Traktat z Nicei

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Traktat z Nicei

JAKIE SĄ CELE TRAKTATU?

• Traktat przygotowuje UE na największe w jej historii pojedyncze rozszerzenie. W maju 2004 r. do UE dołącza 10 nowych państw członkowskich (Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia, Węgry), zaś w styczniu 2007 r. – dwa kolejne (Bułgaria i Rumunia).
• Zmienia on Traktat o Unii Europejskiej (TUE) i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (TWE).
• Dokładnie rzecz ujmując, traktat reformuje instytucje UE, tak aby mogły one skutecznie funkcjonować w UE składającej się z 27 państw członkowskich. Taki sam cel miał traktat z Amsterdamu, jednak nie udało się go osiągnąć.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Zwiększenie legitymacji prawnej i skuteczności instytucji UE w perspektywie członkostwa w UE większej liczby państw

• Zmieniono metodę określania składu Komisji Europejskiej:
  • odejście od modelu, w ramach którego większe państwa (Francja, Hiszpania, Niemcy, Włochy i Zjednoczone Królestwo (1)) miały dwóch komisarzy, a pozostałe państwa – po jednym komisarzu, na rzecz modelu przewidującego maksymalną liczbę 27 komisarzy. Zakłada on, że każde państwo członkowskie ma prawo rotacyjnego wyznaczenia komisarza na zasadzie ścisłej równości;
  • przewodniczący Komisji i komisarze są odtąd wybierani większością kwalifikowaną w Radzie;
  • przewodniczący Komisji zyskuje większe uprawnienia względem kolegium komisarzy, mianowicie przydziela komisarzom obowiązki i modyfikuje ich zakres. Ponadto może on – po uzyskaniu zgody udzielonej zwykłą większością głosów przez kolegium komisarzy – zwolnić jednego z komisarzy.
• Zmienia się system głosowania w Radzie Unii Europejskiej:
  • w celu lepszego odzwierciedlenia liczebności populacji zamieszkującej państwa członkowskie ustalono nową równowagę w odniesieniu do wagi głosów;
  • trudniej jest osiągnąć większość kwalifikowaną. Potrzeba do tego obecnie 73,9% (wcześniej: 71,3%) głosów, a także głosów większości państw UE reprezentujących (jeśli państwo UE poprosi o sprawdzenie tego faktu) co najmniej 62% ludności UE;
  • system większości kwalifikowanej zostaje rozszerzony na nowe obszary.
• Zmieniony zostaje skład Parlamentu Europejskiego, a ponadto zwiększa się jego uprawnienia:
  • liczba posłów zostaje zwiększona do 732 posłów pochodzących z 27 państw członkowskich UE;
  • procedura współdecydowania (obecnie: zwykła procedura ustawodawcza) zostaje rozszerzona na niemal wszystkie dziedziny, w odniesieniu do których Rada podejmuje decyzje większością kwalifikowaną;
  • Parlament, podobnie jak państwo członkowskie czy Komisja, może się zwracać do Trybunału Sprawiedliwości UE.
• Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej zostaje radykalnie zreformowany:
  • Trybunał będzie obradował w różnych składach: w izbach składających się z 3–5 sędziów, w wielkiej izbie (11 sędziów) lub na sesji plenarnej (po jednym sędzi na każde państwo UE);
  • rozszerzone zostają kompetencje Sądu Pierwszej Instancji (obecnie: Sąd); obejmują one mianowicie niektóre kategorie odesłań prejudycjalnych*;
  • Rada, działając jednomyślnie, może ustanawiać sądy pomocnicze zajmujące się w pierwszej instancji wyspecjalizowanymi dziedzinami prawa, na przykład patentami.
• Wprowadzone zostają nowe zasady dotyczące wzmocnionej współpracy:
  • w tym mechanizmie może uczestniczyć minimum 8 państw UE (wcześniej wymagana była większość);
  • w ramach kluczowego „filaru” Wspólnoty Europejskiej państwo UE nie może już zawetować decyzji o ustanowieniu wzmocnionej współpracy. Ponadto, gdy do danego obszaru współpracy stosuje się procedurę współdecydowania, oprócz zatwierdzenia ze strony Komisji (które zawsze jest wymagane) niezbędna jest akceptacja (obecnie: zgoda) Parlamentu;
  • możliwość zastosowania procedury wzmocnionej współpracy zostaje rozszerzona na wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, co nie obejmuje jednak obronności, a w tym zakresie państwa UE mają prawo weta;
  • w odniesieniu do współpracy w dziedzinie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych zapewnia się szczególną elastyczność procedury wzmocnionej współpracy: państwa UE nie mają prawa weta; nie jest także wymagane zatwierdzenie procedury przez Komisję bądź Parlament.

Pozostałe zasadnicze zmiany wprowadzone traktatem

• Oprócz możliwości nałożenia na państwo UE sankcji za naruszenie przez nie praw podstawowych (wprowadzonej traktatem z Amsterdamu), w art. 7 TUE dodaje się mechanizm prewencyjny.
• TUE zostaje zmieniony w celu uwzględnienia osiągnięć w ramach europejskiej polityki bezpieczeństwa i obrony.
• Uznana zostaje rola Eurojustu w odniesieniu do rozwoju współpracy sądowej w sprawach karnych.
• Bruksela zostaje wyznaczona jako miejsce formalnych posiedzeń Rady Europejskiej.

OD KIEDY TRAKTAT MA ZASTOSOWANIE?

Traktat został podpisany w dniu 26 lutego 2001 r., a w życie wszedł w dniu 1 kwietnia 2003 r. Niektóre z jego przepisów zaczęły być jednak stosowane później.

KONTEKST

Więcej informacji:

• Historia (Rada UE)
• Traktaty UE (Komisja Europejska)
• Przegląd traktatów (EUR-Lex).

KLUCZOWE POJĘCIA

GŁÓWNY DOKUMENT

Traktat z Nicei zmieniający Traktat o Unii Europejskiej, traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie i niektóre związane z nimi akty (Dz.U. C 80 z 10.3.2001, s. 1–87)

DOKUMENTY POWIĄZANE

Traktat o Unii Europejskiej – wersja skonsolidowana z 1992 r. (Dz.U. C 191 z 29.7.1992, s. 1–112)

Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską – wersja skonsolidowana z 2002 r. (Dz.U. C 325 z 24.12.2002, s. 33–184)

Ostatnia aktualizacja: 21.03.2018

(1) Wielka Brytania występuje z Unii Europejskiej i z dniem 1 lutego 2020 r. staje się państwem trzecim (państwem spoza UE).