WYROK SĄDU PIERWSZEJ INSTANCJI (druga izba)

z dnia 28 kwietnia 1998 r.(*)

W sprawie T‑184/95

Dorsch Consult Ingenieurgesellschaft mbH, spółka prawa niemieckiego z siedzibą w Monachium (Niemcy), reprezentowana przez profesora Karla M. Meessena, z adresem do doręczeń w Luksemburgu w kancelarii Patricka Kinscha, 100, boulevard de la Pétrusse,

strona skarżąca,

przeciwko

Radzie Unii Europejskiej, reprezentowanej początkowo przez Yvesa Cretiena, radcę prawnego, a następnie przez Stephana Marquardta i Antonia Tancę, członków służby prawnej, działających w charakterze pełnomocników, z adresem do doręczeń w Luksemburgu w biurze Alessandra Morbillego, dyrektora generalnego dyrekcji do spraw prawnych Europejskiego Banku Inwestycyjnego, 100, boulevard Konrad Adenauer,

i

Komisji Wspólnot Europejskich, reprezentowanej przez Petera Gilsdorfa i Allana Rosasa, głównych radców prawnych, oraz Jörna Sacka, radcę prawnego, działających w charakterze pełnomocników, z adresem do doręczeń w Luksemburgu w biurze Carlosa Gómeza de la Cruza, członka służby prawnej, Centre Wagner, Kirchberg,

strona pozwana,

w przedmiocie skargi o odszkodowanie za szkodę, jaką zdaniem skarżącego przedsiębiorstwa poniosło ono w wyniku wydania rozporządzenia Rady (EWG) nr 2340/90 z dnia 8 sierpnia 1990 r. zakazującego handlu Wspólnoty z Irakiem i Kuwejtem (Dz.U. L 213, str. 1),

SĄD PIERWSZEJ INSTANCJI
WSPÓLNOT EUROPEJSKICH (druga izba)

w składzie: C.W. Bellamy, prezes, A. Kalogeropoulos i V. Tiili, sędziowie,

sekretarz: H. Jung,

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 19 czerwca 1997 r.,

wydaje następujący

Wyrok

 Okoliczności faktyczne leżące u podstaw skargi

1        Skarżąca, Dorsch Consult Ingenieurgesellschaft mbH, jest spółką z ograniczoną odpowiedzialnością prawa niemieckiego z siedzibą w Monachium (Niemcy), a głównym jej przedmiotem działalności jest doradztwo w zakresie inżynierii w różnych krajach.

2        W dniu 30 stycznia 1975 r. skarżąca zawarła z Ministry of Works and Housing Republiki Irackiej (zwanym dalej „irackim ministerstwem”) umowę, w której zobowiązała się do świadczenia usług w zakresie organizacji i nadzoru prac związanych z budową Iraq Express Way nr 1. Umowa ta, zawarta na minimalny okres sześciu lat była następnie wielokrotnie przedłużana w celu wykonania i nadzoru wyżej wymienionych robót. Artykuł X tej umowy przewidywał, między innymi, że w przypadku rozbieżności w zakresie interpretacji jej postanowień lub niewykonania wynikających z niej zobowiązań strony winny starać się znaleźć możliwe do przyjęcia rozwiązanie w drodze negocjacji (art. X ust. 1). W przypadku gdyby rozbieżności te utrzymywały się, spór winien zostać przedstawiony Planning Board, którego rozstrzygnięcie będzie ostateczne i wiążące. Jednakże żadne rozstrzygnięcie podjęte w ramach tej umowy nie uniemożliwia jej stronom zwrócenia się o rozstrzygnięcie sporu do właściwych sądów irackich (art. X ust. 2).

3        Jak wynika z akt sprawy, niespłacone jeszcze wierzytelności które przysługiwały skarżącej na początku 1990 roku w stosunku do rządu irackiego z tytułu usług świadczonych w ramach ww. umowy, zostały uznane w dwóch pismach z dnia 5 i 6 lutego 1990 r., skierowanych przez irackie ministerstwo do irackiego banku Rafidian Bank (zwanego dalej „bankiem Rafidian”), zawierających polecenie zapłaty na rachunek skarżącej należnych jej kwot.

4        W dniu 2 sierpnia 1990 r. Rada Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych przyjęła rezolucję nr 660 (1990), w której stwierdziła naruszenie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego w związku z inwazją Iraku na Kuwejt oraz zażądała natychmiastowego i bezwarunkowego wycofania sił irackich z terytorium Kuwejtu.

5        W dniu 6 sierpnia 1990 r. Rada Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych przyjęła rezolucję nr 661 (1990), w której „świadoma odpowiedzialności w zakresie utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, spoczywającej na niej na mocy Karty Narodów Zjednoczonych” stwierdziła, że Republika Iracka (zwana dalej „Irakiem”) nie zastosowała się do rezolucji nr 660 (1990), i podjęła decyzję o wprowadzeniu embarga na handel z Irakiem i z Kuwejtem.

6        W dniu 8 sierpnia 1990 r. Rada, powołując się na „powagę sytuacji wynikającej z inwazji Iraku na Kuwejt” i na rezolucję nr 661 (1990) Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych, wydała na wniosek Komisji rozporządzenie (EWG) nr 2340/90 zakazujące wymiany handlowej z Irakiem i z Kuwejtem (Dz.U. L 213, str. 1, zwane dalej „rozporządzeniem nr 2340/90”).

7        Artykuł 1 rozporządzenia nr 2340/90 ustanowił z dniem 7 sierpnia 1990 r. zakaz wprowadzania na terytorium Wspólnoty wszelkich produktów pochodzących lub przywożonych z Iraku lub z Kuwejtu, jak również eksportu do tego kraju wszelkich produktów pochodzących ze Wspólnoty. Artykuł 2 tego rozporządzenia wprowadził z dniem 7 sierpnia 1990 r. zakaz: a) wykonywania wszelkiej działalności lub transakcji handlowych, w tym wszelkich czynności związanych z transakcjami już zawartymi bądź częściowo zrealizowanymi, których przedmiotem lub skutkiem jest wspieranie eksportu jakichkolwiek produktów pochodzących lub przywożonych z Iraku lub z Kuwejtu, b) sprzedaży lub dostarczania wszelkich produktów, niezależnie od ich pochodzenia lub kraju wywozu, wszelkim osobom fizycznym lub prawnym znajdującym się w Iraku lub w Kuwejcie bądź wszelkim innym osobom fizycznym lub prawnym w celu wykonywania jakiejkolwiek działalności gospodarczej na terytorium Iraku lub Kuwejtu bądź z tego terytorium i c) wszelkiej działalności, której celem lub skutkiem byłoby wspieranie takiej sprzedaży lub dostaw.

8        Jak wynika z akt sprawy, w dniu 16 września 1990 r. „najwyższa rada rewolucji Republiki Irackiej”, powołując się na „arbitralne decyzje niektórych rządów”, wydała ze skutkiem wstecznym od dnia 6 sierpnia 1990 r. ustawę nr 57 dotyczącą ochrony majątku, interesów i praw irackich w obrębie i poza terytorium Iraku (zwaną dalej „ustawą nr 57”). Artykuł 7 tej ustawy wprowadził zamrożenie całego majątku i aktywów, jak również przynoszących przez nie dochodów, którymi dysponowały w tym okresie rządy, przedsiębiorstwa, spółki i banki państw, które podjęły wspomniane „arbitralne decyzje” w stosunku do Iraku.

9        Ponieważ skarżąca nie uzyskała od władz irackich spłaty wierzytelności uznanych w wyżej wymienionych pismach irackiego ministerstwa z dnia 5 i 6 lutego 1990 r. (zob. pkt 3 powyżej), zwróciła się pismami z dnia 4 sierpnia 1995 r. do Rady i do Komisji, żądając odszkodowania za szkodę wynikłą z tego, że jej wierzytelności stały się nieściągalne w wyniku stosowania ustawy nr 57, wobec tego że ustawa ta została wydana jako krok odwetowy w odpowiedzi na wydanie przez Wspólnotę rozporządzenia nr 2340/90. W pismach tych skarżąca podnosiła, że ustawodawca wspólnotowy zobowiązany był do wypłacenia odszkodowania podmiotom, które poniosły szkodę w wyniku wprowadzenia embarga wobec Iraku, a ponieważ tego nie uczynił, spowodował powstanie odpowiedzialności Wspólnoty na mocy art. 215 akapit drugi traktatu WE. Dodała, że tytułem działań zachowawczych zarejestrowała swe wierzytelności wobec Iraku w United Nations Iraq Claims Compensation Commission.

10      Pismem z dnia 20 września 1995 r. Komisja odmówiła uwzględnienia żądania odszkodowania.

11      W tych właśnie okolicznościach skarżąca wniosła niniejszą skargę pismem, które wpłynęło do kancelarii Sądu w dniu 6 października 1995 r.

12      Na skutek sprawozdania sędziego sprawozdawcy Sąd (druga izba) podjął decyzję o otwarciu procedury ustnej bez przeprowadzania postępowania dowodowego. W ramach środków organizacji postępowania zwrócono się jednak do stron o udzielenie odpowiedzi na pytania sformułowane na piśmie.

13      Na rozprawie w dniu 19 czerwca 1997 r. zostały wysłuchane uwagi stron i ich odpowiedzi na pytania zadane przez Sąd w formie ustnej.

 Żądania stron

14      Skarżąca wnosi do Sądu:

–        o obciążenie Wspólnoty kwotą 2 279 859,69 DEM wraz z odsetkami w wysokości 8%, liczonymi od dnia 9 sierpnia 1990 r. tytułem wynagrodzenia za przeniesienie pozostałej części wierzytelności w tej samej wysokości przysługującej jej wobec Iraku;

–        o obciążenie strony pozwanej kosztami postępowania;

–        o nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności;

–        i tytułem żądania ewentualnego, o nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności za ustanowieniem gwarancji bankowej.

15      Rada wnosi do Sądu:

–        o odrzucenie skargi jako niedopuszczalnej;

–        bądź o jej oddalenie jako bezzasadnej;

–        o obciążenie skarżącej kosztami postępowania.

16      Komisja wnosi do Sądu:

–        o odrzucenie skargi jako niedopuszczalnej;

–        o obciążenie skarżącej kosztami postępowania.

 W przedmiocie dopuszczalności

 Środki i argumenty stron

17      Rada – nie podnosząc formalnie zarzutu niedopuszczalności na podstawie art. 114 § 1 regulaminu Sądu – twierdzi, że skarga jest niedopuszczalna, ponieważ nie można dochodzić odpowiedzialności Wspólnoty za szkody rzekomo poniesione przez skarżącą (wyrok Trybunału z dnia 26 listopada 1975 r. w sprawie 99/74 Grands moulins des Antilles przeciwko Komisji, Rec. str. 1531).

18      Po pierwsze, Rada podnosi, że powołaną szkodę wyrządziło nie rozporządzenie nr 2340/90, lecz ustawa nr 57. Odmiennie od tego, co twierdzi skarżąca, zdaniem Rady wydanie tej ustawy nie było „bezpośrednią reakcją” na wydanie rozporządzenia nr 2340/90, ale jak wynikało z preambuły ustawy, reakcją na „arbitralne decyzje” podjęte przez „niektóre rządy”. W opinii Rady to właśnie rezolucje nr 660 (1990) i 661 (1990) Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych doprowadziły w rzeczywistości do wydania ustawy nr 57. W tych okolicznościach fakt, że embargo wobec Iraku ustanowione przez Radę Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych uzasadnione było niezgodnym z prawem postępowaniem tego państwa (inwazja na Kuwejt), wyklucza ustalenie obiektywnego związku pomiędzy wydaniem rozporządzenia nr 2340/90 a wydaniem przez Irak ustawy nr 57, jako kroku odwetowego, a zatem na stwierdzenie związku przyczynowego między rozporządzeniem wspólnotowym a szkodą, na którą powołuje się skarżąca.

19      Po drugie, Rada podnosi kwestię, czy wierzytelności skarżącej wobec władz irackich stanowiły „aktywa”, które uległy zamrożeniu stosownie do art. 7 ustawy nr 57 (zob. pkt 8 powyżej). W szczególności skarżąca nie wykazała, że bank Rafidian odmówił właśnie na mocy ustawy nr 57 realizacji zleceń płatniczych złożonych przez irackie ministerstwo. Rada podkreśla, że owe polecenia zapłaty zostały złożone pismami ministerstwa irackiego z dnia 5 i 6 lutego 1990 r., to jest na długo przed wydaniem ustawy nr 57 we wrześniu 1990 r.

20      Po trzecie, Rada podnosi, że nawet przy założeniu, iż władze irackie odmówiły spłaty długu wobec skarżącej na mocy ustawy nr 57, to w braku wszelkich środków wspólnotowych lub krajowych zakazujących przekazywania środków pieniężnych z Iraku do Niemiec wyłącznie ta ustawa jest powodem szkody, na którą powołuje się skarżąca. W ten sposób w jej opinii sytuacja skarżącej różni się od sytuacji innych podmiotów niemieckich, które poniosły szkodę w wyniku wprowadzenia niemieckich przepisów krajowych zakazujących wszelkich transakcji handlowych z Irakiem stosownie do rozporządzenia nr 2340/90.

21      Z kolei Komisja uważa, że orzecznictwo Trybunału w zakresie odpowiedzialności pozaumownej wyklucza w zasadzie możliwość wniesienia na podstawie art. 178 i 215 akapit drugi traktatu skargi z tytułu odpowiedzialności pozaumownej Wspólnoty za czyn dozwolony. Jednakże uznaje ona, że traktat powinien zawierać podstawę prawną umożliwiającą jednostce dochodzenie odpowiedzialności Wspólnoty za czyn dozwolony.

22      Skarżąca twierdzi, że jej skarga jest dopuszczalna oraz że rozważania Rady dotyczące stanu prawnego i faktycznego, a w szczególności te odnoszące się do braku związku przyczynowego między wydaniem rozporządzenia nr 2340/90 a niemożliwością uzyskania przez nią zaspokojenia wierzytelności od władz irackich dotyczą istoty sprawy, a nie dopuszczalności skargi.

 Ocena Sądu

23      Sąd stwierdza, że skarżąca opisuje w skardze w jasny sposób charakter i zakres szkody, jak również powody, dla których uważa, że istnieje związek przyczynowy między szkodą a wydaniem rozporządzenia nr 2340/90. W związku z tym skarga zawiera elementy wystarczające, by spełnić wymogi dopuszczalności stosownie do art. 44 § 1 lit. c) regulaminu Sądu i orzecznictwa, natomiast argumenty Rady dotyczące istnienia i charakteru powołanej szkody oraz związku przyczynowego wiążą się z oceną zasadności skargi, toteż winny być ocenione w jej kontekście. Wynika z tego, że skargę należy uznać za dopuszczalną (wyroki Sądu: z dnia 16 kwietnia 1997 r. w sprawie T‑554/93 Saint i Murray przeciwko Radzie i Komisji, Rec. str. II‑563, pkt 59 oraz z dnia 10 lipca 1997 r. w sprawie T‑38/96 Guérin automobiles przeciwko Komisji, Rec. str. II‑1223, pkt 42).

 Co do istoty

24      Skarżąca twierdzi, że ponieważ powodem wydania ustawy nr 57 jest rozporządzenie nr 2340/90, które wprowadziło embargo wobec Iraku, Wspólnota zobowiązana jest do zapłaty odszkodowania na rzecz skarżącej za szkodę poniesioną przez nią w wyniku odmowy spłaty długów przez władze irackie. Podnosi tytułem głównym, że odpowiedzialność Wspólnoty za wyrządzoną w ten sposób szkodę powstaje zgodnie z zasadą odpowiedzialności Wspólnoty za czyn dozwolony, z uwagi na naruszenie praw majątkowych równoznaczne z wywłaszczeniem oraz tytułem ewentualnym, że powstaje zgodnie z zasadą odpowiedzialności Wspólnoty za czyn niedozwolony, przy czym bezprawność polega w tym przypadku na zaniechaniu przez ustawodawcę wspólnotowego przy wydaniu rozporządzenia nr 2340/90 wprowadzenia odszkodowania za szkody wyrządzone tym rozporządzeniem przedsiębiorstwom zainteresowanym.

 Odpowiedzialność Komisji za czyn dozwolony

 Argumentacja stron

 W przedmiocie podstaw odpowiedzialności Komisji za czyn dozwolony

25      Skarżąca twierdzi na wstępie, że zgodnie z art. 1 protokołu dodatkowego nr 1, załączonego do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (zwanej dalej „EKPC”), jak również z ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego dotyczącymi obowiązku wypłaty odszkodowania za naruszenie prawa własności, Grundgesetz (niemieckiej ustawy zasadniczej) przewiduje w art. 14 ust. 3, że wywłaszczenie w interesie ogólnym może nastąpić wyłącznie za odszkodowaniem. W opinii skarżącej ta sama zasada ma zastosowanie w przypadku „naruszenia praw równoznacznego z wywłaszczeniem”, kiedy to zgodnie z orzecznictwem niemieckim istnieje obowiązek wypłaty odszkodowania w sytuacji, gdy uboczną konsekwencją zgodnych z prawem aktów publicznoprawnych, niestanowiących formalnie wywłaszczenia, jest naruszenie praw majątkowych.

26      Ponadto zdaniem skarżącej z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wynika, że stosownie do art. 1 protokołu dodatkowego do EKPC pojęcie praw własności chronionych przed naruszeniem równoznacznym z wywłaszczeniem obejmuje również wierzytelności (wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 9 grudnia 1994 r. w sprawie greckich rafinerii Stan i Stratis Andreadis przeciwko Grecji). Ta sama zasada wynika ponadto z orzecznictwa w dziedzinie międzynarodowego prawa publicznego, jak również z przepisów prawa państw członkowskich.

27      Na podstawie tych tez skarżąca twierdzi, że okoliczność, iż przysługujące jej istniejące i niesporne wierzytelności stały się nieściągalne wskutek stosowania ustawy nr 57 wydanej w charakterze retorsji w odpowiedzi na wprowadzenie embarga wobec Iraku rozporządzeniem nr 2340/90, oznacza szkodę, która „powstała i jest aktualna”, za którą Wspólnota winna zapłacić odszkodowanie.

28      Skarżąca twierdzi, że jej roszczenia odszkodowawcze z tytułu naruszenia praw majątkowych aktem prawnym uzasadnia założenie, że jej udział w kosztach polityki embarga stosowanej przez Wspólnotę nie powinien być większy od udziału innych podatników wspólnotowych, którzy również powinni ponosić te koszty zgodnie z zasadą równego traktowania (wyrok Trybunału z dnia 5 marca 1980 r. w sprawie 265/78 Ferwerda, Rec. str. 617, 628).

29      Na argument pozwanych – zgodnie z którym w niniejszym przypadku chodzi o przepis wspólnotowy stanowiący decyzję w zakresie polityki gospodarczej, co oznacza, że szkoda, na którą powołuje się skarżąca, nie wykracza poza granice ryzyka nieodzownie związanego z działalnością gospodarczą w tej dziedzinie i nie zagraża jej istnieniu jako przedsiębiorstwa – skarżąca odpowiada, że kwestia, czy embargo wprowadzone wobec Iraku stanowi element polityki gospodarczej bądź polityki w zakresie bezpieczeństwa zagrażający jej istnieniu jest bez znaczenia, ponieważ w tym przypadku nie chodzi o przyszłe straty ekonomiczne, lecz o naruszenie istniejących praw własności. Odnosząc się do argumentu, że świadcząc usługi w Iraku, świadomie podjęła ryzyko związane z brakiem możliwości zaspokojenia wierzytelności w przyszłości, przypomina, że zawarcie umowy w 1975 r. z władzami irackimi nastąpiło na cztery lata przed wprowadzeniem obecnego systemu politycznego w Iraku i na pięć lat przed rozpoczęciem wojny między Irakiem a Iranem.

30      Na wstępie Rada stwierdza, że przesłanki powstania odpowiedzialności Wspólnoty za czyn dozwolony muszą być bardziej rygorystyczne od przesłanek odpowiedzialności za czyn niedozwolony.

31      Zauważa, że zgodnie z orzecznictwem w tym zakresie odpowiedzialność przy braku zawinienia zakłada, że jednostka ponosi obciążenia w interesie ogólnym, które w zwykłym trybie jej nie obciążają (wyrok Trybunału z dnia 24 czerwca 1986 r. w sprawie 267/82 Développement SA i Clemessy przeciwko Komisji, Rec. str. 1907), albo że specyficzna grupa przedsiębiorstw wyspecjalizowanych w pewnych produktach ponosi nieproporcjonalną część obciążeń wynikających z podjęcia przez Wspólnotę określonych działań gospodarczych (wyrok Trybunału z dnia 29 września 1987 r. w sprawie 81/86 De Boer Buizen przeciwko Radzie i Komisji, Rec. str. 3677).

32      Natomiast zadaniem Rady żadna z tych przesłanek nie została w tym przypadku spełniona. Odnosząc się do twierdzenia skarżącej, zgodnie z którym jest niedopuszczalne, by ponosiła ona koszty polityki embarga wobec Iraku w większym stopniu niż inne podmioty gospodarcze tylko dlatego, że jej wierzytelności nie zostały jeszcze uregulowane w momencie wdrożenia tej polityki, Rada ripostuje, że na Wspólnocie nie spoczywa odpowiedzialność za „sytuacje losowe”, w jakich znajdują się podmioty zaangażowane w transakcje obarczone ryzykiem gospodarczym.

33      Komisja podnosi, że koncepcja „szczególnej ofiary” („Sonderopfer”) zaczerpnięta z prawa niemieckiego, na której skarżąca opiera żądanie odszkodowania, zakłada, że jednostka poniosła szkodę szczególnego rodzaju i że koncepcja ta nie może być przeniesiona w tej postaci do prawa wspólnotowego. Ponadto w jej opinii trudno uznać, że skarżąca należała do określonej w wystarczający sposób grupy przedsiębiorstw, które poniosły „szczególną ofiarę” w rozumieniu tej koncepcji.

34      Komisja podkreśla, że odniesienia skarżącej do orzecznictwa niemieckiego dotyczą naruszenia prawa własności nieruchomości lub własności handlowej w wyniku działań państwa w zakresie prac budowlanych lub scalania gruntów, a więc nie są porównywalne z obecnym przypadkiem. Podobnie orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w zakresie ochrony prawa własności przywołane przez skarżącą (zob. pkt 29 powyżej) dotyczy jej zdaniem w gruncie rzeczy bezpośredniego pozbawienia własności w wyniku aktów władzy publicznej, a nie pośrednich konsekwencji zgodnych z prawem aktów prawnych wydanych przez Wspólnotę, jak to miało miejsce w niniejszym przypadku.

35      Ponadto, jak wynika jej zdaniem z orzecznictwa w tym zakresie, odpowiedzialność Wspólnoty za czyn dozwolony może powstać wyłącznie wtedy, gdy powoływana szkoda nie była możliwa do przewidzenia lub gdyby należycie staranny podmiot gospodarczy nie mógł jej uniknąć. Natomiast możliwość przewidzenia niewypłacalności lub odmowy zapłaty ze strony Iraku była w tym przypadku oczywista, biorąc pod uwagę kontekst ogólny oraz szczególną sytuację tego kraju. Zdaniem Komisji przedsiębiorstwa, które – tak jak skarżąca – nie mogły uzyskać gwarancji proponowanych przez instytucje publiczne lub towarzystwa ubezpieczeniowe celem zabezpieczenia ryzyka związanego z transakcjami handlowymi z krajami uznawanymi za „kraje wysokiego ryzyka”, świadomie przyjęły na siebie wynikające stąd zwiększone ryzyko.

36      Wreszcie jej zdaniem skarżąca nie wskazała żadnej okoliczności, która mogłaby w poważnym stopniu wpłynąć na jej funkcjonowanie i zagrozić jej przetrwaniu jako przedsiębiorstwa (zob. opinia rzecznika generalnego C.O. Lenza w sprawach połączonych 279/84, 280/84, 285/84 i 286/84 Rau i in. przeciwko Komisji, zakończonych wyrokiem Trybunału z dnia 11 marca 1987 r., Rec. str. 1069, 1084, 1114).

 W przedmiocie związku przyczynowego

37      Skarżąca twierdzi, że szkoda została wyrządzona wydaniem rozporządzenia nr 2340/90 wprowadzającego embargo wobec Iraku, ponieważ odmowa spłaty wierzytelności przez władze irackie nastąpiła wskutek stosowania ustawy nr 57 będącej krokiem odwetowym wobec tego rozporządzenia. Odmiennie niż Rada twierdzi ona, że wydanie przez Irak ustawy nr 57 nie stanowi „odległej” konsekwencji w rozumieniu orzecznictwa (wyrok Trybunału z dnia 4 października 1979 r. w sprawach połączonych 64/76, 113/76, 167/78, 239/78, 27/79, 28/79 i 45/79 Dumortier Frères przeciwko Radzie, Rec. str. 3091), lecz typową i przewidywalną konsekwencję wprowadzenia embarga.

38      W tej kwestii skarżąca twierdzi, że w momencie wydania rozporządzenia nr 2340/90 zarówno Komisja, jak i Rada rzeczywiście uwzględniły koszty i inne konsekwencje wynikające z ewentualnego zawieszenia przez Irak spłaty należnych wierzytelności przysługujących przedsiębiorstwom wspólnotowym. Na poparcie tego stwierdzenia wymienia jako świadka byłego przewodniczącego Komisji, J. Delorsa, i byłego przewodniczącego Rady, De Michelisa, oraz domaga się, by Sąd nakazał Radzie i Komisji przedstawienie wszystkich aktów przygotowawczych dotyczących rozporządzenia nr 2340/90 (wyrok Sądu z dnia 19 października 1995 r. w sprawie T‑194/94 Carvel i Guardian Newspapers przeciwko Radzie, Rec. str. II‑2765).

39      Zdaniem skarżącej argumentowi strony pozwanej, że powołana szkoda nie jest konsekwencją wydania rozporządzenia nr 2340/90, lecz jedynie faktu, że już przed wydaniem tego rozporządzenia, a nawet przed inwazją na Kuwejt dokonaną w dniu 2 sierpnia 1990 r., Irak nie był w stanie spłacać długów, przeczy fakt, że w kwietniu i w maju 1990 r. władze irackie przekazały jej już kwotę około 200 000 DEM z tytułu wykonanych usług. Podobnie opóźnienie, z jakim władze irackie dokonywały spłat w dewizach, wynikało jej zdaniem wyłącznie z problemów biurokratycznych, na jakie napotykała administracja iracka, a nie z rzekomej niewypłacalności Iraku.

40      Skarżąca odrzuca argument Rady, że niemożność zaspokojenia wierzytelności nie wynikała z rozporządzenia nr 2340/90, lecz z bardziej odległej przyczyny, a mianowicie z inwazji Iraku na Kuwejt z naruszeniem międzynarodowego prawa publicznego. Fakt, że embargo wspólnotowe wobec Iraku było uzasadnione wcześniejszym, niezgodnym z prawem postępowaniem tego państwa, nie znosi obowiązku zapłaty przez Wspólnotę odszkodowania osobom trzecim z tytułu naruszenia ich praw równoznacznego z wywłaszczeniem. Wskazanego w niniejszej sprawie bezpośredniego związku nie podważa okoliczność, że poniesiona szkoda wynika z przyczyny niezgodnej z prawem, to jest z ustawy nr 57, wydanej jako krok odwetowy wobec przyjętego wcześniej aktu zgodnego z prawem, to jest rozporządzenia nr 2340/90 (wyrok Trybunału z dnia 7 listopada 1985 r. w sprawie 145/83 Adams przeciwko Komisji, Rec. str. 3539).

41      Jeśli chodzi o argument Rady, zgodnie z którym ostatecznym powodem szkody są rezolucje przyjęte przez Radę Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych, skarżąca odpowiada, że rezolucje Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych nie mają skutku bezpośredniego w systemach prawnych państw członkowskich.

42      W podniesionej przez stronę pozwaną kwestii, po pierwsze, czy wierzytelności skarżącej stanowią rzeczywiście „aktywa” w rozumieniu ustawy nr 57, a po drugie, czy ustawa ta nadal obowiązuje, skarżąca twierdzi, że znaczenie ma wyłącznie to, że władze irackie nadal odmawiają spłaty długów.

43      Wreszcie skarżąca w przeciwieństwie do stanowiska Komisji twierdzi, że okoliczność, iż rozporządzenie nr 2340/90 dotyczyło wyłącznie eksportu i importu towarów, a nie świadczenia usług, jest bez znaczenia dla oceny istnienia związku przyczynowego w sytuacji, gdy to właśnie z powodu wydania tego rozporządzenia władze irackie odmówiły spłaty jej wierzytelności.

44      Rada podnosi, że nawet jeżeli wierzytelności skarżącej wobec Iraku winny być uznane za nieściągalne, a zatem jeżeli poniosła ona szkodę, to nie istnieje żaden związek lub przynajmniej nie istnieje związek „w wystarczającym stopniu bezpośredni” między szkodą a wydaniem rozporządzenia nr 2340/90.

45      Zdaniem Rady odmowa spłaty wierzytelności skarżącej przez Irak nie wynika ze stosowania ustawy nr 57, jako kroku odwetowego w stosunku do rozporządzenia nr 2340/90, ale z trudności finansowych, w jakich znalazł się Irak w wyniku polityki agresji wobec państw sąsiednich. Ponadto ponieważ w momencie wydania ustawy nr 57 władze irackie nie przekazały jeszcze środków na konto bankowe skarżącej, żaden „majątek” czy „aktywa” będące w posiadaniu skarżącej nie uległy zamrożeniu w ścisłym rozumieniu przepisów tej ustawy.

46      Na wypadek gdyby należało uznać szkodę podniesioną przez skarżącą za konsekwencję stosowania ustawy nr 57, Rada – w przeciwieństwie do skarżącej –uważa, że powodem wydania tej ustawy nie było rozporządzenie nr 2340/90, ale rezolucje nr 660 (1990) i 661 (1990) Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych ustanawiające embargo wobec Iraku, które Wspólnota była prawnie zobowiązana stosować. Wynika z tego, że wydania ustawy nr 57 nie należy uznać za „w wystarczającym stopniu bezpośrednią” konsekwencję wydania rozporządzenia nr 2340/90 w rozumieniu orzecznictwa w tym zakresie.

47      Ponadto zdaniem Rady brak jest wskazanego związku przyczynowego, ponieważ z perspektywy historycznej ustawy nr 57 nie można uznać za „reakcję” Iraku na embargo ustanowione przez Radę Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych i wprowadzone przez Wspólnotę rozporządzeniem nr 2340/90, jako że działania wobec Iraku podjęto wskutek wcześniejszego naruszenia międzynarodowego prawa publicznego, jakiego dopuścił się ten kraj.

48      Wreszcie Rada twierdzi, że biorąc pod uwagę, iż przedmiotem rozporządzenia nr 2340/90 był zakaz importu i eksportu towarów, a nie zakaz uzyskiwania przez podmioty gospodarcze ze Wspólnoty spłaty przysługujących im względem władz irackich wierzytelności, nie istniał żaden „w wystarczającym stopniu bezpośredni” związek przyczynowy między wydaniem tego rozporządzenia a wskazaną szkodą.

49      Komisja twierdzi, że szkoda wskazana przez skarżącą wynika wyłącznie z ustawy nr 57, a nie z wydania rozporządzenia nr 2340/90, które było wyłącznie pretekstem dla zawieszenia przez Irak spłaty długów z uwagi na napotykane trudności i złą sytuację finansową, w której znalazł się ten kraj w wyniku działań wojennych w regionie i polityki zbrojeniowej.

50      Ponadto z art. 5 i 7 ustawy nr 57 wynika, że Irak nie odmówił definitywnie spłaty wierzytelności na rzecz skarżącej, co wyjaśnia, dlaczego skarżąca zaproponowała dokonanie cesji wierzytelności na rzecz strony pozwanej w zamian za odszkodowanie, co z kolei oznacza, że również z tego powodu nie istnieje żaden bezpośredni związek pomiędzy podniesioną szkodą a rozporządzeniem nr 2340/90. W każdym razie, nawet gdyby istnienie związku przyczynowego uzasadniało powstanie odpowiedzialności pozaumownej Wspólnoty, to taki związek nie ma znaczenia w przypadku, który tak jak niniejsza sprawa dotyczy działania zgodnego z prawem (wydanie przez Radę rozporządzenia nr 2340/90), które następnie wywołało niezgodne z prawem działanie osoby trzeciej (wydanie przez Irak ustawy nr 57).

51      Komisja dodaje, że pismem skierowanym do przewodniczącego Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych z dnia 28 lutego 1991 r. Irak uznał formalnie legalność rezolucji nr 660 (1990) Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych, jak również pozostałych rezolucji, które spowodowały wydanie ustawy nr 57 i że ustawa ta została ostatecznie uchylona z dniem 3 marca 1991 r., a zatem skarżąca mogła począwszy od tej daty zwrócić się do władz irackich o spłatę wierzytelności.

52      W odniesieniu do wniosku o przesłuchanie w charakterze świadków byłego przewodniczącego Komisji i byłego przewodniczącego Rady Komisja podkreśla, że nie mają one znaczenia, biorąc pod uwagę, że dowody, które powinna przedstawić skarżąca, nie mogą polegać na oświadczeniach tych osób.

 W przedmiocie szkody

53      Skarżąca twierdzi, że poniosła szkodę, która „powstała i jest aktualna” w rozumieniu orzecznictwa w zakresie odpowiedzialności pozaumownej Wspólnoty, z uwagi na fakt, iż wierzytelności wobec Iraku stały się nieściągalne w wyniku wydania rozporządzenia nr 2340/90. Zaproponowanie stronie pozwanej cesji wierzytelności w zamian za odszkodowanie nie podważa w żadnym razie istnienia szkody, lecz jego celem jest wyłącznie uniknięcie bezpodstawnego wzbogacenia z tego tytułu. W przypadku gdyby strona pozwana zamierzała podważyć zarówno istnienie wierzytelności wobec Iraku, jak i niemożność ich ściągnięcia, skarżąca proponuje, by w charakterze dowodów dopuścić zeznania jej dyrektora handlowego, Hartwiga von Bredowa, i jej przedstawiciela w Bagdadzie w tym okresie, Wolfanga Johnera. Zaznacza, że jeśli nie przedstawiła wyjaśnień dotyczących powodów, dla których władze irackie odmówiły spłaty wierzytelności, to dlatego, że ich nie uzyskała, tym bardziej iż embargo wspólnotowe na świadczenie usług w Iraku [rozporządzenie Rady (EWG) nr 3155/90 z dnia 29 października 1990 r. rozszerzające i zmieniające rozporządzenie nr 2340/90 (Dz.U. L 304, str. 1, zwane dalej „rozporządzeniem nr 3155/90”)] zakazało jej udzielania pełnomocnictw przedstawicielom prawnym w Iraku.

54      Skarżąca ocenia wysokość szkody na 2 279 859,69 DEM, kwotę równą wysokości wierzytelności uznanych przez ministerstwo irackie pismami z dnia 5 i 6 lutego 1990 r. nakazującymi ich zapłatę, której jednak dotąd nie otrzymała.

55      Podtrzymuje ona, że zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka określenie wysokości odszkodowania powinno doprowadzić do właściwej równowagi między wymogami interesu ogólnego Wspólnoty a wymogami ochrony podstawowych praw jednostki. Uznaje, że nie wyklucza to jednak przyznania odszkodowania równego ogólnej wysokości wierzytelności, które stały się nieściągalne wskutek aktu publicznoprawnego, wraz z kwotą odsetek należnych od daty ich powstania (ww. wyrok w sprawie greckich rafinerii Stan i Stratis Andreadis przeciwko Grecji). Prawo niemieckie umożliwia w istocie uzyskanie odszkodowania za wszystkie straty finansowe spowodowane „naruszeniem praw równoznacznym z wywłaszczeniem”. Podobnie ma to miejsce w przypadku orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Wspólnota winna zatem zostać zobowiązana do zapłaty na rzecz skarżącej odszkodowania odpowiadającego wysokości wierzytelności wraz z należnymi odsetkami, w zamian za cesję wierzytelności wobec Iraku. Jednakże nie wyklucza ona zmniejszenia wysokości odszkodowania w zależności od okoliczności dotyczących tego przypadku.

56      Rada twierdzi, że skutkiem działań podjętych przez Irak, a w szczególności ustawy nr 57, było wyłącznie opóźnienie spłaty wierzytelności na rzecz skarżącej, co oznacza z prawnego punktu widzenia, że skarżąca nie poniosła szkody, która „powstała i jest aktualna” w rozumieniu orzecznictwa w tym zakresie, co wynika ponadto z faktu, że jest ona gotowa dokonać cesji wierzytelności na rzecz instytucji wspólnotowych w zamian za odszkodowanie z tytułu rzekomo poniesionej szkody.

57      Ponadto z pisma skarżącej skierowanego do Rady w dniu 4 sierpnia 1994 r. wynika, że skarżąca zarejestrowała swe wierzytelności we właściwym niemieckim organie administracyjnym w celu umożliwienia jej ich dochodzenia w Claims Commision utworzonej przez Organizację Narodów Zjednoczonych (zwaną dalej „ONZ”) w celu uregulowania kwestii szkód gospodarczych poniesionych przez podmioty gospodarcze w wyniku wprowadzenia embarga wobec Iraku, co dowodzi, że istnienie szkody podnoszonej przez skarżącą będzie ostatecznie zależało od ewentualnego zniesienia przez ONZ embarga wobec Iraku.

58      Komisja twierdzi, że dokładna wysokość poniesionej szkody nie jest obecnie ustalona, ponieważ z prawnego punktu widzenia wierzytelności skarżącej nadal istnieją. Odrzuca propozycję skarżącej polegającą na dokonaniu cesji wierzytelności w zamian za odszkodowanie przyznane przez Wspólnotę.

 Ocena Sądu

59      Tytułem wstępu Sąd przypomina, że po pierwsze powstanie odpowiedzialności pozaumownej Wspólnoty za czyn dozwolony lub niedozwolony wymaga w każdej sytuacji wykazania rzeczywistego istnienia poniesionej szkody i związku przyczynowego między tą szkodą a czynem (wyrok Trybunału z dnia 29 września 1982 r. w sprawie 26/81 Oleifici Mediterranei przeciwko EWG, Rec. str. 3057, pkt 16 oraz wyroki Sądu: z dnia 13 grudnia 1995 r. w sprawach połączonych T‑481/93 i T‑484/93 Exporteurs in Levende Varkens i in. przeciwko Komisji, Rec. str. II‑2941, pkt 80, z dnia 11 lipca 1996 r. w sprawie T‑175/94 International Procurement Services przeciwko Komisji, Rec. str. II‑729, pkt 44, z dnia 16 października 1996 r. w sprawie T‑336/94 Efisol przeciwko Komisji, Rec. str. II‑1343, pkt 30, z dnia 11 lipca 1997 r. w sprawie T‑267/94 Oleifici Italiani przeciwko Komisji, Rec. str. II‑1239, pkt 20, oraz z dnia 29 stycznia 1998 r. w sprawie T‑113/96 Dubois et Fils przeciwko Radzie i Komisji, Rec. str. II‑125, pkt 54). Jeśli chodzi następnie o powstanie odpowiedzialności Wspólnoty za czyn dozwolony, Sąd stwierdza, że z orzecznictwa w tym zakresie wynika, iż gdyby dopuścić istnienie takiej zasady w prawie wspólnotowym, powstanie tego rodzaju odpowiedzialności zakładałoby w każdym razie istnienie szkody „nadzwyczajnej” i „szczególnej” (wyroki Trybunału: z dnia 13 czerwca 1972 r. w sprawach połączonych 9/71 i 11/71 Compagnie d’approvisionnement et grands moulins de Paris przeciwko Komisji, Rec. str. 391, pkt 45 i 46, z dnia 6 grudnia 1984 r. w sprawie 59/83 Biovilac przeciwko EWG, Rec. str. 4057, pkt 28, ww. wyroki w sprawach: Développement SA i Clemessy przeciwko Komisji, pkt 33 oraz De Boer Buizen przeciwko Radzie i Komisji, pkt 16 i 17). W konsekwencji należy zbadać, czy wskazana szkoda istnieje w tym znaczeniu, że jest ona szkodą „rzeczywistą i pewną”, czy wynika ona bezpośrednio z wydania przez Radę rozporządzenia nr 2340/90 i czy charakter tej szkody powoduje powstanie odpowiedzialności Wspólnoty za czyn dozwolony w rozumieniu ww. orzecznictwa.

 W przedmiocie istnienia szkody

60      W odniesieniu do kwestii, czy skarżąca rzeczywiście poniosła „rzeczywistą i pewną” szkodę w rozumieniu orzecznictwa w tym zakresie (wyroki Trybunału z dnia 27 stycznia 1982 r.: w  sprawach połączonych 256/80, 257/80, 265/80, 267/80 i 5/81 Birra Wührer i in. przeciwko Radzie i Komisji, Rec. str. 85, pkt 9 oraz w sprawie 51/81 De Franceschi przeciwko Radzie i Komisji, Rec. str. 117, pkt 9; wyroki Sądu: z dnia 16 stycznia 1996 r. w sprawie T‑108/94 Candiotte przeciwko Radzie, Rec. str. II‑87, pkt 54, z dnia 12 grudnia 1996 r. w sprawie T‑99/95 Stott przeciwko Komisji, Rec. str. II‑2227, pkt 72 oraz ww. wyrok z dnia 11 lipca 1997 r. w sprawie Oleifici Italiani przeciwko Komisji, pkt 74), tj. czy wierzytelności Iraku stały się definitywnie nieściągalne, Sąd przypomina na wstępie, że zgodnie z ustalonym orzecznictwem do skarżącej należy przedstawienie sędziemu wspólnotowemu dowodów celem wykazania istnienia szkody, na której poniesienie powołuje się skarżąca (wyrok Sądu z dnia 9 stycznia 1996 r. w sprawie T‑575/93 Koelman przeciwko Komisji, Rec. str. II‑1, pkt 97).

61      Należy stwierdzić, że o ile w niniejszym przypadku strony nie zaprzeczają, że wierzytelności skarżącej nie zostały jeszcze zapłacone, o tyle dowody przedstawione przez skarżącą nie wykazują w należyty sposób, że władze irackie definitywnie odmówiły spłaty długów, a przyczyną odmowy było wydanie rozporządzenia nr 2340/90. W istocie skarżąca nie przedstawiła dowodów, z których wynikałoby, że skontaktowała się rzeczywiście lub co najmniej próbowała się skontaktować z władzami irackimi lub z bankiem Rafidian celem wyjaśnienia powodów, dla których polecenia zapłaty dotyczące spornych wierzytelności przekazane bankowi Rafidian przez irackie ministerstwo pismami z dnia 5 i 6 lutego 1990 r. nie zostały jeszcze wykonane.

62      W tym zakresie Sąd w ramach środków organizacji postępowania zwrócił się do skarżącej o przedstawienie korespondencji, którą prowadziła ewentualnie z władzami irackimi na temat spłaty tych wierzytelności. W odpowiedziach na piśmie na pytania Sądu skarżąca przyznała, że nie prowadziła korespondencji z władzami irackimi, podkreślając, że nie leżało w jej interesie „podważanie, poprzez nową korespondencję zobowiązującego charakteru zleceń przekazanych bankowi Rafidian w dniach 5 i 6 lutego przez Ministry of Housing and Reconstruction” oraz że „ponadto usiłowanie przyśpieszenia wykonania przez irackie instytucje poleceń ministerstwa poprzez zajmowanie stanowiska na piśmie byłoby niedopuszczalne, a w związku z tym szkodliwe”. Sama okoliczność, że skarżąca nie uznała próby „przyśpieszenia wykonania poleceń ministerstwa przez instytucje irackie” za użyteczną lub pożądaną, nie jest wystarczającym uzasadnieniem jej twierdzenia, zgodnie z którym władze irackie definitywnie odmówiły spłacenia wierzytelności. W konsekwencji nie można wykluczyć, że brak spłaty wierzytelności wynika ze zwykłych opóźnień o charakterze administracyjnym, czasowej odmowy spłaty lub czasowej albo stałej niewypłacalności Iraku.

63      Wniosku tego nie podważa pismo z dnia 10 października 1990 r. przesłane skarżącej przez irackiego ministra, przedstawione przez nią na rozprawie w dniu 19 czerwca 1997 r., z którego wynika zdaniem skarżącej, że iracki minister dał do zrozumienia „w języku dyplomatycznym”, że jej wierzytelności nie zostaną spłacone, dopóki nie zostanie zniesione embargo wspólnotowe wobec Iraku. W istocie pismo to przesłane skarżącej „w związku z deklaracją o zjednoczeniu Republiki Federalnej Niemiec i Niemieckiej Republiki Demokratycznej” nie odnosi się do stosunków umownych skarżącej i władz irackich wynikających z umowy z 1975 roku ani tym bardziej do kwestii jej wierzytelności, ale ogranicza się do deklaracji o charakterze ogólnym dotyczących wkładu, jaki mogłyby wnieść przedsiębiorstwa niemieckie w „rozwój owocnej współpracy dwustronnej” pomiędzy Niemcami a Irakiem i szkód, jakie poniosły te kontakty w wyniku embarga i „gróźb ciążących nad Irakiem”.

64      Ponadto, choć w odpowiedziach na piśmie na pytania Sądu, o których mowa wyżej, skarżąca odwołuje się do niektórych poufnych raportów sporządzonych przez zastępcę dyrektora jej oddziału w Iraku, z których wynikałoby, że władze irackie nadal odmawiają zapłaty wierzytelności z uwagi na utrzymywanie embarga wspólnotowego, to należy stwierdzić, że nie przedstawiła ona Sądowi kopii tych raportów.

65      W każdym razie, nawet zakładając, tak jak to czyni skarżąca w skardze, że odmowa spłaty wierzytelności przez Irak wynika z wydania ustawy nr 57, która wprowadziła zamrożenie wszystkich aktywów przedsiębiorstw działających w państwach, których rządy podjęły w odniesieniu do Iraku „arbitralne decyzje”, takie jak rozporządzenie nr 2340/90, to ustawa ta, tak jak podkreśliła to strona pozwana w pismach procesowych, została ostatecznie uchylona z dniem 3 marca 1991 r. Wynika z tego, że przynajmniej począwszy od tej daty w zasadzie nie powinny istnieć przeszkody prawne uniemożliwiające władzom irackim dokonania spłaty wierzytelności skarżącej. W ramach zarządzonych środków organizacji postępowania Sąd zwrócił się do skarżącej o wskazanie, czy w ślad za uchyleniem ustawy nr 57 podjęła ona niezbędne kroki dla uzyskania spłaty wierzytelności i wyjaśnienia przyczyn, dla których nie zostały one zapłacone mimo uchylenia ustawy. W odpowiedzi na piśmie skarżąca podała, podobnie jak uczyniła to po raz pierwszy w replice, że ustawy nr 57 nie można uznać za przyczynę odmowy płatności ze strony Iraku, ale raczej za przejaw tej odmowy w tym znaczeniu, że Irakowi, jako dłużnikowi, nie była potrzebna podstawa prawna, aby nie wywiązać się ze swych zobowiązań umownych. Natomiast, nawet przyjmując, że ostatecznym powodem, dla którego Irak odmówił spłaty wierzytelności na rzecz skarżącej, nie było wydanie ustawy nr 57, co w każdym razie pozostaje w sprzeczności z tezą, którą skarżąca rozwinęła w skardze, to jest to jednak twierdzenie nieudowodnione, ponieważ, jak to zostało wskazane, nie dowodzi ono nadal ostatecznego charakteru odmowy spłaty i nie wyjaśnia przyczyn uzasadniających tę odmowę mimo uchylenia ustawy nr 57.

66      Ponadto Sąd stwierdza, że jak wynika z akt sprawy, skarżąca nawet nie próbowała skorzystać ze środków odwoławczych przewidzianych w tym celu w umowie, którą podpisała z irackim ministerstwem w dniu 30 stycznia 1975 r. celem uzyskania ostatecznego stanowiska władz irackich w kwestii braku spłaty wierzytelności. W istocie zgodnie z art. X tej umowy (zob. pkt 2 powyżej) w przypadku niewykonania wynikających z niej zobowiązań strony winny starać się znaleźć możliwe do przyjęcia rozwiązanie w drodze negocjacji, a w braku takiego rozwiązania wnieść sprawę do Planning Board, co jednakże nie pozbawia ich możliwości zwrócenia się o rozstrzygnięcie sporu do właściwych sądów irackich (art. X ust. 1 i 2 umowy). Jak wyjaśniła skarżąca podczas rozprawy w dniu 19 czerwca 1997 r., embargo wspólnotowe dotyczące świadczenia usług w Iraku i w Kuwejcie wprowadzone rozporządzeniem nr 3155/90 uniemożliwiło jej skorzystanie z usług irackich adwokatów lub przedstawicieli prawnych. Natomiast, o ile nie można by wykluczyć, że z uwagi na sytuację wewnętrzną w Iraku po wojnie nad Zatoką Perską korzystanie przez przedsiębiorstwa zagraniczne z usług adwokatów irackich w celu rozwiązania sporów z władzami irackimi było utrudnione, o tyle wbrew twierdzeniom skarżącej trudności te nie wynikały z rozporządzenia nr 3155/90, ponieważ zakazało ono wyłącznie świadczenia usług we Wspólnocie lub z terytorium Wspólnoty na rzecz osób fizycznych w Iraku lub przedsiębiorstw zarejestrowanych w tym kraju, których celem lub skutkiem było wspieranie rozwoju gospodarki irackiej, a nie świadczenie usług w Iraku na rzecz osób trzecich przez osoby fizyczne lub prawne wykonujące działalność w tym kraju (art. 1 rozporządzenia).

67      Wreszcie okoliczność, że skarżąca proponuje pozwanym cesję wierzytelności wobec Iraku za zapłatą odpowiedniej kwoty, wyklucza, wobec braku innych dowodów, stwierdzenie, że wierzytelności te stały się rzeczywiście definitywnie nieściągalne.

68      Z powyższych ustaleń wynika, że skarżąca nie zdołała wykazać w należyty sposób, że poniosła rzeczywistą i pewną szkodę w rozumieniu cytowanego orzecznictwa (zob. pkt 60 powyżej).

69      Jednakże nawet zakładając, że szkoda podnoszona przez skarżącą może być uznana za „rzeczywistą i pewną”, odpowiedzialność Wspólnoty za czyn dozwolony może powstać jedynie wtedy, gdy istnieje bezpośredni związek między rozporządzeniem nr 2340/90 a tą szkodą. Z uwagi na szczególne okoliczności tej sprawy Sąd stwierdza, że należy zbadać ten przypadek i zweryfikować w niniejszej sprawie istnienie takiego związku przyczynowego.

 W przedmiocie związku przyczynowego

70      Z twierdzeń skarżącej wynika, że ponieważ jej wierzytelności stały się nieściągalne z uwagi na wydanie przez Irak ustawy nr 57 będącej przewidywalnym bezpośrednim krokiem odwetowym wobec wydania rozporządzenia nr 2340/90 nakładającego na Irak embargo handlowe, odpowiedzialność za szkodę, którą – jak twierdzi – poniosła, należy ostatecznie przypisać Wspólnocie. Należy w konsekwencji zbadać najpierw, czy wierzytelności skarżącej wobec Iraku stały się nieściągalne z powodu wydania ustawy nr 57, a gdyby rzeczywiście tak było, czy wydanie tej ustawy, jak również późniejsza odmowa spłaty wierzytelności przez władze irackie wynika bezpośrednio z wydania rozporządzenia nr 2340/90 (zob. ww. wyrok w sprawie International Procurement Services przeciwko Komisji, pkt 55).

71      Sąd stwierdza w tym miejscu, po pierwsze, że z preambuły ustawy nr 57 wynika, iż jej wydanie uzasadnione było podjęciem przez „niektóre rządy” „arbitralnych decyzji” w stosunku do Iraku. Należy stwierdzić, że ustawa nr 57 nie zawiera żadnego odniesienia do Wspólnoty Europejskiej ani do rozporządzenia nr 2340/90. Nawet zakładając, że dotyczy ona implicite rządów wszystkich państw członkowskich, nie można zaprzeczyć, że rozporządzenia nr 2340/90 zakazującego wymiany handlowej pomiędzy Wspólnotą a Irakiem nie wydały te rządy, lecz Wspólnota.

72      Nawet przy założeniu, że wydanie przez Radę rozporządzenia nr 2340/90 należy postrzegać jako „arbitralną decyzję” „niektórych rządów” w rozumieniu ustawy nr 57, Sąd ocenia, że skarżąca, na której spoczywa ciężar dowodu (wyrok Trybunału z dnia 21 stycznia 1976 r. w sprawie 40/75 Produits Bertrand, Rec. str. 1 oraz wyrok Sądu z dnia 24 września 1996 r. w sprawie T‑485/93 Dreyfus przeciwko Komisji, Rec. str. II‑1101, pkt 69), nie wykazała w należyty sposób, że wydanie tej ustawy, jako retorsja, stanowiło obiektywnie przewidywalną, zgodną z normalnym biegiem rzeczy konsekwencję wydania tego rozporządzenia. Ponadto, nawet gdyby istniał taki bezpośredni związek przyczynowy pomiędzy szkodą podnoszoną przez skarżącą a wydaniem ustawy nr 57, z akt sprawy wynika, że ustawa ta, obowiązująca od dnia 6 sierpnia 1990 r., została ostatecznie uchylona w dniu 3 marca 1991 r. Wynika z tego, że przynajmniej począwszy od tej daty nie można twierdzić, że była ona przyczyną odmowy spłaty wierzytelności skarżącej.

73      W każdym razie, nawet zakładając, że ustawę nr 57 można by uznać za przewidywalną konsekwencję wydania rozporządzenia nr 2340/90 lub że mimo jej uchylenia władze irackie nadal odmawiają spłaty wierzytelności skarżącej tytułem retorsji w związku z utrzymaniem embarga wspólnotowego, Sąd stwierdza, że wyrządzenia podnoszonej szkody nie można ostatecznie przypisać rozporządzeniu nr 2340/90, lecz raczej, jak to stwierdziła Rada, rezolucji nr 661 (1990) Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych, która ustanowiła embargo wobec Iraku.

74      W tym zakresie Sąd stwierdza, że zgodnie z art. 25 Karty Narodów Zjednoczonych jedynie „[państwa] [c]złonkowie Organizacji” są zobowiązane do przyjmowania i stosowania rezolucji Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych. Natomiast, chociaż państwa członkowskie ONZ winny z tego tytułu podjąć wszelkie działania celem wprowadzenia embarga wobec Iraku ustanowionego rezolucją nr 661 (1990), to te spośród nich, które posiadały status państw członkowskich Wspólnoty, mogły w tym celu działać jedynie w ramach traktatu, ponieważ wszelkie instrumenty wspólnej polityki handlowej, takie jak wprowadzenie embarga handlowego, należą do wyłącznej kompetencji Wspólnoty stosownie do art. 113 traktatu. To właśnie z tych względów wydano rozporządzenie nr 2340/90, którego preambuła stanowi, że „Wspólnota i jej państwa członkowskie uzgodniły, iż posłużą się instrumentem wspólnotowym dla zapewnienia jednolitego wdrożenia we Wspólnocie przepisów dotyczących wymiany handlowej z Irakiem i Kuwejtem ustanowionych decyzją Rady Bezpieczeństwa ONZ”. Sąd stwierdza wobec tego, że w badanym przypadku wyrządzenia podniesionej szkody nie można przypisać rozporządzeniu nr 2340/90, lecz rezolucji nr 661 (1990) Rady Bezpieczeństwa ONZ, która ustanowiła embargo wobec Iraku. Z powyższych wywodów wynika, że skarżąca nie wykazała istnienia bezpośredniego związku przyczynowego między podnoszoną szkodą a wydaniem rozporządzenia nr 2340/90.

75      Z uwagi na szczególne okoliczności niniejszego przypadku Sąd ocenia, że należy również zbadać kwestię, czy przy założeniu, że spełnione są przesłanki istnienia szkody i bezpośredniego związku przyczynowego, szkodę można uznać za „szczególną” i „nadzwyczajną” w rozumieniu ww. orzecznictwa (pkt 59) w przedmiocie odpowiedzialności Wspólnoty za czyn dozwolony.

 W przedmiocie charakteru szkody

76      Sąd przypomina, że Trybunał w ww. wyroku w sprawie Compagnie d’approvisionnement et grands moulins de Paris przeciwko Komisji oddalił zgłoszone przez stronę skarżącą żądanie naprawienia „nadzwyczajnej i szczególnej” szkody, które opierało się na odpowiedzialności Wspólnoty za czyn dozwolony w związku z „zaburzeniem równowagi ponoszenia obciążeń publicznych”, na tej podstawie, że „nie można mówić o ewentualnej odpowiedzialności za akt normatywny zgodny z prawem w takiej jak przedmiotowa sytuacji z uwagi na to, że celem działań podjętych przez Komisję w ogólnym interesie gospodarczym było wyłącznie ograniczenie konsekwencji wynikających w szczególności dla ogółu francuskich importerów z krajowej decyzji o dewaluacji franka” (pkt 45 i 46 wyroku).

77      Podobnie w ww. wyroku w sprawie Biovilac przeciwko EWG Trybunał stwierdził, że warunek, zgodnie z którym odpowiedzialność Wspólnoty za wydanie niezgodnego z prawem aktu normatywnego może powstać wyłącznie wtedy, gdy zarzucana szkoda przekracza granice ryzyka gospodarczego nieodłącznie związanego z działalnością w danym sektorze „powinien znaleźć tym bardziej zastosowanie, jeżeliby dopuścić w prawie wspólnotowym reżim odpowiedzialności przy braku zawinienia” (pkt 28 wyroku). W sprawie zakończonej tym wyrokiem skarżąca oparła swoje roszczenia odszkodowawcze z tytułu czynu dozwolonego na koncepcjach „szczególnej ofiary” (Sonderopfer) zaczerpniętej z prawa niemieckiego i „zaburzenia równowagi ponoszenia obciążeń publicznych” pochodzącej z prawa francuskiego, które to zasady zostały również podniesione przez skarżącą w jej skardze.

78      W ww. wyroku w sprawie Développement SA i Clemessy przeciwko Komisji Trybunał również oddalił żądanie odszkodowawcze oparte na zasadzie odpowiedzialności przy braku zawinienia, stwierdzając, że zasada ta w postaci opisanej przez stronę skarżącą zakłada, „że jednostka ponosi z korzyścią dla interesu ogólnego obciążenia, których normalnie ponosić nie powinna”, co jednak nie miało w tamtej sprawie miejsca (pkt 33 wyroku).

79      Wreszcie w ww. wyroku w sprawie De Boer Buizen przeciwko Radzie i Komisji Trybunał, stwierdziwszy, że system ustanowiony przez instytucje wspólnotowe dla realizacji porozumienia pomiędzy Wspólnotą a Stanami Zjednoczonymi Ameryki w sprawie handlu rurami stalowymi nie wprowadzał żadnej dyskryminacji w odniesieniu do producentów tych wyrobów ze Wspólnoty w stosunku do dystrybutorów, a zatem, że przesłanki powstania odpowiedzialności Komisji za czyn niedozwolony nie zostały spełnione, dodał jednak, że brak takiej dyskryminacji w stosunku do wspólnotowych producentów i dystrybutorów tych produktów nie mógłby wykluczać „pewnej odpowiedzialności” instytucji, gdyby się okazało, że niektóre przedsiębiorstwa, „jako określona kategoria, ponoszą nieproporcjonalną część obciążeń” wynikających z wprowadzenia tego porozumienia handlowego. Zdaniem Trybunału w takim przypadku „instytucje wspólnotowe winny zaradzić tej sytuacji” (pkt 16 i 17).

80      Z ww. orzecznictwa Trybunału wynika, że gdyby miała zostać dopuszczona w prawie wspólnotowym zasada odpowiedzialności Wspólnoty za czyn dozwolony, to odpowiedzialność taka mogłaby powstać wyłącznie wtedy, gdy zarzucana szkoda – zakładając, że „powstała i jest aktualna” – dotyczy szczególnej kategorii podmiotów gospodarczych w stopniu nieproporcjonalnym względem pozostałych podmiotów gospodarczych (szkoda szczególna) i przekracza granice ryzyka gospodarczego nieodłącznie związanego z działalnością w danym sektorze (szkoda nadzwyczajna), a akt normatywny będący źródłem zarzucanej szkody nie jest uzasadniony względami ogólnego interesu gospodarczego (ww. wyroki w sprawach: De Boer Buizen przeciwko Radzie i Komisji, Compagnie d’approvisionnement et grands moulins de Paris przeciwko Komisji oraz Biovilac przeciwko EWG).

81      W odniesieniu do szczególnego charakteru zarzucanej szkody, polegającego na tym, że dotyczy ona szczególnej kategorii podmiotów gospodarczych w stopniu nieproporcjonalnym w porównaniu do pozostałych podmiotów gospodarczych, Sąd stwierdza, po pierwsze, że wydanie ustawy nr 57, z którą – zgodnie z argumentacją skarżącej – należy zrównać wszelkie inne retorsje władz irackich o podobnym skutku, miało na celu zamrożenie znajdujących się w Iraku „aktywów” przedsiębiorstw działających we Wspólnocie, jak również „dochodów”, które generowały te „aktywa”. Wynika z tego, że dotyczyły one nie tylko wierzytelności skarżącej, ale również wierzytelności wszystkich innych przedsiębiorstw wspólnotowych, które w momencie wprowadzenia embarga wobec Iraku stosownie do rozporządzenia nr 2340/90 nie zostały jeszcze zapłacone. Jak stwierdziła skarżąca w czasie rozprawy, wysokość wierzytelności przedsiębiorstw wspólnotowych wobec Iraku, które w następstwie wprowadzenia embarga wobec tego kraju stały się nieściągalne i musiały zostać pokryte z gwarancji państwowych, wynosi w istocie 18 mld USD.

82      W tych okolicznościach nie można uznać, że skarżąca należy do kategorii podmiotów gospodarczych, których interesy majątkowe zostały naruszone w sposób, który odróżnia ją od wszelkich innych podmiotów gospodarczych, których wierzytelności stały się nieściągalne w wyniku wprowadzenia embarga wspólnotowego. Nie może ona zatem twierdzić, że poniosła szczególną szkodę lub szczególną ofiarę. Należy dodać, iż fakt, że jej wierzytelności nie mogły zostać pokryte z gwarancji państwowych, ponieważ wynikały z wykonania umowy zawartej przed wprowadzeniem w Niemczech systemu gwarancji w odniesieniu do ryzyka handlowego ponoszonego w krajach takich jak Irak, jak to skarżąca wyjaśniła w odpowiedziach pisemnych na pytania Sądu i podczas rozprawy, nie umożliwia odróżnienia jej od przedsiębiorstw, które rzeczywiście z tych gwarancji skorzystały. W istocie skarżąca nie zdołała wykazać, że jest jedynym przedsiębiorstwem lub że należy do wąskiej kategorii podmiotów gospodarczych, które nie mogły skorzystać z ochrony wynikającej z tego typu ubezpieczenia.

83      Po drugie, w odniesieniu do nadzwyczajnego charakteru zarzucanej szkody polegającego na tym, że wykracza ona poza granice ryzyka gospodarczego nieodłącznie związanego z działalnością gospodarczą w danym sektorze, Sąd uważa, że w tym przypadku granice te nie zostały przekroczone. Bezsporne jest, że Irak z uwagi na swe zaangażowanie w wojnę z Iranem na długo przed inwazją na Kuwejt w dniu 2 sierpnia 1990 r. był już uznawany za „kraj o wysokim stopniu ryzyka”, jak to stwierdziły pozwane, przy czym skarżąca temu nie zaprzeczyła. W tych okolicznościach ryzyko ekonomiczne i handlowe wynikające z ewentualnego zaangażowania się Iraku w nowe działania wojenne w sąsiednich krajach i z przerwania spłaty długów z przyczyn związanych z polityką zewnętrzną stanowiło przewidywalne ryzyko związane z wszelką działalnością polegającą na świadczeniu usług w Iraku. To, że Irakowi udawało się, jak twierdzi skarżąca, spłacać wierzytelności, mimo iż czynił to ze znacznym opóźnieniem, nie mogło oznaczać, iż zniknęło wyżej wspomniane ryzyko.

84      Wniosek ten potwierdza ponadto pismo z dnia 28 listopada 1995 r. skierowane do Komisji przez federalne ministerstwo finansów, z którego wynika, że system gwarancji wprowadzony w Niemczech w latach 1980–1990 w celu pokrycia wierzytelności związanych z niemieckim eksportem do Iraku był wielokrotnie zawieszany właśnie z uwagi na pogorszenie się sytuacji politycznej w Iraku.

85      Wynika z tego, że ryzyko, jakie niosło ze sobą świadczenie usług przez skarżącą w Iraku, było nieodłącznie związane z działalnością w tym sektorze.

86      Wreszcie należy w każdym razie stwierdzić, po pierwsze, że rozporządzenie nr 2340/90 – zakładając, jak to czyni skarżąca, że było ono przyczyną powstania szkody – stanowi, jak już zostało wskazane (zob. pkt 74 powyżej), wykonanie we Wspólnocie spoczywającego na państwach członkowskich jako członkach ONZ obowiązku wprowadzenia w życie w drodze aktu wspólnotowego rezolucji nr 661 (1990) Rady Bezpieczeństwa ONZ, która ustanowiła embargo handlowe wobec Iraku. Po drugie, należy stwierdzić, że jak wynika zwłaszcza z rezolucji nr 661 (1990), decyzję o wprowadzeniu embarga handlowego wobec Iraku podjęto w ramach „utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa” w oparciu o „naturalne prawo do samoobrony, indywidualnej lub zbiorowej wobec zbrojnej napaści Iraku na Kuwejt ustanowione w art. 51 Karty [Narodów Zjednoczonych]”.

87      Natomiast, jak orzekł Trybunał w wyroku z dnia 30 lipca 1996 r. w sprawie C‑84/95 Bosphorus, Rec. str. I‑3953, choć prawdą jest, że regulacja służąca utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa poprzez wprowadzenie embarga handlowego wobec kraju trzeciego wywiera z definicji wpływ na swobodę wykonywania działalności gospodarczej, powodując w ten sposób szkody dla stron, które nie ponoszą żadnej winy za sytuację, która doprowadziła do wydania sankcji, to doniosłość celów takiej regulacji uzasadnia negatywne konsekwencje, nawet poważne, jakie ponoszą niektóre podmioty gospodarcze.

88      W konsekwencji z uwagi na tak fundamentalny cel interesu ogólnego, jakim jest dla wspólnoty międzynarodowej zakończenie inwazji i okupacji Kuwejtu przez Irak oraz utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa w regionie, nawet jeśliby uznać szkodę podnoszoną przez skarżącą za poważną w rozumieniu ww. wyroku w sprawie Bosphorus, to nie powoduje ona w tym przypadku powstania odpowiedzialności Wspólnoty (zob. także ww. wyrok w sprawie Compagnie d’approvisionnement et grands moulins de Paris przeciwko Komisji, pkt 46, i opinia rzecznika generalnego H. Mayrasa w tej sprawie, Rec. str. 417, 425 i 426).

89      Z powyższych ustaleń wynika, że żądanie skarżącej zapłaty odszkodowania, opierające się na zasadzie odpowiedzialności Wspólnoty za czyn dozwolony nie jest uzasadnione i w konsekwencji należy je oddalić.

 W przedmiocie zgłoszonego tytułem ewentualnym żądania zapłaty odszkodowania za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym

 Argumentacja stron

 W przedmiocie niezgodności z prawem rozporządzenia nr 2340/90

90      Skarżąca twierdzi, że tytułem ewentualnym zamierza dochodzić odpowiedzialności Wspólnoty za czyn niedozwolony, na wypadek gdyby Sąd nie uwzględnił jej żądania odszkodowania w wysokości równej wartości rynkowej jej wierzytelności, lecz przyznał jej odszkodowanie za szkodę w wysokości zryczałtowanej określonej przez prawodawcę wspólnotowego. Utrzymuje w tym zakresie, że ponieważ wydając rozporządzenie nr 2340/90, ustawodawca wspólnotowy nie wprowadził mechanizmu odszkodowawczego na rzecz podmiotów gospodarczych, których wierzytelności wobec Iraku staną się nieściągalne z powodu wprowadzenia embarga wobec tego kraju, spełniona jest w tym przypadku przesłanka powstania odpowiedzialności Wspólnoty, to jest istnienie bezprawnego aktu, przy czym bezprawność ta polega właśnie na naruszeniu obowiązku zapłaty odszkodowania lub uregulowania odszkodowania na rzecz ofiar niezawinionego naruszenia interesów majątkowych, który stanowi ogólną zasadę prawa. W opinii skarżącej Rada i Komisja naruszyły w niniejszym przypadku obowiązek skorzystania z uprawnień dyskrecjonalnych w tym zakresie w celu wyznaczenia odszkodowania w wysokości 100%, 50% lub w innej wysokości, dopuszczając się tym samym błędu w ocenie, co ponadto Sąd stwierdził w ww. wyroku w sprawie Carvel i Guardian Newspapers przeciwko Radzie.

91      Rada uważa, że zarzucane bezprawne zaniechanie prawodawcy wspólnotowego polegające na tym, że wydając rozporządzenie nr 2340/90, nie przewidział mechanizmu odszkodowawczego na rzecz podmiotów gospodarczych poszkodowanych embargiem wobec Iraku, sprowadza się co do istoty do tej samej kwestii co żądanie odszkodowania za zgodne z prawem naruszenie interesów majątkowych równoznaczne z wywłaszczeniem. Oba przypadki dotyczą ustalenia, czy naruszenie prawa własności, na które powołuje się skarżąca, stanowi naruszenie nadrzędnej zasady prawa i powoduje powstanie odpowiedzialności Wspólnoty na podstawie art. 215 akapit drugi traktatu. Rada uważa, że odpowiedź na to pytanie jest przecząca.

92      Zdaniem Rady, biorąc pod uwagę, że rozporządzenie nr 2340/90 jest aktem normatywnym o charakterze gospodarczym, odpowiedzialność Wspólnoty powstaje wyłącznie wtedy, gdy dojdzie do wystarczająco istotnego naruszenia nadrzędnej zasady prawa chroniącej jednostki, co jednak w niniejszym przypadku nie miało miejsca. Przypomina, że zgodnie z orzecznictwem wykonywanie prawa własności może podlegać ograniczeniom, pod warunkiem że ograniczenia te wpisują się w cele Wspólnoty i nie stanowią nadmiernej i nieakceptowalnej interwencji, która stanowiłaby naruszenie samej istoty zagwarantowanych praw (wyrok Trybunału z dnia 11 lipca 1989 r. w sprawie 265/87 Schräder HS Kraftfutter, Rec. str. 2237). Natomiast nawet gdyby wierzytelności skarżącej wobec władz irackich stały się definitywnie nieściągalne, szkoda, którą poniosłaby skarżąca, nie stanowiłaby nieproporcjonalnego i poważnego naruszenia istoty jej praw własności.

93      Ponadto zdaniem Rady w przypadku szkody o charakterze ekonomicznym odpowiedzialność pozaumowna Wspólnoty może powstać wyłącznie wtedy, gdy, po pierwsze, dana instytucja, nie powołując się na nadrzędny publiczny interes gospodarczy, całkowicie zaniedbała uwzględnienia szczególnej sytuacji odrębnej kategorii podmiotów gospodarczych (wyrok Trybunału z dnia 19 maja 1992 r. w sprawach połączonych C‑104/89 i C‑37/90 Mulder i in. przeciwko Radzie, Rec. str. I‑3061), i po drugie, gdy zarzucana szkoda wykracza poza granice ryzyka gospodarczego nieodłącznie związanego z działalnością w danym sektorze gospodarczym. Natomiast w niniejszym przypadku interesy skarżącej zostały naruszone w tym samym stopniu co interesy jakiegokolwiek innego podmiotu gospodarczego będącego wierzycielem Iraku lub spółki z siedzibą w tym kraju. Ponadto jest oczywiste, że Irak znalazł się w tym okresie w takiej sytuacji finansowej, że nieuzyskanie zaspokojenia wierzytelności wynikłych z transakcji zawartych z tym krajem stanowiło część ryzyka gospodarczego nieodłącznie związanego z daną działalnością handlową. Wreszcie jeśli chodzi o politykę gospodarczą Wspólnoty, jednostki powinny w rozsądnych granicach ponosić negatywne konsekwencje, jakie może wywrzeć akt normatywny na ich interesy gospodarcze, bez uzyskania prawa do odszkodowania (wyrok Trybunału z dnia 25 maja 1978 r. w sprawach połączonych 83/76 i 94/76, 4/77, 15/77 i 40/77 Bayerische HNL i in. przeciwko Radzie i Komisji, Rec. str. 1209, pkt 6, oraz wyrok Sądu z dnia 14 września 1995 r. w sprawach połączonych T‑480/93 i T‑483/93 Antillean Rice Mills i in. przeciwko Komisji, Rec. str. II‑2305).

94      Komisja twierdzi, że zasadność argumentów skarżącej opierających się na niezgodności z prawem rozporządzenia nr 2340/90 zależy od istnienia prawa do odszkodowania, na które powołuje się ona w ramach żądania głównego, co oznacza, że brak takiego prawa winien skutkować oddaleniem zgłoszonego tytułem ewentualnym żądania zapłaty odszkodowania.

 W przedmiocie związku przyczynowego i poniesionej szkody

95      Skarżąca, Rada i Komisja podnoszą te same zarzuty i argumenty dotyczące zarzucanej szkody i istnienia związku przyczynowego między szkodą a rozporządzeniem nr 2340/90, jak w ramach żądania głównego zapłaty odszkodowania za czyn dozwolony (zob. powyżej pkt 42–57 i 58–63).

 Ocena Sądu

96      Sąd stwierdza tytułem wstępu, że jak podkreśliła skarżąca w replice i podczas rozprawy w dniu 19 czerwca 1997 r., zgłasza ona żądanie ewentualne odszkodowania wyłącznie na wypadek stwierdzenia przez Sąd, iż podmiotom gospodarczym, takim jak skarżąca, których wierzytelności stały się nieściągalne z powodu wprowadzenia embarga handlowego wobec Iraku, przysługuje jedynie prawo do zryczałtowanego odszkodowania, lecz nie do odszkodowania w wysokości równej wartości rynkowej tych wierzytelności (zob. pkt 90 powyżej), które jest przedmiotem żądania głównego odszkodowania za czyn dozwolony.

97      W ramach żądania ewentualnego skarżąca twierdzi w szczególności, że przesłanki powstania odpowiedzialności Wspólnoty w związku z niezgodnością z prawem rozporządzenia nr 2340/90 są w niniejszym przypadku spełnione z tego względu, że w chwili wydania tego rozporządzenia prawodawca wspólnotowy zaniechał skorzystania z uprawnień dyskrecjonalnych w tym zakresie w celu wyznaczenia odszkodowania za szkodę, jaką poniosły podmioty gospodarcze w wyniku wprowadzenia embarga handlowego wobec Iraku.

98      Sąd stwierdza, że żądanie ewentualne skarżącej w takim brzmieniu zakłada, jak to podkreśliły pozwane, istnienie prawa do odszkodowania, którego skarżąca dochodzi w ramach żądania głównego zapłaty odszkodowania za czyn dozwolony.

99      Natomiast z badania żądania głównego skarżącej wynika, że nie przysługuje jej jakiekolwiek prawo do odszkodowania wobec tego, że nie zdołała ona wykazać w szczególności, że poniosła rzeczywistą i pewną szkodę. W tych okolicznościach, po pierwsze, niezależnie od trafności wprowadzonego przez skarżącą rozróżnienia między prawem do odszkodowania w wysokości odpowiadającej wartości rynkowej jej wierzytelności a prawem do zryczałtowanego odszkodowania, a po drugie, ponieważ oba żądania dotyczą odszkodowania za tę samą szkodę, żądanie ewentualne również należy oddalić. W takiej sytuacji wobec braku prawa do odszkodowania skarżąca nie może się również powoływać na zaniechanie przez prawodawcę wspólnotowego skorzystania z uprawnień dyskrecjonalnych celem wprowadzenia mechanizmów odszkodowawczych na rzecz przedsiębiorstw, które znajdowały się w tej samej sytuacji co skarżąca. Jeśli zaś chodzi o ww. wyrok w sprawie Carvel i Guardian Newspapers przeciwko Radzie (pkt 78), na który powołuje się skarżąca, Sąd stwierdza, że nie ma on znaczenia dla sprawy, ponieważ w tamtej sprawie, w przeciwieństwie do obecnego przypadku, przepis wspólnotowego prawa wtórnego rzeczywiście nakazywał Radzie skorzystanie z uprawnień dyskrecjonalnych celem rozstrzygnięcia, czy miała ona w ramach swych kompetencji uwzględniać wnioski w zakresie dostępu do dokumentów.

100    Wynika z tego, że żądanie ewentualne odszkodowania za szkodę poniesioną wskutek czynu niedozwolonego należy również oddalić.

101    Z powyższych ustaleń wynika, że skarga podlega oddaleniu w całości.

 W przedmiocie kosztów

102    Zgodnie z art. 87 § 2 regulaminu Sądu kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ skarżąca przegrała sprawę w niniejszym przypadku, zgodnie z żądaniem pozwanych należy obciążyć ją kosztami postępowania w całości.

Z powyższych względów

SĄD (druga izba)

orzeka, co następuje:

1)      Skarga zostaje oddalona.

2)      Skarżąca ponosi koszty postępowania.

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 28 kwietnia 1998 r.

* Język postępowania: niemiecki.