Prawo autorskie i prawa pokrewne na jednolitym rynku cyfrowym

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Dyrektywa (UE) 2019/790 w sprawie prawa autorskiego na jednolitym rynku cyfrowym

JAKIE SĄ CELE DYREKTYWY?

Dyrektywa skupia się w głównej mierze na trzech celach:

• dostosowanie niektórych kluczowych wyjątków w zakresie prawa autorskiego do środowiska cyfrowego i transgranicznego;
• ulepszenie praktyk w zakresie licencjonowania i zapewnienie szerszego dostępu do treści; oraz
• zapewnienie prawidłowego funkcjonowania rynku prawa autorskiego.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Dyrektywa aktualizuje 11 dyrektyw składających się na zbiór prawodawstwa UE dotyczącego prawa autorskiego, ale ich nie zastępuje. Wśród nich można wymienić:

• dyrektywę 2001/29/WE w sprawie harmonizacji prawa autorskiego w społeczeństwie informacyjnym; oraz
• dyrektywy dotyczące:
  • egzekwowania praw własności intelektualnej (dyrektywa 2004/48/WE);
  • utworów osieroconych (dyrektywa 2012/28/UE); oraz
  • zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi (dyrektywa 2014/26/UE).

Ograniczenia w zakresie prawa autorskiego służące zapewnieniu szerszego dostępu

Dyrektywa ułatwia wykorzystywanie materiałów chronionych prawem autorskim do różnych celów, głównie związanych z dostępem do wiedzy, ponieważ wprowadza obowiązkowe ograniczenia w zakresie prawa autorskiego w celu promowania:

• eksploracji tekstów i danych*;
• cyfrowych sposobów korzystania z utworów z myślą o zilustrowaniu w ramach nauczania; oraz
• zachowywania dziedzictwa kulturowego.

Dyrektywa ułatwia licencjonowanie w celu zapewnienia szerszego dostępu do treści w szczególności przez wprowadzenie:

• nowego systemu ułatwiającego instytucjom dziedzictwa kulturowego, takim jak biblioteki, muzea i archiwa, cyfryzację i rozpowszechnianie, w tym online oraz na skalę transgraniczną w UE, utworów uznanych za niedostępne w obrocie handlowym i znajdujących się w ich zbiorach;
• szczególnego przepisu dotyczącego rozszerzonych licencji zbiorowych i podobnych mechanizmów;
• mechanizmu negocjacji pomagającego zainteresowanym stronom zawierać umowy o udostępnienie utworów audiowizualnych na platformach wideo na żądanie.

W dyrektywie wyjaśniono także, że każdy może, pod pewnymi warunkami, bez ograniczeń korzystać z kopii dzieł sztuki znajdujących się w domenie publicznej (np. fotografii rzeźby, która nie jest już chroniona prawem autorskim) oraz je udostępniać.

Ochrona publikacji prasowych w zakresie sposobów korzystania online

• Wydawcom publikacji prasowych z siedzibą w UE przyznaje się pewne nowe prawa w zakresie sposobów cyfrowego korzystania z ich publikacji prasowych, przy czym te prawa dotyczą jedynie sposobów korzystania przez dostawców usług internetowych. Nie odnoszą się one natomiast do prywatnego lub niekomercyjnego korzystania przez indywidualnych użytkowników. Te nowe prawa nie mają zastosowania do czynności linkowania i bardzo krótkich fragmentów publikacji prasowych.
• Twórcy utworów zamieszczanych w publikacjach prasowych otrzymują odpowiednią część przychodów uzyskiwanych z tytułu korzystania z takich publikacji.

Korzystanie przez platformy udostępniania treści online z treści chronionych

• Dostawcy usług udostępniania treści online uzyskują zezwolenie od podmiotów uprawnionych w celu publicznego udostępnienia utworów zamieszczanych przez ich użytkowników, na przykład w drodze umowy licencyjnej. Jeżeli nie udzielono zezwolenia, platformy mogą uniknąć odpowiedzialności, jeśli dołożą „wszelkich starań”, aby zapewnić brak dostępu na swoich stronach do nieobjętych zezwoleniem treści. Starania te są dokładane w oparciu o odpowiednie i niezbędne informacje przekazane przez podmioty uprawnione.
• Użytkownicy mogą generować treści w celach cytowania, krytyki, recenzowania, karykatury, parodii lub pastiszu, a ponadto mogą korzystać z mechanizmów składania skarg i dochodzenia roszczeń w przypadku sporów dotyczących treści, które zostały błędnie zablokowane lub usunięte z platform.

Godziwe wynagrodzenie twórców i wykonawców

Państwa UE zapewniają stosowanie zasady odpowiedniego i proporcjonalnego wynagrodzenia, w przypadku gdy twórca lub wykonawca udziela licencji lub przenosi swoje prawa do eksploatacji na inny podmiot (np. na wydawcę lub producenta).

Przejrzystość i odwołanie

Twórcy i wykonawcy otrzymują regularnie, co najmniej raz w roku, aktualne, istotne i wyczerpujące informacje na temat eksploatacji swoich utworów i wykonań. Po upływie rozsądnego czasu zaczyna im przysługiwać prawo do odwołania, jeśli utwór lub wykonanie nie są eksploatowane.

Zmiana umów

Pozycja negocjacyjna twórców i wykonawców zostaje wzmocniona. Mogą oni domagać się od strony, z którą zawarli umowę o eksploatację praw, dodatkowego, odpowiedniego i godziwego wynagrodzenia, jeżeli pierwotnie uzgodnione wynagrodzenie jest niewspółmiernie niskie w stosunku do wszystkich późniejszych przychodów uzyskiwanych z eksploatacji utworów.

OD KIEDY DYREKTYWA MA ZASTOSOWANIE?

Dyrektywa ma zastosowanie od dnia 6 czerwca 2019 r., przy czym do porządku krajowego państw UE ma zostać włączona do dnia 7 czerwca 2021 r.

KONTEKST

Więcej informacji:

• Prawo autorskie (Komisja Europejska)
• Jednolity rynek cyfrowy – zestawienie informacji (Komisja Europejska).

KLUCZOWE POJĘCIA

GŁÓWNY DOKUMENT

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/790 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw 96/9/WE i 2001/29/WE (Dz.U. L 130 z 17.5.2019, s. 92–125)

DOKUMENT POWIĄZANY

Dyrektywa 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (Dz.U. L 167 z 22.6.2001, s. 10–19)

Kolejne zmiany dyrektywy 2001/29/WE zostały włączone do tekstu podstawowego. Tekst skonsolidowany ma jedynie wartość dokumentacyjną.

Ostatnia aktualizacja: 12.07.2019