—

w imieniu Nickel & Goeldner Spedition GmbH przez F. Heemanna, advokatas,

—

w imieniu „Kintra” UAB przez V. Onačka, advokatas,

—

w imieniu rządu litewskiego przez D. Kriaučiūnasa oraz G. Taluntytė, działających w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu rządu niemieckiego przez T. Henzego, J. Möllera oraz J. Kemper, działających w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu rządu szwajcarskiego przez M. Jametti, działającą w charakterze pełnomocnika,

—

w imieniu Komisji Europejskiej przez A. Steiblytė oraz M. Wilderspina, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 3 ust. 1 i art. 44 ust. 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie postępowania upadłościowego (Dz.U. L 160, s. 1) oraz art. 1 ust. 2 lit. b) i art. 71 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2001, L 12, s. 1).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu między Nickel & Goeldner Spedition GmbH (zwaną dalej „Nickel & Goeldner Spedition”), spółką prawa niemieckiego a „Kintra” UAB (zwaną dalej „Kintrą”), spółką prawa litewskiego postawioną w stan likwidacji, w przedmiocie zapłaty, tytułem głównym, kwoty 194077,76 litów litewskich (LTL) należnej z tytułu usług międzynarodowego przewozu towarów.

3

Zgodnie z motywem 6 rozporządzenie nr 1346/2000 ogranicza się do „przepisów dotyczących właściwości dla wszczynania postępowań upadłościowych oraz wydawania orzeczeń bezpośrednio na podstawie postępowań upadłościowych i ściśle związanych z takimi postępowaniami”.

4

Artykuł 3 ust. 1 tego rozporządzenia, dotyczący jurysdykcji międzynarodowej, ustanawia następującą podstawową zasadę ustalania jurysdykcji:

„Sądy państwa członkowskiego, na terytorium którego znajduje się główny ośrodek podstawowej działalności dłużnika, są właściwe dla wszczęcia postępowania upadłościowego. W przypadku spółek i osób prawnych domniemywa się, że głównym ośrodkiem ich podstawowej działalności jest siedziba określona w statucie, chyba że zostanie przeprowadzony dowód przeciwny”.

5

Artykuł 44 ust. 3 lit. a) tego rozporządzenia przewiduje:

„Niniejszego rozporządzenia nie stosuje się:

6

Zgodnie z brzmieniem motywu 7 rozporządzenia nr 44/2001 „[p]rzedmiotowy zakres zastosowania niniejszego rozporządzenia powinien rozciągać się, pominąwszy kilka dokładnie określonych dziedzin prawa, na zasadniczą część prawa cywilnego i handlowego”.

7

Artykuł 1 tego rozporządzenia w następujący sposób określa zakres jego zastosowania:

„1.   Niniejsze rozporządzenie ma zastosowanie w sprawach cywilnych i handlowych, niezależnie od rodzaju sądu. Nie obejmuje ono w szczególności spraw podatkowych, celnych i administracyjnych.

2.   Niniejszego rozporządzenia nie stosuje się do:

[…]

[…]”.

8

W odniesieniu do reguł ustalania właściwości art. 2 ust. 1 tego rozporządzenia ustanawia następującą podstawową zasadę:

„Z zastrzeżeniem przepisów niniejszego rozporządzenia osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane, niezależnie od ich obywatelstwa, przed sądy tego państwa członkowskiego”.

9

W zakresie postępowań mających za przedmiot umowy lub roszczenia wynikające z umów art. 5 pkt 1 tego rozporządzenia przewiduje szczególną regułę sformułowaną w sposób następujący:

„Osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, może być pozwana w innym państwie członkowskim:

10

Artykuł 71 ust. 1 rozporządzenia nr 44/2001, który odnosi się do stosunku do konwencji dotyczących spraw szczególnych (dalej zwanych „konwencjami szczególnymi”), których stronami są państwa członkowskie, stanowi:

„Niniejsze rozporządzenie nie narusza konwencji, których państwa członkowskie są stronami i które w sprawach szczególnych regulują jurysdykcję, uznawanie lub wykonywanie orzeczeń”.

11

Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów, sporządzona w Genewie w dniu 19 maja 1956 r., zmieniona protokołem sporządzonym w Genewie w dniu 5 lipca 1978 r. (zwana dalej „CMR”), stosownie do swojego art. 1 ust. 1 ma zastosowanie „do wszelkiej umowy o zarobkowy przewóz drogowy towarów pojazdami, niezależnie od miejsca zamieszkania i przynależności państwowej stron, jeżeli miejsce przyjęcia przesyłki do przewozu i miejsca przewidziane dla jej dostawy […] znajdują się w dwóch różnych krajach, z których przynajmniej jeden jest krajem umawiającym się”.

12

CMR została wynegocjowana w ramach Europejskiej Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych. Do CMR przystąpiło ponad 50 państw, a wśród nich Republika Litewska, Republika Federalna Niemiec i Republika Francuska.

13

Zgodnie z art. 31 ust. 1 CMR:

„We wszystkich sporach, które wynikają z przewozów podlegających niniejszej konwencji, powód może wnosić sprawę do sądów umawiających się krajów, określonych przez strony w drodze wspólnego porozumienia, a ponadto do sądów kraju, na którego obszarze:

i nie może wnosić sprawy do innych sądów”.

14

W dniu 28 maja 2009 r. Vilniaus apygardos teismas (sąd okręgowy w Wilnie) wszczął postępowanie upadłościowe wobec Kintry, której statutowa siedziba położona jest na Litwie.

15

Syndyk masy upadłości Kintry wystąpił do Vilniaus apygardos teismas o wydanie wobec Nickel & Goeldner Spedition, której statutowa siedziba położona jest w Niemczech, nakazu zapłaty, tytułem głównym, kwoty 194077,76 LTL należnej z tytułu usług międzynarodowego przewozu towarów wykonanych przez Kintrę na rzecz Nickel & Goeldner Spedition między innymi we Francji i w Niemczech.

16

Zdaniem syndyka Kintry właściwość Vilniaus apygardos teismas opiera się na art. 14 ust. 3 Įmonių bankroto įstatymas (litewskiej ustawy „Prawo o upadłości przedsiębiorstw”). Nickel & Goeldner Spedition zakwestionowała tę właściwość, podnosząc, że spór należy do zakresu zastosowania art. 31 CMR i rozporządzenia nr 44/2001.

17

Wyrokiem z dnia 29 sierpnia 2011 r. Vilniaus apygardos teismas uwzględnił powództwo syndyka Kintry, uznawszy, że właściwość tego sądu wynika z przepisów Įmonių bankroto įstatymas i przepisów rozporządzenia nr 1346/2000.

18

Orzeczeniem z dnia 6 czerwca 2012 r. Lietuvos apeliacinis teismas (sąd apelacyjny Litwy) utrzymał w mocy wyrok sądu pierwszej instancji. Uznał on, że spór jest objęty wyjątkiem dla spraw dotyczących upadłości przewidzianym w art. 1 ust. 2 lit. b) rozporządzenia nr 44/2001 i że sąd właściwy do jego rozpoznania należy określić zgodnie z art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 1346/2009 i przepisami Įmonių bankroto įstatymas.

19

Rozpatrujący skargę Lietuvos Aukščiausiasis Teismas (sąd najwyższy Litwy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

20

Przez swoje pierwsze pytanie sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy powództwo o zapłatę należności z tytułu wykonania usług przewozu, wytoczone przez syndyka przedsiębiorstwa w upadłości, wyznaczonego w ramach postępowania upadłościowego wszczętego w państwie członkowskim i skierowane przeciwko podmiotowi, na rzecz którego usługi te zostały wykonane, mającemu siedzibę w innym państwie członkowskim, wchodzi w zakres zastosowania rozporządzenia nr 1346/2000, czy też rozporządzenia nr 44/2001.

21

W tym względzie należy przypomnieć, że opierając się w szczególności na materiałach przygotowawczych odnoszących się do Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 1972, L 299, s. 32), która została zastąpiona rozporządzeniem nr 44/2001, Trybunał orzekł, że to ostatnie rozporządzenie i rozporządzenie nr 1346/2000 należy wykładać w taki sposób, by uniknąć wszelkiego nakładania się zakresów ustanowionych tymi aktami przepisów oraz wszelkich luk prawnych. Zatem powództwa wyłączone z zakresu zastosowania rozporządzenia nr 44/2001 na podstawie jego art. 1 ust. 2 lit. b) jako dotyczące „upadłości, układów i innych podobnych postępowań” należą do zakresu zastosowania rozporządzenia nr 1346/2000. Symetrycznie powództwa niewchodzące w zakres zastosowania art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 1346/2000 należą do zakresu zastosowania rozporządzenia nr 44/2001 (wyrok F‑Tex, C‑213/10, EU:C:2012:215, pkt 21, 29, 48).

22

Trybunał wyjaśnił również, że jak wskazuje w szczególności motyw 7 rozporządzenia nr 44/2001, zamiarem prawodawcy unijnego jest przyjęcie szerokiego pojęcia „spraw cywilnych i handlowych” zawartego w art. 1 ust. 1 tego rozporządzenia i w rezultacie szerokiego zakresu jego zastosowania. Natomiast zakres zastosowania rozporządzenia nr 1346/2000, zgodnie z jego motywem 6, nie powinien podlegać szerokiej wykładni (wyrok German Graphics Graphische Maschinen, C‑292/08, EU:C:2009:544, pkt 23–25).

23

Stosując te zasady, Trybunał orzekł, że jedynie powództwa wytaczane bezpośrednio na podstawie postępowania upadłościowego i ściśle z nim związane są wyłączone z zakresu zastosowania rozporządzenia nr 44/2001. W konsekwencji jedynie te powództwa wchodzą w zakres zastosowania rozporządzenia nr 1346/2000 (wyrok F‑Tex, EU:C:2012:215, pkt 23, 29 i przytoczone tam orzecznictwo).

24

Stosując to rozróżnienie, Trybunał orzekł, że powództwo odszkodowawcze o wykonanie zobowiązań niewypłacalnej osoby prawnej, które w prawie francuskim syndyk może wytoczyć przeciwko osobom zarządzającym tą osobą w celu pociągnięcia ich do odpowiedzialności, należy uznać za powództwo wytaczane bezpośrednio na podstawie postępowania upadłościowego i ściśle z nim związane. Do wniosku tego Trybunał doszedł zasadniczo w oparciu o stwierdzenie, że podstawę prawną tego powództwa stanowią przepisy będące odstępstwem od zasad ogólnych prawa cywilnego (w zakresie Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych zob. wyrok Gourdain, 133/78, EU:C:1979:49, pkt 4–6). Trybunał podobnie ocenił powództwo o uznanie za bezskuteczną czynności prawnej, które w prawie niemieckim może wytoczyć syndyk w celu zaskarżenia czynności dokonanych przed wszczęciem postępowania upadłościowego i z pokrzywdzeniem wierzycieli. W tym kontekście Trybunał wskazał, że podstawą prawną powództwa były przepisy krajowe dotyczące procedur upadłościowych (wyrok Seagon, C‑339/07, EU:C:2009:83, pkt 16).

25

Odmiennie Trybunał orzekł, że powództwo wytoczone przeciwko syndykowi na podstawie klauzuli zastrzeżenia prawa własności nie wykazuje dostatecznie bezpośredniego i dostatecznie ścisłego związku z postępowaniem upadłościowym ze względu na to, że kwestia prawna podniesiona w tym powództwie jest zasadniczo niezależna od wszczęcia postępowania upadłościowego (wyrok German Graphics Graphische Maschinen, EU:C:2009:544, pkt 30, 31). Podobnie powództwo wytoczone przez powoda na podstawie zawartej z syndykiem umowy cesji wierzytelności, dotyczące przyznanego syndykowi przez niemieckie prawo upadłościowe roszczenia o uznanie czynności za bezskuteczną, zostało uznane za niezwiązane ściśle z postępowaniem upadłościowym. Trybunał wskazał w tym względzie, że dochodzenie roszczeń z tytułu wierzytelności nabytych przez cesjonariusza podlegało innym normom niż te, które mają zastosowanie w postępowaniu upadłościowym (wyrok F‑Tex, EU:C:2012:215, pkt 41, 42).

26

Z orzecznictwa tego wynika, że w swojej ocenie Trybunał wziął wprawdzie pod uwagę fakt, że w ramach postępowania upadłościowego wytaczane były różnego rodzaju rozpatrywane przezeń powództwa, jednak miał szczególnie na względzie potrzebę ustalenia w każdym przypadku, czy rozpatrywane powództwo brało swój początek w przepisach postępowania upadłościowego, czy też w przepisach innych.

27

Wynika z tego, że rozstrzygającym kryterium przyjętym przez Trybunał w celu zidentyfikowania dziedziny, do której należy powództwo, nie są ramy procesowe, w które wpisuje się to powództwo, lecz jego podstawa prawna. Zgodnie z tym podejściem należy badać, czy źródłem uprawnienia lub obowiązku, który służy jako podstawa powództwa, są przepisy wspólne prawa cywilnego i handlowego, czy też przepisy stanowiące od nich odstępstwo, szczególne dla postępowań upadłościowych.

28

W sprawie w postępowaniu głównym jest oczywiste, że sporne powództwo stanowi powództwo o zapłatę należności z tytułu świadczenia usług w wykonaniu umowy przewozu. Powództwo to mogłoby zostać wytoczone przez samego wierzyciela zanim nie stracił do tego legitymacji w wyniku wszczęcia wobec niego postępowania upadłościowego, a w takim przypadku podlegałoby ono regułom ustalania jurysdykcji mającym zastosowanie w sprawach cywilnych i handlowych.

29

Fakt, że po wszczęciu postępowania upadłościowego wobec świadczącego usługi powództwo o zapłatę jest wytaczane przez syndyka wyznaczonego w ramach tego postępowania i że ten ostatni działa w interesie wierzycieli, nie zmienia w sposób istotny charakteru powoływanej wierzytelności, która co do zasady pozostaje poddana niezmienionym regułom prawnym.

30

Należy zatem stwierdzić, że powództwo sporne w postępowaniu głównym nie wykazuje bezpośredniego związku ze wszczętym wobec powoda postępowaniem upadłościowym.

31

Wynika z tego – bez konieczności badania, czy powództwo jest ściśle związane z postępowaniem upadłościowym – że należy uznać, iż powództwo to nie wchodzi w zakres zastosowania art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 1346/2000 i – symetrycznie – że nie dotyczy ono upadłości w rozumieniu art. 1 ust. 2 lit. b) rozporządzenia nr 44/2001.

32

W konsekwencji na pytanie pierwsze trzeba odpowiedzieć, że art. 1 ust. 1 rozporządzenia nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, iż do zakresu pojęcia „spraw cywilnych i handlowych” w rozumieniu tego przepisu należy powództwo o zapłatę należności z tytułu świadczenia usług przewozu, wytoczone przez syndyka przedsiębiorstwa w upadłości wyznaczonego w ramach postępowania upadłościowego wszczętego w państwie członkowskim i skierowane przeciwko podmiotowi, na rzecz którego usługi te zostały wykonane, mającemu siedzibę w innym państwie członkowskim.

33

Pytanie drugie zostało zadane w oparciu o założenie, że spór w postępowaniu głównym należy do zakresu zastosowania rozporządzenia nr 1346/2000.

34

W świetle odpowiedzi udzielonej na pytanie pierwsze nie ma potrzeby udzielania odpowiedzi na to pytanie.

35

Przez pytanie trzecie sąd zmierza do ustalenia, czy jeżeli spór należy do zakresu zastosowania zarówno rozporządzenia nr 44/2001, jak i CMR, państwo członkowskie może zgodnie z art. 71 ust. 1 tego rozporządzenia stosować reguły ustalania jurysdykcji przewidziane przez CMR, a nie reguły określone przez to rozporządzenie.

36

Chociaż z odpowiedzi na pytanie pierwsze wynika, że spór w postępowaniu głównym należy do zakresu zastosowania rozporządzenia nr 44/2001, to jednak do sądu odsyłającego – który jako jedyny jest właściwy do dokonania oceny faktów – należy zbadanie, czy usługi przewozu, których dotyczy rozpatrywane przez ten sąd żądanie zapłaty, odpowiadają warunkom zastosowania CMR, wymienionym w art. 1 tej konwencji.

37

Zakładając, że sąd odsyłający dojdzie do takiego właśnie wniosku, należy przypomnieć, że zgodnie z dokonaną przez Trybunał wykładnią art. 71 rozporządzenia nr 44/2001 skutkiem postanowień dotyczących jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania, przewidzianych w konwencjach szczególnych, których stronami państwa członkowskie były już w momencie wejścia w życie tego rozporządzenia, jest co do zasady odstąpienie od stosowania przepisów rozporządzenia dotyczących tej samej kwestii (wyrok TNT Express Nederland, C‑533/08, EU:C:2010:243, pkt 39, 45–48). CMR – konwencja dotycząca umowy międzynarodowego przewozu drogowego towarów, do której Republika Litewska przystąpiła w 1993 r. – jest jedną z konwencji szczególnych, o których mowa w tym przepisie.

38

Trybunał wyjaśnił jednakże, że stosowanie w sprawach regulowanych tymi konwencjami reguł w nich przewidzianych nie może naruszać zasad, które leżą u podstaw współpracy sądowej w sprawach cywilnych i handlowych w ramach Unii Europejskiej, takich jak zasady – przywołane w motywach 6, 11, 12 i 15–17 rozporządzenia nr 44/2001 – swobodnego przepływu orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych, przewidywalności sądów właściwych, i tym samym pewności prawa dla stron postępowania, zapewniania prawidłowego przebiegu postępowań, maksymalnego ograniczenia ryzyka równoległych postępowań oraz wzajemnego zaufania do wymiaru sprawiedliwości w ramach Unii [wyroki: TNT Express Nederland, EU:C:2010:243, pkt 49; Nipponkoa Insurance Co. (Europe), C‑452/12, EU:C:2013:858, pkt 36].

39

W odniesieniu do reguł będących przedmiotem trzeciego pytania, to znaczy reguł ustalania jurysdykcji przewidzianych w art. 31 ust. 1 CMR, z postanowienia tego wynika w szczególności, że pozwala on powodowi wybrać pomiędzy sądami kraju, w którym pozwany ma stałe miejsce zamieszkania, kraju, w którym przyjęto towar do przewozu, oraz kraju, w którym przewidziane jest miejsce jego dostawy.

40

Ta otwarta dla powoda możliwość wyboru zasadniczo koresponduje z opcją przewidzianą w rozporządzeniu nr 44/2001. W odniesieniu do umów i roszczeń wynikających z umów powód może bowiem na mocy art. 2 ust. 1 i art. 5 pkt 1 tego rozporządzenia wybrać między sądami państwa członkowskiego, w którym pozwany ma miejsce zamieszkania, a sądami miejsca, w którym zobowiązanie stojące u podstaw roszczenia zostało wykonane albo miało zostać wykonane. W zakresie umowy przewozu, która należy do kategorii umów o świadczenie usług (zob. podobnie wyrok Rehder, C‑204/08, EU:C:2009:439, pkt 29, 30), miejscem tym jest zgodnie z art. 5 pkt 1 lit. b) tiret drugie tego rozporządzenia państwo członkowskie, w którym zgodnie z umową usługi były świadczone albo miały być świadczone.

41

Jakkolwiek art. 5 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia nr 44/2001, którego brzmienie odnosi się do jednego tylko miejsca wykonania, daje powodowi wybór bardziej ograniczony niż art. 31 ust. 1 CMR, który pozwala mu wybrać między miejscem przyjęcia i miejscem dostawy towaru, to jednak okoliczność ta nie może podważyć zgodności art. 31 ust. 1 CMR z zasadami, na których wspiera się współpraca sądowa w sprawach cywilnych i handlowych w ramach Unii. Trybunał przyznał bowiem w odniesieniu do umów przewozu, że w pewnych sytuacjach powód może mieć wybór między sądami miejsca rozpoczęcia i miejsca zakończenia przewozu. W tym względzie Trybunał podkreślił, że owo przyznane powodowi prawo wyboru nie tylko zapewnia wypełnienie kryterium bliskości, lecz spełnia również wymóg przewidywalności, jako że pozwala zarówno powodowi, jak i pozwanemu na łatwe ustalenie sądów, przed które może zostać wytoczone powództwo. Ponadto uprawnienie to jest zgodne z wymogiem pewności prawa, ponieważ wybór, jakiego może dokonać powód, jest na gruncie art. 5 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia nr 44/2001 ograniczony do dwóch sądów (wyrok Rehder, EU:C:2009:439, pkt 45).

42

Wobec powyższego na pytanie trzecie trzeba odpowiedzieć, że art. 71 rozporządzenia nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, iż jeżeli spór należy do zakresu zastosowania zarówno tego rozporządzenia, jak i CMR, państwo członkowskie może zgodnie z art. 71 ust. 1 tego rozporządzenia stosować reguły ustalania jurysdykcji przewidziane w art. 31 ust. 1 CMR.

43

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje: