Podział kompetencji w Unii Europejskiej

STRESZCZENIE

Unia Europejska posiada wyłącznie kompetencje przyznane jej na mocy Traktatów (zasada przyznania). Zgodnie z tą zasadą UE może działać wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej przez kraje UE na mocy Traktatów, by osiągać zawarte w nich cele. Kompetencje nieprzyznane UE na mocy Traktatów leżą w gestii krajów UE. Traktat lizboński wyjaśnia podział kompetencji pomiędzy UE a krajami UE. Kompetencje te podzielone są na trzy główne kategorie:

• kompetencje wyłączne,
• kompetencje dzielone,
• kompetencje uzupełniające.

Trzygłówne rodzaje kompetencji:

• 1.

  Kompetencje wyłączne (artykuł 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – TFUE): obszary, w których UE może samodzielnie stanowić prawo i przyjmować wiążące akty prawne. Kraje UE mają prawo czynić to samo, wyłącznie działając na mocy upoważnienia ze strony UE. UE posiada kompetencje wyłączne w następujących obszarach:

  • unia celna,
  • ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego,
  • polityka pieniężna dla krajów strefy euro,
  • ochrona żywych zasobów morza w ramach wspólnej polityki rybołówstwa,
  • wspólna polityka handlowa,
  • zawieranie umów międzynarodowych na określonych warunkach.

• 2.

  Kompetencje dzielone (artykuł 4 TFUE): UE i kraje UE mogą stanowić prawo i przyjmować wiążące akty prawne. Kraje UE wykonują własne kompetencje w obszarach, w których UE nie wykonuje lub postanawia nie wykonywać własnych kompetencji. Kompetencje dzielone pomiędzy UE a krajami UE dotyczą następujących obszarów:

  • rynek wewnętrzny,
  • polityka społeczna, lecz jedynie w aspektach wyraźnie określonych w Traktacie,
  • spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna (polityka regionalna),
  • rolnictwo i rybołówstwo (z wyjątkiem ochrony żywych zasobów morza),
  • środowisko,
  • ochrona konsumentów,
  • transport,
  • sieci transeuropejskie,
  • energia,
  • przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości,
  • dzielone obawy w zakresie bezpieczeństwa w sprawach dotyczących zdrowia publicznego ograniczonych do zakresu określonego w TFUE,
  • badania, rozwój technologiczny, przestrzeń kosmiczna,
  • współpraca na rzecz rozwoju i pomoc humanitarna.

• 3.

  Kompetencje uzupełniające (artykuł 6 TFUE): UE może interweniować jedynie w celu wspierania, koordynacji lub uzupełniania działań krajów UE. Prawnie wiążące akty UE nie mogą wymagać harmonizacji praw i przepisów krajów UE. Kompetencje wspierające dotyczą następujących obszarów:

  • ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego,
  • przemysł,
  • kultura,
  • turystyka;
  • edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież i sport,
  • ochrona cywilna,
  • współpraca administracyjna.

Kompetencje szczególne

Unia Europejska może podejmować kroki w celu zapewnienia, by kraje UE koordynowały swoje polityki gospodarcze, społeczne i zatrudnienia na poziomie UE.

Unijna wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa charakteryzuje się określonymi cechami instytucjonalnymi, takimi jak ograniczony udział Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego w procedurze podejmowania decyzji i wyłączaniu działań legislacyjnych. Polityka ta jest określana i wdrażana przez Radę Europejską (składającą się z szefów państw lub rządów krajów UE) oraz przez Radę (składającą się z przedstawicieli wszystkich krajów UE na poziomie ministerialnym). Przewodniczący Rady Europejskiej i Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa reprezentują UE w sprawie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

Wykonywanie kompetencji

Wykonywanie kompetencji UE podlega dwóm podstawowym zasadom określonym w artykule 5 Traktatu o Unii Europejskiej:

• zasada proporcjonalności: treść i zakres działań UE nie wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów,
• zasada pomocniczości: w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, UE podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez kraje UE i jeśli możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie UE.

Ostatnia aktualizacja: 26.01.2016