Sprawa C‑310/14
Nike European Operations Netherlands BV
przeciwko
Sportland Oy
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Helsingin hovioikeus)
„Odesłanie prejudycjalne — Rozporządzenie (WE) nr 1346/2000 — Artykuły 4 i 13 — Postępowanie upadłościowe — Czynności prawne dokonane z pokrzywdzeniem wierzycieli — Powództwo o zwrot kwot wypłaconych przed datą wszczęcia postępowania upadłościowego — Prawo państwa członkowskiego wszczęcia postępowania upadłościowego — Prawo innego państwa członkowskiego regulujące sporną czynność prawną — „Czynność prawna niepodlegająca w takim przypadku w żaden sposób zaskarżeniu” na podstawie tego prawa — Ciężar dowodu”
Streszczenie – wyrok Trybunału (szósta izba) z dnia 15 października 2015 r.
Prawo Unii Europejskiej — Wykładnia — Teksty wielojęzyczne — Jednolita wykładnia — Rozbieżności pomiędzy różnymi wersjami językowymi — Kontekst i cel danego uregulowania jako punkt odniesienia
(rozporządzenie Rady nr 1346/2000, art. 13)
Współpraca sądowa w sprawach cywilnych — Postępowanie upadłościowe — Rozporządzenie nr 1346/2000 — Czynności prawne dokonane z pokrzywdzeniem wierzycieli — Prawo właściwe — Wyjątek od zasady ogólnej stosowania lex fori concursus — Przesłanki stosowania — Akt zaskarżalny na podstawie lex causae — Obowiązek uwzględnienia wszystkich okoliczności sprawy
(rozporządzenie Rady nr 1346/2000, art. 13)
Współpraca sądowa w sprawach cywilnych — Postępowanie upadłościowe — Rozporządzenie nr 1346/2000 — Czynności prawne dokonane z pokrzywdzeniem wierzycieli — Prawo właściwe — Wyjątek od zasady ogólnej stosowania lex fori concursus — Przesłanki stosowania — Akt zaskarżalny na podstawie lex causae — Ciężar dowodu spoczywający na pozwanym, przeciw któremu skierowano powództwo o stwierdzenie nieważności czynności dłużnika lub o uznanie jej za bezskuteczną
(rozporządzenie Rady nr 1346/2000, art. 13)
Współpraca sądowa w sprawach cywilnych — Postępowanie upadłościowe — Rozporządzenie nr 1346/2000 — Czynności prawne dokonane z pokrzywdzeniem wierzycieli — Prawo właściwe — Wyjątek od zasady ogólnej stosowania lex fori concursus — Przesłanki stosowania — Akt zaskarżalny na podstawie lex causae — Ciężar dowodu określony w rozporządzeniu — Brak przepisów proceduralnych — Stosowanie prawa krajowego — Przesłanka — Poszanowanie zasad równoważności i skuteczności
(rozporządzenie Rady nr 1346/2000, art. 13)
Współpraca sądowa w sprawach cywilnych — Postępowanie upadłościowe — Rozporządzenie nr 1346/2000 — Czynności prawne dokonane z pokrzywdzeniem wierzycieli — Prawo właściwe — Wyjątek od zasady ogólnej stosowania lex fori concursus — Przesłanki stosowania — Akt zaskarżalny na podstawie lex causae — Ocena w świetle całości przepisów i zasad tego prawa
(rozporządzenie Rady nr 1346/2000, art. 13)
Współpraca sądowa w sprawach cywilnych — Postępowanie upadłościowe — Rozporządzenie nr 1346/2000 — Czynności prawne dokonane z pokrzywdzeniem wierzycieli — Prawo właściwe — Wyjątek od zasady ogólnej stosowania lex fori concursus — Przesłanki stosowania — Akt zaskarżalny na podstawie lex causae — Ciężar dowodu spoczywający na pozwanym, przeciw któremu skierowano powództwo o stwierdzenie nieważności czynności dłużnika lub o uznanie jej za bezskuteczną — Ciężar dowodu spoczywający na wnioskodawcy jedynie po wykazaniu przez pozwanego niezaskarżalnego charakteru danego aktu
(rozporządzenie Rady nr 1346/2000, art. 13)
Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 17)
Artykuł 13 rozporządzenia nr 1346/2000 w sprawie postępowania upadłościowego należy interpretować w ten sposób, że jego zastosowanie jest uzależnione od warunku, aby dana czynność nie mogła zostać zaskarżona na podstawie prawa właściwego dla tej czynności (lex causae), przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy.
W istocie art. 13 owego rozporządzenia ma na celu ochronę uzasadnionych oczekiwań osoby, która odniosła korzyść z czynności dokonanej z pokrzywdzeniem ogółu wierzycieli, stanowiąc, że owa czynność będzie nadal podlegała – nawet po wszczęciu postępowania upadłościowego – prawu, które było dla niej właściwe w chwili jej dokonania, a mianowicie lex causae. Z owego celu wynika jasno, że zastosowanie tego artykułu wymaga uwzględnienia wszystkich okoliczności sprawy. Uzasadnione oczekiwania nie mogą bowiem być oparte na fakcie, że po wszczęciu postępowania upadłościowego ocena ważności czynności będzie dokonywana bez uwzględnienia tych okoliczności, mimo że w wypadku niewszczęcia takiego postępowania należałoby uwzględnić owe okoliczności.
Ponadto obowiązek ścisłej wykładni wyjątku określonego w art. 13 wspomnianego rozporządzenia stoi na przeszkodzie rozszerzającej wykładni zakresu zastosowania tego przepisu, która to rozszerzająca wykładnia umożliwiłaby osobie, która odniosła korzyść z czynności dokonanej z pokrzywdzeniem ogółu wierzycieli, uniknąć zastosowania lex fori concursus poprzez powołanie się wyłącznie w sposób abstrakcyjny na brak możliwości zaskarżenia danej czynności na podstawie przepisu lex causae.
(por. pkt 19–22; pkt 1 sentencji)
Dla celów stosowania art. 13 rozporządzenia nr 1346/2000 w sprawie postępowania upadłościowego i w sytuacji, gdyby pozwany, przeciw któremu skierowano powództwo o stwierdzenie nieważności lub bezskuteczności czynności, powołał się na przepis prawa właściwego dla tej czynności (lex causae), zgodnie z którym czynność ta podlega zaskarżeniu wyłącznie w okolicznościach określonych w tym przepisie, to ten pozwany powinien powołać się na nieistnienie takich okoliczności oraz wykazać owo nieistnienie.
Z samego brzmienia art. 13 tego rozporządzenia wynika bowiem, że to pozwany, przeciw któremu skierowano powództwo o stwierdzenie nieważności lub bezskuteczności czynności, powinien wykazać, że owa czynność nie podlega zaskarżeniu na podstawie lex causae. Ponadto – stanowiąc, iż to pozwany musi wykazać, że rozpatrywana czynność w żaden sposób nie podlega zaskarżeniu i to przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy – wspomniany art. 13 przynajmniej w sposób dorozumiany wymaga także, aby ów pozwany wykazał zarówno istnienie okoliczności faktycznych pozwalających na stwierdzenie, iż dana czynność nie podlega zaskarżeniu, jak i brak wszelkiej okoliczności, która mogłaby stać na przeszkodzie wyprowadzeniu takiego wniosku.
(por. pkt 25, 31; pkt 2 sentencji)
O ile art. 13 rozporządzenia nr 1346/2000 w sprawie postępowania upadłościowego wyraźnie reguluje rozkład ciężaru dowodu, o tyle nie zawiera on przepisów odnoszących się do szczególnych aspektów proceduralnych. A zatem ów art. 13 nie zawiera przepisów dotyczących między innymi szczegółowych warunków przeprowadzania dowodów, środków dowodowych dopuszczalnych przed właściwym sądem krajowym lub zasad regulujących ocenę przez ten sąd mocy dowodowej przedstawionych mu dowodów.
Tymczasem wobec braku harmonizacji tych przepisów w prawie Unii, ich ustanowienie należy do wewnętrznego porządku prawnego państw członkowskich na mocy zasady autonomii proceduralnej tych państw, jednak pod warunkiem, że przepisy te nie są mniej korzystne niż przepisy w przypadku podobnych spraw o charakterze krajowym (zasada równoważności) oraz że praktycznie nie uniemożliwiają lub nie czynią nadmiernie uciążliwym wykonywania praw przyznanych przez prawo Unii (zasada skuteczności).
Ta ostatnia zasada stoi na przeszkodzie, po pierwsze, zastosowaniu krajowych przepisów proceduralnych, które uniemożliwiłyby w praktyce lub nadmiernie utrudniłyby skorzystanie z art. 13 rozporządzenia nr 1346/2000, ustanawiając zbyt rygorystyczne reguły, w szczególności jeśli chodzi o przedstawienie dowodu przeciwnego wykazującego brak określonych okoliczności. Po drugie, owa zasada stoi na przeszkodzie niewystarczająco wymagającym krajowym regułom dowodowym, których zastosowanie w praktyce skutkowałoby odwróceniem określonego w art. 13 wspomnianego rozporządzenia ciężaru dowodu.
Jednakże zwykła trudność, aby wykazać istnienie okoliczności, w których lex causae wyklucza zaskarżenie spornej czynności – lub w danym wypadku nieistnienie określonych w lex causae okoliczności, w których czynność ta może zostać zaskarżona – sama w sobie nie narusza zasady skuteczności, lecz raczej odpowiada wymogowi dokonywania ścisłej wykładni wspomnianego przepisu.
(por. pkt 27–30)
Artykuł 13 rozporządzenia nr 1346/2000 w sprawie postępowania upadłościowego należy interpretować w ten sposób, że wyrażenie „ta czynność prawna w żaden sposób nie podlega zaskarżeniu” dotyczy, obok przepisów prawa właściwego dla tej czynności (lex causae) stosowanych w dziedzinie upadłości, także wszystkich ogólnych przepisów i zasad tego prawa.
W istocie art. 13 wspomnianego rozporządzenia ma na celu ochronę uzasadnionych oczekiwań osoby, która odniosła korzyść z czynności dokonanej z pokrzywdzeniem ogółu wierzycieli, stanowiąc, że owa czynność nadal podlega lex causae, nawet po wszczęciu postępowania upadłościowego. Ponadto zastosowanie tego art. 13 na rzecz takiej osoby wymaga uwzględnienia wszystkich okoliczności sprawy.
Cel polegający na ochronie uzasadnionych oczekiwań oraz konieczność uwzględnienia wszystkich okoliczności sprawy wymagają zaś takiej wykładni art. 13 tego rozporządzenia, aby wspomniana osoba musiała wykazać, iż rozpatrywana czynność nie podlega zaskarżeniu ani na podstawie przepisów lex causae stosowanych w dziedzinie upadłości, ani na podstawie samego lex causae, rozpatrywanego w całości.
Po pierwsze, brzmienie art. 13 rozporządzenia nr 1346/2000 przemawia bowiem jasno na rzecz takiej wykładni, mając na względzie, że przepis ten wymaga od osoby, która skorzystała z czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, wykazania, iż czynność ta „w żaden sposób” nie podlega zaskarżeniu. Po drugie, uzasadnione oczekiwania nie mogą opierać się na fakcie, że czynność, która podlega zaskarżeniu na podstawie ogólnego przepisu lub ogólnej zasady lex causae, po wszczęciu postępowania upadłościowego będzie oceniana wyłącznie w świetle przepisów lex causae stosowanych w dziedzinie upadłości.
(por. pkt 33–36; pkt 3 sentencji)
Artykuł 13 rozporządzenia nr 1346/2000 w sprawie postępowania upadłościowego należy interpretować w ten sposób, że pozwany, przeciw któremu skierowano powództwo o stwierdzenie nieważności lub bezskuteczności czynności, musi wykazać, iż prawo właściwe dla tej czynności (lex causae), rozpatrywane w całości, nie pozwala na kwestionowanie wspomnianej czynności.
W istocie art. 13 tego rozporządzenia, zgodnie z którym to pozwany powinien powołać się na nieistnienie okoliczności umożliwiających zaskarżenie tej czynności na podstawie lex causae oraz wykazać owo nieistnienie, nie rozróżnia przepisów lex causae stosowanych w dziedzinie upadłości oraz przepisów i zasad lex causae stosowanych w innych dziedzinach, lecz przepis ten stanowi, iż to wspomniany pozwany musi wykazać, że dana czynność „w żaden sposób” nie podlega zaskarżeniu. Z brzmienia tego artykułu wynika zatem jasno, że należy go interpretować w ten sposób, iż tenże pozwany musi wykazać, że lex causae, rozpatrywane w całości, nie pozwala zaskarżyć tej czynności.
Taki wniosek odpowiada zasadzie zgodnie z którą art. 13 rozporządzenia nr 1346/2000 należy interpretować ściśle i odpowiada celowi tego art. 13 polegającemu na ochronie uzasadnionych oczekiwań osoby, która odniosła korzyść z czynności dokonanej z pokrzywdzeniem ogółu wierzycieli – wspomniany art. 13 stanowi bowiem, że czynność ta nadal podlega prawu, które było dla niej właściwe w dniu jej dokonania.
Sąd krajowy rozpatrujący powództwo o stwierdzenie nieważności czynności dłużnika lub o uznanie jej za bezskuteczną może stwierdzić, że to powód musi przedstawić dowód istnienia przepisu lub zasady wspomnianego prawa, zgodnie z którymi czynność ta podlega zaskarżeniu, wyłącznie wtedy, gdy sąd ten stwierdzi, iż w świetle zwykle stosowanych przezeń przepisów krajowego prawa procesowego pozwany w pierwszej kolejności rzeczywiście wykazał, że zgodnie ze wspomnianym prawem dana czynność nie podlega zaskarżeniu.
(por. pkt 38–41, 45; pkt 4 sentencji)