Prawa autorskie i pokrewne w społeczeństwie informacyjnym

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Dyrektywa harmonizuje najważniejsze prawa przyznawane autorom i podmiotom praw pokrewnych (prawo do zwielokrotniania utworu, prawo do publicznego udostępniania i prawo do rozpowszechniania) oraz – w mniejszym stopniu – wyjątki od tych praw i ich ograniczenia. Harmonizuje ona także ochronę środków technologicznych oraz informacji o zarządzaniu prawami, jak również sankcje i środki naprawcze.

Prawo do zwielokrotniania utworu

Państwa członkowskie UE mają przewidzieć wyłączne prawo do zezwalania na bezpośrednie lub pośrednie, tymczasowe lub stałe zwielokrotnianie utworu, przy wykorzystaniu wszelkich środków i w jakiejkolwiek formie, w całości lub częściowo, a także do zabraniania takiego zwielokrotniania:

• dla autorów – w odniesieniu do oryginału i kopii ich utworów;
• dla artystów wykonawców – w odniesieniu do utrwaleń¹ ich przedstawień;
• dla producentów fonogramów – w odniesieniu do ich fonogramów;
• dla producentów pierwszych utrwaleń filmów – w odniesieniu do oryginału i kopii ich filmów;
• dla organizacji radiowych i telewizyjnych – w odniesieniu do utrwaleń ich programów, niezależnie od tego, czy te programy transmitowane są przewodowo czy też bezprzewodowo, włączając drogę kablową lub satelitarną.

Prawo do publicznego udostępniania utworów

Państwa członkowskie mają zapewnić autorom wyłączne prawo do zezwalania na jakiekolwiek publiczne udostępnianie ich utworów lub do zabraniania takiego udostępniania. Obejmuje to podawanie do publicznej wiadomości ich utworów w taki sposób, że osoby postronne mają do nich dostęp w wybranym przez siebie miejscu i czasie.

Ponadto państwa członkowskie mają przewidzieć wyłączne prawo do zezwalania na podawanie do publicznej wiadomości utworów lub do zabraniania takiego podawania:

• dla artystów wykonawców – w odniesieniu do utrwaleń ich przedstawień;
• dla producentów fonogramów – w odniesieniu do ich fonogramów;
• dla producentów pierwszych utrwaleń filmów – w odniesieniu do oryginału i kopii ich filmów;
• dla organizacji radiowych i telewizyjnych – w odniesieniu do utrwaleń ich programów, niezależnie od sposobu transmitowania.

Prawo do rozpowszechniania

• Państwa członkowskie mają przewidzieć dla autorów wyłączne prawo do zezwalania na jakąkolwiek formę publicznego rozpowszechniania oryginału swoich utworów lub ich kopii lub do zabraniania jakiejkolwiek formy takiego rozpowszechniania.
• To prawo do rozpowszechniania wyczerpuje się na obszarze UE w przypadku pierwszej sprzedaży danego przedmiotu lub innego pierwszego przeniesienia własności na obszarze UE przez podmiot praw autorskich lub za jego zezwoleniem.

Wyjątki i ograniczenia

W dyrektywie zawarto wyczerpujący wykaz wyjątków i ograniczeń w odniesieniu do praw w celu umożliwienia wykorzystywania treści chronionych w określonych okolicznościach.

Istnieje obowiązkowy wyjątek od prawa do zwielokrotniania dla niektórych tymczasowych czynności zwielokrotniania, które stanowią integralną i podstawową część procesu technologicznego (kopie tymczasowe) i których celem jest umożliwienie legalnego korzystania z utworu lub innego przedmiotu objętego ochroną lub ich transmisji w sieci wśród osób trzecich przez pośrednika.

• Wszystkie pozostałe wyjątki i ograniczenia odnoszące się do prawa do zwielokrotniania i publicznego udostępniania są fakultatywne (państwa członkowskie mogą, lecz nie muszą, postanowić o ich stosowaniu) i dotyczą zwłaszcza domeny „publicznej”. W przypadku trzech z tych wyjątków, mianowicie reprografii², zwielokrotniania do prywatnego użytku oraz zwielokrotnień programów dokonywanych przez instytucje społeczne, podmioty praw autorskich mają otrzymać godziwą rekompensatę.
• Jeżeli państwa członkowskie przewidują wyjątki i ograniczenia w odniesieniu do prawa do zwielokrotniania, mogą one również dopuścić podobne wyjątki w odniesieniu do prawa do rozpowszechniania.

Ochrona prawna

• Państwa członkowskie zapewniają ochronę prawną przed obchodzeniem skutecznych środków technologicznych w odniesieniu do utworów lub innych przedmiotów objętych ochroną.
• Ta ochrona prawna przysługuje także przed produkcją, przywozem, rozpowszechnianiem i sprzedażą urządzeń oraz świadczeniem usług, jeżeli przyczyniają się one do obchodzenia środków technologicznych.

Ochrona informacji o zarządzaniu prawami

Państwa członkowskie zapewniają ochronę prawną przed osobami, które świadomie bez zezwolenia podjęły jedno z następujących działań:

• usunięcie lub zmiana informacji elektronicznej o zarządzaniu prawami;
• rozpowszechnianie, nadawanie, udostępnianie lub podawanie do publicznej wiadomości utworów lub innych przedmiotów chronionych, z których usunięte zostały elektroniczne informacje o zarządzaniu prawami.

Sankcje i środki naprawcze

Państwa członkowskie mają przewidzieć stosowne sankcje i środki naprawcze w przypadku naruszenia praw zharmonizowanych w dyrektywie. Muszą one zapewnić, aby podmioty praw autorskich mogły wnioskować o wydanie nakazu przeciwko pośrednikom, których usługi są wykorzystywane przez stronę trzecią w celu naruszenia praw autorskich lub pokrewnych.

Zmiany dyrektywy 2001/29/WE

Dyrektywa 2001/29/WE była dwukrotnie zmieniana:

• dyrektywą (UE) 2017/1564, czyli dyrektywą w sprawie dozwolonych sposobów korzystania z określonych utworów chronionych prawem autorskim z korzyścią dla osób niewidomych, osób słabowidzących lub osób z niepełnosprawnościami uniemożliwiającymi zapoznawanie się z drukiem (zob. streszczenie), która służy wprowadzeniu w życie w UE traktatu z Marrakeszu (zob. streszczenie). W tej dyrektywie przewidziano obowiązkowy wyjątek w odniesieniu do praw, które są zharmonizowane na mocy prawa UE i które odnoszą się do sposobów korzystania i utworów objętych zakresem stosowania traktatu z Marrakeszu. Prawa te obejmują w szczególności prawo do zwielokrotniania utworu, jego publicznego komunikowania, publicznego udostępniania, wprowadzania do obrotu i użyczania. W tej dyrektywie zmieniającej doprecyzowano, że art. 5 ust. 3 lit. b) dyrektywy 2001/29/WE, na podstawie którego państwa członkowskie mogą przewidzieć wyjątki lub ograniczenia dla dobra osób z niepełnosprawnością, ma zastosowanie w przypadkach, które nie są objęte regulacją dyrektywy 2017/1564;
• dyrektywą (UE) 2019/790 w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym UE (zob. streszczenie). W art. 24 wyjaśniono, że państwa członkowskie mogą przewidzieć wyjątki i ograniczenia, o których mowa w art. 5 ust. 2 lit. c) i art. 5 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2001/29/WE w odniesieniu do czynności zwielokrotniania dokonywanych przez ogólnodostępne biblioteki, instytucje edukacyjne lub muzea, lub przez archiwa oraz, odpowiednio, w przypadku korzystania wyłącznie w celach zilustrowania w ramach nauczania lub badań naukowych, bez uszczerbku dla wyjątków i ograniczeń przewidzianych w dyrektywie (UE) 2019/790.