych ma dostęp do łączy szerokopasmowych na obszarach miejskich wśród UE-15, a tylko 60 % na obszarach wiejskich i oddalonych — te różnice są dużo większe w nowych krajach członkowskich.

3.8.2

Szerokopasmowe łącza teleinformatyczne mają podstawowe znaczenie nie tylko dla wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw i rozwoju gospodarczego regionów, ale mają także istotne znaczenie dla sektora edukacji i szkoleń, szczególnie tych wykorzystujących e-learning do realizacji programów szkoleniowych.

3.9

Bardzo wskazany jest obecnie dyskurs polityczny, aby usprawnić praktykę uczenia przez całe życie przy zastosowaniu ICT i spowodować wzrost wydajności tego typu kształcenia. UE jest najbardziej powołana do tego, by nadać polityce nowy kierunek w tym właśnie kontekście.

3.9.1

Aktualne orientacje w polityce de facto przyznają pierwszeństwo wprowadzaniu ICT do instytucji edukacji formalnej, zwłaszcza szkół i uniwersytetów. W przypadku szkolenia ustawicznego oraz nieformalnego i incydentalnego kształcenia dorosłych ICT poświęca się znacznie mniej uwagi i przeznacza znacznie skromniejsze zasoby na zachęty do ich stosowania.

4.1

Podążając za treścią komunikatu Komisji z 2002 r. (20) oraz opinią EKES-u w sprawie „Kształcenie a wydajność”, można stwierdzić, że wydajność jest kluczem do wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw i gospodarek europejskich oraz do wzrostu gospodarczego. Poprawa wydajności zależy w dużej mierze od postępu w stosowaniu ICT przez przedsiębiorstwa i od dostosowania siły roboczej do wymogów modernizowanego przemysłu.

4.1.1

Mimo, że technologie elektroniczne, tak głośno reklamowane, nie spełniły na pierwszych etapach rozwoju pokładanych w nich nadziei, to koncentrujące się na nich sektory społeczeństwa i gospodarki rzeczywiście wykazują bezprecedensowy rozwój i wciąż mają spory potencjał.

4.1.2

W tym kontekście Komisja Europejska słusznie zauważa i docenia znaczenie nowoczesnych ICT w pobudzaniu konkurencyjności i innowacji oraz w gospodarce opartej na wiedzy, szczególnie w przypadku MŚP.

4.2

Drogą do poprawy konkurencyjności gospodarki europejskiej musi stać się edukacja zawodowa, realizowana poprzez programy i szkolenia z wykorzystaniem ICT. Stworzenie spójnych, mobilnych oraz elastycznych systemów edukacji i szkoleń dla poszukujących pracy, przygotowujących się do pracy, a także pracowników zatrudnionych w przemyśle zwiększy tempo przyrostu ich wiedzy oraz pozwoli na dokonanie istotnych przemian technologicznych i innowacji w przedsiębiorstwach produkcyjnych, co podniesie ich konkurencyjność.

4.2.1

W tym kontekście wprowadzenie LL wspieranego przez ICT wewnątrz przedsiębiorstw i w ich otoczeniu powinno zwiększyć ich konkurencyjność oraz przyczynić się do wzrostu kapitału społecznego osób w nich zatrudnionych, a tym samym wpłynąć na podniesienie wartości kapitału europejskich przedsiębiorstw.

4.3

Około 1994 r. miał miejsce odnotowany we wskaźnikach przełom we wdrażaniu i stosowaniu metod e-learningu, kiedy to podmioty przemysłowe — przede wszystkim duże korporacje — zaczęły je na szeroką skalę stosować w szkoleniach i rozwoju zasobów ludzkich. Edukacja elektroniczna osiągnęła tym samym dojrzałość, pokazując, że jest w stanie dostarczyć ujednolicone i trwałe rozwiązania, wyrastające ponad wcześniejszy etap prostych przesłań promocyjno-marketingowych. Póki co MŚP stanowią praktycznie, z wielu powodów, pokrzywdzoną grupę użytkowników e-learning — w grupie tej dostęp do elektronicznych metod szkoleniowych, a często także do ICT, pozostaje ograniczony, zaś większości osób zatrudnionych w MŚP grozi ryzyko wykluczenia z grona korzystających ze środków kształcenia ustawicznego. Rozwój szkoleń przy użyciu środków elektronicznych mógłby być bardzo ważnym czynnikiem zwiększenia konkurencyjności i wydajności MŚP. Kompetentne władze, zarówno na szczeblu UE, jak i krajowym, powinny zadbać o zwiększenie ogólnej świadomości tego faktu i wprowadzić środki promujące wykorzystywanie ICT na potrzeby szkoleń w sektorze MŚP.

4.4

Kapitał społeczny obejmuje zasoby umiejętności, informacji, kultury, wiedzy i kreatywności jednostek oraz związki pomiędzy ludźmi i organizacjami. Znaczenie wymienionych zasobów dla rozwoju gospodarczego i towarzyszących mu zmian przemysłowych należy w tym kontekście analizować pod względem zależności między ich powstawaniem, upowszechnianiem, wykorzystaniem oraz — na tej podstawie — tworzeniem wartości dodanej.

4.4.1

Wysoki poziom kapitału społecznego w bezpośredni sposób determinuje zdolność do wykształcenia społeczeństwa opartego na wiedzy: kreatywnego, innowacyjnego, otwartego na zmiany i zdolnego do wykształcenia trwałych więzi społecznych i ekonomicznych. Jedną z podstaw budowy takiego społeczeństwa są inwestycje w naukę, edukację i szkolenia.:

4.4.2

Kapitał społeczny jest pomnażany poprzez zdolność do współdziałania wyrażoną partnerstwem zainteresowanych stron (patrz: 3.7.1) we wszystkich programach i działaniach dotyczących kształcenia i szkoleń wspieranych przez ICT, w tym szczególnie LL.

4.5

Kształcenie i szkolenia na odległość prowadzone przy pomocy ICT mogą umożliwić systematyczny, szybszy i tańszy transfer wiedzy, która ma istotne znaczenie szczególnie w przemyśle, gdzie stanowi ważny element kapitału ludzkiego oraz ułatwia przekazywanie wiedzy z placówek badawczych do przemysłu.

4.5.1

Dobrze wykształcona kadra, ustawicznie podnosząca swoje kwalifikacje, jest ważnym czynnikiem determinującym wartość danej firmy czy przedsiębiorstwa. To dzięki niej możliwa jest zmiana technologii produkcji, jej profilu oraz dostosowanie do wymagań rynku pracy.

4.6

Komisja Europejska podkreśla (21), że szybki rozwój technologiczny i zmieniające się warunki gospodarcze wymuszają trwałe inwestycje w rozwój zasobów ludzkich przy udziale osób prywatnych, przedsiębiorstw, partnerów społecznych i władz publicznych. Niestety, w państwach UE brakuje wyraźnej tendencji wzrostowej w publicznych wydatkach na edukację, które średnio wynoszą ok. 5 % PKB, przy czym różnice pomiędzy poszczególnymi krajami są znaczne, a niekiedy wręcz drastyczne.

4.7

Inwestowanie w rozwój zasobów ludzkich ma bezpośredni wpływ na wzrost produktywności, jak również jest atrakcyjną formą inwestowania na poziomie mikroekonomicznym oraz społecznym. Badania (22) pokazują, że każdy rok nauki zwiększa bezpośrednio wzrost gospodarczy o ok. 5 % w perspektywie krótkoterminowej i o ok. 2,5 % w perspektywie długoterminowej. Fakty te znajdują potwierdzenie również w konkluzjach Rady Europejskiej (23), która podkreśla, że inwestycje w kształcenie i szkolenie przynoszą wysokie zyski i zdecydowanie przewyższają poniesione koszty.

4.8

Szybki rozwój technologiczny powoduje, że powstają nowoczesne urządzenia produkcyjne, posiadające często oprzyrządowanie informatyczne, do których obsługi potrzebni są pracownicy z umiejętnościami użytkowników ICT. Ich natychmiastowe pozyskanie nie zawsze jest możliwe, ale dzięki stosowaniu na wielką skalę ICT w nauczaniu i szkoleniach, a w szczególności w LL, ich znalezienie na rynku pracy będzie z pewnością łatwiejsze.

4.9

Z wymienionych powyżej względów, w obliczu aktualnych przemian przemysłowych, warto podejmować intensywne działania dotyczące szybkiego wdrażania ICT w LL. Działania te powinny przyspieszyć proces zdobywania nowej wiedzy i umiejętności pracowników europejskich firm produkcyjnych i szkolących się bezrobotnych. Właśnie w szczególności bezrobotnym należy zapewnić dostęp do szkoleń w zakresie ICT wspieranych ze środków publicznych (24).

4.9.1

Motywacja do samouczenia się bezrobotnych jest niewysoka, ponieważ mają oni jeszcze zbyt mało szans, aby zastosować nabytą wiedzę. Najlepszą motywacją jest konkretna możliwość nowego zatrudnienia wynikająca z określonego wykształcenia lub przeszkolenia, w idealnej sytuacji zapewnianego przez firmę, która oferuje zatrudnienie.

4.9.2

Taka sytuacja mogłaby stworzyć sprzyjające warunki dla wdrażania LL za pomocą ICT, ale w obszarach, gdzie powinno to być szczególnie wskazane (obszary rolnicze z upadłymi przedsiębiorstwami produkcyjnymi, co stanowi typową sytuację dla nowych krajów członkowskich) nie ma wystarczającej infrastruktury.

4.9.3

Infrastruktura na tych terenach potrzebuje rządowego i unijnego wsparcia, ponieważ przedsiębiorstwa IT nie są skore do pokrywania kosztów dostępu internetowego do biednych obszarów (małych miast i wsi).

23.12.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 318/26

—

bezpośrednie i uzupełniające działania zmierzające do zakończenia tworzenia rynku wewnętrznego dla usług biznesowych, szczególnie poprzez usunięcie przeszkód zakłócających działanie tego sektora (barier utrudniających integrację rynku i mobilność pracowników oraz hamujących wzrost);

—

pilne uznanie faktu, że usługi biznesowe stanowią integralną część każdej polityki przemysłowej; Komisja Europejska powinna wziąć to pod uwagę i podjąć działania w celu rozszerzenia europejskiej polityki przemysłowej poprzez włączenie do niej usług biznesowych;

—

utworzenie Europejskiego Obserwatorium Usług Biznesowych (European Business Services Observatory) w celu gromadzenia informacji, krzewienia badań, stymulowania debaty i formułowania zaleceń dotyczących wdrażania polityki oraz monitorowania ich realizacji;

—

wzmocnienie dialogu społecznego w celu monitorowania i oceny zmian w warunkach pracy i możliwości zatrudnienia wynikających z przemian strukturalnych związanych z nową gospodarką usług biznesowych.

—

promowanie usług biznesowych jako sposobu na poprawę wyników przedsiębiorstw i przemysłu oraz osiągnięcia przewagi konkurencyjnej wobec krajów o niskim poziomie kosztów i innych konkurentów na rynku światowym;

—

zachęcanie do bardziej powszechnego i efektywnego korzystania z usług biznesowych przez MŚP;

—

zwiększenie zatrudnienia i poprawa warunków pracy w sektorze usług biznesowych w celu podniesienia poziomu wydajności, jakości usług i standardów życia;

—

ukierunkowane programy kształcenia i przekwalifikowania zawodowego w celu wzmocnienia umiejętności przystosowania zawodowego i zwiększenia szans na zatrudnienie pracowników dotkniętych zmianami strukturalnymi.

—

Programy B+R finansowane ze środków publicznych, zarówno na szczeblu krajowym, jak i UE, powinny w szczególny sposób koncentrować się na działaniach i projektach mających na celu zwiększenie świadczonych innowacyjnych usług biznesowych i ich wykorzystania.

—

Szczególną uwagę należy zwracać na projekty w zakresie usług opartych na wiedzy specjalistycznej (tzw. knowledge intensive) świadczonych dla sektora produkcji, dzięki którym powstają innowacyjne rozwiązania, wysoka wydajność i perspektywy wzrostu (np. usługi w zakresie technologii informacyjnych i komunikacyjnych — ICT oraz działalności badawczo-rozwojowej).

—

W gospodarce opartej na wiedzy usługi biznesowe są źródłem innowacji. Należy stymulować badania w celu dalszego rozwijania „teorii usług”, zwłaszcza wiedzy metodologicznej, która znalazłaby zastosowanie w procesach biznesowych.

—

Należy wzmocnić ochronę praw własności intelektualnej i inne mechanizmy ochrony poprzez ustanowienie oczekiwanego prawa patentowego, aby zachęcić przedsiębiorstwa do zwiększenia inwestycji w B+R i innowacje.

—

Należy uznać i wzmacniać rolę ICT w innowacji usług w celu m.in. świadczenia usług za pomocą szerokopasmowego dostępu do internetu w całej Europie, w szczególności w odniesieniu do MŚP, a jednocześnie poszukiwać rozwiązań dla kwestii związanych z bezpieczeństwem i ochroną prywatności w elektronicznych sieciach e-biznesowych. Ważną rolę odgrywa tutaj inicjatywa Komisji Europejskiej „i2010”.

—

Inżynieria usług stanowi nową dyscyplinę, która może służyć jako podstawa do ulepszania jakości świadczonych usług biznesowych poprzez usprawnione systematyczne planowanie. Zasadne jest, by to innowacyjne podejście zostało rozwinięte jako specjalność w dziedzinie badań i edukacji na uniwersytetach, w szkołach biznesu i innych placówkach kształcenia.

—

Normy mogą być użyteczne dla zapewnienia wyższej jakości usług oraz większej integracji rynków w UE. W tym celu należy bardziej promować dobrowolną normalizację usług w ogóle, a w szczególności usług biznesowych.

—

Znalezienie rozwiązań w celu zwiększenia kapitału ludzkiego w UE i zatrzymania obserwowanego na coraz większą skalę zjawiska drenażu mózgów w działalności badawczej prowadzonej w UE.

—

Zastosowanie nowych bodźców wobec sektora prywatnego w celu zwiększenia jego udziału w działalności badawczo-rozwojowej zgodnie z celami strategii lizbońskiej.

—

Ulepszenie danych i informacji na temat usług biznesowych oraz usług świadczonych przez przedsiębiorstwa przemysłowe.

—

Zwiększenie przejrzystości rynków dostawców usług biznesowych.

—

Zapewnienie większych środków na podniesienie poziomu edukacji, szkoleń, e-kształcenia oraz znajomości języków obcych, co umożliwi rozwój transgranicznych usług biznesowych.

1.1

Przedmiotem niniejszej opinii jest analiza oddziaływania usług biznesowych na zatrudnienie, konkurencyjność i wydajność europejskiego przemysłu wytwórczego oraz sposobów dalszego rozwoju sektora tych usług zgodnie z programem lizbońskim. Niniejsza opinia koncentruje się na rozwoju nowej dyscypliny, tzw. inżynierii usług, oraz na wpływie eksternalizacji (outsourcingu) usług biznesowych.

1.2

Niepokój budzą perspektywy europejskiej gospodarki oraz pytanie, jak sprosta ona nowej, silnej konkurencji ze strony gospodarek o niskich kosztach. W Europie zarówno przemysł wytwórczy, jak i sektor usług utraciły wiele miejsc pracy na korzyść innych państw posiadających komparatywną przewagę pod względem kosztów i kwalifikacji (np. na korzyść Chin w wytwórstwie i Indii w zakresie usług biznesowych). Pomimo tych zjawisk, produkcja nadal odgrywa kluczową rolę w gospodarce europejskiej. Według ostatnich danych statystycznych z 2004 r. Unia Europejska wciąż zajmuje wiodącą pozycję w eksporcie towarów. Dane za 2004 r. wskazują, że wartość eksportu wyniosła 1 200 mld USD (1).

1.3

Przemysł wytwórczy nadal uważa się za główne źródło zmian technologicznych i innowacji w UE, ale równocześnie zauważa się, że w ciągu minionej dekady nie był on w stanie zintensyfikować swojej działalności w obrębie zaawansowanych technologii i w obszarach przynoszących wyższą wartość dodaną. Wzrost związany z usługami biznesowymi, zwłaszcza poprzez korzystanie z usług opartych na wiedzy specjalistycznej (tzw. knowledge-intensive), jest dodatkową platformą dla rozwijania nowych technologii, tworzenia miejsc pracy i zdobywania kolejnych przewag komparatywnych. Usługi biznesowe są także źródłem innowacji wychodzących poza zastosowania czysto technologiczne (np. innowacyjne rozwiązania organizacyjne), dzięki którym zwiększają się aktywa niematerialne firm oraz wiedza specjalistyczna pracowników.

1.4

Ta niezwykła zmiana w konsumpcji w wysoko rozwiniętych gospodarkach w kierunku usług nie oznacza, jak się czasem zakłada, tendencji do deindustrializacji. Zjawiska te można traktować jako statystyczne odzwierciedlenie pogłębiającego się podziału pracy w rozwiniętych gospodarkach i rozpadu wcześniej zintegrowanych wertykalnych łańcuchów wartości. Wyspecjalizowani dostawcy usług oferują obecnie usługi, które wcześniej wykonywane były wewnętrznie w ramach przedsiębiorstw produkcyjnych. Powstały nowe przedsiębiorstwa usługowe, które wspierają wysiłki przemysłu europejskiego w kierunku zwiększenia efektywności i absorbowania nowych technologii, dzięki którym powstaną liczne nowe produkty o wyższej wartości dodanej.

1.5

Ostatnie badania pokazują, że rozwijający się obecnie typ gospodarki cechuje zintegrowany i komplementarny charakter usług i produkcji. Popyt na usługi jest tam, gdzie funkcjonuje silna gospodarka przemysłowa i rozwija się jako jej konsekwencja. Nie stanowią one wyłącznej alternatywy (2).

1.6

Niniejsza opinia nie zaleca szczególnego wspierania rozwoju usług kosztem zaniedbania przemysłu wytwórczego, ale zwraca uwagę na wzajemne zależności pomiędzy produkcją a sektorem usług (3). Opinia podkreśla pozytywny potencjał, dzięki któremu można ulepszać i rozwijać usługi biznesowe. Komitet wskazuje na wkład usług biznesowych w zwiększenie wydajności i konkurencyjności europejskiego sektora wytwórczego. Jednocześnie sektor usług biznesowych podnosi swoją wydajność poprzez innowacje, w tym szybką absorpcję nowych technologii, poprzez przyciąganie większej liczby wysoko wykwalifikowanych pracowników oraz poprawę warunków pracy (4).

1.7

Eksternalizacja (outsourcing) usług na rzecz wyspecjalizowanych usługodawców, którzy mają możliwość czerpania z korzyści skali oraz ciągłego procesu innowacji, pozytywnie wpływa na koszty i wydajność. Niemniej wydaje się, że MŚP jeszcze nie dość wykorzystują zasoby wiedzy i innowacyjne usługi biznesowe. Ponadto poprzez odpowiednie programy przekwalifikowania zawodowego należy ułatwiać pracownikom możliwość przejścia z sektora produkcji do sektora usług.

1.8

Obecnie znakomitą część usług biznesowych świadczą dostawcy krajowi. Nie ma jednak żadnej gwarancji, że będzie tak również w przyszłości. Część usług można powierzyć usługodawcom zagranicznym na szerzej rozumianym szczeblu europejskim, obejmującym także nowe państwa członkowskie i kraje kandydujące, a nawet w skali światowej, w zależności od kosztów i możliwości (praktyki te określane odpowiednio jako near-shoring i offshore outsourcing). Najnowsze dane Eurostatu wskazują, że w 2004 r. UE 25 miała dodatni (42,8 mld EUR) bilans handlu usługami (wzrost o 5,8 mld EUR w porównaniu z rokiem 2003) (5).

1.9

Istnieje potrzeba prowadzenia stałej i dogłębnej analizy struktur i procesów przedsiębiorstw w celu ustalenia, które funkcje można nabyć od wyspecjalizowanych dostawców usług biznesowych lub sieci przedsiębiorstw (usługi wspólne, tzw. shared services), potrafiących skuteczniej oferować takie funkcje poprzez działanie na szerszą skalę i koncentrowanie w sobie wiedzy specjalistycznej. Choć może to mieć wpływ na zatrudnienie w produkcji, zjawisko to może czasem przyczynić się do zneutralizowania potencjalnych negatywnych skutków outsourcingu typu offshore, utrzymania przemysłu w Europie i zwiększenia popytu na pracę w usługach biznesowych. Zwiększenie zatrudnienia w przedsiębiorstwach na związanych z usługami stanowiskach wymagających kwalifikacji daje nową przewagę konkurencyjną.

2.1

Wszystkie sektory gospodarki europejskiej odczuwają dziś skutki globalizacji oraz potrzebę zmiany, aby dostosować się do nowych uwarunkowań. Polityka przemysłowa może w tym zakresie odegrać pozytywną rolę. W komunikacie pt. „Wspieranie przemian strukturalnych: polityka przemysłowa dla rozszerzonej Europy” (ang. Fostering structural Change: an Industrial policy for an enlarged Europe) (6) Komisja Europejska oświadczyła, że zamierza opracować politykę przemysłową w taki sposób, by towarzyszyła przemianom w przemyśle:

2.2

Ostatnio Komisja Europejska opublikowała komunikat pt. „Wdrażanie wspólnotowego programu lizbońskiego: Ramy polityczne dla wzmocnienia przemysłu UE — w kierunku bardziej zintegrowanego podejścia do polityki przemysłowej” (7). W tychże ramach polityki przemysłowej Komisja określiła siedem głównych inicjatyw w zakresie polityki międzysektorowej, którymi są:

Zaniedbanie usług, a zwłaszcza usług biznesowych, jest poważnym minusem tego komunikatu. Komitet nawołuje więc do tego, aby usługi biznesowe uczynić integralną częścią polityki przemysłowej i naciska, by w przyszłości Komisja Europejska uwzględniła usługi biznesowe w podejściu do europejskiej polityki przemysłowej. Skuteczna polityka przemysłowa musi wziąć również pod uwagę społeczne skutki przemian oraz ich wpływ na zatrudnienie. Oznacza to położenie większego nacisku na uczenie się przez całe życie oraz wsparcie ułatwiające mobilność pracowników.

2.3

Istnieje potrzeba większego i głębszego otwarcia Europy na technologie ICT. Bardziej intensywne wdrażanie technologii ICT oraz ich zastosowanie w przemyśle jest tak samo ważne jak w usługach biznesowych. Pod względem wdrażania ICT Europa jest opóźniona w stosunku do najważniejszych konkurentów. Wydatki na technologie informacyjne na jednego mieszkańca w 2004 r. wyniosły w Europie Zachodniej 732 EUR, w USA 1161 EUR, a w Japonii 1012 EUR. Procentowy udział tych wydatków w PKB wyniósł 3,08 % w Europie Zachodniej, 4,55 % w USA, a 3,59 % w Japonii (8). W tym zakresie dużą rolę odgrywa grupa zadaniowa Komisji Europejskiej ds. konkurencyjności w dziedzinie ICT.

2.4

Niższą wydajność europejskich producentów często powoduje brak popytu na technologie i niedostateczne wykorzystanie potencjału związanego z ICT, co dotyczy w szczególności MŚP. Jak się wydaje, problemem w tym przypadku są nie tyle koszty zakupu sprzętu komputerowego, co raczej brak wiedzy i doświadczenia w zakresie ICT wśród MŚP, który utrudnia im radzenie sobie z szybkimi zmianami w technologiach informacyjnych i komunikacyjnych oraz z ich coraz większą złożonością. W konsekwencji istniejącej „cyfrowej przepaści”, która oddziela małe firmy od średnich, nie wykorzystano dotychczas pełnego potencjału ICT ani modeli e-biznesu (9). Rola usług biznesowych jest istotna dla osiągnięcia efektywności sektora ICT, a zatem także trwałych korzyści pod względem wydajności.

2.5

Nie zakończono jeszcze tworzenia rynku wewnętrznego dla usług w ogóle, w szczególności zaś dla usług biznesowych, i nadal istnieje wiele przeszkód w osiąganiu efektywności, konkurencyjności i w tworzeniu nowych możliwości zatrudnienia. W raporcie na temat stanu rynku wewnętrznego usług (10) rozpoznano szereg takich barier, ale dzięki wdrażaniu strategii lizbońskiej dokonano w tym zakresie pewnych osiągnięć. Poza aspektami związanymi z uregulowaniem rynków usług biznesowych potrzebne są działania uzupełniające, np. te wskazane w niniejszym dokumencie, aby można było zapewnić konieczny poziom konkurencyjności UE na rynku światowym oraz postęp w kwestiach społeczno-gospodarczych.

3.2

Usługi biznesowe stanowią bardzo niejednolitą grupę czynności, obejmującą usługi profesjonalne (np. w zakresie inżynierii, rachunkowości i prawa), usługi o wysokiej wartości dodanej (np. ICT, doradztwo w zarządzaniu), usługi dotyczące pracowników (np. rekrutacja, reorientacja zawodowa, praca tymczasowa) i usługi wspierania przedsiębiorczości, w tym również usługi o niskiej wartości dodanej (np. sprzątanie, ochrona, gastronomia) i usługi o rosnącej wartości dodanej (takie jak zarządzanie energią, dostarczanie i uzdatnianie wody i innych cieczy oraz przetwarzanie powietrza i odpadów). W tych grupach usług na szczególną uwagę zasługują warunki pracy i warunki socjalne.

Tabela 1:   Najważniejsze usługi dla przedsiębiorstw (podejście funkcjonalne) (12)

3.4

Obecnie coraz więcej przedsiębiorstw produkcyjnych podejmuje się działalności usługowej. Oferują one nie tylko usługi posprzedażowe, ale na coraz większą skalę tworzą wartość dodaną poprzez sprzedaż innym firmom — w ramach swojej działalności — wiedzy specjalistycznej w dziedzinie inżynierii, wzornictwa lub dotyczącej innowacji procesów. Powstaje nowy, hybrydowy model przedsiębiorstwa, obejmujący firmy prowadzące działalność wytwórczo-usługową. Klienci coraz częściej poszukują raczej „rozwiązań” niż tylko produktów, a zdolność świadczenia dodatkowych usług często daje przedsiębiorstwu przewagę konkurencyjną.

3.5

Brak konkretnych danych statystycznych na temat usług biznesowych  (14). Brakuje danych statystycznych dotyczących popytu na usługi. Istniejąca dokumentacja dotycząca wzajemnych związków między różnymi sektorami nie jest wystarczająca. Dane na temat działalności usługowej i jej udziału w gospodarkach państw członkowskich UE mają ulec poprawie dzięki oczekiwanemu na 2007 r. przeglądowi systemu klasyfikacji NACE. Zmieniona klasyfikacja umożliwi bardziej dogłębne zrozumienie struktury i rozwoju sektora usług (15). Brakuje również informacji dotyczących zakresu, w jakim przedsiębiorstwa sektora przemysłowego świadczą usługi.

3.6

Rozdrobnienie i brak informacji oraz analiz dotyczących usług biznesowych. Komitet uważa, że istnieje potrzeba, by Europejskie Obserwatorium Usług Biznesowych gromadziło informacje, krzewiło badania, stymulowało debatę, wydawało zalecenia dotyczące wdrażania polityki oraz monitorowało ich realizację. Podmiot taki lub inna inicjatywa o podobnym charakterze przyczyniłyby się do lepszego zrozumienia nowych, szybko zachodzących zmian w sektorze, umożliwiając kontakt między decydentami politycznymi a zainteresowanymi stronami.

3.7

Normalizacja usług. Dalsze przyspieszenie dobrowolnej normalizacji usług, odpowiadające na potrzeby rynku i oparte na solidnych podstawach, obejmuje podniesienie podstawowego poziomu bezpieczeństwa, jakości i wydajności oraz wspieranie konkurencji i innowacji w świadczeniu usług. Zadania tego muszą się podjąć CEN, ISO oraz krajowe organy normalizacyjne. Dobrowolne opracowanie norm w sektorze usług byłoby niewątpliwie impulsem do wzrostu dla transgranicznej działalności usługowej oraz przyczyniłoby się do rozwoju wewnętrznego rynku usług.

4.1

Usługi biznesowe w istotnym stopniu sprzyjają wniesieniu przez sektor MŚP jego potencjalnego wkładu w innowacje i wzrost. Dane wskazują na to, że najbardziej dynamiczne MŚP korzystają z usług biznesowych w szerokim zakresie. W związku z wymogami, jakie narzuca internacjonalizacja, należy promować korzystanie z tych usług przez szerszy krąg MŚP.

4.2

Na zdolność danego narodu do tworzenia nowych pomysłów i komercjalizacji innowacyjnych technologii w dłuższej perspektywie wpływa szereg czynników, mianowicie (17):

4.3

85 % badań prowadzonych w UE koncentruje się na produkcji (w USA odsetek ten wynosi 66 %) i nie istnieją wiarygodne dane co do poszczególnych rodzajów działalności B+R prowadzonych w sektorze usług. 87,5 % działalności badawczo-rozwojowej w sektorze produkcji dotyczy ośmiu konkretnych dziedzin (wyroby chemiczne, inżynieria mechaniczna, urządzenia biurowe, urządzenia elektryczne, półprzewodnikowe i przewodnikowe systemy komunikacji, instrumenty, pojazdy silnikowe oraz samoloty i statki kosmiczne).

4.4

W kategoriach bezwzględnych Unii Europejskiej nie udało się zbliżyć kwoty wydatków na badania i rozwój do poziomu USA; w istocie w ciągu minionej dekady rozbieżność ta uległa zwiększeniu.

4.5

Większe skoncentrowanie funduszy w zakresie badań i rozwoju na zaawansowanych technologiach oraz usługach w dużym stopniu wykorzystujących specjalistyczną wiedzę (generujących wysoką marżę) ma kapitalne znaczenie dla konkurencyjności europejskiego przemysłu. „Cel 3 %” (18) byłby łatwiejszy do osiągnięcia, gdyby rządy zwiększyły swoje finansowe zaangażowanie oraz gdyby stymulowano i pomagano sektorowi prywatnemu inwestować więcej w tym zakresie, także w usługi biznesowe.

4.6

Propozycja utworzenia Europejskiego Instytutu Technologii (19), przedstawiona przez Komisję w niedawnym komunikacie, jest użyteczna, niemniej technologii muszą towarzyszyć skuteczne strategie biznesowe i organizacyjne.

4.7

W tabeli poniżej przedstawiono wpływ innowacyjnych funkcji usług biznesowych.

Tabela 2:   Innowacyjne funkcje usług biznesowych (20)

4.8

Pewna część najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w Europie działa w sektorze usług biznesowych, lecz ogólny poziom B+R w usługach jest zbyt niski, a działalność ta nie jest ustrukturyzowana. Nowe usługi i modele biznesowe są często rezultatem kosztownych i czasochłonnych prób podejmowanych przez poszczególne przedsiębiorstwa, niejednokrotnie kończących się niepowodzeniem. Konieczne jest, by UE wspierała badania w wybranych obszarach w celu aktualizacji wiedzy przedsiębiorstw na temat wiodących technologii innowacyjnych na świecie.

4.9

Ważne jest znalezienie sposobów usprawnienia dostępu MŚP do rezultatów badań i wspieranie prowadzonych przez nie krótkoterminowych prac rozwojowych nad produktami.

4.10

Jeżeli przedsiębiorstwa mają inwestować więcej w B+R, Komisja Europejska musi zagwarantować odpowiednią ochronę praw własności intelektualnej, należy też podjąć działania w celu wprowadzenia w życie oczekiwanego wniosku w sprawie opatentowania nowych rozwiązań w dziedzinie komputeryzacji.

4.11

Konieczne jest lepsze prawodawstwo i regulacje.

5.1

Potrzebna jest radykalna przebudowa systemu tworzenia wiedzy w UE. Obejmuje to:

6.1

Innowacje w zakresie usług były tematem ożywionych dyskusji i badań — głównie w Niemczech — już od połowy lat dziewięćdziesiątych. Inżynieria usług w dużym stopniu wpłynęła na rozmach, z jakim prowadzono w tym obszarze prace akademickie i praktyczne, i przeobraziła się w dyscyplinę techniczną zajmującą się systematycznym rozwojem i projektowaniem usług z wykorzystaniem odpowiednich modeli, metod i narzędzi. Mimo że inżynieria usług obejmuje także aspekty zarządzania operacjami usługowymi, uwagę koncentruje się głównie na rozwoju nowych produktów usługowych. Inżynieria usług zajmuje się także projektowaniem systemów opracowywania programów, innymi słowy kwestiami związanymi z usługami w zakresie ogólnego zarządzania B+R i innowacjami.

6.2

Podstawowe badania nad nowymi modelami biznesowymi, metodami i narzędziami będą nieocenionym impulsem dla inżynierii usług. Trwałą cechą stanie się zintegrowane podejście do „współinżynierii” towarów, oprogramowania i usług. Wreszcie postępująca harmonizacja norm dotyczących usług doprowadzi do ulepszenia specyfikacji i bardziej efektywnego rozwoju nowych usług (21).

6.3

Inżynieria usług jest jedną z niewielu dziedzin w sektorze usług, która została zasadniczo ukształtowana w wyniku badań prowadzonych w Europie. Głębsza integracja sieci międzynarodowych oraz systematyczny rozwój niezależnej wspólnoty zajmującej się inżynierią usług mają podstawowe znaczenie dla zachowania w przyszłości wiodącej roli w tej dziedzinie (22).

7.1

Coraz częstsze świadczenie usług online. Zauważa się wzrost zainteresowania rozwojem i oddziaływaniem zjawiska międzynarodowego dostarczania usług z zakresu technologii informacyjnych i procesów biznesowych przy wykorzystaniu ICT. Usługi biznesowe przybierają obecnie nowy kształt dzięki zastosowaniu technologii teleinformatycznych oraz przechodzeniu na bardziej intensywne świadczenie usług za pośrednictwem internetu. Nacisk kładziony jest na usługi świadczone drogą elektroniczną, takie jak usługi związane z oprogramowaniem komputerowym, pracami badawczo-rozwojowymi i testami technicznymi, usługi doradcze oraz w zakresie rozwoju zasobów ludzkich i pośrednictwa pracy. Zjawisko to wynika głównie z tendencji panujących na rynku, związanych z:

7.2

Poszukiwanie potencjalnych korzyści dla gospodarki europejskiej związanych z offshoringiem. W zakresie świadczenia usług zlecanych poprzez outsourcing zewsząd pojawiają się obecnie coraz to nowe globalne wyzwania. Europa powinna więc przygotować się do świadczenia i eksportowania do innych regionów świata usług o wysokiej jakości. Niewątpliwie zwiększy się skala elektronicznego dostarczania usług oraz związanych z tym usług wsparcia w zakresie e-biznesu. Międzynarodowy offshoring usług okołobiznesowych koncentruje się dziś na czynnościach typu back-office (tzn. usługach informatycznych, finansowych, rachunkowo-księgowych i call-centres). W odniesieniu do usług o wyższej wartości dodanej, takich jak usługi w zakresie inżynierii IT, badania i analizy, UE nadal utrzymuje swoją pozycję. Niemniej rozwój technologii, dostępność wykwalifikowanych pracowników i towarzyszące temu koszty na rynku światowym na pewno w większym stopniu wpłyną na decyzje podejmowane w przyszłości przez przedsiębiorstwa europejskie. Zatem dla europejskiego rynku pracy wyzwaniem jest zapewnienie większych możliwości zatrudnienia na wysoko wykwalifikowanych stanowiskach oraz zapobieganie bezrobociu (23).

7.3

Utrudnienia dla usług świadczonych drogą elektroniczną. Należy dokładnie zbadać przeszkody utrudniające rozwój usług świadczonych drogą elektroniczną oraz ustalić możliwości ich przezwyciężenia, tak by europejskie firmy świadczące usługi biznesowe mogły realizować bardziej agresywną strategię i w większym stopniu rozszerzać działalność poza UE. Przeszkodami takimi są brak norm i interoperacyjności, zaufania i bezpieczeństwa w e-handlu, brak inwestycji w stałą i mobilną infrastrukturę szerokopasmową oraz nadal zbyt niski poziom absorpcji technologii ICT wśród MŚP.

8.1

W ostatnich dziesięcioleciach zatrudnienie w usługach biznesowych wzrastało w imponujący sposób. W latach 1979-2002 roczne tempo wzrostu wynosiło ok. 4,5 %, znacznie przekraczając poziomy wzrostu w pozostałych sektorach gospodarki. W 2003 r. udział zatrudnienia w usługach biznesowych w odniesieniu do całkowitego zatrudnienia kształtował się na poziomie 9 % w UE 15 i 8,6 % w państwach EU 25. Sektor usług, zwłaszcza usług biznesowych, będzie odgrywał kluczową rolę w tworzeniu zatrudnienia w przyszłości i rekompensowaniu zmniejszającego się zatrudnienia w przemyśle wytwórczym.

8.2

Tabela 3 przedstawia dane na temat tego, jak wzrastało zatrudnienie w usługach biznesowych do roku 2002 r. w porównaniu z całą gospodarką.

Tabela 3:   Roczne stopy wzrostu w usługach biznesowych w okresie 1979-2002 (24)

8.3

Dynamiczny wzrost zatrudnienia w usługach oraz usługach biznesowych w dużym stopniu wykorzystujących specjalistyczną wiedzę jest wyróżniającą cechą nowoczesnych gospodarek. Mimo że poziomy zatrudnienia w usługach biznesowych, jak i stopy wzrostu w poszczególnych państwach Europy nie są jednakowe, trzeba stwierdzić, że nie istnieje żadne biedne państwo, w którym dostępnych byłoby wiele usług, ani żadne zamożne państwo, w którym zatrudnienie w sektorze usług biznesowych byłoby niskie (25).

8.4

Można oczekiwać, że zatrudnienie w sektorze usług, a w szczególności usług, do których świadczenia potrzebna jest duża wiedza specjalistyczna, będzie nadal wzrastać, choć w bardziej umiarkowanym tempie. Jednak tabela 4 pokazuje, że trend ten będzie wyraźniejszy niż to prognozowano dla innych sektorów gospodarki. Spodziewany poziom wzrostu będzie zasadniczo wyższy w nowych państwach członkowskich, w których rozwój usług rozpoczyna się od znacznie niższego poziomu bezwzględnego.

Tabela 4:   Trendy zatrudnienia w sektorach gospodarki Europy Zachodniej

Uwaga: Europę Zachodnią zdefiniowano jako 15 państw członkowskich UE oraz Norwegię i Szwajcarię.

Źródło: Notatka prasowa Cambrigde Econometrics, What has happened to the Lisbon agenda?, listopad 2005 r.

8.5

Szczególną cechą zatrudnienia w usługach biznesowych jest wysoki poziom wykształcenia wśród pracujących. Jak pokazuje unijna ankieta dotycząca siły roboczej, w latach 1998-2003 r. udział zatrudnienia na wysoko wykwalifikowanych stanowiskach wzrósł z 38 % do 41 %. W odniesieniu zaś do pracowników o niskich kwalifikacjach w tym samym okresie odnotowujemy spadek z 25 % do 17 %. Z faktem, że w przeważającej części miejsca pracy w usługach biznesowych wymagają średnich i wysokich kwalifikacji, wiąże się również wyzwanie dla systemów edukacji w Europie (w szczególności dla polityki uczenia się przez całe życie), gdyż zmiany strukturalne przemysłu europejskiego spowodują, że więcej osób w poszukiwaniu zatrudnienia przechodzić będzie do sektora usług biznesowych z innych branż. W tej sytuacji niezmiernie ważne będzie ścisłe wdrażanie agendy lizbońskiej w dziedzinie edukacji 2010. Tabela 5 pokazuje poziomy wykształcenia w kilku sektorach.

Tabela 5:   Poziomy wykształcenia w rozbiciu na ważniejsze rodzaje działalności i usług biznesowych, UE 15, 2003 r. (26)

23.12.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 318/38

1.1

Komitet z zadowoleniem przyjął wniosek Komisji Europejskiej w sprawie ustanowienia Europejskiego Funduszu Dostosowania do Globalizacji (zwanego dalej „funduszem”). EKES zgadza się z celem, jakim jest interweniowanie poprzez fundusz w przypadkach, w których poważne i nieprzewidziane zakłócenia gospodarcze natychmiast stwarzają rozległe problemy społeczne.

1.2

Komitet podziela zdanie Komisji, że odpowiedzialność w takich przypadkach spoczywa przede wszystkim na państwach członkowskich i że fundusz powinien interweniować wyłącznie na wniosek państwa członkowskiego po odpowiedniej decyzji organu budżetowego. Reguły muszą być tutaj jasno określone.

1.3

W okresie występowania poważnych zakłóceń, kluczowego znaczenia nabierają polityka antycypacyjna, dynamiczna przedsiębiorczość, odpowiedzialność w skali regionalnej oraz współpraca i działania podejmowane w odpowiednim czasie przez zainteresowane podmioty — przedsiębiorców, partnerów społecznych, rządy, władze regionalne itd. Jako instrument solidarności unijnej fundusz pełni rolę uzupełniającą. Aby zachował on swoją wiarygodność, nie należy rozbudzać przesadnie dużych nadziei.

1.4

Konkretne działania finansowane przez fundusz muszą być zgodne z ogólnym planem działań wszystkich zainteresowanych stron. Fundusz nie powinien interweniować w dziedzinach należących do wyłącznej kompetencji państw członkowskich. Należy stwierdzić jednoznacznie, że przedmiotem ukierunkowanych działań funduszu jest szukanie konkretnych możliwości zatrudnienia osób znajdujących się w ciężkiej sytuacji ekonomicznej.

1.5

Komitet wzywa Komisję do zapewnienia zdecydowanego zaangażowania partnerów społecznych w procesy ukierunkowane na stwarzanie miejsc pracy dla zwolnionych pracowników. Osiągnięcie celu „szybkiej reintegracji” zwolnionych pracowników z rynkiem pracy jest zazwyczaj bardzo trudne. Dotychczasowa praktyka wskazuje, że jest to proces długotrwały.

1.6

Należy zagwarantować ścisłe współdziałanie między różnymi istniejącymi instrumentami, zwłaszcza między funduszem a funduszami strukturalnymi, aby zwiększyć ich skuteczność i spójność.

2.1

W marcu 2006 r. Komisja przedstawiła wniosek w sprawie ustanowienia Europejskiego Funduszu Dostosowania do Globalizacji (1). Jego celem jest zapewnienie konkretnego jednorazowego wsparcia dla ułatwienia reintegracji zawodowej pracowników w sektorach lub dziedzinach przeżywających wstrząs spowodowany poważnymi zakłóceniami gospodarczymi.

2.2

Jednym z przejawów poważnych zakłóceń gospodarczych może być przemieszczanie się działalności gospodarczej do państw trzecich (delokalizacja), ogromny wzrostu przywozu lub postępujący spadek udziału rynkowego UE w danym sektorze. Głównym kryterium dla funduszu pozwalającym stwierdzić wystąpienie takiego zakłócenia jest zwolnienie ponad 1 000 osób przez przedsiębiorstwo lub grupę przedsiębiorstw w regionach o wyższej niż przeciętnie stopie bezrobocia.

2.3

Działania kwalifikujące się do finansowania z funduszu powinny stwarzać warunki do szybkiej reintegracji z rynkiem pracy osób, które wcześniej pracę straciły. Pomoc ta ma charakter uzupełniający w stosunku do wsparcia udzielanego w ramach przepisów krajowych i ukierunkowanych programów regionalnych. Środki przewidziane w ramach pomocy obejmują przekwalifikowanie zawodowe, pomoc w wypadku zwolnienia spowodowanego delokalizacją, wsparcie dla przedsiębiorstw rozpoczynających działalność oraz dodatki uzupełniające do zarobków.

2.4

Interwencje funduszu będą dokonywane tylko na wniosek państwa członkowskiego. Kwoty wypłacane przez UE nie mogą przekroczyć 50 % całkowitej szacowanej kwoty pełnego zestawu środków przewidywanych przez państwo członkowskie.

2.5

W ramach perspektyw finansowych nie przewidziano konkretnych rezerw finansowych na potrzeby funduszu. Będzie on finansowany w oparciu o kwoty niewykorzystane oraz uwolnione środki przewidziane wcześniej na inne cele. O każdym użyciu środków będzie decydować organ budżetowy, co oznacza przejęcie pełnej odpowiedzialności przez Radę i Parlament Europejski.

2.6

Przewidziana została szczegółowa procedura budżetowa. Państwa członkowskie przyjmują odpowiedzialność za zarządzanie działaniami wspieranymi przez fundusz. Komisja sprawować będzie funkcje kontrolne. Kwoty niewykorzystane podlegać będą zwrotowi.

2.7

Komisja przeprowadzać będzie bieżącą ocenę wyników, kryteriów i skuteczności rozporządzenia oraz ocenę ex post. Począwszy od 2008 r. Komisja przedstawiać będzie roczne sprawozdanie z działalności w ramach funduszu, w tym jej ocenę.

3.1

Wniosek dotyczący rozporządzenia, którego celem jest wykazanie solidarności Unii z pracownikami zwolnionymi w wyniku nieoczekiwanych zmian strukturalnych w światowym handlu, oparty jest na konkluzjach Rady Europejskiej z grudnia 2005 r. W wyniku kompromisu jest on częścią porozumienia w sprawie perspektyw finansowych. Przeprowadzona została analiza oddziaływania (2) zawierająca istotne informacje o przedmiocie i zakresie funduszu.

3.2

Fundusz jest niezależny od funduszy strukturalnych i stanowić będzie jeden z instrumentów UE służący przystosowywaniu i wzmacnianiu konkurencyjności gospodarki europejskiej (3).

3.3

Celem funduszy strukturalnych jest przeprowadzanie działań antycypacyjnych w długoterminowej perspektywie czasowej w oparciu o podejście wieloletnie, podczas gdy zamierzeniem Funduszu nie jest przeprowadzanie działań restrukturyzacyjnych. Jego celem jest niesienie pomocy osobom w regionach dotkniętych poważnymi perturbacjami w tendencjach światowego handlu. Takie nieczęste sytuacje, których skutki są jednakże bardzo poważne, mogą wymagać udzielenia jednorazowego i ograniczonego w czasie indywidualnego wsparcia. Niektóre cele Funduszu nie pokrywają się z celami funduszy strukturalnych.

3.4

Przy ustanawianiu funduszu wzorowano się do pewnego stopnia na amerykańskim programie pomocy w dostosowaniu do rynku (TAA) z 1962 r. Celem TAA jest skorygowanie asymetrii między negatywnymi skutkami otwarcia handlu i jego liberalizacji w skali międzynarodowej, występującymi w przypadkach konkretnych jednostek lub regionów, a wynikającymi z nich ogólnymi korzyściami. Niemniej jednak porównanie TAA i funduszu nie jest łatwe z uwagi na różnice kulturowe między USA a UE oraz stosowanie różnych kryteriów.

3.5

Fundusz powinien działać zgodnie z najlepszym wzorcem określonym przez OECD i przewidującym konieczność jednoznacznego określenia grup pracowników zwolnionych w związku z sytuacją w obrocie handlowym oraz dostarczanie pomocy na ograniczony okres czasowy zgodnie z zasadami efektywności pod względem kosztów, przejrzystości i odpowiedzialności.

3.6

Fundusz zamierza przyczynić się do ustanowienia warunków elastyczności i pewności zatrudnienia (tzw. flexicurity) w obrębie UE — równowagi między elastycznością a pewnością zatrudnienia — i będzie stanowić uzupełnienie wieloletnich strategicznych celów priorytetowych i polityk realizowanych w ramach funduszy strukturalnych.

4.1

Rozporządzenie odwołuje się w części wstępnej do ogólnego pozytywnego wpływu globalizacji na wzrost gospodarczy i zatrudnienie we Wspólnocie. Jednocześnie jednak EKES zauważa, że istnieje duże prawdopodobieństwo uwidocznienia się negatywnych skutków globalizacji na szczeblu branżowym i regionalnym. Fundusz stanowić będzie konkretny instrument mający na celu zwiększenie możliwości ponownego zatrudnienia pracowników dotkniętymi skutkami poważnych zakłóceń gospodarczych. Należy ubolewać, że analiza oddziaływania (4) nie pochyla się nad konkretnymi przypadkami.

4.2

Zważywszy, że zgodnie z czwartym motywem rozporządzenia, działalność funduszu „powinna być spójna i zgodna z innymi politykami Wspólnoty oraz zgodna z jej dorobkiem prawnym”, wnioski powinny być wnikliwie rozpatrywane przez różne osoby odpowiedzialne za kształtowanie polityk Komisji, w szczególności w DG ds. Konkurencji, w celu uniknięcia jakiegokolwiek nieuzasadnionego przyznawania dotacji państwowych.

4.3

Powołanie funduszu stanowi konkretny krok ze strony Unii Europejskiej w kierunku rozwiązania problemów wynikających z poważnych perturbacji w handlu zagranicznym i na rynkach światowych. W przyszłości można będzie rozważyć wprowadzenie podobnego instrumentu łagodzącego negatywne skutki handlu wewnętrznego i jednolitego rynku unijnego (np. delokalizacja w obrębie UE, polityka podatkowa).

4.4.1

Należy precyzyjnie określić kryteria interwencji. Jednakże, kryterium wymienione w art. 1: „wsparcia dla pracowników zwalnianych w wyniku poważnych zmian strukturalnych w kierunkach światowego handlu, gdy zwolnienia te mają istotny niekorzystny wpływ na gospodarkę regionalną i lokalną” jest mało precyzyjne. Odpowiedzialność za składanie wniosków o pomoc w ramach funduszu spoczywa przede wszystkim na państwach członkowskich. Komisja powinna zagwarantować jednolite stosowanie kryteriów we wszystkich wypadkach i wobec wszystkich państw członkowskich.

4.4.2

Ciężar dowodowy, jeśli chodzi o wnioski, spoczywa na państwach członkowskich. Wnioski będą rozpatrywane i ściśle monitorowane przez Komisję, która również wydawać będzie w tym względzie wytyczne, a decyzja o przyznaniu przez organ budżetowy wsparcia finansowego będzie zawsze podejmowana na podstawie konkretnego przypadku. Wymagać to będzie zarówno od Komisji, jak i od państw członkowskich i organu budżetowego uczenia się poprzez działanie i nabywanie praktycznego doświadczenia. Należy unikać niejasności: te same zasady i podejście muszą obowiązywać i mieć zastosowanie w całej UE.

4.4.3

Jeśli chodzi o minimalną liczbę zwolnień w danym regionie, kryteria interwencji wymienione w art. 2 są jasno określone. Kryterium „1 000 pracowników” nie ogranicza się do jednego przedsiębiorstwa, ale obejmuje dostawców oraz producentów znajdujących się poniżej w łańcuchu dostaw.

4.4.4

Zazwyczaj decyzja o zmniejszeniu liczby pracowników uzasadniona będzie szeregiem czynników, takich jak modernizacja, racjonalizacja, zmiana metod produkcji oraz, w rzeczy samej, kierunkami światowego handlu. Rzadko przeważać będzie wyłącznie jeden czynnik.

4.4.5

Amerykański program pomocy w dostosowaniu do rynku (TAA) posłużył tu jako przykład. Należy jednak ponownie zwrócić uwagę, że w opisie Komisji dotyczącym funkcjonowania TAA związek między zmianami w kierunkach handlu a działaniami rządów w celu łagodzenia wpływu tych zmian na liczbę zwolnień przedstawiony jest mało precyzyjnie. Ponadto kryteria i praktyka stosowania TAA różnią się dość istotnie od tego, co jest przewidywane w UE.

4.4.6

Możliwe będzie ubieganie się o wsparcie finansowe z funduszu w razie perturbacji gospodarczych i nieprzewidzianych okoliczności. Jednakże tendencje zmian uwidaczniają się zazwyczaj zanim jeszcze odczuwalne są ich rzeczywiste skutki. Dobre zarządzanie przedsiębiorstwem wymaga podejmowania działań prewencyjnych w odpowiednim czasie.

4.4.7

Oznacza to, że wszelkie planowane środki wsparcia na poziomie krajowym i wspólnotowym muszą uwzględniać zmiany przewidywane przez same przedsiębiorstwa i partnerów społecznych. Dla przykładu jakie znaczenie mają środki wsparcia, jeśli partnerzy gospodarczy i społeczni nie zidentyfikowali w odpowiednim czasie zmian mogących zagrozić rynkom i/lub zatrudnieniu?

4.5.1

Istnieją trzy różnice między funduszami strukturalnymi a funduszem: a) różnica skali — 44 miliardy EUR wobec 500 milionów EUR rocznie, które są przewidziane na przyszły okres programowania 2007 — 2013; b) różnica w podejściu: długoterminowe i antycypacyjne w odniesieniu do ogólnych kwestii modernizacji wobec krótkoterminowego i ukierunkowanego na szybką reintegrację pracowników z rynkiem pracy; oraz c) z uwagi na wielkość i zakres funduszy strukturalnych istnieje tendencja do biurokratyzowania związanych z nimi procedur, podczas gdy celem funduszu jest podejście odbiurokratyzowane.

4.5.2

Należy zapewnić ścisłe rozróżnienie między funduszami strukturalnymi a funduszem. Fundusz jest ze swej definicji krótkoterminowy i ograniczony w czasie oraz skoncentrowany na konkretnych przypadkach. Na dłuższą metę możliwe będzie przewidzenie dodatkowych środków z funduszy strukturalnych w szerszym kontekście regionalnym. W przypadku uzupełniających się działań należy respektować odmienne zasady i strukturę każdego z funduszy.

4.5.3

Stworzenie warunków do „szybkiej” reintegracji zwolnionych pracowników z rynkiem pracy nie będzie łatwe w razie niesprzyjającej sytuacji i warunków, na przykład w wypadku regionów zdominowanych przez jeden rodzaj działalności przemysłowej, regionów zacofanych lub braku możliwości szkolenia i przekwalifikowania zawodowego na miejscu etc. Należy poświęcić szczególną uwagę kadrze zarządzającej szczebla średniego i wyższego, aby zapobiec drenażowi mózgów. W tych konkretnych wypadkach istnieje najprawdopodobniej potrzeba wsparcia ze strony zarówno funduszu, jak i funduszy strukturalnych oraz możliwie najlepszego wykorzystania sieci EURES w celu promowania mobilności w Europie. Brak skutecznej koordynacji może rodzić problemy. W tym kontekście postanowienia art. 5 ust. 3 wymagają szczególnej uwagi.

4.5.4

Działania kwalifikujące się określone w art. 3 muszą być rozpatrywane razem z przepisami art. 5 i 6, w szczególności w odniesieniu do wzajemnego powiązania i oddziaływania działań na szczeblu regionalnym, krajowym i unijnym. Ponieważ działania UE są uzupełniające w stosunku do działań regionalnych i krajowych, doświadczenia nabyte w przeszłości w UE — jak np. te związane z programami RESIDER, RECHAR i RETEX — oraz w innych sytuacjach mogą okazać się pożyteczne, zważywszy że restrukturyzacja nie jest zadaniem funduszu.

4.5.5

W konkretnych przypadkach pomocne mogłoby być zastosowanie podejścia sektorowego stosowanego we współczesnych politykach przemysłowych, podczas rozpatrywania analiz i przy decydowaniu o użyciu instrumentów.

4.5.6

Dla pewnej liczby państw członkowskich przedmiotem szczególnej uwagi i troski jest to, by polityki związane z dochodami i rynkiem pracy pozostały w gestii władz krajowych i aby uniemożliwić Komisji ingerencję w kompetencje krajowe. A zatem w ramach pełnego zestawu środków opracowanych przez dane państwo członkowskie w celu rozwiązania konkretnego kryzysu, wkład UE musi jednoznacznie koncentrować się na jednostkach i na pomocy w ponownym wejściu na rynek pracy zwolnionych pracowników. W tym miejscu EKES odwołuje się do kryteriów stosowalności dawnego rozdziału poświęconego postanowieniom socjalnym Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, które mogą być pomocne w uniknięciu nakładania się kompetencji instytucji i konfliktów między nimi.

4.6

Organ budżetowy ma do odegrania bardzo istotną rolę. EKES z zadowoleniem przyjął fakt, że proponowany wniosek dotyczący rozporządzenia w sposób należyty i szczegółowy przedstawia finansowe procedury, których należy przestrzegać.

4.7

Rozporządzenie jest opracowane z myślą o konkretnych wypadkach kryzysowych, które z reguły wymagają szybkich i skutecznych działań. To oznacza, że przy stosowaniu tych zasad należy oczywiście ograniczyć do minimum biurokrację, zachowując przy tym należytą ostrożność. Celem winno pozostać dostarczenie skutecznego wsparcia w możliwie najkrótszych ramach czasowych.

4.8

W (nieodległej) przeszłości, w szeregu przypadków, nawet tych skomplikowanych, przeprowadzono udane restrukturyzacje. Chociaż każdy konkretny przypadek jest zawsze wyjątkowy, szeroki wachlarz dotychczasowych działań restrukturyzacyjnych pokazuje, że skoncentrowane działania na szczeblu regionalnym wszystkich zainteresowanych podmiotów, często wspomaganych przez rządy krajowe i wyraźnie ukierunkowane na tworzenie warunków do przemieszczania i powstawania nowych lub wzmacniania istniejących przedsiębiorstw przemysłowych lub związanych z usługami, przynosiły pozytywne efekty.

4.9

W większości wypadków plany gospodarcze i społeczne były opracowywane w ścisłej współpracy między władzami krajowymi i regionalnymi oraz partnerami społecznymi, którzy zazwyczaj organizowali okrągłe stoły, w których uczestniczyły wszystkie zainteresowane podmioty danego regionu.

4.10

Jeśli chodzi o nowy fundusz, należy tutaj przewidzieć i zastosować podobne procedury, aby zapewnić jego sukces. W tym celu przedstawiciele Komisji muszą bezpośrednio uczestniczyć w tego rodzaju zgromadzeniach i spotkaniach na szczeblu regionalnym i lokalnym.

5.1

Chociaż decyzja o przyznaniu w ramach budżetu 500 milionów EUR na fundusz została podjęta przez Komisję na podstawie statystycznych symulacji opartych na konkretnych przypadkach, kwotę tą należy poddać corocznemu przeglądowi, z możliwością ewentualnej zmiany w zależności od rozwoju sytuacji i doświadczeń związanych z wdrażaniem funduszu.

5.2

Artykuł 2 wymienia poważne zakłócenia gospodarcze jako podstawę do uruchomienia interwencji funduszu. EKES wzywa Radę do poddania pod dyskusję definicji zjawisk wymienionych w ustępie wprowadzającym wyżej wymienionego artykułu zanim rozporządzenie wejdzie w życie. Zbyt ogólne definicje mogą w przyszłości utrudniać podejmowanie skutecznych decyzji przez organ budżetowy. Zbyt wąskie definicje mogą mieć ten sam skutek. Dyskusja przeprowadzona w ramach Rady może pomóc w wyjaśnieniu tych wątpliwości i osiągnięciu właściwej równowagi. Taka dyskusja może również wnieść pożyteczny wkład w opracowywanie wytycznych Komisji.

5.3

Należy jasno określić powody podejmowania interwencji w ramach funduszu, jak również rozważyć podejmowanie działań antycypacyjnych przez same przedsiębiorstwa i partnerów społecznych oraz inne zainteresowane podmioty. Mogłoby to zostać również uwzględnione w wytycznych Komisji.

5.4

W ramach oceny rocznej oraz mając również na uwadze możliwość wprowadzenia zmian zgodnie z art. 20, należy rozważyć dokonanie oceny kryteriów interwencji wyszczególnionych w art. 2 (liczba zwalnianych pracowników, wymiar terytorialny i stopy zatrudnienia) w celu zapewnienia, że kryteria te będą również na tyle elastyczne, by uwzględnić zróżnicowanie poszczególnych regionów, zwłaszcza w odniesieniu do niewielkich państw, gdzie przeważają małe i średniej wielkości przedsiębiorstwa.

5.5

W art. 3 lit. a) i b) wymienione zostały działania kwalifikujące się do interwencji finansowej funduszu. EKES zwraca uwagę, że dziedziny związane z dochodami, takie jak prawa emerytalne i świadczenia socjalne, należą do wyłącznych kompetencji państw członkowskich. Działalność funduszu powinna ograniczać się do finansowania różnego rodzaju działań edukacyjnych i szkoleniowych oraz warunków ramowych. W szczególnych okolicznościach może to obejmować pomoc w postaci dopłat do wynagrodzeń dla osób mających pracę lub poszukujących pracy.

5.6

Artykuł 10 ust. 1 ustala maksymalny wkład funduszu na poziomie 50 % łącznych szacunkowych kosztów przewidzianych przez państwa członkowskie. EKES nie zamierza kwestionować podanej wielkości procentowej. Jednakże pragnie zwrócić uwagę na istnienie związku między poziomem finansowego wkładu funduszu a liczbą i wymiarem spraw, które będą rozpatrywane.

5.7

W odniesieniu do art. 12 Komitet proponuje, by ust. 1 lit b) otrzymał następujące brzmienie: „dowody, że spełnione są kryteria przewidziane w art. 2 oraz wymogi przewidziane w art. 6”.

5.8

Komitet uważa, że partnerzy społeczni i inne zainteresowane podmioty w regionach muszą być włączane na każdym etapie procedury w ramach funduszu. Komisję powinna również informować EKES i Komitet Regionów.

5.9

Począwszy od 2008 r. Komisja przedstawiać będzie roczne sprawozdania z działalności Funduszu. Taka ocena ex post może być przedmiotem debaty w Radzie. Artykuł 20 przewiduje dokonanie formalnego przeglądu rozporządzenia do dnia 31 grudnia 2013 r. EKES zaleca by Komisja uwzględniła również ocenę działalności Funduszu w białej księdze, jaką ma wydać do 2009 r. w ramach przygotowań do debaty śródokresowej poświęconej budżetowi UE.

23.12.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 318/42

1.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji, ponieważ przeszkody utrudniające głosowanie transgraniczne stanowią źródło zakłóceń wspólnego rynku.

1.2

Wymóg blokowania akcji, tzn. ich zdeponowania lub zablokowania na kilka dni przed walnym zgromadzeniem, tak aby móc skorzystać z prawa głosu, ciągle istnieje w kilku krajach UE. W niektórych praktyka ta ma charakter wręcz obligatoryjny. Jest ona kosztowna, ponieważ uniemożliwia akcjonariuszom zbywanie akcji przed walnym zgromadzeniem. Większość akcjonariuszy instytucjonalnych uważa je też za jedną z największych przeszkód utrudniających głosowanie. W art. 7 wniosku dotyczącego dyrektywy wyeliminowano wymóg blokowania akcji przez ich zdeponowanie przed walnym zgromadzeniem. EKES przyjmuje ten zapis ze szczególnym zadowoleniem, choć zdaje sobie sprawę, że liczba krajów, w których dopuszcza się tę praktykę, jest ograniczona.

1.3

EKES jest zdania, że w dyrektywie należy uwzględnić dążenie do lepszych uregulowań prawnych i dlatego zwraca szczególną uwagę na ust. 34 Porozumienia międzyinstytucjonalnego z grudnia 2003 r. w sprawie lepszego stanowienia prawa, w którym zachęca się państwa członkowskie do „sporządzania, dla ich własnych celów i w interesie Wspólnoty, własnych tabel, które w możliwie najszerszym zakresie odzwierciedlają korelacje pomiędzy niniejszą dyrektywą a środkami transpozycji, oraz do ich publikowania”.

1.4

EKES opowiada się za bardziej powszechnym wykorzystywaniem głosowania drogą elektroniczną, w celu zwiększenia przejrzystości i zachęcenia akcjonariuszy do udziału w nim, jednak uważa, iż kwestię tę należy pozostawić zainteresowanym spółkom, a jednocześnie zwraca się do państw członkowskich, aby nie utrudniały szerszego udziału w walnych zgromadzeniach za pośrednictwem elektronicznych środków komunikacji.

1.5

W związku z powyższym EKES spodziewa się, że stosowanie bezpiecznego głosowania przez Internet, w tym być może także za pośrednictwem krótkich wiadomości tekstowych (SMS), stanie się bardziej rozpowszechnione. Dyrektywa WE powinna wspierać ten proces, lecz nie powinna go narzucać.

1.6

EKES ze szczególnym zadowoleniem przyjmuje zawarte w art. 10 zapisy dotyczące głosowania przez pełnomocnika. Za szczególnie korzystne uważa zniesienie istniejących w tym zakresie ograniczeń, zgodnie z którymi funkcja pełnomocnika jest w niektórych państwach członkowskich zarezerwowana wyłącznie dla krewnych akcjonariusza.

1.7

EKES popiera zapis, zgodnie z którym państwa członkowskie mogą wyznaczyć termin, jako liczbę dni przed walnym zgromadzeniem, i ustanowić przepis, zgodnie z którym spółka nie ma obowiązku odpowiadać na pytania postawione po tym terminie.

1.8

Zdaniem EKES-u należałoby nadać bardziej zdecydowane brzmienie art. 5, dotyczącemu przekazywania akcjonariuszom informacji przed walnym zgromadzeniem.

2.1

Z uwagi na niedawną serię afer związanych ze słabością ładu korporacyjnego w UE i w USA należy zachęcać akcjonariuszy do odgrywania bardziej aktywnej roli poprzez głosowanie na walnych zgromadzeniach. Rozważany wniosek ma na celu ochronę praw akcjonariuszy nie tylko na obszarze UE, lecz także w innych częściach świata.

2.2

Celem tego wniosku jest poprawa ładu korporacyjnego w spółkach notowanych na giełdach Unii Europejskiej poprzez rozszerzenie praw wykonywanych przez akcjonariuszy w ramach zgromadzeń. Cel ten ma zostać osiągnięty przede wszystkim poprzez zagwarantowanie, że akcjonariusze posiadający akcje spółek, które mają swoją statutową siedzibę w innym państwie członkowskim i które tam są notowane, będą mogli bez żadnych trudności głosować podczas zgromadzeń akcjonariuszy spółki.

2.3

We wniosku dotyczącym dyrektywy poruszono cztery następujące istotne zagadnienia:

2.4

Wniosek ten jest jednym z krótkoterminowych środków zaproponowanych w komunikacie Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego z dnia 21 maja 2003 r. (1) zatytułowanym „Unowocześnienie prawa spółek oraz umocnienie ładu korporacyjnego — plan przyszłych działań”.

2.5

Komisja odnotowuje fakt, że stosowane w poszczególnych państwach członkowskich procedury głosowania podczas walnych zgromadzeń akcjonariuszy spółek są niezwykle zróżnicowane, a nierzadko również zawiłe. Kwestia ta komplikuje się jeszcze bardziej, gdy w grę wchodzą akcjonariusze z różnych państw członkowskich UE.

2.6

Zdaniem Komisji w obowiązującym prawodawstwie UE problem głosowania transgranicznego nie został ujęty w wystarczającym stopniu. Obecnie w świetle art. 17 dyrektywy (2004/109/WE), zwanej dyrektywą w sprawie przejrzystości, spółki mają obowiązek udostępnić określone informacje w związku z walnym zgromadzeniem. W dyrektywie w sprawie przejrzystości nie uwzględniono jednak samej procedury głosowania.

2.7

Procedura głosowania bywa dość skomplikowana. Nierzadko w imieniu inwestorów akcjami dysponują pośrednicy. W takich przypadkach głosowanie uruchamia długi łańcuch wydarzeń obejmujący spółki, urzędy rejestracyjne, banki powiernicze, menedżerów inwestycyjnych, centralne depozyty papierów wartościowych oraz agencje występujące w roli pełnomocnika podczas głosowania.

3.1

Nie można zagwarantować, że rynek zareaguje wystarczająco szybko, zwiększając prawa akcjonariuszy, ani że we wszystkich państwach członkowskich zostaną wprowadzone takie zmiany w ustawodawstwie, które rozwiążą problemy wynikające ze skomplikowanej procedury głosowania.

3.2

Zalecenie Komisji nie jest prawnie wiążące, lecz zapewniłoby państwom członkowskim odpowiedni margines elastyczności we wdrażaniu zawartych w nim postanowień do systemów krajowych na podstawie wytycznych sformułowanych przez Komisję.

Zalecenie nie gwarantowałoby wprowadzenia minimalnych norm w kluczowych dziedzinach, które są źródłem problemów utrudniających głosowanie transgraniczne oraz wysokich kosztów, np. w kwestii blokowania akcji, w którym to przypadku inwestorów odstrasza fakt, że wymóg ten miałby obowiązywać również na szczeblu krajowym.

3.3

Rozporządzenie wprowadziłoby jednolite warunki, bez względu na przepisy obowiązujące w poszczególnych państwach członkowskich. Za jego pomocą można by również wprowadzić ściśle określone, wspólne zasady rozwiązywania problemów transgranicznych. Rozporządzenie wiązałoby się również z dodatkową korzyścią, a mianowicie spowodowałoby, że państwa członkowskie nie mogłyby na jego podstawie mnożyć bardziej skomplikowanych przepisów krajowych, jak ma to niekiedy miejsce w przypadku dyrektyw (ang. gold-plating).

Zdaniem Komisji rozporządzenie wiązałoby się z wysokimi kosztami, ponieważ wykluczałoby niezbędny poziom elastyczności uwzględniający różnice pomiędzy państwami członkowskimi UE w zakresie dorobku prawnego.

3.4

Dyrektywa uwzględniałaby różnice między procedurami właściwymi dla poszczególnych państw członkowskich, zapobiegając dysproporcjom pomiędzy różnymi kategoriami akcji i akcjonariuszy oraz ułatwiając wprowadzenie podstawowych, minimalnych norm.

4.1.1

W perspektywie krótkoterminowej omawiany wniosek będzie najkorzystniejszy dla inwestorów instytucjonalnych, którzy obecnie mają w swoich portfelach akcje spółek notowanych za granicą. Istniejące koszty, związane z przeszkodami utrudniającymi głosowanie transgraniczne, sprawiają, że inwestorzy nie mogą włączyć się w zarządzanie spółkami tak aktywnie, jak by sobie tego życzyli.

4.1.2

W perspektywie długoterminowej przepisy omawianego wniosku mogą zachęcić mniejszych inwestorów, którzy obecnie obawiają się kupowania akcji za granicą ze względu na wysokie koszty udziału w głosowaniach, do bardziej aktywnego inwestowania w akcje takich spółek. Pozwoli im to w większym stopniu zdywersyfikować portfele, a tym samym zmniejszyć ryzyko. Ogólnie rzecz ujmując, w dłuższej perspektywie wniosek ten powinien pozytywnie wpłynąć na płynność europejskich rynków kapitałowych.

4.1.3

Obecnie istnieje szereg przeszkód utrudniających głosowanie transgraniczne. Problem blokowania akcji wciąż jest obecny w niektórych krajach i jest postrzegany przez wielu inwestorów jako poważne utrudnienie, jeżeli chodzi o głosowanie. W tym kontekście blokowanie akcji stanowi przeszkodę dla sprawnego funkcjonowania transgranicznych rynków kapitałowych. Ponadto inwestorzy są zdezorientowani co do konkretnego charakteru postanowień dotyczących blokowania akcji w poszczególnych państwach UE. Również z tego tytułu inwestorzy ponoszą znaczne koszty, które projekt dyrektywy mógłby ograniczyć.

4.1.4

Istnieje niesprawiedliwe rozróżnienie akcjonariuszy krajowych i zagranicznych dotyczące informacji udostępnianych w związku z walnym zgromadzeniem. Projekt Komisji ma na celu zapewnienie dostępu do wiarygodnych i aktualnych informacji w odpowiednim terminie na wszystkich rynkach, co powinno przynajmniej częściowo złagodzić ten problem.

4.1.5

Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS) podkreśla w swoim orzecznictwie potrzebę zagwarantowania przez państwa członkowskie, że akcjonariusze określonej kategorii nie będą nadużywać swoich praw na niekorzyść innych grup akcjonariuszy.

4.1.6

Głosowanie przez pełnomocnika oraz spełnienie wymogów ponownej rejestracji jest często dość kosztowne, a wyniki przeprowadzonej przez Komisję oceny wpływu wskazują, że wysokość tych kosztów w rzeczywisty sposób zniechęca do głosowania akcjonariuszy posiadających niewielki pakiet akcji. Dzięki wnioskowi Komisji procedura wyznaczania pełnomocników powinna ulec uproszczeniu, wyjaśnione zostanie, kogo można wyznaczyć na pełnomocnika, a w niektórych krajach uprawnienia pełnomocników powinny ulec rozszerzeniu.

4.1.7

W przypadku gdy funkcję pełnomocnika akcjonariuszy pełni przewodniczący walnego zgromadzenia, powinien on być zobowiązany do głosowania w sposób ściśle odzwierciedlający życzenia tych akcjonariuszy.

4.2.1

Proponowany jednolity termin powiadomienia o zgromadzeniu odebrałby margines elastyczności tym państwom członkowskim, które obecnie wymagają zwoływania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia z zaledwie 14-dniowym wyprzedzeniem.

4.2.2

Wymóg pisemnego udzielania odpowiedzi na pytania zadane przez akcjonariuszy w formie pisemnej ma zasadnicze znaczenie.

4.2.3

Art. 5 i art. 7 projektu dyrektywy ustanawiają 30-dniowy okres pomiędzy datą zawiadomienia o walnym zgromadzeniu a jego przeprowadzeniem, co ma pomóc akcjonariuszom w wykonywaniu praw głosu z akcji.

5.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji, ponieważ ograniczenia w głosowaniu transgranicznym powodują zniekształcenia wspólnego rynku.

5.2

Zważywszy, że sektor finansowy wywiera istotny wpływ na gospodarkę i na wzrost zatrudnienia, powinno się usuwać wszelkie czynniki utrudniające udział akcjonariuszy. Ma to zapewnić wniosek Komisji.

5.3

Głosowanie transgraniczne wiąże się obecnie a priori z wyższymi kosztami ponoszonymi przez akcjonariuszy-nierezydentów w porównaniu z rezydentami, co jest przykładem zakłócenia rynku.

5.4

Zdaniem Komitetu istnieje obecnie zbyt wiele ograniczeń, z powodu których głosowanie przez pełnomocnika jest w niektórych państwach członkowskich nadmiernie kłopotliwe.

5.5

Wymóg blokowania akcji, tzn. deponowania ich lub blokowania na kilka dni przed walnym zgromadzeniem, tak aby móc skorzystać z prawa głosu, jest ciągle praktykowany w kilku krajach UE. W niektórych praktyka ta ma charakter wręcz obligatoryjny. Jest ona kosztowna, ponieważ uniemożliwia akcjonariuszom zbywanie akcji już na kilka tygodni przed walnym zgromadzeniem. Większość akcjonariuszy instytucjonalnych uważa ją też za jedną z największych przeszkód utrudniających głosowanie.

5.6

EKES podziela zdanie Komisji, zgodnie z którym opóźnienia w udostępnianiu informacji związanych z walnym zgromadzeniem, udzielanie niepełnych informacji, rezolucje przedstawiane w formie skróconej oraz zawiadomienia ogłaszane z niewielkim wyprzedzeniem stanowią jedne z głównych przeszkód, z którymi borykają się nierezydenci próbujący wykonywać prawa z posiadanych akcji. Powinno się udostępniać drogą elektroniczną, a także w postaci fizycznej, wszelkie stosowne dokumenty, w tym raporty audytorów, odpowiedzi na pytania akcjonariuszy i zawiadomienia o zwołaniu walnych zgromadzeń oraz wnioski, które mają być składane podczas tych zgromadzeń.

5.7

Art. 8 dotyczy udziału w walnym zgromadzeniu za pośrednictwem środków elektronicznych. Z uwagi na szybkie postępy w dziedzinie technologii Komisja proponuje, aby państwa członkowskie nie zabraniały „udziału akcjonariuszy w walnym zgromadzeniu za pośrednictwem środków elektronicznych”.

5.8

Dokument Komisji nie zajmuje się szczegółowo problemem akcji na okaziciela, w przypadku których komunikacja odbywa się obecnie głównie za pośrednictwem ogłoszeń prasowych. EKES uważa, że komunikacja elektroniczna jest środkiem nowocześniejszym, szybszym i niewątpliwie tańszym.

5.9

Art. 10 zawiera wyjaśnienia dotyczące głosowania przez pełnomocnika i znosi możliwość nałożenia przez spółkę ograniczeń co do osoby, która może otrzymać pełnomocnictwo.

5.10

Zdaniem EKES-u bezczynne przyglądanie się obecnej sytuacji, innymi słowy, pozostawienie jej w obecnym kształcie, nie jest właściwe. Ze względu na wspomniane przeszkody koszty głosowania transgranicznego stanowią barierę nie do pokonania dla drobnych akcjonariuszy i są niezwykle wysokie dla inwestorów instytucjonalnych.

23.12.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 318/45

1.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje wniosek dotyczący rozporządzenia ustanawiającego podstawę prawną do wprowadzenia parytetów siły nabywczej (PPP), ponieważ zwiększy to przejrzystość, aktualność oraz jakość całego procesu tworzenia PPP, zarówno na szczeblu wspólnotowym jak i krajowym.

1.2

Zważywszy na istotne znaczenie kwestii będącej przedmiotem omawianego wniosku oraz na potrzebę ustanowienia wiążących zasad określających kompetencje Komisji i państw członkowskich oraz jednolitej podstawy do wyliczenia i rozpowszechnienia informacji w sprawie PPP, Komitet zaleca natychmiastowe zatwierdzenie niniejszego projektu rozporządzenia.

1.3

Jednakże, EKES pragnie zauważyć, że z uwagi na związane z tym koszty, Komisja (Eurostat) oblicza PPP w odniesieniu do poszczególnych państw, nie regionów (1). Niemniej jednak, wyliczenia te są używane między innymi do oceny wyników gospodarczych regionów. Na podstawie dostępnych danych można wnioskować, że w niektórych wypadkach istnieją w obrębie państw członkowskich znaczące różnice regionalne, jeśli chodzi o ceny towarów i usług. Pomimo iż instytuty statystyczne odpowiedzialne za gromadzenie podstawowych informacji stosują przestrzenne czynniki korygujące, niezbędne jest by czynniki te właściwie zapobiegały nieprawidłowościom przy wyliczaniu PPP. Zaleca się zatem, by państwa członkowskie podjęły wszelkie możliwe starania, zarówno pod względem ekonomicznym, jak i technicznym, by zapewnić możliwie najwierniejsze odzwierciedlenie przez przestrzenne współczynniki korygujące geograficznego zróżnicowania cen.

1.4

Z powyższych względów, ustanowienie okresu sześciu lat jako minimalnej częstotliwości dokonywania przeglądu współczynników przestrzennych wydaje się nazbyt długie i powinno zostać skrócone. Podobnie, ponieważ częstotliwość dostarczania podstawowych informacji określona w projekcie rozporządzenia jest częstotliwością minimalną (2), informacja o cenach powinna być dostarczana w miarę możności co dwa lata (3) (w projekcie jest mowa o minimum trzech latach).

1.5

Ogólnie rzecz biorąc, należy podkreślić potrzebę podjęcia wysiłków na rzecz zwiększenia skuteczności aparatu statystycznego UE, zarówno pod względem zasobów technicznych, jak i ludzkich oraz koordynacji między Eurostatem a krajowymi instytucjami statystycznymi odpowiedzialnymi za obliczanie PPP.

2.1

Program Eurostat-OECD PPP został ustanowiony na początku lat osiemdziesiątych w celu porównywania, w regularnych i odpowiednich odstępach czasu, PKB państw członkowskich Unii Europejskiej oraz państw należących do OECD (4). PPP stanowią rodzaj kursów wymiany walut, które przeliczają wskaźniki ekonomiczne wyrażone w nominalnych walutach krajowych na wspólną sztuczną walutę nazywaną Standardem Siły Nabywczej (PPS), która równoważy siłę nabywczą różnych walut krajowych.

2.2

Zagregowane dane ekonomiczne dotyczące wielkości wyrażone w PPP otrzymuje się w wyniku podziału ich pierwotnej wartości w krajowych jednostkach walutowych przez odpowiadające im PPP. PKB krajów wyrażone w PPS przy zastosowaniu PPP jako czynników konwersji odzwierciedla zatem czyste porównanie wielkości, skoro komponent poziomu ceny został usunięty.

2.3

PPP są równocześnie deflatorami cenowymi i konwerterami walut. Wraz z wprowadzeniem waluty euro w państwach członkowskich strefy euro, po raz pierwszy ceny mogą być porównywane bezpośrednio między tymi krajami, chociaż euro ma jednak różną siłę nabywczą, która zależy od krajowych poziomów cen. Innymi słowy, dla krajów nie należących do strefy euro, PPP pozostają konwerterami walut i eliminują skutki różnych poziomów cen, podczas gdy dla krajów strefy euro, spełniają jedynie tę ostatnią funkcję deflatora cen.

2.4

PPP wylicza się stosując koszyk porównywalnych towarów i usług, biorąc pod uwagę między innymi klasyfikację konsumpcji indywidualnej według celu użycia (COICOP) (5) oraz klasyfikację produktów według rodzaju działalności (CPA). Prace przygotowawcze prowadzone są w jednym lub kilku miastach leżących w obrębie danego terytorium gospodarczego (przeważnie wyłącznie w stolicach państw członkowskich). Większość państw członkowskich stosuje przestrzenne czynniki korygujące w celu uwzględnienia różnic regionalnych, chociaż niektóre państwa członkowskie biorą pod uwagę wyłącznie dane dotyczące stolicy z uwagi na to, że niewielki obszar geograficzny danego państwa niweluje zróżnicowania regionalne.

3.1

PKB prezentuje wyniki całej działalności podmiotów gospodarczych na danym terytorium gospodarczym oraz w danym okresie, wynoszącym zazwyczaj rok. PKB wylicza się zgodnie z systemem krajowej rachunkowości, którym dla UE jest europejski system zintegrowanych rachunków gospodarczych 1995 (ESA-95). PKB może być zmierzony z punktu widzenia produkcji, wydatków i przychodów. Dla celów PPP pomiar wydatków jest w szczególności istotny. Pokazuje zakres, w jakim towary i usługi produkowane (lub przywożone) przez gospodarkę danego kraju są wykorzystywane do konsumpcji prywatnej, konsumpcji publicznej, tworzenia kapitału lub do wywozu.

3.2

Aby osiągnąć rzeczywiste porównanie wielkości, należy stosować czynniki konwersji (deflatory przestrzenne), które odzwierciedlą różnice w poziomie cen pomiędzy krajami. Kursy wymiany nie mogą być stosowane, gdyż zazwyczaj odzwierciedlają inne elementy niż tylko różnice cenowe.

3.3

W związku z tym PPP między walutami różnych krajów zostały szczególnie rozwinięte, aby można je było odpowiednio wykorzystać jako czynniki konwersji przestrzennej.

4.1

Początkowo, PPP były stosowane głównie przez międzynarodowe organizacje takie jak Eurostat, MFW, OECD, Bank Światowy i Organizację Narodów Zjednoczonych. Ale z czasem PPP zaczęto stosować coraz powszechniej i są one obecne wykorzystywane przez agencje rządowe, uniwersytety, instytuty badawcze oraz przedsiębiorstwa publiczne i prywatne. Banki używają PPP w analizach ekonomicznych i do monitorowania kursów wymiany; natomiast osoby prywatne i ich pracodawcy stosują je do wyliczenia wynagrodzenia przy przenoszeniu się z jednego kraju do drugiego.

PPP mogą być również używane w międzynarodowych negocjacjach zbiorowych na temat płac.

4.2

PPP są bardzo istotnymi czynnikami dla UE zarówno z ekonomicznego, jak i politycznego punktu widzenia. Po pierwsze, zgodnie z zasadami mają być stosowane do funduszy strukturalnych (6). Po drugie, stanowią obowiązkowy punkt odniesienia dla Funduszu Spójności (7). Jednakże, należy podkreślić, że w pierwszym przypadku (fundusze strukturalne), wyliczenie oparte jest na produkcie krajowym brutto (PKB) na głowę, podczas gdy w drugim wypadku (Fundusz Spójności) jest ono oparte na produkcie narodowym brutto (PNB). Projekt rozporządzenia będący przedmiotem niniejszej opinii odwołuje się wyłącznie do PKB (8).

4.3

PPP są również używane do ustalenia współczynników korygujących, które stosuje się do wynagrodzeń i emerytur urzędników wspólnotowych i innych pracowników Wspólnot Europejskich (9).

5.1

Celem proponowanego rozporządzenia jest wypełnienie luki prawnej poprzez stworzenie ram prawnych do wyliczania PPP. Ma to na celu poprawę przejrzystości i jakości danych dostarczanych przez państwa członkowskie poprzez ustanowienie wspólnych zasad dla dostarczania podstawowych informacji (art. 1). Osiągnięcie zamierzonego celu byłoby korzystne nie tylko dla Eurostatu jako koordynatora wyników, ale również dla instytucji statystycznych każdego państwa.

5.2

Określenie ról i kompetencji. Komisja ma być odpowiedzialna, poprzez Eurostat, za koordynację dostarczania podstawowych informacji; wyliczenie i publikację PPP oraz rozwijanie metodologii w konsultacji z państwami członkowskimi (art. 4 ust.1), natomiast państwa członkowskie mają dostarczać podstawowych informacji, udzielać pisemnego zatwierdzenia wyników badania i sprawdzać wiarygodność danych (art. 4 ust. 2).

5.3

Instytucje statystyczne państw członkowskich mają przekazywać do Eurostatu podstawowe informacje zgodnie z jednolitymi parametrami i przy zachowaniu jednolitego formatu technicznego (art. 5 i załącznik I).

5.4

Jednostki statystyczne, o których mowa, to jednostki określone w rozporządzeniu Rady (WE) nr 696/1993 lub inne, które mają być stworzone w późniejszym terminie (art. 6), natomiast zadaniem Komisji i państw członkowskich jest ustanowienie systemu kontroli jakości (art. 7).

5.5

Eurostat wylicza PPP w odniesieniu do każdego roku kalendarzowego (art. 8) i będzie odpowiedzialny za publikowanie ich na poziomie zagregowanym dla każdego państwa członkowskiego (art. 9).

5.6

Projekt rozporządzenia nie zobowiązuje państw członkowskich do podejmowania badań wyłącznie w celu ustalenia współczynników korygujących, które stosuje się do wynagrodzeń i emerytur urzędników wspólnotowych i innych pracowników (art. 10).

5.7

Czasowe i przestrzenne wskaźniki korygujące. PPP wylicza się na podstawie krajowych rocznych średnich cen (art. 2 ust. 2). Zważywszy, że „gromadzenie danych może ograniczać się do jednego lub kilku miejsc w ramach danego terytorium gospodarczego” i ponadto „do konkretnego okresu”, państwa członkowskie powinny stosować czasowy czynnik korygujący (obejmujący wstecznie okres nie dłuższy niż rok) oraz przestrzenny czynnik korygujący (obejmujący wstecznie okres nie dłuższy niż sześć lat) (załącznik I Metodologia, sekcje 2-4).

23.12.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 318/47

1.1

Wniosek Komisji dotyczy nowego projektu związanego z elektroniczną administracją celną, dzięki któremu europejski system celny powinien stać się ostatecznie w pełni zautomatyzowany, interoperacyjny, bezpieczny, dostępny oraz skuteczny, jak również zyskać całkowicie elektroniczny charakter. Stanowi on konieczne uzupełnienie wdrożenia nowego Wspólnotowego kodeksu celnego zaproponowanego przez Komisję (1), na temat którego Komitet wypowiedział się już w odrębnej opinii.

1.2

Przyjęcie proponowanego skomputeryzowanego systemu wymaga wspólnego i skoordynowanego działania wszystkich państw członkowskich nie tylko w odniesieniu do administracji celnej, ale również organów granicznych innych niż urzędy celne, na których będzie spoczywało zadanie wprowadzenia w życie koncepcji punktów kompleksowej obsługi i punktów kompleksowej kontroli. Dzięki realizacji obydwu tych celów procedury celne staną się łatwiejsze, szybsze i mniej kosztowne dla podmiotów gospodarczych, a organy celne będą mogły przeprowadzać o wiele sprawniej kontrole związane z zarządzaniem ryzykiem.

1.3

Państwa członkowskie zrealizowały już znaczne inwestycje celem wdrożenia elektronicznych systemów celnych, ale systemy te różnią się istotnie między sobą, zarówno pod względem poziomu zaawansowania, jak również przepisów i wykorzystywania danych. Obecny stan harmonizacji jest zatem niedostateczny; istnieje również poważniejszy, wciąż nierozwiązany problem braku interoperacyjności między systemami.

1.4

Interoperacyjność pozwoli na wymianę informacji między organami celnymi różnych krajów. W trosce o obywateli wniosek umożliwia również stworzenie połączeń z podmiotami handlowymi, nie tylko po to, by pozwolić na realizację zasady punktów kompleksowej obsługi, ale również po to, by zagwarantować wymianę informacji. Po pełnym wejściu w życie nowy skomputeryzowany system będzie stanowił znaczący krok ku realizacji jednolitego rynku wewnętrznego, mającego — przynajmniej w kwestiach czysto celnych — jedynie zewnętrzne granice. Należy również pamiętać, że ze względu na globalny charakter rynków trzeba brać pod uwagę relacje z krajami trzecimi, o czym nie wspomniano w dokumencie Komisji.

2.1

Komisja zauważa, że cele dotyczące komputeryzacji opartej na systemach interoperacyjnych można było zrealizować również poprzez utworzenie scentralizowanego systemu celnego. Stwierdza jednak, że rozwiązanie to nie może zostać przyjęte z różnych powodów, między innymi ze względu na trudności z przeniesieniem odpowiedzialności operacyjnej z państw członkowskich na Komisję, co byłoby sprzeczne z zasadami pomocniczości i proporcjonalności. Niemniej prawdziwym powodem jest prawdopodobnie niechęć państw członkowskich do zrzeczenia się swoich prerogatyw, chociaż są one świadome tego, że część wpływów z ceł jest bezpośrednio odprowadzana do budżetu wspólnotowego. Komitet jest zdania, że wspólnotowe zarządzanie administracją celną powinno być jednym z długoterminowych celów Unii. Jego zalety to prostota, niezawodność i oszczędność, jak również możliwość powiązania z systemami innych państw UE oraz krajów trzecich. Biorąc pod uwagę potencjalne opóźnienia we wdrażaniu podstawowych systemów opracowanych przez każde z 25 państw członkowskich, należy rozważyć, czy nie byłoby lepiej wdrożyć w pełni zautomatyzowane systemy, takie jak automatyczne systemy przywozu i wywozu, które byłyby połączone poprzez pojedynczy europejski punkt dostępu.

2.2

Inicjatywa Komisji jest niezbędna przede wszystkim ze względu na to, że wprowadzenie nowego kodeksu celnego wymaga zgodności procedur z nowymi zasadami. Stanowi ona również element szeregu przedsięwzięć podejmowanych w różnych innych sektorach w ramach e-Europy oraz e-administracji (2), dokładniej mówiąc, inicjatywa ta stanowi kontynuację zobowiązań przyjętych w 2003 r. w komunikacie Komisji do Rady w sprawie „Prostego elektronicznego środowiska dla urzędów celnych i handlu” (3). Jednakże zobowiązania te podjęto już — przynajmniej w odniesieniu do utworzenia elektronicznego środowiska — w programie „Cła 2007” (4) oraz potwierdzono przy okazji zmian do rozporządzenia w sprawie kodeksu celnego z 2004 r. (5)

2.3

Główne innowacje wprowadzane za pomocą proponowanego przez Komisję systemu są dla Komitetu powodem do zadowolenia; łączenie w sieci systemów krajowych, utworzenie interfejsu dla podmiotów gospodarczych w oparciu o punkty kompleksowej obsługi, możliwość elektronicznego składania zgłoszeń celnych oraz zintegrowane zarządzanie ryzykiem bez wątpienia stanowią znaczący postęp, pod warunkiem że koszty dla podatników i podmiotów gospodarczych nie będą nadmierne. Słuszne byłoby zatem rozważenie konsekwencji tych zmian dla pracowników służb celnych (środki, szkolenia, kariera, adaptacja).

2.4

Komitet pragnie jednakże sformułować kilka uwag dotyczących integracji systemów komputerowych oraz ich komplementarności. Komisja dąży do osiągnięcia pełnej interoperacyjności systemów celnych: oznacza to, że organy celne muszą być w stanie wymieniać informacje między sobą oraz z „innymi organami zajmującymi się międzynarodowym przepływem towarów”. Wyraźnie widać, że definicja ta nie obejmuje organów odpowiadających za pobieranie podatku VAT, a przecież powiązanie administracji celnej i administracji odpowiedzialnej za podatek VAT mogłoby okazać się przydatne przynajmniej w niektórych przypadkach oraz w odniesieniu do pewnych towarów, pozwalając na kontrolowanie zjawiska fałszowania oznaczeń pochodzenia towarów. Zjawisko to nie jest oczywiście niczym nowym, ale stale się wzmaga: towary importowane z krajów trzecich są często wprowadzane do obrotu (z opłaceniem VAT) we Wspólnocie z etykietami informującymi o europejskim pochodzeniu lub z fałszywymi „europejskimi” etykietami.

2.5

Komitet pragnie również zwrócić uwagę na drugi motyw wniosku dotyczącego decyzji: „Działanie w zakresie ogólnoeuropejskiej e-administracji […] wiąże się ze środkami zapewniającymi poprawę skuteczności […] pomocy w walce z nadużyciami, zorganizowaną przestępczością i terroryzmem […]”. Intencja przyświecająca autorom zapisu jest wyraźna, jednak nie do końca jasny jest sposób, w jaki cel ten mógłby zostać osiągnięty za sprawą przepisów zawartych we wniosku. Zgromadzonych danych celnych nie da się wykorzystać do innych celów bez ustanowienia systemu komunikacji z innymi systemami.

2.5.1

W grudniu 2004 r. w oparciu o ocenę Komisji (6) i zalecenie Parlamentu Europejskiego z dnia 14 października 2004 r. Rada przyjęła program haski. Wyznacza on szereg środków i działań służących poprawie bezpieczeństwa UE, szczególnie w celu „zabezpieczenia współpracy policyjnej, celnej i sądowej”. W przyjętym następnie dokumencie (10 czerwca 2005 r.) przedstawiono plan działania na rzecz wdrożenia programu haskiego odwołujący się do rezolucji Rady Ministrów Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych z dnia 30 marca 2004 r. w sprawie współpracy celnej oraz komunikatu w sprawie zwalczania nielegalnego handlu transgranicznego towarami zakazanymi lub objętymi ograniczeniami. W następnym dokumencie (7) współpraca celna została ponownie wymieniona jako kwestia priorytetowa. Wszystkie przedsięwzięcia przewidziane w ww. dokumentach opierają się na dostępności informacji dla celów egzekwowania prawa, o czym wspomniano również w programie haskim. Komitet za oczywiste uważa, że z uwagi na ogólny kontekst oraz charakter realizowanych przedsięwzięć przy projektowaniu trwałego skomputeryzowanego systemu celnego należy zadbać o to, by w momencie rozpoczęcia funkcjonowania systemu lub później możliwa była współpraca pomiędzy bazą danych celnych a innymi systemami, zwłaszcza wewnętrznymi systemami bezpieczeństwa państw europejskich i krajów trzecich. Oczywiście imperatywem jest zawsze poszanowanie życia prywatnego, tajemnicy zawodowej i ochrony danych.

2.5.2

W dokumencie Komisji kwestia ta nie jest w ogóle poruszana poza fragmentem zacytowanym w punkcie 2.5 powyżej. W uzasadnieniu Komisja ani razu nie wspomina również o programie haskim; w części „Spójność z innymi politykami i celami Unii” jest jedynie mowa o strategii lizbońskiej oraz inicjatywach e-Europa i e-administracja. Nawet przy uwzględnieniu art. 3 lit. d) — który został omówiony poniżej — tak znaczące pominięcie nie może być przypadkowe i Komisja powinna wyraźnie wyjaśnić jego przyczyny. Faktem pozostaje jednak, że odkładanie w czasie realizacji inicjatywy, która powinna zostać bezzwłocznie przyjęta, byłoby niedopuszczalne.

2.5.3

Pracując nad omawianym dokumentem, Komisja zorganizowała aż sześć seminariów w ciągu dwóch lat, przeprowadziła konsultacje z użytkownikami oraz omówiła przedmiotowe kwestie w ramach Komitetu Kodeksu Celnego, Grupy ds. Elektronicznej Administracji Celnej w ramach Programu Cła 2007 oraz Grupy Kontaktowej ds. Handlu. Nie wspomniano jednak o kontaktach z Europolem, biurem OLAF bądź innymi dyrekcjami generalnymi Komisji. Nie można planować utworzenia systemu jedynie w oparciu o wymagania jego bezpośrednich użytkowników; jeżeli ma on być kompatybilny z innymi systemami, przy jego projektowaniu należy wykorzystać wiedzę o cechach charakterystycznych i potrzebach tych systemów. Komitet jest zdania, że właśnie znajdują potwierdzenie zastrzeżenia, które wyraził w swojej opinii w sprawie Wspólnotowego kodeksu celnego co do braku właściwego uświadomienia sobie współzależności, jaka istnieje między różnymi gałęziami administracji publicznej w walce z przestępczością.

2.5.4

Całkowita zmiana podejścia zgodnie z uwagami zawartymi w poprzednim punkcie będzie prawdopodobnie trudna z uwagi na narzucane przez program ograniczenia czasowe związane z wdrażaniem. Z pewnością jednak na obecnym etapie można by stworzyć środki bezpieczeństwa dotyczące „towarów wrażliwych” (np. broń, materiały wybuchowe, materiały jądrowe, maszyny i sprzęt dla przemysłu chemicznego, jądrowego lub obronnego, narkotyki, alkohol i tytoń). Środki takie mogłyby przełożyć się na gromadzenie danych, które byłyby przekazywane automatycznie lub na żądanie odpowiednim władzom.

2.6

Zgodnie z zasadą pomocniczości interoperacyjność systemu, jeden interfejs oraz portale celne powinny być finansowane z budżetu wspólnotowego. Koszty takie szacowane są na ok. 180 milionów euro, podzielonych na roczne środki rosnące od 4 milionów euro w 2006 r. do 111 milionów poczynając od roku 2011. Komitet popiera taki podział funduszy, ale wyraża zdziwienie z powodu decyzji o obciążeniu budżetu wspólnotowego kosztami krajowych portali celnych. Mimo że portale te są w zasadzie dostępne dla wszystkich podmiotów gospodarczych, czy to krajowych, czy pochodzących z innego państwa UE, to z dużym prawdopodobieństwem będą z nich korzystać przede wszystkim podmioty krajowe. Bardziej uzasadnione byłoby zatem ponoszenie tych kosztów przez poszczególne państwa członkowskie, nie zaś przez Wspólnotę. Sytuacja wyglądałaby oczywiście inaczej, gdyby Komisja mówiła o portalach europejskich, o których jednakże nie wspomina w sposób wyraźny.