Zwalczanie nadużyć na szkodę interesów finansowych UE za pośrednictwem prawa karnego

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Zakres

Dyrektywa dotyczy:

• nadużyć i innych przestępstw, takich jak korupcja, sprzeniewierzenie lub pranie pieniędzy, wpływających na interesy finansowe UE – tj. budżet UE, budżety unijnych instytucji, organów, urzędów i agencji ustanowionych na mocy traktatów lub budżety bezpośrednio lub pośrednio zarządzane i monitorowane przez te podmioty;
• poważnych przestępstw przeciwko wspólnemu systemowi podatku od wartości dodanej (VAT), takich jak oszustwa karuzelowe związane z VAT¹ przestępstwa uważane są za poważne, gdy są związane z terytorium co najmniej dwóch państw członkowskich UE i wiążą się z wystąpieniem całkowitej szkody w wysokości co najmniej 10 000 000 euro.

Określa również wspólne przepisy dotyczące sankcji i okresów przedawnienia w związku z przestępstwami objętymi tą dyrektywą.

Definicje

Każde z poniższych przestępstw otrzymuje definicję na poziomie unijnym:

• nadużycie, którego dopuszczono się umyślnie w odniesieniu do wydatków związanych lub niezwiązanych z zamówieniami publicznymi, a także dochodów pochodzących z zasobów własnych z tytułu VAT i innych dochodów;
• pranie pieniędzy w rozumieniu dyrektywy (UE) 2015/849 (zob. streszczenie);
• korupcja czynna i bierna, której dopuszczono się umyślnie;
• sprzeniewierzenie, którego dopuszczono się umyślnie.

W dyrektywie określono definicję „urzędnika publicznego” – unijnego i krajowego (w tym państw członkowskich) – której używa się w odniesieniu do definicji prania pieniędzy, korupcji i sprzeniewierzenia.

Przestępstwa w rozumieniu dyrektywy są ścigane przez Prokuraturę Europejską, niezależny organ unijny uprawniony do prowadzania postępowań przygotowawczych i wnoszenia oskarżeń w sprawie tych przestępstw, a także do wnoszenia spraw do właściwych sądów krajowych.

Wspólne podejście

We wszystkich państwach członkowskich (z wyjątkiem Danii i Zjednoczonego Królestwa (¹)):

• wszystkie te przestępstwa karane są jako przestępstwa kryminalne, tak jak usiłowanie oraz podżeganie do ich popełnienia i pomocnictwo w ich popełnieniu;
• osoby prawne² powinny ponosić odpowiedzialność za wszelkie przestępstwa kryminalne popełnione na ich korzyść – z uwzględnieniem możliwości prowadzenia postępowania karnego przeciwko osobom fizycznym, które są sprawcami lub które są wyłącznie odpowiedzialne.

Sankcje

Dyrektywa przewiduje minimalne „skuteczne, proporcjonalne i odstraszające” sankcje karne.

Obejmuje to maksymalny wymiar kary w wymiarze co najmniej 4 lat pozbawienia wolności:

• jeżeli rozmiar szkody finansowej budżetu UE przekracza 100 000 euro;
• w każdym przypadku poważnych przestępstw przeciwko wspólnemu systemowi VAT;
• w przypadku innych poważnych okoliczności określonych w prawie krajowym.

W przypadku przestępstwa prowadzącego do szkody, której wysokość jest niższa niż 10 000 euro, państwa członkowskie mogą przewidzieć sankcje inne niż karne.

W odniesieniu do osób prawnych dyrektywa określa, oprócz grzywien karnych i niemających charakteru karnego, różne inne sankcje.

Popełnienie powyższych przestępstw w ramach organizacji przestępczej w rozumieniu decyzji ramowej 2008/841/WSiSW (zob. streszczenie) stanowi okoliczność obciążającą (przestępstwo będzie uważane za poważniejsze).

Sankcje te nie wykluczają:

• możliwości zastosowania surowszych sankcji w ustawodawstwie krajowym;
• wykonywania przez właściwe organy uprawnień dyscyplinarnych wobec urzędników publicznych.

Ponadto dyrektywa reguluje następujące kwestie:

• zabezpieczenie i konfiskata narzędzi służących do popełnienia przestępstwa i korzyści pochodzących z przestępstw wpływających na budżet UE;
• określenie jurysdykcji w odniesieniu do tych przestępstw;
• minimalne okresy przedawnienia umożliwiające prowadzenie postępowania przygotowawczego i wnoszenie oskarżenia, a także wykonywanie kar nałożonych w wyniku wydania prawomocnego wyroku skazującego za takie przestępstwa.

Współpraca między państwami członkowskimi i instytucjami, organami, urzędami i agencjami UE

• Państwa członkowskie, Prokuratura Europejska, Agencja Unii Europejskiej ds. Współpracy Wymiarów Sprawiedliwości w Sprawach Karnych oraz Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) muszą współpracować ze sobą w zakresie zwalczania przestępstw objętych dyrektywą. OLAF – oraz, w stosownych przypadkach, Agencja Unii Europejskiej ds. Współpracy Wymiarów Sprawiedliwości w Sprawach Karnych – udzielają wsparcia technicznego i operacyjnego potrzebnego do sprawnego koordynowania postępowań przygotowawczych państw członkowskich.
• Jeżeli Europejski Trybunał Obrachunkowy i audytorzy odpowiadający za przeprowadzanie kontroli budżetów instytucji, organów, urzędów i agencji UE lub innych budżetów, którymi te instytucje zarządzają i które kontrolują, powezmą wiadomość o faktach, które można by uznać za przestępstwo na mocy dyrektywy, muszą poinformować o tym Prokuraturę Europejską, OLAF i inne właściwe organy. Państwa członkowskie muszą zapewnić, by ich krajowe organy kontroli czyniły to samo.