WYROK TRYBUNAŁU (ósma izba)

z dnia 7 września 2016 r. ( *1 )

„Odesłanie prejudycjalne — Ochrona konsumentów — Nieuczciwe praktyki handlowe — Dyrektywa 2005/29/WE — Artykuły 5 i 7 — Oferta wiązana — Sprzedaż komputera wyposażonego w preinstalowane oprogramowanie — Istotna informacja dotycząca ceny — Zaniechanie wprowadzające w błąd — Brak możliwości nabycia przez konsumenta komputera tego samego modelu bez zainstalowanego oprogramowania”

W sprawie C‑310/15

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Cour de cassation (sąd kasacyjny, Francja) postanowieniem z dnia 17 czerwca 2015 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 25 czerwca 2015 r., w postępowaniu:

Vincent Deroo-Blanquart

przeciwko

Sony Europe Limited, następca prawny Sony France SA,

TRYBUNAŁ (ósma izba),

w składzie: D. Šváby, prezes izby, J. Malenovský i M. Safjan (sprawozdawca), sędziowie,

rzecznik generalny: H. Saugmandsgaard Øe,

sekretarz: A. Calot Escobar,

uwzględniając pisemny etap postępowania,

rozważywszy uwagi przedstawione:

w imieniu V. Deroo-Blanquarta przez P. Rémy-Corlay, avocat,

w imieniu Sony Europe Limited, następcy prawnego Sony France SA, przez P. Spinosiego, avocat,

w imieniu rządu francuskiego przez D. Colasa, J. Trabanda oraz S. Ghiandoni, działających w charakterze pełnomocników,

w imieniu rządu belgijskiego przez J.C. Halleux oraz J. Van Holm, działających w charakterze pełnomocników,

w imieniu rządu czeskiego przez M. Smolka, J. Vláčila oraz S. Šindelkovą, działających w charakterze pełnomocników,

w imieniu Komisji Europejskiej przez D. Roussanova, M. Van Hoofa oraz K. Herbout‑Borczak, działających w charakterze pełnomocników,

podjąwszy, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, decyzję o rozstrzygnięciu sprawy bez opinii,

wydaje następujący

Wyrok

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 5 i 7 dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniającej dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady („dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych”) (Dz.U. 2005, L 149, s. 22).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu między Vincentem Deroo-Blanquartem, zamieszkałym we Francji, a Sony Europe Limited (zwaną dalej „spółką Sony”), następcą prawnym Sony France SA, z siedzibą we Francji, w przedmiocie praktyki handlowej polegającej na sprzedaży komputera wyposażonego w preinstalowane oprogramowanie.

Ramy prawne

Prawo Unii

3

Zgodnie z motywami 13, 14, 17 i 18 dyrektywy 2005/29:

„(13)

[…] jeden wspólny ogólny zakaz ustanowiony przez niniejszą dyrektywę obejmuje nieuczciwe praktyki handlowe, które zniekształcają zachowanie gospodarcze konsumentów […]. Ogólny zakaz jest skonkretyzowany przez przepisy w zakresie dwóch zdecydowanie najpowszechniejszych typów praktyk handlowych, mianowicie praktyk handlowych wprowadzających w błąd i agresywnych praktyk handlowych.

(14)

Wskazane jest, aby pojęcie praktyk handlowych wprowadzających w błąd obejmowało te spośród praktyk, w tym reklamę wprowadzającą w błąd, które poprzez wprowadzanie konsumenta w błąd uniemożliwiają mu dokonanie świadomego, a zatem i efektywnego wyboru. W zgodzie z przepisami i praktykami państw członkowskich w dziedzinie reklamy wprowadzającej w błąd, w niniejszej dyrektywie praktyki wprowadzające w błąd dzielą się na działania wprowadzające w błąd i zaniechania wprowadzające w błąd. Odnośnie do zaniechań, niniejsza dyrektywa wyznacza ograniczony zakres podstawowych informacji, które są potrzebne konsumentowi do podjęcia świadomej decyzji dotyczącej transakcji […].

[…]

(17)

W celu zapewnienia większej pewności prawnej wskazane jest zidentyfikowanie tych praktyk handlowych, które są nieuczciwe w każdych okolicznościach. W związku z tym załącznik I zawiera pełen wykaz tego typu praktyk. Są to jedyne praktyki handlowe, które można uznać za nieuczciwe bez konieczności oceny konkretnego przypadku w świetle przepisów art. 5–9 […].

(18)

[…] Zgodnie z zasadą proporcjonalności oraz w celu umożliwienia skutecznego stosowania środków ochrony zawartych w niniejszej dyrektywie [środków ochrony wynikających z tej zasady], [niniejsza dyrektywa] za punkt odniesienia uznaje […] przeciętnego konsumenta, który jest dostatecznie dobrze poinformowany oraz dostatecznie uważny i ostrożny, z uwzględnieniem czynników społecznych, kulturowych i językowych, zgodnie z wykładnią Trybunału Sprawiedliwości […]”.

4

Artykuł 2 tej dyrektywy, zatytułowany „Definicje”, stanowi:

„Do celów niniejszej dyrektywy:

[…]

c)

»produkt« oznacza każdy towar lub usługę […];

d)

»praktyki handlowe stosowane przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów« (zwane dalej również »praktykami handlowymi«) oznaczają każde działanie przedsiębiorcy, jego zaniechanie, sposób postępowania, oświadczenie lub komunikat handlowy, w tym reklamę i marketing, bezpośrednio związane z promocją, sprzedażą lub dostawą produktu do konsumentów;

e)

»istotne zniekształcenie zachowania gospodarczego konsumentów« oznacza wykorzystanie praktyki handlowej w celu znacznego ograniczenia zdolności konsumenta do podjęcia świadomej decyzji i skłonienia go tym samym do podjęcia decyzji dotyczącej transakcji, której inaczej by nie podjął;

[…]

h)

»staranność zawodowa« oznacza standard dotyczący szczególnej wiedzy i staranności, których można w racjonalny sposób oczekiwać od przedsiębiorcy w jego relacjach z konsumentami, zgodnie z uczciwymi praktykami rynkowymi lub ogólną zasadą dobrej wiary w zakresie jego działalności;

i)

»zaproszenie do dokonania zakupu« oznacza komunikat handlowy, który określa cechy produktu i jego cenę w sposób właściwy dla użytego środka komunikacji handlowej i umożliwia w ten sposób konsumentowi dokonanie zakupu;

[…]

k)

»decyzja dotycząca transakcji« oznacza każdą podejmowaną przez konsumenta decyzję co do tego, czy, jak i na jakich warunkach dokona zakupu, zapłaci za produkt w całości lub w części, zatrzyma produkt, rozporządzi nim lub wykona uprawnienie umowne związane z produktem, bez względu na to, czy konsument postanowi dokonać czynności, czy też powstrzymać się od jej dokonania;

[…]”.

5

Artykuł 3 tej dyrektywy, zatytułowany „Zakres zastosowania”, stanowi w ust. 1:

„Niniejszą dyrektywę stosuje się do nieuczciwych praktyk handlowych w rozumieniu art. 5, stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów przed zawarciem transakcji handlowej dotyczącej produktu, w trakcie jej zawierania oraz po jej zawarciu”.

6

Artykuł 4 tej samej dyrektywy, zatytułowany „Rynek wewnętrzny”, stanowi:

„Państwa członkowskie nie mogą ograniczać swobody świadczenia usług ani swobodnego przepływu towarów z przyczyn związanych z dziedziną zbliżoną niniejszą dyrektywą [związanych z dziedziną, w której celem niniejszej dyrektywy jest zbliżenie obowiązujących przepisów]”.

7

Artykuł 5 dyrektywy 2005/29, zatytułowany „Zakaz nieuczciwych praktyk handlowych”, brzmi następująco:

„1.   Nieuczciwe praktyki handlowe są zabronione.

2.   Praktyka handlowa jest nieuczciwa, jeżeli:

a)

jest sprzeczna z wymogami staranności zawodowej;

i

b)

w sposób istotny zniekształca lub może w sposób istotny zniekształcić zachowanie gospodarcze względem produktu przeciętnego konsumenta, do którego dociera bądź do którego jest skierowana, lub przeciętnego członka grupy konsumentów, jeżeli praktyka handlowa skierowana jest do określonej grupy konsumentów.

[…]

4.   Za nieuczciwe uznaje się w szczególności praktyki handlowe, które:

a)

wprowadzają w błąd w rozumieniu art. 6 i 7,

lub

b)

są agresywne w rozumieniu art. 8 i 9.

5.   Załącznik I zawiera wykaz praktyk handlowych, które uznaje się za nieuczciwe w każdych okolicznościach […]”.

8

Artykuł 6 tej dyrektywy, zatytułowany „Działania wprowadzające w błąd”, stanowi w ust. 1:

„Praktykę handlową uznaje się za wprowadzającą w błąd, jeżeli zawiera ona fałszywe informacje i w związku z tym jest niezgodna z prawdą lub w jakikolwiek sposób, w tym poprzez wszystkie okoliczności jej prezentacji, wprowadza lub może wprowadzić w błąd przeciętnego konsumenta, nawet jeżeli informacje te w odniesieniu do jednego lub większej liczby wymienionych niżej elementów są zgodne z rzeczywistością, i która w każdym przypadku powoduje lub może spowodować podjęcie przez konsumenta decyzji dotyczącej transakcji, której inaczej by nie podjął:

[…]”.

9

Artykuł 7 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Zaniechania wprowadzające w błąd”, stanowi:

„1.   Praktykę handlową uznaje się za wprowadzającą w błąd, jeżeli w konkretnym przypadku, biorąc pod uwagę wszystkie jej cechy i okoliczności oraz ograniczenia środka przekazu, pomija ona istotne informacje potrzebne przeciętnemu konsumentowi, stosownie do okoliczności, do podjęcia świadomej decyzji dotyczącej transakcji i tym samym powoduje lub może powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej transakcji, której inaczej by nie podjął.

2.   Za wprowadzające w błąd uznaje się również zaniechanie, jeżeli, uwzględniając szczegółowe postanowienia ust. 1, przedsiębiorca zataja lub w sposób niejasny, niezrozumiały, dwuznaczny lub z opóźnieniem przekazuje istotne informacje, o których mowa w tym ustępie, lub nie ujawnia komercyjnego celu praktyki, jeżeli nie wynika on jasno z kontekstu i jeżeli powoduje to lub może spowodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej transakcji, której inaczej by nie podjął.

[…]

4.   W przypadku zaproszenia do dokonania zakupu za istotne uważa się następujące informacje, jeżeli nie wynikają one jasno z kontekstu:

a)

istotne cechy produktu, w takim zakresie, w jakim jest to właściwe dla danego środka przekazu i produktu;

[…]

c)

cena wraz z podatkami lub, w przypadku gdy charakter produktu nie pozwala w sposób racjonalny na wcześniejsze obliczenie ceny, sposób, w jaki cena jest obliczana, jak również, w odpowiednich przypadkach, wszelkie dodatkowe opłaty za transport, dostawę lub usługi pocztowe lub, w sytuacji, gdy wcześniejsze obliczenie tych opłat nie jest w sposób racjonalny możliwe, informacja o możliwości powstania takich dodatkowych kosztów;

[…]”.

10

Załącznik I do dyrektywy 2005/29, który zawiera wykaz praktyk handlowych uznawanych za nieuczciwe w każdych okolicznościach, wymienia w pkt 29, pośród agresywnych praktyk handlowych, następującą praktykę:

„Żądanie natychmiastowej lub odroczonej zapłaty za produkty […], które zostały dostarczone przez przedsiębiorcę, ale nie zostały zamówione przez konsumenta (dostawa niezamówiona) […]”.

Prawo francuskie

11

Artykuł L. 111‑1 code de la consommation (kodeksu konsumenckiego) w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym stanowił:

„Przedsiębiorca będący sprzedawcą towarów lub usługodawcą powinien, przed zawarciem umowy, umożliwić konsumentowi zapoznanie się z istotnymi cechami towaru lub usługi”.

12

Artykuł L. 113‑3 akapit pierwszy tego kodeksu w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym przewidywał:

„Sprzedawca lub usługodawca mają obowiązek poinformowania konsumenta, poprzez umieszczenie stosownego oznaczenia, etykiety, wywieszki albo w inny odpowiedni sposób, o cenie, a także o ewentualnych ograniczeniach odpowiedzialności umownej oraz szczególnych warunkach sprzedaży zgodnie z zasadami określonymi w rozporządzeniach ministra […]”.

13

Zgodnie z art. L. 120‑1 code de la consommation w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym:

„Zakazane jest stosowanie nieuczciwych praktyk handlowych. Praktyka handlowa jest nieuczciwa, jeżeli jest sprzeczna z wymogami staranności zawodowej i w istotny sposób zniekształca lub może zniekształcić zachowanie rynkowe konsumenta, który jest dostatecznie dobrze poinformowany oraz dostatecznie uważny i ostrożny, względem towaru lub usługi.

[…]

II. –

Nieuczciwymi praktykami handlowymi są w szczególności praktyki handlowe wprowadzające w błąd określone w art. L. 121‑1 i art. L. 121‑1‑1 oraz agresywne praktyki handlowe określone w art. L. 122‑11 i art. L. 122‑11‑1”.

14

Artykuł L. 121‑1 code de la consommation w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym brzmiał następująco:

„I. –

Praktykę handlową uznaje się za wprowadzającą w błąd, jeśli zachodzi ona w następujących okolicznościach:

[…]

Polega na przekazywaniu nieprawdziwych lub mogących wprowadzić w błąd twierdzeń lub udzielaniu nieprawdziwych lub mogących wprowadzić w błąd wskazówek i informacji […].

[…]

II. –

Praktykę handlową uznaje się również za wprowadzającą w błąd, jeśli, biorąc pod uwagę ograniczenia zastosowanego środka przekazu i towarzyszące jej okoliczności, pomija ona, zataja lub w sposób niezrozumiały, dwuznaczny lub z opóźnieniem przekazuje istotne informacje lub nie ujawnia komercyjnego celu praktyki, jeżeli nie wynika on jasno z kontekstu.

[…]

W każdym stanowiącym skierowane do konsumenta zaproszenie do dokonania zakupu komunikacie handlowym, który określa cenę oferowanego towaru i jego cechy albo cenę i cechy oferowanej usługi, za istotne uznaje się następujące informacje:

Podstawowe cechy towaru lub usługi;

[…]

Cenę wraz z podatkami i ponoszoną przez konsumenta opłatą za dostawę bądź, w wypadku braku możliwości ich wcześniejszego obliczenia, sposób, w jaki są obliczane;

[…]

III.

– Ustęp I ma zastosowanie do praktyk dotyczących przedsiębiorców”.

15

Artykuł L. 122‑1 akapit pierwszy code de la consommation w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym stanowił:

„Zakazuje się odmowy konsumentowi, bez uzasadnionej przyczyny, sprzedaży produktu albo świadczenia na jego rzecz usługi oraz uzależniania sprzedaży danego produktu od zakupu wymaganej ilości lub od jednoczesnego zakupu innego produktu lub innej usługi, jak również uzależniania świadczenia usługi od zamówienia innej usługi lub zakupu produktu”.

16

Artykuł L. 122‑1 akapit pierwszy tego kodeksu w brzmieniu obowiązującym od dnia 19 maja 2011 r. do dnia 30 czerwca 2016 r. stanowił:

„Zakazuje się odmowy konsumentowi, bez uzasadnionej przyczyny, sprzedaży produktu albo świadczenia na jego rzecz usługi oraz uzależniania sprzedaży danego produktu od zakupu wymaganej ilości lub od jednoczesnego zakupu innego produktu lub innej usługi, jak również uzależnianie świadczenia usługi od zamówienia innej usługi lub zakupu produktu, jeśli owe uzależnianie stanowi nieuczciwą praktykę handlową w rozumieniu art. L. 120‑1”.

17

Artykuł L. 122‑3 akapit pierwszy owego kodeksu w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym brzmiał następująco:

„Zakazuje się dostawy towarów lub świadczenia usług uprzednio niezamówionych przez konsumenta, jeśli za dostawę lub świadczenie żądana jest zapłata. Na konsumencie, który z naruszeniem tego zakazu otrzymuje towary lub na rzecz którego świadczone są usługi, nie spoczywa żaden obowiązek”.

Postępowanie główne i pytania prejudycjalne

18

Z akt sprawy rozpatrywanej w postępowaniu głównym wynika, że w dniu 27 grudnia 2008 r. V. Deroo‑Blanquart nabył we Francji komputer przenośny marki Sony, model VAIO VGN‑NR38E, wyposażony w preinstalowane oprogramowanie, takie jak, po pierwsze, system operacyjny Microsoft Windows Vista wersja Home Premium, a po drugie, szereg programów użytkowych.

19

Przy pierwszym uruchomieniu owego komputera V. Deroo-Blanquart odmówił przystąpienia do „Umowy licencyjnej użytkownika końcowego” (EULA) systemu operacyjnego, wyświetlonej na monitorze tego komputera, i w dniu 30 grudnia 2008 r. zażądał od spółki Sony zwrotu części ceny zakupu komputera odpowiadającej kosztowi preinstalowanego oprogramowania.

20

Pismem z dnia 8 stycznia 2009 r. spółka Sony odmówiła żądanego zwrotu i stwierdziła, że komputery VAIO tworzą z preinstalowanymi oprogramowaniami jedną i niepodzielną ofertę. W następstwie dyskusji spółka Sony w dniu 15 kwietnia 2009 r. zaproponowała V. Deroo‑Blanquartowi unieważnienie sprzedaży i zwrot na jego rzecz całości ceny zakupu, czyli 549 EUR, w zamian za zwrot zakupionego sprzętu.

21

Vincent Deroo-Blanquart nie przyjął owej propozycji i w dniu 17 lutego 2011 r. pozwał spółkę Sony do tribunal d'instance d’Asnières (sądu pierwszej instancji w Asnières, Francja) o zapłatę w szczególności kwoty 450 EUR tytułem zryczałtowanego odszkodowania za preinstalowane oprogramowanie oraz kwoty 2500 EUR z tytułu szkody poniesionej wskutek stosowania nieuczciwych praktyk handlowych.

22

Wyrokiem z dnia 13 września 2012 r. tribunal d'instance d’Asnières (sąd pierwszej instancji w Asnières) oddalił wszystkie żądania V. Deroo‑Blanquarta.

23

Vincent Deroo-Blanquart odwołał się od tego wyroku do cour d'appel de Versailles (sądu apelacyjnego w Wersalu, Francja).

24

Wyrokiem z dnia 5 listopada 2013 r. sąd ten utrzymał w mocy zaskarżony wyrok i stwierdził, że sporna sprzedaż nie stanowiła ani nieuczciwej praktyki handlowej w postaci sprzedaży wymuszonej będącej praktyką zakazaną w każdych okolicznościach, ani praktyki handlowej w postaci nieuczciwej sprzedaży wiązanej, ani też praktyki handlowej wprowadzającej w błąd lub agresywnej.

25

Vincent Deroo-Blanquart wniósł od wyroku cour d'appel de Versailles (sądu apelacyjnego w Wersalu) skargę kasacyjną do Cour de cassation (sądu kasacyjnego, Francja).

26

Uznawszy, że mające zastosowanie przepisy prawa krajowego mieszczą się w zakresie stosowania dyrektywy 2005/29, Cour de cassation (sąd kasacyjny) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)

Czy art. 5 i 7 dyrektywy 2005/29 należy interpretować w ten sposób, że oferta wiązana polegająca na sprzedaży komputera wyposażonego w preinstalowane oprogramowanie, w sytuacji gdy producent komputerów, za pośrednictwem swojego dystrybutora, dostarczył informacje dotyczące każdego z preinstalowanych programów, lecz nie określił ceny każdego z tych elementów, stanowi nieuczciwą praktykę handlową wprowadzającą w błąd?

2)

Czy art. 5 dyrektywy 2005/29 należy interpretować w ten sposób, że oferta wiązana polegająca na sprzedaży komputera wyposażonego w preinstalowane oprogramowanie stanowi nieuczciwą praktykę handlową, w sytuacji gdy producent nie pozostawia konsumentowi innego wyboru niż akceptacja tego oprogramowania lub odstąpienie od umowy sprzedaży?

3)

Czy art. 5 dyrektywy 2005/29 należy interpretować w ten sposób, że oferta wiązana polegająca na sprzedaży komputera wyposażonego w preinstalowane oprogramowanie stanowi nieuczciwą praktykę handlową, w sytuacji gdy konsument nie ma możliwości nabycia od tego samego producenta komputera bez zainstalowanego oprogramowania?”.

W przedmiocie pytań prejudycjalnych

W przedmiocie pytań drugiego i trzeciego

27

Poprzez pytania drugie i trzecie, które należy zbadać łącznie i w pierwszej kolejności, sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy praktyka handlowa polegająca na sprzedaży komputera wyposażonego w preinstalowane oprogramowanie, przy braku możliwości nabycia przez konsumenta komputera tego samego modelu bez preinstalowanego oprogramowania, stanowi nieuczciwą praktykę handlową w rozumieniu art. 5 ust. 2 dyrektywy 2005/29.

28

W tym względzie należy na wstępie przypomnieć, że oferty wiązane, które opierają się na powiązaniu w jednej ofercie co najmniej dwóch różnych produktów lub usług, są działaniami handlowymi wyraźnie wpisującymi się w ramy strategii handlowej podmiotów gospodarczych, a ich bezpośrednim celem jest promocja i zwiększenie sprzedaży prowadzonej przez te podmioty. Wynika z tego, że są one praktykami handlowymi w rozumieniu art. 2 lit. d) dyrektywy 2005/29, a zatem są objęte jej zakresem stosowania (zob. podobnie wyrok z dnia 23 kwietnia 2009 r., VTB‑VAB i Galatea, C‑261/07 i C‑299/07, EU:C:2009:244, pkt 50).

29

Poza tym, jak zostało to wyjaśnione w sposób wyraźny w motywie 17 dyrektywy 2005/29, jedynie praktyki handlowe wymienione w wyczerpującym wykazie zawartym w załączniku I do tej dyrektywy uznaje się za nieuczciwe w każdych okolicznościach, bez poddawania ich ocenie w ramach konkretnego przypadku na podstawie art. 5–9 tej dyrektywy (wyrok z dnia 19 września 2013 r., CHS Tour Services, C‑435/11, EU:C:2013:574, pkt 38 i przytoczone tam orzecznictwo).

30

Tymczasem Trybunał orzekł w tym względzie, że oferty wiązane nie należą do praktyk wymienionych w załączniku I do dyrektywy 2005/29 i że dyrektywa ta sprzeciwia się mającemu charakter ogólny i prewencyjny zakazowi składania ofert wiązanych niezależnemu od jakiejkolwiek weryfikacji ich nieuczciwego charakteru na podstawie kryteriów określonych w art. 5–9 owej dyrektywy (wyrok z dnia 23 kwietnia 2009 r., VTB‑VAB i Galatea, C‑261/07 i C‑299/07, EU:C:2009:244, pkt 57, 62).

31

Zatem ewentualny nieuczciwy charakter praktyk handlowych takich jak praktyki sporne w postępowaniu głównym należy przeanalizować w świetle treści i ogólnej systematyki art. 5–9 tej dyrektywy (zob. podobnie wyrok z dnia 23 kwietnia 2009 r., VTB‑VAB i Galatea, C‑261/07 i C‑299/07, EU:C:2009:244, pkt 58).

32

W tym względzie praktyka handlowa może zostać uznana za nieuczciwą w rozumieniu art. 5 ust. 2 dyrektywy 2005/29 tylko pod podwójnym warunkiem, po pierwsze, że jest sprzeczna z wymogami staranności zawodowej, a po drugie, że w sposób istotny zniekształca lub może zniekształcić zachowanie gospodarcze przeciętnego konsumenta względem produktu (zob. wyrok z dnia 19 grudnia 2013 r., Trento Sviluppo i Centrale Adriatica, C‑281/12, EU:C:2013:859, pkt 28). W tym kontekście należy przypomnieć, że przyjętym w tej dyrektywie kryterium oceny jest, zgodnie z jej motywem 18, przeciętny konsument, który jest dostatecznie dobrze poinformowany oraz dostatecznie uważny i ostrożny, z uwzględnieniem czynników społecznych, kulturowych i językowych.

33

Rodzi się zatem w pierwszej kolejności pytanie, czy w okolicznościach takich jak te rozpatrywane w postępowaniu głównym przedsiębiorca oferujący do sprzedaży jedynie komputery wyposażone w preinstalowane oprogramowanie narusza wymogi staranności zawodowej oznaczającej, zgodnie z art. 2 lit. h) dyrektywy 2005/29, standard dotyczący szczególnej wiedzy i staranności, których można w racjonalny sposób oczekiwać od przedsiębiorcy w jego relacjach z konsumentami, zgodnie z uczciwymi praktykami rynkowymi lub ogólną zasadą dobrej wiary w dziedzinie jego działalności.

34

Należy zatem ustalić, czy zachowania przedsiębiorcy naruszają ewentualnie uczciwe praktyki rynkowe lub ogólną zasadę dobrej wiary w dziedzinie jego działalności, w tym wypadku produkcji sprzętu informatycznego przeznaczonego dla szerokiego kręgu nabywców, w świetle uzasadnionych oczekiwań przeciętnego konsumenta.

35

W niniejszej sprawie z postanowienia odsyłającego wynika w szczególności, że sprzedaż przez spółkę Sony komputerów wyposażonych w preinstalowane oprogramowanie odpowiada wyłaniającym się z analizy rozpatrywanego rynku oczekiwaniom znacznej części konsumentów, którzy wolą nabyć wyposażony w ten sposób komputer nadający się do natychmiastowego użycia, aniżeli nabyć oddzielnie komputer i oprogramowanie. Ponadto, również wedle tego postanowienia, przed dokonaniem zakupu komputera spornego w postępowaniu głównym V. Deroo‑Blanquart jako konsument został należycie poinformowany za pośrednictwem dystrybutora spółki Sony o tym, że w komputerze dokonano preinstalacji oprogramowania, oraz o dokładnych cechach każdego z preinstalowanych programów. Wreszcie, po dokonaniu zakupu, przy pierwszym uruchomieniu wspomnianego komputera spółka Sony dała V. Deroo‑Blanquartowi wybór między przystąpieniem do „Umowy licencyjnej użytkownika końcowego”, w celu wykorzystania wspomnianego oprogramowania, a odstąpieniem od umowy sprzedaży.

36

W tym względzie Trybunał uściślił już, że w sytuacji prawidłowego poinformowania konsumenta oferta wiązana obejmująca różne produkty lub usługi może spełniać przesłanki uczciwości ustanowione przez dyrektywę 2005/29 (zob. wyrok z dnia 23 kwietnia 2009 r., VTB‑VAB i Galatea, C‑261/07 i C‑299/07, EU:C:2009:244, pkt 66).

37

W tym kontekście należy zaznaczyć, że okoliczności, takie jak te wskazane w pkt 35 niniejszego wyroku, a mianowicie między innymi prawidłowe poinformowanie konsumenta, zgodność oferty wiązanej z oczekiwaniami znacznej części konsumentów, a także umożliwienie konsumentowi zaakceptowania wszystkich elementów tej oferty bądź odstąpienia od umowy sprzedaży, mogą spełniać przesłanki uczciwych praktyk rynkowych lub ogólnej zasady dobrej wiary w dziedzinie produkcji sprzętu informatycznego przeznaczonego dla szerokiego kręgu nabywców, jako że przedsiębiorca daje w ten sposób dowód dochowania staranności względem konsumenta. W konsekwencji sąd krajowy winien wziąć je pod uwagę w ramach dokonywanej przez siebie ogólnej oceny całości okoliczności sprawy rozpatrywanej w postępowaniu głównym pod kątem poszanowania wymogów staranności zawodowej.

38

W drugiej kolejności należy zbadać, czy praktyka handlowa polegająca na sprzedaży komputera wyposażonego w preinstalowane oprogramowanie, przy braku możliwości nabycia przez konsumenta komputera tego samego modelu bez preinstalowanego oprogramowania, skutkuje bądź może skutkować istotnym zniekształceniem zachowania gospodarczego przeciętnego konsumenta względem produktu, a mianowicie, zgodnie z art. 2 lit. e) dyrektywy 2005/29, znacznym ograniczeniem zdolności konsumenta do podjęcia świadomej decyzji i skłonieniem go tym samym do podjęcia decyzji dotyczącej transakcji, której inaczej by on nie podjął.

39

W tym względzie z postanowienia odsyłającego wynika, że, jak zostało zaznaczone w pkt 35 niniejszego wyroku, przed dokonaniem zakupu konsument został należycie poinformowany, iż rozpatrywany w postępowaniu głównym model komputera nie został wprowadzony na rynek bez preinstalowanego oprogramowania.

40

Jeśli chodzi o wyjaśnienia udzielone konsumentowi, należy podkreślić, że dla konsumenta fundamentalne znaczenie ma uzyskanie przed zawarciem umowy informacji o warunkach umownych i skutkach zawarcia tej umowy. To w szczególności na podstawie tych informacji wspomniany konsument podejmuje decyzję, czy zamierza związać się warunkami umownymi sformułowanymi uprzednio przez przedsiębiorcę (wyrok z dnia 30 kwietnia 2014 r., Kásler i Káslerné Rábai, C‑26/13, EU:C:2014:282, pkt 70).

41

Zatem w ramach badania drugiej przesłanki ustanowionej w art. 5 ust. 2 dyrektywy 2005/29 sąd krajowy powinien ustalić, czy w okolicznościach takich jak te rozpatrywane w postępowaniu głównym – a mianowicie w sytuacji gdy konsument został należycie poinformowany przed dokonaniem zakupu, że model komputera będącego przedmiotem sprzedaży nie został wprowadzony na rynek bez preinstalowanego oprogramowania, i gdy w konsekwencji konsument ów miał w zasadzie swobodę wyboru innego modelu komputera, innej marki, o porównywalnych parametrach technicznych, sprzedawanego bez oprogramowania albo z innym oprogramowaniem – zdolność tego konsumenta do podjęcia świadomej decyzji dotyczącej transakcji została znacznie ograniczona.

42

Mając na względzie powyższe uwagi, na pytania drugie i trzecie należy odpowiedzieć, że praktyka handlowa polegająca na sprzedaży komputera wyposażonego w preinstalowane oprogramowanie, przy braku możliwości nabycia przez konsumenta komputera tego samego modelu bez preinstalowanego oprogramowania, nie stanowi jako taka nieuczciwej praktyki handlowej w rozumieniu art. 5 ust. 2 dyrektywy 2005/29, chyba że praktyka taka jest sprzeczna z wymogami staranności zawodowej oraz w sposób istotny zniekształca lub może zniekształcić zachowanie gospodarcze przeciętnego konsumenta względem tego produktu, co winien ocenić sąd krajowy przy uwzględnieniu specyficznych okoliczności sprawy rozpatrywanej w postępowaniu głównym.

W przedmiocie pytania pierwszego

43

Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy w ramach oferty wiązanej, która polega na sprzedaży komputera wyposażonego w preinstalowane oprogramowanie, brak wskazania ceny każdego z preinstalowanych programów stanowi praktykę handlową wprowadzającą w błąd w rozumieniu art. 5 ust. 4 lit. a) i art. 7 dyrektywy 2005/29.

44

W tym względzie należy przypomnieć, że art. 5 ust. 4 lit. a) tej dyrektywy przewiduje, iż wprowadzające w błąd praktyki handlowe mogą mieć postać działań wprowadzających w błąd w rozumieniu art. 6 wspomnianej dyrektywy albo zaniechań wprowadzających w błąd w rozumieniu jej art. 7.

45

I tak, zgodnie z art. 7 ust. 1 dyrektywy 2005/29 praktykę handlową uznaje się za wprowadzającą w błąd, jeżeli w konkretnym przypadku, biorąc pod uwagę wszystkie jej cechy i okoliczności oraz ograniczenia zastosowanego środka przekazu, pomija ona istotne informacje potrzebne przeciętnemu konsumentowi do podjęcia świadomej decyzji dotyczącej transakcji i tym samym powoduje lub może powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta takiej decyzji dotyczącej transakcji, której inaczej by on nie podjął. Artykuł 7 ust. 4 lit. c) tej dyrektywy stanowi, że za istotną uważa się informację o cenie wraz z podatkami.

46

Z brzmienia tego ostatniego przepisu wynika zatem, że za istotną informację uważa się cenę produktu oferowanego do sprzedaży, czyli całkowitą cenę produktu, a nie cenę każdego z jego elementów. Z powyższego należy wywieść, że przepis ten zobowiązuje przedsiębiorcę do wskazania ceny całkowitej danego produktu.

47

W tym wypadku, jak wynika z postanowienia odsyłającego, V. Deroo‑Blanquart został poinformowany o całkowitej cenie całości złożonej z komputera wyposażonego w preinstalowane oprogramowanie. Niemniej jednak sąd odsyłający zmierza do ustalenia, czy w specyficznym wypadku oferty wiązanej dotyczącej komputera i szeregu preinstalowanych programów cena różnych elementów składających się na całość będącą przedmiotem takiej oferty może również stanowić istotne informacje.

48

W tym względzie, niezależnie od tego, że informacja na temat elementów całkowitej ceny nie została wymieniona wśród informacji, jakie art. 7 ust. 4 dyrektywy 2005/29 uznaje za istotne, należy podkreślić, iż zgodnie z motywem 14 tej dyrektywy istotną informację stanowi podstawowa informacja, która jest potrzebna konsumentowi do podjęcia świadomej decyzji dotyczącej transakcji.

49

Poza tym z art. 7 ust. 1 wspomnianej dyrektywy wynika, że istotny charakter informacji należy oceniać w świetle kontekstu, w jaki wpisuje się praktyka handlowa, oraz biorąc pod uwagę wszystkie jej cechy.

50

Tymczasem w tym wypadku, jak wynika z postanowienia odsyłającego, komputer będący przedmiotem sprzedaży rozpatrywanej w postępowaniu głównym był w każdym razie oferowany do sprzedaży jedynie wyposażony w preinstalowane oprogramowanie. W świetle odpowiedzi udzielonej na pytania drugie i trzecie taka praktyka handlowa nie stanowi jako taka nieuczciwej praktyki handlowej w rozumieniu art. 5 ust. 2 dyrektywy 2005/29.

51

W konsekwencji, zważywszy na kontekst oferty wiązanej polegającej na sprzedaży komputera wyposażonego w preinstalowane oprogramowanie, brak wskazania ceny każdego z preinstalowanych programów nie może ani przeszkodzić konsumentowi w podjęciu świadomej decyzji dotyczącej transakcji, ani spowodować podjęcia przez konsumenta decyzji dotyczącej transakcji, której inaczej by on nie podjął. W konsekwencji cena każdego z preinstalowanych programów nie stanowi istotnej informacji w rozumieniu art. 7 ust. 4 dyrektywy 2005/29.

52

Mając na względzie powyższe uwagi, na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, że w ramach oferty wiązanej polegającej na sprzedaży komputera wyposażonego w preinstalowane oprogramowanie brak wskazania ceny każdego z preinstalowanych programów nie stanowi praktyki handlowej wprowadzającej w błąd w rozumieniu art. 5 ust. 4 lit. a) i art. 7 dyrektywy 2005/29.

W przedmiocie kosztów

53

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

 

Z powyższych względów Trybunał (ósma izba) orzeka, co następuje:

 

1)

Praktyka handlowa polegająca na sprzedaży komputera wyposażonego w preinstalowane oprogramowanie, przy braku możliwości nabycia przez konsumenta komputera tego samego modelu bez preinstalowanego oprogramowania, nie stanowi jako taka nieuczciwej praktyki handlowej w rozumieniu art. 5 ust. 2 dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniającej dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady („Dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych”), chyba że praktyka taka jest sprzeczna z wymogami staranności zawodowej oraz w sposób istotny zniekształca lub może zniekształcić zachowanie gospodarcze przeciętnego konsumenta względem tego produktu, co winien ocenić sąd odsyłający przy uwzględnieniu specyficznych okoliczności sprawy rozpatrywanej w postępowaniu głównym.

 

2)

W ramach oferty wiązanej polegającej na sprzedaży komputera wyposażonego w preinstalowane oprogramowanie brak wskazania ceny każdego z preinstalowanych programów nie stanowi praktyki handlowej wprowadzającej w błąd w rozumieniu art. 5 ust. 4 lit. a) i art. 7 dyrektywy 2005/29.

 

Podpisy


( *1 ) Język postępowania: francuski.