Powroty nielegalnych imigrantów — wspólne normy i procedury

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Dyrektywa 2008/115/WE — wspólne normy i procedury w odniesieniu do powrotów nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich

JAKIE SĄ CELE DYREKTYWY?

Ma na celu zapewnienie, by Unia Europejska (UE) dysponowała skuteczną i humanitarną polityką jako koniecznym elementem dobrze zarządzanej polityki migracyjnej.
Ustanawia ona wspólny zbiór zasad dotyczących powrotu obywateli państw trzecich, którzy nie spełniają lub przestali spełniać warunki wjazdu, pobytu lub zamieszkania na terytorium jakiegokolwiek państwa członkowskiego UE, a także związane z nimi gwarancje proceduralne, zachęcając jednocześnie do dobrowolnego powrotu nielegalnych imigrantów.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Zakończenie nielegalnego pobytu

Nielegalny pobyt zostaje zakończony dwuetapową procedurą:

1.
po pierwsze wydana zostaje „decyzja nakazująca powrót”, która rozpoczyna okres pozwalający na „dobrowolny wyjazd”;
2.
następnie, w razie potrzeby, wydaje się „decyzję o wydaleniu”, ewentualnie z zatrzymaniem, kończącą się „wydaleniem”.

Decyzja nakazująca powrót

Państwo członkowskie musi wydać decyzję nakazującą powrót obywatela państwa trzeciego przebywającego nielegalnie na jego terytorium, chyba że istnieją co do tego przeciwwskazania ze względu na jego ciężką sytuację albo z przyczyn humanitarnych lub z innych przyczyn, albo trwa procedura przedłużenia ważności zezwolenia na pobyt.
Jeżeli obywatel państwa trzeciego posiada ważne zezwolenie na pobyt lub jego odpowiednik z innego państwa członkowskiego, musi niezwłocznie powrócić do tego państwa.
Jeżeli inne państwo członkowskie przyjmie z powrotem nielegalnie przebywającego obywatela państwa trzeciego na mocy umowy dwustronnej, jest ono odpowiedzialne za wydanie decyzji nakazującej powrót.
Decyzja nakazująca powrót może przewidywać okres dobrowolnego wyjazdu nielegalnie przebywającego obywatela państwa trzeciego, wynoszący od 7 do 30 dni. W pewnych okolicznościach okres ten może zostać przedłużony; może on również zostać skrócony, a nawet nie zostać przyznany, mianowicie w przypadku, gdy istnieje ryzyko, że obywatel państwa trzeciego nielegalnie przebywający na terytorium UE:
- ucieknie i w związku z tym nie będzie mógł zostać wydalony;
- złożył niezgodny wniosek zawierający fałszywe informacje; lub
- stwarza zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego/krajowego.
W okresie dobrowolnego wyjazdu na obywatela państwa trzeciego mogą zostać nałożone pewne obowiązki, aby uniemożliwić mu ucieczkę.
Wraz z decyzją nakazującą powrót może zostać wydany zakaz wjazdu, jeżeli nie przyznano okresu dobrowolnego wyjazdu lub jeżeli nielegalnie przebywający obywatel państwa trzeciego nie zastosował się do decyzji nakazującej powrót. Okres obowiązywania zakazu wjazdu jest ustalany indywidualnie dla każdego przypadku i nie może przekraczać 5 lat, chyba że obywatel państwa trzeciego stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego/narodowego.

Wydalenie

Jeżeli nie został przyznany żaden okres lub jeżeli obywatel państwa trzeciego nie zastosował się do decyzji nakazującej powrót w przyznanym okresie dobrowolnego wyjazdu, państwo członkowskie musi przeprowadzić wydalenie tej osoby, z wyjątkiem szczególnych okoliczności, w których wydalenie może zostać odroczone. Należy odroczyć wydalenie obywateli państw trzecich, jeżeli istnieje ryzyko zagrożenia ich życia (zasada non-refoulement*) lub jeżeli decyzja nakazująca powrót została tymczasowo zawieszona.

Środki przymusu, które są proporcjonalne i nie obejmują użycia siły przekraczającego rozsądne granice, mogą być stosowane jedynie w ostateczności w celu wydalania obywateli państw trzecich.

Środki detencyjne w celu wydalenia

Pod pewnymi warunkami — i z należytym uwzględnieniem pewnych gwarancji, w tym kontroli sądowej — państwa członkowskie mogą zatrzymać obywatela państwa trzeciego w trakcie procedury wydalenia, jeżeli istnieje ryzyko, że będzie on uciekał lub unikał/utrudniał przygotowanie wydalenia lub proces wydalenia.
Okres zatrzymania nie może być dłuższy niż 6 miesięcy.
Należy korzystać ze specjalistycznych ośrodków detencyjnych lub, jeżeli nie jest to wykonalne, z oddzielnych pomieszczeń więziennych.

Gwarancje proceduralne

W dyrektywie określono szereg gwarancji proceduralnych:

informacje dla obywateli państw trzecich;
prawo do odwołania;
pomoc i reprezentacja prawna;
w razie potrzeby pomoc językowa.

Państwa członkowskie muszą również szanować prawo do jedności rodziny, zapewniać małoletnim dostęp do podstawowego systemu edukacji oraz opiekę medyczną w nagłych wypadkach oraz zwrócić uwagę na szczególne potrzeby osób wymagających szczególnego traktowania, oczekujących na dobrowolny wyjazd lub wydalenie.

Małoletni bez opieki

Przed podjęciem decyzji o wydaniu decyzji nakazującej powrót wobec małoletniego bez opieki, zostaje mu przyznana odpowiednia pomoc, z należytym uwzględnieniem dobra dziecka. Przed wydaleniem małoletniego bez opieki ze swojego terytorium, państwo członkowskie upewnia się, że zostanie on przekazany członkowi swojej rodziny lub wyznaczonemu opiekunowi albo zostanie umieszczony w odpowiednim ośrodku w państwie, do którego następuje wydalenie.
Dyrektywa dąży do ograniczenia zatrzymywania małoletnich bez opieki i rodzin oraz określa odpowiednie warunki zatrzymania.

Zasady ogólne

Niektóre kategorie obywateli państw trzecich mogą zostać wyłączone z zakresu dyrektywy, na przykład osoby zatrzymane w związku z nielegalnym przekroczeniem granicy. Państwa członkowskie muszą jednak zapewnić, by traktowanie i poziom ochrony tych osób spełniały, jako minimalny wymóg, określone przepisy UE dotyczące środków przymusu, wydalenia, opieki zdrowotnej i zatrzymania. W każdym wypadku państwa członkowskie muszą:

zagwarantować, że żaden powrót obywateli państw trzecich nie będzie stanowił dla nich zagrożenia;
wziąć pod uwagę dobro dziecka, życie rodzinne i zdrowie danej osoby.

Do jakich państw ma zastosowanie ta dyrektywa?

Dyrektywa ma zastosowanie do wszystkich państw członkowskich, z wyjątkiem Irlandii, oraz do następujących państw spoza strefy Schengen: Islandii, Liechtensteinu, Norwegii i Szwajcarii.

Wdrażanie i powiązane akty

Komisja Europejska musi co 3 lata składać sprawozdanie na temat stosowania dyrektywy w państwach członkowskich i, w razie potrzeby, proponować poprawki.
Rozporządzenie (UE) 2016/1953 ustanawia jednolity europejski dokument podróży do celów powrotu nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich (europejski dokument podróży do celów powrotów). Dokument ten jest ważny na podróż w jedną stronę, do czasu gdy obywatel państwa trzeciego podlegający decyzji nakazującej powrót wydanej przez państwo członkowskie przybędzie do państwa trzeciego będącego państwem powrotu.
W 2017 r. Komisja opublikowała zalecenie (UE) 2017/432 dla państw członkowskich w sprawie zwiększenia skuteczności powrotów przy wdrażaniu dyrektywy, a także zalecenie (UE) 2017/2338 ustanawiające wspólny „Podręcznik dotyczący powrotów”, z którego państwa członkowskie będą mogły korzystać przy wykonywaniu zadań związanych z powrotami. Zaproponowała również nowe środki dotyczące polityki w zakresie powrotów imigrantów w formie odnowionego planu działania w sprawie powrotów imigrantów oraz zestawu zaleceń dla państw członkowskich.
W 2023 r. Komisja przyjęła:
- dokument programowy zatytułowany „W kierunku strategii operacyjnej na rzecz skuteczniejszych powrotów” oraz załącznik do niego, stanowiące wkład Komisji w proces opracowywania strategii operacyjnej dotyczącej skuteczniejszych powrotów, określonej w nowym pakcie o migracji i azylu;
- Zalecenie (UE) 2023/682 w sprawie wzajemnego uznawania decyzji nakazujących powrót i przyspieszonych powrotów ma na celu przyspieszenie procesu powrotu poprzez zachęcenie państwa członkowskiego odpowiedzialnego za powrót nielegalnie przebywającego obywatela państwa trzeciego do wzajemnego uznawania wszelkich decyzji nakazujących powrót wydanych wcześniej tej samej osobie przez inne państwo członkowskie, chyba że skutek takiej decyzji nakazującej powrót został zawieszony.

OD KIEDY PRZEPISY TE MAJĄ ZASTOSOWANIE?

Przepisy dyrektywy miały zostać transponowane do krajowych porządków prawnych do 24 grudnia 2010 r., z wyjątkiem przepisów dotyczących nieodpłatnej pomocy prawnej lub reprezentacji prawnej, dla których termin upłynął 24 grudnia 2011 r.

KONTEKST

Więcej informacji:

Humanitarna i skuteczna polityka powrotowa i readmisyjna (Komisja Europejska).

KLUCZOWE POJĘCIA

Zawracanie na granicy (refoulement). Działanie polegające na zmuszeniu uchodźców lub osób ubiegających się o azyl do powrotu do kraju, w którym mogą być prześladowani.

GŁÓWNY DOKUMENT

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/115/WE z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie wspólnych norm i procedur stosowanych przez państwa członkowskie w odniesieniu do powrotów nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich (Dz.U. L 348 z 24.12.2008, s. 98–107).

DOKUMENTY POWIĄZANE

Zalecenie Komisji (UE) 2023/682 z dnia 16 marca 2023 r. w sprawie wzajemnego uznawania decyzji nakazujących powrót i przyspieszonych powrotów podczas wdrażania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/115/WE (Dz.U. L 86 z 24.3.2023, s. 58–64).

Dokument programowy: W kierunku strategii operacyjnej na rzecz skuteczniejszych powrotów (COM(2023) 45 final z 24.1.2023).

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów dotyczący nowego paktu o migracji i azylu (COM(2020) 609 final z 23.9.2020).

Zalecenie Komisji (UE) 2017/2338 z dnia 16 listopada 2017 r. ustanawiające wspólny „Podręcznik dotyczący powrotów” przeznaczony do stosowania przez właściwe organy państw członkowskich wykonujące zadania związane z powrotami (Dz.U. L 339 z 19.12.2017, s. 83–159).

Zalecenie Komisji (UE) 2017/432 z dnia 7 marca 2017 r. w sprawie zapewnienia większej skuteczności powrotów przy wdrażaniu dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/115/WE (Dz.U. L 66 z 11.3.2017, s. 15–21).

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie skuteczniejszej polityki powrotowej w Unii Europejskiej – uaktualniony plan działania (COM(2017) 200 final z 2.3.2017).

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1953 z dnia 26 października 2016 r. w sprawie ustanowienia europejskiego dokumentu podróży do celów powrotu nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich oraz uchylające zalecenie Rady z dnia 30 listopada 1994 r. (Dz.U. L 311 z 17.11.2016, s. 13–19).

Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego w sprawie polityki UE w zakresie powrotów (COM(2014) 199 final z 28.3.2014).

Ostatnia aktualizacja: 03.01.2024