Rynek wewnętrzny energii elektrycznej

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Prawa odbiorców

W dyrektywie, z późniejszymi zmianami, wyjaśniono i wzmocniono obowiązujące prawa odbiorców oraz wprowadzono następujące nowe prawa:

• prawo do swobodnego wyboru co najmniej jednego dostawcy oraz związane z nim prawo do posiadania więcej niż jednego punktu pomiarowego i rozliczeniowego objętego jednym punktem przyłączenia dla danego obiektu;
• prawo do minimalnych opłat związanych ze zmianą dostawcy oraz opuszczeniem rynku, z wyjątkiem sytuacji gdy zawarte na czas określony umowy na dostawy energii elektrycznej po stałej cenie zostają rozwiązane przed terminem ich wygaśnięcia;
• prawo dostępu do co najmniej jednego narzędzia porównywania cen spełniającego określone wymogi w zakresie wiarygodności; zgodne z wymogami narzędzia obsługiwane przez spółki prywatne mogą zostać opatrzone znakiem zaufania;
• prawo przystąpienia do obywatelskiej społeczności energetycznej przy zachowaniu pełni praw konsumenckich, w tym prawa do opuszczenia społeczności bez sankcji;
• prawo do zawierania umów na dostawy energii elektrycznej na czas określony po stałych cenach oraz umów z cenami dynamicznymi energii elektrycznej (opartych na cenach na rynku transakcji natychmiastowych lub rynkach dnia następnego) z co najmniej jednym dostawcą i każdym dostawcą, który ma ponad 200 000 odbiorców, oraz prawo do otrzymywania informacji na temat korzyści i ryzyk związanych z takimi umowami;
• prawo do zawierania umów w zakresie agregacji niezależnych od dostaw energii elektrycznej;
• prawo do wytwarzania, zużywania, magazynowania i sprzedawania energii elektrycznej, indywidualnie lub za pośrednictwem agregatora¹;
• prawo do żądania zainstalowania inteligentnego licznika w terminie czterech miesięcy, przy czym państwa członkowskie UE muszą zapewnić rozpowszechnianie inteligentnych systemów pomiarowych, z wyjątkiem sytuacji, w których takiego rozpowszechniania nie uważa się za opłacalne;
• prawo odbiorców wrażliwych lub dotkniętych ubóstwem energetycznym do ukierunkowanej ochrony, przy czym ustalanie cen regulowanych jest dozwolone jedynie pod określonymi warunkami;
• prawo odbiorców, którym grozi odłączenie, do uzyskania informacji na temat rozwiązań alternatywnych, takich jak plany płatności lub moratorium, z odpowiednim wyprzedzeniem.

Rozliczenia

• Rachunki powinny być jasne, poprawne i zwięzłe oraz przedstawione w sposób ułatwiający porównywanie.
• Informacje o rozliczeniach powinny być dostarczane co najmniej co sześć miesięcy lub co trzy miesiące, na żądanie lub gdy odbiorca końcowy wybrał opcję otrzymywania elektronicznych rozliczeń, oraz co najmniej raz w miesiącu, jeśli licznik umożliwia zdalny odczyt.

Agregatorzy

Państwa członkowskie muszą:

• zapewnić, by agregatorzy mogli oferować odbiorcom umowy w zakresie agregacji bez konieczności uzyskania zgody swojego dostawcy przez tych odbiorców;
• zapewnić sprawiedliwy udział agregatorów we wszystkich rynkach energii elektrycznej oraz traktowanie agregatorów na równi z innymi uczestnikami rynku przez operatorów systemów przesyłowych lub dystrybucyjnych², także gdy udzielają zamówień na usługi;
• ustanowić przejrzyste przepisy określające role i obowiązki przypisane wszystkim uczestnikom rynku, a także przepisy w zakresie wymiany danych między uczestnikami rynku;
• ustanowić przepisy dotyczące rekompensat między agregatorami a dostawcami, w przypadku gdy aktywacja odpowiedzi odbioru prowadzi do braku równowagi; taka rekompensata musi ograniczać się ściśle do pokrycia odpowiednich kosztów, a obliczanie takiej rekompensaty może uwzględniać korzyści systemowe odpowiedzi odbioru.

Obywatelskie społeczności energetyczne

Obywatelskie społeczności energetyczne:

• to osoby prawne kontrolowane przez członków lub udziałowców, które opierają się na dobrowolnym i otwartym uczestnictwie i mają prawo do zajmowania się wytwarzaniem, dystrybucją, dostawami, zużywaniem, usługami w zakresie efektywności energetycznej lub ładowania pojazdów elektrycznych, lub świadczenia innych usług swoim członkom lub udziałowcom;
• mają prawo do podłączenia do sieci dystrybucyjnych oraz bycia traktowanym w sposób niedyskryminacyjny w odniesieniu do regulacji wszystkich rynków energii elektrycznej oraz dostępu do nich;
• mają prawo do podziału własnej energii elektrycznej między swoich członków, zgodnie z analizą kosztów i korzyści dotyczącą rozproszonych zasobów energetycznych;
• mają prawo, jeśli zezwala na to dane państwo członkowskie, do posiadania, utworzenia, zakupu lub dzierżawy sieci dystrybucyjnych podlegających obowiązującym regulacjom.

Dostęp do danych i interoperacyjność

• W dyrektywie zaktualizowano zasady dostępu operatorów sieci, odbiorców, dostawców i usługodawców do danych pomiarowych i danych dotyczących zużycia/wytwarzania. Ponadto w dyrektywie przewiduje się, że Komisja Europejska ustanowi w prawie wtórnym zasady interoperacyjności w celu ułatwienia wymiany danych.
• Administratorzy danych muszą zapewnić niedyskryminacyjny dostęp do danych z inteligentnych systemów pomiarowych, przy jednoczesnym przestrzeganiu przepisów dotyczących ochrony danych.

Elektromobilność

• Państwa członkowskie muszą ustanowić ramy regulacyjne mające na celu ułatwienie podłączania punktów ładowania pojazdów elektrycznych do sieci dystrybucyjnej.
• Operatorzy systemów dystrybucyjnych (OSD) mogą być właścicielami punktów ładowania, tworzyć je, zarządzać nimi lub je obsługiwać wyłącznie w przypadku, gdy żaden inny organ nie wyraził zainteresowania procedurą otwartą, z zastrzeżeniem zatwierdzenia regulacyjnego i zgodnie z zasadami dostępu stron trzecich.

Operatorzy systemów dystrybucyjnych

OSD:

• muszą być niezależni pod względem prawnym od innych działalności niezwiązanych z dystrybucją;
• są odpowiedzialni za zapewnianie długoterminowej zdolności systemu do zaspokajania zapotrzebowania w zakresie dystrybucji energii elektrycznej, w tym za opłacalną integrację nowych instalacji wytwórczych energii elektrycznej, a zwłaszcza tych, które wytwarzają energię elektryczną ze źródeł odnawialnych, a także za zapewnianie użytkownikom systemu informacji niezbędnych do uzyskania skutecznego dostępu do systemu oraz korzystania z niego;
• mają obowiązek publikowania planów rozwoju sieci określających inwestycje planowane na następne pięć do dziesięciu lat;
• w przypadku gdy są częścią przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo, muszą być niezależne – przynajmniej w zakresie formy prawnej, organizacji i podejmowania decyzji – od innych działalności niezwiązanych z dystrybucją;
• nie mogą być właścicielem, tworzyć lub obsługiwać instalacji magazynowania energii, lub też zarządzać takimi instalacjami, z wyjątkiem przypadków, w których spełnione są określone szczególne warunki.

Operatorzy systemów przesyłowych

Operatorzy systemów przesyłowych³ (OSP):

• muszą być wydzieleni z przedsiębiorstw prowadzących działalność w zakresie produkcji lub dostaw gazu bądź energii elektrycznej, co oznacza, że przedsiębiorstwa dostawcze nie mogą wykonywać jakichkolwiek praw względem operatora systemu przesyłowego i odwrotnie;
• muszą zapewniać długoterminową zdolność systemu do zaspokajania zapotrzebowania w zakresie przesyłania energii elektrycznej, w ścisłej współpracy z sąsiadującymi OSP i OSD;
• muszą zarządzać bezpiecznym funkcjonowaniem systemu, w tym zachowywać równowagę między dostawami energii elektrycznej a zapotrzebowaniem na nią;
• nie mogą posiadać, tworzyć ani obsługiwać instalacji magazynowania energii, ani też zarządzać takimi instalacjami, pod takimi warunkami, jakie mają zastosowanie do OSD.

Krajowe organy regulacji energetyki

Krajowe organy regulacji energetyki:

• muszą być niezależne od rządu lub interesów biznesowych;
• odpowiadają za ustalanie lub zatwierdzanie taryf przesyłowych i dystrybucyjnych lub metod ich ustalania;
• muszą współpracować z sąsiadującymi organami regulacyjnymi oraz z Agencją Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki w kwestiach związanych między innymi z gotowością na wypadek zagrożeń, alokacją zdolności transgranicznych oraz zapewnienie odpowiedniego poziomu zdolności w zakresie połączeń wzajemnych;
• są odpowiedzialne, w zmienionym zakresie, za nadzór nad regionalnymi centrami operacyjnymi i innymi podmiotami na poziomie regionalnym.

Elastyczne umowy przyłączeniowe

Dyrektywa zmieniająca (UE) 2024/1711 umożliwia państwom członkowskim podejmowanie decyzji o opracowaniu systemu umożliwiającego OSP i OSD wprowadzanie elastycznych umów przyłączeniowych na obszarach, na których przepustowość sieci jest ograniczona lub nie ma przepustowości sieci dostępnej dla nowych przyłączeń. Użytkownik systemu przyłączający się przez elastyczne przyłączenie do sieci musi zainstalować system regulacji mocy certyfikowany przez upoważniony podmiot certyfikujący.

Dzielenie się energią

Na mocy dyrektywy zmieniającej (UE) 2024/1711 państwa członkowskie muszą zapewnić, że wszystkim gospodarstwom domowym, małym i średnim przedsiębiorstwom, organom publicznym oraz, w przypadku gdy państwa członkowskie tak zadecydują, innym odbiorcom końcowym przysługuje prawo do udziału w dzieleniu się energią w charakterze odbiorców aktywnych⁴ na zasadzie niedyskryminacji, na tym samym obszarze rynkowym lub na bardziej ograniczonym obszarze geograficznym.

Zarządzanie ryzykiem związanym z dostawcami

Dyrektywa zmieniająca (UE) 2024/1711 zobowiązuje organy regulacyjne państw członkowskich, lub wyznaczone w tym celu przez państwa członkowskie alternatywne niezależne organy właściwe, do zapewnienia, aby dostawcy:

• posiadali i wdrożyli odpowiednie strategie zabezpieczające w celu ograniczenia ryzyka wynikającego ze zmian w hurtowych dostawach energii elektrycznej dla rentowności ich umów z odbiorcami, przy jednoczesnym utrzymaniu płynności na rynkach krótkoterminowych i sygnałów cenowych z tych rynków;
• podejmowali wszelkie uzasadnione kroki w celu ograniczenia ryzyka wystąpienia przerw w dostawach.

Ochrona przed wstrzymaniem dostarczania energii elektrycznej

Dyrektywa zmieniająca (UE) 2024/1711 nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia, aby odbiorcy wrażliwi i odbiorcy dotknięci ubóstwem energetycznym byli w pełni chronieni przed wstrzymaniem dostarczania energii elektrycznej, poprzez wprowadzenie odpowiednich środków, w tym zakazu wstrzymywania dostarczania energii elektrycznej lub podjęcie innych równoważnych działań.

Dostęp do przystępnej cenowo energii podczas kryzysu związanego z cenami energii elektrycznej

Na mocy dyrektywy zmieniającej (UE) 2024/1711 Rada Unii Europejskiej, na wniosek Komisji, może stwierdzić regionalny lub ogólnounijny kryzys związany z cenami energii elektrycznej, jeśli spełnione są następujące warunki:

• na hurtowych rynkach energii elektrycznej panują bardzo wysokie średnie ceny – co najmniej 2,5 raza wyższe niż średnia cena z poprzednich pięciu lat i wynoszące co najmniej 180 EUR/MWh – które według przewidywań utrzymają się przez co najmniej sześć miesięcy, przy czym przy obliczaniu średniej ceny z poprzednich pięciu lat nie uwzględnia się tych okresów, w których stwierdzono regionalny lub ogólnounijny kryzys związany z cenami energii elektrycznej;
• występuje gwałtowny wzrost cen detalicznych energii elektrycznej wynoszący około 70 %, który według przewidywań utrzyma się przez co najmniej trzy miesiące.

Uchylenie

Dyrektywa (UE) 2019/944 uchyliła dyrektywę 2009/72/WE od 1 stycznia 2021 r.