Pierwszeństwo prawa europejskiego

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Wyrok Trybunału z 15 lipca 1964 r. w sprawie Flaminio Costa przeciwko ENEL

DLACZEGO WYROK W SPRAWIE COSTA PRZECIWKO ENEL JEST PRZEŁOMOWY?

W wyroku tym Europejski Trybunał Sprawiedliwości (obecnie Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej – TSUE) uznał pierwszeństwo prawa Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) (obecnie Unii Europejskiej – UE) przed prawem krajowym państw członkowskich UE.
Wyrok ten ustanowił zasadę ogólną* prawa wspólnotowego (obecnie unijnego): pierwszeństwo (nazywane też „prymatem” lub „zwierzchnictwem”) prawa unijnego, które gwarantuje jego nadrzędność wobec prawa krajowego państw członkowskich.
Zasada pierwszeństwa ma zapewnić, że prawo unijne będzie jednakowo chronić obywateli w całej UE.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

W orzeczeniu w trybie prejudycjalnym* dotyczącym Traktatu EWG (obecnie Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o funkcjonowaniu UE) Trybunał doprecyzował poniższe kwestie.

W odróżnieniu od zwykłych traktatów międzynarodowych Traktat EWG utworzył europejski system prawny, który stanowi integralną część systemów prawnych państw członkowskich i który jest wiążący dla tych państw.
Wraz z utworzeniem EWG państwa członkowskie przeniosły swoje prawa i obowiązki odpowiadające postanowieniom traktatu z krajowych systemów prawnych do systemu EWG, ograniczyły swoją suwerenność i utworzyły prawodawstwo, któremu podlegają zarówno ich obywatele, jak i one same.
W związku z tym państwa członkowskie nie mogą przyjmować przepisów krajowych sprzecznych z prawem unijnym, nie kwestionując jednocześnie samych podstaw prawnych UE. Jeśli jednak jakieś państwo przyjmie takie przepisy, prawo unijne powinno mieć pierwszeństwo przed prawem krajowym (tj. przeważać nad nim) w postępowaniach prowadzonych przed sądami krajowymi tego państwa.

Wydarzenia przed wydaniem wyroku i po nim

Trybunał Sprawiedliwości wcześniej – w innej przełomowej sprawie z 1963 r. – ustanowił już równie istotną, komplementarną zasadę ogólną prawa unijnego: zasadę bezpośredniego skutku.

Trybunał doprecyzował później w swoim orzecznictwie* zakres stosowania zasady pierwszeństwa.

Ma ona zastosowanie do wszystkich aktów unijnych posiadających moc wiążącą, niezależnie od tego, czy są one częścią prawa pierwotnego (tj. traktaty), prawa wtórnego (dyrektywy, rozporządzenia, decyzje itd.) czy orzecznictwa TSUE.
Dotyczy ona wszelkich aktów krajowych:
- niezależnie od ich charakteru (akty, rozporządzenia, decyzje, zarządzenia, okólniki itd.) i niezależnie od tego, czy wydaje je organ władzy wykonawczej czy ustawodawczej państwa członkowskiego;
- nawet jeśli zostały one przyjęte po danym akcie unijnym (wyrok z 1978 r. w sprawie Amministrazione delle Finanze przeciwko Simmenthal SpA);
- w tym przepisów krajowej konstytucji sprzecznych z prawem unijnym (wyrok z 1970 r. w sprawie Internationale Handelsgesellschaft mbH przeciwko Einfuhr- und Vorratsstelle für Getreide und Futtermittel oraz wyrok z 1984 r. w sprawie Wünsche Handelsgesellschaft przeciwko Republice Federalnej Niemiec, znane odpowiednio jako wyrok Solange I oraz Solange II).

W deklaracji odnoszącej się do pierwszeństwa, dołączonej do Aktu końcowego konferencji międzyrządowej, która przyjęła Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, konferencja:

przypomniała zasadę pierwszeństwa prawa unijnego przed prawem krajowym;
podkreśliła, że stanowi ona podstawową zasadę prawa unijnego, niezależnie od faktu, iż nie została ona włączona do traktatu.

KLUCZOWE POJĘCIA

Zasady ogólne. Nazywane także „prawem pomocniczym”. W przeciwieństwie do prawa pierwotnego i wtórnego są one ustalane głównie przez TSUE i stanowią jedno z niepisanych źródeł prawa unijnego.

Orzeczenie w trybie prejudycjalnym. Orzeczenie wydane przez TSUE w odpowiedzi na zadane przez sąd krajowy pytanie dotyczące wykładni lub ważności prawa unijnego. Jego wydanie przyczynia się więc do jednolitego stosowania prawa unijnego.

Orzecznictwo. Ogół decyzji podejmowanych w oparciu o dotychczasowe rozstrzygnięcia.

GŁÓWNY DOKUMENT

Wyrok Trybunału z dnia 15 lipca 1964 r., Flaminio Costa przeciwko ENEL. Sprawa 6-64 (Wydanie specjalne w języku angielskim 1964 00585).

DOKUMENTY POWIĄZANE

Konferencja, która przyjęła Traktat z Lizbony podpisany w dniu 13 grudnia 2007 r. – A. Deklaracje odnoszące się do postanowień traktatów – 17. Deklaracja odnosząca się do pierwszeństwa (Dz.U. C 115 z 9.5.2008, s. 344).

Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej z dnia 13 grudnia 2007 r. – wersja skonsolidowana (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 47–360).

Wyrok Trybunału (pierwsza izba) z dnia 12 kwietnia 1984 r., Wünsche Handelsgesellschaft GmbH & Co. przeciwko Republice Federalnej Niemiec. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym: Verwaltungsgericht Frankfurt am Main – Niemcy. Grzyby zakonserwowane – Środki ochronne. Sprawa 345/82 (Zbiór Orzeczeń 1984 01995).

Wyrok Trybunału z dnia 9 marca 1978 r., Amministrazione delle Finanze dello Stato przeciwko Simmenthal SpA. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym: Pretura di Susa – Włochy. Niestosowanie przez sąd krajowy ustawy sprzecznej z prawem wspólnotowym. Sprawa 106/77 (Zbiór Orzeczeń 1978 00629).

Wyrok Trybunału z dnia 17 grudnia 1970 r., Internationale Handelsgesellschaft mbH przeciwko Einfuhr- und Vorratsstelle für Getreide und Futtermittel. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym: Verwaltungsgericht Frankfurt am Main – Niemcy. Sprawa 11-70 (Zbiór Orzeczeń 1970 01125).

Ostatnia aktualizacja: 22.10.2021