1. 

Niniejsza sprawa po raz kolejny daje Trybunałowi Sprawiedliwości możliwość zarysowania jego doktryny odnośnie do rozporządzenia nr 343/2003 ( 2 ), tym razem dotyczącej przede wszystkim zakresu odwołania przewidzianego w art. 19 ust. 2 rozporządzenia 343/2003 oraz zastosowania kryterium z rozporządzenia nr 343/2003, które obarcza odpowiedzialnością za rozpatrzenie wniosku o udzielenie azylu państwo członkowskie, do którego wnioskodawca wjechał niezgodnie z prawem. Dodatkowo w sprawie tej wraca się do przedstawienia przypadku państw członkowskich, które znajdują się w sytuacji mającej miejsce w wyroku z dnia 21 grudnia 2011 r. w sprawie N.S. i in. ( 3 ).

2. 

Zaproponuję Trybunałowi ścisłe rozumienie zakresu odwołania przewidzianego w art. 19 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003, co uczyni zbędnym udzielenie odpowiedzi na pozostałe pytania, o których wypowiem się jedynie w sposób subsydiarny. W ten sposób niniejsza sprawa pozwoli Trybunałowi na ustanowienie reguł stosowania kryteriów z rzeczonego rozporządzenia w tych przypadkach, w których należy wnosić, że państwo członkowskie co do zasady odpowiedzialne nie może nim być ze względu na zagwarantowanie praw podstawowych.

3.

Zgodnie z art. 1 rozporządzenia „ustanawia [ono] kryteria i mechanizmy określania państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrywanie wniosku o udzielenie azylu złożonego przez obywatela państwa trzeciego”.

4.

Zgodnie z art. 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 343/2003:

„1.   Państwa członkowskie rozpatrują wniosek każdego obywatela państwa trzeciego, który składa wniosek jakiemukolwiek państwu członkowskiemu na granicy lub na jego terytorium. Wniosek jest rozpatrywany przez jedno państwo członkowskie, którym jest państwo, które kryteria wymienione w rozdziale III wskazują jako odpowiedzialne.

2.   W drodze odstępstwa od ust. 1 każde państwo członkowskie może rozpatrzyć wniosek o udzielenie azylu wniesiony do niego przez obywatela państwa trzeciego, nawet jeżeli za takie rozpatrzenie nie jest odpowiedzialne na podstawie kryteriów ustanowionych w niniejszym rozporządzeniu. W takim przypadku to państwo członkowskie staje się państwem członkowskim odpowiedzialnym za rozpatrzenie wniosku o udzielenie azylu w rozumieniu niniejszego rozporządzenia oraz przyjmuje zobowiązania związane z tą odpowiedzialnością. Gdzie stosowne, powiadamia ono państwo członkowskie uprzednio odpowiedzialne, państwo członkowskie przeprowadzające procedurę określania państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrywanie wniosku o udzielenie azylu lub państwo członkowskie, do którego został złożony wniosek o przejęcie lub przyjęcie z powrotem wnioskodawcy”.

5.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 wspomnianego rozporządzenia „proces określania państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrywanie wniosku o udzielenie azylu na podstawie tego rozporządzenia rozpoczyna się, gdy tylko wniosek o udzielenie azylu zostanie po raz pierwszy złożony w państwie członkowskim”.

6.

W rozdziale III (art. 5–14) rozporządzenia nr 343/2003 zatytułowanym „Hierarchia kryteriów” są wymienione kryteria służące określaniu „państwa członkowskiego odpowiedzialnego” w rozumieniu art. 3 ust. 1 tego rozporządzenia.

7.

Artykuł 16, od którego zaczyna się rozdział V rozporządzenia nr 343/2003 („Przejęcie i przyjęcie z powrotem”) w ust. 1 i 3 stanowi:

„1.   Państwo członkowskie odpowiedzialne za rozpatrywanie wniosku o udzielenie azylu na podstawie niniejszego rozporządzenia jest zobowiązane do:

[...]

3.   Obowiązki określone w ust. 1 wygasają, w przypadku gdy obywatel państwa trzeciego opuścił terytorium państw członkowskich na okres co najmniej trzech miesięcy, chyba że obywatel państwa trzeciego jest w posiadaniu ważnego dokumentu stałego pobytu wydanego przez państwo członkowskie odpowiedzialne za rozpatrywanie wniosku”.

8.

Zgodnie z art. 17 ust. 1 wspomnianego rozporządzenia, „gdy państwo członkowskie, w którym został złożony wniosek o udzielenie azylu, uznaje, że inne państwo członkowskie jest odpowiedzialne za rozpatrywanie wniosku, może tak szybko, jak to możliwe, i w każdym przypadku w ciągu trzech miesięcy od daty złożenia wniosku w rozumieniu art. 4 ust. 2 wezwać inne państwo członkowskie do przejęcia osoby ubiegającej się o azyl [...]”.

9.

Artykuł 18 rozporządzenia nr 343/2003 brzmi następująco:

„1.   Państwo członkowskie, do którego został skierowany wniosek, przeprowadza niezbędne kontrole i podejmuje decyzję w sprawie wniosku o przejęcie osoby ubiegającej się o azyl w terminie dwóch miesięcy od dnia otrzymania wniosku.

[...]

7.   Zaniechanie działania w okresie dwóch miesięcy, określonych w ust. 1, oraz w okresie jednego miesiąca, określonym w ust. 6, jest równoznaczne z przyjęciem wniosku i pociąga za sobą obowiązek przejęcia danej osoby, w tym wraz z zapewnieniem odpowiednich uzgodnień dotyczących przybycia”.

10.

Artykuł 19 rozporządzenia nr 343/2003 brzmi następująco:

„1.   W przypadku gdy państwo członkowskie, któremu złożono wniosek, zgadza się na przejęcie osoby ubiegającej się o azyl, państwo członkowskie, w którym złożony został wniosek o udzielenie azylu, powiadamia wnioskodawcę o decyzji dotyczącej nierozpatrywania wniosku oraz o obowiązku przeniesienia wnioskodawcy do odpowiedzialnego państwa członkowskiego.

2.   Decyzja określona w ust. 1 określa podstawy, na jakich jest oparta. Zawiera ona dane szczegółowe dotyczące terminu przeprowadzenia przeniesienia oraz, jeżeli jest to niezbędne, informacje w sprawie miejsca i terminu, w którym wnioskodawca powinien się stawić, jeżeli podróżuje do odpowiedzialnego państwa członkowskiego własnymi środkami. Od decyzji tej można się odwołać lub może ona zostać zmieniona. Odwołanie się lub zmiana nie zawieszają wykonania przekazania, chyba że sądy lub właściwe organy tak postanowią na zasadzie jednostkowych przypadków, jeżeli pozwala na to ustawodawstwo krajowe.

[...]

4.   W przypadku gdy nie dokonano przeniesienia w okresie sześciomiesięcznego terminu, odpowiedzialność spoczywa na państwie członkowskim, w którym złożono wniosek o udzielenie azylu. Termin ten może być przedłużony do maksymalnie jednego roku, jeżeli przeniesienia nie można przeprowadzić w związku z uwięzieniem osoby ubiegającej się o azyl lub do maksymalnie osiemnastu miesięcy, jeżeli osoba ubiegająca się o azyl ukrywa się”.

11.

Dyrektywa 2005/85/WE ( 4 ) stanowi w art. 39 ust. 1:

„Państwa członkowskie zapewniają, aby osoby ubiegające się o azyl miały prawo do skutecznego środka odwoławczego przed sądem lub trybunałem w następujących sytuacjach:

12.

Bundesgesetz über die Gewährung von Asyl z 2005 r. (ustawa federalna w sprawie zapewnienia azylu, zwana dalej „BGA”) w § 18 stanowi, że Bundesasylamt i Asylgerichtshof na wszystkich etapach postępowania powinny z urzędu zapewnić, aby udzielano użytecznych wskazówek lub gromadzono te dotyczące okoliczności właściwych dla uzasadnienia wniosku, aby identyfikowano i gromadzono przedstawione dowody oraz – ogólnie – aby udzielano wszelkiej informacji, która może okazać się potrzebna dla poparcia wniosku, w razie potrzeby żądając z urzędu niezbędnych dowodów.

13.

Sh. Abdullahi, obywatelka somalijska, wjechała nielegalnie do Grecji przez Turcję w lipcu 2011 r. Stamtąd z pomocą nielegalnej siatki imigracyjnej, poprzez Macedonię, Serbię i Węgry, dotarła do Austrii, gdzie w pobliżu granicy z Węgrami została zatrzymana.

14.

W dniu 29 sierpnia 2011 r. złożyła w Austrii wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej. W dniu 7 września 2011 r. Bundesasylamt skierował do Republiki Węgierskiej wniosek o przejęcie odpowiedzialności zgodnie z art. 10 ust. 1 rozporządzenia nr 343/2003. Pismem z dnia 29 września 2011 r. Republika Węgierska poinformowała o uwzględnieniu tego wniosku.

15.

W dniu 30 września 2011 r. Bundesasylamt odrzucił wniosek skarżącej o udzielenie azylu w Austrii jako niedopuszczalny i zarządził jej wydalenie do Republiki Węgierskiej.

16.

Sh. Abdullahi wniosła skargę do Asylgerichtshof, która została uwzględniona ze skutkiem zawieszającym postępowanie. W dniu 8 listopada 2011 r. Republika Węgierska została o tej okoliczności poinformowana.

17.

Wyrokiem z dnia 5 grudnia 2011 r. Asylgerichtshof uwzględnił skargę z powodu uchybień proceduralnych.

18.

W nowym postępowaniu administracyjnym Bundesasylamt w dniu 26 stycznia 2012 r. po raz kolejny odrzucił wniosek o udzielenie azylu, ponownie zarządzając wydalenie do Węgier z uwagi na uznanie, że są one państwem odpowiedzialnym na podstawie rozporządzenia nr 343/2003. Bundesasylamt stwierdził ponadto, że przekazanie skarżącej do Węgier nie naruszy jej praw przysługujących z mocy art. 3 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

19.

Sh. Abdullahi wniosła skargę do Asylgerichtshof, po raz pierwszy podnosząc, że w rzeczywistości państwem członkowskim odpowiedzialnym za przeprowadzenie postępowania w sprawie udzielenia skarżącej azylu jest Grecja, a nie Węgry. Wskazała nadto, że z uwagi na niehumanitarne warunki w Grecji Austria powinna sama przeprowadzić postępowanie o udzielenie azylu skarżącej.

20.

Wyrokiem z dnia 14 lutego 2012 r. skarga została oddalona.

21.

Sh. Abdullahi wniosła skargę do Verfassungsgerichtshof, który postanowieniem z dnia 23 marca 2012 r. zawiesił postępowanie, co zostało zakomunikowane Republice Węgierskiej w dniu 2 kwietnia 2012 r.

22.

Wyrokiem z dnia 27 czerwca 2012 r. Verfassungsgerichtshof uwzględnił skargę z uwagi na naruszenie konstytucyjnego prawa skarżącej do procesu przed sądem ustanowionym ustawą.

23.

Sprawa została ponownie zwrócona do Asylgerichtshof, który zwraca się z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.

24.

Pytania prejudycjalne, z którymi zwrócono się do Trybunału, brzmią następująco:

25.

Pytanie prejudycjalne zostało zarejestrowane w Trybunale w dniu 27 sierpnia 2012 r.

26.

Sąd odsyłający, powołując się na krótkie krajowe terminy procesowe, niepewną sytuację, w której znajduje się Sh. Abdullahi, wagę przedstawionych pytań prejudycjalnych i dużą liczbę spraw, w których się one powtarzają, wniósł o zastosowanie w niniejszej sprawie trybu przyspieszonego ustanowionego w art. 104a regulaminu postępowania w brzmieniu z dnia 19 czerwca 1991 r. Postanowieniem z dnia 5 października 2012 r. prezes Trybunału oddalił wniosek, zgadzając się jednakże na rozpoznanie pytania w pierwszej kolejności zgodnie z art. 55 § 2 tego regulaminu.

27.

Uwagi na piśmie złożyli Sh. Abdullahi, rząd austriacki, rząd grecki, rząd węgierski, rząd włoski, rząd Zjednoczonego Królestwa, Konfederacja Szwajcarska oraz Komisja.

28.

Na rozprawie, która odbyła się w dniu 7 maja 2013 r., stawili się i ustnie przedstawili swe stanowiska Sh. Abdullahi, rządy francuski i grecki oraz Komisja. Na prośbę Trybunału skoncentrowali swoje wystąpienia na następujących punktach: a) charakter odwołania przewidzianego w art. 19 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003 i znaczenie faktu, że odwołanie to nie zostało wymienione w art. 39 dyrektywy 2005/85; b) zgodność kontroli kryteriów odpowiedzialności z terminem ustanowionym w art. 17 ust. 1 akapit drugi rozporządzenia nr 343/2003 i wykonanie w praktyce orzeczeń uwzględniających; c) wykładnia dwunastomiesięcznego terminu przewidzianego w art. 10 ust. 1 rozporządzenia nr 343/2003; d) znaczenie art. 16 ust. 3 rozporządzenia nr 343/2003 dla określenia odpowiedzialnego państwa członkowskiego.

29.

Jak wyjaśnia Asylgerichtshof w postanowieniu o przedłożeniu pytań prejudycjalnych, pierwsze z nich zmierza przede wszystkim do uzyskania odpowiedzi, czy wyrażenie zgody przez państwo członkowskie na rozpatrzenie wniosku o udzielenie azylu wyłącza możliwość sprawdzenia – w ramach odwołania przewidzianego w art. 19 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003 – czy zgodnie z wymienionym w tym rozporządzeniu kryteriami odpowiedzialność spoczywa w rzeczywistości na innym państwie członkowskim.

30.

Dokładniej rzecz ujmując, sąd odsyłający chce dowiedzieć się, czy w takim odwołaniu można powoływać się na ewentualne prawo podmiotowe wnioskodawcy do rozpatrzenia jego wniosku o udzielenie azylu przez państwo członkowskie, które okaże się odpowiedzialne na podstawie kryteriów określonych w rozporządzeniu nr 343/2003.

31.

Asylgerichtshof skłania się do uznania, że wyrażenie zgody przez państwo członkowskie powinno mieć decydujące znaczenie dla uznania go odpowiedzialnym za rozpatrzenie wniosku o udzielenie azylu, dopuszczając wyjątek wyłącznie w przypadkach oczywistej arbitralności lub ryzyka pogwałcenia praw. W przypadku stwierdzenia we właściwym postępowaniu wystąpienia takich przypadków sąd krajowy w sposób wiążący mógłby ustalić odpowiedzialność państwa członkowskiego za zastosowanie rozporządzenia nr 343/2003.

32.

Moim zdaniem odpowiedź, której należy udzielić na pierwszą część zadanego pytania, jest oczywista. Wystarczy w tym celu wskazać, że zgoda na przejęcie odpowiedzialności z art. 18 rozporządzenia nr 343/2003 nie jest porównywalna z przejęciem tejże odpowiedzialności z art. 3 ust. 2 tego rozporządzenia, w którym zawarta jest „klauzula suwerenności”. O ile w tym ostatnim przypadku ma miejsce wykonanie uprawnień dyskrecjonalnych – i w tym znaczeniu suwerennych ( 5 ) – niepoddających się kontroli sądów, o tyle w przypadku przejęcia, do którego odnosi się art. 18, mamy do czynienia z orzeczeniem sądowym, na podstawie którego państwo członkowskie, któremu złożono wniosek o udzielenie azylu, decyduje się na nierozpatrywanie wniosku i przekazanie wnioskodawcy do państwa członkowskiego, które wyraziło zgodę na jego rozpatrzenie, prowadząc do tego, że od tej podwójnej decyzji będzie „można się odwołać lub może ona zostać zmieniona” na podstawie przepisu art. 19 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003.

33.

W konsekwencji prawidłowa jest druga z możliwości wymienionych w pytaniu sądu odsyłającego. Pytanie nie dotyczy bowiem kwestii, czy decyzja może być przedmiotem „odwołania lub zmiany”, lecz zakresu, w jakim możliwa jest kontrola decyzji, na podstawie której odmawia się rozpatrzenia wniosku o udzielenie azylu i przekazuje wnioskodawcę państwu członkowskiemu, które uznało swoją odpowiedzialność.

34.

Nie mówi o tym nic w szczególności rozporządzenie nr 343/2003, które w art. 19 ust. 2 ogranicza się do stwierdzenia, że „odwołanie się [...] nie zawiesza[...] wykonania przekazania, chyba że sądy lub właściwe organy tak postanowią na zasadzie jednostkowych przypadków, jeżeli pozwala na to ustawodawstwo krajowe”. W tych okolicznościach cele, do których osiągnięcia zmierza rozporządzenie nr 343/2003, powinny służyć jako wzór do podjęcia ryzyka dokonania wykładni art. 19 ust. 2, z której wynika, że w konsekwencji należy przypisać odwołaniu w nim ustanowionemu zakres, który powinna obejmować kontrola wykonywana przez ten instrument procesowy ( 6 ).

35.

Rozporządzenie nr 343/2003 w istocie zmierza do ustanowienia procedury, która umożliwi „szybkie określenie państwa członkowskiego odpowiedzialnego” za rozpatrzenie wniosku o udzielenie azylu, o czym stanowi jego motyw czwarty. Jest to moim zdaniem podstawowy cel rozporządzenia, któremu służą wszystkie z jego postanowień. W szczególności system terminów ustanowionych w rozdziale V i ustalenie relacji obiektywnych kryteriów określania odpowiedzialnego państwa członkowskiego, które to kryteria, poza zagwarantowaniem uproszczenia postępowania, zmierzają do zapobieżenia, „forum shopping”, w ten sposób, że określenie odpowiedzialnego państwa członkowskiego nie jest przypadkowo uzależnione od zachowania wnioskodawców ( 7 ).

36.

Z uwagi na to, zgodnie z poglądem wyrażonym w cytowanej opinii rzecznika generalnego N. Jääskinena w sprawie Puid ( 8 ) można uznać, że głównym celem rozporządzenia nr 343/2003 nie jest „przyznanie praw jednostkom, ale uporządkowanie relacji pomiędzy państwami członkowskimi”, nawet jeśli zawiera ono „pewne elementy, które nie pozostają bez znaczenia dla praw osób ubiegających się o azyl” ( 9 ).

37.

Rozporządzenie nr 343/2003 reguluje relacje pomiędzy państwami członkowskimi służące określeniu państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie azylu. Prawidłowe funkcjonowanie zapewnionego przez rozporządzenie mechanizmu określania jest zatem sprawą, która bezpośrednio oddziałuje na państwa członkowskie, skoro wykonanie uprawnień przysługujących im w ramach władzy publicznej polega głównie na zastosowaniu tej normy Unii.

38.

Uprawnienia te są zatem powołane w celu realizacji zobowiązań państw członkowskich w zakresie prawa do azylu gwarantowanego przez art. 18 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”) „z poszanowaniem zasad Konwencji genewskiej z dnia 28 lipca 1951 roku i Protokołu z 31 stycznia 1967 roku dotyczących statusu uchodźców oraz zgodnie z Traktatem o Unii Europejskiej i Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej”.

39.

Prawo podstawowe do azylu jest zatem związane, bez względu na to, czy w sposób bezpośredni czy pośredni, z zastosowaniem rozporządzenia nr 343/2003. Wprawdzie to państwa członkowskie są głównymi zainteresowanymi prawidłowym zastosowaniem rozporządzenia, niemniej jednak osoby ubiegające się o udzielenie azylu nie są w tym względzie pozbawione interesu prawnego. Nie uważam jednak, by zakres tego interesu przekształcał się w prawo podmiotowe uprawniające do domagania się rozpatrzenia wniosku o udzielenie azylu przez określone państwo członkowskie.

40.

W mojej ocenie w celu dokonania prawidłowej wykładni rozporządzenia nr 343/2003 należy uwzględnić, że w ostateczności chodzi o skuteczne wykonanie prawa do azylu. Rozporządzenie nr 343/2003 jest głównym elementem całego systemu prawnego ustanowionego przez Unię w celu umożliwienia wykonania tego prawa podstawowego. Rzeczony system rządzony dzisiaj przez przyznanie prawa w art. 18 karty i ustanowionym w art. 78 ust. 1 TFUE nakazem rozwijania wspólnej polityki w tej dziedzinie zasadniczo tworzy całość, nie tylko dzięki rozporządzeniu, które jest przedmiotem niniejszego postępowania, ale również dzięki minimalnym normom dotyczącym kwalifikacji i statusu uchodźców zawartym w dyrektywie 2004/83/WE ( 10 ) oraz minimalnym normom procesowym ustanowionym w dyrektywie 2005/85.

41.

Rozporządzenie nr 343/2003, jak wszystkie normy Unii, które wraz z nim tworzą system gwarancji prawa podstawowego do azylu, powinno być więc ostatecznie rozumiane jako norma służąca wykonaniu tej gwarancji. Z tej perspektywy od początku uważam, że duch systemu opiera się na idei, że Unia jako całość stanowi „terytorium bezpieczne” dla wszystkich osób ubiegających się o udzielenie azylu. W momencie wjazdu na teren Unii osoba, która ucieka od okoliczności czy warunków, jakie spowodowały jej ucieczkę, i które mogą stanowić podstawę przyznania prawa do azylu, znajduje się w przestrzeni, gdzie tę ochronę ma zapewnioną. Do celów udzielenia azylu Unia jako całość i każde z państw członkowskich są „terytorium bezpiecznym”, które to domniemanie opiera się na zaufaniu będącym podstawą integracji państw członkowskich we wspólnym europejskim systemie azylowym ( 11 ). Oczywiście, jak wkrótce zobaczymy, w żadnym razie nie chodzi o domniemanie niewzruszalne ( 12 ).

42.

Wychodząc z powyższego, istota prawa podstawowego do azylu zagwarantowanego w art. 18 karty zostaje zapewniona wraz z wjazdem na teren Unii w ten sposób, że osoba, której ono przysługuje, nie może uważać się za pokrzywdzoną z tego powodu, że rozpatrzenie jej wniosku spoczywa na jednym lub drugim państwie członkowskim. We wszystkich z nich, przynajmniej w sposób czysto przejściowy, jej prawidłowe wykonanie jest wystarczająco zapewnione, albowiem osoba, której to dotyczy, może realizować swe uprawnienia poprzez odwołanie przewidziane w art. 39 dyrektywy 2005/85 od decyzji dotyczących zasadności jej wniosku o udzielenie azylu lub od przypadków związanych z procedurą jego rozpatrzenia, ale nie, co znaczące, od decyzji w sprawie określenia państwa członkowskiego odpowiedzialnego za jego rozpatrzenie.

43.

Niemniej jednak w żadnym razie nie pozbawia jej to interesu prawnego w prawidłowym określeniu państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie jej wniosku. Istotnie samo rozporządzenie nr 343/2003 przyznaje prawo do odwołania się od decyzji wydanej w tym względzie. Skoro jednak istota jej prawa podstawowego zasadniczo nie zależy od tego, które konkretnie państwo członkowskie rozpatrzy jej wniosek, uważam, że prawo, które może realizować poprzez odwołanie przewidziane w art. 19 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003, ma ograniczony zakres, całkowicie zresztą zgodny z charakterem rozporządzenia nr 343/2003 jako normy porządkującej, przede wszystkim, konkurencję państw członkowskich w administrowaniu systemem azylowym Unii.

44.

Moim zdaniem przedmiotem rzeczonego odwołania może być jedynie wykonanie samego rozporządzenia w związku z dwiema kwestiami: a) wystąpieniem okoliczności, które mogą wzruszyć domniemanie poszanowania praw podstawowych, na którym opiera się system Unii; b) przyznaniem przez rozporządzenie nr 343/2003 określonych praw szczególnych, właściwie rzekłszy, ubocznych wobec prawa do azylu, i odpowiadających im gwarancji.

45.

Jeżeli chodzi o pierwszy przypadek, mamy do czynienia z okolicznościami faktycznymi, które miały miejsce w wyroku w sprawie N.S., do którego wrócę później w celu udzielenia odpowiedzi na pytanie trzecie. Chodzi tutaj o przypadek, w którym poddaje się ocenie samą podstawę systemu z rozporządzenia nr 343/2003, którą nie jest nic innego jak wzajemne zaufanie państw członkowskich w kwestii spełnienia przez nie wszystkich warunków, które zapewniają obowiązkowe poszanowanie praw podstawowych osób ubiegających się o udzielenie azylu ( 13 ).

46.

Drugi przypadek tworzony jest moim zdaniem przez prawa, które rozporządzenie nr 343/2003 w sposób szczególny przyznaje osobie ubiegającej się o udzielenie azylu w trakcie procedury określania państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie jej wniosku. Tak jest w przypadku praw związanych z łączeniem rodzin (art. 7, 8, 14, 15), z sytuacją nieletniego (art. 6) lub praw, które dotyczą szybkości postępowania (przestrzeganie terminów i stosowanie wynikających z nich rygorów; tak np. art. 19 ust. 4). Wszystkie te prawa ostatecznie wpływają na pozycję prawną państw członkowskich w zakresie relacji uporządkowanych przez rozporządzenie nr 343/2003 i które przyznają osobie ubiegającej się o udzielenie azylu szczególne prawo podmiotowe, dotyczące nadto zawsze zakresu chronionego przez gwarancję prawa podmiotowego: prawa do ochrony życia rodzinnego (art. 7 i 33 karty), prawa dzieci do ochrony (art. 24 karty) i prawa do dobrej administracji (art. 41 karty). Ostatecznie nie chodzi w nich o zwykłe prawo do prawidłowego przebiegu postępowania, w którym rozstrzyga się kwestie dotyczące głównie państw członkowskich, ale o prawo, które w procesie rozstrzygania jest związane z określonymi prawami i interesami będącymi przedmiotem ochrony niektórych praw podstawowych.

47.

W rezultacie proponuję Trybunałowi, aby na pytanie pierwsze udzielił następującej odpowiedzi: osoba ubiegająca się o udzielenie azylu może wnieść środki odwoławcze przewidziane w art. 19 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003 wyłącznie celem sprzeciwienia się takiemu zastosowaniu kryteriów z rozporządzenia, które albo prowadzi do przypisania odpowiedzialności – wraz z wszystkimi wynikającymi z tego konsekwencjami – państwu członkowskiemu, które nie jest w stanie zapewnić traktowania zgodnego z poszanowaniem praw podstawowych wnioskodawcy, albo przeczy kryteriom określenia odpowiedzialnego państwa członkowskiego opartych na prawach podmiotowych w szczególny sposób przyznanych osobie ubiegającej się o udzielenie azylu przez samo rozporządzenie.

48.

Wracając do okoliczności roztrząsanych w postępowaniu głównym, uważam w konsekwencji, że Sh. Abdullahi mogłaby sprzeciwić się jedynie określeniu Węgier jako państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie jej wniosku o udzielenie azylu, zarzucając, że jej przekazanie temu państwu członkowskiemu narusza jej prawa podstawowe lub że organy austriackie nie uwzględniły kryteriów wyznaczania opartych na prawach podmiotowych przyznanych w szczególny sposób Sh. Abdullahi przez rozporządzenie nr 343/2003.

49.

Mając na uwadze powyższe, uważam, że przedstawione przez Asylgerichtshof pytanie drugie jest bez znaczenia.

50.

Określenie bowiem Węgier jako państwa członkowskiego odpowiedzialnego – co jest kwestią roztrząsaną w procesie a quo –mogłoby zostać cofnięte na skutek odwołania przewidzianego w art. 19 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003 jedynie w przypadku stwierdzenia, że Węgry nie są w stanie zapewnić ochrony praw podstawowych Sh. Abdullahi lub że organy austriackie nie zastosowały kryteriów z rozporządzenia opartych na okolicznościach konstytuujących prawo podmiotowe osoby ubiegającej się o udzielenie azylu, takich jak np. nieletniość lub pobyt członków rodziny w innych państwach członkowskich.

51.

Rozstrzygnięcie tych dwóch kwestii będzie spoczywało w każdym razie na sądzie odsyłającym. Znaczenie ma tutaj jedynie to, że w celu dokonania tej oceny nie ma potrzeby ustalenia, które państwo było „pierwszym państwem członkowskim”, przez które osoba ubiegająca się o udzielenie azylu wjechała do Unii w rozumieniu rozporządzenia nr 343/2003. A to dlatego, że jedynymi właściwymi państwami członkowskimi w ramach odwołania z art. 19 ust. 2 rozporządzenia, w każdym razie (jako państwo członkowskie określone decyzją będącą przedmiotem zaskarżenia) powinny być Węgry, ewentualnie inne, w których Sh. Abdullahi posiada członków swojej rodziny, i w końcu sama Austria w przypadku określonym w art. 19 ust. 4 rozporządzenia (to jest wtedy, gdy pomimo wyrażenia zgody na przeniesienie do Węgier, nie zostanie ono dokonane w terminie określonym w tym przepisie).

52.

Ustalenie państwa członkowskiego, poprzez którego granicę nastąpił wjazd Sh. Abdullahi do Unii jest zatem bez znaczenia. Nie chcę przez to powiedzieć, że prawidłowe zastosowanie rozporządzenia nr 343/2003 zawsze prowadzi do wyeliminowania kryterium państwa członkowskiego wjazdu. Chcę raczej powiedzieć, że – hipotetycznie – pomimo, że kryterium to należałoby zastosować, oczywiste jest, że nieprawidłowe wykonanie rozporządzenia nie stanowiłoby naruszenia prawa podmiotowego Sh. Abdullahi możliwego do zrealizowania w drodze odwołania z art. 19 ust. 2. Jak już powiedziałem, osoba ubiegająca się o udzielenie azylu nie posiada prawa podmiotowego do należytego zastosowania rozporządzenia we wszystkich kwestiach, ale jedynie do prawidłowego zastosowania pewnych konkretnych kryteriów opartych na przyznanych przez rozporządzenie w szczególny sposób prawach podmiotowych.

53.

Niemniej jednak na wypadek gdyby Trybunał uznał, że należy udzielić odpowiedzi na drugie z pytań przedstawionych przez Asylgerichtshof, i jedynie subsydiarnie, rozwinę tę kwestię następująco:

54.

Skoro w ramach odwołania z art. 19 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003 sąd krajowy może skontrolować zasadność decyzji administracyjnej w każdym jej aspekcie i w konsekwencji doprowadzić w ten sposób do wyznaczenia państwa członkowskiego odpowiedzialnego za zastosowanie kryteriów z rozporządzenia, problem przedstawiony przez Asylgerichtshof, w okolicznościach niniejszej sprawy, dotyczy tego, jak należy interpretować art. 10 ust. 1 rzeczonego rozporządzenia, który zawiera kryterium nielegalnego wjazdu przez określone państwo członkowskie.

55.

Asylgerichtshof nie zwraca się do Trybunału o rozstrzygnięcie, czy Sh. Abdullahi wjechała do Unii przez „pierwsze państwo członkowskie”, skoro swoje drugie pytanie wywodzi z tego, że pierwszy wjazd nastąpił przez to właśnie państwo członkowskie. Pytanie dotyczy bardziej kwestii, czy tenże wjazd należy uznać za „wjazd właściwy” dla wywołania skutków polegających na zastosowaniu kryterium ustanowionego w art. 10 ust. 1.

56.

W ocenie sądu odsyłającego – podzielonej przez rządy austriacki, grecki, włoski oraz przez Konfederację Szwajcarską – „wjazdem właściwym” jest jedynie ten odbyty przez „drugie państwo członkowskie” (Węgry). Jego zdaniem pierwsza podróż Sh. Abdullahi do Unii zakończyła się wraz z wyjazdem z „pierwszego państwa członkowskiego” (Grecji). Drugi wjazd przez „drugie państwo członkowskie” był zatem konsekwencją nowej podróży – jedynej, która ma w tym względzie znaczenie.

57.

Nie zgadzają się z tym ani Komisja, ani Zjednoczone Królestwo oraz rządy francuski i węgierski, ani też Sh. Abdullahi, którzy bronią poglądu, że wjazdem właściwym jest ten odbyty przez „pierwsze państwo członkowskie”, przywiązując w szczególności wagę do faktu, że nie upłynął żaden z dwóch terminów wskazanych w art. 10 ust. 1 i w art. 16 ust. 3 rozporządzenia nr 343/2003. Moim zdaniem jest to w rezultacie okoliczność decydująca dla rozstrzygnięcia przedstawionego problemu.

58.

Pomimo iż sąd odsyłający mówi o dwóch „podróżach”, uważam, że w okolicznościach sprawy należy mówić tylko o jednej.

59.

Pewne jest, że zgodnie z danymi przedstawionymi przez Asylgerichtshof podróż Sh. Abdullahi rozpoczęła się w kwietniu 2011 r., kiedy to z nieustalonego miejsca udała się do Syrii samolotem, a skończyła w Austrii, gdzie została zatrzymana i w dniu 29 sierpnia 2011 r. złożyła wniosek o udzielenie azylu. W celu dotarcia do Austrii podążała zatem trasą wiodącą z Syrii do Turcji, a stamtąd drogą morską do Grecji, do której wjechała w lipcu 2011 r., i kontynuowała podróż drogą lądową przez Grecję w celu jej opuszczenia i wjazdu do państwa trzeciego, przejechania następnie przez nie oraz przez inne państwa trzecie, ponownego wjazdu do Unii przez Węgry i przekroczenia potem granicy Austrii.

60.

Moim zdaniem pomimo braku geograficznej kontynuacji trasa odbyta przez Sh. Abdullahi jawi się jako jednolita i ciągła: z Somalii (jej kraju pochodzenia) lub, co zostało wykazane, co najmniej z Syrii, do – bez przerw – Austrii, gdzie ostatecznie i rzeczywiście złożyła wniosek o udzielenie azylu. O ciągłości i jednolitości trasy stanowi moim zdaniem jej wymiar czasowy, albowiem dystans został pokonany w bardzo krótkim czasie, praktycznie niezbędnym dla dotarcia do celu w jednakowych warunkach nielegalności, które cechowały całość przemieszczania się Sh. Abdullahi. Oczywiście nie jest całkiem pewne, czy pożądanym przez Sh. Abdullahi miejscem przeznaczenia była Austria, kraj, w którym została zatrzymana, w momencie gdy być może chciała kontynuować swoją podróż do innego państwa członkowskiego. Moim zdaniem nie budzi jednak wątpliwości, że jej „miejscem przeznaczenia”, jeżeli można tak mówić, nie była Grecja, kraj, do którego wjechała w lipcu 2011 r. i który najprawdopodobniej opuściła już w tym samym miesiącu, skoro w sierpniu złożyła w Austrii wniosek o udzielenie azylu po przejechaniu, poza Węgrami, różnych państw trzecich.

61.

Niemniej jednak ta – jeśli można tak powiedzieć „idealna” – ciągłość podróży Sh. Abdullahi ma jedynie niewielkie znaczenie. Większe znaczenie ma okoliczność, że Sh. Abdullahi stanęła po raz pierwszy na terytorium Unii w Grecji, będącej pierwszym „terytorium bezpiecznym”, który to fakt spowodował odpowiedzialność tego państwa członkowskiego za wykonanie art. 10 ust. 1 rozporządzenia nr 343/2003, odpowiedzialność, która wygasa po dwunastu miesiącach od daty tego nielegalnego wjazdu.

62.

W tym względzie należy poczynić dwie uwagi. Po pierwsze, ciągłość trasy Sh. Abdullahi z miejsca pochodzenia do miejsca, w którym została zatrzymana i złożyła wniosek o udzielenie azylu, daje podstawę do uznania, że jej wyjazd z Grecji nie oznaczał zamiaru opuszczenia Unii, skoro właściwie kontynuowała swoją podróż do innego państwa członkowskiego. Położenie geograficzne Grecji mogło w sposób uzasadniony narzucić, w zakresie łatwości i ekonomiki przemieszczania się, szlak wiodący przez kilka państw trzecich, co nie oznacza, iż za wyjazdem z Grecji w celu przejazdu przez te państwa trzecie, przemawiał jakikolwiek zamiar, jeśli mogę tak powiedzieć, opuszczenia Unii. Celem mającym znaczenie prawne było zatem pozostanie w Unii i dotarcie do innego państwa członkowskiego.

63.

Po drugie, pomimo przyznania, że Sh. Abdullahi „opuściła” Unię wraz z wyjazdem z Grecji, nie można pominąć tego, że opuszczenie terytorium Unii nie wywołuje skutku natychmiast. Wynika to moim zdaniem z art. 16 ust. 3 rozporządzenia nr 343/2003, zgodnie z którym obowiązki państwa członkowskiego, na którym zgodnie z rozporządzeniem spoczywa odpowiedzialność, „wygasają, w przypadku gdy obywatel państwa trzeciego opuścił terytorium państw członkowskich na okres co najmniej trzech miesięcy”. Przepis ten oczywiście odnosi się do obowiązków państwa członkowskiego z chwilą jego określenia na podstawie kryteriów z rozporządzenia nr 343/2003. Należy jednak również uznać, że przepis ten zaczyna działać z chwilą zastosowania tych kryteriów przez uprawniony organ, co ma ten skutek, że należy wykluczyć z procedury określania odpowiedzialnego państwa członkowskiego te państwa członkowskie, w stosunku do których od początku wiadomo, że osoba ubiegająca się o udzielenie azylu opuściła je na okres trzech miesięcy.

64.

W każdym razie znaczenie ma tutaj przede wszystkim fakt, że zgodnie z rozporządzeniem nr 343/2003 fizyczne opuszczenie terytorium nie oznacza automatycznie zerwania prawnego związku z Unią w tym znaczeniu, że prawa i oczekiwania, które osoba ubiegająca się o udzielenie azylu może wraz z wjazdem do Unii uznać za własne, pozostają w mocy przez okres trzech miesięcy od jej wyjazdu i odnawiają się, gdy przed upływem tego terminu z powrotem wjedzie do Unii. W rozpatrywanym przez nas przypadku osoba ubiegająca się o udzielenie azylu od chwili wjazdu przez Grecję nie opuściła Unii na okres dłuższy niż miesiąc, co oznacza, że odpowiedzialność tego państwa członkowskiego pozostawała w mocy w chwili wjazdu Sh. Abdullahi do Węgier.

65.

Uważam zatem, że skutki pierwszego wjazdu do Unii trwają do chwili upływu trzech miesięcy od opuszczenia terytorium państw członkowskich oraz że w okolicznościach sprawy odpowiedzialność spoczywa na „pierwszym państwie członkowskim”.

66.

Poprzez pytanie trzecie, odwołując się do wyroku w sprawie N.S. i in., sąd odsyłający zmierza do ustalenia, w jaki sposób sytuacja „państwa członkowskiego, którego system azylowy wykazuje systemowe nieprawidłowości”, zobowiązuje do niewskazywania go jako odpowiedzialnego państwa członkowskiego, pomimo że jest nim na podstawie art. 10 ust. 1 rozporządzenia.

67.

Niezależnie od pewnej trudności interpretacyjnej powodowanej literalnym brzmieniem pytania trzeciego uważam, że przy uwzględnieniu wyjaśnień sądu odsyłającego zawartych w postanowieniu o przedstawieniu pytań prejudycjalnych, należy uznać, iż zmierza on zasadniczo do ustalenia, czy gdy państwo członkowskie wykazuje rzeczone nieprawidłowości, powinno ono co do zasady zostać wykluczone jako potencjalnie odpowiedzialne państwo członkowskie lub czy, przeciwnie, należy je wyznaczyć jako odpowiedzialne państwo członkowskie na podstawie rozporządzenia nr 343/2003, ale następnie kontynuować postępowanie w celu wyznaczenia odpowiedzialnego państwa członkowskiego w oparciu o pozostałe kryteria z rozporządzenia.

68.

Istotą pytania jest zatem kwestia, jak w rozumieniu wyroku w sprawie N.S. i in. należy prowadzić postępowanie w sytuacji, gdy rzeczywiście należy odstąpić od wskazania danego państwa członkowskiego jako odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie azylu.

69.

Pytanie brzmi zatem, w jaki sposób należy określić inne odpowiedzialne państwo członkowskie po wykluczeniu tego, które powinno nim być w wyniku zastosowania kryteriów z rozporządzenia nr 343/2003 zgodnie z wyrokiem w sprawie N.S. i in.

70.

Zgodnie z pkt 107 wyroku w sprawie N.S. i in. „z zastrzeżeniem przewidzianej w art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003 możliwości rozpatrzenia samemu wniosku brak możliwości transferu wnioskodawcy do innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, gdy państwo to zgodnie z kryteriami zawartymi w rozdziale III tego rozporządzenia zostało wyznaczone jako odpowiedzialne państwo członkowskie, powoduje, że na państwie członkowskim, które ma dokonać transferu, ciąży obowiązek dalszej analizy kryteriów określonych w tym rozdziale w celu sprawdzenia, czy któreś z dalszych kryteriów umożliwia wyznaczenie innego państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie azylu” ( 14 ).

71.

Kwalifikacja jako „dalsze” jest rozsądna, skoro art. 5 ust. 1 rozporządzenia nr 343/2003 stanowi, że „kryteria określania państwa członkowskiego za rozpatrywanie wniosku o udzielenie azylu stosuje się w kolejności, w jakiej są one wymienione w niniejszym rozdziale” ( 15 ) .

72.

Jeżeli organy austriackie uznały, że pierwszym z mających zastosowanie kryteriów było to określone w art. 10 rozporządzenia nr 343/2003 (nielegalny wjazd na terytorium Unii), to uczyniły tak z uwagi na niezastosowanie kryteriów poprzedzających (nieletniość, istnienie członków rodziny, posiadanie dokumentu pobytu); niemożność pozostania przy tym kryterium zobowiązuje je do dokonania oceny możliwości zastosowania któregoś z dalszych w tym ustanowionym przez rozporządzenie porządku kryteriów, i na koniec do uwzględnienia klauzuli generalnej z art. 13, który czyni odpowiedzialnym to państwo członkowskie, w którym został złożony wniosek o udzielenie azylu.

73.

W zasadzie każde z tych kryteriów wyczerpuje się wraz z jego zastosowaniem, skoro zwykle jest tak, że każde z nich wyznacza jedno odpowiedzialne państwo członkowskie. Nie ma zatem sensu ponowne stosowanie kryterium, które doprowadziło do określenia państwa członkowskiego, do którego ostatecznie nie można przenieść osoby ubiegającej się o udzielenie azylu, albowiem zastosowanie takie w sposób nieunikniony ponownie doprowadziłoby do odrzuconego państwa członkowskiego. Z tej przyczyny co najmniej nie do pomyślenia byłoby zastosowanie któregoś z poprzednich kryteriów, nieznajdujących już zastosowania w momencie uznania, że właściwym kryterium winno być jedno z następnych.

74.

W niniejszej sprawie i zgodnie z tą logiką do zastosowania pozostały jedynie kryteria określone w art. 11 (wjazdu do państwa członkowskiego, w którym zniesiono dla Sh. Abdullahi obowiązek posiadania wizy) oraz w art. 12 (złożenie wniosku o udzielenie azylu w obszarze tranzytowym lotniska państwa członkowskiego). W przypadku niezastosowania żadnego z nich, czego ocena spoczywać będzie na sądzie odsyłającym, pozostanie jedynie klauzula miejsca generalna z art. 13, skutkująca obarczeniem odpowiedzialnością organów austriackich. Wszystko to naturalnie bez uszczerbku dla klauzuli suwerenności i klauzuli humanitarnej określonych w art. 3 ust. 2 i art. 15 ust. 1 rozporządzenia nr 343/2003.

75.

W świetle powyższych rozważań proponuję Trybunałowi, by na pytania prejudycjalne odpowiedział w sposób następujący:

Pomocniczo, na wypadek gdyby Trybunał uznał, że odwołanie z art. 19 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003 dopuszcza zaskarżenie oparte na jakimkolwiek naruszeniu rzeczonego rozporządzenia: