WYROK TRYBUNAŁU

z dnia 18 grudnia 1997 r.(*)

W sprawie C‑129/96

mającej za przedmiot skierowany do Trybunału, na podstawie art. 177 traktatu WE, przez belgijską Conseil d’État wniosek o wydanie, w ramach zawisłych przed tym sądem sporów między:

Inter‑Environnement Wallonie ASBL

a

Région wallonne,

orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni art. 5 i 189 traktatu EWG oraz art. 1 lit. a) dyrektywy Rady 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów (Dz.U. L 194, str. 39), zmienionej dyrektywą Rady 91/156/EWG z dnia 18 marca 1991 r. (Dz.U. L 78, str. 32),

TRYBUNAŁ,

w składzie: G.C. Rodríguez Iglesias, prezes, C. Gulmann, M. Ragnemalm i R. Schintgen, prezesi izb, G.F. Mancini, J.C. Moitinho de Almeida, P.J.G. Kapteyn, J.L. Murray, D.A.O. Edward, J.‑P. Puissochet, G. Hirsch, P. Jann, i L. Sevón (sprawozdawca), sędziowie,

rzecznik generalny: F.G. Jacobs,

sekretarz: H. von Holstein, zastępca sekretarza,

rozważywszy uwagi na piśmie przedstawione:

–        w imieniu Inter‑Environnement Wallonie ASBL przez adwokata Jacques’a Sambona, członka izby adwokackiej w Brukseli,

–        w imieniu rządu belgijskiego przez Jana Devaddera, głównego radcę w ministerstwie spraw zagranicznych, handlu zagranicznego i współpracy na rzecz rozwoju, działającego w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu rządu niemieckiego przez Ernsta Rödera, Ministerialrat w federalnym ministerstwie gospodarki, oraz przez Bernda Klokego, Oberregierungsrat w tym ministerstwie, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu francuskiego przez Jeana‑François Dobelle’a, zastępcę dyrektora w dyrekcji spraw sądowych ministerstwa spraw zagranicznych, oraz przez Romaina Nadala, podsekretarza stanu do spraw zagranicznych w tym ministerstwie, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu niderlandzkiego przez Adriaana Bosa, radcę prawnego w ministerstwie spraw zagranicznych, działającego w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu rządu Zjednoczonego Królestwa przez Johna E. Collinsa, Assistant Treasury Solicitors, działającego w charakterze pełnomocnika, wspieranego przez Derricka Wyatta, QC,

–        w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez Marię Condou Durande, członka służby prawnej, działającą w charakterze pełnomocnika,

po zapoznaniu się ze sprawozdaniem na rozprawę,

po wysłuchaniu uwag Inter‑Environnement Wallonie ASBL reprezentowanej przez Jacques’a Sambona, rządu francuskiego reprezentowanego przez Jeana‑François Dobelle’a i Romaina Nadala, rządu niderlandzkiego reprezentowanego przez Johannesa Stevena van den Oosterkampa, zastępcę radcy prawnego w ministerstwie spraw zagranicznych, działającego w charakterze pełnomocnika, rządu Zjednoczonego Królestwa reprezentowanego przez Derricka Wyatta, QC, oraz Komisji Wspólnot Europejskich reprezentowanej przez Marię Condou Durande, na rozprawie w dniu 5 lutego 1997 r.,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 24 kwietnia 1997 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1        Postanowieniem z dnia 29 marca 1996 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 23 kwietnia 1996 r., belgijska Conseil d’État skierowała do Trybunału, na podstawie art. 177 traktatu WE, dwa pytania prejudycjalne w przedmiocie wykładni art. 5 i 189 traktatu EWG oraz art. 1 lit. a) dyrektywy Rady 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów (Dz.U. L 194, str. 39), zmienionej dyrektywą Rady 91/156/EWG z dnia 18 marca 1991 r. (Dz.U. L 78, str. 32).

2        Pytania te zostały przedstawione w ramach postępowania w przedmiocie skargi o stwierdzenie nieważności rozporządzenia władz regionalnych Walonii z dnia 9 kwietnia 1992 r. w sprawie odpadów toksycznych lub niebezpiecznych (zwanego dalej „rozporządzeniem”) wniesionej przez stowarzyszenie Inter‑Environnement Wallonie (zwane dalej „Inter‑Environnement Wallonie”).

 Uregulowania wspólnotowe

3        Dyrektywa 75/442 ma na celu harmonizację przepisów krajowych w zakresie usuwania odpadów. Została ona zmieniona dyrektywą 91/156.

4        Dyrektywa 75/442 w brzmieniu nadanym dyrektywą 91/156 definiuje pojęcie odpadu w art. 1 lit. a) w następujący sposób:

„Do celów niniejszej dyrektywy:

a)      »odpady« oznaczają wszelkie substancje lub przedmioty należące do kategorii określonych w załączniku I, które ich posiadacz usuwa, zamierza usunąć lub do których usunięcia został zobowiązany.

Komisja, stanowiąc zgodnie z procedurą ustanowioną w art. 18, nie później niż do dnia 1 kwietnia 1993 r. sporządzi wykaz odpadów należących do kategorii wymienionych w załączniku I. Wykaz ten będzie okresowo poddawany przeglądowi oraz, w razie konieczności, zmieniany zgodnie z tą samą procedurą”.

5        Wykaz, o którym mowa w tym ostatnim przepisie, został określony decyzją Komisji 94/3/WE z dnia 20 grudnia 1993 r. ustanawiającą wykaz odpadów zgodnie z art. 1 lit. a) dyrektywy 75/442 (Dz.U. 1994, L 5, str. 15). W punkcie trzecim motywów do tego wykazu stwierdza się, po pierwsze, że wykaz nie jest wyczerpujący oraz, po drugie, iż okoliczność, że dany materiał widnieje w tym wykazie, ma znaczenie tylko wtedy, gdy odpowiada on definicji odpadów.

6        Artykuł 9 ust. 1 i art. 10 zmienionej dyrektywy 75/442 przewidują, że każdy zakład lub przedsiębiorstwo wykonujące czynności wymienione w załączniku IIA lub załączniku IIB musi uzyskać zezwolenie właściwego organu. Załącznik IIA dotyczy operacji usuwania, podczas gdy załącznik IIB wylicza operacje mogące prowadzić do odzysku.

7        Artykuł 11 zmienionej dyrektywy 75/442 przewiduje wyjątek od wymogu uzyskania zezwolenia:

„1.      Bez uszczerbku dla przepisów dyrektywy Rady 78/319/EWG z dnia 20 marca 1978 r. w sprawie odpadów toksycznych i niebezpiecznych [Dz.U. L 84, str. 43], ostatnio zmienionej aktem przystąpienia Hiszpanii i Portugalii, następujące podmioty mogą być zwolnione z wymogu uzyskania zezwolenia nałożonego przepisami art. 9 lub 10:

a)      przedsiębiorstwa lub zakłady unieszkodliwiające swoje odpady we własnym zakresie w miejscu ich produkcji;

oraz

b)      przedsiębiorstwa lub zakłady wykonujące czynności odzyskiwania odpadów.

Niniejsze zwolnienie stosuje się wyłącznie:

–        jeśli właściwe władze przyjęły ogólne zasady dotyczące każdego rodzaju działalności ustanawiające rodzaje i ilości odpadów oraz warunki, na podstawie których dana działalność może być zwolniona z wymogu uzyskania zezwolenia,

oraz

–        jeśli rodzaje i ilości odpadów oraz metody unieszkodliwiania lub odzyskiwania są takie, że pozwalają na spełnienie warunków nałożonych przepisami art. 4.

2.      Zakłady lub przedsiębiorstwa, o których mowa w ust. 1, są poddane rejestracji przez właściwy organ.

[…]”.

8        Artykuł 4 zmienionej dyrektywy 75/442 stanowi:

„Państwa członkowskie podejmują niezbędne środki w celu zapewnienia, że odpady są odzyskiwane lub unieszkodliwiane bez zagrażania zdrowiu ludzkiemu oraz bez stosowania procesów lub metod, które mogłyby szkodzić środowisku naturalnemu, w szczególności:

–        bez zagrożenia dla wody, powietrza, gleby, roślin i zwierząt,

–        bez powodowania uciążliwości przez hałas lub zapachy,

–        bez negatywnych skutków dla terenów wiejskich oraz […] miejsc o szczególnym znaczeniu.

[…]”.

9        Zgodnie z art. 2 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 91/156 państwa członkowskie zobowiązane są przyjąć przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do wykonania dyrektywy nie później niż do dnia 1 kwietnia 1993 r. i niezwłocznie powiadomić o tym Komisję. Akapit drugi tego ustępu stanowi, że „[ś]rodki przyjęte przez państwa członkowskie będą zawierać odniesienie do niniejszej dyrektywy albo takie odniesienie będzie towarzyszyć ich urzędowej publikacji. Metody takiego odniesienia określane są przez państwa członkowskie”.

10      Artykuł 1 ust. 3 dyrektywy Rady 91/689/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. w sprawie odpadów niebezpiecznych (Dz.U. L 377, str. 20) odsyła w kwestii definicji odpadu do dyrektywy 75/442 i definiuje odpad niebezpieczny w art. 1 ust. 4.

11      Artykuł 3 ust. 1 i 2 dyrektywy 91/689 stanowi:

„1.      Odstępstwo określone w art. 11 ust. 1 lit. a) dyrektywy 75/442/EWG, dotyczące wymogu uzyskania zezwolenia dla zakładów lub przedsiębiorstw, które unieszkodliwiają odpady we własnym zakresie, nie ma zastosowania do odpadów niebezpiecznych objętych niniejszą dyrektywą.

2.      Zgodnie z art. 11 ust. 1 lit. b) dyrektywy 75/442/EWG państwo członkowskie może odstąpić od art. 10 tej dyrektywy w odniesieniu do zakładów lub przedsiębiorstw, które odzyskują odpady objęte niniejszą dyrektywą, jeżeli:

–        państwo członkowskie przyjmuje ogólne zasady wyszczególniania rodzaju i ilości odpadów i ustanawiające szczególne warunki (dopuszczalne wartości dla zawartości substancji niebezpiecznych w odpadach, dopuszczalne wartości emisji, rodzaj działalności), a także inne konieczne wymogi prowadzenia różnych form odzysku, oraz

–        rodzaje i ilości odpadów oraz metody odzysku spełniają warunki ustanowione w art. 4 dyrektywy 75/442/EWG”.

12      Artykuł 11 dyrektywy 91/689 uchylił dyrektywę Rady 78/319/EWG z dnia 20 marca 1978 r. w sprawie odpadów toksycznych i niebezpiecznych (Dz.U. L 84, str. 43) ze skutkiem od dnia 12 grudnia 1993 r. Jednakże art. 1 dyrektywy Rady 94/31/WE z dnia 27 czerwca 1994 r. zmieniającej dyrektywę 91/689 (Dz.U. L 168, str. 28) przesunął datę uchylenia dyrektywy 78/319 na dzień 27 czerwca 1995 r.

 Przepisy krajowe

13      Dekret walońskiej rady regionalnej z dnia 5 lipca 1985 r. w sprawie odpadów, zmieniony dekretem z dnia 25 lipca 1991 r. (zwany dalej „dekretem”), definiuje w art. 3 pkt 1 odpad w sposób następujący:

„1.      Odpad oznacza każdą substancję lub przedmiot należące do kategorii określonych w załączniku I, których posiadacz pozbywa się albo ma zamiar lub jest zobowiązany się pozbyć”.

14      Artykuł 5 ust. 1 rozporządzenia przewiduje, że:

„Zezwolenia wymaga lokalizacja i eksploatacja specjalnej instalacji zbierania, wstępnej obróbki, usuwania lub odzysku odpadów toksycznych lub niebezpiecznych, która nie jest włączona do przemysłowego procesu produkcyjnego […]”.

15      Preambuła rozporządzenia zawiera w szczególności odwołanie do dekretu, do zmienionej dyrektywy 75/442 oraz do dyrektyw 78/319 oraz 91/689. Artykuł 86 rozporządzenia stwierdza, że wchodzi ono w życie z dniem opublikowania w Moniteur belge. Publikacja nastąpiła w dniu 23 czerwca 1992 r.

 Stan faktyczny w postępowaniu przed sądem krajowym

16      Skargą wniesioną w dniu 21 sierpnia 1992 r. Inter‑Environnement Wallonie wniosło do belgijskiej Conseil d’État o stwierdzenie nieważności rozporządzenia, tytułem żądania głównego, w całości oraz, tytułem ewentualnym, niektórych jego przepisów.

17      W postanowieniu odsyłającym Conseil d’État orzekła już w przedmiocie pięciu spośród sześciu zarzutów podniesionych przez Inter‑Environnement Wallonie i stwierdziła nieważność niektórych przepisów rozporządzenia.

18      W ostatnim zarzucie Inter‑Environnement Wallonie podnosi, że art. 5 ust. 1 rozporządzenia narusza w szczególności art. 11 zmienionej dyrektywy 75/442 oraz art. 3 dyrektywy 91/689 przez to, że wyłącza z systemu zezwoleń lokalizację i eksploatację specjalnej instalacji zbierania, wstępnej obróbki, usuwania lub odzysku odpadów toksycznych lub niebezpiecznych, gdy instalacja taka jest „włączona do przemysłowego procesu produkcyjnego”.

19      W części pierwszej tego zarzutu Inter‑Environnement Wallonie podnosi, że art. 11 zmienionej dyrektywy 75/442 w związku z art. 3 dyrektywy 91/689 dopuszcza odstępstwa od wymogu uzyskania zezwolenia przez przedsiębiorstwa prowadzące odzysk odpadów tylko na warunkach określonych w tych przepisach i tylko wtedy, gdy przedsiębiorstwa te są zarejestrowane przez właściwe organy.

20      W tym zakresie Conseil d’État uważa, że art. 5 ust. 1 rozporządzenia jest rzeczywiście sprzeczny z art. 11 zmienionej dyrektywy 75/442 w związku z art. 3 dyrektywy 91/689.

21      Stwierdzając, że rozporządzenie zostało wydane w czasie, kiedy termin wyznaczony przez dyrektywę na jej transpozycję jeszcze nie upłynął, Conseil d’État stawia pytanie, czy państwo członkowskie może w tym okresie wydać akt sprzeczny z tą dyrektywą. Dodaje, że przecząca odpowiedź na to pytanie, jakiej udziela Inter‑Environnement Wallonie, byłaby niezgodna z zasadą, że legalność aktu ma być oceniana na moment jego wydania.

22      W części drugiej zarzutu Inter‑Environnement Wallonie podnosi, że wyłączenie w art. 5 ust. 1 rozporządzenia jest sprzeczne z dekretem, który jej zdaniem nie przewiduje żadnego odstępstwa w zakresie czynności włączonych do procesu przemysłowego.

23      W tym zakresie Conseil d’État stwierdza, że art. 3 pkt 1 dekretu i załącznik, do którego się on odwołuje, miały być w zamierzeniu wierną transpozycją zmienionej dyrektywy 75/442. Chociaż orzecznictwo Trybunału wyjaśnia, że odpad oznacza każdą substancję lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się lub jest zobowiązany się pozbyć, bez zamiaru wyłączenia ich powtórnego wykorzystania gospodarczego przez inne osoby, to jednak nie daje ono możliwości ustalenia, czy substancja lub przedmiot, o którym mowa w art. 1 zmienionej dyrektywy 75/442, włączony pośrednio lub bezpośrednio do przemysłowego procesu produkcyjnego, jest odpadem w rozumieniu art. 1 lit. a) tej dyrektywy.

24      W tej sytuacji Conseil d’État skierowała do Trybunału następujące pytania prejudycjalne:

„1)      Czy art. 5 i 189 traktatu EWG sprzeciwiają się temu, by państwa członkowskie wydały przepis sprzeczny z dyrektywą 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów, zmienioną dyrektywą 91/156/EWG z dnia 18 marca 1991 r., przed upływem terminu wyznaczonego na transpozycję tej dyrektywy?

Czy te same postanowienia traktatu sprzeciwiają się temu, by państwa członkowskie ustanowiły i wykonały normę prawa, która ma stanowić transpozycję tejże dyrektywy, ale której przepisy okazują się sprzeczne z przepisami dyrektywy?

2)      Czy substancja, o której mowa w załączniku I do dyrektywy Rady 91/156/EWG z dnia 18 marca 1991 r. zmieniającej dyrektywę 75/442/EWG w sprawie odpadów, a która jest bezpośrednio lub pośrednio włączona do przemysłowego procesu produkcyjnego, jest uważana za odpad w rozumieniu art. 1 lit. a) tej dyrektywy?”.

 W przedmiocie pytania drugiego

25      Poprzez pytanie drugie, które należy rozpatrzyć w pierwszej kolejności, sąd krajowy zmierza w istocie do ustalenia, czy okoliczność, że dana substancja jest pośrednio lub bezpośrednio włączona do procesu produkcyjnego, powoduje, iż zostaje ona wyłączona z definicji odpadu w art. 1 lit. a) zmienionej dyrektywy 75/442.

26      Po pierwsze, z brzmienia art. 1 lit. a) zmienionej dyrektywy 75/442 wynika, że zakres pojęcia „odpad” zależy od znaczenia pojęcia „pozbywać się”.

27      Z przepisów zmienionej dyrektywy 75/442, w szczególności z art. 4, 8–12 oraz załączników IIA i IIB wynika, że pojęcie to obejmuje zarówno usuwanie, jak i odzysk substancji lub danego przedmiotu.

28      Jak wskazał rzecznik generalny w pkt 58–61 opinii, wykaz kategorii odpadów w załączniku I do zmienionej dyrektywy 75/442 oraz rodzaje działalności w zakresie usuwania i odzysku zamieszczone w wykazach w załącznikach IIA i IIB do tej samej dyrektywy, wskazują, że pojęcie odpadu nie wyłącza w zasadzie żadnego rodzaju pozostałości, przemysłowych produktów ubocznych lub innych substancji powstających w procesach produkcyjnych. Twierdzenie to potwierdza ponadto wykaz odpadów sporządzony przez Komisję w decyzji 94/3.

29      W tej kwestii należy stwierdzić, że po pierwsze, jak wynika w szczególności z art. 9–11 zmienionej dyrektywy 75/442, ma ona zastosowanie nie tylko do usuwania i odzysku odpadów przez przedsiębiorstwa wyspecjalizowane w tym zakresie, ale również do usuwania i odzysku odpadów w miejscu ich produkcji przez przedsiębiorstwo, które je wytworzyło.

30      Po drugie, o ile zgodnie z art. 4 zmienionej dyrektywy 75/442 odpady powinny być odzyskiwane lub unieszkodliwiane bez zagrażania zdrowiu ludzkiemu oraz bez stosowania procesów lub metod, które mogłyby szkodzić środowisku naturalnemu, o tyle żaden przepis dyrektywy nie wskazuje, że nie ma ona zastosowania do operacji usuwania lub odzysku stanowiących część procesu przemysłowego, gdy wydają się one nie stanowić zagrożenia zdrowia ludzkiego lub środowiska naturalnego.

31      Wreszcie należy przypomnieć, że Trybunał orzekł już, iż pojęcia odpadu w rozumieniu art. 1 zmienionej dyrektywy 75/442 nie można rozumieć w ten sposób, że wyłączone są z niego substancje i przedmioty, które mogą być powtórnie wykorzystane gospodarczo (wyroki: z dnia 28 marca 1990 r. w sprawie C‑359/88 Zanetti i in., Rec. str. I‑1509, pkt 12 i 13; z dnia 10 maja 1995 r. w sprawie C‑422/92 Komisja przeciwko Niemcom, Rec. str. I‑1097, pkt 22 i 23, oraz z dnia 25 czerwca 1997 r. w sprawach połączonych C‑304/94, C‑330/94, C‑342/94 i C‑224/95 Tombesi i in., Rec. str. I‑3561, pkt 47 i 48).

32      Ze wszystkich tych rozważań wynika, że substancje włączone do procesu przemysłowego mogą stanowić odpady w rozumieniu art. 1 lit. a) zmienionej dyrektywy 75/442.

33      Wniosek ten nie podważa rozróżnienia, jakiego należy dokonać, jak słusznie podniosły rządy belgijski, niemiecki, niderlandzki i Zjednoczonego Królestwa, między odzyskiem odpadów w rozumieniu zmienionej dyrektywy 75/442, a normalną obróbką przemysłową produktów niebędących odpadami, jakkolwiek trudne byłoby to rozróżnienie.

34      Na pytanie drugie należy zatem udzielić odpowiedzi, że sam fakt, iż substancja jest bezpośrednio lub pośrednio włączona do przemysłowego procesu produkcyjnego, nie powoduje jej wyłączenia z zakresu pojęcia odpadu w rozumieniu art. 1 lit. a) zmienionej dyrektywy 75/442.

 W przedmiocie pytania pierwszego

35      W pytaniu pierwszym sąd krajowy zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 5 i 189 traktatu EWG sprzeciwiają się temu, by państwa członkowskie wydawały przepisy sprzeczne z dyrektywą 91/156 w okresie wyznaczonym na dokonanie jej transpozycji.

36      Według Inter‑Environnement Wallonie z zasady nadrzędności prawa wspólnotowego oraz z art. 5 traktatu wynika, że nawet w sytuacji gdy państwo członkowskie postanowi transponować dyrektywę przed upływem wyznaczonego w niej terminu, to transpozycja taka musi być zgodna z dyrektywą. Decydując się na transpozycję dyrektywy 91/156 z dniem 9 kwietnia 1992 r., region Walonii powinien był zatem zastosować się do tej dyrektywy.

37      Komisja popiera to stanowisko i stwierdza, że art. 5 i 189 traktatu sprzeciwiają się temu, by państwa członkowskie przyjmowały przepisy sprzeczne z dyrektywą 91/156 w okresie wyznaczonym do dokonania jej transpozycji. Stwierdza, że nie ma w tym względzie znaczenia, czy konkretnym celem danego przepisu była transpozycja tej dyrektywy.

38      Rządy belgijski, francuski i Zjednoczonego Królestwa uważają natomiast, że dopóki nie upłynie termin wyznaczony na dokonanie transpozycji danej dyrektywy, państwa członkowskie mają swobodę przyjmowania przepisów krajowych niezgodnych z nią. Rząd Zjednoczonego Królestwa dodaje jednak, że art. 5 i 189 traktatu sprzeciwiają się temu, by państwo członkowskie podejmowało działania, które powodowałyby, że prawidłowa transpozycja dyrektywy stałaby się niemożliwa lub nadmiernie utrudniona.

39      Rząd niderlandzki jest zdania, że wydanie dyrektywy oznacza, że państwa członkowskie tracą swobodę podejmowania jakichkolwiek działań, które mogłyby utrudnić osiągnięcie przewidzianego w niej rezultatu. Niemniej uważa on, iż nie można uznać, że państwo członkowskie narusza art. 5 i 189 traktatu, gdy – tak jak w obecnym przypadku – nie ma pewności, że przepisy krajowe są sprzeczne z daną dyrektywą.

40      Na wstępie należy przypomnieć, że zobowiązanie państwa członkowskiego do podjęcia wszelkich działań niezbędnych do osiągnięcia rezultatu wyznaczonego przez dyrektywę jest wiążącym zobowiązaniem wynikającym z art. 189 akapit trzeci traktatu oraz z samej dyrektywy (wyroki: z dnia 1 lutego 1977 r. w sprawie 51/76 Verbond van Nederlandse Ondernemingen, Rec. str. 113, pkt 22; z dnia 26 lutego 1986 r. w sprawie 152/84 Marshall, Rec. str. 723, pkt 48, i z dnia 24 października 1996 r. w sprawie C‑72/95 Kraaijeveld i in., Rec. str. I‑5403, pkt 55). Ten obowiązek podjęcia wszelkich przepisów ogólnych lub szczególnych jest wiążący dla wszystkich organów państw członkowskich, w tym dla organów sądowych w ramach ich kompetencji (wyrok z dnia 13 listopada 1990 r. w sprawie C‑106/89 Marleasing, Rec. str. I‑4135, pkt 8 i ww. wyrok w sprawie Kraaijeveld i in., pkt 55).

41      Następnie należy stwierdzić, że zgodnie z art. 191 akapit drugi traktatu EWG, obowiązującego w czasie, gdy miały miejsce okoliczności sprawy przed sądem krajowym, „dyrektywy i decyzje są notyfikowane ich adresatom i stają się skuteczne wraz z tą notyfikacją”. Z postanowienia tego wynika, że od chwili notyfikacji dyrektywa wywołuje skutki prawne w odniesieniu do państwa członkowskiego, do którego jest skierowana.

42      W niniejszym przypadku i zgodnie z przyjętą praktyką dyrektywa 91/156 sama określa termin, z którego upływem przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do jej wykonania powinny wejść w życie w państwach członkowskich.

43      Jako że termin ten służy w szczególności temu, by państwa członkowskie uzyskały czas niezbędny do wydania przepisów transponujących, nie można im zarzucać, że nie dokonały transpozycji danej dyrektywy do ich porządku prawnego przed upływem tego terminu.

44      Jednak w okresie wyznaczonym na dokonanie transpozycji państwa członkowskie zobowiązane są podejmować działania niezbędne do zapewnienia, że rezultat przewidziany w dyrektywie zostanie osiągnięty z końcem tego okresu.

45      W tym zakresie o ile państwa członkowskie nie są zobowiązane do podjęcia tych działań przed końcem okresu wyznaczonego do dokonania transpozycji, o tyle z art. 5 akapit drugi w związku z art. 189 akapit trzeci traktatu i z samej dyrektywy wynika, że w okresie tym muszą się one powstrzymać od podejmowania jakichkolwiek działań, które mogłyby poważnie zagrozić osiągnięciu rezultatu przewidzianego w tej dyrektywie.

46      Do sądu krajowego należy ocena, czy przypadek taki ma miejsce w odniesieniu do przepisów krajowych, o których zgodności z prawem ma rozstrzygnąć.

47      Przy dokonywaniu tej oceny sąd krajowy powinien uwzględnić w szczególności kwestię, czy omawiane przepisy stanowić miały pełną transpozycję dyrektywy, jak również praktyczne skutki zastosowania przepisów niezgodnych z dyrektywą oraz okres występowania tych skutków.

48      Na przykład, jeżeli omawiane przepisy zostały zamierzone jako pełna i ostateczna transpozycja dyrektywy, ich niezgodność z dyrektywą może dawać podstawy do przypuszczenia, że rezultat przewidziany w dyrektywie nie zostanie osiągnięty w wyznaczonym terminie, jeżeli wprowadzenie we właściwym czasie poprawek będzie niemożliwe.

49      Natomiast z drugiej strony sąd krajowy może wziąć pod uwagę uprawnienie państwa członkowskiego do przyjęcia przepisów przejściowych lub wykonania dyrektywy etapami. W takich przypadkach niezgodność przepisów przejściowych z dyrektywą lub brak transpozycji niektórych jej przepisów niekoniecznie musi zagrozić osiągnięciu wyznaczonego rezultatu.

50      Na pytanie pierwsze należy zatem udzielić odpowiedzi, że art. 5 akapit drugi i art. 189 akapit trzeci traktatu EWG oraz dyrektywa 91/156 wymagają, by w okresie wyznaczonym w dyrektywie do jej wykonania państwo członkowskie, do którego jest ona skierowana, powstrzymało się od przyjmowania jakichkolwiek przepisów, które mogłyby poważnie zagrozić osiągnięciu rezultatu przewidzianego w tej dyrektywie.

 W przedmiocie kosztów

51      Koszty poniesione przez rządy belgijski, niemiecki, francuski, niderlandzki i rząd Zjednoczonego Królestwa oraz przez Komisję Wspólnot Europejskich, które przedłożyły Trybunałowi uwagi, nie podlegają zwrotowi. Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach.

Z powyższych względów

TRYBUNAŁ,

rozstrzygając w przedmiocie pytania przedłożonego mu przez belgijską Conseil d’État postanowieniem z dnia 29 marca 1996 r., orzeka, co następuje:

1)      Sam fakt, iż substancja jest bezpośrednio lub pośrednio włączona do przemysłowego procesu produkcyjnego, nie powoduje jej wyłączenia z zakresu pojęcia odpadu w rozumieniu art. 1 lit. a) dyrektywy Rady 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów, zmienionej dyrektywą Rady 91/156/EWG z dnia 18 marca 1991 r.

2)      Artykuł 5 akapit drugi i art. 189 akapit trzeci traktatu EWG oraz dyrektywa 91/156 wymagają, by w okresie wyznaczonym w dyrektywie na jej wykonanie państwo członkowskie, do którego jest ona skierowana, powstrzymało się od przyjmowania jakichkolwiek przepisów, które mogłyby poważnie zagrozić osiągnięciu rezultatu przewidzianego w tej dyrektywie.

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 18 grudnia 1997 r.

* Język postępowania: francuski.