–

w imieniu ville de Mons – N. Fortemps i O. Vanleemputten, avocats,

–

w imieniu RM – P. Joassart, avocat,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – D. Martin i D. Recchia, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni klauzuli 4 Porozumienia ramowego dotyczącego pracy w niepełnym wymiarze godzin, zawartego w dniu 6 czerwca 1997 r. (zwanego dalej „porozumieniem ramowym”), które stanowi załącznik do dyrektywy Rady 97/81/WE z dnia 15 grudnia 1997 r. dotyczącej Porozumienia ramowego dotyczącego pracy w niepełnym wymiarze godzin zawartego przez UNICE, CEEP i ETUC (Dz.U. 1998, L 14, s. 9).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu między RM, strażakiem zawodowym, a ville de Mons (Belgia) i Zone de secours Hainaut‑Centre (Belgia) w przedmiocie uwzględnienia przy obliczaniu należnego RM wynagrodzenia jego stażu służby w charakterze strażaka ochotnika.

3

Zgodnie z klauzulą 1 lit. a) porozumienia ramowego jego celem jest „ustanowienie przepisów eliminujących dyskryminację pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin [czasu pracy] oraz poprawiających jakość pracy w niepełnym wymiarze godzin”.

4

Klauzula 2 porozumienia ramowego stanowi:

5

Klauzula 3 porozumienia ramowego stanowi:

„Do celów niniejszego porozumienia:

6

Klauzula 4 porozumienia ramowego stanowi:

[…]”.

7

Dyrektywa 97/81 została transponowana do belgijskiego porządku prawnego przez loi du 5 mars 2002 relative au principe de non‑discrimination en faveur des travailleurs à temps partiel (ustawę z dnia 5 marca 2002 r. w sprawie zasady niedyskryminacji pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin) (Moniteur belge z dnia 13 marca 2002 r., s. 10641, zwaną dalej „ustawą z dnia 5 marca 2002 r.”). Zgodnie z art. 2 tej ustawy stosuje się ją wyłącznie do pracownika, który na podstawie umowy o pracę świadczy pracę za wynagrodzeniem i pod kierownictwem innej osoby, czyli do pracownika związanego umową o pracę.

8

Zgodnie z art. 1 arrêté royal du 20 mars 2002 fixant les dispositions générales relatives à la valorisation pécuniaire des services antérieurs accomplis par des membres volontaires des services publics d’incendie recrutés en tant que membres professionnels (dekretu królewskiego z dnia 20 marca 2002 r. ustanawiającego ogólne przepisy dotyczące uwzględniania okresów wcześniejszej służby ochotników państwowej straży pożarnej zatrudnionych w charakterze strażaków zawodowych (Moniteur belge z dnia 30 marca 2002 r., s. 13592), zmienionego dekretem królewskim z dnia 2 czerwca 2006 r. (Moniteur belge z dnia 22 czerwca 2006 r., s. 31874):

„Ochotnicy państwowej straży pożarnej zatrudnieni w charakterze strażaków zawodowych […] otrzymują wynagrodzenie odpowiadające grupie zaszeregowania, w jakiej zostali zatrudnieni.

[…] [P]rzy obliczaniu tego wynagrodzenia strażakom zawodowym państwowej straży pożarnej zatrudnionym począwszy od dnia 9 kwietnia 2002 r. uwzględnia się do celów obliczenia tego wynagrodzenia staż służby odpowiadający liczbie lat służby w charakterze ochotnika państwowej straży pożarnej.

[…] [P]rzy obliczaniu wynagrodzenia strażaków zawodowych państwowej straży pożarnej, którzy rozpoczęli służbę przed dniem 9 kwietnia 2002 r., może zostać uwzględniony staż służby odpowiadający liczbie lat pełnionej przez nich służby w charakterze ochotnika państwowej straży pożarnej. Wskazane uwzględnienie okresów wcześniejszej służby ma zastosowanie jedynie do służby pełnionej począwszy od dnia 1 stycznia 2005 r.”.

9

Z prac legislacyjnych dotyczących zmiany wspomnianego art. 1 przez dekret królewski z dnia 2 czerwca 2006 r. wynika, że zmiana ta „daje gminom możliwość, nie zobowiązując ich jednak do tego, do przyznania również strażakom, którzy przed wejściem w życie dekretu królewskiego zostali strażakami zawodowymi, stażu służby uwzględniającego wszystkie lata służby świadczonej w charakterze ochotników. Wynika z tego, że nie wszyscy strażacy skorzystają automatycznie z przyznania tego stażu służby […]. W świetle swoich możliwości finansowych każda gmina może podjąć decyzję o zastosowaniu bądź niestosowaniu nowych przepisów”.

10

Artykuł 12 regulaminu administracji i wynagradzania personelu ville de Mons z wyłączeniem nauczycieli (zwanego dalej „regulaminem administracji i wynagradzania personelu ville de Mons”) stanowi:

„Dopuszczalne świadczenia pracy w pełnym wymiarze godzin [czasu pracy] […] mogą zostać uwzględnione w całości.

Dopuszczalne świadczenia pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy […] mogą zostać uwzględnione w wymiarze liczby lat, jakie by odzwierciedlały, gdyby zostały wykonane w pełnym wymiarze godzin, pomnożonej przez ułamek, którego licznikiem jest faktyczna liczba tygodniowych godzin pracy i którego mianownikiem jest liczba tygodniowych godzin pracy odpowiadających świadczeniu w pełnym wymiarze czasu pracy”.

11

Artykuł 13a tego regulaminu stanowi:

„Od dnia 1 lipca 2007 r., w zastosowaniu [dekretu królewskiego z dnia 20 marca 2002 r., zmienionego dekretem królewskim z dnia 2 czerwca 2006 r.], funkcjonariuszom zawodowym straży pożarnej […] dolicza się do okresów służby, od których zależy wyliczenie ich uposażenia, staż służby odpowiadający liczbie lat służby odbytej w charakterze ochotnika państwowej straży pożarnej w następujący sposób:

[…]”.

12

Artykuł 14 ust. 1 regulaminu administracji i wynagradzania personelu ville de Mons przewiduje:

„Przy obliczaniu wynagrodzenia dopuszczalne jest również zaliczenie, na tych samych warunkach, w wymiarze do maksymalnie sześciu lat, pracy w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu w sektorze prywatnym w Belgii lub w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, pod warunkiem że może ona zostać uznana za bezpośrednio użyteczną, to znaczy pozwoliła pracownikowi nabyć doświadczenie przynoszące korzyści w odniesieniu do pełnienia funkcji w administracji […]”.

13

W okresie od dnia 1 stycznia 1982 r. do dnia 31 lipca 2002 r. RM był zatrudniony w charakterze strażaka ochotnika przez ville de Mouscron (Belgia).

14

W tym okresie wykonywał on w ramach umów o pracę w sektorze prywatnym obowiązki kierowcy samochodów ciężarowych od dnia 30 lipca 1990 r. do dnia 11 lutego 1995 r. i od dnia 23 marca 1995 r. do dnia 8 lutego 1998 r., a także strażnika od dnia 9 lutego 1998 r. do dnia 30 marca 2001 r.

15

RM został mianowany zawodowym strażakiem‑kierowcą w ville de Mons, jako stażysta, ze skutkiem od dnia 1 kwietnia 2001 r., a następnie na stałe od dnia 1 kwietnia 2002 r.

16

Przy obliczaniu wynagrodzenia strażaków zawodowych bierze się pod uwagę ich „staż pracy dla celów uposażeniowych”, który zależy od uwzględnienia, pod pewnymi warunkami, wymiaru rzeczywiście świadczonej przez nich pracy w sektorze publicznym i prywatnym.

17

Zgodnie z regulaminem administracji i wynagradzania personelu ville de Mons wspomniane miasto uznało staż pracy dla celów uposażeniowych RM w okresie poprzedzającym jego mianowanie na stanowisko zawodowego strażaka‑kierowcy w następujący sposób:

18

W dniu 1 stycznia 2015 r. służby strażackie w Belgii przeszły z organizacji w obrębie gmin na system „stref”, obejmujący 34 „strefy ratunkowe”, a zawodowi strażacy straży pożarnej pełniący służbę w gminie stali się członkami personelu operacyjnego strefy ratunkowej, do której należy ta gmina.

19

W ten sposób począwszy od tej daty RM był strażakiem w ramach Zone de secours Hainaut‑Centre (strefy ratunkowej Hainaut‑Centre), w której przypisano mu taki sam staż pracy dla celów uposażeniowych jak ten, który został wcześniej uznany przez ville de Mons.

20

W dniu 14 lipca 2015 r. RM zwrócił się do Zone de secours Hainaut‑Centre o sprostowanie wysokości wynagrodzenia z tego powodu, że jego staż pracy dla celów uposażeniowych nabyty w charakterze strażaka ochotnika nie został prawidłowo doliczony. Wniósł on o doliczenie w całości okresu, w którym wykonywał obowiązki strażaka ochotnika, czyli od dnia 1 stycznia 1982 r. do dnia 31 lipca 2002 r., co odpowiada sumie 20 lat i 7 miesięcy, bez uwzględnienia dokładnego wymiaru świadczonej przez niego pracy. Uznał on bowiem, że uwzględnienie tych świadczeń zgodnie z zasadą pro rata temporis prowadzi do stworzenia nieuzasadnionej różnicy w traktowaniu pomiędzy pracownikami zatrudnionymi w pełnym wymiarze czasu pracy a pracownikami zatrudnionymi w niepełnym wymiarze czasu pracy. Uznał on zatem, że przysługuje mu prawo do wynagrodzenia rocznego odpowiadającego najwyższej grupie zaszeregowania, mianowicie wynagrodzenia uwzględniającego staż pracy wynoszący 25 lub więcej lat, ponieważ przy uwzględnieniu wszystkich lat pracy w charakterze strażaka ochotnika jego staż pracy na dzień 1 stycznia 2015 r. wynosił 33 lata.

21

Decyzją z dnia 3 lutego 2016 r. Zone de secours Hainaut‑Centre oddaliła ten wniosek o sprostowanie na podstawie art. 13a regulaminu administracji i wynagradzania personelu ville de Mons, stwierdzając, że skoro RM rozpoczął służbę przed dniem 9 kwietnia 2002 r., jego staż pracy dla celów uposażeniowych nabyty w charakterze strażaka ochotnika powinien zostać doliczony wyłącznie proporcjonalnie do faktycznie świadczonej przez niego pracy.

22

Ponadto w dniu 15 kwietnia 2016 r. RM zażądał od ville de Mons zaległych wynagrodzeń należnych od dnia rozpoczęcia służby, powołując się na argumenty zasadniczo identyczne z argumentami przywołanymi na poparcie wniosku o sprostowanie złożonego do Zone de secours Hainaut‑Centre.

23

W dniu 6 maja 2016 r. ville de Mons oddaliło to żądanie z powodów zasadniczo identycznych co te wskazane przez Zone de secours Hainaut‑Centre i przedstawione w pkt 21 niniejszego wyroku, a mianowicie obowiązku, zgodnie z regulaminem administracji i wynagradzania personelu ville de Mons, uwzględnienia lat służby odbytych w charakterze strażaka ochotnika proporcjonalnie do faktycznie świadczonej pracy.

24

W dniu 23 maja 2016 r. RM wniósł do sądu pracy w Hainaut, wydział w Mons (Belgia) powództwo przeciwko ville de Mons i Zone de secours Hainaut‑Centre.

25

Wyrokiem z dnia 25 lutego 2019 r. sąd ten uwzględnił żądanie RM i orzekł, że lata służby, którą wykonywał on w charakterze strażaka ochotnika, powinny zostać w całości uznane w ramach ustalania jego stażu pracy dla celów uposażeniowych, bez uwzględnienia wymiaru faktycznie świadczonej przez RM pracy.

26

Ville de Mons i Zone de secours Hainaut‑Centre wniosły apelację od tego wyroku do cour du travail de Mons (trybunału pracy w Mons, Belgia).

27

Trybunał ten zauważa, że z wyroku cour constitutionnelle (trybunału konstytucyjnego, Belgia) z dnia 9 lipca 2013 r. wynika, iż strażak ochotnik i strażak zawodowy wykonują podobne funkcje w tej samej organizacji i że w związku z tym należą oni do podobnych kategorii. Zgodnie z tym wyrokiem „strażacy ochotnicy poświęcają część swego wolnego czasu na służbę w straży pożarnej, w którą się angażują […]; otrzymują oni dodatek proporcjonalnie do liczby godzin interwencji, gdzie minimalną podstawą jest średnia godzinowa wynagrodzenia pracowników w tej samej grupie zaszeregowania […], która podlega szczególnemu systemowi zabezpieczenia społecznego”. Z wyroku tego wynika również, że strażacy ochotnicy sprawują działalność dobrowolną jako ochotnicy, w sposób pomocniczy w stosunku do działalności zawodowej lub działalności innego rodzaju, i z tego tytułu podlegają reżimowi i czasowi pracy, który różni się od reżimu i czasu pracy strażaka zawodowego.

28

Ponadto sądy belgijskie, a w szczególności Conseil d’État (rada stanu, Belgia) wskazały, że działalność strażaka ochotnika stanowi działalność pomocniczą, która wpisuje się w stosunek pracy o charakterze statutowym, a nie umownym.

29

Zdaniem sądu odsyłającego określenie stażu pracy dla celów uposażeniowych pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin [czasu pracy] wchodzi w zakres stosowania klauzuli 4 porozumienia ramowego, ponieważ wynagrodzenie stanowi część „warunków zatrudnienia” w rozumieniu tej klauzuli, jak wynika z wyroku z dnia 10 czerwca 2010 r., Bruno i.in (C‑395/08 i C‑396/08, EU:C:2010:329).

30

W tym kontekście sąd ten zauważa również, że chociaż uregulowanie krajowe, które transponowało to porozumienie ramowe do belgijskiego porządku prawnego, a mianowicie ustawa z dnia 5 marca 2002 r., ma zastosowanie wyłącznie do pracowników związanych umową o pracę, uważa on jednak, że strażacy ochotnicy objęci są zakresem tego porozumienia ramowego w zakresie, w jakim ich stosunek pracy jest określony przez prawo krajowe w rozumieniu klauzuli 2 pkt 1 tego porozumienia ramowego.

31

Ponadto okoliczność, że praca świadczona przez RM podlega, od czasu mianowania go na strażaka zawodowego, reżimowi pracy w pełnym wymiarze, w żaden sposób nie stoi na przeszkodzie temu, by powołał się on, w odniesieniu do ustalenia jego stażu pracy dla celów uposażeniowych w odniesieniu do okresu, w którym wykonywał służbę w niepełnym wymiarze czasu pracy, na przepisy dotyczące pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy.

32

Niemniej jednak sąd odsyłający ma wątpliwości co do wykładni klauzuli 4 porozumienia ramowego, a w szczególności co do zakresu zasady pro rata temporis w odniesieniu do ustalenia stażu pracy dla celów uposażeniowych RM.

33

W tych okolicznościach cour du travail de Mons (trybunał pracy w Mons) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy wykładni klauzuli 4 porozumienia ramowego […] należy dokonywać w ten sposób, że nie sprzeciwia się ona uregulowaniu krajowemu, które dla celów obliczenia wynagrodzenia strażaków zawodowych zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy, nakazuje uwzględniać jako staż pracy dla celów uposażeniowych pracę świadczoną w charakterze strażaka ochotnika w niepełnym wymiarze czasu pracy, z uwzględnieniem czasu pracy, czyli czasu faktycznie świadczonej pracy, zgodnie z zasadą pro rata temporis, nie biorąc pod uwagę okresu, w ciągu którego ta praca była świadczona?”.

34

W swoim pytaniu sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy klauzulę 4 porozumienia ramowego należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które dla celów obliczenia wynagrodzenia strażaków zawodowych zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy nakazuje uwzględniać jako staż pracy dla celów uposażeniowych pracę świadczoną w charakterze strażaka ochotnika w niepełnym wymiarze czasu pracy zgodnie z zasadą pro rata temporis, czyli z uwzględnieniem czasu faktycznie świadczonej pracy, a nie w zależności od tego, w jakim okresie była ona świadczona.

35

W pierwszej kolejności należy ustalić, czy spór w postępowaniu głównym jest objęty zakresem stosowania porozumienia ramowego.

36

W tym względzie należy przypomnieć, po pierwsze, że zakres osobowy zastosowania porozumienia ramowego w sprawie pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy jest określony w klauzuli 2 pkt 1 tego porozumienia (wyrok z dnia 1 marca 2012 r., O’Brien, C‑393/10, EU:C:2012:110, pkt 28). Zgodnie z tym postanowieniem owo porozumienie ramowe ma zastosowanie do „pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin [czasu pracy] będących stroną umowy o pracę lub pozostających w stosunku pracy zgodnie z definicją określoną przez ustawę, układ zbiorowy pracy lub praktykę obowiązującą w tym zakresie w każdym państwie członkowskim”.

37

Trybunał orzekł, że pojęcie „pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy będącego stroną umowy o pracę lub pozostającego w stosunku pracy” powinno być interpretowane zgodnie z prawem krajowym (wyrok z dnia 1 marca 2012 r., O’Brien, C‑393/10, EU:C:2012:110, pkt 32). Ponadto z samego brzmienia klauzuli 2 pkt 1 porozumienia ramowego wynika, że zakres stosowania porozumienia został zakreślony szeroko. Co więcej, definicja pojęcia „pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy” w rozumieniu tego porozumienia ramowego, zawarta w jego klauzuli 3 pkt 1, obejmuje ogół pracowników, nie różnicując ich w zależności od tego, czy zatrudniający ich pracodawca należy do sektora publicznego, czy prywatnego (wyrok z dnia 1 marca 2012 r., O’Brien, C‑393/10, EU:C:2012:110, pkt 37 i przytoczone tam orzecznictwo).

38

W niniejszej sprawie sąd odsyłający zauważa, że uregulowanie krajowe transponujące porozumienie ramowe do belgijskiego porządku prawnego, mianowicie ustawa z dnia 5 marca 2002 r., ma zastosowanie wyłącznie do pracowników związanych umową o pracę. Tymczasem sądy belgijskie wskazały, że działalność strażaków ochotników wpisuje się w ramy stosunku pracy o charakterze statutowym, a nie umownym.

39

Jednakże w świetle orzecznictwa przytoczonego w pkt 36 i 37 niniejszego wyroku należy stwierdzić, że – jak podnosi ten sąd – strażacy ochotnicy objęci są porozumieniem ramowym, ponieważ ich stosunek pracy jest określony przez prawo krajowe w rozumieniu klauzuli 2 pkt 1 tego porozumienia ramowego.

40

Po drugie, należny przypomnieć, że klauzula 4 pkt 1 porozumienia ramowego stanowi, że w odniesieniu do warunków zatrudnienia pracownicy zatrudnieni w niepełnym wymiarze czasu pracy nie mogą być traktowani w mniej korzystny sposób niż porównywalni pracownicy zatrudnieni w pełnym wymiarze czasu pracy jedynie z tytułu zatrudnienia w niepełnym wymiarze godzin, o ile odmienne traktowanie nie znajduje uzasadnienia w przyczynach o charakterze obiektywnym.

41

Tymczasem w sporze w postępowaniu głównym RM kwestionuje metodę przyjętą w celu obliczenia wynagrodzenia, które jest mu należne jako strażakowi zawodowemu, to znaczy jako pracownikowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy. W związku z tym powołuje się on na istnienie odmiennego traktowania sprzecznego z klauzulą 4 porozumienia ramowego w zakresie, w jakim stosowanie zasad dotyczących doliczenia do jego stażu pracy dla celów uposażeniowych okresu, w którym wykonywał on służbę strażaka ochotnika w niepełnym wymiarze czasu pracy, ma negatywny wpływ na wysokość tego wynagrodzenia.

42

W tym względzie należy zauważyć, że Trybunał orzekł, iż porozumienie ramowe ma na celu z jednej strony wspieranie zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy, a z drugiej strony eliminację dyskryminacji pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy w stosunku do pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy (wyroki: z dnia 10 czerwca 2010 r., Bruno i in., C‑395/08 i C‑396/08, EU:C:2010:329, pkt 24; a także z dnia 5 maja 2022 r., Universiteit Antwerpen i in., C‑265/20, EU:C:2022:361, pkt 41).

43

W odniesieniu do tych celów klauzulę 4 porozumienia ramowego należy interpretować jako wyrażającą zasadę prawa socjalnego Unii, która nie może być interpretowana zawężająco (wyrok z dnia 10 czerwca 2010 r., Bruno i in., C‑395/08 i C‑396/08, EU:C:2010:329, pkt 32 i przytoczone tam orzecznictwo).

44

Tymczasem sam fakt, że pracownik nabył status pracownika zatrudnionego na czas nieokreślony, nie wyklucza możliwości powołania się przez niego, w określonych okolicznościach, na zasadę niedyskryminacji zapisaną w klauzuli 4 porozumienia ramowego, z uwagi na to, iż podnoszona przez skarżącego dyskryminacja dotyczy okresów służby ukończonych przez niego w charakterze pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy [zob. analogicznie, w odniesieniu do porozumienia ramowego w sprawie pracy na czas określony, zawartego w dniu 18 marca 1999 r. (zwanego dalej „porozumieniem ramowym w sprawie pracy na czas określony”), załączonego do dyrektywy Rady 1999/70/WE z dnia 28 czerwca 1999 r. dotyczącej Porozumienia ramowego w sprawie pracy na czas określony, zawartego przez Europejską Unię Konfederacji Przemysłowych i Pracodawców (UNICE), Europejskie Centrum Przedsiębiorstw Publicznych (CEEP) oraz Europejską Konfederację Związków Zawodowych (ETUC) (Dz.U. 1999, L 175, s. 43), wyrok z dnia 18 października 2012 r., Valenza i in., od C‑302/11 do C‑305/11, EU:C:2012:646, pkt 34, 35 i przytoczone tam orzecznictwo].

45

Wykluczenie z założenia możliwości zastosowania porozumienia ramowego w sytuacji tego rodzaju jak ta, która ma miejsce w sprawie w postępowaniu głównym, oznaczałoby bowiem zawężenie, wbrew celowi nadanemu przytoczonej klauzuli 4, przysługującego objętym nią pracownikom zakresu ochrony przed dyskryminacją i prowadziłoby do niesłusznie zawężającej interpretacji tej klauzuli, niezgodnej z orzecznictwem Trybunału (zob. analogicznie, w odniesieniu do porozumienia ramowego w sprawie pracy na czas określony, wyrok z dnia 18 października 2012 r., Valenza i in., od C‑302/11 do C‑305/11, EU:C:2012:646, pkt 37 i przytoczone tam orzecznictwo)

46

W związku z tym porozumienie ramowe ma zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym, ponieważ RM, mimo że jest obecnie zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy, powołuje się na to porozumienie ramowe w odniesieniu do okresu zatrudnienia w niepełnym wymiarze godzin.

47

Po trzecie, w swoich uwagach na piśmie Komisja twierdzi, powołując się na klauzulę 2 pkt 2 porozumienia ramowego, że RM nie jest objęty zakresem pojęcia „pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze godzin” w rozumieniu tego porozumienia ramowego ze względu na dorywczy charakter wykonywanej przez niego działalności.

48

W tym względzie należy zauważyć, że prawdą jest, iż klauzula 2 pkt 2 porozumienia ramowego pozwala państwom członkowskim lub partnerom społecznym na całkowite lub częściowe wyłączenie spod jego warunków pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy, którzy pracują dorywczo. Jednakże takie wyłączenie nie jest w żadnym wypadku automatyczne, ponieważ podlega, jak przyznaje Komisja, pewnym procedurom i warunkom.

49

Tymczasem żaden element postanowienia odsyłającego ani uwag na piśmie przedłożonych Trybunałowi nie pozwala stwierdzić, że Królestwo Belgii skorzystało z możliwości przewidzianej w tym postanowieniu. W każdym razie to nie do Trybunału, lecz do sądu odsyłającego należy dokonanie niezbędnych ustaleń w celu przeprowadzenia oceny, czy sytuacja taka ma miejsce w zawisłej przed nim sprawie (zob. podobnie wyrok z dnia 12 października 2004 r., Wippel, C‑313/02, EU:C:2004:607, pkt 39).

50

W świetle powyższych rozważań należy stwierdzić, że spór ten jest objęty zakresem stosowania porozumienia ramowego.

51

W drugiej kolejności, dla celów wykładni klauzuli 4 porozumienia ramowego, należy najpierw zbadać, czy rozpatrywany w postępowaniu głównym staż pracy dla celów uposażeniowych wchodzi w zakres pojęcia „warunków zatrudnienia” w rozumieniu tej klauzuli 4 pkt 1.

52

W tym względzie Trybunał orzekł już, że kwestie finansowe, takie jak kwestie dotyczące wynagrodzeń, wchodzą w zakres tego pojęcia (zob. podobnie wyrok z dnia 10 czerwca 2010 r., Bruno i in., C‑395/08 i C‑396/08, EU:C:2010:329, pkt 33).

53

Ponadto zarówno przy ustalaniu elementów składających się na wynagrodzenie, jak i istotności tych elementów właściwe organy krajowe mają obowiązek stosowania wobec pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy zasadę niedyskryminacji, której poświęcona została klauzula 4 porozumienia ramowego (wyrok z dnia wyrok z dnia 10 czerwca 2010 r., Bruno i in., C‑395/08 i C‑396/08, EU:C:2010:329, pkt 40), przy jednoczesnym uwzględnieniu, o ile jest to właściwe, zasady pro rata temporis (wyrok z dnia 10 czerwca 2010 r., Bruno i in., C‑395/08 i C‑396/08, EU:C:2010:329, pkt 38).

54

W niniejszej sprawie z postanowienia odsyłającego wynika, że staż pracy dla celów uposażeniowych jest uwzględniany przy obliczaniu wynagrodzenia strażaków zawodowych, wobec czego stanowi on czynnik decydujący o wysokości tego wynagrodzenia.

55

Tym samym rozpatrywany w postępowaniu głównym staż pracy dla celów uposażeniowych wchodzi w zakres pojęcia „warunków zatrudnienia” w rozumieniu klauzuli 4 porozumienia ramowego.

56

Następnie, aby ocenić, czy sposoby uwzględnienia stażu pracy dla celów uposażeniowych, którego dotyczy postępowanie główne, spełniają wymogi klauzuli 4 porozumienia ramowego, należy przypomnieć, że wymóg równości pracowników zatrudnionych w pełnym i niepełnym wymiarze czasu pracy w odniesieniu do warunków pracy, wynikający z zasady niedyskryminacji przewidzianej w tej klauzuli 4 pkt 1, został ustanowiony bez uszczerbku dla odpowiedniego stosowania zasady pro rata temporis, zgodnie z pkt 2 wspomnianej klauzuli 4 (zob. podobnie postanowienie z dnia 3 marca 2021 r., Fogasa, C‑841/19, EU:C:2021:159, pkt 41, 42 i przytoczone tam orzecznictwo).

57

Uwzględnienie ilości pracy rzeczywiście świadczonej przez pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy w porównaniu z pracownikiem zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy stanowi bowiem obiektywne kryterium w rozumieniu klauzuli 4 pkt 1 porozumienia ramowego, pozwalające na proporcjonalne obniżenie uprawnień i warunków pracy pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy (postanowienie z dnia 3 marca 2021 r., Fogasa, C‑841/19, EU:C:2021:159, pkt 43 i przytoczone tam orzecznictwo).

58

Jak wynika z postanowienia odsyłającego, przepisy będące przedmiotem postępowania głównego przewidują, że w celu obliczenia wynagrodzenia strażaków zawodowych, którzy, tak jak RM, zostali zatrudnieni przed dniem 9 kwietnia 2002 r., dolicza się staż pracy odpowiadający liczbie lat przepracowanych przez nich w charakterze strażaków ochotników, proporcjonalnie do faktycznie świadczonej przez nich pracy.

59

W tej sytuacji zastosowanie w odniesieniu do tych strażaków zawodowych czynnika determinującego wysokość ich wynagrodzenia, takiego jak staż pracy dla celów uposażeniowych, który odpowiada procentowi czasu pracy przepracowanego przez nich jako pracownicy zatrudnieni w niepełnym wymiarze czasu pracy w stosunku do czasu pracy przepracowanego przez pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy wykonujących tę samą pracę, stanowi prawidłowe zastosowanie zasady pro rata temporis w rozumieniu klauzuli 4 pkt 2 porozumienia ramowego (zob. podobnie postanowienie z dnia 3 marca 2021 r., Fogasa, C‑841/19, EU:C:2021:159, pkt 45).

60

W tych okolicznościach należy stwierdzić, że w niniejszej sprawie zastosowanie zasady pro rata temporis w celu ustalenia stażu pracy dla celów uposażeniowych strażaków zawodowych, którzy świadczyli usługi w niepełnym wymiarze czasu pracy jako strażacy ochotnicy, stanowi właściwe zastosowanie tej zasady w rozumieniu klauzuli 4 pkt 2 porozumienia ramowego.

61

Stwierdzenia tego nie podważa okoliczność, podniesiona przez RM w uwagach na piśmie, że w przypadku strażaków zawodowych zatrudnionych po dniu 9 kwietnia 2002 r. uwzględnia się staż pracy dla celów uposażeniowych równy liczbie lat pracy świadczonej przez nich w charakterze strażaków ochotników bez uwzględnienia czasu faktycznie świadczonej pracy.

62

Klauzula 4 pkt 2 porozumienia ramowego przewiduje bowiem, że zasadę pro rata temporis stosuje się tam „gdzie to stosowne”. Postanowienie to nie narzuca zatem stosowania tej zasady ani tym bardziej a fortiori nie uniemożliwia zniesienia jej stosowania w dziedzinie, do której znajdowała ona wcześniej zastosowanie. Stwierdzenie przeciwne byłoby sprzeczne z celami porozumienia ramowego, które służy między innymi, jak stanowi klauzula 1 lit. a), poprawie jakości pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy.

63

W każdym wypadku ewentualne różnice w traktowaniu niektórych kategorii pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy nie są objęte zasadą niedyskryminacji ustanowioną w porozumieniu ramowym (zob. analogicznie, w odniesieniu do porozumienia ramowego w sprawie pracy na czas określony, wyrok z dnia 13 stycznia 2022 r., MIUR i Ufficio Scolastico Regionale per la Campania, C‑282/19, EU:C:2022:3, pkt 72 i przytoczone tam orzecznictwo).

64

Ponadto w odniesieniu do obliczania czasu pracy faktycznie świadczonej przez RM, gdy był on strażakiem ochotnikiem, należy przypomnieć, że w odniesieniu do strażaka ochotnika ville de Nivelles (Belgia) Trybunał orzekł już, że sytuację, w której pracownik jest zobowiązany do spędzenia okresu dyżuru w swoim domu, do pozostawania do dyspozycji pracodawcy i do bycia w stanie dotrzeć do miejsca pracy w ciągu ośmiu minut należy uznać za mieszczące się w pojęciu „czasu pracy” w rozumieniu art. 2 dyrektywy 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 listopada 2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy (Dz.U. 2003, L 299, s. 9). Inaczej jest przy tym w sytuacji, gdy pracownik pełni swój dyżur w tzw. systemie „dyżuru pod telefonem”, który polega na tym, że ów pracownik musi pozostawać stale do dyspozycji pracodawcy bez obowiązku przebywania w miejscu pracy (zob. wyrok z dnia 21 lutego 2018 r., Matzak, C‑518/15, EU:C:2018:82, pkt 60, 65).

65

Wreszcie należy również wyjaśnić, że stwierdzenie zawarte w pkt 60 niniejszego wyroku, zgodnie z którym uregulowanie rozpatrywane w postępowaniu głównym stanowi właściwe zastosowanie zasady pro rata temporis, jest uzależnione od warunku, że ustalenie stażu pracy dla celów uposażeniowych jest bezpośrednio zależne od czasu faktycznie świadczonej pracy przez danego pracownika, a nie wyłącznie od uzyskanego przez pracownika stażu pracy. W tym ostatnim przypadku zasada pro rata temporis nie znajduje bowiem zastosowania (zob. podobnie wyrok z dnia 10 czerwca 2010 r., Bruno i in., C‑395/08 i C‑396/08, EU:C:2010:329, pkt 65, 66).

66

W niniejszej sprawie z postanowienia odsyłającego zdaje się wynikać, że określenie stażu pracy dla celów uposażeniowych RM zależy bezpośrednio od ilości świadczonej przez niego pracy. Tym niemniej to do sądu odsyłającego będzie należało dokonanie niezbędnych ustaleń w tej kwestii.

67

Mając na względzie całość powyższych rozważań, na zadane pytanie należy odpowiedzieć, że klauzulę 4 porozumienia ramowego należy interpretować w ten sposób, że nie stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które dla celów obliczenia wynagrodzenia strażaków zawodowych zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy nakazuje uwzględniać jako staż pracy dla celów uposażeniowych służbę w charakterze strażaka ochotnika w niepełnym wymiarze czasu pracy zgodnie z zasadą pro rata temporis, czyli z uwzględnieniem faktycznie świadczonej pracy.

68

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (siódma izba) orzeka, co następuje:

Klauzula 4 porozumienia ramowego zawartego w dniu 6 czerwca 1997 r., które stanowi załącznik do dyrektywy Rady 97/81/WE z dnia 15 grudnia 1997 r. dotyczącej Porozumienia ramowego dotyczącego pracy w niepełnym wymiarze godzin zawartego przez UNICE, CEEP i ETUC, należy interpretować w ten sposób, że nie stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które dla celów obliczenia wynagrodzenia strażaków zawodowych zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy nakazuje uwzględniać jako staż pracy dla celów uposażeniowych pracę świadczoną w charakterze strażaka ochotnika w niepełnym wymiarze czasu pracy zgodnie z zasadą pro rata temporis, czyli z uwzględnieniem czasu faktycznie świadczonej pracy.