WYROK TRYBUNAŁU

z dnia 9 grudnia 1997 r.?(1)

W sprawie C‑265/95

Komisja Wspólnot Europejskich, reprezentowana przez Hendrika van Liera, radcę prawnego, i Jeana‑Francisa Pasquiera, urzędnika krajowego oddelegowanego do służby prawnej, działających w charakterze pełnomocników, z adresem do doręczeń w Luksemburgu, na nazwisko Carlosa Gómeza de la Cruza, członka służby prawnej, Centre Wagner, Kirchberg,

strona skarżąca,

popierana przez

Królestwo Hiszpanii, reprezentowane przez Alberta Joségo Navarra Gonzáleza, dyrektora generalnego ds. wspólnotowej koordynacji prawnej i instytucjonalnej, i Rosario Silvę de Lapuertę, abogado del Estado, z wydziału wspólnotowych postępowań sądowych, działających w charakterze pełnomocników, z adresem do doręczeń w Luksemburgu, w ambasadzie Hiszpanii, 4–6, boulevard E. Servais,

Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, reprezentowane przez Johna E. Collinsa z Treasury Solicitor’s Department, działającego w charakterze pełnomocnika, wspieranego przez Stephena Richardsa i Marka Hoskinsa, barristers, z adresem do doręczeń w Luksemburgu, w ambasadzie Zjednoczonego Królestwa, 14, boulevard Roosevelt,

interwenienci,

przeciwko

Republice Francuskiej, reprezentowanej przez Jeana‑François Dobelle’a, zastępcę dyrektora departamentu do spraw prawnych ministerstwa spraw zagranicznych, Catherine de Salins, dyrektora w tym samym departamencie, Anne de Bourgoing, chargé de mission w tym samym departamencie, i Philippe’a Martineta, sekretarza spraw zagranicznych w tym samym ministerstwie, działających w charakterze pełnomocników, z adresem do doręczeń w Luksemburgu, w ambasadzie Francji, 8 B, boulevard Joseph II,

strona pozwana,

mającej za przedmiot skargę o stwierdzenie, że nie podejmując wszelkich niezbędnych i stosownych do okoliczności kroków w celu zapewnienia, by działania jednostek nie utrudniały swobody przepływu towarów – owoców i warzyw, Republika Francuska uchybiła zobowiązaniom wynikającym ze wspólnej organizacji rynków produktów rolnych oraz z art. 30 traktatu WE w związku z art. 5 tego traktatu,

TRYBUNAŁ,

w składzie: G.C. Rodríguez Iglesias, prezes, C. Gulmann, H. Ragnemalm, M. Wathelet i R. Schintgen (sprawozdawca), prezesi izb, G.F. Mancini, J.C. Moitinho de Almeida, P.J.G. Kapteyn, J.L. Murray, D.A.O. Edward, J.‑P. Puissochet, G. Hirsch i P. Jann, sędziowie,

rzecznik generalny: C.O. Lenz,

sekretarz: H.A. Rühl, główny administrator,

uwzględniając sprawozdanie na rozprawę,

po zapoznaniu się z uwagami ustnymi stron na rozprawie w dniu 10 czerwca 1997 r., podczas której Komisja była reprezentowana przez Hendrika van Liera i Jeana‑Francisa Pasquiera, Królestwo Hiszpanii przez Rosario Silvę de Lapuertę, a Republika Francuska przez Jeana‑François Dobelle’a i Kareen Rispal‑Bellanger, dyrektora w departamencie spraw prawnych ministerstwa spraw zagranicznych, działającą w charakterze pełnomocnika,

wydaje następujący

Wyrok

1        Pismem złożonym w sekretariacie Trybunału w dniu 4 sierpnia 1995 r. Komisja Wspólnot Europejskich wniosła na podstawie art. 169 traktatu WE skargę o stwierdzenie, że nie podejmując wszelkich niezbędnych i stosownych do okoliczności kroków w celu zapewnienia, by działania jednostek nie utrudniały swobody przepływu towarów – owoców i warzyw, Republika Francuska uchybiła zobowiązaniom wynikającym ze wspólnej organizacji rynków produktów rolnych oraz z art. 30 traktatu WE w związku z art. 5 tego traktatu.

2        Komisja wyjaśnia, że od ponad dziesięciu lat wpływają do niej zawiadomienia o biernej postawie władz francuskich wobec działań z użyciem siły podejmowanych przez osoby fizyczne oraz organizacje samoobrony rolników francuskich w odniesieniu do produktów rolnych pochodzących z innych państw członkowskich. Działania te polegają w szczególności na zatrzymywaniu samochodów ciężarowych przywożących tego rodzaju produkty na terytorium Francji i niszczeniu ładunku, na aktach przemocy w stosunku do kierowców, na groźbach wobec francuskich sklepów wielkopowierzchniowych prowadzących sprzedaż produktów rolnych pochodzących z innych państw członkowskich i niszczeniu takich towarów znajdujących się na półkach sklepowych we Francji.

3        Komisja stwierdziła, że od 1993 r. niektóre organizacje rolników francuskich, w tym organizacja o nazwie „Coordination rurale”, rozpoczęły kampanię systematycznej kontroli oferowanych produktów rolnych pochodzących z innych państw członkowskich, charakteryzującą się w szczególności groźbami pod adresem hurtowników i detalistów, mającymi skłonić ich do zaopatrywania się wyłącznie w produkty francuskie, narzucaniem minimalnej ceny sprzedaży produktów zagranicznych oraz przeprowadzaniem kontroli mających na celu sprawdzenie, czy handlowcy stosują się do tych zaleceń.

4        I tak od kwietnia do lipca 1993 r. truskawki pochodzące z Hiszpanii były celem tej kampanii. W sierpniu i wrześniu tego roku podobny los spotkał pomidory pochodzące z Belgii.

5        W 1994 r. szczególnie hiszpańskie truskawki stały się obiektem podobnych działań, polegających na groźbach pod adresem centrów handlowych i niszczeniu towarów oraz środków transportu. Gwałtowne incydenty miały miejsce dwukrotnie w tym samym miejscu na przestrzeni dwóch tygodni, a siły porządkowe nie podjęły żadnej interwencji w celu ochrony samochodów ciężarowych i ich ładunku.

6        Komisja relacjonuje jeszcze dalsze akty wandalizmu, utrudniające we Francji swobodę przepływu produktów rolnych pochodzących z Danii i Włoch.

7        Po licznych interwencjach u władz francuskich Komisja uznała, że Republika Francuska, nie podejmując wszelkich niezbędnych i stosownych do okoliczności kroków w celu zapewnienia, by działania jednostek nie utrudniały, poprzez czyny bezprawne, swobody przepływu produktów rolnych, uchybiła zobowiązaniom wynikającym ze wspólnej organizacji rynków produktów rolnych oraz z art. 30 w związku z art. 5 traktatu. W związku z tym w dniu 19 lipca 1994 r. Komisja wezwała rząd francuski, w trybie art. 169 traktatu, do przedstawienia jej w terminie dwóch miesięcy wyjaśnień w sprawie zarzucanego uchybienia.

8        Rząd francuski odpowiedział pismem z dnia 10 października 1994 r., że zawsze surowo potępiał akty wandalizmu popełniane przez francuskich rolników. Podkreślił, że prewencyjne działania nadzorcze, ochronne i wywiadowcze pozwoliły znacznie ograniczyć liczbę incydentów w latach 1993 i 1994. Poza tym okoliczność, że prokuratura systematycznie przeprowadza dochodzenia, wskazuje na determinację władz francuskich w karaniu wszelkich bezprawnych czynów mających na celu utrudnianie przywozu produktów rolnych z innych państw członkowskich. Jednakże akcje te, o charakterze operacji specjalnych, prowadzone są przez niewielkie i bardzo mobilne grupy, co znacznie utrudnia interwencję sił porządkowych i tłumaczy, dlaczego postępowania sądowe są często bezowocne. Wreszcie praktyki stosowane przez „Coordination rurale”, zmierzające do regulacji rynku poprzez groźby i niszczenie towarów, są przedmiotem postępowania wszczętego przez organ ds. ochrony konkurencji.

9        Jednak w dniu 20 kwietnia 1995 r. w południowo‑zachodniej Francji miały miejsce kolejne poważne incydenty, w trakcie których zniszczone zostały produkty rolne pochodzące z Hiszpanii.

10      W związku z tym Komisja wydała w dniu 5 maja 1995 r., na podstawie art. 169 akapit pierwszy traktatu, uzasadnioną opinię. W opinii tej uznała, że Republika Francuska, nie podejmując wszelkich niezbędnych i stosownych do okoliczności kroków w celu zapewnienia, by działania jednostek nie utrudniały swobody przepływu owoców i warzyw, uchybiła zobowiązaniom wynikającym ze wspólnej organizacji rynków produktów rolnych oraz z art. 30 w związku z art. 5 traktatu, i wezwała ją na podstawie art. 169 akapit drugi traktatu do podjęcia kroków niezbędnych w celu zastosowania się do opinii w terminie miesiąca.

11      W dniu 16 czerwca 1995 r. rząd francuski podkreślił, że podjął wszelkie możliwe działania w celu zapewnienia na swoim terytorium swobody przepływu towarów i że zastosowane środki zapobiegawcze pozwoliły na wyraźne ograniczenie liczby przypadków przemocy w 1995 r. Na szczeblu krajowym zainteresowane ministerstwa podjęły skoordynowaną akcję zwalczania powtarzających się aktów wandalizmu, polegającą w szczególności na wzmocnionym nadzorze i nakazie stanowczego działania wydanego prefektom i siłom porządkowym. Ponadto na szczeblu lokalnym system alarmowy obejmujący środki ochrony obiektów wrażliwych pozwolił uniknąć wielu incydentów. Nawet jeżeli nie można całkowicie uniknąć niebezpieczeństwa niszczenia towarów, jako że chodzi o nieprzewidywalne czyny jednostkowe, których sprawców bardzo trudno zidentyfikować, sąd do spraw wykroczeń w Nîmes skazał w 1994 r. 24 rolników za niszczenie cudzej własności. Od wejścia w życie w dniu 1 marca 1994 r. art. 322–13 nowego kodeksu karnego ściganie gróźb zniszczenia mienia stało się skuteczniejsze. Wreszcie państwo wzięło odpowiedzialność za wyrządzone szkody, wydano też polecenia mające na celu przyspieszenie procedur naprawienia szkód poniesionych przez podmioty gospodarcze.

12      Według twierdzeń Komisji francuski minister rolnictwa oświadczył jednak, że jakkolwiek nie pochwala aktów przemocy popełnianych przez rolników, a nawet je potępia, to nie planuje żadnego przeciwdziałania sił porządkowych.

13      W dniu 3 czerwca 1995 r. trzy samochody ciężarowe przewożące owoce i warzywa pochodzące z Hiszpanii padły ofiarą napaści na południu Francji, co nie spotkało się z interwencją sił porządkowych. Na początku lipca 1995 r. owoce włoskie i hiszpańskie znowu zostały zniszczone przez rolników francuskich.

14      Komisja wniosła więc skargę w niniejszej sprawie.

15      Postanowieniami z dnia 14 i 27 lutego 1996 r. Trybunał dopuścił do sprawy Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej oraz Królestwo Hiszpanii w charakterze interwenientów na poparcie żądań Komisji.

16      Na poparcie skargi Komisja argumentuje, że art. 30 traktatu oraz wspólna organizacja rynków owoców i warzyw, która opiera się na tej samej zasadzie eliminacji utrudnień w wymianie handlowej, zakazują ograniczeń ilościowych w przywozie między państwami członkowskimi oraz wszelkich środków o skutku równoważnym. Ponadto zgodnie z art. 5 traktatu państwa członkowskie winny podejmować wszelkie kroki niezbędne w celu zapewnienia wykonania wynikających z niego zobowiązań.

17      W związku z tym zatrzymywanie środków transportu i niszczenie produktów rolnych pochodzących z innych państw członkowskich, podobnie jak klimat zagrożenia będący skutkiem gróźb ze strony licznych organizacji rolników wobec dystrybutorów owoców i warzyw pochodzących z tych państw, stwierdzone w tym przypadku na terytorium Francji, stanowią utrudnienie w wewnątrzwspólnotowej wymianie handlowej, któremu państwa członkowskie zobowiązane są zapobiegać poprzez podjęcie stosownych kroków, w tym wobec jednostek zagrażających swobodzie przepływu towarów.

18      W niniejszym przypadku okoliczność, iż poważne incydenty nadal, rok w rok, utrudniają przywóz do Francji i tranzyt owoców i warzyw pochodzących z innych państw członkowskich, pokazuje, że działania prewencyjne i represyjne, na które powołuje się rząd francuski w swojej obronie, nie są ani wystarczające, ani odpowiednie, by powstrzymać w praktyce sprawców naruszeń od ich popełniania i ponawiania. Co więcej, w świetle informacji o okolicznościach faktycznych, jakimi dysponuje Komisja, okazuje się, że władze francuskie w sposób uporczywy nie podejmują działań w celu skutecznego zapobiegania i ścigania aktów przemocy popełnianych przez rolników we Francji.

19      Rządy hiszpański i Zjednoczonego Królestwa popierają żądania Komisji.

20      Rząd francuski twierdzi natomiast, że skarga Komisji jest bezzasadna.

21      Stosuje on bowiem, na podobnych zasadach jak w przypadku porównywalnych naruszeń prawa krajowego, wszelkie właściwe i niezbędne środki zapobiegania i ścigania działań osób fizycznych utrudniających swobodę przepływu produktów rolnych. Środki nadzoru wprowadzone w 1993 r. pozwoliły jego zdaniem wyraźnie ograniczyć liczbę aktów przemocy w latach następnych.

22      Jednakże, w związku, po pierwsze, ze znaczną liczbą samochodów ciężarowych przewożących produkty rolne na terytorium Francji do wielu miejsc przeznaczenia, a po drugie z nieprzewidywalnym charakterem akcji rolników działających w małych grupach na wzór oddziałów specjalnych, nie można całkowicie wykluczyć niebezpieczeństwa zniszczenia towarów. Ta druga przyczyna tłumaczy też jego zdaniem, dlaczego tak trudno zidentyfikować sprawców i udowodnić im osobisty udział w aktach przemocy, by móc karać takie postępowanie w sposób systematyczny. Mimo to od 1994 r. kolejne sześć osób zostało skazanych lub oskarżonych. Poza tym należy siłom porządkowym przyznać pewien zakres swobody uznania przy podejmowaniu decyzji co do uzasadnionego charakteru interwencji w celu utrzymania porządku publicznego. W każdym razie państwo wypłaca odszkodowania ofiarom naruszeń z tytułu odpowiedzialności władz publicznych na zasadzie ryzyka. Za lata 1993, 1994 i 1995 wypłacono w formie odszkodowania kwotę ponad 17 mln franków.

23      Pozwany rząd dodaje, że niezadowolenie rolników francuskich wynika ze znacznego wzrostu wywozu produktów hiszpańskich od chwili przystąpienia Królestwa Hiszpanii, co spowodowało istotny spadek cen, pogłębiany przez dewaluację pesety w celach konkurencyjnych oraz stosowane przez producentów hiszpańskich dumpingowe ceny. Francuski rynek owoców i warzyw został poważnie zakłócony z tego powodu, że na okres przejściowy uzgodniony przy okazji przystąpienia Hiszpanii nie wprowadzono żadnego mechanizmu kontroli cen eksportowych stosowanych przez producentów hiszpańskich. Rząd francuski podkreśla też, że nie tylko nie postępuje w sposób protekcjonistyczny, lecz zachował się w tej sprawie konstruktywnie, podejmując w Radzie starania o rozwiązanie problemów rynku owoców i warzyw i prowadząc uzgodnienia z władzami hiszpańskimi.

24      Ocena zasadności skargi Komisji wymaga przypomnienia na wstępie, że swoboda przepływu towarów stanowi jedną z podstawowych zasad traktatu.

25      Artykuł 3 lit. c) traktatu WE stanowi, że w celu realizacji zadań określonych w art. 2 działalność Wspólnoty obejmuje rynek wewnętrzny, charakteryzujący się zniesieniem między państwami członkowskimi przeszkód, w szczególności w swobodzie przepływu towarów.

26      Zgodnie z art. 7A akapit drugi traktatu WE rynek wewnętrzny obejmuje obszar bez granic wewnętrznych, na którym zapewniona jest swoboda przepływu towarów zgodnie z postanowieniami traktatu.

27      Tę podstawową zasadę wdrażają art. 30 i nast. traktatu.

28      Artykuł 30 przewiduje w szczególności, że ograniczenia ilościowe w przywozie oraz wszelkie środki o skutku równoważnym są zakazane między państwami członkowskimi.

29      Postanowienie to, we właściwym mu kontekście, należy interpretować jako mające na celu usunięcie wszelkich, bezpośrednich i pośrednich, rzeczywistych lub potencjalnych, utrudnień w przywozie w ramach wewnątrzwspólnotowej wymiany handlowej.

30      Artykuł 30, jako niezbędny środek realizacji rynku bez granic wewnętrznych, zakazuje więc nie tylko działań władz państwowych powodujących bezpośrednio powstanie ograniczeń w wymianie handlowej między państwami członkowskimi, lecz może również znaleźć zastosowanie, w przypadku gdy państwo członkowskie zaniecha podjęcia działań niezbędnych do usunięcia utrudnień w swobodzie przepływu towarów wynikających z przyczyn nieleżących po stronie władz państwowych.

31      Okoliczność bowiem, że państwo członkowskie dopuszcza się zaniechania lub podejmuje kroki, które nie są wystarczające do usunięcia utrudnień w swobodzie przepływu towarów, powstałych w szczególności z powodu działań jednostek na jego terytorium wymierzonych w produkty pochodzące z innych państw członkowskich, może utrudniać wewnątrzwspólnotową wymianę handlową w takim samym stopniu jak działanie czynne.

32      Artykuł 30 nie tylko zakazuje więc państwom członkowskim podejmowania działań lub postępowania mogącego powodować powstanie utrudnień w wymianie handlowej, lecz w związku z art. 5 nakazuje im także podejmować wszelkie niezbędne i stosowne kroki w celu zapewnienia na ich terytorium poszanowania tej podstawowej swobody.

33      W tym ostatnim przypadku państwa członkowskie, jako jedyne kompetentne w zakresie utrzymania porządku publicznego i zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego, korzystają z pewnego zakresu uznania co do działań, jakie w konkretnej sytuacji będą najbardziej odpowiednie w celu usunięcia utrudnień w przywozie towarów.

34      Nie jest więc zadaniem instytucji Wspólnoty zastępować państwa członkowskie i dyktować im metod, jakie powinny przyjąć i skutecznie zastosować w celu zapewnienia na swoim terytorium swobody przepływu towarów.

35      Jednakże Trybunał zobowiązany jest ustalić, uwzględniając zakres swobodnego uznania wspomniany powyżej, czy w sprawie, którą do niego skierowano, zainteresowane państwo członkowskie podjęło właściwe działania w celu zapewnienia swobody przepływu towarów.

36      Należy dodać, że powyższe uwagi odnoszą się również do rozporządzeń Rady w sprawie wspólnej organizacji rynku poszczególnych produktów rolnych, zgodnie z postanowieniami art. 38–46 w związku z art. 7 ust. 7 traktatu WE (zob. wyroki: z dnia 14 lipca 1976 r. w sprawach połączonych 3/76, 4/76 i 6/76 Kramer i in., Rec. str. 1279, pkt 53 i 54, i z dnia 25 maja 1993 r. w sprawie C‑228/91 Komisja przeciwko Włochom, Rec. str. I‑2701, pkt 11, dotyczące rozporządzeń w sprawie wspólnej organizacji rynków w sektorze rybołówstwa).

37      W odniesieniu konkretnie do niniejszej sprawy stwierdzić trzeba, że okoliczności faktyczne, które doprowadziły do wniesienia przez Komisję skargi o stwierdzenie uchybienia państwa członkowskiego przeciwko Francji nie są przedmiotem sporu.

38      Działania z użyciem siły podejmowane na terytorium Francji wobec produktów rolnych pochodzących z innych państw członkowskich, polegające w szczególności na zatrzymywaniu samochodów ciężarowych przewożących tego rodzaju produkty, niszczeniu ładunku i aktach przemocy wobec kierowców, a także na groźbach adresowanych do sprzedawców hurtowych i detalicznych oraz niszczeniu towarów na półkach sklepowych, stanowią zaś bezsprzecznie utrudnienia w wewnątrzwspólnotowym obrocie tymi produktami.

39      Należy zatem ustalić, czy w tym przypadku rząd francuski zastosował się do zobowiązań ciążących na nim na podstawie art. 30 traktatu w związku z art. 5, podejmując wystarczające i stosowne kroki w odpowiedzi na postępowanie osób fizycznych powodujące powstanie utrudnień w swobodzie przepływu produktów rolnych.

40      Trzeba w tej kwestii podkreślić, że z pism procesowych Komisji wynika, iż incydenty będące przedmiotem zarzutów tej instytucji w niniejszej sprawie zdarzają się regularnie od dziesięciu lat.

41      W dniu 8 maja 1985 r. Komisja wystosowała do Republiki Francuskiej pierwsze wezwanie do usunięcia uchybienia, żądając od niej podjęcia niezbędnych kroków prewencyjnych i represyjnych, by położyć kres tego rodzaju zdarzeniom.

42      Poza tym Komisja wielokrotnie przypominała rządowi francuskiemu, że prawo wspólnotowe nakłada obowiązek zapewnienia rzeczywistego poszanowania zasady swobody przepływu towarów, poprzez usunięcie wszelkich ograniczeń w wolnej wymianie handlowej produktami rolnymi pochodzącymi z innych państw członkowskich.

43      Władze francuskie miały więc wystarczająco dużo czasu na podjęcie niezbędnych działań w celu zastosowania się do ciążących na nich zobowiązań z tytułu prawa wspólnotowego.

44      Wiadomo następnie, mimo wyjaśnień pozwanego rządu, zgodnie z którymi podjęto wszelkie kroki w celu zapobieżenia dalszym aktom przemocy i ukarania ich sprawców, że rok w rok poważne incydenty znacząco zakłócają obrót produktami rolnymi na terytorium Francji.

45      Z opisu okoliczności faktycznych przedstawionego przez Komisję i niekwestionowanego przez rząd francuski wynika w tej mierze, że wydarzenia te mają miejsce przede wszystkim w pewnych okresach roku i że są miejsca szczególnie narażone, gdzie incydenty następują wielokrotnie w trakcie jednego roku.

46      Od 1993 r. akty przemocy i wandalizmu dotyczyły nie tylko środków transportu produktów rolnych, lecz rozciągnęły się na sektor sprzedaży hurtowej i detalicznej tych produktów.

47      Kolejne poważne incydenty miały wreszcie miejsce w 1996 i 1997 r.

48      Trzeba jeszcze zwrócić uwagę, że rząd francuski nie kwestionuje okoliczności, iż podczas tych incydentów siły porządkowe albo nie były obecne na miejscu zdarzenia, mimo że w niektórych przypadkach właściwe władze zostały powiadomione o zbliżających się protestach rolników, albo nie interweniowały, nawet w sytuacjach, gdy były znacznie liczniejsze od osób zakłócających porządek. Co więcej, nie zawsze były to szybkie akcje manifestantów działających z zaskoczenia i równie prędko znikających, gdyż w niektórych przypadkach rozruchy trwały przez wiele godzin.

49      Ponadto wiadomo, że pewna liczba aktów wandalizmu została sfilmowana przez telewizję, że manifestanci działali często z odkrytymi twarzami i że ugrupowania rolników biorących udział w manifestacjach z użyciem siły są znane siłom porządkowym.

50      Jednakże, jak wiadomo, tylko bardzo mała grupa osób biorących udział w poważnych zakłóceniach porządku publicznego została zidentyfikowana i ukarana.

51      Na przykład w odniesieniu do aktów wandalizmu popełnionych w okresie od kwietnia do sierpnia 1993 r. władze francuskie były w stanie podać tylko jeden przypadek postępowania karnego.

52      Wobec powyższych okoliczności Trybunał zmuszony jest stwierdzić, nie lekceważąc trudności, jakie właściwym władzom sprawia przeciwdziałanie powstawaniu sytuacji tego rodzaju, jak w niniejszej sprawie, że biorąc pod uwagę częstotliwość i wagę incydentów wymienionych przez Komisję, kroki podjęte przez rząd francuski w tej sprawie były w sposób oczywisty niewystarczające do zapewnienia na jego terytorium swobody wewnątrzwspólnotowej wymiany produktów rolnych poprzez skuteczne zapobieżenie popełnianiu i ponawianiu takich naruszeń przez ich sprawców.

53      Wniosek ten jest tym bardziej słuszny, że przypadki niszczenia towarów i groźby opisane przez Komisję nie tylko utrudniają przywóz do Francji i tranzyt produktów, których bezpośrednio dotyczą akty przemocy, lecz tworzą także klimat zagrożenia utrudniający wymianę handlową w ogólności.

54      Wniosku tego nie podważa w żaden sposób argument rządu francuskiego, zgodnie z którym rolnicy francuscy znajdują się w tak trudnej sytuacji, że istnieje racjonalna obawa, iż bardziej zdecydowane działania właściwych władz mogłyby spowodować z ich strony gwałtowne reakcje, prowadzące do jeszcze poważniejszych zakłóceń porządku, a nawet do niepokojów społecznych.

55      Obawa przed trudnościami wewnętrznymi nie może bowiem uzasadniać niestosowania przez państwo członkowskie w sposób prawidłowy prawa wspólnotowego (zob. podobnie wyrok z dnia 7 grudnia 1995 r. w sprawie C‑52/95 Komisja przeciwko Francji, Rec. str. I‑4443, pkt 38).

56      Państwo członkowskie ma obowiązek podjąć wszelkie kroki niezbędne do zapewnienia skuteczności prawa wspólnotowego w celu prawidłowego wdrożenia tego prawa w interesie wszystkich podmiotów gospodarczych, chyba że udowodni, iż jego działania miałyby konsekwencje w zakresie porządku publicznego, którym nie mógłby sprostać przy użyciu środków będących do jego dyspozycji.

57      W niniejszej sprawie zaś pozwany rząd nie udowodnił prawidłowo rzeczywistego zagrożenia dla porządku publicznego, któremu nie mógłby sprostać.

58      Należy dodać, że jakkolwiek nie można wykluczyć, iż zagrożenie poważnym zakłóceniem porządku publicznego może uzasadniać brak interwencji ze strony służb porządkowych, argument ten można w każdym razie podnieść w określonym, konkretnym przypadku, a nie jak w niniejszej sprawie w sposób generalny w stosunku do wszystkich incydentów wymienionych przez Komisję.

59      W odniesieniu do wzięcia przez Republikę Francuską odpowiedzialności za szkody wyrządzone ofiarom podkreślić trzeba, że pozwany rząd nie może na podstawie takiego argumentu zwolnić się z zobowiązań z tytułu prawa wspólnotowego.

60      Nawet bowiem jeżeli odszkodowanie może naprawić przynajmniej częściowo szkodę poniesioną przez podmioty gospodarcze, to nie prowadzi do wykluczenia uchybienia państwa członkowskiego.

61      Argumentu opartego na bardzo trudnej sytuacji gospodarczej, w jakiej znalazł się francuski rynek owoców i warzyw po przystąpieniu Królestwa Hiszpanii, również nie można uwzględnić.

62      Zgodnie bowiem z utrwalonym orzecznictwem w tej materii względy o charakterze gospodarczym nie mogą w żadnym wypadku uzasadniać utrudnień zakazanych na mocy art. 30 traktatu (zob. w szczególności wyrok z dnia 11 czerwca 1985 r. w sprawie 288/83 Komisja przeciwko Irlandii, Rec. str. 1761, pkt 28).

63      Pozwany rząd daje do zrozumienia, na poparcie tych argumentów, że destabilizacja francuskiego rynku owoców i warzyw jest skutkiem nieuczciwego postępowania, a nawet naruszenia prawa wspólnotowego przez producentów hiszpańskich. W związku z tym należy przypomnieć, że państwo członkowskie nie ma prawa stosować jednostronnie środków ochronnych lub podejmować działań mających na celu zapobieganie skutkom ewentualnego naruszenia przez inne państwo członkowskie zasad prawa wspólnotowego (zob. podobnie wyrok z dnia 23 maja 1996 r. w sprawie C‑5/94 Hedley Lomas, Rec. str. I‑2553, pkt 20).

64      Musi tak być tym bardziej w dziedzinie wspólnej polityki rolnej, w której tylko Wspólnota jest władna podejmować w razie potrzeby stosowne działania w związku z trudnościami odczuwanymi przez określone grupy podmiotów gospodarczych, w szczególności na skutek przystąpienia nowego państwa członkowskiego.

65      Wobec całości powyższych rozważań należy uznać, że w niniejszej sprawie rząd francuski dopuścił się zaniechania, w sposób oczywisty i uporczywy, podjęcia wystarczających i stosownych kroków w celu położenia kresu aktom wandalizmu powodującym na jego terytorium ograniczenia w swobodzie przepływu niektórych produktów rolnych pochodzących z innych państw członkowskich i uniemożliwienia popełniania takich aktów w przyszłości.

66      W związku z tym należy stwierdzić, że nie podejmując wszelkich niezbędnych i stosownych do okoliczności kroków w celu zapewnienia, by działania jednostek nie utrudniały swobody przepływu owoców i warzyw, Republika Francuska uchybiła zobowiązaniom wynikającym z art. 30 traktatu WE w związku z art. 5 tego traktatu oraz ze wspólnej organizacji rynków produktów rolnych.

 W przedmiocie kosztów

67      Zgodnie z art. 69 § 2 regulaminu kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ Republika Francuska przegrała sprawę, należy obciążyć ją kosztami. Zgodnie z art. 69 § 4 regulaminu państwa członkowskie i instytucje występujące z interwencją pokrywają własne koszty.

Z powyższych względów

TRYBUNAŁ

orzeka, co następuje:

1)      Nie podejmując wszelkich niezbędnych i stosownych do okoliczności kroków w celu zapewnienia, by działania jednostek nie utrudniały swobody przepływu owoców i warzyw, Republika Francuska uchybiła zobowiązaniom wynikającym z art. 30 traktatu WE w związku z art. 5 tego traktatu oraz ze wspólnej organizacji rynków produktów rolnych.

2)      Republika Francuska zostaje obciążona kosztami postępowania.

3)      Królestwo Hiszpanii i Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej pokryją własne koszty.

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 9 grudnia 1997 r.

1? Język postępowania: francuski.