9.5.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 110/1

1.1

Turystyka ma znaczący udział w gospodarce Unii Europejskiej, wnoszący 5,5 % PKB (liczba ta waha się od 3 % do 8 % w zależności od państwa członkowskiego) w wyniku działalności ponad 2 mln przedsiębiorstw zatrudniających ok. 9 mln osób. Turystyka daje również silny bodziec do rozwoju innych sektorów gospodarczych: przemysłu (szczególnie w branżach związanych z modą), transportu, sektora rolno-spożywczego, handlu i innych rodzajów usług.

1.2

Turystyka osób indywidualnych i rodzin stanowi ponad 80 % europejskiej turystyki, a turystyka biznesowa, której źródłem są przedsiębiorstwa — jej pozostałą część. Europejskie rodziny przeznaczają ok. jednej ósmej swych wydatków osobistych na konsumpcję związaną z turystyką.

1.3

Europa jest nadal najczęściej odwiedzanym regionem turystycznym na świecie. W istocie stale rośnie liczba turystów przybywających do Unii Europejskiej z Rosji, Chin i Indii, gdzie rozwój gospodarczy prowadzi do gwałtownego wzrostu liczby ludności mającej dostęp do tego rodzaju konsumpcji.

1.4

Mimo tych pierwszych zachęcających faktów, branża turystyczna w Europie każdego roku coraz bardziej odczuwa presję konkurencji ze strony krajów rozwijających się. Celem niniejszej opinii z inicjatywy własnej jest uwydatnienie i pokazanie instytucjom europejskim pozytywnego wpływu, jaki może mieć kultura na turystykę w Europie, oraz wezwanie ich do promowania oraz ochrony dziedzictwa kulturowego starego kontynentu. Takie dziedzictwo może w istocie, ze względu na niemożliwość jego przeniesienia i skopiowania, w odróżnieniu od innych branż, stanowić atut wobec konkurencji z innych obszarów geograficznych.

1.5

W ramach prac nad niniejszą opinią odbyto szereg spotkań z osobami kierującymi różnymi dyrekcjami generalnymi Komisji Europejskiej, zainteresowanymi tematyką turystyki i kultury, tudzież z niektórymi przedstawicielami Parlamentu Europejskiego. Ponadto 18 listopada 2005 r. w Paestum, jednym z najbardziej malowniczych stanowisk archeologicznych we Włoszech, zorganizowano przesłuchanie publiczne, w którym uczestniczyło wielu przedstawicieli instytucji publicznych, organizacji międzynarodowych (UNESCO), stowarzyszeń kulturalnych oraz prywatnych przedsiębiorstw turystycznych. Przesłuchanie to obyło się w połączeniu z VIII edycją „Śródziemnomorskich Targów Turystyki Archeologicznej”, co pozwoliło na udział również przedstawicieli krajów leżących wzdłuż południowego wybrzeża Morza Śródziemnego.

2.1

Na szczycie europejskim w marcu 2005 r. wezwano Komisję, Radę i państwa członkowskie do ożywienia strategii lizbońskiej na rzecz wzrostu i zatrudnienia oraz do aktywnego udziału w realizacji jej celów. Nie ulega wątpliwości, że turystyka i kultura mogą się w znaczący sposób przyczynić zarówno do wzrostu, jak i do zatrudnienia. Istotnie, z punktu widzenia wzrostu wydaje się, że nadchodzących latach turystyka może stać się jednym z najszybciej rozwijających się sektorów gospodarczych: oczekuje się, że miedzy 2006 a 2015 rokiem przeciętna roczna stopa wzrostu powinna wynosić 3,1 %. Również w odniesieniu do zatrudnienia, turystyka jest tym sektorem, który ma wszelkie możliwości wniesienia znaczącego wkładu w walkę z bezrobociem. Co więcej, jako sektor zatrudniający dużą liczbę kobiet, ma on również udział w osiąganiu jednego z celów strategii lizbońskiej polegającego na zwiększaniu zatrudnienia wśród kobiet (1). Jakkolwiek oczekuje się, że turystyka europejska podwoi się w ciągu następnych 25 lat, to jej stopa wzrostu jest niższa niż przeciętna światowa, a znacznie niższa od stóp wzrostu niektórych regionów krajach rozwijających się. Jeżeli sektor turystyczny Unii Europejskiej ma się dalej rozwijać i być postrzegany jako najszybciej rozwijający się sektor turystyki na świecie, to niezbędne są właściwe inicjatywy ze strony wszystkich instytucji.

3.1

Wśród sektorów turystycznych o najwyższym wskaźniku wzrostu znajduje się turystyka kulturalna, a więc turystyka związana z walorami artystycznymi i krajobrazowymi, z miastami szczycącymi się dziedzictwem artystycznym, a także regionami charakteryzującymi się szczególnie dużym nagromadzeniem walorów historycznych i tradycji lokalnych. Celem niniejszej opinii nie jest podjęcie tematyki związanej z kulturą w całej swej złożoności, ale dokonanie oceny możliwości oddziaływania kultury na turystykę.

3.2

Unia Europejska ma w tym konkretnym segmencie turystycznym pozycję uprzywilejowaną, jako że szczyci się największą liczbą dóbr kulturalnych na świecie. Na obszarze 25 państw członkowskich UE znajduje się 300 z 812 obiektów dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wpisanych w 137 krajach na listę „Światowego Dziedzictwa” UNESCO. Jeżeli uwzględnimy cztery kraje oczekujące na przystąpienie do Unii Europejskiej (Bułgarię, Chorwację, Rumunię i Turcję), liczba ta zwiększy się do 331 (2). II doroczna konferencja ECTN („European Cultural Tourism Network”) uwidoczniła jeden bardzo istotny fakt: napływ do Europy turystów pochodzących z Chin i Indii spowodowany jest jedynie zainteresowaniem ludności tych krajów bogactwem kulturalnym i architektonicznym Europy. Unia Europejska i państwa członkowskie muszą zatem stale inwestować w promocję turystyki kulturalnej i w ochronę ich bogatego dziedzictwa kulturowego.

3.3

Oprócz korzyści gospodarczych, turystyka kulturalna ma również duże znaczenie dla rozwoju wartości społecznych i obywatelskich, oraz dla promowania integracji europejskiej i dialogu między narodami oraz kulturami. Rozwój tożsamości europejskiej musi się wiązać z pogłębioną znajomością krajów, tradycji kulturalnych i „różnic”, które składają się na bogactwo mozaiki europejskiej. W obecnym okresie, naznaczonym „kryzysem tożsamości europejskiej”, promowanie wartości europejskich może być oznaką optymizmu i zaufania co do przyszłości Unii. (3)

3.4

Zwłaszcza w tym trudnym dla wielokulturowości okresie Unia Europejska musi ponadto podjąć wysiłki na rzecz rozwijania dialogu kulturowego i religijnego z innymi narodami, m.in. poprzez promowanie turystyki kulturalnej. Szczególnie stosowna wydaje się zatem decyzja UE o ustanowieniu 2008 r. „Europejskim Rokiem Dialogu Międzykulturowego”.

3.5

Rozwijanie turystyki kulturalnej, naświetlanie historycznego i społecznego kontekstu artystycznego dziedzictwa europejskiego i wykorzystywanie bogactwa środowiska naturalnego umożliwi turystom z wszystkich krajów pełniejsze zrozumienie historii kultury europejskiej.

4.1

Od pewnego czasu Unia Europejska zajmuje się turystyką oraz ochroną i promocją dziedzictwa kulturowego, chociaż dotychczas nie mogła przejść jeszcze do bezpośredniego finansowania działalności turystycznej ze względu na brak podstawy prawnej, która by to umożliwiała. Obecnie podstawę taką przewiduje projekt nowego Traktatu konstytucyjnego, który niestety oczekuje jeszcze na ratyfikację. Dotychczasowe podejście UE do maksymalnego wykorzystania możliwości turystycznych miało zasadniczo horyzontalny charakter: turystyka była czasami promowana poprzez zastosowanie funduszy strukturalnych, a czasami poprzez pośrednie działania w ramach projektów dotyczących innych sektorów, na przykład środowiska i badań naukowych, które niemniej przyniosły korzyści także sektorowi turystyki. Pomimo tego pozornie pozytywnego faktu, trudności napotykane przez DG ds. Przedsiębiorstw i Przemysłu (dział turystyki) osiągnięcia skutecznej koordynacji z innymi dyrekcjami generalnymi, które zajmują się bezpośrednio lub pośrednio turystyką, może uniemożliwić korzystny wpływ różnych inicjatyw europejskich na ten sektor.

4.2

Co się tyczy funduszy strukturalnych, w latach 2000-2006 UE wyasygnowała na projekty bezpośrednio lub pośrednio związane z sektorem turystycznym ok. 7 mld euro, a na projekty kulturalne ok. 2 mld euro (programy: INTERREG III, Leader+, Urban). W sumie chodzi o fundusze w wysokości 9 mld euro przeznaczone na turystykę i kulturę, którym grozi nieodpowiednie wykorzystanie, gdyż stopień koordynacji w zarządzaniu tymi dwoma obszarami finansowanymi z funduszy strukturalnych nie jest optymalny.

4.3

Wśród szczególnie udanych inicjatyw, podjętych przez Unię Europejską na rzecz promowania dziedzictwa kulturowego, znajduje się projekt „Europejskie Stolice Kultury” (ESK). Niedawne badania (4) zlecone przez DG. ds. Kultury wskazują, że w roku realizacji tego programu średnia stopa wzrostu turystyki w miejscowości ogłoszonej europejską stolicą kultury wynosiła 12 %, a w roku następnym ruch turystyczny przewyższył średnią lat poprzedzających organizację tej inicjatywy. Według tych samych badań potencjał rozwoju ESK jest nadal wysoki, niemniej konieczne byłoby jego większe wykorzystanie. Z tego też względu DG ds. Kultury opracowała nową propozycję ukierunkowaną na przyjęcie na przyszłość nowych i bardziej przejrzystych kryteriów selekcji miast-kandydatów w celu pobudzenia konkurencji i naśladownictwa wśród miast, zaakcentowania europejskiego wymiaru oraz zrównoważenia programów kulturalnych, a także wsparcia rozpowszechniania dobrych praktyk w zakresie zarządzania wydarzeniami kulturalnymi. W propozycji wzywa się ponadto do trzykrotnego zwiększenia europejskiego wkładu finansowego do „Europejskiej Stolicy Kultury”, który wynosi obecnie 500 tys. euro.

4.4

Na początku grudnia 2005 r. Komisja Kontroli Budżetowej Parlamentu Europejskiego, zgodnie z celem jak najlepszego promowania potencjału turystycznego i kulturowego, zatwierdziła po raz pierwszy wyasygnowanie kwoty 1 mln euro na opracowanie projektu promującego „Europejskie Atrakcje Turystyczne Doskonałości”.

4.5

DG ds. Przedsiębiorstw i Przemysłu w Komisji Europejskiej utworzyła Grupę ds. Zrównoważonej Turystyki (TSG — Tourism Sustainability Group), składającą się między innymi z ekspertów reprezentujących instytucje i różne kategorie podmiotów, a mającą za zadanie przedłożenie Komisji propozycji dotyczących urzeczywistnienia zrównoważonej turystyki w świetle przygotowania do 2007 r. europejskiej agendy 21 w sprawie turystyki. Komitet zgadza się z Komisją i Parlamentem Europejskim, że należy promować tylko i wyłącznie turystykę zrównoważoną.

4.6

Komisarz Günter Verheugen zapowiedział ponadto w czasie IV europejskiego forum na temat turystyki, które odbyło się 20 października 2005 r. na Malcie, utworzenie w pierwszych miesiącach 2006 r. „europejskiego portalu turystycznego”, który umożliwi dostęp do stron internetowych krajowych organizacji turystycznych, by ulepszyć promocję europejskich miejscowości turystycznych w pozostałej części świata.

4.7

Wreszcie Dyrekcja Generalna ds. Przedsiębiorstw właśnie rozpoczęła badania nad „Wpływem wydarzeń kulturalnych i sportowych na małe i średnie przedsiębiorstwa związane z sektorem turystyki”, podczas gdy Dyrekcja Generalna ds. Kultury rozpoczęła ankietę na temat zarządzania kulturą w Europie.

5.1

Świadomy znaczenia sektora turystycznego dla Europy, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny od pewnego czasu interesował się zagadnieniami związanymi z tą dziedziną, takimi jak polityka turystyczna w rozszerzonej Europie, turystyka i rozwój społeczno-gospodarczy, turystyka i współpraca pomiędzy sektorem publicznym a prywatnym, turystyka i sport itd. (5)

5.2

Podobnie jak oba dokumenty wspomniane w pkt. 4.7 oraz wcześniej cytowane opinie (patrz: pkt 5.1), również niniejsza opinia w sprawie turystyki i kultury chce wnieść wkład w stworzenie przyszłych wytycznych polityki turystycznej na szczeblu europejskim.

6.1

Starania na rzecz promowania wartości kulturalnych muszą dotyczyć przede wszystkim obywateli zamieszkujących dany obszar, którzy powinni być bardziej świadomi bogactwa wynikającego z dziedzictwa historycznego, artystycznego i przyrodniczego swych regionów. (6) Po pozyskaniu większej świadomości w tej sferze, będą oni w istocie zdolni do wartościowych działań na rzecz ochrony i promowania swego regionu, wspierając tym samym działania władz publicznych.

6.2

By rozpropagować świadomość kulturalną, należy działać już na szczeblu szkolnictwa poprzez programy, które służą pogłębieniu wiedzy wśród młodzieży na temat bogactwa historycznego, artystycznego i przyrodniczego ich regionów oraz poprzez przedsięwzięcia, dzięki którym młodzi ludzie mogą odgrywać wiodącą rolę w podniesieniu wartości tych regionów. (7)

7.1

Skuteczna promocja turystyki kulturalnej, wiążąca się również ze wzbudzeniem zainteresowania u „turysty obojętnego na kulturę”, wymaga analizy i rozwoju poszczególnych segmentów przy jednoczesnej próbie określenia tendencji i możliwości przyszłego rozwoju. Główne segmenty turystyki kulturalnej to: dziedzictwo artystyczne, wystawy i ekspozycje, festiwale i inne wydarzenia, winiarstwo i gastronomia, turystyka wiejska i filmowa oraz historyczno-kulturalne parki tematyczne.

7.2.1

Najbardziej tradycyjnym segmentem turystyki kulturalnej jest „materialne” dziedzictwo artystyczne, na które składają się centra miast, muzea i miejsca wykopalisk archeologicznych. Priorytetem tego segmentu jest promowanie większej integracji między zarządzaniem dobrami kulturalnymi a zarządzaniem usługami turystycznymi, tak by zachęcić turystów do „korzystania” z tych dóbr. Należy przyjąć jednolite podejście oparte na zintegrowanym zarządzaniu „obiektami turystyczno-kulturalnymi”, by promować na przykład zintegrowane zarządzanie oddzielnymi obiektami artystyczno-przyrodniczymi, nawet jeżeli należą one do różnych administracji publicznych lub podmiotów prywatnych, bądź promować polityki w zakresie godzin otwarcia lub cen, optymalizujące dostępność obiektów i pozwalające na zwiększenie dochodów i tym samym na pokrycie kosztów zarządzania. Korzystne będzie również ożywienie dziedzictwa kulturowego, poprzez na przykład organizację wystaw czasowych w muzeach czy budowlach historycznych, takich jak pałace i zamki, ze szczególnym uwzględnieniem również promocji sztuki współczesnej.

7.2.2

W dziedzinie tej zrealizowano interesujące projekty. Na przykład różne miasta europejskie wypróbowały „karty turystyczne” („pass”), uprawniające zarówno do korzystania z usług transportowych, jak i do wstępu do muzeów oraz na teren obiektów archeologicznych.

7.2.3

„Okręgi kulturalne” są szczególnie wskazane w wypadku mniejszych ośrodków dziedzictwa artystycznego; łączą one usługi turystyczno-kulturalne jednolitych obszarów regionalnych obejmujących większą liczbę gmin, skupiają razem fundusze organów publicznych i podmiotów prywatnych, i promowane są w jednolity sposób. Komitet uważa ponadto, że regionalne organizacje turystyczne powinny współpracować w zakresie rozwoju i tworzenia okręgów kulturalnych, m.in. o charakterze transgranicznym.

7.2.4

Należy również wprowadzić w różnych krajach „sieci” (8) lub trasy zwiedzania obiektów kultury, na przykład sieci budowli historycznych, takich jak zamki czy pałace, sieci wykopalisk archeologicznych (na przykład sieci miast Wielkiej Grecji) (9), tudzież sieci szczególnych rodzajów muzeów, których przykładem mogą być „muzea przedsiębiorstw”, lub też trasy transeuropejskie (10) takie jak Via Fracigena. Takie sieci lub trasy powinny być rozpoznawalne za pomocą jednego znaku, właściwie oznakowane i promowane w sposób zintegrowany. Ponadto w miarę możliwości infrastruktura i usługi dostępne dla gości powinny być jednolite.

7.3.1

Drugi istotny segment turystyki kulturalnej wiąże się z wydarzeniami, takimi jak wystawy, koncerty, festiwale oraz inne szczególne inicjatywy. W ciągu ostatnich 10-15 lat wydarzenia kulturalne stały się ważnymi czynnikami promocji turystyki. Coraz większe rzesze miłośników kultury, przede wszystkim młodzieży, udają się w podróż, by zobaczyć duże wystawy, uczestniczyć w koncertach i festiwalach, oraz by wziąć udział w szczególnych imprezach takich jak na przykład „Białe Noce”, które stają się popularne w wielu miastach, takich jak Paryż, Wersal, Bruksela, Rzym, Wiedeń, Warszawa itd.

7.3.2

Udoskonalenie tego segmentu wymaga inicjatyw w zakresie infrastruktury, mających na celu stworzenie lub odnowienie obiektów odpowiednich do organizacji wystaw i festiwali, a także inicjatyw w zakresie planowania związanych z działaniami w zakresie promocji i informacji. Unia Europejska mogłaby wesprzeć stworzenie jednolitego kalendarza imprez kulturalnych, promować współpracę między różnymi krajami i instytucjami kulturalnymi, a także stymulować inicjatywy w krajach posiadających mniejsze doświadczenie i tradycję w tej dziedzinie, zwłaszcza w dziesięciu nowych państwach członkowskich.

7.4.1

Trzeci istotny segment turystyki kulturalnej wiąże się z walorami winiarskimi i gastronomicznymi poszczególnych regionów. Należy on do „kultury materialnej” i w ciągu ostatnich lat zyskał coraz większe znaczenie, doprowadzając do stworzenia prawdziwego ruchu kulturalno-gospodarczego na rzecz promocji typowych lokalnych produktów. (11)

7.4.2

Również w tym wypadku chodzi o wspieranie tworzenia „tras winiarsko-gastronomicznych”, które obejmują atrakcje artystyczno-kulturalne, promujących w ramach jednolitej oferty wizyty kulturalne, degustacje oraz doświadczenie wiejskiego życia, i tym samym łączących znajomość historii sztuki z poznaniem tradycji winiarsko-gastronomicznych określonego regionu lub obszaru geograficznego.

7.4.3

Unia Europejska mogłaby wypromować „Europejski przewodnik po wiejskich trasach turystycznych” o charakterze winiarsko-gastronomicznym, akcentując zwłaszcza trasy transgraniczne łączące w sobie tradycje dwóch lub trzech krajów — przyczyniłoby się to również do uwypuklenia wspólnych korzeni leżących u podłoża wielu tradycji i „różnic”.

7.5.1

Czwarty segment turystyki kulturalnej, który staje się znaczącą siłą napędową ruchu turystycznego, wiąże się z produkcją filmową i serialami telewizyjnymi. W wielu regionach ruch turystyczny jest bardziej wzmożony dzięki popularności planów filmowych i miejsc, w których nakręcono znane filmy czy seriale telewizyjne. Tak więc na przykład mało dotychczas popularny wśród turystów zamek w Alnwick, w Northumberland (północna część Wielkiej Brytanii), w którym toczy się akcja filmów opartych na powieściach J.K. Rowling o Harrym Potterze, stał się praktycznie z dnia na dzień celem ruchu turystycznego przynoszącego 13 mln euro rocznie, a tym samym jedną z najważniejszych atrakcji turystycznych w Wielkiej Brytanii. To samo zjawisko zaobserwowano we Włoszech, w zamku piemonckim w Agliè, gdzie toczyła się akcja serialu telewizyjnego „Elisa di Rivombrosa” — średnia tygodniowa liczba zwiedzających wzrosła ze 100 do 3 500. Efekt sławy działa także w wypadku filmów, które nie weszły jeszcze na ekrany i które znajdują się dopiero w fazie produkcji: brytyjskie miasteczko Lincoln, gdzie powstaje film pt. „Kod Leonarda da Vinci” oparty na tak samo zatytułowanym bestsellerze Dana Browna, przyciąga już duże rzesze turystów, natomiast w Paryżu powstały agencje turystyczne organizujące wycieczki jedynie do miejsc opisanych w tej powieści.

7.5.2

Według badań przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii w sierpniu 2005 r., 27 % osób dorosłych i co najmniej 45 % osób młodych między 16 a 24 rokiem życia kieruje się w wyborze miejsca wakacji filmami kinowymi bądź telewizyjnymi. Z tego też powodu VisitBritain, instytucja promująca angielską turystykę, śledzi uważnie produkcję filmową, a na swej stronie internetowej zamieszcza „movie maps” — bardzo szczegółowe mapy pokazujące wszystkie miejsca, w których kręcone są nowe filmy, wraz z instrukcjami dojazdu i opisem oferowanych usług turystycznych.

7.6.1

Piąty segment turystyki kulturalnej można powiązać z tworzeniem historyczno-artystycznych parków tematycznych, mających stanowić uzupełnienie zwiedzania muzeów, historycznych centrów miast i zabytków archeologicznych. Parki, które można zbudować w pobliżu znanych atrakcji turystycznych, powinny stanowić infrastrukturę wspomagającą, dzięki której turyści mogliby właściwie zrozumieć historię, w którą się zagłębiają. (12) Podobne parki mogłyby powstać w głównych regionach kulturalnych Europy (13), a Unia Europejska mogłaby promować tworzenie infrastruktury „info-tainment” (informacja i rozrywka) jako dodatkowego bodźca mogącego przyciągnąć turystów.

8.1

Nowe technologie informatyczne i komunikacyjne mogą przyczynić się na wiele różnych sposobów do zwiększenia wartości turystycznej dóbr kulturalnych: poprzez tworzenie stron internetowych, kanałów telewizji satelitarnej i cyfrowej, wykorzystanie audio- i wideoklipów w telefonach komórkowych najnowszej generacji, rekonstrukcję zabytków i otoczenia historyczno-artystycznego z zastosowaniem technik rzeczywistości wirtualnej. (14)

8.2

Wykorzystanie nowych technologii w tym szczególnym obszarze mogłoby dotyczyć zrównoważenia ruchu turystycznego i ochrony najbardziej popularnych obiektów artystycznych, które narażone są na ryzyko zniszczenia z powodu inwazji olbrzymiej ilości turystów: technologie informatyczne mogą w istocie zaoferować nowe możliwości planowania, monitoringu i porządkowania ruchu turystycznego, wraz z automatyczną kontrolą zmiennych środowiskowych (np. wilgotności w salach muzealnych), mogących uszkodzić dzieła sztuki. Ponadto internetowe systemy rezerwacji bądź zwiedzanie po uprzednim wyznaczeniu terminu wizyty mogłyby przyczynić się do optymalnego wykorzystania obiektów, które zwiedzać może za każdym razem tylko mała grupa turystów.

8.3

Nie można wreszcie zapominać wartościowego wkładu, który nowoczesne technologie mogą wnieść do tworzenia struktur i systemów pozwalających na wyeliminowanie barier architektonicznych, będących częstokroć nieprzezwyciężoną przeszkodą dla osób mniej sprawnych.

8.4

W VII programie ramowym na rzecz badań i innowacji UE stwierdziła, że rezultaty badań mogą być wykorzystane celem wsparcia sektora turystyki i zwiększenia dostępu do dziedzictwa kulturowego. UE mogłaby zatem zachęcić do praktycznej realizacji inicjatyw tego rodzaju, sporządzając ewentualnie wykaz dostępnych technologii i mapę najlepszych praktyk na szczeblu wspólnotowym, która mogłaby być źródłem informacji dla podmiotów w różnych krajach.

8.5

Zastosowanie technologii ma kluczowe znaczenie dla promowania europejskich atrakcji turystyczno-kulturalnych nie tylko w Unii, ale również poza nią. Także w tym zakresie korzystne byłoby sporządzenie listy inicjatyw realizowanych obecnie w różnych krajach. Unia Europejska mogłaby ponadto połączyć stworzenie internetowego „europejskiego portalu turystycznego” ze uruchomieniem telewizji satelitarnej, która promowałaby turystykę starego kontynentu w krajach pozaeuropejskich.

9.1

Skuteczny system podnoszenia wartości turystycznej dziedzictwa kulturowego wiąże się z kwestią zarządzania dobrami kulturalnymi, które są w rzeczywistości albo własnością publiczną (państwa bądź regionu), albo własnością organizacji religijnych, organizacji typu non-profit czy też własnością prywatną. Szczególnie delikatna jest sytuacja w nowych państwach członkowskich, w których wskutek wymuszonej nacjonalizacji przeprowadzonej w ubiegłych dziesięcioleciach doprowadzono do pojawienia się niepewności co do prawa własności i znacznego obniżenia poziomu konserwacji wielu obiektów dziedzictwa kulturowego.

9.2

Należy zatem promować modele zarządzania, które nawet przy poszanowaniu obecnej struktury własności dóbr artystyczno-kulturalnych i możliwie jak największej gwarancji ich ochrony oraz zabezpieczenia, umożliwiają skoordynowane zarządzanie odrębnymi obiektami turystyczno-kulturalnymi, jednocześnie zachęcając do łączenia inwestycji publicznych i prywatnych, m.in. poprzez właściwe zachęty podatkowe.

9.3

Unia Europejska mogłaby przeprowadzić przegląd systemów zarządzania obecnie stosowanych w różnych krajach europejskich w celu oceny ich skuteczności i wsparcia ich rozpowszechnienia w innych krajach, bądź zaproponować innowacyjne systemy podatkowe i inne systemy, sprzyjające współpracy pomiędzy sektorem publicznym a prywatnym w zakresie zarządzania.

9.4

Z kwestią zarządzania związany jest problem szkolenia pracowników zatrudnionych w obiektach kulturalnych — którzy obecnie powinni posiadać nie tylko wiedzę na temat historii sztuki, ale także umiejętności menedżerskie, marketingowe i umiejętności wykorzystania nowych technologii — oraz pracowników kontaktujących się bezpośrednio z turystami (hotelarzy, sklepikarzy, pracowników usług publicznych itd.), którzy powinni nie tylko posiadać umiejętności językowe, ale zostać również przeszkoleni w zakresie savoir-vivre'u i poszanowania różnic kulturowych między turystami. Także w tej dziedzinie Unia Europejska mogłaby sporządzić listę najbardziej zaawansowanych doświadczeń w zakresie szkolenia w tym sektorze, by zachęcić do wymiany doświadczeń i inicjatyw związanych z analizą porównawczą oraz do rozpowszechnienia najlepszych praktyk w celu promowania turystyki wysokiej jakości.

10.1

Skuteczne zarządzanie turystyką kulturalną może przynieść pozytywne efekty także w innych segmentach turystyki, takich jak turystyka nadmorska i górska, a także turystyka biznesowa i turystyka osób starszych.

10.2

Tworzenie tras artystycznych, organizacja wystaw, koncertów i festiwali oraz zapewnienie możliwości degustacji wina i potraw mogą zachęcić turystów do wyboru konkretnych miejscowości w Europie, tym samym wspomagając je w walce z konkurencją ze strony miejscowości turystycznych w krajach rozwijających się, które mimo swej większej konkurencyjności w zakresie zasobów naturalnych i atrakcyjności cen, nie mogą dorównać Europie pod względem oferty kulturalnej.

10.3

Podobnie w wypadku turystyki biznesowej możliwość połączenia podróży służbowej z turystyką kulturalną może skłonić do przedłużenia podróży o kilka dni (obejmując być może weekend) i zachęcić do przekształcenia jej w wyprawę rodzinną z udziałem małżonka/ki lub dzieci.

10.4

Biorąc pod uwagę fakt, że średnia długość życia ludności w Europie jest dziś o wiele wyższa niż w przeszłości, turystyka kulturalna zaspokaja potrzeby „seniorów”, którzy coraz częściej decydują się poświęcić swój wolny czas na zdobywanie wiedzy i zaznajamianie się z nowymi kulturami. Jest to także w zgodzie z koniecznością promowania turystyki w tych okresach roku, które uważane są za niski sezon.

10.5

Unia Europejska może z pewnością odgrywać rolę inicjatora i pobudzać do działania także w wypadku działań promujących integrację między turystyką kulturalną a innymi segmentami branży turystycznej.

11.1

Biorąc pod uwagę fakt, że kultura może mieć pozytywny wpływ na rozwój turystyki oraz że — przede wszystkim — turystyka jest nie tylko sektorem stymulującym inne sektory gospodarki, ale również przyczynia się w znaczącym stopniu do realizacji celów strategii lizbońskiej w zakresie „wzrostu” i „zatrudnienia”, głównym celem niniejszej opinii z inicjatywy własnej jest, jak już powiedziano, dostarczenie instytucjom europejskim dodatkowych narzędzi służących promocji tego sektora, który jest wciąż dynamiczny, ale równocześnie znacznie narażony na konkurencję krajów spoza Europy.

11.2.1

Skuteczne podniesienie wartości europejskiej turystyki kulturalnej wymaga udoskonalenia informacji i zintegrowanego systemu promocji Europy oraz europejskich atrakcji turystycznych, przy jednoczesnym wspieraniu najlepszych praktyk pod względem ochrony, optymalnego wykorzystania, zarządzania i kształcenia. Bardzo przydatny w tym zakresie może być z pewnością europejski portal turystyczny, szczególnie jeżeli spełni on pewne warunki:

11.3.1

Unia Europejska może promować najlepsze praktyki w zakresie zarządzania usługami turystyczno-kulturalnymi, stosując systemy konkurencji i nagradzania w ramach własnych programów, począwszy od programu „Europejskie Stolice Kultury” (15) i przyszłego programu „Europejskie Atrakcje Turystyczne Doskonałości”. UE może ponadto doradzać miastom i regionom kandydującym do tych dwóch programów, oferować większy od obecnego wkład finansowy i być może również preferencyjną procedurę wykorzystania funduszy strukturalnych. Na szczeblu krajowym korzystne byłoby wspieranie zdrowej konkurencji między miastami i miejscowościami turystyczno-kulturalnymi kandydującymi do tych dwóch programów, poprzez zastosowanie konkretnych kryteriów określonych na szczeblu europejskim: systemy zarządzania, współpraca publiczno-prywatna, połączenie usług turystycznych i kulturalnych, promocja i informacja o wydarzeniach itd., w przypadku „Europejskich Stolic Kulturalnych”; oraz równowaga, wydłużenie sezonów turystycznych, rozładowanie przeciążenia, systemy zarządzania, współpraca pomiędzy sektorem publicznym a prywatnym, integracja usług itd., w przypadku „Europejskich Atrakcji Turystycznych Doskonałości”.

11.4.1

Promocja dialogu międzykulturowego zarówno wewnątrz UE, przede wszystkim w świetle dalszego rozszerzenia o 4 kraje kandydujące, jak i między UE a innymi obszarami świata, powinna być także priorytetem programów turystyczno-kulturalnych. Z tego punktu widzenia bardzo stosowne wydaje się, jak już podkreślano, ustanowienie 2008 r. „Europejskim Rokiem Dialogu Międzykulturowego”. Niemniej jednak korzystne byłoby także zapoczątkowanie przed 2008 r. serii projektów przeznaczonych na przykład dla szkół, włączając w programy wymiany międzynarodowej typu Erasmus również uczniów szkół średnich bądź promując twinning między klasami z różnych krajów. Konkretne projekty ukierunkowane na wspieranie dialogu międzykulturowego mogłyby być adresowane również do osób starszych. W tenże sposób 2008 r. mógłby stać się „wizytówką” realizowanych inicjatyw i dać bodziec dalszym przedsięwzięciom.

11.5.1

UE pozbawiona jest bezpośrednich instrumentów operacyjnych w dziedzinie turystyki, wziąwszy pod uwagę, że niestety brakuje jeszcze podstawy prawnej: korzystne byłoby zatem wprowadzenie bezpośredniej inicjatywy celem wzmocnienia koordynacji w zakresie zarządzania, by wesprzeć obecne i przyszłe projekty mające na celu optymalne wykorzystanie tego sektora. EKES byłby przychylny stworzeniu w jak najbliższym czasie, a także przy poszanowaniu zasady pomocniczości, europejskiej agencji turystyki, która mogłaby spełniać funkcję europejskiego obserwatorium ds. turystyki celem dostarczania Wspólnocie i państwom członkowskim wiarygodnych i porównywalnych informacji oraz danych na temat turystyki. Taka propozycja była już wysunięta we wcześniejszej opinii z inicjatywy własnej w sprawie sportu i turystyki — przyszłych wyzwań dla Europy.

11.6.1

EKES pozytywnie ocenia propozycje Komisarza Güntera Verheugena wysunięte w czasie IV europejskiego forum na temat turystyki, które odbyło się na Malcie, oraz te zawarte w niedawnej rezolucji (16) Parlamentu Europejskiego dotyczące powierzenia Dyrekcji Generalnej ds. Przedsiębiorstw i Przemysłu koordynacji różnych inicjatyw wspólnotowych mających wpływ na sektor turystyki.

11.7

Niniejsza opinia została nazwana przez EKES „deklaracją z Paestum” w nawiązaniu do przesłuchania publicznego, które odbyło się w listopadzie 2005 r. w tym fascynującym miejscu wykopalisk archeologicznych we Włoszech.

—

„Europejski szlak gotycki” („European Route of Brick Gothic”), projekt obejmujący siedem państw (Szwecję, Danię, Niemcy, Polskę, Litwę, Łotwę i Estonię), 26 miast i 2 regiony;

—

„Europejski szlak dziedzictwa żydowskiego”, program uhonorowany dyplomem „Najlepszego szlaku kulturalnego Rady Europy” przez Radę Europy (5 grudnia 2005 r.).

9.5.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 110/8

1.1

Przez bardzo długi czas uważano, że polityka konkurencji UE była ukoronowaniem integracji europejskiej i osiągnięciem, którego nie można było zakwestionować. Niemniej przy okazji debaty nad traktatem konstytucyjnym zasadność polityki dążącej do zapewnienia „wolnej i niezakłóconej konkurencji” wzbudziła wiele pytań. Po przeprowadzeniu reformy przepisów dotyczących przeciwdziałania praktykom ograniczającym konkurencję i nadużywaniu pozycji dominującej, Komisja Europejska przystąpiła do reformy systemu pomocy państwa, na podstawie planu działania. Publikacja sprawozdania z 2004 r. daje EKES-owi możliwość całościowej refleksji nad celami i metodami wspólnotowej polityki konkurencji, zwłaszcza w odniesieniu do poniższych kwestii:

1.2

Po zaprezentowaniu „ram politycznych” przez dyrektora generalnego DG ds. Konkurencji, Sprawozdanie przedstawia zakres działalności Komisji, odpowiednio w przedmiocie:

Rok 2004, w którym nastąpiło rozszerzenie UE o dziesięć nowych państw członkowskich, oznaczał z dniem 1 maja wejście w życie reformy prawa wspólnotowego dotyczącego konkurencji.

2.1

W sprawozdaniu uwypuklony zostaje związek między polityką konkurencji z jednej strony, a odnowioną strategią lizbońską, czyli konkurencyjnością, wzrostem gospodarczym, zatrudnieniem i rozwojem zrównoważonym, z drugiej strony. Komisja pragnie zatem skupić swoje działania na tych branżach, które posiadają kapitalne znaczenie dla rynku wewnętrznego i agendy lizbońskiej, kładąc nacisk na eliminowanie przeszkód dla funkcjonowania konkurencji w niedawno zliberalizowanych sektorach oraz kilku innych sektorach regulowanych, takich jak telekomunikacja, usługi pocztowe, branża energetyczna i transportowa. Wspomniane powiązanie z agendą lizbońską zasługiwałoby na lepsze uzasadnienie i doprecyzowanie.

2.2

Pytanie, jakie na wstępie należy sobie postawić, dotyczy ustalenia, czy polityka konkurencji powinna odzwierciedlać koniunkturalne priorytety polityczne, czy też raczej powinna kierować się własną i niezależną logiką. EKES skłania się ku temu drugiemu podejściu ze względu na poniżej podane powody:

2.2.1

Przedsiębiorstwa, konsumenci i podmioty społeczno-gospodarcze potrzebują stabilnych i przewidywalnych ram prawnych. Jeżeli polityka konkurencji ma się zmieniać zgodnie z aktualnymi w danym momencie priorytetami, będzie ona źródłem niestabilności prawnej, a zatem w znikomym stopniu będzie sprzyjać rozwojowi inwestycji i zatrudnieniu.

2.2.2

Stworzenie wolnej i niezakłóconej konkurencji jest podstawowym celem samym w sobie, a nie elementem strategii koniunkturalnej, służy zapewnieniu dobrego funkcjonowania jednolitego rynku europejskiego. Jeżeli tak się nie stanie, rynek ten straci cały swój sens i korzyści, jakie może przynieść gospodarce europejskiej, a mianowicie pobudzenie popytu, zwiększenie podaży oraz siłę rynku liczącego 450 mln konsumentów.

2.2.3

Obecnie, w rozszerzonej UE, zróżnicowanie warunków gospodarczych i społecznych między państwami członkowskimi jest bardzo silne. Polityka konkurencji nabiera w tym kontekście specjalnego znaczenia. Oznacza to, że wdrożenie rzeczywiście wolnej i niezniekształconej konkurencji będzie decydowało o tym, czy podmioty gospodarcze i społeczne, zarówno z krajów najbogatszych, jak i mniej rozwiniętych, otrzymają gwarancję równych szans i równego traktowania, oraz czy zostaną w ten sposób spełnione warunki konieczne dla wzmocnienia spójności gospodarczej i społecznej.

2.2.4

Polityka konkurencji wywiera szczególny wpływ na rozwój konkurencyjności. Powyższe elementy nie mogą same napędzać polityki konkurencji; zagadnienie trwałości tej polityki w świetle jej podstawowych zasad jest w istocie tylko częścią omawianej problematyki. Musi ona łączyć się z innymi politykami unijnymi, takimi jak polityka na rzecz konsumentów, rozwoju gospodarczego, innowacyjności, wzrostu i zatrudnienia oraz spójności gospodarczej i społecznej. Polityka konkurencji powinna, dzięki obecnym i przyszłym reformom, realizować tę skierowaną na zewnątrz wizję; w tej perspektywie Komisja powinna stale poszukiwać równowagi celem jak najlepszej ochrony konsumentów, przedsiębiorstw i ogólnych interesów Unii. W konsekwencji opracowanie wytycznych dla rozwiązywania kwestii spornych powinno uwzględniać pewne zasady, a mianowicie:

2.2.5

Należy uwzględnić szczególny charakter usług użyteczności publicznej, a zwłaszcza sektora opieki zdrowotnej, ochrony socjalnej i szkolnictwa, w kontekście zachowania sprawiedliwości społecznej i przejrzystości, zgodnie z tradycjami i praktykami krajowymi. W wypadku, gdy zadania z zakresu usług użyteczności publicznej powierzane są całkowicie lub częściowo podmiotom prywatnym, władze nadzorujące konkurencję powinny upewnić się, że zapewnione zostało równe traktowanie wszystkich podmiotów, skuteczność, ciągłość i jakość usług. Pod tym względem Komitet docenia pracę Komisji polegającą, od czasu wyroku w sprawie Altmark, na precyzyjniejszym określeniu zasad finansowania zobowiązań w dziedzinie usług publicznych, co będzie prowadziło do większej przejrzystości w zarządzaniu usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym.

2.2.6

Uogólniając, głównym problemem wspólnotowej polityki konkurencji jest to, że zakłada ona idealne funkcjonowanie jednolitego rynku: doskonałe i dobrowolnie udzielane informacje, swobodne wchodzenie nań i wychodzenie zeń przedsiębiorstw, tyle rynków, ile istniejących lub pożądanych przez podmioty możliwości, brak zjawiska rosnącej wraz ze skalą wydajności, nieistnienie pozycji dominujących. Rzeczywistość jest inna, szczególnie ze względu na zachowanie niektórych państw członkowskich, które stosują nadal rozumowanie „narodowe”.

2.2.7

DG ds. Konkurencji powinna sporządzać gospodarcze i społeczne bilanse w ramach nadzorowania spraw, które analizuje. Powinna ona też przeprowadzać analizy skutków najważniejszych podejmowanych przez nią decyzji tak z punktu widzenia gospodarczego, w tym ogólnej konkurencyjności Unii, jak i społecznego, oraz z perspektywy rozwoju zrównoważonego.

3.1

Sposób prezentacji sprawozdania zyskałby na przejrzystości, a system byłby łatwiejszy do zrozumienia, jeżeli sprawozdanie zawierałoby, szczególnie w zakresie pomocy państwa, listę decyzji, w przypadku których nie wniesiono żadnych zastrzeżeń co do udzielenia pomocy, wyjaśniając dlaczego, w pewnych wypadkach, pomoc nie była objęta art. 87. ust. 1. Tabela taka stworzyłaby ramy dobrych praktyk dla państw członkowskich w zakresie przyznawania pomocy państwa.

3.2

Poza tym, jako że dominującym wydarzeniem roku 2004 było rozszerzenie, godnym pożałowania jest fakt, że sprawozdanie zawiera stosunkowo niewiele informacji na temat wdrażania wspólnotowej polityki konkurencji przez nowe państwa członkowskie. Komitet oczekuje więc, że sprawozdanie z roku 2005 r. dostarczy bardziej kompletnych i aktualnych informacji.

3.3.1

Sprawozdanie ujawnia, że analiza ekonomiczna stała się integralnym elementem polityki konkurencji, do czego EKES wielokrotnie nawoływał. W tym kontekście, zmiany w prawie konkurencji (art. 81 i art. 82) charakteryzował specyficzny i pragmatyczny rozwój, polegający na lepszym zdefiniowaniu rynku i dopracowaniu podejścia cechującego się zastosowaniem praktyk horyzontalnych i wertykalnych.

3.3.1.1

W świetle art. 81 ust. 3 (wyłączenie spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję), można zauważyć, że analiza ekonomiczna została w szczególności wzbogacona poprzez uwzględnienie korzyści płynących z efektywności. Przedsiębiorstwa mogą zatem wykazać, że wykorzystują nowe technologie, bardziej odpowiednie metody produkcji, synergie powstałe z integracji pracowników i ekonomii skali. Mogą one także wspierać postęp techniczny i technologiczny na przykład poprzez wspólne umowy badawczo-rozwojowe.

3.3.2.1

Jak pokazują przykłady w sprawozdaniu, polityka łagodzenia sankcji okazała się sukcesem. Dla przypomnienia, mechanizm ten polega na zachęcaniu przedsiębiorstw-uczestników karteli do powiadamiania organów ds. konkurencji o takim porozumieniu, co z kolei pozwala im na uniknięcie, częściowo lub w całości, kar grzywny. W tym celu Komisja i niektóre państwa członkowskie ustanowiły programy łagodzenia sankcji stosujące takie warunki. Mają one szczególne znaczenie dla przedsiębiorstw, gdyż, niezależnie od zwykłych przypadków zmowy, odkrywają one umowy zawarte bez ich wiedzy i na szeroką skalę, z użyciem faksu i poczty elektronicznej, przez ich własnych agentów handlowych z agentami innych przedsiębiorstw.

3.3.2.2

Niemniej sprawozdanie w niewystarczającym stopniu zwraca uwagę na szereg kryjących się za tym wszystkim problemów: funkcjonujące w UE programy łagodzenia sankcji różnią się zasadniczo między sobą, zarówno pod względem podstawowych warunków regulujących stosowanie środków łagodzących jak procedur; ponadto nie wszystkie krajowe organy ds. konkurencji stworzyły programy łagodzenia sankcji, jedynie 18 z nich (i Komisja) opracowało takie programy (1).

3.3.2.3

Wreszcie, wniosek o złagodzenie sankcji złożony do jednego organu nie ma zastosowania wobec pozostałych. W takim przypadku, jeżeli dane przedsiębiorstwo pragnie uzyskać zwolnienie z nałożenia kary grzywny, jest ono zobowiązane zwrócić się z wnioskiem do wszystkich kompetentnych organów ds. konkurencji. EKES uważa zatem, że podstawowe znaczenie ma zoptymalizowanie mechanizmu stosowanego w przypadku jednoczesnego składania przez przedsiębiorstwo wielu takich wniosków. Konieczne jest uproszczenie istniejących procedur celem wdrożenia systemu koordynacji w powiadamianiu o istnieniu kartelu, co automatycznie kładłoby kres udziałowi w nim.

3.3.3.1

Według sprawozdania wstępne wyniki funkcjonowania ECN zdają się być zadowalające. Komisja Europejska oraz krajowe organy ds. konkurencji we wszystkich państwach członkowskich współpracują ze sobą celem wzajemnej wymiany informacji na temat nowych spraw i decyzji. W razie konieczności, koordynują one dochodzenia, służą pomocą i wymieniają materiały dowodowe.

3.3.3.2

Współpraca ta tworzy skuteczny mechanizm prewencyjny wobec przedsiębiorstw, które stosują transgraniczne praktyki ograniczające konkurencję oraz pomaga wyeliminować te, które naruszają zasady rynkowe i powodują znaczne szkody dla konkurencji i konsumentów.

3.3.3.3

Jedną z fundamentalnych kwestii jest poufność informacji. Jest ona zapewniona dzięki specjalnej funkcji — ADO (Authorized Disclosure Officer), pozwalającej jednej lub większej liczbie osób na uczestnictwo w przekazie poufnych informacji. Mechanizmy takie zostały zastosowane kilkakrotnie od 1 maja 2004 r., głównie wspólnie z Komisją i najwyraźniej z pewnym powodzeniem.

3.3.3.4

Mimo, iż podmioty gospodarze twierdzą, że ECN jest wielkim sukcesem, EKES wszelako pragnie ostrzec Komisję przed ewentualnym problemem, który może wystąpić w dłuższej perspektywie w przypadku, gdy pojawiać się będzie znacznie więcej spraw, a mianowicie zapewnienia pełnej ochrony wymiany poufnych informacji.

3.4.1

Artykuł 82 traktatu zabrania nadużywania pozycji dominującej przez przedsiębiorstwo (czy to poprzez nakładanie nieuczciwych cen, dzielenie rynków za pomocą umów o wyłączność sprzedaży, rabaty lojalnościowe zniechęcające dostawców do współpracy z konkurencją itd.). Ponadto kontrola połączeń przedsiębiorstw podlega temu przepisowi w każdym przypadku, kiedy z fuzją wiąże się nadużycie prowadzące do wzmocnienia pozycji dominującej przedsiębiorstwa odgrywającego wiodącą rolę w tejże operacji. Artykuł ten, stanowiący zasadniczy element prawa na rzecz ochrony konkurencji, jest do pewnego stopnia niejednoznacznie interpretowany, co widać z analizy zachowań przedsiębiorstw i implikacji ich praktyk handlowych. Innymi słowy, pojęcie nadużycia pozycji dominującej wymaga jeszcze właściwego zdefiniowania i w konsekwencji przedsiębiorstwa niejednokrotnie napotykają olbrzymie trudności z ustaleniem tego, co im wolno, a co nie. Przykładowo, w odniesieniu do nadużyć w dziedzinie stosowanych cen, takich jak ceny agresywne lub obniżki, określone zachowania mogą mieć różne konsekwencje: skuteczny podmiot może prosperować na rynku, w ramach którego dominujące przedsiębiorstwo stosuje pewien poziom cen, podczas gdy inny, mniej skuteczny podmiot może być z udziału w rynku wykluczony. Czy polityka konkurencji powinna chronić tę drugą kategorię? Czy wręcz przeciwnie, nie należałoby stosować zasady, według której tylko wykluczanie podmiotów „wydajnych” jest nadużyciem?

3.4.2

Komisja opublikowała niedawno projekt wytycznych odnośnie wdrażania artykułu 82, co spotkało się z poparciem EKES-u. Pragnie ona w ten sposób ustalić sposób postępowania przy ocenie pewnych najczęściej spotykanych praktyk, jak sprzedaż wiązana, obniżki czy opusty mogące osłabić konkurencję (2). Komitet wyraża uznanie dla Komisji za wysiłki podejmowane przez nią w celu maksymalnej mobilizacji środków do zwalczania praktyk, które najprędzej mogą powodować nadużycia wobec konsumentów, aby zagwarantować jasność i pewność prawną, z jasnym określeniem, co jest nadużyciem pozycji dominującej. Oczekuje również, że analizowany obecnie projekt umożliwi przedsiębiorstwom znajdującym się w pozycji dominującej jasne określenie, czy ich postępowanie jest zgodne z prawem, a także przypomina, że aby zakończyć okres refleksji, należy zapewnić dialog z zainteresowanymi podmiotami (przedsiębiorstwami, głównie MŚP, konsumentami, partnerami społecznymi).

3.5.1

EKES z zadowoleniom zauważa, że wprowadzane zmiany charakteryzuje pragmatyzm; usprawnienia te polegają na stworzeniu systemu „one-stop shop” dla zawiadomień o proponowanych fuzjach oraz na niezbędnym doprecyzowaniu testu dot. konkurencyjności, dostosowując go jeszcze bardziej do rzeczywistej sytuacji gospodarczej i zwiększając jego spójność z obowiązującymi zasadami stosowanymi w głównych systemach kontroli połączeń przedsiębiorstw na świecie. Wreszcie, mimo iż wciąż trudno jest w praktyce okazywać korzyści związane z efektywnością uzyskane w wyniku fuzji, należy się spodziewać, że po omawianym ulepszeniu kontekstu prawnego kontrola połączeń przedsiębiorstw będzie mogła trwale przynosić korzyści konsumentom europejskim.

3.5.2

W odniesieniu do związków między wielkimi sieciami handlowymi a lokalnymi sklepami, od kilku lat zauważamy tworzenie się na ogromną skalę połączeń, co zmniejsza udział rynkowy lokalnych przedsiębiorstw handlowych z korzyścią dla sektora dużych sieci handlowych. W wyniku stosowania praktyk handlowych, posiadających czasem niezmiernie restrykcyjny charakter, takich jak polityki cenowe i wielkość opustów uzależnionych od wielkości zakupu, przedsiębiorstwa lokalne z wielkim trudem konkurują pod względem cen w obliczu znacznych możliwości manewru dostępnych dla dużych sieci handlowych, dzięki którym te ostatnie stają się jeszcze bardziej atrakcyjne dla klienta. Z drugiej strony producenci są także czasem poddawani nadmiernym naciskom w tej samej sferze. Poza tym rosnąca liczba fuzji powinna koniecznie spowodować harmonizację celów polityki konkurencji z celami polityki konsumenckiej, tak aby zagwarantować stałe zaopatrzenie rynków, zróżnicowanie oferty pod względem pozycji i jakości asortymentu. Jednocześnie nie należy ograniczać współpracy między małymi przedsiębiorstwami, dopóki ich udział w globalnym rynku nie jest w danej dziedzinie znaczący.

3.6.1

Sprawozdanie przedstawia pozytywny bilans rezultatów reorganizacji DG ds. Konkurencji w odpowiedzi na krytykę opinii publicznej wobec Komisji w odniesieniu do kilku spraw (Airtours/First Choice, Tetra Laval/Sidel i Schneider/Legrand).

3.6.2

Stworzenie stanowiska głównego ekonomisty ds. konkurencji (Chief Competition Economist) — wspomaganego przez zespół ekonomistów, wyznaczenie grupy doświadczonych urzędników celem przeanalizowania na nowo, świeżym okiem, ustaleń osób odpowiedzialnych za prowadzenie dochodzeń ze strony DG ds. Konkurencji w sprawach o newralgicznym charakterze dotyczących połączeń przedsiębiorstw, oraz wzmocnienie w ramach procedury kontroli połączeń roli urzędnika ds. przesłuchań, stanowią razem środki służące realizacji wspólnego celu, a mianowicie zwiększenia dyscypliny i przejrzystości procedury dochodzeniowej w zakresie kontroli połączeń. Środki te są zatem odpowiedzią na wielokrotne apele EKES-u, dlatego też należy odnieść się do nich z zadowoleniem.

3.6.3

EKES popiera również pomysł wyznaczenia urzędnika ds. stosunków z konsumentami (Consumer Liaison Officer), niemniej ubolewa, że niemalże rok po mianowaniu na to stanowisko, sprawozdanie nie przedstawia żadnego szczegółowego podsumowania na temat faktycznego dialogu ustanowionego z konsumentami europejskimi. Komitet oczekuje więc, że sprawozdanie z roku 2005 r. dostarczy konkretnych narzędzi pozwalających mierzyć jego skuteczność i wydajność. EKES rozpoczął jednocześnie prace nad opinią z inicjatywy własnej w tej sprawie.

3.6.4

Wydane niedawno przez EKES opinie zwróciły również uwagę na kwestię środków finansowych, jakimi dysponuje Komisja Europejska, szczególnie w dziedzinie nadzoru nad połączeniami przedsiębiorstw, i które zostały uznane za niewystarczające wobec środków, do jakich mogłyby sięgnąć odnośne podmioty. Kwestia ta pozostaje otwarta. Wydaje się, że DG ds. Konkurencji cierpi na brak wykwalifikowanych osób, które mogłyby zająć się sprawami dotyczącymi niektórych państw, w szczególności nowych państw członkowskich. Komitet jest zaniepokojony i zaskoczony takim brakiem zapobiegliwości Komisji w zarządzaniu zasobami ludzkimi i domaga się pilnego zastosowania środków zaradczych.

3.6.5

Pomimo niedawnych wysiłków celem uzyskania większej przejrzystości, Komitet stwierdza, że w zasadzie nie można mówić o aktywnej polityce konsultacji z zainteresowanymi podmiotami. W istocie, w odniesieniu do spraw o charakterze horyzontalnym, którymi zajmuje się DG ds. Konkurencji, sama informacja na temat połączeń dostępna na stronach internetowych Komisji nie może być uważana za odpowiednią formę uzyskiwania merytorycznych opinii społeczeństwa obywatelskiego i różnych zainteresowanych organizacji w świetle zasad dobrego sprawowania rządów.

3.6.6

Co do publikacji wyroków sądów krajowych w dziedzinie konkurencji na stronach internetowych Komisji stwierdzić trzeba, że wyznaczone cele informacyjne i dydaktyczne nie zostały osiągnięte (art. 15 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 1/2003). Z jednej strony system zastosowany na stronach sprawdza się tylko po części, mianowicie nowe państwa członkowskie nie przekazują niemal w ogóle kopii wyroków ich sądów krajowych. Ten stan rzeczy przeszkadza w ocenie stosowania prawa w odniesieniu do konkurencji w tych państwach i utrudnia jego pożądaną harmonizację. Z drugiej strony wyroki sądów krajowych dostępne są tylko w języku oryginalnym, co ogranicza czy wręcz uniemożliwia zapoznanie się z nimi, a mają one przecież duże znaczenie praktyczne ze względu na nieznane dotąd problemy, których dotyczą.

3.7.1

7 czerwca 2005 r. Komisja Europejska przedstawiła plan działania dotyczący pomocy państwa, na temat którego EKES wypowiedział się w odrębnym dokumencie i do którego w niniejszej opinii odsyłamy (3). Analiza sprawozdania za 2004 r. nasuwa jednak następujące ogólne spostrzeżenia:

3.7.2

Niezbędne jest zwiększenie przejrzystości informacji udzielanej przedsiębiorstwom otrzymującym indywidualną pomoc (takie jak data notyfikacji i motywy przedstawione przez państwa członkowskie). Przejrzystość ta staje się jeszcze bardziej konieczna ze względu na fakt, że na przedsiębiorstwach ciąży ryzyko odebrania im bezprawnie udzielonej pomocy, dotyczy to zwłaszcza małych i średnich, a wręcz bardzo małych firm, nawet jeżeli procedura notyfikacyjna była prowadzona przez ich własne państwo członkowskie!

3.7.3

Organy krajowe odpowiedzialne za ocenę tego, czy udzielenie pomocy spełnia ustalone kryteria, nie zawsze dysponują wystarczającą wiedzą, by przeprowadzić analizę ekonomiczną na etapie procedury notyfikacji; częstokroć to władze lokalne udzielają finansowania np. na tworzenie nowych miejsc pracy lub ochronę środowiska naturalnego, bez przeprowadzenia pogłębionej analizy podziału segmentu rynkowego, co stwarza dla przedsiębiorstw znaczną niepewność finansową, jeżeli okaże się, że pomoc taka była bezprawna.

3.7.4

W kontekście rozpatrywania pomocy finansowej na cele restrukturyzacyjne lub ratowania przedsiębiorstw zauważalne jest nadmierne skupienie się polityki wspólnotowej na skutkach ekonomicznych, które mogą dotknąć konkurentów beneficjenta pomocy państwa, a w szczególności na środkach umożliwiających „wypłatę na ich rzecz odszkodowań”. W istocie kierując się troską o przeciwdziałanie zakłóceniom konkurencji, Komisja nakłada pewne ograniczenia na przedsiębiorstwa — beneficjentów pomocy, takie jak zmniejszenie udziału procentowego w rynku na danym obszarze geograficznym, jak było w przypadku Thomson Multimedia, a nawet zobowiązanie beneficjenta do stworzenia partnerstw z jego konkurentami.

3.7.5

EKES ubolewa na tym, że troska ta kryje jeszcze jeden, równie istotny aspekt, a mianowicie skutki tych działań dla konsumenta końcowego (konsumenta jako podatnika), przy braku starannego rozważenia przez Komisję, czy udzielenie pomocy państwa będzie przeszkodą, czy też nie, dla obniżki cen, zwiększenia oferty produktowej i usług lub nawet podwyższenia jakości. Interes konsumentów leży jednak u podstaw polityki konkurencji, stąd też prawo do uzyskania pomocy państwa musi bezwzględnie podlegać tym samym wymogom dyscypliny pod względem analiz długoterminowych, jakie stosuje się w przypadku praktyk ograniczających konkurencję i połączeń przedsiębiorstw.

3.7.6

Ogólnie rzecz biorąc EKES pragnie wyrazić swoje zaniepokojenie ewentualnym powstaniem zakłóceń konkurencji w wyniku różnic w sposobie udzielania pomocy państwa w poszczególnych państwach członkowskich. Przede wszystkim EKES jest zaniepokojony zbyt często dyskryminującym charakterem pomocy państwa. Państwa często mobilizują się celem dokonania inwestycji i ratowania dużych firm, zaniedbując małe i średnie (które de facto zapewniają cztery miejsca pracy na pięć w Unii Europejskiej) i stawiając pewne sektory lub typy przedsiębiorstw w uprzywilejowanej pozycji. Sytuacja ta nie jest korzystna dla rozwoju przedsiębiorczości i prowadzi do ochłodzenia klimatu gospodarczego, który nie jest dostatecznie dynamiczny i który nie sprzyja wchodzeniu na rynek nowych podmiotów.

4.1.1

W kolejnych sprawozdaniach Komisja powinna zwracać szczególną uwagę na skutki rozszerzenia, a nawet poświęcić osobny rozdział na dokonanie bilansu zmian w prawodawstwie i sposobie monitorowania wdrażania prawodawstwa wspólnotowego.

4.1.2

Celem zwiększenia bezpieczeństwa prawnego, wydawałoby się, że kluczowe znaczenie ma uproszczenie systemu łagodzenia sankcji. Biorąc pod uwagę poufny charakter danych podlegających obowiązkowi informacyjnemu oraz niedogodność powielania tej samej procedury wobec różnych zainteresowanych odnośnych organów (gdyż porozumienie może mieć skutki w kilku państwach członkowskich), stosowne byłoby przeprowadzenie reformy polegającej na wzajemnym uznawaniu lub nawet wprowadzeniu systemu „one-stop shop”.

4.1.2.1

Niezmiernie pożądane byłoby większe zbliżenie do siebie krajowych programów łagodzenia sankcji w drodze elastycznej i pośredniej harmonizacji, która mogłaby przybrać formę wymiany najlepszych praktyk.

4.1.3

W ramach bieżącej rewizji polityki Komisji w zakresie nadużyć pozycji dominującej, wprowadzanej w projekcie wytycznych, należy wyjaśnić szereg kwestii, aby oceny takich nadużyć zostały ukierunkowane na oszacowanie szkodliwych skutków nadużyć dla konsumenta. Komisja musi doprecyzować, co oznacza „pozycja dominująca” i szczególnie, co stanowi nadużycie oraz jakie są ich poszczególne rodzaje. Powinna wreszcie dokonać wyraźnego rozdziału między konkurencją opartą o zasady prawne i o rzeczywiste rezultaty a bezprawną, naruszającą zasady konkurencji i interesy konsumentów.

4.1.4

W zakresie kontroli połączeń przedsiębiorstw, celem dokonania oceny, na ile użyteczne jest uwzględnienie korzyści płynących z efektywności, sprawozdanie Komisji mogłoby zająć się w przyszłości analizą tego typu operacji i ich wpływem na konsumentów.

4.1.5

Celem zapewnienia bardziej sprawiedliwej równowagi między produkcją a dystrybucją i na poziomie samej dystrybucji (zapewniając, aby całkowicie nie znikły przedsiębiorstwa handlowe działające w obszarach wiejskich, obszarach miejskich znajdujących się w niekorzystnej sytuacji oraz na słabo zaludnionych terenach), powinna zostać przeprowadzona analiza dotycząca instrumentów konkurencji, przepisów w zakresie prowadzenia działalności handlowej lub środków pomocowych dla małych firm, aby nie blokować potencjalnym podmiotom dostępu do rynku i umożliwić MŚP korzystanie z pomocy państwa.

4.1.6

Użyteczne byłoby zamieszczenie w kolejnych sprawozdaniach informacji na temat powiązań między urzędnikiem ds. stosunków z konsumentami a organizacjami konsumenckimi przy rozpatrywaniu spraw: czy, w razie konieczności, organizacje takie mogły przedstawić opinię lub przesłać do Komisji informacje dotyczące połączeń, praktyk ograniczających konkurencję lub nadużywania pozycji dominującej? Istotne jest wykazanie skuteczności pracy urzędnika ds. stosunków z konsumentami.

4.1.7

Stosowne byłoby, celem poprawienia działania systemu publikacji wyroków sądów krajowych, stworzenie sieci korespondentów zbierających informacje na temat decyzji organów sprawiedliwości, tak aby obecny system stał się skuteczniejszy i działał bez opóźnień. W tym celu należałoby zaangażować bardziej znaczące zasoby ludzkie i finansowe.

4.2.1.1

Ocena funkcjonowania polityki konkurencji powinna umożliwić sprawdzenie, czy naprawdę skutecznie przyczynia się ona do „wolnej i niezakłóconej konkurencji” w UE oraz ocenę skuteczności walki z faktycznymi monopolami i nadużywaniem pozycji dominującej oraz ich wpływu na tworzenie się nowych przedsiębiorstw i wzrost przedsiębiorczości. Komisja nie powinna ograniczać zawierania porozumień między MŚP, aby mogły przeciwstawiać się konkurencji dużych grup i powinna skoncentrować więcej środków na skuteczniejszej walce z najpoważniejszymi przypadkami zakłóceń.

4.2.1.2

Poruszając temat wolnych zawodów, Komisja, po komunikacie z 9 lutego 2004 r., opublikowała sprawozdanie na temat konkurencji w tym sektorze (4), w którym przedstawiła osiągnięty postęp w kwestii eliminacji niepotrzebnych ograniczeń konkurencji, takich jak ceny stałe, przepisy dotyczące reklamy, warunki dostępu do zawodu i pewne zastrzeżone czynności. Komitet zachęca Komisję do działania zgodnie ze swoimi zobowiązaniami i potwierdza stanowisko przyjęte jednomyślnie w swojej opinii w sprawie sprawozdania o polityce konkurencji z 2003 r., zgodnie z którym wprowadzanie mechanizmów bardziej otwartych na konkurencję pozwoliłoby wykonującym wolne zawody poprawić jakość i zakres oferowanych usług, co przyniosłoby bezpośrednie korzyści konsumentom i przedsiębiorstwom.

4.2.2.1

Według EKES-u zagadnienie konkurencji należy analizować w świetle ogólnej spójności Unii i zastanowić się, czy zachowania jeszcze zbyt narodowe (wszelkie rodzaje bezpośredniej lub ukrytej pomocy państwa dla „sztandarowych przedsiębiorstw krajowych”, pomoc celem przyciągnięcia inwestycji, zachowania dyskryminacyjne, trwałość rzeczywistych monopoli i nadużywanie pozycji dominującej itp.) nie prowadzą do utrzymania podziałów jednolitego rynku i hamowania zbliżenia podmiotów gospodarczych w Unii. Uwzględniając to, Komisja powinna przeprowadzić również gospodarcze i społeczne analizy globalnego oddziaływania swoich decyzji politycznych, jak również zaapelować do Rady i państw członkowskich o spowodowanie zmiany zachowań i praktyk podziału, które działają wbrew interesom podmiotów gospodarczych i społecznych.

4.2.3.1

EKES jest do dyspozycji Komisji, jeśli chodzi o poszukiwanie rozwiązań mających zapewnić większą przejrzystość — w granicach dopuszczalnych dla świata biznesu — wobec podmiotów, których dotyczy polityka konkurencji: przedsiębiorstw, partnerów gospodarczych i społecznych, konsumentów i innych podmiotów społeczeństwa obywatelskiego. W dziedzinie połączeń należy szczególnie zastanowić się nad możliwościami zorganizowania aktywniejszego udziału tych ostatnich, tak dzięki konsultacjom, jak i przesłuchaniom, co odpowiadałoby trosce o dobre sprawowanie rządów i o demokrację uczestniczącą. Ogólniej rzecz ujmując, w oparciu o sieć Euro Info Centers (EIC) istniejącą przy DG ds. Przedsiębiorstw i Przemysłu, całość sieci izb handlowych, przemysłowych i organizacji konsumenckich, należałoby stworzyć sieć informacji na szczeblu lokalnym, aby lepiej informować o priorytetach polityki konkurencji oraz uczulać tak przedsiębiorstwa, jak konsumentów na ich prawa i obowiązki. Niezbędne jest zapewnienie takiego stałego i wydajnego dostępu do informacji, zwłaszcza w nowych państwach członkowskich i krajach kandydujących.

4.2.4.1

Polityka konkurencji jest istotnym elementem dla zapewnienia rzeczywistego funkcjonowania europejskiego rynku wewnętrznego. Jej braki wskazują na konieczność rzeczywistego zakończenia prac nad ustanowieniem jednolitego rynku oraz powstrzymania praktyk powodujących regularnie jego ograniczanie. Jednakże sama ta polityka nie wystarczy: aby z powodzeniem wdrożyć odnowioną strategię lizbońską i skuteczną politykę ochrony konsumentów konieczna jest koordynacja z całą polityką Unii. Pilne jest opracowanie społeczno-gospodarczego projektu spójności dla Unii, w ramach którego polityka konkurencji zachowałaby swą specyficzną rolę oraz uzyskała nową rację bytu: zapewnienie równych szans dostępu dla wszystkich do jednolitego rynku, tak aby konsumenci, przedsiębiorcy i pracownicy rzeczywiście odnosili korzyści z pierwszoplanowego rynku w skali światowej.

9.5.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 110/14

1.1

Komitet z zadowoleniem przyjmuje propozycję Komisji polegającą na wyposażeniu finansowania normalizacji europejskiej w pewne, jasne i przejrzyste ramy prawne, zważywszy na znaczenie, jakie system norm ma dla prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego i dla konkurencyjności przemysłu europejskiego, jak również na rolę, jaką odgrywają europejskie normy techniczne we wspieraniu prawodawstwa i polityk wspólnotowych.

1.2

Komitet podkreśla, że normalizacja europejska jest i nadal powinna być działaniem dobrowolnym, przeprowadzanym przez zainteresowane strony i dla nich, mającym ściśle określony cel: opracować normy i inne produkty normalizacji, które spełniają ich wymagania.

1.3

Komitet zaleca Radzie, Parlamentowi Europejskiemu i Komisji obranie bardziej proaktywnego podejścia w europejskiej polityce normalizacji. Należy ją traktować jako jedną z polityk Unii o fundamentalnym znaczeniu dla realizacji niedawno odnowionej strategii lizbońskiej; powinna ona także przyczyniać się do krzewienia w instytucjach europejskich i krajowych oraz w przedsiębiorstwach rzeczywistej „kultury norm” jako elementu o strategicznej wadze zarówno na płaszczyźnie wewnętrznej, jak i międzynarodowej.

1.4

Komitet uważa, że istotne jest zagwarantowanie pełnego uczestnictwa zainteresowanych stron we wzmocnionym europejskim systemie norm, w szczególności zaś udziału organizacji pozarządowych, MŚP, organizacji konsumenckich i tych zajmujących się ochroną środowiska, zapewniając także wsparcie finansowe dla kształcenia wykwalifikowanego personelu.

1.5

Komitet podkreśla, że normalizacja europejska ma zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania i konsolidacji rynku wewnętrznego, szczególnie dzięki dyrektywom dotyczącym „nowego podejścia”, w sektorach zdrowia, bezpieczeństwa, ochrony środowiska i konsumentów, jak również dla zagwarantowania interoperacyjności w wielu sektorach, przede wszystkim w sektorach transportu i telekomunikacji. Pozwala ona ponadto zwiększyć konkurencyjność przedsiębiorstw dzięki temu, że sprzyja swobodnemu przepływowi towarów i usług na rynkach wewnętrznym i światowym.

1.6

Zdaniem Komitetu europejskiemu systemowi norm należy zapewnić — jako elementowi strategicznemu i nieodzownemu — prawidłowe i trwałe zarządzanie finansowanymi działaniami, jak również możliwość realizacji wspólnych celów współpracy oraz ustanowienia warunków administracyjnych i finansowych niezbędnych — z jednej strony — do zachowania jego niezależności i neutralności, z drugiej — do zwiększenia jego operacyjności i ulepszenia działalności normodawczej.

1.7

Komitet uważa, że zaproponowana łączna kwota nie wystarcza na utrzymanie całego systemu normalizacji europejskiej w rozważanym okresie pięcioletnim i że należy ją zwiększyć ponad obecny próg 2 % w celu umożliwienia swobodnej działalności normotwórczej i rozpowszechniania norm, tak aby była ona dostosowana do sytuacji po rozszerzeniu Unii i do perspektyw związanych z akcesją państw kandydackich w przyszłości.

1.8

Komitet podkreśla wagę:

1.9

ESO oferują infrastruktury i usługi niezbędne do tworzenia norm, lecz same ich nie tworzą, są one bowiem owocem pracy ekspertów technicznych. Zdaniem EKES-u należy tę kwestię uwypuklić w motywach.

1.10

Łączna kwota 134 mln euro, zaproponowana przez Komisję na okres 2006 — 2010, wydaje się z trudem wystarczać.

2.1

Komitet zawsze opowiadał się za szerszym zastosowaniem normalizacji europejskiej w polityce i legislacji Unii w celu skuteczniejszego — odpowiednio do potrzeb tak społeczeństwa, jak przedsiębiorstw — upowszechniania normalizacji technicznej w nowych dziedzinach, takich jak: usługi, technologie informacyjne i komunikacyjne, transport, ochrona konsumentów i środowiska.

2.2

W szczególności wzrasta wśród przedstawicieli przedsiębiorstw i innych zainteresowanych stron świadomość korzyści, jakie normalizacja daje światu biznesu: świadomość ta wyraża się poprzez umocnienie zasadniczych struktur europejskich zajmujących się normalizacją (CEN/CENELEC/ETSI), jak też poprzez pełne uczestnictwo wszystkich zainteresowanych, a zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorstw, w procesie opracowywania norm.

2.2.1

Biorąc pod uwagę potencjał, jaki organizacje te przedstawiają dla realizacji celów strategii lizbońskiej, EKES pragnąłby, aby zorganizowanemu społeczeństwu obywatelskiemu przyznano znaczące miejsce w ich radach administracyjnych.

2.3

W celu zwiększenia obecności i uczestnictwa różnych podmiotów społeczeństwa obywatelskiego w procesach normalizacji w ramach CEN, CENELEC i ETSI (1), udział w nich biorą na pełnych prawach takie organizacje, jak ANEC, ETUI-REHS, NORMAPME, a od niedawna ECOS (2), powstały w listopadzie 2002 r.

2.4

Komitet wielokrotnie (3) opowiadał się za rewizją ram legislacyjnych obecnie regulujących normalizację, mając na uwadze konieczność dostosowania ich do najnowszych osiągnięć i nowych wyzwań w dziedzinie europejskich norm technicznych i upraszczania prawodawstwa, jak też konieczność uzgodnienia ich z zasadą „lepszego stanowienia prawa” (4) i wytycznymi „polityki przemysłowej w rozszerzonej Europie” (5), jak również z priorytetami strategii rynku wewnętrznego na lata 2003 — 2006 (6).

2.5

Komitet miał także sposobność opowiedzieć się za wprowadzeniem stałych ram finansowych dla normalizacji europejskiej, wspartej na solidnych podstawach prawnych. Podobnie należy zapewnić współfinansowanie przez Komisję i Państwa Członkowskie prac normalizacyjnych, infrastruktur europejskich oraz działań zmierzających do poprawy sprzężenia zwrotnego między ESO w celu zwiększenia ich skuteczności w procesie tworzenia europejskich norm technicznych i w propagowaniu standardów międzynarodowych.

2.5.1

Silniejsze włączenie w te działania przedstawicieli Państw Członkowskich mogłoby zapewnić lepsze, terminowe tworzenie norm przeznaczonych dla zainteresowanych podmiotów.

2.6

Rozwijanie europejskiej kultury normalizacji technicznej ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia skutecznego i zrównoważonego funkcjonowania rynku wewnętrznego Unii 25 państw. Ważne jest zatem, by na szczeblu europejskim zapewnić istnienie struktur mogących skutecznie odpowiedzieć na:

2.7

W roku 2004 łączna liczba norm europejskich wyniosła ok. 1 200 dla CEN i ok. 400 dla CENELEC: dzięki temu całkowita liczba norm europejskich przyjętych przez obie organizacje wzrosła do 15 tys.

2.8

Warunki, które doprowadziły do takiego sukcesu, należy — w opinii Komitetu — w całości zachować, a ewentualnie także ulepszyć. Jego zdaniem nowe ramy prawne regulujące finansowanie prac normalizacyjnych, oparte na art. 95 i 157 traktatu, nie mogą w żaden sposób pomniejszać znaczenia natury i zasadniczych cech procesu normalizacyjnego, który winien pozostać nieskrępowany, dobrowolny i konsensualny.

2.9

Ponadto Komitet ma świadomość, jak ważne są racjonalizacja, konsolidacja i zapewnienie długotrwałości ram finansowych centralnych struktur europejskich, także w związku z odnotowanym w ostatnich latach coraz częstszym stosowaniem norm technicznych.

2.9.1

W istocie nasila się dążenie do uniknięcia nowych barier dla handlu za pomocą systemu norm, który by utrzymał konkurencyjność towarów, usług i europejskich procesów przemysłowych, zmierzając do realizacji gospodarczych, społecznych i ekologicznych celów rozwoju wytyczonych przez strategię lizbońską.

2.10

Jak dotąd nie istnieją jeszcze na szczeblu europejskim przepisy, które by jednoznacznie regulowały zasady finansowania systemu norm technicznych i umożliwiały Komisji finansowe wsparcie wszystkich prac normalizacyjnych za pomocą dodatkowych środków.

2.10.1

Jak wiadomo, prace te obejmują dziedziny od technologii informacyjnych i komunikacyjnych po transport; od ochrony środowiska i konsumentów po bezpieczeństwo przetwarzania żywności i bezpieczeństwo artykułów spożywczych; od badań poprzedzających tworzenie norm i jemu towarzyszących po sektor usług i sektor nowych produktów normalizacji (new deliverables) (7).

2.11

Z drugiej strony należy zapewnić większą spójność i stabilność centralnych struktur CEN, CENELEC i ETSI, szczególnie po przystąpieniu nowych Państw Członkowskich i w obliczu przyszłych procesów rozszerzenia Unii.

2.12

Podczas gdy krajowe organizacje normalizacyjne mogą się finansować ze swoich bezpośrednich dochodów ze sprzedaży produktów i usług, fundusze infrastruktur wspólnotowych zależą wyłącznie od składek członkowskich i dodatkowych środków z UE i EFT-y, które pod wieloma względami wydają się niewystarczające do zapewnienia skuteczności i trwałości europejskiego systemu norm.

2.13

W konkluzjach przyjętych w 2002 r. Rada wezwała organy publiczne, by przyznały strategiczne znaczenie normalizacji i podjęły zdecydowane kroki w tym kierunku, w szczególności poprzez konkretny wkład przeznaczony na utrzymanie skutecznych i wydajnych infrastruktur normalizacyjnych.

2.14

W grudniu 2004 r. Rada przyjęła do wiadomości inicjatywę Komisji mającą na celu zreformowanie ram instytucjonalnych i zaproponowanie nowej podstawy prawnej zasad finansowania normalizacji europejskiej (8); wezwała w ten sposób Komisję, Państwa Członkowskie oraz krajowe i europejskie organizacje normalizacyjne, by rozważyły możliwe sposoby optymalizacji europejskiego systemu normalizacyjnego w celu jak najlepszego wykorzystania dostępnych zasobów i zbadania innych dróg zapewnienia skutecznego finansowania normalizacji w Europie (9).

2.15

Komisja wypracowała różne propozycje (10) możliwych scenariuszy finansowania europejskiego systemu norm:

2.16

Wyłączne finansowanie europejskiego systemu norm przez przemysł i inne zainteresowane strony miałoby ograniczenie polegające na niemal całkowitej koncentracji na wytwarzaniu norm technicznych zgodnych z dyktatem rynku, zmierzających zatem do zwiększenia konkurencyjności Unii na rynku światowym.

2.16.1

Ten typ finansowania miałby zaletę polegającą na tym, że wynikałby bezpośrednio z woli przedsiębiorstw i odzwierciedlał potrzeby rynku, natomiast nie byłby warunkowany czynnikami zewnętrznymi. Zarazem mógłby on jednak mieć poważne konsekwencje dla ochrony, nade wszystko zaś zrównoważonej ochrony, wszystkich reprezentowanych interesów, zwłaszcza interesów MŚP.

2.17

Opcja polegająca na wyłącznym finansowaniu omawianego systemu przez Państwa Członkowskie za pośrednictwem ESO, będących członkami CEN, CENELEC i ETSI — mogłaby osłabić ogólnoeuropejską koordynację i spójność europejskiego systemu norm.

2.17.1

Z drugiej strony opcja taka mogłaby w znacznym stopniu realizować przewidziane w traktacie zasady pomocniczości i proporcjonalności.

2.18

Silniejsze zaangażowanie ze strony Komisji przyczyniłoby się do nadania normom technicznym większej wartości dodanej na szczeblu europejskim, prowadząc do wycofania norm krajowych niezgodnych z europejskimi i umacniając sposób funkcjonowania jednolitego rynku, także w kategoriach efektów skali dla produkcji przemysłu europejskiego.

2.18.1

Komisja miałaby możliwość wpływania na proces normalizacyjny i kierowania nim zgodnie z punktem widzenia Wspólnoty, co mogłoby poprawić zauważalność i spójność realizowanych przez nią polityk, jak też zwiększyć skuteczność wsparcia dla nich.

2.19

Co się tyczy wydatków, niedawne badania (11) pokazały, że roczne koszty systemu norm CEN/CENELEC/ETSI wynoszą ok. 700 mln euro, a ich rozkład jest następujący:

2.20

Co się tyczy dochodów, główne źródła finansowania mogłyby przedstawiać się następująco:

2.21

Obecnie wsparcie finansowe dla normalizacji europejskiej ma za podstawę kilka aktów prawnych, które w przeważającej mierze nie zawierają jednoznacznych i konkretnych postanowień w kwestii warunków finansowania. Zgodnie z tymi aktami Komisja może zwrócić się do europejskich organizacji normalizacyjnych (CEN, CENELEC, ETSI) o opracowanie norm europejskich wspierających realizowane przez nią polityki.

2.22

Wsparcie finansowe dla normalizacji europejskiej podlega ramom stosunków partnerstwa ustanowionych pomiędzy Komisją, EFT-ą a europejskimi organizacjami normalizacyjnymi oraz opisanych w ogólnych wytycznych współpracy podpisanych 28 marca 2003 r.

2.23

Finansowanie działań w zakresie normalizacji europejskiej dotyczy zasadniczo:

2.23.1

Podobnie normalizacja przyczynia się do ograniczenia liczby przeszkód technicznych w handlu międzynarodowym dzięki porozumieniom zawartym w ramach WTO, takim jak TABD (Transatlantycki Dialog Gospodarczy) i MEBF (Forum Gospodarcze Mercosur/Unia Europejska), jak również dzięki transpozycji europejskich norm technicznych do norm międzynarodowych: ISO, IEC, ITU.

3.1

W celu zachowania nieodzownych cech charakterystycznych europejskiego procesu normalizacji, który powinien być dobrowolny, oparty na konsensusie i ukierunkowany na rynek, należałoby zdaniem Komitetu wprowadzić nowy motyw w następującym brzemieniu:

„Proces normalizacji powinien być dobrowolny, oparty na konsensusie i ukierunkowany na rynek. Cechy te należy zachować i wzmocnić za pomocą nowych wspólnotowych podstaw prawnych finansowania normalizacji europejskiej, zgodnie z planem działania na rzecz normalizacji europejskiej przyjętym przez Komisję w październiku 2005 r.: plan taki należy corocznie aktualizować w oparciu o konsensus osiągnięty przez ESO i zainteresowane strony.”

3.2

Komitet sądzi, że tempo przemian technologicznych nie usprawiedliwia wspierania przez przemysł licznych konsorcjów i forów opracowujących specyfikacje techniczne, a powstających poza formalnym procesem normalizacji europejskiej. Istnieje bowiem ryzyko, że osłabi to fundamentalne elementy normalizacji europejskiej: możliwość udziału wszystkich ekspertów, w szczególności z małych przedsiębiorstw; przejrzystość całego procesu; rozszerzenie podstawy dobrowolnego konsensusu. Komitet uważa przeto za ważne włączenie do tekstu następującego nowego motywu:

„Istotne jest, by nowe podstawy prawne zapewniły zwiększenie skuteczności normalizacji i jej wzmocnienie, tak aby można było w ramach przejrzystego, otwartego i dobrowolnego procesu spełnić wymogi związane z nowymi produktami normalizacji: specyfikacjami technicznymi, raportami technicznymi i przewodnikami. Nad produktami (deliverables) (12) tymi czuwać powinny ESO, tak aby zaspokajać potrzeby wszystkich zainteresowanych stron, zwłaszcza tych słabiej zorganizowanych i o mniejszych rozmiarach, bądź spełniać zasadne żądania organizacji konsumenckich.”

3.3

Według Komitetu należałoby zmienić obecny motyw 4 w tym sensie, że celem powinno być ustanowienie podstaw prawnych nie tylko do celów „finansowania przez Wspólnotę wszelkich działań normalizacji europejskiej niezbędnych do wdrażania wspólnotowej polityki i prawodawstwa”, lecz także do celów wzmacniania europejskiego procesu normalizacji jako zasadniczego czynnika konkurencyjności przemysłu europejskiego, ochrony konsumenta, ochrony zdrowia i dobrobytu obywateli europejskich.

„Niezbędne jest ustanowienie jasnych, pełnych i precyzyjnych podstaw prawnych do celów finansowania przez Wspólnotę wszelkich działań normalizacji europejskiej niezbędnych do wdrażania wspólnotowej polityki i prawodawstwa oraz do celów wzmacniania samego europejskiego procesu normalizacji jako zasadniczego czynnika konkurencyjności przemysłu europejskiego, upowszechniania nowych innowacyjnych technologii, ochrony konsumenta, ochrony zdrowia i dobrobytu obywateli europejskich.”

3.4

Zdaniem Komitetu należy wyraźniej podkreślić, że europejskie organizacje normalizacyjne nie tworzą norm technicznych, lecz świadczą usługi infrastruktury europejskiej, w ramach której normy opracowywane są przez ekspertów reprezentujących uczestniczące zainteresowane strony; należałoby zatem dodać nowy motyw po motywie 8:

„Europejskie organizacje normalizacyjne zasadniczo zapewniają usługi infrastrukturalne w procesie wytwarzania norm technicznych, które w przeważającej mierze są owocem nieskrępowanej, opartej na konsensusie współpracy fachowców reprezentujących zainteresowane strony.”

3.5

EKES proponuje, by w artykule 3 wniosku dotyczącego decyzji, zatytułowanym „Działalność normalizacyjna kwalifikująca się do finansowania europejskiego”, w punkcie 1 dodać po punkcie f) dwa nowe punkty g) i h):

3.5.1

Jak to już powiedziano w punkcie 1.4 niniejszej opinii, szczególnego znaczenia nabiera kształcenie zainteresowanych podmiotów w zakresie normalizacji. Artykuł 3, nowy punkt g):

„Kształcenie przedstawicieli zainteresowanych stron, zwłaszcza małych przedsiębiorstw, sektora usług i dystrybucji oraz mniej zorganizowanych organizacji, dotyczące czy to ogólnie procesu normalizacyjnego, czy to konkretnych kwestii technicznych, w celu wzmocnienia zdolności współtworzenia norm europejskich i międzynarodowych.”

3.5.2

Dla zapewnienia coraz większego udziału wielu aktorów społeczeństwa obywatelskiego w procesach normalizacyjnych — konieczne wydaje się wzmocnienie łączności sieciowej pomiędzy nimi. Artykuł 3, nowy punkt h):

„Wzmocnienie interdyscyplinarnej koordynacji metod, procedur i polityk oraz europejskich interaktywnych sieci informatycznych między krajowymi/regionalnymi organizacjami normalizacyjnymi.”

3.6.1

Działalność organizacji normalizacyjnych można skojarzyć z działalnością w ogólnym interesie gospodarczym, ponieważ polega ona na wytwarzaniu usług niezbędnych dla zdrowia, środowiska naturalnego i zrównoważonego rozwoju.

3.6.2

Zdaniem EKES-u działalność centralnych sekretariatów europejskich organizacji normalizacyjnych mogłaby być finansowana zarówno poprzez przyznawanie „dotacji na konkretne działanie” lub „dotacji na ogólne funkcjonowanie” (13), jak i poprzez zaproszenie do składania ofert („procurement”), zgodnie z procedurą przetargów. Zasadniczo potrzeba bardziej elastycznego podejścia.

3.6.3

Artykuł 5, „Zasady finansowania”, punkt 5. Co się tyczy umów ramowych o partnerstwie zawieranych między ESO a Komisją (art. 5), zdaniem Komitetu byłoby stosowne, aby były one owocem prawdziwie równego partnerstwa i nie były jednostronnie narzucane. Ponadto należałoby usprawnić procedury kontroli administracyjnej i biurokratyczne, unikając uciążliwych systemów certyfikacji i audytu poniesionych kosztów, a wprowadzając systemy ryczałtowe, które w 100 % pokrywałyby koszty marginalne.

3.7.1

Poza zasadniczymi celami normalizacji, tj. ułatwianiem handlu, poprawą jakości życia, przyczynianiem się do poprawy zdrowia i bezpieczeństwa procesów i usług, należy zwrócić szczególną uwagę na aspekty związane ze środowiskiem naturalnym.

3.7.2

Za przykład posłuży zintegrowana polityka produktów, która ogniskuje się wokół pojęcia „ekologicznego cyklu życia” (14). Analizy związanych ze środowiskiem naturalnym aspektów na poziomie przedsiębiorstwa i „terenu” zostały już włączone do normy EN/ISO 14.001, którą przyjęto jako normę europejską. Również inne normy serii ISO 14.000 (zarządzanie środowiskiem) są stosowane w praktyce w Unii Europejskiej: ISO 14.020 — oznakowanie i informacje ekologiczne; ISO 14.030 — ocena oddziaływania na środowisko; ISO 14 040 — LCA (ocena cyklu życia, „Life Cycle Assessment”).

3.8.1

Zdaniem Komitetu należałoby zmienić ustęp 2 artykułu 6, zgodnie z nowym, zmienionym motywem 4.

9.5.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 110/19

1.1

Zielona księga Komisji Europejskiej jest niezwykle ważnym dokumentem strategicznym na drodze do osiągnięcia pełnej integracji rynków finansowych w Europie. Jak wiadomo, rozwój gospodarczy i wzrost państw europejskich są ściśle powiązane z rozwojem i integracją rynków finansowych, integracją stanowiącą również pełną realizację trzeciego etapu Unii Europejskiej.

1.2

Pomijając dyskusję akademicką co do tego, czy rozwój finansowy poprzedza czy też jest konsekwencją rozwoju gospodarczego, wydaje się istotne podkreślenie, że w odniesieniu do dualistycznego ukierunkowania na sektor bankowy i ukierunkowania na rynki finansowe, charakteryzującego tzw. model anglosaski (a w szczególności amerykański), w porównaniu z „modelem europejskim”, obecne trendy w stosowanym prawodawstwie oraz ukierunkowanie Unii wydają się wskazywać na chęć kontynuowania prac w kierunku pełnej integracji tych dwóch rodzajów podejścia w naszym systemie gospodarczym.

1.3

Rynki i instytucje finansowe istotnie odgrywają zasadniczą rolę w społeczeństwie, gdyż łączą ze sobą jednostki posiadające „deficyt” finansowy z jednostkami posiadającymi „nadwyżkę”, zgodnie z zasadami opartymi na kryteriach efektywnej alokacji i racjonalności. Ponadto należy pamiętać, że uczciwa konkurencja i konkurencyjność między przedsiębiorstwami powstaje na rynku kapitałowo-kredytowym wcześniej niż na rynku towarowym.

2.1

Dyrektywa nr 85/611/EWG stanowi ramy regulacyjne, w których rozwijał się w ostatnich latach ten sektor. Tworzy ona rdzeń prawodawstwa europejskiego w zakresie zarządzania oszczędnościami w ogóle, a UCITS w szczególności. Pomimo, że nie został dokończony proces usuwania na obszarze UE barier legislacyjnych, utrudniających transgraniczną lokalizację i wprowadzanie do obrotu transgranicznego produktów, rynek UCITS działa w ujednoliconym kontekście regulacyjnym.

2.2

Rozwój rynku UCITS jest ciągłym i postępujących procesem. W ciągu ostatnich lat wielkość zarządzanych aktywów netto odnotowała dwucyfrowy wzrost. Dane uzyskane z European Fund and Asset Management Association, Investment Company Institute, and other Mutual Fund Association wskazują, że w okresie 1996 — 2005 rynek obejmujący UE, Republikę Czeską, Węgry, Polskę, Norwegię i Szwajcarię osiągnął łączną roczną stopę wzrostu w wysokości 14,5 %, zwiększając się z ok. 1 450 mld EUR do ponad 4 900 mld EUR aktywów netto.

2.3

Publikacja (1) rocznych danych dot. liczby funduszy i całkowitego kapitału funduszy w skali światowej podkreśla natężenie tego zjawiska, zarówno jeżeli chodzi o liczbę, jak i wysokości zarządzanych kwot.

2.4

EKES dostrzega trudności, lecz uważa, że należy rozwiązać problem spójności fiskalnej, aby zwiększyć potencjał wzrostu UCITS. Na strategie internacjonalizacji w sektorze mogą mieć wpływ bariery wejścia i bariery wyjścia. Bariery wyjścia powstają, gdy opodatkowani są subskrybenci nierezydenci w oparciu o prawodawstwo krajowe dotyczące funduszy. Bariery wejścia utworzone są przez prawodawstwo w kraju stałego zamieszkania subskrybenta.

2.5

Prawie we wszystkich państwach UE reguły podatkowe stosujące się do UCITS zdają się wzorować na zasadzie neutralności inwestowania w fundusze w porównaniu z inwestowaniem bezpośrednim; praktycznie wszystkie kraje europejskie stosują — formalnie lub zasadniczo — ten model przejrzystości fiskalnej ( no veil ), zgodnie z którym dochód inwestora opodatkowany jest bezpośrednio. Wspomniany model przejrzystości stosuje zasadę capital export neutrality (neutralności wywozu kapitału), a w wypadku, gdy dochód z funduszy nie jest opodatkowany u źródła, inwestorzy płacą podatek na podstawie zasady miejsca zamieszkania.

3.1

W europejskim sektorze finansowym średnia wielkość UCITS stanowi mniej niż jedną trzecią wielkości ich amerykańskich odpowiedników; dlatego też w zarządzaniu funduszami ekonomie skali są mniejsze, co ogranicza dochód netto inwestorów końcowych.

3.2

Niemniej jednak, nawet jeżeli priorytetowym celem Komisji jest stworzenie przepisów dotyczących „finansowania produktów”, EKES uważa, że faktyczne korzyści dla inwestorów zależą od kompleksowych przepisów regulujących system finansowy (a zatem prawodawstwa dotyczącego zarówno produktów i usług).

3.3

Ponadto zielona księga kładzie nacisk na fakt, że podzlecanie (outsourcing) pewnych funkcji potencjalnie rodzących konflikt interesów może pociągać za sobą zwiększenie ryzyka operacyjnego; EKES jest zdania, że jest to istotne zagadnienie, które musi być poruszone w odpowiednich uregulowaniach prawnych.

3.4

Jeżeli dany proces zostanie podzielony na kilka części, które powierzy się różnym organizacjom, problemów nie nastręczają aspekty techniczne takiej fragmentacji, lecz równowaga, z którą rozwija się (nowy) rynek regulujący stosunki między kupującym a sprzedającym. Weźmy jako przykład sektor analiz finansowych. W powszechnej praktyce analizy finansowe nie są kupowane ani sprzedawane niezależnie, lecz w ramach innych usług, zwykle o charakterze operacyjnym; stąd na przykład makler sprzedający obligacje w zasadzie rozpowszechnia analizy różnych obligacji w zamian za ciągłość operacyjną bazującą na stawkach prowizji, które uwzględnią również koszt takich analiz.

3.5

Rozpowszechnianie informacji (analiz) odbywa się zatem zgodnie z logiką rynku typową dla „dóbr publicznych”: dostarczana jest dana ilość potrzebnych informacji, a cenę stanowi suma cen zapłaconych przez różnych kupujących; jednakże z tych kupujących w rzeczywistości jedynie część płaci cokolwiek. Skutek jest co najmniej destabilizujący: sporządzanie analiz jest czynnością niedostatecznie wynagradzaną, co jest bodźcem dla zwiększenia ekonomii skali w tej branży, wraz z nieuniknionym spadkiem jakości, a ponadto bodźcem do uzyskiwania korzyści z kosztów wynikających także z konfliktu interesów (na przykład interwencja brytyjskiego FSA w sprawie preferencyjnych prowizji [soft commission] uzgadnianych między maklerami/dealerami a zarządzającymi aktywami). EKES jest zdania, że należałoby jak najbardziej unikać pomieszania ze sobą mechanizmów ustalania cen w sektorze pośrednictwa w zakresie ryzyka kapitału finansowego z mechanizmami ustalania cen w sektorze pośrednictwa/transformacji ryzyka inwestycyjnego.

A.

Wyeliminowanie niepewności dotyczącej uznawania funduszy, związanej z przejściem z UCITS I do UCITS III,

B.

Uproszczenie procedury zgłaszania funduszy korzystających z paszportu,

C.

Wspieranie wdrażania zaleceń Komisji w sprawie stosowania instrumentów pochodnych i uproszczonego prospektu,

D.

Uściślenie definicji aktywów, które mogą nabywać fundusze UCITS.

4.1.1

By odpowiedzieć na to pytanie należy odróżnić „finansowanie produktów” od „finansowania usług”. Celem pierwszego rodzaju finansowania jest ustalenie praktycznych instrumentów umożliwiających spotkanie się dawców i odbiorców kapitału finansowego; celem drugiego natomiast jest poszukiwanie instrumentów jak najlepiej przystosowanych do wymogów inwestujących lub dostawców funduszy, wskazując w przypadku braku odpowiednich produktów, jakich cech brakuje.

4.1.2

Przeobrażenie systemów finansowych „zorientowanych na banki” w systemy „zorientowane na rynki” zmienia sposób funkcjonowania pośrednictwa finansowego, które coraz częściej odgrywa rolę pośrednika ryzyka, jak również kapitału finansowego. Pośrednictwo w odniesieniu do ryzyka jest opłacalne, pod warunkiem, że pośrednik potrafi nim zarządzać mniejszym kosztem niż inwestor. Należy zatem zadać sobie pytanie, czy system prawodawczy mający na celu ograniczenie ryzyka jest skuteczniejszy niż system prawodawczy dążący do zagwarantowania odpowiedniej efektywności procesu pośredniczenia w zakresie ryzyka.

4.1.3

Należy pamiętać, że nawet w kontekście efektywnych rynków finansowych globalne ryzyko inwestycji najlepiej byłoby podzielić na dwa rodzaje: pierwsze z nich mierzy faktyczną zmienność (volatility) zwrotu z inwestycji, drugie mierzy natomiast stopień trudności poprawnego oszacowania „ryzyka pay-off” (spowodowanej zasadniczo brakiem informacji ze strony podmiotów gospodarczych). Należy wziąć pod uwagę fakt, że premia za ryzyko uwzględniona w wyborach podmiotów gospodarczych pochodzi z tych dwóch rodzajów ryzyka, a powiązania między nimi nie charakteryzuje proste dodanie, ale korelacje o rożnym stopniu intensywności.

4.1.4

Wobec powyższego na pytanie EKES udzieliłby odpowiedzi twierdzącej, przy założeniu, że uwagi sformułowane dotyczą sektora „finansowanie produktów”. Jeżeli chodzi o „finansowanie usług” stosowne byłoby zwiększenie swobody świadczenia usług inwestycyjnych, na przykład poprzez wyeliminowanie obecnych ograniczeń dla promocji finansowej, które nie w pełni przestrzegają zasadę kontroli państwa pochodzenia (home-country-control).

4.1.5

Obawa leżąca u podstaw takiej praktyki jest jasna: chodzi o zapobieżenie wszelkim zachowaniom oszukańczym ze strony tych, którzy dążą do zorganizowania sieci promotorów przy wykorzystaniu bardziej elastycznych warunków istniejących w pewnych krajach Unii. EKES jest zdania, że takie rozumowanie jest od samego początku wadliwe jeżeli oszustwo jest możliwe, oznacza to, że warunki takie nie zostały faktycznie ujednolicone.

4.1.6

EKES uważa więc, że należy zwiększyć „wolny przepływ” działalności związanej z finansowaniem usług, co stanowiłoby bodziec do ujednolicenia stosowania w poszczególnych Państwach Członkowskich dyrektyw wspólnotowych dotyczących inwestowania i zbywalnych papierów wartościowych (w tym UCITS III).

4.2.1

Zbieżności przepisów powinny towarzyszyć działania mające na celu koordynację reguł fiskalnych stosujących się do tego sektora. Obecnie, jak w przypadku wszystkich innych dziedzin finansów, na rynku europejskim istnieją obok siebie różne systemy krajowe, jak również, w pewnych sektorach, zasady wynikające z umów dwustronnych o unikaniu podwójnego opodatkowania.

4.2.2

Splatanie się ze sobą różnych przepisów podatkowych pociąga za sobą zniekształcenie konkurencji, podwójne opodatkowanie, możliwości arbitrażu, jak również oszustwa i uchylanie się od płacenia podatków. Biorąc pod uwagę coraz większą internacjonalizację rynków, konieczne jest w związku z tym zwiększenie efektywności prawodawstwa krajowego.

4.2.3

Państwa członkowskie posiadają wyjątkowy instrument protekcjonistyczny. Biorąc pod uwagę, że implikacje podatkowe dotyczące UCITS powstałe w innych państwach członkowskich mogą być różnie interpretowane, możliwe jest stosowanie mniej korzystnych zasad opodatkowania, w ten sposób tworząc pewnego rodzaju barierę wejścia. Komitet ma świadomość, że harmonizacji podatkowej nie można uznać za cel, który byłby łatwy do zrealizowania w krótkiej perspektywie, m.in. z powodu konieczności osiągnięcia jednomyślności w wypadku działań na tym polu. Komitet sugeruje niemniej uwzględnienie określenia wspólnotowego systemu podatkowego dla produktów inwestycyjnych, zarówno w zakresie opodatkowania, jak i poboru.

4.3.1

Paszport i „uproszczony prospekt” wydają się natomiast właściwymi środkami celem przezwyciężenia krytycznych opinii dotyczących rynku i barier utrudniających pełną mobilność kapitału i ukończenie tworzenia rynków, jak również celem przystąpienia do ustanawiania wystarczającej pewności prawnej. EKES sądzi ponadto, że konieczne są dalsze działania, aby wyeliminować niepewność związaną z uznawaniem funduszy powstałych podczas przechodzenia od UCITS I do UCITS III.

4.4.1

Należy przede wszystkim podkreślić, że w UE funkcjonują razem dwa modele finansowe, a mianowicie angielski i kontynentalny, i będzie trudno zbliżyć je do siebie w krótkim czasie. EKES ma jednak nadzieję, że nowe przepisy zagwarantują, iż zastosowanie tylko jednego źródła regulacyjnego mogłoby ułatwić proces zbieżności, gdyż uważa, że stworzenie barier prawnych celem zapobieżenia mieszanemu korzystaniu przez instytucje z jednego bądź też innego systemu regulacyjnego służyłoby jedynie utrzymaniu obecnej nierównowagi.

4.4.2

EKES jest przekonany, że podział pomiędzy dwa państwa członkowskie odpowiedzialności za nadzorowanie spółki zarządzającej funduszem i funduszu zwiększa trudności z nadzorem i ryzyko, zmniejszając tym samym skuteczność operacyjną. Kwestią trudną do uregulowania jest arbitraż w obrocie papierami wartościowymi i arbitraż walutowy, gdy transakcje takie dotyczą zbywalnych papierów wartościowych spoza UE.

4.5.1

Samo uregulowanie etapu produkcyjnego instrumentów finansowych nie wystarczy do ulepszenia funkcjonowania rynków funduszy i ochrony inwestorów. EKES uważa zatem, że jeśli inwestorzy maja dokonywać rozsądnych wyborów, należy poświęcić więcej uwagi ich potrzebom, zwracając uwagę na przejrzystość.

4.5.2

Informacje przekazywane inwestorom nie mogą całkowicie pomijać miejscowego środowiska i kontekstu kulturowego, w którym wychowali się i żyją inwestorzy. Rozszerzenie Unii Europejskiej o kraje, które jeszcze 15 lat temu nie uczestniczyły w gospodarce rynkowej, stwarza pytanie, czy stosowne jest zachowanie jednolitego standardu informacyjnego. Komitet uważa, że należy tę kwestię rozważyć, mając na uwadze: z jednej strony konieczność stworzenia jak najprostszych i jak najbardziej jednolitych ram prawnych, a z drugiej — znaczne różnice finansowe i rozdźwięk kulturowy występujący jeszcze między niektórymi państwami członkowskimi.

4.6.1

Uściślenie zasad „prowadzenia działalności” przez dystrybutorów może być tylko postrzegane w pozytywnym świetle. Nie należy niemniej lekceważyć faktu, że — co się tyczy zarządzania ryzykiem i przejrzystości prowizji — codzienne zastosowanie dyrektywy wiąże się z obiektywnymi trudnościami, które nie zawsze można z łatwością pokonać.

4.6.2

Weźmy na przykład kwestię techniczną raportowania wyników przy zastosowaniu benchmarkingu. Może ono posiadać całkiem różne znaczenie w zależności od tego, czy celem zarządzania jest „przekroczenie benchmarku”, czy też „osiągnięcie benchmarku”. Dany proces delegowania — przy zastosowaniu tych samych instrumentów — oznacza narażenie na różne poziomy ryzyka, zakładając, że dla przekroczenia benchmarku konieczne jest umożliwienie zarządzającym zróżnicowanie ich alokacji, a zatem przyjęcie podwyższonego ryzyka.

4.6.3

W tym kontekście proponowalibyśmy wprowadzenie przepisów mających na celu zwiększenie przejrzystości procesu rotacji portfela inwestycyjnego (raczej niż jego wielkości): przy tych samych wynikach brutto, wysokie poziomy rotacji zwiększają koszty transakcji, zmniejszając wyniki netto dla klienta. Jest to szczególnie paląca kwestia, zwłaszcza gdy część kosztów transakcji ma być ponoszona przez samych zarządzających.

4.7.1

Dyrektywa RIF może stanowić istotną podstawę prawną, przede wszystkim w dążeniu do wysokich standardów przejrzystości na etapie dystrybucji UCITS.

4.7.2

Dyrektywa RIF nie ustala niemniej zasad przejrzystości w wypadku negocjacji obligacji, które mogą być w znacznym stopniu niejasne. EKES uważa zatem, że nie można jej postrzegać jako instrumentu uzupełniającego i wypełniającego wszystkie luki ram prawnych UCITS.

4.8.1

Średnia wielkość funduszy europejskich jest jeszcze stosunkowo ograniczona: w 2004 r. wynosiła ona w Europie 195 mln USD, podczas gdy w USA — 628 mln USD. Aspekt ten ma wpływ na możliwości osiągania ekonomii skali, a zatem na zyski i przede wszystkim rentowność spółki zarządzającej funduszem.

4.8.2

Powszechnie wiadomo, że jednym ze skutków finansowych procesu globalizacji gospodarczej jest obniżenie bezwzględnego poziomu ryzyka, który związany jest z korektą poziomów ryzyka systematycznego (rosnącego) i ryzyka specyficznego (malejącego). Podczas, gdy fuzje transgraniczne wprawdzie mogą zwiększyć ekonomie skali, powinny one być stosowane w ograniczonym zakresie, w przypadku produktów, gdzie fuzje takie mogą być skutecznym motorem sukcesu, lub też wobec wszystkich sektorów zarządzania funduszami, gdzie wydajność jest ważniejsza niż skuteczność. Natomiast w sektorach, w których brakuje skuteczności, nie można czerpać korzyści z łączenia przedsiębiorstw.

4.9.1

Łączenie zarządzania aktywami różnych funduszy o zasadniczo podobnych cechach pozwala w oczywisty sposób na osiągnięcie ekonomii skali i jest instrumentem wykorzystywanym już przez spółki zarządzające w celu zwiększenia wydajności zarządzania inwestycjami. Transgraniczne łączenie funduszy napotyka niemniej na szeroko omówione już wcześniej problemy podatkowe i prawne związane z funduszami inwestycyjnymi. EKES uważa więc, że nie może to być zatem alternatywny sposób ominięcia problemów oraz trudności prawnych i instytucjonalnych, hamujących konsolidację przemysłu funduszy inwestycyjnych.

4.10.1

Odpowiedź na powyższe pytanie jest przecząca, jak zresztą pokazuje doświadczenie w USA. Fundusze inwestycyjne występują na rynku amerykańskim od sześćdziesięciu lat: pomimo znacznego wzrostu liczby oferowanych funduszy i ich wielkości, koszty obciążające fundusze i inwestorów uległy, ogólnie mówiąc, prawie podwojeniu (2). Przełożyło się to na mniej satysfakcjonujące — w porównaniu do poziomu odniesienia — wyniki netto: podczas, gdy istotnie w latach 1945 — 1965 poziomy odniesienia były wyższe od funduszy średnio o 1,7 % rocznie, to w latach 1983 — 2003 rozbieżność ta się pogłębiła, osiągając 2,7 % rocznie.

4.11.1

Możliwość wybrania depozytariusza w Państwie Członkowskim innym niż kraj siedziby spółki zarządzającej funduszem może wzmóc konkurencję między depozytariuszami, zmniejszając w ten sposób koszty ponoszone przez fundusz.

4.11.2

Może to oznaczać większe ryzyko nadzorcze w wypadku, gdy nie ma wystarczającej współpracy i zbieżności między organami regulacyjnymi tego sektora.

4.11.3

Prowizje depozytariusza — chociaż znaczne — są niższe od innych kosztów, takich jak na przykład koszty dystrybucji. EKES proponuje zatem rozważenie zalet i czynników ryzyka związanych z tą inicjatywą legislacyjną.

4.12.1

Standaryzacja, automatyzacja i informatyzacja składania zamówień oraz likwidacji funduszy to podstawowy warunek umożliwiający dystrybutorom poszerzenie oferty produkcyjnej i zwiększenie konkurencji.

4.12.2

Wymaga to niemniej głębokich zmian zasad i standardów w zakresie procedur operacyjnych i informatycznych, co pociągałoby za sobą znaczne koszty dla operatorów. Należy pamiętać, że w Europie kontynentalnej spółki zarządzające funduszami i dystrybutorzy należą często do tej samej grupy. W takim kontekście istnieje prawdopodobieństwo, że operatorzy mają mniej motywacji, by ponosić koszty konieczne dla zwiększenia konkurencji na poziomie dystrybucji. Można zatem uznać, że interwencja ze strony sektora publicznego mogłaby ożywić i przyspieszyć ten proces.

4.13.1

Skuteczność surowych kodeksów postępowania w odniesieniu do zarządzania ryzykiem była zawsze kwestią gorącej debaty w świecie gospodarki, szczególnie w świetle zmiennych korzyści pochodzących z przeszłych doświadczeń od czasu porozumień o kursach walutowych z Bretton Woods. Wynika to ze zróżnicowanego charakteru ryzyka gospodarczego w stosunku do czasu: w krótkim horyzoncie czasowym, fluktuacja w obliczu ograniczenia powoduje ryzyko, podczas gdy w odwrotnej sytuacji, w dłuższym horyzoncie czasowym, ryzyko powstaje również wtedy, kiedy coś pozostaje sztywne, podczas gdy system ewoluuje. W rezultacie powyższego wprowadzenie sztywności za pomocą formalnych limitów byłoby korzystne w krótkim okresie czasu, natomiast stworzyłoby poważne ryzyko w dłuższej perspektywie.

4.13.2

Należałoby także odnieść się do ostatnich badań na temat sektora tzw. finansów behawioralnych: na działania i decyzje poszczególnych podmiotów gospodarczych ma zwykle silny wpływ poziom występującego ryzyka. W miarę wzrostu poziomu ryzyka, zachowanie staje się bardziej reaktywne i odwrotnie; w konsekwencji, prawodawstwo wprowadzające nadmierną sztywność miałoby podwójny skutek w dłuższej perspektywie: z jednej strony instrumenty powodowałyby większe ryzyko operacyjne, a z drugiej — podmioty gospodarcze byłyby mniej reaktywne, czego skutek pozostaje do ustalenia, jednak byłby on z pewnością negatywny. Z drugiej strony, świadomość rzeczywistej straty kapitału byłaby najbardziej skutecznym bodźcem do jego ochrony.

4.13.3

Zjawisko to pociąga za sobą dalsze zakłócenia rynków, tzn. stworzenie koncepcji, że jeżeli ryzyko powoduje korzystne rezultaty, inwestor osiąga korzyści, natomiast kiedy powoduje negatywne rezultaty, zostaną one przeniesione na rynek.

4.14.1

EKES proponuje więc interweniowanie w krótkiej perspektywie, ewentualnie poprzez formalne i surowe regulacje, ale tylko celem rozbicia karteli. Jeżeli taka sytuacja miałaby miejsce, rynek stałby się bardziej dojrzały, a wtedy nie wymagałby ostrych ograniczeń. Obszarem szczególnego zainteresowania jest sprawozdawczość: zbyt często ramy czasowe wyznaczone przez obowiązki sprawozdawcze są całkowicie niespójne z ramami finansowania produktów (zbyt krótkie), zatem sprawozdania w małym stopniu pokazują czasową dywersyfikację, z jaką wiążą się niektóre inwestycje.

4.14.2

W celu zwiększenia poziomu ochrony inwestorów EKES proponuje rozważenie utworzenia specjalnego funduszu gwarancyjnego, który zasilany byłby również poprzez kary nakładane przed organy nadzorujące. Oczywiście fundusz ten nie pokrywałby ryzyka wynikającego z inwestycji UCITS; powinien natomiast służyć pomocą inwestorom, którzy ponieśli straty, gdy pośrednicy nie przestrzegali ustalonych zasad.

4.15.1

Fundusze inwestycyjne konkurują z produktami finansowymi, takimi jak polisy związane z jednostkami, które postrzegane są przez inwestorów jako porównywalne, chociaż mają zupełnie odmienne ramy prawne.

4.15.2

Może to powodować zakłócenie wyboru inwestorów, mając negatywny wpływ na koszty i ryzyko dokonanych inwestycji. Komitet uważa, że problemu tego nie można rozwiązać za pomocą mniejszej konkurencji czy łagodniejszych ograniczeń i gwarancji nałożonych na fundusze inwestycyjne. Zamiast tego należy dążyć do dostosowania standardów prawnych do wyższego poziomu, dzięki czemu produkty finansowe — w rzeczywistości postrzegane jako bezpośrednia alternatywa wobec inwestycji w fundusze — podlegają wymogom prawnym porównywalnym do wymogów w zakresie tychże inwestycji.

4.16.1

Odpowiedź na to pytanie wymaga wprowadzenia, które pomoże również w wyjaśnieniu, na czym polega problem omawiany w poprzednim pytaniu. Komisja musi wyjaśnić swoją definicję zbywalnych papierów wartościowych. Wyjaśnienie jest potrzebne celem rozwiania wątpliwości co do tego, czy termin ten stosuje się, czy też nie, do instrumentu płynnego. Wydaje się, że te dwa pojęcia używane są zamiennie, próbując w ten sposób pozbawić koncepcję zbywalnych papierów wartościowych jakiejkolwiek konotacji z alternatywną inwestycją lub produktem zastępczym wobec UCITS. Zdaniem Komitetu nieporozumienie to mogłoby mieć poważne konsekwencje, jako że mogłoby prowadzić do pomieszania ze sobą dwóch całkiem różnych teorii odnoszących się do rynków finansowych — wydajności i kompletności.

4.16.2

Rynek finansowy jest efektywny, jeżeli koszty transakcyjne inwestycji mogą być przez niego poniesione; rynek finansowy jest kompletny, jeżeli zawiera wszystkie możliwe inwestycje.

4.16.3

Fundusze kapitału prywatnego i fundusze zabezpieczające muszą być oceniane pod względem skuteczności (zdolności wybrania najlepszych inwestycji), przed dokonaniem ich oceny pod względem wydajności (zdolności osiągnięcia ekonomii skali w odniesieniu do kosztów). Z tego powodu mniejsze znaczenie ma kwestia wielkości funduszy: wręcz przeciwnie, problemy związane ze skutecznością (zdolnością szybkiego poruszania się po rynku bez wpływu na jego wyniki) i ograniczeniem ryzyka systemowego (por. ocalenie funduszu LTCM w 1998 r.) sugerują, że wskazane byłoby niezachęcanie do osiągania nadmiernej wielkości funduszy.

4.17.1

Inwestycje te charakteryzują się wzmożonym występowaniem — oprócz „ryzyka pay-off” — ryzyka informacyjnego. Uregulowanie tego ryzyka jest słuszne przede wszystkim z punktu widzenia zmniejszenia ryzyka oszustwa, lecz błędnym byłoby podejmowanie prób jego nadmiernego ograniczenia. W istocie, gdyby fundusze stały się całkowicie przejrzyste, istniałoby ryzyko unieważnienia kompetencji zarządzającego, które w rzeczywistości leżą u podstaw osiągania dochodów w nikły sposób skorelowanych z rynkiem.

4.17.2

Komitet uważa, że nie należy podejmować utopijnych prób nadania przejrzystości skomplikowanemu procesowi, lecz należy poczynić starania w celu uświadomienia przeciętnemu inwestorowi, że alternatywna inwestycja wymaga większej wiedzy lub — w wypadku jej braku — pomocy specjalisty.

4.18.1

Ustanowienie wspólnego systemu prywatnego plasowania dla inwestorów kwalifikowanych może w znaczącym stopniu pobudzić do rozwoju fundusze kapitału prywatnego w Unii Europejskiej.

4.18.2

Inwestorzy kwalifikowani muszą z definicji posiadać umiejętności techniczne i zdolności zarządzania aktywami konieczne, by przeprowadzać inwestycje o wysokim poziomie ryzyka, tak jak w wypadku kapitału prywatnego. Należy zatem założyć, że umieją oni ocenić zdolności i wiarygodność zarządzających. Ponadto mając na uwadze, że fundusze kapitału prywatnego zapewniają ze swej natury pewną dywersyfikację ryzyka, nie byłyby konieczne inne środki towarzyszące, które mogłyby nadmiernie regulować działalność spółki zarządzającej.

4.19.1

Różne przykłady ilustrują niedociągnięcia obecnego systemu. Na przykład ETF (Exchange Traded Funds), łączące pozytywne cechy funduszu (znaczna dywersyfikacja) i udziałów (mogą być przedmiotem transakcji na rynku). Dyrektywa zachęca do korzystania z tego instrumentu, gdyż ze względu na swój status UCITS może on korzystać z paszportu. Z drugiej strony na inne fundusze UCITS mające go w posiadaniu nałożone są ograniczenia, gdyż instrument ten byłby wówczas traktowany jako certyfikat akcyjny.

4.19.2

W świetle przemyśleń m. in. na temat inwestycji alternatywnych, a także tego, jak istotne jest nieograniczanie uwagi do finansowania produktów, lecz rozszerzenie jej na finansowanie usług, Komitet uważa, że wskazane byłoby przejście do uregulowań opartych na zasadach. Jednocześnie jest przekonany, że rewizja ram regulacyjnych powinna być dokonywana stopniowo i szybko, chociaż z uwzględnieniem czasu potrzebnego na konsultacje.

5.1

Jak już pokazano, europejski system UCITS nadal zdaje się być rozproszony. Tworzą go — w porównaniu do Stanów Zjednoczonych — względnie małe przedsiębiorstwa, a transgraniczna współpraca i przepływy w jego ramach wydają się być nadal powolne. Elementy te nie umożliwią osiągnięcia większych ekonomii skali, a zatem obniżenia kosztów.

5.2

Ponadto nadmierna obawa, również wyrażona w zielonej księdze (3), dotycząca definicji aktywów, które mogą być nabywane przez UCITS, zobowiązująca fundusze do inwestowania zwłaszcza w płynne papiery wartościowe, przeszkodziłaby uczestnictwu na rynkach nieregulowanych.

5.3

Celowe byłoby zatem rozważenie możliwości przystąpienia do transakcji kapitału prywatnego. Byłoby to zgodne z celem otwarcia kapitału MŚP dla transakcji kapitału ryzyka, a zatem kapitału prywatnego (private equity).

5.4

Europejski system gospodarczy silnie cechują małe i średnie przedsiębiorstwa, które zdają się być często niedokapitalizowane, ponieważ przeważnie zwracają się one o finansowanie do banków.

5.5

Wspomnianemu niedokapitalizowaniu towarzyszy często nadmierne zadłużenie — szczególnie pod względem długu krótkoterminowego — przy wysokiej kwocie długów i kredytów handlowych, ze względu na zbyt dużą wzajemną zależność przedsiębiorstw z tej samej branży przemysłowej. Jest to także spowodowane rodzajem własności typowym dla kapitalizmu rodzinnego, w przypadku którego aktywa przedsiębiorcy i kapitał firmy często się mieszają.

5.6

Takie problemy przedsiębiorstw oraz potrzeba osiągnięcia bardziej ogólnych celów „produktywnego systemu” na skalę europejską sprawia, że strategiczną kwestią staje się znalezienie rozwiązań celem zaradzenia problemom finansowym napotykanym przez MŚP. Jest to trójaspektowy cel, który można streścić następująco:

5.7

Na podstawie tych uwag, Komitet ma nadzieje, że europejski prawodawca obejmie swoją uwagą ważny sektor kapitału prywatnego, podczas gdy kapitał ryzyka jest nadal zbyt mało rozwiniętym sektorem w Europie.

5.8

Komitet uważa ponadto, że bieżące przemyślenia na temat ram prawnych funduszy inwestycyjnych powinny również stanowić okazję do zwrócenia pilnej uwagi na rozwój odpowiedzialnych społecznie finansów, tzn. takich, które nie poświęcają kwestii rozwoju społecznego i ochrony środowiska dla zysku. W 2003 r. do „funduszy etycznych” zaliczało się ok. 0,37 % wszystkich aktywów zarządzanych przez europejskie UCITS (4). Porównanie z rynkiem amerykańskim, gdzie w tym samym czasie 11,3 % wszystkich aktywów zarządzanych przez UCITS należało do funduszy etycznych, pokazuje, że w Europie potencjał wzrostu odpowiedzialnych społecznie finansów jest jeszcze bardzo duży.

5.9

By wesprzeć szybszy rozwój finansowania odpowiedzialnego społecznie, państwa członkowskie mogłyby przewidzieć mechanizmy zachęt podatkowych oparte na częściowym zniesieniu podatku od zysków osiągniętych z tych inwestycji — zgodnie z linią postępowania przewidzianą już przez niektóre Państwa Członkowskie — która pozwala odliczyć od dochodów dobrowolne datki na organizacje użyteczności społecznej. Ponadto w wypadku zysków z funduszy, które są reinwestowane w organizacje użyteczności publicznej, powinny być dostępne ulgi podatkowe.

5.10

Biorąc pod uwagę innowacyjną naturę tej propozycji, Komitet wyraża nadzieję, że zostanie ona szczegółowo przeanalizowana i że zostanie przeprowadzone studium wykonalności w świetle obecnie występujących najlepszych praktyk.

5.11

Wyzwania w średniej i długiej perspektywie polegają zasadniczo na:

5.12

Odpowiednia informacja dotycząca ryzyka i odnośnych produktów, a także wiarygodność zarządzającego co do kwot i zasad przeprowadzania transakcji, są czynnikami, które — poza koniecznymi zasadami — mogą dać rynkowi pewność, uczciwość i zasady postępowania. Są to kluczowe czynniki efektywności rynkowej i skuteczności alokacji zasobów.

5.13

W konsekwencji, ujednolicenie zasad podatkowych, zachęcanie do fuzji, umożliwianie wspólnego zarządzania funduszami, sprzyjanie konkurencji w zarządzaniu i dystrybucji produktów i usług, wyeliminowanie potrzeby przynależności do tego samego Państwa Członkowskiego spółki zarządzającej i depozytariusza, unikanie zbyt wysokich kosztów transakcyjnych związanych z rozproszoną procedurą subskrypcji i zwrotu zwiększą poziom wydajności i skuteczności na rynku.

9.5.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 110/26

1.1

Zachodzi pilna i nagląca potrzeba zagwarantowania, by rynek dostępnych towarów i usług z sektora technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) rozwijał się w aspekcie interoperacyjności i kompatybilności zarówno w skali Europy, jak i całego świata.

1.2

Sektor ICT zaczyna wkraczać na niepozyskany do tej pory rynek konsumentów niepełnosprawnych, jak również stale rosnącej grupy starszych konsumentów, którzy mogliby w znacznym stopniu skorzystać na zapewnieniu towarom i usługom projektowanym i produkowanym w tym sektorze właściwości umożliwiających ich większą dostępność.

1.3

Państwa członkowskie UE podejmują w coraz szerszym zakresie, zarówno wspólnie, jak i indywidualnie, działania służące eliminacji „cyfrowego podziału” oraz wspierania elektronicznej integracji i dostępności, zarówno poprzez działania prawodawcze, jak i oparte na zasadzie dobrowolności. Należy koniecznie zagwarantować koordynację działań w tej dziedzinie na szczeblu UE, aby zmniejszyć obecną fragmentaryzację rynku oraz uniknąć błędów popełnionych w przeszłości, kiedy występował znaczny deficyt technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) oraz brak koordynacji między technologiami wspomagającymi a podstawowymi towarami i usługami, co wykluczyło wielu potencjalnych konsumentów z udziału w rynku. Podobne błędy miały również negatywne konsekwencje w szerszym wymiarze gospodarczym, w szczególności przyczyniając się do utrwalenia izolacji społecznej wielu osób oraz utrudniając im dostęp do rynku pracy.

1.4

Komunikat Komisji Europejskiej w sprawie dostępności elektronicznej przedstawia główne priorytety, jakie należy rozważyć i uwzględnić w działaniach podejmowanych w celu zapobieżenia fragmentaryzacji rynku i wspierania większej konwergencji i wzrostu gospodarczego w tym sektorze.

2.1

Komunikat Komisji w sprawie dostępności elektronicznej ma stanowić wkład do głównych ram strategicznych dla europejskiego społeczeństwa informacyjnego, określonych w komunikacie i2010 (1) opublikowanym w czerwcu 2005 r.

2.2

Jak wynika z treści komunikatu, jego głównym celem jest propagowanie bardziej spójnej strategii dotyczącej inicjatyw na rzecz dostępności elektronicznej podejmowanych w państwach członkowskich oraz w tej branży.

2.3

Komunikat ten szczegółowo omawia zarówno korzyści, które nowe technologie przynoszą osobom niepełnosprawnym, jak również problemy i nowe bariery powstające przy tworzeniu takich technologii.

2.4

W komunikacie wyrażono obawy związane z obecną fragmentaryzacją rynku dostępnych technologii oraz ryzykiem, że brak harmonizacji i interoperacyjności na tym rynku doprowadzi do pogłębienia istniejących problemów.

2.5

W komunikacie przedstawiono trzy możliwe strategie działań służących rozwiązaniu powyższych problemów:

3.1

Wzrasta świadomość faktu, że rozwój technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) musi uwzględniać potrzeby wszystkich członków społeczeństwa, w szczególności grup najbardziej narażonych na izolację społeczną, co przyczyni się do rozwiązania problemu cyfrowego podziału oraz mocno utrwalonego zjawiska społeczeństwa „dwóch prędkości”.

3.2

Zapewnienie osobom niepełnosprawnym dostępu do informacji musi być rozpatrywane przede wszystkim jako kwestia praw przysługujących tym osobom. Osoby niepełnosprawne, stanowiące 10 % ludności UE, posiadają w zakresie dostępu do towarów i usług takie same prawa jak osoby w pełni sprawne, co obejmuje również towary i usługi w dziedzinie ICT.

3.3

Za poważnym potraktowaniem tego zagadnienia przez przedstawicieli rządów i branży przemawiają również istotne przesłanki natury gospodarczej. Podjęcie kwestii trudności napotykanych przez osoby niepełnosprawne w dostępie do ICT oraz znalezienie rozwiązań w tym zakresie przyniesie korzyści wszystkim użytkownikom, w szczególności zaś rosnącej grupie osób starszych, dzieciom oraz osobom tymczasowo niezdolnym do pracy.

3.4

Osoby niepełnosprawne stanowią grupę wewnętrznie zróżnicowaną. Równocześnie należałoby stwierdzić, że najważniejsze grupy osób niepełnosprawnych mających trudności w dostępie do ICT tworzą: osoby o obniżonej sprawności poznawczej i mające trudności w nauce, osoby z upośledzeniem narządów zmysłów (głuche i niedosłyszące, niewidome i niedowidzące, osoby głuchoniewidome, osoby z upośledzeniem mowy) oraz osoby niepełnosprawne fizycznie.

3.5

Osoby niepełnosprawne skorzystały na wiele sposobów z rozwoju ICT — zarówno w zakresie technologii podstawowych, jak i technologii wspierających, np.:

3.6

Równocześnie jednak dochodzi do powstania nowych barier, np.:

4.1

W strategii lizbońskiej podkreślono potrzebę zagwarantowania społecznej i gospodarczej integracji wszystkich obywateli poprzez zwiększenie ich szans na zatrudnienie. Jeżeli jednak technologie informacyjne i komunikacyjne nie będą projektowane z uwzględnieniem zagadnienia dostępności, osoby niepełnosprawne będą dalej stopniowo wykluczane z podstawowego rynku pracy. Pełna i efektywna realizacja zasad i praktyk w dziedzinie dostępności elektronicznej ma kluczowe znaczenie dla gospodarczej i społecznej integracji osób niepełnosprawnych. Realizowanie zasad dostępności elektronicznej oznacza również spełnianie norm bezpieczeństwa i ochrony środowiska (takich jak rozwiązanie problemu niekompatybilności elektronicznej i interferencji dźwiękowych doświadczanych przez osoby używające aparatów słuchowych podczas korzystania z telefonów komórkowych). Średni wskaźnik udziału osób niepełnosprawnych w rynku pracy UE wynosi poniżej 35 %, w porównaniu ze wskaźnikiem 70 % w przypadku pracowników pełnosprawnych. Ponadto, według szacunków Komisji, ok. 2-3,5 mln osób niepełnosprawnych mogłoby zasilić szeregi pracowników, gdyby podjęto pozytywne środki na rzecz eliminacji barier utrudniających ich integrację (4). Gospodarcza integracja osób niepełnosprawnych przyniesie korzyści europejskiemu społeczeństwu i gospodarce jako całości — umożliwiając wielu osobom niepełnosprawnym uzyskanie samodzielności.

4.2

Coraz więcej przedstawicieli sektora ICT musi zdać sobie sprawę z korzyści gospodarczych i handlowych, jakie przyniesie uwzględnianie potrzeb osób niepełnosprawnych i osób starszych przy projektowaniu produktów i usług, jednak niezbędne jest również bardziej aktywne pogłębianie wiedzy na temat tych korzyści wśród wszystkich przedstawicieli tej branży. Szczególnie potrzebne jest przekazywanie pracownikom tej branży, zarówno należącym do kadry zarządzającej, jak i pracownikom technicznym i szeregowym, wiedzy na temat wymogów i funkcji związanych z zapewnieniem dostępu do tych produktów i usług, by lepiej rozumieli rosnące potrzeby w tym zakresie.

4.3

Osoby niepełnosprawne stanowią 10-12 % ludności Europy. Ponadto w Europie mają miejsce istotne przemiany demograficzne. Najpoważniejsze konsekwencje będzie miało zjawisko starzenia się europejskiej ludności. W roku 2050 osoby w wieku przekraczającym 60 lat stanowić będą 34,5 % ludności Europy.

4.4

Osoby niepełnosprawne, osoby tymczasowo niezdolne do pracy oraz osoby starsze stanowią łącznie 30 % ludności Europy (5). Dostępne technologie przyniosłyby korzyści również szerszemu kręgowi konsumentów, w tym dzieciom i osobom nieumiejącym korzystać z nowych technologii, jak również wielu innym grupom wykluczonym ze społeczeństwa. Przykładem może być tutaj przekazywanie informacji tekstowych w czasie rzeczywistym — technologia o potencjale rynkowym zdecydowanie wykraczającym poza środowisko osób niepełnosprawnych.

4.5

Osoby niepełnosprawne i osoby starsze to rynek niepozyskany, który przedstawiciele branży muszą w szerszym zakresie wykorzystać, a także przyjąć całkiem nowy sposób sprzedaży swoich produktów takim konsumentom. Niemieckie badania wykazały, że 48 % osób powyżej 50 roku życia uważa, iż nie istnieją odpowiednie produkty i usługi ICT adresowane do tej grupy wiekowej (6). Co więcej, analiza przeprowadzona niedawno przez firmę Microsoft wykazała, że 50 % ludności w wieku powyżej 59 lat znacznie skorzystałaby na wprowadzeniu rozwiązań ułatwiających dostęp w technologiach ICT. Dostępne i zaprojektowane do powszechnego użytku technologie umożliwiły stworzenie nowych miejsc pracy w samej branży, w szczególności w MŚP, co utorowało drogę innowacjom w zakresie dostępnych technologii oraz postępom w nowych dziedzinach i zawodach.

—

EKES przyjmuje z zadowoleniem komunikat Komisji w sprawie dostępności elektronicznej, w którym przedstawiono istotne propozycje i zobowiązania w dziedzinie zamówień publicznych, certyfikacji i prawodawstwa. Powyższy komunikat w sprawie dostępności elektronicznej zapewnia istotne wsparcie dla propozycji zawartych w komunikacie „i2010 — Europejskie społeczeństwo informacyjne na rzecz wzrostu i zatrudnienia”.

—

EKES zwraca się do instytucji UE o zapewnienie, by działania zaproponowane w komunikacie poświęconym dostępności elektronicznej stały się kluczowym elementem europejskich ram strategicznych dla społeczeństwa informacyjnego. Założenia i cele w dziedzinie wspierania dostępności elektronicznej i integracji będą uwzględniane w znacznie szerszym stopniu w działaniach służących realizacji strategii i2010.

—

EKES uznaje, że wiele osób i rodzin nie posiada stałego dostępu do usług telefonicznych ze względu na zbyt niskie dochody. Ponadto koszty urządzeń i usług ICT (takie jak dostęp do internetu), mogą być barierą nie do pokonania dla takich osób, w tym dla osób niepełnosprawnych i starszych; EKES wzywa rządy państw członkowskich, aby dostarczały wsparcia finansowego w celu ułatwienia dostępu do produktów i usług ICT grupom o specjalnych potrzebach oraz grupom wykluczonym ze społeczeństwa.

—

EKES obserwuje i przyjmuje z dużym zadowoleniem prace realizowane przez Komisję ds. Integracyjnej Komunikacji (INCOM) oraz grupy robocze TCAM (7) ds. niepełnosprawności, którym przewodniczy Komisja Europejska. W ramach powyższych grup roboczych zebrano wszystkich zainteresowanych uczestników w celu ustalenia podstawowych priorytetów i dziedzin działania w zakresie dostępności elektronicznej towarów i usług.

—

EKES przypomina, że zwracał uwagę na potrzebę wspierania dostępności elektronicznej oraz dostępu osób niepełnosprawnych do produktów i usług oraz poparł działania w tym zakresie w szeregu przyjętych dokumentów, a w szczególności:

6.1.1

EKES podziela obawy Komisji związane z brakiem harmonizacji rozwiązań stosowanych w dziedzinie zapewniania dostępności elektronicznej. Ze względu na to, że sektor ICT działa w skali globalnej, zasadnicze znaczenie ma zapobieganie fragmentaryzacji europejskiego rynku będącej skutkiem istnienia i rozwijania różnych rozwiązań w poszczególnych państwach członkowskich. W celu wykorzystania możliwie największych efektów skali i zapewnienia jak największego wyboru konsumentom, ważnym jest niedopuszczenie do globalnej fragmentaryzacji, do której może dojść na skutek wprowadzania typowo regionalnych wymagań.

6.1.2

EKES uważa, że przedstawiciele sektora ICT mają coraz większą świadomość niewykorzystanych możliwości rynkowych w stosunku do osób niepełnosprawnych i starszych konsumentów w skali europejskiej i międzynarodowej, jednak wiedzę na ten temat należy silniej propagować i wspierać.

6.1.3

EKES w pełni popiera opracowanie i wdrożenie europejskich norm dostępności, które oprócz tego, że będą otwarte, osiągnięte na drodze konsensusu i obiektywne, muszą również uwzględniać sytuację panującą na rynkach światowych oraz stanowić uzupełnienie norm międzynarodowych. Jeżeli europejskie i międzynarodowe normy nie będą się wzajemnie uzupełniać, doprowadzi to do nieporozumień i frustracji zarówno po stronie konsumentów, jak i przedstawicieli przemysłu.

6.1.4

Użytkownicy muszą brać aktywny udział w procesie standaryzacji, należy również wesprzeć reprezentatywne organizacje osób niepełnosprawnych gwarantując im udział w procedurach decyzyjnych dotyczących opracowywania europejskich norm dostępności.

6.1.5

EKES uważa, że europejskie instytucje normalizacyjne powinny obowiązkowo brać pod uwagę kwestie dostępności elektronicznej przy ustalaniu wszelkich norm.

6.2.1

Wprowadzenie wymogów dotyczących dostępności w ramach procedur udzielania zamówień publicznych okazało się bardzo skutecznym sposobem promowania technologii dostępnych i zaprojektowanych do powszechnego użytku, jak również wspierania wzrostu i zatrudnienia. Wykorzystanie procedur udzielania zamówień publicznych dla propagowania uwzględniania kwestii dostępności to realna zachęta dla przedstawicieli branży do przyjęcia tego podejścia jako podstawowego elementu strategii działania. EKES nawołuje do tego, aby nowa inicjatywa Komisji — eProcurement — która promuje zamówienia za pośrednictwem internetu, była w pełni dostępna dla osób niepełnosprawnych zgodnie z celami i wytycznymi dostępności elektronicznej oraz aby wykluczała nadużycia i korupcję.

6.2.2

Przegląd dyrektyw UE w sprawie udzielania zamówień publicznych stanowi sprzyjającą okazję do wprowadzenia dostępności jako jednego z kryteriów stosowanych przy zakupie wyposażenia i usług z sektora ICT. Należy pamiętać, że zamówienia publiczne stanowią 16 % PKB Unii Europejskiej, czyli 1500 mld euro, z czego na sektor ICT przypada 6 % PKB UE. Średnie wydatki europejskiego sektora publicznego na ICT wynoszą 0,8 % PKB, czyli 76 mld euro. Przy tak znacznych inwestycjach zasadnicze znaczenie ma zapewnienie, by publiczne zakupy dokonywane były zgodnie ze zrównoważoną i długoterminową polityką dokonywania zakupów, pozwalającą zapewnić WSZYSTKIM członkom społeczeństwa dostęp do nabywanych towarów i usług. Powyższa polityka elektronicznej integracji ma zasadnicze znaczenie dla efektywnego funkcjonowania lokalnych gospodarek oraz wspierania pomyślności i niezależności członków lokalnych wspólnot.

6.2.3

Dlatego EKES w pełni popiera propozycję Komisji Europejskiej dotyczącą współpracy z europejskimi instytucjami normalizacyjnymi na rzecz opracowania europejskich wymogów w zakresie dostępności na potrzeby udzielania zamówień publicznych na produkty i usługi z dziedziny ICT. Jednakże kluczowym jest, aby wszelkie wymagania tego typu godziły potrzeby użytkowników, wymogi branży oraz były użyteczne dla władz publicznych i nie prowadziły ani do fragmentaryzacji rynku europejskiego, ani światowego.

6.2.4

Ponadto, w związku ze zbliżającą się przeglądem dyrektyw UE w sprawie udzielania zamówień publicznych (8), EKES z zadowoleniem przyjąłby wzmocnienie ich przepisów polegające na wprowadzeniu obowiązkowych wymogów dotyczących dostępności, obowiązujących przy zakupach publicznych.

6.3.1

Sektor ICT powinien w bardziej wyraźny sposób informować konsumentów o dostępności oraz przeznaczeniu dla wszystkich użytkowników swoich produktów i usług.

6.3.2

EKES uważa za interesującą propozycję Komisji Europejskiej, aby zbadać systemy certyfikacji oraz samocertyfikacji producentów/usługodawców oraz zachęcać do przejrzystego i lepszego rozpoznawania produktów i usług spełniających normy dostępności elektronicznej, oraz rozważyć wprowadzenie odpowiednich systemów certyfikacyjnych dla specjalnego oznakowania potwierdzającego elektroniczną dostępność produktów i usług, które odpowiadają normom dostępności elektronicznej.

6.3.3

EKES uważa, że wkrótce przeprowadzane badania i gromadzenie danych dotyczących różnych możliwości, pomogą ustalić najlepszy tryb dalszego postępowania. Ze szczególnym zadowoleniem przyjmuje konferencje oraz inicjatywy UE planowane w tej dziedzinie.

6.4.1

Komisja Europejska słusznie zwraca uwagę na obecnie obowiązujące przepisy UE, które mogą zostać wykorzystane do wspierania i egzekwowania dostępności elektronicznej.

6.4.2

Należy przyjmować z dużym zadowoleniem i popierać dobrowolne zobowiązania podejmowane przez przedstawicieli branży. Są one dowodem na to, że przy projektowaniu towarów i usług z dużym zainteresowaniem i uwagą podchodzą oni do kwestii zapewnienia dostępności. Jednak same dobrowolne zobowiązania okazały się niewystarczające, by zagwarantować odpowiedni poziom realizacji wymogów dostępności, pozwalający wyeliminować bariery, na które napotykają osoby niepełnosprawne w dostępie do podstawowych technologii. Dlatego dobrowolnym zobowiązaniom towarzyszyć powinny inicjatywy prawodawcze również w dziedzinie zamówień publicznych.

6.4.3

Należy zadbać o to, by zaangażowanie UE na rzecz zapewnienia elektronicznej integracji i dostępności zostało wyraźnie uznane i uwzględnione w wymiarze horyzontalnym we wszystkich przedmiotowych inicjatywach UE.

6.4.4

Przykładowo, prawodawstwo obowiązujące w zakresie udzielania zamówień publicznych i komunikacji elektronicznej ma także zdecydowane wsparcie w postaci prawodawstwa UE dotyczącego niedyskryminacji w dziedzinie zatrudnienia. W prawodawstwie tym pojawia się bowiem szereg istotnych możliwości zapewniania większego dostępu dla osób niepełnosprawnych.

6.4.5

Dyrektywa w sprawie usługi powszechnej (9) obejmuje obecnie publiczne automaty telefoniczne oraz publicznie dostępne usługi telefoniczne, takie jak numery alarmowe oraz informacja telefoniczna. EKES żałuje, że Dyrektywa nie obejmuje ani telefonów komórkowych ani usług szerokopasmowych. Zakres dyrektyw w sprawie usługi powszechnej powinien być rozszerzony zarówno na telefony komórkowe jak i usługi szerokopasmowe (10). Co więcej, równy dostęp do sieci i usług powinien być zapewniony poprzez zastosowanie rozsądnych taryf, a gdzie to niezbędne, poprzez taryfy socjalne.

6.4.6

Wiele osób niepełnosprawnych w dalszym ciągu boryka się poważnymi trudnościami z używaniem i dostępem do telefonii komórkowej. Konieczne jest zapewnienie interaktywnych środków komunikacji komórkowej w czasie rzeczywistym dla osób głuchych i niedosłyszących, osób z zaburzeniami mowy oraz osób głuchoniewidomych. Dostęp do interaktywnej komunikacji za pośrednictwem środków sieci komórkowej powinien zostać zapewniony na takich samych zasadach jak w przypadku osób w pełni sprawnych — dotyczy to łatwości ich używania oraz jakości usług i urządzeń, bogactwa oferty, dostępności na rynku i ceny.

6.4.7

Zachodzi potrzeba podjęcia problemu interoperacyjności istniejących systemów wykorzystywanych przez osoby z upośledzeniem narządów zmysłów. Osobom niepełnosprawnym należy zapewnić możliwość łatwego przeprowadzenia rozmowy w czasie rzeczywistym; dotyczy to rozmów w połączeniach w obrębie Europy jak i poza nią .

6.4.8

Internet jest w coraz wyższym stopniu wykorzystywany w charakterze usługi publicznej i środka komunikacji, jednak osoby niepełnosprawne próbujące korzystać z internetu mają w dalszym ciągu poważne problemy z uzyskaniem dostępu. Przykładem jest problem dotyczący dostępności związany z łączami szerokopasmowymi: nowe usługi głosowe takie jak Voice Over Internet Protocol (VOIP) zapewniają już możliwość korzystania z usług telefonicznych z zastosowaniem łączy szerokopasmowych, czyli usług tanich i bardzo atrakcyjnych dla użytkowników, szczególnie w zakresie rozmów międzynarodowych. Nie ma jednak pewności, że VOIP zapewni dostęp do numerów alarmowych lub informacji telefonicznej. Dlatego należy rozwiązać ten problem.

7.1.1

EKES wzywa do zobowiązania europejskich instytucji normalizacyjnych do brania pod uwagę kwestii dostępności elektronicznej przy opracowywaniu wszystkich norm ICT.

7.1.2

EKES wzywa do przyjęcia norm i zobowiązań prawnych UE w celu doprowadzenia do harmonizacji wymogów w zakresie dostępności dla osób niepełnosprawnych w poniższych dziedzinach:

7.2.1

EKES popiera propozycję Komisji dotyczącą rozważenia koncepcji ustanowienia systemu certyfikacji i oznakowania produktów oraz deklaracji zgodności producentów/usługodawców jak również obowiązkowy bądź dobrowolny charakter tych procesów, oraz popiera zaangażowanie w nie wszystkich zainteresowanych stron, szczególnie zaś reprezentatywnych organizacji osób niepełnosprawnych. Rezultaty tych prac mają zostać przedstawione EKES-owi przez Komisję w roku 2007.

7.3.1

EKES wzywa państwa członkowskie UE do dokonania bezzwłocznie pełnej transpozycji dyrektyw w sprawie udzielania zamówień publicznych do prawa krajowego oraz zagwarantowania, by w ramach prawa krajowego wprowadzone zostały przepisy ustanawiające wyraźne wymogi w zakresie dostępności dla osób niepełnosprawnych.

7.3.2

EKES wzywa wszystkie władze publiczne do wprowadzenia kryteriów dostępności do procedur udzielania zamówień.

7.3.3

EKES wzywa do wprowadzenia w dyrektywach dotyczących udzielania zamówień publicznych, przy okazji ich przyszłego przeglądu, obowiązkowych przepisów dotyczących dostępności towarów i usług z sektora ICT. W związku z tym należałoby wprowadzić normatywny zakaz wykorzystywania przez władze publiczne oprogramowania, urządzeń lub innych towarów i usług z sektora ICT, które nie spełniają kryterium dostępności.

7.3.4

W związku z powierzeniem instytucjom CEN, CENELEC i ETSI zadań związanych ze współpracą przy opracowywaniu europejskich wymogów dostępności na potrzeby procedur udzielania zamówień publicznych na produkty i usługi z dziedziny ICT, EKES wzywa państwa członkowskie UE do przedstawienia planu działania mającego zapewnić jak najbardziej efektywne wdrożenie norm europejskich na szczeblu krajowym w zgodzie ze wspólnym i spójnym podejściem.

7.4.1

EKES wzywa do wyraźnego uznania znaczenia dostępności elektronicznej oraz ergonomicznego projektowania ICT z przeznaczeniem dla wszystkich użytkowników we wszelkich właściwych projektach prawodawczych i nieprawodawczych UE, a w szczególności w najważniejszych dokumentach UE poświęconych społeczeństwu informacyjnemu, jak również w rozporządzeniach dotyczących funduszy strukturalnych, instrumentach finansowania dla nowo przystępujących krajów oraz w siódmym ramowym programie badań.

7.5.1

EKES wzywa wszystkie państwa członkowskie UE do formalnego przyjęcia niezmienionej drugiej wersji wytycznych w sprawie inicjatywy na rzecz dostępności sieci (ang. Web Accessibility Inititiative (WAI)) oraz zastosowania ich do wszystkich publicznych stron internetowych.

7.5.2

EKES wzywa do zastosowania drugiego poziomu zgodności drugiej wersji W3C-WAI Web Content Accessibility Guidelines (wytycznych w sprawie inicjatywy na rzecz dostępności treści w sieci), która zakłada wyższy poziom dostępności wszystkich zasobów sieci.

7.5.3

EKES zwraca uwagę na konieczność i wzywa do pojęcia pilnych działań na rzecz opracowania oraz udostępnienia narzędzi projektowych (11) służących zapewnianiu dostępności, które projektanci stron internetowych mogą wykorzystywać w celu zagwarantowania, że stworzone przez nich strony odpowiadają systemowi W3C-WAI WCAG 2.0. Narzędzia te powinny odpowiadać wersji drugiej zbioru wytycznych dla twórców oprogramowania do tworzenia stron internetowych W3C WAI Authoring Tool Accessibility Guidelines (ATAG).

7.6.1

Komisja Europejska musi podjąć bardziej zdecydowane działania na rzecz zapewnienia, by państwa członkowskie wdrożyły przepisy i wypełniały swoje zobowiązania wobec niepełnosprawnych użytkowników, które wynikają z obowiązujących dyrektyw w sprawie komunikacji elektronicznej. Z odpowiedzi uzyskanych przez Komisję na pytania zawarte w kwestionariuszu INCOM dotyczącego zestawu dyrektyw w sprawie komunikacji elektronicznej wynika jasno, że państwa członkowskie nie wypełniały powyższych zobowiązania w odpowiednim stopniu.

7.6.2

EKES wzywa Komisję do wszczęcia postępowania w sprawie naruszenia przepisów Wspólnoty wobec tych państw członkowskich, które nie wypełniają zobowiązań wynikających z przepisów UE, aby zapewnić pełne zastosowanie prawa.

7.6.3

EKES wzywa, by przy okazji zbliżającego się przeglądu prawodawstwa UE dotyczącego komunikacji elektronicznej istotnie zaostrzyć przepisy dotyczące dostępności oraz nadać im charakter ustawowy.

7.6.4

EKES wzywa do opublikowania przez Komisję Europejską sprawozdania porównawczego dotyczącego postępów dokonanych przez państwa członkowskie w zakresie zapewniania dostępności elektronicznej oraz do podjęcia środków prawnych w przypadku niewypełnienia przez państwa członkowskie ich zobowiązań wynikających z poszczególnych dyrektyw w sprawie komunikacji elektronicznej.

7.6.5

EKES wzywa do wzmocnienia i poszerzenia zakresu przepisów dotyczących dostępności w dyrektywach UE w sprawie komunikacji elektronicznej dotyczących usług i urządzeń. W szczególności:

7.7.1

EKES zwraca uwagę, że zgodnie ze strategią Komisji Europejskiej na rzecz europejskiego społeczeństwa informacyjnego (12), państwa członkowskie zobowiązane są do przedstawiania corocznego sprawozdania ze swych osiągnięć oraz z realizacji krajowych programów reform.

7.7.2

EKES wzywa państwa członkowskie, by w ramach swoich corocznych sprawozdań poświęciły specjalną część osiągniętym postępom w zakresie elektronicznej integracji i dostępności oraz wzywa Komisję Europejską do poparcia powyższego postulatu.

7.7.3

EKES wzywa państwa członkowskie do wyznaczenia jasnych i wyraźnych celów oraz harmonogramów w zakresie wdrożenia przepisów dotyczących dostępności elektronicznej w swoich krajowych planach działania.

7.8.1

EKES wzywa decydentów na szczeblu UE do zapewnienia pełnej i wyważonej konsultacji oraz systematycznego włączania niepełnosprawnych użytkowników z reprezentatywnych organizacji osób niepełnosprawnych w opracowywanie i projektowanie towarów i usług oraz norm. Instytucje UE powinny przeznaczyć dodatkowe środki w celu zapewnienia niepełnosprawnym użytkownikom możliwości odpowiedniego udziału w tych procesach.

7.9.1

EKES wzywa przedstawicieli rządów i branży do opracowania oraz wspierania działań na rzecz edukacji i szkolenia w dziedzinie ICT wśród innych wykluczonych grup, także osób niepełnosprawnych i niektórych osób starszych w ramach systemów szkolenia przez całe życie, w celu umożliwienia im lepszego, tańszego i łatwiejszego dostępu do takich technologii.

7.9.2

Środki na rzecz zwiększania świadomości, takie jak propagowanie programów nauczania projektowania dla wszystkich użytkowników (European Design for All Curriculum) mogą w bardzo istotny sposób przyczynić się do poprawy zrozumienia zagadnienia dostępności i włączenia go do rozwiązań ICT.

7.9.3

EKES wzywa Komisję Europejską, wszystkie państwa członkowskie oraz przedstawicieli branży do aktywnego wspierania i uwzględniania programów nauczania projektowania dla wszystkich użytkowników we wszystkich programach kształcenia i szkolenia w zakresie ICT.

7.9.4

EKES wzywa przedstawicieli sektora do zapewnienia personelowi systematycznych szkoleń wewnętrznych lub zewnętrznych w zakresie projektowania pod kątem zapewnienia dostępności dla wszystkich.

7.10.1

EKES podejmuje się „zaprowadzić porządki na własnym podwórku” i zapewnić przestrzeganie zasad i wdrażanie praktyki dostępności w ramach realizacji publicznych zakupów w procedurach zamówień publicznych.

7.10.2

EKES zbada możliwość wprowadzenia udoskonaleń mogących zapewnić osobom niepełnosprawnym pełen i równy dostęp do swojej strony internetowej, systemów oprogramowania komputerowego oraz urządzeń ICT.

7.10.3

EKES wprowadzi wewnętrzne procedury zapewniające dostępność formatu wszystkich dokumentów.

9.5.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 110/33

1.1

EKES uznaje za słuszną zmianę rozporządzenia (WE) nr 2037/2000 (art. 4 ust. 3 nowa lit. i)), zgadza się z dodaniem w tytule omawianego dokumentu odniesienia do Parlamentu Europejskiego jako współprawodawcy, oraz popiera zaproponowaną zmianę podstawy prawnej rozporządzenia.

2.1

Wniosek dotyczący zmiany rozporządzenia (WE) nr 2037/2000 ma na celu dodanie litery i) w art. 4 ust. 3, zgodnie z którą data bazowa przydziału kontyngentów wodoro-chlorofluorowęglowodorów zostaje zmieniona w odniesieniu do państw członkowskich, które przystąpiły do UE 1 maja 2004 r.: dla tych krajów kontyngenty będą przyznawane nie na podstawie kontyngentów z 1999 r., lecz na podstawie średniego udziału w rynku w latach 2002 i 2003.

2.1.1

Zmiana roku bazowego ma przyczyny czysto gospodarcze, jako że w ten sposób zapobiega się wykluczeniu przedsiębiorstw, które weszły na rynek dopiero po roku 1999. Wpływ na ogólny przydział ilościowy kontyngentów, których wielkości pozostają niezmienione, jest niewielki i tym samym bez konsekwencji dla środowiska. Dzięki zmianie roku bazowego zapobiega się również możliwym skargom z powodu ewentualnego naruszenia zasad niedyskryminacji i uzasadnionych oczekiwań.

2.2

EKES z aprobatą przyjmuje do wiadomości uzupełnienie Parlamentu Europejskiego jako współprawodawcy w tytule omawianego dokumentu.

2.3

Wreszcie EKES popiera zmianę podstawy prawnej rozporządzenia, którą w przyszłości nie będzie już art. 57 ust. 2 traktatu o przystąpieniu, ale art. 175 ust.1 Traktatu ustanawiającego WE, tak jak zostało to zapisane w addendum 1, sprostowaniu 1 i uzgodnione 21 października 2005 r. na posiedzeniu grupy roboczej ds. środowiska naturalnego.

9.5.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 110/34

1.1

Celem niniejszej opinii uzupełniającej jest zaprezentowanie pewnych praktycznych konsekwencji i narzędzi w związku z opinią w sprawie społecznego wymiaru kultury przyjętą przez EKES 31 marca 2004 r.

1.2

Podejmuje ona próbę uściślenia pojęcia społecznego wymiaru kultury, posługując się trzema słowami kluczowymi, dobrze znanymi Komitetowi, który stale zajmuje się ich problematyką. Słowami tymi są: społeczeństwo oparte na wiedzy, globalizacja gospodarki oraz społeczeństwo obywatelskie.

1.3

Nie powracamy w niniejszej opinii z założenia do sformułowanych w poprzednim dokumencie propozycji dotyczących ustanowienia nowych struktur w rodzaju „centrum monitorowania”, „laboratorium” czy „grupy zadaniowej” (task force).

1.4

Zwracamy się w niej natomiast do Komisji o ścisłe określenie wskaźników ilościowych i jakościowych, na podstawie których jest w stanie twierdzić, że Wspólnota dysponuje dostatecznymi narzędziami do pomiaru:

1.5

W opinii proponuje się Komisji opracowanie drobiazgowego raportu na temat tego zjawiska oraz założonego celu, biorąc pod uwagę fakt, że rok 2008 ogłoszony został rokiem dialogu między kulturami. EKES gotów jest bardzo aktywnie współuczestniczyć w pracach nad takim raportem.

1.6

Komitet proponuje zatem podjęcie nowej refleksji kulturalnej o kulturze. W swym obecnym kształcie zdaje się bowiem ona wyłącznie skupiać na spuściźnie i zagadnieniach zachowania istniejącego dziedzictwa, zbyt mało natomiast — na kwestiach tworzenia, procesu, kształtowania nowych światów wyobrażeń. Wciąż zbyt mało miejsca poświęca ona swoistym fermentom kulturalnym powstającym w sferze społecznej, gospodarczej i ekologicznej.

1.7

Komitet życzy sobie należytego wykorzystania w tej dziedzinie prac fundacji dublińskiej. Komitet proponuje, by za każdym razem, gdy będzie zajmował się zagadnieniami, przy okazji których wspomina się o konieczności „rewolucji kulturalnych”, „zmian mentalności” czy „zmiany odziedziczonych po przeszłości paradygmatów”, hasła te były poddawane konkretnej analizie i by ich omówieniu poświęcony był co najmniej jeden odrębny akapit.

1.8

Komitet podkreśla, że metoda tzw. dobrych, względnie najlepszych praktyk mogłaby stać się ważnym narzędziem dialogu, wymiany i przekazywania wiedzy i kultur — o ile powoływanie się na nią przestałoby się ograniczać do czystej retoryki.

2.1

W opinii tej sformułowano pewną liczbę założeń:

2.2

potwierdzenie powołania EKES-u do zajmowania się sprawami kultury pomimo braku formalnych kompetencji naszej instytucji w tej dziedzinie;

2.2.1

starania o stopniowe utworzenie europejskiego obserwatorium współpracy kulturalnej, które — wspólnie z Parlamentem Europejskim — mogłoby opracowywać własne coroczne sprawozdanie;

2.2.2

kształtowanie ścisłej współpracy Parlamentu Europejskiego i EKES-u, co pozwoliłoby, poza utworzeniem wyżej wymienionego obserwatorium, corocznie wyznaczyć za cel promowanie przynajmniej jednej rzeczywiście wspólnej wartości kulturalnej;

2.2.3

zapoczątkowanie laboratorium przemian kulturowych zachodzących w sferze społecznej, gospodarczej i ekologicznej;

2.2.4

stworzenie europejskiej „grupy zadaniowej” (task force) zdolnej do rozwijania wymiany kulturalnej i artystycznej w strefach konfliktu.

2.3

Niniejsza opinia uzupełniająca uzasadnia się pośpiechem, z jakim musiała zostać przygotowana poprzednia opinia. Pod koniec swej kadencji Parlament Europejski zwrócił się do nas o zapoczątkowanie procesu i współpracy EKES-PE. Komitet podjął pracę z tym większym entuzjazmem, że dostrzegał zarysowujące się „podwójne przyśpieszenie” w ewolucji sposobu myślenia o kulturze w instytucjach europejskich.

2.3.1

Pierwsze deklaracje przewodniczącego Komisji Europejskiej José Manuela Barrosa, który stwierdził, że obecnie nadszedł „moment kultury”, że „wartości kulturalne stoją w hierarchii ponad wartościami ekonomicznymi” (1), zdawały się bardzo zachęcające, zapowiadając wręcz zasadniczą zmianę kierunku. Na tym polegał naszym zdaniem pierwszy element owego „przyśpieszenia”.

2.3.2

Źródłem drugiego elementu „przyśpieszenia” był sam EKES, który jednomyślnie przyjął przedstawiony przez Przewodniczącą Anne-Marie Sigmund program, czyniący z tego zagadnienia priorytet jej kadencji.

2.3.3

Trzeba stwierdzić, że są to wątłe założenia. Program przedstawiony przez nową Komisję nie nadaje bowiem tej zmianie kierunku rzeczywistej, konkretnej postaci. Nawet nie wspomina się w nim wyraźnie o nowej, korzystniejszej dla kultury hierarchii wartości! Oczywiście, przestawiony przez Komisję program „Kultura 2007-2013” nie podlega opinii naszego Komitetu. Nie jest więc naszym zadaniem komentowanie go w niniejszym tekście. Trzeba co prawda zauważyć, że nie wydaje się on uwzględniać sam z siebie społecznego wymiaru kultury, a także, iż przewidziany na ten program budżet jest sporo niższy od kwoty, jakiej przeznaczenia oczekiwał Parlament Europejski. Nawet jednak jeśli chodzi o przyznanie kulturze pierwszeństwa w programie EKES-u, przesadą byłoby stwierdzenie, że idea ta znalazła odbicie w rzeczywistości.

2.3.4

Ponadto — ogłoszenie przez Radę „okresu refleksji” po odrzuceniu przez Francję i Królestwo Niderlandów traktatu konstytucyjnego (który podnosił kulturę do rangi jednego z celów Unii (art. I-3.3) i miał zmienić mechanizmy decyzyjne w sferze kultury, w znacznym stopniu znosząc paraliżującą zasadę jednomyślności (art. I-17 i III-280)) oraz ubóstwo kompromisu osiągniętego w kwestii unijnej perspektywy finansowej powodują utrzymywanie się niejasności w kwestii miejsca kultury — a tym bardziej jej wymiaru społecznego — w odnowie Unii.

3.1

W przyjętej pierwotnie opinii w sprawie społecznego wymiaru kultury Komitet uwzględnił trzy główne podejścia do tego zagadnienia:

3.2

Niniejsza opinia uzupełniająca ma na celu wskazanie głównych kierunków, „słów kluczowych”, które pozwolą w możliwie prosty sposób przełożyć te pierwsze ustalenia na język aktualnych strategii wspólnotowych.

3.3.1

W naszej opinii w sprawie społecznego wymiaru kultury stwierdziliśmy, że powszechna tendencja do wzrostu pracy umysłowej oraz intelektualizowania wszelkich aspektów pracy, w tym „pracy” konsumpcyjnej, oraz wzrastająca rola kryteriów dotyczących stosunków międzyludzkich, zagadnień stylistycznych czy twórczych, już obecnie (a tym bardziej w przyszłości) stanowią kluczowy czynnik decydujący o poziomie konkurencyjności, atrakcyjności, wzajemnego poszanowania i przedsiębiorczości poszczególnych stref geograficzno-kulturowych naszej planety. Europa może i powinna utożsamiać się z ideą gospodarki twórczej.

3.3.2

Dlatego też EKES pragnie położyć szczególny nacisk na zagadnienia pracy, zatrudnienia w kulturze i sztuce, gospodarki kultury; życzy sobie wykorzystania w tym kontekście działalności fundacji dublińskiej. Warto by zbadać, w jaki sposób formy pracy występujące w dziedzinach kultury i sztuki umożliwiają bardziej twórczą ocenę pracy jako całości oraz wnoszą wkład w społeczeństwo oparte na wiedzy.

3.3.3

Komitet nie akceptuje panującego wciąż, zbyt sztywnego rozgraniczenia między dziedziną tzw. kultury wysokiej a kulturalnym wymiarem techniki, gospodarki, sfery społecznej, zdrowotnej i ochrony środowiska. Komitet aktywnie przyczynia się do znoszenia tego rozgraniczenia, m.in. w ramach swych stałych prac nad konkretyzacją zagadnień kształcenia przez całe życie oraz kształtowania społeczeństwa uczącego się.

3.3.4

Istnieje ogromne zapotrzebowanie na działalność i miejsca pracy — jednocześnie bezpieczne i elastyczne — w dziedzinach związanych z przekazem, mediacją, sztuką, wszelkimi formami przedstawiania, wiedzą o wiedzy; zderza się ono jednak z panującymi zasadami zatrudnienia, które paradoksalnie łączą w sobie niekiedy sztywność z brakiem bezpieczeństwa.

3.3.5

Kolejną przeszkodą dla wyłonienia się nowych zawodów stać się może skostnienie odziedziczonych po przeszłości hierarchii przygotowania zawodowego. W szerszym aspekcie zauważyć należy brak prawdziwego przełożenia gospodarczego sfery niematerialnej, zbyt niską mobilność w przestrzeni europejskiej zarówno artystów i praktyków kultury, jak też ich dzieł i prac. Należy również zwrócić uwagę na braki w dziedzinie porównywania i dzielenia się innowacjami w kulturze, które mogłyby ustrzec nas przed wielokrotnym eksperymentowaniem ze znanymi już rozwiązaniami.

3.3.6

Powodzenie takich programów jak np. ERASMUS czy „Telewizja bez granic”, wkład Unii w rewaloryzację zdewastowanych obszarów życia, ożywienie wielkich zespołów miejskich poprzez rozwijanie praktyk artystycznych, trwały wzrost atrakcyjności kulturalnych stolic Europy — to pierwsze dowody na to, jak należy rozumieć społeczny wymiar kultury. Fakt, że Unia Europejska — której zadaniem jest wszak jedynie wspomaganie polityk krajowych — często staje się już decydującym czynnikiem sprawczym wielu imprez i praktyk kulturalnych, pokazuje, iż sprawdza się tu efekt dźwigni. Stałe zasilanie banku wiedzy o wiedzy może dać znaczny efekt mnożnikowy.

3.3.7

Z kolei poważne straty finansowe oraz negatywne skutki dla rozwoju powiązań powstających w całej tkance społeczno-gospodarczej, jakie pociągają za sobą choćby przejściowe przerwy w organizowaniu festiwali lub imprez kulturalnych, świadczą o znaczeniu dla rozwoju zrównoważonego holistycznej skuteczności miejsc pracy i praktyk artystycznych, kulturalnych i mediacyjnych, ich swobodnego przepływu i wzajemnego się zapładniania.

3.4.1

EKES wyraża opinię, że słaby — w porównaniu do jej ambitnych celów — wynik realizowania strategii lizbońskiej jest przede wszystkim rezultatem niedoceniania roli czynnika ludzkiego, kulturowego i roli zaangażowania. W zglobalizowanej gospodarce jedynie promowanie rozwijającej się kultury europejskiej, która nie będzie już rozdzielała ani ustawiała w sztywnej hierarchii elementów gospodarczych, społecznych i ekologicznych, umożliwi Europie powstrzymanie lub wręcz zmniejszenie pogłębiającej się wciąż dysproporcji w rozwoju w stosunku do większości stref naszej planety.

3.4.2

W wielu krajach Europy, a także w innych częściach świata, uznano już gospodarcze znaczenie branży kulturalnej i kreatywnej; potwierdza to wiele raportów, analiz i zestawień statystycznych. W branży tej powstało w ostatnich latach wiele przedsiębiorstw, a więc i miejsc pracy. Nie sposób nie zauważać faktu, że tendencją jest powstawanie małych przedsiębiorstw, mikroprzedsiębiorstw i firm jednoosobowych, co niesie ze sobą złożone konsekwencje społeczne.

Wynika z nich np. konieczność tworzenia sieci współpracy, gdyż ze względu na małe rozmiary tych przedsiębiorstw wiele zadań wymaga współdziałania. Wymaga to od zainteresowanych podmiotów umiejętności komunikacyjnych, negocjacyjnych i prezentacyjnych, a także pewnej znajomości prawa umów, zasad udzielania licencji itp.

Umiejętności te są niezbędne wszystkim współczesnym przedsiębiorstwom; konieczność ich opanowania stanowi nierzadko poważne wyzwanie dla małych podmiotów, które czasami tej wiedzy nie mają lub opanowały ją zaledwie częściowo, a skorzystanie z profesjonalnych rozwiązań przekracza ich możliwości finansowe, pomimo, że niektóre małe i średnie przedsiębiorstwa doskonale sobie w tej dziedzinie radzą.

Do polityki socjalnej należy z kolei znalezienie rozwiązań problemów zabezpieczenia społecznego (np. ubezpieczenie zdrowotne, emerytalne i od bezrobocia) wynikających z powstawania nowych typów przedsiębiorstw, nowych form zatrudnienia itp.

3.4.3

Kolejnym wymiarem społecznym jest zjawisko izolacji przedsiębiorstw działających w nowych branżach gospodarki, jak przemysł kreatywny, gdyż w branżach tych nie ma lub mało jest punktów odniesienia, wzorów umów, wskaźników sektorowych itp. Jest to również istotny aspekt dla przyszłości branży kreatywnej; trzeba go należycie uwzględnić, tym bardziej, że rosnący zasięg globalizacji i konieczność wywalczenia sobie miejsca w konkurencji międzynarodowej sprawia, iż takie podstawowe informacje mają właśnie kluczowe znaczenie dla postępu gospodarczego.

3.4.4

Unia Europejska sama musi ponownie określić swe cele i dlatego też łatwiej jej zrozumieć obecny i przyszły wpływ globalizacji gospodarki na kształtowanie się nowych światowych wartości kulturowych. Tym bardziej obecnie, kiedy nie jest już ona i nie może być klubem czy federacją ograniczonej liczby państw „zaawansowanych” i względnie jednolitych pod względem gospodarczym, kulturowym czy duchowym. Obecnie, kiedy to otwiera się ona na świat protestantyzmu, prawosławia, islamu; kiedy rozpoczyna negocjacje akcesyjne z Turcją — a rozszerzenie to, o ile do niego dojdzie, nie będzie podobne do żadnego z poprzednich — kiedy organizuje w sposób metodyczny swoje stosunki z najbliższymi sąsiadami, kiedy musi ponownie określić swoje miejsce, swoją szczególną rolę w globalizacji, której zasady również zmieniają się bardzo szybko (2).

3.4.5

„Europa kultury” zrodzona z państw narodowych, które niegdyś przodowały w wojowniczości, kolonizacji i imperializmie, to dziś prawdopodobnie najwłaściwsza postać Europy jako potęgi zdolnej rozwijać, eksportować, szerzyć, „profesjonalizować” kulturę pokoju, poszanowania innych i jakości. Jest to powrót do idei, która legła u podstaw Unii Europejskiej — do woli uczestnictwa w upowszechnianiu wartości i technik pokojowych, przedkładających wzajemne kontakty i wymianę nad dominację i hierarchię.

3.5.1

Fakt, iż EKES, którego formalne kompetencje nie rozciągają się na kulturę, przyjmuje z inicjatywy swej przewodniczącej ogólny program działania uznający kulturę za priorytet  (3), ma wymowę manifestu.

3.5.2

Można to nawet uznać za deklarację skierowaną przeciwko jakiejkolwiek hegemonii myśli czysto ekonomicznej, produktywistycznej, czy nawet myślenia jedynie w kategoriach społecznych i ekologicznych. Deklaracja ta jest tym cenniejsza, że powstała z inicjatywy podmiotów gospodarczych i społecznych Unii Europejskiej, społeczeństwa obywatelskiego, reprezentującego wszystkie sfery produkcji, konsumpcji i redystrybucji.

3.5.3

Owa stale rozwijająca się kultura europejska, odzyskująca swą jedność w miarę kolejnych historycznych rozszerzeń, jest owocem historii, pewnego dość szczególnego, specyficznego poziomu i sposobu rozwoju (4). Jej uwypuklenie jest tym bardziej konieczne, że może ona przeciwdziałać zjawisku, którego nie da się ukryć, a jego znaczenia przecenić: głębokiemu brakowi zainteresowania czy ciekawości, nawet wręcz prawdziwej obojętności opinii publicznej krajów Unii Europejskiej wobec innych Państw Członkowskich (5). Polityki zachęt (programy „kulturalne” Unii Europejskiej) mogą z pewnością łagodzić ten niedostatek, lecz całkowicie przezwyciężyć można go jedynie poprzez „holistyczną” wizję kultury, całkowite uznanie jej wymiaru społecznego.

3.5.4

Ogromna różnorodność zagadnień, które wyłaniają się w procesie powstawania prawdziwej demokracji społecznej i kulturalnej, zasługuje na dogłębne omówienie właśnie z ruchami społecznymi, sieciami projektów kulturalnych i partnerami społecznymi, a nie tylko między instytucjami. Stopniowe wprowadzanie etyki i technologii współpracy pomiędzy wszystkimi partnerami stanowi bez wątpienia podstawowe wyzwanie, jakie należy podjąć, by w sposób konstruktywny przyczynić się do ukształtowania światowej wspólnoty kulturowej opartej na wyrzeczeniu się przemocy.

3.5.5

Nasze społeczeństwa nie mogą sobie pozwolić na dalszy brak uznania i udziału wszystkich społeczności wchodzących w ich skład, wszystkich środowisk. Jak to uwidocznił Europejski Rok Osób Niepełnosprawnych oraz opinie i inicjatywy EKES-u w tej sprawie (a także na inne tematy związane z dyskryminacją i ubóstwem), będą one oceniane według kryterium roli i miejsca, jakie przyznają najuboższym i najbardziej zepchniętym na margines członkom społeczeństwa. Nie chodzi tu jedynie o zapewnienie każdej osobie należnego jej miejsca, lecz również o to, by kulturowa wartość ich walki z ubóstwem stała się udziałem całej ludzkości i umożliwiła odnowę współczesnego humanizmu. Czyż nie należy przeciwstawić klasycznemu paradygmatowi hierarchicznego kierowania i postawy roszczeniowej (por. różne formy państwa opiekuńczego) paradygmatu czynnego udziału każdej jednostki, usamodzielnienia (ang. empowerment) wszystkich podmiotów gospodarczych, społecznych, rodzinnych i kulturowych? Oznacza to, że w nowym systemie pojęć demokracji, jakiego potrzebuje i jaki umożliwia gospodarka globalna, społeczeństwo obywatelskie — choć niepowołane bezpośrednio do sprawowania rządów — nie może już zajmować miejsca podrzędnego, ani być przedstawiane w opozycji wobec władzy. Żeby zagwarantować sobie pewną przyszłość i chronić się przed samowolą, musi ono lansować swoje wartości, takie jak solidarność i zachować zdolność oraz atuty „myślenia kolektywnego”.

4.1

EKES przyjmuje do wiadomości fakt, iż — przynajmniej w chwili obecnej — powoływanie nowych struktur w rodzaju centrum monitorowania, laboratorium czy grupy zadaniowej (ang. task force) jest zdaniem jego partnerów instytucjonalnych (Komisji i Parlamentu) — a częściowo także i jego własnym — czy to zbędne, czy przedwczesne, czy też niemożliwe.

4.2

W opinii Komisji Europejskiej, a — jak się zdaje — również i Parlamentu, zadowalające wyniki w dziedzinie europejskiej współpracy kulturalnej osiągnąć można poprzez nawiązywanie kontaktów między istniejącymi strukturami, w tym różnorodnymi działającymi już ośrodkami monitorowania; nie ma zatem potrzeby ustanawiania nowych podmiotów tego typu.

4.3

EKES pragnie jednak zwrócić się do Komisji o skonstruowanie wskaźników ilościowych i jakościowych (oraz o objaśnienie ewentualnie istniejących tego typu wskaźników), które mogą służyć uzasadnianiu, ustalaniu i ocenie celów w zakresie rozwoju dialogu między kulturami, mobilności artystów i ich prac, transferu wiedzy i pojęć pomiędzy różnymi dziedzinami, do tej pory tak szczelnie od siebie oddzielonych.

4.4

Zamysł EKES-u nie ogranicza się do tego, by można było po fakcie ocenić ilościowy postęp w porównaniu z ustalonymi celami — choć oczywiście w rozszerzonej Europie, w kontekście rozwijającego się jednolitego rynku, m.in. usług, dalsze pomnażanie się kontaktów i imprez łączących różne kultury jest nieuniknione.

Chodzi o to, by dało się ustalić, czy rachunkowy przyrost konsumpcji kultury i ruchu turystycznego automatycznie pociąga za sobą rozwój wiedzy, uwagi poświęcanej innym i kultury. Narastające zjawiska wykluczenia społecznego i rasizmu (nawet na tych terenach, jak w Holandii czy we Francji, gdzie — jak się zdawało — polityka na rzecz integracji społecznej czy wielokulturowości ukształtowała stabilny model społeczeństwa), rozziewu między partykularnymi interesami a dobrem ogółu — ogólnie rozbicia zamiast konwergencji — zasługują nie tylko na opis w kategoriach ilościowych i jakościowych, lecz również na zrozumienie.

4.5

Ponadto każdy zdaje sobie sprawę z tego, że w wielu krajach Unii polityki kulturalne — choćby i bardzo ambitne i energiczne, choćby i realizowane mniej lub bardziej konsekwentnie od dziesięcioleci — niemal w ogóle nie były w stanie zmienić odziedziczonego po przeszłości układu warstw społecznych.

4.6

Dlatego właśnie EKES z naciskiem nalega na to, by Unia Europejska stała się miejscem autorefleksji i wzajemnego kwestionowania polityk kulturalnych wszystkich państw członkowskich, miejscem sprzyjającym nowej refleksji kulturalnej o kulturze. Przygotowania do obchodów roku dialogu między kulturami (2008) powinny stać się dla Komisji okazją do sporządzenia drobiazgowego raportu na temat rzeczywistych rozmiarów tego dialogu, utrzymujących się lub nowych przeszkód w jego rozwoju oraz nowych założeń, które można by sformułować w dążeniu do jego autentycznego pogłębienia. EKES gotów jest bardzo aktywnie współuczestniczyć w pracach nad takim raportem, m.in. kontynuując rozważania nad społecznym wymiarem kultury, jak również nad wymiarem kulturowym społeczeństwa pod kątem stosunków międzypokoleniowych.

4.7

W niniejszej opinii uzupełniającej Komitet pragnie ponadto zaproponować:

4.7.1

stałą dbałość o „higienę kulturalną” naszego Komitetu: ilekroć w tekście jakiejkolwiek opinii poruszane będą zagadnienia, których istotnym elementem jest czynnik kulturalny, czynnikowi temu należy poświęcić konkretną część opinii. Nie można się ograniczać do pozbawionego konkretów odwoływania się do konieczności „rewolucji kulturalnych”, „zmian mentalności” czy zmiany odziedziczonych po przeszłości, a dziś już przestarzałych paradygmatów. Należy możliwie konkretnie omówić warunki, jakie muszą być spełnione, aby do takich przemian kulturowych mogło dojść;

4.7.2

zwracanie większej uwagi na otwartą metodę koordynacji oraz na wykorzystanie tzw. dobrych praktyk. Czy nie należałoby „usztywnić” tych pojęć i związanych z nimi procedur tak, by osiągnęły one dużo większą zdolność operacyjną?

Mogłoby to posłużyć zrozumiałości, właściwemu doborowi i upowszechnianiu zdobywania oraz transferu wiedzy i zmian kulturowych sprzyjających skuteczności reform;

4.7.3

podjęcie przez Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny — jako idealne forum kontaktu i wymiany między poszczególnymi kulturami narodowymi, zawodowymi, społecznymi i środowiskowymi — wysiłku poszukiwania w konkretnych dziedzinach elementów i praktyk, które dałyby się przenosić z jednych branż do innych. Za przykład niech posłużą opieka zdrowotna i edukacja, w których trwające i pożądane przemiany kulturalne są na tyle bliskie, że wskazane byłoby nasilenie spotkań i wymiany między nimi. Na przykład promowanie działań grup interdyscyplinarnych może się przyczynić do stworzenia wspólnej platformy między rożnymi dziedzinami odległymi od siebie ze względu na swój charakter. Przyczyni się to do osłabienia ścisłych rozgraniczeń i zawężonych horyzontów w poszczególnych dziedzinach, by postęp zarysowujący się w jednej dziedzinie mógł przenosić się na inne, szybciej i pełniej niż dziś. By kultura ujęta systemowo — bez rozdzielania gospodarki, sfery społecznej i środowiska naturalnego — została uznana jako treść kulturalnej europejskiej „jedności w różnorodności” i służyła poprawie warunków życia jej narodów.

9.5.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 110/39

1.1

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny przyjmuje z zadowoleniem i dużym zainteresowaniem dokument Komisji przedstawiający program JEREMIE (1) (Joint European Resources for Micro-to-Medium Enterprises, wspólne europejskie zasoby dla mikroprzedsiębiorstw i MŚP).

1.1.1

EKES zwraca się z podziękowaniami do p. Danuty Hübner, Komisarz ds. Polityki Regionalnej, oraz do służb DG ds. Polityki Regionalnej i Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego (EFI) za ich zaangażowanie w rozwój tego skomplikowanego programu oraz wsparcie dla prac Komitetu.

1.1.2

EKES zawsze popierał inicjatywy Komisji służące zapewnieniu mikroprzedsiębiorstwom i MŚP większego dostępu do kredytów, podzielając opinię Parlamentu, że mniejsze przedsiębiorstwa miały zawsze problemy z ich uzyskaniem.

1.1.3

Proces wzmacniania małych przedsiębiorstw stanowi jeden z podstawowych elementów strategii lizbońskiej, ponieważ wiąże się z innowacjami, tworzeniem stabilnych miejsc pracy oraz przyczynia się do ustawicznego kształcenia siły roboczej.

1.1.4

W swoich licznych opiniach, w szczególności tych sporządzonych od roku 1982 r. (2), Komitet zwracał uwagę na podejmowane przez Komisję, a zwłaszcza DG XXIII (3), działania mające wzmocnić powiązania przedsiębiorstw z systemem kredytowym, szczególnie z bankami.

1.1.5

EKES podkreślał również potrzebę szerokiego zaangażowania partnerów społecznych we wszystkie problemy dotyczące przedsiębiorstw, w szczególności te związane z kredytami, ponieważ mają one znaczący wpływ na dobrobyt i rozwój społeczny.

1.2

W latach 90. ubiegłego wieku DG XXIII (4) próbowała interweniować w kwestiach związanych z kredytami, działając w ścisłym porozumieniu z organizacjami reprezentującymi sektor rzemiosła i MŚP. Kolejne europejskie konferencje dotyczące rzemiosła i MŚP (5), poprzedzone licznymi spotkaniami przygotowawczymi (przed każdą konferencją organizowano średnio 10 takich posiedzeń, w których uczestniczyli przedstawiciele setek małych przedsiębiorstw):

1.2.1

W oparciu o powyższe doświadczenia oraz ze względu na nowy okres programowania 2007-2013 i cele lizbońskie, EKES uważa, że należy przekazać bardziej obszerne informacje na temat nowych programów — w tym szczególnie tych, które skierowane są do mikro- i małych przedsiębiorstw — poprzez spotkania zorganizowane w państwach członkowskich z przedstawicielami partnerów społecznych i społeczeństwa obywatelskiego.

1.2.2

Jednakże mimo interwencji i wysiłków podejmowanych w ciągu ostatnich 20 lat, w wielu regionach UE-25, w szczególności tych najmniej uprzywilejowanych, brakuje projektu pozwalającego na koordynację i dostosowanie licznych obecnie dostępnych instrumentów kredytowych.

1.2.2.1

Blisko 4 mln, czyli 20 % istniejących przedsiębiorstw ocenia, że trudności z uzyskaniem funduszy stanowią istotną barierę dla ich wzrostu (9).

1.2.2.2

Jedynie kilkadziesiąt tysięcy przedsiębiorstw zdołało skorzystać ze wspólnotowych instrumentów finansowych (10), co oznacza, że istnieje duży rozdźwięk pomiędzy sposobem ujęcia problemu a faktycznym zakresem wykorzystania takich instrumentów. Zmusza to do rozważenia praktycznych możliwości interwencji za pomocą systemów mających na celu zwiększenie zaangażowania instytucji finansowych i poprawę rezultatów.

1.2.2.3

EKES ma świadomość potrzeby intensyfikacji działań zmierzających do poprawy przepływu informacji na temat instrumentów kredytowych oferowanych przez Komisję, EBI, EFI, EBOR oraz władze krajowe i regionalne. Mikroprzedsiębiorstwa i małe przedsiębiorstwa często podlegają, w dodatku częściowo z własnej winy, wykluczeniu z kanałów informacyjnych.

1.3

Dlatego też JEREMIE mógłby stanowić „inteligentne” narzędzie koordynacji i racjonalizacji dostępnych instrumentów kredytowych.

1.3.1

Inicjatywa JEREMIE wpisuje się w ramy komunikatu Polityka spójności wspierająca wzrost gospodarczy i zatrudnienie: Strategiczne wytyczne Wspólnoty. Stanowisko Komitetu w tym względzie można podsumować w następujący sposób:

1.3.2

Komitet podkreśla znaczenie wsparcia Komisji dla inicjatywy JEREMIE nie tylko w wymiarze zewnętrznym, lecz także poprzez wewnętrzną koordynację służb zarządzających działaniami na rzecz mikroprzedsiębiorstw oraz MŚP, obejmującą ustanowienie „ośrodka ds. inicjatywy JEREMIE”, który pełniłby funkcję jednostki udzielającej informacji i koordynującej różne działania w celu zapewnienia optymalnych rezultatów.

1.3.3

Zdaniem EKES-u Komisja powinna co dwa lata przedstawiać Parlamentowi Europejskiemu, Radzie, Komitetowi Regionów i samemu Europejskiemu Komitetowi Ekonomiczno-Społecznemu — sprawozdanie na temat rozwoju programu i jego skuteczności, by w ten sposób móc rozszerzyć to istotne doświadczenie na inne sektory.

1.3.4

Ponadto Komitet zaleca zapewnienie pełnego przestrzegania zasad gospodarności, skuteczności i przejrzystości w procedurach przetargowych i wyboru, w zarządzaniu regionalnymi funduszami holdingowymi oraz w akredytacji pośredników finansowych, którym powierzono zarządzanie projektami. Należy w szczególności zapewnić przestrzeganie właściwych przepisów wspólnotowych, również w przypadku praw wyłącznych. Należy także zapewnić możliwość nakładania kar, rezygnacji z mało wydajnych funduszy holdingowych oraz dokonania przeglądu wykazu akredytowanych pośredników finansowych.

2.1

EKES wielokrotnie podkreślał znaczenie — nie tylko gospodarcze, lecz także społeczne — małych przedsiębiorstw w państwach członkowskich oraz zwracał szczególną uwagę na ten fakt w kilku opiniach, w tym w opiniach wydanych w latach 1992 (13), 1997 (14), 2001 (15) i 2003 (16), jak również w tych dotyczących Europejskiej karty małych przedsiębiorstw (17).

2.1.1

Mikro- i małe przedsiębiorstwa odgrywają bardzo istotną rolę w europejskiej gospodarce. Ich liczba wynosi ok. 25 mln, co stanowi 99 % wszystkich przedsiębiorstw, i zatrudniają blisko 95 mln osób, zapewniając 55 % wszystkich miejsc pracy w sektorze prywatnym (18).

2.1.2

Powyższe liczby pokazują znaczenie i rolę MŚP w realizacji strategii lizbońskiej, jak również potrzebę nawiązania ścisłego partnerstwa z przedstawicielami partnerów społecznych, co umożliwi kształtowanie nowych form współpracy (19). Ma to służyć wprowadzaniu w życie zasad społeczno-gospodarczych stojących u podstaw europejskiej społecznej gospodarki rynkowej (20).

2.1.3

Najważniejsze problemy, przed którymi stają mikro- oraz małe przedsiębiorstwa na etapie startu i rozwoju, poczynając od tych najpoważniejszych, są następujące:

2.1.4

Dlatego możliwość uzyskania kredytu jest warunkiem uruchomienia przedsiębiorstwa, jak również podstawowym wymogiem dla wzrostu i rozwoju mikro- i małych przedsiębiorstw, które wyraźniej i dotkliwiej niż duże przedsiębiorstwa odczuwają ograniczenia związane z systemem kredytowym.

2.1.5

Jedynym sposobem na zapewnienie wykorzystania pozytywnych skutków kredytu jest nawiązanie bezpośredniego kontaktu z przedsiębiorstwami i poznanie ich problemów oraz zagwarantowanie, by dysponowały one wiedzą na temat możliwości oferowanych w systemie kredytowym, zwłaszcza w obszarze, w którym prowadzą działalność. Pozwoli to uniknąć nadmiernie sztywnych warunków udzielania kredytów oraz związanego z tym wzrostu ryzyka, przy uwzględnieniu m.in. zmian dotyczących umów bazylejskich. Dlatego też przedsiębiorstwa muszą znaleźć własną równowagę finansową oraz niezbędne instrumenty.

2.1.6

Istotną rolę odgrywa finansowanie ze środków własnych, mimo że instrument ten rzadko pozwala małym przedsiębiorstwom na realizację planów inwestycyjnych. W 90 % przypadków niezbędne są następujące działania:

2.1.7

Z wymienionych instrumentów, najmniejszym zaufaniem wśród małych przedsiębiorstw cieszy się kapitał ryzyka. Jedynie 5-6 % spośród ogromnej rzeszy mikroprzedsiębiorstw (21) i małych przedsiębiorstw (22) (z których 90 % to firmy jednoosobowe lub spółki osobowe) korzysta z kapitału ryzyka. Jeżeli instrument ten ma być stosowany na szerszą skalę niż obecnie, należy opracować nowe formy kapitału wysokiego ryzyka, dostępne także dla spółek osobowych.

2.1.8

Zaplanowane priorytetowe działania, mające zapewnić małym przedsiębiorstwom większy dostęp do finansowania, można podsumować następująco:

2.1.9

Analizy i oceny potrzeb oraz możliwości, które będą przedmiotem wstępnej fazy JEREMIE, należy przeprowadzić w poszczególnych regionach Unii przy efektywnym zaangażowaniu zainteresowanych kręgów społeczno-gospodarczych w ramach skutecznego i odpowiedzialnego partnerstwa.

2.2.1

Stopień trudności w uzyskaniu dostępu do kredytów opisanych powyżej zależy od poziomu rozwoju gospodarki i rynku. Regiony konwergencji (25), gdzie instrumenty kredytowe są najbardziej potrzebne w celu zwiększenia poziomu zatrudnienia poprzez rozwój przedsiębiorczości, są równocześnie regionami, w których dostęp do takich instrumentów jest najbardziej utrudniony, a ich oprocentowanie wyższe niż w regionach lepiej rozwiniętych (26).

2.2.2

Kredyty EBI, przyznawane na zasadzie rotacji (27) bankom powierniczym w celu podzielenia ich między MŚP, obciążone zmiennym, ale obniżonym oprocentowaniem (28), wykorzystywane są przede wszystkim przez banki działające w regionach rozwiniętych, w których panuje większa konkurencja w sektorze bankowym, zaś udzielanie kredytów EBI stanowi jedną z metod zachowania lojalności klientów.

2.2.3

Ponieważ w regionach mniej rozwiniętych funkcjonuje niewiele banków, szczególnie spółdzielczych lub udzielających kredytów powszechnych, mniejsza jest konkurencja w sektorze bankowym, a małe przedsiębiorstwa dysponują niewielką wiedzą na temat instrumentów kredytowych. W rezultacie w takich regionach rzadko wykorzystywane są cenne instrumenty oferowane przez EBI.

2.2.4

Krótko mówiąc, jeżeli nie zostaną podjęte działania zmierzające do zmiany tych tendencji (częściowo poprzez pośrednictwo finansowe z wykorzystaniem narzędzi, które można zaoferować w ramach JEREMIE, obok bardziej konwencjonalnych instrumentów EBI i EFI (29)), biedniejsze regiony będą jeszcze przez wiele lat skazane na ubóstwo.

2.2.5

W celu zapewnienia gwarancji kredytowych, zwłaszcza w regionach konwergencji, w ramach EFI mógłby zostać utworzony punkt ds. programu JEREMIE w celu udzielania pomocy w uzyskaniu zabezpieczeń dla kredytów bankowych w formie poręczeń udzielanych przez konsorcja kredytowe lub inne instytucje prowadzące aktywną działalność zwłaszcza w mniej uprzywilejowanych regionach.

2.3.1

Problem dostępu mikroprzedsiębiorstw i MŚP do kredytów wyraźnie wskazuje na szereg niedociągnięć rynku:

2.3.2

Celem jest zatem likwidacja tych niedociągnięć rynku poprzez działania, które:

2.3.3

Podczas Rady Europejskiej w marcu 2005 r. dokonano odnowienia strategii lizbońskiej i wezwano rządy oraz partnerów społecznych i gospodarczych do podejmowania działań skoncentrowanych na trzech celach:

2.3.4

Państwa członkowskie ponoszą niekiedy znaczne wydatki na wspieranie zatrudnienia i tworzenie miejsc pracy. Znajdują one jednak uzasadnienie w uzyskiwanych rezultatach społecznych (31). Gdyby połowa całkowitej liczby MŚP w UE-25, czyli ok. 12 mln przedsiębiorstw, uzyskała kredyt w wysokości 20 000 EUR, przypuszczalne straty związane z niewypłacalnością (32) nie przekroczyłyby kwoty 6,5 mld EUR, co stanowi 0,07 % PKB w UE-25. Równocześnie zaś przyznanie powszechnych kredytów umożliwiłoby większości przedsiębiorstw wzmocnić swoją pozycję oraz wprowadzić innowacje w stosowanych procesach i oferowanych produktach.

2.3.5

Gdyby kredyty udzielane były za pośrednictwem konsorcjów kredytowych, zdolnych do przejęcia 50 % strat związanych z niewypłacalnością, straty te ponosiłyby — po połowie — właściwe konsorcjum i bank.

2.3.6

Istniejące powszechne przekonanie, że kredyt służy także realizacji funkcji społecznych, umożliwia opracowanie niezbędnych instrumentów inżynierii finansowej przy wsparciu z funduszy publicznych, europejskich oraz funduszy solidarności przekazanych konsorcjom kredytowym przez same przedsiębiorstwa albo podczas rejestracji w konsorcjum, albo w formie części odsetek bankowych (33).

2.4.1

Warunkiem udzielania dużej liczby niewielkich kredytów, których potrzebują nowo uruchamiane przedsiębiorstwa oraz europejskie mikro- i małe przedsiębiorstwa, jest:

2.4.2

Odpowiedzi na niektóre z wyżej wymienionych problemów zapewniają instrumenty już istniejące, które powinny być jednak lepiej i szerzej wykorzystywane:

2.5.1

Szczególnie w ciągu ostatnich lat mnożnik był narzędziem analizowanym i używanym zarówno przez konsorcja kredytowe, jak i banki w celu zwiększenia potencjału kredytowego (37). Przeprowadzenie dokładnych analiz sytuacji w zakresie niewypłacalności, zwłaszcza w regionach konwergencji, pozwala dostosować wielkość mnożnika do warunków miejscowych. Oczywiście w najmniej uprzywilejowanych regionach poziom niewypłacalności jest wyższy, osiągając nawet 10 %, podczas gdy w regionach bardziej zamożnych kształtuje się on (w przypadku mikro- i małych przedsiębiorstw) na poziomie ok. 2,5 %.

2.5.2

Potencjał programu JEREMIE może dać się wykorzystać przede wszystkim w regionach konwergencji, zapewniając konsorcjom kredytowym indywidualne gwarancje oraz ułatwiając proces sekurytyzacji w celu zwiększenia potencjału kredytowego oraz zrekompensowania wad mnożnika.

2.6.1

Program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji 2007-2013 (CIP) (38) stanowi połączenie różnych wspólnotowych środków i programów, do których należą między innymi:

2.6.2

Należy również dokonać analizy instrumentów finansowych przewidzianych w czwartym wieloletnim programie na lata 2000-2005 (przedłużonym do końca 2006 r.), którego budżet wynosi 531,5 mln EUR (47) i który ma zostać włączony do programu CIP, jak również stanowić element strategii JEREMIE.

2.6.2.1

Wieloletni program opiera się na trzech filarach:

2.6.2.2

Analiza funkcjonowania instrumentów finansowych realizowanych w ramach wieloletniego programu pozwala na ustalenie, które z nich przyniosły najlepsze rezultaty i w związku z tym mogą stać się elementem strategii JEREMIE. Instrumenty te pochłaniają jak dotąd najwięcej wydatków w ramach czwartego programu wieloletniego. Przykładowo w 2003 r. przeznaczono na nie 67 % całkowitego budżetu programu (48). Podział środków finansowych na te instrumenty finansowe wygląda następująco:

2.6.2.3

Powyższe instrumenty były uprzednio wykorzystywane w latach 1998-2000 w ramach programu inicjatyw na rzecz wzrostu i zatrudnienia wraz z innymi instrumentami, takimi jak:

2.6.2.4

Jak dotąd zarówno SCA, jak i WEP przyniosły znikome rezultaty.

2.6.2.5

Do końca 2003 r. ok. 178 000 MŚP skorzystało z instrumentu gwarancji dla MŚP (53) (136 000 w ramach programu na rzecz wzrostu i zatrudnienia, 32 000 w ramach programu gwarancji kredytowych, a pozostałe 10 000 w ramach programu mikrokredytów).

2.6.2.6

W tym samym okresie ok. 240 000 MŚP (54) skorzystało z Funduszu środków na uruchamianie działalności gospodarczej.

2.6.3

Dlatego JEREMIE mógłby kontynuować upowszechnianie doświadczeń uzyskanych w zakresie powyższych dwóch instrumentów finansowych, zapewniając ich szersze wykorzystywanie przez MŚP, zwłaszcza z regionów konwergencji.

2.6.4

Należy pamiętać, że jedynie 0,81 % europejskich MŚP skorzystało w tych latach z pomocy udzielanej w ramach wspólnych interwencji DG ds. Przedsiębiorstw oraz DG. ds. Gospodarczych i Finansowych.

2.6.5

Równocześnie należy jednak w ramach inicjatywy JEREMIE badać także nowe kierunki wsparcia, m.in. te przewidziane w nowych programach, w szczególności w następujących dziedzinach:

2.6.6

Jednakże EKES jest przekonany, że poważnym problemem, jaki napotykają powyższe rodzaje interwencji, są niedostateczne informacje i szkolenia — rozwiązaniem powinno być zaangażowanie w ich realizację instytucji finansowych oraz organizacji reprezentujących pracowników i pracodawców, zgodnie z zasadami zbiorowej odpowiedzialności społecznej oraz społecznych celów kredytów.

2.7.1

Zdaniem Komitetu zasadnicze znaczenie dla zagwarantowania sukcesu inicjatywy JEREMIE ma przestrzeganie w pełnym zakresie wspólnotowych przepisów dotyczących zamówień publicznych na usługi.

2.7.2

Służby Komisji odpowiedzialne za JEREMIE lub EFI muszą w każdym przypadku zagwarantować, że w procedurach udzielania zamówień przestrzegane będą zasady gospodarności, skuteczności, bezstronności, równego traktowania i przejrzystości. Kryteria kwalifikowalności zawarte w dokumentacji przetargowej sporządzanej z wyprzedzeniem przez Komisję, dotyczące przedsiębiorstw lub konsorcjów pragnących uczestniczyć w przetargu, muszą obejmować w szczególności następujące warunki:

2.7.2.1

W przypadku porozumień zawieranych z funduszem holdingowym w ramach programu operacyjnego na lata 2007-2015 należy wprowadzić możliwość nakładania kar umownych lub przystąpienia do odwołania i wykluczenia funduszu holdingowego ze względu na nieskuteczność, nieprawidłowości lub poważne uchybienia względem zobowiązań. Ich zarządzanie powinno być monitorowane w odstępach dwuletnich, przy współpracy regionalnych partnerów gospodarczych i społecznych, z zastosowaniem przejrzystych procedur publikacji sprawozdań, które powinny być przekazywane centralnym władzom krajowym, Parlamentowi Europejskiemu, EKES-owi oraz Komitetowi Regionów.

2.7.3

Jednostkom finansowym i konsorcjom mającym siedzibę w innym państwie członkowskim lub w jednym z państw, które podpisały umowę o zamówieniach publicznych określoną w załączniku do umowy WTO, należy zapewnić możliwość udziału w przetargu na takich samych warunkach jak uczestnikom krajowym, na podstawie dokumentów zgodnych z przepisami danego państwa, jeżeli dowodzą one, że wszystkie warunki kwalifikowalności zostały spełnione.

2.7.4

Rozwiązania takie powinny obowiązywać także w przypadku procedur akredytacji pośredniczących instytucji kredytowych — należy z nimi zawierać umowy dotyczące systematycznego monitorowania wyników ich działalności, których treść zostanie ustalona przy współpracy przedstawicieli właściwych partnerów gospodarczych i społecznych, jak również dotyczące okresowego przeglądu akredytacyjnego. W każdym przypadku należy zapewnić wymianę części akredytowanych elementów co trzy lata.

9.5.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 110/46

1.1

EKES gratuluje Komisji wykonania złożonej i drobiazgowej pracy mającej na celu uproszczenie procedur administracyjnych, niemniej wskazuje na pewną rozbieżność pomiędzy stwierdzeniem zawartym na początku „Uzasadnienia”, tj. „w poniższym projekcie… zawarto zmiany techniczne, które można wprowadzić do obecnego rozporządzenia finansowego”a rzeczywistym zakresem wielu przepisów.

1.1.1

Wiele zmian „technicznych” dotyczących stosunków z przedsiębiorstwami i obywatelami posiada znaczenie i zasięg o charakterze „politycznym”: większa przejrzystość, usprawnienie procedur, szybsze udzielanie odpowiedzi, większe zaufanie do partnerów społecznych są oznakami przeobrażeń w zarządzaniu sprawami publicznymi, z których można jedynie wyrazić zadowolenie.

1.2

Z drugiej strony EKES podkreśla konieczność zachowania ostrożności. W dążeniu do przyniesienia korzyści partnerom społecznym należy uwzględnić fakt, że wobec zarządzających finansami publicznymi powinno istnieć ograniczenie co do elastyczności; tzn. potencjalne straty należy zestawić z rzeczywistymi oszczędnościami w ramach tego trudnego, niemniej koniecznego działania, jakim jest oszacowanie ryzyka. Działanie to może spotkać się z brakiem poparcia ze strony zarządzających, jednak wydaje się być jedynym racjonalnym środkiem, jaki można zastosować.

2.1

Omawiany dokument ustanawia zasady wykonania aktualnie obowiązującego rozporządzenia finansowego nr 1605/2002. Celem skrócenia terminów wdrażania, uwzględnia on również szereg zmian o charakterze technicznym wprowadzonych przez nowy wniosek dotyczący rozporządzenia Rady w sprawie zarządzenia finansowego (1), który jest w trakcie zatwierdzania. Ten ostatni dokument był już przedmiotem opinii EKES-u (2).

2.2

Zgodnie z podejściem przyjętym w poprzedniej opinii, EKES powstrzymuje się od formułowania uwag dotyczących aspektów czysto techniczno-księgowych, którymi bardziej skutecznie mogą się zająć organy UE posiadające techniczne kompetencje i bezpośrednie doświadczenie w tej dziedzinie. Skupi się natomiast, podobnie jak wcześniej, na przepisach, które mogą mieć wpływ na strony trzecie (organizacje społeczeństwa obywatelskiego) utrzymujące stosunki z instytucjami europejskimi.

2.3

Trzy zasady o charakterze techniczno-księgowym: zasada jedności, jednoroczności oraz zasada jednostki rozliczeniowej, zasadniczo nie zmieniają się, są jedynie zmodyfikowane lub doprecyzowane. Jeżeli chodzi o czwartą zasadę, a mianowicie należytego zarządzania finansami, omawiany wniosek wzoruje się na już stosowanych kryteriach, lecz lepiej precyzuje treść oceny ex-ante i daje bardziej dokładne wytyczne co do zakresu oceny ex-ante, oceny pośredniej i ex-post, przy uwzględnieniu zasady proporcjonalności. EKES zauważa wyraźny zamiar Komisji „reorganizacji” priorytetów oceny, „celem skupienia się na propozycjach, które w rzeczywisty sposób oddziaływują na działalność gospodarczą i obywateli”. Jest to deklaracja, którą EKES przyjmuje do wiadomości z dużym zadowoleniem.

2.4

Okazując tę samą wrażliwość na oczekiwania przedsiębiorstw i obywateli, jednak zwracając maksymalną uwagę na racjonalne wydatkowanie pieniędzy publicznych, Komisja podkreśla, że projekty pilotażowe oraz działania przygotowawcze powinny być poddawane ocenie, jeżeli mają być kontynuowane w formie programu. Niemniej celem uproszczenia procedur ocena taka nie powinna być powtarzana, kiedy projekty lub działania zostały już poddane ocenie, jak w przypadku działań realizowanych wspólnie przez Komisję i państwa członkowskie.

3.1

Uwagi sformułowane przez EKES we wspomnianej już opinii w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia mają zastosowanie naturalnie również do przepisów wykonawczych. Choć z zadowoleniem można odnieść się do uproszczeń przyjętych w zakresie procedur, tudzież do większej elastyczności co do kryteriów stosowania przepisów, nie do zaakceptowania byłoby uznanie za normę traktowania jako „nieistotne” kwot poniżej ustalonego progu. Innymi słowy EKES zgadza się, by podnieść progi, poniżej których mają być stosowanie uproszczone procedury, jednak nie powinno to oznaczać możliwości przyjęcia bardziej elastycznego podejścia bądź też obniżenia poziomu kontroli wydatków pod pretekstem, że ewentualna materialna szkoda nie miałaby w praktyce wpływu na całkowity budżet.

3.2

Bez odwoływania się do nadużywanych i zbyt często przywoływanych zasad moralności publicznej, EKES chce zwrócić uwagę na niebezpieczeństwo obniżenia czujności w odniesieniu do prawidłowości operacji dotyczących wydatków, których kwoty uważane są za „niskie”, zwłaszcza w przypadku przetargów i dotacji. Społeczeństwo nie powinno odnieść wrażenia, że z powodu usprawnienia procedur możliwe będzie znalezienie nielegalnych sposobów uzyskania finansowania z środków publicznych. Takie wyobrażenie odbiłoby się negatywnie na wizerunku Europy.

3.3

Zdaniem EKES-u dokładna analiza raportów OLAF-u przez organy księgowe Komisji pokazałaby, czy obecne lub mające zostać wprowadzone uproszczenia są racjonalne, oraz gdzie znajdują się ewentualne „słabe punkty”: informacje dotyczące wykrytych nadużyć mogłyby zawierać cenne wskazówki.

4.1

Nowy art. 85a dotyczy odwoływania się przez strony trzecie od decyzji Komisji w związku z nałożeniem przez nią grzywny, ograniczenia lub kary: celem ochrony interesów Wspólnoty księgowy powinien zażądać od strony wnoszącej odwołanie złożenia tymczasowego depozytu równego odnośnej kwocie lub dostarczenia gwarancji finansowej (technicznie mówiąc poręczenia). Gwarancja musi stwierdzać, że w przypadku odrzucenia odwołania gwarant zapłaci kwotę wymaganą przez administrację niezwłocznie, bezwarunkowo i bez konieczności wcześniejszego wszczynania dochodzenia sądowego wobec dłużnika. Z technicznego punktu widzenia chodzi tu o poręczenie na pierwsze żądanie, zgodne z zasadą „estoppel” stosowaną przez wiele organów podatkowych i celnych w przypadku przetargów.

4.1.1

EKES nie ma szczególnych zastrzeżeń do tego rodzaju gwarancji. Zauważa jedynie, że poręczenie na pierwsze żądanie jest bardziej kłopotliwe niż zwykłe poręczenie, a prowizje są proporcjonalne do terminu ważności gwarancji. Biorąc pod uwagę obciążenie po stronie wnoszącego odwołanie, procedury rozpatrywania odwołań powinny być w rozsądny sposób sprawniejsze niż ma to miejsce obecnie. Mimo że aspekt ten, na który uskarżają się niektórzy partnerzy społeczni, bezpośrednio nie dotyczy rozporządzenia finansowego czy też jego przepisów wykonawczych, wymaga on dokładnej analizy w kontekście stosunków organów administracyjnych ze stronami trzecimi.

4.2

Nowy art. 90 stanowi między innymi, że w przypadku zamówień publicznych oraz dotacji związanych z programami sektorowymi, przyjęcie rocznego planu uznaje się za decyzję w sprawie finansowania konieczną do uwzględnienia wydatków w budżecie Wspólnoty. Choć jest to środek z zakresu księgowości wewnętrznej, może on jednak przyspieszyć procedury alokacji środków, zatem EKES uważa, że jako taki mógłby być korzystny dla wierzycieli lub beneficjentów.

4.3

Art. 129 ma na celu uproszczenie zarządzania zamówieniami o wartościach poniżej określonych kwot. Zatem w przypadku, gdy odnośne kwoty są stosunkowo niskie, administracja jest upoważniona do zastosowania „procedury negocjacyjnej” (lub też ściślej mówiąc — umowy prywatnej), po skonsultowaniu się z pewną liczbą kandydatów, a mianowicie:

W praktyce ten nowy przepis nie wprowadza żadnych nowych elementów, jedynie podwyższa progi ustalone zgodnie ze wcześniejszymi zasadami.

4.3.1

Art. 130 i 134 wprowadzają szereg uproszczeń. Art. 130 stwierdza, że w przypadku zamówień o wartości mniejszej niż 60 000 EUR instytucja zamawiająca może ograniczyć do „niezbędnego minimum” treść dokumentów związanych z zaproszeniem do składania ofert (oczywiście według swoich kryteriów i na swoją odpowiedzialność). Art. 134 przewiduje, że zamiast dokumentów poświadczających spełnienie niezbędnych warunków dopuszczających do uczestniczenia w przetargu można przedłożyć honorowe oświadczenie, bez uszczerbku dla prawa instytucji do żądania w późniejszym terminie dowodu potwierdzającego początkowe oświadczenie.

4.3.2

Kolejnym uproszczeniem wprowadzonym przepisami art. 134 jest zwolnienie z obowiązku składania dokumentacji, jeżeli dowody takie zostały już wcześniej złożone w innych celach tej lub innej instytucji zamawiającej nie wcześniej niż sześć miesięcy wstecz. Również i w tym przypadku taką dokumentację zastępuje honorowe oświadczenie.

4.3.3

Dalsze ułatwienia przewidziane są art. 135 i dotyczą dokumentacji potwierdzającej możliwości finansowe, gospodarcze, techniczne i zawodowe kandydatów. Artykuł stanowi w istocie, że instytucja, na podstawie własnej oceny ryzyka może zrezygnować z wymogu przedstawiania takiego dowodu. Niemniej możliwość taka ograniczona jest do zamówień o wartości równej lub mniejszej niż 60 000 EUR, przy czym beneficjentem takiego zamówienia jest sama instytucja, bądź do zamówień o różnych wartościach (w zależności od przypadku), których beneficjentem jest strona trzecia. Dalsze ograniczenie zawiera się w stwierdzeniu, że w przypadku podjęcia decyzji o rezygnacji wymogu udokumentowania, nie dokonuje się płatności finansowania z góry ani nie realizuje płatności okresowych. Dla instytucji stanowi to gwarancję, natomiast warunek dla drugiej strony, która może i tak zdecydować się na przedłożenie dokumentacji celem uniknięcia potencjalnie znacznych wydatków.

4.3.4

EKES popiera całość tych przepisów, mających na celu odciążenie mechanizmów udzielania zamówień publicznych, które są kosztowne zarówno dla kandydatów jak i administracji, w przypadku stosunkowo skromnych kwot. Niemniej wskazuje na potrzebę zachowania dużej czujności, aby uniknąć ewentualnych nadużyć. Im bardziej elastyczne są procedury, tym większa pokusa ich nadużywania.

4.4

Przepisy wykonawcze dotyczące dotacji wydają się otwarte na interesy partnerów społecznych, przy uwzględnieniu — na ile można wywnioskować z całości przepisów — szczególnego charakteru beneficjentów. Jako wstępny środek, art. 164 przewiduje, że w przypadku dotacji o wartości mniejszej lub równej 25 000 EUR intendent może żądać bardzo uproszczonej dokumentacji. EKES przychylnie ustosunkowuje się do tej procedury, niemniej zwraca uwagę zarówno na dużą odpowiedzialność spadającą na intendenta, jak i niebezpieczeństwo, że w pewnych przypadkach korzyści płynące z uproszczonych zasad będą zniwelowane przez — co jest zrozumiałe — niechęć brania na siebie takiej odpowiedzialności.

4.5

Różne pozostałe przepisy ułatwiają lub zapewniają dostęp do środków wspólnotowych różnego rodzaju instytucjom. W tym celu, w odniesieniu do organów, które mają monopol z mocy prawa lub faktycznie, art. 168 wymaga zaledwie przeprowadzenia nieformalnego badania, w wyniku którego ma powstać uzasadnione oświadczenie intendenta. Art. 162, który przewidywał dotacje na działania operacyjne — nie ulegające zmniejszeniu w momencie odnawiania — dla organizacji realizujących cele w ogólnym interesie europejskim poszerza listę możliwych beneficjentów o organizacje działające w dziedzinie badań, innowacji i promocji obywatelstwa. Art. 172 umożliwia intendentom uwzględnianie współfinansowania w naturze (np. w postaci wolontariatu) jako wkładu finansowanej instytucji.

4.5.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje wszystkie te przepisy, jednak ponownie zwraca uwagę na fakt, ze bardziej elastyczne zasady wiązać się będą z większym ryzykiem dla budżetu Wspólnoty i większą odpowiedzialnością dla intendentów, a także koniecznością przeprowadzania wzmocnionych kontroli.

4.6

W dokumencie zawartych jest szereg innych przepisów mających na celu uproszczenie procedur. Wszystkie placówki edukacyjne będą zwolnione z weryfikacji zdolności finansowej (art. 176), podczas gdy w przeszłości jedynie szkoły średnie i wyższe korzystały z tego przepisu. W przypadku dotacji poniżej 25 000 EUR, intendent może sporządzić umowę zawierającą ograniczoną liczbę elementów (art. 164). Ponadto zgodnie z art. 173, obowiązek przedłożenia sprawozdania z kontroli zewnętrznej nie będzie się stosować do umów o dotacje o wartości poniżej 750 000 EUR, umów dotyczących działania o wartości poniżej 100 000 EUR oraz umów z kilkoma beneficjentami, którzy w drodze podpisania dokumentu przyjęli na siebie solidarną i łączną odpowiedzialność.

4.6.1

EKES rozumie, dlaczego Komisja chce maksymalnie uprościć procedury i w zasadzie się z tym zgadza. Niemniej zastanawia się, czy nie posuwa się to za daleko. Jedną rzeczą jest zwolnienie stron z obowiązku składania kosztownych i czasami zbędnych dokumentów, całkiem inną natomiast jest zwolnienie otrzymujących dotacje z obowiązku deklarowania stanu swoich finansów, kiedy ustalone progi — zwłaszcza w przypadkach, o których mowa w art. 173 — są zbyt wysokie. Wiodącym kryterium powinno być zawsze osiągnięcie właściwej równowagi pomiędzy spodziewanymi korzyściami (oszczędności czasu i pieniędzy zarówno dla Komisji jak i społeczeństwa) a potencjalnymi kosztami (strata pieniędzy publicznych, obliczona jako prawdopodobieństwo i wielkość ryzyka).

4.7

Kryterium ostrożności i szacowania ryzyka, wspomniane w pkt. 4.6.1 zostało już ponadto przyjęte w odniesieniu do prefinansowania: gwarancja (poręczenie lub inna forma gwarancji) wymagana jest w zasadzie dla jakiegokolwiek prefinansowania równego kwocie dotacji, oraz dla każdego prefinansowania powyżej 80 % kwoty dotacji i przekraczającego 60 000 EUR.

4.7.1

EKES uważa, że powyższy przepis oparty jest o zdrowe kryteria ostrożnościowe, o których mowa w pkt 4.6.1. Niemniej zastanawia się, czy te same kryteria nie mogłyby zostać zastosowane wobec prawdziwych dotacji (np. w przypadkach przywołanych w pkt. 4.6), biorąc pod uwagę fakt, że pod względem rzeczywistego ryzyka różnica między prefinansowaniem a dotacją jest bardzo często — z kilkoma, czasem znaczącymi wyjątkami — bardziej administracyjna niż realna.

4.8

Art. 165 wprowadza kryterium, które jest w pełni akceptowalne, ale które w przeszłości nie zawsze było stosowane: w przypadku, gdy beneficjenci dotacji są podmiotami realizującymi cele w ogólnym interesie europejskim, Komisja ma prawo do odzyskania określonego odsetka rocznych zysków odpowiadającego jej wkładowi do budżetu danych podmiotów. Przepis ten stosuje się jedynie w przypadkach, w których pozostała część budżetu danego podmiotu jest finansowana przez władze państw członkowskich, które same zobowiązane są do odzyskania swojej części zysków.

4.8.1

EKES w pełni zgadza się z tym przepisem, jednak trudno mu uwierzyć, że tekst w sposób w jaki jest zredagowany ma sugerować, że Komisja nie powinna także mieć prawa do odzyskania zysków w przypadkach, w których pozostała kwota budżetu jest finansowana nie przez władze publiczne, ale podmioty prywatne.

9.5.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 110/49

1.1

Wraz z ponownym ożywieniem strategii lizbońskiej kryteria zachowania długotrwałej równowagi stały się priorytetami towarzyszącymi celom polityki UE. Zdaniem EKES-u, niniejsza opinia z inicjatywy własnej w sprawie surowców odnawialnych może stanowić impuls w ważnych dziedzinach, takich jak:

1.1.1

Nawet przy coraz większym wykorzystaniu surowców odnawialnych i tak głównym wyzwaniem dla przyszłego rozwoju jest oszczędna i efektywna eksploatacja surowców naturalnych we wszystkich dziedzinach.

1.1.2

Komitet zwraca uwagę na istotny dodatni wpływ branży surowców odnawialnych na wzrost zatrudnienia w regionach i dostrzega potrzebę rozwinięcia odpowiedniej polityki dotyczącej szkolenia i podnoszenia kwalifikacji wśród pracowników i użytkowników ze wszystkich dziedzin związanych z produkcją lub zastosowaniem surowców odnawialnych.

1.2

Komitet dostrzega zaangażowanie bardzo dużej liczby różnych organów Komisji w to zagadnienie, co wynika z ich zakresu obowiązków. Jednakże w ramach UE brakuje jasno określonej jednostki koordynującej lub grupy zadaniowej dla tej dziedziny. Z tego względu Komitet wzywa Komisję, aby poprzez ustanowienie odpowiedniej nowej struktury zapewniła właściwy kierunek polityki, uwzględniający surowce odnawialne.

1.3

Ważnymi zagadnieniami, sprzyjającymi powszechniejszej produkcji w Europie, są rozdział płatności bezpośrednich w ramach reformy polityki rolnej UE z Luksemburga z 2003 r., rozporządzenie EFRROW (Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich) oraz przyszłe uznanie buraka cukrowego za odnawialny surowiec roślinny.

1.3.1

Przegląd systemów premiowych za uprawy energetyczne w roku 2006 powinien objąć następujące zmiany:

1.4

Komitet oczekuje zaplanowania rozwoju tej gałęzi gospodarki poprzez przyznanie odpowiednio wysokich udziałów w trakcie rozdziału środków z funduszy strukturalnych.

1.5

W szóstym ramowym programie badań znacznie zaniedbano badania i rozwój technologii surowców odnawialnych. Komitet wzywa więc, by w ramach siódmego programu ramowego przewidziano konkretne działania na rzecz rozwoju surowców odnawialnych i zastosowań przemysłowych, oprócz środków na wytwarzanie energii z biomasy. Wymaga to znacznie wyższych nakładów finansowych.

1.6

Komitet stwierdza, że obecnie czynnikiem hamującym nie jest bynajmniej ilościowa podaż wyprodukowanych już czy możliwych do wytworzenia surowców odnawialnych, ale brak rozwiniętych technologii ich przetwarzania na potencjalne produkty rynkowe.

1.7

Komitet z zadowoleniem przyjmuje plan działania UE w dziedzinie biomasy. Ubolewa jednak, że nie przewidziano w nim jakiegokolwiek materiałowego wykorzystania biomasy, a jedynie wytwarzanie z niej energii i oczekuje oceny planu działań i stworzenia impulsów dla krajowych i regionalnych planów działań.

1.7.1

Z powodu niedostatecznych ram prawnych w większości krajów europejskich dotyczących odnawialnych źródeł energii, a zwłaszcza biomasy, ich potencjał pozostaje niewykorzystany. EKES wzywa więc Komisję i Radę do przedstawienia skutecznych działań w tym zakresie.

1.8

Komitet zdecydowanie opowiada się za określeniem przez UE celów w odniesieniu do wielkości udziału odnawialnych źródeł surowców. Komitet proponuje cel 4x25 do 2020 roku, tzn. wykorzystanie po 25 % energii elektrycznej, energii cieplnej, paliw i nowych materiałów, np. kompozytów, tworzyw sztucznych wzmacnianych włóknami naturalnymi lub innych produktów oleochemii.

1.9

Komitet podkreśla, że decydujące znaczenie ma opracowanie i realizacja skutecznych sposobów wprowadzenia na rynek dla wszystkich zakresów wykorzystania (energii elektrycznej, energii cieplnej, paliw oraz wykorzystania materiałowego). Dobrym przykładem mogą być ustawy o wykorzystaniu energii, z powodzeniem wprowadzone przez niektóre państwa członkowskie. Istotna jest elastyczność, zachęcająca i dająca inwestorom w nowe technologie bezpieczeństwo oraz uwzględniająca np. etapy rozwoju różnych technologii i wynikające z tego zmniejszenie kosztów.

1.10

W kolejnych punktach opinii zostaną określone występujące w polityce zachęty i bariery: prawodawstwo w zakresie emisji i odpadów, rozporządzenia w sprawie opakowań i pojazdów wycofanych z eksploatacji, prawo podatkowe, standaryzacja i organizacja rynku roślin włóknistych. Rozporządzenie REACH w zakresie prawa w dziedzinie chemikaliów stworzyło nowe perspektywy dla procesów opartych na biomasie. Przeszkody natury politycznej i administracyjnej w 25 państwach członkowskich są bardzo złożone ze względu na różne systemy polityczne i sposoby realizowania polityki. Komitet wzywa Komisję do rozpoznania przeszkód politycznych i przedstawienia propozycji rozwiązań.

1.11

W zakresie uprawy Komitet definiuje wymogi odnoszące się do konkurencji wykorzystania powierzchni z roślinami wykorzystywanymi do celów produkcji żywności, uwzględniające bilans energetyczny i ekologiczny, jak również ochronę przyrody, środowiska i krajobrazu. EKES proponuje wprowadzenie systemu akredytacyjnego, określającego pochodzenie i sposób przetworzenia produktu.

1.12

W wymiarze międzynarodowym niniejsza opinia podkreśla szanse UE w zakresie eksportu technologii. EKES wzywa do uwzględnienia zasad WTO w międzynarodowym handlu biologicznymi nośnikami energii. Zasady te powinny w szczególności dotyczyć niezależności produkcji żywności oraz standardów ekologicznych i społecznych.

1.13

Komitet w osobnej opinii przedstawi swoje stanowisko w sprawie wspólnotowego planu działań w zakresie biomasy.

2.1

Cele polityki UE: Mimo ożywienia strategii lizbońskiej i kryteriów zachowania długotrwałej równowagi brak impulsów wskazujących kierunek przyszłego rozwoju w następujących ważnych dziedzinach:

Niniejsza opinia z inicjatywy własnej ma na celu wyznaczenie istotnych podstaw z punktu widzenia europejskiego społeczeństwa obywatelskiego.

2.2

Definicja: mianem surowców odnawialnych określa się produkty gospodarki rolnej, leśnej i rybołówstwa, które są przetwarzane dla celów innych niż spożywcze lub paszowe. W ten sposób do tej dziedziny zalicza się wszystkie produkty fotosyntezy i wynikających z niej procesów życiowych. Jest to zmagazynowana energia słoneczna. Biomasa może być wykorzystana jako materiał lub nośnik energii.

2.3

Historia: Pozyskiwanie surowców odnawialnych należy, obok produkcji żywności i pasz, do najważniejszych zadań gospodarki rolnej. Wypieranie tych produktów rolnych rozpoczęło się wraz z rewolucją przemysłową. Dopiero od połowy XX wieku produkty petrochemiczne stopniowo zastępowały produkty oparte na biomasie. Tymczasem obecnie, w oparciu o tradycyjną wiedzę oraz nowe technologie i innowacyjne badania, pojawiają się zróżnicowane nowe sposoby wykorzystania biomasy w zakresie produkcji energii, farmacji, chemii, budownictwa i transportu.

2.4

Globalne ramy polityki zasobów: Gospodarki państw UE są skrajnie uzależnione od importu nośników energii i surowców z całego świata. Wzrastające zużycie i uzależnienie od surowców kopalnych, na przykład ropy naftowej, gazu ziemnego, ale również węgla, napotyka ograniczenia i powoduje liczne negatywne konsekwencje.

2.4.1

Brak innowacyjnych inwestycji w zmianę podejścia do eksploatacji surowców w państwach uprzemysłowionych jest wynikiem jednostronnego ukierunkowania polityki. Uboczne efekty uzależnienia od surowców kopalnych, poza szkodami wyrządzonymi środowisku naturalnemu i globalną zmianą klimatu, to także niepokojące ryzyko w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

2.4.2

Niewłaściwy rozwój, powodujący m. in. ubóstwo w krajach rozwijających się, przejawia się także w zmianie klimatu na świecie, wzroście cen energii i braku skutecznych alternatyw.

2.4.3

Dramatyczne zmiany klimatu, występujące na całym świecie trudności z realizacją protokołu z Kioto, jak również duże oczekiwania i niewielkie efekty konferencji w sprawie ochrony klimatu, która odbyła się w Montrealu, zostały obszernie omówione w dokumentach EKES-u. Każdego dnia słychać apele o nowe rozwiązania na poziomie europejskim i międzynarodowym.

2.5

Surowce odnawialne są niewyczerpanym źródłem surowców i energii. W związku z dodatnim bilansem ekologicznym mogą one ograniczyć zanieczyszczenie środowiska, w szczególności emisję dwutlenku węgla. Są szansą dla regionalnych gospodarek i łańcuchów tworzenia wartości. Przyczyniają się do tworzenia i utrzymania miejsc pracy na obszarach wiejskich oraz napędzają tam gospodarkę nie tylko w rolnictwie i leśnictwie, ale i w powiązanych z nimi dziedzinach. Mogą ułatwiać stosowanie płodozmianu w rolnictwie i tym samym przyczynić się do różnorodności biologicznej. Dzięki potencjałowi innowacyjnemu mają one wszechstronne zastosowanie i stanowią szeroką bazę surowcową dla produktów chemicznych.

2.6

Polityki krajowe państw UE reagują na zmieniającą się sytuację surowcową.

Wiele państw europejskich wprowadziło ustawy w dziedzinie energetyki dotyczące zakupu energii elektrycznej produkowanej ze źródeł odnawialnych. Przewidują one wyższą stałą cenę zakupu, określoną na podstawie różnych kryteriów technologicznych i gospodarczych. Rezultatem tego jest zwiększona produkcja i wprowadzenie nowych technologii na rynek, obniżenie kosztów dzięki bogatym doświadczeniom produkcyjnym oraz dopracowanie technologii. Jednakże jak wynika m.in. z komunikatów Komisji (COM 2005) 627 i 628, w wielu państwach europejskich istnieją znaczne możliwości podjęcia działań na rzecz stworzenia skutecznych zachęt dla ich rozwoju i wprowadzenia na rynek.

2.7

Działania globalne: w różnych kulturach i państwach, szczególnie w regionach rolniczych, surowce odnawialne odgrywają coraz ważniejszą rolę. Jako przykład podejmowanych inicjatyw politycznych i gospodarczych można wymienić program etanolowy w Brazylii oraz doświadczenia z orzechami jatrofy (roślina oleista) na suchych obszarach Indii i Afryki. Jednak istnieją również niepokojące tendencje, np. w Azji Południowo-Wschodniej i Ameryce Południowej wycina się lasy, by wobec globalnego wzrostu popytu na olej napędowy zwiększyć podaż. Przy tym nie tylko bilans klimatyczny jest zdecydowanie negatywny. Stany Zjednoczone planują przeorientowanie swej polityki energetycznej, które już dawno powinno nastąpić. Do 2030 roku planuje się wytwarzanie 20 % paliw i 25 % chemikaliów w oparciu o biomasę. Za pomocą ustawy o bezpieczeństwie energetycznym prezydent i Kongres Stanów Zjednoczonych chcą uczynić gospodarkę opartą na biomasie filarem gospodarki amerykańskiej.

2.8

Surowce odnawialne w pracach UE: w ramach Komisji Europejskiej różnymi aspektami tego zagadnienia zajmuje się ponad dziesięć różnych dyrekcji generalnych. Punkt ciężkości leży głównie w DG ds. Rolnictwa oraz DG ds. Energii i Transportu, jednakże prace w tej dziedzinie prowadzą również dyrekcje ds. przedsiębiorstw, przemysłu, rozwoju, badań, polityki regionalnej, handlu, konkurencji oraz podatków. Swój wkład ma również Europejska Agencja Ochrony Środowiska w Kopenhadze.

2.8.1

Istnieją następujące inicjatywy UE na rzecz rozwoju surowców odnawialnych:

W ostatnim okresie Komisja opublikowała w dniu 7 grudnia 2005 r.:

Obecnie w toku są następujące procesy decyzyjne gremiów europejskich:

3.1

EKES podkreśla jednak zasadnicze znaczenie gospodarki surowcami odnawialnymi dla zapewnienia zrównoważonego charakteru gospodarki. Zauważa również, że dla ważniejszych produktów rolnych wartość energetyczna jest dziś wyższa niż ich wartość odżywcza jako artykułów spożywczych czy pasz. Nawet jeśli nie wywoła to szerszej debaty na temat wspomnianych wartości, warto stwierdzić, że cena energii często osiąga dziś na rynku poziom, w porównaniu z którym ceny produktów rolnych sytuują się na poziomie minimalnym. Z tego względu w zakresie wykorzystania materiałowego i energetycznego powstają nowe możliwości oraz potrzeby rozwinięcia i rozpowszechnienia nowych technik.