25.11.2005   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 294/1

1.1

We wrześniu 1999 r., w kontekście procesu upraszczania ustawodawstwa w dziedzinie rynku wewnętrznego (SLIM), Komisja opublikowała opracowanie sporządzone przez grupę roboczą ds. prawa spółek, którego celem było przede wszystkim uproszczenie pierwszej i drugiej dyrektywy. W sprawozdaniu pod tytułem „Nowoczesne ramy regulacyjne dla europejskiego prawa spółek” wydanym w listopadzie 2002 r. Grupa Wysokiego Szczebla skupiająca ekspertów z zakresu prawa spółek podkreśliła, że większość sugestii SLIM jest zdecydowanie warta realizacji w postaci dyrektywy.

1.2

Omawiany wniosek dotyczący dyrektywy ma na celu uproszczenie pewnych aspektów drugiej dyrektywy, która obecnie określa następujące wymagania:

2.1

Wniosek dotyczący dyrektywy opiera się na założeniu, że uproszczenie drugiej dyrektywy przyczyniłoby się w znacznym stopniu do promowania skuteczności i konkurencyjności przedsiębiorstw bez ograniczania ochrony oferowanej akcjonariuszom i wierzycielom.

2.2

W świetle powyższego, poszczególne artykuły wniosku dotyczącego dyrektywy mają na celu, bezpośrednio lub pośrednio:

2.3

Aby zapobiegać nadużyciom rynkowym, Państwa Członkowskie powinny uwzględnić, w celu wprowadzenia w życie niniejszej dyrektywy, przepisy dyrektyw 2003/6/WE oraz 2004/72/WE w zakresie dopuszczalnych praktyk rynkowych oraz szeregu środków mających na celu zapewnienie przejrzystości zarządzania oraz odpowiedzialności organów zarządzających.

3.1

Komitet akceptuje cele wyznaczone we wniosku dotyczącym dyrektywy oraz, w ujęciu ogólnym, środki, przy pomocy których Komisja zamierza je osiągnąć. Jednakże, należy odróżnić uproszczenie rzeczywiste, które nie zmienia znaczenia ani zakresu istniejących już przepisów, od uproszczenia modyfikującego, które w wyniku usunięcia określonych procedur przewidzianych pierwotnie jako gwarancje dla osób trzecich, rynku lub samych spółek, może zmienić, czy to w sposób istotny, czy drugorzędny, „ochronny” charakter poprzednich dyrektyw.

3.2

Uproszczenie modyfikujące niekoniecznie musi zostać odrzucone; może okazać się wręcz użyteczne, jeśli w jego wyniku przepisy zostają dostosowane do realiów rynku lub spółki. Jednakże stosując je, Komisja nie może przekroczyć granic wynikających z uprawnień, które zostały jej przyznane, polegających na uproszczeniu, a nie modyfikacji obowiązującego ustawodawstwa. Innymi słowy, przyjęta może zostać każda taka modyfikacja, w stosunku do której można wykazać, iż przyczynia się ona do uproszczenia zarządzania spółkami oraz jednocześnie wpływa na poprawę konkurencyjności i obniża koszty spółek. Natomiast modyfikacja, która wiąże się ze zmniejszeniem praw osób trzecich, szczególnie akcjonariuszy mniejszościowych i wierzycieli, nie może zostać zaakceptowana. EKES pragnie zwrócić uwagę Parlamentu i Rady na ten aspekt, ponieważ ma on zasadnicze znaczenie dla uniknięcia wśród obywateli wrażenia, że proces uproszczenia jest wykorzystywany w celu wprowadzenia poważnych modyfikacji nie mających nic wspólnego z uproszczeniem. W takim właśnie duchu EKES zamierza wyrazić swoją opinię, komentując jedynie kwestie wymagające uwagi, przy czym należy rozumieć, że kwestie, o których się nie wspomina, zostały przez Komitet zaakceptowane.

4.1

Zgodnie z art. 10a ust. 1 Państwa Członkowskie mogą zadecydować o niestosowaniu przepisów ochronnych przewidzianych w art. 10 ust. 1, 2 i 3 dyrektywy 77/91/WE, jeżeli nowy wkład do kapitału spółki jest niepieniężny, a w praktyce, jeśli wkład stanowią papiery wartościowe notowane na giełdzie. W tym wypadku wycena eksperta może zostać zastąpiona wyceną według ich średniej ceny ważonej w ciągu trzech poprzedzających miesięcy.

4.1.1

Komitet akceptuje ten fakt, ale zwraca uwagę, że wycena na postawie średniej ceny ważonej w ciągu trzech poprzedzających miesięcy jest oparta na przeszłych wartościach, które nie uwzględniają przyszłych zmian w postaci wzrostu lub spadku. Należałoby uzupełnić tę zasadę w ten sposób, by umożliwić traktowanie ceny średniej ważonej jako maksymalnej, dając organom decyzyjnym możliwość wybrania innej uzasadnionej wartości.

4.1.2

Ułatwienia przyznane w ust. 1 powinny zostać wprowadzone na terenie całej UE. Jeśli ich wdrożenie pozostawiono by Państwom Członkowskim, zaistniałoby ryzyko, że w niektórych krajach oczekiwany efekt deregulacji w ogóle by nie nastąpił.

4.2

Art. 10a ust. 2 przewiduje, że przepisy ochronne wspomniane w pkt 4.1 nie stosują się także w przypadku, gdy nowy wkład kapitału składa się z papierów innych niż papiery wartościowe notowane na giełdzie (papiery nienotowane na giełdzie, nieruchomości etc.). W takim wypadku wycena powinna była zostać dokonana uprzednio przez niezależnego eksperta, który powinien posiadać odpowiednie wykształcenie i doświadczenie.

4.2.1

Zdaniem Komitetu należy usunąć lit. a), dotyczącą eksperta, ponieważ pojęcia „dostateczne kwalifikacje i doświadczenie” są zbyt ogólne. Wystarczy, jeśli w dyrektywie jest mowa o niezależnym ekspercie uprawnionym przez odpowiednie władze.

4.2.1.1

W ust. 2 lit. b), dotyczącej okresu referencyjnego dla wyceny wkładu, 3-miesięczny termin powinno się przedłużyć do przynajmniej 6 miesięcy.

4.2.2

Druga uwaga dotyczy lit. c), która mówi, iż ekspert musi dokonać wyceny „zgodnie z ogólnie przyjętymi standardami i zasadami wyceny obowiązującymi w Państwie Członkowskim”. EKES proponuje, aby wyraźnie przytoczyć zasady rachunkowości uznane przez prawo lub oficjalne przepisy.

4.2.3

Ust. 3 przewiduje możliwość niestosowania przepisów dotyczących wyceny, jeśli wkład niepieniężny pochodzi z wyliczeń poprzedniego roku budżetowego. Pojęcie „poszczególne składniki aktywów” wymaga wyjaśnienia; niejasne jest, czy chodzi tu o wartości z bilansu, czy nie.

4.3

W art. 10b ust. 2 jest mowa, iż „każde Państwo Członkowskie wyznaczy niezależny organ administracyjny lub sądowy odpowiedzialny za badanie legalności wkładów innych niż pieniężne”. W samej tylko kwestii sformułowania, EKES pragnie zauważyć, że organ sądowy jest zawsze niezależny i proponuje drobną zmianę brzmienia tekstu. Co ważniejsze, o tych organach mówi się wielokrotnie w tekście dyrektywy, za każdym razem w odniesieniu do innych funkcji, nigdy nie podając definicji ich konkretnej roli lub listy zadań.

4.3.1

Wiadomo, że w każdym Państwie Członkowskim istnieją organy administracyjne lub sądowe posiadające funkcje notarialne, zezwalające lub regulujące i wydaje się, iż nadszedł czas, by, przynajmniej wewnątrz każdego Państwa Członkowskiego, wprowadzić przejrzystość i wyznaczyć definicję pojedynczego organu (na zasadzie „pojedynczych punktów” zgodnie z dyrektywą dotyczącą usług) odpowiedzialnego za regulowanie i kontrolę spółek. Byłby to faktyczny krok naprzód, nie tylko w kierunku uproszczenia, ale przede wszystkim na drodze do realizacji wspólnego rynku.

4.4

Art. 19 ust. 1 przewiduje, iż w państwach, w których spółki mogą nabywać akcje własne, walne zgromadzenie musi udzielić upoważnienia na okres maksymalnie pięciu lat. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny uważa, że ten okres jest zbyt długi. Sytuacja na rynku oraz w spółce może się radykalnie zmienić, zmuszając organy decyzyjne do cofnięcia swoich decyzji. Zlecenia kupna akcji nie są zazwyczaj ważne przez pięć lat. W celu zachowania ostrożności oraz zapewnienia walnemu zgromadzeniu pewnego stopnia swobody, lepiej byłoby skrócić ten okres do dwóch lat, pozwalając na przedłużenie okresu ważności o rok lub dwa lata.

4.4.1

W art. 23 ust. 1 powinno się zrezygnować ze sformułowania „z inicjatywy” organu administrującego lub zarządzającego. Pojecie to jest mało precyzyjne i może być rozumiane tylko przykładowo. 5-letni okres analizy przepływu środków pieniężnych w drugim akapicie jest za długi i powinien zostać skrócony do 2 lat.

4.5

Art. 23a ustanawia prawo akcjonariuszy do zakwestionowania wydanej przez walne zgromadzenie akceptacji transakcji wniesienia wkładu innego niż pieniężny, zwracając się do odpowiedniego organu administracyjnego lub sądowego o podjęcie decyzji w sprawie legalności danej transakcji. EKES zauważa, że decyzje podejmowane przez zgromadzenie akcjonariuszy mają moc prawną i organowi posiadającemu wyłącznie uprawnienia administracyjne trudno byłoby zdecydować o ich unieważnieniu lub zmianie. To jeszcze bardziej uwidacznia potrzebę zdefiniowania roli organów odpowiedzialnych (patrz punkt 4.3 powyżej) oraz ustanowienia jednego organu wykonującego też funkcje sądowe (trybunał administracyjny).

4.6

W art. 29 dodany jest ustęp zwalniający organ administrujący lub zarządzający z obowiązku przedstawienia pisemnego sprawozdania odnośnie do ograniczenia lub cofnięcia prawa do pierwokupu w przypadku podwyższenia kapitału. EKES nie widzi logiki w tym przepisie, który zdaje się być sprzeczny z zasadami przejrzystości i nie upraszcza w znaczący sposób procedur. Należy także zauważyć, że akcjonariusze mogą „zażądać od organu administrującego lub zarządzającego wskazania powodów takiego ograniczenia lub wycofania prawa pierwokupu”. Jednakże nie ma przepisu dotyczącego odmowy podania informacji lub zakwestionowania przez akcjonariuszy podanych im informacji. Punktem odniesienia powinny być tu ogólne zasady prawa spółek: walne zgromadzenie jest suwerenne w zakresie uprawnień przekazanych organom spółki i zawsze, we wszelkich przypadkach, ma prawo być informowane o tym, co zostało zrobione oraz otrzymać rozliczenie każdej pozycji budżetu, dotyczącej zarówno przychodów, jak i rozchodów. Dlatego też Komitet proponuje usunięcie tego ustępu.

4.7

Art. 39a jako taki nie wprowadza uproszczenia, ale próbuje dokonać kodyfikacji (odzwierciedlając art. 15 dyrektywy w sprawie ofert przejęcia) zasady, która obowiązuje tylko w niektórych państwach: „akcjonariusz większościowy” (tzn. taki, który posiada co najmniej 90 % subskrybowanego kapitału spółki notowanej na giełdzie) może zobowiązać „akcjonariuszy mniejszościowych” do sprzedania mu swoich akcji po „godziwej cenie”. Państwa Członkowskie mogą ustalić wyższy próg, pod warunkiem, że nie przekroczy on 95 % subskrybowanego kapitału spółki. Preambuła do wniosku dotyczącego dyrektywy mówi o „akcjonariuszu większościowym” także w przypadku większej ilości akcjonariuszy, podczas gdy sposób sformułowania artykułu przywodzi na myśl jednego akcjonariusza, konieczne jest więc, by tekst końcowy rozwiał te wątpliwości.

4.7.1

Zasada tego rodzaju została skodyfikowana w dyrektywie w sprawie ofert przejęcia, o czym wspomniano powyżej, ale tutaj sytuacja jest inna: brak jest gwarancji przejrzystości związanych z ofertą przejęcia, jak również warunków, które do niej doprowadziły. O ile w interesie akcjonariusza większościowego bez wątpienia leży kontrolowanie spółki w 100 % — szczególnie w obecności obstrukcyjnej bądź skłonnej do kłótni mniejszości — akcjonariusze mniejszościowi mogą postrzegać tę kwestię zupełnie inaczej, w zależności od okoliczności i indywidualnej sytuacji. Akcjonariusz, który nie ma wpływu na prowadzenie spółki może w pozytywnym świetle postrzegać sprzedaż swojego udziału po cenie godziwej, pod warunkiem, że jest ona wyższa od ceny, jaką mógłby uzyskać w wyniku sprzedaży akcji na giełdzie. Jednakże jeśli akcje zapewniają dobry zysk lub prawdopodobny jest wzrost ich wartości, inwestor/akcjonariusz może chcieć je zatrzymać. W takich okolicznościach nie jest jasne, dlaczego miałby być zobowiązany do sprzedaży. Podsumowując, z jednej strony akcjonariusze mniejszościowi posiadający 10 % akcji nie mogą zazwyczaj utrudnić zarządzania spółką, z drugiej strony natomiast istnieje potrzeba uznania pełnej swobody wyboru, do której ma prawo każdy akcjonariusz. Niemniej nie można wykluczyć marginalnych przypadków, w których zarządzanie wymaga kontroli całości akcji, tylko wtedy właśnie i przy autoryzacji ze strony organów kontrolnych omawiany przepis miałby rację bytu.

4.8

Art. 39b (wzorowany na art. 16 dyrektywy w sprawie przejęć) jest lustrzanym odbiciem poprzedniego punktu: akcjonariusze mniejszościowi mogą, indywidualnie lub wspólnie, zobowiązać akcjonariusza większościowego do zakupu ich akcji, także i tym razem „po godziwej cenie”. Uwagi poczynione w poprzednim akapicie mają zastosowanie mutatis mutandis; także i w tym wypadku zezwolenie kompetentnych władz na obowiązek sprzedaży powinno zostać przewidziane tylko w razie wystąpienia udowodnionej konieczności, co nie dotyczy potrzeby odsprzedania udziału w akcjach w przypadku przewidywań związanych z pogorszeniem się funkcjonowania spółki.

4.8.1

Podstawę wniosków Komitetu w dwóch wyżej wspomnianych przypadkach stanowi pojęcie równości i poszanowania ogólnych zasad prawnych: swoboda wyboru ze strony akcjonariuszy powinna zostać w całości zachowana i nie mogą jej ograniczać czynniki niepowiązane z ich interesami, za wyjątkiem uzasadnionych wymogów o innym charakterze.

25.11.2005   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 294/4

1.1

Wniosek dotyczący zmiany dyrektyw o rachunkowości jest uzupełnieniem do Planu działań w sprawie modernizacji prawa spółek i umacniania nadzoru właścicielskiego na szczeblu UE, przyjętego przez Komisję dnia 21 maja 2003 r.

1.2

Projekt ma na celu dalsze umocnienie zaufania publicznego w stosunku do treści sprawozdań finansowych i raportów rocznych publikowanych przez spółki europejskie. W związku z powyższym założeniem niezbędne jest zapewnienie akcjonariuszom oraz pozostałym zainteresowanym stronom (tzn. pracownikom i dostawcom) rzetelnych, pełnych i łatwo dostępnych informacji.

1.3

EKES zgłosił szczegółowe uwagi do niektórych punktów tego dokumentu, jednak zasadniczo popiera sformułowane w nim cele i wyraża przekonanie, że działanie to jest niezbędne, aby chronić interesy wszystkich zainteresowanych stron.

2.1

Projekt wymaga, aby do dyrektyw o rachunkowości (78/660/EWG i 83/349/EWG) wprowadzono następujące zmiany:

2.2

Komisja podkreśla, że jej podejście ma na celu zachowanie zasady proporcjonalności i zapewnienie elastyczności.

2.3

Komisja uznaje, że projekt nie podlega wyłącznie kompetencjom Wspólnoty, jednocześnie wskazuje jednak na fakt, że niezbędnym warunkiem dla zwiększenia zaufania publicznego wobec sprawozdań finansowych jest ich porównywalność we wszystkich krajach UE.

3.1

W kontekście ostatnich skandali gospodarczych w Europie i na świecie EKES uznaje potrzebę zwiększenia zaufania publicznego w stosunku do sprawozdań finansowych firm europejskich. Dlatego też zdecydowanie popiera tę inicjatywę.

3.2

EKES popiera podejście oparte na szeregu podstawowych zasad, jako że podziela on stanowisko, iż szczegółowe przepisy można obejść, bądź też mogą się one zdezaktualizować.

3.3

Zważywszy na potrzebę krzewienia przedsiębiorczości i zwiększanie zatrudnienia w UE, ważne jest, aby wymogi dotyczące sprawozdawczości finansowej nie były nadmierne. Przerost wymagań mógłby mieć dodatkowo ujemny wpływ, gdyż ograniczałby koncentrację na kwestiach naprawdę istotnych. Z tego powodu EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że projekt przewiduje kryterium „istotności” transakcji. Co więcej, zasadne jest pytanie, czy właśnie to kryterium nie powinno być nadrzędną cechą obu dyrektyw.

3.4

Ponadto EKES wyraża zaniepokojenie, czy wymagania w zakresie sprawozdawczości finansowej nie obciążą niepotrzebnie nienotowanych na giełdzie małych i średnich przedsiębiorstw, będących przecież motorem wzrostu gospodarczego w UE. Komitet jest świadom faktu, że zwolnienie MŚP z wymogów pełnej sprawozdawczości leży w gestii Państw Członkowskich. EKES wskazuje na potrzebę dogłębnej rewizji definicji wartości progowych dla małych i średnich przedsiębiorstw, ze szczególnym naciskiem na zminimalizowanie obciążeń dla najmniejszych firm (1).

3.5

EKES jest świadom faktu, że Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (International Accounting Standards Board — IASB) opracowuje obecnie standardy sprawozdawczości przeznaczone właśnie dla MŚP i z zadowoleniem przyjmuje te inicjatywę.

4.1.1

EKES popiera wniosek ustanawiający odpowiedzialność zbiorową członków zarządu za roczne raporty i sprawozdania finansowe, co jest już powszechnie akceptowane w UE. Jednakże tam, gdzie funkcjonuje struktura dwuszczeblowa, ważne jest, aby odpowiedzialność nakładać na członków każdego szczebla (jednostek administracyjnych, zarządu oraz rady nadzorczej) proporcjonalnie do ich kompetencji. Odpowiedzialność członków nie powinna przekraczać ich kompetencji wynikających z przepisów prawa narodowego.

4.1.2

EKES sugeruje, aby zobowiązać członków zarządu, by w dobrej wierze i z własnej inicjatywy przekazywali audytorowi wszelkie informacje, które mogłyby być istotne dla raportu i sprawozdania finansowego przedsiębiorstwa.

4.2.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje wytyczony przez Komisję cel zwiększenia przejrzystości w transakcjach z udziałem nienotowanych na giełdzie spółek powiązanych, co ma przyczynić się do odbudowy zaufania publicznego wobec sprawozdań finansowych przedsiębiorstw. Transakcje z udziałem jednostek powiązanych mają szczególne znaczenie w firmach prywatnych, w tym i w MŚP.

4.2.2

W treści art. 1 zmieniającego czwartą dyrektywę w art. 43 pkt 7 (b) wymaga się ujawnienia „charakteru, celu biznesowego oraz wielkości” transakcji z jednostkami powiązanymi, jeżeli transakcja taka została przeprowadzona w warunkach odbiegających od „przyjętych obyczajów handlowych”. Przekracza to wymogi Międzynarodowych Standardów Rachunkowości nr 24 (IAS), zwłaszcza jeśli chodzi o ujawnianie „celu biznesowego” takich transakcji. EKES wyraża obawę, czy takie wyjście poza wymogi IAS 24 nie spowoduje raczej u spółek nienotowanych na giełdzie dodatkowych kosztów, które przeważyłyby nad pożytkiem dla osób korzystających ze sprawozdań finansowych.

4.3.1

Komisja proponuje zwiększyć stopień jawności informacji poprzez obowiązkowe umieszczanie danych dotyczących istotnych „operacji” pozabilansowych, w tym SPE, w informacjach dodatkowych do sprawozdania finansowego. EKES popiera ten wymóg, zwracając jednocześnie uwagę, że pojęcie „operacja” (arrangement) nie zostało zdefiniowane i pozostaje przez to raczej niejasne. Komitet wskazuje tym samym na potrzebę uściślenia i jasnych wskazań, najlepiej przy użyciu właściwych przykładów.

4.3.2

W celu ograniczenia niekorzystnych skutków dla małych i średnich przedsiębiorstw EKES proponuje, by Państwa Członkowskie mogły ograniczać zakres wymaganych informacji do rzeczywiście niezbędnych dla oceny sytuacji finansowej danej firmy.

4.4.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje nałożenie na spółki giełdowe wymogu ujawniania istotnych dla inwestorów informacji na temat struktury nadzoru. Gdy sprawozdanie na temat nadzoru właścicielskiego będzie stanowić część raportu rocznego, audytorzy będą zobowiązani ocenić, czy jest ono zgodne z raportem rocznym, tak jak zgodnie z art. 51 pkt 1 czwartej dyrektywy ocenia się już zgodność raportu rocznego ze sprawozdaniem finansowym na ten sam rok.

4.4.2

Problem może się jednak pojawić w momencie, gdy któreś z Państw Członkowskich pójdzie dalej niż jest to przewidziane w czwartej i siódmej dyrektywie i wprowadzi wymóg pełnego audytu raportów rocznych, które w przyszłości zawierać będą także sprawozdanie na temat nadzoru właścicielskiego. EKES wyraża przekonanie, że nie wszystkie elementy sprawozdania na temat nadzoru właścicielskiego nadają się do pełnego audytu. Rozwiązaniem mogłoby być zobowiązanie spółek giełdowych do przedstawiania sprawozdań na temat nadzoru właścicielskiego „razem z raportem rocznym i sprawozdaniem finansowym”, przy czym sprawozdanie na temat nadzoru nadal powinno podlegać kontroli zgodności, jak to podkreślono powyżej w punkcie 4.4.1.

4.4.3

EKES uważa, że punkt 3 w art. 46a jest zbyt ogólny i sugeruje raczej następujące sformułowanie: „opis głównych elementów kontroli wewnętrznej firmy i systemu zarządzania ryzykiem w związku z procesem sprawozdawczości”.

4.5.1

Sformułowanie użyte w Artykule 2: „bezpośrednio dotyczy podmiotów oraz pozwala na zbadanie sytuacji finansowej” zmieniające siódmą dyrektywę różni się od sformułowania użytego w czwartej dyrektywie: „ma istotne znaczenie i pozwala na zbadanie sytuacji finansowej spółki”. Ta oczywista niezgodność wydaje się nie mieć żadnego uzasadnienia. Dlatego też EKES sugeruje, aby w obu przypadkach stosować to drugie sformułowanie zawierające ważne pojęcie „istotne znaczenie”.

4.5.2

Sformułowanie „w warunkach odbiegających od przyjętych warunków handlowych” użyte zostało w Artykule 1 zmieniającym art. 43 ust. 1 w punkcie 7b czwartej dyrektywy. Podobne sformułowanie w związku z siódmą dyrektywą pojawiło się w art. 34 7b. W memorandum wyjaśniającym do sformułowania „w warunkach odbiegających od przyjętych warunków handlowych” dodano: „tzn. nie na zasadach rynkowych”. Ponieważ to drugie określenie jest powszechnie stosowane, sugeruje się, aby to właśnie jego użyć w zmienionych dyrektywach.

25.11.2005   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 294/7

1.1.1

Współpraca naukowa w ramach EWWiS ustała wraz z wygaśnięciem Traktatu EWWiS dn. 23 lipca 2002 r. Jednakże nadwyżka kapitału wniesiona przez przemysł stalowy i węglowy w okresie obowiązywania Traktatu pozwala obecnie kontynuować ten rodzaj wspólnych badań naukowych. Decyzja o przeniesieniu tego kapitału do Wspólnot i przeznaczeniu go na badania naukowe została podjęta w ramach Traktatu nicejskiego. Kapitał ten stanowi około 1,6 miliarda euro (wartość szacunkowa kapitału znana w momencie emisji obligacji EWWiS). Fundusz Badawczy Węgla i Stali (Research Fund for Coal and Steel, RFCS) został utworzony w lutym 2003 r. Podstawa prawna została określona w załączniku do Traktatu nicejskiego dotyczącym wygaśnięcia EWWiS oraz w decyzjach Rady z dn. 1 lutego 2003 r. (2003/76/WE, 2003/77/WE, 2003/78/WE) opublikowanych w Dzienniku Urzędowym z dn. 5 lutego 2003 r.

1.1.2

Warunki funkcjonowania programu zostały określone w wytycznych technicznych i finansowych.

1.1.3

Po trzech latach funkcjonowania nowego systemu, celem niniejszego dokumentu jest wskazanie pewnych różnic, które pojawiły się w trakcie funkcjonowania Funduszu, i przede wszystkim podjęcie próby określenia perspektyw na przyszłość.

1.1.4

Należy podkreślić, że oprócz kilku punktów, które omówimy poniżej, przede wszystkim dzięki sprawdzonemu wysokiemu poziomowi efektywności dofinansowania zachowany został duch współpracy naukowej prowadzonej w ramach EWWiS; może to stanowić źródło satysfakcji.

1.2.1

Funduszem Badawczym Węgla i Stali zarządza Jednostka ds. Węgla i Stali DG ds. Badań Naukowych. Jeżeli chodzi o budżet, do finansowania badań wykorzystywane są odsetki od wyżej wspomnianego kapitału, płynące z lokaty długoterminowej. Roczny budżet pozostający do dyspozycji zależy więc od wpływów z inwestycji. Klucz, według którego dokonuje się asygnowania środków, określa wielkość udziału stali i węgla, czyli odpowiednio 72,8 i 27,2 %. W praktyce, w ciągu ostatnich dwóch lat działania budżet na badania w dziedzinie stali wynosił około 43 mln euro (43,68 mln w 2003 r., 43,68 mln w 2004 r. i 41,20 mln na 2005 r.). Pomoc ta przyznawana jest około 50 projektom rocznie. Jeśli chodzi o sektor węglowy, w ciągu ostatnich trzech lat z budżetu RFCS przeznaczono fundusze rzędu 16,13 mln euro w 2003 r., 15,27 mln euro w 2004 r. i 16,13 mln euro w 2005 r.

1.2.2

Należy odnotować znaczny spadek ogólnej kwoty dotacji, które wynosiły około 55-56 mln euro w przypadku stali oraz 28-31 mln euro w przypadku węgla pod koniec lat 90. i na samym początku obecnego dziesięciolecia. Należy również odnotować, że średnia dotacja przypadająca na jednego uczestnika zostanie jeszcze bardziej ograniczona w najbliższych latach z uwagi na rozszerzenie i, co za tym idzie, na większą liczbę uczestników programu. Nowe Państwa Członkowskie wniosą swój wkład jak poprzednio, ale będzie się to odbywało stopniowo i tylko w latach 2006-2009. Będą one dokonywały wkładu do kapitału w kolejnych ratach (ogółem 169 mln euro), ale efekty w pełni da się zauważyć dopiero w 2011 r.

1.2.3

Już wcześniej stwierdzono opłacalność badań naukowych w dziedzinie stali prowadzonych w ramach EWWiS (zwrot w wysokości 13 jednostek za każdą zainwestowaną jednostkę). Dużą efektywność przejawiają również prace badawcze w dziedzinie przemysłu, skupiające się na podstawowych potrzebach przemysłu stalowego, prowadzone we współpracy z zainteresowanymi podmiotami, tzn. przemysłowcami i, jeżeli to konieczne, również z innymi partnerami, takimi jak producenci części czy główni klienci. Badania tego typu są wciąż bardzo potrzebne, by utrzymać na obecnym poziomie konkurencyjność europejskiego przemysłu stalowego, tzn. na jednym z najwyższych na świecie. W ciągu ostatnich kilku lat ilość projektów pilotażowych i pokazowych, które składały się na oryginalność programów EWWiS, znacznie się zmniejszyła, muszą one jednak pozostać preferowanym narzędziem i preferowanym środkiem szybkiego przekazu zmian technologicznych do jednostek operacyjnych (fabryk).

1.2.4

Badania naukowe w dziedzinie węgla finansowane przez EWWiS są bardzo wydajne. Ocena (1) wskazuje na to, że średnie czynniki zysku wahają się od 7 do 25. Co więcej, badania i rozwój technologiczny przynoszą często dodatkowe korzyści dla innych gałęzi przemysłu, na przykład w postaci metod mierniczych, metod drążenia tuneli i testowania materiałów.

1.3.1

Proces dokonywania wyboru rocznych projektów do zatwierdzenia uległ poważnym zmianom. Z jednej strony, Komisję wspiera komitet ds. węgla i stali (COSCO) skupiający przedstawicieli Państw Członkowskich, a także członków grup doradczych ds. stali (SAG), grup doradczych ds. węgla (CAG), wraz z przedstawicielami przemysłu i innymi właściwymi interesariuszami. Z drugiej strony, ocen dokonują niezależni eksperci. W praktyce od samego początku działania systemu, Komisja zapewnia właściwy przebieg tych ocen, a warunki ich przeprowadzania są ulepszane każdego roku.

1.3.2

Jakość wybieranych projektów, a więc także programu RFCS, zależy od jakości ocen. Ze względu na to, że ocenie podlegają programy badań przemysłowych, powinni jej dokonać eksperci posiadający specjalistyczną wiedzę na temat potrzeb i priorytetów w przemyśle, poprzednich badań i ich wyników, a także umiejętności zainteresowanych partnerów. Warunki te spełniają na przykład eksperci z grup technicznych, ale Komisja i grupy przemysłu stalowego muszą zoptymalizować praktyczne warunki udziału tych ekspertów.

1.3.3

Jeśli chodzi o stal, w zastępstwie 17 poprzednich komitetów wykonawczych działa odtąd w zakresie monitorowania projektów i przekazywania informacji technologicznych dziewięć grup technicznych, co stanowi znaczną redukcję liczby uczestniczących ekspertów. Zmiana ta zostanie częściowo zrekompensowana zwiększającym się udziałem ekspertów z 10 nowych Państw Członkowskich. Zdaje się, że wprowadzony system „opieki” (przydzielenie monitorowania jednego lub określonej liczby projektów jednemu ekspertowi) skutecznie zapewnia bardziej bezpośrednie monitorowanie projektów oraz ułatwia omawianie monitorowania i zwiększa jego dokładność. Średnioterminowa ocena nowych projektów RFCS zostanie przeprowadzona na wiosnę 2005 r. i wniesie w tym względzie więcej informacji.

1.3.4

Jeśli chodzi o węgiel, trzy grupy techniczne (TG) działają już w zastępstwie pięciu komitetów wykonawczych funkcjonujących w ramach Programu Badań Węgla EWWiS. Przedmiotem ich zainteresowania są odpowiednio technologie wydobycia (TG1), technologie przetwarzania (TG2) i technologie czystego węgla (TG3).

1.3.5

W 2000 r. stopień zaangażowania w oferty EWWiS ze strony przedsiębiorstw oraz instytucji mających siedzibę w 10 państwach przystępujących był bliski zeru, w przeciwieństwie do przetargu ogłoszonego przez RFCS w 2004 r., kiedy zaangażowanie wynosiło 4,2 % dla ofert dotyczących stali i 14,16 % dla ofert dotyczących węgla. Całkowita liczba przedstawicieli z 10 nowych Państw Członkowskich w różnych komitetach oraz grupach doradczych i technicznych wynosi 25 (COSCO — 11, SAG — 5, CAG — 4, stalowe TG — 3, węglowe TG — 2).

2.1.1

Ze względu na przewidywany w tym roku umiarkowany wzrost gospodarki światowej i wolne tempo ożywienia gospodarczego w Europie kontynentalnej, przewiduje się, że prawdziwy wzrost zużycia nastąpi wolniej niż w 2004 r. Jednakże, z uwagi na zbyt dużą ilość pewnych produktów znajdujących się na składzie w niektórych krajach, można spodziewać się spowolnienia wzrostu widocznego zużycia.

2.2.2.1

Utworzono sześć grup roboczych skupiających ponad 100 osób i odpowiadających czterem filarom zrównoważonego rozwoju. Obejmują one następujące kategorie: zysk, partnerzy (zarówno z sektora samochodowego, jak i budowlanego), planeta oraz ludzie, a także energia. Grupy te opracowały trzy duże, uzupełniające się programy badawczo-rozwojowe w dziedzinie przemysłu, o szerokim oddziaływaniu społecznym, z których każdy obejmuje kilka tematów badawczo-rozwojowych i obszarów badawczych.

2.2.2.2

Proponuje się trzy programy przemysłowe o szerokim oddziaływaniu społecznym:

2.2.2.3

W przypadku pierwszego dużego programu, cały łańcuch produkcji stali musi charakteryzować się dużą elastycznością, by sprostać wciąż poszerzającemu się zakresowi produktów, które będą musiały być wytwarzane po niskich kosztach. Korzystne dla sektora stalowego byłyby o wiele bardziej zwarte linie produkcyjne o krótkim czasie reakcji i poszerzonym zakresie możliwości. Z drugiej strony tam, gdzie konwencjonalne technologie są wystarczająco zaawansowane i dynamiczne, by zagwarantować stały poziom produkcji, inteligentna technologia produkcyjna powinna przyczynić się do rozwoju bardziej elastycznych procesów. W oparciu o przełomowe technologie organizacyjne, należy zaprojektować i rozwinąć nowe koncepcje produkcyjne, takie jak inteligentne procesy produkcyjne i wydajna organizacja produkcji, tak aby zapewnić rozwój nowych procesów, produktów i usług.

2.2.2.4

W pierwszym dużym programie wyłoniono trzy ważne zagadnienia:

2.2.2.5

Drugi duży program skupia się także na trzech ważnych zagadnieniach badawczo-rozwojowych:

2.2.2.6

Trzeci duży program podejmuje wyzwanie polegające na sprostaniu wymaganiom klientów dotyczącym szerokiego zakresu coraz bardziej skomplikowanych materiałów wysokiej jakości na zasadniczo dwóch rynkach — samochodowym i budowlanym. W tym roku rozważany jest również trzeci rynek (energetyczny).

2.2.2.7

Razem programy te mają w znacznym stopniu przyczynić się do pobudzenia konkurencyjności, wzrostu gospodarczego i, co za tym idzie, wzrostu zatrudnienia w Europie. Odpowiednie tematy i obszary badawczo-rozwojowe, które zostały wyłonione w tych programach, w istotny sposób przyczyniają się do rozwoju podejścia opartego na zrównoważonym rozwoju. Ochrona środowiska (uwalnianie gazów cieplarnianych, zwłaszcza dwutlenku węgla) i rosnąca energooszczędność stanowią główne zagadnienia obecne w każdym z zaproponowanych programów badań i rozwoju technologicznego. Należy również, poprzez opracowanie nowych bardziej pomysłowych i bezpieczniejszych rozwiązań, poświęcić uwagę trzeciemu ważnemu zagadnieniu, którym jest bezpieczeństwo; powinno ono być rozpatrywane nie tylko w kontekście odpowiednich gałęzi przemysłu, ale także w kontekście życia codziennego użytkowników danych rozwiązań w dziedzinie stali (samochodów, budynków, produkcji energii i transportu itp.).

2.2.2.8

Pod uwagę wzięto również inne istotne i wspólne dla wszystkich programów zagadnienie, związane z różnymi aspektami zasobów ludzkich (przyciągnięcie i zatrzymanie wykwalifikowanych pracowników, którzy pomogą realizować ambitne cele sektora stalowego). W tym względzie:

2.2.2.9

W wizji przyszłości opisanej w strategicznej agendzie badań naukowych, przyjętej 15 grudnia 2004 r. przez Komitet Kierujący platformy, zarysowane są perspektywy badań naukowych w dziedzinie stali na nadchodzące lata i dziesięciolecia.

2.2.2.10

W drugiej wersji tej agendy podane zostaną priorytety i sformułowane propozycje odnośnie wprowadzenia tematów i dziedzin badań naukowych do różnych programów europejskich: RFCS, RDFP (program ramowy), Eureka, programów krajowych i regionalnych itp. Znajdą się w niej więc wyłonione w drodze konsensusu ważne tematy badawcze, którymi będzie się zajmować RFCS.

2.2.2.11

Charakter tematów badawczych opisanych w strategicznej agendzie badań naukowych, w połączeniu z umiejętnościami niezbędnych partnerów, powinien dopomagać w wyborze odpowiedniego programu europejskiego. Na przykład byłby to — choć nie wyłącznie- RFCS w przypadku badań naukowych dotyczących stali, RDFP w przypadku badań naukowych wymagających udziału partnerów z kilku branż przemysłowych (np. dostawców i producentów części — w przypadku tworzenia nowych technologii; oraz klientów i użytkowników, np. jeśli chodzi o przemysł samochodowy i budowlany, w przypadku opracowywania innowacyjnych rozwiązań w dziedzinie stali itp.). Podobne ukierunkowanie powinno występować w kontekście wspólnych działań technologicznych na rzecz dużych długoterminowych programów wymagających pokaźnych nakładów i koncentrujących się na problematyce europejskiej wybranej w drodze konsensusu.

2.2.2.12

W celu uzyskania pełnej skuteczności, proponowane wyżej podejście wymaga oczywiście koordynacji poszczególnych programów. Dlatego też preferowanym dokumentem służącym do dokonania przyszłej rewizji wytycznych dotyczących stali musi być strategiczna agenda badań naukowych platformy. Ponadto, dzięki koordynacji programów wszystkie projekty powinny mieć równe szanse, bez względu na to, w ramach którego programu europejskiego są realizowane.

2.2.2.13

Następne programy EP7 oraz inne programy europejskie (Eureka itp.), krajowe czy nawet regionalne, powinny umożliwiać wdrożenie strategicznej agendy badań naukowych. Niemniej jednak, wspólne inicjatywy technologiczne w połączeniu z pożyczkami udzielonymi przez Europejski Bank Inwestycyjny, umożliwią na przestrzeni nadchodzących dziesięcioleci rozwój powstających dopiero przełomowych technologii i ich wdrożenie na szeroką skalę w przemyśle.

2.2.2.14

Ponadto konkretne priorytetowe kwestie programu w dziedzinie stali wybrane w strategicznej agendzie badań naukowych w drodze konsensusu powinny tworzyć zasób pierwszoplanowych (wymagających jednocześnie bardzo dużych środków finansowych i technicznych), które należy przedstawić w odpowiedzi na doroczne wezwania do składania ofert w przetargu na dotyczące stali badania w ramach RFCS. Dzięki temu można by także uniknąć rozproszenia dotacji, ograniczyć koszty administracyjne poprzez zmniejszenie liczby ofert i przede wszystkim osiągnąć większą skuteczność poprzez skupienie środków na tematach o zasadniczym znaczeniu dla konkurencyjności przemysłu stalowego.

2.2.2.15

Jeden z projektów (produkcja stali przy jednoczesnej minimalizacji wydzielania dwutlenku węgla, ang. ULCOS — Ultra Low CO2 Steel Making) drugiego programu w obszarze stali ma na celu drastyczne zmniejszenie emisji dwutlenku węgla w procesie produkcji stali. Jego cechy charakterystyczne obejmują następujące punkty:

Biorąc pod uwagę cechy powyższego projektu, przedstawiciele przemysłu zasugerowali Komisji, w lutym 2005 r., utworzenie wspólnej inicjatywy technologicznej (WIT). ESTEP nie został jednakże wybrany do wspólnej inicjatywy technologicznej w skierowanym do Parlamentu i Rady wniosku Komisji z 6 kwietnia 2005 r.

2.2.2.16

Wreszcie, systematyczna aktualizacja programów powinna umożliwić zachowanie ich całkowitej zgodności z potrzebami przemysłu.

3.1.1

Europa jest trzecim co do wielkości użytkownikiem węgla w świecie. Jeżeli chodzi o dostawę energii, węgiel stanowi jeden z podstawowych elementów wspierających zrównoważone połączenie różnych źródeł energii, a jego rola znacznie wzrosła wraz z poszerzeniem UE. Jest to podstawowy, surowy materiał paliwowy do wyrobu żelaza i stali, natomiast w sektorze elektroenergetycznym (32 % udziału) jest preferowany ze względu na bezpieczeństwo dostaw i swą konkurencyjność.

3.1.2

Europejskie górnictwo węglowe jest wysoko rozwiniętym sektorem przemysłu. W porównaniu do złóż leżących poza Europą, warunki geologiczne węgla kamiennego są w Europie wymagające. Niemniej jednak dzięki wyzwaniu związanemu z eksploatacją tych głęboko położonych złóż, europejska technologia wydobywcza zajmuje wiodącą pozycję. Obecnie z europejskiej technologii wydobywczej korzysta ponad połowa świata rozwijającego się, przede wszystkim dzięki dofinansowaniu EWWiS dla badań i rozwoju technologicznego (2).

3.1.3

Dążenie do utrzymania wiodącej pozycji opiera się na założeniu, że dostępne będzie odpowiednie dofinansowanie dla badań naukowych, które sprzyjać będzie nie tylko zatrudnieniu w tym sektorze, ale także bilansowi płatniczemu Wspólnoty, i które przyniesie powiązane z nim efekty mnożnikowe. Dotyczy to zarówno górnictwa, jak i utylizacji czystego węgla, ponieważ postęp technologiczny musi skupiać się na wszystkich aspektach krytycznych łańcucha węglowego.

3.2.1

Sektor dysponuje doskonałą infrastrukturą badawczą, w ramach której dobrze przebiega współpraca na szczeblu europejskim. Już od wielu lat we wspólnych projektach badawczych uczestniczą partnerzy z dawnych państw akcesyjnych (obecnych Państw Członkowskich). Od 2002 r. działa finansowana przez FP5 Sieć dot. Zrównoważonych Europejskich Przemysłów Górnictwa i Kopalnictwa (NESMI — Network on European Sustainable Mineral Industries), skupiająca około stu udziałowców europejskiego przemysłu górniczego i nauki. Istotnym wynikiem działania NESMI jest Europejska Platforma Technologii ds. Zrównoważonych Zasobów Mineralnych (TPSMR), której utworzenie zostało ogłoszone na konferencji NESMI 15 marca, i która ma zacząć działać we wrześniu br.

3.2.2

Cele strategiczne badań i rozwoju technologicznego w dziedzinie węgla to:

3.3.1

Priorytetem badań i rozwoju technologicznego powinny być produktywność i obniżanie kosztów w całym procesie produkcyjnym.

Eksploatacja przy zachowaniu niskich kosztów i jednoczesnym uniknięciu przestojów operacyjnych wymaga optymalnej wiedzy na temat złóż, pozyskanej w trakcie ich poszukiwania. Należy zatem opracować nowe metody poszukiwania złóż, przyjmując podejście multidyscyplinarne. By jeszcze bardziej ograniczyć koszty planowania, rozwoju i kontroli operacyjnej, należy kontynuować opracowywanie nowoczesnych systemów mierniczych, w tym technologii satelitarnej.

3.3.2

Bezpieczne i opłacalne wydobycie złóż wymaga inteligentnych i elastycznych systemów produkcji, takich jak nowoczesne metody transportu w chodnikach przewozowych i metody pozyskiwania wykorzystujące roboty, zaawansowaną automatyzację oraz sztuczną inteligencję. Kluczowe pojęcia w tej kwestii to dalsze zautomatyzowanie, ulepszona kontrola procesu oraz wbudowane systemy eksploatacji i konserwacji.

3.3.3

Cele rozwojowe automatyzacji związane są z inteligentnymi, samodzielnymi czujnikami i aktywatorami, bezprzewodowymi sieciami czujników, nowymi procedurami pomiarów fizycznych, systemami lokalizacji i nawigacji oraz inteligentnymi systemami przetwarzania obrazu.

3.3.4

Ulepszone i w dużym stopniu zracjonalizowane techniki kontroli warstw mają kluczowe znaczenie dla zapewnienia bardziej ekonomicznego i bardziej bezpiecznego obudowania w czasie eksploatacji, szczególnie na większej głębokości. Szczególnym środkiem pomocniczym planowania, bardzo interesującym w tym kontekście, jest dalszy rozwój mechanicznego modelowania skał.

3.3.5

Na wszystkich etapach procesu produkcyjnego kluczowe znaczenie ma udoskonalona technologia informacyjna, w tym techniki wykrywania, monitorowania i analizy. Ściślej rzecz ujmując, chodzi między innymi o łączność, szczególnie ruchomą łączność podziemną, w tym niezbędne terminale informatyczne. Rzeczywistość wirtualna, której opracowanie w ramach wspólnego projektu RFCS zakończyło się sukcesem, mogłaby w jeszcze większym stopniu udoskonalić technologię stacji kontrolnej kopalni. Szersze zastosowanie wspomaganego komputerowo zarządzania procesowego zwiększy zarówno wydajność, jak i bezpieczeństwo w miejscu pracy.

3.3.6

Montaż i demontaż stanowią przeszkodę w osiągnięciu większej produktywności, czego powodem są ograniczenia przestrzenne oraz stopniowo zwiększające się rozmiary i rosnący ciężar poszczególnych jednostek. Jednym z głównych celów jest więc ograniczenie czasu poświęcanego na montaż i demontaż za pomocą nowych technik montażu/demontażu oraz zredukowanie części składowych do małej liczby ujednoliconych, zwartych części. Także i w tym wypadku nowoczesna technologia informatyczna może posłużyć jako środek wspomagający. Sytuacja przedstawia się podobnie w przypadku transportu materiału pod ziemią — podstawowym celem jest automatyzacja transportu przy użyciu nowoczesnych systemów czujnikowych i zoptymalizowanego systemu przeładunku.

3.3.7

Koszty działań mających wpływ na środowisko oraz kwestia społecznej akceptacji górnictwa w regionach gęsto zaludnionych czynią z ochrony środowiska ważny przedmiot badań, zwracając szczególną uwagę na eliminowanie lub zmniejszenie szkodliwego wpływu kopalni lub koksowni. Wszelki postęp metodologiczny w tych obszarach będzie miał zarówno znaczny potencjał eksportowy, jak i ogromny wpływ na inne gałęzie przemysłu, potrzebuje go również całe społeczeństwo. Dotyczy to zarówno czynnych kopalni, jak i działań związanych z ich zamknięciem oraz z zagospodarowaniem po zamknięciu.

3.3.8

W zakresie badań i rozwoju obszarem wymagającym uwagi są na przykład bardziej dokładne procedury prognozowania zarówno nawracającego wzrostu poziomu wody w kopalniach, jak i emisji gazowych po zamknięciu. Co więcej, ogólny postęp techniczny w innych sektorach przemysłu powinien być również wykorzystany w największym możliwym stopniu, zaś jego dostosowanie do podziemnego wydobycia węgla kamiennego powinno być wspierane. Kluczowe terminy z tym związane to nanotechnologia, bionika, czujniki wykorzystywane w technologii kosmicznej i robotyka.

3.4.1

Główne cele w tej dziedzinie odpowiadają dwóm etapom utylizacji czystego węgla:

3.4.2

W przypadku utylizacji czystego węgla, aktualną, preferowaną opcją jest zwiększenie wydajności, ponieważ redukuje to emisje i pomaga osiągnąć cel związany z oszczędzaniem zasobów. Strategia ta jest preferowana ze względu na to, iż przewiduje się potrzebę wymiany i nowej budowy w Europie elektrowni o mocy przekraczającej 200 GW (UE-15) w okresie 2010–2020 r. Dla elektrowni wykorzystujących paliwa kopalne przewiduje się odsetek w wysokości około 60 %, z czego sam węgiel stanowi 23 %. Daje to ogromną szansę na wykorzystanie maksymalnie wydajnych technologii.

3.4.3

W przypadku dostępnych dziś technologii elektrowni parowych możliwa jest maksymalna wydajność rzędu 45-47 % przy wykorzystaniu węgla kamiennego. Można się spodziewać wzrostu tej wartości do ponad 50 % — przede wszystkim z powodu dalszego wzrostu parametrów ciśnienia i temperatury (do ponad 700 stopni C). Kluczową rolę odgrywają tu tworzenie i testowanie nowych materiałów wysokotemperaturowych. W porównaniu z obecnie stosowaną w Niemczech technologią, oznaczałoby to oszczędności rzędu 30 % na emisji CO2.

3.4.4

Dlatego też można w istotnym stopniu przyczynić się do redukcji emisji CO2, przy jednoczesnej krótkoterminowej oszczędności zasobów głównie poprzez rozwój procesów konwencjonalnych elektrowni parowych. Powinno to stanowić główny obszar przyszłego finansowania prac badawczych.

3.4.5

Obok bardziej zaawansowanych procesów elektrowni konwencjonalnych, w średniej i dłuższej perspektywie alternatywę może stanowić połączenie procesów. Główne możliwe warianty to proces zintegrowanej gazyfikacji węgla (IGCC) i ciśnieniowe wypalanie pyłu węglowego. Dzięki nim możliwe byłoby osiągnięcie wydajności znacznie przewyższającej 50 %. Należy zintensyfikować trwające w tej dziedzinie badania.

3.4.6

Ponadto konieczne są badania rozwoju tak zwanych elektrowni o zerowej emisji CO2, pod warunkiem że wśród polityków istnieć będzie chęć osiągnięcia tego celu. Instalacja sprzętu potrzebnego do oddzielenia dwutlenku węgla powoduje jednak obniżenie wydajności elektrowni o 6-14 %, co nie tylko zwiększa koszt produktu końcowego, ale stanowi także zaprzeczenie idei oszczędzania zasobów. Zoptymalizowane projekty elektrowni o maksymalnej możliwej wydajności to podstawowe technologie, zwłaszcza w perspektywie osiągnięcia długoterminowego celu wprowadzenia elektrowni o zerowej emisji CO2.

3.4.7

Elektrownia o zerowej emisji CO2 to wizja długoterminowa. Zapobiegawcza ochrona klimatu wymaga opracowania na czas racjonalnych z technicznego i ekonomicznego punktu widzenia procesów oddzielania istotnych dla środowiska gazów śladowych od emisji elektrowni w celu zapobieżenia uwalnianiu CO2 do atmosfery.

3.4.8

Obecnie rozwój technologii oddzielania CO2 (pierwsza część procesu) wydaje się prostszy do osiągnięcia niż niezawodne i długoterminowe składowanie dwutlenku węgla po oddzieleniu (część druga procesu), ponieważ bardzo niewiele wiadomo na temat długoterminowego zachowania się dużych ilości CO2 w zamkniętych komorach składowania. Obecnie debata skupia się głównie na sekwestracji w uszczuplonych złożach ropy i gazu lub głęboko położonych formacjach wodonośnych wody morskiej. Przedsięwzięcie takie wymagać będzie znacznych inwestycji logistycznych.

3.4.9

Według obecnych ekspertyz, na drodze takiego rozwoju nie stoją przeszkody techniczne, których nie można byłoby pokonać, choć jest to koncepcja obarczona dużym ryzykiem ekonomicznym i ekologicznym. Zminimalizowanie tego ryzyka jest w nadchodzących latach jednym z głównych zadań zarówno przemysłu, jak i rządów.

4.1

Chociaż ze względów administracyjnych program badań naukowych RFCS obejmuje zarówno węgiel, jak i stal, każdy sektor ma swe własne cechy charakterystyczne i potrzeby, którymi należy zarządzać w sposób wspomagający realizację celów technicznych i naukowych, związanych ze zwiększeniem ich konkurencyjności. EKES wspiera utworzenie Europejskich Platform Technologicznych, w których zarówno sektor węglowy, jak i stalowy znaleźć mogą odpowiednie środowisko do rozwinięcia i koordynacji swoich polityk w zakresie badań i rozwoju technologicznego, jak i działań wykorzystujących wszelkie dostępne zasoby europejskie.

4.2

EKES zdecydowanie popiera szybkie i daleko posunięte włączenie przedsiębiorstw oraz ośrodków badawczych i uniwersyteckich nowych Państw Członkowskich w program badań naukowych RFSC i działalność związaną z odpowiednimi Europejskimi Platformami Technologicznymi dla sektorów stali i węgla.

4.3.1

EKES wyłonił następujące główne zagadnienia:

25.11.2005   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 294/14

1.1

Z nową agendą społeczną na lata 2006-2010 wiąże się szczególne oczekiwania. W czasie, gdy strategia lizbońska poddawana jest ocenie średniookresowej, dla osiągnięcia celów z Lizbony na pierwszym planie musi się znaleźć polityka społeczna. Chodzi tu o osiągnięcie ambitnego celu strategii lizbońskiej, polegającego na powiązaniu poprawy konkurencyjności i zwiększenia wzrostu z tworzeniem większej liczby lepszych miejsc pracy przy większej spójności społecznej. Do tego niezbędna jest polityka europejska, która na równi realizuje te cele i dzięki temu wprowadza równowagę do strategii lizbońskiej. Akcenty polityki gospodarczej, socjalnej, polityki zatrudnienia oraz polityki ochrony środowiska powinny być tak wyważone, aby zapewniać trwałe istnienie europejskiego modelu społecznego.

1.2

Na zorganizowanym w dniach 22-23 marca 2005 r. szczycie poświęconym ożywieniu strategii lizbońskiej Rada Europejska ustaliła, że sprawą priorytetową powinno być działanie na rzecz wzrostu i zatrudnienia, zwracając przy tym uwagę na decydującą rolę polityki makroekonomicznej (1). Takie rozłożenie akcentów wydaje się absolutnie konieczne ze względu na utrzymującą się słabą koniunkturę oraz długotrwałe wysokie bezrobocie. Założeniem Rady jest wzajemne oddziaływanie polityki gospodarczej, polityki zatrudnienia i polityki socjalnej: „W tym celu, Unia musi w większym stopniu mobilizować wszystkie odpowiednie zasoby krajowe i wspólnotowe (...) w trzech wymiarach strategii — ekonomicznym, społecznym i środowiskowym, aby lepiej wykorzystać ich synergie w ogólnym kontekście zrównoważonego rozwoju” (2). Jednak EKES jest zdania, że skoncentrowanie się przede wszystkim na problemie wzrostu i zatrudnienia nie doprowadzi automatycznie do poprawy sytuacji społecznej, nawet jeśli większa dynamika wzrostu jest niezbędnym warunkiem dla zwalczania bezrobocia i polepszenia sytuacji społecznej. Polityka społeczna powinna być raczej postrzegana jako czynnik produktywny, który także może sprzyjać zwiększeniu wzrostu i zatrudnienia. Agenda Społeczna tym samym „przyczynia się do realizacji celów strategii lizbońskiej, wzmacniając europejski model społeczny oparty na dążeniu do pełnego zatrudnienia i większej spójności społecznej” (3).

1.3

„Europejski model społeczny opiera się na dobrych wynikach gospodarczych, wysokim poziomie ochrony socjalnej, oraz edukacji i dialogu społecznym” (4). U jego podstaw leżą wartości wspólne dla wszystkich Państw Członkowskich — demokracja, wolność i sprawiedliwość społeczna. Odwołanie się do tych wartości oraz do społecznej gospodarki rynkowej po raz pierwszy dla całej Europy zostało zapisane w przyszłej konstytucji UE, a w szczególności w Karcie Praw Podstawowych UE. Pomimo różnego rozłożenia akcentów wszystkie Państwa Członkowskie posiadają cechy państwa socjalnego, które w sumie tworzą europejski model społeczny. Są to:

Zadanie polityki społecznej Europy polega na utrzymaniu tego europejskiego modelu społecznego i dalszym jego rozwoju przy wykorzystaniu skutecznych instrumentów na szczeblu unijnym. Szczególnie istotną rolę w polityce społecznej odgrywają: europejska strategia zatrudnienia, koordynacja działań w obszarze integracji społecznej i reformy systemów zabezpieczeń społecznych oraz dostosowanie warunków życia i pracy w drodze postępu poprzez zapewnienie minimalnych standardów socjalnych.

1.4

Dla osiągnięcia celów z Lizbony konieczne jest wzmocnienie polityki społecznej na szczeblu europejskim jako szczególnego obszaru działań poprzez aktywną politykę

EKES zdecydowanie popiera nowe zasady postępowania przyjęte przez Komisję UE, zgodnie z którym każda propozycja aktu prawnego, oprócz oceny pod kątem wzrostu i zatrudnienia, ma podlegać również ocenie zgodności z kartą Praw Podstawowych UE.

1.5

Grupa wysokiego szczebla w sprawie przyszłości polityki społecznej w rozszerzonej Unii, która w maju 2004 r. przedstawiła swój raport, wniosła istotny wkład w przygotowanie nowej agendy społecznej. Wnioski i propozycje tej grupy powinny zdaniem EKES-u być w większym stopniu brane pod uwagę w nowej agendzie społecznej (5).

2.1

W swoim komunikacie Komisja podkreśla w pierwszej kolejności zaangażowanie na rzecz odnowy i rozwoju europejskiego modelu społecznego oraz spójności społecznej jako elementu strategii lizbońskiej. Agenda społeczna określa priorytety, którymi powinna się kierować Unia Europejska w swoich działaniach. Działania te powinny się opierać na następujących zasadach:

2.2

W związku z powyższym zaleca się strategię składającą się z dwóch elementów:

3.1

W celu zwiększenia zaufania wobec przemian społecznych ogłoszono trzy konkretne działania:

3.2

Także EKES uważa, że niezbędne jest zwiększenie zaufania obywateli w stosunku do integracji europejskiej i rozwoju społecznego ogółem. Jednak może się to udać tylko wtedy, kiedy polityka europejska faktycznie będzie prowadzić do poprawy położenia społecznego ludności. EKES wyraża pogląd, że równie ważna jest pogłębiona analiza społecznych konsekwencji przemian demograficznych i z zadowoleniem przyjmuje zapowiedzianą Zieloną księgę (7), która umożliwi szeroko zakrojoną europejską debatę. Jeśli chodzi o politykę adresowaną do wszystkich pokoleń, to szczególną uwagę należy zwrócić na jej efekty wśród młodych ludzi. Tymczasem propozycja Komisji nie wyjaśnia, co ma ona na myśli przy wkładzie w europejską inicjatywę na rzecz młodzieży i jak wyobraża ona sobie w tym swoją własną rolę. Rządy Niemiec, Hiszpanii, Francji i Szwecji przedstawiły niedawno Radzie Europejskiej wspólny dokument poświęcony europejskiemu paktowi na rzecz młodzieży. Zawiera on propozycje działań w obszarze zatrudnienia i integracji społecznej, kształcenia ogólnego i zawodowego oraz mobilności i wymiany młodzieży. Dokument ten został przyjęty na wiosennym szczycie (8).

Propozycja ta w wyraźnie odwołuje się do zapowiedzianej Zielonej księgi w sprawie przemian demograficznych. EKES wyraża ubolewanie, że Komisja UE w swoim komunikacie nie wnika głębiej w propozycję rządów (9).

3.3

EKES uważa, że organizowanie corocznego forum dla oceny postępów realizacji agendy społecznej jest generalnie słuszne. Zdaniem EKES-u, forum takie powinno zajmować się perspektywami dla europejskiego modelu społecznego i być tak przygotowane, aby objąć wszystkie zainteresowane grupy społeczne i umożliwić dyskusję miedzy uczestnikami.

3.4

EKES wytrwale popiera dążenia Komisji na rzecz czynnego wdrażania europejskiego modelu społecznego do międzynarodowych stosunków pracy oraz zaangażowania się w walkę o godne warunki pracy na całym świecie, zgodnie z normami Międzynarodowej Organizacji Pracy. W tej dziedzinie Unia tylko wtedy może być wiarygodna, gdy mimo zmieniającej się ogólnej sytuacji gospodarczej utrzyma i będzie rozwijać europejski model społeczny oraz gdy z przekonaniem będzie głosić, że postęp gospodarczy i społeczny są nierozłącznie ze sobą związane. Komisja powinna przy tej okazji jednoznacznie nawiązać do uaktualnionej Europejskiej Karty Społecznej oraz Karty Praw Podstawowych UE.

4.1.1

W związku z europejską strategią zatrudnienia Komisja UE ogłasza na rok 2005 nowy kierunek, który szczególnie uwzględnia priorytety zdefiniowane w 2003 r. przez grupę zadaniową ds. zatrudnienia pod przewodnictwem Wima Koka, czyli: wspieranie elastyczności, lepszą integrację z rynkiem pracy, więcej inwestycji w rozwój zasobów ludzkich, większy wpływ na realizację. Powinno to nastąpić wraz z kierunkami polityki gospodarczej. EKES zwraca uwagę, że grupa wysokiego szczebla ds. przyszłości polityki społecznej UE w nowych wytycznych na temat zatrudnienia zaproponowała konkretne rozwiązania tych priorytetowych kwestii. Zgodnie z nimi, działania powinny koncentrować wokół wczesnej i lepszej integracji młodzieży na rynku pracy, przejścia od nauki do pracy oraz wokół integracji na rynku pracy kobiet i osób starszych. Poza tym, zgodnie z propozycją grupy ekspertów, powinno się położyć nacisk na jakość pracy poprzez jej organizację i bezpieczeństwo, co także sprzyjałoby integrowaniu osób starszych na rynku pracy. Grupa przedstawiła również szereg działań z zakresu kształcenia ustawicznego, które powinny się znaleźć w wytycznych w sprawie zatrudnienia. Więcej uwagi w wytycznych w sprawie zatrudnienia w UE należy także poświęcić skutkom społecznych przemian strukturalnych, wsparciu tych przemian i rozwiązywaniu problemów z nich wynikających, zwłaszcza w nowych Państwach Członkowskich. W przedstawionych w międzyczasie uzupełnionych wytycznych na temat wzrostu i zatrudniania propozycje te zostały uwzględnione tylko częściowo (10).

EKES uważa, że przy nowym ukierunkowaniu wytycznych w sprawie zatrudnienia konieczne jest silniejsze zaakcentowanie jakości pracy oraz zapobieganie przy tym ubóstwu przy pracy.

4.1.2

Przy poparciu dla europejskiej strategii zatrudnienia wspomniano jedynie Europejski Fundusz Społeczny (EFS) w związku z polepszeniem mechanizmów sterowania realizacją i zapowiedziano strategię komunikacji. EKES negatywnie ocenia fakt, że Komisja pomija funkcję EFS-u jako ważnego instrumentu wsparcia dla rozwoju zasobów ludzkich oraz jako instrumentu kształcenia i doskonalenia zawodowego odpowiadającego na potrzeby rynku pracy. Zdaniem EKES-u niedostatecznie wskazano na funkcję, jaką pełni EFS w zakresie kształcenia ustawicznego. A przecież umiejętności i kwalifikacje są podstawową przewagą konkurencyjną Unii Europejskiej (11).

4.1.3

Ogólnie rzecz biorąc, EKES pozytywnie ocenia wnioski zawarte w agendzie społecznej dotyczące ekonomicznych aspektów przemian strukturalnych, które najwyraźniej wynikają ze spostrzeżeń grupy ekspertów „Przyszłość polityki społecznej”. Nie sposób jednak nie zauważyć, że Komisja pomija społeczne konsekwencje restrukturyzacji przedsiębiorstw. Tymczasem to właśnie problemom społecznym powinno się stawić czoła i to w taki sposób, aby sprawiedliwie wypośrodkować cele ekonomiczne i interesy pracowników. Komisja zgłasza propozycje działań i instrumentów, np. zorganizowanie forum wysokiego szczebla poświęconego problemom restrukturyzacji z udziałem wszystkich zainteresowanych stron. Nie ma natomiast ani słowa o tym, kto miałby uczestniczyć w takim forum, jaki byłby jego cel i jakie tematy byłyby na nim omawiane. Komisja nie wspomina również znaczenia praw pracowniczych i europejskiego prawodawstwa w zakresie polityki społecznej dla złagodzenia skutków przemian strukturalnych. Jednak zdaniem EKES-u dyrektywy w sprawie osłon socjalnych przy zwolnieniach grupowych i przy przejęciach przedsiębiorstw oraz w sprawie informowania pracowników i konsultowania się z nimi, jak i dyrektywa w sprawie europejskich rad zakładowych są istotnymi instrumentami rozwiązywania problemów społecznych wynikających z przemian strukturalnych przy udziale pracowników i ich reprezentantów.

4.1.4

EKES z zadowoleniem przyjmuje wprowadzenie drugiego etapu konsultacji z partnerami społecznymi na temat problemów związanych z restrukturyzacją przedsiębiorstw i na temat zmiany dyrektywy w sprawie europejskich rad zakładowych. EKES uważa jednak, że obie kwestie powinny być omawiane osobno. Bowiem dyrektywa w sprawie europejskich rad zakładowych już od dawna powinna być poprawiona, niezależnie od faktu, że rady te odgrywają istotną rolę przy restrukturyzacji. EKES zajmował się już tą kwestią i stwierdził, że „ten (...) instrument w dużym stopniu przyczynił się do stworzenia relacji pracownik — pracodawca w wymiarze europejskim” (12).

4.1.5

EKES popiera także zamierzenie, aby wzmocnić synergię działań politycznych i instrumentów finansowych, a w szczególności EFS-u. Niejasne jest jednak, co Komisja dokładnie ma na myśli. Niewyjaśnione jest również, jak Komisja wyobraża sobie silniejsze powiązanie europejskiej strategii zatrudnienia ze stworzeniem prawnych warunków ramowych i z umowami pomiędzy partnerami społecznymi.

4.2.1

Komisja dąży do tego, aby rozwój stosunków pomiędzy pracownikami i pracodawcami nabrał nowej dynamiki dzięki dalszemu rozwojowi prawa socjalnego, intensywniejszemu dialogowi społecznemu i krzewieniu odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw. W związku z tym Komisja zamierza przedłożyć Zieloną księgę na temat rozwoju prawa pracy, analizującą aktualne trendy w relacjach pomiędzy pracownikiem i pracodawcą oraz badającą znaczenie prawa pracy w tworzeniu bezpiecznego otoczenia i w dostosowywaniu do ostatnich tendencji. Zdaniem Komisji kwestie poruszone w Zielonej księdze mogłyby doprowadzić do unowocześnienia i uproszczenia istniejącego prawa. EKES uważa, że opracowanie Zielonej księgi jest dobrą inicjatywą. Jednocześnie zaznacza też, że formułowanie jakichkolwiek wniosków, nawet wstępnych, z tej debaty jest przedwczesne. EKES generalnie stoi na stanowisku, że przy przeglądzie prawa pracy — przy udziale partnerów społecznych — wskazówką dla działania musi być zapis w traktacie mówiący, że ustalenie minimalnych wymagań powinno prowadzić do zbliżania warunków pracy i życia (por. art. 136 TWE).

4.2.2

Komisja zapowiada na rok 2005 następujące działania: podjęcie inicjatywy na rzecz ochrony danych osobowych pracowników, zbadanie dyrektyw w sprawie przejęć przedsiębiorstw i zwolnień zbiorowych, kodyfikacja wielu przepisów prawnych dotyczących informowania pracowników i konsultowania się z nimi. EKES zwraca uwagę, że najwyższy czas zająć się realizacją tych zamierzeń. Rewizje dyrektyw, zgodnie z traktatem, powinny mieć na celu „poprawę warunków życia i pracy, tak aby umożliwić ich wyrównanie...” (art. 136 TWE).

Co się zaś tyczy kodyfikacji przepisów prawnych dotyczących informowania pracowników i konsultowania się z nimi, to EKES jest zdania, że należy wzorować się na dyrektywie w sprawie europejskiej spółki akcyjnej.

4.2.3

EKES zgadza się z propozycjami Komisji w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, a zwłaszcza ze szczególnym zaakcentowaniem zagadnienia prewencji w odniesieniu do zapowiedzianych inicjatyw. Komunikat w sprawie nowej strategii na rzecz ochrony pracy i zdrowia na lata 2007-2012 powinien przede wszystkim zanalizować nowe zagrożenia dla zdrowia, uwzględnić potrzebę ochrony pomijanych dotąd grup pracowników i rozważyć, w jaki sposób można wesprzeć i poprawić wdrażanie istniejących już przepisów w tym zakresie w nowych Państwach Członkowskich.

4.2.4

EKES z zadowoleniem przyjmuje także zamiar Komisji, aby w dalszym ciągu rozwijać dialog społeczny zarówno na szczeblu ponadsektorowym jak i w poszczególnych branżach. Zapewnienie europejskim partnerom większego wsparcia technicznego i logistycznego jest w tym kontekście szczególnie cenne. Zdaniem EKES-u pomoc ta przyda się zwłaszcza w nowych Państwach Członkowskich, gdzie struktury dialogu społecznego dopiero się rozwijają i nie są jeszcze utrwalone. Dwustronny dialog społeczny jest istotnym elementem europejskiego modelu społecznego. Jak stwierdzili partnerzy społeczni we wspólnym oświadczeniu na szczycie w Laeken, szczególna rola dialogu społecznego polega na tym, że każda ze stron ma mandat grupy, którą reprezentuje i że mogą podjąć decyzje wiążące na poziomie europejskim (13). Równie ważny jest dialog w ramach społeczeństwa obywatelskiego, mający swoje odzwierciedlenie przede wszystkim w konsultacjach EKES-u (14) jako forum zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego. Szczególnie w nowych Państwach Członkowskich potrzebne jest wsparcie Komisji UE dla tworzenia dialogu w ramach społeczeństwa obywatelskiego oraz dla rozwoju stabilnych relacji przemysłowych pomiędzy partnerami społecznymi.

4.2.5

Komisja UE zamierza podejmować kolejne inicjatywy w zakresie zwiększenia odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw, przyczyniając się do zdefiniowania jej podstawowych zasad. EKES uważa, że dobrym wzorcem są tu liczne, przedstawione na europejskim Forum Interesariuszy przykłady kodeksów postępowania i innych dobrowolnych działań mających na celu przyjmowanie przez przedsiębiorstwa odpowiedzialności społecznej. Powinno się w to włączyć także inicjatywy na rzecz kształcenia ustawicznego. Dlatego też EKES popiera inicjatywy Komisji dla wsparcia rozwoju i przejrzystości ustanawiania zasad odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw na szczeblu europejskim.

4.3.1

Komisja zamierza podjąć wielorakie inicjatywy, aby zlikwidować istniejące przeszkody dla mobilności transgranicznej i przyczynić się do stworzenia prawdziwie europejskiego rynku pracy. Jedną z nich jest propozycja dyrektywy w sprawie przenoszenia praw do świadczeń z pracowniczych programów emerytalnych. Zdaniem EKES-u konieczne jest jak najszybsze rozpowszechnienie tej propozycji, po tym jak wskutek różnic zdań na temat zasięgu tych regulacji nie doszło do negocjacji z partnerami społecznymi.

4.3.2

Kolejną propozycją Komisji UE jest utworzenie opcjonalnych ram dla transgranicznych negocjacji zbiorowych na poziomie przedsiębiorstw lub branż. Zdaniem Komisji takie ramy mogą, w duchu partnerstwa na rzecz przemian, być wykorzystane dla ponadnarodowego uregulowania kwestii dotyczących organizacji pracy, zatrudnienia, warunków pracy oraz doskonalenia zawodowego. Słowo „opcjonalne” oznacza tu, że partnerzy społeczni sami decydowaliby, czy chcą skorzystać z takich ram prawnych, czy też nie.

Doświadczenie europejskich rad zakładowych pokazuje, że nie tylko wielokrotnie korzystały one ze swego prawa do informacji i konsultacji, ale także dobrowolnie zawierały porozumienia, również dotyczące wymienionych tu tematów. Z podobnymi przykładami można się zetknąć również w ramach dialogu społecznego na poziomie branż.

EKES popiera przyświecający tej inicjatywie cel wzmacniania dialogu społecznego na szczeblu przedsiębiorstw i branż oraz podkreślenia faktu, że przedsiębiorstwa prowadzą działalność transgraniczną i w konsekwencji dobrowolnie zawierane porozumienia mają znaczenie ponadnarodowe. EKES zaleca Komisji, aby w sprawie propozycji dla takiej regulacji prawnej w jak najwcześniejszym stadium prac zasięgnęła opinii europejskich partnerów społecznych i ją uwzględniła.

4.3.3

Jak wspomina Komisja, swoboda przemieszczania się jest jedną z podstawowych swobód w Europie. Z tego też powodu istniejące instrumenty, takie jak sieć EURES i koordynacja systemów ubezpieczeń społecznych pracowników migrujących powinny być, zdaniem EKES-u, ciągle udoskonalane. W związku z tym EKES uważa, że zasadne byłoby powołanie jeszcze w 2005 r. grupy wysokiego szczebla, która zajęłaby się oddziaływaniem rozszerzenia UE na mobilność oraz funkcjonowaniem okresów przejściowych i przedstawiła raport na ten temat w roku 2006. EKES zwraca uwagę, że partnerzy społeczni i organizacje pozarządowe mają w tej dziedzinie ogromne doświadczenie. I dlatego apeluje do Komisji, aby w składzie takiej grupy ekspertów znaleźli się przedstawiciele partnerów społecznych i organizacji pozarządowych.

5.1

W odniesieniu do tego zagadnienia Komisja UE kładzie większy nacisk na intensywniejszą wymianę doświadczeń w zakresie reform zabezpieczeń społecznych, zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego, działań przeciw dyskryminacji oraz roli usług socjalnych.

5.2

Komisja ponawia swoją propozycję racjonalizacji i uproszczenia koordynacji w dziedzinie integracji społecznej, emerytur i opieki zdrowotnej. EKES podejmował te kwestie już we wcześniejszej opinii (15). Komitet uważa, że wykorzystanie otwartej metody koordynacji powinno uwzględniać specyfikę każdej z dziedzin. Komitet jest zdania, że w szczególności bardzo już zaawansowane wykorzystanie otwartej koordynacji w dziedzinie integracji społecznej powinno być kontynuowane w rytmie dwuletnim wraz z działaniami narodowymi i raportami. Jest to konieczne choćby dlatego, że mimo wspólnych wysiłków nie udało się w stopniu znaczącym ograniczyć ubóstwa. Ok. 15 % ludności UE żyje w ubóstwie, przy czym udział ten w niektórych krajach wynosi ponad 20 %. Jest to przede wszystkim skutkiem wysokiego bezrobocia, przy czym szczególnie dotyka to rodziny wielodzietne i rodziców samotnie wychowujących dzieci (16). Także samo zatrudnienie nie chroni przed biedą, o czym świadczy coraz liczniejsza grupa pracujących ubogich (tzw. „working poor”) (17). Dlatego nieodzowne są zwiększone wysiłki dla zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego.

5.3

Komisja chce w związku z tym kontynuować debatę o narodowych uregulowaniach dotyczących płac minimalnych i w 2005 r. rozpocząć konsultacje na ten temat. EKES zastanawia się, gdzie odbyła się ta debata i kto w niej uczestniczył. EKES jest zdania, że to Państwom Członkowskim należy pozostawić zadanie udzielenia każdemu obywatelowi w potrzebie pomocy w postaci minimalnej płacy, która umożliwiałaby godna egzystencję. Z wyjaśnień Komisji nie wynika, w jakim celu debata o narodowych ustaleniach w zakresie płac minimalnych ma się odbywać na szczeblu europejskim. EKES stawia sobie również pytanie, czy nie byłoby lepiej ogłosić Europejskiego Roku Zwalczania Ubóstwa i Wykluczenia Społecznego wcześniej niż w roku 2010, jako że problem ten jest tak palący.

5.4

Generalnie EKES popiera działania Komisji na rzecz równego traktowania kobiet i mężczyzn i przeciw dyskryminacji. Komisja ogłasza nowy komunikat na rok 2005, w którym zamierza przedstawić swą polityczną koncepcję i dokonać analizy działań uzupełniających istniejące ramy prawne.

EKES wskazuje na fakt, że dyrektywy przeciw dyskryminacji w wielu Państwach Członkowskich dopiero niedawno zostały transponowane do prawa krajowego lub że proces ten nadal trwa. Jest zatem zdania, że przydatne byłoby sporządzenie raportu o postępach w realizacji tych dyrektyw i podejmowanie dalszych działań na tej podstawie.

Zapowiedziane działania w zakresie równego traktowania kobiet i mężczyzn, a w szczególności stworzenie europejskiego instytutu ds. społeczno-kulturowej tożsamości płci oraz zapoczątkowanie planu działań na rzecz równości szans dla osób niepełnosprawnych cieszą się poparciem Komitetu.

5.5

W dalszej kolejności Komisja planuje na rok 2005 przedłożenie komunikatu na temat roli usług socjalnych. EKES z zadowoleniem przyjmuje to zamierzenie, mając nadzieję, że komunikat wywrze wpływ na niedawną burzliwą debatę wokół dyrektywy o usługach na wspólnym rynku i przyczyni się do jej wyjaśnienia. W swojej Białej księdze w sprawie usług użyteczności publicznej Komisja wskazała już na specyfikę usług socjalnych, których nadrzędnym celem jest dobro ogółu i odniesienie się do jednostki. Usługi socjalne, świadczone przez podmioty prywatne bądź publiczne, zdecydowanie różnią się od innych usług na wspólnym rynku, gdyż opierają się na zasadzie solidarności, są odpowiedzią na specyficzne potrzeby jednostki i przyczyniają się z jednej strony do zaspokojenia podstawowego prawa do ochrony społecznej i a z drugiej strony do tworzenia spójnego społeczeństwa. Dlatego też zdaniem EKES-u usługi socjalne, a zwłaszcza opieka zdrowotna, z zasady powinny być traktowane inaczej niż usługi opierające się wyłącznie na prawach rynku.

5.6

EKES z żalem zauważa, że Komisja nie uwzględnia roli usług socjalnych dla dobra publicznego w dziedzinie zatrudnienia i spójności społecznej. EKES podejmował już ten temat w opinii w sprawie śródokresowego przeglądu agendy społecznej i stwierdził, że „wkład społecznych usług socjalnych w tworzenie zatrudnienia i w sferę socjalną cieszy się coraz większym uznaniem i jest coraz częściej wykorzystywany, co znacznie podnosi poziom wsparcia i ochrony praw osób w gorszym położeniu. Usługi socjalne pozwalają zaspokoić potrzeby w zakresie edukacji, opieki społecznej i zdrowotnej, integracji społecznej oraz zmniejszają różnice w społeczeństwie. Organizacje nienastawione na zysk przyczyniają się do rozpoznania i wyraźnego zdefiniowania potrzeb socjalnych przede wszystkim tych najbardziej poszkodowanych warstw społecznych. Odbudowują one pożyteczną lecz uszkodzoną tkankę w strukturze społecznej. Mobilizują solidarność obywatelską, zaangażowanie w życie społeczne, co jest niezbędnym warunkiem dla kultywowania demokracji, także na tych obszarach, gdzie sytuacja jest najcięższa” (18).

6.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji w sprawie Agendy Społecznej oraz widzi w nim próbę podkreślenia znaczenia polityki społecznej dla osiągnięcia celów z Lizbony. Jest jednak zdania, że pomimo swych strategicznych zamierzeń nie oddaje on odpowiednio szczególnych oczekiwań związanych z średniookresowym przeglądem strategii lizbońskiej. Podczas gdy Komisja UE w poprzedniej agendzie społecznej wychodziła jeszcze od roli polityki społecznej jako czynnika zwiększania produktywności, w nowym projekcie nie ma to już miejsca. EKES jest raczej zdania, że polityka społeczna nie powinna być podporządkowana polityce gospodarczej, lecz stać z nią na równi. Wspieranie spójności społecznej oraz budowa aktywnego państwa dobrobytu również należą do celów strategii lizbońskiej, tak jak ją przyjęto na szczycie w marcu 2000 r., podobnie jak poprawa konkurencyjności i trwały wzrost gospodarczy. Wysoki poziom zabezpieczenia społecznego należy do głównych elementów europejskiego modelu społecznego i zdecydowanie przyczynia się do spójności społecznej.

6.2

W przeciwieństwie do często prezentowanego poglądu, że wysokie wydatki socjalne stoją na przeszkodzie celom polityki gospodarczej, empiryczne dane z różnych krajów europejskich wydają się temu przeczyć. Zwróciła na to uwagę grupa wysokiego szczebla w swoim raporcie na temat „Przyszłości polityki społecznej”. Zgodnie z analizą europejskiego centrum politycznego z 2004 r. państwa takie jak Szwecja, Dania, Austria, Luksemburg i Holandia wykazują zarówno dobre wyniki gospodarcze jak i wysoki poziom zabezpieczenia społecznego. A te państwa, które zgodnie z międzynarodowym rankingiem Światowego Forum Ekonomicznego mają najlepsze wyniki w odniesieniu do konkurencyjności, również czynią znaczne inwestycje w politykę społeczną i system zabezpieczenia społecznego, a jednocześnie mają wysoki wskaźniki zatrudnienia i niskie wskaźniki ubóstwa, jeżeli bierzemy pod uwagę transfery społeczne (19).

6.3

EKES zauważa z dezaprobatą, że nowa agenda społeczna zawiera mniej konkretnych środków niż poprzednie. To utrudnia ewaluację, ponieważ nie zawsze można ocenić, w jakim kierunku politycznym idą propozycje. Dotyczy to zwłaszcza prawodawstwa w zakresie społecznym, gdzie Komisja ogranicza się do przeglądu obowiązujących dyrektyw i nie czyni właściwie nowych propozycji. EKES oczekuje zatem, że strategiczne ramy zostaną wypełnione konkretnymi działaniami. Jest zdania, że nowa agenda społeczna powinna zostać powiązana z programem działań na najbliższe pięć lat. Jako punkt orientacyjny powinny tu służyć zapisane w przyszłej konstytucji podstawowe prawa społeczne. Wychodząc z tego założenia, program działań agendy społecznej powinien zawierać zarówno propozycje przeglądu obowiązujących dyrektyw jak i propozycje nowych oraz jednocześnie obejmować planowane debaty i środki koordynujące dla dalszego rozwoju europejskiej polityki społecznej. Według stanowiska EKES-u właśnie w ramach przeglądu śródokresowego strategii lizbońskiej można bardziej uwidocznić europejską politykę społeczną i jej produktywną rolę dla wspierania wzrostu i zatrudnienia.

6.4

W tym kontekście EKES chciałby poruszyć również zagadnienie finansowania polityki społecznej: jakkolwiek Komisja już w momencie przedstawiania perspektyw finansowych wskazała na fakt, że przyszły budżet UE w swojej strukturze i sposobie rozłożenia środków musi odzwierciedlać i wspierać strategię lizbońską, istnieje obawa, że propozycja nie dotrzymuje kroku tym wymaganiom.

6.5

Odpowiednia pozycja perspektyw finansowych „Konkurencyjność na rzecz wzrostu i zatrudnienia” (20) obejmuje wprawdzie podwyższone kwoty, jednak dotyczą one przede wszystkim środków mających na celu zwiększanie konkurencyjności i wspieranie przedsiębiorczości. Porównanie z obecnymi wydatkami w obszarze społecznym i zatrudnienia pokazuje, że w tym przypadku nie zostało przewidziane w przyszłej polityce społecznej żadne realne zwiększenie środków. Komisja proponuje tu zasadniczo niezmieniony budżet.

6.6

W stosunku do tego zagadnienia EKES już w ramach swojej opinii w sprawie programu ramowego PROGRESS (21) wyraźnie stwierdził, że zwłaszcza wobec niepokojących wyników przeglądu śródokresowego strategii lizbońskiej nie jest w stanie zrozumieć wytycznej „neutralności budżetowej” w obszarze zatrudnienia i polityki społecznej. EKES żąda zatem, by odpowiednio zwiększyć środki proponowane dla polityki społecznej, analogicznie do pozostałych środków w ramach tytułu wzrost i zatrudnienie.

25.11.2005   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 294/21

1.1

W odpowiedzi na wezwanie Rady Europejskiej z Sewilli z czerwca 2002 r. do przedstawienia globalnego i spójnego podejścia do szczególnej sytuacji regionów peryferyjnych oraz proponowanych sposobów postępowania, Komisja Europejska przyjęła dnia 26 maja 2004 r. komunikat zatytułowany „Wzmacnianie partnerstwa z regionami peryferyjnymi” (1).

1.2

To wezwanie Rady Europejskiej, wystosowane w przeddzień rozszerzenia UE oraz w kontekście rozwoju światowego, stanowiło decydującą inicjatywę w procesie opracowywania ogólnej strategii rozwoju regionów peryferyjnych, opartej na pogłębieniu wdrażania art. 299 ust. 2 Traktatu.

1.3

Dnia 29 maja 2002 r., tuż przed Radą Europejską w Sewilli, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny przyjął opinię z inicjatywy własnej na temat: „Strategia przyszłości dla peryferyjnych regionów Unii Europejskiej” (2), gdzie proponował wdrożenie globalnej strategii dla obszarów peryferyjnych, zawierającej definicję zasad, celów, katalog dostępnych środków i terminarz podejmowania działań.

1.4

W celu nadania dynamiki globalnej i spójnej polityce na rzecz regionów peryferyjnych, odnośne samorządy regionalne i ich Państwa przedstawiły w czerwcu 2003 r. memoranda podkreślające znaczenie odmienności regionów peryferyjnych w porównaniu z innymi regionami europejskimi.

1.5

Traktat konstytucyjny, w art. III-424 i IV-440.2, potwierdza odrębne uznanie prawne regionów peryferyjnych i uzupełnia cele spójności gospodarczej i społecznej o nowy cel spójności terytorialnej.

2.1

Komisja Europejska wnioskuje o bliższą współpracę z regionami peryferyjnymi Unii. Nowa strategia wpisuje się w ramy reformy europejskiej polityki spójności na okres 2007-2013. Komunikat przedstawia trzy osie priorytetowe:

2.2

Komisja przedstawia dwa rozwiązania szczegółowe, mające służyć pełnemu rozwojowi regionów peryferyjnych:

3.1

Komitet z zadowoleniem przyjmuje odrębne uznanie prawne regionów peryferyjnych na najwyższym poziomie ustawodawczym, zawarte w art. III-424 i IV-440.2 projektu Traktatu konstytucyjnego, co stanowi uznanie ich specyficznego charakteru i zapewnia przepisy ustawowe i wykonawcze konieczne dla stosowania tych postanowień jako horyzontalnych instrumentów kształtowania wspólnych polityk w tych regionach.

3.2

Komitet wyraża zadowolenie ze zdolności Unii do reagowania na konkretne potrzeby regionalne, szczególnie zaś z uznania specyficznej sytuacji regionów peryferyjnych w Unii i ich odrębności w stosunku do innych obszarów cechujących się trudnościami geograficznymi czy demograficznymi.

3.3

Komitet z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Komisja Europejska uwzględniła jego zalecenie wyrażone w opinii „Strategia przyszłości dla peryferyjnych regionów Unii Europejskiej” dotyczące wzmocnienia Grupy międzyresortowej na rzecz regionów peryferyjnych, poprzez zapewnienie jej dodatkowych zasobów ludzkich, w drodze powołania odrębnej jednostki w ramach DG Regio; ma także nadzieję, iż funkcjonowanie współpracy międzyresortowej nie zostanie utrudnione.

3.4

Komitet z satysfakcją przyjmuje uznanie w komunikacie Komisji faktu, że podstawą odrębnego statusu regionów peryferyjnych są zasady równości i proporcjonalności. Pozwala to na traktowanie ich sytuacji w zróżnicowany sposób tak, aby zamieszkujący w nich obywatele europejscy dysponowali tymi samymi szansami, co obywatele innych regionów.

3.5

Komitet wyraża zadowolenie z uznania przez Komisję faktu, iż trwałe i połączone ze sobą ograniczenia regionów peryferyjnych pociągają za sobą dodatkowe koszty (ogólnie, w zakresie dostarczania energii, a przede wszystkim w odniesieniu do produktów rolnych przeznaczonych na konsumpcję lokalną), wynikające m.in. z następujących trudności:

3.6

Komitet podziela troskę Komisji o wpisanie regionów peryferyjnych do strategii lizbońskiej i goeteborskiej w celu zwiększenia zatrudnienia, nasilenia reform gospodarczych i wzmocnienia spójności społecznej i dlatego też proponuje wykorzystanie ich potencjału w dziedzinie społeczeństwa wiedzy.

3.7

Zdaniem Komitetu dynamika sektora turystycznego stanowi znaczącą wartość dodaną, przyczyniającą się do zwiększania konkurencyjności gospodarki w regionach peryferyjnych. Niemniej jednak nie należy sprzyjać nadmiernemu wzrostowi tego sektora, gdyż może to doprowadzić do zachwiania równowagi i mieć negatywny wpływ na zrównoważony rozwój tych regionów z punktu widzenia środowiska naturalnego.

4.1

Komitet z satysfakcją zauważa, że Komisja uwzględniła w komunikacie szereg zaleceń, jakie sformułował w opinii z inicjatywy własnej (3); żałuje jednak, że pozostałe nie znalazły w nim należytego odzwierciedlenia.

4.2

Komitet pragnie podkreślić, że wspólne stanowisko regionów peryferyjnych i zainteresowanych Państw Członkowskich, dotyczące włączenia tych regionów do przyszłej polityki spójności, mówiło o automatycznym nabyciu prawa do dawnego celu 1 — obecnie celu „konwergencja” — jako o najlepszym sposobie uwzględnienia specyficznej sytuacji regionów peryferyjnych, gwarantującym im jednakowe traktowanie oraz środki finansowe konieczne do stawienia czoła ich trwałym ograniczeniom.

4.3

Komitet stwierdza, że Komisja wybrała alternatywną propozycję, łączącą zastosowanie wobec regionów peryferyjnych ogólnych ram polityki spójności oraz stworzenie dwóch specjalnych instrumentów: programu kompensowania specyficznych ograniczeń regionów peryferyjnych i planu działania na rzecz szerszego sąsiedztwa.

4.4

Komitet zauważa brak jednoznacznego odniesienia do prawnego wydźwięku nowego art. III-424 (4) projektu Traktatu konstytucyjnego UE.

4.5

Komitet wyraża żal, że strategia Komisji na rzecz peryferii powierza polityce spójności rolę centralną i prawie niepodzielną, ponieważ konsekwencją tego jest praktycznie całkowity brak postanowień dotyczących innych działań sektorowych.

4.6

Komitet ma nadzieję, że postęp, jakim było uznanie odrębnego charakteru tych regionów i stwierdzenie niedostatków niektórych dziedzin polityki sektorowej, przełoży się na strategię horyzontalną dla peryferii, która uwzględniałaby istnienie specyficznej i odmiennej rzeczywistości na terytorium Wspólnoty.

4.7

Zdaniem Komitetu, w związku z tym, iż niewiele miejsca poświęcono innym gałęziom polityki wspólnotowej, nie można mówić o rzeczywistej globalnej i spójnej strategii na rzecz regionów peryferyjnych, jakiej domagała się Rada Europejska z Sewilli.

4.8

Komitet z żalem przyjmuje ten brak treści, szczególnie w rozdziale poświęconym rolnictwu: wiele kwestii podnoszonych przez regiony peryferyjne pozostaje bez odpowiedzi i wymaga bezzwłocznego poszukiwania rozwiązań.

4.9

Komitet żałuje też, że brak jest postanowień w zakresie polityki imigracyjnej mających na celu rozwiązanie poważnych problemów, z którymi nieustannie borykają się niektóre regiony peryferyjne; apeluje więc o uwzględnienie specyfiki regionów peryferyjnych w przyszłej polityce imigracyjnej.

4.10

Komitet zgłasza zastrzeżenia co do stosowności i adekwatności zastosowania wobec regionów peryferyjnych ogólnych kryteriów polityki spójności i jest zdania, że regiony peryferyjne cierpią na brak podstawowej infrastruktury. Nie cieszą się też one warunkami konkurencji niezbędnymi do realizacji założeń strategii lizbońskiej i goeteborskiej.

4.11

Komitet zauważa, że strategia zaproponowana przez Komisję dla peryferii opiera się prawie wyłącznie na dwóch specjalnych instrumentach, a mianowicie na programie kompensowania trwałych ograniczeń regionów peryferyjnych i planie działania na rzecz szerszego sąsiedztwa (5).

4.12

Komitet z satysfakcją zauważa, że w ramach celu 3 Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego — „europejska współpraca terytorialna” — regiony peryferyjne są uprawnione do pomocy zarówno w dziedzinie współpracy międzynarodowej, jak i współpracy transgranicznej. EKES uważa ich włączenie do takiej współpracy za kwestię kluczową dla integracji tych regionów z ich otoczeniem geograficznym.

5.1

Zdaniem Komitetu, Komisja Europejska powinna opracować globalną strategię dla peryferii, przyznając środki niezbędne do jej wdrożenia oraz wypełniając zobowiązania podjęte w swoim sprawozdaniu z marca 2000 r. i sformułowane w konkluzjach Rady z Sewilli z czerwca 2002 r. Należy tu podkreślić, że obecny art. 299 ust. 2 Traktatu — przyszły art. III-424 Konstytucji — stanowi wyłączną i wspólną podstawę prawną wszystkich działań dotyczących regionów peryferyjnych, niezależnie od tego, czy zakładają one derogację od Traktatu czy wymagają zmian lub dostosowań w prawie wtórnym.

5.2

Dlatego też Komitet uznaje za stosowne i konieczne sformułowanie szeregu zaleceń. Zwraca się on zatem do Komisji Europejskiej o:

5.2.1

Rozważenie możliwości nie zastosowania w przypadku regionów peryferyjnych ogólnych kryteriów kwalifikacyjnych dotyczących polityki spójności, co byłoby najodpowiedniejszym rozwiązaniem, pozwalającym im stawić czoła trwałym ograniczeniom oraz zapewniającym ich jednolite traktowanie.

5.2.2

Zapewnienie obydwu proponowanym przez nią instrumentom wystarczających środków finansowych tak, aby były w stanie odpowiedzieć na potrzeby i problemy wszystkich regionów peryferyjnych.

5.2.3

Nieszczędzenie wysiłków ani środków dla nadania treści planowi działania na rzecz szerszego sąsiedztwa, dzięki efektywnej i spójnej koordynacji z polityką rozwojową UE i, w szczególności, z postanowieniami porozumienia z Cotonou, programami MEDA (obszar na południe od Morza Śródziemnego oraz Środkowy Wschód) i ALA (Ameryka Łacińska oraz Azja) oraz innymi wspólnotowymi programami i działaniami, które zostaną w przyszłości podjęte z różnymi regionami na świecie.

5.2.4

Ochrona interesów całego wspólnotowego sektora bananów przed zmianą systemu, zarysowującą się w ramach WTO i dotyczącą bananów, przy poprawieniu obecnej równowagi rynku, tak aby pogodzić dostęp producentów z krajów mniej rozwiniętych do rynku wspólnotowego i światowego z utrzymaniem przychodów producentów wspólnotowych oraz zatrudnienia, poprzez ustanowienie odpowiedniej taryfy celnej na wystarczająco wysokim poziomie, zapewniającym przyszłość wspólnotowemu sektorowi bananów.

5.2.5

Uwzględnienie końcowego rezultatu negocjacji WTO dotyczących ustanowienia jednolitej taryfy celnej, aby zaproponować, jeśli zajdzie taka potrzeba, odpowiednie działania dla zagwarantowania zatrudnienia i dochodów wspólnotowym producentom w sektorze bananów. Poprawa mechanizmów systemu pomocy wewnętrznej mogłaby być jednym z takich działań.

5.2.6

Poszanowanie, w ramach modyfikowania programów rolnych POSEI, potencjału tych instrumentów, które nie zostały w pełni wykorzystane, głównie ze względu na ich niedawne wprowadzenie. Dlatego też należałoby przestrzegać ustanowionych pułapów i przyznać tym programom środki ekonomiczne wystarczające dla osiągnięcia przyjętych założeń.

5.2.7

Uwzględnienie szczególnych potrzeb regionów peryferyjnych w kontekście polityki rozwoju wsi, a mianowicie usunięcie przepisów ograniczających lub przekreślających ich dostęp do pomocy strukturalnej, kompensację dodatkowych kosztów ponoszonych przez rolników i hodowców, określenie poziomu pomocy odpowiedniego do potrzeb tych regionów i rozszerzenie pomocy wspólnotowej o działania towarzyszące, między innymi w następujących dziedzinach: specyficzne systemy produkcji — promocja dostosowanej mechanizacji — systemy ubezpieczeń rolnych, promowanie tworzenia stowarzyszeń i programy zwalczania szkodników.

5.2.8

Podjęcie nowych działań sprzyjających konkurencyjności produkcji rolnej, jak produkcja pomidorów i innych owoców, roślin i kwiatów. Produkty te muszą konkurować na tych samych rynkach z podobnymi produktami pochodzącymi z innych państw korzystających z porozumień stowarzyszeniowych z UE (np. Maroko) czy z systemów preferencyjnych (jak państwa Afryki, Karaibów i Pacyfiku).

5.2.9

Podjęcie koniecznych działań w celu utrzymania, zarówno przez przyszły Fundusz Rozwoju Wsi, jak i przyszły Europejski Fundusz Rybołówstwa, obecnego poziomu finansowania i intensywności pomocy dla wszystkich regionów peryferyjnych.

5.2.10

Wzmocnienie roli Europejskiego Funduszu Społecznego w odniesieniu do regionów peryferyjnych, przede wszystkim w celu zmniejszenia poziomu bezrobocia, który jest wyjątkowo wysoki w większości tych regionów oraz wspierania równości szans ich obywateli wobec pozostałych obywateli Unii.

5.2.11

Wsparcie dla tworzenia lub wzmocnienie istniejących rad gospodarczych i społecznych tak, aby lepiej poznać opinię partnerów ekonomicznych i społecznych oraz ogólnie organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

5.2.12

Rewizję propozycji dotyczącej pomocy państwowej w świetle postanowień projektu Traktatu konstytucyjnego oraz kontynuowanie i rozwijanie zasady szczególnego traktowania regionów peryferyjnych w zakresie pomocy państwowej w sektorach rolnictwa i rybołówstwa oraz w sektorze transportu towarowego.

5.2.13

Ustanowienie odpowiednich działań mających na celu skuteczne włączenie regionów peryferyjnych do wszystkich instrumentów wspólnej polityki transportowej, mających znaczenie dla rozwoju tych regionów, a także branie pod uwagę specyfiki tych regionów w prawodawstwie unijnym odnoszącym się do obowiązków służby publicznej tak, aby zapewnić poziom jakości i cen na poziomie odpowiadającym potrzebom ich społeczności.

5.2.14

Uzupełnienie i ulepszenie systemu konkurencji w dziedzinie transportu morskiego i powietrznego w stosunku do regionów peryferyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem regionów dotkniętych problemem „podwójnej izolacji”.

5.2.15

Nadanie konkretnej treści określonym odnośnikom dotyczącym regionów peryferyjnych, które znajdują się we wniosku Komisji dotyczącym VII ramowego programu badań i rozwoju technologicznego tak, aby ułatwić uczestnictwo regionów peryferyjnych w działaniach wspólnotowych w zakresie badań i rozwoju, między innymi w następujących dziedzinach: klimatologia, wulkanologia, oceanografia, różnorodność biologiczna oraz zagrożenia naturalne.

5.2.16

Uznanie specjalnej sytuacji regionów peryferyjnych w procesie liberalizacji wewnętrznego rynku gazu i elektryczności, aby nie działać na niekorzyść konsumentów w tych regionach, jeśli chodzi o regularność dostaw, jakość usług oraz stosowane ceny. Obejmuje to elastyczność w ustanawianiu zobowiązań służb publicznych oraz pomocy państwowej.

5.2.17

Bezzwłoczne ustanowienie działań gwarantujących regionom peryferyjnym zrównoważony rozwój, zwłaszcza zaś w zakresie ochrony różnorodności biologicznej, sieci Natura 2000 i zarządzania odpadami.

5.2.18

Wykazanie się wyobraźnią przy wdrażaniu mechanizmów i procedur przeznaczonych specjalnie dla regionów peryferyjnych, aby uniknąć ich marginalizacji w korzystaniu z dobrodziejstw dużego rynku wewnętrznego, sprzyjając np. wykorzystaniu odnawialnej energii oraz dostępowi do sieci szerokopasmowych.

5.2.19

Zagwarantowanie ciągłości specjalnych systemów fiskalnych regionów peryferyjnych, będących kluczowymi instrumentami rozwoju ekonomicznego tych regionów.

5.2.20

Uwzględnienie aktywnego uczestnictwa regionów peryferyjnych w negocjacjach umów o partnerstwie gospodarczym z państwami Afryki, Karaibów i Pacyfiku poprzez stworzenie mechanizmu płynnego i nieustannego dialogu między władzami regionalnymi i/lub krajowymi a ciałami regionalnymi, z którymi UE negocjuje umowy o partnerstwie gospodarczym, aby zagwarantować tym samym większą efektywność, komplementarność i spójność tych umów.

25.11.2005   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 294/25

1.1

W czasie, gdy Biała księga na temat wspólnej polityki transportowej była jeszcze w fazie przygotowań, Komisja — w ślad za Zieloną księgą w sprawie portów morskich i infrastruktury morskiej z 1997 r. — przypomniała w pierwszym projekcie dyrektywy w sprawie dostępu do rynku usług portowych z 2001 r. o następujących kluczowych tematach „pakietu portowego”:

1.2

Tematy „pakietu portowego” zostały skądinąd szeroko omówione we wstępie do pierwszego projektu dyrektywy (1) dotyczącej drugiego kluczowego tematu — dostępu do rynku, który ostatecznie został odrzucony przez Parlament w trzecim czytaniu.

1.3

Jako jedyna instytucja posiadająca prawo do inicjatywy ustawodawczej, Komisja powraca do tematu, występując z nową propozycją dyrektywy (2) w sprawie dostępu do rynku usług portowych. Uznaje ona bowiem, że zgodnie z Traktatem ustanawiającym Wspólnotę Europejską jej prawem i obowiązkiem jest stanowienie w tej dziedzinie prawa.

1.4

Zapewnia ona in limine, że zamysł, ogólne zasady i cele sformułowane w 2001 r. pozostały niezmienione, uwzględniono jednak niektóre z zaproponowanych poprawek, jako że wzbogacają one pierwotną wersję dokumentu.

1.5

Zanim przejdziemy do analizy natury i zakresu zmian zaproponowanych w nowym projekcie dyrektywy, przypomnieć wypada niektóre z podstawowych przeszkód, na jakie natrafiła początkowa propozycja:

2.1

Rozpatrywany projekt zawiera solidne uzasadnienie i liczne wywody. Komisja zapewnia, że podjęła na nowo początkowy projekt z 2001 r., uwzględniając przy tym własny, zmodyfikowany wniosek z 2002 r. oraz stanowisko wspólne Rady, a także teksty będące wynikiem kompromisu osiągniętego po drugim czytaniu w Parlamencie.

2.2

Główne motywy uzasadniające tę europejską inicjatywę są następujące:

2.3

Założenia, ogólne zasady oraz wiele punktów pozostało jednak bez zmian w stosunku do początkowego projektu z 2001 r.

2.4

Zmiany nie dotyczą zwłaszcza:

2.5

Główne nowe elementy wprowadzone przez Komisję to:

3.1

Pewna liczba portów morskich należy i/lub jest zarządzanych przez władze publiczne (gminy lub inne jednostki samorządu terytorialnego, przedsiębiorstwa państwowe itp.). Zarządzający portami są więc poddani w całości lub częściowo zasadom księgowości publicznej i stosują księgowość analityczną. Stosowane praktyki i księgowość portów morskich powinny być weryfikowane przez krajowe organy do spraw konkurencji i, zależnie od sytuacji, krajowe lub regionalne trybunały obrachunkowe, a sprawozdania tych instytucji powinny być przekazywane Komisji, a konkretnie DG ds. Konkurencji.

3.2

W ostatnich latach w większości nowych i starych Państw Członkowskich widoczne były przemiany zmierzające w kierunku prywatyzacji portów morskich; wiele portów przekształciło się w spółki akcyjne.

3.3

Najważniejsze porty europejskie są otwarte na Morze Północne i Kanał La Manche; tonaż towarów i liczba przeładowywanych kontenerów różnią się znacznie w zależności od położenia geograficznego portów na wybrzeżach różnych mórz europejskich. W zakresie zastosowania projektu dyrektywy, rozpiętość ta wynosi od 1,5 mln do dziesiątków, a nawet setek mln ton; jeśli chodzi o kontenery, ich liczba sięga wielu milionów rocznie (np. Rotterdam, Antwerpia). Komitet uważa, że stosowanie jednakowych reguł co do portów morskich znacznie różniących się wielkością, działalnością, formą własności i zarządzania może nie odpowiadać realiom i faktycznym potrzebom tych portów. Konkurencja między portami jest od dawna rzeczywistością. Uwzględnić tu należy zasady pomocniczości i proporcjonalności.

3.4

Wiele portów dostarcza samodzielnie część infrastruktury oraz usług zasadniczych dla ruchu morskiego i nie uważa, że ich kompetencje powinny się ograniczać do administrowania przestrzenią morską i lądową portu, do jej utrzymania i do utrzymania nabrzeży. Oferowanie pewnych usług może odpowiadać wymaganiom interesu ogólnego lub też poszukiwaniu przez władze portowe ogólnej równowagi finansowej, a nawet zysku dzielonego wśród akcjonariuszy portów prywatnych. Zakaz „dublowania subwencji” osłabiłby zdolności inwestycyjne portów.

3.5

Komitet żałuje, że ważne przemiany, które zaszły od opublikowania Zielonej księgi i pierwszego projektu portowego nie zostały wzięte pod uwagę i zwraca się do Komisji o poprawienie projektu na podstawie obiektywnej analizy oddziaływania, uwzględniającej obecne realia portów europejskich i ich niezaprzeczalną międzynarodową konkurencyjność. Komitet przyjmuje do wiadomości zapowiedź Komisji, złożoną w czasie przesłuchania zorganizowanego przez Komitet 31 stycznia 2005 r., że analiza taka zostanie opublikowana pod koniec czerwca 2005 r. Jako że nie istnieje odpowiedni komitet dialogu społecznego, Komitet uważa, że należy również przeprowadzić konsultacje z partnerami społecznymi. Głębokie zmiany w projekcie powinny wynikać z przestrzegania standardowych procedur w zakresie lepszego ustawodawstwa (szczególnie co do udziału, konsultacji i analizy oddziaływania), bowiem drugi projekt złożony został krótko po pierwszym, bez przeprowadzenia wystarczających prac przygotowawczych.

3.6

Port stanowi złożoną platformę logistyczną, powiązaną z zapleczem lądowym o różnym poziomie rozwoju gospodarczego i zasięgu geograficznym, regionalnym, krajowym, czy nawet międzynarodowym; platformą powiązaną z sieciami żeglugi śródlądowej, kolei, autostrad, rurociągów i żeglugi przybrzeżnej. Jako taki musi opracowywać strategie związane z rozwojem obszaru geograficznego, na którego gospodarkę wpływa, z jego potencjałem zatrudnienia, z potrzebami gospodarczymi, które się na tym obszarze pojawiają i podlegają przemianom. Zdaniem Komitetu należy wspierać transport multimodalny z naciskiem na transport morski, a zwłaszcza kabotaż; jednak projekt dyrektywy w swej obecnej formie nie dotyczy bezpośrednio tej bezwzględnej potrzeby.

3.7

Rola portów handlowych, wyspecjalizowanych czy ogólnych, publicznych czy prywatnych, nie ogranicza się do zapewniania materialnej infrastruktury (dostęp do portu, baseny portowe, nabrzeża i przestrzeń lądowa) platformy multimodalnej. Ich rola organizatora, przydzielającego przestrzeń i zapewniającego rozwój infrastruktury, powinna również przynosić ekonomiczne rezultaty. Porty muszą też wyrównywać ewentualne słabe strony prywatnych operatorów w niektórych dziedzinach tak, aby platforma utrzymywała swą funkcjonalność.

3.8

Należy uszanować projekty rozwoju oraz specjalizację portów. Oprócz takich ograniczeń jak dostępna przestrzeń i fizyczne trudności związane z dostępem, możliwe powinno być także ograniczenie ilości dostawców usług ze względu na wydajność ekonomiczną i rentowność usług dostawców, bezpieczeństwo operacji, organizację portu, gwarancje środowiskowe i społeczne, zabezpieczenie miejsc pracy. Wynika to przede wszystkim z zasady pomocniczości. Poza tym przesadna konkurencja może prowadzić do rozproszenia środków oraz wiedzy i umiejętności, ze szkodą dla interesów użytkowników portów.

3.9

Komitet przyznaje, że nowy projekt Komisji pozostawia władzom portowym więcej swobody w ustalaniu limitów liczby operatorów w każdej kategorii usług, zależnie od rodzaju portu i warunków lokalnych.

3.10

Koncesje i licencje udzielone przez właściwą władzę dostawcom usług lub umowy handlowe pomiędzy właściwą władzą a dostawcami usług muszą być zawarte na okres odpowiadający rodzajowi i wysokości inwestycji zrealizowanych przez dostawców usług, umożliwiając normalny okres amortyzacji i dochodowość poczynionych inwestycji, tak aby sprostać warunkom koncesji, licencji czy kontraktu (np. 10 lat w przypadku niewielkich inwestycji, 15 lat w przypadku znacznych inwestycji dotyczących aktywów ruchomych i szkolenia, 45 lat w przypadku znacznych inwestycji dotyczących nieruchomości i ruchomości).

3.11

Prawa i warunki działalności zarządzającego portem, który zawarł umowy dzierżawy obszaru portowego czy uzyskał pozwolenie na dostarczanie usług portowych, nie powinny się zmienić w wyniku wejścia w życie dyrektywy, ponieważ oznaczałoby to niedotrzymanie ze strony zarządu portu zobowiązań zawartych w umowie i pociągałoby za sobą odpowiedzialność państwa.

3.12

Komitet zauważa, że zmiany dotyczące przeładunków i pilotażu nie odpowiadają oczekiwaniom dotychczas wyrażonym przez Komitet, wiele państw oraz Parlament (4).

3.13

Liczba miejsc pracy w usługach portowych nie jest związana, jak twierdzi Komisja, z liczbą dostawców, ale z rzeczywistym ruchem w porcie i/lub ze zróżnicowaniem usług. Mnożenie dostawców nie pomnoży stanowisk pracy. Tylko wzrost ruchu i pojawienie się nietradycyjnych usług mogłyby pociągnąć za sobą utworzenie nowych stanowisk pracy.

3.14

Przepisy dotyczące przeładunku i samodzielnej obsługi przeładunku, planowane dla morskich autostrad i kabotażu na rynku wewnętrznym, zakwestionowałyby podstawy układów zbiorowych w większości krajów. Układy te, w świetle projektu dyrektywy, w niektórych przypadkach mogłyby być uznane za niezgodne ze wspólnotowym prawem o konkurencji, zachowując jednocześnie ważność w prawie socjalnym i w prawie pracy na płaszczyźnie krajowej. Trybunał Sprawiedliwości przyznaje, że poszanowanie układów zbiorowych może ograniczać stosowanie prawa o konkurencji. Na szczeblu międzynarodowym, wiele Państw Członkowskich ratyfikowało konwencje morskie MOP dotyczące przeładunku w portach (5) oraz warunków pracy i bezpieczeństwa załóg. Komitet stwierdza, że przepisy przewidziane przez Komisję nie biorą pod uwagę uregulowań wynegocjowanych na płaszczyźnie trójstronnej.

3.15

Komitet przywiązuje wagę do silnej konkurencji na rynku usług oraz do jakości, bezpieczeństwa i ciągłości przeładunku w portach. Jednak zezwolenie na samodzielną obsługę przeładunku doprowadziłoby do nierównej konkurencji pomiędzy istniejącymi firmami przeładunkowymi a podmiotami dokonującymi przeładunku samodzielnie. Przedsiębiorstwa przeładunkowe umocniły swą pozycję w portach dzięki prywatyzacji lub przetargom i zainwestowały w infrastruktury i suprastruktury portowe. Tymczasem firmy samodzielnie obsługujące przeładunek mogłyby wejść na rynek usług portowych bez przechodzenia procedury przetargowej ani zobowiązań inwestycyjnych i, w przeciwieństwie do firm przeładunkowych, za darmo korzystać z infrastruktury stworzonej już przez innych oraz działać bez jakichkolwiek ograniczeń czasowych. Ryzyko wypadku jest w portach wysokie, dlatego też niezbędne jest w nich surowe kontrolowanie przestrzegania wymogów bezpieczeństwa pracy. W przypadku zezwolenia na samodzielny przeładunek należy liczyć się ze wzrostem liczby wypadków. Pomimo deklaracji o wymiarze społecznym projektu dyrektywy, przepisy te byłyby w rzeczywistości odrzuceniem oczekiwań dokerów, obawiających się utraty uznanych i kwalifikowanych stanowisk pracy o wynegocjowanym poziomie wynagrodzeń, na rzecz niepewnego zatrudnienia, zindywidualizowanych umów oraz utraty gwarancji socjalnych i płacowych w ramach wymuszonej konkurencji między usługodawcami. Samodzielna obsługa przeładunku prowadziłaby do zwiększenia ilości zadań personelu pokładowego i zagrożenia wypadkowego, jako że skład załogi jest często ograniczany do minimum. Wiązałoby się to również z dodatkowymi obowiązkami i zwiększeniem odpowiedzialności kapitanów.

3.16

Komitet uważa, że pilotażu nie można traktować jako zwykłej usługi handlowej. Wymaga on złożonych kompetencji technicznych, wiedzy o lokalnych, czasem zmiennych, warunkach, która jest potrzebna by zapewnić bezpieczeństwo transportu, okolicznej ludności oraz środowiska, w zależności od transportowanych towarów. Chodzi tu więc o usługę użyteczności publicznej, która ze swej natury nie jest usługą handlową, mimo iż często jest powierzana przedsiębiorstwom prywatnym kontrolowanym przez władze portowe, i która z tego względu powinna zostać wyłączona z proponowanego obszaru zastosowania. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby porty, jak ma to już miejsce, udzielały zezwoleń na pilotaż kapitanom, którym doświadczenie i znajomość warunków lokalnych pozwalają na doprowadzenie ich statku do nabrzeża bez pomocy. Trzeba jednak pamiętać, że wiele statków przewozi substancje niebezpieczne, mogące być zagrożeniem dla innych statków, instalacji, osób pracujących w porcie i okolicznej ludności.

3.17

Komitet zauważa, że porty są również obszarami podlegającymi suwerennej kompetencji państwa, do którego należą. Kompetencja ta nie powinna być naruszana przez dyrektywę; niektóre funkcje (udział w walce z terroryzmem, zorganizowaną przestępczością i nielegalną imigracją, które niejednokrotnie wymagają wydatków i inwestycji pozostawionych w gestii portu) mogą zostać przekazane władzom portowym.

3.18

Nowe postanowienia w kwestii zezwoleń mieszczą się w kategoriach oczywistości i zdrowego rozsądku, choć określanie wymagań powinno uwzględniać warunki i specyfikę lokalną; stosowanie wobec portów morskich zasad przejrzystości i rozdziału rachunkowości nie jest kwestionowane. Komitet uznaje konieczność ich poszanowania jako konsekwencję dyrektywy o przejrzystości.

3.19

Należy sprecyzować w dyrektywie ciążące na usługodawcach portowych zobowiązania, od których wypełnienia zależy przedłużanie zezwoleń po ośmiu, dwunastu lub trzydziestu latach.

3.20

Wydaje się, ze zasadniczym celem wniosku jest obniżenie kosztów usług portowych, ale w opinii Komitetu przestrzeganie norm bezpieczeństwa i środowiska, a także prawa socjalne to równie ważne kryteria skutecznego działania platform portowych w interesie gospodarki transportowej oraz bezpieczeństwa i regularności transportu.

3.21

Skrajna różnorodność sytuacji, zasad i praktyk krajowych lub lokalnych, a także zobowiązań organów zarządzających i władz publicznych sprawiają, że wprowadzane zasady powinny w pełni brać pod uwagę te szczególne uwarunkowania, właściwe dla każdego portu. Każdy port przez lata dokonywał dostosowań i pracuje w warunkach dla niego optymalnych w danym kontekście terytorialnym; staranie o ujednolicenie warunków działalności może mieć negatywny wpływ na pracę w portach i ich właściwe funkcjonowanie.

3.22

Biorąc pod uwagę poważne różnice w wielkości i rodzaju portów, stosowanie zasady pomocniczości w projektowanym ustawodawstwie i lokalna spójność polityk rozwoju portów wydają się Komitetowi korzystniejsze niż proponowane w projekcie dyrektywy ujednolicone przepisy. Nadmierna konkurencja między dostawcami usług w danym porcie mogłaby doprowadzić do przeinwestowania i marnotrawstwa oraz uwstecznienia w sferze socjalnej.

3.23

Zgodnie z zasadami pomocniczości i proporcjonalności, krajowe instytucje antymonopolowe i nadzorcze mogłyby posiadać kompetencje do interweniowania, gdyby władze portowe, bez ekonomicznego uzasadnienia lub konieczności zapewnienia usług użyteczności publicznej, skupiały usługi portowe pod własną kontrolą lub nie przestrzegały zasady przejrzystości czy przepisów rachunkowości. Interwencja wspólnotowa w dziedzinie konkurencji lub pomocy państwowej mogłaby bardziej koncentrować się na wyjątkach, na przykład w wypadkach, gdy krajowe organy kontroli konkurencji i regionalne lub krajowe trybunały obrachunkowe nie prowadziłyby kontroli w sposób satysfakcjonujący z punktu widzenia obowiązującego prawa wspólnotowego.

3.24

W odniesieniu do pomocy państwowej, kwestia przeniesienia pewnych kosztów na miejscowych lub krajowych podatników — w związku z niektórymi pracami nad drogami dostępu oraz pewnymi operacjami — jest przedmiotem obecnego orzecznictwa Komisji w dziedzinie pomocy państwowej (pogłębianie i budowa kanałów i basenów portowych).

3.25

Zbiorowość lokalna może zostać opodatkowana jedynie na potrzeby dobra ogólnego, a nie w celu obniżenia kosztów ponoszonych wyłącznie przez użytkowników, szczególnie tych największych (krajowych i międzynarodowych), portów morskich; określenie, co jest interesem ogółu mieści się w kompetencjach demokracji, a nie rynku.

4.1

Dyrektywa ramowa, zawierająca mniej szczegółów i pozostawiająca dość miejsca na stosowanie zasady pomocniczości wydaje się lepszą formą niż obecne brzmienie projektu dyrektywy; wystarczyłoby wspomnieć raczej o zastosowaniu odnośnych przepisów dotyczących przejrzystości i zamówień publicznych, niż wchodzić w szczegóły wykonawcze dotyczące usług portowych; ramy wspólnotowe nie powinny ograniczać prerogatyw zarządu portu w dziedzinie ochrony interesu ogólnego.

4.1.1

Taka dyrektywa ramowa nie powinna w niczym ograniczać praw i obowiązków Państw Członkowskich wynikających z ich ustawodawstwa socjalnego, dotyczącego pracy, zdrowia publicznego, środowiska naturalnego, bezpieczeństwa i porządku publicznego czy usług użyteczności publicznej ani też wpłynąć na kształt układów zbiorowych zawartych zgodnie z mającym zastosowanie prawem krajowym; powinna ona również uwzględnić zobowiązania międzynarodowe Państw Członkowskich, jak również konwencje morskie MOP.

4.1.2

Komitet wyraża również ubolewanie, że nie nastąpiła właściwa ocena oddziaływania projektu tej dyrektywy, co sprzeczne jest z zobowiązaniem Komisji do lepszego stanowienia prawa podjętym po opublikowaniu Białej księgi na temat sprawowania rządów; wszystkie projekty ustawodawstwa podlegające procedurze współdecydowania powinny podlegać podobnej ocenie jak również zawierać informację o konsultacjach przeprowadzonych z partnerami społecznymi.

25.11.2005   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 294/33

1.1

Federacja Rosyjska, która odgrywa istotną rolę międzynarodową, jest strategicznym partnerem Unii Europejskiej. W kontekście rozszerzenia Unii Europejskiej znaczenie współpracy sąsiedzkiej pomiędzy Unią a Rosją wzrosło jeszcze bardziej. Budowanie możliwie jak najlepszych stosunków między UE a Rosją w ramach rozwijania wspólnych europejskich wartości demokratycznych i poszanowania praw człowieka i obywatela ma podstawowe znaczenie dla obu stron.

1.2

Rozwój społeczny i poprawa warunków życia, budowanie rządów prawa oraz tworzenie bardziej przewidywalnego klimatu i warunków dla funkcjonowania przedsiębiorstw, a także budowanie gospodarki rynkowej wymaga w Rosji podejmowania zdecydowanych działań. Jakkolwiek przywódcy Federacji Rosyjskiej formalnie deklarują poparcie dla tych celów to praktyka życia codziennego, jak i stan ich realizacji, dalekie są od oczekiwań zarówno społeczeństwa rosyjskiego, jak i międzynarodowego. Postawa obecnych przywódców Rosji wobec podmiotów ekonomicznych, mediów itp. nie potwierdza, według EKES-u, deklaracji zasad głoszonej przez władze odnośnie do wspierania demokracji i umacniania społeczeństwa obywatelskiego. Faktyczny kierunek rozwoju sytuacji w Rosji budzi zaniepokojenie nie tylko wśród jej obywateli. Rosja systematycznie dokonuje odwrotu od deklarowanej demokracji, rząd kontroluje media, armia rosyjska — wbrew zobowiązaniom międzynarodowym — stacjonuje w Mołdawii i Gruzji, system sądowniczy służy polityce. Praktycznie więc budowanie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w takich warunkach jest niezmiernie trudne.

1.3

Pogłębiająca się integracja Unii Europejskiej — rynek wewnętrzny, wspólna waluta i zwiększająca się współpraca w ramach coraz większej liczby obszarów polityki — jest zasadniczym celem o historycznym znaczeniu, który wytyczyły sobie wszystkie Państwa Członkowskie, bez względu na ostatnie komplikacje dotyczące tego procesu. Jednakże wewnętrzna integracja UE nie może prowadzić do oddalenia się Unii Europejskiej od Rosji i reszty Europy rozwijającej się w innym kierunku, jako że mogłoby to skutkować podziałem Europy.

1.4

Deklaracja Roberta Schumana z 9 maja 1950 r. w sprawie budowania zjednoczonej Europy czerpie z idei, iż integracja europejska musi być oparta na pragnieniu wspólnego działania na tych samych zasadach, aby osiągnąć postawione sobie cele, na podzielanych wspólnie wartościach oraz na procesie pojednania, a także na wizji wspólnej przyszłości. Robert Schuman stwierdził też, iż nie da się zbudować Europy od razu, a raczej poprzez praktyczne osiągnięcia, przede wszystkim zaś poprzez stworzenie prawdziwej solidarności. Przekaz deklaracji Schumana można także odnieść do stosunków Unia Europejska-Rosja i do wysiłków na rzecz pogłębienia ich współpracy.

2.1

Zacieśnianie stosunków Unia Europejska — Rosja wymaga również silnego wsparcia ze strony unijnego zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego. Wysiłki podejmowane przez społeczeństwo obywatelskie Unii mają na celu poprawę współpracy pomiędzy UE a Rosją, a także pomoc w budowaniu struktur społeczeństwa obywatelskiego oraz demokracji w Rosji.

2.2

Doświadczenie nowych Państw Członkowskich, które w okresie dziesięciu lat z powodzeniem zakończyły proces transformacji postkomunistycznej, są istotne i mogą stanowić wartość dodaną współpracy Unia Europejska-Rosja. Zwłaszcza aktorzy społeczeństwa obywatelskiego w tych krajach (organizacje typu NGO) mogą odegrać znaczącą rolę w odniesieniu do demokratyzacji i ochrony praw człowieka oraz praw obywatelskich w Rosji.

2.3

Europejski Związek Konfederacji Przemysłu i Pracodawców (UNICE) już od lat przedstawia propozycje i opinie na temat rozwoju stosunków gospodarczych, a unijni i rosyjscy przedsiębiorcy regularnie omawiają te kwestie w ramach tzw. Okrągłego Stołu Przemysłowców Unii Europejskiej i Rosji i przedstawiają je na szczytach Unia Europejska-Rosja. Swoje stanowiska przy okazji szczytów przedstawia również Europejska Konfederacja Związków Zawodowych (ETUC), która w 2004 roku wystosowała wraz z Rosyjską Konfederacją Związków Zawodowych (FNPR) wspólny list adresowany do Przewodniczącego Komisji Europejskiej oraz Prezydenta Federacji Rosyjskiej, w którym organizacje te zaproponowały, by konfederacje związków zawodowych UE oraz Rosji spełniały podobną rolę, jak w przypadku Okrągłego Stołu Przemysłowców Unii Europejskiej i Rosji. Inni aktorzy społeczeństwa obywatelskiego rozwinęli z własnej inicjatywy sposoby wypowiadania się na temat rozwoju stosunków Unia-Rosja w swoich określonych sektorach. Społeczeństwo w Rosji nadal jest słabo zorganizowane, rozwój organizacji pozarządowych jest powolny, a ich rola niewielka.

2.4

Ze swej strony EKES przedstawił w ostatnich latach wiele opinii na temat stosunków Unia Europejska-Rosja, w których zajął się również funkcjonowaniem rosyjskiego społeczeństwa obywatelskiego. Podstawowe opinie EKES na ten temat wyszczególniono w przypisie nr 1. Przedstawione tam zalecenia i ustalenia zostały uwzględnione w niniejszej opinii, jednakże bez zamieszczania konkretnych odnośników (1). Działalność ta doprowadziła Komitet do ustanowienia bezpośrednich kontaktów z wieloma głównymi aktorami rosyjskiego społeczeństwa obywatelskiego.

3.1.1

Konsekwentny rozwój współpracy pomiędzy Unią Europejską a Rosją był dotychczas utrudniony ze względu na fakt, że poszczególne Państwa Członkowskie promują swoje własne interesy w drodze dwustronnej współpracy z Rosją, nawet w sprawach, których zarządzanie zostało powierzone Unii Europejskiej. W dziedzinach nie leżących w gestii UE z pewnością nie powinno się podejmować żadnych działań, które mogłyby ograniczyć rozwój konstruktywnych i otwartych stosunków dwustronnych pomiędzy poszczególnymi Państwami Członkowskimi a Rosją. Wręcz przeciwnie, istnieje ogromna potrzeba kształtowania tego rodzaju kontaktów dwustronnych na płaszczyźnie regionalnej i sektorowej i każde państwo UE musi ponosić za nie odpowiedzialność.

3.1.2

Warunkiem uzyskania pozytywnych rezultatów współpracy pomiędzy UE a Rosją jest zajęcie przez społeczeństwa obywatelskie UE bardziej zdecydowanej postawy w dziedzinie wzajemnej wymiany praktyk samoorganizacji i pomocy w odtworzeniu sieci solidarności w rosyjskim społeczeństwie obywatelskim. Unia Europejska może udzielić rosyjskiemu społeczeństwu obywatelskiemu, a więc Rosji, tego, co stanowi jej bogactwo, to znaczy swojej różnorodności, wielości form organizacji społecznej, różnych form rozpowszechniania praktyk demokratycznych, społecznych i kulturowych, które są konsekwencją tej różnorodności i tej wielości. Wszystkie Państwa Członkowskie muszą działać na rzecz wspierania wspólnych celów. Zadanie to zyskało jeszcze na znaczeniu w wyniku rozszerzenia. Jest równie oczywiste, że przyjęcie otwartego i bezpośredniego podejścia stanowi najlepszy sposób na osiągnięcie wyników w rozwoju współpracy pomiędzy Unią Europejską a Rosją. UE powinna także rozwinąć techniczne wsparcie w celu udzielenia pomocy Rosji na drodze przekształcania się w stabilne, demokratyczne i zamożne państwo. Struktura istniejących programów wsparcia technicznego powinna zostać poddana powtórnej ocenie. Postępy najlepiej osiąga się robiąc małe, ale zdecydowane kroki naprzód.

3.2.1

Unia Europejska i Rosja rozszerzają zakres i wzmacniają swoje stosunki w oparciu o mapy działania (ang. road maps) dotyczące czterech wspólnych przestrzeni (ang. Common Spaces): gospodarki; wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości; bezpieczeństwa zewnętrznego; badań naukowych, edukacji i kultury. Mapy te wskazują na około 400 środków, które podjąć należy w nadchodzących latach. EKES uważa, że jest to bardzo dobre podejście oraz podkreśla, iż UE musi zwiększać wysiłki w celu stworzenia otwartych i zakrojonych na szeroką skalę stosunków z Rosją o charakterze politycznym, gospodarczym i społecznym.

3.2.2

Kilka z aspektów związanych z mapami działania odnosi się do społeczeństwa obywatelskiego, na przykład potraktowane priorytetowo sektory dialogu nadzorującego oraz gospodarczego; ułatwianie konkurencji, inwestycji oraz handlu; współpraca międzyregionalna oraz transgraniczna; środowisko naturalne; wspieranie związków międzyludzkich; przepływ osób; młodzież; współpraca w zakresie ochrony cywilnej; badania i edukacja, a także stopniowa integracja sieci transportowych.

3.2.3

EKES wzywa Unię oraz Rosję do niezwłocznego przyjęcia map działania. Ich zawartość powinna być wciąż aktualizowana, aby były jak najbardziej praktyczne. Wdrażanie powinno być poddawane rocznym przeglądom przeprowadzanym przez obie strony. Zarówno Unia, jak i Rosja, powinny desygnować ciała odpowiedzialne za realizację map. EKES ze swej strony jest gotów, w ramach kontynuacji niniejszej opinii, aktywnie przyczynić się do tego procesu w dziedzinach odnoszących się do społeczeństwa obywatelskiego. Komitet zamierza przedstawić propozycje dotyczące zawartości oraz realizacji map działania oraz zwiększyć bezpośrednie kontakty z głównymi aktorami rosyjskiego społeczeństwa obywatelskiego (zob. punkty 3.4.3 i 3.5.5).

3.2.4

W roku 2007 zakończy się, jeśli zażyczy sobie tego jedna ze stron, wstępny, dziesięcioletni okres obowiązywania Umowy o partnerstwie i współpracy pomiędzy UE a Rosją, zawartej w połowie lat 90-tych. Mapy działania dotyczące czterech wspólnych przestrzeni powinny służyć jako podstawa nowego porozumienia pomiędzy UE a Rosją, dostosowanego do wymogów współczesności i opartego na partnerstwie strategicznym. Powinno się zachęcać Rosję do usuwania stałych przeszkód dla handlu towarami i usługami oraz do gwarantowania funkcjonalnych ram nadzorujących dla inwestycji, tak aby Unia i Rosja mogły zacząć przygotowywanie porozumienia o wolnym handlu, opartego na statusie Rosji jako gospodarki rynkowej oraz jej członkostwu w WTO.

3.2.5

Unia oraz Rosja powinny również podejmować wspólne działania celem reorganizacji współpracy regionalnej: „Wymiaru północnego” (obejmującego współpracę w obszarze Morza Bałtyckiego i Arktyki) oraz współpracy w regionie Morza Czarnego, zgodnie z podobnymi założeniami. EKES z zadowoleniem zauważa, iż kwestia ta została należycie wzięta pod uwagę w mapach działania. Komitet także zachęca do podjęcia dalszych kroków w celu rozwoju współpracy regionalnej jako fragmentu stosunków Unia-Rosja.

3.3.1

Zacieśnianie stosunków Unia Europejska-Rosja w sposób trwały będzie ograniczone, o ile w swoich działaniach strony nie będą kierować się wspólnymi wartościami. Należy tutaj wymienić osobistą odpowiedzialność, poszanowanie praworządności, jednostki i własności, prawa człowieka (m.in. wolność mediów, wolne wybory, pluralizm polityczny, równość szans oraz prawa mniejszości), przejrzystość, integralność, godność ludzką, równość i wolność słowa, prawo do zrzeszania i podstawowe prawa pracownicze, dobre stosunki pomiędzy pracodawcami i pracownikami oraz właściwą ochronę socjalną. Bez trwałego wdrożenia ich w zasady rosyjskiego życia społeczno-gospodarczego i politycznego nie powstanie platforma współpracy i porozumienia.

3.3.2

EKES uważa za właściwe ogólne cele map działania. Z zadowoleniem zauważa, iż znaczenie wspólnych wartości zostało podkreślone jako fundamentalna podstawa w trzech mapach działania (wolności, bezpieczeństwa wewnętrznego i wymiaru sprawiedliwości; bezpieczeństwa zewnętrznego; oraz badań naukowych i edukacji, włączając w to aspekty kulturalne).

3.3.3

Pogłębianie współpracy pomiędzy UE a Rosją zależeć będzie od rozwoju wypadków w tych obszarach w Rosji. EKES zaleca, aby podkreślić tę kwestię w ramach realizacji map działania. Jest głęboko przekonany, iż mapom tym powinny towarzyszyć konkretniejsze działania służące osiągnięciu wspólnych wartości, które są niezbędne dla rozwoju funkcjonalnego społeczeństwa obywatelskiego.

3.3.4

Bardzo ważne jest rozwinięcie w Rosji takiego klimatu, w którym partnerzy społeczni oraz inni aktorzy zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego mogliby działać niezależnie, jak również pewnie uczestniczyć w pracach nad decyzjami społecznymi i gospodarczymi mającymi na nie wpływ. Wymaga to otwartego dialogu oraz współpracy na zasadzie sieci, do czego niezbędne są niezależne media. Konieczne jest tu także stosowanie w praktyce kluczowych umów międzynarodowych, takich jak fundamentalne standardy pracy MOP.

3.3.5

Zasadniczym warunkiem wstępnym dla funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego jest wysoki stopień reprezentatywności, niezależność i potencjał umożliwiający rosyjskim aktorom gospodarczym i społecznym uczestniczenie w konstruktywnym i przejrzystym fachowym dialogu z władzami i innymi aktorami w społeczeństwie.

3.3.6

EKES z zadowoleniem przyjmuje rozpoczęcie wiosną 2005 roku konsultacji pomiędzy Unią Europejską a Rosją w ramach drugiej wspólnej przestrzeni, obejmującej problematykę praw człowieka i pokrewnych praw podstawowych, jak na przykład prawa mniejszości. W ramach tych konsultacji należy zająć się kwestiami rozwiązywania spraw związanych z samostanowieniem narodów oraz społeczności lokalnych, unikając użycia metod mogących prowadzić do konfliktów (Czeczenia), które zagrażają mieszkańcom Rosji, a także stanowią groźbę dla obywateli Unii.

3.3.7

Przez lata, Unia demonstrowała zdolność przynoszenia istotnych zmian w krajach trzecich poprzez dialog, co powinno stanowić cel w ramach dialogu z Rosją. Rada Europy oraz OBWE odgrywają oczywiście kluczową rolę w tych dziedzinach. EKES zauważa z satysfakcją, iż Unia i Rosja zgodziły się w mapach działania na wzmocnienie współpracy w ramach tych forów.

3.3.8

Dla rozwoju stosunków UE-Rosja potrzebne jest wystarczające wsparcie finansowe. Powinno się częściej korzystać ze środków takich jak TACIS, aby rozwinąć społeczeństwo obywatelskie, system edukacji oraz niezależne media. Aspekt ten należy także uwzględnić w ramach europejskiego instrumentu na rzecz sąsiedztwa i partnerstwa (ENPI). EKES zaleca, aby Komisja Europejska wyszła z propozycją co do sposobów zwiększenia korzyści przez rosyjskie społeczeństwo obywatelskie dzięki odpowiednim instrumentom.

3.4.1

Unia Europejska zwracała uwagę na fakt, iż celem kształtowania stosunków między Unią a Rosją jest znalezienie rozwiązań i sposobów dalszego postępowania, które byłyby trwałe pod względem jakościowym. Wymaga to uwzględnienia stanowisk różnych przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego i dlatego tak ważny jest rozwój takiego społeczeństwa w Rosji.

3.4.2

EKES zaleca zwiększenie roli wiarygodnych aktorów społeczeństwa obywatelskiego uczestniczących w mechanizmach współpracy między UE a Rosją poprzez powołanie komitetu konsultacyjnego w trybie art. 93 Umowy o partnerstwie i współpracy. Pozwoliłoby to na wyciągnięcie maksimum korzyści wynikających z ich wiedzy, w ramach współpracy pomiędzy Unią a Rosją. UE ma już pozytywne doświadczenia w zakresie podobnych mechanizmów w ramach swoich stosunków z krajami basenu Morza Śródziemnego, Indiami, Ameryką Łacińską i krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku. EKES sądzi, iż także i w Rosji są liczni aktorzy posiadający konieczny potencjał do wywierania wpływu w tym zakresie.

3.4.3

EKES ma zamiar odgrywać znaczącą rolę w procesie znalezienia właściwej drogi dla zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego we współpracę Unia-Rosja. Zamiar EKES-u dotyczący wzmocnienia kontaktów z głównymi aktorami rosyjskiego społeczeństwa obywatelskiego, wspomniany w punktach 3.2.3 i 3.5.5, powinien zostać rozszerzony w dającej się przewidzieć przyszłości na forum doradcze w kontekście formalnej współpracy Unia-Rosja.

3.5.1

Na przestrzeni lat niektóre grupy interesów, w tym związki zawodowe, konsumenci, pracodawcy oraz inne grupy społeczeństwa obywatelskiego, ustanowiły kontakty ze swoimi odpowiednikami w Rosji. Dzieje się tak zarówno na poziomie Unii, jak i stosunków dwustronnych. Również rosyjskie organizacje uczestniczą często w międzynarodowej współpracy we właściwych sobie obszarach działania. Celem jest promocja bezpośrednich kontaktów, tworzenia sieci, interakcji oraz wymiany doświadczeń i wiedzy pomiędzy zwykłymi obywatelami. Głównym celem współpracy społeczeństwa obywatelskiego powinno być rozszerzenie stosunków opartych na zaufaniu między Unią a Rosją.

3.5.2

Niemniej jednak należy nadal dywersyfikować i rozwijać te stosunki, jako że wiele rosyjskich organizacji nie utrzymuje odpowiednich kontaktów pomiędzy sobą oraz z podobnymi organizacjami w innych krajach. EKES zachęca wszystkich aktorów w zorganizowanym społeczeństwie obywatelskim do dalszego wzmacniania oraz poszerzania współpracy z ich rosyjskimi odpowiednikami we własnych dziedzinach zainteresowania. Unia ze swojej strony powinna zainicjować działania ułatwiające tę współpracę.

3.5.3

Państwa Członkowskie powinny zwiększyć wysiłki w celu zaangażowania organizacji społeczeństwa obywatelskiego w tworzenie wspólnych projektów, w promocję programów edukacyjnych oraz programów wymiany w tych ramach, a także w inicjowanie wspólnych projektów gospodarczych. Rządy Państw Członkowskich Unii powinny także dostarczać więcej powszechnej informacji o istnieniu takich projektów oraz przeszkolić sektor społeczeństwa obywatelskiego tak, aby mógł on je przygotowywać.

3.5.4

Istotną sprawą jest znalezienie sposobów nawiązywania kontaktów ze wszystkimi częściami Rosji, w tym z Obwodem Kaliningradzkim. W tym względzie trafne są propozycje Komitetu Regionów (2) dotyczące rozwoju współpracy regionalnej pomiędzy UE a Rosją. EKES podpisuje się pod tymi propozycjami i zaleca, by Stała Rada Partnerstwa położyła w swym programie większy nacisk na to zagadnienie.

3.5.5

EKES będzie wykorzystywać swoją pozycję, promując rozwój kontaktów pomiędzy zorganizowanymi społeczeństwami obywatelskimi Unii Europejskiej i Rosji. Pierwszym krokiem w tym kierunku byłoby ustanowienie regularnych kontaktów, wspólnych warsztatów, itp., z udziałem partnerów rosyjskich, poświęconych konkretnym zagadnieniom (np. reformy gospodarcze a zatrudnienie, reformy sektora opieki społecznej, rozwój dialogu społecznego w Rosji, zaangażowanie aktorów społeczeństwa obywatelskiego we współpracę Unia-Rosja). Celem tych spotkań byłoby doprowadzenie do regularnej i intensywniejszej współpracy pomiędzy obiema stronami. Powinno to z czasem doprowadzić do powstania forum doradczego, stanowiącego podstawę mechanizmu współpracy Unia-Rosja (zob. także punkty 3.2.3, 3.4.2 i 3.4.3).

3.6.1

Dla relacji pomiędzy Rosją a sąsiednimi krajami Europy Wschodniej — na przykład między Rosją a Ukrainą jak również Mołdawią i Białorusią — ważne jest, by ulegały one pogłębianiu, w miarę zacieśniania stosunków pomiędzy Unią a jej wschodnioeuropejskimi sąsiadami. Bliższe stosunki oraz intensywniejsza interakcja są potrzebne, jeśli chodzi o kwestie polityczne, gospodarcze oraz społeczne, w celu ulepszenia europejskiej współpracy. EKES proponuje, aby UE wspierała taki rozwój stosunków w ramach polityki sąsiedztwa i partnerstwa.

3.6.2

EKES zaleca, iż należy także wspierać w tym kontekście transgraniczne kontakty między aktorami społeczeństwa obywatelskiego w tych krajach. Ze swej strony, EKES podjął już środki zmierzające do rozwoju dialogu i planuje składać Komisji regularne sprawozdania na ten temat.

3.7.1

Dobre połączenia transportowe oraz łatwość podróżowania mają kluczowe znaczenie dla promowania mobilności transgranicznej. EKES popiera wysiłki na rzecz rozwinięcia i integracji sieci transportowych, które wymagają nakładów inwestycyjnych na poprawę infrastruktury i logistyki zarówno w Unii Europejskiej, jak i w Rosji. Główne międzynarodowe ciała finansowe, przede wszystkim EBI oraz EBRR, powinny zostać bardziej zaangażowane w tę działalność.

3.7.2

EKES z zadowoleniem obserwuje, iż cel ułatwiania kontaktów międzyludzkich oraz podróżowania pomiędzy Unią a Rosją — m.in. poprzez integrację sieci transportowych, legalne przekraczanie granic oraz ułatwienia wizowe, a także zasadę readmisji, został podkreślony w mapach działania. Porozumienia graniczne budują podstawy dla odbywającej się bez przeszkód mobilności transgranicznej.

3.7.3

Aktualne procedury wizowe są powolne i kosztowne oraz stanowią pewnego rodzaju utrudnienie, o ile nawet nie przeszkodę, dla turystyki oraz utrzymania wzajemnych kontaktów ponad granicami pomiędzy aktorami społeczeństwa obywatelskiego, w szczególności ludźmi młodymi i studentami. Dlatego też należy uprościć procedury składania wniosków o wizy i pozwolenia o pracę, co sprzyjałoby zwiększeniu mobilności transgranicznej i wzmocnieniu wzajemnych stosunków. Z tego względu istotne jest, aby toczące się obecnie negocjacje pomiędzy UE a Rosją w sprawie uproszczenia procedur wizowych jak najszybciej przyniosły rezultaty zadowalające dla obu stron.

25.11.2005   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 294/38

1.1

Od momentu publikacji wniosku dotyczącego rozporządzenia ustanawiającego Europejską Agencję ds. Substancji Chemicznych oraz procedurę rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) (1), prowadzona jest szeroka debata z udziałem instytucji Unii Europejskiej, władz Państw Członkowskich, przedstawicieli przemysłu chemicznego i innych sektorów przemysłu oraz licznych organizacji pozarządowych i związków zawodowych.

1.2

W toczącej się debacie znalazło interesujące odbicie kilka sugestii, które Komitet przedstawił w swojej wcześniejszej opinii (2), przede wszystkim jeśli chodzi o trzy postulaty:

1.3

Dwa badania podjęte w kontekście Protokołu ustaleń pomiędzy Komisją a UNICE-CEFIC dały wyraźniejszy obraz problemów stojących przed poszczególnymi sektorami przemysłu. Wspomniane analizy oddziaływania wykazały, iż choć niektóre spośród obaw wymienianych początkowo były przesadzone, pozostaje do rozwiązania szereg problemów oraz konieczne są dalsze wysiłki w celu usprawnienia systemu i uczynienia go bardziej spójnym.

1.3.1

Studium przypadku w zakresie oddziaływania na przedsiębiorstwa (Business Impact Case Study) (3) przeprowadzone przez KPMG Business Advisory Services przyniosło następujące podstawowe wnioski:

1.3.2

Badanie przeprowadzone w nowych Państwach Członkowskich (4) wskazało na ciągle jeszcze ograniczoną wiedzę na temat systemu REACH oraz pomogło dokonać następujących kluczowych ustaleń:

1.4

Wyniki wspomnianych badań oraz tocząca się debata uwydatniły różne aspekty, które zdaniem zainteresowanych podmiotów gospodarczych mają zasadnicze znaczenie. Komitet pragnie wnieść dalszy wkład do tej dyskusji w ścisłej współpracy z pracami prowadzonymi w Radzie i Parlamencie Europejskim.

2.1

Projekt rozporządzenia znosi funkcjonujące obecnie sztuczne rozróżnienie pomiędzy „istniejącymi substancjami” (które zostały zarejestrowane jako będące na rynku we wrześniu 1981 r.) oraz „nowymi substancjami” (które zostały wprowadzone na rynek po tej dacie). Artykuł 5 wprowadza obowiązek rejestracji substancji samodzielnych lub użytych w preparatach, które są wytwarzane lub importowane w ilości co najmniej 1 tony rocznie (drugi akapit art. 5 ust. 1). Rozporządzenie ustanawia także zasadę, zgodnie z którą substancje nie mogą być produkowane na terenie Wspólnoty lub do niej sprowadzane, jeśli nie zostały wcześniej zarejestrowane (art. 19 ust. 1).

2.2

Dla około 30.000 substancji obecnie produkowanych lub wprowadzanych na rynek wewnętrzny przewidziano przepisy przejściowe, po czym zostaną one stopniowo włączone do systemu rejestracji, stosownie do wielkości produkowanych lub importowanych przez daną firmę (art. 21). Wspomniane przepisy przejściowe ustanawiają trzyletni okres stopniowego wprowadzania obowiązku rejestracji dla substancji wytwarzanych bądź importowanych w dużych ilościach (1000 ton lub więcej rocznie) oraz dla substancji obecnie zakwalifikowanych do kategorii CMR (5) 1 lub 2. Dla substancji produkowanych lub sprowadzanych w ilości powyżej 100 ton ustanowiono sześcioletni okres, a dla wielkości powyżej jednej tony wprowadzono 11-letni okres przejściowy.

2.3

Takie podejście ilościowe jest kwestionowane z wielu powodów. Przede wszystkim twierdzi się, że rejestracji nie można rozłożyć w czasie w zależności od rzeczywistych zagrożeń związanych z poszczególnymi substancjami. Podejście priorytetowe oparte na zagrożeniu byłoby bardziej usprawiedliwione z naukowego i gospodarczego punktu widzenia, ale zdefiniowanie substancji priorytetowych wymagałoby zastosowania procedury iteracyjnej w celu określenia zagrożeń nierozerwalnie związanych z daną substancją, a także ryzyk wynikających z narażenia na jej działanie. Wtedy dopiero można by przeprowadzić ocenę i kontrolę zagrożenia (risk management).

2.4

Dlatego też Komitet uważa, że jakkolwiek system ustalania priorytetów w oparciu o ilość jest raczej mało dokładny (czemu dał on już wyraz w swojej wcześniejszej opinii (6)), jest to najpraktyczniejszy sposób osiągnięcia założonych celów i zastąpienia obecnego systemu, który powszechnie uważa się za nieefektywny. Zaproponowany system obejmuje również substancje „szczególnej troski”, takie jak należące do kategorii CRM 1 lub 2. Przyjęte przez Komisję podejście ilościowe (ogólne wskazanie potencjalnego wystawienia na działanie substancji), które obejmuje również ryzyka nierozerwalnie związane z daną substancją, powinno okazać się łatwiejsze do zastosowania, bardziej przejrzyste oraz lepiej gwarantować przedsiębiorstwom odpowiedni poziom pewności prawnej.

3.1

Komitet uważa, że zaniepokojenie (jeśli nie obawy) wielu podmiotów wynika, przynajmniej częściowo, z niezwykle złożonej i raczej mało przejrzystej struktury proponowanego rozporządzenia. Uwaga ta odnosi się w szczególności do podmiotów działających w sektorach, które nie wytwarzają chemikaliów w ścisłym znaczeniu tego słowa, do importerów, MŚP oraz do kolejnych użytkowników, którym czasami brakuje wyposażenia technicznego i kompetencji, aby opisać, kiedy są do tego zobowiązani, ich konkretne zastosowania oraz sposoby zarządzania związanym z nimi ryzykiem. Dodatkową barierę dla pełnego zrozumienia i stosowania systemu REACH stanowi długość załączników technicznych.

3.2

Komitet ma zatem nadzieję, że w świetle opinii i poprawek uwzględnionych podczas pierwszego czytania, Komisja postara się uczynić rozporządzenie dostępniejszym dla czytelnika i rozważy możliwość przeredagowania pewnych rozdziałów i artykułów. Przede wszystkim potrzeba bardziej precyzyjnych definicji w celu wyjaśnienia zakresu obowiązywania rozporządzenia, wyłączeń dla poszczególnych kategorii, jak również terminów rejestracji oraz zróżnicowanych wymogów dla różnych tonaży.

3.3

Po wyjaśnieniu w tekście rozporządzenia obowiązków spoczywających na producentach i importerach w zależności od wielkości produkcji i procesów produkcyjnych, także bardziej złożone zagadnienia staną się przejrzystsze (np. mechanizmy udostępniania danych, obowiązki w zakresie informowania oraz ustalenia na poszczególnych poziomach łańcucha podaży, a także zobowiązania i odpowiedzialność kolejnych użytkowników).

3.4

Komitet proponuje także, by rozróżnić załączniki, które ze względu na swój charakter nie są częścią zbioru przepisów (np. Załącznik X). O załącznikach tych powinno się jednak wspomnieć w sposób wyraźny, aby mogły stanowić praktyczny punkt odniesienia. Ich opracowaniem natomiast powinny zająć się wspólnie władze i eksperci z zainteresowanych sektorów, przy wykorzystaniu modelu najlepszych dostępnych technik (best available techniques — BAT) oraz systemu dokumentów referencyjnych (BAT Reference Documents — BREF) (7) w ramach dyrektywy w sprawie zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń (integrated pollution prevention and control — IPPC). Im prostszy i przejrzystszy stanie się ten przytłaczający pakiet informacji technicznych, tym bardziej prawdopodobna będzie prawidłowa ocena wysiłków i kosztów obciążających przedsiębiorstwa. Takie rozróżnienie uprościłoby także procedury oraz przyspieszyłoby procesy dostosowawcze do postępu naukowo-technicznego.

3.5

Komitet docenia wysiłki Komisji zmierzające do sporządzenia praktycznych wytycznych w projektach implementacyjnych REACH. Uważa on, iż instrumenty takie są niezwykle istotne z punktu widzenia praktycznej wykonalności postanowień wniosku, jako że umożliwią one podmiotom oraz władzom dokładne zapoznanie się z mechanizmami systemu.

3.6

Komitet apeluje o podejmowanie dalszych starań w celu włączenia organizacji przemysłu, związków zawodowych oraz innych organizacji branżowych, jak również w celu zapewnienia skutecznej współpracy pomiędzy władzami, przedsiębiorstwami, organizacjami oraz związkami zawodowymi. Powinno to dopomóc w zapewnieniu skutecznego wdrażania systemu. W tym kontekście Komitet zaleca stworzenie odpowiednich struktur oferujących wsparcie, takich jak krajowe centra informacyjne (help desks), których powołanie Komisja obecnie rozważa.

4.1

Artykuł 26 wprowadza wymóg wstępnej rejestracji. Każdy potencjalny podmiot zgłaszający substancję objętą systemem REACH musi dostarczyć Agencji określone informacje co najmniej 18 miesięcy przed: a) nieprzekraczalnym terminem 3-letnim dla wielkości powyżej 1000 ton lub b) terminem 6-letnim nałożonym na wielkości powyżej jednej tony. Producenci oraz importerzy wytwarzający lub sprowadzający substancje w ilościach poniżej jednej tony, a także kolejni odbiorcy mogą, jeśli zechcą, uczestniczyć w udostępnianiu danych.

4.2

Informacje wymagane zgodnie art. 26 pkt 1 stanowią wystarczającą podstawę zachęcającą do udostępniania danych dotyczących indywidualnych substancji, a tym samym do zawierania ewentualnych porozumień w celu wspólnego dostarczania danych oraz przeprowadzania koniecznych testów (co doprowadzi do obniżenia kosztów). Jednakże Komitet uważa, iż informacje tego rodzaju są niewystarczające dla oceny potencjalnego zagrożenia, jakie niosą ze sobą substancje, a co za tym idzie dla opracowania nowych kryteriów uszeregowania dla potrzeb rejestracji. Konieczny byłby w tym przypadku bardziej złożony zestaw danych, co wymagałoby więcej czasu, wyższych nakładów i bardziej rozbudowanej biurokracji. Nie byłoby to korzystne ani dla małych producentów czy importerów, ani dla Agencji, która musiałaby nimi zarządzać.

4.3

Rozważając różne dyskutowane projekty, EKES sądzi, iż pierwszeństwo należy przyznać tym, które gwarantują realizację podstawowych celów oraz dotrzymanie wnioskowanych obecnie terminów (unikając tym samym niepewności i zamętu wśród zainteresowanych podmiotów), a także tym, które jak wskazują badania konkretnych przypadków będą mniej uciążliwe dla najbardziej zagrożonych podmiotów.

1.

substancje objęte proponowanym systemem;

2.

swój zakres, zwłaszcza poprzez uściślenie kryteriów oraz kategorii, które zostaną wyłączone (obecnie wspomina się o nich w kilku różnych artykułach rozporządzenia);

3.

obowiązki dotyczące przepływu informacji pomiędzy producentami, importerami a kolejnymi użytkownikami (zarówno przemysłowymi, jak i profesjonalnymi) jednej i tej samej substancji;

4.

mechanizmy, bodźce i korzyści dla przedsiębiorstw w związku z tworzeniem konsorcjów.

5.1

Definicja terminu „substancja”. Przeprowadzone badania przypadków potwierdziły występowanie znacznego stopnia niepewności dotyczącej substancji (zwłaszcza nieorganicznych) objętych systemem REACH.

Komitet przyjmuje z zadowoleniem fakt, że właśnie opracowywany jest konkretny projekt implementacyjny REACH, mający wskazać władzom i przedsiębiorstwom substancje, które rzeczywiście zostaną objęte tym systemem.

5.2

Zakres. Należałoby przygotować zestawienie w formie tabeli, dające zainteresowanym podmiotom precyzyjne informacje na temat wyłączonych kategorii, a zwłaszcza regulowanych istniejącymi przepisami wspólnotowymi. Pomogłoby to zagwarantować realizację celów systemu REACH w zakresie ochrony zdrowia i środowiska naturalnego. Komitet podziela stanowisko, iż należy unikać pokrywania się i dublowania się obowiązków oraz wierzy, że precyzyjne wskazania usuną wszelkie pozostałe wątpliwości w tym zakresie.

5.3

Przepływ informacji. System REACH będzie skuteczny tylko wówczas, jeśli zapewniony zostanie właściwy przepływ informacji między kolejnymi grupami zainteresowanych podmiotów. Bez tego dwukierunkowego przepływu, który powinien mieć też miejsce pomiędzy różnymi sektorami wytwórczymi, niemożliwe byłoby podjęcie odpowiednich kroków służących zarządzaniu ryzykiem oraz ochronie pracowników, konsumentów i środowiska naturalnego. Komitet podziela zdanie, iż producent/importer powinien ocenić scenariusze narażenia oraz ryzyko dla „zidentyfikowanych zastosowań”, działając w dobrej wierze i z należytą starannością. Są to jasne pojęcia mocno zakorzenione w prawie i orzecznictwie.

5.3.1

Komitet podkreśla, iż dane Agencji dotyczące zarejestrowanych substancji, a z czasem tych, które zostały ocenione, powinny być udostępnione zainteresowanym podmiotom gospodarczym (obecnie mają pozostać jedynie do dyspozycji producentów, importerów i użytkowników określonej substancji, jedynie dla tej substancji), przedstawicielom pracowników oraz innym służbom, które mogą je uznać za przydatne (służby medyczne, służby bezpieczeństwa, pomoc w nagłych wypadkach, itp.). Zanim dane te zostaną przekazane, należy usunąć wszelkie informacje poufne i stanowiące tajemnicę handlową.

5.4

Udostępnianie danych. Wniosek stwierdza, iż można by utworzyć forum wymiany informacji o substancjach (SIEF) dla producentów oraz importerów tej samej substancji w fazie wprowadzania, co umożliwiłoby im wspólne zbieranie danych. Komitet popiera tę propozycję oraz leżący u jej podstaw cel minimalizacji dublowania się testów, w tym testów nie na zwierzętach.

5.5

Komitet podkreśla potrzebę uniknięcia powielania testów, nie tylko w przypadku doświadczeń na zwierzętach. Należy podjąć wspólne wysiłki na rzecz rozwoju modelów oceny i screeningu typu QSAR (Quantitative Structure-Activity Relationship), alternatywnych testów i metod analizy niewymagających wykorzystywania zwierząt oraz procedur mających przyspieszyć weryfikację substancji chemicznych i, jeśli to możliwe, umożliwić ich zastosowanie, zanim zostaną one ostatecznie i formalnie zaaprobowane przez kompetentne organy.

5.6

Efektywność kosztowa. Przy stosowaniu systemu powinno się wyraźnie dążyć do obniżenia kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwa, aby zapewnić zgodność z celami strategii lizbońskiej oraz rozwoju zrównoważonego, które zawsze spotykały się z poparciem ze strony Komitetu. Podstawowym wyzwaniem systemu REACH jest pogodzenie celu konkurencyjności z celami, jakimi są ochrona zdrowia i środowiska naturalnego. Należy w szczególności dołożyć starań, aby koszty rejestracji nie wpływały nadmiernie ani na poszczególne segmenty łańcucha podaży, ani na sektory, które mają do czynienia ze szczególnie silną konkurencją lub wykazują strukturalne słabości.

5.7

Obliczono, że 60 % bezpośrednich kosztów rejestracji odnosi się do testów. Komitet podkreśla w związku z tym, jak ważne są mechanizmy zachęcające przedsiębiorstwa, na zasadzie dobrowolności, do wspólnego przeprowadzania testów i dzielenia się ich wynikami. Istotną rzeczą jest także sprawiedliwy i harmonijny system, który zapewni, że wszyscy ci, którzy korzystają z danych zebranych wcześniej bądź wspólnie, poniosą przypadającą na nich część kosztów.

5.8

Komitet proponuje zatem, by zmienić niektóre z istniejących wytycznych dotyczących kosztów, jako że nie wydają się być ani wystarczające, ani uczciwe, zwłaszcza w następujących przypadkach:

6.1

Wśród omawianych propozycji pewne poparcie zyskał szeroko dyskutowany na forum Rady system OSOR („jedna substancja, jedna rejestracja”) zaproponowany przez Zjednoczone Królestwo i Węgry. Samą jego zasadę można podtrzymać, gdyż system taki znacznie zmniejszyłby liczbę potrzebnych testów, co pozwoliłoby uniknąć dublowania się wielu badań, jednak zakres jego praktycznego zastosowania nadal budzi pewne wątpliwości.

6.1.1

Komitet dostrzega w tym projekcie pewne braki lub nierozwiązane problemy w odniesieniu do następujących aspektów:

6.1.2

Ponadto system OSOR nie przewiduje ani nie gwarantuje możliwości, by gdy to konieczne, podmioty wspólnie określały narażenie oraz charakteryzowały i zarządzały ryzykiem, jako że byłoby to problematyczne, o ile w ogóle możliwe do uzgodnienia pomiędzy różnymi rodzajami podmiotów. Sugerowałoby to potrzebę częściowo oddzielnej rejestracji, co jednak stoi w sprzeczności z zasadą leżącą u podstaw systemu OSOR.

6.2

Zgłoszony niedawno przez Maltę i Słowenię wniosek dotyczący substancji mieszczących się w kategorii 1-10 ton zmierza do uproszczenia systemu i redukcji kosztów przedsiębiorstw, zwłaszcza dla podmiotów (często MŚP), których dotyczy ten przedział tonażowy. Nie zmienia on podstawowych cech rozporządzenia, takich jak przedziały tonażowe czy terminy, proponując przy tym rozwiązania operacyjne, które wydają się jednocześnie proste i elastyczne.

6.2.1

Proponowane rozwiązania obejmują:

6.2.2

Komitet z zadowoleniem przyjmuje fakt, iż wniosek ten zachowuje takie same terminy zależnie od ilości substancji jak przewidziane we wniosku Komisji oraz że uzupełnienie dostarczonych informacji i/lub danych dotyczących testów przewidzianych w Załączniku V wymagane jest tylko jeśli Agencja uzna to za stosowne. Istnienie kryteriów ustalania priorytetów pociąga za sobą kontrolę, która skłonić może Agencję do żądania dodatkowych informacji i testów obejmujących określone aspekty bądź jeśli istnieją poważne obawy dotyczące ryzyka, jakie niesie ze sobą dana substancja, do żądania wszczęcia procedury oceny.

6.3

Na szczególną uwagę zasługuje szwedzki wniosek dotyczący substancji zawartych w produktach, choćby tylko ze względu na powszechne zaniepokojenie problemami praktycznego stosowania artykułu 6. Porusza on szereg istotnych kwestii:

6.3.1

Z myślą o realizacji celów z zakresu ochrony zdrowia i środowiska naturalnego bez niepotrzebnego zwiększania biurokracji ani kosztów, Komitet popiera następujące spośród proponowanych środków:

6.3.2

Komitet popiera również propozycję, by, jak sugerują zainteresowane podmioty z branży, przyspieszyć stosowanie przepisów art. 6 w przypadku przestrzegania poszczególnych etapów oraz dobrowolnych porozumień, które wskazują na jego praktyczne zastosowanie.

6.4

Wreszcie Komitet ponownie wskazuje na potrzebę wzmocnienia roli Agencji, o której wspominał już w swojej wcześniejszej opinii (8). Dlatego też popiera on francuski wniosek (Shape the Agency for Evaluation — SAFE), a zwłaszcza postulat, by do zadań Agencji włączyć trzy rodzaje oceny (ocenę proponowanych testów, składanej dokumentacji i samych substancji) przewidywane w projekcie rozporządzenia oraz by uczynić ją bezpośrednio odpowiedzialną za aktualizowany na bieżąco plan dotyczący substancji wymagających oceny w pierwszej kolejności.

7.1

Komitet uważa, że potrzebne są dalsze analizy łańcucha podaży oraz zróżnicowanych skutków dla różnych jego części. Substancje objęte rozporządzeniem stosowane są w najróżniejszych branżach, a jedna i ta sama firma może być zarówno producentem, jak i jednym z kolejnych użytkowników. Innymi słowy, dane przedsiębiorstwo odgrywać może więcej niż jedną rolę przewidzianą w systemie REACH dla producentów/importerów oraz kolejnych użytkowników.

7.1.1

Substancje i preparaty chemiczne używane są we wszystkich procesach produkcyjnych. Jednakże obowiązek rejestracji spoczywa na bezpośrednim dostawcy lub jest przeniesiony na wyższy poziom łańcucha podaży, chyba że kolejny użytkownik wykorzystuje daną substancję w sposób inny niż przewidziane i nie uprzedził o tym wcześniej dostawcy.

7.2

W celu wskazania różnego rodzaju trudności napotykanych przez zainteresowane podmioty, warto jest wyróżnić sześć głównych typów podmiotów pełniących różne role w ramach łańcucha podaży:

7.3

Producenci/importerzy podstawowych substancji chemicznych (np. etylenu i butadienu) są stosunkowo nieliczni i dysponują znacznymi mocami produkcyjnymi. W związku z tym będą oni zapewne podlegali obowiązkowi rejestracji w pierwszym terminie, ale jej koszty będą miały stosunkowo niewielki wpływ na ich obroty.

7.4

Producenci na dużą skalę substancji innych niż chemiczne (zwłaszcza w przemyśle stalowym i metalurgicznym, papierniczym i cementowym) są zarówno kolejnymi użytkownikami wykorzystującymi znaczną ilość substancji i preparatów w procesie wytwórczym, jak i producentami/importerami, zgodnie z obecną definicją substancji. Dotyczyć ich będzie głównie rejestracja w pierwszym terminie, jako że brakuje dokładniejszej, a pożądanej, definicji substancji wyłączonych.

7.5

Podczas powstawania niniejszej opinii Komitet uzyskał nowe dane dotyczące MŚP produkujących substancje lub związki chemiczne podlegające rejestracji. Pomimo tego, dostępne dane nie stanowią pełnego ani dokładnego obrazu sytuacji. Oczywiste jest, że kilka tysięcy MŚP podlegać będzie obowiązkowi rejestracji, nie wiadomo jednak, które substancje i w jakich ilościach będą tym obowiązkiem objęte, a co za tym idzie, jakie zobowiązania i terminy zostaną wprowadzone. Najnowsze analizy oddziaływania wskazują, że koszty rejestracji mogłyby mieć znaczący wpływ na konkurencyjność takowych firm oraz dalszą obecność niektórych substancji na rynku. Komitet wyraża nadzieję, że kwestia ta będzie uważnie monitorowana, zwłaszcza mając na uwadze możliwe negatywne oddziaływanie na kolejnych odbiorców.

7.6

Formulatorzy (tzn. firmy mieszające poszczególne substancje) używają szeregu substancji do wytworzenia pojedynczego preparatu i uczestniczą w rejestracji substancji nie zakupionych na rynku wewnętrznym. Przeprowadzone badania potwierdziły, że formulatorzy niepokoją się zwłaszcza udostępnianiem danych i informacji, które mogłyby doprowadzić do ujawnienia tajemnic produkcji. W szczególności obowiązek wskazywania kodów poszczególnych substancji wykorzystywanych w preparacie ujawniłby jego skład, zagrażając tym samym konkurencyjności przedsiębiorstwa. Komitet proponuje, by wymóg ten miał zastosowanie wyłącznie w odniesieniu do substancji zaklasyfikowanych jako niebezpieczne.

7.6.1

Prawdopodobnie więc art. 34 ust. 4 ma zastosowanie przede wszystkim do formulatorów. Przepis ten wymaga od kolejnych odbiorców przygotowania raportu na temat bezpieczeństwa chemicznego (Chemical Safety Report, zob. załącznik XI) dla każdego zastosowania substancji nieprzewidzianego w scenariuszu narażenia na jej działanie, przedstawionym im w formie arkusza danych dotyczących bezpieczeństwa (Safety Data Sheet) przez dostawcę surowców wykorzystywanych do produkcji preparatów. Formulatorzy będą też musieli spełnić wymagania zawarte w istniejących przepisach i przygotować arkusz danych dotyczących bezpieczeństwa dla preparatów, które produkują, jeśli zostały one sklasyfikowane jako niebezpieczne zgodnie z dyrektywą 99/45/WE.

7.7

MŚP produkujące substancje inne niż chemiczne to głównie kolejni odbiorcy tylko w niewielkim stopniu wykorzystujący substancje chemiczne (ciężar rejestracji których i tak spoczywa na producencie/importerze), a częściej gotowe preparaty. Będą mogli oni skorzystać z arkusza danych dotyczących bezpieczeństwa lub raportu na temat bezpieczeństwa chemicznego, co pozwoli im wykorzystywać substancje w bardziej kontrolowany sposób oraz skuteczniej zarządzać ryzykiem. Obciążenia finansowe dla tej kategorii przedsiębiorstw w przeważającej mierze będą miały charakter pośredni i obejmować będą głównie nowe zobowiązania administracyjne i biurokratyczne.

7.8

Komitet ma nadzieję, jak zostało to już podkreślone w punkcie 3.6, że organizacje branżowe, związkowe i podmiotów działających na szczeblu samorządowym, będą w stanie odegrać aktywną rolę w monitorowaniu i upraszczaniu procesów implementacyjnych. Mogą one pełnić funkcję informacyjną, która pomoże w zapewnieniu pełnego przestrzegania przepisów rozporządzenia, a także zachęci zainteresowane podmioty do przystąpienia do określonych konsorcjów.

8.1

Przeprowadzona dotychczas analiza oddziaływania koncentrowała się głównie na kosztach i możliwości zastosowania systemu REACH. Natomiast mniej było ilościowych ocen korzyści dla zdrowia i bezpieczeństwa w miejscu pracy oraz dla zdrowia i środowiska w sensie ogólnym, o ile opracowania takie w ogóle istniały. Wiele podmiotów skarżyło się już, że REACH będzie systemem nadmiernie uciążliwym, wzywając jednocześnie do wprowadzenia istotnych zmian. Jednakże niektóre sektory oraz duże sieci handlowe z zadowoleniem przyjęły wniosek, pomimo kosztów i działań administracyjnych, które on ze sobą niesie.

8.2

Wcześniejsza opinia Komitetu wspominała o wartości dodanej systemu w kategoriach jakości i bezpieczeństwa procesów produkcyjnych oraz produktów. Zaleca ona pogłębioną analizę tych aspektów, nie tylko w odniesieniu do Planu działań na rzecz ochrony środowiska i zdrowia (9). Komitet z zadowoleniem przyjmuje fakt, iż zaplanowano już konkretne badania w tym zakresie, jak na przykład podjęta przez Trade Union Technical Bureau for Health and Safety analiza oddziaływania systemu REACH na zdrowie w miejscu pracy (choroby skóry, schorzenia układu oddechowego).

8.3

Dyrektywa w sprawie bezpieczeństwa pracowników zawiera już przepisy dotyczące scenariuszy narażenia na działanie substancji chemicznych i bezpiecznego obchodzenia się z tymi substancjami. Jednak jej praktyczne zastosowanie jest czasami mniej niż zadowalające. Dzięki przekazywaniu dalej dostępnych informacji, system REACH stanowi niewątpliwie ważny krok na drodze do zagwarantowania bezpieczeństwa pracowników we wszystkich dziedzinach produkcji. Bardziej szczegółowe i lepiej udokumentowane arkusze danych dotyczących bezpieczeństwa oraz raporty na temat bezpieczeństwa chemicznego dla substancji niebezpiecznych z pewnością przyczynią się do poprawy sytuacji, z uwagi zarówno na to, iż obejmą zwiększoną liczbę substancji, jak i na ich szersze upowszechnienie wśród podmiotów gospodarczych.

8.4

Innym zaniedbanym obszarem, który zasługuje na uwagę, są szkolenia i kwalifikacje niezbędne różnym uczestnikom łańcucha podaży (podmiotom gospodarczym i pracownikom), a także implikacje odnośnie przejrzystości i informacji dla konsumentów. Komitet apeluje o przyjęcie aktywnego podejścia w tym zakresie, obejmującego szkolenia dla pracowników oraz mechanizmy udostępniania informacji nie stanowiących tajemnicy handlowej, jak zasugerowano powyżej. Wdrożenie systemu REACH niewątpliwie doprowadzi do postępu w tych dziedzinach, lecz konkretne środki należy planować pod kątem zapewnienia maksymalnej efektywności.

9.1

Jednym z celów systemu REACH jest zachęcanie do innowacyjności. Komitet z zadowoleniem przyjmuje fakt jednakowego traktowania nowych substancji, a zwłaszcza pięcioletnie (odnawialne) wyłączenie z obowiązku rejestracji dla substancji znajdujących się na etapie badań oraz zwiększenie progów ilościowych dla potrzeb zgłoszeń. Niemniej jednak Komitet opowiada się za opracowywaniem dalszych instrumentów i środków. W szczególności sugeruje on, aby badania chemiczne wyraźnie włączyć w zakres VII Programu Ramowego, na temat którego rozpoczynają się właśnie rozmowy, a także aby rozważyć określone bodźce dla innowacyjności i transferu technologicznego w celu wspierania opracowywania substancji o mniejszym potencjalnym ryzyku.

9.2

Przeprowadzone ostatnio dwie analizy przypadków nie przewidują dramatycznych przesunięć czy istotnego zmniejszenia środków przeznaczanych na badania i rozwój. Niemniej bez wątpienia odczuwalne będą pewne skutki, jako że nie przewiduje się zwiększenia nakładów na badania. Fakt ten, w powiązaniu ze wzrostem kosztów, prowadzić może do spadku innowacyjności, a co za tym idzie obniżenia konkurencyjności. Zważywszy że sytuacja taka może okazać się szczególnie ciężka dla MŚP, również Państwa Członkowskie powinny wspierać badania prowadzone w takich firmach, korzystając z nowych zasad pomocy państwowej dla małych i średnich przedsiębiorstw. Fakt, iż ankietowane firmy nie doceniały przewidywanych szans sugeruje potrzebę kampanii informacyjnej na temat potencjalnych korzyści płynących z wprowadzenia systemu REACH, które przynajmniej w części zrekompensują nieuniknione obciążenia.

9.3

Skutkiem wprowadzenia mechanizmu REACH dla systemu produkcji będą prawdopodobnie nowe możliwości dla firm najuważniej śledzących rozwój sytuacji na rynku, dające najbardziej elastycznym i najefektywniejszym przedsiębiorstwom sposobność do zdobycia większego udziału w rynku oraz zaproponowania nowych rozwiązań dla najbardziej kluczowych substancji, których zastąpienie byłoby pożądane. Zebrane doświadczenia zapewnią również przewagę konkurencyjną w sytuacji, gdy pozostałe obszary świata będą musiały się dostosować do norm produkcji, które przywiązują większą wagę do ludzkiego zdrowia i ochrony środowiska. Nie należy także zapominać o skutkach wprowadzenia systemu REACH dla badań w związku z potrzebą nowej wiedzy (od chemii analitycznej po modelowanie komputerowe, od toksykologii po nowe metody testowania, od nowych technik doboru prób i pomiarów po nowe oprogramowanie użytkowe).

9.4

Prawodawcy i decydenci polityczni muszą mieć te procesy na uwadze, aby zapewnić spójność wszystkich polityk wspólnotowych z celami konkurencyjności/innowacyjności oraz ochrony środowiska przewidzianymi w strategii lizbońskiej, a także ułatwiać realizację owych celów. Komitet wyraża nadzieję, że głęboka dyskusja tocząca się pomiędzy odpowiednimi władzami i zainteresowanymi podmiotami pomoże wypracować skuteczne polityki i instrumenty, które wraz z mechanizmami rynkowymi wspierać będą innowacyjny rozwój przemysłu chemicznego oraz uwzględniać kwestie ochrony zdrowia i środowiska naturalnego.

25.11.2005   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 294/45

1.1

Żyjemy w świecie rosnącej globalizacji — procesu, który przyspiesza zacieranie granic — charakteryzującym się internacjonalizacją handlu i szybkim postępem technologicznym (1). Wzrost inwestycji instytucjonalnych (2), rosnąca liczba inwestycji transgranicznych, delokalizacja zadań, szybkie zmiany struktur własności i coraz większe użycie technologii informatycznych i komunikacyjnych oznacza, iż tożsamość geograficzna traci na znaczeniu, a konkurencyjność nabiera wymiaru globalnego. Konkurencyjność jest zatem nadrzędnym celem aspektu gospodarczego, który — w interakcji z czynnikami społecznymi, środowiskowymi, politycznymi i instytucjonalnymi — kształtuje proces zrównoważonego rozwoju.

1.2

Unia Europejska, z jej jednolitym rynkiem, unią gospodarczą i monetarną oraz rzeczywistym postępem w zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, wydaje się obecnie najważniejszym elementem integracji w kontekście globalizacji.

1.3

Społeczeństwo musi być konkurencyjne jako całość. Konkurencyjność powinna być rozumiana jako zdolność społeczeństwa do ciągłego przewidywania, przystosowywania i wywierania wpływu na środowisko gospodarcze (3). W komunikacie z dnia 11 grudnia 2002 r. pt. „Polityka przemysłowa w poszerzonej Europie” (4), Komisja Europejska określa konkurencyjność jako „zdolność gospodarki do trwałego zapewnienia swojemu społeczeństwu wysokich i wciąż rosnących standardów życia oraz trwale wysokich wskaźników zatrudnienia”. Ponadto, znaczenie ogólnej konkurencyjności (5) jest regularnie podkreślane w raportach o konkurencyjności europejskiej, wydawanych przez Komisję Europejską od 1994 roku.

1.4

Dla przedsiębiorstw konkurencyjność oznacza zdolność trwałego zaspokajania potrzeb klientów skuteczniej niż czynią to ich konkurenci, dostarczając towary i usługi, które są atrakcyjniejsze pod względem ceny i innych czynników (6). „Konkurencyjność organizacyjną” można definiować jako stopień, w jakim przedsiębiorstwo jest zdolne do produkowania wysokiej jakości towarów i świadczenia wysokiej jakości usług, które cieszą się powodzeniem na rynkach światowych (7). Przedsiębiorstwa muszą pamiętać o wydajności, skuteczności i efektywności. Wydajności w zarządzaniu zasobami, skuteczności w osiąganiu celów i efektywności w wywieraniu wpływu na otoczenie.

1.5

Zasoby ludzkie mają fundamentalne znaczenie dla konkurencyjności przedsiębiorstw. Pod tym względem ważna jest ich motywacja, szkolenia, możliwości awansu oraz wkład w dialog społeczny.

1.6

Przedsiębiorstwa muszą obecnie stawić czoła stale zmieniającemu się otoczeniu. Coraz bardziej otwarte rynki, wysoko rozwinięte środki komunikacji, infrastruktury i transportu, technologie i zastosowania technologiczne podlegające ciągłym innowacjom i przybierająca na sile konkurencja — wszystkie te czynniki stanowią ramy, w których przedsiębiorstwa muszą rozwijać swoje codzienne działania.

1.7

W konkretnym przypadku Unii Europejskiej, 1 maja 2004 r. był przełomowym dniem w jej historii, dzięki przystąpieniu dziesięciu nowych Państw Członkowskich. Jak stwierdzono w opinii Komitetu w sprawie rozszerzenia UE (8), „rozszerzenie jednolitego rynku pociągnie za sobą wiele korzyści gospodarczych i wzmocni konkurencyjność Europy w gospodarce światowej, o ile Unii Europejskiej uda się wykorzystać uzyskany potencjał, zamiast go zmarnować”. Należy jednak pamiętać, że struktury gospodarcze tych państw nie osiągnęły jeszcze wielu standardów UE-15. Zgodnie z raportem na temat europejskiej konkurencyjności z 2003 r., kraje CEE-10 (9) mają przewagę w stosunku do UE-15 w gałęziach przemysłu wymagających dużych nakładów siły roboczej, zasobów i energii, a niekorzystne warunki konkurencji w gałęziach przemysłu, które wymagają przede wszystkim kapitału i technologii. Schemat ten prowadzi do komparatywnej przewagi krajów CEE-10 pod względem produktów podstawowych (wcześniejszych etapów produkcji) i konsumpcyjnych (końcowych etapów produkcji), a niekorzystnych warunków konkurencji pod względem półproduktów i dóbr kapitałowych.

1.8

Rynek wewnętrzny składający się z prawie 455 milionów mieszkańców, jednolite ramy prawne dla przedsiębiorstw, zdolność zapewnienia stabilnych warunków makroekonomicznych w obszarze pokoju, stabilności i bezpieczeństwa stanowią główne korzyści rozszerzenia UE z 1 maja 2004 r. Chociaż po przystąpieniu nowych państw ludność UE zwiększyła się o 20 %, a PKB o 5 %, to godzinny koszt pracy i jej wydajność przeciętnie obniżyły się w UE-25 jako całości.

1.9

Jednakże, rozszerzenie UE nie powinno być uważane za zagrożenie per se dla „dawnych” Państw Członkowskich. Poprzednie rozszerzenia UE dowodzą, w jaki sposób poprawia się PKB i standard życia w krajach, które stają się członkami UE. Przykład tych zmian można odnaleźć we wzroście PKB w Irlandii (10), Hiszpanii (11) i Portugalii (12) od momentu ich przystąpienia do UE. Ponadto, nie należy zapominać, że od 1 maja 2004 r. przyszłość UE jest przyszłością jej wszystkich 25 Państw Członkowskich.

1.10

Z drugiej strony, rozszerzenie UE daje przedsiębiorstwom europejskim możliwość skorzystania z szans, które oferują nowe Państwa Członkowskie, nie tylko w dziedzinie kosztów lub kształcenia, lecz także ze względu na ich bliskość geograficzną i większe podobieństwa kulturowe i językowe w porównaniu z innymi możliwymi lokalizacjami.

1.11

Zjawisko delokalizacji jest wyzwaniem dla społeczeństwa europejskiego, które może, ogólnie rzecz biorąc, przyjąć dwie postacie: po pierwsze, przenoszenie przedsiębiorstw do innych państw członkowskich, w poszukiwaniu lepszych warunków; po drugie, przenoszenie przedsiębiorstw do państw spoza UE, takich jak państwa Azji Południowo-Wschodniej (13) lub państwa o gospodarce wschodzącej (14), a w szczególności Chiny. Spowodowane jest to po części korzystnymi warunkami produkcji oraz, przede wszystkim, szansami wejścia na nowe ogromne rynki z wysokim potencjałem wzrostu.

1.12

Zjawisko delokalizacji przedsiębiorstw jest nie tylko bezpośrednią przyczyną utraty miejsc pracy, ale może również ze sobą nieść związane z tym problemy, takie jak zwiększone koszty świadczeń socjalnych, które musi ponosić rząd, rosnące wykluczenie społeczne i ogólnie niższy wzrost gospodarczy spowodowany częściowo ogólnym spadkiem popytu. Należy ponadto wspomnieć o tym, że w najlepszym razie, przenoszenie produkcji przemysłowej za granicę może się przyczynić do zwiększenia praw socjalnych w krajach przyjmujących inwestycje oraz wiąże się każdorazowo z koniecznością transferu know-how; w rezultacie może ono w poważnym stopniu przyczynić się do zmniejszenia przewagi komparatywnej, o której mowa w punkcie 1.7, oraz do dalszego zwiększania konkurencyjności przeniesionej działalności.

1.13

Pomimo wyżej wymienionych skutków, sama Komisja Europejska przyznaje, w swoim komunikacie „Restrukturyzacja i zatrudnienie” z 31 marca 2005 r. (15), że restrukturyzacje nie muszą być synonimem regresu społecznego ani utraty tkanki gospodarczej. Ponadto, w cytowanym Komunikacie podkreśla się, że restrukturyzacje są jednak często procesem niezbędnym dla przetrwania i rozwoju przedsiębiorstw, z tym że konieczne jest podjęcie działań towarzyszących, dzięki którym wpływ restrukturyzacji na zatrudnienie i warunki pracy będzie tak krótkotrwały i ograniczony, jak to tylko możliwe.

1.14

Obecnie inwestowanie w innych krajach nie dotyczy już wyłącznie dużych firm; także małe i średnie przedsiębiorstwa, zwłaszcza te z wysoką technologiczną wartością dodaną, zakładają filie w innych krajach lub zlecają część swoich zadań poza krajem.

1.15

Tworzenie bardziej zaawansowanych procesów technologicznych w krajach, gdzie koszty są wysokie jest, z jednej strony, jednym z czynników, które ograniczają delokalizację przedsiębiorstw, tworząc nowe obszary działalności oraz pomagając podwyższać umiejętności i wiedzę fachową pracowników. Z drugiej strony, gospodarki wschodzące i kraje Azji Płd.-Wschodniej mają rynki z ogromnym potencjałem, gdzie np. systemy podatkowe i ceny energii są często dużo korzystniejsze niż w UE; ponadto koszty siły roboczej są dużo niższe, ze względu, między innymi, na niższy poziom praw pracowniczych, w niektórych przypadkach zupełnie nieistniejących z punktu widzenia norm Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP), oraz niższe koszty utrzymania. Umożliwia to przedsiębiorstwom, które mają tam swoje siedziby, konkurowanie na skalę światową dzięki niższym kosztom. Jednocześnie, państwa te sprzyjają inwestycjom zagranicznym, w niektórych przypadkach także w formie specjalnych stref ekonomicznych, w których przepisy prawa pracy są mniej restrykcyjne i prawa socjalne są słabsze niż w pozostałych częściach kraju, ponieważ zdają sobie sprawę, że będą one poważnym bodźcem dla ich gospodarek. Dlatego też, coraz więcej przedsiębiorstw zauważa korzyści, jakie można osiągnąć przenosząc na te tereny część procesów i zadań o niższej wartości dodanej, czemu towarzyszy zazwyczaj tworzenie miejsc pracy o niskiej wartości i niskim wynagrodzeniu.

1.16

Dynamiczny rozwój gospodarczy państw Azji Płd.-Wschodniej i państw o gospodarkach wschodzących uwydatnia wzrost ilości bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) w tych regionach oraz wzrost wartości przepływów handlowych UE z tymi krajami. W konsekwencji, chociaż liczby pokazują, że Europie udało się utrzymać istotny udział napływających bezpośrednich inwestycji zagranicznych, to światowe przepływy uległy zmianie kierunku i są kierowane coraz bardziej w stronę Azji.

1.17

Najświeższe dane potwierdzają zatem zmianę kierunku, której podlega handel zewnętrzny Unii Europejskiej, chociaż Stany Zjednoczone pozostają nadal w ogromnym stopniu jej głównym partnerem handlowym. Jednakże, traci on na znaczeniu na rzecz państw takich jak Chiny (16).

1.18

W tym miejscu należałoby postarać się zdefiniować pojęcia delokalizacji przedsiębiorstw i dezindustrializacji:

Poza delokalizacją wewnętrzną i zewnętrzną należy również wspomnieć o ostatnio nagłośnionym zjawisku stwierdzonym w niektórych zakładach produkcyjnych, a mianowicie o „pseudo-delokalizacji”. Dochodzi do niej, gdy pracodawca nakłania pracowników do zaakceptowania gorszych warunków pracy wobec ryzyka delokalizacji. Zjawisko to jest szczególnie zgubne, ponieważ zakłada konkurencję między pracownikami oraz dlatego, że może się rozpowszechnić.

2.1

Jasne jest, że, aby stawić czoła negatywnym skutkom delokalizacji, należy przedsięwziąć środki gospodarcze i społeczne, sprzyjające tworzeniu bogactwa, dobrobytu i zatrudnienia. W związku z tym należałoby zwrócić szczególną uwagę na małe i średnie przedsiębiorstwa, ze względu na wkład jaki mają w tworzenie miejsc pracy w UE oraz na przedsiębiorstwa społeczne (zarówno małe, jak średnie i duże), ze względu na fakt, iż nieustannie tworzą one nowe miejsca pracy, które w dodatku — jak wynika z ich statutów — zasadniczo trudniej jest poddać delokalizacji. W tym kontekście, Komitet popiera stanowisko Komisji Europejskiej, wyrażone we wniosku dotyczącym decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającej program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji (CIP) (18), w którym proponuje stworzenie trzech podprogramów, mających na celu skupienie we wspólnych ramach działań na rzecz poprawy wydajności, możliwości innowacyjnych i trwałego wzrostu. Pierwszy z tych podprogramów, zatytułowany „Program na rzecz przedsiębiorczości i innowacji”, ma na celu wspieranie, ulepszanie, zachęcanie i promowanie, między innymi, dostępu do finansowania przeznaczonego na rozpoczęcie i rozwój działalności małych i średnich przedsiębiorstw oraz obejmuje wspieranie innowacji sektorowej, klastrów [grup współpracujących ze sobą przedsiębiorstw i instytucji, ang. „clusters”], oraz działań związanych z kulturą przedsiębiorczości i tworzeniem środowiska sprzyjającego współpracy małych i średnich przedsiębiorstw. Aby pobudzać tworzenie klastrów regionalnych, konieczne jest, aby korporacje ponadnarodowe decydowały się nie zmieniać lokalizacji, dzięki czemu nadal wpływałyby korzystnie na działalność małych i średnich przedsiębiorstw w swoim otoczeniu.

2.2

Ponadto należy wziąć pod uwagę możliwe pośrednie efekty ryzyka delokalizacji na płace i warunki pracy. Uczestnicy dialogu społecznego, za pomocą procesów negocjacji zbiorowych, oraz tworzenia i optymalnego wykorzystania europejskich rad zakładowych wszędzie tam, gdzie umożliwia to prawo, powinni minimalizować takie zagrożenia oraz zapewnić przyszłość przedsiębiorstwa i wysokiej jakości warunki pracy.

2.3

Z historycznego punktu widzenia, UE-15 charakteryzowała się regionalnymi dysproporcjami w poziomach przychodów, zatrudnienia i wydajności, które odzwierciedlają różnice w poziomie zadłużenia, korzyściach podatkowych i podejściu do innowacji. Po rozszerzeniu UE 1 maja 2004 r., te dysproporcje regionalne powiększyły się jeszcze bardziej (19).

2.4

Na szczeblu regionalnym następstwa delokalizacji przedsiębiorstw mogą być dramatyczne, zwłaszcza, gdy region specjalizuje się w danym sektorze działalności. Właśnie dlatego, znaczna ilość delokalizacji przedsiębiorstw jednego sektora może mieć ogromny wpływ, w postaci między innymi spadku wskaźnika zatrudnienia, znacznego spadku popytu, niższego wzrostu gospodarczego i wzrostu wykluczenia społecznego, wraz ze wszystkimi negatywnymi konsekwencjami, jakie to za sobą pociąga. W celu uniknięcia tego wszystkiego, Komisja Europejska, w swoim Trzecim Raporcie Spójności (20), podkreśla znaczenie koncentrowania wysiłków dotyczących spójności aby poprawić wydajność gospodarczą i konkurencyjność gospodarki europejskiej, co pociąga za sobą mobilizację wszelkich jej zasobów i regionów (21).

2.5

Konieczne jest, aby czynić wysiłki na rzecz podnoszenia kwalifikacji pracowników, podniesienia poziomu inwestycji w dziedzinie innowacji i badań oraz rozwinąć bodźce zachęcające do promowania ducha przedsiębiorczości w Unii Europejskiej.

2.6

Według danych Europejskiego Centrum Monitorowania Zmian (z siedzibą w Dublinie), niektóre sektory będą bardziej dotknięte delokalizacją przedsiębiorstw niż inne (22). Stanowisko przedsiębiorstwa wobec delokalizacji również zależy od stopnia jego niezależności w zakresie struktury organizacyjnej i technologicznej. Najsłabszą grupą będą oddziały wielkich koncernów z siedzibą za granicą oraz firmy, które nie posiadają technologii koniecznych dla swoich produktów i procesów.

2.7

Niewystarczająca ilość badań i innowacji, jakie powstają w Europie, staje się niepokojąca, ponieważ zmiany lokalizacji nie są już ograniczone wyłącznie do sektorów o wysokiej pracochłonności. Delokalizacje przedsiębiorstw są coraz bardziej zauważalne w sektorach pośrednich i nawet w niektórych sektorach zaawansowanej technologii, gdzie istnieje tendencja do zmiany miejsca działań takich jak badania i usługi. Największymi beneficjantami takich transferów i takiego rozwoju są Chiny i Indie.

2.8

Ponadto należy stwierdzić, że są przedsiębiorstwa, które dokonują relokalizacji produkcji do kraju pochodzenia, ponieważ UE oferuje dobre warunki do wytwarzania nowoczesnych produktów i usług. Również w sytuacji, gdy pewne rodzaje produkcji przenosi się w dalszym ciągu do krajów o niskich kosztach wytwarzania, należy dążyć do utrzymania i tworzenia dobrych warunków do wytwarzania nowoczesnych produktów i usług, tak aby stymulować działalność o wysokiej wartości dodanej.

2.9

Stany Zjednoczone są najbardziej prężną gospodarką świata i głównym partnerem handlowym UE. W latach 90. w wielu krajach miały miejsce liczne zmiany, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, które rozpoczęły tzw. „nową gospodarkę”. Szybki rozwój technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz ich zastosowanie w biznesie doprowadził do szybszego wzrostu PBK i silnego spadku wskaźnika bezrobocia. Skutki rewolucji telekomunikacyjnej są zatem odczuwalne dla całego społeczeństwa i gospodarki.

2.10

Chociaż wspieranie badań jest niezmiernie ważne w celu spowolnienia procesu delokalizacji przedsiębiorstw, który dla niektórych regionów europejskich już jest problemem, to właśnie zastosowanie wyników badań jest tutaj decydujące. Właśnie dzięki wdrażaniu wyników badań naukowych i technologicznych powstaje rzeczywisty rozwój i wzrost gospodarczy. Oznacza to, że kluczowym czynnikiem nie jest technologia sama w sobie, lecz sposób jej wykorzystania, czyli innowacja.

2.11

Trzeba jednak zdawać sobie sprawę z tego, że innowacje, same w sobie, nie uchronią przed delokalizacją zakładów o tradycyjnej działalności produkcyjnej, które są przenoszone ze względu na niedostateczną konkurencyjność. Innowacje mogą natomiast stać się czynnikiem ułatwiającym zastąpienie działalności produkcyjnej przeniesionej za granicę przez alternatywne produkty, procesy lub usługi na dotkniętych obszarach.

2.12

Gospodarka oparta o zintegrowanie postępu technologicznego z procesami produkcyjnymi oferuje szeroką gamę nowych produktów i procesów o wysokiej wartości dodanej, zarówno w zakresie produkcji, jak i konsumpcji. Pod tym względem kraje, które przystąpiły do UE 1 maja 2004 r. powinny zostać uznane za źródło nowych możliwości, ponieważ z pomocą odpowiedniej polityki przemysłowej, przedsiębiorstwa europejskie będą mogły wypracować nową strategię na skalę kontynentalną, wykorzystując maksymalnie szanse, które wynikają z ostatniego rozszerzenia UE.

2.13

Delokalizacja przedsiębiorstwa oznacza, że przedsiębiorstwo przenosi wszystkie lub część swoich działań z jednego miejsca do drugiego. Przedsiębiorstwa, podobnie jak ludzie, porzucają pierwotne miejsca pochodzenia z jednego powodu: chęci poprawy swojej sytuacji. Na terenach, gdzie gospodarka jest na wysokim poziomie, a rynki częściowo nasycone, potencjał wzrostu krajowej gospodarki na własnym rynku stopniowo sięga swoich granic naturalnych. Całe sektory przemysłowe są zatem zobligowane do poszukiwania przyszłych szans rozwoju na innych obszarach gospodarczych. Ponadto, w erze globalizacji, przedsiębiorstwa stoją w obliczu ogromnej konkurencji światowej, zarówno na rynkach krajowych jak i zagranicznych. Oczywiście konkurencyjność firm zależy nie tylko od jakości ich własnych produktów lub usług i tych zakupionych od dostawców, ale również od cen, zmian kursów walut oraz polegania na otwartych, konkurencyjnych rynkach światowych, gdzie wszyscy uczestnicy przestrzegają reguł gry.

2.14

Wybór lokalizacji jest czynnikiem strategicznym dla przedsiębiorstw i dlatego muszą one rozważyć wiele różnych aspektów. Podejmując decyzje, przedsiębiorstwa kierują się takimi czynnikami jak: wysoki poziom i odpowiedni rodzaj kształcenia, dobra oferta usług użyteczności publicznej, umiarkowane koszty, stabilność polityczna, instytucje gwarantujące minimum pewności, bliskość nowych rynków, dostępność zasobów produkcyjnych i rozsądny system podatkowy. Ponadto, decyzja przedsiębiorstwa o zmianie siedziby zależy również od infrastruktury i kosztów transakcyjnych, a także od stopnia niezależności przedsiębiorstwa pod względem struktury związkowej i technologicznej oraz skuteczności administracji publicznej. Koszty siły roboczej nie są zatem jedynym czynnikiem przy rozważaniu decyzji o delokalizacji przedsiębiorstwa, a poza tym należy je rozpatrywać łącznie z wydajnością, gdyż stosunek wydajności do kosztów jest często czynnikiem decydującym dla konkurencyjności.

2.15

Względne koszty działalności są w dużej mierze determinowane warunkami w poszczególnych krajach lub regionach. Państwa przyjmujące inwestycje przemysłowe musza zapewnić minimalny poziom infrastruktury, wykształcenia ludności i bezpieczeństwa. Przy rozważaniach, czy podjąć takie ryzyko, przedsiębiorstwa kierują się chęcią osiągnięcia stabilności i pewności (w tej kolejności), zanim poczynią jakiekolwiek inwestycje. Wszystko to, co stwarza brak stabilności lub niepewność przyszłości, niewątpliwie ma wpływ na decyzję o inwestycjach. Decydenci polityczni muszą zdawać sobie sprawę zwłaszcza z tego, jak ważne jest przyciąganie inwestycji, dzięki którym wzrasta poziom zatrudnienia o wysokiej jakości, przyspiesza się rozwój technologiczny i wzrost gospodarczy. Ponadto, planując pomoc rozwojową, powinni przywiązywać większą wagę do poprawy praw politycznych, obywatelskich i społecznych w państwach ją otrzymujących. Wkładem przedsiębiorstw w realizację tego celu musi być stosowanie zasad odpowiedzialnego biznesu (23).

2.16

Partnerzy społeczni ponoszą szczególną odpowiedzialność za to, aby na rynku pracy panowały stabilne reguły gry. Układy zbiorowe pracy, w ramach niezależnego dialogu społecznego, zapewniają równe warunki konkurencji dla wszystkich przedsiębiorstw i tworzą równowagę pomiędzy rynkiem a prawami pracowników, czego następstwem jest szybki wzrost gospodarczy, bezpieczeństwo i możliwości rozwoju zarówno pracowników jak i przedsiębiorstw.

2.17

Kolejne czynniki również odgrywają istotna rolę. Z jednej strony natura i zakres produktów i usług wymagają, w wielu przypadkach, by powstawały one na docelowych rynkach, lub przynajmniej w ich pobliżu. Z drugiej strony, często istnieje potrzeba, zwłaszcza w przypadku przedsiębiorstw zajmujących się dostawami, by przenieść firmę w miejsce, które wybrali ich klienci. W końcu, w wielu przypadkach, nie jest możliwe pozyskanie nowych rynków dopóki produkty i usługi danego przedsiębiorstwa nie będą miały przynajmniej elementu lokalnej wartości dodanej.

2.18

Ostatecznie, należy pamiętać, o tym że, ze względu na to, że konsumenci przykładają dużą wagę do ceny oraz że popyt ze strony konsumentów także wpływa na podaż, sprzedawcy detaliczni odczuwają znaczną presję do obniżania cen. Dlatego też wielcy sprzedawcy detaliczni, zdeterminowani, aby oferować konsumentom niskie ceny, wywierają nacisk na dostawców, aby obniżali ceny. W związku z tym, normalne jest, że dostawcy, zwłaszcza ci mniejsi, nie dysponują środkami ekonomicznymi aby spełnić wymogi wielkich detalistów (24).

2.19

Pewne czynniki powstające, między innymi, z powodu rozbieżności pomiędzy gospodarkami Państw Członkowskich UE, a także między gospodarką UE jako całości a krajami azjatyckimi, zachęcają firmy do delokalizacji; a są to:

2.20

Delokalizacja przedsiębiorstw, zwłaszcza poza terytorium UE, może stać się przyczyną następujących problemów:

3.1

W odpowiedzi na obawy wyrażone przez Radę Europejską (25), oraz zdając sobie sprawę z niepokoju spowodowanego zagrożeniem dezindustrializacji oraz sposobów, w jakie możemy przygotować się i zmierzyć z transformacją strukturalną, która ma miejsce w przemyśle europejskim, Komisja Europejska przyjęła 20 kwietnia 2004 r. komunikat pt. „Wspieranie przemian strukturalnych: polityka przemysłowa rozszerzonej Europy” (26), w którym szkicuje politykę przemysłową rozszerzonej Unii Europejskiej. Komitet omawia ten komunikat w oddzielnej opinii (27), w której wyraża zadowolenie z tej inicjatywy Komisji.

3.2

W dokumencie tym, Komisja Europejska stwierdza, że chociaż większość sektorów zwiększa swoją produkcję i nie zaobserwowano ogólnego procesu dezindustrializacji, to Europa przechodzi proces restrukturyzacji, pociągającej za sobą transfer zasobów i miejsc pracy na obszary działań wymagające wysokiego poziomu wiedzy. W tym kontekście, Komunikat pokazuje, że we wszystkich Państwach Członkowskich spadła liczba miejsc pracy w sektorze przemysłowym w latach 1955-1998.

3.3

Komisja wskazuje również, że rozszerzenie oferuje liczne możliwości dla przemysłu i że w niektórych przypadkach może to pomóc utrzymać w UE produkcję, która mogłaby być przeniesiona do Azji. Komisja wzywa do podejmowania działań wspierających i przewidujących zmiany i kontynuowania polityk koniecznych do wspierania tego procesu, w kontekście nowych perspektyw finansowych na okres do roku 2013 w następujących trzech dziedzinach:

3.4

Nie ulega wątpliwości, że przemysł jest siłą napędową gospodarki i że zdrowy i dynamiczny sektor przemysłowy może być bodźcem dla gospodarki jako takiej, a słaba konkurencyjność przemysłowa i słabnąca produkcja przemysłowa prowadzą do ogólnej stagnacji gospodarki. W takiej sytuacji, bardzo ważne jest kontynuowanie polityki przemysłowej (28), która wspiera zakładanie i rozwój w Unii tych firm, które dużo inwestują w rozwój i innowacje, zamiast konkurować w zakresie kosztów. Tylko dzięki wykorzystaniu korzyści, które oferuje Europa (takich jak wysokiej jakości infrastruktura społeczeństwa informacyjnego, wysoki poziom inwestycji w badania i nowe technologie oraz ich wykorzystanie w przemyśle, promowanie kształcenia ustawicznego i szkolenia pracowników, dialog społeczny oraz wszelkie korzyści płynących z jednolitego rynku) będzie możliwe utrzymanie i zwiększanie konkurencyjności europejskiego przemysłu. Tym sposobem, możliwe byłoby wspieranie wzrostu gospodarczego i postępu w kierunku pełnego zatrudnienia i trwałego rozwoju.

3.5

Dążąc do zwiększenia i utrzymania konkurencyjności przedsiębiorstw w UE, Komitet domaga się wzmocnionej ochrony praw własności intelektualnej oraz ich egzekwowania w krajach trzecich.

3.6

Konieczne jest promowanie modelu produkcyjnego, który kładzie nacisk na czynniki inne niż cena. Powinno się również podkreślić, że konkurencyjność nie opiera się wyłącznie na kosztach i udogodnieniach podatkowych, lecz na ludziach, którzy są istotnym elementem konkurencyjności firm. Badania i rozwój nowych technologii, które umożliwiają redukcję kosztów produkcji i zwiększanie wydajności produkcyjnej są bardzo istotne, jednak nie powinno się zapominać, że prawdziwa ich wartość leży w ich zastosowaniu. Posiadanie odpowiedniej wiedzy jak właściwie wykorzystać te procesy jest zatem sprawą priorytetową; umożliwiłoby to wówczas wykorzystanie możliwości poprawy, a także sprawiłoby, że firmy byłyby zainteresowane poszukiwaniem nowych zastosowań istniejących technologii, czyli promowaniem postawy innowacyjnej. Przedsiębiorcy i pracownicy odgrywają tu bez wątpienia kluczową rolę. W końcu celem jest zachęcenie firm europejskich, by oparły dużą część swojej wartości dodanej i przewagi komparatywnej na kapitale ludzkim. Właśnie dlatego działania skierowane na kształcenie ustawiczne pracowników i zachęcanie do inwestowania w badania i innowacje są takie ważne. Istotną rolę odgrywają tu również europejscy partnerzy społeczni, poprzez ich wspólny plan prac (29).

3.7

Niektóre z tych metod mają jednakże zastosowanie tylko w przypadku delokalizacji wewnątrz UE.

3.7.1

Rozszerzenie UE i związane z tym rozszerzenie rynku wewnętrznego wykluczają ustanawianie jakichkolwiek ograniczeń delokalizacji przedsiębiorstw z Europy Zachodniej do Europy Środkowo-Wschodniej. Należy rozważyć wprowadzenie kryteriów finansowania przez UE, które zapewnią, że otrzymywać pomoc będą tylko przedsiębiorstwa, które rozpoczną nowy rodzaj działalności lub nową stronę biznesu, a nie te, które po prostu przenoszą istniejącą produkcję lub usługi do innych regionów w obrębie UE. W ten sposób można by wspierać również wszelkie starania zmierzające do wyrównania ogromnej rozbieżności pomiędzy Europą Wschodnią i Zachodnią w zakresie warunków produkcji w ogóle, a kosztów produkcji w szczególności.

3.7.2

Najważniejszy wniosek, jaki należy wyciągnąć, jest prawdopodobnie taki, że należy przeprowadzić konsekwentny proces poprawy konkurencyjności w UE. Procesowi temu, który pozostaje w zgodzie z celami strategii lizbońskiej, powinny przewodniczyć przedsiębiorstwa (poprzez tworzenie lepszych produktów i nowoczesnych modeli biznesowych, bardziej efektywne procesy produkcyjne itp.), a wspierać go powinny lepsze regulacje prawne na szczeblu europejskim i krajowym.

3.7.3

Byłoby wskazane, aby zwiększyć wsparcie dla inwestycji w kapitał ludzki i infrastrukturę. Unia Europejska potrzebuje silnej bazy przemysłowej, zdolnej do innowacji i stosującej zaawansowane technologie. Aby osiągnąć ten cel, trzeba dokładnego zrozumienia obecnej sytuacji we wszystkich sektorach gospodarczych, tak na poziomie regionalnym, jak i krajowym, tak aby w jak najlepszy sposób wykorzystać szczególne atuty na poziomie lokalnym.

3.7.3.1

Aby przyczynić się do utrzymania przedsiębiorstw w pierwotnych lokalizacjach, należy wzmocnić bodźce regionalne w dziedzinie kształcenia; byłoby także wskazane, aby wspierać inne inicjatywy, jak współpraca między uniwersytetami w dziedzinie badań lub udział władz lokalnych w rozwoju regionalnych klastrów [grup współpracujących ze sobą przedsiębiorstw i instytucji] wsparcia dla firm (30).

3.7.3.2

Komitet popiera wniosek Komisji, aby wydłużyć okres, w którym przedsiębiorstwa muszą utrzymać inwestycję, dla której wnioskowały o dotacje, z pięciu do siedmiu lat od momentu ich przyznania (31). W ten sposób będzie można przyczynić się do związania przedsiębiorstwa z otoczeniem; z drugiej strony, jeśli przedsiębiorstwo nie spełni tego warunku, będzie musiało zwrócić wszelkie otrzymane dotacje.

3.7.4

Biorąc pod uwagę znaczenie tej kwestii i zainteresowanie, jakie budzi, Komitet będzie monitorował rozwój delokalizacji w Europie (32).

4.1

Jak podkreśla Komisja Europejska w swoim komunikacie „Wzrost i zatrudnienie — zintegrowane wytyczne na lata 2005-2008” (33), z jednej strony Unia Europejska musi wykorzystać szanse, które stwarza otwarcie odnotowujących szybki wzrost rynków, takich jak Chiny czy Indie, a z drugiej strony, UE posiada duży potencjał rozwoju swojej przewagi konkurencyjnej i istotne jest, aby zdecydowanie kontynuowała działania zmierzającego do jego pełnego wykorzystania.

4.2

Komitet jest zdania, że, aby wzmocnić potencjał wzrostu i być w stanie stawić czoła przyszłym wyzwaniom, konieczne jest budowanie społeczeństwa opartego na wiedzy za pomocą polityk kapitału ludzkiego, kształcenia, badań i innowacji. Ponadto Komitet uważa, że zrównoważony wzrost wymaga także zwiększonej dynamiki demograficznej, poprawy integracji społecznej i pełnego wykorzystania potencjału młodzieży europejskiej, tak jak uznała Rada Europejska na szczycie w dn. 22-23 marca 2005 r., przyjmując Europejski Pakt na rzecz Młodzieży.

4.3

Komitet uznaje za konieczne zwiększenie zbieżności i synergii pomiędzy różnymi wspólnotowymi politykami, działaniami i celami wewnętrznymi. Wymaga to, poza mocną koordynacją wewnętrzną w Komisji, pogłębienia dialogu między Komisją, Parlamentem Europejskim i Radą.

4.4

Komitet zaleca, aby w dziedzinie polityki przemysłowej UE Komisja przyjęła także podejście sektorowe obok horyzontalnego, gdyż zalecenia grup wysokiego szczebla pokazały już w sektorze farmaceutycznym, tekstylnym i odzieżowym, jak również stoczniowym i samochodowym, że każdy z nich stoi przed specyficznymi problemami, które wymagają indywidualnego podejścia i indywidualnych rozwiązań (34). Nie można ich rozwiązać stosując metody horyzontalne.

4.5

Aby jak najlepiej zapobiec negatywnym skutkom delokalizacji przedsiębiorstw w Europie, należy położyć nacisk, między innymi, na następujących osiem aspektów:

4.5.1

Kształcenie, szkolenia i kwalifikacje. Kapitał ludzki jest bardzo ważny dla konkurencyjności przemysłowej i prawdopodobnie jego znaczenie będzie wzrastać (dobrym przykładem tego jest fakt, że brak wykwalifikowanych pracowników jest nadal głównym ograniczeniem rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw). W nadchodzących latach, będzie to jeszcze bardziej oczywiste, że dostępność wykwalifikowanych pracowników będzie kluczowym czynnikiem determinującym długoterminową międzynarodową konkurencyjność przemysłu europejskiego. Dlatego, dużą wagę będzie się przywiązywać do szkoleń i imigracji mieszczącej się w ramach zasad prawnych i wspólnej polityki Unii Europejskiej. Najważniejszym punktem europejskiej polityki przemysłowej musi być zatem kształcenie, szkolenia i kwalifikacje, ze szczególnym naciskiem na kształcenie ustawiczne pracowników.

Kapitał ludzki i wiedza fachowa stanowią przewagi konkurencyjne

4.5.2

Badania i innowacje. Są to kluczowe czynniki konkurencyjności przemysłu europejskiego. Europa musi osiągnąć następujący cel — przeznaczyć 3 % swojego PKB na badania i wzmóc wysiłki, aby rozwinąć badania zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym. W tym kontekście, ustanowienie Europejskiego Obszaru Badawczego ma ogromne znaczenie dla UE jako niezbędna podstawa postępu naukowego i technologicznego.

Jednocześnie, niezmiernie ważne jest, by badania przekładały się na innowacje technologiczne i by inwestycje prywatne dotyczyły w większym stopniu tych dóbr inwestycyjnych, które niosą za sobą przemiany technologiczne.

Innowacje naukowe i technologiczne są ważnym czynnikiem różnicującym

4.5.3

Polityka konkurencji. Wzajemne oddziaływanie polityki konkurencji i polityki przemysłowej, choć jest już coraz większe, nadal jest niewystarczające i należy je wzmocnić. Odpowiednie zastosowanie reguł konkurencji, powiązanych z celami polityki przemysłowej, w znaczny sposób przyczyni się do wzrostu i zatrudnienia na dłuższą metę.

Nadzór nad rynkami powinien być wzmocniony; niezbędne jest też, by nowe dyrektywy i zmiany obecnie obowiązujących dyrektyw zawierały warunki gwarantujące ich jednolite stosowanie we wszystkich Państwach Członkowskich.

Należy powiązać ze sobą politykę konkurencji i politykę przemysłową

4.5.4

Pobudzanie świadomości. Biorąc pod uwagę rolę obecnego stylu konsumpcji, którego podstawowym elementem jest cena, należałoby wyczulić konsumentów na skutki tego zachowania. Przedsiębiorstwa mogą przyczynić się do pobudzania zbiorowej świadomości poprzez produkty z certyfikatem społecznym, znakiem jakości itp. (35). Mogłyby też one pełniej informować konsumentów o pochodzeniu produktów.

Należy wyczulić konsumentów na skutki ich zachowania

4.5.5

Kluczowe sektory. Konieczne jest stworzenie bardziej aktywnej polityki przemysłowej, zwłaszcza sektorowej, która wspierałaby współpracę publiczno-prywatną. W tym kontekście, Komitet uważa, że trzeba będzie rozpatrzyć, między innymi, analizy ilościowe i jakościowe przeprowadzane przez Europejskie Centrum Monitorowania Zmian (w Dublinie), tak aby można było dysponować odpowiednimi podstawami do debaty publicznej na temat delokalizacji.

Zwiększona współpraca publiczno-prywatna w sektorach kluczowych jest podstawą przyspieszenia rozwoju

4.5.6

Odpowiedź na nieprzewidziane wstrząsy. Zgodnie z komunikatem Komisji Europejskiej o restrukturyzacjach i zatrudnieniu (36), należy stworzyć „zreformowane wspólnotowe instrumenty finansowe na rzecz lepszego przewidywania i zarządzania restrukturyzacjami”, które będą dostępne dla wszystkich sektorów i których budżety będą odpowiednio dopasowywane, przy uwzględnieniu wpływu społecznego. Jest również wskazane, by władze publiczne interweniowały w razie „nieprzewidzianych wstrząsów lub takich, których wpływ na regiony lub sektory byłby znaczny”. Dlatego też EKES ponawia swe poparcie dla utworzenia „rezerw na zdarzenia nieprzewidziane” w ramach funduszy strukturalnych.

Unia musi być wyposażona w instrumenty finansowe wystarczająco elastyczne, by móc stawić czoła nieprzewidzianym wstrząsom.

4.5.7

Infrastruktura. Konieczne jest ulepszenie sieci transportowych, telekomunikacyjnych i energetycznych na poziomie krajowym, wewnątrzwspólnotowym i pomiędzy państwami sąsiadującymi. Infrastruktura to kluczowy element konkurencyjności i dlatego też powinna być dostępna dla przedsiębiorstw po cenach konkurencyjnych. Dobre funkcjonowanie usług publicznych przyciąga firmy i jest niezbędne dla ich rozwoju, zwłaszcza dla MŚP.

Ułatwianie działania przedsiębiorstwom poprzez inwestycje w infrastrukturę stanowi bodziec do pozostania w Europie

4.5.8

Promowanie ducha przedsiębiorczości i działań gospodarczych. Aby zapewnić przyszłość przemysłu europejskiego, konieczne jest stworzenie atmosfery sprzyjającej zakładaniu i rozwojowi działalności gospodarczej, ze szczególnym uwzględnieniem małych i średnich przedsiębiorstw. Konieczna będzie również poprawa dostępu do finansowania wczesnych oraz pośrednich etapów rozwoju przedsiębiorstw i, w stopniu w jakim tylko będzie to możliwe, uproszczenie procedur niezbędnych do założenia przedsiębiorstwa oraz zarządzania nim. Promowanie zmiany mentalności jest również istotnym czynnikiem; należy bowiem zachęcać do podejmowania ryzyka, nieuniknionego w działalności gospodarczej.

Z drugiej strony, należy wziąć pod uwagę włączanie pracowników w działania zmierzające do osiągnięcia celów przedsiębiorstwa.

Promowanie zakładania przedsiębiorstw jest niezbędne do zapewnienia wzrostu gospodarczego

4.5.9

Polityki społeczne. Najlepszym sposobem radzenia sobie z logicznymi obawami społeczeństwa związanymi z negatywnymi skutkami delokalizacji przedsiębiorstw jest tworzenie i odpowiednie stosowanie polityk społecznych promujących aktywne podejście do przemian, pozwalających na dostosowanie i polepszenie kwalifikacji pracowników oraz wspierających tworzenie miejsc pracy.

Stworzenie i stosowanie polityk społecznych, które ograniczyłyby do minimum możliwe negatywne skutki delokalizacji przedsiębiorstw

4.5.10

Dialog społeczny. Europejska polityka przemysłowa musi być określona na płaszczyźnie przedsiębiorstw, sektorowej oraz międzyzawodowej i wdrażana z pomocą głównych partnerów społecznych, których wiedza fachowa jest niezmiernie istotna. Wymaga to od przedsiębiorstw jasnego określenia swoich planów na tyle wcześnie, by umożliwić działania pozostałym zainteresowanym stronom.

Europejscy uczestnicy dialogu społecznego powinni podjąć ten temat w kontekście restrukturyzacji i nowej agendy europejskiego dialogu społecznego, także na poziomie sektorów. Układy zbiorowe pracy są w ramach dialogu społecznego ważnym czynnikiem tworzenia równoprawnych warunków konkurencji pomiędzy różnymi przedsiębiorstwami.

Zachowanie konstruktywnej i twórczej równowagi między interesami wszystkich stron to stale trwające zadanie

4.5.11

Konkurencyjność i międzynarodowe zasady gry. Mimo że delokalizacja zalicza się do przemian strukturalnych, jest nie do zaakceptowania, żeby przemiany te były motywowane, nawet jeśli tylko częściowo, zbyt elastyczną polityką UE podczas negocjacji i interpretacji podstawowych reguł międzynarodowych. Należy zawsze mieć na uwadze wymiar społeczny globalizacji i starać się znaleźć odpowiednią kombinację polityk UE, aby wzmacniać współpracę między WTO i MOP. Dlatego UE musi działać w tych organizacjach międzynarodowych aby zapewnieniać przestrzeganie tych reguł, a jeśli tak nie jest, by jak najskuteczniej stosować istniejące mechanizmy.

Rynki światowe powinny być otwarte i konkurencyjne, a reguły działania na nich powinny być przestrzegane przez wszystkich

4.6

Dlatego też celem powinno być promowanie nowych inwestycji w Europie, utrzymanie istniejących oraz kontynuowanie europejskich inwestycji zagranicą.

—

zmniejszony udział produkcji w PKB nie oznacza mniejszego znaczenia;

—

rosną związki między produkcją a sektorem usług;

—

dynamicznie rozwijające się usługi oparte na działalności przedsiębiorstw zależą w szczególnym stopniu od popytu przemysłu;

25.11.2005   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 294/54

1.1

Zgodnie z art. 12 ust. 3 lit. a) akapit drugi dyrektywy 77/388/EWG Rada, na wniosek Komisji oraz po konsultacji z Parlamentem Europejskim i Komitetem Ekonomiczno-Społecznym, stanowi jednomyślnie na temat poziomu standardowej stawki podatku od wartości dodanej. W styczniu 1993 r. Komisja przedstawiła wnioski zmierzające do stworzenia definitywnego systemu harmonizacji podatków, lecz Rada nie mogła ich przyjąć ze względu na brak wymaganej jednomyślności.

1.2

Osiągnięto niemniej porozumienie w sprawie zbliżenia stawek: dyrektywa 92/77/EWG ustanowiła minimalną stawkę w wysokości 15 %. Okres obowiązywania tej decyzji, którego upłynięcie wyznaczono początkowo na 31 grudnia 1996 r., był trzykrotnie przedłużany. Decyzja ma zastosowanie do dnia 31 grudnia 2005 r.

2.1

W związku z faktem, że okres stosowania dyrektywy wkrótce upływa, Komisja przedstawiła wniosek w sprawie przedłużenia go do dn. 31 grudnia 2010 r. Obowiązujące przepisy pozostają natomiast niezmienione: stawka standardowa nie może być niższa od 15 %, a podstawa opodatkowania jest jednakowa w przypadku dostawy towarów i świadczenia usług.

3.1

Wziąwszy pod uwagę obecną sytuację w zakresie polityki podatkowej Państw Członkowskich, a zwłaszcza w zakresie podatku VAT, Komitet może tylko zgodzić się z inicjatywą Komisji, która jest w praktyce konieczna.

3.2

Komitet pragnie niemniej skorzystać z okazji, by sformułować pewne dodatkowe spostrzeżenia w nadziei, że zwrócą one uwagę Państw Członkowskich.

3.3

Brak wśród Państw Członkowskich jedności celów w zakresie podatków, a zwłaszcza w zakresie podatku VAT, nie stanowi z pewnością nowości: sytuacja na tym polu nie zmieniła się od czasu utworzenia Unii Europejskiej, a kolejne rozszerzenia z początkowych 6 Państw do obecnych 25 jedynie pogłębiły ten rozdźwięk. Na przestrzeni lat nie udało się nawet przyjąć propozycji Komisji przewidujących przynajmniej zastosowanie przedziału pomiędzy minimalną i maksymalną stawką podatkową od 15 % do 25 % (chociaż w praktyce taki przedział istnieje). Tym bardziej więc nie osiągnięto porozumienia w sprawie jednolitego zastosowania zasady dotyczącej opłaty VAT w kraju pochodzenia i nigdy w poważny sposób nie podjęto tematu zniesienia licznych zwolnień i odstępstw przyznawanych wszystkim Państwom Członkowskim z różnie czasami uzasadnianych powodów i przy prawie nigdy — w przypadku, gdy zostały one wyznaczone — nie dotrzymywanych terminach.

3.4

W tej sytuacji, mówienie o systemie „tymczasowym” VAT-u w odniesieniu do systemu istniejącego od dziesiątków lat w oczekiwaniu na bardzo problematyczny, „definitywny system”, jest mistyfikacją, której EKES nie jest już skłonny akceptować. Rada powinna zadeklarować, że — w imię przejrzystości wobec obywateli, na którą się powoływano wielokrotnie — nadal będzie dążyć do celu strategicznego harmonizacji VAT-u, którego, realistycznie rzecz biorąc, nie można osiągnąć w krótkiej i średniookresowej perspektywie. W ten sposób uniknie się marnotrawienia energii i środków, podejmując próżne wysiłki w celu uzyskania jednomyślności w obrębie obszarów o zasadniczym znaczeniu dla polityki podatkowej i społecznej każdego z Państw Członkowskich, które z kolei mają zamiar je zachować/ utrzymać/ pozostawić bez dokonywania ustępstw.