1

Microsoft Corp., spółka z siedzibą w Redmond, Waszyngton (Stany Zjednoczone) projektuje, opracowuje i wprowadza na rynek różnorodne oprogramowanie przeznaczone do różnego rodzaju sprzętu informatycznego. To różnego rodzaju oprogramowanie obejmuje między innymi systemy operacyjne dla komputerów osobistych (zwanych dalej „stacjami roboczymi”), systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej oraz odtwarzacze multimedialne umożliwiające obsługę danych strumieniowych. Microsoft świadczy również usługi z zakresu pomocy technicznej w odniesieniu do swych różnego rodzaju produktów.

2

W dniu 15 września 1998 r. R. Green, wiceprezes Sun Microsystems, Inc. (zwanej dalej „Sun”), spółki z siedzibą w Palo Alto, Kalifornia (Stany Zjednoczone), która dostarcza między innymi serwery i systemy operacyjne dla serwerów, skierował do P. Maritza, wiceprzewodniczącego Microsoft, pismo o następującej treści:

„Pragniemy zwrócić się do Państwa z prośbą, aby Microsoft dostarczyła [Sun] wszystkie informacje konieczne, aby umożliwić [Sun] oferowanie w systemie operacyjnym Solaris wbudowanej obsługi obiektów COM.

Chcielibyśmy także, aby Microsoft dostarczyła [Sun] wszystkie informacje konieczne, aby umożliwić [Sun] oferowanie w systemie operacyjnym Solaris wbudowanej obsługi całości technologii Active Directory.

Uważamy, że leży w interesie naszej branży, aby aplikacje stworzone w celu uruchomienia ich w systemie Solaris były w stanie w przezroczysty sposób, poprzez COM lub Active Directory, komunikować się z systemami operacyjnymi Windows lub oprogramowaniami opartymi na systemie Windows.

Uważamy, że Microsoft powinna dołączyć implementację referencyjną i informacje konieczne do zapewnienia, aby bez konieczności wykorzystywania analizy odwróconej obiekty COM i wszystkie technologie Active Directory działały w systemie Solaris w sposób w pełni kompatybilny. Sądzimy, że jest konieczne, aby informacje te były dostarczane w odniesieniu do wszystkich obiektów COM, a także wszystkich technologii Active Directory obecnych na rynku. Jesteśmy także zdania, że informacji dotyczących obiektów COM i technologii Active Directory, jakie w przyszłości zostaną wprowadzone na rynek, należy dostarczać bezzwłocznie i w sposób ciągły”.

3

W dalszej części tekstu pismo to będzie zwane „pismem z dnia 15 września 1998 r.”.

4

Pismem z dnia 6 października 1998 r. P. Maritz odpowiedział na pismo z dnia 15 września 1998 r. Wskazał w nim, co następuje:

„Dziękujemy za Państwa zainteresowanie pracą z Windows. Mamy wspólnych klientów używających naszych produktów i myślę, że to wspaniale, iż są Państwo zainteresowani otwarciem Państwa systemu na interoperacyjność z Windows. Microsoft zawsze uważała, że korzystne jest pomaganie twórcom oprogramowania, w tym [swym] konkurentom, w projektowaniu najlepszych z możliwych produktów i interoperacyjności dla [jej] platformy.

Być może nie zdajecie sobie Państwo sprawy, że informacje, o których dostarczenie się zwróciliście, dotyczące sposobu interoperowania z COM i technologiami Active Directory, są już opublikowane i dostępne dla Państwa i wszystkich innych twórców oprogramowania na świecie za pomocą produktu »Microsoft Developer Network (MSDN) Universal«. MSDN zawiera pełne informacje dotyczące usług i interfejsów platformy Windows i stanowi doskonałe źródło informacji dla twórców oprogramowania, którzy interesują się programowaniem dla Windows lub interoperowaniem z tym systemem. W rzeczywistości [Sun] posiada obecnie 32 aktywne subskrypcje »MSDN Universal«. Ponadto zakładam, że tak jak Państwa spółka czyniła już w przeszłości, wyślecie Państwo duży zespół osób na naszą konferencję »Professional Developers«, która odbędzie się w Denver w dniach 11–15 października 1998 r. Będzie to dodatkowa okazja do uzyskania informacji technicznych, które Państwo pragniecie otrzymać, aby móc współpracować z naszymi technologiami systemowymi. Niektórzy z 23 pracowników [Sun], którzy uczestniczyli w naszej konferencji w poprzednim roku, powinni być w stanie przedstawić Wam uwagi na temat jakości i stopnia szczegółowości informacji dyskutowanych podczas konferencji »Professional Developers«.

Miło nam poinformować, że implementacja referencyjna COM w systemie Solaris już istnieje. Ta implementacja COM w systemie Solaris jest w pełni obsługiwanym produktem w wersji binarnej, dostępnym u Microsoft. Kod źródłowy COM może być dostarczony na podstawie licencji przez inne źródła, w tym Software AG […].

Jeśli chodzi o Active Directory, to nie przewidujemy »przeniesienia« go […] na Solaris. Jednakże istnieją liczne, mające na celu usatysfakcjonowanie naszych wspólnych klientów, metody charakteryzujące się zróżnicowanymi poziomami funkcjonalności i umożliwiające współpracę z Active Directory. Na przykład, aby mieć dostęp z systemu Solaris do Active Directory Windows NT Server, możecie używać standardowego protokołu LDAP.

Jeśli po udziale [w konferencji »Professional Developers«] i przeanalizowaniu zawartych w MSDN publicznie dostępnych informacji mieliby Państwo potrzebę uzyskania jakiejkolwiek dodatkowej pomocy, w naszej grupie »Developer Relations« działają»Account Managers«, którzy starają się pomóc twórcom oprogramowania potrzebującym dodatkowej pomocy w odniesieniu do platform Microsoft. Zwróciłem się do Marshalla Goldberga, Lead Program Managera, aby służył Państwu pomocą w razie potrzeby […]” .

5

W dalszej części tekstu pismo P. Maritza z dnia 6 października 1998 r. będzie zwane „pismem z dnia 6 października 1998 r.”.

6

W dniu 10 grudnia 1998 r. Sun złożyła do Komisji skargę na podstawie art. 3 rozporządzenia Rady nr 17 z dnia 6 lutego 1962 r., pierwszego rozporządzenia wprowadzającego w życie art. [81 WE] i [82 WE] (Dz.U. 1962, 13, str. 204).

7

W swej skardze Sun powiadomiła o odmowie przekazania jej przez Microsoft informacji i technologii koniecznych, aby umożliwić interoperacyjność jej systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej z systemem operacyjnym Windows dla stacji roboczych (czyli zdolność do współdziałania tych systemów).

8

W dniu 2 sierpnia 2000 r. Komisja skierowała do Microsoft pierwsze pismo w sprawie przedstawienia zarzutów (zwane dalej „pierwszym pismem w sprawie przedstawienia zarzutów”). Dotyczyło ono przede wszystkim, po pierwsze, kwestii dotyczących interoperacyjności pomiędzy systemami operacyjnymi Windows dla stacji roboczych, a po drugie, systemów operacyjnych dla serwerów innych dostawców, (interoperacyjność klient–serwer).

9

Microsoft odpowiedziała na pierwsze pismo w sprawie przedstawienia zarzutów w dniu 17 listopada 2000 r.

10

W międzyczasie, w lutym 2000 r., Komisja wszczęła z urzędu dochodzenie dotyczące w szczególności generacji Windows 2000 stworzonych przez Microsoft systemów operacyjnych dla stacji roboczych i dla serwerów grupy roboczej oraz włączenia przez Microsoft odtwarzacza multimedialnego Windows Media Player do systemu operacyjnego Windows dla stacji roboczych. Należący do gamy Windows 2000 system operacyjny dla stacji roboczych był przeznaczony do użytku profesjonalnego i nazywał się „Windows 2000 Professional”. Należące do tej gamy systemy operacyjne dla serwerów występowały w trzech następujących wersjach: Windows 2000 Server, Windows 2000 Advanced Server i Windows 2000 Datacenter Server.

11

Dochodzenie to zakończyło się skierowaniem do Microsoft w dniu 29 sierpnia 2001 r. drugiego pisma w sprawie przedstawienia zarzutów (zwanego dalej „drugim pismem w sprawie przedstawienia zarzutów”). W piśmie tym Komisja podtrzymała swoje poprzednie zarzuty dotyczące interoperacyjności klient–serwer. Poruszyła ona ponadto pewne kwestie dotyczące interoperacyjności między serwerami grupy roboczej (interoperacyjność serwer–serwer). Wreszcie Komisja podniosła pewne kwestie dotyczące włączenia odtwarzacza multimedialnego Windows Media Player do systemu operacyjnego Windows dla stacji roboczych.

12

W dniu 16 listopada 2001 r. Microsoft odpowiedziała na drugie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów.

13

W grudniu 2001 r. Microsoft przekazała Komisji sprawozdanie zawierające wyniki i analizę sondażu przeprowadzonego przez firmę Mercer Management Consulting (zwaną dalej „Mercer”).

14

Od kwietnia do czerwca 2003 r. Komisja przeprowadziła badanie rynku na dużą skalę, wysyłając na podstawie art. 11 rozporządzenia nr 17 do wielu spółek i stowarzyszeń szereg żądań udzielenia informacji (zwane dalej „badaniem rynku z 2003 r.”).

15

W dniu 6 sierpnia 2003 r. Komisja skierowała do Microsoft trzecie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, mające jej zdaniem na celu uzupełnienie dwóch poprzednich pism oraz przekazanie wskazówek na temat środków zaradczych, jakie zamierzała nakazać (zwane dalej „trzecim pismem w sprawie przedstawienia zarzutów”).

16

Pismem z dnia 17 października 2003 r. Microsoft odpowiedziała na trzecie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów.

17

W dniu 31 października 2003 r. Microsoft przekazała Komisji sprawozdanie zawierające wyniki i analizę dwóch dodatkowych sondaży przeprowadzonych przez Mercer.

18

W dniach 12, 13 i 14 listopada 2003 r. Komisja zorganizowała przesłuchanie.

19

W dniu 1 grudnia 2003 r. Microsoft przedstawiła dodatkowe uwagi na temat trzeciego pisma w sprawie przedstawienia zarzutów.

20

W dniu 24 marca 2004 r. Komisja wydała decyzję 2007/53/WE odnoszącą się do procedury przewidzianej w art. 82 traktatu [WE] oraz art. 54 porozumienia o EOG przeciwko Microsoft Corp. (sprawa COMP/C 3/37.792 — Microsoft) (Dz.U. 2007, L 32, str. 23, zwaną dalej „zaskarżoną decyzją”).

21

Według zaskarżonej decyzji, Microsoft naruszyła art. 82 WE oraz art. 54 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG), popełniając dwa różnego rodzaju nadużycia pozycji dominującej.

22

Komisja, po pierwsze, określiła trzy odrębne światowe rynki produktu i stwierdziła, że Microsoft ma na dwóch z nich pozycję dominującą. Po drugie, Komisja określiła dwa rodzaje stanowiących nadużycie zachowań Microsoft. W konsekwencji nałożyła ona na Microsoft grzywnę oraz zastosowała pewne środki zaradcze.

23

Zaskarżona decyzja określa trzy odrębne rynki produktu, obejmujące, odpowiednio, systemy operacyjne dla stacji roboczych (motywy 324–342), systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej (motywy 343–401) oraz odtwarzacze multimedialne umożliwiające obsługę danych strumieniowych (motywy 402–425).

24

Pierwszy rynek produktu określony w zaskarżonej decyzji to rynek systemów operacyjnych dla stacji roboczych. Systemy operacyjne są tam zdefiniowane jako „oprogramowanie systemowe”, które kontroluje podstawowe funkcje komputera oraz pozwala użytkownikowi na obsługę tego komputera i na uruchamianie na nim aplikacji (motyw 37). Stacje robocze są zdefiniowane jako komputery wielofunkcyjne, które zostały zaprojektowane do użytku przez jedną osobę jednocześnie i które mogą zostać podłączone do sieci (motyw 45).

25

W odniesieniu do drugiego rynku zaskarżona decyzja definiuje systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej jako systemy zaprojektowane i wprowadzane na rynek w celu świadczenia w sposób zintegrowany „podstawowych usług infrastrukturalnych” stosunkowo ograniczonej liczbie stacji roboczych przyłączonych do sieci małych i średnich rozmiarów (motywy 53 i 345).

26

Zaskarżona decyzja określa w szczególności trzy rodzaje usług, to jest, po pierwsze, udostępnianie plików umieszczonych na serwerach, po drugie, udostępnianie drukarek oraz, po trzecie, zarządzanie użytkownikami i grupami użytkowników, czyli „administrowanie” warunkami, na jakich zainteresowani mają dostęp do usług sieciowych (motywy 53 i 345). Te ostatnie usługi polegają w szczególności na zapewnieniu dostępu oraz zabezpieczonego korzystania z zasobów sieci, zwłaszcza, w pierwszej kolejności, identyfikując użytkowników, a następnie weryfikując ich uprawnienia do dokonania danej czynności (motyw 54). Zaskarżona decyzja precyzuje, że w celu zapewnienia skutecznego przechowywania i poszukiwania informacji dotyczących zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej opierają się zasadniczo na technologiach „usług katalogowych” (motyw 55). Usługa katalogowa włączona do systemu operacyjnego Windows 2000 Server spółki Microsoft zwana jest „Active Directory” (motyw 149).

27

Według zaskarżonej decyzji, trzy typy usług określone w punkcie poprzednim są ściśle ze sobą powiązane w ramach systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej. Mogą one zostać uznane w dużej mierze za „jedną usługę”, ale postrzeganą z dwóch różnych punktów widzenia, czyli z jednej strony z punktu widzenia użytkownika (usługi z zakresu plików i drukowania), a z drugiej strony z punktu widzenia administratora sieci (usługi zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników) (motyw 56). Zaskarżona decyzja określa te różne usługi jako „usługi grupy roboczej”.

28

Trzeci rynek określony w zaskarżonej decyzji to rynek odtwarzaczy multimedialnych umożliwiających obsługę danych strumieniowych. Odtwarzacz multimedialny jest produktem — oprogramowaniem, które jest zdolne do odtwarzania w formacie cyfrowym dźwięku i obrazu, to jest do dekodowania odpowiednich danych oraz przetworzenia ich na polecenia dla urządzeń (np. dla głośników czy monitora) (motyw 60). Odtwarzacze multimedialne umożliwiające obsługę danych strumieniowych są zdolne do odtwarzania dźwięku i obrazu przesyłanych strumieniowo przez Internet (motyw 63).

29

W odniesieniu do właściwego rynku geograficznego Komisja stwierdza w zaskarżonej decyzji, jak zostało wskazane w pkt 22 powyżej, że ma on w przypadku każdego z trzech określonych rynków produktu wymiar światowy (motyw 427).

30

Komisja stwierdza w zaskarżonej decyzji, że Microsoft zajmuje pozycję dominującą na rynku systemów operacyjnych dla stacji roboczych co najmniej od 1996 r., a także na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej od 2002 r. (motywy 429–541).

31

W przypadku rynku systemów operacyjnych dla stacji roboczych Komisja, aby dojść do tego stwierdzenia, opiera się zasadniczo na następujących elementach stanu faktycznego:

32

W motywie 472 Komisja precyzuje, że ta dominująca pozycja ma „nadzwyczajne właściwości”, ponieważ Windows nie tylko jest produktem dominującym na rynku systemów operacyjnych dla stacji roboczych, ale także stanowi „faktyczny standard” dla tych systemów.

33

W przypadku rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej Komisja powołuje zasadniczo następujące elementy stanu faktycznego:

34

Linux jest systemem operacyjnym „otwartego źródła”, rozprowadzanym na podstawie licencji „GNU GPL (General Public Licence)”. Jest to tylko, ściśle mówiąc, kod źródłowy, zwany „jądrem”, który realizuje ograniczoną liczbę usług właściwych systemom operacyjnym, lecz może on występować wraz z innymi programami w celu stworzenia „systemu operacyjnego Linux” (motyw 87). Linux jest używany między innymi jako podstawa dla systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej (motyw 101). Na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej Linux występuje razem z oprogramowaniem Samba, także rozprowadzanym na podstawie licencji „GNU GPL” (motywy 506 i 598).

35

Termin „UNIX” oznacza pewną liczbę systemów operacyjnych o pewnych wspólnych właściwościach (motyw 42). Sun opracowała system operacyjny dla serwerów grupy roboczej oparty na UNIX, zwany „Solaris” (motyw 97).

36

Pierwsze stanowiące nadużycie zachowanie Microsoft polega na odmowie udostępnienia przez nią swoim konkurentom „informacji dotyczących interoperacyjności” oraz udzielenia zezwolenia na ich wykorzystanie w celu opracowania oraz rozprowadzania na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej produktów konkurencyjnych wobec produktów Microsoft w okresie od października 1998 r. do daty powiadomienia o wydaniu zaskarżonej decyzji [art. 2 lit. a) zaskarżonej decyzji]. Zachowanie to jest opisane w motywach 546–791.

37

W rozumieniu zaskarżonej decyzji „informacje dotyczące interoperacyjności” stanowią „wyczerpujące i prawidłowe specyfikacje wszystkich protokołów [zastosowanych] w systemie operacyjnym Windows dla serwerów grupy roboczej i które są wykorzystywane przez serwery grupy roboczej Windows w celu dostarczania sieciom Windows dla grupy roboczej usług udostępniania plików i drukarek oraz zarządzania użytkownikami i grupami [użytkowników], w tym usług kontrolera domeny Windows, usług katalogowych Active Directory oraz usługi »Group Policy«” (art. 1 ust. 1 zaskarżonej decyzji).

38

„Sieci Windows dla grupy roboczej” są zdefiniowane jako „grupy stacji roboczych [na których zainstalowany jest system operacyjny Windows dla stacji roboczych] i serwerów [na których zainstalowany jest system operacyjny Windows dla serwerów grupy roboczej] połączonych ze sobą za pomocą sieci informatycznej” (art. 1 ust. 7 zaskarżonej decyzji).

39

„Protokoły” są zdefiniowane jako „zbiory reguł określających zasady nawiązywania wzajemnych połączeń i interakcji pomiędzy różnymi instancjami systemów operacyjnych Windows dla serwerów grupy roboczej i systemów operacyjnych Windows dla stacji roboczych zainstalowanych na różnych komputerach w sieci Windows dla grupy roboczej” (art. 1 ust. 2 zaskarżonej decyzji).

40

W zaskarżonej decyzji Komisja kładzie nacisk na okoliczność, że wspomniana odmowa nie dotyczy elementów kodu źródłowego Microsoft, lecz wyłącznie specyfikacji przedmiotowych protokołów, to jest szczegółowego opisu tego, czego wymaga się od danego oprogramowania, w przeciwieństwie do „implementacji” (zwanych również dla celów niniejszego wyroku „realizacjami” lub „wdrożeniami”), polegających na wprowadzeniu kodu do komputera (motywy 24 i 569). Wyjaśnia ona między innymi, że „nie zamierza nakazać Microsoft, aby umożliwiła stronom trzecim skopiowanie Windowsa” (motyw 572).

41

Komisja uznaje ponadto, że odmowa Microsoft wobec Sun jest częścią ogólnej linii postępowania (motywy 573–577). Twierdzi także, że zachowanie zarzucane Microsoft pociąga za sobą obniżenie wysokich poprzednio poziomów dostarczania informacji (motywy 578–584), że niesie ze sobą ryzyko eliminacji konkurencji na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej (motywy 585–692) oraz że wywiera negatywny wpływ na rozwój techniczny ze szkodą dla konsumentów (motywy 693–708).

42

Wreszcie Komisja oddala argumenty Microsoft, zgodnie z którymi jej odmowa jest obiektywnie uzasadniona (motywy 709–778).

43

Drugie stanowiące nadużycie zachowanie Microsoft polega na uzależnieniu przez Microsoft, w okresie od maja 1999 r. do dnia powiadomienia o wydaniu zaskarżonej decyzji, dostarczania systemu operacyjnego Windows dla stacji roboczych od jednoczesnego nabycia programu Windows Media Player [art. 2 lit. b) zaskarżonej decyzji]. Zachowanie to jest opisane w motywach 792–989.

44

Komisja twierdzi w zaskarżonej decyzji, że wspomniane zachowanie Microsoft spełnia przesłanki konieczne w celu stwierdzenia stanowiącej nadużycie w rozumieniu art. 82 WE sprzedaży wiązanej (motywy 794–954). W tym względzie, po pierwsze, powtarza ona, że Microsoft ma pozycję dominującą na rynku systemów operacyjnych dla stacji roboczych (motyw 799). Po drugie, stoi na stanowisku, że odtwarzacze multimedialne umożliwiające obsługę danych strumieniowych oraz systemy operacyjne dla stacji roboczych stanowią produkty odrębne (motywy 800–825). Po trzecie, uważa ona, że Microsoft nie pozostawia konsumentom możliwości zakupu Windows bez Windows Media Playera (motywy 826–834). Po czwarte, zdaniem Komisji stwierdzona przez nią sprzedaż wiązana ogranicza konkurencję na rynku odtwarzaczy multimedialnych (motywy 835–954).

45

Komisja odrzuca wreszcie argumenty Microsoft, zgodnie z którymi z jednej strony ta sprzedaż wiązana powoduje wzrost efektywności, mający zrekompensować stwierdzone w zaskarżonej decyzji sprzeczne z zasadami konkurencji skutki (motywy 955–970) oraz z drugiej strony nie zachęca do praktykowania „antykonkurencyjnej” sprzedaży wiązanej (motywy 971–977).

46

Oba określone w zaskarżonej decyzji rodzaje nadużyć zostały ukarane nałożeniem grzywny w wysokości 497196304 EUR (art. 3 zaskarżonej decyzji).

47

Ponadto, na podstawie art. 4 akapit pierwszy zaskarżonej decyzji, Microsoft jest zobowiązana do zaniechania naruszeń stwierdzonych w art. 2, zgodnie z zasadami przewidzianymi w art. 5 i 6 tej samej decyzji. Microsoft powinna także powstrzymać się od wszelkich zachowań, których przedmiot lub cel mogą być identyczne lub podobne do przedmiotu lub celu wspomnianych nadużyć (art. 4 akapit drugi zaskarżonej decyzji).

48

Mając na celu zaradzenie stwierdzonej w art. 2 lit. a) zaskarżonej decyzji i stanowiącej naruszenie odmowie, w art. 5 zaskarżonej decyzji Komisja nakazuje Microsoft, co następuje:

[…]”.

49

Mając na celu zaradzenie stwierdzonej w art. 2 lit. b) zaskarżonej decyzji i stanowiącej naruszenie sprzedaży wiązanej, Komisja w art. 6 tej decyzji nakazuje Microsoft między innymi przedstawienie w terminie 90 dni, licząc od dnia powiadomienia o wydaniu decyzji, w pełni funkcjonalnej wersji systemu operacyjnego Windows dla stacji roboczych niezawierającej Windows Media Playera, przy czym Microsoft zachowuje prawo oferowania systemu operacyjnego Windows dla stacji roboczych związanego z Windows Media Playerem.

50

Wreszcie w art. 7 zaskarżonej decyzji Komisja stanowi:

„Microsoft przedstawi […] Komisji w terminie 30 dni, licząc od dnia powiadomienia o wydaniu [zaskarżonej decyzji], propozycję ustanowienia mechanizmu mającego na celu pomoc Komisji w upewnieniu się, że Microsoft […] zastosowała się do [zaskarżonej decyzji]. Mechanizm ten będzie obejmował wyznaczenie niezależnego pełnomocnika Microsoft […] ds. monitorowania.

W przypadku gdy Komisja stwierdzi, że mechanizm zaproponowany przez Microsoft […] nie jest stosowny, będzie upoważniona do narzucenia takiego mechanizmu poprzez wydanie decyzji”.

51

Równolegle z dochodzeniem prowadzonym przez Komisję Microsoft była przedmiotem dochodzenia w sprawie naruszenia amerykańskich przepisów antymonopolowych.

52

W 1998 r. Stany Zjednoczone Ameryki, 20 stanów i dystrykt Kolumbii wystąpiły ze skargą przeciwko Microsoft na podstawie Sherman Act. Ich skargi dotyczyły działań podjętych przez Microsoft w stosunku do wyszukiwarki internetowej firmy Netscape „Netscape Navigator” oraz technologii „Java” firmy Sun. Stany, których to dotyczyło, wystąpiły również przeciwko Microsoft ze skargami w przedmiocie naruszenia ich własnych uregulowań antymonopolowych.

53

Po tym jak United States Court of Appeals for the District of Columbia Circuit (zwany dalej „sądem apelacyjnym”), po wniesieniu przez Microsoft apelacji od wyroku United States District Court for the District of Columbia (zwanego dalej „District Court”) z dnia 3 kwietnia 2000 r., wydał wyrok w dniu 28 czerwca 2001 r., Microsoft zawarła w listopadzie 2001 r. ugodę z ministerstwem sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych oraz „Attorneys General” dziewięciu stanów (zwaną dalej „ugodą amerykańską”), w ramach której przyjęła na siebie dwa zobowiązania.

54

Po pierwsze, Microsoft zgodziła się na sporządzenie specyfikacji protokołów komunikacyjnych używanych przez systemy operacyjne Windows dla serwerów w celu umożliwienia „interoperowania”, czyli umożliwienia ich współpracy z systemami operacyjnymi Windows dla stacji roboczych oraz udzielenia osobom trzecim na określonych warunkach licencji na te specyfikacje.

55

Po drugie, ugoda amerykańska przewiduje, że Microsoft umożliwi producentom sprzętu oraz konsumentom końcowym aktywowanie albo usunięcie dostępu do swojego oprogramowania warstwy pośredniej („middleware”). Zgodnie z jego definicją zawartą w ugodzie amerykańskiej program Windows Media Player stanowi jeden z produktów zaliczających się do tej kategorii. Celem tych postanowień jest zagwarantowanie dostawcom oprogramowania warstwy pośredniej możliwości opracowywania i rozprowadzania na rynku produktów właściwie funkcjonujących z Windows.

56

Postanowienia te zostały zatwierdzone w dniu 1 listopada 2002 r. przez District Court.

57

W dniu 30 czerwca 2004 r. Court of Appeals, w następstwie wniesienia apelacji przez stan Massachusetts, zatwierdził rozstrzygnięcie District Court z dnia 1 listopada 2002 r.

58

W ramach wykonania ugody amerykańskiej w sierpniu 2002 r. powstał Microsoft Communications Protocol Program (program protokołów komunikacyjnych Microsoft, zwany dalej „MCPP”).

59

Pismem, które wpłynęło do Sądu w dniu 7 czerwca 2004 r., Microsoft wniosła niniejszą skargę.

60

Odrębnym pismem wpisanym do rejestru Sądu w dniu 25 czerwca 2004 r. Microsoft wniosła również, na podstawie art. 242 WE, wniosek o zawieszenie wykonania art. 4, 5 lit. a)–c) oraz art. 6 lit. a) zaskarżonej decyzji.

61

Postanowieniem z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie T-201/04 R Microsoft przeciwko Komisji (Zb.Orz. str. II-4463) prezes Sądu odrzucił ten wniosek, a kwestię kosztów pozostawił do rozstrzygnięcia w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.

62

Postanowieniem z dnia 9 marca 2005 r. prezes czwartej izby Sądu dopuścił do sprawy w charakterze interwenientów popierających żądania Microsoft następujące stowarzyszenia i spółki:

63

W tym samym postanowieniu prezes czwartej izby Sądu dopuścił do sprawy w charakterze interwenientów popierających żądania Komisji następujące stowarzyszenia i spółki:

64

Pismami z dnia 13 grudnia 2004 r., 9 marca, 27 czerwca i 9 sierpnia 2005 r. Microsoft zwróciła się z wnioskiem o nieprzekazywanie interwenientom niektórych poufnych informacji zawartych w skardze, odpowiedzi na skargę, replice, jej odpowiedzi na uwagi interwentów oraz duplice. Przedstawiła ona jawną wersję tych poszczególnych pism procesowych. Przekazanie tych pism procesowych interwenientom, o których mowa w pkt 62 i 63 powyżej, zostało ograniczone do tej jawnej wersji. Interwenienci ci nie wnieśli zastrzeżeń w tym względzie.

65

Każdy z interwenientów, o których mowa w pkt 62 i 63 powyżej, przedstawił swe uwagi w wyznaczonym terminie. Strony sporu przedstawiły uwagi dotyczące tych interwencji w dniu 13 czerwca 2005 r.

66

Postanowieniem z dnia 28 kwietnia 2005 r. w sprawie T-201/04 Microsoft przeciwko Komisji (Zb.Orz. str. II-1491) prezes czwartej izby Sądu dopuścił European Committee for Interoperable Systems (ECIS) do sprawy w charakterze interwenienta popierającego żądania Komisji. Ze względu na to, że wniosek o dopuszczenie tego stowarzyszenia do udziału w sprawie w charakterze interwenienta został złożony po upływie terminu wyznaczonego w art. 116 § 6 regulaminu Sądu, stowarzyszeniu temu zezwolono jedynie na przedstawienie uwag na podstawie sprawozdania na rozprawę, które zostanie mu przekazane, w toku procedury ustnej.

67

Postanowieniem pełnego składu Sądu z dnia 11 maja 2005 r. sprawa została odesłana do izby czwartej w składzie powiększonym.

68

Postanowieniem pełnego składu Sądu z dnia 7 lipca 2005 r. sprawa została odesłana do wielkiej izby Sądu i ponownie została powierzona sędziemu sprawozdawcy.

69

Postanowieniem prezesa wielkiej izby Sądu z dnia 16 stycznia 2006 r. RealNetworks została wykreślona z udziału w sprawie w charakterze interwenienta popierającego żądania Komisji.

70

W dniu 1 lutego 2006 r. uczestnicy postępowania zostali zaproszeni przez Sąd do udziału w nieformalnym spotkaniu prezesa wielkiej izby Sądu i sędziego sprawozdawcy w celu między innymi określenia zasad organizacji rozprawy. Spotkanie to odbyło się w Sądzie w dniu 10 marca 2006 r.

71

Na podstawie sprawozdania sędziego sprawozdawcy Sąd (wielka izba) postanowił otworzyć procedurę ustną i, na mocy art. 64 swego regulaminu, wezwał strony do przedstawienia określonych dokumentów i udzielenia odpowiedzi na szereg pytań. Strony uczyniły zadość tym żądaniom w wyznaczonych terminach.

72

Na rozprawie w dniach 24, 25, 26, 27 i 28 kwietnia 2006 r. Sąd wysłuchał wystąpień stron i ich odpowiedzi na przedstawione im pytania.

73

Podczas rozprawy Sąd zwrócił się do Microsoft o przekazanie mu kopii żądań udzielenia informacji wystosowanych przez Komisję w ramach badania rynku z 2003 r., dotyczących kwestii odtwarzaczy multimedialnych, oraz odpowiedzi na te żądania udzielenia informacji, a także sprawozdań zawierających wyniki i analizę sondaży przeprowadzonych przez Mercer (zwanych dalej „sprawozdaniami Mercer”). Microsoft przedstawiła poszczególne dokumenty w wyznaczonych terminach.

74

Pismem z dnia 3 maja 2006 r. Sąd zwrócił się do Microsoft o przedstawienie kopii pozostałych żądań udzielenia informacji skierowanych przez Komisję w ramach badania rynku z 2003 r. oraz odpowiedzi na nie. Microsoft spełnił to żądanie w wyznaczonych terminach.

75

Decyzją z dnia 22 czerwca 2006 r. prezes wielkiej izby Sądu zamknął procedurę ustną.

76

Microsoft wnosi do Sądu o:

77

Komisja wnosi do Sądu o:

78

CompTIA, ACT, TeamSystem i Mamut wnoszą do Sądu o:

79

DMDsecure i in. wnoszą do Sądu o:

80

Exor wnosi do Sądu o:

81

SIIA, FSFE, Audiobanner.com i ECIS wnoszą do Sądu o:

82

Należy najpierw zbadać zarzuty wiążące się z żądaniami zmierzającymi do stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji, a następnie zarzuty dotyczące żądań zmierzających do uchylenia grzywny lub obniżenia jej kwoty.

83

Zarzuty, jakie Microsoft podnosi na poparcie swego żądania stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji, są podzielone na trzy grupy problemowe dotyczące, po pierwsze, odmowy dostarczenia informacji odnoszących się do interoperacyjności i udzielenia zezwolenia na ich wykorzystanie, po drugie, sprzedaży wiązanej systemu operacyjnego Windows dla stacji roboczych i Windows Media Playera oraz, po trzecie, obowiązku wyznaczenia niezależnego pełnomocnika ds. monitorowania, zobowiązanego do zapewnienia, aby Microsoft zastosowała się do zaskarżonej decyzji.

84

W swych pismach Komisja podnosi pewne kwestie dotyczące zakresu kontroli sprawowanej przez sąd wspólnotowy oraz dopuszczalności treści kilku załączników do skargi i do repliki.

85

Komisja podnosi, że zaskarżona decyzja opiera się na pewnych twierdzeniach wiążących się z dokonaniem złożonych ocen technicznych i ekonomicznych. Twierdzi ona, że zgodnie z orzecznictwem sądy wspólnotowe mogą przeprowadzać tylko ograniczoną kontrolę takich ocen [wyroki Trybunału z dnia 21 listopada 1991 r. w sprawie C-269/90 Technische Universität München, Rec. str. I-5469, pkt 13 oraz z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawach połączonych C-204/00 P, C-205/00 P, C-211/00 P, C-213/00 P, C-217/00 P i C-219/00 P Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, Rec. str. I-123, pkt 279; wyrok Sądu z dnia 21 kwietnia 2005 r. w sprawie T-28/03 Holcim (Deutschland) przeciwko Komisji, Zb.Orz. str. II-1357, pkt 95, 97 i 98].

86

Microsoft, cytując tytułem przykładu wyrok Sądu z dnia 6 lipca 2000 r. w sprawie T-62/98 Volkswagen przeciwko Komisji, Rec. str. II-2707, pkt 43, odpiera, że sędzia wspólnotowy nie może zaniechać „szczegółowego zbadania stosowności decyzji Komisji, nawet w skomplikowanych sprawach”.

87

Sąd przypomina, że z utrwalonego orzecznictwa wynika, że choć dokonanie ogólnej kontroli, czy zaszły okoliczności pociągające za sobą konieczność zastosowania reguł konkurencji, należy w całości do sądu wspólnotowego, to jednak w przypadku sprawowania kontroli nad dokonywanymi przez Komisję złożonymi ocenami ekonomicznymi sąd wspólnotowy ogranicza się do weryfikacji, czy przestrzegane były reguły proceduralne oraz zasady dotyczące obowiązku uzasadnienia aktu, a także czy nie wystąpił błąd co do okoliczności faktycznych oraz czy nie wystąpił oczywisty błąd w ocenie i czy nie doszło do nadużycia władzy (wyrok Sądu z dnia 30 marca 2000 r. w sprawie T-65/96 Kish Glass przeciwko Komisji, Rec. str. II-1885, pkt 64, potwierdzony w postępowaniu odwoławczym postanowieniem Trybunału z dnia 18 października 2001 r. w sprawie C-241/00 P Kish Glass przeciwko Komisji, Rec. str. I-7759; zob. także podobnie, w odniesieniu do art. 81 WE, wyroki Trybunału z dnia 11 lipca 1985 r. w sprawie 42/84 Remia i in. przeciwko Komisji, Rec. str. 2545, pkt 34 oraz z dnia 17 listopada 1987 r. w sprawach połączonych 142/84 i 156/84 BAT i Reynolds przeciwko Komisji, Rec. str. 4487, pkt 62).

88

Podobnie chociaż decyzja Komisji jest wynikiem złożonych ocen technicznych, są one co do zasady przedmiotem ograniczonej kontroli sądowej, co oznacza, że sąd wspólnotowy nie może zastąpić dokonanej przez Komisję oceny okoliczności faktycznych swoją oceną [zob. w odniesieniu do decyzji wydanej po przeprowadzeniu złożonych ocen z dziedziny medyczno-farmaceutycznej postanowienie prezesa Trybunału z dnia 11 kwietnia 2001 r. w sprawie C-459/00 P(R) Komisja przeciwko Trenkerowi, Rec. str. I-2823, pkt 82 i 83; zob. także podobnie wyrok Trybunału z dnia 21 stycznia 1999 r. w sprawie C-120/97 Upjohn, Rec. str. I-223, pkt 34 oraz przywoływane tam orzecznictwo i wyroki Sądu z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie T-179/00 A. Menarini przeciwko Komisji, Rec. str. II-2879, pkt 44 i 45 oraz z dnia 11 września 2002 r. w sprawie T-13/99 Pfizer Animal Health przeciwko Radzie, Rec. str. II-3305, pkt 323].

89

Choć jednak sąd wspólnotowy uznaje, że Komisji przysługuje pewien zakres swobodnego uznania w dziedzinie ekonomicznej lub technicznej, nie oznacza to, że powinien on powstrzymać się od kontroli dokonanej przez Komisję interpretacji danych o tym charakterze. W istocie sędzia wspólnotowy powinien dokonać zwłaszcza weryfikacji nie tylko materialnej dokładności przytoczonego materiału dowodowego, jego ścisłości i spójności, ale także kontroli tego, czy te materiały stanowią zbiór istotnych danych, które należy wziąć pod uwagę w celu oceny złożonej sytuacji i czy może on stanowić poparcie dla wniosków wyciągniętych na jego podstawie (zob. podobnie, w odniesieniu do kontroli koncentracji, wyrok Trybunału z dnia 15 lutego 2005 r. w sprawie C-12/03 P Komisja przeciwko Tetra Laval, Zb.Orz. str. I-987, pkt 39).

90

W świetle tych zasad należy zbadać poszczególne zarzuty, jakie Microsoft podnosi na poparcie żądania stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji.

91

Komisja, popierana w tej kwestii przez SIIA, twierdzi, że w kilku załącznikach do skargi i do repliki Microsoft podnosi argumenty, które nie figurują w samej treści tych pism procesowych. Podnosi ona także, że Microsoft wielokrotnie stosuje ogólne odesłanie do sprawozdań załączonych do tych pism. Ponadto Komisja krytykuje fakt, że niektóre opinie biegłych przedstawione przez Microsoft są oparte na informacjach, do których ani Komisja, ani Sąd nie miały dostępu. Jest ona zdania, że Sąd nie może uwzględnić wyżej wspomnianych argumentów, sprawozdań i opinii biegłych.

92

Microsoft twierdzi, że „istotne fragmenty skargi” zawierają główne okoliczności faktyczne i prawne, na których opiera się skarga. Przypomina, że zgodnie z orzecznictwem tekst skargi może być wsparty i uzupełniony, w przypadku kwestii szczególnych, odesłaniami do określonych fragmentów dokumentów, które są do niej załączone (postanowienie Sądu z dnia 29 listopada 1993 r. w sprawie T-56/92 Koelman przeciwko Komisji, Rec. str. II-1267, pkt 21). Ponadto wskazuje, że celowo podjęła decyzję o ograniczeniu liczby załączników w trosce o nieobciążanie akt sprawy, że nie ma ona obowiązku przedstawiania każdego z dokumentów, do których się odwołuje w przypisach swych załączników, że Komisja dysponuje kopiami wszystkich dokumentów złożonych w toku postępowania administracyjnego i że nie może zostać podważone, że ma ona prawo do przekazywania informacji swoim biegłym.

93

Podczas nieformalnego posiedzenia w dniu 10 marca 2005 r. (zob. pkt 70 powyżej) sędzia sprawozdawca zwrócił uwagę Microsoft na fakt, że w niektórych załącznikach do swych pism wydaje się ona powoływać argumenty, które nie figurują wyraźnie w samej treści tychże pism, i postawił jej pytanie w tej kwestii. W odpowiedzi Microsoft wskazała, jak jest to zapisane w protokole z tego posiedzenia, co następuje: „Microsoft nie podnosi argumentów, które nie zostały w sposób wyraźny przedstawione w skardze lub w replice”.

94

Sąd przypomina, że zgodnie z art. 21 Statutu Trybunału Sprawiedliwości i art. 44 § 1 lit. c) regulaminu Sądu skarga powinna zawierać przedmiot sporu oraz zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, aby skarga była dopuszczalna, konieczne jest, by istotne okoliczności faktyczne i prawne, na których została oparta, wynikały, choćby w sposób zwięzły, lecz spójny i zrozumiały, z samej treści skargi. Choć sama treść skargi może zostać wsparta lub uzupełniona, w przypadku kwestii szczególnych, odesłaniami do poszczególnych fragmentów dokumentów do niej załączonych, ogólne odesłanie do innych dokumentów, nawet załączonych do skargi, nie może zastąpić braku istotnych elementów argumentacji prawnej, które zgodnie ze wspomnianymi powyżej przepisami, muszą być zawarte w samej skardze (wyrok Trybunału z dnia 31 marca 1992 r. w sprawie C-52/90 Komisja przeciwko Danii, Rec. str. I-2187, pkt 17; ww. w 92 postanowieniach Sądu w sprawie Koelman przeciwko Komisji, pkt 21 oraz z dnia 21 maja 1999 r. w sprawie T-154/98 Asia Motor France i in. przeciwko Komisji, Rec. str. II-1703, pkt 49). Ponadto nie do Sądu należy poszukiwanie i odnajdywanie w załącznikach zarzutów i argumentów, które mogłyby być podstawą skargi, albowiem załączniki spełniają funkcję wyłącznie dowodową i dokumentacyjną (wyroki Sądu z dnia 7 listopada 1997 r. w sprawie T-84/96 Cipeke przeciwko Komisji, Rec. str. II-2081, pkt 34 i z dnia 21 marca 2002 r. w sprawie T-231/99 Joynson przeciwko Komisji, Rec. str. II-2085, pkt 154).

95

Taka wykładnia art. 21 Statutu Trybunału i art. 44 § 1 lit. c) regulaminu Sądu dotyczy również warunków dopuszczalności repliki, której celem, zgodnie z art. 47 § 1 tego regulaminu, jest uzupełnienie skargi (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 20 kwietnia 1999 r. w sprawach połączonych od T-305/94 do T-307/94, od T-313/94 do T-316/94, T-318/94, T-325/94, T-328/94, T-329/94 i T-335/94 Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, Rec. str. II-931, pkt 40, nieuchylony w tej części przez Trybunał w postępowaniu odwoławczym wyrokiem z dnia 15 października 2002 r. w sprawach połączonych C-238/99 P, C-244/99 P, C-245/99 P, C-247/99 P, od C-250/99 P do C-252/99 P i C-254/99 P Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, Rec. str. I-8375).

96

W niniejszym przypadku należy stwierdzić, że w kilku załączonych do skargi i repliki dokumentach Microsoft przedstawia argumentację natury prawnej lub ekonomicznej, w której nie ogranicza się do poparcia lub uzupełnienia okoliczności faktycznych lub prawnych wyraźnie powołanych w treści tych pism procesowych, ale wprowadza w niej nowe argumenty.

97

Ponadto Microsoft wielokrotnie uzupełniała tekst skargi i repliki w odniesieniu do kwestii szczególnych poprzez odesłania do dokumentów do nich załączonych. Jednakże niektóre z tych odesłań dotyczą danego załącznika tylko w sposób ogólny i nie umożliwiają zatem Sądowi dokładnego określenia argumentów, które mógłby uznać za uzupełniające zarzuty przedstawione w skardze lub w replice.

98

Należy zauważyć, że Komisja twierdząc, iż nie zachodzi tu potrzeba uwzględnienia rozważań zawartych w poszczególnych załącznikach, ustosunkowuje się jednak do niektórych z nich w notatkach załączonych do pism.

99

Zgodnie z orzecznictwem przypomnianym w pkt 94 i 95 powyżej oraz oświadczeniem złożonym przez Microsoft podczas nieformalnego spotkania w dniu 10 marca 2006 r. (zob. pkt 93 powyżej), załączniki wspomniane w pkt 96–98 powyżej zostaną uwzględnione przez Sąd tylko w zakresie, w jakim popierają lub uzupełniają argumenty wyraźnie powołane przez Microsoft lub Komisję w treści pism lub w jakim możliwe jest dokładne określenie przez Sąd, jakie elementy w nich zawarte wspierają lub uzupełniają wspomniane zarzuty lub argumenty.

100

W odniesieniu do zastrzeżeń podniesionych przez Komisję co do faktu, że Microsoft nie przekazała informacji, na których opierają się niektóre opinie biegłych załączone do pism, wystarczy wskazać, że do Sądu należy ocena, w stosownych przypadkach, czy twierdzenia zawarte w tych opiniach są pozbawione wartości dowodowej. Gdyby z braku dostępu do niektórych informacji Sąd musiał stwierdzić, że twierdzenia te nie posiadają wystarczającej wartości dowodowej, nie uwzględni ich.

101

W ramach tej pierwszej grupy problemowej Microsoft podnosi jeden zarzut oparty na naruszeniu art. 82 WE. Zarzut ten dzieli się na trzy części. W ramach pierwszej Microsoft podnosi, że kryteria umożliwiające zmuszenie przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą do przyznania licencji, określone przez sędziego wspólnotowego, nie są w niniejszym przypadku spełnione. W ramach drugiej części twierdzi zasadniczo, że Sun nie zwróciła się do niej o umożliwienie korzystania z „technologii”, którą Komisja nakazała jej ujawnić, oraz że pismo z dnia 6 października 1998 r. w żadnym razie nie może być interpretowane jako zawierające rzeczywistą odmowę z jej strony. Wreszcie w ramach trzeciej części twierdzi, że Komisja nie uwzględniła prawidłowo obowiązków nałożonych na Wspólnoty na mocy Porozumienia w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (TRIPS) z dnia 15 kwietnia 1994 r. [załącznik 1C do Porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu (WTO) (zwane dalej „porozumieniem TRIPS”)].

102

W pierwszym rzędzie należy przedstawić, w sposób ogólny, odpowiednie stanowiska stron w odniesieniu do problematyki związanej z odmową dostarczenia informacji dotyczących interoperacyjności i udzielenia zezwolenia na ich wykorzystanie.

103

Według zaskarżonej decyzji Microsoft nadużyła pozycji dominującej, jaką zajmuje na rynku systemów operacyjnych dla stacji roboczych, odmawiając, po pierwsze, dostarczenia Sun i innym przedsiębiorstwom konkurencyjnym specyfikacji protokołów wprowadzonych w systemach operacyjnych Windows dla serwerów grupy roboczej i używanych przez serwery, na których są zainstalowane te systemy, w celu dostarczania sieciom Windows dla grupy roboczej usług udostępniania plików i drukarek, a także zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników oraz, po drugie, umożliwienia poszczególnym przedsiębiorstwom używania tych specyfikacji w celu opracowania i wprowadzenia na rynek systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej.

104

Według Komisji, informacje, których udostępnienia Microsoft odmawia, stanowią informacje dotyczące interoperacyjności w rozumieniu dyrektywy Rady 91/250/EWG z dnia 14 maja 1991 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych (Dz.U. L 122, str. 42). Podnosi ona między innymi, że dyrektywa ta uznaje za interoperacyjność pomiędzy dwoma oprogramowaniami zdolność wymieniania pomiędzy nimi informacji i wzajemnego wykorzystywania tych informacji w celu umożliwienia każdemu z tych oprogramowań wszechstronnego funkcjonowania (zob. między innymi pkt 256 pierwszego pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, pkt 79 drugiego pisma w sprawie przedstawienia zarzutów i pkt 143 trzeciego pisma w sprawie przedstawienia zarzutów). Komisja twierdzi, że pojęcie interoperacyjności bronione przez Microsoft jest nieścisłe (motywy 749–763 zaskarżonej decyzji).

105

Komisja na podstawie szeregu dowodów o charakterze faktycznym i technicznym twierdzi, że „podstawą prawidłowego funkcjonowania sieci Windows dla grupy roboczej jest architektura połączeń i interakcji klient–serwer oraz serwer–serwer, zapewniająca przezroczysty dostęp do głównych usług serwerów grupy roboczej (w przypadku Windows 2000/Windows 2003 ta »architektura domeny Windows« może być opisana jako »architektura domeny Active Directory«)” oraz że „ogólna zdolność, aby stać się częścią tej architektury, jest elementem kompatybilności pomiędzy stacjami roboczymi funkcjonującymi w systemie Windows a serwerami grupy roboczej funkcjonującymi w systemie Windows” (motyw 182 zaskarżonej decyzji). Opisuje ona tę kompatybilność jako „interoperacyjność z architekturą domeny Windows” (motyw 182 zaskarżonej decyzji) i utrzymuje, że taka interoperacyjność jest „konieczna, aby sprzedawcy systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej mogli w sposób trwały pozostać na rynku” (motyw 779 zaskarżonej decyzji).

106

Komisja uważa ponadto, że aby konkurenci Microsoft mogli opracowywać systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej mogące osiągać taki stopień interoperacyjności w przypadku dodania do grupy roboczej Windows serwerów, na których systemy te są zainstalowane, konieczne jest, aby mieli oni dostęp do informacji dotyczących interoperacyjności z architekturą domeny Windows (motywy 183 i 184 zaskarżonej decyzji). Uważa ona między innymi, że żadna z pięciu powoływanych przez Microsoft metod umożliwiających zapewnienie interoperacyjności pomiędzy systemami operacyjnymi dostarczanymi przez różnych dystrybutorów nie stanowi wystarczającego rozwiązania zastępczego w stosunku do ujawniania tych informacji (motywy 666–687 zaskarżonej decyzji).

107

Wreszcie Komisja twierdzi, że, zgodnie z orzecznictwem, choć przedsiębiorstwa mają co do zasady swobodę wyboru swych partnerów handlowych, odmowa dostarczania informacji przez przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą może, w pewnych okolicznościach, stanowić nadużycie pozycji dominującej w rozumieniu art. 82 WE. Uważa ona, że w niniejszym przypadku istnieje wiele „nadzwyczajnych okoliczności”, które pozwalają na dojście do wniosku, iż odmowa zarzucana Microsoft stanowi nadużycie, nawet w najbardziej wąsko pojmowanym — a zatem dla niej najkorzystniejszym — przypadku, w którym odmowa byłaby uznawana za odmowę przyznania osobom trzecim licencji dotyczącej praw własności intelektualnej (motywy 190 i 546–559 zaskarżonej decyzji). Komisja uważa, że ma prawo uwzględnić „nadzwyczajne okoliczności” inne niż te określone przez Trybunał w wyroku z dnia 6 kwietnia 1995 r. w sprawach połączonych C-241/91 P i C-242/91 P RTE i ITP przeciwko Komisji, Rec. str. I-743, zwanym dalej „wyrokiem w sprawie Magill”, i powtórzone przez Trybunał w wyroku z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie C-418/01 IMS Health, Rec. str. I-5039. Te ostatnie nadzwyczajne okoliczności miały w każdym razie miejsce w niniejszym przypadku.

108

W odniesieniu do Microsoft od początku postępowania administracyjnego broni ona stanowiska, zgodnie z którym pojęcie interoperacyjności przyjęte w niniejszej sprawie przez Komisję nie jest zgodne z pojęciem „pełnej interoperacyjności” przewidzianym w dyrektywie 91/250 i nie odpowiada ono sposobowi, w jaki w praktyce przedsiębiorstwa organizują swe sieci informatyczne (zob. między innymi pkt 151–157 odpowiedzi z dnia 16 listopada 2001 r. na drugie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów oraz str. 29 i 30 odpowiedzi z dnia 17 października 2003 r. na trzecie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów). Microsoft uważa w szczególności, że „twórca systemów operacyjnych dla serwerów uzyskuje pełną interoperacyjność w przypadku, gdy możliwy jest dostęp do wszystkich funkcji jego programu z systemu operacyjnego Windows dla stacji roboczych” (pkt 143 odpowiedzi z dnia 17 listopada 2000 r. na pierwsze pismo w sprawie przedstawienia zarzutów; zob. także podobnie str. 29 i 63 odpowiedzi z dnia 17 października 2003 r. na trzecie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów). Microsoft stosuje zatem, zgodnie ze sformułowaniami użytymi przez Komisję, definicję „jednokierunkową”, podczas gdy Komisja opiera się na „relacji dwukierunkowej” (motyw 758 zaskarżonej decyzji).

109

Według Microsoft, ta wspomniana powyżej pełna interoperacyjność może być osiągana dzięki ujawnianiu informacji dotyczących interfejsów, jakiego spółka ta już dokonuje między innymi za pośrednictwem swego produktu zwanego „MSDN” lub konferencji, jakie organizuje dla „Professional Developers”, lub pewnych innych metod dostępnych na rynku (zob. w szczególności pkt 12, 57–63, 73–83 i 147 odpowiedzi z dnia 17 listopada 2000 r. na pierwsze pismo w sprawie przedstawienia zarzutów; pkt 6, 72, 94–96, 148 i 149 odpowiedzi z dnia 16 listopada 2001 r. na drugie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów oraz str. 31 odpowiedzi z dnia 17 października 2003 r. na trzecie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów).

110

Microsoft uważa, że pojęcie interoperacyjności przyjęte przez Komisję zakłada natomiast, iż systemy operacyjne jej konkurentów funkcjonują pod każdym względem jak system operacyjny Windows dla serwerów. Według Microsoft można to osiągnąć tylko poprzez umożliwienie tym konkurentom klonowania jej produktów lub niektórych ich właściwości i poprzez przekazywanie im informacji na temat wewnętrznych mechanizmów jej produktów (zob. w szczególności pkt 7, 20, 27, 144–150 i 154–169 odpowiedzi z dnia 17 listopada 2000 r. na pierwsze pismo w sprawie przedstawienia zarzutów; pkt 158–161 odpowiedzi z dnia 16 listopada 2001 r. na drugie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów oraz str. 10 i 20 odpowiedzi z dnia 17 października 2003 r. na trzecie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów).

111

Microsoft uważa, że gdyby została zmuszona do ujawnienia takich informacji, naruszona zostałaby jej swoboda wykonywania jej praw własności intelektualnej, a także wpłynęłoby to negatywnie na jej zamierzenia innowacyjne (zob. w szczególności pkt 162, 163 i 176 odpowiedzi z dnia 16 listopada 2001 r. na drugie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów i str. 3, 10 i 11 odpowiedzi z dnia 17 października 2003 r. na trzecie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów).

112

Wreszcie Microsoft uważa, że należy dokonać oceny niniejszej sprawy w świetle powołanych powyżej w pkt 107 wyroków w sprawie Magill i w sprawie IMS Health, ponieważ odmowa, która jest jej zarzucana, powinna być uważana za odmowę przyznania osobom trzecim licencji dotyczącej praw własności intelektualnej, i że w związku z tym zaskarżona decyzja prowadzi do obowiązkowego przyznania licencji. Podnosi ona, że żadne z kryteriów ustanowionych, według niej, w sposób wyczerpujący przez Trybunał w tych wyrokach nie jest jednak spełnione w niniejszym przypadku. Wyciąga ona z powyższego wniosek, że rozpatrywana odmowa nie może zostać uznana za nadużycie i że Komisja nie może zatem nakazać ujawniania informacji dotyczących interoperacyjności. Pomocniczo Microsoft powołuje się na wyrok Trybunału z dnia 26 listopada 1998 r. w sprawie C-7/97 Bronner, Rec. str. I-7791 i twierdzi, że kryteria przewidziane w tym wyroku także nie są spełnione w niniejszym przypadku.

113

W drugiej kolejności należy wyjaśnić sposób, w jaki Microsoft rozwija argumentację, jaką podnosi w ramach pierwszej części zarzutu, i sposób, w jaki Sąd zbada tę argumentację.

114

A zatem przed przedstawieniem swej argumentacji w ścisłym tego słowa znaczeniu [zob. poniżej tytuł d) pierwszej części zarzutu], Microsoft przedstawia pewne dotyczące interoperacyjności twierdzenia, które mogą być streszczone w następujący sposób. Po pierwsze, Microsoft powołuje się na istnienie pięciu metod umożliwiających osiągnięcie interoperacyjności pomiędzy z jednej strony systemami operacyjnymi Windows dla stacji roboczych i dla serwerów, a z drugiej strony konkurencyjnymi systemami operacyjnymi dla serwerów. Po drugie, krytykuje ona z jednej strony stopień interoperacyjności przyjęty w niniejszym przypadku przez Komisję — stwierdzając zasadniczo, że Komisja zamierza w rzeczywistości umożliwić jej konkurentom klonowanie jej własnych produktów lub pewnych ich właściwości — i z drugiej strony zakres stosowania środka zaradczego przewidzianego w art. 5 zaskarżonej decyzji.

115

Poza tymi różnego rodzaju twierdzeniami Microsoft przedstawia szereg argumentów w celu wykazania, że protokoły komunikacyjne, które powinna ujawnić swym konkurentom na mocy zaskarżonej decyzji, są innowacyjne z technologicznego punktu widzenia i że protokoły te lub ich specyfikacje są objęte prawami własności intelektualnej.

116

Argumentacja w ścisłym tego słowa znaczeniu, jaką Microsoft przedstawia w ramach pierwszej części niniejszego zarzutu, jest następująca:

117

Sąd zbada najpierw twierdzenia Microsoft dotyczące różnych stopni interoperacyjności i zakresu środka zaradczego przewidzianego w art. 5 zaskarżonej decyzji. Argumenty, jakie spółka ta podnosi odnośnie do istnienia pięciu metod umożliwiających osiągnięcie interoperacyjności pomiędzy jej systemami operacyjnymi i systemami jej konkurentów, zostaną przeanalizowane w ramach badania rzekomo niezbędnego charakteru informacji dotyczących interoperacyjności. Sąd wypowie się następnie na temat argumentów Microsoft dotyczących praw własności intelektualnej, które mają obejmować jej protokoły komunikacyjne lub ich specyfikacje. Wreszcie dokona on oceny argumentacji w ścisłym tego słowa znaczeniu, jaką Microsoft podnosi w ramach pierwszej części zarzutu, ustalając najpierw okoliczności, w świetle których należy badać zachowanie zarzucane Microsoft, a następnie — czy okoliczności te zachodzą w niniejszym przypadku.

118

Microsoft uważa zasadniczo, że pojęcie interoperacyjności, na którym opiera się Komisja, aby dojść do wniosku, iż odmowa dostarczenia informacji dotyczących interoperacyjności stanowi nadużycie pozycji dominującej, i nałożyć środek zaradczy przewidziany w art. 5 zaskarżonej decyzji, jest nieścisłe.

119

Microsoft podkreśla, że „interoperacyjność dotyczy całego kontinuum w sposób ciągły” i że „[n]ie stanowi ona absolutnego standardu”.

120

Spółka ta wskazuje, że „możliwe jest, że pewien minimalny poziom interoperacyjności jest konieczny, aby zapewnić skuteczną konkurencję”, ale uważa, że taki poziom nie jest trudny do osiągnięcia, podnosząc, iż istnieją różne środki osiągania interoperacyjności w sensie „posiadania systemów operacyjnych dostarczanych przez różnych dystrybutorów, które prawidłowo razem funkcjonują”.

121

Microsoft twierdzi, że w zaskarżonej decyzji Komisja przyjęła pojęcie interoperacyjności całkowicie odmienne od pojęcia przewidzianego w dyrektywie 91/250 i które jest używane w praktyce przez przedsiębiorstwa w celu zorganizowania sieci informatycznych. Zdaniem Microsoft Komisja zmierza bowiem do umożliwienia, aby konkurencyjny wobec Microsoft system operacyjny dla serwerów „funkcjonował pod każdym względem” jak system operacyjny Windows dla serwerów (czyli do osiągnięcia „doskonałej substytucyjności” lub „plug replaceability”). Tymczasem może to być zrealizowane jedynie poprzez zezwolenie konkurentom Microsoft na klonowanie jej produktów lub ich właściwości. Microsoft dodaje, że dwa systemy operacyjne dla serwerów mogą współpracować w tym sensie, że wymieniają one informacje lub wzajemnie świadczą sobie usługi, przy czym nie jest konieczne, aby były one „dokładnie takie same”. Należałoby zatem rozróżnić pojęcie „interoperacyjności” od pojęć „klonowania” lub „duplikacji”.

122

Na poparcie tych twierdzeń Microsoft odsyła do sprawozdania opracowanego przez dwóch biegłych z zakresu informatyki, które dołączyła ona do odpowiedzi z dnia 16 listopada 2001 r. na drugie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, w którym biegli ci wyjaśniają pojęcia „ścisłego wiązania” i „luźnego wiązania”, a także uzasadniają, dlaczego wysiłki podjęte w celu osiągnięcia „ścisłego wiązania” z oprogramowaniem pochodzącym od różnych twórców nie powiodły się (załącznik A.9.2 do skargi). Uzasadnienie to ma charakter zarówno techniczny, jak i ekonomiczny.

123

Microsoft wskazuje także, że w toku postępowania administracyjnego przedstawiła ona 50 oświadczeń przedsiębiorstw, publicznych i prywatnych, działających we wszystkich sektorach przemysłu i pochodzących z różnych ówczesnych państw członkowskich. Przedsiębiorstwa te oświadczyły w nich, że dzięki stosowaniu metod już dostępnych na rynku istnieje wysoki stopień interoperacyjności pomiędzy systemami operacyjnymi Windows dla stacji roboczych i dla serwerów z jednej strony, a konkurencyjnymi systemami operacyjnymi dla serwerów z drugiej strony. Microsoft dodaje, że ze sprawozdań Mercer wynika, iż przedsiębiorstwa nie wybierają systemów operacyjnych dla serwerów w oparciu o względy związane z interoperacyjnością z systemami operacyjnymi Windows dla stacji roboczych i dla serwerów.

124

Microsoft w replice, we wprowadzeniu do swej argumentacji zmierzającej do wykazania, że jej protokoły komunikacyjne są chronione prawami własności intelektualnej, a także w odpowiedzi na jedno z pytań pisemnych, jakie jej zadał Sąd, przedstawia szereg twierdzeń na temat zakresu środka zaradczego przewidzianego w art. 5 zaskarżonej decyzji. W tych twierdzeniach porusza ona także kwestię wymaganego w niniejszym przypadku przez Komisję stopnia interoperacyjności.

125

W replice Microsoft stwierdza zatem, że istnieje pewna niespójność pomiędzy zakresem wspomnianego środka zaradczego oraz „standardem interoperacyjności”, do jakiego odwołuje się Komisja w zaskarżonej decyzji, aby dokonać oceny stosowności „alternatywnych metod interoperacyjności”. W odpowiedzi na jedno z zadanych przez Sąd pytań pisemnych twierdzi ona, że zakres obowiązku ujawniania przewidzianego w art. 5 zaskarżonej decyzji był przedmiotem różnych wykładni ze strony Komisji.

126

W odniesieniu do tej ostatniej kwestii Microsoft podnosi, że w motywie 669 zaskarżonej decyzji Komisja wskazuje, iż „otwarte standardy branży nie pozwalają konkurentom na osiągnięcie tego samego stopnia interoperacyjności z architekturą domeny Windows co systemy operacyjne Windows dla serwerów grupy roboczej”. Podnosi ona także, że w motywie 679 zaskarżonej decyzji Komisja stwierdza, że „system operacyjny Novell dla serwerów grupy roboczej »bez modułu dla stacji roboczych« nie może w pełni wykorzystywać zdolności stacji roboczych funkcjonujących w systemie Windows i serwerów grupy roboczej funkcjonujących w systemie Windows w ten sam sposób, w jaki może to czynić system operacyjny [Windows] dla serwerów grupy roboczej”. Microsoft wywodzi z tych stwierdzeń, że Komisja uważała interoperacyjność przede wszystkim za zdolność konkurentów do umożliwienia ich produktom funkcjonowania dokładnie w ten sam sposób, jak systemy operacyjne Windows dla serwerów. Zdaniem Microsoft Komisja uważa zatem, że istnieje „quasi-tożsamość” tych ostatnich systemów i konkurencyjnych systemów operacyjnych dla serwerów.

127

Microsoft uważa, że aby stopień interoperacyjności zalecany przez Komisję mógł zostać osiągnięty (stopień, który Microsoft określa, bez wprowadzania rozróżnienia, wyrażeniami „plug replacement”, „plug-replaceability”, „drop-in”, „ekwiwalent funkcjonalny” i „klon funkcjonalny”), musiałaby ona ujawniać dużo więcej informacji niż te, o których mowa w art. 5 zaskarżonej decyzji, a zwłaszcza informacje dotyczące wewnętrznych mechanizmów jej systemów operacyjnych dla serwerów (w tym „algorytmy i zasady decyzyjne”).

128

Następnie Microsoft uważa, że Komisja broniła wąskiej wykładni tegoż art. 5, twierdząc, iż zobowiązuje on do udzielenia konkurentom Microsoft licencji tylko w zakresie dotyczącym protokołów komunikacyjnych „on the wire”. Na poparcie tego twierdzenia Microsoft powołuje fakt, że podczas przesłuchania w trakcie postępowania w sprawie zastosowania środków tymczasowych strony dopuszczone wówczas do sprawy w charakterze interwenientów popierających żądania Komisji oświadczyły, iż nie są one zainteresowane uzyskaniem dostępu do informacji na temat wewnętrznych mechanizmów systemów operacyjnych Windows dla serwerów. Powołuje się ona także na fakt, że w odpowiedzi na skargę oraz w duplice Komisja potwierdziła, iż nie zamierzała umożliwić jej konkurentom klonowania dostarczanych przez systemy operacyjne Windows dla serwerów usług udostępniania plików i drukarek, a także usług zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników. Microsoft zauważa, że tysiące stron specyfikacji, jakie przekazała Komisji w zastosowaniu zaskarżonej decyzji, umożliwią jednak jej konkurentom skopiowane niektórych „właściwości” produktów, jakie stworzyła dzięki swym własnym wysiłkom z zakresu badań i rozwoju. Na przykład zatem, mając dostęp do protokołu DRS (Directory Replication Service), osoby trzecie są w stanie przeprowadzić analizę odwróconą na innych częściach systemów operacyjnych Windows dla serwerów, które używają Active Directory.

129

Dalej, w październiku 2005 r., czyli wiele miesięcy po zamknięciu procedury pisemnej w niniejszej sprawie, Komisja dokonała ponownej wykładni art. 5 zaskarżonej decyzji, interpretując go w ten sposób, że informacje, jakie Microsoft powinna ujawnić, muszą umożliwić jej konkurentom stworzenie funkcjonalnych ekwiwalentów systemów operacyjnych Windows dla serwerów lub, innymi słowy, systemów „doskonale substytucyjnych” wobec tych ostatnich. Microsoft potwierdza, że taka interpretacja art. 5 zobowiązuje do udostępnienia informacji na temat wewnętrznych mechanizmów jej systemów operacyjnych Windows dla serwerów.

130

W trakcie rozprawy Microsoft poświęciła długie rozważania mechanizmowi „replikacji typu multi-master” i w tym kontekście podniosła argumenty podobne do tych, które zostały przedstawione powyżej.

131

Microsoft między innymi wyjaśniła, że w przeszłości usługi katalogowe były wykonywane przez jeden bardzo duży i drogi serwer. Obecnie natomiast usługi te są ogólnie wykonywane przez wiele małych tańszych serwerów, umieszczonych w różnych miejscach i powiązanych między sobą w ramach jednej całości, którą zilustrowała, za pomocą różnego rodzaju wyświetlonych podczas rozprawy przezroczy, jako „błękitną bańkę”. Microsoft wskazała, że oprogramowania zainstalowane na serwerach stanowiących część tej „błękitnej bańki” i uczestniczące w wykonywaniu usług katalogowych powinny posiadać taką samą logikę wewnętrzną, aby te serwery mogły funkcjonować wspólnie, jakby były jednym serwerem. Każdy z tych serwerów powinien bowiem zakładać, że pozostałe zareagują dokładnie w ten sam sposób w odpowiedzi na dane polecenie. Microsoft dodała, że komunikacja mająca miejsce między serwerami funkcjonującymi w danym systemie operacyjnym w ramach „błękitnej bańki” ma bardzo szczególny charakter.

132

Microsoft także wyjaśniła, że mechanizm replikacji typu multi-master umożliwia to, iż każda zmiana danych umieszczonych na serwerze działającym jako kontroler domeny i mieszczącym się wewnątrz „błękitnej bańki” (na przykład zmiana hasła użytkownika) jest następnie automatycznie „replikowana” na wszystkich innych serwerach pełniących rolę kontrolerów domeny i należących do tej samej „błękitnej bańki”.

133

Microsoft wyjaśniła, że pierwszą spółką, której w 1993 r. udało się stworzyć taki mechanizm, była Novell. Jednakże mechanizm zawarty w jej systemie operacyjnym dla serwerów NetWare umożliwia funkcjonowanie w sposób perfekcyjne zsynchronizowany w ramach „błękitnej bańki” tylko maksymalnie 150 kontrolerów domeny, podczas gdy mechanizm stosowany przez Active Directory zawarty w systemie Windows 2000 Server może jednocześnie obsługiwać kilka tysięcy kontrolerów domeny.

134

Microsoft powtórzyła, także w kontekście swych rozważań dotyczących mechanizmu replikacji typu multi-master, że zaskarżona decyzja miała na celu umożliwienie jej konkurentom tworzenie systemów operacyjnych dla serwerów stanowiących funkcjonalne ekwiwalenty jej własnych systemów operacyjnych Windows dla serwerów. Celem tej decyzji było w szczególności to, aby wykonujące usługi katalogowe serwery, na których jest zainstalowany konkurencyjny wobec Microsoft system operacyjny dla serwerów, mogły zastąpić, w ramach „błękitnej bańki”, istniejące serwery, na których jest zainstalowany system operacyjny Windows dla serwerów używających Active Directory. Tymczasem aby można było to osiągnąć, konkurencyjne wobec Microsoft systemy operacyjne dla serwerów musiałyby funkcjonować dokładnie w ten sam sposób — i posiadać w związku z tym tę samą logikę wewnętrzną — co systemy operacyjne Windows dla serwerów używających Active Directory. Byłoby to możliwe tylko w przypadku, gdyby jej konkurenci dysponowali informacjami dotyczącymi wewnętrznych mechanizmów jej systemów operacyjnych dla serwerów, w tym pewnymi algorytmami, czyli informacjami wykraczającymi znacznie poza informacje dotyczące interoperacyjności w rozumieniu zaskarżonej decyzji.

135

Microsoft dodała, że pomiędzy serwerami funkcjonującymi w systemie operacyjnym pochodzącym od różnych dostawców replikacja typu multi-master nie może zatem mieć miejsca. Na przykład serwer, na którym zainstalowany jest system operacyjny Sun, nie może być umieszczony wewnątrz „błękitnej bańki” grupującej serwery funkcjonujące w systemie operacyjnym Novell lub używające Active Directory. Sprecyzowała ona jednak, że ponieważ Active Directory opiera się na standardowych protokołach, takich jak protokół LDAP (Lightweight Directory Access Protocol), jest w stanie funkcjonować w ramach tej samej sieci informatycznej z usługami katalogowymi wykonywanymi przez systemy operacyjne dla serwerów jej konkurentów. Bez różnicy jest, czy interoperacyjność istnieje pomiędzy dwoma odrębnymi serwerami, czy pomiędzy serwerem z jednej strony, a zespołem serwerów zgrupowanych w ramach „błękitnej bańki” z drugiej strony.

136

Komisja odrzuca twierdzenia Microsoft.

137

Na wstępie przypomina definicję pojęć „informacji dotyczących interoperacyjności” i „protokołów” przyjętą w art. 1 ust. 1 i 2 zaskarżonej decyzji. Wyjaśnia, że decyzja ta zobowiązuje Microsoft do przedstawienia dokumentacji technicznej, zwanej „specyfikacjami”, która szczegółowo opisuje te protokoły. Specyfikacje wskazują, „jak sformatować wiadomości, kiedy je wysłać, jak je interpretować, co należy zrobić z nieprawidłowymi informacjami, itp.”. Komisja podkreśla, że należy odróżnić tę dokumentację techniczną od kodu źródłowego produktów Microsoft. Wyjaśnia, że konkurent pragnący opracować system operacyjny dla serwerów „rozumiejący” protokoły Microsoft musi zaopatrzyć swój produkt w kod źródłowy, który wdraża specyfikacje tych protokołów. Dwóch programistów wdrażających te same specyfikacje protokołu nie napisze zaś takiego samego kodu źródłowego, a osiągi ich programów będą różne (motywy 24, 25 i 698 oraz 719–722 zaskarżonej decyzji). Z tego punktu widzenia protokoły mogą zostać porównane z językiem, którego składnia i słownictwo stanowiłyby specyfikacje, a przecież sam fakt opanowania przez dwie osoby składni i słownictwa tego samego języka nie oznacza, że będą one korzystały z niego w taki sam sposób. Komisja wyjaśnia także, że „fakt, iż dwa produkty świadczą swe usługi za pośrednictwem kompatybilnych protokołów, nie mówi nic na temat sposobu, w jaki świadczą one te usługi”.

138

Komisja twierdzi, że Microsoft broni wąskiej koncepcji pojęcia interoperacyjności, która jest ponadto niezgodna z dyrektywą 91/250. Odsyła ona do motywów 749–763 zaskarżonej decyzji i podnosi, że Microsoft nie przedstawia żadnego nowego argumentu w stosunku do tego, co już twierdziła w toku postępowania administracyjnego. Podczas rozprawy Komisja wyjaśniła, że oparła się na tej dyrektywie nie tylko po to, aby wykazać znaczenie interoperacyjności w sektorze oprogramowania, ale także aby dokonać oceny pojęcia interoperacyjności.

139

Ponadto Komisja przyznaje, że istnieje cały szereg możliwych stopni interoperacyjności pomiędzy stacjami roboczymi funkcjonującymi w systemie Windows a systemami operacyjnymi dla serwerów grupy roboczej i że „pewna interoperacyjność” z architekturą domeny Windows jest już możliwa do zrealizowania. Uważa ona, że nie ustaliła a priori określonego poziomu interoperacyjności, który jest niezbędny do utrzymania skutecznej konkurencji na rynku, ale stwierdziła, po przeprowadzeniu dochodzenia, że stopień interoperacyjności, jaki mogą osiągnąć konkurenci za pośrednictwem dostępnych metod, jest za niski, aby umożliwić im pozostanie w trwały sposób na rynku. Komisja, odsyłając do tej sekcji zaskarżonej decyzji, w której stwierdza, że „interoperacyjność jest siłą napędową przyjęcia systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej Microsoft” (motywy 637–665), wyjaśnia, że okazało się, że wspomniane metody „nie zapewniają poziomu interoperacyjności wymaganego przez klientów w trwały z ekonomicznego punktu widzenia sposób”.

140

W duplice Komisja wyjaśnia, że w zaskarżonej decyzji nie twierdzi, iż niezbędne jest, aby konkurentom Microsoft zezwolono na powielanie „rozwiązań w zakresie interoperacyjności” wprowadzonych przez Microsoft. Ważne jest, aby mogli oni osiągnąć równoważny stopień interoperacyjności dzięki swym własnym wysiłkom w zakresie wprowadzania innowacji.

141

Wreszcie Komisja podkreśla, że wbrew temu, co twierdzi Microsoft, zaskarżona decyzja nie zmierza do tego, aby konkurencyjne wobec Microsoft systemy operacyjne dla serwerów mogły funkcjonować pod każdym względem tak jak system operacyjny Windows dla serwerów, a w konsekwencji aby jej konkurenci mieli możliwość klonowania właściwości jej produktów. Celem zaskarżonej decyzji jest w rzeczywistości umożliwienie tym konkurentom opracowywania produktów, które „funkcjonują w inny sposób, ale […] są zdolne do zrozumienia wiadomości przekazywanych przez dane produkty Microsoft”. Dodaje, że informacje dotyczące interoperacyjności, jakie Microsoft powinna ujawnić swym konkurentom w zastosowaniu zaskarżonej decyzji, nie umożliwią im stworzenia dokładnie produktów takich samych jak produkty Microsoft.

142

W tym względzie Komisja wyjaśniła podczas rozprawy, że należy rozróżnić pojęcie „ekwiwalentu funkcjonalnego” od pojęcia „klonu funkcjonalnego”. Ekwiwalent funkcjonalny nie jest bowiem systemem funkcjonującym dokładnie w ten sam sposób jak system operacyjny Windows dla serwerów grupy roboczej, jaki zastępuje, ale systemem, który może dostarczyć stosownej odpowiedzi na dane zapytanie w takich samych warunkach jak system operacyjny Windows oraz spowodować, aby stacja robocza lub serwer funkcjonujący w systemie Windows zareagowały na te wiadomości w taki sam sposób, jak gdyby pochodziły one od tego systemu operacyjnego Windows.

143

Komisja przyznaje, że „ścisłe wiązanie” i „luźne wiązanie” nie są wyraźnie zdefiniowanymi terminami technicznymi, w szczególności w dziedzinie oprogramowania systemów operacyjnych. Zaprzecza ona jednak, jakoby „informacje interfejsu o ścisłym wiązaniu”, o których mowa w sprawozdaniu zamieszczonym w załączniku A.9.2 do skargi, były innowacyjne.

144

W odniesieniu do oświadczeń klientów przedstawionych przez Microsoft w toku postępowania administracyjnego Komisja przypomina, że zostały one już skomentowane w motywach 357, 358, 440–444, 511, 513, 595, 602, 628 i 707 zaskarżonej decyzji. Zauważa ona, że te oświadczenia, które pochodzą z 2000 i 2001 r., dotyczą co do zasady przedsiębiorstw, które w dużej mierze przyjęły system Windows jako „standard” ich sieci grupy roboczej. W odniesieniu do sprawozdań Mercer Komisja stwierdza, iż w motywie 645 zaskarżonej decyzji już wskazała, że przeanalizowane w nich dane dowodzą wyraźnie czegoś przeciwnego niż twierdzi Microsoft.

145

Komisja odrzuca ponadto argument, który Microsoft opiera na rzekomej niespójności pomiędzy środkiem zaradczym przewidzianym w art. 5 zaskarżonej decyzji a standardem interoperacyjności zastosowanym w tej decyzji, aby dokonać oceny stosowności „alternatywnych metod interoperacyjności”.

146

Komisja uważa, że miała trudności ze zrozumieniem znaczenia tego argumentu. W tym względzie wskazuje, że w cytowanych przez Microsoft fragmentach motywów 669 i 679 zaskarżonej decyzji w żaden sposób nie odrzuca pewnych rozwiązań zastępujących ujawnianie informacji dotyczących interoperacyjności z uwagi na to, że rozwiązania te nie umożliwiają klonowania produktów Microsoft lub niektórych ich właściwości. Stwierdza ona w nich jedynie, że rozwiązania te „zapewniają mniejszy stopień interoperacyjności z dominującymi produktami Microsoft (mniejszą zdolność dostępu do funkcji tych produktów) niż własna oferta Microsoft”. Problem dotyczy zatem zdolności do „pracy ze” środowiskiem Windows.

147

Komisja dodaje, że z motywów 568–572, 740 i 749–763 zaskarżonej decyzji wyraźnie wynika, iż dotyczy ona tylko ujawnienia specyfikacji interfejsu. Ponadto uważa ona, że Microsoft nie poparła w sposób wystarczający pod względem prawnym swego twierdzenia, zgodnie z którym mając dostęp do niektórych specyfikacji jej protokołów komunikacyjnych, osoby trzecie mogą przeprowadzać analizę odwróconą na innych częściach systemu operacyjnego Windows dla serwerów, które używają Active Directory.

148

Podczas rozprawy Komisja podważyła zasadność twierdzeń, które Microsoft wywodzi z mechanizmu replikacji typu multi-master. Potwierdziła, że zaskarżona decyzja zmierzała między innymi do tego, aby serwery funkcjonujące w konkurencyjnym wobec Microsoft systemie operacyjnym dla serwerów grupy roboczej mogły włączyć się do „błękitnej bańki” złożonej z serwerów, na których zainstalowany jest system operacyjny Windows dla serwerów grupy roboczej, oraz aby obowiązek ujawnienia przewidziany w art. 5 tej decyzji obejmował zatem także informacje dotyczące komunikacji pomiędzy serwerami działającymi w ramach tej „błękitnej bańki”. Odrzuciła ona jednak twierdzenie Microsoft, zgodnie z którym cel ten może być osiągnięty tylko poprzez udostępnienie informacji na temat wewnętrznych mechanizmów jej produktów.

149

SIIA podkreśla zasadniczą rolę, jaką odgrywa interoperacyjność w branży oprogramowania. Według niego nie można podważyć, że konsumenci przywiązują wielką wagę od tego, aby programy komputerowe były interoperacyjne z produktami quasi-monopolistycznymi, jakimi są systemy operacyjne Windows dla stacji roboczych. Wskazuje ono, że w normalnej sytuacji konkurencyjnej dla twórców oprogramowania korzystne jest wspieranie interoperacyjności pomiędzy ich produktami a produktami ich konkurentów oraz ujawnianie informacji dotyczących interoperacyjności. W ten sposób konkurują oni na podstawie „normalnych” czynników, takich jak cena i bezpieczeństwo produktów, szybkość przetwarzania poleceń lub innowacyjny charakter niektórych funkcji. Natomiast Microsoft wykorzystuje na rynkach sąsiadujących, poprzez wykorzystanie „efektu dźwigni” (leveraging), pozycję quasi-monopolistyczną, jaką zajmuje na innych rynkach. W szczególności Microsoft ogranicza zdolność jej konkurentów do osiągania interoperacyjności z jej quasi-monopolistycznymi produktami, nie przestrzegając standardowych protokołów branży, wyposażając je w „dodatki drugorzędne (i zbyteczne)” i odmawiając następnie przekazywania swym konkurentom informacji na temat wspomnianych „poszerzonych protokołów”.

150

Ponadto SIIA podważa twierdzenie Microsoft, zgodnie z którym zaskarżona decyzja zmierzała do umożliwienia jej konkurentom opracowywania systemów operacyjnych dla serwerów, które funkcjonowałoby pod każdym względem tak jak system operacyjny Windows dla serwerów. Według SIIA, celem zaskarżonej decyzji jest umożliwienie konkurencyjnym wobec Microsoft systemom operacyjnym dla serwerów grupy roboczej współpracy z systemami operacyjnymi Windows dla stacji roboczych i dla serwerów grupy roboczej w ten sam sposób, w jaki czynią to systemy operacyjne Windows dla serwerów grupy roboczej.

151

Microsoft w swych różnego rodzaju argumentach przedstawionych w pkt 118–135 powyżej podnosi dwie główne kwestie dotyczące, po pierwsze, stopnia interoperacyjności przyjętego przez Komisję w niniejszym przypadku oraz, po drugie, zakresu środka zaradczego przewidzianego w art. 5 zaskarżonej decyzji.

152

Należy zauważyć, że te dwie kwestie są ściśle ze sobą związane w tym sensie, iż jak wynika między innymi z motywu 998 zaskarżonej decyzji, ten środek zaradczy zmierza do nałożenia na Microsoft obowiązku ujawnienia informacji, których ujawniania, według Komisji w sposób stanowiący naruszenie, Microsoft odmówiła zarówno Sun, jak i swym innym konkurentom. Zakres wspomnianego środka zaradczego powinien zatem zostać określony w świetle stanowiącego nadużycie zachowania Microsoft, gdyż jest on w szczególności uzależniony od stopnia interoperacyjności przyjętego przez Komisję w zaskarżonej decyzji.

153

Aby można było rozstrzygnąć te kwestie, należy najpierw przypomnieć szereg ustaleń faktycznych i technicznych zawartych w zaskarżonej decyzji. Dopiero bowiem po zbadaniu w szczególności sposobu, w jaki zorganizowane są sieci Windows dla grupy roboczej, a także powiązania pomiędzy poszczególnymi systemami operacyjnymi w ramach tych sieci, Komisja oceniła wymagany w niniejszym przypadku stopień interoperacyjności i doszła do wniosku, że informacje dotyczące interoperacyjności są niezbędne. Należy także najpierw wyjaśnić, na czym polegają cechy charakterystyczne informacji, o których mowa w zaskarżonej decyzji.

154

W motywach 21–59, 67–106 i 144–184 zaskarżonej decyzji Komisja przedstawia szereg ustaleń o charakterze faktycznym i technicznym w przedmiocie rozpatrywanych produktów i technologii.

155

Należy na wstępie podnieść, że Microsoft nie podważa zasadniczo poszczególnych stwierdzeń. W dużej mierze są one zresztą oparte na oświadczeniach złożonych przez nią w toku postępowania administracyjnego, w szczególności w odpowiedziach na trzy pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, a także na dokumentach i sprawozdaniach opublikowanych na jej stronie internetowej. Ponadto prezentacje techniczne przedstawione przez biegłych stron podczas rozprawy, w tym prezentacje Microsoft, potwierdzają zasadność wspomnianych stwierdzeń.

156

W pierwszym rzędzie Komisja, po stwierdzeniu, że termin „interoperacyjność” może być używany przez techników w różnych kontekstach i może przyjąć różne znaczenia, cytuje najpierw dziesiąty, jedenasty i dwunasty motyw dyrektywy 91/250 (motyw 32 zaskarżonej decyzji).

157

Treść tych motywów jest następująca:

„rolą programu komputerowego jest wejście w kontakt i wspólne funkcjonowanie z innymi częściami składowymi systemu komputerowego i użytkownikami, w tym celu logiczne i, w miarę potrzeb, fizyczne wzajemne połączenia i wzajemne oddziaływanie są wymagane, aby pozwolić wszystkim elementom oprogramowania i sprzętu komputerowego funkcjonować z innym oprogramowaniem, sprzętem komputerowym i użytkownikami we wszelkich formach działania, do jakich są przeznaczone;

części programu umożliwiające takie wzajemne połączenia i wzajemne oddziaływanie między elementami oprogramowania i sprzętu komputerowego są ogólnie znane pod nazwą »interfejsów«;

to funkcjonalne wzajemne połączenie i wzajemne oddziaływanie jest ogólnie znane pod nazwą »interoperacyjności«, podczas gdy sama »interoperacyjność« może być zdefiniowana jako zdolność do wymiany informacji oraz wszechstronnego wykorzystania informacji już wymienionych […]”.

158

Komisja następnie wskazuje, że Microsoft jej zarzuca, iż przyjęła w niniejszym przypadku pojęcie interoperacyjności, które wykracza poza to, co jest przewidziane w dyrektywie 91/250. Wyjaśnia, że Microsoft i ona sama zgadzają się jednakże co od faktu, że „interoperacyjność jest kwestią stopnia i że poszczególne oprogramowania systemu »interoperują« (co najmniej częściowo) w przypadku, gdy są one w stanie wymieniać informacje i wzajemnie wykorzystywać wymieniane informacje” (motyw 33 zaskarżonej decyzji).

159

Po drugie, Komisja podnosi, że obecnie w przedsiębiorstwach i organizacjach komputery funkcjonują coraz częściej w połączeniu z innymi komputerami w ramach sieci. Wyjaśnia, że użytkownicy stacji roboczych w zależności od szczególnych zadań, jakie zamierzają realizować, używają jednocześnie mocy obliczeniowej ich własnych stacji roboczych oraz tych mocy poszczególnych rodzajów silniejszych komputerów przeznaczonych do wykorzystania przez wielu użytkowników, czyli serwerów, do których mają oni bezpośredni dostęp za pośrednictwem tej stacji roboczej (motyw 47 zaskarżonej decyzji). Wyjaśnia także, że w celu zapewnienia ułatwionego i skutecznego dostępu do poszczególnych zasobów sieci z jednej strony, aplikacje muszą być rozdzielone na kilka komputerów, z których każdy zawiera inne części składowe, które współpracują ze sobą, a z drugiej strony komputery połączone w ramach tej sieci muszą być włączone do spójnego „rozproszonego systemu komputerowego” (motyw 48 zaskarżonej decyzji). Wreszcie Komisja wskazuje, że „w [i]dealnym przypadku taki rozproszony system powinien uczynić złożoność sprzętu i oprogramowania »przejrzystą« (czyli niewidoczną) zarówno dla użytkownika, jak i dla aplikacji rozproszonych, tak aby mogły one z łatwością znaleźć drogę poprzez tę złożoność i uzyskać dostęp do zasobów informatycznych” (motyw 48 zaskarżonej decyzji).

160

Po trzecie, Komisja podkreśla, że niniejsza sprawa jest skoncentrowana na usługach przeznaczonych dla grupy roboczej, czyli podstawowych usługach infrastrukturalnych, które są wykorzystywane przez pracowników biura w ich codziennej pracy (motyw 53 zaskarżonej decyzji). Dokładniej rzecz ujmując, określa ona trzy następujące grupy usług: po pierwsze, udostępnianie plików umieszczonych na serwerach, po drugie, udostępnianie drukarek, i po trzecie, zarządzanie użytkownikami i grupami użytkowników. Komisja wyjaśnia, że trzecia grupa usług polega w szczególności na zapewnieniu zabezpieczonego dostępu do zasobów sieci, a także ich zabezpieczonego użytkowania, między innymi, po pierwsze, poprzez uwierzytelnianie użytkowników, a następnie, po drugie, poprzez weryfikację, czy są oni uprawnieni do danego działania (motyw 54 zaskarżonej decyzji).

161

Komisja twierdzi ponadto, że te różnego rodzaju usługi są ściśle powiązane między sobą i że mogą w rzeczywistości być uważane, w dużej mierze, za „jedną usługę”, ale postrzeganą z dwóch różnych punktów widzenia, czyli z jednej strony z punktu widzenia użytkownika (usługi z zakresu plików i drukowania), a z drugiej strony z punktu widzenia administratora sieci (zarządzanie użytkownikami i grupami użytkowników) (motywy 56 i 176 zaskarżonej decyzji). Należy podnieść, że Microsoft, choć twierdzi w ramach argumentacji dotyczącej eliminacji konkurencji, że Komisja przyjęła „sztucznie wąską” definicję rynku właściwego produktu, obejmując nią tylko trzy grupy usług, o których mowa powyżej (zob. pkt 443–449 poniżej), nie podważa istnienia takich powiązań pomiędzy wspomnianymi usługami.

162

W świetle tych elementów stanu faktycznego Komisja definiuje „systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej” jako systemy operacyjne tworzone i wprowadzane na rynek w celu oferowania, w sposób zintegrowany, usług udostępniania plików i drukarek, a także zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników o stosunkowo ograniczonej liczbie stacji roboczych przyłączonych do sieci małych lub średnich rozmiarów (motywy 53 i 345 zaskarżonej decyzji). Wyjaśnia ona między innymi, że w celu zapewnienia skutecznego przechowywania i poszukiwania informacji dotyczących zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników te systemy operacyjne opierają się zasadniczo na technologiach usług katalogowych (motyw 55 zaskarżonej decyzji).

163

Po czwarte, Komisja bada sposób, w jaki osiągana jest interoperacyjność w sieciach Windows dla grupy roboczej (motywy 144–184 zaskarżonej decyzji), czyli „w grupach stacji roboczych [na których jest zainstalowany system operacyjny Windows dla stacji roboczych] oraz serwerów [na których jest zainstalowany system operacyjny Windows dla serwerów grupy roboczej] połączonych między sobą poprzez sieć informatyczną” (art. 1 ust. 7 zaskarżonej decyzji).

164

W tym celu Komisja koncentruje się na systemach operacyjnych generacji Windows 2000 Microsoft, podnosząc, że zasadnicze właściwości tych systemów są analogiczne do właściwości systemów, które je zastąpiły (czyli systemów operacyjnych dla stacji roboczych Windows XP Home Edition i Windows XP Professional oraz systemu operacyjnego dla serwerów Windows 2003 Server) (przypis na str. 182 zaskarżonej decyzji).

165

Po pierwsze, Komisja formułuje szereg stwierdzeń dotyczących usług zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników (motywy 145–157 zaskarżonej decyzji). Podnosi, że w ramach sieci Windows dla grupy roboczej w centrum realizacji tych usług znajdują się „domeny Windows”, i uznaje te domeny za „jednostki administracyjne”, za pośrednictwem których systemy operacyjne Windows dla serwerów grupy roboczej zarządzają stacjami roboczymi i serwerami grupy roboczej (motywy 145 i 146 zaskarżonej decyzji). Komisja wyjaśnia między innymi, że każdy „zasób” (komputer, drukarka, użytkownik, aplikacja itp.) domeny Windows posiada „konto domenowe”, definiujące jego tożsamość dla całej domeny oraz że w ramach tej samej domeny Windows istnieje „jedno połączenie na użytkownika” w tym znaczeniu, iż kiedy użytkownik ten łączy się z zasobem domeny (zasadniczo swoją stacją roboczą), jest on „rozpoznawany” przez wszystkie inne zasoby tej samej domeny i nie musi wprowadzać po raz kolejny swojej nazwy i hasła (motyw 146 zaskarżonej decyzji).

166

Komisja podkreśla znaczenie roli odgrywanej w ramach domen Windows przez serwery wyznaczone jako „kontrolerzy domeny”, w przeciwieństwie do innych serwerów, czyli „serwerów członkowskich” (motyw 147 zaskarżonej decyzji). Wyjaśnia ona, że kontrolerzy domeny mają obowiązek przechowywania kont domenowych, a także informacji, które się do nich odnoszą. Innymi słowy, te ostatnie serwery pełnią funkcję „operatorów centrali” domeny Windows (motyw 147 zaskarżonej decyzji).

167

Komisja w szczególności podkreśla kluczową rolę Active Directory oraz zmiany, jakie spowodowało wprowadzenie tej „pełnej usługi katalogowej” do systemu operacyjnego Windows 2000 Server ze względu na sposób, w jaki kontrolerzy domeny są połączeni pomiędzy sobą w domenie Windows 2000, w stosunku do poprzednich systemów operacyjnych Windows dla serwerów, czyli systemów generacji Windows NT (motyw 149 zaskarżonej decyzji).

168

W tym względzie Komisja wyjaśnia z jednej strony, że w systemie operacyjny Windows NT 4.0 występowali główni kontrolerzy domeny i zapasowi kontrolerzy domeny. W tamtym systemie zmiany wniesione do kont domenowych mogły być wprowadzane tylko za pośrednictwem głównego kontrolera domeny i były następnie okresowo i automatycznie rozsyłane do wszystkich zapasowych kontrolerów domeny. Natomiast w domenie Windows 2000 wszyscy kontrolerzy funkcjonują jako „jednostki równorzędne” (peers), tak że możliwe jest wprowadzenie zmian do kont domenowych na obojętnie którym z nich, po czym zmiany te są następnie automatycznie przesyłane do pozostałych kontrolerów domeny (motyw 150 zaskarżonej decyzji). Operacje te są realizowane dzięki pewnego rodzaju protokołom synchronizacyjnym, odmiennym od tych, które były wykorzystywane przez system operacyjny Windows NT 4.0.

169

Z drugiej strony Komisja wskazuje, że nową właściwością domen Windows 2000 jest fakt, że mogą one być organizowane w sposób hierarchiczny, w formie „drzew” domen Windows 2000 połączonych pomiędzy sobą poprzez ustanawiane automatycznie relacje zaufania, przy czym kilka „drzew” może być połączonych ze sobą relacjami zaufania w jeden „las” (motyw 151 zaskarżonej decyzji). Komisja dodaje, że kontrolerzy domeny Windows 2000 mogą pełnić rolę „globalnych serwerów katalogowych”, co oznacza, iż zachowują oni nie tylko informacje o zasobach związanych z domenami, które kontrolują, ale także „streszczenie” wszystkich zasobów dostępnych w „lesie”, czyli „katalog globalny”. Wyjaśnia ona, że dane przechowywane w katalogu globalnym są uaktualniane poprzez różne protokoły.

170

Ponadto Komisja wyjaśnia, że przejście od technologii Windows NT do technologii Windows 2000 także pociągnęło za sobą zmiany w odniesieniu do architektury bezpieczeństwa sieci Windows dla grupy roboczej (motywy 152–154 zaskarżonej decyzji). Stwierdza ona między innymi, że w domenach Windows 2000 uwierzytelnienie nie jest już oparte na protokole NTLM (NT LAN Manager), ale na protokole Kerberos, co przynosi szereg korzyści w zakresie szybkości połączeń, wzajemnego uwierzytelnienia i zarządzania relacjami zaufania. Komisja wskazuje, że „centrum dystrybucji kluczy” (Key Distribution Centre) przewidziane w protokole Kerberos „jest zintegrowane z innymi usługami bezpieczeństwa Windows 2000 wykonywanymi na kontrolerze domeny i korzysta z Active Directory domeny jako bazy danych kont zabezpieczeń” (motyw 153 zaskarżonej decyzji). Komisja wyjaśnia, że protokół Kerberos zintegrowany z systemami operacyjnymi Windows 2000 Professional i Windows 2000 Server nie jest jednak standardową wersją tworzoną przez Massachusetts Institute of Technology (MIT), ale wersją „rozszerzoną” przez Microsoft (motywy 153 i 154 zaskarżonej decyzji).

171

Wśród pozostałych zmian wynikających z przejścia z technologii Windows NT do technologii Windows 2000 i Active Directory Komisja wreszcie wskazuje fakt, że niektóre funkcje są zintegrowane zarówno z systemem operacyjnym Windows 2000 Professional, jak i z systemem operacyjnym Windows 2000 Server, a to w celu ułatwienia zarządzania stacjami roboczymi funkcjonującymi w systemie Windows w domenach Windows (motywy 155–157 zaskarżonej decyzji). Podkreśla, że funkcje te — przytaczając między innymi funkcje zwane „Group Policy” i „Intellimirror” — są „znacznie ulepszone”, lub tylko dostępne w domenie Windows 2000 zarządzanej przez kontrolera domeny Windows używającego Active Directory (motyw 156 zaskarżonej decyzji). Komisja podnosi, że Microsoft wyjaśniła, że „[Group Policy] jest funkcją Windows 2000 […], która umożliwia administratorom scentralizowane zarządzanie zespołami użytkowników, komputerów, aplikacji i innych zasobów sieci, zamiast zarządzania wszystkimi tymi obiektami indywidualnie”. Grupy te mogą być zdefiniowane w sposób lokalny, dla danego komputera, lub dla całości domeny Windows. W odniesieniu do Intellimirror Komisja wskazuje, że funkcja ta, która jest dostępna tylko w domenie Windows 2000, umożliwia użytkownikom dysponowanie ich „środowiskiem pracy” (danymi, oprogramowaniem itp.) z ich ustawieniami osobistymi, niezależnie od tego, czy są one, czy też nie są podłączone do sieci, i gdzie one się na niej znajdują (motyw 157 zaskarżonej decyzji).

172

Po drugie, Komisja przedstawia szereg twierdzeń dotyczących usług udostępniania plików i drukarek (motywy 158–164 zaskarżonej decyzji).

173

Podnosi między innymi, że systemy operacyjne dla nowoczesnych serwerów grupy roboczej oferują wsparcie „rozproszonym systemom plików” i że pod koniec lat 90. Microsoft wprowadziła na rynek taki system, zwany „Dfs” (Distributed File System), pod postacią produktu uzupełniającego, który można zainstalować na stacjach roboczych i serwerach funkcjonujących w systemie Windows NT 4.0. Wskazuje, że Windows 2000 jest pierwszą generacją produktów Microsoft, która oferuje wbudowaną obsługę systemu Dfs zarówno ze strony stacji roboczych, jak i ze strony serwerów grupy roboczej (motywy 161–163 zaskarżonej decyzji).

174

Komisja podnosi także, że w systemie Windows 2000 Dfs może być zainstalowany albo w sposób „autonomiczny”, albo jako „domena”, ale że ten ostatni sposób, który przynosi pewne korzyści w zakresie „inteligentnego” poszukiwania informacji Dfs na stacjach roboczych, jest dostępny tylko w domenach Windows i działa sprawniej w obecności kontrolerów domeny korzystających z Active Directory (motyw 164 zaskarżonej decyzji).

175

Po trzecie, Komisja wyjaśnia, że Microsoft stworzyła swój własny zespół technologii dla „systemów obiektów rozproszonych”, obejmujący technologie COM (Component Object Model) i DCOM (Distributed Component Object Model) (motyw 166 zaskarżonej decyzji). Wyjaśnia, że te dwie technologie są ze sobą ściśle powiązane i że COM, która jest włączona zarówno do systemów operacyjnych Windows dla stacji roboczych, jak i do systemów operacyjnych Windows dla serwerów grupy roboczej, łączy te dwa systemy operacyjne w spójną platformę dla aplikacji rozproszonych (motyw 166 zaskarżonej decyzji). Komisja podnosi, że Microsoft w swej odpowiedzi na trzecie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów oświadczyła, że „COM jest podstawowym składnikiem architektury systemów operacyjnych Windows i [że] wiele interfejsów w Windows opiera się w związku z tym na COM” (motyw 167 zaskarżonej decyzji). Podkreśla w szczególności, że wiele interakcji pomiędzy stacjami roboczymi a Active Directory zachodzących na serwerach, na których zainstalowany jest system operacyjny Windows dla serwerów grupy roboczej, wykorzystuje COM/DCOM. Dodaje, że protokół DCOM jest stosowany w komunikacji klient–serwer, dzięki której serwery funkcjonujące w systemie Windows dostarczają usług uwierzytelniania lub udostępniania plików stacjom roboczym funkcjonującym w systemie Windows (motyw 167 zaskarżonej decyzji).

176

Po czwarte, Komisja wyjaśnia, że Microsoft wspiera na różne sposoby „naturalną migrację” systemów operacyjnych Windows NT w kierunku systemów operacyjnych Windows 2000 zarówno w przypadku klientów, jak i twórców oprogramowania (motywy 168–175 zaskarżonej decyzji).

177

Komisja zatem podnosi, że w domenie Windows możliwe jest „aktualizowanie” komputerów, na których zainstalowane są stare wersje Windowsa, poprzez „migrację” w kierunku Windows 2000, bez wykorzystania Active Directory. Jednakże klienci mogą w pełni korzystać z zalet aktualizacji tylko w przypadku, gdy zainstalują „w sposób wbudowany” domenę Windows 2000 używającą Active Directory, wskutek czego wszyscy kontrolerzy danej domeny „migrują” do Windows 2000 i Active Directory. Konieczne jest także, aby serwery grupy roboczej tej domeny, które nie działają jako kontrolerzy domeny, były kompatybilne z Windows 2000 (co zakłada między innymi, że wdrażają one protokół Kerberos w wersji rozszerzonej przez Microsoft). Komisja wyjaśnia, że w przypadku gdy domena Windows 2000 jest zainstalowana w „sposób mieszany” (czyli gdy kontroler domeny głównej „wyemigrował” w kierunku Windows 2000, ale niektórzy zapasowi kontrolerzy domeny wciąż funkcjonują w systemie Windows NT), użytkownik nie może korzystać ze wszystkich zaawansowanych funkcji tej domeny. Musi on w szczególności zrezygnować z większości dodatkowej elastyczności, jaką Active Directory wnosi do zarządzania grupami użytkowników. Komisja wyjaśnia, że jeśli użytkownik przestawi swojego głównego kontrolera domeny na działanie w „trybie wbudowanym”, nie może już wykorzystywać jako kontrolera domeny serwera, który może współpracować tylko z generacją Windows NT 4.0 produktów Microsoft (w tym serwerów grupy roboczej, na których zainstalowane są inne systemy niż systemy Microsoft).

178

W odniesieniu do twórców oprogramowania Komisja stwierdza, że Microsoft silnie zachęca ich do wykorzystywania nowych funkcji systemów operacyjnych Windows 2000, w szczególności Active Directory, między innymi za pośrednictwem programów certyfikacji, które wprowadza (motywy 171–175 zaskarżonej decyzji).

179

Po piąte, Komisja wyciąga szereg wniosków (motywy 176–184 zaskarżonej decyzji).

180

Powtarza ona przede wszystkim, że usługi udostępniania plików i drukarek, a także zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników są w technologiach Windows dostarczane użytkownikom stacji roboczych funkcjonującym w systemie Windows jako „zestaw powiązanych pomiędzy sobą usług”. Ilustruje ona to twierdzenie, wskazując na to, że w domenie Windows 2000 „serwer SMB (Server Message Block) kliencki i serwer, który stanowi podstawę [Dfs], [DCOM], uwierzytelnienie LDAP, […] wykorzystują automatycznie Kerberos [Microsoft] do uwierzytelnienia” (motyw 176 zaskarżonej decyzji). Dodaje ona, że poza uwierzytelnieniem proces autoryzacji zależy od zdolności do tworzenia, zmieniania i interpretowania „list kontroli dostępu” (CAL), co wiąże się w nawiązaniem kontaktu z kontrolerami poszczególnych domen (motyw 176 zaskarżonej decyzji).

181

Następnie Komisja stwierdza, że aby serwery grupy roboczej funkcjonujące w systemie Windows mogły dostarczać swych usług „w sposób przejrzysty” użytkownikowi stacji roboczej, używają specjalnych fragmentów kodu źródłowego włączonych do systemu operacyjnego Windows dla stacji roboczych (motyw 177 zaskarżonej decyzji). W tym względzie podnosi między innymi, że Microsoft oświadczyła, że „Dfs ma element lokalny, który działa, nawet jeśli stacja robocza używająca systemu Windows 2000 Professional funkcjonuje w sposób autonomiczny”, i że „Windows 2000 Professional zawiera kod klienta, który może być używany w celu zdobycia dostępu do Active Directory” (motyw 177 zaskarżonej decyzji). Powtarzając stwierdzenia autora dzieła zatytułowanego „Understanding Active Directory Services” (Zrozumieć usługi Active Directory) opublikowanego przez Microsoft Press, Komisja wskazuje także, że „Active Directory jest w pełni zintegrowana — przy czym często nie jest to widoczne — ze stacjami roboczymi funkcjonujących w systemie Windows” (motyw 177 zaskarżonej decyzji).

182

Komisja podkreśla, że nie należy rozpatrywać jednak nawiązywania wzajemnych połączeń i interakcji wykorzystujących kod źródłowy systemu operacyjnego Windows 2000 Professional tylko pod kątem relacji pomiędzy danym serwerem grupy roboczej funkcjonującym w systemie Windows a daną stacją roboczą funkcjonującą w systemie Windows. Komisja twierdzi, że bardziej poprawne jest bowiem opisywanie tego nawiązywania wzajemnych połączeń i interakcji w kategoriach interoperacyjności w ramach systemu informatycznego obejmującego kilka stacji roboczych funkcjonujących w systemie Windows i kilka serwerów grupy roboczej funkcjonujących w systemie Windows, przy czym wszystkie one są połączone ze sobą w ramach sieci. Komisja twierdzi, że interoperacyjność w ramach takiego systemu informatycznego charakteryzuje się w związku z tym dwoma nierozerwalnie ze sobą związanymi elementami, czyli interoperacyjnością klient–serwer z jednej strony oraz interoperacyjnością serwer–serwer z drugiej strony (motyw 178 zaskarżonej decyzji).

183

W tej ostatniej kwestii Komisja dodaje, że w licznych przypadkach istnieje „symetria pomiędzy nawiązywaniem wzajemnych połączeń i interakcjami serwer–serwer z jednej strony, a nawiązywaniem połączeń i interakcjami klient–serwer z drugiej strony” (motyw 179 zaskarżonej decyzji). Wskazuje ona tytułem przykładu na fakt, że ten sam „interfejs programowania aplikacji” (API) „ASDI” (Active Directory Service Interface) jest włączony, w celu zarządzania dostępem do kontrolerów domeny Active Directory, zarówno do systemu operacyjnego dla stacji roboczych Windows 2000 Professional, jak i do systemu operacyjnego dla serwerów Windows 2000 Server. Innym przykładem przytaczanym przez Komisję jest fakt, że w domenie Windows rozszerzony przez Microsoft protokół Kerberos jest używany do uwierzytelniania zarówno pomiędzy stacją roboczą funkcjonującą w systemie Windows a serwerem grupy roboczej funkcjonującym w systemie Windows, jak i pomiędzy kilkoma serwerami grupy roboczej funkcjonującymi w systemie Windows.

184

Komisja podnosi także, że w pewnych okolicznościach „serwery mogą kierować zapytania do innych serwerów w imieniu stacji roboczej” (motyw 180 zaskarżonej decyzji). Jako przykład podaje między innymi w tym względzie „delegację uprawnień Kerberos”, która to funkcja została zawarta w systemie operacyjnym Windows 2000 Serwer i umożliwia serwerowi, poprzez zapożyczenie tożsamości stacji roboczej, zażądanie usługi od innego serwera w imieniu tej stacji roboczej. W związku z tym często serwery kierują polecenia do innych serwerów i działają zatem jako stacje robocze (zob. także przypis na str. 51 zaskarżonej decyzji).

185

Komisja dodaje także, że niektóre rodzaje komunikacji klient–serwer są ustanawiane przy założeniu, że wcześniej miała miejsce komunikacja serwer–serwer. W tym względzie przypomina ona między innymi fakt, że w przypadku gdy stacja robocza funkcjonująca w systemie Windows 2000 Professional kieruje zapytanie do kontrolera domeny Windows 2000, wymaga to „pewnej wstępnej koordynacji pomiędzy kontrolerami domeny funkcjonującymi w systemie Windows 2000 Serwer” (motyw 181 zaskarżonej decyzji). Według Komisji „obejmuje [to], przykładowo, zarówno fakt, że kontrolerzy domeny posiadają pełną kopię przechowywanych w Active Directory danych, które są aktualizowane poprzez protokoły synchronizacyjne, jak i fakt, że serwery katalogu globalnego są w stanie przechowywać informacje dotyczące komputerów lasu, które są umieszczone na zewnątrz ich domeny, a to dzięki różnego rodzaju protokołom związanym z katalogiem globalnym” (motyw 181 zaskarżonej decyzji). Komisja wyjaśnia, że takiej sytuacji komunikacja serwer–serwer jest „logicznie związana” z komunikacją klient–serwer, ponieważ jest ustanawiana w celu jej przygotowania.

186

Ze wszystkich powyższych stwierdzeń — których Microsoft zasadniczo nie podważa i których prawdziwość została w znacznym stopniu potwierdzona prezentacjami technicznymi przedstawionymi na rozprawie — wynika, że jak słusznie podnosi Komisja w motywie 182 decyzji, sieci Windows dla grupy roboczej opierają się na architekturze nawiązywania wzajemnych połączeń i interakcji zarówno typu klient-serwer, jak i typu serwer–serwer oraz że architektura ta — którą Komisja określa mianem „architektury domeny Windows” — umożliwia zapewnienie „przejrzystego dostępu” do głównych usług dostarczanych przez serwery grupy roboczej.

187

Te różnego rodzaju informacje wykazują na to, że jak zostało wielokrotnie stwierdzone w zaskarżonej decyzji (zob. między innymi motywy 279 i 689), to nawiązywanie wzajemnych połączeń i te interakcje są ściśle pomiędzy sobą powiązane.

188

Innymi słowy, prawidłowe funkcjonowanie sieci Windows dla grupy roboczej opiera się zarówno na protokołach komunikacyjnych klient–serwer — które są, ze względu na ich cechy charakterystyczne, włączone zarówno do systemów operacyjnych Windows dla stacji roboczych, jak i systemów operacyjnych Windows dla serwerów grupy roboczej — jak i na protokołach komunikacyjnych serwer–serwer. Jak wyjaśniła Komisja podczas rozprawy, w odniesieniu do wielu zadań protokoły komunikacyjne serwer–serwer okazują się w rzeczywistości „rozszerzeniem” protokołów komunikacyjnych klient–serwer. W niektórych przypadkach serwer zachowuje się wobec innego serwera jak stacja robocza (zob. pkt 184 powyżej). Podobnie należy podnieść, że choć prawdą jest, że niektóre protokoły komunikacyjne są włączone tylko do systemów operacyjnych Windows dla serwerów grupy roboczej, niemniej jednak z funkcjonalnego punktu widzenia są one powiązane ze stacjami roboczymi. Komisja powołuje się w tym względzie, co nie zostało podważone przez Microsoft, na protokoły dotyczące katalogu globalnego, a także na protokoły synchronizacyjne i te służące replikacji pomiędzy kontrolerami domeny.

189

Należy zatem stwierdzić, że bardzo słusznie Komisja stwierdza, iż „ogólna zdolność, aby stać się częścią [architektury domeny Windows], jest elementem kompatybilności pomiędzy stacjami roboczymi funkcjonującymi w systemie Windows i serwerami grupy roboczej funkcjonującymi w systemie Windows” (motyw 182 zaskarżonej decyzji).

190

Wreszcie należy podkreślić ważną rolę, jaką odgrywają usługi katalogowe na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej. Sama Microsoft podnosi w replice, że na rynku tym „usługa katalogowa stanowi kluczową z punktu widzenia konkurencji właściwość, w dużej mierze odpowiedzialną za sukces pewnych produktów”. Podkreśla ona między innymi, że „Active Directory znajduje się […] w centrum systemów operacyjnych Windows dla serwerów”, po uprzednim wskazaniu, że „[z]arówno z punktu widzenia usług udostępniania plików i drukarek, jak i usług zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników ważne jest, aby dokładnie wiedzieć, jaki użytkownik ma prawo dostępu do jakich zasobów sieci”.

191

Active Directory rejestruje wszystkie informacje dotyczące obiektów sieci i umożliwia scentralizowane zarządzanie tą siecią. W pełni łączy ona funkcje zarządzania uwierzytelnianiem użytkowników i kontrolą dostępu, gwarantując w ten sposób bezpieczeństwo informacji. Należy także przypomnieć, że Active Directory korzysta z mechanizmu replikacji typu multi-master.

192

Pierwsze stanowiące nadużycie zachowanie zarzucane Microsoft polega na odmowie udostępnienia przez nią swoim konkurentom „informacji dotyczących interoperacyjności” oraz udzielenia zezwolenia na ich wykorzystanie w celu opracowania oraz rozprowadzania na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej produktów konkurencyjnych do produktów Microsoft, w okresie od października 1998 r. do dnia powiadomienia o wydaniu zaskarżonej decyzji [art. 2 lit. a) zaskarżonej decyzji].

193

Mając na celu zaradzenie tej rzekomej odmowie, Komisja między innymi nakazała Microsoft [art. 5 lit. a) zaskarżonej decyzji], co następuje:

„Microsoft […] udostępni w terminie 120 dni, licząc od daty powiadomienia o wydaniu [zaskarżonej decyzji], informacje dotyczące interoperacyjności wszystkim przedsiębiorstwom mającym zamiar opracowywać i rozprowadzać na rynku systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej oraz zezwoli tym przedsiębiorstwom na wykorzystywanie, na rozsądnych i niedyskryminujących warunkach, informacji dotyczących interoperacyjności w celu opracowania oraz rozprowadzania systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej”.

194

Należy przypomnieć sposób, w jaki Komisja zdefiniowała i oceniła podstawowe pojęcia mające znaczenie w niniejszym przypadku.

195

W art. 1 ust. 1 zaskarżonej decyzji Komisja definiuje zatem „informacje dotyczące interoperacyjności” jako „wyczerpujące i prawidłowe specyfikacje wszystkich protokołów [zastosowanych] w systemach operacyjnych Windows dla serwerów grupy roboczej i które są wykorzystywane przez serwery grupy roboczej Windows w celu dostarczania sieciom Windows dla grupy roboczej usług udostępniania plików i drukarek oraz zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników, w tym usług kontrolera domeny Windows, usług katalogu Active Directory oraz usługi »Group Policy«”.

196

Jeśli chodzi o „protokoły”, Komisja przedstawia je jako reguły nawiązywania wzajemnych połączeń i interakcji pomiędzy poszczególnymi elementami oprogramowania w ramach sieci (motyw 49 zaskarżonej decyzji). W odniesieniu w szczególności do protokołów rozpatrywanych w niniejszej sprawie definiuje je jako „zbiory reguł określających zasady nawiązywania wzajemnych połączeń i interakcji pomiędzy różnymi instancjami systemów operacyjnych serwerów grupy roboczej Windows i systemów operacyjnych stacji roboczych Windows funkcjonujących na różnych komputerach w sieci Windows dla grupy roboczej” (art. 1 ust. 2 zaskarżonej decyzji).

197

Należy stwierdzić, że Microsoft nie podważa sposobu, w jaki Komisja definiuje pojęcie „protokołów”. Przeciwnie, w skardze sama opisuje protokoły jako umożliwiające „komputerom połączonym za pośrednictwem sieci wymianę informacji w celu wypełnienia wcześniej określonych zadań”. Nie ulega wątpliwości, że w sprawozdaniu opracowanym przez jednego z jej biegłych, S.E. Madnicka, załączonym do odpowiedzi na uwagi interwenientów, dokonuje ona rozróżnienia na dwie kategorie protokołów komunikacyjnych na podstawie kryterium tego, czy są one „proste”, czy też „złożone”, i wskazuje, że protokół DRS należy do tej drugiej kategorii [załącznik 1.3 (S.E. Madnick, „Response to Mr. Ronald S. Alepin’s Annex on Interoperability and the FSFE’s Submission”]. Jednakże poprzez wprowadzenie tego rozróżnienia nie zmierza ona do podważenia zasadności wyżej wspomnianej definicji, ale jedynie do wykazania, że protokoły złożone regulują takie interakcje pomiędzy różnymi podobnymi elementami sieci, które dostarczają wspólnej usługi w ścisłej współpracy, oraz że „ujawniają” one dużo bardziej szczegółowe i wartościowe informacje niż protokoły proste.

198

Pojęcie „specyfikacji” nie zostało natomiast zdefiniowane w sentencji zaskarżonej decyzji. Jest jednak oczywiste, że specyfikacje stanowią formę szczegółowej dokumentacji technicznej, co odpowiada ponadto rozumieniu tego pojęcia w branży informatycznej.

199

W motywie 24 zaskarżonej decyzji Komisja podkreśla, że należy rozróżnić pojęcie „specyfikacji” od pojęcia „implementacji”, ponieważ „[s]pecyfikacja szczegółowo opisuje, czego oczekuje się od oprogramowania, podczas gdy implementacja jest konkretnym kodem, który będzie uruchamiany na komputerze” (zob. podobnie motyw 570 zaskarżonej decyzji). Innymi słowy, specyfikacje opisują interfejsy, za pośrednictwem których dany element systemu informatycznego może wykorzystywać inny element tego samego systemu. Opisują one między innymi w bardzo abstrakcyjny sposób, jakie są dostępne funkcje, a także zasady umożliwiające ich wywołanie i otrzymanie.

200

W motywie 571 zaskarżonej decyzji Komisja wyjaśnia, że możliwe jest dostarczanie specyfikacji interfejsów bez ujawniania szczegółów implementacji. Wyjaśnia ona, że praktyka ta jest stosowana w branży informatycznej, w szczególności po przyjęciu otwartych standardów interoperacyjności (zob. także w tym względzie, motyw 34 zaskarżonej decyzji). W swych uwagach interwenienta SIIA podnosi podobne argumenty.

201

Wiele elementów stanu faktycznego potwierdza zasadność tych różnorodnych twierdzeń. Z jednej strony praktyka powoływana przez Komisję jest poparta szeregiem przykładów — niepodważonych przez Microsoft — wymienionych w zaskarżonej decyzji, takich jak między innymi specyfikacje „POSIX 1” (motywy 42 i 88), specyfikacje „Java” (motyw 43), specyfikacje protokołu Kerberos wersja 5 (motyw 153), specyfikacje protokołu NFS (Network File System) opracowanego przez Sun (motyw 159) i specyfikacje „CORBA” opracowane przez Object Management Group (motyw 165). Z drugiej strony należy podnieść, że jak wskazuje Komisja w motywie 571 zaskarżonej decyzji, w ramach MCPP wdrożonego na podstawie ugody amerykańskiej licencjobiorcy nie mają dostępu do elementów kodu źródłowego Microsoft, ale do specyfikacji danych protokołów.

202

Ponadto Microsoft podważa jedynie w sposób całkiem przypadkowy wyżej dokonane rozróżnienie pomiędzy pojęciami „specyfikacji” i „implementacji”, ograniczając się w przypisie na str. 74 skargi do ogólnego odesłania do opinii opracowanej przez jej biegłych, S.E. Madnicka i A.J. Nicholsa, przekazanej Komisji w toku postępowania administracyjnego i załączonej do skargi (załącznik A.12.2 do skargi). Ze względów przedstawionych w pkt 94 i 97 powyżej Sąd uważa, że opinii tej nie można uwzględnić. Ponadto w każdym razie należy stwierdzić, że rozważania zawarte w tej opinii opierają się w dużej mierze na błędnej przesłance, iż stopień interoperacyjności przyjęty w niniejszym przypadku przez Komisję wiąże się z koniecznością umożliwienia konkurentom Microsoft powielania lub klonowania jej produktów lub niektórych z ich funkcji (zob. pkt 234–239 poniżej).

203

Ponadto należy podnieść, że w zaskarżonej decyzji Komisja wyraźnie podkreśla fakt, iż stanowiąca nadużycie odmowa zarzucana Microsoft dotyczy wyłącznie specyfikacji niektórych protokołów, a nie elementów kodu źródłowego (zob. między innymi motywy 568–572 zaskarżonej decyzji).

204

Podobnie Komisja podkreśla wielokrotnie, że w żaden sposób nie zamierza nakazać Microsoft ujawniania tych elementów jej konkurentom. W motywie 999 zaskarżonej decyzji tłumaczy ona bowiem, że „z pojęcia »specyfikacji« jasno wynika, iż Microsoft nie ma obowiązku udostępniania jej własnej implementacji tych specyfikacji, czyli jej kodu źródłowego”. Podobnie w motywie 1004 zaskarżonej decyzji Komisja wskazuje, że decyzja „nie przewiduje nałożenia na Microsoft obowiązku udostępnienia kodu źródłowego Windows, ponieważ kod ten nie jest konieczny do tworzenia wzajemnie kompatybilnych produktów ”. W tym samym motywie wyjaśnia ona, że „[n]akaz ujawniania dotyczy tylko specyfikacji interfejsów”.

205

Należy podnieść, że w opinii zatytułowanej „Innovation in Communication Protocols that Microsoft is ordered to license to its server operating system competitors” (Innowacje [zawarte] w protokołach komunikacyjnych, jakie Microsoft ma obowiązek udostępnić na podstawie licencji swym konkurentom [na rynku] systemów operacyjnych dla serwerów) i zamieszczonej w załączniku C.4 do repliki W. Lees, jeden z biegłych Microsoft, sam dokonuje rozróżnienia pomiędzy „protokołami używanymi do komunikacji pomiędzy serwerami a algorytmami/regułami decyzyjnymi, które działają w sposób wewnętrzny na każdym serwerze”, aby następnie podnieść, że to właśnie te protokoły powinny być ujawniane na mocy art. 5 zaskarżonej decyzji. W swej opinii W. Lees koncentruje się na protokole DRS, używanym w przypadku mechanizmu replikacji typu multi-master, wyjaśniając, że stanowi on jeden z licznych protokołów komunikacyjnych, jakie Microsoft musi udostępnić swym konkurentom w zastosowaniu zaskarżonej decyzji.

206

Z powyższego wynika, że informacje, o których mowa w zaskarżonej decyzji, stanowią szczegółowy opis techniczny pewnych reguł nawiązywania wzajemnych połączeń i interakcji mających zastosowanie w ramach sieci Windows dla grupy roboczej w odniesieniu do dostarczania usług grupy roboczej. Opis ten nie obejmuje sposobu, w jaki Microsoft wdraża te reguły, czyli między innymi wewnętrznej struktury lub kodu źródłowego jej produktów.

207

Aby określić, czy rozpatrywane informacje są niezbędne, Komisja przeprowadziła dwuetapowe rozumowanie. W pierwszym rzędzie zbadała ona, jaki jest stopień interoperacyjności z architekturą domeny Windows, jaki dostarczane przez konkurentów Microsoft systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej muszą osiągnąć, aby konkurenci ci mogli w trwały sposób pozostać na rynku. W drugim rzędzie oceniła ona, czy informacje dotyczące interoperacyjności, do których Microsoft odmawia dostępu, są niezbędne do osiągnięcia tego stopnia interoperacyjności.

208

Sąd zbada poniżej stopień interoperacyjności, jakiego zażądała Komisja w zaskarżonej decyzji. Na tym etapie nie wypowie się on jednak na temat kwestii, czy Komisja słusznie twierdziła, że konkurenci Microsoft mogą pozostać w trwały sposób na rynku tylko wtedy, gdy ich produkty są w stanie osiągnąć ten stopień interoperacyjności. Kwestia ta zostanie oceniona, wraz z innymi aspektami wyżej wspomnianego rozumowania Komisji, w ramach badania rzekomo niezbędnego charakteru tych informacji (zob. pkt 369–436 poniżej).

209

Najpierw należy przypomnieć pokrótce argumenty stron.

210

Microsoft podziela opinię Komisji, zgodnie z którą „interoperacyjność jest kwestią stopnia” (motyw 33 zaskarżonej decyzji).

211

Spółka ta stoi jednakże na stanowisku, że stopień interoperacyjności wymagany przez Komisję w niniejszym przypadku jest niewłaściwy, ponieważ wykracza poza pojęcie „pełnej interoperacyjności” przewidziane w dyrektywie 91/250. Uważa ona, że pojęcie to — które określa także mianem „interoperacyjności produktów pochodzących od wielu sprzedawców” — opiera się tylko na założeniu, iż systemy operacyjne pochodzące od poszczególnych twórców oprogramowania są w stanie „funkcjonować poprawnie” razem.

212

Konkretnie Microsoft podnosi, że Komisja zmierza w rzeczywistości do tego, aby konkurencyjne systemy operacyjne dla serwerów funkcjonowały pod każdym względem tak, jak system operacyjny Windows dla serwerów. Microsoft odwołuje się w tym względzie jednocześnie do wyrażeń „plug replacement”, „plug-replaceability”, „drop-in”, „ekwiwalent funkcjonalny” i „klon funkcjonalny”. Uważa, że taki poziom interoperacyjności może zostać osiągnięty jedynie poprzez umożliwienie jej konkurentom klonowania lub powielania jej produktów (lub ich właściwości) i przekazywanie wspomnianym konkurentom informacji dotyczących wewnętrznych mechanizmów jej produktów.

213

Wreszcie Microsoft utrzymuje, że interoperacyjność produktów pochodzących od wielu sprzedawców może zostać osiągnięta dzięki metodom już dostępnym na rynku.

214

Zauważono, że przypomniane powyżej stanowisko Microsoft odpowiada temu, jakiego broniła ona w toku całego postępowania administracyjnego.

215

Zatem w odpowiedzi z dnia 17 listopada 2000 r. na pierwsze pismo w sprawie przedstawienia zarzutów Microsoft wskazuje, że stopień interoperacyjności rzekomo wymagany przez Komisję nie jest zgodny z prawem wspólnotowym i nie istnieje na rynku. Powołując się w szczególności na drugi motyw (w wersjach angielskiej i francuskiej) dyrektywy 91/250, podnosi ona, że „twórca systemów operacyjnych dla serwerów dysponuje pełną interoperacyjnością w przypadku, gdy możliwy jest dostęp do wszystkich funkcji jego programu z systemu operacyjnego Windows dla stacji roboczych” (pkt 143 odpowiedzi; zob. także motyw 751 zaskarżonej decyzji). Microsoft twierdzi, że Komisja niesłusznie definiuje interoperacyjność w sposób dużo szerszy, stojąc na stanowisku, iż warunkiem zaistnienia interoperacyjności pomiędzy dwoma oprogramowaniami jest prawidłowe działanie wszystkich funkcji obydwóch produktów. Sprowadza się to zaś do wymogu „plug-replaceability” lub możliwości klonowania (pkt 144 odpowiedzi). Microsoft zgłasza zastrzeżenia co do faktu, że Komisja popiera w ten sposób stanowisko Sun, zgodnie z którym w ramach sieci informatycznej przedsiębiorstwa, która jest złożona ze stacji roboczych funkcjonujących w systemie Windows, musi być możliwe zastąpienie serwera funkcjonującego w systemie Windows 2000 serwerem, na którym zainstalowany jest system operacyjny Solaris, bez jednoczesnego zmniejszenia liczby dostępnych użytkownikom funkcji (pkt 145 i 162 odpowiedzi). Według Microsoft aby osiągnąć pełną interoperacyjność, wystarczy ujawnienie przez nią interfejsów systemów operacyjnych Windows dla stacji roboczych, których to interfejsów twórcy konkurencyjnych systemów operacyjnych dla serwerów potrzebują, aby udostępnić funkcje tych systemów użytkownikom stacji roboczych korzystających z systemu Windows.

216

Podobnie w odpowiedzi z dnia 16 listopada 2001 r. na drugie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów Microsoft, powtarzając zasadniczo tę samą argumentację, jaką przedstawiła w odpowiedzi na pierwsze pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, podnosi, że krytyka Komisji opiera się na „nieprawidłowej definicji interoperacyjności” (pkt 149–163 odpowiedzi). Powtarza ona w tym względzie, że dyrektywa 91/250 nie wymaga „plug-replaceability”, ale pełnej interoperacyjności i że ujawnianie informacji, jakiego już dokonuje, jest wystarczające, aby tę interoperacyjność osiągnąć.

217

W odpowiedzi z dnia 17 października 2003 r. na trzecie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów Microsoft przyjmuje zasadniczo taką samą linię argumentacji, powtarzając, że Komisja uważa, iż jej konkurenci powinni mieć dostęp do wszystkich informacji koniecznych do stworzenia „kopii systemów operacyjnych Windows dla serwerów”, i że utożsamia w związku z tym interoperacyjność z klonowaniem (str. 29–32 odpowiedzi). Stwierdza, że „interoperacyjność dotyczy dostępności informacji na temat interfejsów systemów operacyjnych Windows dla stacji roboczych i dla serwerów, które są wystarczające, aby umożliwić produktom konkurencyjnym funkcjonowanie z tymi systemami operacyjnymi Windows dla stacji roboczych i dla serwerów na wszelkie sposoby, na jakie te produkty konkurencyjne powinny funkcjonować” (str. 29 odpowiedzi). Podobnie Microsoft wskazuje, że „od początku zgadzała się z Komisją, iż gdyby jej konkurenci nie byli w stanie stworzyć systemów operacyjnych dla serwerów, których funkcje byłyby w pełni dostępne z systemów operacyjnych Windows dla stacji roboczych, może zaistnieć problem z dziedziny prawa konkurencji” (str. 63 odpowiedzi). Uważa ona, że w żadnym z trzech pism w sprawie przedstawienia zarzutów Komisja nie wykazała jednakże istnienia takiego problemu.

218

Komisja broni stanowiska, zgodnie z którym pojęcie interoperacyjności zastosowane w zaskarżonej decyzji jest zgodne z pojęciem przewidzianym w dyrektywie 91/250. Odrzuca w szczególności interpretację jednokierunkową, jaką Microsoft nadaje temu pojęciu.

219

Komisja przyznaje, że pewna interoperacyjność z architekturą domeny Windows już jest możliwa, ale uważa, iż z badania, jakie przeprowadziła, wynika, że stopień interoperacyjności, który może zostać osiągnięty dzięki dostępnym metodom, jest za niski, aby umożliwić konkurentom Microsoft pozostanie w trwały sposób na rynku (przypis nr 712 zaskarżonej decyzji).

220

Podnosi, że w sieciach Windows dla grupy roboczej interoperacyjność klient–serwer i interoperacyjność serwer–serwer są ze sobą ściśle związane, i stwierdza, że aby można było osiągnąć pełną interoperacyjność pomiędzy stacjami roboczymi funkcjonującymi w systemie Windows a serwerem funkcjonującym w systemie operacyjnym konkurencyjnym wobec Microsoft, Microsoft powinna udostępnić zarówno protokoły komunikacyjne klient–serwer, jak i protokoły komunikacyjne serwer–serwer (motywy 177–182 oraz 689 zaskarżonej decyzji), w tym protokoły stricte serwer–serwer, czyli nieimplementowane na stacji roboczej, ale „związane [z nią] z funkcjonalnego punktu widzenia” (motywy 277, 567 i 690 zaskarżonej decyzji).

221

Komisja podważa, jakoby celem zaskarżonej decyzji było opracowanie przez konkurentów Microsoft produktów funkcjonujących pod każdym względem tak jak system operacyjny Windows dla serwerów. Decyzja ta bowiem ma na celu umożliwienie „tworzenia produktów konkurencyjnych, które funkcjonowałyby inaczej, ale byłyby zdolne do zrozumienia wiadomości przekazywanych przez dane produkty Microsoft”. Według Komisji zatem, rozpatrywane informacje dotyczące interoperacyjności nie będą wykorzystywane przez konkurentów Microsoft w celu opracowania dokładnie takich samych produktów, jak produkty Microsoft, ale produktów ulepszonych, posiadających „wartość dodaną”.

222

Po pierwsze Sąd stwierdza, że z powyższych stwierdzeń wynika, iż Microsoft i Komisja zajmują odmienne stanowiska co do kwestii, czy pojęcie interoperacyjności zastosowane w zaskarżonej decyzji jest zgodne z pojęciem ustanowionym w dyrektywie 91/250.

223

Należy podnieść z tym względzie, że w motywach 749–763 zaskarżonej decyzji Komisja w szczegółowy sposób przedstawia motywy, dla których według niej interpretacja jednokierunkowa, jaką Microsoft nadaje pojęciu interoperacyjności, jest nieścisła.

224

Należy najpierw podnieść, że w swych pismach procesowych Microsoft nie przywołuje żadnego argumentu, który mógłby podważyć ocenę Komisji w tym względzie. Odsyłając do pewnych fragmentów swych odpowiedzi na drugie i trzecie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, zadowala się stwierdzeniem, że „zaskarżona decyzja przyjmuje pojęcie interoperacyjności, które jest całkowicie odmienne od pojęcia przewidzianego w dyrektywie [91/250]” (pkt 95 skargi).

225

Należy stwierdzić następnie, że pojęcie interoperacyjności zastosowane w zaskarżonej decyzji — które polega na uznaniu interoperacyjności pomiędzy dwoma oprogramowaniami za zdolność do wymiany przez nie informacji i wzajemnego wykorzystania tych informacji w celu umożliwienia każdemu ze wspomnianych oprogramowań wszechstronnego funkcjonowania — jest zgodne z pojęciem, o którym mowa w dyrektywie 91/250.

226

Jak zatem wyjaśnia Komisja w motywach 752–754, 759 i 760 zaskarżonej decyzji, drugi motyw dyrektywy 91/250 — zarówno w wersji angielskiej, jak i francuskiej — nie da się pogodzić z bronioną przez Microsoft jednokierunkową interpretacją. Przeciwnie, jak słusznie podkreśla Komisja w motywie 758 zaskarżonej decyzji, wspomniany motyw wyraźnie wyjaśnia, że interoperacyjność z samej swej natury wiąże się z relacją dwukierunkową, ponieważ wskazuje on, że „rolą programu komputerowego jest wejście w kontakt i wspólne funkcjonowanie z innymi częściami składowymi systemu komputerowego”. Podobnie należy podnieść, że dwunasty motyw dyrektywy 91/250 definiuje interoperacyjność jako „zdolność do wymiany informacji oraz wszechstronnego wykorzystania informacji już wymienionych”.

227

Należy jednak przypomnieć, że w niniejszej sprawie rozpatrywana jest decyzja wydana na podstawie art. 82 WE, czyli postanowienia wyższego rzędu niż dyrektywa 91/250. Kwestia, jaką należy rozwiązać w niniejszym przypadku, nie polega na tym, czy pojęcie interoperacyjności zastosowane w zaskarżonej decyzji jest zgodne z pojęciem przewidzianym w dyrektywie, ale na tym, czy Komisja prawidłowo określiła stopień interoperacyjności, który powinien być osiągalny z punktu widzenia celów art. 82 WE.

228

Po drugie, Sąd przypomina, że Komisja oceniła stopień interoperacyjności w odniesieniu do tego, co według niej było konieczne, aby umożliwić twórcom systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej konkurencyjnych wobec Microsoft pozostanie w sposób trwały na rynku (zob. między innymi przypis na str. 712 i motyw 779 zaskarżonej decyzji).

229

Nie można podważać zasadności takiego stanowiska. Artykuł 82 WE dotyczy bowiem zachowania jednego lub kilku podmiotów gospodarczych, polegającego na wykorzystywaniu w sposób stanowiący nadużycie siły gospodarczej, która umożliwia danemu podmiotowi stawanie na przeszkodzie utrzymaniu skutecznej konkurencji na danym rynku, umożliwiając mu w znacznej mierze niezależne zachowanie wobec swych konkurentów, klientów i, ostatecznie, konsumentów (wyrok Trybunału z dnia 16 marca 2000 r. w sprawach połączonych C-395/96 P i C-396/96 P Compagnie maritime belge transports i in. przeciwko Komisji, Rec. str. I-1365, pkt 34). Należy także przypomnieć, że choć stwierdzenie, iż dane przedsiębiorstwo zajmuje pozycję dominującą, nie jest samo w sobie zastrzeżeniem wysuniętym wobec tego przedsiębiorstwa, to jednak na przedsiębiorstwie tym ciąży szczególna odpowiedzialność za przestrzeganie, aby jego zachowanie nie naruszało skutecznej i niezakłóconej konkurencji na wspólnym rynku (wyrok Trybunału z dnia 9 listopada 1983 r. w sprawie 322/81 Michelin przeciwko Komisji, Rec. str. 3461, pkt 57 i wyrok Sądu z dnia 7 października 1999 r. w sprawie T-228/97 Irish Sugar przeciwko Komisji, Rec. str. II-2969, pkt 112). Skoro zaś w niniejszym przypadku wykazano, że istniejący stopień interoperacyjności nie umożliwia twórcom konkurencyjnych wobec Microsoft systemów operacyjnych dla serwerów pozostania w sposób trwały na rynku tych systemów operacyjnych, wynika z tego, że zostaje na nim naruszona skuteczna konkurencja.

230

Z zaskarżonej decyzji wynika, że przyjmując takie podejście i opierając się na analizie stanu faktycznego oraz analizie technicznej danych produktów i technologii, a także sposobu osiągania interoperacyjności w sieciach Windows dla grupy roboczej, Komisja stwierdziła, iż aby móc konkurować w sposób trwały z systemami operacyjnymi Windows dla serwerów grupy roboczej, konkurencyjne systemy operacyjne powinny być w stanie współpracować z architekturą domeny Windows na takich samych zasadach jak systemy operacyjne Windows dla serwerów grupy roboczej (zob. podobnie między innymi motywy 182 i 282 zaskarżonej decyzji).

231

Interoperacyjność przyjęta przez Komisję charakteryzuje się w związku z tym dwoma nierozerwalnie ze sobą związanymi elementami, czyli z jednej strony interoperacyjnością klient–serwer oraz z drugiej strony interoperacyjnością serwer–serwer (motywy 177–182 i 689 zaskarżonej decyzji).

232

Komisja uważa także, że jeśli konkurencyjny wobec Microsoft system operacyjny dla serwerów grupy roboczej jest zainstalowany na serwerze w ramach sieci Windows dla grupy roboczej, powinien on być w stanie nie tylko dostarczać stacjom roboczym używającym systemu Windows wszystkich funkcji, jakie zawiera, ale także wykorzystywać wszystkie funkcje oferowane przez wspomniane stacje robocze.

233

Biorąc pod uwagę te poszczególne elementy, Komisja uważa w szczególności, że serwer, na którym jest zainstalowany konkurencyjny wobec Microsoft system operacyjny dla serwerów grupy roboczej, powinien w ramach domeny Windows używającej Active Directory móc działać jako kontroler domeny, a nie tylko jako serwer członkowski, a w związku z tym być w stanie uczestniczyć w mechanizmie replikacji typu multi-master z innymi kontrolerami domeny.

234

Sąd twierdzi, że wbrew temu, co utrzymuje Microsoft, nie można wywodzić ze stopnia interoperacyjności w ten sposób pojmowanego przez Komisję, iż zmierza ona w rzeczywistości do tego, aby konkurencyjne systemy operacyjne dla serwerów funkcjonowały pod każdym względem tak jak system operacyjny Windows dla serwerów, a w związku z tym aby konkurenci Microsoft byli w stanie klonować lub powielać jej produkty lub niektóre ich właściwości.

235

Sformułowane przez Microsoft stwierdzenia opierają się zatem na błędnym zrozumieniu zaskarżonej decyzji.

236

Należy w tym względzie podnieść, że zgodnie z motywem 1003 zaskarżonej decyzji jej celem jest „zapewnienie, aby konkurenci Microsoft opracowywali produkty, które współpracują z architekturą domeny Windows, która jest w sposób wbudowany włączona do produktu dominującego, jaki stanowi system operacyjny Windows dla stacji roboczych, oraz aby mogli w ten sposób konkurować w sposób trwały z systemem operacyjnym dla serwerów grupy roboczej Microsoft”.

237

Tak jak Komisja szczegółowo wyjaśniła podczas rozprawy, osiągnięcie tego celu zakłada, że konkurencyjne systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej są zdolne do otrzymywania określonej wiadomości od systemu operacyjnego Windows dla stacji roboczych lub dla serwerów grupy roboczej oraz do udzielania wymaganej odpowiedzi na tę wiadomość w takich samych warunkach, jak system operacyjny Windows dla serwerów grupy roboczej, a także uzyskiwania od systemów operacyjnych Windows dla stacji roboczych lub dla serwerów grupy roboczej reakcji na tę odpowiedź w ten sam sposób, jak gdyby pochodziła ona od systemu operacyjnego Windows dla serwerów grupy roboczej.

238

Aby zaś takie operacje mogły zostać przeprowadzone, nie jest wymagane, aby systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej konkurencyjne wobec Microsoft funkcjonowały na płaszczyźnie wewnętrznej w dokładnie w ten sam sposób jak systemy operacyjne Windows dla serwerów grupy roboczej.

239

Tym różnego rodzaju twierdzeniom nie zaprzeczają cytowane przez Microsoft fragmenty motywów 669 i 679 zaskarżonej decyzji (zob. pkt 126 powyżej). W pierwszym fragmencie Komisja ogranicza się do stwierdzenia, że stopień interoperacyjności z architekturą domeny Windows, który może być osiągnięty przez konkurencyjne wobec Microsoft systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej korzystające ze standardowych protokołów, jest niższy od stopnia osiąganego przez systemy operacyjne Windows dla serwerów grupy roboczej. Odnośnie do drugiego fragmentu, Komisja wskazuje w nim jedynie, że systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej konkurencyjne wobec Microsoft mają możliwość dostępu do funkcji systemów operacyjnych Windows dla stacji roboczych i dla serwerów grupy roboczej w mniejszym stopniu niż systemy operacyjne Windows dla serwerów grupy roboczej.

240

W tym samym kontekście należy odrzucić twierdzenie Microsoft, zgodnie z którym zaskarżona decyzja zmierzała do tego, aby konkurenci Microsoft tworzyli produkty dokładnie takie same jak systemy operacyjne Windows dla serwerów grupy roboczej. Jak zostanie bardziej szczegółowo wyjaśnione w pkt 653–658 poniżej, w trakcie badania okoliczności dotyczącej pojawienia się nowego produktu, celem, do którego dąży Komisja, jest zlikwidowanie przeszkody, jaką dla konkurentów Microsoft stanowi niewystarczający stopień istniejącej interoperacyjności z architekturą domeny Windows, a to w celu umożliwienia tymże konkurentom zaoferowania systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej, które odróżniają się od systemów Microsoft w zakresie istotnych parametrów, takich jak między innymi bezpieczeństwo, niezawodność, szybkość wykonywania zadań lub innowacyjny charakter niektórych funkcji.

241

Należy także podnieść, że jak to skądinąd przyznała wyraźnie Microsoft w swych pismach (zob. na przykład pkt 14 i 48 repliki), jej konkurenci, mając dostęp do informacji dotyczących interoperacyjności, o których mowa w zaskarżonej decyzji, nie będą w stanie opracować produktów stanowiących „klony” lub powielenie systemów operacyjnych Windows dla serwerów grupy roboczej. Jak zostało wyjaśnione w pkt 192–206 powyżej, informacje te nie odnoszą się do elementów kodu źródłowego Microsoft. W szczególności art. 5 zaskarżonej decyzji nie zobowiązuje Microsoft do ujawniania jej konkurentom szczegółów implementacji.

242

Należy dodać, że jak także zostanie wyjaśnione bardziej szczegółowo w pkt 658 poniżej, w trakcie badania okoliczności dotyczącej nowego produktu, konkurenci Microsoft nie mieliby żadnego interesu w tworzeniu dokładnie takich samych systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej jak systemy Microsoft.

243

Nie można także przyjąć twierdzenia Microsoft, zgodnie z którym z oświadczeń przedsiębiorstw, jakie przedstawiła ona w toku postępowania administracyjnego wynikało, że dzięki wykorzystywaniu już dostępnych na rynku metod istnieje już wysoki stopień interoperacyjności pomiędzy systemami operacyjnymi Windows dla stacji roboczych i dla serwerów z jednej strony, oraz konkurencyjnymi systemami operacyjnymi dla serwerów z drugiej strony.

244

W tym względzie wystarczy stwierdzić, że rozpatrywane oświadczenia zostały już w pełni przeanalizowane w zaskarżonej decyzji (zob. między innymi motywy 357, 358, 440–444, 511, 513, 595, 598, 602, 628, 702 i 707) i że Microsoft nie wysuwa żadnego konkretnego argumentu, na podstawie którego mogłaby dowieść, iż dokonana przez Komisję ocena jest błędna. Jak bowiem podkreśla Komisja w motywie 707 zaskarżonej decyzji, oświadczenia te dotyczą organizacji, które w dużej mierze przyjęły „rozwiązanie Windows” dla ich sieci grupy roboczej.

245

Twierdzenie Microsoft, zgodnie z którym ze sprawozdań Mercer wynikało, że przedsiębiorstwa nie wybierają systemów operacyjnych dla serwerów w oparciu o względy związane z ich interoperacyjnością z systemami operacyjnymi Windows dla stacji roboczych i dla serwerów, jest nieścisłe, jak zostanie wyjaśnione bardziej szczegółowo w pkt 401–412 poniżej.

246

Artykuł 5 lit. a) zaskarżonej decyzji dotyczy wyczerpujących i dokładnych specyfikacji wszelkich protokołów, które są wdrażane w systemach operacyjnych Windows dla serwerów grupy roboczej i które są wykorzystywane przez serwery, na których są zainstalowane te systemy w celu dostarczenia usług przeznaczonych dla grupy roboczej sieciom Windows dla grupy roboczej.

247

Jak wynika z ustaleń technicznych i faktycznych przedstawionych w pkt 154–191 powyżej, prawidłowe funkcjonowanie sieci grupy roboczej Windows opiera się na architekturze nawiązywania wzajemnych połączeń i interakcji zarówno klient–serwer, jak i serwer–serwer.

248

Tak więc Komisja wyjaśnia w motywie 999 zaskarżonej decyzji, że obowiązek ujawnienia przewidziany w tej decyzji „obejmuje zarówno bezpośrednie nawiązywanie wzajemnych połączeń i bezpośrednie interakcje pomiędzy serwerem grupy roboczej funkcjonującym w systemie Windows a stacją roboczą funkcjonującą w systemie Windows, jak i nawiązywanie wzajemnych połączeń i interakcje pomiędzy tymi maszynami, które są pośrednie i przechodzą przez jeden lub kilka serwerów grupy roboczej funkcjonujących w systemie Windows”.

249

Specyfikacje, jakie Microsoft musi sporządzić i ujawnić swym konkurentom, dotyczą zarówno protokołów komunikacyjnych klient–serwer, które są włączone do systemów operacyjnych Windows dla stacji roboczych oraz do systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej, jak i do protokołów komunikacyjnych serwer–serwer.

250

Należy wyjaśnić, że informacje, które Microsoft musi ujawnić swym konkurentom na mocy art. 5 lit. a) zaskarżonej decyzji, powinny między innymi umożliwić, aby komputery, na których zainstalowane są systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej jej konkurentów, odgrywały w ramach domeny Windows używającej Active Directory rolę serwera członkowskiego lub rolę kontrolera domeny, a w związku z tym aby uczestniczyły w mechanizmie replikacji typu multi-master. Środek zaradczy przewidziany w tym przepisie dotyczy zatem w szczególności komunikacji, która ma miejsce pomiędzy serwerami w ramach „błękitnej bańki”.

251

W ten sposób określony zakres art. 5 zaskarżonej decyzji wynika z szeregu motywów tej decyzji, a w szczególności z motywów 194–198, 206, 564 i 690.

252

Zatem w motywach 194–198 zaskarżonej decyzji Komisja wymienia, wśród innych przykładów informacji dotyczących interoperacyjności, których ujawnienia Microsoft odmawia zarówno Sun, jak i jej konkurentom, niektóre informacje dotyczące mechanizmu replikacji stosowanego przez Active Directory.

253

W motywie 206 zaskarżonej decyzji Komisja wyraźnie odrzuca twierdzenie sformułowane przez Microsoft w odpowiedzi z dnia 16 listopada 2001 r. na drugie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, zgodnie z którym „właściwości replikacji i katalogu globalnego Active Directory nie dotyczyły interoperacyjności”. Wyjaśnia ona w tym względzie, że „kontroler domeny w domenie Active Directory (tryb wbudowany) replikuje dane przechowywane w katalogu Active Directory z innych danych przechowywanych w Active Directory innych kontrolerów domeny poprzez pewne protokoły synchronizacyjne”. Wskazuje ona także, że dzięki innym protokołom, których specyfikacje stanowią informacje dotyczące interoperacyjności, dane katalogu globalnego są wymieniane pomiędzy kontrolerami domeny „lasu”.

254

Podobnie w motywie 564 zaskarżonej decyzji, kiedy Komisja odnosi się do faktu, że Microsoft „podtrzymywała swą odmowę” po otrzymaniu skargi Sun i trzech pism w sprawie przedstawienia zarzutów, odsyła ona do motywu 194 i następnych.

255

Należy także podnieść, że w motywie 690 zaskarżonej decyzji Komisja wyjaśnia, iż MCPP „nie dotyczy szerszej kwestii, która się pojawia w niniejszym przypadku”, a w szczególności nie dotyczy on protokołów, które są protokołami stricte serwer–serwer, ale które są związane z funkcjonalnego punktu widzenia ze stacjami roboczymi, w tym „protokołów służących replikacji pomiędzy kontrolerami domeny i protokołów związanych z katalogiem globalnym”.

256

Należy dodać, że Microsoft interpretuje podobnie zakres art. 5 lit. a) zaskarżonej decyzji. Aby zatem wykazać innowacyjny charakter protokołów komunikacyjnych, w odniesieniu do których musi ona przekazywać informacje swym konkurentom, w skardze powołuje się ona właśnie na mechanizm replikacji typu multi-master używany przez Active Directory (zob. między innymi opinię M. Campbella-Kelly’ego, zatytułowaną „Commentary on Innovation in Active Directory” zamieszczoną w załączniku A.20 do skargi). Podobnie w replice opiera się ona, w tym samym celu, głównie na protokole DRS, który jest używany przez Active Directory w celu realizacji między innymi funkcji replikacyjnych (zob. między innymi opinię W. Leesa wspomnianą w pkt 205 powyżej). W swej opinii W. Lees wyjaśnia w szczególności, że protokół DRS stworzony przez Microsoft cechuje się szeregiem nowych właściwości, a mianowicie „może dokonywać jednocześnie aktualizacji z wielu serwerów; jest zintegrowany ze standardowym protokołem Domain Naming Service (DNS) (w przypadku nazewnictwa) oraz z protokołem Kerberos (w przypadku wzajemnego uwierzytelnienia); przekazuje informacje opisujące sposób, w jaki dane przedsiębiorstwo zaprojektowało swą usługę katalogową; przekazuje informacje na temat roli, jaką niektóre serwery odgrywają w administrowaniu usługą katalogową, i automatycznie przekazuje aktualizacje katalogu pomiędzy serwerami”. Dalej W. Lees wyjaśnia, że protokół DRS jest tylko jednym z wielu protokołów komunikacyjnych, które Microsoft powinna ujawniać swym konkurentom w zastosowaniu zaskarżonej decyzji. Przytacza on tytułem przykładu następujące protokoły: Microsoft Remote Procedure Call (MSRPC), Network Authentication (Kerberos extensions), Dfs i File Replication Service (FRS).

257

Należy podnieść wreszcie, że określony powyżej zakres art. 5 zaskarżonej decyzji obejmuje także to, czego żądała Sun w piśmie z dnia 15 września 1998 r. Jak bowiem zostanie wyjaśnione bardziej szczegółowo w pkt 737–749 poniżej, celem żądania Sun było w szczególności uzyskanie przez jej system operacyjny dla serwerów grupy roboczej Solaris zdolności do działania jako kontroler domeny w pełni kompatybilny z sieciami Windows dla grupy roboczej Windows 2000 lub jako serwer członkowski (w szczególności jako serwer plików lub drukarek) w pełni kompatybilny z architekturą domeny Windows.

258

Należy ponadto odrzucić jako bezzasadne twierdzenie Microsoft, zgodnie z którym zakres środka zaradczego przewidzianego w art. 5 lit. a) zaskarżonej decyzji był niespójny ze „standardem interoperacyjności” stosowanym przez Komisję przy dokonywaniu oceny stosowności „alternatywnych metod interoperacyjności” (zob. pkt 125–129 powyżej).

259

Twierdzenie to opiera się bowiem na błędnej idei, że Komisja rozpatruje interoperacyjność jako zdolność do umożliwienia przez konkurentów Microsoft swym systemom operacyjnym dla serwerów grupy roboczej funkcjonowania dokładnie w ten sam sposób jak systemy operacyjne Windows i zamierza umożliwić tym konkurentom klonowanie tych systemów (zob. pkt 234–242 powyżej).

260

Należy dodać, że wbrew temu, co twierdzi Microsoft, stanowisko, którego broniła Komisja w swych pismach w odniesieniu do stopnia interoperacyjności wymaganego w niniejszym przypadku oraz zakresu środka zaradczego przewidzianego w art. 5 lit. a) zaskarżonej decyzji, w pełni odpowiada stanowisku zajętemu w zaskarżonej decyzji. Ponadto w celu przypisania Komisji określonej interpretacji zaskarżonej decyzji Microsoft nie może oprzeć się na oświadczeniach, jakie złożyli interwenienci podczas przesłuchania w trakcie postępowania w sprawie zastosowania środków tymczasowych. Należy także przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem, nielegalność aktu wspólnotowego ocenia się według okoliczności faktycznych i prawnych istniejących w dacie wydania aktu (wyroki Trybunału z dnia 7 lutego 1979 r. w sprawach połączonych 15/76 i 16/76 Francja przeciwko Komisji, Rec. str. 321, pkt 7 i 8 oraz Sądu z dnia 12 grudnia 1996 r. w sprawach połączonych T-177/94 i T-377/94 Altman i in. przeciwko Komisji, Rec. str. II-2041, pkt 119).

261

Wreszcie należy odrzucić także jako bezzasadną argumentację opartą na mechanizmie replikacji typu multi-master oraz „błękitnej bańce”, jaką Microsoft przedstawiła na rozprawie.

262

W argumentacji tej Microsoft zmierza do wykazania, że cel zaskarżonej decyzji nie może być w pełni osiągnięty bez ujawnienia jej konkurentom pewnych informacji dotyczących wewnętrznych mechanizmów systemów operacyjnych dla serwerów oraz w szczególności algorytmów, czyli informacji wykraczających poza informacje, o których mowa w tej decyzji. Microsoft opiera swą argumentację na twierdzeniu, zgodnie z którym aby kontroler domeny współdziałający z konkurencyjnym systemem operacyjnym dla serwerów grupy roboczej mógł być włączony do „błękitnej bańki” składającej się z kontrolerów domeny, na których zainstalowany jest system operacyjny Windows dla serwerów grupy roboczej używający Active Directory, te poszczególne systemy operacyjne muszą posiadać to samo oprogramowanie wewnętrzne.

263

Tymczasem, po pierwsze, należy stwierdzić, że Microsoft nie wykazała, że aby jej systemy operacyjne dla grupy roboczej i systemy jej konkurentów mogły funkcjonować razem w ramach „błękitnej bańki”, muszą one koniecznie posiadać to samo oprogramowanie wewnętrzne.

264

Po drugie, nie zostało także wykazane, że nawet jeśli taka tożsamość oprogramowania wewnętrznego byłaby wymagana, musi to oznaczać, iż Microsoft powinna przekazywać swym konkurentom informacje dotyczące wewnętrznych mechanizmów swych produktów, a w szczególności algorytmy. Należy przypomnieć w tym względzie, że w opinii dołączonej do repliki jeden z biegłych Microsoft, komentując protokół DRS, który jest używany w przypadku mechanizmu replikacji typu multi-master, sam czyni rozróżnienie pomiędzy „protokołami używanymi do komunikacji pomiędzy serwerami” a „algorytmami/regułami decyzyjnymi, które działają w sposób wewnętrzny na każdym serwerze”, aby następnie podnieść, że są to właśnie te protokoły, które powinny być ujawnianie na podstawie art. 5 zaskarżonej decyzji (zob. pkt 205 powyżej).

265

Po trzecie, w odniesieniu do algorytmu „Intersite Topology”, o którym Microsoft bardziej szczegółowo wspomniała na rozprawie, całkiem możliwe jest, że jak również wyjaśniła Komisja podczas rozprawy, konkurenci powinni tylko być w stanie implementować algorytm prowadzący to tego samego wyniku, co wyżej wspomniany algorytm. Innymi słowy, Microsoft nie musiała przekazywać żadnej informacji dotyczącej implementacji tego algorytmu do swych systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej, ale może zadowolić się przekazaniem ogólnego opisu tego algorytmu, przy czym do konkurentów należałoby opracowanie ich własnej implementacji.

266

Z powyższych rozważań należy wyciągnąć wniosek, że nie istnieje żadna niespójność pomiędzy zakresem art. 5 lit. a) zaskarżonej decyzji a „standardem interoperacyjności” przyjętym przez Komisję w tej decyzji.

267

Microsoft najpierw podnosi szereg argumentów mających na celu wykazanie, że jej protokoły komunikacyjne są innowacyjne pod względem technologicznym. Wyjaśnia w szczególności, że są one często opracowywane w związku z wykonywaniem szczególnych zadań przez systemy operacyjne dla serwerów i że są one nierozerwalnie związane ze sposobem, w jaki te zadania są wykonywane. Przyznanie licencji dotyczących tych protokołów komunikacyjnych musiałoby zatem wiązać się z przekazaniem konkurentom informacji dotyczących wewnętrznych właściwości systemów operacyjnych dla serwerów, z którymi wspomniane protokoły komunikacyjne są używane. Microsoft dodaje, że w celu opracowania i ulepszania protokołów komunikacyjnych zatrudnia ona bardzo wielu inżynierów i wykorzystuje znaczne zasoby finansowe.

268

Microsoft kładzie nacisk w szczególności na innowacyjny charakter Active Directory, po uprzednim podkreśleniu, że usługi katalogowe stanowią główny czynnik konkurencji na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej. W tym względzie odsyła ona do notatki sporządzonej przez jednego z jej biegłych, M. Campbella-Kelly’ego, w której opisuje on innowacje, jakimi charakteryzuje się usługa Active Directory, a zwłaszcza „jej metodę replikacji w różnych serwerach w ramach sieci informatycznej” (załącznik A.20 do skargi). Odsyła także do opinii wydanej przez W. Leesa, zamieszczonej w załączniku C.4 do repliki (zob. pkt 205 i 256 powyżej), w której opisuje on innowacyjne aspekty jednego z protokołów stosowanych przez Active Directory, a mianowicie protokołu DRS, o którym informacje należy według niej przekazać jej konkurentom na mocy zaskarżonej decyzji. Wreszcie Microsoft odwołuje się do załącznika C.8.1 do repliki, w którym jeden z jej inżynierów, R. Hirst, opisuje szereg specyfikacji dotyczących mechanizmu replikacji typu multi-master używanego przez Active Directory, czyli specyfikacje, które według niej powinna była sporządzić w zastosowaniu zaskarżonej decyzji.

269

Następnie Microsoft podnosi szereg argumentów zmierzających do wykazania, że jej protokoły komunikacyjne są chronione prawami własności intelektualnej.

270

Po pierwsze, wyjaśnia ona, że innowacyjne aspekty tych protokołów komunikacyjnych podlegają opatentowaniu. Microsoft wskazuje, że uzyskała na nie wiele patentów w Europie i Stanach Zjednoczonych, a także że około dwudziestu wniosków patentowych jest właśnie rozpatrywanych. Ponadto opierając się na dwóch opiniach wydanych przez S. Knauera (załącznik A.21 do skargi i załącznik C.6 do repliki), adwokata wyspecjalizowanego w prawie patentowym, twierdzi ona, że art. 5 zaskarżonej decyzji obejmuje obowiązkowe przyznanie licencji patentowych.

271

Po drugie, Microsoft utrzymuje, że specyfikacje protokołów komunikacyjnych serwer–serwer, jakie powinna tworzyć i ujawniać swym konkurentom w zastosowaniu zaskarżonej decyzji, są chronione prawem autorskim.

272

W replice Microsoft rozpatruje kwestię ochrony prawa autorskiego pod różnymi względami. Z jednej strony odwołuje się do pojęć „przymusowego tworzenia” i „przymusowej publikacji”, twierdząc, że gdyby zaskarżona decyzja jej tego nie nakazała, nie opracowałaby ona rozpatrywanych specyfikacji ani nie przyznałaby ona swym konkurentom licencji dotyczącej tych specyfikacji. Z drugiej strony powołując się na art. 4 dyrektywy 91/250, podnosi ona kwestię „adaptacji lub modyfikacji chronionych dzieł”. Podnosi ona także, że konkurent, który stosowałby wspomniane specyfikacje, aby umożliwić jego systemowi operacyjnemu dla serwerów współpracę z częściami systemów operacyjnych Windows dla serwerów, które świadczą usługi grupy roboczej, nie tworzyłby „odrębnego dzieła”.

273

Po trzecie, Microsoft podnosi, że protokoły komunikacyjne są tajemnicą handlową o wielkiej wartości. Wskazuje w szczególności w tym względzie, że ujawnia ona swe protokoły komunikacyjne klient–serwer tylko na podstawie umowy licencyjnej ustanawiającej obowiązek zachowania poufności i w której uznaje się ją za właściciela tej technologii. Podkreśla ona, że tajemnice handlowe stanowią chronioną prawem krajowym formę własności przemysłowej. Wreszcie odrzuca ona bronioną przez Komisję koncepcję, zgodnie z którą przedsiębiorstwo ponosi mniejszą szkodę w przypadku, gdy musi ujawnić tajemnicę handlową, niż wtedy, gdy zobowiązane jest do akceptowania naruszania jego patentów lub jego praw autorskich.

274

Microsoft wywodzi z powyższych stwierdzeń, że fakt zobowiązania jej do przyznania konkurentom licencji dotyczących specyfikacji jej protokołów komunikacyjnych pozbawiłby ją korzyści osiągniętych dzięki istotnym inwestycjom i wysiłkom w zakresie badań i rozwoju czynionym przez nią w celu tworzenia i ulepszania protokołów komunikacyjnych. Ponadto zmniejszyłoby to związane z protokołami komunikacyjnymi zamierzenia inwestycyjne zarówno w odniesieniu do jej samej, jak i jej konkurentów.

275

Komisja podważa argumenty przedstawione w pkt 267–274 powyżej.

276

Przede wszystkim Komisja odrzuca twierdzenia Microsoft, zgodnie z którymi z jednej strony rozpatrywane protokoły komunikacyjne mają charakter innowacyjny i z drugiej strony przyznanie licencji dotyczących protokołów wiąże się koniecznością przekazania informacji na temat wewnętrznych właściwości jej systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej. Uważa ona w szczególności, że dokumenty sporządzone przez W. Leesa (załącznik C.4 do repliki) i R. Hirsta (załącznik C.8.1 do repliki) nie wykazują, aby te informacje obejmowały „jakąkolwiek innowację mającą istotną wartość”. Odsyła ona do dwóch notatek sporządzonych przez swego konsultanta OTR (załączniki D.2 i D.3 do dupliki), w których ten ostatni komentuje dokumenty W. Leesa i R. Hirsta i wyjaśnia, dlaczego idee i zasady, które leżą u podstaw danych protokołów, nie są nowe.

277

Następnie Komisja odrzuca tezę Microsoft, zgodnie z którą z jednej strony jej protokoły komunikacyjne są chronione przez prawa własności intelektualnej, a z drugiej strony zaskarżona decyzja pociąga za sobą konieczność przyznania licencji.

278

Po pierwsze, podnosi ona, że Microsoft nie wykazała, iż rzekome innowacje, jakie stanowią rozpatrywane protokoły komunikacyjne, są przedmiotem patentu. Ponadto zdaniem Komisji wiele dowodów wskazuje na to, że odmowa Microsoft nie była uzasadniona względami związanymi z ochroną jej patentów. W tym względzie Komisja podnosi w szczególności że dopiero pod koniec postępowania administracyjnego, czyli kilka tygodni przed wydaniem zaskarżonej decyzji, i wskutek nalegań Komisji Microsoft powołała się na patent (czyli patent EP 0669020).

279

Po drugie, Komisja odrzuca twierdzenia, jakie Microsoft podnosi w przedmiocie praw autorskich. Wskazuje w szczególności, że nie wyklucza, że specyfikacje, o których mowa w zaskarżonej decyzji, mogą jako takie być objęte prawem autorskim. Wyjaśnia jednakże, że nie oznacza to, że użycie „w ten sposób udokumentowanych” informacji podczas ich implementacji do systemu operacyjnego stanowi naruszenie prawa autorskiego. Implementacja specyfikacji nie stanowi bowiem kopii, lecz prowadzi do powstania w znacznym stopniu odrębnego dzieła. Komisja podkreśla ponadto fakt, że kwestia, czy specyfikacje są objęte prawem autorskim, jest z natury rzeczy czysto drugorzędna, ponieważ w centrum niniejszej sprawy znajduje się nałożony na Microsoft obowiązek ujawniania informacji i udzielenia zezwolenia na ich wykorzystanie, co wiąże się z koniecznością sporządzenia dokumentu. Wreszcie Komisja zauważa, że Microsoft podnosi w replice dwa nowe argumenty dotyczące praw autorskich (zob. pkt 272 powyżej), i twierdzi, że argumenty te powinny być uznane za niedopuszczalne na mocy art. 48 § 2 regulaminu. Uważa ona, że w każdym razie są one bezzasadne.

280

Po trzecie, Komisja przyznaje, że informacje, które Microsoft powinna ujawnić w zastosowaniu zaskarżonej decyzji, są aż do dnia obecnego zachowywane w tajemnicy wobec jej konkurentów na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej. Uważa ona natomiast, że utożsamienie przez Microsoft tych „tajemnic handlowych” z „ustawowymi” prawami własności intelektualnej nie jest oczywiste. Komisja podnosi w tym względzie, że orzecznictwo dotyczące obowiązkowego przyznania licencji nie ma zastosowania jako takie do tajemnic handlowych i że ochrona tych tajemnic przez prawo krajowe jest zwykle bardziej ograniczona niż ochrona przyznawana prawu autorskiemu lub patentom. Komisja twierdzi, że choć może istnieć domniemanie legalności odmowy udzielenia licencji dotyczącej „ustawowego” prawa własności intelektualnej, o tyle zasadność, na gruncie prawa konkurencji, odmowy ujawnienia tajemnicy handlowej, której istnienie zależy wyłącznie od jednostronnej decyzji rynkowej, powinna być uzależniona od okoliczności danej sprawy, a w szczególności od interesów wchodzących w grę. W niniejszym przypadku wartość rozpatrywanej „tajemnicy” nie wynika z faktu, że wiąże się ona z innowacją, ale z faktu, że należy ona do przedsiębiorstwa dominującego.

281

SIIA, podnosząc zasadniczo argumenty takie same jak te, które zostały przedstawione w tej kwestii przez Komisję, utrzymuje, że Microsoft nie wykazała, iż zaskarżona decyzja narusza jej prawa własności intelektualnej i pociąga za sobą konieczność przyznania licencji.

282

FSFE uważa, że „technologia”, której ujawnienia swym konkurentom Microsoft odmawia, nie jest ani nowa, ani innowacyjna. Wyjaśnia ono, że Microsoft prowadzi bowiem politykę przyjmowania ciągle takich samych protokołów, do których są następnie wnoszone nieznaczne i bezużyteczne zmiany w celu utrudnienia interoperacyjności. Powołuje się ono w szczególności na następujące protokoły: CIFS/SMB (Common Internet File System/Server Message Block), DCE/RPC (Distributed Computing Environment/Remote Procedure Call), Kerberos 5 i LDAP.

283

Pomimo że strony długo rozważały, zarówno w swych pismach, jak i na rozprawie, kwestię praw własności intelektualnej, którymi są objęte protokoły komunikacyjne Microsoft lub ich specyfikacje, Sąd uważa, że rozstrzygnięcie tej kwestii nie jest konieczne do rozwiązania niniejszego sporu.

284

Argumenty, które Microsoft opiera na rzekomych prawach własności intelektualnej, nie mogą bowiem jako takie wpływać na zgodność z prawem zaskarżonej decyzji. Komisja, nie zajmując stanowiska na temat zasadności tych argumentów, wydała tę decyzję, zakładając, że Microsoft może w niniejszym przypadku powołać się na takie prawa. Innymi słowy, wyszła ona z założenia, że jest możliwe, w odniesieniu do pierwszej grupy problemowej (informacje potrzebne do zapewnienia interoperacyjności), że zachowanie rozpatrywane w niniejszej sprawie nie jest zwykłą odmową dostarczenia produktu lub usługi niezbędnej do istnienia danej działalności, ale stanowi odmowę przyznania osobie trzeciej licencji dotyczącej praw własności intelektualnej, wybierając w ten sposób kwalifikację prawną, która jest najwęższa, a w związku z tym — najkorzystniejsza dla Microsoft (zob. pkt 312–336 poniżej). Komisja nie potwierdziła zatem ani nie wykluczyła, że po pierwsze, zachowanie zarzucane Microsoft jest odmową przyznania licencji, i po drugie, że środek zaradczy przewidziany w art. 5 zaskarżonej decyzji obejmuje obowiązkowe przyznanie licencji.

285

Tak więc w motywie 190 zaskarżonej decyzji Komisja podnosi, że w toku postępowania administracyjnego Microsoft powołała się na istnienie praw własności intelektualnej, a także fakt, że informacje dotyczące rozpatrywanej interoperacyjności stanowią tajemnice handlowe. Wskazuje ona, że nie jest wykluczone, iż Microsoft mogła oprzeć się na tych prawach w celu zapobieżenia implementacji przez Sun rozpatrywanych specyfikacji w swych własnych produktach. Przyznaje ona także, że możliwe jest, iż specyfikacje te obejmują innowacje i stanowią tajemnice handlowe. Ogólnie rzecz ujmując, Komisja stwierdza, że nie można wykluczyć, iż fakt nakazania Microsoft ujawnienia osobom trzecich informacji dotyczących interoperacyjności i umożliwienia im ich wykorzystania narusza swobodę wykonywania jej praw własności intelektualnej. Komisja powtarza to ostatnie twierdzenie w motywie 546 zaskarżonej decyzji. W przypisie na str. 249 zaskarżonej decyzji wyjaśnia, że „skoro jednak stosowane specyfikacje nie są dostępne, [nie ma ona] możliwości określenia, w jakiej mierze twierdzenia Microsoft w przedmiocie jej praw własności intelektualnej są dokładne”.

286

Ponadto w motywach 1003 i 1004 zaskarżonej decyzji Komisja, opisując zakres środka zmierzającego do zaradzenia zarzucanej Microsoft i stanowiącej nadużycie odmowy, podkreśla, po pierwsze, że środek ten dotyczy tylko specyfikacji interfejsu, a nie elementów kodu źródłowego, oraz, po drugie, że zmierza ona do umożliwienia konkurentom Microsoft otrzymania zezwolenia na implementację ujawnionych specyfikacji w ich systemach operacyjnych dla serwerów grupy roboczej. Wskazuje ona zatem w szczególności, że „specyfikacje nie będą powielane, adaptowane, poprawiane ani modyfikowane, ale będą wykorzystywane przez osoby trzecie w celu stworzenia ich własnych interfejsów zgodnych z tymi specyfikacjami” (motyw 1004 zaskarżonej decyzji). Kończy ona stwierdzeniem, że „gdyby jednak [zaskarżona] decyzja miała na celu zażądanie od Microsoft zaniechania wykonywania w pełni niektórych z przysługujących jej praw własności intelektualnej, byłoby to uzasadnione koniecznością doprowadzenia do zaniechania stwierdzonego nadużycia” (motyw 1004 zaskarżonej decyzji).

287

Podobne argumenty są podnoszone przez Komisję w jej pismach procesowych. W duplice zatem uznaje ona za „kłamliwe” sformułowane przez Microsoft w replice twierdzenie, zgodnie z którym „[zaskarżona] decyzja zobowiązywała [tę ostatnią] do przyznania licencji obejmującej wszystkie prawa własności intelektualnej, jakie mogą być konieczne do implementacji specyfikacji w jej własnych produktach”. W tym względzie wyjaśnia ona przede wszystkim, że „zaskarżona decyzja zobowiązuje Microsoft do przyznania prawa do używania specyfikacji w celu projektowania produktów zdolnych do interoperacyjności” oraz że „w zakresie, w jakim [obowiązek ten] może ograniczyć zdolność Microsoft do domagania się przestrzegania w pełni jej [praw własności intelektualnej], jest on uzasadniony koniecznością doprowadzenia do zaniechania naruszenia”. Komisja podkreśla, że „w [zaskarżonej] decyzji nie zajmuje ona stanowiska w kwestii, czy [prawa własności intelektualnej] Microsoft są, czy też nie są naruszone”. Następnie wyjaśnia, że nie można jednak z tego wywodzić, że zarzucana odmowa Microsoft jest uzasadniona wykonywaniem praw własności intelektualnej, ani że niniejsza sprawa wiąże się z koniecznością przyznania licencji. Ani bowiem akta sprawy, ani skarga nie zawierają dowodów wskazujących na to, że tak jest, a w szczególności, że „konkurenci potrzebują, w celu zapewnienia interoperacyjności z architekturą domeny Windows, licencji dającej im dostęp do pewnych [praw własności intelektualnej] Microsoft”.

288

Należy podnieść także, że Komisja, w odpowiedzi na jedno z pytań pisemnych, jakie jej postawił Sąd, potwierdziła, że nie zostało w żaden sposób stwierdzone w zaskarżonej decyzji, iż informacje dotyczące interoperacyjności nie są objęte patentem lub prawem autorskim lub przeciwnie, iż są nim objęte. Uznała ona, że nie jest konieczne, aby wypowiadała się ona w tej kwestii, ponieważ w każdym razie „przesłanki stwierdzenia istnienia nadużycia i zastosowania środka zaradczego [przewidzianego w art. 5 zaskarżonej decyzji] są spełnione niezależnie od tego, czy informacje są chronione, czy też nie przez jakikolwiek patent lub prawo autorskie”.

289

Z powyższych stwierdzeń wynika, iż zasadność pierwszej części zarzutu powinna być oceniana przy wyjściu z założenia, że rozpatrywane protokoły lub ich specyfikacje są objęte prawami własności intelektualnej lub stanowią tajemnice handlowe i że te ostatnie powinny być utożsamiane z prawami własności intelektualnej.

290

Z powyższego wynika, że głównym problemem, jaki należy rozstrzygnąć w ramach tej części zarzutu, jest to, czy jak twierdzi Komisja i co podważa Microsoft, przesłanki umożliwiające zmuszenie przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą do przyznania licencji dotyczącej praw własności intelektualnej są w niniejszym przypadku spełnione.

291

Tytułem żądania głównego Microsoft, popierana przez CompTIA i ACT, wnosi przede wszystkim, że pierwsza grupa problemowa powinna być oceniana z punktu widzenia kryteriów przyjętych przez Trybunał w powołanym powyżej w pkt 107 wyroku w sprawie Magill i przypomnianych w powołanym powyżej w pkt 107 wyroku w sprawie IMS Health.

292

Na poparcie tej tezy, po pierwsze, Microsoft powtarza, że art. 5 zaskarżonej decyzji pociąga za sobą konieczność przyznania licencji dotyczących jej protokołów komunikacyjnych, które to protokoły są innowacyjne pod względem technologicznym i objęte są prawami własności intelektualnej.

293

Po drugie, Microsoft interpretuje argument Komisji przedstawiony w pkt 302 poniżej w ten sposób, że Komisja uważa, iż nie powinna stosować wyżej wspomnianych kryteriów, w przypadku gdy rozpatrywana jest „sprzedaż wiązana ze względów technologicznych”. Argument ten nie znajduje zaś zdaniem Microsoft żadnego oparcia w sprawie, która doprowadziła do wydania wyroku Sądu z dnia 6 października 1994 r. w sprawie T-83/91 Tetra Pak przeciwko Komisji, Rec. str. II-755, potwierdzonego w postępowaniu odwoławczym wyrokiem Trybunału z dnia 14 listopada 1996 r. w sprawie C-333/94 P Tetra Pak przeciwko Komisji, Rec. str. I-5951 (zwane dalej „wyrokami w sprawie Tetra Pak”), na którą powołuje się Komisja.

294

Po trzecie, Microsoft odrzuca argumenty, które Komisja opiera na tym, że okoliczności niniejszej sprawy mają różnić się od okoliczności sprawy, która doprowadziła do wydania powołanego powyżej w pkt 107 wyroku w sprawie IMS Health.

295

W tym względzie Microsoft, po pierwsze, podnosi, że w tej ostatniej sprawie należało uwzględnić znaczne efekty sieciowe i że to właśnie z uwagi na istnienie tych efektów uznano strukturę o 1860 modułach stworzoną przez IMS Health za normę branżową. Dodaje, że Komisja nie powołała się w zaskarżonej decyzji na argument, zgodnie z którym odmawiając „umożliwienia kompatybilności”, Microsoft narusza leżące w interesie ogólnym cele określone w dyrektywie 91/250. Nieprecyzyjne twierdzenia oparte na interesie ogólnym nie mogą jednak zdaniem Microsoft uzasadniać nakazania przedsiębiorstwu przyznania licencji. Microsoft wreszcie podnosi, że dyrektywa 91/250 nie przewiduje żadnego pozytywnego obowiązku ujawniania informacji.

296

Po drugie, Microsoft odrzuca twierdzenie Komisji, zgodnie z którym wykorzystuje ona posiadaną na rynku systemów operacyjnych dla stacji roboczych siłę rynkową, aby zdobyć rynek systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej. Microsoft twierdzi, że ani zaskarżona decyzja, ani odpowiedź na skargę nie wskazują wyraźnie, jaka jest siła rynkowa, którą ona wykorzystuje, ani sposobu, w jaki ta siła jest wykorzystywana.

297

Po trzecie, Microsoft uważa, że twierdzenie Komisji, jakoby zerwała ona z wcześniejszymi poziomami dostarczania informacji, jest błędne zarówno pod względem prawnym, jak i faktycznym, a także że nie uwzględnia ona zasad ustanowionych w powołanym powyżej w pkt 112 wyroku w sprawie Bronner. Spółka ta twierdzi, że nigdy nie przyznała Sun lub innemu dostawcy konkurencyjnych systemów operacyjnych licencji dotyczącej specyfikacji jej protokołów komunikacyjnych. Wskazuje ona, że w 1994 r. przyznała ona na rzecz AT&T licencję dotyczącą technologii sieci w celu umożliwienia opracowania produktu zwanego „Server for UNIX (AS/U)” oraz że znaczący dostawcy UNIX opracowali pewne produkty oparte na AS/U, w tym system „PC NetLink” spółki Sun. Microsoft wyjaśnia, że pomimo iż w 2001 r. uzgodniła ona z AT&T, że porozumienie licencyjne nie będzie rozszerzane w celu objęcia nim nowych technologii, „technologia AS/U” i produkty na niej oparte nadal są dostępne. Microsoft uważa, że fakt przekazania ponad dziesięć lat temu na rzecz AT&T licencji dotyczącej danej technologii nie może zobowiązywać do przyznania, na przyszłość i w sposób nieograniczony, licencji dotyczących wszystkich technologii, które są z nią związane, w tym protokołów komunikacyjnych.

298

Po czwarte, Microsoft podnosi, że w motywie 577 zaskarżonej decyzji Komisja wskazuje, iż „odmowa dostarczenia przez Microsoft informacji na rzecz Sun jest częścią postępowania na szerszą skalę, które ma na celu nieujawnianie producentom systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej pewnych informacji dotyczących interoperacyjności”. Spółka ta uważa, że linia postępowania, która jest jej w ten sposób zarzucana, odpowiada „prowadzeniu w sposób niedyskryminacyjny polityki, którą stosują niemalże wszystkie spółki z branży technologicznej w celu ochrony owoców swych wysiłków z zakresu badań i rozwoju” oraz że takie zachowanie nie może stanowić „nadzwyczajnej okoliczności” w rozumieniu powołanych powyżej w pkt 107 wyroków w sprawie Magill i w sprawie IMS Health.

299

Tytułem żądania pomocniczego Microsoft, popierana przez CompTIA i ACT, wnosi, że w przypadku gdyby zostało stwierdzone, iż w niniejszej sprawie nie wchodzi w grę żadne prawo własności intelektualnej, kryteriami, jakie należy stosować, są te, które zostały przyjęte przez Trybunał w powołanym powyżej w pkt 112 wyroku w sprawie Bronner i które odpowiadają pierwszemu, drugiemu i czwartemu z kryteriów określonych w powołanym powyżej w pkt 107 wyroku w sprawie IMS Health, o których mowa w pkt 116 powyżej.

300

Wreszcie Microsoft, CompTIA i ACT podnoszą, że żadne z czterech kryteriów określonych w wyroku w powołanej powyżej w pkt 107 sprawie IMS Health ani zatem żadne z trzech kryteriów określonych w powołanym powyżej w pkt 112 wyroku w sprawie Bronner nie zostało w niniejszym przypadku spełnione.

301

Tytułem żądania głównego Komisja, popierana przez SIIA i FSFE, wnosi, iż nawet jeśli należałoby stwierdzić, że rozpatrywana odmowa jest uzasadniona wykonywaniem praw własności intelektualnej i że zaskarżona decyzja pociąga za sobą konieczność przyznania licencji, niniejsza problematyka nie może automatycznie być oceniana w świetle kryteriów ustanowionych w „orzecznictwie IMS Health”.

302

W tym względzie Komisja po pierwsze podnosi, że ustanowiona w orzecznictwie „zasada nadzwyczajnych okoliczności” nie może mieć zastosowania „jako taka i bez podania innych szczegółowych informacji” do odmowy ujawniania tajemnic handlowych, która ma na celu stworzenie „powiązania technologicznego” pomiędzy produktem odrębnym a produktem dominującym.

303

Po drugie, Komisja uważa, że powołany powyżej w pkt 107 wyrok w sprawie IMS Health nie zawiera wyczerpującego wykazu wyjątkowych okoliczności. Podnosi, że w tym wyroku, tak jak w powołanym powyżej w pkt 107 wyroku w sprawie Magill, Trybunał ustanowił warunki, w jakich możliwe jest wydanie decyzji przewidującej obowiązkowe przyznanie licencji w świetle szczególnych okoliczności właściwych dla spraw, które doprowadziły do wydania tych wyroków. W powołanym powyżej w pkt 107 wyroku w sprawie IMS Health Trybunał ograniczył się zaś do ustanowienia wykazu kryteriów, jakie „wystarczy” spełnić. W celu określenia zaś, czy zachowanie przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą, które odmawia dostarczenia informacji, ma charakter nadużycia, Komisja powinna zbadać wszystkie czynniki związane z tą odmową, a zwłaszcza jej szczególny kontekst gospodarczy i prawny.

304

Po trzecie, Komisja wylicza elementy stanu faktycznego, jakie odróżniają okoliczności niniejszej sprawy od okoliczności sprawy, która doprowadziła do wydania powołanego powyżej w pkt 107 wyroku w sprawie IMS Health, i które pozwalają stwierdzić, że odmowa zarzucana Microsoft stanowi nadużycie pozycji dominującej.

305

Po pierwsze, Komisja podnosi, że zaskarżona decyzja posiada cechę szczególną w tym sensie, iż dotyczy odmowy dostarczenia informacji odnoszących się do interoperacyjności w sektorze oprogramowania. Celem tej decyzji jest umożliwienie opracowywania produktów kompatybilnych z produktami Microsoft, podczas gdy sprawy wymienione przez tę ostatnią dotyczą sytuacji, w których „produkt chroniony” powinien być włączony do produktów konkurentów ze względów, które wykraczają poza troskę o zapewnienie zwykłej kompatybilności pomiędzy odrębnymi produktami. Ponadto sprawy te nie dotyczą szczególnych problemów, jakie pojawiają się w sektorach, w których efekty sieciowe napotyka się na każdym kroku. Komisja dodaje, że w odróżnieniu od sektora rozpatrywanego w niniejszej sprawie sektory gospodarcze, których dotyczyły poprzednie sprawy, nie były „sektorami, w których ustawodawca wyraźnie uznał użyteczność kompatybilności dla ogółu społeczeństwa”. W szczególności, odsyłając do motywów 745–763 zaskarżonej decyzji, Komisja przypomina znaczenie, jakie ustawodawca wspólnotowy nadał interoperacyjności, zwłaszcza w ramach dyrektywy 91/250, a także bronione przez niego stanowisko, zgodnie z którym ujawnianie informacji do celów interoperacyjności jest korzystne dla konkurencji i innowacji.

306

Po drugie, Komisja powołuje się na fakt, że niniejsza problematyka dotyczy dostawcy zajmującego pozycję dominującą, który wykorzystuje siłę rynkową, jaką posiada na danym rynku, w niniejszym przypadku na rynku systemów operacyjnych dla stacji roboczych, aby wyeliminować konkurencję na rynku sąsiadującym, czyli na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej, „wzmacniając w ten sposób bariery utrudniające wejście na rynek pierwotny przy jednoczesnym uzyskiwaniu dodatkowego dochodu z monopolu”. Sytuacja ta zwiększa szkodę wyrządzaną już konsumentom ze względu na ograniczenie opracowywania nowych produktów.

307

Po trzecie, Komisja podkreśla, że niniejsza problematyka dotyczy dostawcy zajmującego pozycję dominującą, który zrywa z wcześniejszymi poziomami dostarczania informacji (motywy 578–584 zaskarżonej decyzji). Wskazuje ona, że pierwotnie Microsoft prowadziła politykę ujawniania, a nie zatrzymywania dla siebie informacji dotyczących interoperacyjności, co w szczególności ułatwiło wprowadzenie na rynek jej własnych systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej i w żaden sposób nie zniechęciło jej do wprowadzania innowacji. Jednakże skoro tylko jej „produkty serwerowe” uzyskały wystarczająco stabilną pozycję na rynku, Microsoft zmieniła podejście i postanowiła wykluczyć swych konkurentów, odmawiając udostępnienia im tych informacji (motywy 587, 588, 637 i nast. zaskarżonej decyzji).

308

Komisja uważa, że Microsoft nie może podważać, iż zerwała z wcześniejszymi poziomami dostarczania informacji. W tym względzie Komisja wskazuje przede wszystkim, że umowa zawarta pomiędzy Microsoft a AT&T, która umożliwiła AT&T opracowanie AS/U, dotyczyła ujawniania nie tylko informacji dotyczących interoperacyjności tego rodzaju, co rozpatrywane w zaskarżonej decyzji, ale także informacji dodatkowych. Następnie Komisja twierdzi, że fakt, iż technologia AS/U nadal jest dostępna, nie jest istotny dla sprawy. Odsyłając do motywów 580–583 zaskarżonej decyzji, wskazuje ona w tym względzie, że ujawnianie informacji „w ramach AS/U” jest obecnie przestarzałe, ponieważ Microsoft zmieniła odpowiednie protokoły w późniejszych wersjach Windowsa. Wreszcie Komisja uważa, że twierdzenie Microsoft, zgodnie z którym fakt, iż przekazała ona ponad dziesięć lat temu na rzecz AT&T licencję na daną technologię, nie może zobowiązać jej do przyznania, na przyszłość i w sposób nieograniczony, licencji dotyczących wszystkich technologii, które są nią związane, jest bez znaczenia w świetle podejścia przyjętego w zaskarżonej decyzji. Kwestia zerwania ze wcześniejszymi poziomami dostarczania informacji jest w niej bowiem potraktowania nie jako nadużycie samo w sobie, ale jako element oceny zarzucanej Microsoft odmowy dostarczenia informacji (motywy 578 i nast. zaskarżonej decyzji).

309

Po czwarte, Komisja wskazuje, że nie uważa, iż sam fakt, że odmowa przyznania licencji dotyczącej praw własności intelektualnej wpisuje się w ogólną linię postępowania, stanowi sam z siebie „okoliczność nadzwyczajną” w sposób wystarczający do nadania tej odmowie charakteru nadużycia. Stwierdziła ona po prostu, że fakt, iż Sun nie jest jedynym konkurentem, jakiemu Microsoft odmówiła dostępu do informacji dotyczących interoperacyjności, jest istotną okolicznością oceny zgodności zachowania Microsoft z art. 82 WE.

310

W odniesieniu do argumentacji, jaką Microsoft podnosi pomocniczo i zgodnie z którą niniejsza sprawa powinna być badana w świetle kryteriów ustanowionych w powołanym powyżej w pkt 112 wyroku w sprawie Brenner, Komisja twierdzi, że nie może ona zostać przyjęta. Podnosi ona, że wyrok ten dotyczy dostępu do infrastruktury, która wymagała znacznych inwestycji, i uważa, że gdyby zostało ustalone, iż informacje rozpatrywane w niniejszej sprawie nie są chronione prawami własności intelektualnej, ale składają się z czysto abstrakcyjnych kombinacji wiadomości, wspomniany wyrok nie byłby z pewnością „stosownym punktem odniesienia”.

311

Pomocniczo Komisja popierana przez SIIA i FSFE podnosi, że — zakładając nawet, iż zgodność z prawem zaskarżonej decyzji, w zakresie w jakim odnosi się ona do pierwszej grupy problemowej, powinna być oceniana w świetle kryteriów przyjętych przez Trybunał w powołanym powyżej w pkt 107 wyroku w sprawie IMS Health — są one w niniejszym przypadku spełnione.

312

Należy przypomnieć, że Microsoft broni tezy, zgodnie z którą odmowa dostarczenia informacji dotyczących interoperacyjności, która jest jej zarzucana, nie może stanowić nadużycia pozycji dominującej w rozumieniu art. 82 WE, ponieważ z jednej strony informacje te są chronione przez prawa własności intelektualnej — lub stanowią tajemnice handlowe — a z drugiej strony ustanowione w orzecznictwie przesłanki pozwalające na nałożenie na przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą obowiązku przyznania licencji osobom trzecim nie zostały w niniejszym przypadku spełnione.

313

Należy także przypomnieć, że Komisja uważa, iż nie jest konieczne zajmowanie stanowiska w kwestii tego, czy zachowanie przypisywane Microsoft stanowi odmowę przyznania licencji dotyczącej praw własności intelektualnej osobie trzeciej oraz czy tajemnice handlowe zasługują na ten sam stopień ochrony, jak te prawa, ponieważ w każdym razie ścisłe kryteria, na podstawie których taka odmowa może być uważana za nadużycie pozycji dominującej w rozumieniu art. 82 WE, zostały w niniejszym przypadku spełnione (zob. pkt 284–288 powyżej).

314

Choć Microsoft i Komisja zgadzają się co do twierdzenia, że rozpatrywana odmowa może być oceniana w świetle art. 82 WE, zakładając, iż stanowi ona odmowę przyznania licencji dotyczącej praw własności intelektualnej, to zajmują one odmienne stanowiska w kwestii ustanowionych w orzecznictwie i mających zastosowanie w takim przypadku przesłanek.

315

Microsoft powołuje się bowiem przede wszystkim na kryteria ustanowione w powołanych powyżej w pkt 107 wyrokach w sprawie Magill i w sprawie IMS Health, a pomocniczo na kryteria określone w powołanym powyżej w pkt 112 wyroku w sprawie Bronner.

316

Komisja ze swej strony uważa, że „automatyczne” stosowanie kryteriów ustanowionych w powołanym powyżej w pkt 107 wyroku w sprawie IMS Health jest w niniejszym przypadku „problematyczne”. Uważa ona, że aby określić, czy taka odmowa ma charakter nadużycia, musi ona uwzględnić wszystkie szczególne okoliczności tej odmowy, przy czym okoliczności te niekoniecznie muszą być takie same jak okoliczności określone w powołanych powyżej w pkt 107 wyrokach w sprawie Magill i w sprawie IMS Health. W motywie 558 zaskarżonej decyzji wyjaśnia zaś ona, że „[o]rzecznictwo Trybunału skłania […] do przekonania, że Komisja powinna przeanalizować wszystkie okoliczności danego przypadku odmowy dostarczenia informacji i wydać decyzję w kontekście wyników tego całościowego badania”.

317

Podczas rozprawy Komisja, zapytana w tej kwestii przez Sąd, potwierdziła, że stwierdziła w zaskarżonej decyzji, iż zachowanie przypisywane Microsoft posiada trzy charakterystyczne cechy, które umożliwiają uznanie go za stanowiące nadużycie. Pierwszą charakterystyczną cechę stanowi fakt, że informacje, jakich Microsoft odmawia ujawniania swym konkurentom, odnoszą się do interoperacyjności w sektorze oprogramowania, czyli kwestii, do której ustawodawca wspólnotowy przywiązuje szczególne znaczenie. Druga cecha charakterystyczna polega na tym, że Microsoft wykorzystuje nadzwyczajną siłę rynkową, jaką posiada na rynku systemów operacyjnych dla stacji roboczych, w celu wyeliminowania konkurencji na sąsiednim rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej. Trzecią cechą charakterystyczną jest fakt, że rozpatrywane zachowanie wiąże się z zerwaniem z wcześniejszymi poziomami dostarczania informacji.

318

Komisja utrzymuje, że w każdym razie kryteria przyjęte przez Trybunał w powołanych powyżej w pkt 107 wyrokach w sprawie Magill i w sprawie IMS Health zostały także spełnione w niniejszym przypadku.

319

W odpowiedzi na poszczególne argumenty należy podnieść, że jak słusznie podkreśla Komisja w pkt 547 zaskarżonej decyzji, pomimo iż przedsiębiorstwa mają zasadniczo swobodę wyboru swych partnerów handlowych, odmowa dostawy ze strony przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą może, w pewnych okolicznościach i o ile nie jest obiektywnie uzasadniona, stanowić nadużycie pozycji dominującej w rozumieniu art. 82 WE.

320

Trybunał stwierdził zatem, że spółka zajmująca pozycję dominującą na rynku surowców, która w celu zastrzeżenia tych surowców do swej własnej produkcji pochodnej odmawia ich dostarczania klientowi, który sam jest producentem tych produktów pochodnych, i może wyeliminować wszelką konkurencję ze strony tego klienta, wykorzystuje swą pozycję dominującą w sposób stanowiący nadużycie w rozumieniu art. 82 WE (wyrok Trybunału z dnia 6 marca 1974 r. w sprawach połączonych 6/73 i 7/73 Istituto Chemioterapico Italiano i Commercial Solvents przeciwko Komisji, Rec. str. 223; zob. w odniesieniu do odmowy świadczenia usługi wyrok Trybunału z dnia 3 października 1985 r. w sprawie 311/84 CBEM, Rec. str. 3261).

321

W sprawie, która doprowadziła do wydania wyroku z dnia 5 października 1988 r. w sprawie 238/87 Volvo, Rec. str. 6211, Trybunał, do którego skierowano wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym na mocy art. 234 WE, został zapytany w kwestii tego, czy odmowa producenta samochodów posiadającego wzory elementów karoserii przyznania osobom trzecim licencji dotyczącej dostawy części zawierających chroniony wzór powinna być uważana za nadużycie pozycji dominującej w rozumieniu art. 82 WE. W wyroku tym Trybunał podkreślił, że uprawnienie właściciela chronionego wzoru do zapobiegania wytwarzaniu i sprzedaży lub przywozowi przez podmioty trzecie, bez jego zgody, produktów zawierających wzór stanowi samą istotę jego prawa wyłącznego. Orzekł on (w pkt 8), że „obowiązek nałożony na posiadacza chronionego wzoru przyznania osobom trzecim, nawet jako świadczenie wzajemne za rozsądne wynagrodzenie, licencji dotyczącej dostarczania produktów zawierających wzór doprowadziłoby do pozbawienia tego posiadacza istoty jego wyłącznego prawa oraz że odmowa przyznania podobnej licencji nie może stanowić sama z siebie nadużycia pozycji dominującej”. Trybunał dodał jednak, że „wykonywanie wyłącznego prawa przez posiadacza wzoru dotyczącego elementów karoserii samochodów może być zakazane na mocy art. [82 WE], jeśli prowadzi do pewnych stanowiących nadużycie zachowań ze strony przedsiębiorstwa znajdującego się w pozycji dominującej, takich jak arbitralna odmowa dostarczania części zamiennych do niezależnych nakładów naprawczych, określenie cen części zamiennych na nieuczciwym poziomie lub decyzja o zaprzestaniu produkowania części zamiennych dla pewnego modelu, podczas gdy wiele samochodów tego modelu jeszcze jeździ, pod warunkiem że dorachowania te mogłyby wpłynąć na handel pomiędzy państwami członkowskimi” (pkt 9).

322

W powołanym powyżej w pkt 107 wyroku w sprawie Magill Trybunał, w ramach postępowania odwoławczego, miał rozstrzygnąć kwestię odmowy przez przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą przyznania osobie trzeciej licencji na wykonywanie prawa własności intelektualnej. Sprawa, która doprowadziła do wydania tego wyroku, dotyczyła decyzji Komisji, w której stwierdziła ona, że trzy spółki zajmujące się emisją telewizyjną nadużyły pozycji dominującej, jaką zajmowały na rynku, jaki stanowiły ich odnośne ramówki tygodniowe, oraz na rynku przewodników po programach telewizyjnych, w których te ramówki były publikowane, powołując się na ich prawo autorskie dotyczące tych przewodników, aby zapobiec publikowaniu przez osoby trzecie pełnych przewodników cotygodniowych po programach poszczególnych kanałów telewizyjnych. Komisja nakazała zaś tym spółkom zajmującym się emisją telewizyjną wzajemne dostarczanie oraz dostarczanie osobom trzecim na ich żądanie i w niedyskryminacyjny sposób ich wcześniej ustalonych programów tygodniowych i umożliwienie powielenia tych programów przez te strony. W szczególności wyjaśniła ona, że opłaty żądane przez wspomniane spółki, w przypadku gdy postanawiają one dostarczać i umożliwiać powielenie tych programów na podstawie licencji, powinny mieć rozsądną wysokość.

323

W powołanym powyżej w pkt 107 wyroku w sprawie Magill (pkt 49) Trybunał, powołując się na powołany powyżej w pkt 321 wyrok w sprawie Volvo, stwierdził, że „wyłączne prawo powielania stanowi część prerogatyw autora w tym sensie, że odmowa licencji, nawet w przypadku przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą, nie może stanowić sama z siebie jej nadużycia”. Odsyłając także do powołanego powyżej w pkt 321 wyroku w sprawie Volvo, Trybunał wyjaśnił jednak, że „wykonywanie wyłącznego prawa przez posiadacza może, w nadzwyczajnych okolicznościach, prowadzić do zachowania stanowiącego nadużycie” (pkt 50).

324

Trybunał stwierdził, iż dla celów ustalenia, że zachowanie zarzucane rozpatrywanym spółkom zajmującym się emisją telewizyjną ma charakter nadużycia, istotne są następujące okoliczności. Po pierwsze, odmowa zarzucana tym spółkom dotyczyła produktu, ramówek tygodniowych kanałów telewizyjnych, których dostarczanie było niezbędne do wykonywania rozpatrywanej działalności, czyli wydawania całościowego tygodniowego przewodnika po programach telewizyjnych (pkt 53). Po drugie, odmowa ta stanowiła przeszkodę dla pojawienia się nowego produktu, czyli całościowego przewodnika po programach telewizyjnych, jakiego wyżej wspomniane spółki zajmujące się emisją telewizyjną nie oferowały, i na który istniał potencjalny popyt ze strony konsumentów, co stanowiło nadużycie w rozumieniu art. 82 WE akapit drugi lit. b) WE (pkt 54). Po trzecie, wspomniana odmowa nie była uzasadniona (pkt 55). Wreszcie po czwarte, poprzez swe zachowanie te spółki zajmujące się emisją telewizyjną zastrzegły sobie rynek pochodny, czyli rynek tygodniowych przewodników po programach telewizyjnych, wykluczając wszelką konkurencję na tym rynku (pkt 56).

325

W sprawie, która doprowadziła do wydania powołanego powyżej w pkt 112 wyroku w sprawie Bronner, do Trybunału, do którego skierowano wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym na mocy art. 234 WE, zwrócono się o orzeczenia w kwestii tego, czy fakt, że grupa prasowa posiadająca bardzo znaczącą część austriackiego rynku dzienników i stosująca jedyny istniejący na szczeblu krajowym w Austrii system dostarczania dzienników do domu odmawia dostępu, w zamian za stosowne wynagrodzenie, do tego systemu wydawcy dziennika konkurencyjnego lub przyznaje go tylko pod warunkiem, że zakupi on od grupy pewne usługi dodatkowe, stanowi nadużycie pozycji dominującej sprzeczne z art. 82 WE.

326

W wyroku tym (pkt 38) Trybunał podniósł przede wszystkim, iż choć w powołanych powyżej w pkt 320 wyrokach w sprawie Istituto Chemioterapico Italiano i Commercial Solvents przeciwko Komisji i w sprawie CBEM orzekł on, że fakt, iż przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą na danym rynku odmówiło dostarczenia przedsiębiorstwu, z którym konkurowało na rynku sąsiadującym, odpowiednio surowców i usług niezbędnych do wykonywania przez nie działalności, stanowi nadużycie, wydał to rozstrzygnięcie w zakresie, w jakim rozpatrywane zachowanie może wyeliminować wszelką konkurencję ze strony tego przedsiębiorstwa.

327

Następnie Trybunał wskazał (pkt 39), że w pkt 49 i 50 powołanego powyżej w pkt 107 wyroku w sprawie Magill potwierdził on, że odmowa przyznania licencji ze strony podmiotu prawa własności intelektualnej — nawet w przypadku przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą — nie może stanowić sama z siebie nadużycia tej pozycji, ale że to wykonywanie wyłącznego prawa przez jego podmiot mogło, w nadzwyczajnych okolicznościach, doprowadzić do stanowiącego nadużycie zachowania.

328

Wreszcie Trybunał przypomniał nadzwyczajne okoliczności, jakie uwzględnił w powołanym powyżej w pkt 107 wyroku w sprawie Magill, po czym stwierdził (pkt 41):

„[Z]akładając nawet, że orzecznictwo dotyczące wykonywania prawa własności intelektualnej ma zastosowanie do wykonywania jakiegokolwiek prawa własności, aby wyrok [ten] […] mógł być użytecznie przywoływany w celu ustalenia istnienia nadużycia w rozumieniu art. [82 WE] w takiej sytuacji jak ta, która stanowi przedmiot […] pytania prejudycjalnego, konieczne jest nie tylko, aby odmowa usługi, jaką stanowi dostarczanie do domu, mogła wyeliminować wszelką konkurencję na rynku dzienników ze strony podmiotu żądającego usługi i nie mogła być obiektywnie uzasadniona, ale także, aby usługa sama w sobie była niezbędna do prowadzenia przez ten podmiot działalności w tym sensie, że nie istnieje żaden rzeczywisty lub potencjalny substytut dla tego systemu dostarczania do domu”.

329

W powołanym powyżej w pkt 107 wyroku IMS Health Trybunał ponownie wypowiedział się na temat warunków, w jakich odmowa przez przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą przyznania osobie trzeciej licencji dotyczącej używania produktu chronionego prawem własności intelektualnej może stanowić nadużycie w rozumieniu art. 82 WE.

330

Trybunał najpierw potwierdził (pkt 34), powołując się na powołany powyżej w pkt 321 wyrok w sprawie Volvo oraz na powołany powyżej w pkt 107 wyrok w sprawie Magill, iż zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, wyłączne prawo powielania stanowi część prerogatyw podmiotu prawa własności intelektualnej w tym sensie, że odmowa licencji, nawet w przypadku przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą, nie może stanowić sama z siebie jej nadużycia. Podniósł on także (pkt 35), iż z tego samego orzecznictwa wynika, że wykonywanie wyłącznego prawa przez jego podmiot może, w nadzwyczajnych okolicznościach, doprowadzić do zachowania stanowiącego nadużycie. Następnie, po przypomnieniu wyjątkowych okoliczności uwzględnionych w powołanym powyżej w pkt 107 wyroku w sprawie Magill, Trybunał orzekł (pkt 38), iż ze wspomnianego orzecznictwa wynika, że aby odmowa przedsiębiorstwa będącego podmiotem prawa autorskiego udostępnienia produktu lub usługi niezbędnych do prowadzenia danej działalności mogła stanowić nadużycie, wystarczy, aby spełnione zostały łącznie trzy przesłanki, czyli aby odmowa stanowiła przeszkodę dla pojawienia się nowego produktu, na jaki istnieje potencjalny popyt konsumentów, aby była ona pozbawiona uzasadnienia i mogła wykluczyć wszelką konkurencję na rynku pochodnym.

331

Z przywołanego powyżej orzecznictwa wynika, że fakt, iż przedsiębiorstwo znajdujące się w pozycji dominującej odmówiło przyznania osobie trzeciej licencji na wykorzystywanie produktu objętego prawem własności intelektualnej, nie może stanowić sam w sobie nadużycia pozycji dominującej w rozumieniu art. 82 WE. Jedynie w nadzwyczajnych okolicznościach wykonywanie wyłącznego prawa przez podmiot prawa własności intelektualnej może prowadzić do takiego nadużycia.

332

Z orzecznictwa tego wynika także, że za nadzwyczajne należy uważać następujące okoliczności:

333

Jeśli wykazano, iż zaistniały takie okoliczności, odmowa przez podmiot zajmujący pozycję dominującą przyznania licencji może naruszać art. 82 WE, chyba że jest obiektywnie uzasadniona.

334

Należy zauważyć, że na okoliczność, iż odmowa stoi na przeszkodzie pojawieniu się nowego produktu, na który istnieje potencjalny popyt konsumentów, powoływano się tylko w orzecznictwie dotyczącym prawa własności intelektualnej.

335

Wreszcie należy dodać, że aby odmowa udostępnienia produktu lub usługi niezbędnych do prowadzenia danej działalności mogła być uważana za nadużycie, należy rozróżnić dwa rynki, czyli z jednej strony rynek, jaki stanowi ten produkt lub usługa i na którym przedsiębiorstwo odmawiające zajmuje pozycję dominującą, oraz z drugiej strony rynek sąsiadujący, na którym dany produkt lub usługa jest wykorzystywana do celów produkowania innego produktu lub świadczenia innej usługi. Należy wyjaśnić, że fakt, iż niezbędne produkt lub usługa nie są wprowadzane na rynek osobno, nie wyklucza z góry możliwości określenia odrębnego rynku (zob. podobnie ww. w pkt 107 wyrok w sprawie IMS Health, pkt 43). Trybunał w pkt 44 powołanego powyżej w pkt 107 wyroku w sprawie IMS Health zaś orzekł, że wystarczy, aby można było określić rynek potencjalny, a wręcz hipotetyczny, i że ma to miejsce w przypadku gdy produkty lub usługi są niezbędne do prowadzenia danej działalności i gdy istnieje na nie rzeczywisty popyt ze strony przedsiębiorstw, które zamierzają prowadzić tę działalność. W następnym punkcie swego wyroku Trybunał orzekł, że decydujące jest, aby można było określić dwa odrębne etapy produkcji, powiązane w ten sposób, iż produkt należący do wcześniejszego ogniwa łańcucha procesu produkcji jest niezbędnym elementem do dostarczania produktu należącego do późniejszego ogniwa łańcucha procesu produkcji.

336

W świetle powyższego Sąd uważa, że należy najpierw zbadać, czy okoliczności podniesione w powołanych powyżej w pkt 107 wyrokach w sprawie Magill i w sprawie IMS Health, przypomniane w pkt 332 i 333 powyżej, występują także w niniejszym przypadku. Jedynie w przypadku gdy zostanie stwierdzone, że co najmniej jedna z tych okoliczności nie występuje, Sąd następnie dokona oceny szczególnych okoliczności przywołanych przez Komisję (zob. pkt 317 powyżej).

337

Microsoft utrzymuje, że informacje dotyczące interoperacyjności, o których mowa w zaskarżonej decyzji, nie są niezbędne do prowadzenia działalności dostawcy systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej. Twierdzi ona, że dana technologia nie może zostać uznana za niezbędną, jeśli opracowywanie i wprowadzanie na rynek, bez dostępu do niej, produktów konkurentów przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą jest „trwałe z ekonomicznego punktu widzenia”.

338

Microsoft uważa, że zaskarżona decyzja narusza w tym względzie prawo i zawiera błąd co do okoliczności faktycznych.

339

Po pierwsze, w odniesieniu do naruszenia prawa Microsoft twierdzi, że polega ono na tym, iż Komisja, „dokonując oceny, czy może istnieć konkurencja”, przyjęła niewłaściwe, nadzwyczajne i bezwzględne kryterium. Odsyłając do motywów 176–184 zaskarżonej decyzji, podnosi ona, że decyzja ta stwierdza, iż konkurencyjne wobec Microsoft systemy operacyjne dla serwerów powinny być w stanie komunikować się z systemami operacyjnymi Windows dla stacji roboczych i dla serwerów dokładnie w ten sam sposób, w jaki czynią to systemy operacyjne Windows dla serwerów. Tymczasem orzecznictwo nie wymaga, aby został przyznany taki „optymalny dostęp” do rynku.

340

W replice Microsoft krytykuje fakt, że Komisja oceniła wymagany stopień interoperacyjności w oparciu o to, co jest konieczne, aby umożliwić jej konkurentom pozostanie w sposób trwały na rynku. Uważa ona, że pojęcie interoperacyjności zastosowane przez Komisję w motywach 666–687 zaskarżonej decyzji jest nierozsądne, ponieważ pociąga ono za sobą „quasi-tożsamość” systemów operacyjnych Windows dla serwerów i konkurencyjnych systemów operacyjnych. Odsyłając do fragmentów motywów 669 i 679 zaskarżonej decyzji wspomnianych w pkt 126 powyżej, Microsoft podnosi, że gdyby należało zastosować takie pojęcie, „każda technologia byłaby niezbędna”. Microsoft dodaje, że jedynym uzasadnieniem podniesionym w zaskarżonej decyzji w celu poparcia twierdzenia, iż taki „poziom” interoperacyjności jest niezbędny, aby konkurenci mogli pozostać w sposób trwały na rynku, jest fakt, że dostęp do rozpatrywanych specyfikacji mógłby umożliwić tym konkurentom uniknięcie sytuacji, w której użytkownicy musieliby „dwukrotnie się logować” (motyw 183 zaskarżonej decyzji). Microsoft uważa, że to uzasadnienie jest niestosowne, ponieważ, po pierwsze, wielu sprzedawców dostarcza już rozwiązania do „pojedynczego logowania się”, po drugie, fakt, że należy logować się dwukrotnie, stanowi wyraźnie rozwiązanie alternatywne (nawet jeśli jest ono nieco mniej korzystne), a po trzecie, środek zaradczy przewidziany w art. 5 zaskarżonej decyzji wykracza daleko poza to, co jest koniecznie do zaradzenia temu drugorzędnemu problemowi.

341

W replice Microsoft, po odesłaniu do argumentów przedstawionych w pkt 125–128 powyżej i po powtórzeniu, że środek zaradczy przewidziany w art. 5 zaskarżonej decyzji nie umożliwi jej konkurentom opracowywania produktów „quasi-identycznych” wobec systemów operacyjnych Windows dla serwerów, stwierdza także, iż Komisja nie wykazała istnienia związku przyczynowego pomiędzy „brakiem dostępu” do specyfikacji dotyczących jej protokołów komunikacyjnych a faktem, że jej konkurenci nie są rzekomo w stanie pozostać w sposób trwały na rynku.

342

W odpowiedzi na uwagi interwentów Microsoft podważa, jakoby podmioty na rynku i konsumenci wymagali „doskonałej substytucyjności”, i stwierdza, że taki wymóg wykracza daleko poza „kryterium niezbędnego charakteru” ustanowione przez Trybunał w powołanym powyżej w pkt 112 wyroku w sprawie Bronner oraz powołanym powyżej w pkt 107 wyroku w sprawie IMS Health. Wskazuje w szczególności, że jej konkurenci „nie potrzebują Active Directory”, ponieważ ich systemy operacyjne dla serwerów dysponują swymi własnymi usługami katalogowymi, które są w stanie dostarczać usługi grupy roboczej systemom operacyjnym Windows dla stacji roboczych i dla serwerów.

343

Po drugie, Microsoft podnosi, że zaskarżona decyzja zawiera błąd co do okoliczności faktycznych w zakresie, w jakim Komisja nie uwzględniła, iż na rynku obecnych jest kilka systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej. Microsoft uważa, że przedsiębiorstwa w Europie nadal używają heterogenicznych sieci informatycznych, czyli takich, które obejmują systemy operacyjne dostarczane przez różnych dystrybutorów.

344

W tym względzie Microsoft przypomina, że w toku postępowania administracyjnego przedstawiła sprawozdania, w których biegli w dziedzinie informatyki opisują „środki zapewnienia interoperacyjności w ramach sieci informatycznych”. Dodaje, że odpowiedzi na żądania przez Komisję udzielenia informacji potwierdzają, iż interoperacyjność pomiędzy różnymi rodzajami systemów operacyjnych w sieciach informatycznych jest w Europie powszechna. Zatem 47% spółek, które odpowiedziały na żądania udzielenia informacji, wskazało, że wykorzystują one konkurencyjne wobec Microsoft systemy operacyjne dla serwerów w celu dostarczenia usług udostępnienia plików i drukarek systemom operacyjnym Windows dla stacji roboczych. Podobne dowody istnieją w odniesieniu do usług zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników. Ponadto Microsoft powtarza, że ze sprawozdań Mercer wynika, iż przedsiębiorstwa nie czują, aby względy związane z interoperacyjnością ograniczały ich wybór systemów operacyjnych dla serwerów.

345

Microsoft uważa także, że interoperacyjność pomiędzy konkurencyjnymi systemami operacyjnymi dla serwerów a systemami operacyjnymi Windows dla stacji roboczych i dla serwerów może być osiągana dzięki pięciu różnym metodom. Każda z tych metod stanowi alternatywę dla ujawniania rozpatrywanych protokołów komunikacyjnych i umożliwia tym poszczególnym systemom operacyjnym „sprawne współdziałanie”. Microsoft podnosi, że choć prawdą jest, iż „doskonała substytucyjność”, którą Komisja uważa za mającą zasadnicze znaczenie, nie może zostać osiągnięta poprzez korzystanie z tych różnych metod, metody te jednak umożliwiają osiągnięcie z łatwością „minimalnego poziomu interoperacyjności […] koniecznego do zapewnienia skutecznej konkurencji”.

346

Microsoft powołuje się na następujących pięć metod: po pierwsze, stosowanie standardowych protokołów komunikacyjnych, takich jak TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) oraz HTTP (Hyper Text Transfer Protocol); po drugie, dodanie kodu oprogramowania do systemu operacyjnego Windows dla stacji roboczych lub dla serwerów w celu umożliwienia mu komunikacji z konkurencyjnym systemem operacyjnym dla serwerów przy użyciu protokołów komunikacyjnych właściwych temu systemowi operacyjnemu dla serwerów; po trzecie, dodanie kodu oprogramowania do konkurencyjnego systemu operacyjnego dla serwerów w celu umożliwienia mu komunikacji z systemem operacyjnym Windows dla stacji roboczych lub dla serwerów przy użyciu protokołów komunikacyjnych właściwych systemowi operacyjnemu Windows; po czwarte, używanie systemu operacyjnego Windows dla serwerów jako „przejścia” między dwoma różnymi zespołami protokołów komunikacyjnych oraz, po piąte, dodanie do wszystkich systemów operacyjnych dla stacji roboczych oraz dla serwerów sieci zespołu kodów oprogramowania pozwalających na zapewnienie interoperacyjności w drodze komunikacji między tymi zespołami kodów oprogramowania. W tym samym kontekście Microsoft zarzuca Komisji, że nie wykazała w zaskarżonej decyzji, iż analiza odwrócona jej protokołów komunikacyjnych jest „technicznie lub ekonomicznie niemożliwa”.

347

Microsoft dodaje, że z dowodów zebranych przez Komisję w toku postępowania administracyjnego wynika, iż wyżej wspomniane metody funkcjonują w praktyce dla produktów Linux i dla innych systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej. Podkreśla, że twórcy produktów Linux nie zaprzestali zdobywania udziałów w rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej mimo braku dostępu do specyfikacji jej protokołów komunikacyjnych. Odsyłając do sekcji D i E sprawozdania sporządzonego przez D.S. Evansa, A.J. Nicholsa i A.J. Padillę (załącznik C.11 do repliki), Microsoft dodaje, że produkty te nadal będą się rozwijać, ze szkodą dla systemów operacyjnych Windows dla serwerów. Wyjaśnia ona także, że jest powszechnie wiadome, że Linux stanowi poważnego konkurenta Microsoft i że dziesięciu największych dostawców serwerów kosztujących poniżej 25000 dolarów USA (USD) oferuje serwery grupy roboczej korzystające z Linuksa.

348

CompTIA i ACT podnoszą zasadniczo podobne argumenty jak te przywoływane przez Microsoft.

349

CompTIA krytykuje w szczególności fakt, że Komisja uważa, iż konkurencyjne systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej powinny osiągać stopień interoperacyjności z systemami operacyjnymi Windows dla stacji roboczych, który jest „tak wysoki jak poziom osiągany przez samą Microsoft”.

350

Odsyłając do argumentów, które Microsoft przedstawiła w tej kwestii w swych pismach procesowych, ACT uważa, że istnieje kilka metod pozwalających na zapewnienie wystarczającej interoperacyjności między systemami operacyjnymi różnych dostawców. Ponadto obawia się ono, że sposób, w jaki Komisja interpretuje kryterium niezbędnego charakteru. ma negatywny wpływ na innowacje.

351

Komisja uważa, że ujawnianie przez Microsoft informacji dotyczących interoperacyjności jej konkurentom jest niezbędne do umożliwienia im dalszego konkurowania na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej.

352

Po pierwsze, w odniesieniu do rzekomego naruszenia przez nią prawa Komisja podnosi, że zarzuty Microsoft opierają się na niedokładnym przedstawieniu jej stanowiska i na pomieszaniu różnych kwestii analizowanych w zaskarżonej decyzji. Wyjaśnia ona, że kryterium niezbędnego charakteru wymaga zbadania z jednej strony, jaki jest stopień interoperacyjności konieczny do tego, aby konkurent mógł pozostać w sposób trwały na rynku, i z drugiej strony, czy informacje, do których dostępu się odmawia, stanowią jedyne trwałe z ekonomicznego punktu widzenia źródło konieczne do tego, aby osiągnąć ten stopień interoperacyjności.

353

Komisja, podkreśliwszy, że informacje, których ujawnienia Microsoft odmawia, są „powiązane z funkcjonalnego punktu widzenia ze stacjami roboczymi”, wyjaśnia, iż niezbędny charakter wspomnianych informacji wynika, po pierwsze, ze znaczenia, jakie ma interoperacyjność ze stacjami roboczymi dla systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej (motywy 383–386 zaskarżonej decyzji), i po drugie, z quasi-monopolu, jaki Microsoft posiada na rynku systemów operacyjnych dla stacji roboczych.

354

Komisja zauważa także, że w motywach 666–686 zaskarżonej decyzji przeanalizowała zdefiniowane w orzecznictwie kryterium niezbędnego charakteru oraz że zbadała w szczególności, czy istnieją inne niż ujawnianie rozpatrywanych informacji rozwiązania umożliwiające przedsiębiorstwom trwałe konkurowanie z Microsoft na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej.

355

Według Komisji Microsoft twierdzi, że sam fakt, iż istnieją nieskuteczne rozwiązania w zakresie interoperacyjności, które umożliwiają jej konkurentom jedynie minimalną penetrację rynku lub ochronę zajmowanej na nim pozycji minimalnej, wykazuje, że kryterium niezbędnego charakteru nie zostało spełnione. Takie twierdzenie nie może zostać przyjęte, ponieważ wspomniane kryterium musi być oceniane zgodnie z celem zachowania korzystnej dla konsumentów struktury skutecznej konkurencji. Chodzi w rzeczywistości o zbadanie, czy informacje, których ujawnienia Microsoft odmawia, są niezbędne do prowadzenia działalności na danym rynku „jako trwałe ograniczenie konkurencji, a nie jako podmiot o marginalnym znaczeniu, który faktycznie znajduje się poza rynkiem, w jego niszy”.

356

W duplice Komisja wyjaśnia, że broniona przez nią teza polega na tym, iż przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominująca nie ma prawa zakłócać skutecznej konkurencji na rynku pochodnym, odmawiając w sposób stanowiący naruszenie swym konkurentom dostępu do „danych wejściowych” koniecznych do prowadzenia przez nich działalności w sposób trwały. Dodaje ona, że skoro nie istnieje żadne rozwiązane zastępcze dla odmawianych „danych wejściowych”, które umożliwiłoby konkurentom wywieranie skutecznej presji konkurencyjnej na przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominująca na rynku pochodnym, jest zatem oczywiste, że wspomniane „dane wejściowe” są niezbędne dla utrzymania skutecznej konkurencji.

357

W duplice Komisja także powtarza, że istnieje cały szereg możliwych stopni interoperacyjności pomiędzy stacjami roboczymi funkcjonującymi w systemie Windows a systemami operacyjnymi dla serwerów grupy roboczej. Uważa ona, że nie określiła a priori pewnego poziom stopnia interoperacyjności niezbędnego do utrzymania skutecznej konkurencji na rynku, ale oparła swe wnioski w tym zakresie na oczywiście niezadowalającym charakterze metod alternatywnych, z których konkurenci Microsoft już korzystali i które „nie zapewniają poziomu interoperacyjności wymaganego przez klientów w sposób trwały z ekonomicznego punktu widzenia”. Ponownie podważa ona przyjęcie stopnia interoperacyjności pozwalającego na osiągnięcie „quasi-podobieństwa” przywoływanego przez Microsoft i wskazuje, że twierdzi ona, iż niezbędne jest, aby konkurenci Microsoft nie posiadali zezwolenia na powielanie rozwiązań w zakresie interoperacyjności wdrażanych przez Microsoft, ale aby umożliwiono im osiągnięcie „równoważnego stopnia interoperacyjności dzięki ich własnym wysiłkom w zakresie innowacji”. Komisja wreszcie wskazuje, że właśnie w motywach 590–692 zaskarżonej decyzji bada ona „poważne konsekwencje”, jakie ma dla konkurentów i klientów ograniczony stopień interoperacyjności z systemami operacyjnymi Windows dla stacji roboczych. Wyjaśnia ona w szczególności, że zachowanie zarzucane Microsoft prowadzi do stopniowego usuwania wszystkich konkurentów Microsoft z rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej, podczas gdy niektórzy z nich korzystali pierwotnie na wspomnianym rynku ze znacznej przewagi gospodarczej lub technologicznej w stosunku do Microsoft (motywy 587 i 668 zaskarżonej decyzji).

358

W drugim rzędzie Komisja odrzuca twierdzenia dotyczące rzekomego błędu co do okoliczności faktycznych.

359

Po pierwsze, podnosi, że nie wykazano, iż rozwiązania zaproponowane przez biegłych w dziedzinie informatyki w sprawozdaniach przedstawionych przez Microsoft w toku postępowania administracyjnego stanowią trwałe z gospodarczego punktu widzenia alternatywy rozwiązania polegającego na ujawnianiu informacji dotyczących interoperacyjności.

360

Po drugie, argument, jaki Microsoft opiera na odpowiedziach na żądania Komisji udzielenia informacji, jest pozbawiony znaczenia dla sprawy, ponieważ „oznacza on, że wystarczy interoperacyjność z podmiotami mniej znaczącymi lub że pewna interoperacyjność już istnieje”. Microsoft nie uwzględnia bowiem tego, iż jej konkurenci weszli na rynek systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej przed tym, jak rozpoczęła ona rozprowadzanie tego rodzaju produktów. Fakt, że rozpatrywane informacje są niezbędne do umożliwienia jej konkurentom ustanowienia trwałego ograniczenia konkurencji w odniesieniu do produktów Microsoft, skutkuje stopniową eliminacją tych konkurentów. Fakt, że ta eliminacja nie jest jeszcze zakończona, nie dowodzi, iż kryterium niezbędnego charakteru nie jest spełnione, ponieważ kluczowe znaczenie ma kwestia, czy te informacje są niezbędne do zachowania trwałej pozycji konkurenta na rynku.

361

Po trzecie, w odniesieniu do pięciu alternatywnych metod umożliwiających zapewnienie interoperacyjności pomiędzy systemami operacyjnymi dostarczanymi przez różnych dystrybutorów przywoływanymi przez Microsoft Komisja podnosi, że Microsoft nie podważa twierdzeń przedstawionych na ten temat w zaskarżonej decyzji, ale ogranicza się do stwierdzenia, iż metody te są „wykonalne” i że umożliwiają one jej produktom i produktom jej konkurentów „sprawne współdziałanie”.

362

Komisja przypomina, że w zaskarżonej decyzji zbadała ona już wspomniane metody, a w szczególności kwestię, czy analiza odwrócona może stanowić alternatywę dla ujawniania informacji dotyczących interoperacyjności (motywy 683–687 zaskarżonej decyzji), i wykazała, iż nie stanowią one „trwałych substytutów” ujawniania informacji dotyczących rozpatrywanej interoperacyjności.

363

Po czwarte, Komisja odrzuca twierdzenie Microsoft, zgodnie z którym analiza przeprowadzona w zaskarżonej decyzji pozostawała w sprzeczności z wejściem Linuksa na rynek systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej i rzekomą poprawą jego pozycji na tym rynku.

364

Wyjaśnia ona najpierw, że statystyki odnoszące się do Linuksa „nie [przedstawiają] penetracji rynku przez jeden podmiot, ale raczej wysiłki pewnej liczby konkurencyjnych twórców oprogramowania, którzy opierają się na Linuksie (Red Hat, Novell/SuSE, IBM, Sun itp.)”. Odpowiedni udział w rynku tych konkurencyjnych twórców oprogramowania jest zaś „bardzo mały”.

365

Następnie Komisja podważa twierdzenia zawarte w sekcji D sprawozdania D.S. Evansa, A.J. Nicholsa i A.J. Padilli znajdującego się w załączniku C.11 do repliki, podnosząc, że:

366

Podobnie Komisja podważa twierdzenia zawarte w sekcji E tego sprawozdania. Podnosi ona, co następuje:

367

SIIA podnosi zasadniczo te same argumenty co Komisja. Podkreśla ono, że w odniesieniu do konkurencji innej niż cenowa w branży oprogramowania zasadnicze znaczenie ma fakt, aby dostawcy systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej byli w stanie osiągać interoperacyjność z produktami quasi-monopolistycznymi Microsoft „na tych samych zasadach” co ta ostatnia. Uważa ono, że aby dostawcy ci mogli konkurować w sposób skuteczny na rynku, niezbędne jest, aby mieli oni dostęp do rozpatrywanych informacji dotyczących interoperacyjności.

368

FSFE odrzuca argumentację Microsoft opartą na istnieniu pięciu alternatywnych metod umożliwiających zapewnienie interoperacyjności. Twierdzi ono w szczególności, że „z technicznego punktu widzenia wszystkie te metody opisują realistyczne scenariusze”, ale „pomijają podstawowy element: uwierzytelnianie”. Wyjaśnia ono w tym względzie, że Microsoft „ścisłe związała” swoje systemy operacyjne Windows dla stacji roboczych ze swoimi własnymi „serwerami uwierzytelniającymi” tak, iż jest po prostu niemożliwe oddzielenie zadania uwierzytelnienia od innych zadań wykonywanych przez serwery grupy roboczej funkcjonujące w systemie Windows.

369

Jak już zostało wskazane w pkt 207 powyżej, Komisja przeprowadziła dwustopniowe rozumowanie w celu określenia, czy rozpatrywane informacje są niezbędne, w tym znaczeniu, że najpierw zbadała ona, jaki jest stopień interoperacyjności z architekturą domeny Windows, jaki systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej dostarczane przez konkurentów Microsoft muszą osiągnąć, aby mogły one pozostać w sposób trwały na rynku, a następnie zbadała, czy informacje dotyczące interoperacyjności, których ujawnienia Microsoft odmawiała, są niezbędne, aby osiągnąć ten stopień interoperacyjności.

370

Microsoft uważa, że rozumowane to jest błędne zarówno pod względem prawnym, jak i faktycznym.

371

Argumenty Microsoft dotyczące rzekomego naruszenia prawa popełnionego przez Komisję odnoszą się do pierwszej części jej rozumowania.

372

Microsoft podważa najpierw stopień interoperacyjności przyjęty przez Komisję w niniejszym przypadku, twierdząc, że zasadniczo stanowisko Komisji sprowadza się do wymogu, aby systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej jej konkurentów były w stanie komunikować się z systemami operacyjnymi Windows dla stacji roboczych i dla serwerów dokładnie w ten sam sposób, w jaki czynią to systemy operacyjne Windows dla serwerów. Powtarza ona, że ten stopień interoperacyjności pociąga za sobą wymóg quasi-tożsamości tych ostatnich systemów i systemów jej konkurentów.

373

Należy odrzucić powyższe twierdzenia.

374

W tym względzie Sąd przypomina, że już określił w pkt 207–245 powyżej, jaki jest stopień interoperacyjności przyjęty przez Komisję w zaskarżonej decyzji. Uznał on w szczególności, że w zaskarżonej decyzji stwierdzono, iż systemy operacyjne konkurentów, aby mogły trwale konkurować z systemami operacyjnymi Windows dla serwerów grupy roboczej, powinny być w stanie współdziałać z architekturą domeny Windows na tych samych zasadach co te systemy Windows (zob. pkt 230 powyżej). Wyjaśnił on, że interoperacyjność, w postaci takiej, w jakiej jest ona pojmowana przez Komisję, składa się z dwóch nierozerwalnie ze sobą związanych elementów, czyli interoperacyjności klient–serwer i interoperacyjności serwer–serwer, i że pociąga ona za sobą w szczególności konieczność, aby serwer, na którym zainstalowany jest konkurencyjny wobec Microsoft system operacyjny dla serwerów grupy roboczej, mógł działać jako kontroler domeny w ramach domeny Windows używającej Active Directory, a zatem aby był w stanie uczestniczyć w mechanizmie replikacji typu multi-master z innymi kontrolerami domeny (zob. pkt 231 i 233 powyżej).

375

Sąd już stwierdził także, że w przeciwieństwie do tego, co twierdzi Microsoft, Komisja, stosując taki stopień interoperacyjności, nie zmierza w żaden sposób do tego, aby konkurencyjne systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej funkcjonowały pod każdym względem tak jak system operacyjny Windows dla serwerów grupy roboczej, a w związku z tym, aby ci konkurenci mogli opracowywać systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej, które są identyczne, a nawet „quasi-identyczne” z jej systemami (zob. pkt 234–242 powyżej).

376

Następnie Microsoft krytykuje fakt, że Komisja oceniła przyjęty stopień interoperacyjności w oparciu o to, co według niej jest konieczne do umożliwienia twórcom konkurencyjnych systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej pozostanie w sposób trwały na rynku.

377

Wystarczy stwierdzić w tym względzie, że Sąd już potwierdził w pkt 229 powyżej zasadność podejścia przyjętego przez Komisję.

378

Wreszcie Microsoft podnosi, że aby konkurenci mogli pozostać w sposób trwały na rynku, nie jest konieczne, aby systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej tych konkurentów osiągały przyjęty przez Komisję stopień interoperacyjności.

379

Należy podkreślić, że analiza tej kwestii przeprowadzona przez Komisję w zaskarżonej decyzji opiera się na złożonych ocenach ekonomicznych i że może w związku z tym być przedmiotem tylko ograniczonej kontroli ze strony Sądu (zob. pkt 87 powyżej).

380

Tymczasem jak wynika z poniższych stwierdzeń, Microsoft nie wykazała, że wspomniana analiza jest w oczywisty sposób błędna.

381

W tym względzie w pierwszym rzędzie należy podnieść, że Microsoft nie wykazała, iż twierdzenie Komisji, zgodnie z którym „interoperacyjność z systemem operacyjnym dla stacji roboczych posiada duże znaczenie dla konkurencji na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej” (motyw 586 zaskarżonej decyzji), jest w oczywisty sposób błędne.

382

Wprost przeciwnie, wiele elementów stanu faktycznego potwierdza zasadność tego stwierdzenia.

383

Jak zatem wynika w szczególności z dotyczących rozpatrywanych produktów wyjaśnień natury technicznej, zarówno tych zawartych w motywach 21–59 zaskarżonej decyzji, jak i tych przedstawionych przez biegłych stron w trakcie rozprawy, należy pamiętać, że ze względu na swe cechy charakterystyczne programy komputerowe nie funkcjonują w sposób odizolowany, ale są zaprojektowane tak, aby komunikować się i funkcjonować z innymi programami komputerowymi lub sprzętem, a w szczególności w środowisku sieciowym (zob. także w pkt 157 powyżej drugi motyw dyrektywy 91/250).

384

Należy podnieść także, że w ramach sieci informatycznych stosowanych przez organizacje konieczność zapewnienia, aby możliwe było wspólne funkcjonowanie, ma szczególne znaczenie w odniesieniu do systemów operacyjnych dla stacji roboczych z jednej strony i systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej z drugiej strony. Jak bowiem podkreśla Komisja w motywie 383 zaskarżonej decyzji i jak już zostało stwierdzone w pkt 161 powyżej, usługi udostępniania plików i drukarek, a także zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników są ściśle związane z korzystaniem ze stacji roboczych i są dostarczane użytkownikom stacji roboczych jako całość powiązanych między sobą zadań. Jak wyjaśnili biegli stron w trakcie rozprawy, w ramach sieci informatycznych relacje pomiędzy serwerami grupy roboczej z jednej strony, a stacjami roboczymi z drugiej strony są „stymulowane” lub „prowokowane” przez działania lub polecenia ze strony użytkowników stacji roboczych, takie jak w szczególności wprowadzanie nazwy użytkownika lub hasła, tworzenie plików lub polecenie drukowania dokumentu. Podobnie Komisja słusznie stwierdza w motywie 532 zaskarżonej decyzji, że „[s]tacje robocze i serwery grupy roboczej stanowią węzły sieci informatycznej i […] są powiązane pomiędzy sobą fizycznie”. Wreszcie należy przypomnieć, że jedną z zasadniczych funkcji systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej jest właśnie zarządzanie stacjami roboczymi.

385

Należy dodać, że jak wskazano w motywach 383–386 zaskarżonej decyzji, niektóre wyniki sondaży przeprowadzonych przez Mercer potwierdzają znaczenie interoperacyjności systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej z systemami operacyjnymi dla stacji roboczych. Oprócz wyników drugiego i trzeciego sondażu Mercer, które dotyczą w szczególności interoperacyjności ze stacjami roboczymi funkcjonującymi w systemie operacyjnym Windows i które zostaną zbadane w pkt 401–412 poniżej, należy podnieść, że z pierwszego sondażu przeprowadzonego przez Mercer wynika, iż łatwość, z jaką produkt może zostać włączony do środowiska informatycznego istniejącego lub którego istnienie jest przewidywane w przyszłości, jest jednym z głównych czynników, które osoby odpowiedzialne w przedsiębiorstwach za sprawy informatyki uwzględniają przy podejmowaniu decyzji dotyczących nabywania produktów informatycznych. Należy także zauważyć, że z porównania niektórych wyników tego ostatniego sondażu z niektórymi wynikami trzeciego sondażu Mercer wynika, iż znaczenie interoperacyjności z systemami operacyjnymi dla stacji roboczych jest dużo większe w przypadku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej niż w przypadku innych rodzajów produktów dla serwerów (motyw 386 zaskarżonej decyzji).

386

Po drugie, Sąd uważa, że interoperacyjność systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej z systemami operacyjnymi dla stacji roboczych jest jeszcze ważniejsza w przypadku, gdy te ostatnie są systemami Windows.

387

Należy bowiem podnieść, że pozycja dominująca, jaką Microsoft zajmuje na rynku systemów operacyjnych dla stacji roboczych, ma, jak wskazuje Komisja w motywach 429 i 472 zaskarżonej decyzji, „nadzwyczajne właściwości” w tym znaczeniu, w szczególności że udziały, jakie posiada w tym rynku, są wyższe od 90% (motywy 430–435 zaskarżonej decyzji) i że Windows stanowi „faktyczny standard” dla tych systemów operacyjnych.

388

Ponieważ system operacyjny Windows jest obecny niemalże we wszystkich stacjach roboczych zainstalowanych w ramach organizacji, konkurencyjne systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej nie mogą nadal być wprowadzane na rynek w sposób trwały, jeśli nie są one w stanie osiągnąć z nim wysokiego stopnia interoperacyjności.

389

Po trzecie, Sąd podnosi, że zgodnie z zaskarżoną decyzją ważne jest, aby konkurencyjne wobec Microsoft systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej mogły współpracować nie tylko z systemami operacyjnymi dla stacji roboczych, ale także, szerzej, ze architekturą domeny Windows.

390

W szczególności Komisja uważa, że konkurencyjne systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej, aby mogły być wprowadzane na rynek w sposób trwały, muszą być w stanie uczestniczyć w architekturze domeny Windows — którą stanowi „architektura” nawiązywania wzajemnych połączeń i interakcji zarówno klient–serwer, jak i serwer–serwer, wzajemnych i ściśle powiązanych pomiędzy sobą (zob. pkt 179–189 powyżej) — na takich samych zasadach jak systemy operacyjne Windows dla serwerów grupy roboczej. Wiąże się to między innymi z koniecznością, aby serwer, na którym jest zainstalowany konkurencyjny wobec Microsoft system operacyjny dla serwerów grupy roboczej, mógł działać jako kontroler domeny w ramach domeny Windows używającej Active Directory, a zatem — był w stanie uczestniczyć w mechanizmie replikacji typu multi-master z innymi kontrolerami domeny.

391

Należy stwierdzić, że Microsoft nie wykazała, iż ocena ta jest w oczywisty sposób błędna.

392

W tym względzie należy, po pierwsze, stwierdzić, że w świetle bardzo ścisłych i uprzywilejowanych powiązań technologicznych, jakie Microsoft wprowadziła pomiędzy jej systemami operacyjnymi Windows dla stacji roboczych z jednej strony oraz dla serwerów grupy roboczej z drugiej strony, oraz faktu, że Windows jest obecny niemalże na wszystkich stacjach roboczych zainstalowanych w ramach organizacji, Komisja słusznie stwierdziła w motywie 697 zaskarżonej decyzji, iż Microsoft jest w stanie narzucić strukturę domeny Windows jako „faktyczny standard w branży informatyki sieci grupy roboczej” (zob. podobnie motyw 779 zaskarżonej decyzji, w którym Komisja wskazuje w szczególności, że quasi-monopolistyczna pozycja, jaką zajmuje od lat Microsoft na rynku systemów operacyjnych dla stacji roboczych, umożliwia jej „określenie w znacznej mierze i niezależnie od jej konkurentów zespołu spójnych reguł komunikacyjnych, które będą rządzić faktycznym standardem interoperacyjności w sieciach grupy roboczej”).

393

Po drugie, jak wskazuje Komisja w motywie 637 zaskarżonej decyzji, różnego rodzaju źródła danych, takie jak własna dokumentacja handlowa Microsoft, sprawozdania analityków oraz informacje zebrane w ramach badania rynku z 2003 r. i sondaży przeprowadzonych przez Mercer dowodzą, że interoperacyjność ze środowiskiem Windows jest czynnikiem, który odgrywa kluczową rolę w przyjmowaniu systemów operacyjnych Windows dla serwerów grupy roboczej.

394

W motywach 638–641 zaskarżonej decyzji Komisja podnosi zatem różnego rodzaju elementy stanu faktycznego dowodzące, że z ekonomicznego punktu widzenia Microsoft systematycznie wykorzystuje interoperacyjność ze środowiskiem Windows jako zasadniczy argument marketingowy przy sprzedaży swych systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej. Microsoft tego nie podważa.

395

Podobnie w motywach 642–646 zaskarżonej decyzji Komisja powołuje się na niektóre wyniki badania rynku z 2003 r., aby wykazać, że interoperacyjność ze środowiskiem Windows odgrywa ważną rolę w podejmowaniu przez zapytane organizacje decyzji dotyczących zakupu systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej.

396

Należy podnieść, że w skardze Microsoft zadowala się stwierdzeniem, że organizacje nie wybierają systemów operacyjnych dla serwerów w oparciu o względy związane z ich interoperacyjnością z systemami operacyjnymi Windows, i powołuje się w ogólny sposób na pewne załączone do tej skargi dokumenty [załącznik A.12.1 do skargi (Matthews, „The Commission’s Case on Microsoft’s Interoperability: An Examination of the Survey Evidence”) i załącznik A.22 do skargi (Evans, Nichols i Padilla, „The Commission Has Failed to Address Major Flaws in the Design, Conduct, and Analyses of Its Article 11 Inquiries”)]. Ze względów przedstawionych w pkt 94–99 powyżej Sąd nie może uwzględnić tych załączników.

397

W każdym razie należy stwierdzić, że wyżej wspomniane wyniki badania rynku z 2003 r. potwierdzają zasadność tezy Komisji.

398

W trakcie tego badania Komisja w szczególności zażądała zatem od zapytanych podmiotów poinformowania jej, czy wprowadziły już (lub postanowiły wprowadzić) Active Directory w większości domen Windows ich sieci informatycznej (pytanie nr 15). Zażądała ona także od podmiotów, które odpowiedziały twierdząco na to pytanie, czyli 61 podmiotów na 102, wskazania spośród szeregu czynników tych, które odegrały ważną rolę przy podejmowaniu przez nie decyzji o przyjęciu Active Directory (pytanie nr 16). Spośród tych 61 podmiotów 52 (czyli około 85,2%) wskazały zaś jako taki czynnik fakt, że „Active Directory oferuje lepszą integrację ze stacjami roboczymi Windows, w tym z aplikacjami używanymi na stacjach roboczych lub zintegrowanymi ze stacjami roboczymi (na przykład Outlook, Office), niż usługi katalogowe konkurentów”, lub fakt, że „Active Directory jest wymagana przez aplikacje stosowane w ramach [ich] organizacji” (pytanie nr 16). Natomiast tylko 17 podmiotów (czyli około 27,9%) wskazało jako ważny przy podejmowaniu przez nie decyzji o przyjęciu Active Directory jeden z następujących czynników: „Active Directory oferuje lepszą integrację z usługami WWW niż konkurencyjne usługi katalogowe”; „Active Directory jest dojrzalszym produktem niż konkurencyjne usługi katalogowe” oraz „Active Directory oferuje lepszą zgodność ze standardami związanymi z usługami katalogowymi i wyższą jakość wdrażania tych standardów niż konkurencyjne usługi katalogowe”.

399

Podobnie należy podnieść, że podmioty objęte badaniem rynku z 2003 r. także zostały zapytane w kwestii tego, czy w celu dostarczania usług udostępniania plików i drukarek używają one głównie serwerów funkcjonujących w systemie Windows (pytanie nr 13). W przypadku odpowiedzi twierdzącej powinny były one sprecyzować, czy przy podejmowaniu decyzji o skorzystaniu z takich serwerów istotną rolę odegrały pewne czynniki związane z interoperacyjnością, przytoczone w tym samym pytaniu. Na 77 podmiotów, które odpowiedziały na to pytanie, 58 (czyli około 75,3%) wskazało co najmniej jeden z wymienionych czynników.

400

Należy podnieść, że w przypisie na str. 101 skargi, a także w przypisie na str. 68 repliki Microsoft podnosi, zadawalając się ogólnym odesłaniem do rozważań zawartych w niektórych załącznikach [załącznik A.22 do skargi i sekcja A załącznika C.13 do repliki (Evans, Nichols i Padilla, „Response to the Commission’s Annex B.6 Regarding Its Article 11 Inquiries”)], że niektóre pytania postawione przez Komisję w ramach badania rynku z 2003 r. były „dotknięte wadą” lub „pokrętne”. Sąd uważa, że argument ten nie może być uwzględniony. Poza bowiem faktem, że takie ogólne odesłanie do załączników nie może być przyjęte ze względów przedstawionych w pkt 94–99 powyżej, należy stwierdzić, iż argument Microsoft jest wewnętrznie sprzeczny w tym znaczeniu, że we fragmentach pism procesowych, z którymi wiążą się rozpatrywane przypisy, Microsoft powołuje się właśnie, w celu poparcia swej własnej tezy, na pewne wyniki badania rynku z 2003 r.

401

Ponadto należy stwierdzić, że w przeciwieństwie do tego, co twierdzi Microsoft, wyniki drugiego i trzeciego sondażu przeprowadzonego przez Mercer prowadzą, w odniesieniu do znaczenia interoperacyjności z systemami operacyjnymi Windows dla konsumentów, do takich samych wniosków jak badanie rynku z 2003 r.

402

W ramach zatem swego drugiego sondażu Mercer, przytaczając te same czynniki związane z interoperacyjnością jak te, które znajdują się w pytaniu nr 13 badania rynku z 2003 r. (zob. pkt 399 powyżej), zwrócił się do szeregu osób odpowiedzialnych za sprawy informatyki, których organizacja używa w celu dostarczania usług udostępniania plików i drukarek głównie systemów operacyjnych Windows, o wskazanie, czy jeden lub kilka z tych czynników odegrały istotną rolę przy podejmowaniu przez nie decyzji o przyjęciu tych systemów operacyjnych, przypisując tymże czynnikom ocenę w skali od 1 (małe znaczenie) do 5 (wielkie znaczenie). Na 134 osoby odpowiedzialne za sprawy informatyki, do których się zwrócono, 99 (czyli około 73,9%) wskazało zaś, że co najmniej jeden z tych czynników odegrał taką rolę. Ponadto należy stwierdzić, że 91 osób odpowiedzialnych za sprawy informatyki (czyli około 67,9%) przyznało ocenę 4 lub 5 co najmniej jednemu z tych czynników.

403

W ramach tego samego sondażu zapytane osoby odpowiedzialne za sprawy informatyki zostały także poproszone o dokonanie oceny roli odgrywanej przez 21 różnego rodzaju czynników przy podejmowaniu przez nie decyzji dotyczących nabycia systemów operacyjnych w celu korzystania z usług udostępniania plików i drukarek, przyznając tym czynnikom ocenę w skali od 0 (bez znaczenia) do 5 (wielkie znaczenie). Czynnik „interoperacyjność ze stacjami roboczymi (Windows)” uzyskał średnią ocenę 3,78 i został zaklasyfikowany na czwartej pozycji, za czynnikami „niezawodność/dostępność” (średnia ocena 4,01), „dostępne funkcje i dostępność pomocy (wewnętrznej lub zewnętrznej)” (średnia ocena 3,93) oraz „bezpieczeństwo” (średnia ocena 3,80).

404

W odniesieniu do wyników drugiego sondażu przeprowadzonego przez Mercer należy także podnieść, że zapytane odpowiedzialne za sprawy informatyki osoby, poproszone o dokonanie oceny roli odgrywanej przez 18 czynników przy podejmowaniu przez nie decyzji dotyczących nabycia usług katalogowych, przyznały czynnikowi „interoperacyjność ze stacjami roboczymi (Windows)” średnią ocenę 3,94 (pierwsza pozycja).

405

W odniesieniu do trzeciego sondażu przeprowadzonego przez Mercer należy stwierdzić, że do osób odpowiedzialnych za sprawy informatyki zwrócono się o dokonanie oceny roli odgrywanej przez trzynaście różnego rodzaju czynników przy podejmowaniu przez nie decyzji dotyczących nabycia systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej, przyznając tym czynnikom ocenę w skali od 0 (bez znaczenia) do 5 (wielkie znaczenie). W odpowiedziach na to pytanie czynnik „interoperacyjność ze stacjami roboczymi Windows” uzyskał średnią ocenę 4,25. Choć prawdą jest, że wspomniany czynnik został zaklasyfikowany na drugiej pozycji, pomiędzy czynnikami „niezawodność/dostępność systemu operacyjnego dla serwerów” (średnia ocena 4,47) oraz „bezpieczeństwo zintegrowane z systemem operacyjnym dla serwerów” (średnia ocena 4,04), niemniej jednak wyniki, jakie on uzyskał, wykazują, że w dużej mierze decyzje nabywców systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej są oparte na względach związanych z interoperacyjnością ze stacjami roboczymi funkcjonującymi w systemie Windows.

406

Prawdą jest, że w ramach trzeciego sondażu przeprowadzonego przez Mercer osoby odpowiedzialne za sprawy informatyki zostały także poproszone o dokonanie oceny względnego znaczenia każdego z trzynastu czynników, o których mowa w punkcie poprzednim, oraz że na tej podstawie różnica pomiędzy „niezawodnością/dostępnością systemu operacyjnego dla serwerów” (zaklasyfikowaną na pierwszej pozycji z 34%) a „interoperacyjnością ze stacjami roboczymi Windows” (zaklasyfikowaną na drugiej pozycji z 9%) okazuje się dużo bardziej wyraźna. Wyniki te należy potraktować w sposób względny, biorąc pod uwagę fakt, że jak wyjaśnia Komisja w motywach 643 i 659 zaskarżonej decyzji, interoperacyjność jest czynnikiem, który ma wpływ na inne czynniki, jakie nabywcy biorą pod uwagę przy wybieraniu systemu operacyjnego dla serwerów grupy roboczej. Nabywcy mogą zaś mieć poczucie, że konkurencyjny wobec Microsoft system operacyjny dla serwerów grupy roboczej ma braki w zakresie bezpieczeństwa i szybkości wykonywania zadań, podczas gdy w rzeczywistości braki te są spowodowane brakiem interoperacyjności z systemami operacyjnymi Windows (zob. w tym względzie dwa przykłady przytoczone przez Komisję w przypisie na str. 786 zaskarżonej decyzji). Wspomniani nabywcy mają zatem tendencję do niedoceniania znaczenia tej interoperacyjności.

407

Należy dodać, że wyniki trzeciego sondażu przeprowadzonego przez Mercer są istotne także ze względu na to, iż wykazują, że wyraźna i rosnąca przewaga, z jakiej korzysta Microsoft w stosunku do jej konkurentów na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej (zob. w tym względzie badanie okoliczności dotyczącej wyeliminowania konkurencji w pkt 479–620 poniżej), wynika raczej z przewagi, jaką ona dysponuje w zakresie interoperacyjności, a nie zalet jej produktów.

408

Należy zatem podnieść, że zapytane osoby odpowiedzialne za sprawy informatyki zostały poproszone nie tylko o dokonanie oceny względnego znaczenia trzynastu różnych czynników uwzględnianych przy podejmowaniu przez nie decyzji dotyczących nabycia systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej (zob. pkt 406 powyżej), ale także o dokonanie oceny, w odniesieniu do każdego z tych czynników, odpowiednich osiągów systemów Linux, NetWare, UNIX i Windows.

409

W przypadku czynnika „niezawodność/dostępność systemu operacyjnego dla serwerów”, który został uznany przez zapytane osoby odpowiedzialne za sprawy informatyki za najważniejszy z czynników (34%), Windows uzyskał niską średnią ocenę (3,63). System UNIX uplasował się wyraźnie na czele (średnia ocena 4,55), za nim zaś znalazły się systemy Linux (średnia ocena 4,10) oraz NetWare (średnia ocena 4,01).

410

Podobnie Windows uzyskał najniższą średnią ocenę w odniesieniu do swych osiągów dotyczących czynnika „bezpieczeństwo zintegrowane z systemem operacyjnym dla serwerów” (średnia ocena 3,14), plasując się daleko za systemami UNIX (średnia ocena 4,09), NetWare (średnia ocena 3,82) oraz Linux (średnia ocena 3,73), podczas gdy czynnik ten odgrywa bardzo istotną rolę przy podejmowaniu przez organizacje decyzji dotyczących nabywania systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej (zob. pkt 405 powyżej). Wyniki te są tym bardziej znamienne, że jak zostało wyjaśnione w pkt 406 powyżej, nabywcy mają tendencję do twierdzenia, iż problemy, które w rzeczywistości wynikają z braku interoperacyjności z systemami Windows, wiążą się z bezpieczeństwem.

411

Natomiast interesujące jest stwierdzenie, że w odniesieniu do osiągów dotyczących czynnika „interoperacyjność ze stacjami roboczymi Windows” Windows uzyskał najwyższą średnią ocenę (4,87) wśród wszystkich średnich ocen przyznanych poszczególnym systemom operacyjnym dla serwerów w odniesieniu do każdego z trzynastu czynników zastosowanych przez Mercer. Ponadto to właśnie w stosunku do tego czynnika różnica pomiędzy Microsoft a systemami operacyjnymi jej konkurentów jest bardziej wyraźna, gdyż NetWare uzyskał średnią ocenę 3,78; Linux — 3,43; a UNIX — 3,29.

412

Nadal w tym samym kontekście należy podnieść, że jak bardzo słusznie wyjaśnia Komisja w motywie 662 zaskarżonej decyzji, jeśli wyważy się średnie oceny przyznane za osiągi systemom Linux, NetWare, UNIX i Windows w odniesieniu do każdego z trzynastu rozpatrywanych czynników, za pomocą wyrażonej procentowo wartości „względnego wpływu” przypisanej każdemu z tych czynników, i jeśli doda się następnie w ten sposób wyważone oceny, najlepszy wynik uzyskują systemy UNIX, a następnie Windows i, z wynikami dosyć przybliżonymi i nieznacznie niższymi od wyniku Windows, systemy Linux i NetWare.

413

Po trzecie, Sąd podnosi, że w motywie 183 zaskarżonej decyzji Komisja przyznaje, że „[j]eśli serwer grupy roboczej [który nie funkcjonuje w systemie Windows] zostaje dodany do sieci Windows dla grupy roboczej, stopień interoperacyjności z architekturą domeny Windows, jaki ten serwer grupy roboczej może osiągnąć, wpłynie na skuteczność, z jaką może on dostarczać swoje usługi użytkownikom sieci”.

414

Należy stwierdzić, że wiele elementów zaskarżonej decyzji potwierdza zasadność tego stwierdzenia. Opisuje ona bowiem szereg problemów, na jakie napotykają konkurencyjne wobec Microsoft systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej z tego powodu, że nie mogą one współpracować z architekturą domeny Windows z tą samą intensywnością jak systemy operacyjne Windows dla serwerów grupy roboczej.

415

Pierwszym przykładem przytoczonym przez Komisję jest okoliczność polegająca na tym, że jeśli serwer grupy roboczej nie współpracuje w wystarczającym stopniu z „architekturą bezpieczeństwa” sieci Windows dla grupy roboczej, użytkownik może być zobowiązany do dwukrotnego połączenia się, jeśli pragnie mieć dostęp jednocześnie do „zasobów opartych na Windows” oraz do „zasobów oferowanych przez serwery grupy roboczej [używające konkurencyjnych systemów operacyjnych]” (motyw 183 zaskarżonej decyzji). W swych pismach procesowych Microsoft nie podważa tego, że problem ten istnieje, zmierza natomiast do jego minimalizacji (zob. pkt 340 powyżej). Należy zaś stwierdzić, że podczas rozprawy jeden z biegłych Microsoft podkreślił zagrożenia dla bezpieczeństwa sieci, jakie niesie ze sobą duża liczba nazw użytkowników i haseł, oraz wady w zakresie skuteczności i wydajności, jakie są związane z faktem, że użytkownicy muszą wprowadzać kilka nazw użytkownika i haseł.

416

Kolejny przykład znajduje się w motywie 196 zaskarżonej decyzji. Komisja przedstawia w nim oświadczenie złożone przez Microsoft w odpowiedzi z dnia 16 listopada 2001 r. na drugie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, zgodnie z którym „jeśli stacja robocza, [na której jest zainstalowany] Windows 2000 Professional, jest powiązana z serwerem [funkcjonującym] w systemie Windows 2000 z Active Directory, dostępnych jest więcej opcji zarządzania [grupami użytkowników] niż w przypadku, gdy serwer ten funkcjonuje w sposób niezależny lub stanowi część domeny lub partycji »nie-Windows 2000«”.

417

W motywie 240 zaskarżonej decyzji Komisja wskazuje, że ponad rok po stworzeniu Windows 2000 Microsoft wciąż nie ujawniła w pełni swym konkurentom zaktualizowanej wersji specyfikacji protokołu CIFS/SMB. W przypisie na str. 319 słusznie wyjaśnia, że nawet gdyby Microsoft go ujawniła, nie wystarczyłoby to do umożliwienia „sprawnego zarządzania usługą udostępniania plików”.

418

Należy przytoczyć także bardzo słuszne twierdzenia przedstawione przez Komisję w odniesieniu do interfejsu ADSI, stworzonego przez Microsoft w celu umożliwienia producentom oprogramowania przystąpienia do protokołu LDAP, na którym opiera się Active Directory (motywy 243–250 zaskarżonej decyzji). W szczególności należy odnieść się do ograniczeń, jakie zawiera „dostawca ADSI” stworzony przez Novell (motyw 250 zaskarżonej decyzji).

419

W motywach 251–266 zaskarżonej decyzji Komisja wyjaśnia, że Microsoft, „zachowując się jak właściciel”, rozszerzyła standardowy protokół Kerberos i że systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej, które wdrażają „nierozszerzoną” wersję tego protokołu bezpieczeństwa, gdy funkcjonują one w środowisku Windows, napotykają na trudności w zakresie uwierzytelnienia (zob. także przypis na str. 786 zaskarżonej decyzji). W odniesieniu do tego samego zmienionego przez Microsoft protokołu Kerberos należy przypomnieć, że jego używanie przynosi korzyści w zakresie między innymi szybkości połączeń i skuteczności (zob. motyw 152 zaskarżonej decyzji i pkt 170 powyżej).

420

W motywach 283–287 zaskarżonej decyzji Komisja słusznie wyjaśnia, że „narzędzia synchronizacji katalogów”, na jakie powołuje się Microsoft, umożliwiają usługom katalogowym dostarczanym przez systemy jej konkurentów osiągnięcie tylko ograniczonej synchronizacji z Active Directory. Podkreśla ona między innymi, że narzędzia te „synchronizują tylko ograniczoną część informacji zawartych w katalogu” i że „nie eliminują one konieczności zarządzania użytkownikami, zezwoleniami, przynależnością do grup i polityką bezpieczeństwa osobno w odniesieniu do serwerów grupy roboczej [używających] systemu Windows i osobno w odniesieniu do serwerów grupy roboczej [używających konkurencyjnych systemów operacyjnych]” (motyw 285 zaskarżonej decyzji).

421

Ze wszystkich powyższych twierdzeń wynika, iż Microsoft nie wykazała, że Komisja popełniła oczywisty błąd, stwierdzając, iż aby konkurencyjne wobec Microsoft systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej mogły być wprowadzane na rynek w sposób trwały, konieczne jest, aby były one w stanie współpracować z architekturą domeny Windows na tych samych zasadach co systemy operacyjne Windows dla serwerów grupy roboczej.

422

Należy także wyciągnąć z tych stwierdzeń wniosek, że brak podobnej interoperacyjności z architekturą domeny Windows prowadzi do wzmocnienia pozycji konkurencyjnej Microsoft na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej, zwłaszcza ze względu na to, iż skłania użytkowników do korzystania raczej z jej systemu operacyjnego dla serwerów grupy roboczej niż z systemów jej konkurentów, nawet wtedy gdy te ostanie systemy posiadają właściwości, do których użytkownicy przywiązują wielką wagę.

423

Argumenty, jakie Microsoft opiera na popełnionym przez Komisję rzekomym błędzie co do okoliczności faktycznych, dzielą się na dwie grupy.

424

Po pierwsze, Microsoft podnosi, że tezę Komisji podważa z jednej strony obecność na rynku wielu systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej i heterogeniczny charakter sieci informatycznych europejskich przedsiębiorstw oraz z drugiej strony fakt, że autorzy produktów Linux, mimo braku dostępu do rozpatrywanych informacji dotyczących interoperacyjności, weszli ostatnio na rynek i nie przestają zdobywać w nim udziałów.

425

W odniesieniu do pierwszego z argumentów, o których mowa w punkcie poprzednim, Sąd uważa, że nie jest on wystarczający, aby podważyć zasadność tezy Komisji.

426

W tym względzie należy najpierw przypomnieć, że w przeciwieństwie do tego, co twierdzi Microsoft, względy związane z interoperacyjnością odgrywają kluczową rolę przy podejmowaniu decyzji dotyczących nabywania systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej (zob. pkt 381–412 powyżej).

427

Należy przypomnieć także, że z trzeciego sondażu przeprowadzonego przez Mercer wynika, iż czynnik „interoperacyjności ze stacjami roboczymi Windows” jest tym czynnikiem, w stosunku do którego różnica pomiędzy systemem operacyjnym dla serwerów grupy roboczej Microsoft a systemami jej konkurentów jest najbardziej wyraźna (zob. pkt 411 powyżej).

428

Następnie należy podnieść, że jak zostanie bardziej szczegółowo wyjaśnione w pkt 569–582 poniżej, w momencie, kiedy Microsoft rozpoczęła tworzenie i rozprowadzanie systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej, konkurenci Microsoft, z wyjątkiem producentów produktów Linux, byli obecni na rynku tych systemów operacyjnych od wielu lat. Choć prawdą jest, że w dniu wydania zaskarżonej decyzji konkurenci ci byli nadal obecni na rynku, niemniej jednak ich udział w rynku zmniejszył się w znacznym stopniu, równocześnie z szybkim wzrostem udziału Microsoft, i to pomimo faktu, że niektórzy z nich, a zwłaszcza Novell, dysponowali znaczną przewagą technologiczną nad Microsoft. Fakt, że eliminacja konkurencji jest stopniowa, a nie natychmiastowa, w żaden sposób nie podważa tezy Komisji, zgodnie z którą rozpatrywane informacje są niezbędne.

429

W rzeczywistości, jak wskazała Komisja w odpowiedzi na jedno z pytań pisemnych postawionych przez Sąd, fakt, że konkurenci Microsoft mogli jeszcze przez kilka lat, które poprzedzały wydanie zaskarżonej decyzji, sprzedawać systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej, tłumaczy się po części okolicznością, iż w tym czasie istniała jeszcze w ramach organizacji znacząca zainstalowana baza stacji roboczych używających systemu operacyjnego Windows należącego do gamy produktów wcześniejszej od Windows 2000 (zob. motywy 441–444 zaskarżonej decyzji). Na przykład z tabeli zamieszczonej w motywie 446 zaskarżonej decyzji wynika, że w 2001 r. przedmiotem znacznej liczby nowych licencji były jeszcze systemy operacyjne dla stacji roboczych Windows 98, Windows Millennium Edition (Windows Me) i Windows NT. Związane z interoperacyjnością problemy konkurentów Microsoft wystąpiły zaś ze szczególną ostrością w odniesieniu do systemów operacyjnych gamy Windows 2000 (zob. pkt 571–573 poniżej). W tym samym czasie istniała także jeszcze znacząca zainstalowana baza serwerów grupy roboczej używających systemów operacyjnych Windows NT, które sprawiały mniej problemów związanych z interoperacyjnością niż systemy, które je zastąpiły. Należy pamiętać w tym względzie, że organizacje wprowadzają zmiany do swych sieci serwerów grupy roboczej tylko raz na kilka lat i jedynie stopniowo (zob. motyw 590 zaskarżonej decyzji).

430

W odniesieniu do drugiego argumentu, o którym mowa w pkt 424 powyżej, opartego na wejściu produktów Linux na rynek systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej i zwiększaniu się ich udziału w tym rynku, także musi on zostać oddalony.

431

W tym względzie należy najpierw podnieść, że jak wyjaśnia Komisja w motywach 487 i 488 zaskarżonej decyzji i jak zostanie wyjaśnione w pkt 502 i 533 poniżej, dane IDC, na których Microsoft opiera się w celu opisania zmiany pozycji produktów Linux na rynku, mają pewne wady. Dane te pochodzą bowiem z bazy danych, która została opracowana przez tę organizację za pomocą określenia ośmiu głównych kategorii zadań (lub „obciążeń pracą”) wykonywanych przez serwery w ramach organizacji i wprowadzenia, wewnątrz tych kategorii głównych, rozróżnienia na wiele „podkategorii”. Dwie podkategorie zadań najbardziej zbliżone do zadań grupy roboczej, o których mowa w zaskarżonej decyzji, czyli do zadań udostępniania plików i drukarek z jednej strony oraz do zadań zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników z drugiej strony, to zadania zwane odpowiednio „udostępnianiem plików/drukarek” oraz „zarządzaniem siecią” (motyw 486 zaskarżonej decyzji). Jednakże zadania należące do dwóch wyżej wspomnianych podkategorii nie odpowiadają dokładnie usługom stanowiącym rynek systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej. Co więcej, niektóre z tych zadań wymagają niższego stopnia interoperacyjności pomiędzy stacjami roboczymi i serwerami niż zadania grupy roboczej uwzględnione przez Komisję i w związku z tym w większym stopniu niż te ostatnie zadania mogą być wykonane przez konkurencyjne wobec Microsoft systemy operacyjne.

432

Następnie należy stwierdzić, że wzrost udziału produktów Linux w rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej w ciągu kilku lat poprzedzających wydanie zaskarżonej decyzji był niewielki. Produkty Linux, jeśli były używane w połączeniu z oprogramowaniem Samba (stworzonym dzięki technikom analizy odwróconej), mogły osiągnąć pewien stopień interoperacyjności z systemami operacyjnymi Windows. Ten stopień interoperacyjności został jednakże znacznie zmniejszony po stworzeniu generacji Windows 2000. Zatem w październiku 2003 r. — czyli kilka miesięcy po tym, jak Microsoft zaczęła już wprowadzać na rynek system operacyjny dla serwerów Windows 2003 Server, który to system zastąpił system Windows 2000 Server — stopień interoperacyjności, jaki udawało się osiągnąć produktom Linux, umożliwiał im tylko działanie jako serwery członkowskie w ramach domeny używającej Active Directory (zob. motywy 296 i 297 zaskarżonej decyzji).

433

Wreszcie w odniesieniu do przewidywanego wzrostu udziału produktów Linux w rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej należy podnieść, że jak zostanie wyjaśnione bardziej szczegółowo w pkt 595–605 poniżej, z jednej strony jest on mniejszy niż twierdzi Microsoft, a z drugiej strony ten wzrost udziału pociągnie za sobą szkodę nie dla systemów Microsoft, ale zwłaszcza dla systemów Novell i producentów produktów UNIX.

434

Po drugie, Microsoft uważa, że Komisja nie uwzględniła tego, iż wiele metod, innych niż ujawnianie rozpatrywanych informacji, umożliwia zapewnienie wystarczającej interoperacyjności pomiędzy systemami operacyjnymi różnych dostawców.

435

W tym względzie wystarczy stwierdzić, że sama Microsoft przyznała zarówno w swych pismach procesowych, jak i w odpowiedzi na pytanie, jakie jej postawiono podczas rozprawy, iż żadna z zalecanych przez nią metod lub rozwiązań nie umożliwia osiągnięcia wysokiego stopnia interoperacyjności, jakiego słusznie wymaga Komisja w niniejszym przypadku.

436

Ze wszystkich powyższych stwierdzeń wynika, że Microsoft nie wykazała, iż w niniejszym przypadku nie zachodzi okoliczność polegająca na tym, iż informacje dotyczące interoperacyjności mają niezbędny charakter.

437

Microsoft podnosi, że odmowa, jaka jest jej zarzucana, nie może wykluczyć wszelkiej konkurencji na rynku pochodnym, czyli w niniejszym przypadku na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej.

438

Na poparcie tego twierdzenia Microsoft podnosi, po pierwsze, że Komisja zastosowała w niniejszym przypadku błędne, w świetle prawa, kryterium.

439

W tym względzie Microsoft twierdzi, że w motywie 589 zaskarżonej decyzji Komisja powołuje się na zwykłe „ryzyko” wyeliminowania konkurencji na rynku. Zaś w sprawach dotyczących obowiązkowego przyznania licencji dotyczących praw własności intelektualnej Trybunał zawsze weryfikował, czy rozpatrywana odmowa może „wyeliminować wszelką konkurencję”, i wymagał w tym zakresie „sytuacji bliskiej pewności”. Komisja powinna była zatem zastosować bardziej zawężające kryterium, a mianowicie kryterium „dużego prawdopodobieństwa” wyeliminowania skutecznej konkurencji. Microsoft twierdzi, że wbrew temu, co utrzymuje Komisja, terminy „ryzyko”, „możliwość” i „prawdopodobieństwo” nie mają tego samego znaczenia.

440

Microsoft dodaje, że powołanie się w zaskarżonej decyzji na wymienione powyżej w pkt 320 wyroki w sprawie Istituto Chemioterapico Italiano i Commercial Solvents przeciwko Komisji oraz w sprawie CBEM jest pozbawione znaczenia dla niniejszej sprawy. Sprawy, które doprowadziły do wydania tych wyroków, nie dotyczyły bowiem odmowy przyznania licencji dotyczącej praw własności intelektualnej. Ponadto, według Microsoft, w każdej z tych spraw perspektywa eliminacji konkurencji była, z uwagi na brak jakiegokolwiek alternatywnego źródła zaopatrzenia, natychmiastowa i rzeczywista.

441

Po drugie, Microsoft podnosi, że tezie Komisji, zgodnie z którą konkurencja na rynku systemów operacyjnych dla serwerów może zostać wyeliminowana w wyniku jej odmowy ujawnienia jej konkurentom protokołów komunikacyjnych, przeczą zaobserwowane na rynku fakty. W tym względzie powtarza ona z jednej strony, że w przypadku europejskich przedsiębiorstw powszechne jest posiadanie heterogenicznych środowisk informatycznych złożonych z systemów operacyjnych Windows dla stacji roboczych oraz dla serwerów i konkurencyjnych systemów operacyjnych dla serwerów, a z drugiej strony, że ze sprawozdań Mercer wynika, iż klienci biznesowi podejmują decyzje o nabyciu systemów operacyjnych dla serwerów w oparciu o szereg kryteriów, takich jak niezawodność, możliwość dostosowania oraz kompatybilność oprogramowania, i nie biorą pod uwagę kryterium związanego z interoperacyjnością z systemami operacyjnymi dla stacji roboczych jako kryterium decydującego.

442

Microsoft zauważa także, że sześć lat po zarzucanej odmowie istnieje na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej jeszcze wielu konkurentów, czyli w szczególności IBM, Novell, Red Hat i Sun, a także wielu dystrybutorów produktów Linux. Powtarza ona, że Linux weszła ostatnio na rynek i odnotowuje szybki wzrost w nim udziałów oraz że jest niepodważalne, iż produkty Linux, same lub w połączeniu z produktami Samba lub z oprogramowaniem dla serwerów Nterprise spółki Novell, konkurują bezpośrednio z systemami operacyjnymi Windows dla serwerów w zakresie wykonywania szerokiej gamy zadań, w tym dostarczania usług grupy roboczej systemom operacyjnym Windows dla stacji roboczych. Ponadto Microsoft podnosi, że IDC, które stanowi największą światową grupę zajmującą się doradztwem i badaniami w zakresie rynków technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych, oszacowało, iż nie istnieje ryzyko wyeliminowania konkurencji. Z przewidywań IDC wynika, że w latach 2003–2008 udział Microsoft w rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej używanych na serwerach kosztujących poniżej 25000 USD pozostanie na prawie niezmiennym poziomie, podczas gdy udział w rynku Linux podwoi się.

443

Po trzecie, Microsoft krytykuje „sztucznie zawężoną” definicję drugiego rynku produktu zastosowaną przez Komisję.

444

Według Microsoft bowiem, „konkurencja z systemami operacyjnymi Windows dla serwerów jest […] jeszcze silniejsza”, jeśli uwzględni się w tej definicji rynku zadania inne niż dostarczanie usług udostępniania plików i drukarek, a także usług zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników, jakie systemy operacyjne Windows dla serwerów mogą świadczyć.

445

W tym względzie Microsoft podnosi, że Komisja nie podważa, iż podstawowa wersja jej systemu operacyjnego Windows Server 2003 umożliwia wykonywanie szerokiego wachlarza zadań, z których wiele znajduje się poza określonym w zaskarżonej decyzji drugim rynkiem produktu. Spółka ta wyjaśnia, że zgodnie z przyjętym przez Komisję podejściem, ten sam system operacyjny Windows dla serwerów wchodzi w zakres rozpatrywanego rynku w przypadku, gdy dostarcza usługi z zakresu plików i drukowania systemom operacyjnym Windows dla stacji roboczych, i jest z niego wykluczony w przypadku, gdy dostarcza usługi „proxy” lub „firewalla” tym samym systemom operacyjnym.

446

Microsoft uważa, że Komisja nie może opierać się na fakcie, iż jej system operacyjny Windows 2003 występuje w różnych wersjach fakturowanych po różnych cenach, aby utrzymywać, że podstawowa wersja tego systemu należy do rynku odrębnego od rynku innych wersji tego samego systemu. Spółka ta wskazuje w tym względzie, że „droższe” wersje tego systemu dostarczają tych samych usług grupy roboczej co wersja podstawowa.

447

W replice Microsoft przedstawia pokrótce zarzut oparty na błędnej definicji drugiego rynku produktu. Wyjaśnia ona najpierw, że na rynku systemów operacyjnych dla serwerów w ogólności posiada ona udział w rynku wynoszący około 30%. Następnie wskazuje, że „[n]ikt w branży nie używa terminu »serwer grupy roboczej« w znaczeniu użytym przez Komisję w celu zdefiniowania [tego rynku produktu]” oraz że kiedy „obserwatorzy branży” odwołują się sporadycznie do pojęcia „serwerów grupy roboczej”, obejmują oni nim serwery, które wykonują szeroki wachlarz zadań, w tym „serwery WWW, bazy danych i aplikacje”. Wreszcie Microsoft uważa, że żaden z największych dostawców serwerów obecnych na rynku nie sprzedaje serwerów grupy roboczej ograniczających się do wykonywania zadań określonych przez Komisję.

448

Ponadto Microsoft odrzuca wyjaśnienia przedstawione przez Komisję w odpowiedzi na skargę w celu uzasadnienia tej definicji rynku. W tym względzie spółka ta podnosi przede wszystkim, że „dostawcy nie fakturują po różnych cenach różnym osobom tej samej edycji systemu operacyjnego dla serwerów w zależności od sposobu, w jaki będą go one używać”. Następnie podważa ona, jakoby systemy operacyjne dla serwerów uznawane przez Komisję za systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej były „optymalizowane” pod kątem dostarczania usług grupy roboczej. Z danych IDC, na jakie powołuje się Komisja w celu obliczenia udziałów w rynku, wynika zaś, że z wyjątkiem NetWare spółki Novell „te systemy operacyjne poświęcają dużo więcej czasu na te zadania, które nie wchodzą w zakres grup roboczych, niż na zadania grupy roboczej”. Wreszcie twierdzi ona, że „[k]oszt wprowadzenia zmian jest w wielu przypadkach zerowy [a] niewielki w innych”.

449

Poza tym Microsoft odsyła w sposób ogólny do sporządzonych przez D.S. Evansa, A.J. Nicholsa i A.J. Padillę dwóch sprawozdań zamieszczonych w załączniku A.23 do skargi i załączniku C.12 do repliki.

450

Po czwarte, w replice Microsoft krytykuje metodologię zastosowaną przez Komisję w celu obliczenia udziałów, jakie podmioty gospodarcze mają w drugim rynku produktu, która polegała na uwzględnieniu tylko czasu poświęcanego przez systemy operacyjne dla serwerów na wykonywanie zadań grupy roboczej oraz sprzedaży systemów operacyjnych dla serwerów kosztujących poniżej 25000 USD. Przyjęcie takiej metodologii prowadzi bowiem do absurdalnego skutku polegającego na tym, że „jeden i ten sam system operacyjny jest uznawany jednocześnie za należący do danego rynku lub za znajdujący się poza nim w zależności od zadań, jakie wykonuje w danym momencie”, i nie dostarcza żadnej „istotnej informacji o pozycji dominującej”.

451

CompTIA uważa najpierw, że Komisja zastosowała błędne w świetle prawa kryterium, badając, czy odmowa zarzucana Microsoft prowadzi do zwykłego „ryzyka wyeliminowania wszelkiej skutecznej konkurencji”, podczas gdy powinna ona była zweryfikować, czy odmowa ta wyeliminowałaby prawdopodobnie wszelką konkurencję na rynku pochodnym. Następnie CompTIA podnosi, że z dowodów zawartych w aktach sprawy nie wynika, aby wspomniana odmowa mogła mieć takie konsekwencje. CompTIA podkreśla w szczególności fakt, że Linux „odnosi coraz większe sukcesy”.

452

ACT podkreśla bardzo ścisły związek, jaki istnienie pomiędzy kryterium niezbędnego charakteru a kryterium wyeliminowania konkurencji. Uważa ono w szczególności, że zaskarżona decyzja jest wewnętrznie sprzeczna w zakresie, w jakim z jednej strony Komisja twierdzi w niej, że aż 40% rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej może należeć do konkurentów, którzy nie posiadając dostępu do informacji dotyczących interoperacyjności, są w stanie dostarczać produktów substytucyjnych, a z drugiej strony wskazuje ona, iż w przypadku braku takiego dostępu na rynku nie jest możliwa żadna konkurencja, a to ze względu na niezbędny charakter wspomnianych informacji.

453

Ponadto ACT podważa tezę Komisji, zgodnie z którą nie należy uwzględniać konkurencji ze strony „podmiotów o marginalnym znaczeniu”. Krytykuje ono także fakt, że Komisja oparła się na zwykłym „ryzyku” wyeliminowania konkurencji, i podkreśla, że pozycja zajmowana przez Linuksa na rynku nadal rośnie.

454

Komisja twierdzi, że rozpatrywana odmowa oznacza ryzyko wyeliminowania wszelkiej skutecznej konkurencji na rynku pochodnym systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej.

455

Na poparcie tego twierdzenia Komisja w pierwszym rzędzie podnosi, że dowody przeanalizowane w motywach 585–692 zaskarżonej decyzji wyraźnie wykazują, iż ryzyko to „z dużym prawdopodobieństwem może się urzeczywistnić w bliskiej przyszłości”. Odsyłając do motywu 700 zaskarżonej decyzji, wyjaśnia ona, że jeśli Microsoft będzie się nadal mogła zachowywać w niezmieniony sposób, istnieje poważne ryzyko, że produkty jej konkurentów staną się „niszowe” i nie będą w ogóle rentowne.

456

Komisja uważa, że sprawy, które doprowadziły do wydania powołanych powyżej w pkt 320 wyroków w sprawie Istituto Chemioterapico Italiano i Commercial Solvents przeciwko Komisji oraz w sprawie CBEM, dostarczają cennych wskazówek do oceny postępowania Microsoft w świetle art. 82 WE, nawet jeśli sprawy te nie dotyczą odmowy przyznania licencji odnoszącej się do praw własności intelektualnej. Utrzymuje ona w tym kontekście, że terminy „ryzyko”, „możliwość” i „prawdopodobieństwo”, używane przez Trybunał w orzecznictwie dotyczącym stanowiących nadużycie odmów dostarczenia informacji, mają takie samo znaczenie.

457

Komisja twierdzi, że większość argumentów Microsoft jest oparta na błędnym założeniu, zgodnie z którym do niej należy ustalenie, czy konkurencja już została wyeliminowania, lub co najmniej, że jej wyeliminowanie jest nieuchronne. Przypomina ona, że wykazała w zaskarżonej decyzji, iż „stopień interoperacyjności, jaki może być osiągnięty dzięki informacjom już ujawnionym przez Microsoft, jest niewystarczający, aby umożliwić konkurentom pozostanie na rynku w sposób zapewniający rentowność” (przypis na str. 712 zaskarżonej decyzji). Microsoft nie przedstawiła zaś dowodu, że ten wniosek jest dotknięty oczywistym błędem w ocenie.

458

Po drugie, Komisja zajmuje stanowisko w kwestii argumentów, jakie Microsoft opiera na faktach zaobserwowanych na rynku.

459

Wskazuje ona najpierw, że „ryzyko wyeliminowania wszelkiej konkurencji istniało już w 1998 r., podobnie jak istnieje obecnie”, a jedyną różnicą jest to, że „to wyeliminowanie konkurencji jest obecnie bardziej nieuchronne niż w 1998 r.”.

460

Następnie Komisja podważa wnioski, jakie Microsoft wyciąga ze sprawozdań Mercer, podnosząc, że wynika z nich, iż klienci wybierają Windows jako system operacyjny dla serwerów grupy roboczej z uwagi na „nienależną przewagę”, z jakiej korzysta Microsoft w zakresie interoperacyjności, pomimo faktu, że Windows „plasuje się za” innymi produktami w odniesieniu do wielu właściwości, do jakich klienci przywiązują wagę.

461

W odniesieniu do argumentu Microsoft opartego na wzroście udziału w rynku produktów Linux Komisja uważa, że nie jest on niczym poparty, i odsyła do motywów 506 i 632 zaskarżonej decyzji, w których zostało wyraźnie wykazane, że „wzrost udziału Linuksa w rynku w przeszłości był marginalny”. Dodaje, że z dwóch ostatnich sondaży przeprowadzonych przez Mercer wynika, iż Linux posiada tylko bardzo niewielki udział, rzędu 5%, w rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej.

462

W odniesieniu do przewidywań IDC Komisja powtarza, że są one przesadzone i opierają się na nieścisłych danych (zob. pkt 365 i 366 powyżej). Dodaje ona, iż w rzeczywistości z danych IDC wynika, że Microsoft szybko uzyskała pozycję dominującą na rozpatrywanym rynku, że nadal zwiększa ona swój udział w rynku i że konkuruje z coraz bardziej kurczącą się grupą coraz mniejszych podmiotów zajmujących ściśle określone nisze rynkowe.

463

Po trzecie, Komisja odrzuca zastrzeżenia, jakie Microsoft podnosi wobec jej definicji drugiego rynku produktu.

464

Komisja przypomina, że aby określić tę definicję, sporządziła najpierw „wykaz zasadniczych usług grupy roboczej, które ściśle odpowiadają szczególnym potrzebom klientów”. Chodzi tu o usługi o kluczowym znaczeniu, które klienci biorą pod uwagę przy zakupie systemu operacyjnego dla serwerów grupy roboczej. Komisja wyjaśnia, że oparła swą analizę na różnego rodzaju dowodach, w tym na informacjach zebranych w ramach badania rynku z 2003 r. (motywy 349–352 zaskarżonej decyzji), na „statystycznej korelacji” pomiędzy używaniem danego systemu operacyjnego w celu realizacji jednego z zasadniczych zadań grupy roboczej a jego używaniem w celu realizacji innych zasadniczych zadań (motyw 353 zaskarżonej decyzji), a także na dokonanym przez Microsoft opisie jej produktów oraz na stosowanych przez tę spółkę cenach tych produktów (motywy 359–382 zaskarżonej decyzji).

465

Komisja utrzymuje, że systemy operacyjne dla grupy roboczej są „optymalizowane” pod kątem dostarczania usług grupy roboczej i że sposób, w jaki dostarczają one tych usług, odgrywa decydującą rolę przy podejmowaniu decyzji o nabyciu tych systemów. Dodaje ona, że fakt, iż serwery grupy roboczej są czasami używane do uruchomienia aplikacji, nie prowadzi do ich „czasowego” wykluczenia z rynku lub „czasowego” włączenia do rynku serwerów przedsiębiorstwa, które są „optymalizowane” pod kątem zarządzania aplikacjami przedsiębiorstwa.

466

W odpowiedzi na argument Microsoft oparty na tym, iż jej systemy operacyjne Windows dla serwerów grupy roboczej mogą być używane w celu dostarczania usług proxy lub firewalla, Komisja, powołując się na motyw 58 zaskarżonej decyzji, wskazuje, że zadania te są wykonywane przez wyspecjalizowane „serwery krawędziowe”. Serwery te nie mogą zatem wywierać presji konkurencyjnej na Microsoft na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej.

467

W duplice Komisja podnosi najpierw, że terminologia, jakiej używa w celu opisania rynku produktu, nie ma znaczenia dla kwestii, czy prawidłowo zdefiniowała ten rynek. Wyrażenie „system operacyjny dla serwerów grupy roboczej” jest ponadto często używane w branży dla opisania „tego rodzaju produktów, których dotyczy [zaskarżona] decyzja”.

468

Następnie Komisja odrzuca zastrzeżenia, jakie Microsoft podnosi wobec wyjaśnień zawartych w odpowiedzi na skargę (zob. pkt 448 powyżej).

469

W tym względzie twierdzi ona, po pierwsze, że w przeciwieństwie do tego, co utrzymuje Microsoft, zarówno spółka, jak i jej konkurenci „fakturują klientom po różnych cenach ten sam system operacyjny w zależności od sposobu, w jaki będzie on używany”. Te ceny są bowiem zróżnicowane w zależności od liczby stacji roboczych, które mają dostęp do danego serwera. Komisja dodaje, że sprzedawcy systemów operacyjnych dla serwerów proponują kilka różnych edycji — po różnych cenach — systemów stanowiących część tej samej „rodziny”. Ogólnie rzecz ujmując, Komisja wskazuje, że „systemy operacyjne Windows dla serwerów są zbywane przez Microsoft klientom na podstawie umowy licencyjnej i [że] zasadniczo nie ma żadnego powodu, aby Microsoft nie mogła stosować zróżnicowanych cen w zależności od sposobu ich używania”.

470

Po drugie, Komisja podnosi, że twierdzenie Microsoft, zgodnie z którym systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej „poświęcają dużo więcej czasu na te zadania, które wchodzą w zakres grup roboczych, niż na zadania grupy roboczej”, opiera się na danych IDC, które zostały przetworzone za pomocą niewłaściwej metody.

471

Po trzecie, w odpowiedzi na twierdzenie Microsoft, jakoby „[k]oszt wprowadzenia zmiany był w wielu przypadkach zerowy”, Komisja odsyła do motywów 334–341 oraz 388–400 zaskarżonej decyzji, w których dowodzi ona braku substytucyjności podażowej zarówno w przypadku systemów operacyjnych dla stacji roboczych, jak i w przypadku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej.

472

Ponadto także w duplice Komisja podkreśla, że Microsoft nie podważa, iż interoperacyjność ze stacjami roboczymi — a w szczególności z tymi, które funkcjonują w systemie Windows — jest szczególnie ważna dla wykonywania zadań grupy roboczej przez system operacyjny dla serwerów. Komisja twierdzi, że odmowa przez Microsoft ujawnienia informacji dotyczących interoperacyjności znacznie narusza zdolność konkurentów Microsoft do zaspokojenia oczekiwań konsumentów w odniesieniu do wykonywania tych zadań i zmienia w związku z tym warunki konkurowania systemów operacyjnych dla serwerów sprzedawanych w celu wykonana tych zadań z systemami przeznaczonymi do wykonywania innych zadań. Według Komisji, „pozostaje to prawdą, nawet przy założeniu […], że tak w odniesieniu do Microsoft, jak i  do każdego z jej konkurentów wszystkie edycje ich systemów operacyjnych dla serwerów znajdujące się obecnie na rynku są także w stanie […] wykonywać zarówno zadania serwera grupy roboczej, jak i pewne zadania o »niskim stopniu zaawansowania technologicznego« (aplikacje, które są pozbawione kluczowego znaczenia, takie jak poczta elektroniczna itp.)”.

473

Komisja dodaje, iż „[j]eśli chodzi o podaż, to oczywiste jest, że gdy przyjmie się do celów niniejszej analizy [z jednej strony] istnienie po stronie klientów wymogów popytowych w odniesieniu do usług grupy roboczej (niepodważone przez Microsoft) i [z drugiej strony] własną hipotezę Microsoft, zgodnie z którą różne edycje systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej każdego producenta mają identyczne możliwości w zakresie zadań grupy roboczej, te same zakłócenia rynku, które powodują usunięcie konkurentów Microsoft ze sprzedaży systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej, przeszkodzą substytucji podażowej z powodu (ponownego) wejścia na rynek »bardziej zaawansowanych technologicznie« edycji »rodzin« tych samych systemów operacyjnych”.

474

Wreszcie Komisja odsyła do załącznika B.11 do odpowiedzi na skargę oraz załącznika D.12 do dupliki, w których komentuje uwagi zawarte odpowiednio w załączniku A.23 do skargi i załączniku C.12 do repliki.

475

Po czwarte, Komisja odrzuca zastrzeżenia Microsoft podniesione wobec metody, jaką zastosowała ona w celu obliczenia udziałów w rynku. Zauważa ona najpierw, że do celów jej oceny nie jest konieczne, aby Microsoft już uzyskała pozycję dominującą na rozpatrywanym rynku pochodnym za pośrednictwem nadużycia, które jest jej zarzucane, ponieważ istotne jest, aby istniało ryzyko, że konkurencja na tym rynku zostanie wyeliminowana. Wskazuje ona następnie, że wspomniana metoda umożliwia „sporządzenie wystarczająco wiarygodnego obrazu braku równowagi sił rynkowych na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej”. Ponadto Komisja uważa, że nie wzięła pod uwagę czasu poświęcanego na poszczególne zadania przez dany serwer, ale zbadała, w odniesieniu do przedsiębiorstw, które uczestniczyły w badaniu rynku z 2003 r. i odpowiedziały na drugi i trzeci sondaż przeprowadzony przez Mercer, jaka była proporcja zadań grupy roboczej wykonywanych przez serwery poszczególnych dostawców. Ani z tego badania rynku, ani z tych sondaży nie wynika, aby Microsoft posiadała udział w rynku niższy niż 60% w przypadku któregokolwiek z zadań grupy roboczej.

476

Komisja dodaje, że „stosowanie »filtrów« wskazanych przez Microsoft umożliwia wykorzystywane danych [IDC] jako przybliżonej wielkości sprzedaży edycji poszczególnych producentów oprogramowania, uznanych za systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej”. Wyjaśnia ona, że „w zakresie, w jakim własne wykluczające zachowanie Microsoft prowadzi do oddzielenia sprzedaży systemów operacyjnych dla serwerów nabywanych głównie w celu wykonywania zadań grupy roboczej od sprzedaży systemów nabywanych głównie w celu wykonywania innych zadań, zastosowanie filtru »obciążenia pracą« umożliwia wyrobienie sobie opinii o względnej sile Microsoft w zakresie sprzedaży przeznaczonej głównie na wykonanie tych pierwszych zadań”. W każdym razie nawet gdyby stosowany był tylko „filtr 25000 USD”, bez wprowadzania rozróżnienia w zależności od obciążenia pracą, udział Windows wynosiłby 65% w przypadku wielkości sprzedaży i 61% w przypadku wielkości obrotów (motyw 491 zaskarżonej decyzji).

477

SIIA podnosi, że w świetle niezbędnego charakteru informacji dotyczących interoperacyjności rozpatrywania odmowa może, ze względu na swe cechy charakterystyczne, wyeliminować konkurencję na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej. Podkreśla ono w szczególności, że udział Microsoft w tym rynku znacznie i szybko wzrósł w okresie, kiedy wprowadziła ona na rynek swój system operacyjny Windows 2000 Server. SIIA uważa także, że argumenty, jakie Microsoft opiera na rzekomym wzroście udziału produktów Linux w rynku, są bezzasadne.

478

FSFE twierdzi, że produkty Linux nie wywierają presji konkurencyjnej na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej.

479

Cztery kategorie argumentów, na jakie Microsoft się powołuje na poparcie swej tezy, zgodnie z którą w niniejszym przypadku nie zachodzi okoliczność dotycząca wyeliminowania konkurencji, zostaną zbadane przez Sąd w następującym porządku: po pierwsze, zbadana zostanie definicja rynku właściwego produktu; po drugie — metodologia zastosowana w celu obliczenia udziałów w rynku; po trzecie — mające zastosowanie kryterium; po czwarte — ocena danych rynkowych oraz sytuacji konkurencyjnej.

480

Argumenty, jakie Microsoft podnosi w odniesieniu do definicji rynku produktu, dotyczą drugiego z trzech określonych przez Komisję w zaskarżonej decyzji rynków (zob. pkt 23 oraz 25–27 zaskarżonej decyzji), czyli rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej. Komisja opisuje te systemy jako systemy operacyjne tworzone i wprowadzane na rynek w celu oferowania, w sposób zintegrowany, usług udostępniania plików i drukarek, a także zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników o stosunkowo ograniczonej liczbie stacji roboczych przyłączonych do sieci małych i średnich rozmiarów (motywy 53 i 345 zaskarżonej decyzji).

481

Microsoft uważa co do zasady, że Komisja zdefiniowała ten rynek za wąsko, obejmując nim tylko systemy operacyjne dla serwerów, które są używane do dostarczania usług wspomnianych w punkcie poprzednim, czyli usług zwanych usługami „grupy roboczej”. Celem, do jakiego dąży Microsoft, podważając definicję zastosowaną przez Komisję, jest co do zasady wykazanie, że rozwój rynku przebiega w sposób odmienny od tego, który został opisany w motywach 590–636 zaskarżonej decyzji, i nie przekłada się na eliminację wszelkiej konkurencji.

482

Należy podnieść na wstępie, że definicja rynku produktu, w zakresie w jakim pociąga ona za sobą konieczność dokonania przez Komisję złożonych ocen ekonomicznych, może być przedmiotem jedynie ograniczonej kontroli ze strony sądu wspólnotowego (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 6 lipca 2002 r. w sprawie T-342/99 Airtours przeciwko Komisji, Rec. str. II-2585, pkt 26). Ten ostatni nie może jednak powstrzymaćsię od kontroli dokonanej przez Komisję interpretacji danych o charakterze ekonomicznym. W tym względzie do niego należy sprawdzenie, czy Komisja oparła swą ocenę na ścisłych, wiarygodnych i spójnych dowodach, które stanowią zbiór istotnych danych, które należy uwzględnić w celu dokonania oceny złożonej sytuacji i które mogą stanowić poparcie dla wniosków wyciągniętych na ich podstawie (zob. podobnie ww. w pkt 89 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Tetra Laval, pkt 39).

483

Ponadto należy stwierdzić, że Microsoft zadowala się zasadniczo z jednej strony powtórzeniem argumentów, które przedstawiła już w toku postępowania administracyjnego i których Komisja wyraźnie nie przyjęła w zaskarżonej decyzji, nie wskazując, dlaczego ocena Komisji była błędna, i z drugiej strony ogólnym odesłaniem do dwóch sprawozdań zamieszczonych odpowiednio w załączniku A.23 do skargi oraz w załączniku C.12 do repliki. Ze względów przedstawionych w pkt 94–99 powyżej sprawozdania te zostaną uwzględnione przez Sąd tylko w takim zakresie, w jakim popierają lub uzupełniają one zarzuty lub argumenty wyraźnie przywołane przez Microsoft w treści pism procesowych.

484

W celu ustalenia podważanej definicji rynku produktu Komisja wzięła pod uwagę, po pierwsze, podażową substytucyjność produktów oraz, po drugie, tę substytucyjność ze strony podaży. Należy przypomnieć w tym względzie, że z komunikatu Komisji w sprawie definicji rynku właściwego do celów wspólnotowego prawa konkurencji (Dz.U. 1997, C 372, str. 5, pkt 7) wynika, że „właściwy rynek asortymentowy składa się z wszystkich tych produktów i/lub usług, które uważane są za zamienne lub za substytuty przez konsumenta ze względu na właściwości produktów, ich ceny i ich zamierzone stosowanie”. Należy również przypomnieć, że jak wskazano w pkt 20 tego komunikatu, substytucyjność podażowa może także być wzięta pod uwagę przy definiowaniu rynku właściwego w sytuacjach, w których ta substytucyjność prowadzi do skutków równoważnych ze skutkami substytucyjności popytowej w zakresie natychmiastowości i skuteczności. W tym celu dostawcy muszą mieć możliwość przestawienia swej produkcji na właściwe produkty, a także możliwość ich wprowadzenia na rynek w krótkim okresie, bez ponoszenia dodatkowych znacznych kosztów lub ryzyka, jako odpowiedź na małe, ale trwałe zmiany względnych cen.

485

Należy na wstępie podnieść, że określenie drugiego rynku w żaden sposób nie opiera się na koncepcji, iż istnieje osobna kategoria systemów operacyjnych dla serwerów wykonujących wyłącznie zadania udostępniania plików i drukarek oraz zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników. Wprost przeciwnie, wielokrotnie w zaskarżonej decyzji Komisja wyraźnie stwierdza, że systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej mogą także być używane do wykonywania innych zadań, a w szczególności mogą uruchamiać aplikacje, które są pozbawione kluczowego znaczenia (zob. w szczególności motywy 59, 355, 356 i 379 zaskarżonej decyzji). W motywie 59 zaskarżonej decyzji Komisja wyjaśnia, że aplikacjami, których znaczenie nie jest kluczowe, są aplikacje, których nieprawidłowe działanie „wpłynie negatywnie na pracę niektórych użytkowników, [ale] nie będzie jednak miało takiego wpływu na pracę organizacji jako całości”. W tym względzie Komisja powołuje się w szczególności na obsługę usług wewnętrznej poczty elektronicznej. Jak zostanie wyjaśnione w sposób bardziej szczegółowy poniżej, definicja zastosowana przez Komisję opiera się w rzeczywistości na stanowisku, zgodnie z którym zdolność systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej do dostarczania łącznie usług udostępniania plików i drukarek oraz zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników stanowi, bez uszczerbku dla innych zadań, jakie są one w stanie wykonywać, główną cechę tych systemów i zgodnie z którym systemy te są tworzone, wprowadzane na rynek, nabywane i używane w celu dostarczania tych usług.

486

W odniesieniu w pierwszym rzędzie do substytucyjności popytowej Komisja w motywie 387 zaskarżonej decyzji zawarła wniosek, że „nie istnieją produkty, które […] są w stanie wywierać na systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej taką presję konkurencyjną, aby mogły one być włączone do tego samego właściwego rynku produktu”.

487

Aby dojść to tego wniosku, Komisja, po pierwsze, stwierdziła, że z informacji zebranych w ramach badania rynku z 2003 r. wynika, iż serwery dla grupy roboczej wykonują wyodrębniony zespół zadań, które są ze sobą połączone i na które istnieje popyt ze strony konsumentów (motywy 348–358 zaskarżonej decyzji).

488

Sąd uważa, że twierdzenie to potwierdzają dowody zawarte w aktach sprawy i że Microsoft nie podnosi żadnego argumentu, który mógłby je podważyć.

489

Należy podnieść w tym względzie, że w żądaniu udzielenia informacji z dnia 4 czerwca 2003 r. Komisja zapytała organizacje, których ta kwestia dotyczy, czy istnieje w ich ramach specjalny rodzaj serwerów mających na celu dostarczanie usług udostępniania plików i drukarek oraz zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników (pierwsza część pytania nr 1). Na 85 organizacji, które odpowiedziały na to pytanie, 70 (czyli około 82,3%) udzieliło odpowiedzi twierdzącej.

490

Komisja także zapytała organizacje, czy uważają, że wspomniane usługi stanowią „zespół zadań serwera, które są »wykonywane wspólnie«” (druga część pytania nr 1). Na 83 organizacje, które odpowiedziały na to pytanie, 51 (czyli około 61,4%) potwierdziło to stanowisko.

491

Wyniki te tłumaczy głównie fakt, że wspomniane usługi stanowią usługi podstawowe, z których użytkownicy stacji roboczych korzystają w ich codziennej pracy. Na przykład podmiot I 06, uzasadniając swą twierdzącą odpowiedź na obydwie części wyżej wspomnianego pytania nr 1, uznaje serwery umożliwiające dostarczanie usług grupy roboczej za „serwery infrastrukturalne”, a wspomniane usługi za „standardowe usługi dla stacji roboczych”. Wskazuje w tym względzie, że „[k]ażdy użytkownik jest identyfikowany i uwierzytelniany; tworzy on i zmienia pliki, drukuje je, wymienia je i udostępnia”. Podobnie inne organizacje odwołują się do serwerów jako „dostawców usług infrastrukturalnych” (zob. odpowiedź podmiotów I 13 i I 30).

492

W tym względzie warto także podnieść, jak to czyni Komisja w motywie 352 zaskarżonej decyzji, że wiele organizacji uzasadnia swe odpowiedzi twierdzące na obydwie części wyżej wspomnianego pytania nr 1, podkreślając potrzebę „pojedynczego logowania się” użytkowników chcących mieć dostęp do zasobów sieci lub pojedynczego punktu zarządzania siecią (zob. w szczególności odpowiedzi podmiotów I 30, I 46-16, I 46-37 i spółki Inditex). Inne organizacje podnoszą względy związane z kosztami, wskazując w szczególności, że używanie tego samego systemu operacyjnego do dostarczania usług grupy roboczej umożliwia obniżenie kosztów zarządzania (zob. w szczególności odpowiedzi podmiotu I 49-19 i spółki Inditex).

493

Prawdą jest, że w opisie „zadań grupy roboczej” zawartym w żądaniu udzielenia informacji z dnia 4 czerwca 2003 r. Komisja także umieściła „obsług[ę] usług wewnętrznej poczty elektronicznej i służących współpracy oraz innych aplikacji, które są pozbawione kluczowego znaczenia”, a także że wiele zapytanych organizacji zaaprobowało objęcie tych usług tym opisem. Prawdą jest także, że w odpowiedzi na pytanie nr 2 tego samego żądania udzielenia informacji 62 organizacje na 85 (czyli około 72,9%) wskazały, iż cenią elastyczność oferowaną przez system operacyjny dla serwerów grupy roboczej, który poza usługami udostępniania plików i drukarek oraz zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników jest w stanie zaoferować aplikacje, które są pozbawione kluczowego znaczenia.

494

Jednakże nie można na podstawie tych tylko twierdzeń wyciągać wniosku, że Komisja za wąsko zdefiniowała drugi rynek produktu.

495

Po pierwsze bowiem, należy wprowadzić pewne rozróżnienia między tymi twierdzeniami. Należy zatem przypomnieć, że w odpowiedzi na pytanie nr 1 żądania udzielenia informacji z dnia 4 czerwca 2003 r. wiele zapytanych organizacji odpowiedziało, iż w ich ramach usługi wewnętrznej poczty elektronicznej lub służące współpracy są wykonywane na wyspecjalizowanych serwerach, i odróżniło te usługi od innych usług grupy roboczej przytoczonych przez Komisję (zob. w szczególności odpowiedzi podmiotów I 09-1, I 11, I 22, I 37, I 53, I 46-13, I 46-15, I 59 i I 72, a także spółek Danish Crown, Spardat i Stork Food & Dairy Systems). Na przykład podmiot I 37, stwierdzając, że zadania grupy roboczej zdefiniowane przez Komisję stanowią zespół powiązanych między sobą zadań serwera, wskazał, iż „[usługi] udostępniania plików i drukarek oraz zarządzania stacjami roboczymi są wykonywane razem”, podczas gdy „[usługi] wewnętrznej poczty elektronicznej [są wykonywane] przez inny zespół serwerów”. Podobnie podmiot I 46-15 wyjaśnił, że posiada „serwer, który dostarcza tylko usług udostępniania plików i drukarek oraz zarządzania stacjami roboczymi”.

496

Po drugie, jak wskazała Komisja w motywach 353 i 354 zaskarżonej decyzji i jak przypomina w swej odpowiedzi na jedno z pytań pisemnych postawionych przez Sąd, z badania rynku z 2003 r. wynika także, że gdy organizacje korzystają z danego systemu operacyjnego w celu dostarczania usług udostępniania plików lub drukarek, używają one zasadniczo tego samego systemu operacyjnego w celu dostarczania usług zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników. Należy w tym względzie podnieść, że Microsoft nie podważa twierdzeń zawartych w przypisach na str. 436 i 438 zaskarżonej decyzji i dotyczących „współczynników korelacji” obliczonych przez Komisję na podstawie odpowiedzi na zawarte w jej żądaniu udzielenia informacji z dnia 16 kwietnia 2003 r. pytanie nr 5. Komisja wyjaśnia w tych przypisach, że „współczynnik korelacji” pomiędzy częścią obciążenia pracą systemu NetWare lub systemu Windows przez jedną z usług grupy roboczej, czyli udostępniania plików, drukarek czy zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników, a częścią obciążenia pracą tego samego systemu przez inną z tych usług jest szczególnie wysoki. Dużo niższy jest natomiast „współczynnik korelacji” pomiędzy częścią obciążenia pracą systemu NetWare lub systemu Windows przez jedną z usług grupy roboczej a częścią obciążenia pracą tego samego systemu przez innego rodzaju usługi, w szczególności usługi wewnętrznej poczty elektronicznej lub innych aplikacji, które są pozbawione kluczowego znaczenia. Komisja dodaje, że te same twierdzenia można wywieść z niektórych wyników drugiego i trzeciego sondażu przeprowadzonego przez Mercer. Innymi słowy, z dowodów tych, niepodważonych przez Microsoft, wynika, że dużo częściej łączy się na tym samym serwerze usługi grupy roboczej przyjęte przez Komisję niż jedną z tych usług i usługę innego rodzaju.

497

Choć zaś prawdą jest, że użytkownicy przywiązują pewną wagę do możliwości używania systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej w celu wykonywania, oprócz usług grupy roboczej, niektórych zadań, które są pozbawione kluczowego znaczenia, pozostaje to bez wpływu na wniosek, zgodnie z którym istnieje odrębny popyt na systemy operacyjne dla serwerów dostarczające usług grupy roboczej. Skoro zaś zostało ustalone, że to te trzy rozpatrywane kategorie usług determinują wybór od strony popytowej, nie jest istotne, iż systemy operacyjne dla serwerów należące do rynku właściwego są w stanie wykonywać pewne dodatkowe zadania.

498

Należy dodać, że jak zostało wskazane w motywach 357, 358 i 628 zaskarżonej decyzji, oświadczenia klientów przedstawione przez Microsoft w toku postępowania administracyjnego potwierdzają zasadność analizy Komisji.

499

Z oświadczeń tych wynika bowiem, że choć z pewnością, jak to wielokrotnie podkreśliła Microsoft w swych pismach, organizacje posiadają często sieci informatyczne „heterogeniczne”, czyli takie, w których używa się systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej i dla stacji roboczych pochodzących od różnych producentów, używają one jednakże, w celu wykonywania różnych rodzajów zadań, różnych rodzajów serwerów. W szczególności ze wspomnianych oświadczeń wynika, że usługi grupy roboczej w rozumieniu przyjętym przez Komisję są zasadniczo dostarczane przez inne rodzaje serwerów niż te oferujące aplikacje o kluczowym znaczeniu. Tak więc z dokonanego przez te organizacje opisu środowiska informatycznego wynika, że zazwyczaj usługi grupy roboczej są dostarczane przez serwery o podstawowej jakości, na których zainstalowany jest system Windows lub NetWare, podczas gdy aplikacje o kluczowym znaczeniu funkcjonują na droższych i większych serwerach, na których zainstalowany jest system operacyjny UNIX, lub na głównych komputerach typu „mainframe”.

500

Na przykład duża grupa podmiotów prowadzących działalność w sektorach chemicznym i farmaceutycznym wskazuje, że aplikacje o kluczowym znaczeniu, jakich używają one do wypłaty płac swojemu personelowi oraz przeprowadzania wewnętrznych operacji bankowych, funkcjonują na głównych komputerach typu „mainframe”. Dodają one, że inne aplikacje o kluczowym znaczeniu, używane w szczególności do zarządzania administracyjnego i technicznego niektórymi działami, są oferowane przez serwery funkcjonujące w systemie UNIX. Natomiast zadania, które są pozbawione kluczowego znaczenia, a w szczególności zadania udostępniania plików i drukarek oraz zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników, są, w ramach tej grupy podmiotów, wykonywane przez osobne serwery, na których zainstalowane są głównie systemy operacyjne Windows. Podobnie duża linia lotnicza wyjaśnia, że aplikacje, których używa w szczególności do planowania lotów i wykonywania usług rezerwacji, obsługiwane są przez serwery funkcjonujące w systemie UNIX, podczas gdy aplikacje, które są pozbawione kluczowego znaczenia, obsługiwane są przez serwery funkcjonujące w systemie Windows. Innym stosownym przykładem jest przykład grupy bankowej, która wskazuje, że używa serwerów funkcjonujących w systemie UNIX w przypadku zasadniczych aplikacji finansowych, serwerów funkcjonujących w systemie Solaris — w przypadku innych aplikacji finansowych oraz aplikacji opracowywanych wewnątrz grupy bankowej, a serwerów funkcjonujących w systemie Windows NT — w przypadku obsługiwania „funkcji infrastrukturalnych, takich jak usługi domeny (w szczególności logowanie i uwierzytelnianie), a także usług z zakresu plików i drukowania”.

501

Należy podnieść, że jak zostało w szczególności wskazane w motywach 58 i 346 zaskarżonej decyzji, nie wszystkie serwery podstawowej jakości są używane do dostarczania usług grupy roboczej. Niektóre z tych serwerów są bowiem zainstalowane „na krawędzi” sieci i są przeznaczone do wykonywania zadań specjalnych, takich jak zadania serwera WWW, pamięci podręcznej WWW i firewalla.

502

Wreszcie argument Microsoft, zgodnie z którym z danych IDC wynika, że z wyjątkiem systemu NetWare spółki Novell systemy operacyjne, które Komisja uznaje za „systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej”, poświęcają dużo mniej czasu na wykonywanie zadań grupy roboczej niż na wykonywanie innych zadań, nie może być przyjęty. Argument ten oparty jest na danych IDC, z których wynika, że tylko 24% sprzedaży, we wszystkich przedziałach cenowych, serwerów, na których zainstalowany jest system operacyjny Windows, odnosi się do zadań „udostępniania plików”, „drukarek” i „zarządzania siecią” (zob. przypis na str. 93 repliki). Tymczasem jak wynika w szczególności z motywów 487 i 488 zaskarżonej decyzji i jak zostanie wyjaśnione bardziej szczegółowo w pkt 553 poniżej, metodologia zastosowana przez IDC w celu obliczenia udziałów w rynku obciążona jest pewnymi nieścisłościami. W każdym razie nawet jeśli należałoby stwierdzić, że wyżej wspomniane zadania odpowiadają usługom grupy roboczej, o których mowa w zaskarżonej decyzji, stosunek procentowy obliczony na podstawie danych IDC stanowi jedynie tę część sprzedaży przez Microsoft wszystkich wersji systemów operacyjnych dla serwerów, która odnosi się do rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej. W przeciwieństwie bowiem do tego, co twierdzi Microsoft, ta wyrażona w procentach wielkość nie ogranicza się do systemów operacyjnych dla grupy roboczej.

503

Po drugie, Komisja stwierdziła, opierając się w szczególności na dokonanym przez Microsoft opisie swych produktów, że systemy operacyjne dla serwerów są „optymalizowane” pod kątem zadań, jakie mają wykonywać (motywy 359–368 zaskarżonej decyzji).

504

Sąd uważa, że akta sprawy potwierdzają zasadność tego stwierdzenia.

505

W odniesieniu zatem do systemów operacyjnych dla serwerów gamy Windows 2000 z informacji opublikowanych przez Microsoft na jej stronie internetowej wynika, że są one wprowadzane na rynek w trzech różnych wersjach, czyli Windows 2000 Server, Windows 2000 Advanced Server i Windows 2000 Datacenter Server, oraz że każda z tych wersji jest przeznaczona do zaspokojenia szczególnego, uwarunkowanego rodzajem zadań popytu ze strony użytkowników.

506

Microsoft opisuje Windows 2000 Server jako wersję systemów operacyjnych dla serwerów Windows 2000 o „podstawowej jakości” i jako „rozwiązanie dostosowane do serwerów grupy roboczej w zakresie zadań udostępniania plików, drukarek i komunikacji” (motyw 361 zaskarżonej decyzji). Spółka ta wyjaśnia, że Windows 2000 Server „może służyć za podstawę dla od jednego do czterech procesorów i aż do czterech [gigabajtów (GB)]” (motyw 346 zaskarżonej decyzji).

507

Microsoft przedstawia Windows 2000 Advanced Server jako „system operacyjny idealny dla najważniejszych aplikacji biznesowych i tych służących obsłudze handlu elektronicznego, które wiążą się z większym obciążeniem pracą i przeprowadzaniem procesów o wysokim priorytecie” (motyw 362 zaskarżonej decyzji). Spółka ta wyjaśnia, że Windows 2000 Advanced Server nie tylko zawiera wszystkie funkcje oferowane przez Windows 2000 Server, ale ponadto posiada „właściwości dodatkowe w zakresie możliwości poszerzenia i niezawodności, takie jak »clustering«, mające na celu zapewnienie funkcjonowania aplikacji o kluczowym znaczeniu w najbardziej wymagających przypadkach” (motyw 362 zaskarżonej decyzji). Microsoft wskazuje także, że Windows 2000 Advanced Server „może służyć za podstawę dla od jednego do ośmiu procesorów i aż do ośmiu GB” (motyw 364 zaskarżonej decyzji).

508

Wreszcie Microsoft przedstawia Windows 2000 Datacenter Server jako system oferujący „maksymalną niezawodność i dostępność” i stanowiący „system operacyjny idealny dla uruchamiania na nim baz danych o kluczowym znaczeniu i oprogramowania do planowania zasobów przedsiębiorstwa” (motyw 363 zaskarżonej decyzji). Spółka ta wyjaśnia, że Windows 2000 Datacenter Server „jest przeznaczony dla przedsiębiorstw, które potrzebują bardziej zaawansowanych technologicznie i niezawodnych sterowników i oprogramowania”, i że „może on służyć za podstawę dla od jednego do 32 procesorów i aż do 64 GB” (motyw 363 i 364 zaskarżonej decyzji).

509

Należy stwierdzić, że Microsoft w podobny sposób przedstawia różne wersje systemów operacyjnych dla serwerów gamy, która zastąpiła gamę Windows 2000, czyli Windows Server 2003 Standard Edition, Windows Server 2003 Enterprise Edition, Windows Server 2003 Datacenter Edition i Windows Server 2003 Web Edition.

510

Tak więc Windows Server 2003 Standard Edition został opisany przez Microsoft jako „system operacyjny sieci wielozadaniowej idealny dla zaspokajania bieżących potrzeb organizacji wszelkich rozmiarów, ale w szczególności małych przedsiębiorstw i grup roboczych” i jako „[umożliwiający] inteligentne udostępnianie plików i drukarek [oraz oferujący] nawiązanie zabezpieczonej łączności internetowej, wdrażanie scentralizowanego zarządzania stacjami roboczymi, a także rozwiązań WWW umożliwiających połączenie pracowników, partnerów i klientów” (motyw 365 zaskarżonej decyzji).

511

W odniesieniu do Windows Server 2003 Enterprise Edition Microsoft wyjaśnia, że system ten oferuje, oprócz funkcji istniejących w Windows Server 2003 Standard Edition, „charakterystyki niezawodności wymagane dla mających kluczowe znaczenie aplikacji przedsiębiorstwa” (motyw 366 zaskarżonej decyzji).

512

W odniesieniu do Windows Server 2003 Datacenter Edition Microsoft wskazuje, że ten system operacyjny „został stworzony z myślą o mających kluczowe znaczenie aplikacjach wymagających najwyższego poziomu zdolności do rozbudowy, dostępności i niezawodności” (motyw 366 zaskarżonej decyzji).

513

Wreszcie Windows Server 2003 Web Edition został opisany przez Microsoft jako „przeznaczony do tworzenia i przechowywania (hostingu) aplikacji, stron i usług WWW” i jako „stworzony specjalnie z myślą o dedykowanych usługach WWW” (motyw 367 zaskarżonej decyzji). Microsoft podkreśla, że system ten „może byćużywany tylko w celu zamieszczania stron WWW, adresów WWW, aplikacji WWW i usług WWW” (motyw 367 zaskarżonej decyzji).

514

Z powyższego wynika zatem, że sama Microsoft przedstawia różne wersje swych systemów operacyjnych dla serwerów jako mające na celu zaspokajanie odrębnych, w kategoriach zadań, rodzajów potrzeb użytkowników. Z tych przedstawionych przez Microsoft elementów stanu faktycznego wynika także, że te różne wersje nie są przeznaczone do funkcjonowania na tym samym sprzęcie informatycznym.

515

Ponadto należy podnieść, że produkty innych twórców systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej są także „optymalizowane” pod kątem dostarczania usług grupy roboczej. Jest tak w szczególności w przypadku produktów przedsiębiorstwa Red Hat, którego systemy operacyjne Red Hat Enterprise Linux ES i Red Hat Enterprise Linux AS są wyraźnie przeznaczone do zaspokajania odrębnych rodzajów potrzeb użytkowników. Jak zatem wskazuje Komisja w przypisie na str. 463 zaskarżonej decyzji, przedsiębiorstwo to opisuje na swej stronie internetowej system Red Hat Enterprise Linux ES jako „doskonale dostosowany do usług sieci, plików, drukowania, poczty elektronicznej i do serwera WWW, a także do standardowych lub dedykowanych aplikacji biznesowych”. Natomiast system Red Hat Enterprise Linux AS Red Hat przedstawia jako system przeznaczony dla „systemów zaawansowanych technologicznie i o kluczowym znaczeniu” i jako „optymalne rozwiązanie dla wielkich serwerów departamentalnych i serwerów centrów danych”. Jest to zgodne z twierdzeniem, zgodnie z którym systemy operacyjne, które są zainstalowane na zaawansowanych technologicznie serwerach, są przeznaczone do wykonywania zadań o kluczowym znaczeniu i powinny w związku z tym być najbardziej niezawodne i posiadać więcej funkcji niż systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej (motywy 57 i 346 zaskarżonej decyzji).

516

Po trzecie, Komisja oparła się na „strategii Microsoft w zakresie cen”, a w szczególności na fakcie, że Microsoft fakturuje po różnych cenach poszczególne wersje swych systemów operacyjnych dla serwerów (motywy 369–382 zaskarżonej decyzji).

517

W tym względzie należy najpierw podnieść, że z informacji zamieszczonych w motywach 370–373 zaskarżonej decyzji i niepodważonych przez Microsoft wynika, iż pomiędzy poszczególnymi wersjami systemów operacyjnych dla serwerów Microsoft istnieją znaczne różnice cen zarówno w przypadku gamy Windows 2000 Server, jak i gamy Windows Server 2003.

518

Na podstawie 25 licencji dostępowych lub „Client Access Licenses (CAL)” stwierdzić zatem należy, że cena sprzedaży systemu Windows 2000 Advanced Server jest 2,22 razy wyższa od ceny Windows 2000 Server. W odniesieniu do systemu Windows 2000 Datacenter Server jego cena sprzedaży jest 5,55 razy wyższa od ceny systemu Windows 2000 Server (na podstawie 25 CAL).

519

Podobnie na podstawie 25 CAL stwierdzić należy, że cena sprzedaży systemu Windows Server 2003 Enterprise Edition jest 2,22 razy wyższa od ceny sprzedaży systemu Windows Server 2003 Standard Edition. Cena sprzedaży systemu Windows Server 2003 Datacenter Edition jest 5,55 razy wyższa od ceny sprzedaży systemu Windows Server 2003 Standard Edition (na podstawie 25 CAL). W odniesieniu do systemu Windows Server 2003 Web Edition, który może być używany tylko do wykonywania niektórych określonych zadań (zob. pkt 513 powyżej), jest on sprzedawany po cenie znacznie niższej od ceny systemu Windows Server 2003 Standard Edition.

520

Następnie należy podkreślić, że w przeciwieństwie do tego, co wydaje się sugerować Microsoft (zob. pkt 446 powyżej), Komisja wniosku, iż wspomniane wersje należą do odrębnych rynków produktu, nie wywodzi z samego tylko faktu, że Microsoft fakturuje różne wersje swego systemu operacyjnego dla serwerów po różnych cenach. W odniesieniu do substytucyjności popytowej Komisja uwzględnia nie tylko ten element, ale także i przede wszystkim fakt, że każda z tych różnych wersji jest przeznaczona do spełniania szczególnego rodzaju zapotrzebowania użytkowników.

521

Ponadto Microsoft nie może opierać się na fakcie, że „droższe” wersje jej produktów gamy Windows Server 2003, czyli systemy Windows Server 2003 Enterprise Edition i Windows Server 2003 Datacenter Edition, umożliwiają wykonywanie takich samych zadań grupy roboczej jak system Windows Server 2003 Standard Edition. Choć bowiem jest to prawda, niemniej jednak dwa pierwsze systemy są przeznaczone do zaspokajania innych rodzajów potrzeb niż ten trzeci system i jest mało prawdopodobne, aby użytkownik zainteresowany tylko usługami grupy roboczej nabył w tym celu system znacznie droższy od systemu Windows Server 2003 Standard Edition.

522

Jak słusznie podnosi Komisja w motywie 376 zaskarżonej decyzji, sama Microsoft podziela tę opinię, ponieważ w swej dokumentacji handlowej, odnosząc się do systemów gamy Windows 2000 Server, wskazuje:

„[T]rzy produkty należące do tej rodziny — Windows 2000 Server, [Windows 2000] Advanced Server i [Windows 2000] Datacenter Server — umożliwiają Państwu dostosowanie wielkości inwestycji w taki sposób, aby uzyskać poziom dostępności systemu stosowny do przeprowadzanych przez Państwa różnych operacji handlowych, bez konieczności przepłacania za operacje, które nie wymagają maksymalnego nieprzerwanego czasu pracy”.

523

W tym samym kontekście Microsoft nie może także opierać się na fakcie, że system operacyjny Windows Server 2003 Standard Edition umożliwia również wykonywanie zadań innych niż zadania grupy roboczej. Argument ten nie uwzględnia bowiem faktu, że Microsoft fakturuje ten system operacyjny po różnych cenach, w zależności od tego, czy jest przeznaczony do używania do dostarczania usług grupy roboczej, czy też innych rodzajów usług. Jak wyjaśniono w motywach 84 i 380 zaskarżonej decyzji, ceny określone przez Microsoft dla systemu operacyjnego Windows Server 2003 Standard Edition obejmują opłatę naliczaną od każdego serwera, na którym jest zainstalowany, oraz opłatę (CAL) naliczaną od każdej stacji roboczej, której ten serwer dostarcza usługi grupy roboczej. Użytkownik nie musi natomiast nabywać CAL, jeśli zamierza używać tego systemu operacyjnego do wykonywania zadań „nieuwierzytelnionych”, takich jak zadania firewalla, proxy lub pamięci podręcznej. Wnioski te wskazują ponadto na to, że twierdzenie Microsoft, zgodnie z którym „dostawcy nie fakturują tej samej edycji systemu operacyjnego dla serwerów różnym osobom po różnych cenach w zależności od sposobu, w jaki będą go one używać”, jest nieprawdziwe.

524

Wreszcie, po czwarte, Komisja podniosła, że systemy operacyjne dla serwerów inne niż systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej nie muszą współpracować ze stacjami roboczymi w ramach organizacji w tak samo pełnym zakresie, jak te ostatnie systemy (motywy 346 i 383–386 zaskarżonej decyzji).

525

W tym względzie należy zauważyć, że już w pkt 385 powyżej zostało stwierdzone, iż Komisja słusznie dokonała takiej oceny. W każdym razie ocena Microsoft nie podważa tej oceny.

526

Z powyższych rozważań wynika, że Microsoft nie wykazała, iż wniosek Komisji, zgodnie z którym nie istnieje produkt, który od strony popytowej jest w stanie wywrzeć na systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej taką presję konkurencyjną, aby mogły zostać one włączone do tego samego rynku właściwego produktu (motyw 387 zaskarżonej decyzji), jest w oczywisty sposób błędny.

527

W odniesieniu w drugim rzędzie do substytucyjności podażowej należy stwierdzić, że kwestia ta została przeanalizowana przez Komisję w motywach 388–400 zaskarżonej decyzji.

528

Komisja stoi w tym względzie na stanowisku, że „inni twórcy systemów operacyjnych, w tym w szczególności twórcy systemów operacyjnych dla serwerów, nie są w stanie przestawić swych zasobów produkcyjnych i dystrybucyjnych na systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej bez jednoczesnego poniesienia znacznych dodatkowych kosztów i ryzyka oraz w terminie wystarczająco krótkim, aby względy związane z substytucyjnością podażową mogły mieć znaczenie dla niniejszej sprawy” (motyw 399 zaskarżonej decyzji). Komisja odrzuca w szczególności tezę przedstawioną przez Microsoft w odpowiedzi z dnia 16 listopada 2001 r. na drugie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, zgodnie z którą istnieje „praktycznie natychmiastowa substytucyjność podażowa” w tym znaczeniu, że wystarczyłoby „dezaktywować bardziej złożone funkcje” zawarte w systemach operacyjnych dla zaawansowanych technologicznie serwerów wysokiej jakości, aby uzyskać produkt porównywalny z systemem operacyjnym dla serwerów grupy roboczej.

529

Należy stwierdzić, że w treści swych pism procesowych Microsoft nie podnosi żadnego konkretnego argumentu, który mógłby podważyć analizę dokonaną przez Komisję w wyżej wspomnianych motywach zaskarżonej decyzji. W replice spółka ta ogranicza się do stwierdzenia w sposób ogólny, że „[k]oszt wprowadzenia zmian byłby w wielu przypadkach zerowy”, a „niewielki w innych”, nie wyjaśniając nawet, czy zamierza w ten sposób podważyć twierdzenia Komisji dotyczące braku substytucyjności podażowej.

530

W tych okolicznościach należy stwierdzić, że Microsoft nie wykazała, iż Komisja w błędny sposób doszła do wniosku, że w niniejszym przypadku nie zachodzi substytucyjność podażowa.

531

Z powyższego należy wyciągnąć wniosek, że Komisja słusznie zdefiniowała drugi rynek produktu jako rynek systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej.

532

Tego ostatniego wniosku nie może podważyć argument Microsoft, zgodnie z którym „[n]ikt w branży nie używa wyrażenia »serwer grupy roboczej« w znaczeniu użytym przez Komisję w celu zdefiniowania [właściwego rynku produktu]”. Z jednej strony bowiem, jak słusznie podkreśla Komisja, terminologia, jaką wykorzystuje ona w celu określenia rynku, jest pozbawiona znaczenia dla ustalenia, czy prawidłowo go zdefiniowała. Z drugiej strony argument Microsoft nie ma w żadnym razie oparcia w okolicznościach faktycznych, ponieważ z akt sprawy wynika, że wyrażenia „serwer grupy roboczej” i „system operacyjny dla serwerów grupy roboczej” są używane w branży w celu opisania produktów tego rodzaju, o których mowa w zaskarżonej decyzji. W swej złożonej do Komisji skardze z dnia 10 grudnia 1998 r. Sun wyjaśnia zaś wyraźnie, że odnosi się ona do postępowania Microsoft „w sektorze systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej”. Podobnie należy przypomnieć, że sama Microsoft w dokumentacji handlowej przedstawia swój system operacyjny Windows 2000 Server jako „rozwiązanie dostosowane do serwerów grupy roboczej w przypadku zadań z zakresu plików, drukowania i komunikacji” (zob. pkt 506 powyżej).

533

Microsoft zarzuca Komisji, że ta zastosowała w celu obliczenia udziałów poszczególnych podmiotów w drugim rynku produktu niewłaściwą metodę. Spółka ta twierdzi w szczególności, że metodologia ta nie dostarcza żadnej „istotnej informacji w odniesieniu do pozycji dominującej”.

534

Sąd uważa, że ze względów, które zostaną wyjaśnione poniżej, Microsoft nie wykazała, iż metodologia zastosowana przez Komisję jest obciążona oczywistym błędem w ocenie.

535

W motywach 473–490 zaskarżonej decyzji Komisja zamieszcza szczegółowe wyjaśnienia dotyczące tej metodologii.

536

Komisja wskazuje najpierw, że w celu dokonania oceny pozycji poszczególnych podmiotów na rynku wykorzystuje ona dwie kategorie „wartości wskaźnikowych” (proxies), czyli z jednej strony dane szacunkowe opracowane przez IDC na podstawie przedziałów cenowych sprzętu, a także na podstawie podziału na poszczególne zadania wykonywane przez serwery, oraz z drugiej strony dane szacunkowe udziałów w rynku oparte na wynikach badania rynku z 2003 r. oraz przeprowadzonych przez Mercer drugiego i trzeciego sondażu (motyw 473 zaskarżonej decyzji).

537

Należy najpierw podnieść, że z całości stwierdzeń zamieszczonych w poprzednim punkcie wynika, iż zarzut Microsoft, zgodnie z którym Komisja uwzględniła przy obliczaniu udziałów w rynku tylko czas poświęcany przez systemy operacyjne dla serwerów na wykonywanie zadań grupy roboczej i wielkość sprzedaży systemów operacyjnych dla serwerów kosztujących mniej niż 25000 USD, jest oczywiście nieprawdziwy. Microsoft nie wspomniała, że Komisja wzięła pod uwagę także dane pochodzące z innych źródeł niż IDC. Jak zostanie wskazane w pkt 556 poniżej, udziały w rynku, które zostały ustalone na podstawie tych ostatnich danych, odpowiadają co do zasady udziałom określonym na podstawie danych IDC.

538

Następnie Komisja stwierdza, że oceny wielkości udziałów w rynku należy dokonać przy uwzględnieniu zarówno liczby sprzedanych jednostek, jak i obrotów osiągniętych dzięki sprzedaży oprogramowania wraz ze sprzętem (motywy 474–477 zaskarżonej decyzji).

539

Wreszcie w odniesieniu do danych IDC Komisja uważa za konieczne dostosowanie ich przy zastosowaniu dwóch „filtrów” (motywy 478–489 zaskarżonej decyzji). Z jednej strony uwzględnia ona tylko serwery, których cena sprzedaży jest niższa od25000 USD lub 25000 EUR, ponieważ w tym czasie, jak wynika z przypisu na str. 6 zaskarżonej decyzji, jedno euro odpowiadało około jednemu dolarowi. Z drugiej strony uwzględnia ona tylko niektóre kategorie zadań określonych przez IDC.

540

Zarzut Microsoft dotyczy właśnie zastosowania tych dwóch filtrów.

541

W odniesieniu do pierwszego filtru Microsoft ogranicza się w treści repliki do podważenia w sposób ogólny jego stosowności dla niniejszej sprawy. W załączniku C.12 do repliki wyjaśnia nieco swą argumentację, z jednej strony twierdząc, że badanie rynku z 2003 r. — którego niektóre wyniki zostały wykorzystane przez Komisję w celu uzasadnienia zastosowania tegoż filtru — dotyczy „zachowania szczególnej grupy klientów”, i z drugiej strony krytykując fakt, że Komisja uwzględnia cenę sprzedaży serwerów, a nie cenę systemów operacyjnych. W odniesieniu do tej ostatniej kwestii spółka ta podnosi, że ten sam system operacyjny dla serwerów grupy roboczej może funkcjonować na serwerach o bardzo różnych cenach, a w szczególności na serwerach kosztujących więcej niż 25000 USD.

542

Argumentów tych nie można przyjąć.

543

W pierwszej kolejności bowiem podmioty, którym Komisja zadała pytania w ramach badania rynku z 2003 r., nie stanowią „szczególnej grupy klientów”. Jak zostało wskazane w motywie 8 zaskarżonej decyzji, podmiotami tymi są spółki wybrane losowo przez Komisję, posiadające siedziby w różnych państwach członkowskich, o różnych rozmiarach i prowadzące działalność w różnych sektorach gospodarki.

544

Następnie należy podnieść, że jak wyjaśniła Komisja w odpowiedzi na jedno z pytań pisemnych Sądu, granica cenowa 25000 USD lub 25000 EUR odnosi się do „całkowitego kosztu systemu (czyli sprzętu i oprogramowania)”. Sąd uważa, że przy obliczaniu udziałów podmiotów w rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej Komisja słusznie uwzględniła cenę sprzętu wraz z oprogramowaniem. Jak bowiem stwierdzono w motywach 69 i 474 zaskarżonej decyzji, wielu dostawców, w tym Sun i większość dostawców produktów UNIX, opracowuje i wprowadza na rynek jednocześnie systemy operacyjne dla serwerów i sprzęt. Należy stwierdzić ponadto, że w toku postępowania administracyjnego sama Microsoft zalecała podejście przyjęte przez Komisję (zob. motyw 476 zaskarżonej decyzji).

545

Wreszcie należy stwierdzić, że Komisja słusznie zastosowała granicę cenową 25000 USD lub 25000 EUR, która jest kwotą odpowiadającą maksymalnej cenie sprzedaży serwerów należących do pierwszej z trzech kategorii serwerów, w oparciu o które IDC dzieli rynek na potrzeby swej analizy (motyw 480 zaskarżonej decyzji). Z wyników badania rynku z 2003 r. wynika bowiem, że systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej funkcjonują co do zasady na względnie tanich serwerach, w przeciwieństwie do aplikacji o kluczowym znaczeniu, które są uruchamiane przez serwery zaawansowane technologicznie.

546

W ramach tego badania Komisja w szczególności zaś zwróciła się do objętych nim organizacji, aby wyjaśniły, jaka jest cena, którą są one w stanie zapłacić za serwer grupy roboczej (pytanie nr 3 żądania udzielenia informacji z dnia 4 czerwca 2003 r.). Na 85 organizacji, które odpowiedziały na to pytanie, 83 (czyli około 97,6%) wskazało, że nie zapłaciłyby kwoty wyższej od 25000 EUR.

547

Podobnie w żądaniu udzielenia informacji z dnia 16 kwietnia 2003 r. Komisja zadała organizacjom pewne pytania dotyczące ich dokonanych i planowanych zakupów serwerów przeznaczonych do dostarczania usług z zakresu plików i drukowania (pytania nr 8 i 9). Z odpowiedzi na te pytania wynika, że na 8236 serwerów zakupionych w tym celu przez te organizacje 8001 (czyli około 97,1%) kosztowało poniżej 25000 EUR i że na 2695 planowanych zakupów takich serwerów 2683 (czyli około 99,6%) kosztowało poniżej 25000 EUR (motyw 479 zaskarżonej decyzji).

548

W odniesieniu do drugiego filtru Microsoft ogranicza się w treści repliki do stwierdzenia, że jego zastosowanie prowadzi do absurdalnego skutku polegającego na tym, że „jeden i ten sam system operacyjny jest uznawany jednocześnie za należący do danego rynku lub za znajdujący się poza nim, w zależności od zadań, jakie wykonuje w danym momencie”. W załączniku C.12 do repliki spółka ta dodaje, że „znaczna część sprzedaży (sztucznie) wykluczonej z rynku [przy zastosowaniu tego filtru] odpowiada prawie z pewnością sprzedaży edycji [systemów operacyjnych dla serwerów], które wchodzą w zakres rynku proponowanego przez Komisję [czyli rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej]”.

549

Argumenty te także nie mogą zostać przyjęte.

550

Należy bowiem stwierdzić, że Komisja nie tylko w pełni słusznie zastosowała ten drugi filtr, ale także że Microsoft w dużej mierze wyolbrzymia konsekwencje jego zastosowania.

551

W tym względzie należy przypomnieć przyczynę, dla której Komisja uznała zastosowanie wspomnianego filtru za konieczne. Jak wynika z motywu 482 zaskarżonej decyzji, przyczyną jego zastosowania było to, że nie wszystkie systemy operacyjne, które są zainstalowane na serwerach kosztujących mniej niż 25000 USD lub 25000 EUR, są systemami dostarczającymi usług grupy roboczej. W szczególności niektóre z tych systemów są przeznaczone wyłącznie do wykonywania wyspecjalizowanych zadań, umieszczonych poza sieciami grupy roboczej lub na ich krawędzi, takich jak usługi WWW i firewalla. Ma to na przykład miejsce w przypadku systemu Windows Server 2003 Web Edition, którego warunki licencji zakazują używania go do dostarczania usług grupy roboczej i który jest zazwyczaj zainstalowany na serwerach o cenie niższej niż 25000 USD lub 25000 EUR.

552

Komisja słusznie zatem stwierdziła, że należy potraktować dane IDC dotyczące sprzedaży serwerów kosztujących mniej niż 25000 USD lub 25000 EUR jako względne, biorąc także pod uwagę różny rodzaj wykonywanych przez te serwery zadań (motyw 483 zaskarżonej decyzji). W tym celu wykorzystała ona dane IDC zawarte w bazie danych zwanej „IDC Server Workloads 2003 Model”. Chodzi o dane zebrane u konsumentów, do których IDC zwróciła się o wyjaśnienie zadań (lub „obciążenia pracą”) wykonywanych przez serwery, których używają oni w ich organizacji. Jak już zostało przedstawione w pkt 431 powyżej, IDC określiła osiem głównych kategorii zadań i wyodrębniła w ich ramach wiele podkategorii. Komisja przyjęła podkategorie zwane „udostępnianie plików i drukarek” i „zarządzanie siecią”, które były najbliższe usługom „udostępniania plików i drukarek” oraz „zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników”, o których mowa w zaskarżonej decyzji (motyw 486 zaskarżonej decyzji).

553

Z pewnością zadania należące do dwóch wyżej wspomnianych podkategorii nie odpowiadają w pełni usługom stanowiącym rynek systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej. Komisja miała zresztą pełną tego świadomość, jak wynika z przykładów, które podaje w motywach 487 i 488 zaskarżonej decyzji i które wskazują w szczególności na to, że niektóre zadania wykonywane na zaawansowanych technologicznie serwerach mogą być włączone do jednej lub drugiej z tych podkategorii, podczas gdy nie ulega wątpliwości, że nie stanowią one zadań grupy roboczej.

554

Jednak to właśnie połączenie tych dwóch krytykowanych przez Microsoft filtrów umożliwia zmniejszenie tego problemu zgodności pomiędzy zadaniami zdefiniowanymi przez IDC i zadaniami przyjętymi przez Komisję.

555

W każdym razie należy stwierdzić, że udziały w rynku uzyskane po zastosowaniu tylko pierwszego filtru nie różnią się znacznie od tych uzyskanych po zastosowaniu obydwóch filtrów łącznie. W odniesieniu do udziału w rynku Microsoft w 2002 r. obliczonego na podstawie wszystkich serwerów sprzedanych po cenie niższej od 25000 USD wynosi on zatem 64,9% w kategoriach sprzedanych jednostek i 61% w kategoriach wielkości obrotów (motyw 491 zaskarżonej decyzji). Uwzględniając w odniesieniu do tych samych serwerów tylko podkategorie „udostępnianie plików i drukarek” oraz „zarządzanie siecią”, udziały w rynku Microsoft są następujące: 66,4% w kategoriach sprzedanych jednostek (65,7% w kategoriach wielkości obrotów) w odniesieniu do pierwszej podkategorii oraz 66,7% w kategoriach sprzedanych jednostek (65,2% w kategoriach wielkości obrotów) w odniesieniu do drugiej podkategorii (motyw 493 zaskarżonej decyzji).

556

Ogólnie rzecz ujmując, jak zostało stwierdzone w motywie 473 zaskarżonej decyzji, wyrażone w procentach wielkości uzyskane dzięki wykorzystaniu danych IDC, po zastosowaniu łącznie dwóch filtrów, odpowiadają w przybliżeniu wyrażonym w procentach wielkościom uzyskanym na podstawie wyników badań rynku z 2003 r. oraz drugiego i trzeciego sondażu przeprowadzonego przez Mercer (zob. na przykład motywy 495, 497 i 498 zaskarżonej decyzji). Należy podkreślić w tym kontekście, że Komisja za każdym razem traktowała te dane w bardzo ostrożny sposób. W odniesieniu do Microsoft przyjęła ona zatem najmniejszy udział w rynku, czyli „co najmniej 60%” (motyw 499 zaskarżonej decyzji).

557

Z powyższego należy wnioskować, że Microsoft nie wykazała, iż metodologia zastosowania przez Komisję w celu obliczenia udziałów w rynku jest obciążona oczywistym błędem w ocenie, ani w konsekwencji iż dane szacunkowe dotyczące udziałów w rynku zawarte w motywach 491–513 zaskarżonej decyzji powinny być uznane za w oczywisty sposób błędne.

558

Należy dodać, że Komisja, aby stwierdzić, iż Microsoft zajmowała pozycję dominującą na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej, nie oparła się wyłącznie na jej udziałach w tym rynku. Uwzględniła ona bowiem także fakt, że istnieją bariery utrudniające wejście na ten rynek (motywy 515–525 zaskarżonej decyzji), spowodowane w szczególności efektami sieciowymi i przeszkodami dla interoperacyjności, a także ścisłymi powiązaniami handlowymi i technologicznymi pomiędzy wspomnianym rynkiem a rynkiem systemów operacyjnych dla stacji roboczych (motywy 526–540 zaskarżonej decyzji).

559

Wreszcie należy przypomnieć, że w odniesieniu do rozpatrywanej stanowiącej nadużycie odmowy Komisja zarzuca Microsoft w zaskarżonej decyzji wykorzystanie, poprzez zastosowanie „efektu dźwigni” (leveraging), pozycji quasi-monopolistycznej, jaką zajmowała ona na rynku systemów operacyjnych dominującej dla stacji roboczych, w celu wywarcia wpływu na rynek systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej (motywy 533, 538, 539, 764–778, 1063, 1065 i 1069). Innymi słowy, podstawę stanowiącego nadużycie postępowania zarzucanego Microsoft stanowi pozycja dominująca, jaką zajmuje ona na pierwszym rynku produktu (motywy 567 i 787 zaskarżonej decyzji). Fakt, że Komisja niesłusznie oceniła, iż Microsoft znajduje się w pozycji dominującej na drugim rynku (zob. w szczególności motywy 491–541, 781 i 788 zaskarżonej decyzji), nie może sam z siebie doprowadzić do wyciągnięcia wniosku, że błędnie stwierdziła ona nadużycie przez Microsoft pozycji dominującej.

560

W zaskarżonej decyzji Komisja zbadała, czy z rozpatrywaną odmową wiąże się „ryzyko” wyeliminowania konkurencji na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej (motywy 585, 589, 610, 622, 626, 631, 636, 653, 691, 692, 712, 725, 781, 992 i 1070). Microsoft uważa, że kryterium to nie jest wystarczająco ścisłe, a orzecznictwo dotyczące wykonywania prawa własności intelektualnej stawia Komisji wymóg, aby wykazała, iż odmowa przyznania licencji osobie trzeciej „może wyeliminować wszelką konkurencję” lub, innymi słowy, iż istnieje „duże prawdopodobieństwo”, że wspomniana odmowa doprowadzi do takiego rezultatu.

561

Sąd uważa, że zarzut przedstawiony przez Microsoft jest czysto terminologiczny i pozbawiony wszelkiego znaczenia dla sprawy. Wyrażenia „ryzyko wyeliminowania konkurencji” i „może wyeliminować wszelką konkurencję” są bowiem bez rozróżnienia używane przez sąd wspólnotowy w celu odzwierciedlenia tej samej idei, czyli tej, zgodnie z którą art. 82 WE nie ma zastosowania wyłącznie od momentu, gdy już nie istnieje lub prawie nie istnieje konkurencja na rynku. Gdyby Komisja musiała czekać, aż konkurenci zostaliby wyeliminowani z rynku lub aby taka eliminacja była wystarczająco nieuchronna, zanim mogłaby podjąć ona działania na podstawie tego postanowienia, byłoby to oczywiście sprzeczne z celem tego postanowienia, którym jest zachowanie niezakłóconej konkurencji na wspólnym rynku, a zwłaszcza ochrona konkurencji jeszcze istniejącej na rynku właściwym.

562

W niniejszym przypadku Komisja zastosowała art. 82 WE przed całkowitym urzeczywistnieniem się eliminacji konkurencji na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej tym bardziej zasadnie, że rynek ten charakteryzuje się znacznymi efektami sieciowymi i taka eliminacja byłaby trudno odwracalna (zob. motywy 515–522 i 533 zaskarżonej decyzji).

563

Należy dodać, że nie jest konieczne wykazanie eliminacji wszelkiej konkurencji na rynku. Do celów ustalenia, czy doszło do naruszenia art. 82 WE, ważne jest bowiem, aby z rozpatrywaną odmową wiązało się ryzyko wyeliminowania skutecznej konkurencji na rynku lub aby taka konkurencja mogła być wskutek tej odmowy wyeliminowana. Należy wyjaśnić w tym względzie, że fakt, iż konkurenci przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą nadal są obecni w sposób marginalny w pewnych „niszach” rynku, nie wystarczy, aby dojść do wniosku o istnieniu takiej konkurencji.

564

Wreszcie należy przypomnieć, że do Komisji należy stwierdzenie, czy z daną odmową dostarczenia informacji wiąże się ryzyko wyeliminowania wszelkiej skutecznej konkurencji. Jak już zatem zostało wskazane w pkt 482 powyżej, Komisja powinna oprzeć swą ocenę na ścisłych, wiarygodnych i spójnych dowodach, które stanowią zbiór istotnych danych, które należy uwzględnić w celu dokonania oceny złożonej sytuacji i które mogą stanowić poparcie dla wniosków wyciągniętych na ich podstawie.

565

Sąd zauważa, że w zaskarżonej decyzji Komisja analizuje jednocześnie okoliczność, zgodnie z którą informacje dotyczące interoperacyjności mają charakter niezbędny, i okoliczność, zgodnie z którą z rozpatrywaną odmową wiąże się ryzyko wyeliminowania konkurencji (motywy 585–692 zaskarżonej decyzji). Dokonana przez nią analiza dzieli się na cztery części. W pierwszej z nich Komisja bada rozwój rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej (motywy 590–636 zaskarżonej decyzji). W drugiej części stwierdza, że interoperacyjność jest czynnikiem, który odgrywa decydującą rolę w przyjmowaniu systemów operacyjnych Windows dla serwerów grupy roboczej (motywy 637–665 zaskarżonej decyzji). W trzeciej wskazuje, że nie istnieją rozwiązania zastępcze w stosunku do ujawniania przez Microsoft informacji dotyczących interoperacyjności (motywy 666–687 zaskarżonej decyzji). W czwartej części Komisja czyni kilka uwag w odniesieniu do MCPP (motywy 688–691 zaskarżonej decyzji).

566

Argumenty, jakie Microsoft podnosi na poparcie niniejszej części zarzutu, dotyczą zasadniczo pierwszej części wyżej wspomnianej analizy Komisji. Microsoft uważa co do zasady, że dane rynkowe podważają tezę Komisji, zgodnie z którą konkurencja na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej może zostać wyeliminowana z uwagi na rozpatrywaną odmowę.

567

W ramach tej pierwszej części Komisja najpierw zbadała rozwój udziałów w rynku Microsoft i jej konkurentów na drugim rynku produktu. Stwierdziła co do zasady, że udział w rynku Microsoft odnotował szybki i znaczny wzrost i że nadal rośnie, ze szkodą w szczególności dla Novell. Komisja następnie podniosła, że udział w rynku producentów produktów UNIX jest mały. Wreszcie oceniła ona, że produkty Linux są tylko w bardzo ograniczonym stopniu obecne na rynku, że nie odnotowały żadnego wzrostu na tym rynku w ciągu kilku lat poprzedzających wydanie zaskarżonej decyzji i że niektóre przewidywania dotyczące ich przyszłego wzrostu nie mogą podważyć jej wniosku dotyczącego wyeliminowania skutecznej konkurencji na rynku.

568

Sąd uważa, że te poszczególne stwierdzenia są poparte dowodami zawartymi w aktach sprawy i nie mogą być podważone argumentami Microsoft.

569

Po pierwsze bowiem z akt sprawy wynika, że początkowo Microsoft dostarczała tylko systemy operacyjne dla stacji roboczych i że dopiero dosyć późno weszła ona na rynek systemów operacyjnych dla serwerów (zob. w szczególności pkt 47 odpowiedzi z dnia 17 listopada 2000 r. na pierwsze pismo w sprawie przedstawienia zarzutów). Dopiero na początku lat 90. zaczęła ona opracowywać system operacyjny dla serwerów — wprowadzając na rynek pierwszy system, zwany „Windows NT 3.5 Server”, w lipcu 1992 r. — i dopiero dzięki swemu produktowi „Windows NT 4.0”, wprowadzonemu na rynek w lipcu 1996 r., osiągnęła ona rzeczywisty sukces handlowy (zob. w szczególności pkt 50 odpowiedzi z dnia 17 listopada 2000 r. na pierwsze pismo w sprawie przedstawienia zarzutów i pkt 50 i 56 skargi).

570

Z danych IDC, przedstawionych w motywie 591 zaskarżonej decyzji, wynika, że udział Microsoft, w kategoriach sprzedanych jednostek, w rynku systemów operacyjnych zainstalowanych na serwerach kosztujących mniej niż 25000 USD wzrósł z 25,4% (24,5% w przypadku obrotów) w 1996 r. do 64,9% (61% w przypadku obrotów) w 2002 r., czyli skok ten wyniósł niemalże 40% w ciągu jedynie sześciu lat.

571

Z wspomnianych w motywie 592 zaskarżonej decyzji danych IDS wynika także, że po stworzeniu przez Microsoft generacji Windows 2000 jej systemów operacyjnych udział w rynku tej spółki odnotował trwały wzrost. Jak zaś wielokrotnie Komisja słusznie stwierdza w zaskarżonej decyzji (zob. na przykład motywy 578–584, 588 i 613), to właśnie w odniesieniu do systemów operacyjnych tej gamy produktów problemy dotyczące interoperacyjności pojawiły się w sposób szczególnie dotkliwy dla konkurentów Microsoft.

572

Tak więc na przykład oprogramowanie zwane „NDS dla NT”, które zostało opracowane przez Novell przy wykorzystaniu technik analizy odwróconej, ułatwiło interoperacyjność pomiędzy systemami operacyjnymi dla serwerów grupy roboczej konkurencyjnych wobec Microsoft spółek a strukturą domeny Windows, w tym przypadku Windows NT. Produkt ten mógł być zainstalowany na kontrolerze domeny Windows NT i umożliwiał klientom używanie NDS (Novell Directory Service, później zwanej eDirectory) Novell w celu zarządzania poszczególnymi aspektami domen Windows NT. Z uwagi na brak przekazania Novell przez Microsoft pewnych informacji NDS dla NT nie może natomiast funkcjonować z systemem operacyjnym Windows 2000 Server (zob. motyw 301 zaskarżonej decyzji).

573

Innym przykładem jest produkt „AS/U”, który AT&T stworzyła w latach 90., wykorzystując niektóre elementy kodu źródłowego Windows, jakie Microsoft zgodziła się jej przekazać w ramach licencji. Dzięki temu produktowi serwer, na którym był zainstalowany system UNIX, był w stanie funkcjonować jako kontroler domeny głównej w domenie Windows NT (zob. motyw 211 zaskarżonej decyzji). Podobnie Sun stworzyła na podstawie kodu źródłowego AS/U, który został jej przekazany przez AT&T w ramach licencji, produkt podobny do AS/U, zwany „PC NetLink”. Ten ostatni produkt, w przypadku gdy jest on zainstalowany na serwerze funkcjonującym w systemie operacyjnym Solaris, umożliwia temu serwerowi z jednej strony „dostarczanie w sposób przejrzysty klientom Windows 3.X/95/98/NT usług z zakresu plików i drukowania, usług katalogowych i usług bezpieczeństwa Windows NT”„w sposób wbudowany”, czyli bez konieczności instalowania przez użytkowników dodatkowego oprogramowania na ich stacjach roboczych, a z drugiej strony — działanie jako główny lub zapasowy kontroler domeny głównej w domenie Windows NT (zob. motyw 213 zaskarżonej decyzji). W 2001 r. Microsoft i AT&T postanowiły nie rozszerzać swego porozumienia dotyczącego licencji na pewne nowe technologie w dziedzinie systemu operacyjnego dla serwerów. Microsoft nie przekazała zatem AT&T koniecznych elementów kodu źródłowego dotyczących systemów, które zastąpiły jej systemy Windows NT 4.0. W konsekwencji PC NetLink był w stanie funkcjonować już tylko ze stacjami roboczymi, na których zainstalowany był system Windows NT — nie funkcjonował on w szczególności z systemami Windows 2000 — i stopniowo tracił zainteresowanie klientów.

574

W tym samym kontekście należy wspomnieć o różnych zmianach, jakie wyniknęły z przejścia z technologii Windows NT do technologii Windows 2000 i do Active Directory (zob. pkt 167–171 powyżej).

575

Po drugie, z akt sprawy wynika, że jednocześnie do opisanego powyżej rozwoju pozycji Microsoft Novell nadal wycofywała się z rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej i stała się na nim, w ciągu zaledwie kilku lat, podmiotem o drugorzędnym znaczeniu. W czasie zaś, gdy Microsoft weszła na rynek systemów operacyjnych dla serwerów, czołowym produktem w dziedzinie dostarczania usług grupy roboczej był system NetWare spółki Novell (zob. pkt 56 skargi), która była obecna na rynku od połowy lat 80.

576

Ze wspomnianych w motywie 593 zaskarżonej decyzji danych IDC wynika zatem, że uwzględniając podkategorię „udostępnianie plików i drukarek” oraz serwery kosztujące mniej niż 25000 USD, należy stwierdzić, że udział w rynku NetWare spadł z 33,3% w 2000 r. do 23,6% w 2002 r. w kategoriach sprzedanych jednostek oraz z 31,5% w 2000 r. do 22,4% w 2002 r. w kategoriach wielkości obrotów.

577

Spadek udziałów Novell jest potwierdzony zarówno przez oświadczenia analityków rynku, jak i przez samą Microsoft (zob. motyw 596 zaskarżonej decyzji).

578

Podobnie w sprawozdaniu zawierającym analizę wyników trzeciego sondażu Mercer wyraźnie wskazuje, że wiele organizacji ograniczyło stosowanie NetWare. Mercer podnosi w szczególności, że [z] odpowiedzi na pytanie o stosowanie każdego z systemów operacyjnych dla serwerów do funkcji serwera grupy roboczej w ciągu ostatnich pięciu lat wynika, iż liczba organizacji, które zmniejszyły zastosowanie NetWare, przekracza liczbę tych, które je zwiększyły w proporcji niemalże siedem do jednego (zob. str. 25 i tabela 16 sprawozdania).

579

Ponadto jak słusznie podnosi Komisja w motywach 594 i 595 zaskarżonej decyzji, niektóre wyniki badania rynku z 2003 r., jak również niektóre oświadczenia klientów przedstawione przez Microsoft w toku postępowania administracyjnego, wskazują wyraźnie na tendencję do zastępowania w ramach organizacji NetWare przez Windows 2000 Server. Istnieje zaś jedynie bardzo niewiele przykładów „migracji” Windows w kierunku „NetWare” (zob. motywy 594 i 632 zaskarżonej decyzji).

580

Po trzecie, w odniesieniu do innych konkurentów Microsoft z akt sprawy wynika, że byli oni w stanie utrzymać tylko marginalną pozycję na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej.

581

W odniesieniu zatem najpierw do twórców systemów UNIX (w tym Sun) z wspomnianych w motywie 508 zaskarżonej decyzji danych IDC wynika, że w 2002 r. ich łączny udział w rynku wynosił, biorąc pod uwagę podkategorię „udostępnianie plików i drukarek” i serwery kosztujące mniej niż 25000 USD, tylko 4,6% w kategoriach sprzedanych jednostek oraz 7,4% w kategoriach wielkości obrotów. W odniesieniu do podkategorii „zarządzanie siecią” odpowiednie wielkości wynosiły 6,4% w kategoriach sprzedanych jednostek oraz 10,8% w kategoriach wielkości obrotów.

582

Należy w tym względzie podnieść, że z wyników badania rynku z 2003 r. i przedstawionych przez Microsoft oświadczeń klientów wynika, iż systemy UNIX są głównie używane nie w celu wykonywania zadań grupy roboczej, ale aby oferować na nich aplikacje o kluczowym znaczeniu, aby dostarczać usług WWW i firewalla, a także, w najmniejszym stopniu, aby obsługiwać usługi wewnętrznej poczty elektronicznej (zob. motywy 509–511 zaskarżonej decyzji).

583

Następnie w odniesieniu do produktów Linux z danych IDC, wyników badania rynku z 2003 r. oraz oświadczeń klientów Microsoft wynika, że w przeciwieństwie do twierdzeń Microsoft w dniu wydania zaskarżonej decyzji były one obecne na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej jedynie w marginalny sposób.

584

Z danych IDC przedstawionych w motywie 599 zaskarżonej decyzji wynika zatem, że łączny udział w rynku producentów produktów Linux, w kategoriach sprzedanych jednostek, spadł, w odniesieniu do podkategorii „udostępnianie plików i drukarek” oraz serwerów kosztujących mniej niż 25000 USD, z 5,1% w 2000 r. do 4,8% w 2002 r. Udział ten, mierzony w kategoriach wielkości obrotów, utrzymywał się w tym samym okresie na poziomie 3,9%.

585

Z pewnością w odniesieniu do podkategorii „zarządzanie siecią” i serwerów kosztujących mniej niż 25000 USD łączny udział producentów produktów Linux, w kategoriach sprzedanych jednostek, według wspomnianych w przypisie na str. 728 zaskarżonej decyzji danych IDC (zob. także motyw 505 zaskarżonej decyzji), wzrósł z 10,1% w 2000 r. do 13,4% w 2002 r. (i z 8% do 10,8% w kategoriach wielkości obrotów). Wzrost ten jednak powinien zostać potraktowany w sposób względny z uwagi na fakt, że jak podnosi Komisja w motywie 488 i przypisie na wyżej wspomnianej stronie zaskarżonej decyzji, ta podkategoria obejmuje usługi, które nie stanowią usług grupy roboczej w rozumieniu zaskarżonej decyzji. Wspomniana podkategoria została opisana przez IDC jako „[obejmująca] następujące aplikacje sieciowe: usługi katalogowe, usługi związane z bezpieczeństwem i uwierzytelnianiem, transfer danych i plików poprzez sieć, komunikacja oraz transfer danych i plików poprzez system” (motyw 488 zaskarżonej decyzji). Podobny opis może spowodować włączenie przez zapytanych przez IDC użytkowników do tej podkategorii pewnych zadań, które do niej nie należą i nie należą także do właściwego rynku produktu i które są wykonywane głównie przez systemy Linux i UNIX. Na przykład wspomniany opis może być interpretowany jako obejmujący zadania „na krawędzi sieci”, takie jak firewall, który może być uznany za wiążący się z „bezpieczeństwem”, oraz sortowanie przesyłek, które może być uznane za wiążące się z „transferem danych i plików poprzez sieć”. Jak tymczasem wskazano w szczególności w motywach 58, 346, 482, 600 i 601 zaskarżonej decyzji, ten rodzaj zadań jest zasadniczo wykonywany na zaawansowanych technologicznie serwerach przez systemy Linux. W związku z tym dane IDC odnoszące się do podkategorii „zarządzanie siecią” zawyżają wielkość sprzedaży systemów Linux na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej.

586

Prawdą jest, że w motywie 487 zaskarżonej decyzji Komisja podnosi, iż dane IDC dotyczące podkategorii „udostępnianie plików i drukarek” także są nieścisłe, między innymi dlatego, że z uwagi na to, iż zaawansowane technologicznie serwery, które wykonują aplikacje o kluczowym znaczeniu, mogą drukować pewne dokumenty, na przykład faktury, zapytani użytkownicy mogą dojść do wniosku, że serwery te wykonują zadania wchodzące w zakres wspomnianej podkategorii, podczas gdy oczywiste jest, że nie stanowią one serwerów grupy roboczej. Jednakże zastosowanie filtru 25000 EUR lub 25000 USD umożliwia zmniejszenie podobnej nieścisłości (zob. motyw 489 zaskarżonej decyzji, w którym Komisja wyjaśnia, że cena komputerów głównych typu „mainframe”, które drukują faktury, jest zasadniczo wyższa niż wspomniana kwota). Dane IDC są zatem w większym stopniu nieścisłe w odniesieniu do podkategorii „zarządzanie siecią” niż w przypadku podkategorii „udostępnianie plików i drukarek”.

587

Należy podnieść, że wyniki badania rynku z 2003 r. nie charakteryzują się tego rodzaju nieścisłościami, o jakich mowa w poprzednim punkcie. Wyniki te potwierdzają zaś tylko marginalną obecność Linuksa na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej. W swym żądaniu udzielenia informacji z dnia 16 kwietnia 2003 r. Komisja zwróciła się bowiem do objętych nim organizacji z zapytaniem, czy używają one serwerów funkcjonujących w systemie Linux w połączeniu z oprogramowaniem Samba w celu wykonywania zadań grupy roboczej (pytanie nr 25). Na 102 organizacje, które uczestniczyły w tym badaniu, tylko 19 wykorzystuje takie serwery do wykonywania zadań grupy roboczej i to w większości przypadków w bardzo ograniczonym zakresie (motyw 506 zaskarżonej decyzji). Na całkowitą zaś liczbę 1200000 stacji roboczych objętych badaniem rynku z 2003 r. mniej niż 70000 (czyli mniej niż 5,8%) było obsługiwanych przez serwery funkcjonujące w systemie Linux w połączeniu z oprogramowaniem Samba w celu wykonywania zadań udostępniania plików i drukarek (motywy 506 i 599 zaskarżonej decyzji).

588

Podobnie należy także podnieść, że jak wyjaśnia Komisja w odpowiedzi na skargę (pkt 140), z drugiego sondażu przeprowadzonego przez Mercer wynika, iż produkty Linux posiadają łączny udział w rynku wynoszący 4,8% w przypadku zadań udostępniania plików i drukarek oraz 5,2% w przypadku zadań zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników, podczas gdy z trzeciego sondażu Mercer wynika, w odniesieniu do tych samych produktów, że ich udział w rynku wynosi 5,4% w przypadku zadań udostępniania plików i drukarek oraz 4,5% w przypadku zadań zarządzania użytkownikami i grupami użytkowników.

589

W rzeczywistości wyniki badania rynku z 2003 r. wykazują, tak jak w przypadku UNIX, że produkty Linux są zasadniczo używane w celu wykonywania zadań innych niż zadania grupy roboczej, czyli w szczególności dostarczanie usług WWW i firewalla oraz obsługiwanie aplikacji o kluczowym znaczeniu (zob. motywy 600 i 601 zaskarżonej decyzji, w których zostały skomentowane odpowiedzi na pytania 5 i 6 żądania udzielenia informacji z dnia 16 kwietnia 2003 r.).

590

Należy dodać, że twierdzenie potwierdzają, jak to słusznie podnosi Komisja w motywie 602 zaskarżonej decyzji, oświadczenia klientów przekazane przez Microsoft w toku postępowania administracyjnego.

591

Należy dodać, że obecność twórców produktów Linux na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej, poza faktem, iż w żaden sposób nie jest ona porównywalna z obecnością, jaką Microsoft udało się uzyskać w ciągu zaledwie kilku lat, nie działa na niekorzyść Microsoft, ale na niekorzyść Novell i twórców produktów UNIX. W tym względzie należy podnieść, że jak wyjaśnia Komisja w duplice (pkt 104), spośród zapytanych przez Mercer w ramach trzeciego sondażu podmiotów, które w ciągu ostatnich pięciu lat zwiększyły zastosowanie systemów Linux, mając na celu wykonywanie przez nie zadań grupy roboczej, 67% zmniejszyło stosowanie NetWare lub UNIX, podczas gdy tylko 14% zmniejszyło stosowanie systemów Windows. Ponadto jak zostało słusznie stwierdzone w motywie 632 zaskarżonej decyzji, badanie rynku z 2003 r. ujawniło tylko dwa przypadki „migracji” systemów operacyjnych Windows w kierunku systemów Linux w odniesieniu do wykonywania zadań grupy roboczej.

592

Przeciwne twierdzenia, jakie Microsoft podnosi w załączniku C.11 do repliki, są mało wiarygodne, w szczególności w kontekście stałego wzrostu udziału tej spółki w rozpatrywanym rynku produktu w ciągu całego okresu objętego rozpatrywaną stanowiącą nadużycie odmową.

593

Wyżej wspomniane elementy stanu faktycznego potwierdzają, że rozpatrywana odmowa doprowadziła w konsekwencji do tego, iż produkty konkurentów Microsoft stały się niszowe, a wręcz pozbawiła je rentowności. Ewentualne istnienie mającej marginalne znaczenie konkurencji pomiędzy podmiotami na rynku nie może zatem podważyć tezy Komisji dotyczącej ryzyka wyeliminowania wszelkiej skutecznej konkurencji na tym rynku.

594

Biorąc pod uwagę elementy stanu faktycznego wspomniane w pkt 583–593 powyżej, Sąd stwierdza, że Komisja w motywie 603 zaskarżonej decyzji słusznie wskazała, że twórcy produktów Linux nie stanowią dla Microsoft poważnego zagrożenia na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej.

595

W odniesieniu do produktów Linux Microsoft podnosi jeszcze, że ich obecność na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej w przyszłości nadal będzie wzrastać. Spółka ta przedstawia ten argument w załączniku A.19 do skargi oraz w załączniku C.11 do repliki. Komisja ze swej strony odpowiada w szczegółowy sposób na ten argument w załączniku B.10 do odpowiedzi na skargę oraz w załączniku D.11 do dupliki.

596

Na poparcie tego argumentu Microsoft powołuje się przede wszystkim na niektóre wyniki trzeciego sondażu przeprowadzonego przez Mercer.

597

W ramach tego sondażu Mercer zwróciła się do osób odpowiedzialnych za sprawy informatyki, których organizacje stosowały już systemy operacyjne Linux w celu wykonywania zadań grupy roboczej, czy przewidują zwiększenie ich zastosowania w ciągu pięciu najbliższych lat. Jak wynika z tabeli nr 19 zamieszczonej w sprawozdaniu Mercer i analizującej wyniki tego sondażu, na 70 osób odpowiedzialnych za sprawy informatyki, którym postawiono to pytanie, 53 udzieliło odpowiedzi twierdzącej.

598

Sąd uważa, że Komisja słusznie stwierdziła w motywie 605 zaskarżonej decyzji, że dowód ten nie jest niezbity. Należy bowiem zauważyć z jednej strony, że te 53 osoby odpowiedzialne za sprawy informatyki stanowią tylko około 17,9% z 296 osób odpowiedzialnych za sprawy informatyki, które uczestniczyły w trzecim sondażu Mercer, a 226 z nich wskazało, że ich organizacja nie stosuje systemów Linux w celu dostarczania usług grupy roboczej. Z drugiej strony te 53 osoby odpowiedzialne w zakresie informatyki nie wyraziły swego zamiaru stosowania w coraz większym stopniu systemów Linux do wykonywania zadań grupy roboczej w kategoriach liczbowych ani nie wyjaśniły, czy będzie się to niekorzystne dla systemów Windows.

599

Należy ponadto podnieść, że z tabeli nr 18 zamieszczonej w tym sprawozdaniu Mercer wynika, iż 58 osób odpowiedzialnych za sprawy informatyki uznało, że systemy operacyjne Linux nie staną się nawet „trwale zdolne” do wykonywania zadań grupy roboczej w ciągu pięciu najbliższych lat.

600

Prawdą jest, że z tej samej tabeli wynika, iż 60% zapytanych osób odpowiedzialnych za sprawy informatyki wskazało, że ich organizacja przewiduje przyjęcie w ciągu pięciu najbliższych lat systemów Linux w celu dostarczania usług grupy roboczej. Jednakże jak słusznie podnosi Komisja w motywie 606 zaskarżonej decyzji, do wspomnianych osób nie zwrócono się o ujęcie tego przyjęcia systemów w kategoriach liczbowych ani o wyjaśnienie, czy ich przyjęcie będzie niekorzystne dla systemów Windows.

601

Następnie Microsoft powołuje się na pewne przewidywania opracowane przez IDC, z których wynika, że udział w rynku systemów Linux w latach 2003–2008 podwoi się.

602

W tym względzie należy przypomnieć z jednej strony, że dane IDC charakteryzują się pewną nieścisłością, ponieważ zastosowane przez IDC podkategorie obejmują zadania, które znajdują się poza rynkiem systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej, o którym mowa w zaskarżonej decyzji. Przewidywania IDC dotyczące wzrostu należy zatem przyjąć z pewnymi zastrzeżeniami.

603

Z drugiej strony, jak słusznie podnosi Komisja w motywie 609 zaskarżonej decyzji, ograniczony wzrost, jaki zgodnie z przewidywaniami powinny odnotować systemy Linux na rynku, nie powinien być niekorzystny dla Windows, ale dla systemów konkurencyjnych, a w szczególności NetWare. W tym kontekście należy zauważyć, że w kwietniu 2003 r. Novell ogłosiła, iż od 2005 r. jej system operacyjny „NetWare 7.0” będzie wprowadzany na rynek w dwóch różnych wersjach, jednej opartej na tradycyjnej platformie NetWare i drugiej opartej na systemie operacyjnym Linux (zob. motyw 95 zaskarżonej decyzji).

604

Wreszcie w załączniku A.19 do skargi i w załączniku C.11 do repliki Microsoft powołuje się na opinię wyrażoną przez pewnych „profesjonalnych obserwatorów branży”. Dotyczy ona w szczególności niektórych fragmentów sprawozdania z dnia 8 marca 2004 r. sporządzonego przez Merrill Lynch (załącznik 7 do załącznika C.11 do repliki) i zawierającego wyniki sondażu przeprowadzonego przez tę firmę wśród 50 osób odpowiedzialnych za sprawy informatyki. Microsoft podnosi, że połowa z nich przewidywała wzrost zastosowania systemów Linux w ramach swych organizacji i że wśród tej połowy 34% przewidywało zastąpienie tymi systemami, w celu wykonywania zadań udostępniania plików i drukarek, systemów Windows NT.

605

Argument ten nie jest przekonujący. Oznacza on bowiem tylko, że 17% zapytanych osób odpowiedzialnych za sprawy informatyki miało zamiar zastąpić Windows NT systemami Linux w celu wykonywania zadań, o których mowa w poprzednim punkcie, nie wyjaśniając w żaden sposób zakresu tego zastąpienia. W rzeczywistości biorąc pod uwagę fakt, że w momencie przeprowadzania sondażu przez Merrill Lynch technologia Windows NT była już przestarzała (zob. motyw 583 zaskarżonej decyzji), bardzo prawdopodobne jest, iż zainstalowana baza serwerów funkcjonujących na podstawie tego systemu jest stosunkowo ograniczona, a w związku z tym, iż wyżej wspomniana „migracja” powinna mieć tylko stosunkowo niewielki zakres. Ponadto należy przypomnieć, że konkurencyjne wobec Microsoft systemy operacyjne dla serwerów mogą osiągnąć wyższy stopień interoperacyjności z systemami generacji Windows NT niż z produkowanymi przez Microsoft systemami późniejszych generacji. Jak podkreśla Komisja w ramach dokonanej przez nią ocenyokoliczności dotyczącej niezbędnego charakteru rozpatrywanych informacji (zob. pkt 366 powyżej), „migracja” powoływana przez Merrill Lynch jest zjawiskiem jednorazowym i w związku z tym nie może podważyć twierdzeń Komisji dotyczących wyeliminowania konkurencji.

606

Również w ramach pierwszej części swej analizy (czyli części dotyczącej rozwoju rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej) Komisja następnie stwierdziła, że technologie Windows 2000, a w szczególności Active Directory, zajmują „szybko coraz ważniejsze miejsce na rynku” (motywy 613–618 i 781 zaskarżonej decyzji). Dodała ona, że „biorąc pod uwagę, iż Microsoft zerwała z dotychczasowymi poziomami ujawniania informacji dotyczących interoperacyjności, interoperacyjność z właściwościami Windows 2000 jest dla systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej [konkurencyjnych wobec] Microsoft trudniejsza do osiągnięcia niż interoperacyjność z analogicznymi technologiami w systemie Windows NT”, po czym doszła do wniosku, że „przyjęcie [nowych właściwości domeny Windows, które są charakterystyczne dla Windows 2000,] przyczynia się do przywiązania klientów do jednorodnego rozwiązania Windows dla ich sieci grupy roboczej” (motyw 613 zaskarżonej decyzji).

607

Sąd uważa, że wiele elementów akt sprawy potwierdza zasadność tych twierdzeń.

608

Tak więc w biuletynie opublikowanym w 2001 r. IDC oświadczyło, że „[w] przypadku znacznej większości użytkowników kwestia, jaką rozważają, nie polega na tym czy, ale kiedy wdrożą usługi katalogowe w celu oferowania [systemu] Windows 2000 Server oraz przyszłych systemów operacyjnych Windows dla serwerów”, oraz że „usługą katalogową, która zostanie wybrana przez użytkowników Windows 2000, będzie przeważnie Active Directory” (motyw 614 zaskarżonej decyzji).

609

Podobnie jak stwierdza Komisja w motywie 616 zaskarżonej decyzji, z sondażu przeprowadzonego przez Evans Data Corporation w 2002 r. wynika, że w odpowiedzi na pytanie, dla jakich usług katalogowych zostały stworzone ich aplikacje, 50,3% zapytanych twórców aplikacji zatrudnianych przez przedsiębiorstwa wskazało Active Directory.

610

Niektóre wyniki badania rynku z 2003 r. potwierdzają także imponujące zainteresowanie wywoływane przez Active Directory. W żądaniu udzielenia informacji z dnia 16 kwietnia 2003 r. Komisja zapytała zatem badane podmioty, czy już wprowadziły (lub postanowiły wprowadzić) Active Directory w większości domen Windows ich sieci informatycznej (pytanie nr 15). Na 102 podmioty objęte badaniem 61 udzieliło odpowiedzi twierdzącej na to pytanie.

611

Jak stwierdza Komisja w motywie 618 zaskarżonej decyzji, to zainteresowanie potwierdzają także niektóre wyniki drugiego sondażu przeprowadzonego przez Mercer.

612

Ponadto już w pkt 571–574 powyżej wyjaśniono, że interoperacyjność z produktami generacji Windows 2000, jaką konkurencyjne systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej mogą osiągnąć, jest dużo mniejsza niż interoperacyjność, jaką mogą osiągnąć z systemami poprzedniej generacji.

613

Wreszcie Komisja zakończyła pierwszą część analizy, odrzucając trzy kategorie argumentów, które Microsoft podniosła w toku postępowania administracyjnego w celu podważenia twierdzenia Komisji o stwierdzonym ryzyku wyeliminowania konkurencji. Microsoft powołała się na pewne oświadczenia złożone przez jej konkurentów oraz na fakt, że sieci informatyczne w ramach przedsiębiorstw są heterogeniczne, i stwierdziła istnienie zastępczych wobec Windows rozwiązań.

614

Microsoft, powołując się w swych pismach na przedstawione w toku postępowania administracyjnego oświadczenia złożone przez jej klientów, powtarza argument oparty na tym, iż sieci informatyczne w ramach przedsiębiorstw są heterogeniczne.

615

W tym względzie wystarczy podnieść, że w pkt 498–500 powyżej już zostało stwierdzone, że oświadczenia te potwierdzają, iż w zakresie dotyczącym serwerów grupy roboczej sieci informatyczne tych klientów składają się przede wszystkim z systemów Windows.

616

Microsoft w swych pismach procesowych powołuje się także na fakt, że klienci biznesowi podejmują decyzje dotyczące nabycia systemów operacyjnych dla serwerów w oparciu o szereg kryteriów i że kwestia interoperacyjności w systemami operacyjnymi Windows dla stacji roboczych nie jest w tym względzie elementem decydującym. Jak już wykazano w pkt 426 powyżej, twierdzenie to jest nieprawdziwe.

617

W odniesieniu do argumentu Microsoft, zgodnie z którym sześć lat po zarzucanej odmowie na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej wciąż istnieje wielu konkurentów (zob. pkt 422 powyżej), należy go oddalić ze względów przedstawionych w pkt 429 powyżej.

618

Z całości powyższych rozważań wynika, iż Komisja nie popełniła oczywistego błędu w ocenie, stwierdzając, że rozwój rynku ujawnił ryzyko wyeliminowania konkurencji na rynku systemów operacyjnych grupy roboczej.

619

Komisja wyciągnęła wniosek o istnieniu ryzyka wyeliminowania konkurencji na tym rynku tym słuszniej, że posiada on pewne właściwości, które mogą zniechęcać organizacje, które już przyjęły Windows dla swych serwerów grupy roboczej, do migrowania w przyszłości w kierunku konkurencyjnych systemów operacyjnych. Jak słusznie zatem wyjaśnia Komisja w motywie 523 zaskarżonej decyzji, z niektórych wyników trzeciego sondażu przeprowadzonego przez Mercer wynika, że fakt posiadania „utrwalonej reputacji sprawdzonej technologii” jest ważnym czynnikiem w oczach znacznej większości zapytanych osób odpowiedzialnych za sprawy informatyki. W dniu wydania zaskarżonej decyzji Microsoft posiadała zaś, ostrożnie szacując, wynoszący co najmniej 60% udział w rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej (motyw 499 zaskarżonej decyzji). Podobnie należy podnieść, że niektóre wyniki tego sondażu wykazują także na to, że dla większości zapytanych osób odpowiedzialnych za sprawy informatyki czynnik „dostępnych kwalifikacji oraz kosztów i dostępności pomocy (wewnętrznej i zewnętrznej)” odgrywa ważną rolę. Jak bardzo słusznie wyjaśnia Komisja w motywie 520 zaskarżonej decyzji, „[o]znacza to, że im łatwiej jest znaleźć techników kompetentnych w zakresie danego systemu operacyjnego dla serwerów grupy roboczej, tym bardziej klienci skłaniają się do jego przyjęcia” oraz „[o]dwrotnie, w im większym stopniu system operacyjny dla serwerów grupy roboczej jest stosowany przez klientów, tym łatwiej jest technikom zdobyć kwalifikacje dotyczące tego produktu (i tym bardziej skłonni są oni to czynić)”. Fakt posiadania przez Microsoft bardzo dużego udziału na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej powoduje zaś, że bardzo duża liczba techników posiada kwalifikacje odpowiednie dla systemów operacyjnych Windows.

620

Podsumowując, należy zatem stwierdzić, że w niniejszym przypadku rozpatrywana odmowa wiąże się z ryzykiem wyeliminowania konkurencji.

621

Microsoft, cytując motywy 48 i 49 powołanego powyżej w pkt 107 wyroku w sprawie IMS Health, utrzymuje, że nie zostało ustalone, iż odmowa, jaka jest jej zarzucana, utrudniała pojawienie się nowego produktu, na który istnieje niezaspokojony popyt ze strony konsumentów.

622

W tym względzie Microsoft przypomina z jednej strony, że wprowadza już na rynek systemy operacyjne dla serwerów, które implementują rozpatrywane protokoły komunikacyjne, a z drugiej strony, że jej konkurenci wprowadzają na rynek własne systemy operacyjne dla serwerów wykorzystujących wybrane przez tych konkurentów protokoły komunikacyjne w celu dostarczania usług grupy roboczej.

623

Ponadto Microsoft, powołując się na motyw 669 zaskarżonej decyzji, ponownie stwierdza, że zaskarżona decyzja zmierza do umożliwienia, aby produkty jej konkurentów funkcjonowały dokładnie w taki sam sposób jak systemy operacyjne Windows dla serwerów. Powtarza ona, że Komisja zmierza do tego, aby protokoły komunikacyjne Microsoft były stosowane przez konkurentów tej spółki do tworzenia systemów operacyjnych dla serwerów, które będą konkurować bezpośrednio z produktami Microsoft, „naśladując” ich funkcje.

624

Microsoft podnosi także, że w zaskarżonej decyzji nie określono żadnego nowego produktu, jaki jej konkurenci stworzyliby, stosując jej protokoły komunikacyjne, ani nie wykazano istnienia popytu na ten produkt. Zdaniem Microsoft Komisja zadowoliła się stwierdzeniem, że konkurenci Microsoft „mogliby wykorzystywać przekazywane informacje w celu tworzenia zawansowanych funkcji ich własnych produktów” (motyw 695 zaskarżonej decyzji).

625

Microsoft zauważa, że ani w piśmie z dnia 15 września 1998 r., ani w skardze Sun z dnia 10 grudnia 1998 r. nie zawarto najmniejszej wskazówki, że Sun zamierzała wykorzystywać „technologię Microsoft” do stworzenia produktu innego niż system operacyjny dla serwerów grupy roboczej.

626

Microsoft podważa twierdzenie Komisji, zgodnie z którym do uznania produktu za nowy wystarczy, aby zawdzięczał on swe zasadnicze elementy wysiłkom poczynionym przez samego licencjobiorcę. Według niej bowiem „[d]odanie właściwości pochodzącej od produktów konkurenta z trudnością może być uznane za stworzenie nowego produktu”.

627

Microsoft sprzeciwia się także twierdzeniu Komisji, zgodnie z którym odmowa, która jest jej zarzucana, jest „odmową umożliwienia wprowadzania kolejnych innowacji” (zob. pkt 632 poniżej). Podważa ona zasadność twierdzeń zawartych w motywie 696 zaskarżonej decyzji, wskazując, że Novell nigdy nie stosował AS/U i że wielkość sprzedaży systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej Sun i „kilku innych sprzedawców”, którzy uzyskali licencję dotyczącą AS/U, zawsze była niska. W rzeczywistości według Microsoft to właśnie przewidziane w zaskarżonej decyzji obowiązkowe przyznanie licencji może doprowadzić do zmniejszenia liczby innowacji, ponieważ jeśli będzie musiała udostępniać daną technologię swym konkurentom, będzie ona w mniejszym stopniu zainteresowana jej tworzeniem.

628

Wreszcie Microsoft podważa, jakoby rozpatrywana odmowa była szkodliwa dla konsumentów. Twierdzi ona, że przywoływane przez Komisję sprawozdanie Mercer (zob. pkt 635 poniżej) odnosi się do produktów, które znajdują się obecnie na rynku, i że w związku z tym jest ono pozbawione znaczenia dla kwestii, czy wspomniana odmowa utrudnia pojawienie się nowych produktów, na które będzie istniał niezaspokojony popyt ze strony konsumentów. Ponadto w jej opinii w żadnym ze sprawozdań Mercer nie ustalono, że Microsoft „plasuje się” za swymi konkurentami. W szczególności Komisja nie wspomniała, że w odniesieniu do dziesięciu na trzynaście czynników systemy operacyjne Windows dla serwerów uzyskują lepsze oceny niż systemy NetWare i Linux oraz w odniesieniu do dziewięciu na trzynaście czynników — lepsze niż systemy UNIX. Microsoft podnosi także, że żaden klient nie twierdził w toku postępowania administracyjnego, iż w wyniku jej rzekomej odmowy ujawniania jej konkurentom informacji dotyczących interoperacyjności był on zmuszony do używania systemów operacyjnych Windows dla serwerów.

629

CompTIA podnosi, że Komisja nie wykazała w zaskarżonej decyzji, że odmowa zarzucana Microsoft utrudnia pojawienie się nowego produktu.

630

Komisja odrzuca twierdzenie Microsoft, zgodnie z którym rozpatrywana odmowa nie utrudnia pojawienia się nowego produktu, na który istnieje niezaspokojony popyt ze strony konsumentów.

631

W tym względzie, po pierwsze, Komisja podnosi, że z pkt 49 powołanego powyżej w pkt 107 wyroku w sprawie IMS Health wynika, iż „nowy produkt” jest to produkt, który nie ogranicza się „zasadniczo do powielenia” produktów już oferowanych na rynku przez uprawnionego z tytułu prawa autorskiego. Stąd wystarczy, aby dany produkt zawdzięczał swe zasadnicze elementy wysiłkom poczynionym przez samego licencjobiorcę. Przypominając, że Microsoft jest zobowiązana do ujawnienia tylko specyfikacji jej interfejsów, a nie ich implementacji, Komisja twierdzi, iż konkurenci Microsoft nie ograniczą się do powielania jej produktów i nie będą zresztą w stanie tego czynić. Uważa ona, że konkurenci ci będą wykorzystywać informacje dotyczące interoperacyjności w celu nieprzerwanego wprowadzania na rynek ulepszonych produktów, „oferując wartość dodaną w stosunku do jej własnych produktów i do poprzedniej oferty Microsoft”, zamiast bycia wyeliminowanymi z rynku wskutek odmowy przez Microsoft ujawnienia tych informacji (motyw 695 zaskarżonej decyzji). Komisja dodaje, że żadna właściwość produktów Microsoft, a w szczególności żadna część jej kodu źródłowego, nie będzie włączana do innych systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej.

632

W drugiej kolejności Komisja podkreśla, że w zaskarżonej decyzji nie ograniczyła się do samego przeprowadzenia analizy kryterium nowego produktu, które zostało zdefiniowane w powołanym powyżej w pkt 107 wyroku w sprawie IMS Health. Zbadała ona bowiem to kryterium w świetle ustanowionego w art. 82 akapit drugi lit. b) WE zakazu nadużyć polegających na ograniczaniu rozwoju technicznego ze szkodą dla konsumentów. Sprawdziła ona zatem ze szczególną uwagą, czy odmowa zarzucana Microsoft stanowi „odmowę umożliwienia wprowadzania kolejnych innowacji”, czyli tworzenia nowych produktów, a nie zwykłą odmowę zezwolenia na powielanie.

633

Na poparcie tych twierdzeń Komisja po pierwsze wskazuje, że zbadała sposób, w jaki zachowywali się konkurenci Microsoft w przeszłości, gdy ta ostatnia dostarczała im informacji dotyczących interoperacyjności lub zezwalała poprzez nieuwagę niektórym z nich na stosowanie „obejść (workarounds)” (motyw 696 zaskarżonej decyzji). W odpowiedzi na zastrzeżenia, jakie Microsoft podniosła w tej kwestii (zob. pkt 627 powyżej), Komisja wyjaśnia, że Novell ze względu na to, że nie jest „sprzedawcą UNIX”, nie interesowała się „implementacjami opartymi na UNIX”, takimi jak AS/U. Komisja dodaje, że Sun oraz inni producenci UNIX zaproponowali produkty innowacyjne, które wykorzystują AS/U do osiągnięcia interoperacyjności z systemami Windows i które mogłyby zaspokoić popyt konsumentów, gdyby Microsoft nie odmówiła przekazania informacji dotyczących interoperacyjności.

634

Po drugie, Komisja przypomina, że w motywie 698 zaskarżonej decyzji stwierdziła, iż możliwych jest wiele różnego rodzaju implementacji tej samej specyfikacji.

635

Po trzecie, Komisja, cytując motyw 699 zaskarżonej decyzji, twierdzi, że z wyników trzeciego sondażu przeprowadzonego przez Mercer wynika, iż pomimo faktu, że „Microsoft plasuje się za swymi konkurentami” w kategoriach wielu właściwości, które są ważne dla konsumentów systemów operacyjnych dla serwerów, konsumenci ci zadowalają się produktami Microsoft „z uwagi na przeszkodę, jaką brak interoperacyjności stanowi dla przyjęcia alternatywnych rozwiązań”. Komisja wyjaśnia, że Microsoft uzyskuje lepsze miejsce w klasyfikacji niż jej konkurenci tylko wtedy, gdy z jednej strony uwzględnia się czynnik interoperacyjności z Windows i z drugiej strony gdy czynnikom drugorzędnym przyznaje się tę samą wagę co czynnikom ważnym. W odniesieniu do argumentu Microsoft, zgodnie z którym żaden klient nie skarżył się, iż wskutek rozpatrywanej odmowy musiał przyjąć system operacyjny Windows, Komisja odsyła do motywów 702–708 zaskarżonej decyzji.

636

Po czwarte, Komisja wskazuje, że konkurenci Microsoft prowadzą prace w zakresie badań i rozwoju, ale potrzebują dostępu do protokołów Microsoft w celu umożliwienia organizacjom używającym stacji roboczych i serwerów grupy roboczej funkcjonujących w systemie Windows korzystania z ich innowacji bez ponoszenia negatywnych konsekwencji braku interoperacyjności. Wyjaśnia ona, że „[j]ako taka, odmowa nie ma bezpośredniego wpływu na zdolność konkurentów do wprowadzania innowacji, ale raczej na zdolność konsumenta do korzystania z tych innowacji, a także na zdolność konkurentów do osiągania zysków ze swych innowacji — a zatem, w dłuższym okresie, na ich zamierzenia innowacyjne”.

637

Po piąte wreszcie, Komisja twierdzi, że argumenty, które Microsoft podnosi w odniesieniu do jej własnych zamierzeń innowacyjnych, są pozbawione znaczenia z punktu widzenia oceny wpływu, jaki jej stanowiąca nadużycie odmowa wywiera na zamierzenia innowacyjne jej konkurentów.

638

W trzeciej kolejności Komisja uważa, że twierdzenie Microsoft, zgodnie z którym kryterium nowego produktu nie jest spełnione w niniejszym przypadku, opiera się na błędnej interpretacji orzecznictwa.

639

W tym względzie Komisja, po pierwsze, twierdzi, że kryterium to nie stawia wymogu konkretnego wykazania, iż produkt licencjobiorcy przyciągnie klientów, którzy nie kupują produktów oferowanych przez istniejącego dostawcę dominującego. W powołanym powyżej w pkt 107 wyroku w sprawie IMS Health Trybunał skupił się w swej analizie na istniejących pomiędzy produktami różnicach, które mogą wpływać na wybory dokonywane przez konsumentów, lub innymi słowy, na kwestii, czy istnieje „potencjalny popyt” na nowy produkt. Podkreśla on fakt, że kryterium nowego produktu nie odnosi się wyłącznie do ograniczeń produkcji. W duplice Komisja twierdzi, że przewidywane nowe produkty zaspokoją wyraźnie potencjalny popyt i że będą one się opierać na systemach operacyjnych wprowadzanych obecnie na rynek przez konkurentów Microsoft i posiadających właściwości, które konsumenci doceniają często bardziej niż odpowiednie właściwości systemów operacyjnych Microsoft dla grupy roboczej.

640

Po drugie, Komisja uważa, że Microsoft nie może opierać argumentu na tym, iż zaskarżona decyzja koncentruje się na zdolności konkurentów do dostosowania ich własnych „istniejących produktów”. Istotną kwestią, jaką należy rozważyć, jest bowiem to, czy wspomniani konkurenci ograniczą się zasadniczo do powielenia opracowanych przez podmiot prawa własności intelektualnej produktów istniejących. Komisja podkreśla w tym względzie, że produkty konkurentów Microsoft będą implementować ten sam zespół protokołów co systemy operacyjne Windows dla serwerów grupy roboczej, ale będą one się znacznie od nich różnić w kategoriach osiągów, bezpieczeństwa i funkcji.

641

Po trzecie, Komisja uważa, że orzecznictwo nie wyklucza możliwości, iż przyszłe produkty licencjobiorcy będą konkurować z produktami podmiotu prawa własności intelektualnej, jak o tym świadczą okoliczności faktyczne spraw, które doprowadziły do wydania powołanych powyżej w pkt 107 wyroków w sprawie Magill i w sprawie IMS Health.

642

SIIA podnosi, że rozpatrywania odmowa utrudnia pojawienie się „nowych lub innowacyjnych systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej innych [niż produkowane przez] Microsoft, które zaspokajają potrzeby klientów w zakresie interoperacyjności”. Wyjaśnia ono, że dzięki informacjom dotyczącym interoperacyjności konkurenci Microsoft będą mogli nie tylko oferować produkty zawierające „ulepszone funkcje”, ale także i przede wszystkim produkty zdolne do interoperowania. SIIA podkreśla ponadto, że konkurenci Microsoft nie uzyskaliby żadnej przewagi konkurencyjnej, jeśli ograniczyliby się do „skopiowania produktów [Microsoft]”, oraz że mając dostęp do informacji, o których mowa w zaskarżonej decyzji, nie byliby w stanie tego uczynić.

643

Należy podkreślić, że okoliczność, że zarzucane zachowanie utrudnia pojawienie się nowego produktu na rynku, należy uwzględnić w kontekście art. 82 akapit drugi lit. b) WE, który zakazuje nadużyć polegających na „ograniczaniu produkcji, rynków lub rozwoju technicznego ze szkodą dla konsumentów”.

644

W powołanym powyżej w pkt 107 pkt 54 wyroku w sprawie Magill Trybunał orzekł, że odmowa spółek zajmujących się emisją telewizyjną, w zakresie w jakim stanowi przeszkodę dla pojawienia się nowego produktu, jakiego te spółki nie oferują i na który istnieje potencjalny popyt ze strony konsumentów, powinna zostać uznana za stanowiącą nadużycie w rozumieniu tego postanowienia.

645

Z decyzji, która była przedmiotem sprawy, która doprowadziła do wydania tego wyroku, wynika, że Komisja w szczególności stwierdziła, iż poprzez swą odmowę spółki zajmujące się emisją telewizyjną ograniczają produkcję lub rynki ze szkodą dla konsumentów [zob. pkt 23 akapit pierwszy decyzji Komisji 89/205/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. w sprawie postępowania przewidzianego w art. (82 WE) (IV/31.851, Magill TV Guide przeciwko ITP, BBC i RTE) (Dz.U. 1989, L 78, str. 43)]. Stwierdziła ona bowiem, że wspomniana odmowa utrudniała wydawcom produkowanie i publikowanie ogólnego tygodniowego przewodnika po programach telewizyjnych dla konsumentów w Irlandii i Irlandii Północnej, czyli takiego rodzaju przewodnika, który w tym czasie nie był dostępny na tym rynku geograficznym. Choć każda spółka zajmująca się emisją telewizyjną publikowała cotygodniowy przewodnik po programach telewizyjnych, był on jednak poświęcony wyłącznie jej własnym programom. Komisja, aby stwierdzić nadużycie pozycji dominującej popełnione przez te spółki zajmujące się emisją telewizyjną, podkreślała szkodę, jaką brak ogólnego cotygodniowego przewodnika po programach telewizyjnych wyrządzał na rynku w Irlandii i Irlandii Północnej konsumentom, którzy gdy chcieli uzyskać informacje na temat ofert programowych na przyszły tydzień, nie mieli innej możliwości niż kupno tygodniowych przewodników każdego kanału i samodzielne wyciągnięcie z nich użytecznych danych w celu dokonania porównania.

646

W powołanym powyżej w pkt 107 wyroku w sprawie IMS Health Trybunał, dokonując oceny okoliczności związanej z pojawieniem się nowego produktu, umieścił ją także w kontekście naruszenia interesów konsumentów. W pkt 48 tego wyroku, odsyłając do pkt 62 opinii rzecznika generalnego Tizzano do tego samego wyroku (Rec. str. I-5042), podkreślił zatem, że okoliczność ta odpowiada sytuacji, w której przy wyważaniu interesu związanego z ochroną prawa własności intelektualnej i wolnością gospodarczą podmiotu tego prawa z jednej strony oraz interesu związanego z ochroną wolnej konkurencji z drugiej strony ten ostatni może przeważyć tylko w przypadku, gdy odmowa przyznania licencji stanowi przeszkodę dla rozwoju rynku pochodnego ze szkodą dla konsumentów.

647

Należy podnieść, że rozpatrywane w powołanych powyżej w pkt 107 wyrokach w sprawie Magill i w sprawie IMS Health pojawienie się nowego produktu nie może stanowić jedynego parametru umożliwiającego ustalenie, czy odmowa przekazania na podstawie licencji prawa własności intelektualnej może wyrządzić szkodę konsumentom w rozumieniu art. 82 akapit drugi lit. b) WE. Jak wynika z brzmienia tego postanowienia, taka szkoda może zostać wyrządzona nie tylko w przypadku ograniczenia produkcji lub rynków, ale także rozwoju technicznego.

648

W zaskarżonej decyzji Komisja zajęła stanowisko właśnie w tej ostatniej kwestii. Stwierdziła ona zatem, że odmowa zarzucana Microsoft ogranicza rozwój techniczny ze szkodą dla konsumentów w rozumieniu art. 82 akapit drugi lit. b) WE (motywy 693–701 i 782 zaskarżonej decyzji), i odrzuciła twierdzenie Microsoft, zgodnie z którym nie zostało wykazane, iż wspomniana odmowa wyrządza szkodę konsumentom (motywy 702–708 zaskarżonej decyzji).

649

Sąd uważa, że twierdzenia Komisji zamieszczone w motywach wspomnianych w punkcie poprzednim nie są w oczywisty sposób błędne.

650

W pierwszej kolejności Komisja słusznie zatem podniosła w motywie 694 zaskarżonej decyzji, że „[z] uwagi na brak interoperacyjności, jaką konkurencyjne systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej są w stanie osiągnąć z architekturą domeny Windows, coraz więcej konsumentów, w odniesieniu do systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej, ogranicza się do jednorodnego rozwiązania Windows”.

651

Należy przypomnieć w tym względzie, że w pkt 371–422 powyżej zostało już wyjaśnione, iż odmowa zarzucana Microsoft utrudnia jej konkurentom opracowywanie takich systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej, które byłyby w stanie osiągnąć wystarczający stopień interoperacyjności ze strukturą domeny Windows, wskutek czego konsumenci przy podejmowaniu decyzji dotyczących nabywania systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej są bardziej skłonni nabywać produkty Microsoft. W pkt 606–611 powyżej podniesiono już także, że z wielu elementów akt sprawy wynika, iż technologie należące do gamy Windows 2000, a w szczególności Active Directory, są przyjmowane przez organizacje w coraz większym stopniu. Ze względu na to, że problemy związane z interoperacyjnością pojawiają się z większą ostrością w przypadku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej należących do tej gamy produktów niż w przypadku tych należących do poprzedniej generacji (zob. pkt 571–574 powyżej i motywy 578–584, 588 i 613 zaskarżonej decyzji), przyjmowanie w coraz większym stopniu tych systemów tylko wzmocniło efekt „ograniczania”, o którym mowa w punkcie poprzednim.

652

Nałożone w ten sposób na wybór konsumentów ograniczenie wyrządza im szkodę tym bardziej, że jak zostało podniesione w pkt 407–412 powyżej, uważają oni konkurencyjne systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej za lepsze od systemów operacyjnych Windows dla serwerów grupy roboczej w zakresie szeregu właściwości, do których przywiązują oni dużą wagę, takich jak „niezawodność/dostępność systemu” oraz „bezpieczeństwo zintegrowane z systemem operacyjnym dla serwerów”.

653

W drugiej kolejności Komisja słusznie stwierdziła, że sztuczna przewaga w zakresie interoperacyjności, jaką Microsoft uzyskała dzięki swej odmowie, zniechęca konkurentów tej spółki do opracowywania i wprowadzania na rynek systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej posiadających innowacyjne właściwości, ze szkodą w szczególności dla konsumentów (zob. podobnie motyw 694 zaskarżonej decyzji). Odmowa ta prowadzi w konsekwencji do postawienia tych konkurentów w niekorzystnej w stosunku do Microsoft pozycji w zakresie zalet jej produktów, zwłaszcza w zakresie parametrów takich jak bezpieczeństwo, niezawodność, łatwość obsługi lub szybkość wykonywania zadań (motyw 699 zaskarżonej decyzji).

654

Twierdzenie Komisji, zgodnie z którym „jeżeli konkurenci Microsoft będą mieli dostęp do informacji dotyczących interoperacyjności, których ujawnienia [ta ostania] odmawia, będą oni mogli je wykorzystać, w ramach sieci stosunków interoperacyjności, na której opiera się architektura domeny Windows, w celu udostępnienia zaawansowanych funkcji ich produktów” (motyw 695 zaskarżonej decyzji), znajduje potwierdzenie w sposobie, w jaki konkurenci zachowywali się w przeszłości, gdy mieli dostęp do niektórych informacji dotyczących produktów Microsoft. Przemawiające w tym zakresie są dwa przywoływane przez Komisję w motywie 696 zaskarżonej decyzji przykłady, czyli produkty zwane „PC NetLink” i „NDS dla NT”. PC NetLink jest oprogramowaniem stworzonym przez Sun na podstawie AS/U, które zostało opracowane przez AT&T przy wykorzystaniu niektórych elementów kodu źródłowego Microsoft, które ta ostatnia przekazała mu w ramach licencji w latach 90. (motywy 211–213 zaskarżonej decyzji). Z dokumentu przekazanego przez Microsoft w toku postępowania administracyjnego wynika, że innowacyjne właściwości i wartość dodana, jakie PC NetLink wniosło do sieci Windows dla grupy roboczej, zostały podkreślone przez Sun jako argument przemawiający za sprzedażą tego produktu (przypis na str. 840 zaskarżonej decyzji). Podobnie w swej dokumentacji handlowej Novell podkreśliła nowe właściwości, jakie NDS dla NT — oprogramowanie, które spółka ta stworzyła przy wykorzystaniu technik analizy odwróconej — wniosło do struktury domeny Windows, w tym przypadku — Windows NT (przypis na str. 841 zaskarżonej decyzji).

655

Należy podnieść, że Komisja starała się podkreślić w tym kontekście, iż istnieją „duże możliwości dywersyfikacji i wprowadzania innowacji poza specyfikacją interfejsu” (motyw 698 zaskarżonej decyzji). Innymi słowy, ta sama specyfikacja może być przedmiotem wielu różnych i mających innowacyjny charakter implementacji ze strony twórców oprogramowania.

656

A zatem zaskarżona decyzja opiera się na koncepcji, że po usunięciu przeszkody, jaką dla konkurentów Microsoft stanowi niewystarczający stopień interoperacyjności z architekturą domeny Windows, konkurenci ci będą mogli oferować systemy operacyjne dla grupy roboczej, które będąc dalekie od zwykłego powielania systemów Windows już znajdujących się na rynku, będą różnić się od tych systemów w zakresie ważnych dla konsumentów parametrów (zob. podobnie motyw 699 zaskarżonej decyzji).

657

Należy w tym względzie przypomnieć, że konkurenci Microsoft, mając dostęp tylko do informacji dotyczących interoperacyjności, o których mowa w zaskarżonej decyzji, nie byliby zresztą w stanie klonować lub powielać produktów tej ostatniej. Poza tym, że sama Microsoft przyznaje w swych pismach, iż środek zaradczy przewidziany w art. 5 tejże decyzji nie umożliwia osiągnięcia tego (zob. pkt 241 powyżej), należy powtórzyć, że rozpatrywane informacje nie obejmują szczegółów implementacji lub innych elementów kodu źródłowego Microsoft (zob. pkt 194–206 powyżej). Należy także podnieść, że protokoły, których specyfikacje Microsoft jest zobowiązana ujawnić na podstawie zaskarżonej decyzji, stanowią tylko minimalną część wszystkich protokołów, które są implementowane w systemach operacyjnych Windows dla serwerów grupy roboczej.

658

Należy dodać, że konkurenci Microsoft nie mają żadnego interesu w tym, aby poprzestać na powielaniu systemów operacyjnych Windows dla serwerów grupy roboczej. Po umożliwieniu im, dzięki informacjom, które zostaną im przekazane, opracowywania systemów w wystarczającym stopniu interoperacyjnych z architekturą domeny Windows, jeśli będą chcieli skorzystać z przewagi konkurencyjnej nad Microsoft i pozostać w sposób rentowny na rynku, nie będą oni mieć innego wyboru niż zróżnicowanie swych produktów w stosunku do produktów Microsoft w zakresie pewnych parametrów i właściwości. Należy w tym względzie pamiętać, że jak wyjaśnia Komisja w motywach 719–721 zaskarżonej decyzji, implementacja specyfikacji jest zadaniem trudnym, które wymaga poważnych inwestycji finansowych i czasu.

659

Wreszcie w odniesieniu do argumentu Microsoft, zgodnie z którym jeśli zostanie zmuszona do udostępnienia danej technologii swoim konkurentom, będzie ona w mniejszym stopniu chętna do jej opracowania (zob. pkt 627 powyżej), wystarczy stwierdzić, że jest on pozbawiony jakiegokolwiek znaczenia w kontekście badania okoliczności dotyczącej nowego produktu, skoro kwestią, którą należy rozstrzygnąć, jest wpływ rozpatrywanej odmowy na zamierzenia innowacyjne konkurentów Microsoft, a nie kwestia zamierzeń innowacyjnych tej ostatniej. Tę ostatnią kwestię należy ocenić w ramach badania okoliczności polegającej na braku obiektywnego uzasadnienia.

660

Po trzecie, Komisja również słusznie odrzuciła jako bezzasadne twierdzenie sformułowane przez Microsoft w toku postępowania administracyjnego, zgodnie z którym nie zostało wykazane, że zarzucana Microsoft odmowa wyrządza szkodę konsumentom (motywy 702–708 zaskarżonej decyzji).

661

Przede wszystkim, jak już zostało podniesione w pkt 407–412 powyżej, z wyników trzeciego sondażu przeprowadzonego przez Mercer wynika, że w przeciwieństwie do tego, co twierdzi Microsoft, konsumenci uważają konkurencyjne systemy operacyjne dla serwerów grupy roboczej za lepsze od systemów operacyjnych Windows dla serwerów grupy roboczej w zakresie szeregu właściwości, do których przywiązują oni wielką wagę.

662

Następnie Microsoft nie może opierać argumentu na okoliczności, że konsumenci w żadnym momencie w toku postępowania administracyjnego nie stwierdzili, iż zostali zmuszeni, wskutek jej odmowy ujawnienia swym konkurentom informacji dotyczących interoperacyjności, do przyjęcia systemu operacyjnego Windows dla serwerów grupy roboczej. W tym względzie wystarczy stwierdzić, że Microsoft nie podważa twierdzeń przedstawionych przez Komisję w motywach 705 i 706 zaskarżonej decyzji. W motywie 705 zaskarżonej decyzji Komisja podnosi zatem, że to twórcy oprogramowania uzupełniającego, które powinno interoperować z systemami Microsoft, są „uzależnieni od ujawnienia przez tę ostatnią informacji dotyczących interoperacyjności” i że „konsumenci nie zawsze wiedzą dokładnie, co Microsoft ujawnia lub czego nie ujawnia producentom systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej”. W motywie 706 zaskarżonej decyzji Komisja wyjaśnia, że „[k]onsumenci, gdyby musieli wybierać pomiędzy tolerowaniem problemów związanych z interoperacyjnością, które sprawiają, że przebieg ich działań jest bardziej skomplikowany, mniej skuteczny i bardziej kosztowny, a homogenicznym środowiskiem Windows, będą skłaniać się ku temu ostatniemu rozwiązaniu” i że „[p]o wybraniu Windows jako standardu jest mało prawdopodobne, aby konsumenci powoływali się na problemy interoperacyjności pomiędzy stacjami roboczymi a serwerami grupy roboczej”.

663

Należy ponadto podnieść, że z oświadczeń złożonych przez Microsoft w odniesieniu do ujawniania informacji na podstawie ugody amerykańskiej wynika, iż dzięki temu ujawnianiu konsumenci mają zaoferowany większy wybór (zob. motyw 703 zaskarżonej decyzji).

664

Wreszcie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, art. 82 WE dotyczy nie tylko praktyk, które mogą wyrządzić bezpośrednią szkodę konsumentom, ale także praktyk, które wyrządzają im szkodę pośrednią, naruszając strukturę skutecznej konkurencji (wyrok Trybunału z dnia 13 lutego 1979 r. w sprawie 85/76 Hoffmann-La Roche przeciwko Komisji, Rec. str. 461, pkt 125 i ww. w pkt 229 wyrok w sprawie Irish Sugar przeciwko Komisji, pkt 232). W niniejszym zaś przypadku Microsoft, nabywając znaczną część rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej, naruszyła strukturę skutecznej konkurencji na tym rynku.

665

Na podstawie wszystkich powyższych rozważań należy stwierdzić, że wniosek Komisji, zgodnie z którym odmowa zarzucana Microsoft ogranicza rozwój techniczny ze szkodą dla konsumentów w rozumieniu art. 82 akapit drugi lit. b) WE, nie jest w oczywisty sposób błędny. Należy zatem stwierdzić, że okoliczność dotycząca pojawienia się nowego produktu zachodzi w niniejszym przypadku.

666

W pierwszej kolejności Microsoft twierdzi, że odmowa, która jest jej zarzucana, jest obiektywnie uzasadniona prawami własności intelektualnej, jakie posiada wobec rozpatrywanej „technologii”. Podnosi ona, że w celu opracowania swych protokołów komunikacyjnych dokonała ona znacznych inwestycji i że sukces gospodarczy, jaki osiągnęła, jest słuszną rekompensatą za te wysiłki. Podnosi ona także, że jest ogólnie przyjęte, że odmowa przekazania przez przedsiębiorstwo swym konkurentom danej technologii może być uzasadniona faktem, iż nie życzy ono sobie, aby wykorzystywali oni wspomnianą technologię i stanowili dla niego konkurencję.

667

W replice Microsoft powołuje się na fakt, że technologia, jaką musi ujawnić swym konkurentom, jest tajna i bardzo cenna dla licencjobiorców, a także że zawiera ona istotne innowacje.

668

W odpowiedzi na jedno z pytań pisemnych skierowanych przez Sąd Microsoft dodaje, że dysponuje obiektywnym uzasadnieniem decyzji o nieprzyznawaniu licencji dotyczącej wspomnianej technologii „ze względu na szkodę, jaką wyrządziłoby zamierzeniom innowacyjnym wykorzystanie tej technologii — przez Sun (lub inne przedsiębiorstwa) — do opracowania ekwiwalentu funkcjonalnego, który stanowiłby konkurencję dla produktów Microsoft na tym samym rynku”.

669

Po drugie, Microsoft utrzymuje, że Komisja oddaliła jej argumenty, stosując nowe kryterium, które jest błędne pod względem prawnym i wyraźnie odbiega od tych uznanych przez wcześniejsze orzecznictwo. W motywie 783 zaskarżonej decyzji Komisja stwierdziła bowiem, że odmowa udzielania informacji chronionych na podstawie prawa własności intelektualnej stanowi naruszenie art. 82 WE, jeżeli przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności pozytywny wpływ na innowacyjność w całym sektorze kompensuje negatywny wpływ na zamierzenia innowacyjne przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą.

670

Microsoft uważa, że zastosowanie takiego „kryterium zrównoważenia” w konsekwencji doprowadzi do sytuacji, w której przedsiębiorstwa zajmujące pozycję dominującą będą w mniejszym stopniu chętne do inwestowania w badania i rozwój, ponieważ będą musiały dzielić się owocami swych wysiłków ze swymi konkurentami. Podnosi ona, że prawa własności intelektualnej zachęcają ich podmiot do dalszego wprowadzania innowacji, jednocześnie zachęcając przedsiębiorstwa konkurencyjne do rozwoju ich własnej działalności w zakresie innowacji, aby nie „pozostać z tyłu”. Ponadto krytykuje ona fakt, że Komisja nie zmierza do „liczbowego określenia” negatywnego wpływu, jaki narzucone przez zaskarżoną decyzję obowiązkowe przyznanie licencji będzie miało na jej konkurentów, którzy będą bardziej skłonni oczekiwać na technologię, jaką będą mogli dysponować za pośrednictwem licencji, niż usiłować stworzyć swą własną technologię.

671

Microsoft krytykuje także niejednoznaczny charakter i nieprzewidywalne skutki zastosowania tego kryterium, podnosząc między innymi, że Komisja nie dostarczyła żadnej informacji umożliwiającej przedsiębiorstwom zajmującym pozycję dominującą dokonanie oceny, czy „zachowanie [ich] skłonności do innowacji może uzasadniać decyzję o zachowaniu [ich] własności intelektualnej do [ich] własnego użytku”. Bardziej ogólnie rzecz ujmując, zaskarżona decyzja nie dostarcza żadnego wyjaśnienia ani na temat sposobu, w jaki wspomniane kryterium zostało zastosowanie w niniejszym przypadku, ani na temat sposobu, w jaki powinno ono być wdrażane w przyszłości.

672

W trzeciej kolejności Microsoft podważa stosowność powoływania się Komisji na ugodę amerykańską i na porozumienia zawarte z Sun (zob. pkt 687 poniżej).

673

W odniesieniu do ugody amerykańskiej Microsoft przypomina, że zobowiązuje ona do przyznawania licencji dotyczących protokołów komunikacyjnych implementowanych w systemach operacyjnych Windows dla stacji roboczych tylko do celów ich implementacji w oprogramowaniu dla serwerów. Natomiast zaskarżona decyzja zobowiązuje ją do przyznawania licencji dotyczących jej protokołów komunikacyjnych serwer–serwer, tak aby mogły one być implementowane w bezpośrednio konkurencyjnych systemach operacyjnych dla serwerów. Zauważa ona również, że obowiązki wynikające z ugody amerykańskiej są ograniczone do okresu pięciu lat i że spółka jest bardziej zainteresowana dalszym rozwojem technologii, ponieważ po upływie tego terminu może ona ponownie korzystać na zasadzie wyłączności z ulepszeń wniesionych do tej technologii.

674

W odniesieniu do porozumienia zawartego z Sun Microsoft podnosi, że zawiera ono wzajemne zobowiązanie się do udostępniania technologii i praw własności intelektualnej na wynegocjowanych warunkach w ograniczonym, sześcioletnim okresie. Natomiast na mocy zaskarżonej decyzji Microsoft nie będzie mogła swobodnie wybierać swych licencjobiorców i nie otrzyma w zamian żadnej licencji; opłaty i inne warunki dotyczące przyznania licencji podlegają kontroli ze strony Komisji, a obowiązek przyznawania licencji przez Microsoft „nie jest ograniczony w czasie”.

675

CompTIA podkreśla przede wszystkim znaczenie innowacji dla konkurencji w sektorze technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz konieczność posiadania w jego ramach „silnego systemu ochrony praw własności intelektualnej”. Wskazuje ono między innymi, że te prawa zachęcają spółki do ulepszania swych istniejących już produktów oraz do wprowadzania na rynek nowych produktów.

676

Następnie CompTIA, odnosząc się do motywu 783 zaskarżonej decyzji, stwierdza, że Komisja zastosowała w niniejszym przypadku nowe kryterium oceny, i uważa, że kryterium to jest niezgodne z orzecznictwem.

677

Komisja w pierwszej kolejności podnosi, że w sposób właściwy uwzględniła przedstawione przez Microsoft uzasadnienie.

678

W tym względzie Komisja twierdzi, że w swej skardze Microsoft przyznała, iż przedstawiła tylko jedno uzasadnienie, czyli fakt, że posiada prawa własności intelektualnej do rozpatrywanej „technologii”. Komisja uważa, że takie uzasadnienie nie może zostać przyjęte, zauważając między innymi, iż w sprawie, która doprowadziła do wydania powołanego powyżej w pkt 107 wyroku w sprawie Magill — w której nie było żadnych wątpliwości co do tego, że podważana decyzja zobowiązuje dane spółki do przyznania licencji dotyczących prawa autorskiego — Trybunał orzekł, że rozpatrywana odmowa nie została obiektywnie uzasadniona. SIIA popiera Komisję w tym względzie.

679

Następnie Komisja wyjaśnia, że zrozumiała argument Microsoft w ten sposób, iż okoliczności faktyczne niniejszej sprawy, a w szczególności „prawdopodobny wpływ nakazu udzielenia informacji na jej zamierzenia innowacyjne”, były do tego stopnia wyjątkowe, że nie mogła ona zastosować rozwiązań pochodzących z orzecznictwa.

680

W tym kontekście Komisja przypomina, że to do Microsoft należy udowodnienie, że stanowiące nadużycie zachowanie, które jest jej zarzucane, jest obiektywnie uzasadnione. W szczególności Komisja uważa, że ta ostatnia powinna była co najmniej wykazać, po pierwsze, iż nałożony na nią obowiązek ujawnienia informacji dotyczących interoperacyjności miałby negatywny wpływ na jej zamierzenia innowacyjne, a po drugie, że istnieje ryzyko, że ten negatywny wpływ przeważa nad „wszystkimi zidentyfikowanymi przez Komisję czynnikami, które w przeciwnym razie nadają temu zachowaniu charakter naruszenia”. Tymczasem Microsoft zadowoliła się przedstawieniem argumentów czysto teoretycznych i nie popartych w tym zakresie żadnymi dowodami.

681

Komisja uważa także, że Microsoft nie może uzasadnić swej odmowy faktem, iż rozpatrywana technologia jest tajna i bardzo cenna, a także zawiera istotne innowacje. Uzasadnienia tego ponadto nie powołano w skardze.

682

W drugiej kolejności Komisja podważa okoliczność, że zastosowała w niniejszym przypadku nowe kryterium oceny.

683

W tym względzie, po pierwsze, Komisja odrzuca twierdzenie Microsoft, zgodnie z którym przedsiębiorstwo jest uprawnione do odmowy przekazania swym konkurentom danej technologii w przypadku, gdy pragnie uniknąć możliwości wykorzystywania jej przez nich w celu konkurowania z nim. Twierdzenie to można z jednej strony interpretować w ten sposób, że nawet jeśli spełnione są trzy pierwsze z ustanowionych przez Trybunał w powołanych powyżej w pkt 107 wyrokach w sprawie Magill i w sprawie IMS Health kryteriów, odmowa udzielenia licencji jest zgodna z prawem, jeśli konkurenci zamierzają wykorzystywać licencję w celu konkurowania z przedsiębiorstwem dominującym. Taka teza jest zaś w oczywisty sposób błędna. Wspomniane twierdzenie można interpretować z drugiej strony w ten sposób, że zasady ustanowione w powołanym powyżej w pkt 107 wyroku w sprawie Magill nie mają zastosowania w przypadku, gdy dane prawo własności intelektualnej dotyczy technologii. Jednakże oprócz tego, że Microsoft w żaden sposób nie wyjaśnia, co rozumie pod pojęciem „technologii” w tym kontekście, jest niezmiernie trudno dokonać rozróżnienia pomiędzy „technologicznymi” i „nietechnologicznymi” prawami własności intelektualnej. Ponadto nie jest pewne, czy rozpatrywane informacje dotyczące interoperacyjności stanowią taką technologię, w szczególności jeśli są one tylko zwykłymi arbitralnymi ustaleniami, pozbawionymi innowacyjnego charakteru.

684

Po drugie, Komisja podważa twierdzenie Microsoft, zgodnie z którym z uwagi na wydanie zaskarżonej decyzji jej konkurenci nie będą już mieli motywacji do tworzenia własnych technologii. Zdaniem Komisji Microsoft nie zajmuje stanowiska w kwestii twierdzenia zawartego w motywie 697 zaskarżonej decyzji, zgodnie z którym ze względu na quasi-monopolistyczną pozycję zajmowaną przez tę spółkę na rynku systemów operacyjnych dla stacji roboczych jej konkurenci nie są w stanie opracowywać rozwiązań stanowiących trwałą alternatywę dla jej protokołów komunikacyjnych.

685

Po trzecie, Komisja podnosi, że Microsoft ogranicza się do powołania się na zamierzenia innowacyjne w zakresie tworzenia protokołów, pomijając swe inne produkty. Odsyłając do motywu 724 zaskarżonej decyzji, Komisja twierdzi, że takie podejście jest błędne.

686

Po czwarte, Komisja utrzymuje, że Microsoft pomija fakt, iż rozpatrywane informacje są konieczne do osiągnięcia interoperacyjności w rozumieniu dyrektywy 91/250. Z art. 6 tej dyrektywy wynika zaś, że prawodawca wspólnotowy uważa, iż ujawnianie takich informacji jest korzystne dla innowacyjności.

687

W trzeciej kolejności Komisja odwołuje się do pewnych oświadczeń złożonych przez Microsoft w toku postępowania administracyjnego, a także po wydaniu zaskarżonej decyzji. Microsoft podczas jej przesłuchania, w odpowiedzi na pytanie postawione przez służby Komisji, podniosła zatem, że nie stwierdziła, iż ugoda amerykańska miała negatywny wpływ na jej zamierzenia innowacyjne. Podobnie podczas wspólnej z Sun konferencji prasowej, odnosząc się do porozumienia zawartego z tą spółką, Microsoft oświadczyła, że obydwie spółki nadal konkurują ze sobą i wprowadzają innowacje oraz że „skutkiem zawarcia porozumienia nie będzie mniej, ale więcej innowacji”. Komisja uważa, że argument, jaki Microsoft opiera na fakcie, iż to porozumienie przewiduje zobowiązania wzajemne, jest pozbawiony znaczenia dla sprawy. Zauważa ona w tym względzie, że Sun już w momencie zawierania tego porozumienia prowadziła politykę ujawniania całemu sektorowi stosownych protokołów.

688

Należy podnieść na wstępie, że choć ciężar dowodu w odniesieniu do istnienia okoliczności stanowiących naruszenie art. 82 WE spoczywa na Komisji, to jednak na danym przedsiębiorstwie dominującym, a nie na Komisji spoczywa, w razie takiej konieczności, przedstawienie ewentualnego obiektywnego uzasadnienia i przedstawienie w tym względzie argumentów i dowodów, a wszystko to przed zakończeniem postępowania administracyjnego. Następnie do Komisji należy, jeśli zamierza ona stwierdzić istnienie nadużycia pozycji dominującej, wykazanie, że argumenty i dowody przedstawione przez wspomniane przedsiębiorstwo, a w związku z tym przedstawione uzasadnienie, nie mogą zostać przyjęte.

689

W niniejszej sprawie, jak stwierdzono w motywie 709 zaskarżonej decyzji i co Microsoft wyraźnie potwierdziła w skardze, Microsoft przedstawiła jako uzasadnienie swego postępowania jedynie fakt, że rozpatrywana technologia jest objęta prawami własności intelektualnej. Wyjaśniła w tym kontekście, że gdyby została zmuszona do udostępnienia stronom trzecim tej technologii, „wyeliminowałoby to motywację do inwestowania w przyszłości w tworzenie własności intelektualnej” (motyw 709 zaskarżonej decyzji). W replice powołała się ona również na fakt, że wspomniana technologia jest tajna, bardzo cenna i zawiera istotne innowacje.

690

Sąd uważa, że sama okoliczność — zakładając, że miała miejsce — iż protokoły komunikacyjne, o których mowa w zaskarżonej decyzji, lub ich specyfikacje są objęte prawami własności intelektualnej, nie może stanowić obiektywnego uzasadnienia w rozumieniu powołanych powyżej w pkt 107 wyroków w sprawie Magill i w sprawie IMS Health. Teza broniona przez Microsoft jest bowiem niezgodna z uzasadnieniem istnienia wyjątku, jaki to orzecznictwo ustanawia w tej dziedzinie z myślą o wolnej konkurencji w tym znaczeniu, że gdyby samo posiadanie praw własności intelektualnej mogło stanowić samo w sobie obiektywne uzasadnienie odmowy przyznania licencji, to wyjątek ustanowiony przez orzecznictwo nie mógłby nigdy znaleźć zastosowania. Innymi słowy, odmowa przyznania prawa własności intelektualnej na podstawie licencji nie mogłaby być nigdy uważana za naruszenie art. 82 WE, podczas gdy Trybunał w powołanych powyżej w pkt 107 wyrokach w sprawie Magill i w sprawie IMS Health orzekł coś dokładnie przeciwnego.

691

Należy przypomnieć w tym względzie, że jak zostało wyjaśnione w pkt 321, 323, 327 i 330 powyżej, sąd wspólnotowy stoi na stanowisku, iż możliwość korzystania przez podmiot prawa własności intelektualnej z tego prawa tylko na własny użytek stanowi samą istotę jego wyłącznego prawa. A zatem sama odmowa, nawet ze strony przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą, przyznania licencji stronie trzeciej nie może stanowić sama w sobie nadużycia pozycji dominującej w rozumieniu art. 82 WE. Tylko w przypadku gdy odmowa jest wydana w nadzwyczajnych okolicznościach, takich jak te przewidziane dotychczas przez orzecznictwo, może ona zostać uznana za nadużycie, a w związku z tym dozwolona jest, w interesie publicznym polegającym na utrzymaniu skutecznej konkurencji na rynku, ingerencja w wyłączne prawo podmiotu prawa własności intelektualnej, która polega na zobowiązaniu go do przyznania licencji stronom trzecim, które zamierzają wejść na rynek lub się na nim utrzymać. Należy przypomnieć w tym względzie, że powyżej zostało ustalone, iż takie okoliczności zachodzą w niniejszym przypadku.

692

W odniesieniu do argumentu przywołanego przez Microsoft w replice i opartego na okoliczności, że rozpatrywana technologia jest tajna, bardzo cenna dla beneficjentów licencji oraz zawiera istotne innowacje, także on nie może zostać przyjęty.

693

Po pierwsze bowiem okoliczność, że rozpatrywana technologia jest tajna, jest konsekwencją podjętej przez Microsoft jednostronnej decyzji gospodarczej. Poza tym Microsoft nie może jednocześnie opierać argumentu na rzekomo tajnym charakterze informacji dotyczących interoperacyjności w celu wykazania, że może ona być zobowiązana do ich ujawnienia tylko w przypadku gdy zachodzą nadzwyczajne okoliczności określone przez Trybunał w powołanych powyżej w pkt 107 wyrokach w sprawie Magill i w sprawie IMS Health, i uzasadniać swej odmowy na podstawie tego samego rzekomo tajnego charakteru tychże informacji. Wreszcie nic nie uzasadnia tego, aby tajna technologia korzystała z wyższego poziomu ochrony niż na przykład technologia, którą twórca musiał ujawnić publicznie w ramach procedury udzielania patentu.

694

Po drugie, informacje dotyczące interoperacyjności, od momentu gdy — tak jak w niniejszej sprawie — zostaje ustalone, że mają one charakter niezbędny, muszą być bardzo cenne dla konkurentów, którzy pragną mieć do nich dostęp.

695

Po trzecie, z faktem, iż dane przedsiębiorstwo posiada prawa własności intelektualnej, nierozerwalnie związana jest okoliczność, że ich przedmiot ma innowacyjny lub oryginalny charakter. Nie może bowiem istnieć patent, jeśli nie ma wynalazku, ani prawo autorskie, jeśli nie ma oryginalnego dzieła.

696

Ponadto Sąd podnosi, że w zaskarżonej decyzji Komisja nie ograniczyła się do odrzucenia uzasadnienia, jakie przedstawiła Microsoft, a zgodnie z którym rozpatrywana technologia jest objęta prawami własności intelektualnej. Zbadała ona również argument Microsoft oparty na tym, że gdyby spółka ta została zobowiązana do udostępnienia stronom trzecim wspominanej technologii, miałoby to negatywny wpływ na jej zamierzenia innowacyjne (motywy 709 i 712 zaskarżonej decyzji).

697

Należy stwierdzić, że jak słusznie podnosi Komisja, Microsoft, na której spoczywa pierwotny ciężar dowodu w tym względzie (zob. pkt 688 powyżej), nie wykazała w sposób wystarczający, iż gdyby została zmuszona do ujawnienia informacji dotyczących interoperacyjności, miałoby to negatywny wpływ na jej zamierzenia innowacyjne.

698

Microsoft ograniczyła się bowiem do podniesienia niejednoznacznych, ogólnych i teoretycznych argumentów w tym zakresie. Jak zatem podnosi Komisja w motywie 709 zaskarżonej decyzji, Microsoft w odpowiedzi z dnia 17 października 2003 r. na trzecie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów zadowoliła się oświadczeniem, że „ujawnienie […] wyeliminowałoby motywację do inwestowania w przyszłości w tworzenie własności intelektualnej”, nie wyjaśniając, do jakich technologii lub produktów odnosiło się to oświadczenie.

699

W niektórych fragmentach odpowiedzi wspomnianej w punkcie poprzednim Microsoft przewiduje negatywny wpływ na jej zamierzenia innowacyjne w dziedzinie ogólnie pojmowanych systemów operacyjnych, czyli zarówno systemów operacyjnych dla stacji roboczych, jak i dla serwerów.

700

W tym względzie wystarczy stwierdzić, że w motywach 713–729 zaskarżonej decyzji Komisja bardzo słusznie oddaliła argumenty Microsoft dotyczące obawy przed sklonowaniem jej produktów. Należy przypomnieć w szczególności, że środek zaradczy przewidziany w art. 5 zaskarżonej decyzji nie umożliwia i nie służy umożliwieniu konkurentom Microsoft kopiowania jej produktów (zob. pkt 198–206, 240–242 i 656–658 powyżej).

701

Z powyższego wynika, że nie zostało wykazane, iż ujawnienie informacji, które są przedmiotem tego środka zaradczego, znacznie obniży — a jeszcze w mniejszym stopniu, że wyeliminuje — zamierzenia innowacyjne Microsoft.

702

W tym kontekście należy zauważyć, że jak słusznie stwierdziła Komisja w motywach 730–734 zaskarżonej decyzji, ujawnianie stronom trzecim informacji mających na celu ułatwienie interoperacyjności z ich produktami jest powszechną praktyką w przypadku podmiotów gospodarczych działających w rozpatrywanym sektorze i sama Microsoft postępowała w ten sposób aż do momentu, w którym jej pozycja na rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej ustabilizowała się w wystarczający sposób. Umożliwia to bowiem tym podmiotom zwiększenie atrakcyjności, a zatem wartości ich produktów. Żaden zaś z uczestników niniejszej sprawy nie twierdził, że ujawnienia tego rodzaju miałyby jakikolwiek negatywny wpływ na zamierzenia innowacyjne tych podmiotów gospodarczych.

703

Należy ponadto stwierdzić, że jeśli ujawnienia, jakich dokonano w ramach ugody amerykańskiej i MCPP w odniesieniu do protokołów serwer–klient, nie miały negatywnego wpływu na zamierzenia innowacyjne Microsoft (motyw 728 zaskarżonej decyzji), nie ma żadnego oczywistego powodu, aby sądzić, że konsekwencje ujawniania informacji dotyczących protokołów serwer–serwer będą odmienne.

704

Ponadto w odniesieniu do twierdzenia Microsoft, zgodnie z którym w zaskarżonej decyzji Komisja odrzuciła przedstawione przez nią obiektywne uzasadnienie, stosując nowe kryterium oceny, należy stwierdzić, że opiera się ono na błędnym zrozumieniu tej decyzji.

705

Twierdzenie to jest bowiem oparte na jednym, znajdującym się w motywie 783 zaskarżonej decyzji zdaniu, które wpisuje się w część decyzji zawierającej wniosek z przeprowadzonej przez Komisję w motywach 560–778 analizy dotyczącej rozpatrywanej odmowy.

706

Zdanie to brzmi następująco:

„[P]ogłębiona analiza zakresu przedmiotowego ujawnienia pozwala na wyciągnięcie wniosku, że po wyważeniu wchodzących w grę interesów ewentualny negatywny skutek, jaki obowiązek dostarczenia informacji miałby dla zamierzeń innowacyjnych Microsoft, jest rekompensowany przez pozytywne skutki dla poziomu innowacji w całym sektorze (w tym dla Microsoft)”.

707

Zdanie to należy jednak czytać łącznie ze zdaniem, które następuje w tym samym motywie bezpośrednio po nim i zgodnie z którym „konieczność ochrony zamierzeń innowacyjnych Microsoft nie powinna stanowić obiektywnego uzasadnienia, które stanowiłoby przeciwwagę dla wyjątkowych okoliczności określonych powyżej”.

708

Należy także przytoczyć motyw 712 zaskarżonej decyzji, w którym Komisja przedstawia następujące rozważania:

„Powyżej zostało ustalone […], że odmowa Microsoft łączy się z ryzykiem wyeliminowania konkurencji na rozpatrywanym rynku systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej, że jest to spowodowane okolicznością, że wkład, którego odmówiono, jest niezbędny do dalszego prowadzenia działalności handlowej na tym rynku oraz że odmowa Microsoft ma negatywny wpływ na rozwój techniczny ze szkodą dla konsumentów. W świetle tych wyjątkowych okoliczności sama okoliczność faktyczna, że odmowa Microsoft stanowi odmowę przekazania na podstawie licencji prawa własności intelektualnej, nie stanowi jej obiektywnego uzasadnienia. Konieczne jest zatem dokonanie oceny, czy argumenty przywołane przez Microsoft w odniesieniu do zamierzeń innowacyjnych przeważają nad tymi wyjątkowymi okolicznościami”.

709

Innymi słowy, zgodnie z ustanowionymi w orzecznictwie zasadami (zob. pkt 331–333 powyżej), Komisja po ustaleniu, że w niniejszej sprawie zachodzą wyjątkowe okoliczności określone przez Trybunał w powołanych powyżej w pkt 107 wyrokach w sprawie Magill i w sprawie IMS Health, zbadała, czy uzasadnienie przedstawione przez Microsoft i oparte na rzekomym wpływie na zamierzenia innowacyjne może przeważyć nad tymi wyjątkowymi okolicznościami, w tym tą polegającą na tym, że rozpatrywana odmowa ogranicza rozwój techniczny ze szkodą dla konsumentów w rozumieniu art. 82 akapit drugi lit. b) WE.

710

Do wniosku, że nie ma to miejsca, Komisja doszła nie po wyważeniu negatywnego wpływu, jaki mogłoby mieć zobowiązanie do udzielenia rozpatrywanych informacji na zamierzenia innowacyjne Microsoft, z pozytywnym wpływem tego obowiązku, ale po odrzuceniu argumentów Microsoft dotyczących obawy przed „sklonowaniem” jej produktów (motywy 713–729), po stwierdzeniu, że ujawnianie informacji dotyczących interoperacyjności jest szeroko stosowaną praktyką w tym sektorze przemysłu (motywy 730–735), a także wskazaniu, że zobowiązanie złożone przez IBM wobec Komisji w 1984 r. nie było co do zasady odmienne niż to nałożone na Microsoft w zaskarżonej decyzji (motywy 736–742) oraz że zastosowane przez nią podejście jest zgodne z dyrektywą 91/250 (motywy 743–763 zaskarżonej decyzji).

711

Z całości powyższych rozważań wynika, że Microsoft nie wykazała istnienia jakiegokolwiek obiektywnego uzasadnienia swej odmowy ujawnienia rozpatrywanych informacji dotyczących interoperacyjności.

712

Ponadto ze względu na to, że w niniejszym przypadku zachodzą wyjątkowe okoliczności, które zostały określone przez Trybunał w powołanych powyżej w pkt 107 wyrokach w sprawie Magill i w sprawie IMS Health, pierwszą część zarzutu należy w całości oddalić jako bezzasadną.

713

W pierwszym rzędzie Microsoft podnosi, że Sun nie zwróciła się do niej o udostępnienie informacji dotyczących interoperacyjności w rozumieniu zaskarżonej decyzji.

714

W tym względzie Microsoft, powołując się na fragment skargi Sun, utrzymuje, że żądanie zawarte w piśmie z dnia 15 września 1998 r. nie dotyczyło „kompletnych specyfikacji” jej protokołów komunikacyjnych, ale szczegółowych informacji dotyczących wewnętrznych właściwości jej systemów operacyjnych Windows dla serwerów.

715

Według Microsoft zatem, zakładając nawet, że pismo z dnia 6 października 1998 r. mogło zostać zinterpretowane jako zawierające odmowę, co nie ma jej zdaniem miejsca, nie można twierdzić, iż Microsoft odmówiła udostępnienia Sun technologii, której brak ujawnienia zarzuca jej zaskarżona decyzja.

716

Microsoft dodaje, że „zakres żądania Sun nie wskazuje […], że zmierzała ona do uzyskania licencji [dotyczącej jej] protokołów komunikacyjnych”.

717

Microsoft podnosi ponadto, że Sun w swej skardze w żaden sposób nie powołuje się na protokoły komunikacyjne.

718

Poza tym Microsoft zauważa, że w piśmie z dnia 15 września 1998 r. Sun wskazuje, iż jej zdaniem „Microsoft powinna dołączyć implementację referencyjną i informacje konieczne do zapewnienia, aby bez konieczności wykorzystywania analizy odwróconej obiekty COM i wszystkie technologie Active Directory działały w systemie Solaris w sposób w pełni kompatybilny”. Podnosi ona, że dostęp do takiej „technologii” umożliwiłby Sun „naśladowanie” prawie wszystkich funkcji systemów operacyjnych Windows dla serwerów. Microsoft dodaje, że żądanie Sun dotyczyło „wciąż rozwijającej się technologii”, ponieważ Windows 2000 Server i Active Directory zostały wprowadzone na rynek dopiero w grudniu 1999 r.

719

W drugiej kolejności Microsoft utrzymuje, że w piśmie z dnia 6 października 1998 r. nie odpowiedziała ona na żądanie Sun „bezwzględną odmową”, ale wezwała Sun do zbadania wraz z nią „sposobu, w jakim obydwa przedsiębiorstwa mogłyby ulepszyć interoperacyjność pomiędzy ich odpowiednimi produktami, z korzyścią dla ich wspólnych klientów”. Twierdzi ona także, że w tym piśmie wskazała Sun kilka sposobów „osiągnięcia interoperacyjności”. Cytując motyw 565 zaskarżonej decyzji, Microsoft dodaje, że Komisja nie może utrzymywać, iż rozpatrywane technologie są do tego stopnia złożone, że niemożliwe jest oczekiwanie od Sun, aby ta wiedziała, czego potrzebuje. Microsoft zaznacza w tym względzie, że Sun jest wysoko wyspecjalizowanym dystrybutorem systemów operacyjnych dla serwerów i że w każdym razie do niej należy wyjaśnienie jej żądania.

720

Ponadto Microsoft twierdzi, że Sun nie zareagowała na wezwanie, jakie do niej skierowała, podnosząc między innymi, iż Sun nie wzięła udziału w spotkaniu, które zostało zorganizowane w celu przedyskutowania kwestii interoperacyjności ich odpowiednich produktów.

721

Wreszcie Microsoft uważa, że nie ma sprzeczności pomiędzy jej stanowiskiem, zgodnie z którym nie jest pewne, czy odmówiłaby ona ujawnienia specyfikacji swych protokołów komunikacyjnych, gdyby Sun lub „ktokolwiek inny” zażądał tego od niej, oraz okolicznością, że dąży ona do stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji. Istnieje bowiem zasadnicza różnica pomiędzy z jednej strony „dotyczącym licencji wzajemnych porozumieniem wynegocjowanym z innym dużym dostawcą systemów operacyjnych” a z drugiej strony „obowiązkiem dostarczenia »wszystkim« technologii, której jest ona właścicielem, zgodnie z nakazem władzy publicznej”.

722

W trzeciej kolejności Microsoft uważa, że Sun nie zażądała od niej udzielenia licencji dotyczącej prawa własności intelektualnej w celu opracowania systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej w EOG. Microsoft stoi w związku z tym na stanowisku, że kiedy odpowiadała na pismo z dnia 15 września 1998 r., w żaden sposób nie była zobowiązana do uwzględnienia szczególnej odpowiedzialności, która na niej spoczywa na mocy art. 82 WE, aby nie naruszać skutecznej i niezakłóconej konkurencji.

723

W tym kontekście Microsoft przypomina, że Sun jest spółką amerykańską i że pismo z dnia 15 września 1998 r. zostało wysłane z jej siedziby znajdującej się w Stanach Zjednoczonych do siedziby Microsoft znajdującej się w Stanach Zjednoczonych, która także jest spółką amerykańską. Uważa ona, że w świetle braku jakiegokolwiek związku z EOG i ze względu na to, że w piśmie tym w żaden sposób nie wskazano, iż rozpatrywana technologia jest konieczna do opracowania i dystrybucji systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej na terytorium EOG, nie miała ona żadnego powodu, aby sądzić, że Sun zamierza uzyskać licencję obejmującą ten obszar.

724

Komisja odrzuca wszystkie przedstawione przez Microsoft argumenty.

725

W pierwszej kolejności Komisja twierdzi, że żądanie sformułowane przez Sun w piśmie z dnia 15 września 1998 r., „mimo że pod pewnymi względami wychodzi poza zakres zastosowania [zaskarżonej] decyzji”, jest wystarczająco jasne, aby Microsoft zrozumiała, po pierwsze, że Sun pragnie mieć dostęp do informacji dotyczących interoperacyjności oraz, po drugie, że niektóre z tych informacji odnoszą się do właściwości sieci Windows dla grupy roboczej (struktura domeny Active Directory), które są niezbędne Sun do wywierania trwałej presji konkurencyjnej na rynek systemów operacyjnych dla serwerów grupy roboczej.

726

Komisja twierdzi, że Microsoft niedokładnie przedstawia żądanie Sun, twierdząc, iż dotyczy ono elementów kodu źródłowego, a nie informacji odnoszących się do interfejsów. Przypomina ona, że celem żądania Sun było umożliwienie jej produktom „komunikowania się w przezroczysty sposób” ze środowiskiem Windows oraz że w piśmie z dnia 6 października 1998 r. P. Maritz wyraźnie wskazał, iż rozumie to żądanie jako odnoszące się do informacji dotyczących interoperacyjności. Komisja podnosi także, że Sun w swej złożonej do niej skardze podkreśliła, iż pragnie mieć dostęp to „informacji dotyczących interoperacyjności”.

727

Komisja, odsyłając do motywów 713–722 zaskarżonej decyzji, dodaje, że dostęp do informacji dotyczących interoperacyjności nie umożliwi konkurentom Microsoft „klonowania” lub „naśladowania” funkcji systemów operacyjnych Windows dla serwerów grupy roboczej.

728

Komisja uważa, że fakt, iż Sun nie zastosowała wyrażenia „protokół komunikacyjny”, jest pozbawiony znaczenia, ponieważ żądanie udostępnienia informacji koniecznych do umożliwienia nawiązywania wzajemnych połączeń i interakcji z oprogramowaniem Windows oraz żądanie udzielenia dostępu do specyfikacji protokołów są „jednym i tym samym”.

729

Komisja zauważa również, że w piśmie z dnia 6 października 1998 r. Microsoft nie powołała się na fakt, iż żądanie Sun dotyczy „wciąż rozwijającej się technologii”. Taki argument nie może w każdym razie zostać przyjęty, ponieważ pierwsza wersja beta systemu Windows 2000 Server w momencie, gdy Sun skierowała do Microsoft pismo z dnia 15 września 1998 r., była już obecna na rynku od roku.