Unijny system handlu uprawnieniami do emisji

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Obecny, czwarty etap unijnego systemu ETS obejmuje lata 2021–2030. Unia Europejska wyznaczyła na ten okres nowy, wyższy cel, jakim jest zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 62 % w porównaniu z poziomem z 2005 roku.

System ma zastosowanie do:

• elektrowni;
• wielu różnych energochłonnych sektorów przemysłu;
• lotów na terenie Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) oraz lotów do Szwajcarii i Zjednoczonego Królestwa;
• transportu morskiego (obowiązki ograniczania emisji będą wprowadzane stopniowo w latach 2024–2026);
• emisji:
  • dwutlenku węgla (CO₂),
  • podtlenku azotu,
  • perfluorowęglowodorów,
  • metanu.

Ustanowiono nowy, odrębny system handlu uprawnieniami do emisji obejmujący budynki, transport drogowy i paliwa dla innych sektorów, związanych z działalnością przemysłową nieobjętą istniejącym systemem handlu uprawnieniami do emisji.

Uprawnienia

• Od 1 stycznia 2005 roku operatorzy prowadzący wszystkie rodzaje działalności objęte przepisami muszą co roku przekazywać odpowiednią liczbę uprawnień do emisji pokrywających wielkość emisji gazów cieplarnianych w poprzednim roku (w liczbie jednego uprawnienia na tonę dwutlenku węgla (CO₂) lub równoważną ilość innych silnych gazów cieplarnianych).
• Całkowita liczba uprawnień wydawanych każdego roku w UE jest stopniowo zmniejszana — o 1,74 % w latach 2013–2020 oraz o 2,2 % w latach 2021–2023. W latach 2024–2027 będzie zmniejszana o 4,3 % rocznie, a od 2028 roku o 4,4 % rocznie.
• System bezpłatnych uprawnień został zmieniony w celu rozwiązania problemu ucieczki emisji² poprzez skoncentrowanie się na sektorach obarczonych wysokim ryzykiem przeniesienia produkcji poza UE. W związku z powyższym:
  • bezpłatne uprawnienia będą stopniowo wycofywane według wyższych wskaźników redukcji;
  • został ustanowiony mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 (CBAM), czyli system ustalania cen emisji dwutlenku węgla, który ma zastosowanie do energochłonnych produktów importowanych na terytorium UE — przydział bezpłatnych uprawnień w ramach systemu ETS będzie stopniowo wygaszany do 2034 roku dla sektorów objętych tym mechanizmem.

Sektor lotniczy

• Do końca 2026 roku unijny system handlu uprawnieniami do emisji dwutlenku węgla będzie miał zastosowanie do lotów na terytorium UE/EOG oraz lotów odlatujących do Szwajcarii i Zjednoczonego Królestwa, co oznacza utrzymanie obecnego ograniczonego zakresu geograficznego międzynarodowego stosowania przepisów. Do 1 lipca 2026 roku Komisja Europejska musi przedstawić sprawozdanie oceniające rzetelność mechanizmu kompensacji i redukcji CO2 dla lotnictwa międzynarodowego (CORSIA) ustanowionego przez Organizację Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego. Sprawozdaniu musi towarzyszyć wniosek ustawodawczy dotyczący utrzymania lub rozszerzenia zakresu obowiązywania systemu ETS na loty odlatujące w świetle integralności środowiskowej i ambicji mechanizmu CORSIA w odniesieniu do celów określonych w porozumieniu paryskim. Mechanizm CORSIA będzie miał zastosowanie do lotów poza Europę realizowanych na trasach prowadzących z państw uczestniczących w mechanizmie CORSIA oraz do tych państw.
• Zaktualizowane przepisy przyspieszają wdrażanie zasady zanieczyszczający płaci³ poprzez stopniowe wycofywanie bezpłatnych uprawnień dla sektora lotniczego i wprowadzenie pełnej sprzedaży aukcyjnej w 2026 roku.
• W okresie od 1 stycznia 2024 roku do 31 grudnia 2030 roku 20 milionów uprawnień zostanie zarezerwowanych jako zachęta dla przewoźników lotniczych mająca na celu promowanie odchodzenia od paliw kopalnych.

• Aby wdrożyć tę zachętę, rozporządzenie delegowane (UE) 2025/723 ustanawia szczegółowe zasady rocznego obliczania różnic cen między kwalifikującymi się zrównoważonymi paliwami lotniczymi a naftą kopalną oraz przydziału uprawnień dla przedsiębiorstw lotniczych korzystających z tych paliw:
  • Mechanizm, o wartości ok. 1,6 mld EUR, pomaga zniwelować lukę kosztową między paliwami kopalnymi a kwalifikującymi się paliwami zrównoważonymi;
  • linie lotnicze muszą zgłosić zużycie paliwa do 31 marca, po czym Komisja publikuje różnice cen paliw do 31 maja oraz przydziela uprawnienia do 31 sierpnia każdego roku.

Oddzielny system handlu uprawnieniami do emisji dla budynków, transportu drogowego i dodatkowych sektorów

W celu zachęcenia do redukcji emisji w sektorach transportu drogowego i budownictwa, które nie były objęte istniejącym systemem handlu uprawnieniami do emisji, prawodawcy uzgodnili ustanowienie odrębnego, równoległego systemu handlu uprawnieniami do emisji dla paliw spalanych w tych sektorach, obowiązującego od 2027 roku. W przeciwieństwie do istniejącego systemu ETS, system ETS2 kładzie nacisk na podmioty znajdujące się wyżej w łańcuchu, tzn. na podmioty podlegające opodatkowaniu podatkiem akcyzowym od energii (takie jak składy i dostawcy paliw), nie zaś na końcowych konsumentów paliw. Podmioty objęte systemem ETS2 będą musiały umarzać uprawnienia do swoich potwierdzonych emisji odpowiadające ilościom paliw, które wprowadziły do obrotu. Pomimo tego, że umarzanie uprawnień w ramach systemu ETS2 rozpocznie się dopiero w 2028 roku dla emisji z 2027 roku, monitorowanie i raportowanie emisji rozpocznie się 1 stycznia 2025 roku. Uprawnienia w ramach systemu ETS2 nie będą wymienialne na uprawnienia będące przedmiotem obrotu w istniejącym systemie ETS i będą wprowadzane na rynek wyłącznie w drodze aukcji (bez bezpłatnego przydziału). Całkowita liczba uprawnień wydawanych w ramach systemu ETS2 będzie corocznie zmniejszana o 5,10 % po jego uruchomieniu, a od 2028 roku o 5,38 % rocznie.

Niskoemisyjne mechanizmy finansowania

• Fundusz modernizacyjny wspiera projekty inwestycyjne ukierunkowane na modernizację sektora energii i systemów energetycznych w tych państwach członkowskich UE, w których w 2013 roku produkt krajowy brutto na mieszkańca według cen rynkowych wynosił poniżej 60 % średniej unijnej. Do tej grupy dołączyły trzy państwa członkowskie o niższych dochodach, których produkt krajowy brutto na mieszkańca wyrażony w cenach rynkowych wynosił poniżej 75 % średniej unijnej w latach 2016–2018.
• Fundusz innowacyjny wspiera projekty demonstracyjne innowacyjnych rozwiązań technologicznych i przełomowych innowacji w sektorach objętych systemem EU ETS, co obejmuje nowatorskie odnawialne źródła energii, wychwytywanie i wykorzystywanie dwutlenku węgla oraz magazynowanie energii, koncentrując się na zwiększaniu skali nowych technologii.
• Społeczny Fundusz Klimatyczny ustanowiony rozporządzeniem (UE) 2023/955 (zob. streszczenie) uzupełni wprowadzenie systemu opłat za emisję dwutlenku węgla w sektorach budownictwa i transportu drogowego oraz zapewni państwom członkowskim specjalne środki finansowe na wsparcie najbardziej narażonych grup, w szczególności gospodarstw domowych dotkniętych ubóstwem energetycznym lub transportowym oraz mikroprzedsiębiorstw.

Rola państw członkowskich

Państwa członkowskie są odpowiedzialne za wykonywanie następujących zadań:

• wydawanie uprawnień;
• dopilnowanie, aby podmioty gospodarcze, operatorzy statków powietrznych, przedsiębiorstwa żeglugowe i podmioty podlegające regulacjom corocznie monitorowały i zgłaszały swoje emisje oraz umarzały liczbę uprawnień równą ich całkowitym emisjom w poprzednim roku kalendarzowym;
• sprzedaż na aukcjach wszystkich uprawnień, które nie są przyznawane bezpłatnie lub które nie zostały umieszczone w rezerwie stabilności rynkowej;
• podejmowanie decyzji o sposobie wykorzystania dochodów z aukcji na cele klimatyczne, energetyczne i społeczne;
• przekazywanie Komisji rocznych sprawozdań dotyczących stosowania dyrektywy;
• zapewnianie, że uprawnienia mogą być przenoszone między urządzeniami w UE, a także do państw trzecich, w których są one uznawane;
• wprowadzanie skutecznych kar za wszelkie naruszenia przepisów.

Przepisy dotyczące sprzedaży uprawnień na aukcji

• Akt delegowany, rozporządzenie (UE) 2023/2830, uzupełnia dyrektywę 2003/87/WE przez ustanowienie przepisów dotyczących harmonogramu, kwestii administracyjnych oraz pozostałych aspektów sprzedaży na aukcji uprawnień. Uchyla i zastępuje przepisy ustanowione wcześniej na mocy rozporządzenia (UE) nr 1031/2010 w celu uwzględnienia nowych przepisów i elementów wprowadzonych do dyrektywy 2003/87/WE, w tym rozszerzenia zakresu istniejącego ETS na transport morski oraz wprowadzenia nowego i odrębnego ETS w odniesieniu do sektora budowlanego, sektora transportu drogowego i działalności przemysłowej nieobjętej istniejącym ETS.
• Rozporządzenie delegowane (UE) 2023/2830 dotyczy takich aspektów, jak:
  • założenia aukcji (produkty sprzedawane na aukcji, model aukcji, składanie i wycofywanie ofert, cena rozliczenia aukcji i ustalanie kolejności ofert z taką samą ceną),
  • kalendarz aukcji (harmonogram, częstotliwość i podział wolumenu uprawnień, okoliczności uniemożliwiające przeprowadzenie aukcji, roczne wolumeny uprawnień sprzedawanych na aukcji),
  • dostęp do aukcji,
  • wyznaczanie prowadzącego/prowadzących aukcje i związanych z tym zadań,
  • uprawnienia sprzedawane na aukcji dla funduszu innowacyjnego, funduszu modernizacyjnego, Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz Społecznego Funduszu Klimatycznego,
  • procedury anulowania uprawnień,
  • wyznaczenie wspólnej platformy aukcyjnej i usługi świadczone przez tę platformę na rzecz państw członkowskich i Komisji,
  • wyznaczenie i zadania platform aukcyjnych opt-out (w przypadku, gdy państwo członkowskie nie uczestniczy w wyznaczaniu wspólnej platformy aukcyjnej),
  • zgłaszanie transakcji,
  • płatności oraz transfer wpływów z aukcji,
  • dostarczanie uprawnień sprzedawanych na aukcji,
  • zarządzanie zabezpieczeniem,
  • opłaty i koszty,
  • nadzór nad aukcjami, środki zaradcze i sankcje,
  • przejrzystość i poufność.

Rola Komisji

Komisja:

• przedkłada Parlamentowi Europejskiemu i Radzie Unii Europejskiej coroczne sprawozdanie na temat funkcjonowania systemu EU ETS i realizacji dotyczących go strategii politycznych w dziedzinie klimatu i energii;
• może określać przepisy techniczne niezbędne do stosowania aktu podstawowego;
• utrzymuje niezależny rejestr transakcji, w którym odnotowuje się własność, wydanie, przeniesienie i anulowanie uprawnień.

Każdego roku Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych przedkłada ocenę funkcjonowania rynków handlu uprawnieniami do emisji w UE.