Ochrona osób zgłaszających naruszenia prawa UE

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Dyrektywa (UE) 2019/1937 w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa UE

JAKIE SĄ CELE DYREKTYWY?

W dyrektywie ustanawia się zasady i procedury dotyczące ochrony „sygnalistów”, czyli osób, które zgłaszają* informacje uzyskane w kontekście związanym z pracą na temat naruszeń* prawa UE w kluczowych dziedzinach polityki. Naruszenia obejmują zarówno niezgodne z prawem działania lub zaniechania, jak i nadużycia prawa.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Zakresem dyrektywy objęte są zgłoszenia dotyczące:

• naruszeń przepisów w następujących dziedzinach (wymienionych szczegółowo w części I załącznika):
  • zamówienia publiczne
  • usługi, produkty i rynki finansowe; zapobieganie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu
  • bezpieczeństwo produktów i ich zgodność z wymogami
  • bezpieczeństwo transportu w sektorze kolejowym, drogowym, morskim i żeglugi śródlądowej
  • ochrona środowiska, począwszy od gospodarowania odpadami aż po chemikalia
  • ochrona radiologiczna i bezpieczeństwo jądrowe
  • bezpieczeństwo żywności i pasz, zdrowie i dobrostan zwierząt
  • zdrowie publiczne, w tym prawa pacjentów i kontrola wyrobów tytoniowych
  • ochrona konsumentów
  • ochrona prywatności i danych osobowych, bezpieczeństwo sieci i systemów informacyjnych;
• naruszeń mających wpływ na interesy finansowe UE;
• naruszeń dotyczących rynku wewnętrznego, w tym naruszeń unijnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz naruszeń krajowych przepisów dotyczących podatku od osób prawnych.

Dyrektywa uzupełnia niektóre sektorowe akty prawa UE, które zawierają już przepisy o sygnalistach (w szczególności akty dotyczące usług finansowych, prania pieniędzy, finansowania terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska).

Dyrektywa nie:

• wpływa na odpowiedzialność rządów państw UE za zapewnienie bezpieczeństwa narodowego;
• wpływa na przepisy prawa UE lub prawa krajowego dotyczące ochrony informacji niejawnych, ochrony prawniczej tajemnicy zawodowej i tajemnicy medycznej oraz tajemnicy narady sędziowskiej, a także na przepisy dotyczące postępowania karnego;
• wpływa na przepisy krajowe dotyczące przysługującego pracownikom prawa do konsultacji z ich przedstawicielami lub związkami zawodowymi.

Zakresem stosowania dyrektywy objęty jest szeroki krąg osób pracujących w sektorze prywatnym i publicznym, w tym osoby, które dokonują zgłoszenia już po ustaniu stosunku pracy:

• pracownicy, osoby prowadzące działalność na własny rachunek, akcjonariusze, osoby będące członkami organu administrującego, zarządzającego lub nadzorczego przedsiębiorstwa, wolontariusze, stażyści i osoby poszukujące pracy;
• osoby, które w sposób niejawny pomagają sygnalistom, osoby powiązane z sygnalistami, które mogą doświadczyć działań odwetowych* w pracy, a także podmioty prawne powiązane z sygnalistą.

Osoby są chronione, jeżeli ujawnią swoje zastrzeżenia, o ile:

• dokonały wcześniej zgłoszenia (wewnętrznego i) zewnętrznego, ale nie podjęte zostały żadne działania;
• mają uzasadnione podstawy, aby sądzić, że istnieje bezpośrednie lub oczywiste zagrożenie dla interesu publicznego, groźba działań odwetowych lub niewielkie prawdopodobieństwo prawidłowej reakcji na ich zastrzeżenia.

System zgłaszania obejmuje:

• kanały wewnętrzne: wszystkie przedsiębiorstwa prywatne zatrudniające co najmniej 50 pracowników oraz, co do zasady, wszystkie podmioty sektora publicznego muszą ustanowić skuteczne kanały dokonywania zgłoszeń pozwalające zapewnić poufność; podmioty sektora publicznego zatrudniające mniej niż 50 pracowników oraz gminy liczące mniej niż 10 000 mieszkańców mogą być zwolnione z tego obowiązku;
• kanały zewnętrzne: odpowiednie organy krajowe muszą ustanowić kanały dokonywania zgłoszeń pozwalające zapewnić poufność;
• procedury następcze i terminy dotyczące załatwiania zgłoszeń otrzymanych kanałami wewnętrznymi i zewnętrznymi. W tym względzie można wymienić:
  • obowiązek powstrzymania się od ujawnienia tożsamości sygnalisty (ujawnienie tożsamości jest dozwolone jedynie w ściśle ograniczonych przypadkach)
  • zgodność z przepisami UE dotyczącymi ochrony danych
  • rejestry wszystkich otrzymanych zgłoszeń ustnych lub pisemnych.

Ochrona prawna

Aby kwalifikować się do objęcia ochroną prawną, osoba musi:

• mieć uzasadnione podstawy, aby sądzić, że zgłaszana informacja jest objęta zakresem stosowania dyrektywy oraz że jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia;
• dokonać zgłoszenia właściwym organom przy użyciu ustanowionych kanałów wewnętrznych lub zewnętrznych. Sygnalistów zachęca się, aby najpierw dokonywali zgłoszenia wewnętrznego (w ramach organizacji), jeżeli naruszeniu można skutecznie zaradzić wewnątrz organizacji, a sygnaliści uważają, że nie zachodzi ryzyko działań odwetowych. Sygnaliści mogą jednak sami zdecydować, czy chcą najpierw dokonać zgłoszenia wewnętrznego, czy też od razu zgłosić informacje właściwym organom z wykorzystaniem kanałów zewnętrznych.

Sygnaliści:

• są chronieni przed wszystkimi formami działań odwetowych, takimi jak zwolnienie z pracy, degradacja, zastraszanie czy umieszczenie na czarnej liście;
• mają dostęp do odpowiednich środków wsparcia, przede wszystkim do obiektywnych informacji i porad oraz do pomocy prawnej zgodnie z przepisami UE dotyczącymi pomocy prawnej w postępowaniach karnych i transgranicznych postępowaniach cywilnych;
• mają dostęp do odpowiednich środków zaradczych, takich jak tymczasowe środki ochrony prawnej oraz zwolnienie z odpowiedzialności za złamanie klauzul poufności zawartych w ich umowach.

Państwa UE:

• zapewniają, że ustanowione zostały odpowiednie wewnętrzne i zewnętrzne kanały dokonywania zgłoszeń;
• podejmują niezbędne środki w celu niedopuszczenia do podejmowania jakichkolwiek działań odwetowych wobec sygnalistów;
• respektują prawo do skutecznego środka ochrony prawnej i dostępu do bezstronnego sądu, jak również domniemanie niewinności i prawo do obrony osób, których dotyczą zarzuty zawarte w zgłoszeniach;
• ustanawiają skuteczne, proporcjonalne i odstraszające sankcje w przypadku naruszeń określonych przepisów dyrektywy, na przykład wobec osób, które utrudniają dokonywanie zgłoszeń lub podejmują działania odwetowe wobec sygnalistów;
• dokonują transpozycji dyrektywy i powiadamiają Komisję Europejską o środkach transpozycji do dnia 17 grudnia 2021 r., przy czym mogą one – na zasadzie odstępstwa – transponować przepisy dotyczące obowiązku ustanowienia wewnętrznych kanałów dokonywania zgłoszeń przez przedsiębiorstwa w sektorze prywatnym zatrudniające od 50 do 249 pracowników do dnia 17 grudnia 2023 r.;
• corocznie przekazują Komisji dane o liczbie otrzymanych zgłoszeń, liczbie wszczętych postępowań i ich wyniku oraz o skutkach finansowych.

Komisja przekazuje Parlamentowi Europejskiemu i Radzie:

• pierwsze publiczne i łatwo dostępne sprawozdanie na temat wdrożenia dyrektywy do prawa krajowego państw UE do dnia 17 grudnia 2023 r.; oraz
• drugie sprawozdanie na temat wdrażania dyrektywy i ewentualnych niezbędnych zmian do dnia 17 grudnia 2025 r.

OD KIEDY DYREKTYWA MA ZASTOSOWANIE?

Dyrektywa ma zastosowanie od dnia 16 grudnia 2019 r., przy czym do porządku krajowego państw UE ma zostać włączona do dnia 17 grudnia 2021 r.

KONTEKST

Więcej informacji:

• Ochrona osób sygnalizujących naruszenia – Komisja określa nowe ogólnounijne zasady (Komisja Europejska).

KLUCZOWE POJĘCIA

GŁÓWNY DOKUMENT

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz.U. L 305 z 26.11.2019, s. 17–56)

Kolejne zmiany dyrektywy 2019/1937/UE zostały włączone do tekstu podstawowego. Tekst skonsolidowany ma jedynie wartość dokumentacyjną.

Ostatnia aktualizacja: 02.05.2023