ZAWIADOMIENIE KOMISJI

Wytyczne dotyczące wykładni i stosowania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE w sprawie praw konsumentów

(Tekst mający znaczenie dla EOG)

(2021/C 525/01)

SPIS TREŚCI

WPROWADZENIE

Zakres stosowania

1.1.

Pojęcia „przedsiębiorca” i „konsument”

1.2.

Pojęcie „umowy”

1.3.

Umowy wchodzące w zakres stosowania Dyrektywy

1.4.

Umowy mieszane

1.5.

Rozróżnienie na usługi cyfrowe i treści cyfrowe w trybie online

1.6.

Umowy przewidujące uiszczenie płatności i umowy, w których konsument podaje dane osobowe

1.6.1.

Umowy przewidujące uiszczenie płatności

1.6.2.

Umowy, w których konsument podaje dane osobowe

1.7.

Umowy, do których Dyrektywa nie ma zastosowania

1.7.1.

Umowy najmu i umowy o roboty budowlane

1.7.2.

Imprezy turystyczne

1.7.3.

Umowy sporządzane przez urzędnika państwowego

1.7.4.

Umowy dotyczące towarów przeznaczonych do bieżącego spożycia

1.7.5.

Przewóz osób

1.7.6.

Sprzedaż zautomatyzowana

1.7.7.

Niektóre umowy dotyczące łączności elektronicznej

1.8.

Potencjalne zwolnienie dotyczące zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa umów o niskiej wartości

1.9.

Przepisy dotyczące aukcji publicznych

Umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa

2.1.

Umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy

2.2.

Umowy zawarte po nawiązaniu kontaktu z konsumentem poza lokalem przedsiębiorstwa

2.3.

Umowy zawarte podczas wycieczki zorganizowanej przez przedsiębiorcę

Informacje dla konsumentów

3.1.

Wymogi ogólne

3.1.1.

Wprowadzenie

3.1.2.

Przejrzystość informacji i związek z dyrektywą o nieuczciwych praktykach handlowych

3.1.3.

Informacje „wynikające już z okoliczności”

3.1.4.

Wymogi informacyjne w innych przepisach UE

3.1.5.

Nałożenie dodatkowych wymogów informacyjnych

3.1.6.

Zwolnienie dotyczące transakcji w „bieżących sprawach życia codziennego”

3.1.7.

Wiążący charakter informacji przed zawarciem umowy

3.1.8.

Dodatkowe wymogi językowe

3.1.9.

Ciężar dowodu

3.2.

Wymogi wspólne dotyczące umów zawieranych w lokalu przedsiębiorstwa i umów zawieranych na odległość / umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa

3.2.1.

Główne cechy

3.2.2.

Dane identyfikujące i dane kontaktowe przedsiębiorcy

3.2.3.

Cena

3.2.4.

Dostawa i wykonanie umowy

3.2.5.

Uzgodnienia dotyczące płatności

3.2.6.

Prawny obowiązek zapewnienia zgodności towaru z umową i usługi posprzedażne

3.2.7.

Czas trwania umowy i jej rozwiązanie

3.2.8.

Funkcjonalność, kompatybilność i interoperacyjność

3.3.

Dodatkowe wymogi dotyczące umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa i umów zawieranych na odległość

3.3.1.

Indywidualnie dostosowana cena

3.3.2.

Koszt korzystania ze środka porozumiewania się na odległość

3.3.3.

Kaucje i gwarancje finansowe

3.3.4.

Pozasądowe mechanizmy dochodzenia roszczeń

3.4.

Dodatkowe wymogi dla internetowych platform handlowych

3.4.1.

Kryteria ustalania kolejności

3.4.2.

Status drugiej strony umowy

3.4.3.

Informacje o braku zastosowania unijnego prawa ochrony konsumentów

3.4.4.

Podział obowiązków związanych z umową

3.4.5.

Możliwość nałożenia dodatkowych wymogów informacyjnych

Wymogi szczególne dotyczące umów zawieranych na odległość

4.1.

Definicja umowy zawieranej na odległość

4.2.

Informacje przed zawarciem umowy

4.2.1.

Informacje, które należy przedstawić bezpośrednio przed złożeniem zamówienia

4.2.2.

Przycisk potwierdzania zamówienia

4.2.3.

Informacje o ograniczeniach w dostarczeniu i sposobach płatności

4.2.4.

Umowy zawierane przy użyciu środka porozumiewania się na odległość przewidującego ograniczoną przestrzeń lub czas

4.3.

Umowy zawierane przez telefon

4.4.

Potwierdzenie zawarcia umowy

Prawo do odstąpienia od umowy

5.1.

Obliczanie okresu na odstąpienie od umowy

5.1.1.

Wprowadzenie

5.1.2.

Rozpoczęcie biegu okresu na odstąpienie od umowy

5.2.

Informacja o prawie do odstąpienia od umowy

5.3.

Wykonanie prawa do odstąpienia od umowy

5.4.

Skutki odstąpienia od umowy dotyczące danych

5.5.

Prawo do odstąpienia od umowy w odniesieniu do towarów

5.5.1.

Wiele towarów lub towary wadliwe

5.5.2.

Zwrot towarów

5.5.3.

Zwrot płatności otrzymanych od konsumenta

5.5.4.

Odpowiedzialność konsumenta za niewłaściwe obchodzenie się z towarami

5.5.5.

Ryzyko związane ze zwrotem towarów do przedsiębiorcy

5.6.

Prawo do odstąpienia od umów o świadczenie usług i dostarczanie mediów

5.6.1.

Zgoda konsumenta na natychmiastowe wykonanie

5.6.2.

Obowiązek wypłaty rekompensaty na rzecz konsumenta

5.7.

Prawo do odstąpienia od umów o dostarczanie treści cyfrowych w trybie online

5.8.

Skutki braku poinformowania o prawie do odstąpienia od umowy

5.8.1.

Skutki w odniesieniu do towarów

5.8.2.

Skutki w odniesieniu do usług i mediów

5.8.3.

Skutki w odniesieniu do treści cyfrowych w trybie online

5.9.

Rozwiązanie umowy po wykonaniu prawa do odstąpienia od umowy

5.10.

Umowy dodatkowe

5.11.

Wyjątki od prawa do odstąpienia od umowy

5.11.1.

Towary lub usługi, których cena jest zależna od wahań na rynku finansowym

5.11.2.

Towary wyprodukowane według specyfikacji konsumenta lub wyraźnie zindywidualizowane

5.11.3.

Towary, które ulegają szybkiemu zepsuciu lub mają krótki termin przydatności do użycia

5.11.4.

Towary zapieczętowane ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych

5.11.5.

Towary, które są w sposób nierozłączny połączone z innymi przedmiotami

5.11.6.

Umowy przewidujące konkretny dzień lub okres świadczenia usługi

5.11.7.

Naprawy na żądanie konsumenta

5.12.

Opcje regulacyjne w przypadku nieumówionych wizyt lub wycieczek

5.12.1.

Wprowadzenie

5.12.2.

Przedłużenie okresu na odstąpienie od umowy

5.12.3.

Odstępstwa od wyjątków od prawa do odstąpienia od umowy

Dostarczanie

Przejście ryzyka

Opłaty za korzystanie ze sposobów płatności

8.1.

Wprowadzenie

8.2.

Definicja „opłat”

8.3.

Definicja „kosztów” poniesionych przez przedsiębiorców

8.3.1.

Opłata akceptanta i inne koszty bezpośrednie

8.3.2.

Ogólne koszty prowadzenia działalności

8.3.3.

Uzasadnione koszty pozwalające na pobranie opłaty za korzystanie ze sposobów płatności

8.4.

Płatności dokonywane w walucie obcej

Porozumiewanie się z wykorzystaniem telefonu

10.

Płatności dodatkowe

11.

Egzekwowanie

11.1.

Egzekwowanie na drodze publicznoprawnej i prywatnoprawnej

11.2.

Stosowanie przepisów Dyrektywy w odniesieniu do przedsiębiorców z państw trzecich

11.3.

Sankcje

11.3.1.

Kryteria w zakresie nakładania sankcji

11.3.2.

Sankcje w kontekście skoordynowanych działań w zakresie egzekwowania prawa w ramach współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów

ZAŁĄCZNIK

139

WPROWADZENIE

Celem dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE (1) w sprawie praw konsumentów (zwanej dalej „dyrektywą w sprawie praw konsumentów” lub „Dyrektywą”) jest osiągnięcie wysokiego poziomu ochrony konsumentów w UE oraz przyczynienie się do właściwego funkcjonowania rynku wewnętrznego w drodze zbliżenia niektórych aspektów przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich, dotyczących umów zawieranych między konsumentami a przedsiębiorcami (2).

Celem niniejszego zawiadomienia dotyczącego wytycznych (zwanego dalej „zawiadomieniem”) jest ułatwienie skutecznego stosowania Dyrektywy. Celem zawiadomienia jest również poszerzenie wiedzy o tej Dyrektywie wśród wszystkich zainteresowanych stron, m.in. konsumentów, przedsiębiorstw, organów państw członkowskich – uwzględniając sądy krajowe – oraz prawników praktyków w całej UE. Chodzi tu również o zmiany wprowadzone dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2161 (3) w odniesieniu do lepszego egzekwowania i unowocześnienia unijnych przepisów dotyczących ochrony konsumenta, które wejdą w życie z dniem 28 maja 2022 r. W związku z tym w części niniejszych wytycznych odzwierciedlono i omówiono zasady, które w dniu wydania niniejszego zawiadomienia nie weszły jeszcze w życie. Odpowiednie sekcje i punkty zostały wyraźnie wskazane.

W zawiadomieniu odzwierciedlono orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (zwanego dalej „TSUE” lub „Trybunałem”) w sprawie Dyrektywy od czasu rozpoczęcia jej stosowania dnia 13 czerwca 2014 r. Począwszy od daty rozpoczęcia stosowania Dyrektywy zastępuje ona dyrektywę Rady 85/577/EWG (4) w sprawie ochrony konsumentów w odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa oraz dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (5) w sprawie ochrony konsumentów w przypadku umów zawieranych na odległość. W dyrektywie w sprawie praw konsumentów znalazły się niektóre przepisy wcześniej obowiązujących dyrektyw 85/577/EWG i 97/7/WE. W związku z tym w niniejszym dokumencie przywołuje się właściwe orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości dotyczące wykładni tych dyrektyw wszędzie tam, gdzie ma ono zastosowanie.

W niniejszym zawiadomieniu nie dokonano analizy stosowania Dyrektywy w poszczególnych państwach członkowskich ani decyzji sądów krajowych i innych właściwych organów. W uzupełnieniu różnych źródeł informacji dostępnych w państwach członkowskich, informacje na temat przepisów krajowych transponujących Dyrektywę, orzecznictwa i literatury prawniczej zostały udostępnione w bazie danych dotyczącej prawa ochrony konsumentów dostępnej za pośrednictwem europejskiego portalu „e-Sprawiedliwość” (6).

Niniejsze zawiadomienie skierowane jest do państw członkowskich UE oraz Islandii, Liechtensteinu i Norwegii jako sygnatariuszy Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (7) (EOG). Odniesienia do UE, Unii lub jednolitego rynku należy zatem rozumieć jako odniesienia do EOG lub rynku EOG.

Niniejsze zawiadomienie ma charakter wyłącznie informacyjny – moc prawną ma tylko tekst aktu ustawodawczego UE. Wszelkie wiążące interpretacje przepisów muszą być dokonywane na podstawie tekstu Dyrektywy oraz bezpośrednio na podstawie orzeczeń Trybunału. W zawiadomieniu wzięto pod uwagę orzeczenia Trybunału wydane do października 2021 r., dlatego też nie można wykluczyć dalszej zmiany orzecznictwa Trybunału w omawianej kwestii.

Poglądy przedstawione w niniejszym zawiadomieniu nie mogą przesądzać o stanowisku, jakie Komisja Europejska może zająć przed Trybunałem. Informacje zawarte w niniejszym zawiadomieniu mają ogólny charakter i nie odnoszą się bezpośrednio do żadnych konkretnych osób fizycznych ani podmiotów. Komisja Europejska ani żadna osoba działająca w jej imieniu nie odpowiada za jakiekolwiek wykorzystanie poniższych informacji.

Ponieważ niniejsze zawiadomienie przedstawia najnowszy stan wiedzy w momencie jego opracowania, zawarte w nim wskazówki mogą być modyfikowane w późniejszym terminie.

1. Zakres stosowania

1.1. Pojęcia „przedsiębiorca” i „konsument”

Jak określono w art. 1 dyrektywy w sprawie praw konsumentów, ma ona zastosowanie do „umów zawieranych między konsumentami a przedsiębiorcami”. W związku z tym, aby umowa była objęta zakresem Dyrektywy, konieczne jest ustalenie, że jedna ze stron umowy jest przedsiębiorcą, zdefiniowanym w art. 2 pkt 2, a druga strona umowy – konsumentem, zdefiniowanym w art. 2 pkt 1.

Zgodnie z art. 2 pkt 1 „konsument” oznacza każdą osobę fizyczną, która w umowach objętych Dyrektywą działa w celach niezwiązanych z działalnością handlową, gospodarczą, rzemieślniczą ani z wykonywaniem wolnego zawodu. Z przepisu tego wynika, że muszą być spełnione łącznie dwa warunki, aby osoba była objęta zakresem tego pojęcia, mianowicie: (i) osoba ta jest osobą fizyczną oraz (ii) działania tej osoby nie są związane z wykonywaniem wolnego zawodu.

Jak wyjaśniono w motywie 13, państwa członkowskie mogą utrzymywać lub wprowadzać ustawodawstwo krajowe odpowiadające przepisom Dyrektywy w odniesieniu do umów nieobjętych zakresem jej stosowania, np. rozszerzając stosowanie przepisów krajowych także na osoby fizyczne, które nie są konsumentami w rozumieniu art. 2 pkt 1, lub na osoby prawne, takie jak organizacje pozarządowe, przedsiębiorstwa typu start-up lub małe i średnie przedsiębiorstwa.

W tym względzie, w sprawie C-329/19 Condominio di Milano (8), Trybunał potwierdził, że pojęcie „konsumenta” można rozszerzyć w krajowym orzecznictwie w taki sposób, by zawarte w Dyrektywie przepisy ochrony konsumentów miały zastosowanie również do umowy zawartej z przedsiębiorcą przez podmiot prawa niebędący osobą fizyczną, taki jak condominio (wspólnota mieszkaniowa) w prawie włoskim.

Ponadto Trybunał stwierdził, że pojęcie „konsumenta” odnosi się do jednostki, która nie działa w ramach działalności gospodarczej czy wykonywania zawodu (9). To drugie kryterium należy interpretować w świetle motywu 17, w którym wprowadzono kwalifikację „dominującego wykorzystania”: […] w przypadku umów o podwójnym charakterze, gdy umowa zawierana jest w celach, które częściowo są związane z działalnością handlową danej osoby, a częściowo nie są z nią związane, a cel handlowy jest do tego stopnia ograniczony, że nie jest dominujący w ogólnym kontekście umowy , taka osoba również powinna być uznawana za konsumenta.

W związku z tym osoba fizyczna, która w umowach objętych przedmiotową Dyrektywą działa głównie w celach niezwiązanych z działalnością handlową, gospodarczą, rzemieślniczą ani wykonywaniem wolnego zawodu, będzie również objęta definicją „konsumenta”. Taką klasyfikację należy przeprowadzić na podstawie oceny poszczególnych przypadków (10).

„Przedsiębiorcę” zdefiniowano w art. 2 pkt 2 jako osobę fizyczną lub prawną, która działa „w celach związanych z jej działalnością handlową, gospodarczą, rzemieślniczą lub wykonywaniem wolnego zawodu”, lub w imieniu lub na rzecz przedsiębiorcy. Jako przedsiębiorcę zakwalifikować można zarówno podmiot prywatny, jak i podmiot publiczny.

W sprawie C-105/17, Kamenova (11) , Trybunał zauważył, że pojęcie „przedsiębiorcy” zdefiniowano zarówno w dyrektywie w sprawie praw konsumentów, jak i w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2005/29/WE dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym (12) (zwanej dalej „dyrektywą o nieuczciwych praktykach handlowych”) prawie identycznie, w związku z czym pojęcie to należy interpretować w jednolity sposób. Opierając się na orzecznictwie opracowanym na podstawie dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych, Trybunał zinterpretował pojęcie „przedsiębiorcy” szeroko, biorąc pod uwagę fakt, że powinno ono zostać określone w odniesieniu do związanego z nim, lecz diametralnie przeciwstawnego pojęcia „konsumenta”. Konsument znajduje się w słabszym położeniu niż przedsiębiorca i należy go uznać za gorzej poinformowanego, słabszego gospodarczo i mniej doświadczonego pod względem prawnym od jego kontrahenta. Zaklasyfikowanie jako „przedsiębiorca” wymaga indywidualnej oceny, z uwzględnieniem następujących orientacyjnych kryteriów:

(i)	czy sprzedaż była dokonywana w sposób zorganizowany;

(ii)	czy sprzedaż miała cel zarobkowy;

(iii)

czy sprzedawca dysponuje informacjami i umiejętnościami technicznymi dotyczącymi produktów oferowanych przez niego na sprzedaż, którymi niekoniecznie dysponuje konsument, i czy tym samym sprzedawca zajmuje pozycję korzystniejszą w porównaniu z danym konsumentem;

(iv)	czy sprzedawca posiadał status prawny, który pozwalał mu na prowadzenie działalności handlowej;

(v)	w jakim stopniu sprzedaż jest połączona z działalnością handlową lub zawodową sprzedawcy;

(vi)	czy sprzedawca jest podatnikiem VAT;

(vii)

czy sprzedawca, działając w imieniu określonego przedsiębiorcy lub na jego rachunek albo za pośrednictwem innej osoby działającej w jego imieniu i na jego rachunek, otrzymał za to wynagrodzenie lub udział w zysku;

(viii)

czy sprzedawca zakupił towary nowe lub używane w celu odsprzedaży, nadając tym samym swojej działalności charakter zorganizowany, częsty lub równoczesny w stosunku do swojej zwyczajowej działalności handlowej lub zawodowej;

(ix)	czy produkty oferowane do sprzedaży są tego samego typu i o tej samej wartości; oraz

(x)	czy oferta dotyczy ograniczonej liczby produktów.

TSUE podkreślił, że kryteria te nie są ani wyczerpujące, ani wyłączne, zatem zasadniczo spełnienie jednego lub kilku z nich samo w sobie nie przesądza, czy danego sprzedawcę należy zakwalifikować jako „przedsiębiorcę”. Sam fakt, że sprzedaż jest realizowana dla zysku lub że osoba fizyczna publikuje jednocześnie na platformie internetowej wiele ofert sprzedaży nowych i używanych towarów, nie jest sam w sobie wystarczający dla zakwalifikowania tej osoby jako „przedsiębiorcy” (13).

W sytuacjach, w których zaangażowany jest pośrednik (taki jak internetowa platforma handlowa) lub przedsiębiorca reprezentujący innego przedsiębiorcę, ci poszczególni przedsiębiorcy powinni wyjaśnić konsumentowi, który z nich jest kontrahentem konsumenta oraz jakie są ich odpowiednie role i obowiązki. Kwestię tę omówiono bardziej szczegółowo w sekcji 3.2.2.1.

W tym względzie dyrektywą (UE) 2019/2161 zmieniono dyrektywę w sprawie praw konsumentów, wprowadzając wymóg, zgodnie z którym dostawcy internetowych platform handlowych powinni informować konsumentów o tym, czy dostawca będący osobą trzecią działa jako „przedsiębiorca” czy „podmiot niebędący przedsiębiorcą”, na podstawie oświadczenia złożonego danemu dostawcy internetowych platform handlowych przez dostawcę będącego osobą trzecią. Wymogi informacyjne odnoszące się do internetowych platform handlowych omówiono w sekcji 3.4.2.

1.2. Pojęcie „umowy”

Czynnikiem uruchamiającym zastosowanie Dyrektywy jest oferta zawarcia umowy między przedsiębiorcą a konsumentem. W Dyrektywie nie zdefiniowano „umowy” ani nie określono okoliczności, w jakich uznaje się, że zawarto umowę, do której Dyrektywa ma zastosowanie. Ocena, czy stosunek prawny stanowi „umowę”, leży w kompetencji sądów krajowych i organów egzekwowania prawa w zainteresowanym państwie członkowskim. Art. 3 ust. 5 dyrektywy stanowi, co następuje:

Art. 3

5. Niniejsza dyrektywa nie może wpływać na krajowe ogólne prawo umów, między innymi, na przepisy dotyczące ważności, zawierania lub skutków umowy, w zakresie, w jakim aspekty ogólnego prawa umów nie są regulowane w niniejszej dyrektywie.

Na przykład Dyrektywa nie narusza krajowych przepisów prawa umów dotyczących przeniesienia praw i obowiązków wynikających z umowy z jednego konsumenta na innego.

Należy zauważyć, że pojedyncza umowa może obejmować kilka przedmiotów, zarówno towary, jak i treści cyfrowe. Na przykład pojedyncza umowa o prenumeratę może, w zależności od jej warunków, obejmować dostarczanie szeregu treści cyfrowych. W sytuacji zawarcia umowy o prenumeratę, każda kolejna dostawa pojedynczych treści cyfrowych na podstawie tej umowy nie będzie więc stanowiła nowej „umowy” do celów Dyrektywy.

W sprawie C-922/19, Stichting Waternet (14), Trybunał rozpatrywał kwestię, czy nieprzerwane dostarczanie wody pitnej do mieszkania w przypadku zmiany lokatora bez wyraźnego zwrócenia się nowego lokatora z odpowiednim wnioskiem stanowi „dostawę niezamówioną” w rozumieniu pkt 29 załącznika I do dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych („czarna lista”), skutkującą prawem konsumenta do zwolnienia z obowiązku zapłaty za takie dostarczanie zgodnie z art. 27 dyrektywy w sprawie praw konsumentów. W sprawie tej konieczne było m.in. stwierdzenie, czy w sytuacji braku wyraźnej zgody konsumenta umowę pomiędzy przedsiębiorstwem dostarczającym wodę pitną a tym konsumentem można uznać za zawartą.

Trybunał uznał, że dostawa wody nie zawsze musi odbywać się na podstawie umowy. Ponadto stosunek prawny między odpowiednim dostawcą i konsumentem może być w pełni „regulowany przez przepisy krajowe, zarówno w odniesieniu do dostarczania wody przez [tego] przedsiębiorcę, jak i ponoszonych przez konsumenta kosztów związanych z tą dostawą” (15).

W przypadku braku umowy Dyrektywa nie będzie miała zastosowania do stosunku między dostawcą i konsumentem. W każdym wypadku decydujące znaczenie ma kwestia, czy odpowiedni stosunek uznaje się za „umowę” na mocy obowiązującego prawa krajowego.

1.3. Umowy wchodzące w zakres stosowania Dyrektywy

Dyrektywa reguluje niektóre aspekty umów zawieranych między przedsiębiorcą a konsumentem. Po pierwsze, rozróżnia się w niej różne umowy, w zależności od okoliczności ich zawarcia:

(1)	umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy (umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa);

(2)	umowy zawierane przy użyciu środków porozumiewania się na odległość – internetu, w tym za pośrednictwem internetowych platform handlowych, telefonu itp. (umowy zawierane na odległość); oraz

(3)	umowy inne niż umowy zawierane na odległość i umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa (zazwyczaj są to umowy zawierane w tradycyjnych sklepach stacjonarnych, zwane dalej „umowami zawieranymi w lokalu przedsiębiorstwa”).

W Dyrektywie dokonano także rozróżnienia pomiędzy następującymi rodzajami umów, w zależności od ich przedmiotu:

(1)	umowami sprzedaży;

(2)	umowami o świadczenie usług, w tym umowa o świadczenie usług cyfrowych;

(3)	umowami, których przedmiotem jest dostarczanie treści cyfrowych, a które nie są dostarczane na trwałym nośniku („umowy o dostarczanie internetowych treści cyfrowych”); oraz

(4)	umowami, których przedmiotem jest dostarczanie wody, gazu lub energii elektrycznej, w przypadku gdy nie są one wystawione na sprzedaż w ograniczonej objętości lub w ustalonej ilości, lub dostarczanie centralnego ogrzewania („umowy o dostarczanie mediów”).

Umowy sprzedaży i umowy o świadczenie usług są zdefiniowane w art. 2 pkt 5 i 6 Dyrektywy. Umowy o dostarczanie internetowych treści cyfrowych oraz umowy o dostarczanie mediów nie są zdefiniowane wprost, jednak w motywie 19 wyjaśnione zostało, że do celów Dyrektywy nie są one klasyfikowane jako umowy sprzedaży ani umowy o świadczenie usług.

Choć wiele przepisów Dyrektywy stosowanych jest ogólnie do wszystkich czterech rodzajów umów, niektóre regulacje dotyczą jedynie konkretnych rodzajów umów. W szczególności okres na wykonanie prawa do odstąpienia od umowy (zob. także rozdział 5 dotyczący prawa do odstąpienia od umowy) jest obliczany w różny sposób w zależności od rodzaju umowy (zob. art. 9).

W motywie 19 wskazano też, że treści cyfrowe dostarczane na nośniku materialnym należy uznawać za towary w rozumieniu Dyrektywy. Dotyczy to treści cyfrowych dostarczanych przykładowo na CD lub DVD, ale takie samo podejście ma również zastosowanie do treści cyfrowych dostarczanych na innych nośnikach lub urządzeniach inteligentnych, takich jak konsole do gier z zainstalowanymi wcześniej grami. Niezależnie od rodzaju nośnika materialnego (16) umowa dotycząca takich treści cyfrowych podlega przepisom dyrektywy w sprawie praw konsumentów dotyczącym prawa do odstąpienia od umów sprzedaży (17).

Z uwagi na fakt, że definicja umowy sprzedaży (zob. poniżej) odwołuje się do przeniesienia własności towarów przez przedsiębiorcę na konsumenta (tj. umowy zawierane między przedsiębiorstwami a konsumentami), wydaje się, że Dyrektywa nie ma zastosowania do umów, na podstawie których to konsument przenosi własność towarów na przedsiębiorcę, na przykład w przypadku używanego samochodu lub biżuterii.

1.4. Umowy mieszane

Art. 2

5. „umowa sprzedaży” oznacza każdą umowę, na mocy której przedsiębiorca przenosi lub zobowiązuje się do przeniesienia własności towarów na konsumenta, w tym każdą umowę, której przedmiotem są zarówno towary, jak i usługi;

6. „umowa o świadczenie usług” oznacza każdą umowę inną niż umowa sprzedaży, na mocy której przedsiębiorca świadczy lub zobowiązuje się do świadczenia usługi, w tym usługi cyfrowej, na rzecz konsumenta;

W praktyce wiele umów, do których ma zastosowanie Dyrektywa, a które są zawierane między przedsiębiorcami a konsumentami, dotyczy zarówno usług, jak i towarów. W tych przypadkach zastosowanie ma ostatni fragment definicji zawartej w art. 2 pkt 5, w którym za umowę sprzedaży uznano także każdą umowę, której przedmiotem są zarówno towary, jak i usługi.

Zgodnie z definicją z art. 2 pkt 5, kryterium pozwalającym na uznanie umowy za „umowę sprzedaży” jest przeniesienie własności towarów na konsumenta. W związku z tym, jeżeli zasadniczym celem umowy jest przeniesienie własności określonych towarów, należy uznać ją za umowę sprzedaży nawet wówczas, gdy obejmuje ona także świadczone przez sprzedawcę usługi powiązane, takie jak montaż, konserwacja lub jakiekolwiek inne czynności, niezależnie od względnej wartości towarów i usług.

Przykłady umów obejmujących zarówno towary, jak i usługi, które należy zwykle klasyfikować jako umowy sprzedaży ze względu na ich zasadniczy cel:

—	zakup nowej kuchni wraz z jej montażem w mieszkaniu konsumenta;

—	zakup określonych materiałów budowlanych, takich jak okna i drzwi, wraz z ich montażem w domu konsumenta;

—	zakup nowego mobilnego smartfonu powiązany z abonamentem na usługę łączności elektronicznej.

Z kolei jeżeli przeniesienie własności określonych towarów nie stanowi zasadniczego celu umowy mieszanej, umowy takiej nie można uznać za umowę sprzedaży.

Przykłady umów obejmujących zarówno usługi, jak i towary, które należy klasyfikować jako umowy o świadczenie usług ze względu na ich zasadniczy cel:

—	umowa, której przedmiotem jest naprawa, renowacja lub wybudowanie dobudówki do budynku (zob. motyw 26);

—	umowa, której przedmiotem jest udział w wykładzie, w tym dostarczenie długopisów i folderów uczestnikom wykładu;

—	umowa, której przedmiotem jest kurs szkoleniowy, w tym dostarczenie podręcznika każdemu uczestnikowi kursu.

Tego rodzaju wykładnia jest potwierdzona ugruntowanym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości dotyczącym swobodnego przepływu towarów i swobody świadczenia usług, które zachowuje aktualność również w kontekście przedmiotowej Dyrektywy.

Przykładowo w sprawie C-20/03 (Marcel Burmanjer), Trybunał stwierdził, że działalność gospodarcza musi być poddana analizie pod kątem bądź swobodnego przepływu towarów, bądź swobody świadczenia usług, jeżeli jedna z tych swobód „ma zupełnie drugorzędne znaczenie w stosunku do drugiej i można ją z tą drugą powiązać” (18).

Wynika z tego także, że umowa mieszana musi być uznana za umowę sprzedaży, jeżeli z okoliczności faktycznych wynika, że jej rzeczywistym celem jest przeniesienie własności towarów:

—

Przykładowo jeżeli kwestia sprzedaży podręcznika odgrywała szczególnie dużą rolę w ramach przygotowanej przez przedsiębiorcę oferty kursu szkoleniowego oraz podczas prowadzonych przez strony rozmów, a także jeżeli względna wartość podręcznika w stosunku do ceny całego szkolenia jest znacząca, umowa może zostać – do celów Dyrektywy – uznana za umowę sprzedaży, a nie za umowę o świadczenie usług.

Z drugiej strony nawet w przypadku, gdy umowa mieszana skutkuje stworzeniem czegoś w formie materialnej, należy ją uznać za umowę o świadczenie usług, o ile przedmiotem umowy jest usługa intelektualna lub usługa wymagająca wykwalifikowanych umiejętności, a późniejsza dostawa pełni tylko funkcję dodatkową (19):

—

Na przykład umową o świadczenie usług jest zarówno umowa z architektem dotycząca opracowania projektu domu, jak i umowa z prawnikiem dotycząca sporządzenia i złożenia pozwu, nawet jeżeli w wyniku jej zawarcia powstaje namacalny rezultat (np. opracowany projekt, pozew lub wniosek). Podobnie umowami o świadczenie usług są umowa z artystą dotycząca namalowania obrazu i umowa z fotografem dotycząca wykonania ślubnej sesji zdjęciowej.

Krótko mówiąc, każda umowa mieszana musi być klasyfikowana w oparciu o jej rzeczywisty cel zasadniczy. Sam fakt, że umowa może przewidywać możliwość zawarcia kolejnych umów nie powoduje zmiany jej charakteru. Tytułem przykładu:

—	Jeżeli umowa najmu rzeczy jedynie umożliwia przeniesienie własności, a nie zobowiązuje do dokonania takiego przeniesienia, należy – do celów Dyrektywy – sklasyfikować ją jako umowę o świadczenie usług.

Zaliczenie umowy do grupy umów sprzedaży lub umów o świadczenie usług wpływa na sposób obliczania okresu na odstąpienie od umowy (art. 9). W przypadku umów o świadczenie usług bieg 14-dniowego okresu na odstąpienie od umowy rozpoczyna się od chwili zawarcia umowy. W przypadku umów sprzedaży bieg okresu na odstąpienie od umowy rozpoczyna się dopiero od chwili otrzymania towarów. Ponadto niektóre przepisy Dyrektywy, na przykład art. 18 i 20 regulujące kwestie dostarczenia i przejścia ryzyka, dotyczą jedynie umów sprzedaży.

Umowa sprzedaży lub umowa o świadczenie usług może także obejmować usługi, które nie podlegają regulacji Dyrektywy. Przykładowo w umowie sprzedaży lub umowie o świadczenie usług może znajdować się postanowienie przewidujące możliwość zapłaty ceny w ratach, z zastosowaniem określonej stopy oprocentowania. Tego rodzaju umowa podlegałaby także przepisom szczególnym regulującym usługi finansowe dla konsumentów (20). Zawarte w art. 15 Dyrektywy przepisy dotyczące umów dodatkowych stosowane byłyby odpowiednio (zob. sekcja 5.10).

1.5. Rozróżnienie na usługi cyfrowe i treści cyfrowe w trybie online

W dyrektywie (UE) 2019/2161 wyjaśniono definicję „umowy o świadczenie usług”, o której mowa w dyrektywie w sprawie praw konsumentów, wskazując, że obejmuje ona także umowy o świadczenie „usług cyfrowych” (zob. definicja w poprzedniej sekcji). Ponadto na podstawie dyrektywy (UE) 2019/2161 wprowadzono w art. 2 pkt 16 definicję „usługi cyfrowej”, która odnosi się do definicji zawartej w art. 2 pkt 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/770 w sprawie niektórych aspektów umów o dostarczanie treści cyfrowych i usług cyfrowych (21) („dyrektywa w sprawie treści cyfrowych”).

Art. 2 dyrektywy w sprawie treści cyfrowych przewiduje, co następuje:

Art. 2

1. „treści cyfrowe” oznaczają dane wytwarzane i dostarczane w formie cyfrowej;

2) „usługa cyfrowa” oznacza:

a)	usługę pozwalającą konsumentowi na wytwarzanie, przetwarzanie i przechowywanie danych lub dostęp do nich w postaci cyfrowej; lub

b)	usługę pozwalającą na wspólne korzystanie z danych w postaci cyfrowej, które zostały przesłane lub wytworzone przez konsumenta lub innych użytkowników tej usługi, lub inne formy interakcji przy pomocy takich danych;

W motywie 19 dyrektywy w sprawie treści cyfrowych wyjaśniono, że [w] celu uwzględnienia szybkiego rozwoju technologicznego oraz w celu zachowania nieulegającego dezaktualizacji charakteru pojęcia treści cyfrowych lub usługi cyfrowej, niniejsza dyrektywa powinna obejmować m.in. programy komputerowe, aplikacje, pliki wideo, pliki audio, pliki muzyczne, gry elektroniczne, e-booki lub inne publikacje elektroniczne, a także usługi cyfrowe [...] w tym usługi typu „oprogramowanie jako usługa” , takie jak udostępnianie treści wideo i audio oraz innego rodzaju hosting plików, edycja tekstu lub gry oferowane w chmurze obliczeniowej i w mediach społecznościowych. Należy zauważyć, że podczas gdy drugi zestaw przykładów przypisuje się wyraźnie do kategorii usług cyfrowych, zaklasyfikowanie pierwszego zestawu przykładów jako treści lub usług cyfrowych zależy od sposobu przekazania lub dostępu, jak również innych właściwości modelu biznesowego.

W motywie 30 dyrektywy (UE) 2019/2161 zawarto dalsze instrukcje dotyczące odróżniania umów o dostarczanie treści cyfrowych w trybie online od umów o świadczenie usług cyfrowych. W szczególności [p]rzykładem usług cyfrowych są usługi wymiany treści wideo i audio oraz inne usługi przechowywania plików online, edycja tekstów lub gry oferowane w chmurze, usługi przechowywania danych w chmurze, poczty elektronicznej, mediów społecznościowych i aplikacji działających w oparciu o chmury. Natomiast [w]iele umów o dostarczanie treści cyfrowych [w trybie online] [...] charakteryzuje pojedyncza dostawa konsumentowi określonego fragmentu lub fragmentów treści cyfrowych, takich jak określone pliki muzyczne lub pliki wideo.

W związku z powyższym do usług cyfrowych zalicza się np.:

—	abonament na korzystanie z internetowego serwisu umożliwiający przechowywanie zdjęć wykonanych przez konsumenta, na korzystanie z sieci społecznościowych lub z telefonii internetowej umożliwiającej przekaz dźwięku/obrazu;

—	abonament na korzystanie z internetowych serwisów pogodowych lub drogowych;

—	prenumeraty gazet/biuletynów internetowych (zob. także wyjątek od prawa odstąpienia od umowy przewidziany w art. 16 akapit pierwszy lit. j), który dotyczy dostarczania gazet, natomiast nie odnosi się do prenumerat gazet).

W motywie 30 dyrektywy (UE) 2019/2161 uznaje się jednak, że dokonanie rozróżnienia między niektórymi rodzajami treści cyfrowych w trybie online i usług cyfrowych może być trudne. W związku z tym, [w] razie wątpliwości co do tego, czy umowa jest umową o świadczenie usług, czy umową o dostarczanie treści cyfrowych, które nie są dostarczane na nośniku materialnym, należy stosować przepisy dotyczące prawa do odstąpienia od umowy w przypadku usług.

Rozróżnianie umów o dostarczanie treści cyfrowych w trybie online i umów o świadczenie usług cyfrowych jest ważne ze względu na odmienne systemy regulujące prawo do odstąpienia od umowy. Przepisy dotyczące prawa do odstąpienia od umowy o świadczenie usług skutecznie umożliwiają konsumentowi sprawdzenie usługi i zdecydowanie, w ciągu 14 dni od zawarcia umowy, czy taką usługę zatrzymać, czy nie.

Natomiast w art. 16 akapit pierwszy lit. m) przewidziano brak możliwości skorzystania z prawa do odstąpienia od umowy w przypadku dostarczania treści cyfrowych w trybie online, z zastrzeżeniem szeregu warunków. Zgodnie ze zmianami wprowadzonymi na mocy dyrektywy (UE) 2019/2161 do warunków tych należy to, że spełnienie świadczenia rozpoczęło się za uprzednią wyraźną zgodą konsumenta i po przyjęciu przez niego do wiadomości związanej z tym utraty przysługującego mu prawa do odstąpienia od umowy, oraz to, że przedsiębiorca dostarczył potwierdzenie zawartej umowy (zob. także sekcja 5.7).

Trybunał wyjaśnił w wyroku w sprawieC-641/19, PE Digital, że wyjątek od prawa do odstąpienia od umowy, o którym mowa w art. 16 lit. m) dyrektywy w sprawie praw konsumentów mającym zastosowanie do umów o dostarczanie treści cyfrowych w trybie online, podlega wykładni ścisłej (22). Sprawa dotyczyła odstąpienia od umowy dotyczącej subskrypcji premium internetowego serwisu pośredniczącego w doborze partnera, jednak dopiero po poddaniu się testowi osobowości, który zawierał selekcję propozycji partnerów na podstawie zastrzeżonego algorytmu.

Trybunał stwierdził, że art. 16 lit. m) w związku z art. 2 pkt 11 dyrektywy w sprawie praw konsumentów należy interpretować w ten sposób, że sporządzenie przez internetowy serwis pośredniczący w doborze partnera raportu z oceny osobowości na podstawie testu osobowości utworzonego przez ten serwis nie stanowi dostarczania „treści cyfrowych”. Trybunał zauważył także bardziej ogólnie, że w świetle motywu 19 Dyrektywy usługi świadczonej przez serwis internetowy, która pozwala konsumentowi na tworzenie, przetwarzanie lub przechowywanie danych w formie cyfrowej lub na dostęp do nich oraz na udostępnianie lub jakąkolwiek inną interakcję z danymi w formie cyfrowej, które są zamieszczane lub tworzone przez konsumenta lub innych użytkowników tej usługi, nie można jako takiej uznać za takie dostarczanie „treści cyfrowych” w rozumieniu art. 16 lit. m) (23).

Na przykład dostarczanie gier wideo może obejmować zarówno umowy o dostarczanie treści cyfrowych w trybie online, jak i umowy o świadczenie usług cyfrowych. Gry do pobrania zwykle będą się kwalifikowały jako treści cyfrowe w trybie online, jeżeli ich używanie nie zależy od ciągłego zaangażowania dostawcy gier. Natomiast gry online dostarczane w środowisku chmury obliczeniowej będą się kwalifikowały jako usługi cyfrowe.

Mikropłatności w grach (do celów zakupów w aplikacjach), gdy umożliwiają one poprawę doświadczeń danego użytkownika związanych z graniem, np. zwiększają wirtualne zasoby, zwykle będą się kwalifikowały jako umowy o dostarczanie treści cyfrowych w trybie online. Również nabywanie w aplikacjach treści, które można wykorzystać poza grą (np. nagranie sesji gamingowej, którą można pobrać lub udostępnić na platformie wymiany treści wideo) będzie zwykle stanowiło umowę o dostarczanie treści cyfrowych w trybie online. Natomiast zakup treści premium, które rozszerzają środowisko gamingowe online, będzie stanowił nową usługę cyfrową uzupełniającą usługę pierwotną.

1.6. Umowy przewidujące uiszczenie płatności i umowy, w których konsument podaje dane osobowe

Art. 3 dyrektywy w sprawie praw konsumentów, w którym zdefiniowano zakres jej stosowania, został zmieniony dyrektywą (UE) 2019/2161. Zmieniony ustęp 1 odnosi się obecnie do „zapłaty ceny”, jako warunku stosowania Dyrektywy.

Jednocześnie dodano nowy ustęp 1a rozszerzający zakres stosowania Dyrektywy na umowy o dostarczanie treści cyfrowych w trybie online oraz umowy o świadczenie usług cyfrowych, w przypadku których konsument dostarcza dane osobowe przedsiębiorcy (z zastrzeżeniem kilku wyjątków).

Art. 3

1. Niniejsza dyrektywa ma zastosowanie , na warunkach i w zakresie określonym w jej przepisach, do każdej umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, w przypadku gdy konsument płaci cenę lub zobowiązuje się do jej zapłaty . Ma ona zastosowanie do umów, których przedmiotem jest dostarczanie wody, gazu, energii elektrycznej lub dostarczanie centralnego ogrzewania, w tym również przez dostawców publicznych, w zakresie, w jakim towary te dostarczane są na podstawie umowy.

1a. Niniejsza dyrektywa ma również zastosowanie w przypadkach , gdy przedsiębiorca dostarcza lub zobowiązuje się dostarczyć konsumentowi treści cyfrowe, które nie są dostarczane na nośniku materialnym, lub usługę cyfrową, a konsument dostarcza lub zobowiązuje się dostarczyć przedsiębiorcy dane osobowe , z wyjątkiem przypadków, gdy dane osobowe dostarczone przez konsumenta są przetwarzane przez przedsiębiorcę wyłącznie w celu dostarczenia treści cyfrowych, które nie są dostarczane na nośniku materialnym, lub usługi cyfrowej zgodnie z niniejszą dyrektywą lub w celu umożliwienia przedsiębiorcy spełnienia wymogów prawnych, którym on podlega, a przedsiębiorca nie przetwarza tych danych do żadnych innych celów.

1.6.1. Umowy przewidujące uiszczenie płatności

W dyrektywie (UE) 2019/2161 zmieniono definicje umowy sprzedaży i umowy o świadczenie usług określone w art. 2 pkt 5 i 6 dyrektywy w sprawie praw konsumentów, które nie zawierają już odniesienia do konsumenta płacącego „cenę”. Uwzględniając jednak zmiany w art. 3, umowy te pozostają przedmiotem Dyrektywy wyłącznie w przypadku, gdy konsument musi zapłacić cenę (chyba że przedmiotem umowy o świadczenie usług jest usługa cyfrowa – zob. poniżej).

„Zapłatę ceny” należy rozumieć szeroko, z uwzględnieniem instrumentów o określonej wartości zamiennej lub pieniężnej (nawet jeżeli może się ona zmieniać w czasie), takich jak bony (24), karty podarunkowe, punkty lojalnościowe, jak również cyfrowe odwzorowanie wartości (25), takie jak e-bony, e-kupony i waluty wirtualne.

Dyrektywa ma zastosowanie niezależnie od wartości transakcji, a zatem obejmuje również usługi subskrypcji o niskiej wartości (np. 5 EUR miesięcznie lub rocznie w celu uzyskania dostępu do towarów lub ofert premium). Dyrektywa ma również zastosowanie do umów o świadczenie usług, w tym do umów o świadczenie usług cyfrowych, które przewidują bezpłatny okres próbny i które ulegają automatycznemu przekształceniu w umowy o charakterze odpłatnym po zakończeniu okresu próbnego (o ile konsument nie rozwiązał umowy przed zakończeniem okresu próbnego).

Jeżeli usługa cyfrowa jest dostępna za darmo (w ograniczonej wersji), po czym konsument może zdecydować się na jej płatną (pełną) wersję, zawierane są dwie kolejne odrębne umowy. Dyrektywa będzie miała w tym przypadku zastosowanie do umowy płatnej, natomiast jej zastosowanie do pierwszej umowy dotyczącej darmowej (ograniczonej) wersji usługi cyfrowej będzie zależało od tego, czy konsument przekaże dane osobowe na warunkach przewidzianych w art. 3 ust. 1a.

Dyrektywa nie ma zastosowania do podarunków ani usług świadczonych przez przedsiębiorcę bez zapłaty ceny, tj. „bezpłatnie” (26).

1.6.2. Umowy, w których konsument podaje dane osobowe

Dyrektywa ma zastosowanie do umów o dostarczanie treści cyfrowych w trybie online oraz umów o świadczenie usług cyfrowych, na mocy których konsument przekazuje przedsiębiorcy dane osobowe (27). Pod tym względem w dyrektywie w sprawie praw konsumentów stosuje się to samo podejście, co w dyrektywie w sprawie treści cyfrowych.

—	Na przykład dyrektywa w sprawie praw konsumentów będzie miała zastosowanie do umów zapewniających bezpłatny dostęp do treści cyfrowych w trybie online lub usług cyfrowych, w przypadku których konsument wyraża zgodę na przetwarzanie danych osobowych również do celów marketingowych.

Jednak podobnie jak w przypadku dyrektywy w sprawie treści cyfrowych dyrektywa w sprawie praw konsumentów nie obejmuje umów o dostarczanie treści cyfrowych w trybie online ani umów o świadczenie usług cyfrowych, w których dane osobowe są przetwarzane wyłącznie do celu wykonania umowy i spełnienia wymogów prawnych. W motywie 34 dyrektywy (UE) 2019/2161 wyjaśniono, że takie wymogi prawne mogą obejmować przykładowo rejestrację konsumenta ze względów bezpieczeństwa i na potrzeby identyfikacji, gdy ściśle wymagają tego obowiązujące przepisy.

Ponadto, jak wyjaśniono w motywie 35 dyrektywy (UE) 2019/2161, dyrektywa nie ma zastosowania do sytuacji, w których konsument, który nie zawarł umowy z przedsiębiorcą, musi obejrzeć reklamy wyłącznie w celu uzyskania dostępu do treści cyfrowych lub usługi cyfrowej (28).

W motywie tym wyjaśniono także, że dyrektywa nie ma zastosowania do przypadków, w których przedsiębiorca zbiera wyłącznie metadane, takie jak informacje dotyczące urządzenia należącego do konsumenta lub jego przeglądarki („cyfrowe znakowanie urządzeń” lub „unikalny odcisk palca przeglądarki”) lub historia przeglądania, z wyjątkiem przypadków uznanych za umowę zgodnie z prawem krajowym (29).

W przypadku gdy umowa obejmuje przetwarzanie danych osobowych, przedsiębiorca musi wypełniać swoje obowiązki wynikające z prawa ochrony konsumentów oraz – jako administrator – obowiązki wynikające z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 (30) („ogólne rozporządzenie o ochronie danych osobowych”, „RODO”). Obie ramy prawne mają zastosowanie do stosunków między przedsiębiorcami i konsumentami jednocześnie i w sposób komplementarny.

W przypadku wszystkich umów, w których konsument podaje dane osobowe (niezależnie od tego, czy wiąże się to z płatnością, czy nie), przedsiębiorca musi poinformować konsumenta o celach przetwarzania danych w momencie uzyskania danych osobowych. Ponadto administrator musi wykazać, że przetwarzanie danych osobowych można oprzeć na jednej z podstaw prawnych określonych w art. 6 ust. 1 RODO. Jedną z dopuszczalnych podstaw prawnych określonych w tym artykule (art. 6 ust. 1 lit. b) RODO) jest „umowa”. Jest ona jednak ważna wyłącznie w przypadku przetwarzania „niezbędnego do wykonania umowy”, który to przepis należy interpretować w sposób zawężający (31).

W związku z tym, w przypadku operacji przetwarzania, które nie są niezbędne do wykonania umowy, przedsiębiorca musi dodatkowo opierać się na innej zatwierdzonej podstawie prawnej do celów przetwarzania na mocy RODO, np. na dobrowolnej i świadomej zgodzie konsumenta (art. 6 ust. 1 lit. a)) (32). Zgodnie z RODO zgoda konsumenta jest ważna wyłącznie w przypadku, gdy jest udzielana dobrowolnie, świadome i jednoznaczne i gdy odnosi się do określonej sytuacji. W kontekście stosunku umownego zgody można udzielić dobrowolnie wyłącznie w przypadku, gdy nie jest ona uzależniona od wykonania umowy (art. 7 ust. 4 RODO). Możliwość wycofania zgody bez niekorzystnych konsekwencji jest zatem zasadniczym wymogiem ważności zgody (motyw 42 RODO). Po wycofaniu zgody przedsiębiorca nie może już zgodnie z prawem przetwarzać danych osobowych, których przetwarzanie opierało się na tej zgodzie.

W związku z tym, w przypadku operacji przetwarzania, które nie są niezbędne do wykonania umowy, przedsiębiorca będący administratorem musi zapewnić inną podstawę prawną do celów przetwarzania na mocy RODO. Natomiast „umowa” w rozumieniu dyrektywy w sprawie praw konsumentów obejmuje wszelkie prawa i obowiązki stron, niezależnie od rozróżnienia podstawy prawnej do przetwarzania danych osobowych na mocy RODO.

Określenie czynności przetwarzania w kontekście umów z konsumentami oraz właściwej podstawy prawnej zawartej w RODO może pomóc przedsiębiorcy w zrozumieniu, czy „umowa”, którą zawiera z konsumentem, podlega dyrektywie w sprawie praw konsumentów. W praktyce, gdy przedsiębiorca musi opierać się na odrębnej zgodzie konsumenta lub innej podstawie prawnej zawartej w RODO (z wyjątkiem obowiązku prawnego) w odniesieniu do przetwarzania danych osobowych konsumentów, umowa, w kontekście której odbywa się to przetwarzanie, będzie podlegać wymogom RODO.

1.7. Umowy, do których Dyrektywa nie ma zastosowania

Jak wyjaśniono w poprzedniej sekcji, zgodnie ze zmianą wprowadzoną dyrektywą (UE) 2019/2161 do art. 3 dyrektywy w sprawie praw konsumentów, Dyrektywa nie ma zastosowania do umów, w których konsument nie płaci ceny lub, w przypadku umów o dostarczanie treści cyfrowych w trybie online lub umów o świadczenie usług cyfrowych, w których konsument ani nie płaci ceny, ani nie przekazuje przedsiębiorcy danych osobowych.

Ponadto w art. 3 ust. 3 wymieniono szczególne kategorie umów wyłączonych z zakresu stosowania Dyrektywy. Na przykład Dyrektywa nie ma zastosowania do umów dotyczących usług finansowych, w tym o charakterze ubezpieczeniowym i inwestycyjnym. Nie ma ona także zastosowania do umów dotyczących usług społecznych i opieki zdrowotnej, hazardu, umów timeshare i umów dotyczących powiązanych usług wakacyjnych. Zasadniczo z zakresu stosowania dyrektywy wyłączone są umowy o pasażerskie usługi przewozowe oraz udział w imprezie turystycznej (33), chociaż nadal mają do nich zastosowanie przepisy szczegółowe.

Dalsze wyjaśnienia można znaleźć poniżej. Co do zasady wszystkie wyjątki muszą być interpretowane zawężająco (34).

1.7.1. Umowy najmu i umowy o roboty budowlane

Art. 3

3. Niniejsza dyrektywa nie ma zastosowania do umów:

e)	dotyczących ustanawiania, nabywania i przenoszenia własności nieruchomości lub praw do nieruchomości;

f)	dotyczących budowy nowych budynków, istotnej przebudowy istniejących budynków oraz najmu pomieszczeń do celów mieszkalnych;

Wyjątek, o którym mowa w lit. e), dotyczy ogólnej kategorii nieruchomości, w tym gruntów, natomiast wyjątek, o którym mowa w lit. f), dotyczy budynków.

Z zakresu Dyrektywy wyłączony jest najem pomieszczeń do celów mieszkalnych, natomiast ma ona zastosowanie do najmu pomieszczeń do celów innych niż mieszkalne. Wyjaśnione zostało to także w motywie 26: […] Umowy o świadczenie usług, w szczególności umowy dotyczące budowy dobudówek do budynków (na przykład garażu lub werandy) oraz umowy dotyczące naprawy i renowacji budynków innej niż istotna przebudowa, powinny wchodzić w zakres niniejszej dyrektywy , podobnie jak umowy dotyczące usług pośredników nieruchomości oraz umowy dotyczące najmu pomieszczeń do celów innych niż mieszkalne.

—	Przykładowo najem miejsca parkingowego lub sali przeznaczonej do organizacji przyjęć okolicznościowych podlega przepisom Dyrektywy.

Należy dokonać rozróżnienia między umowami o usługę budowlaną a umowami o świadczenie usług związanymi z budową. W sprawie C-208/19, NK, Trybunał zwrócił uwagę, że wyjątek przewidziany w art. 3 ust. 3 lit. f) nie będzie miał zastosowania do umowy pomiędzy architektem a konsumentem, zgodnie z którą ten pierwszy ma obowiązek opracowania projektów budowy nowego budynku. Mimo że projektowanie poprzedza prace budowlane, jest ono osobnym procesem, i de facto nie ma pewności, czy budynek w ogóle powstanie (35).

Ponadto, zgodnie z art. 2 pkt 3 i 4 oraz art. 16 akapit pierwszy lit. c), takiej umowy nie można uznać za dostarczanie towarów wyprodukowanych według specyfikacji konsumenta lub wyraźnie zindywidualizowanych. Projekty mogą być dostarczone w formie materialnej – na papierze lub jako treści cyfrowe, jednak przedmiotem umowy jest usługa intelektualna – projekt architektoniczny, a późniejsze dostarczenie materiałów pełni jedynie funkcję pomocniczą (36).

Kierując się powyższym tokiem rozumowania, dyrektywa w sprawie praw konsumentów powinna mieć zastosowanie do umów o świadczenie usług, które mogą być związane z budową, jednak stanowią osobny proces o niezależnym rezultacie, np. umowy zawierane z geometrami, umowy na projekt wnętrz, umowy dotyczące planowania krajobrazu itp.

1.7.2. Imprezy turystyczne

Art. 3

3. Niniejsza dyrektywa nie ma zastosowania do umów:

g)	dotyczących imprez turystycznych w rozumieniu art. 3 pkt 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2302.

Art. 6 ust. 7, art. 8 ust. 2 i 6 oraz art. 19, 21 i 22 niniejszej dyrektywy stosuje się odpowiednio do imprez turystycznych w rozumieniu art. 3 pkt 2 dyrektywy (UE) 2015/2302 w odniesieniu do podróżnych zgodnie z definicją zawartą w art. 3 pkt 6 tej dyrektywy;

Niektóre przepisy Dyrektywy mają zastosowanie do umów o udział w imprezie turystycznej, zdefiniowanych w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2302 w sprawie imprez turystycznych (37), a zwłaszcza do opcji regulacyjnej państw członkowskich dotyczącej wprowadzania wymogów językowych odnoszących się do informacji umownych (art. 6 ust. 7); do informacji, jakie przedsiębiorca musi przekazać konsumentom bezpośrednio przed zawarciem umowy przy użyciu środków elektronicznych, w tym o obowiązku zapłaty (art. 8 ust. 2); do opcji regulacyjnej państw członkowskich dotyczącej potwierdzenia oferty w przypadku zawarcia umowy na odległość przez telefon (art. 8 ust. 6); do zakazu pobierania opłat z tytułu stosowania określonych sposobów płatności (art. 19); do zakazu używania numerów telefonów, w przypadku których obowiązuje taryfa wyższa niż taryfa podstawowa (art. 21); oraz do wymogu uzyskania wyraźnej zgody konsumentów na płatności dodatkowe (art. 22).

Należy zauważyć, że dyrektywa w sprawie imprez turystycznych reguluje także tzw. „powiązane usługi turystyczne” (38), które obejmują co najmniej dwa różne rodzaje usług turystycznych nabytych na potrzeby tej samej podróży lub tych samych wakacji, niestanowiących imprezy turystycznej (w rozumieniu tej dyrektywy), dla których zawierane są odrębne umowy z poszczególnymi dostawcami usług turystycznych. Dyrektywa w sprawie praw konsumentów określa wymogi w zakresie informacji przed zawarciem umowy i ma zastosowanie do poszczególnych umów o świadczenie usług obejmujących powiązane usługi turystyczne, z zastrzeżeniem ograniczeń określonych w art. 3 ust. 3 i w art. 16 akapit pierwszy lit. l). Na przykład w odniesieniu do umów dotyczących pasażerskich usług przewozowych będą miały zastosowanie wyłącznie wymogi określone w art. 8 ust. 2, art. 19, 21 i 22 (więcej informacji na ten temat można znaleźć w sekcji 1.7.5 poniżej).

1.7.3. Umowy sporządzane przez urzędnika państwowego

Art. 3

3. Niniejsza dyrektywa nie ma zastosowania do umów:

sporządzanych, zgodnie z prawem państw członkowskich, przez urzędnika państwowego ustawowo zobowiązanego do niezależności i bezstronności, który musi zapewniać, poprzez udzielenie wyczerpującej informacji prawnej, aby konsument zawierał umowę jedynie po dokładnym rozważeniu aspektów prawnych i ze znajomością jej zakresu prawnego;

Dyrektywa nie wskazuje, kim są urzędnicy państwowi, o których mowa w tym przepisie. Określa ona natomiast kryteria, które muszą być przez nich spełnione, aby umowa była wyłączona z zakresu Dyrektywy. Wyjątek ten dotyczy jedynie umów sporządzanych przez urzędnika państwowego (na przykład notariusza), który zgodnie z prawem krajowym musi spełniać wszystkie warunki określone w art. 3 ust. 3 lit. i).

—	Przykładowo wyjątek ten nie dotyczy umowy, w związku z którą urzędnik państwowy ustawowo zobowiązany do niezależności i bezstronności jedynie poświadcza tożsamość stron.

Wydaje się, że dla obowiązywania tego wyjątku nie jest konieczne to, aby w prawie krajowym znajdował się wymóg zawarcia danej umowy przy udziale urzędnika państwowego. Wyjątek ten powinien także mieć zastosowanie, jeżeli jedna strona lub obydwie strony umowy dobrowolnie zwrócą się do urzędnika państwowego o sporządzenie ich umowy (39).

1.7.4. Umowy dotyczące towarów przeznaczonych do bieżącego spożycia

Art. 3

3. Niniejsza dyrektywa nie ma zastosowania do umów:

j)	dotyczących dostarczania środków spożywczych, napojów lub innych towarów, które są przeznaczone do bieżącego spożycia w gospodarstwach domowych i które są często i regularnie fizycznie dostarczane przez przedsiębiorcę do miejsca zamieszkania, pobytu lub pracy konsumenta;

W ramach tego wyjątku spełnione muszą zostać dwa wymogi, mianowicie:

(a)	dostarczanie towarów przez przedsiębiorcę „często i regularnie”; oraz

(b)	przeznaczenie towarów do „bieżącego spożycia w gospodarstwach domowych”.

Zawarte w niniejszym przepisie wyraźne odwołanie do dostarczania do „miejsca pracy” konsumenta sugeruje, że faktyczna konsumpcja nie musi następować w miejscu zamieszkania.

1.7.5. Przewóz osób

Art. 3

3. Niniejsza dyrektywa nie ma zastosowania do umów:

k)	dotyczących pasażerskich usług przewozowych, z wyjątkiem art. 8 ust. 2 oraz art. 19, 21 i 22;

W dyrektywie (UE) 2019/2161 zmieniono ten wyjątek, a także wprowadzono przepis, zgodnie z którym art. 21 dotyczący wymogu stosowania „taryfy podstawowej” w odniesieniu do telefonicznego kontaktowania się po zawarciu umowy ma również zastosowanie do przewozu osób (więcej informacji na ten temat można znaleźć w sekcji 9).

W sprawieC-583/18, DB Vertrieb, Trybunał orzekł, że ten wyjątek nie ma zastosowania do sprzedaży transportowych kart rabatowych, które w związku z tym wchodzą w zakres stosowania Dyrektywy.

Trybunał zakwalifikował ten drugi rodzaj jako „umowę o świadczenie usług”, której szczególny przedmiot nie jest sam w sobie bezpośrednio związany z umożliwieniem przewozu pasażerów. Natomiast umowa, której przedmiotem jest umożliwienie konsumentowi korzystania ze zniżki przy zawieraniu w późniejszym terminie umów dotyczących przewozu pasażerskiego, oraz umowa dotycząca nabycia biletu na przewóz pasażerski stanowią dwie prawnie odrębne umowy, z których pierwsza nie może zostać uznana za umowę nierozerwalnie związaną z drugą. Nabycie karty umożliwiającej jej posiadaczowi korzystanie ze zniżek przy zakupie biletów na przewóz niekoniecznie wiąże się bowiem z zawarciem w późniejszym terminie umowy, której przedmiotem jest przewóz pasażerski jako taki (40).

1.7.6. Sprzedaż zautomatyzowana

Art. 3

3. Niniejsza dyrektywa nie ma zastosowania do umów:

l)	zawieranych przy wykorzystaniu automatów sprzedających lub zautomatyzowanych punktów sprzedaży;

Wyjątek ten ma zastosowanie do umów zawartych w fizycznej obecności konsumenta oraz w miejscu, w którym towar lub usługa są sprzedawane/dostarczane za pomocą środków automatycznych, takich jak automaty sprzedające, automatyczne stacje paliw lub parkingi.

1.7.7. Niektóre umowy dotyczące łączności elektronicznej

Art. 3

3. Niniejsza dyrektywa nie ma zastosowania do umów:

m)	zawieranych z operatorami telekomunikacyjnymi przy wykorzystaniu publicznych automatów telefonicznych na korzystanie z nich lub zawieranych na wykorzystanie jednego połączenia telefonicznego, internetowego lub faksowego dokonywanego przez konsumenta.

Na podstawie tego przepisu z zakresu stosowania Dyrektywy wyłączone zostają dwa rodzaje umów.

Pierwszym rodzajem, o którym mowa w dyrektywie w sprawie praw konsumentów, są umowy zawierane z dostawcami usług łączności elektronicznej przy wykorzystaniu publicznych automatów telefonicznych na korzystanie z nich. Termin „publiczny automat telefoniczny” oznacza aparat telefoniczny dostępny dla ogółu społeczeństwa, za korzystanie z którego można płacić monetami lub kartami kredytowymi/debetowymi lub kartami przedpłatowymi, włączając karty z kodami wybierania numerów (41).

—

Z uwagi na fakt, że wyjątek ten dotyczy umów zawieranych „przy wykorzystaniu” publicznych automatów telefonicznych, powinien on mieć zastosowanie do przypadków, w których umowa jest zawierana na przykład poprzez wrzucenie monet do publicznego automatu telefonicznego lub przeciągnięcie karty kredytowej przez czytnik w celu wykonania połączenia głosowego lub uzyskania dostępu do książki telefonicznej lub innej usługi referencyjnej oferowanej przez tego samego operatora.

—	Wyjątek ten nie powinien mieć zastosowania do umów zawieranych z operatorami publicznych automatów telefonicznych na przykład w drodze uprzedniego zakupu przedpłatowej karty telefonicznej.

Druga część art. 3 ust. 3 lit. m), która dotyczy umów zawieranych na wykorzystanie „jednego połączenia” dokonywanego przez konsumenta, ma szerszy zakres. W przeciwieństwie do umów na korzystanie z publicznych automatów telefonicznych, w tym przypadku nie wskazano strony tego rodzaju umów, co sugeruje, że w grę wchodzą nie tylko umowy zawierane z dostawcami usług łączności elektronicznej. Ponadto nie określono ani celu, ani treści takich umów.

Wyjątek ten powinien obejmuje zatem przykładowo:

—	umowę dotyczącą wykorzystania punktu dostępu bezprzewodowego (WAP) na potrzeby pojedynczej sesji w internecie.

Z kolei wyjątek ten nie ma zastosowania do umów o usługi łączności elektronicznej (42) zawieranych na określony czas lub przewidujących określony stopień korzystania z nich, na przykład:

—	umowy zawierane w drodze uprzedniego zakupu przedpłatowej karty SIM w celu uzyskania dostępu do usług komórkowych lub kodu dostępowego do usług wielokrotnego użytku lub długoterminowego dostępu do internetu bezprzewodowego.

Wyjątek ten obejmuje także umowy zawierane z dostawcami usług o podwyższonej opłacie (usług PRS), tj. usług, za które opłata jest doliczana do rachunku telefonicznego konsumenta (43) w przypadku, gdy umowa jest zawierana i jednocześnie w całości realizowana z chwilą jednorazowego wybrania przez konsumenta numeru usługi PRS lub wysłania wiadomości SMS na taki numer, na przykład:

—	Skorzystanie z telefonicznej książki numerów lub głosowanie telefoniczne podczas trwania programu rozrywkowego.

Z kolei dyrektywa w sprawie praw konsumentów ma zastosowanie do umów, w których rozmowa głosowa z numerem usługi PRS lub wiadomość SMS wysyłana na taki numer stanowi jedynie środek zawarcia i opłacenia realizowanej następnie umowy:

—	Na przykład umowy zawierane poprzez wysłanie wiadomości SMS na numer dostawcy usług parkingowych.

W takich przypadkach przedsiębiorca musi poinformować konsumenta o koszcie połączenia głosowego lub wysłania wiadomości SMS na numer PRS, ponieważ koszt ten będzie stanowił „cenę” przedmiotowej umowy w rozumieniu art. 6 ust. 1 lit. e). Ponadto, zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. f) Dyrektywy, wymagane jest poinformowanie o przekraczającym „taryfę podstawową” koszcie korzystania ze środka porozumiewania się na odległość w celu zawarcia umowy. Wykładnia pojęcia „taryfy podstawowej” została szerzej omówiona w sekcji 8.

Fakt, że Dyrektywa nie ma zastosowania do niektórych umów obejmujących usługi PRS na podstawie art. 3 ust. 3 lit. m) nie oznacza, że nie podlegają one przepisom dotyczącym ochrony konsumentów. Unijne ramy prawne odnoszące się do łączności elektronicznej, w szczególności Europejski kodeks łączności elektronicznej (dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1972 (44)), umożliwiają państwom członkowskim oraz właściwym krajowym organom regulacyjnym przyjmowanie szczególnych środków mających na celu ochronę konsumentów w odniesieniu do usług PRS. W związku z tym wiele państw członkowskich zdecydowało się na wdrożenie dodatkowych środków bezpieczeństwa na tym obszarze, które obejmują na przykład limity zużycia, obowiązek poinformowania o cenie na początku rozmowy itp.

1.8. Potencjalne zwolnienie dotyczące zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa umów o niskiej wartości

Na podstawie art. 3 ust. 4 państwa członkowskie mogą nie stosować Dyrektywy do umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa, na mocy których wysokość płatności, której ma dokonać konsument, nie przekracza 50 EUR lub niższej wartości określonej w przepisach krajowych. Skorzystanie przez państwo członkowskie z tej opcji regulacyjnej wiąże się z ryzykiem obchodzenia Dyrektywy przez przedsiębiorców dokonujących sztucznego podzielenia jednej umowy o wartości przekraczającej ustalony próg na kilka odrębnych umów. Jak wyjaśniono w motywie 28: [...] W przypadku gdy konsument zawarł w tym samym czasie dwie umowy lub większą liczbę umów, których przedmioty są ze sobą powiązane, dla celów stosowania tego progu powinien być uwzględniany całkowity ich koszt. Zasada ta miałaby zastosowanie na przykład do:

—	Sprzedaży pojedynczych książek składających się na trylogię w drodze trzech odrębnych umów lub do sprzedaży pary kolczyków w drodze dwóch odrębnych umów zawieranych w tym samym czasie.

W przypadku umów długoterminowych (prenumerat) odpowiednią kwotą dla zastosowania tego wyjątku jest całkowita kwota, którą konsument zobowiązuje się zapłacić przy zawieraniu umowy, tj. całkowita kwota miesięcznych rat lub opłat w uzgodnionym okresie umownym, z uwzględnieniem wszelkich okresów „bezpłatnych”.

1.9. Przepisy dotyczące aukcji publicznych

Dyrektywa obejmuje zakresem swojego stosowania aukcje, z zastrzeżeniem szczególnych przepisów dotyczących „aukcji publicznej”, która zgodnie z definicją zawartą w art. 2 pkt 13 oznacza „metodę sprzedaży, w której towary lub usługi są oferowane przez przedsiębiorcę konsumentom, którzy osobiście uczestniczą lub mają możliwość osobistego uczestnictwa w aukcji, w ramach przejrzystej procedury składania konkurencyjnych ofert prowadzonej przez organizatora aukcji, i w której zwycięski oferent jest zobowiązany do nabycia towarów lub usług”.

W przypadku aukcji publicznych dane identyfikujące przedsiębiorcę, dane kontaktowe oraz pełny adres pocztowy miejsca prowadzenia przedsiębiorstwa i miejsca prowadzenia działalności przez przedsiębiorcę sprzedającego towary lub usługi mogą być – na podstawie art. 6 ust. 3 – zastąpione danymi organizatora aukcji. Ponadto, zgodnie z wyjątkiem określonym w art. 16 akapit pierwszy lit. k), w odniesieniu do umów zawartych na aukcji publicznej nie przysługuje prawo do odstąpienia od umowy.

Konsumenci powinni mieć możliwość osobistego uczestnictwa w aukcji publicznej, choć dopuszczalne jest także składanie ofert przez internet lub telefon. Z kolei aukcje internetowe, w których osobiste uczestnictwo jest niemożliwe, nie mogą być uważane za aukcje publiczne.

Zgodnie z motywem 24: „(...) Korzystanie w celach aukcyjnych z platform internetowych dostępnych dla konsumentów i przedsiębiorców nie powinno być uznawane za aukcję publiczną w rozumieniu niniejszej dyrektywy”. W związku z tym aukcje internetowe podlegają całkowicie regulacji Dyrektywy na przykład w zakresie informacji udzielanych przed zawarciem umowy, które mają być udzielone jeszcze przed związaniem się przez konsumenta umową (oferta) oraz w zakresie prawa do odstąpienia od umowy.

—

Przykładem ograniczeń powyższego wyjątku jest platforma internetowa, która oferuje konsumentom do sprzedaży różne artykuły, takie jak części pojazdów, małe maszyny, narzędzia, sprzęt elektroniczny i meble. Nawet jeżeli transakcje mogą być zawierane w formie aukcji, podczas której cena sprzedaży towarów jest ustalana na podstawie ofert składanych od ceny wywoławczej, nie można tego uznać za „aukcję publiczną”. Konsumenci zachowaliby zatem prawo do wycofania już złożonej oferty na warunkach określonych w dyrektywie w sprawie praw konsumentów.

2. Umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa

2.1. Umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy

Umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa są zdefiniowane w art. 2 pkt 8 w następujący sposób:

Art. 2

8. „umowa zawierana poza lokalem przedsiębiorstwa” oznacza każdą umowę między przedsiębiorcą i konsumentem:

(a)	zawartą przy jednoczesnej fizycznej obecności przedsiębiorcy i konsumenta, w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy;

(b)	w przypadku której konsument złożył ofertę w takich samych okolicznościach, jak te, o których mowa w lit. a); […]

Lokal przedsiębiorstwa jest zdefiniowany w art. 2 pkt 9 w następujący sposób:

Art. 2

9. „lokal przedsiębiorstwa” oznacza:

(a)	jakiekolwiek miejsca prowadzenia działalności detalicznej będące nieruchomościami, w których przedsiębiorca prowadzi swoją działalność na stałe; lub

(b)	jakiekolwiek miejsca prowadzenia działalności detalicznej będące ruchomościami, w których przedsiębiorca prowadzi zwyczajowo swoją działalność;

W motywie 22 podano kilka przykładów tego, co powinno być uznawane za „lokal przedsiębiorstwa”. Z jednej strony pojęcie to obejmuje „sklepy, stoiska lub samochody ciężarowe, jak również stoiska handlowe i targowe stoiska wystawiennicze, gdy służą one za stałe lub zwyczajowe miejsce prowadzenia działalności przez przedsiębiorcę”.

Podobnie, miejsce prowadzenia działalności detalicznej, w którym przedsiębiorca prowadzi działalność sezonową, na przykład w sezonie turystycznym w kurorcie narciarskim lub nadmorskim, należy uznać za lokal przedsiębiorstwa, ponieważ przedsiębiorca wykonuje swoją działalność w tym miejscu zwyczajowo.

Z drugiej strony, lokalem przedsiębiorstwa nie są miejsca dostępne publicznie, takie jak ulice, centra handlowe, plaże, obiekty sportowe i środki transportu publicznego, w których przedsiębiorca prowadzi działalność wyjątkowo. Za lokale przedsiębiorstwa nie powinny być także uznawane domy prywatne lub miejsca pracy (konsumentów).

Umowy zawarte podczas wizyty przedsiębiorcy w domu lub miejscu pracy konsumenta są umowami zawieranymi poza lokalem przedsiębiorstwa niezależnie od tego, czy odwiedziny te odbywałyby się na życzenie konsumenta, czy też nie. Taka umowa zawierana poza lokalem przedsiębiorstwa może być poprzedzona czynnościami przygotowawczymi:

—

Na przykład wizyta przedstawiciela przedsiębiorcy (technika) w miejscu zamieszkania konsumenta w celu sprzedaży i jednoczesnej instalacji sprzętu lub urządzenia będzie umową o świadczenie usług poza lokalem przedsiębiorstwa, niezależnie od faktu, że konsument wcześniej zażyczył sobie (zarezerwował) taką wizytę po osobistej wizycie w sklepie przedsiębiorcy.

—

Z kolei, jeżeli umowę faktycznie zawarto podczas wizyty konsumenta w sklepie lub za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość, późniejsza wizyta technika w celu zainstalowania niezbędnego sprzętu w miejscu zamieszkania konsumenta nie zmieniłaby faktu zakwalifikowania umowy jako umowy zawieranej poza lokalem przedsiębiorstwa.

W sprawie C-485/17, Verbraucherzentrale Berlin (45), Trybunał potwierdził, że wyrażenie „zwyczajowo” w rozumieniu art. 2 pkt 9 lit. b) należy rozumieć jako odsyłające do „normalnego charakteru”, jaki przybiera prowadzenie tej działalności w przedmiotowym miejscu. Zastosowanie tego pojęcia wymaga przeprowadzenia indywidualnej oceny, uwzględniającej w szczególności rodzaj sprzedawanych towarów lub usług oraz praktykę handlową konkretnego przedsiębiorcy.

W szczególności Trybunał odniósł się do sytuacji stoiska wystawienniczego prowadzonego przez przedsiębiorcę na targach handlowych, na których prowadzi on swoją działalność przez kilka dni w roku. Trybunał orzekł, że takie stoisko wystawiennicze jest „lokalem przedsiębiorstwa”, jeżeli w świetle wszystkich okoliczności faktycznych związanych z tą działalnością, a zwłaszcza wyglądu tego stoiska i informacji przekazanych w pomieszczeniach samych targów, konsument, który jest właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny, może racjonalnie liczyć się z tym, że ów przedsiębiorca prowadzi tam swoją działalność i nawiązuje z nim kontakt w celu zawarcia umowy (46).

Ponadto Trybunał uznał, że nadal aktualne są jego wcześniejsze wnioski w sprawie C-423/97, Travel-Vac, S.L., dotyczące wykładni dawnej dyrektywy Rady 85/577/EWG. W wyroku tym Trybunał wyraźnie stwierdził, że:

Co się tyczy kwestii tego, czy umowa została zawarta poza lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy, należy zwrócić uwagę, że pojęcie to dotyczy lokalu, w którym przedsiębiorca zwyczajowo prowadzi swoją działalność oraz które jest w sposób wyraźny oznaczone jako miejsce sprzedaży w obrocie publicznym (47).

W związku z tym, jeżeli przedsiębiorca wykorzystuje do sprzedaży towarów i usług lokal, który nie jest „zwykle używany” do tego celu i nie jest w sposób wyraźny oznaczony jako miejsce sprzedaży w obrocie publicznym, umowy zawierane z konsumentami będą prawdopodobnie umowami zawieranymi poza lokalem przedsiębiorstwa.

—	Na przykład sprzedaż towarów podczas wydarzeń (kongresów, seminariów, przyjęć itd.) organizowanych w restauracjach, kawiarniach lub hotelach wynajętych na potrzeby danego wydarzenia będzie prawdopodobnie stanowić umowę zawieraną poza lokalem przedsiębiorstwa.

Klasyfikacja umowy jako umowy zawieranej poza lokalem przedsiębiorstwa zależy od okoliczności jej zawarcia. Przedsiębiorca jest świadomy charakteru prowadzonej przez siebie działalności, a podejmowane przez niego czynności mają być zgodne z przepisami regulującymi umowy zawierane w lokalu przedsiębiorstwa lub poza lokalem przedsiębiorstwa. Wszelkie spory dotyczące na przykład kwestii przysługiwania prawa do odstąpienia od umowy z uwagi na fakt, że umowa powinna była być uznana za zawartą poza lokalem przedsiębiorstwa muszą być analizowane w odniesieniu do konkretnego przypadku.

2.2. Umowy zawarte po nawiązaniu kontaktu z konsumentem poza lokalem przedsiębiorstwa

Art. 2

8. „umowa zawierana poza lokalem przedsiębiorstwa” oznacza każdą umowę między przedsiębiorcą i konsumentem: […]

(c)

zawartą w lokalu przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy lub przy pomocy jakichkolwiek środków porozumiewania się na odległość bezpośrednio po tym, jak osobiście i indywidualnie nawiązano kontakt z konsumentem w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy, przy jednoczesnej fizycznej obecności przedsiębiorcy i konsumenta; lub […]

Art. 2 pkt 8 lit. c) wskazuje na jeszcze jeden przykład umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa. Zawarte w tym przepisie odwołanie do „osobistego i indywidualnego nawiązania kontaktu” dotyczy ofert i innych komunikatów handlowych (niezależnie od ich klasyfikacji prawnej), które natychmiast podlegają formalnemu przekształceniu w umowę zawieraną w lokalu przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy lub przy pomocy jakichkolwiek środków porozumiewania się na odległość.

Zastosowanie tego przepisu wymaga skierowania oferty przedsiębiorcy do konkretnego konsumenta, tak jak w przedstawionym poniżej przykładzie:

—	Przedstawiciel przedsiębiorcy podchodzi do konkretnego konsumenta na ulicy i prezentuje mu ofertę prenumeraty miesięcznika, a podpisanie umowy następuje bezpośrednio po tym w pobliskim lokalu przedsiębiorstwa tego przedsiębiorcy.

—	Z kolei samo wręczanie ulotek reklamowych na ulicy w pobliżu lokalu przedsiębiorstwa bez wybierania w tym celu poszczególnych konsumentów nie stanowi „osobistego i indywidualnego” nawiązywania kontaktu z konsumentem do celów tego przepisu.

Ponadto zastosowanie tego przepisu wymaga natychmiastowego zawarcia umowy. Natychmiastowe zawarcie umowy nie następuje wówczas, gdy konsument opuszcza lokal przedsiębiorstwa po złożonym mu zaproszeniu, a następnie powraca do niego z własnej inicjatywy, na przykład kolejnego dnia, po rozważeniu złożonej mu oferty.

W sprawie C-465/19, B & L Elektrogeräte GmbH, Trybunał orzekł, że alei wspólnej dla różnych stoisk w hali wystawienniczej, w której znajdowało się stoisko przedsiębiorcy (które samo zostało uznane za „lokal przedsiębiorstwa”), nie można uznać za „lokal przedsiębiorstwa”, ponieważ umożliwiała ona dostęp do wszystkich stoisk przedsiębiorców obecnych w tej hali. W związku z tym, jeżeli przedsiębiorca nawiązuje kontakt z konsumentem w takiej przestrzeni wspólnej targów, w wyniku czego bezpośrednio po tym dochodzi do zawarcia umowy na stoisku prowadzonym przez przedsiębiorcę, jest to „umowa zawierana poza lokalem przedsiębiorstwa” w rozumieniu art. 2 pkt 8 dyrektywy w sprawie praw konsumentów (48).

2.3. Umowy zawarte podczas wycieczki zorganizowanej przez przedsiębiorcę

Art. 2

8. „umowa zawierana poza lokalem przedsiębiorstwa” oznacza każdą umowę między przedsiębiorcą i konsumentem: […]

(d)	zawartą podczas wycieczki zorganizowanej przez przedsiębiorcę, której celem lub skutkiem jest promocja oraz sprzedaż towarów i usług konsumentowi;

W art. 2 pkt 8 lit. d) Dyrektywy wskazano, że umowami zawieranymi poza lokalem przedsiębiorstwa są umowy zawarte podczas wycieczki zorganizowanej przez przedsiębiorcę, niezależnie od tego, czy są one zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy, czy też w tym lokalu.

Ponadto Dyrektywa stanowi, że zakres jej stosowania obejmuje wycieczki, których zarówno „celem”, jak i „skutkiem” jest promocja oraz sprzedaż towarów i usług konsumentowi, tj. bez znaczenia pozostaje w tym przypadku fakt, czy konsument został zawczasu poinformowany o zamierzonej sprzedaży produktów podczas wycieczki.

Pojęcie „wycieczki” obejmuje podróże zakładające zwiedzanie lub inne aktywności związane z wypoczynkiem lub podróże do miejsc, takich jak restauracje, kawiarnie lub hotele, w których organizowana jest sprzedaż poza lokalem przedsiębiorstwa. Przy stosowaniu tego pojęcia nie ma znaczenia fakt, czy przedsiębiorca sprzedający produkty podczas wycieczki samodzielnie organizuje przewóz, czy też porozumiewa się w tym celu z firmą przewozową:

—

Przykładowo jeżeli przedsiębiorca zawarł z organizatorem wycieczki porozumienie, na mocy którego turyści mają zostać podczas trwania wycieczki zawiezieni do jego sklepu, umowy zawarte w sklepie należeć będą najprawdopodobniej do grupy umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa, niezależnie od faktu, że sklep ten jest lokalem przedsiębiorstwa tego konkretnego przedsiębiorcy.

—

Z kolei przewozy autobusowe organizowane przez centrum handlowe wyłącznie z myślą o dowiezieniu potencjalnych klientów do tego centrum mają jedynie charakter dodatkowy w stosunku do głównego celu działalności, jakim jest sprzedaż towarów i usług, w związku z czym nie mogą być traktowane jako „wycieczka” do celów art. 2 pkt 8.

3. Informacje dla konsumentów

3.1. Wymogi ogólne

3.1.1. Wprowadzenie

Wymogi w zakresie informacji przed zawarciem umowy są wskazane w art. 5–8 Dyrektywy. Określono je oddzielnie dla umów zawieranych w lokalu przedsiębiorstwa (art. 5 ust. 1) oraz dla umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa i umów zawieranych na odległość (art. 6 ust. 1). Wymogi odnoszące się do umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa i umów zawieranych na odległość są bardziej rozbudowane i opierają się na wymogach określonych dla umów zawieranych w lokalu przedsiębiorstwa. Dodatkowe szczegółowe wymogi informacyjne dotyczące umów zawieranych na internetowych platformach handlowych określono w art. 6a, który został dodany do dyrektywy w sprawie praw konsumentów w drodze dyrektywy (UE) 2019/2161.

Wymogi informacyjne, które dotyczą prawa do odstąpienia od umowy na podstawie art. 6 ust. 1 lit. h)–k), omówiono odrębnie w sekcji 5.

3.1.2. Przejrzystość informacji i związek z dyrektywą o nieuczciwych praktykach handlowych

W art. 7 dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych zakazuje się wprowadzających w błąd zaniechań, tj. praktyk handlowych, które pomijają lub przekazują w sposób niejasny, niezrozumiały, dwuznaczny lub z opóźnieniem „istotne informacje potrzebne przeciętnemu konsumentowi do podjęcia świadomej decyzji dotyczącej transakcji”, w przypadku gdy taka praktyka powoduje podjęcie przez konsumenta decyzji dotyczącej transakcji, której inaczej by nie podjął. W art. 7 ust. 4 określono wymogi informacyjne dotyczące „zaproszenia do dokonania zakupu”, które jest komunikatem handlowym zawierającym informacje o cechach produktu i jego cenie, a zatem obejmuje również etap transakcji przed zawarciem umowy.

Dyrektywa w sprawie praw konsumentów reguluje etap przed zawarciem umowy w sposób bardziej szczegółowy niż dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych. Art. 5 i 6 dyrektywy w sprawie praw konsumentów obejmują wszystkie wymogi informacyjne określone w art. 7 ust. 4 dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych (49). W związku z tym przy udzielaniu informacji przed zawarciem umowy zgodnie z dyrektywą w sprawie praw konsumentów, przedsiębiorca dochowuje także zgodności ze szczególnymi wymogami informacyjnymi dotyczącymi zaproszenia do dokonania zakupu określonymi w art. 7 ust. 4 dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych. Pozostaje to bez uszczerbku dla stosowania innych wymogów dotyczących przejrzystości i rzetelności określonych w dyrektywie o nieuczciwych praktykach handlowych.

Zarówno w art. 5 ust. 1, jak i w art. 6 ust. 1 Dyrektywy, wskazano, że informacje mają być udzielone w jasny i zrozumiały sposób. W motywie 34 wskazano, że udzielając informacji przed zawarciem umowy (...) przedsiębiorca powinien uwzględniać szczególne potrzeby szczególnie wrażliwych konsumentów, z uwagi na ich niepełnosprawność umysłową, fizyczną lub psychiczną, wiek lub łatwowierność, w sposób, który powinien był, racjonalnie oczekując, przewidzieć. Uwzględnienie tego rodzaju szczególnych potrzeb nie powinno jednak prowadzić do zróżnicowania poziomów ochrony konsumentów.

Ponadto, zgodnie z ogólnymi zasadami określonymi w art. 7 ust. 2 dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych, przedsiębiorcy muszą zapewnić, aby informacje były zrozumiałe i terminowe, tj. sposób i moment przekazania istotnych informacji przed zawarciem umowy musi umożliwiać przeciętnemu konsumentowi podjęcie świadomej decyzji dotyczącej transakcji.

W przypadku umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa w art. 7 ust. 1 dyrektywy w sprawie praw konsumentów zawarto dodatkowe wymaganie, aby informacje przed zawarciem umowy były „czytelne oraz sformułowane w prostym, zrozumiałym języku”, natomiast w przypadku umów zawieranych na odległość w art. 8 ust. 1 dyrektywy w sprawie praw konsumentów wskazano, że informacje mają być udostępnione konsumentowi „w sposób odpowiadający wykorzystywanym środkom porozumiewania się na odległość, w prostym i zrozumiałym języku. Jeżeli informacje te dostarczane są na trwałym nośniku, muszą być czytelne”.

Przekazanie obowiązkowych informacji przed zawarciem umowy jedynie jako części ogólnych warunków, które konsument może być zmuszony zaakceptować przed przejściem do kolejnego etapu procesu transakcji, nie jest wystarczające (50). Wymóg udzielenia informacji w „jasny i zrozumiały sposób” oznacza, że konsumenta należy poinformować o poszczególnych elementach obowiązkowych informacji.

W kontekście internetowym przedsiębiorcy muszą zapewnić, by obowiązkowe informacje były łatwo dostępne i wyraźnie widoczne dla konsumentów. Udzielenie obowiązkowych informacji dla konsumentów w sposób „jasny i zrozumiały” na jednej stronie może okazać się niemożliwe ze względu na ich ilość. Należy unikać zbyt długich stron, które konsumenci musieliby przewijać w dół, aby móc przeczytać całą treść.

Zamiast tego różne elementy informacji przed zawarciem umowy należy przekazywać w sytuacji, gdy są one najbardziej istotne podczas procesu zawierania umowy, gdy konsument przechodzi z jednej strony interfejsu internetowego do drugiej. W razie potrzeby informacje dotyczące poszczególnych tematów powinny być umieszczone warstwowo, z widocznym wskaźnikiem na stronie głównej prowadzącym do strony zawierającej wszystkie informacje szczegółowe dotyczące danego tematu (51).

Dodatkowe wymogi dotyczące przedstawiania informacji w przypadku umów zawieranych na odległość przy użyciu środków elektronicznych określono w art. 8 ust. 2 Dyrektywy, które omówiono bardziej szczegółowo w sekcji 4.2.4.

3.1.3. Informacje „wynikające już z okoliczności”

W przypadku umów zawieranych w lokalu przedsiębiorstwa, art. 5 pozwala przedsiębiorcom odstąpić od udzielenia informacji, które „wynikają już z okoliczności”.

Pojęcie informacji „wynikających jasno z kontekstu” jest także użyte w art. 7 ust. 2 dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych (52). Na przykład adres i tożsamość przedsiębiorcy można uznać za „oczywiste i jasno wynikające z kontekstu”, ponieważ konsumenci zazwyczaj znają adres sklepu lub restauracji, w których się znajdują.

3.1.4. Wymogi informacyjne w innych przepisach UE

Dyrektywa ma charakter przekrojowy. Stanowi ona uzupełnienie przepisów dotyczących poszczególnych sektorów i produktów w zakresie ochrony konsumentów, w szczególności w zakresie wymogów informacyjnych.

Zgodnie z art. 3 ust. 2 (53) dyrektywa w sprawie praw konsumentów nie ma wpływu na stosowanie wymogów informacyjnych wynikających z innych sektorowych przepisów UE. Obejmują one ogólne rozporządzenie o ochronie danych (rozporządzenie (UE) 2016/679) oraz dyrektywę 2002/58/WE Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącą przetwarzania danych osobowych i ochrony prywatności w sektorze łączności elektronicznej (54), które mają szczególne znaczenie w przypadku takich aspektów sprzedaży internetowej jak przetwarzanie danych oraz zgoda osoby, której dane dotyczą, na przetwarzanie jej danych osobowych, jeśli jest wymagana.

Ponadto dodatkowe wymogi informacyjne dotyczące usług łączności elektronicznej określono w Europejskim kodeksie łączności elektronicznej (dyrektywa (UE) 2018/1972) oraz w rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) 2019/2243 (55) ustanawiającym formularz zawierający podsumowanie warunków umowy.

W art. 102 ust. 1 Europejskiego kodeksu łączności elektronicznej określono informacje, odnosząc się do art. 5 i 6 dyrektywy w sprawie praw konsumentów oraz załącznika VIII do Europejskiego kodeksu łączności elektronicznej, które dostawcy publicznie dostępnych usług łączności elektronicznej powinni dostarczyć, zanim konsument zostanie związany umową lub jakąkolwiek odnośną ofertą. Dostawcy publicznie dostępnych usług łączności elektronicznej są również zobowiązani do przekazania konsumentom zwięzłego i łatwego do odczytania podsumowania warunków umowy (art. 102 ust. 3 Europejskiego kodeksu łączności elektronicznej i rozporządzenie wykonawcze (UE) 2019/2243). Samo przekazanie podsumowania warunków umowy nie spełnia jednak w całości wszystkich obowiązków w zakresie przekazywania informacji przed zawarciem umowy przewidzianych w art. 102 ust. 1 i załączniku VIII do Europejskiego kodeksu łączności elektronicznej.

Dodatkowe wymogi informacyjne określono również w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/13/UE o audiowizualnych usługach medialnych w odniesieniu do usług audiowizualnych (56), w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE (57) w odniesieniu do energii elektrycznej, dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/73/WE (58) w odniesieniu do gazu ziemnego itp. (59)

Art. 6 ust. 8 dyrektywy w sprawie praw konsumentów odnosi się w szczególności do relacji między wymogami informacyjnymi określonymi w niniejszej dyrektywie a wymogami zawartymi w dyrektywie usługowej Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/123/WE (60) oraz w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady2000/31/WE o handlu elektronicznym (61) . Po pierwsze, określono w nim, że wymogi informacyjne zawarte w tych trzech instrumentach wzajemnie się uzupełniają. Po drugie, doprecyzowano, że jeżeli przepis tych dwóch dyrektyw dotyczący „treści informacji i sposobu ich przekazywania” koliduje z przepisem Dyrektywy, pierwszeństwo ma ten ostatni (62).

3.1.5. Nałożenie dodatkowych wymogów informacyjnych

Zgodnie z art. 4 Dyrektywy: Państwa członkowskie nie mogą utrzymywać ani wprowadzać do swojego prawa krajowego przepisów odbiegających od tych, które zostały ustanowione w niniejszej dyrektywie, w tym również przepisów surowszych lub łagodniejszych w celu zapewnienia innego poziomu ochrony konsumentów, chyba że niniejsza dyrektywa stanowi inaczej.

Jednym z wyjątków od tego podejścia pełnej harmonizacji jest art. 5 ust. 4, na podstawie którego państwa członkowskie mogą przyjąć lub utrzymać w mocy dodatkowe wymogi w zakresie informacji przed zawarciem umowy w przypadku umów zawieranych w lokalu przedsiębiorstwa.

Podczas gdy wymogi informacyjne dotyczące umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa i umów zawieranych na odległość są zasadniczo wyczerpujące, państwa członkowskie mogą jednocześnie, zgodnie z art. 6 ust. 8 i motywem 12 Dyrektywy, nakładać dodatkowe wymogi informacyjne zgodnie z dyrektywą usługową 2006/123/WE i dyrektywą o handlu elektronicznym 2000/31/WE.

W tym względzie właściwym przepisem dyrektywy o handlu elektronicznym jest art. 5, w którym państwa członkowskie zobowiązuje się do zapewnienia, aby usługodawca umożliwił usługobiorcom oraz właściwym organom łatwy, bezpośredni i stały dostęp co najmniej do informacji określonych w tym artykule. W art. 10 dyrektywy o handlu elektronicznym określono dalsze wymogi informacyjne dotyczące procedury zawierania umowy.

Jeżeli chodzi o dyrektywę usługową, w art. 22 ust. 1–4 określono szczegółowe wymogi w odniesieniu do informacji, które usługodawcy muszą udostępnić usługobiorcom, jak również wymóg jasnego, jednoznacznego i terminowego przekazywania tych informacji. W art. 22 ust. 5 wskazano również, że nie „pozbawia [ona] państw członkowskich możliwości nakładania dodatkowych wymogów informacyjnych mających zastosowanie do usługodawców prowadzących przedsiębiorstwo na ich terytorium”.

Nakładanie dodatkowych wymogów informacyjnych zgodnie z art. 6 ust. 8 dyrektywy w sprawie praw konsumentów stanowi jedną z opcji regulacyjnych, o której państwa członkowskie muszą, zgodnie z art. 29, poinformować Komisję. Komisja publikuje te informacje na stronie internetowej (63).

3.1.6. Zwolnienie dotyczące transakcji w „bieżących sprawach życia codziennego”

Na mocy art. 5 ust. 3 państwa członkowskie mogą nie stosować określonych w art. 5 ust. 1 wymogów w zakresie informacji przed zawarciem umowy w odniesieniu do umów zawieranych w lokalu przedsiębiorstwa, które dotyczą transakcji w bieżących sprawach życia codziennego i które są wykonywane natychmiast po zawarciu umowy.

Z samej swojej natury transakcje te dotyczą zwykle rzeczy o niskiej wartości. Jednym z oczywistych przykładów jest zakup środków spożywczych i napojów przeznaczonych do bezpośredniego spożycia – np. przekąsek, posiłków na wynos, itp.

Ponadto art. 5 ust. 3 może dotyczyć również niektórych usług, a nie tylko towarów. W tym kontekście szczególne znaczenie ma drugie kryterium określone w art. 5 ust. 3, tj. umowa ma być wykonana natychmiast po jej zawarciu.

—	Jako przykłady takich usług związanych z bieżącymi sprawami życia codziennego można wskazać: świadczone na ulicy usługi czyściciela butów oraz usługi oferowane przez kino w przypadku zakupu biletu (tj. zawarcia umowy) bezpośrednio przed seansem.

3.1.7. Wiążący charakter informacji przed zawarciem umowy

Co się tyczy kwestii wiążącego charakteru informacji przed zawarciem umowy, które są udzielane na podstawie art. 6 ust. 1, art. 6 ust. 5 stanowi, co następuje: 5. Informacje, o których mowa [w] ust. 1, tworzą integralną część umowy zawieranej na odległość lub umowy zawieranej poza lokalem przedsiębiorstwa i nie mogą być zmieniane, chyba że umawiające się strony wyraźnie postanowią inaczej”.

W związku z tym informacje udzielone na stronie internetowej przedsiębiorcy wiążą strony, a w przypadku gdy przedsiębiorca pragnie dokonać zmiany jakiejkolwiek ich części, musi uzyskać w tym przedmiocie wyraźną zgodę konsumenta:

—	Przykładowo strony mogą wyraźnie ustalić – w drodze wymiany e-maili – inny termin dostarczenia towarów niż wskazany na stronie internetowej przedsiębiorcy;

—	Z kolei zawarte w ogólnych warunkach postanowienie wskazujące, że przedsiębiorca może nie stosować się do informacji podanych na stronie internetowej nie stanowi zaspokojenia warunku wyraźnego porozumienia stron.

Art. 6 ust. 5 nie miałby zastosowania do zmian wprowadzonych do warunków umowy po jej zawarciu. Jeśli zmiany te wynikają z warunków umowy zastosowanie będzie miała dyrektywa w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (64).

3.1.8. Dodatkowe wymogi językowe

Art. 6 ust. 7 zezwala państwom członkowskim na wprowadzanie wymogów językowych odnoszących się do informacji umownych zawartych w umowach zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa / umowach zawieranych na odległość (65).

W przypadku skorzystania z tej opcji regulacyjnej, odpowiednie wymogi, na przykład wymóg podania informacji w języku urzędowym danego państwa członkowskiego, odnosiłyby się do przedsiębiorców transgranicznych na warunkach określonych w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady nr 593/2008 (66) w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (rozporządzenie Rzym I). Art. 6 tego rozporządzenia stanowi, że w przypadku gdy przedsiębiorca wykonuje swoją działalność w miejscu, w którym konsument ma miejsce zwykłego pobytu, lub gdy kieruje taką działalność do tego państwa lub do kilku państw z tym państwem włącznie, umowa podlega prawu państwa, w którym konsument ma miejsce zwykłego pobytu.

Jeżeli strony dokonały wyboru innego prawa, wybór taki nie może prowadzić do pozbawienia konsumenta ochrony przyznanej mu na podstawie przepisów bezwzględnie obowiązujących w państwie, w którym ma on miejsce zwykłego pobytu. W związku z tym również w tej sytuacji, jeżeli przedsiębiorca kieruje swoją działalność do konsumentów w państwie członkowskim, które wprowadziło wymogi językowe na podstawie art. 6 ust. 7 dyrektywy w sprawie praw konsumentów, przedsiębiorca jest zobowiązany przekazać konsumentom informacje umowne w języku wymaganym przez to państwo członkowskie, jeżeli ten obowiązek językowy uznaje się za obowiązkowe „zobowiązanie umowne” zgodnie z prawem krajowym.

Pojęcie „kierowania” działalności handlowej lub zawodowej do państwa konsumenta zostało omówione przez TSUE w ramach postępowania w sprawach połączonych C-585/08 i C-144/09, Peter Pammer i Hotel Alpenhof GmbH. W wyroku tym wskazano szereg kryteriów pozwalających na ustalenie tego, czy strona internetowa jest „skierowana” do konkretnego państwa członkowskiego, wśród nich na przykład na użycie różnych języków lub walut na stronie internetowej (67).

Należy zauważyć, że ta opcja regulacyjna określona w dyrektywie w sprawie praw konsumentów stanowi uzupełnienie przepisów Unii dotyczących poszczególnych sektorów i produktów, które umożliwiają państwom członkowskim określenie wymogów językowych dotyczących ostrzeżeń lub instrukcji na przykład w odniesieniu do zabawek (68) lub urządzenia radiowego (69). Ponadto dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/771 (70) umożliwia określenie wymogów językowych dotyczących gwarancji handlowych w odniesieniu do towarów.

3.1.9. Ciężar dowodu

Z uwagi na fakt, że zaniechanie przekazania przez przedsiębiorcę pewnych informacji wymaganych przez Dyrektywę prowadzi do różnych sankcji w niej określonych (niezależnie od sankcji, które mogą zostać nałożone na podstawie prawa krajowego), art. 6 ust. 9 zawiera bardzo ważny przepis, który stanowi, że w odniesieniu do umów zawieranych na odległość i umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa „ciężar dowodu w zakresie spełnienia wymogów informacyjnych określonych w niniejszym rozdziale spoczywa na przedsiębiorcy”.

Nie należy wykluczać wprawdzie możliwości udowodnienia faktów w inny sposób, jednak sytuacja przedsiębiorcy będzie z pewnością gorsza wówczas, gdy wymagane informacje nie będą znajdować się na potwierdzeniu zawarcia umowy sporządzonym na trwałym nośniku, które zgodnie z art. 7 ust. 1 i 2 lub art. 8 ust. 7 (omówione w sekcji 4.4) zawsze musi zawierać informacje, o których mowa w art. 6 ust. 1, chyba że informacje te zostały już przekazane na trwałym nośniku.

3.2. Wymogi wspólne dotyczące umów zawieranych w lokalu przedsiębiorstwa i umów zawieranych na odległość / umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa

3.2.1. Główne cechy

Artykuł 5 ust. 1 lit. a) i artykuł 6 ust. 1 lit. a)

„główne cechy towarów lub usług w zakresie, w jakim jest to właściwe dla danego środka przekazu oraz dla towarów lub usług”

Choć ten wymóg informacyjny w sposób bezpośredni odnosi się do „towarów i usług”, znajduje on także zastosowanie – na mocy art. 5 ust. 2 i art. 6 ust. 2 – do mediów i internetowych treści cyfrowych.

Taki sam obowiązek nakłada się w art. 7 ust. 4 dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych, w którym określono wymogi informacyjne dotyczące „zaproszenia do dokonania zakupu”. W związku z tym przy wyborze głównych cech, o których należy poinformować konsumenta, przedsiębiorcy powinni stosować takie samo podejście jak do celów dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych, tj. informować o tych cechach, które są potrzebne konsumentom do podjęcia świadomej decyzji o zakupie. Informacje o głównych cechach towarów mogą być dostępne na opakowaniu lub etykiecie, z którymi konsument może się zapoznać. W przypadku bardziej złożonych towarów może występować wymóg przekazania dodatkowych informacji w celu ustalenia głównych cech towarów.

W szczególności konsumentom należy przekazywać informację o wszystkich cechach produktu i warunkach ograniczających, których przeciętny konsument nie spodziewa się w przypadku danej kategorii lub danego rodzaju towaru lub usługi, ponieważ istnieje szczególne prawdopodobieństwo, że wpłyną one na decyzje konsumentów dotyczące transakcji (71).

W przypadku wszystkich umów, w których konsument podaje dane osobowe – niezależnie od tego, czy wiąże się to z płatnością, czy też nie – w momencie uzyskania danych osobowych przedsiębiorca musi poinformować konsumenta o celach przetwarzania.

3.2.2. Dane identyfikujące i dane kontaktowe przedsiębiorcy

Artykuł 5 ust. 1

b)	dane identyfikujące przedsiębiorcę, na przykład firma przedsiębiorcy, pełny adres pocztowy, pod którym przedsiębiorca prowadzi przedsiębiorstwo, oraz numer telefonu przedsiębiorcy;

Artykuł 6 ust. 1

b)	dane identyfikujące przedsiębiorcę, na przykład firma przedsiębiorcy;

pełny adres pocztowy, pod którym przedsiębiorca prowadzi przedsiębiorstwo, jak również numer telefonu oraz adres poczty elektronicznej przedsiębiorcy; dodatkowo, jeżeli przedsiębiorca udostępnia inny środek komunikacji online gwarantujący, że konsument może zachować pisemną korespondencję z przedsiębiorcą, w tym daty i godziny takiej korespondencji, na trwałym nośniku, informacje te muszą zawierać także szczegółowe dane dotyczące tych innych środków; wszystkie te środki komunikacji udostępniane przez przedsiębiorcę muszą umożliwiać konsumentowi szybkie skontaktowanie się z przedsiębiorcą i skuteczne porozumiewanie się z nim; w przypadku gdy ma to zastosowanie, przedsiębiorca udostępnia również pełny adres pocztowy i dane identyfikujące przedsiębiorcę, w imieniu którego działa;

d)	pełny adres pocztowy miejsca prowadzenia działalności przedsiębiorcy, jeżeli różni się od adresu podanego zgodnie z lit. c), a w przypadku gdy ma to zastosowanie – pełny adres pocztowy przedsiębiorcy, w imieniu którego działa, pod który to adres konsument może kierować wszelkie reklamacje;

3.2.2.1. Tożsamość przedsiębiorcy

Art. 7 ust. 4 lit. b) dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych stanowi, w uzupełnieniu przepisów dyrektywy w sprawie praw konsumentów, że w przypadku zaproszenia do dokonania zakupu za istotne uznaje się informacje na temat adresu i tożsamości przedsiębiorcy. W odniesieniu do umów zawieranych w lokalu przedsiębiorstwa informacje takie mogą wynikać z kontekstu (zob. również sekcja 3.1.3).

W przypadku umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa lub umów zawieranych na odległość w dyrektywie w sprawie praw konsumentów od przedsiębiorcy działającego w imieniu innego przedsiębiorcy wymaga się również podania danych identyfikujących tego drugiego przedsiębiorcę oraz jego pełnego adresu pocztowego. Również internetowe platformy handlowe, nawet jeśli są jedynie pośrednikami i nie „działają w imieniu” innego przedsiębiorcy, muszą czynić kroki zmierzające do zapewnienia, aby konsument był odpowiednio poinformowany o tożsamości rzeczywistego przedsiębiorcy oferującego dane towary lub usługi na podstawie informacji przedstawionych przez samego przedsiębiorcę. W praktyce, jeżeli platforma handlowa nie poinformuje o tożsamości rzeczywistego przedsiębiorcy, sprawia wrażenie, że to ona jest przedsiębiorcą, co może skutkować ponoszeniem przez nią odpowiedzialności za zobowiązania przedsiębiorcy.

W sprawie C-149/15, Wathelet, (72) Trybunał rozważał odpowiedzialność stacjonarnego pośrednika (warsztatu samochodowego) za zgodność z umową towarów sprzedawanych konsumentom na podstawie wcześniejszej dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie sprzedaży towarów konsumpcyjnych 1999/44/WE (73). Trybunał stwierdził, że chociaż w dyrektywie 1999/44/WE nie odniesiono się do kwestii odpowiedzialności pośredników wobec konsumentów „twierdzenie nie wyklucza samo w sobie, by pojęcie sprzedawcy w rozumieniu art. 1 ust. 2 lit. c) dyrektywy 1999/44/WE mogło być interpretowane w ten sposób, że obejmuje przedsiębiorcę działającego w imieniu i na rzecz osoby fizycznej, jeżeli z punktu widzenia konsumenta jawi się on jako sprzedawca towaru konsumpcyjnego na podstawie umowy w ramach prowadzonej przez niego działalności zawodowej lub gospodarczej. Przedsiębiorca ten mógłby bowiem wprowadzić w błąd konsumenta, wywołując u niego błędne wrażenie, że działa jako sprzedawca będący właścicielem towaru” (74).

Trybunał stwierdził również, że „[w] tym względzie istotne mogą być w szczególności stopień uczestnictwa i zakres starań pośrednika w ramach sprzedaży, okoliczności, w jakich towar został przedstawiony konsumentowi, oraz zachowanie konsumenta, aby ustalić, czy mógł on zrozumieć, że pośrednik działał na rzecz osoby fizycznej” (75).

Wnioski Trybunału dotyczące odpowiedzialności stacjonarnego pośrednika za zgodność towarów z umową mogą być również istotne w odniesieniu do innych pośredników i innych zobowiązań przedsiębiorców na podstawie prawa Unii, w tym w kontekście online. W szczególności za odpowiedzialne za zobowiązania przedsiębiorców dotyczące informacji udzielanych przed zawarciem umowy lub spełnienia świadczenia umownego zgodnie z dyrektywą w sprawie praw konsumentów można uznać internetowe platformy handlowe w sytuacji, gdy – z punktu widzenia konsumenta – przedstawiają siebie jako przedsiębiorców na podstawie (proponowanej) umowy.

W sprawie C-149/15, Wathelet, Trybunał podkreślił, że „zapoznanie się przez konsumenta z tożsamością sprzedawcy, a w szczególności jego statutem osoby fizycznej lub przedsiębiorcy, jest konieczne, aby mógł on skorzystać z ochrony, którą przyznaje mu dyrektywa 1999/44/WE” (76). Nawet gdyby rzeczywisty dostawca był jednak również przedsiębiorcą, a konsument nie byłby w związku z tym pozbawiony swoich praw, konsument – znając tożsamość rzeczywistego przedsiębiorcy – mógłby podjąć decyzję o niezawieraniu umowy. Konsument mógłby mieć w szczególności obawy dotyczące na przykład wiarygodności takiego przedsiębiorcy i możliwości wyegzekwowania od niego praw konsumentów.

Nieprzekazanie informacji dotyczących tożsamości przedsiębiorcy lub przekazanie nieprawidłowych danych stanowiłoby naruszenie przepisów dyrektywy w sprawie praw konsumentów. Mogłoby to również stanowić praktykę wprowadzającą w błąd w rozumieniu dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych, w zakresie, w jakim wpływa na decyzję konsumenta dotyczącą transakcji. W prawie Unii istnieją również przepisy sektorowe, które wzmacniają ten wymóg. Na przykład w przypadku internetowej sprzedaży produktów leczniczych (77) surowo zabronione jest zacieranie różnicy między rynkiem a sprzedawcą detalicznym. Rynek oferujący produkty lecznicze na rynku UE powinien zapewnić konsumentom możliwość sprawdzenia, czy przedsiębiorca posiada odpowiednie pozwolenia i działa zgodnie z prawem (78).

Sposób wykonania umowy zawartej z zewnętrznym przedsiębiorcą nie ma wpływu na prawa i obowiązki dotyczące umowy wynikające z dyrektywy w sprawie praw konsumentów. Na przykład w modelu biznesowym „dropshipping” przedsiębiorca nie przechowuje w magazynie określonych towarów, które sprzedaje, ale zamiast tego, w przypadku zamówienia złożonego przez konsumenta, kupuje je od osoby trzeciej i zleca ich wysyłkę bezpośrednio do klienta.

Jeżeli jednak przedsiębiorca jedynie przetwarza zamówienie jako pośrednik, a następnie przekazuje je innemu przedsiębiorcy w celu realizacji w imieniu tego drugiego przedsiębiorcy, wówczas, zgodnie z wyrokiem w sprawie Wathelet pierwszy przedsiębiorca może ponosić odpowiedzialność wobec konsumenta, jeżeli z punktu widzenia konsumenta jawi się on jako sprzedawca towaru konsumpcyjnego na podstawie umowy. Aby uniknąć takiej odpowiedzialności przedsiębiorca musi wyraźnie poinformować konsumenta, że działa jako pośrednik i podać w widocznym miejscu informacje na temat tożsamości rzeczywistego sprzedawcy (79).

W tym względzie należy zauważyć, że art. 6a lit. b), wprowadzony dyrektywą (UE) 2019/2161, zawiera szczególny dodatkowy wymóg, aby dostawcy internetowych platform handlowych informowali konsumentów o statusie osoby trzeciej oferującej towary, usługi lub treści cyfrowe na podstawie informacji przekazanych przez tę osobę trzecią (zob. sekcja 3.4.2).

3.2.2.2. Środki komunikacji

W odniesieniu do umów zawieranych na odległość i umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa w art. 6 ust. 1 lit. c), zmienionym dyrektywą (UE) 2019/2161, wymaga się, aby przedsiębiorca w ramach informacji przed zawarciem umowy udzielił konsumentowi informacji na temat następujących środków komunikacji:

—	pełnego adresu pocztowego, numeru telefonu i adresu e-mail; oraz

—	jeśli są dostępne, innych internetowych środków komunikacji pisemnej, które umożliwiają zachowanie treści oraz daty i godziny korespondencji na trwałym nośniku.

„Trwały nośnik” określono w art. 2 ust. 10 dyrektywy w sprawie praw konsumentów jako „każde urządzenie umożliwiające konsumentowi lub przedsiębiorcy przechowywanie informacji kierowanych do niego osobiście, w sposób umożliwiający dostęp do tych informacji w przyszłości przez okres odpowiedni do celów, jakim te informacje służą, i które pozwala na odtworzenie przechowywanych informacji w niezmienionej postaci” (zob. również sekcja 4.4).

Na przykład, jeśli chodzi o aplikacje do przesyłania wiadomości tekstowych, niektóre z nich umożliwiają nadawcy, takiemu jak przedsiębiorca w kontekście między przedsiębiorcami i konsumentami, usuwanie, również z urządzenia odbiorcy, domyślnie lub ręcznie, wiadomości, które wysłał w określonym (krótkim) czasie po ich dostarczeniu. W związku z tym te środki komunikacji nie umożliwiają skutecznie konsumentowi przechowywania otrzymanej wiadomości. Odbiorca może być w stanie zapisać swoje wiadomości lub utworzyć ich kopię zapasową, wymagałoby to jednak dodatkowych umiejętności technicznych i wiedzy, których nie można oczekiwać od przeciętnego konsumenta. W związku z tym konieczna będzie indywidualna ocena każdej aplikacji do przesyłania wiadomości tekstowych w celu ustalenia, czy spełnia ona ustalone kryteria, również ze względu na nieprzerwany rozwój tych aplikacji.

W sprawie C-649/17, Amazon EU, Trybunał zwrócił szczególną uwagę na fakt, że zapewnienie konsumentowi możliwości szybkiego skontaktowania się z przedsiębiorcą i skutecznego porozumiewania się z nim ma zasadnicze znaczenie dla poszanowania praw konsumenta i skutecznego korzystania z nich (80). W związku z tym wszelkie środki komunikacji wykorzystywane przez przedsiębiorcę muszą spełniać wymogi bezpośredniego i skutecznego porozumiewania się.

W postanowieniu tym Trybunał potwierdził, że w art. 6 ust. 1 lit. c) przedsiębiorcy nie zakazuje się wykorzystywania innych środków komunikacji, które zapewniają bezpośrednie i skuteczne porozumiewanie się, oprócz tych wymienionych w tym przepisie (81).

Interpretacja ta pozostaje aktualna również po zmianach wprowadzonych dyrektywą (UE) 2019/2161. Mimo że przed zawarciem umowy przedsiębiorca musi poinformować konsumenta o środkach komunikacji wymienionych w wykazie i spełniających kryteria określone w art. 6 ust. 1 lit. c), nie stoi to na przeszkodzie temu, aby przedsiębiorca udostępnił również alternatywne środki komunikacji. Mogą to być na przykład automatyczni asystenci głosowi lub środki internetowej komunikacji pisemnej (chatboty), które nie posiadają cech określonych w art. 6 ust. 1 lit. c). Do takich dodatkowych środków stosuje się ogólne zasady określone w dyrektywie o nieuczciwych praktykach handlowych. W szczególności przedsiębiorcy powinni w wyraźny sposób i w odpowiednim terminie informować konsumentów na temat tego, czy te alternatywne środki umożliwiają konsumentom śledzenie korespondencji pisemnej, w tym daty i godziny.

Przedsiębiorca musi również zapewnić, aby wszelkie internetowe środki komunikacji, o których konsument został poinformowany przed zawarciem umowy (i w potwierdzeniu zawarcia umowy) zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. c), były łatwo dostępne w interfejsie przedsiębiorcy. Żaden dodatkowy środek komunikacji nie powinien być przedstawiany i promowany w sposób utrudniający konsumentom dostęp do środków komunikacji określonych w art. 6 ust. 1 lit. c) i korzystanie z nich.

Podanie informacji o środkach porozumiewania się ma na celu umożliwienie konsumentowi szybkiego i efektywnego kontaktowania się z przedsiębiorcą. Wynika z tego, że należy dokonać odpowiednich ustaleń pozwalających na zapewnienie na przykład tego, że przychodzące połączenia telefoniczne będą odbierane podczas godzin pracy oraz że na wiadomości e-mail udzielane będą szybkie odpowiedzi.

3.2.2.3. Miejsce prowadzenia przedsiębiorstwa

Pojęcie „prowadzenia przedsiębiorstwa” ujęte w tym wymogu informacyjnym jest tym samym pojęciem, co użyte na przykład w dyrektywie usługowej (dyrektywa 2006/123/WE), w której zdefiniowano je (art. 4) jako „rzeczywiste prowadzenie działalności gospodarczej zgodnie z postanowieniami art. 43 Traktatu, przez czas nieokreślony, przy wykorzystaniu stałej infrastruktury, poprzez którą działalność polegająca na świadczeniu usług jest rzeczywiście prowadzona”. W motywie 37 wyjaśniono, że „W przypadkach gdy usługodawca prowadzi przedsiębiorstwo w kilku miejscach, istotne jest ustalenie, z którego z nich dana usługa jest faktycznie świadczona (...)”.

To samo podejście można zastosować do ustalenia miejsca, którego adres pocztowy ma zostać podany na mocy Dyrektywy. Z uwagi na fakt, że wymagane są informacje o pełnym adresie „pocztowym”, muszą one odnosić się do istniejącego w rzeczywistości miejsca:

—	Przykładowo samo podanie numeru skrytki pocztowej jako adresu przedsiębiorcy nie jest wystarczające.

3.2.2.4. Miejsce prowadzenia działalności

Pojęcie „miejsce prowadzenia działalności” powinno oznaczać miejsce, w którym są podejmowane istotne decyzje dotyczące ogólnego zarządu przedsiębiorstwem oraz w którym są wykonywane jego centralne zadania administracyjne. Wniosek ten wynika na przykład z wyroku Trybunału w sprawie C-73/06, Planzer:

„Określenie miejsca siedziby dla celów działalności gospodarczej wymaga uwzględnienia szeregu czynników, gdzie w pierwszym rzędzie znajduje się siedziba statutowa, miejsce stanowiące centrum administracyjne, miejsce posiedzeń zarządu, które zazwyczaj jest identyczne z miejscem zarządzania ogólną polityką spółki. W rachubę mogą wchodzić także inne czynniki, takie jak miejsce zamieszkania głównych członków zarządu, miejsce przechowywania dokumentów księgowych i dokumentów dotyczących zarządu oraz główne miejsce dokonywania operacji finansowych, w szczególności bankowych (82).

3.2.3. Cena

Artykuł 5 ust. 1

Artykuł 6 ust. 1

łączna cena towarów lub usług wraz z podatkami lub, w przypadku gdy charakter towarów lub usług nie pozwala w sposób racjonalny na wcześniejsze obliczenie ceny – sposób, w jaki ma być obliczana cena, jak również, w przypadku gdy ma to zastosowanie, wszystkie dodatkowe opłaty za transport, dostarczenie lub usługi pocztowe lub jakiekolwiek inne koszty lub, w przypadku gdy nie można wcześniej w sposób racjonalny obliczyć tych opłat – informacja o możliwości powstania konieczności uiszczenia takich dodatkowych opłat. W przypadku umowy zawartej na czas nieoznaczony lub umowy obejmującej prenumeratę łączna cena zawiera łączne koszty na dany okres objęty rozliczeniem. W przypadku gdy takie umowy przewidują stałą stawkę, łączna cena oznacza również łączne miesięczne koszty. W przypadku gdy nie można wcześniej w sposób racjonalny obliczyć łącznych kosztów, przedstawia się sposób, w jaki cena ma być obliczana;

Podkreślone fragmenty art. 6 ust. 1 lit. e) stanowią – w stosunku do art. 5 ust. 1 lit. c), który odnosi się do umów zawieranych w lokalu przedsiębiorstwa – dodatkowe wymagania dotyczące informacji o cenie, które odnoszą się wyłącznie do umów zawieranych na odległość / umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa. W przypadku umów zawieranych na odległość / umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa, pewne szczególne informacje należy podać w odniesieniu do prenumerat i umów zawieranych na czas nieoznaczony.

W przypadku gdy dany produkt (lub jeden z produktów) świadczony na podstawie umowy zawartej na czas nieoznaczony lub umowy obejmującej prenumeratę jest dostarczany za stałą stawkę, należy podać informację o łącznym koszcie na dany okres objęty rozliczeniem oraz o łącznych miesięcznych kosztach.

—

Na przykład abonament internetowy lub na audiowizualne usługi medialne jest zazwyczaj naliczany w stałej wysokości raz w miesiącu / raz na dwa miesiące / raz na kwartał niezależnie od intensywności korzystania z usługi. W związku z tym konsumentowi pragnącemu wykupić abonament przez internet lub poza lokalem przedsiębiorstwa należy przekazać informację o koszcie miesięcznym oraz – w przypadku gdy okres objęty rozliczeniem jest inny – o koszcie na dany okres objęty rozliczeniem.

Jeżeli umowa obejmuje produkt, dla którego nie można wcześniej obliczyć łącznego kosztu, lub dotyczy ona takiego produktu, przedsiębiorca informuje konsumenta o sposobie, w jakim takie zmienne koszty będą obliczane:

—	Na przykład w sytuacji świadczenia usług telefonii głosowej, których koszty są zależne od faktycznego wykorzystania, przedsiębiorca odsyła konsumenta do szczegółowego cennika rozmów telefonicznych (83).

Zgodnie z art. 6 ust. 6 dotyczącym umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa i umów zawieranych na odległość, konsument nie ponosi żadnych dodatkowych opłat ani kosztów, o których nie został poinformowany przez przedsiębiorcę. Odzwierciedla to obowiązek przedsiębiorcy dotyczący informowania konsumenta o pełnej cenie, w tym o wszystkich należnych podatkach, cłach i opłatach dodatkowych, w szczególności o podatku VAT od importu, należnościach celnych, odprawie celnej itp. mających zastosowanie do zakupów dokonywanych u przedsiębiorców spoza UE (84).

W przypadku gdy w ramach treści lub usługi cyfrowej istnieje możliwość dokonania zakupu dodatkowych i wbudowanych opcji, konsument musi być należycie poinformowany o możliwości zaoferowania takich dodatkowych opcji zakupowych przed nabyciem produktu cyfrowego. Wymóg ten może dotyczyć na przykład:

—	aplikacji umożliwiających dokonywanie zakupów wewnątrz aplikacji, np. dodatków lub dodatkowych poziomów gry wideo;

—	abonamentów na usługi dostarczania audiowizualnych treści cyfrowych, które obejmują możliwość zakupu za dodatkową opłatą treści (filmów) w systemie pay per view.

3.2.4. Dostawa i wykonanie umowy

Artykuł 5 ust. 1

d)	w przypadku gdy ma to zastosowanie – warunki płatności, dostarczenia, wykonania, termin, w jakim przedsiębiorca zobowiązuje się do dostarczenia towarów lub świadczenia usług, oraz stosowane przez przedsiębiorcę procedury rozpatrywania reklamacji;

Artykuł 6 ust. 1

g)	warunki płatności, dostarczenia, wykonania, termin, w jakim przedsiębiorca zobowiązuje się do dostarczenia towarów lub świadczenia usług oraz, w stosownych przypadkach, stosowane przez przedsiębiorcę procedury rozpatrywania reklamacji;

Ten wymóg informacyjny jest sformułowany podobnie zarówno dla umów zawieranych w lokalu przedsiębiorstwa, jak i dla umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa / umów zawieranych na odległość, z tym wyjątkiem, że w przypadku umów zawieranych w lokalu przedsiębiorstwa, wszelkie odpowiednie informacje mają być udzielone wyłącznie „w przypadku gdy ma to zastosowanie”, natomiast w przypadku umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa / umów zawieranych na odległość, należy udzielać ich w każdej sytuacji, z wyjątkiem informacji o stosowanych przez przedsiębiorcę procedurach rozpatrywania reklamacji, które są wymagane wyłącznie „w przypadku gdy ma to zastosowanie”.

Ten wymóg informacyjny jest podobny do wymogu określonego w art. 7 ust. 4 lit. d) dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych. Informacje dotyczące warunków płatności, dostawy i wykonania, które są wymagane na podstawie dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych, muszą być jednak podane w zaproszeniu do dokonania zakupu wyłącznie wówczas, gdy są niekorzystne dla konsumenta w porównaniu ze starannymi praktykami rynkowymi.

Przedsiębiorca dochowa także zgodności z wymogami art. 5 ust. 1 lit. d) / art. 6 ust. 1 lit. g), które dotyczą terminu dostarczenia lub wykonania, jeżeli wskaże okres (np. „10 dni” lub „dwa tygodnie”) od chwili zawarcia umowy (złożenia zamówienia przez konsumenta). Przedsiębiorca nie musi koniecznie wskazywać konkretnej daty, gdyż nie zawsze jest to w praktyce wykonalne.

W przypadku umów zawieranych w lokalu przedsiębiorstwa, obowiązek poinformowania o terminie, w którym przedsiębiorca zobowiązuje się dostarczyć towary lub wykonać usługę nie ma zastosowania, jeżeli dostarczenie lub wykonanie odbywa się natychmiast.

W przypadku umów sprzedaży zawieranych w lokalu przedsiębiorstwa, wymóg wskazania terminu dostawy należy „w stosownych przypadkach” interpretować także w świetle art. 18. Przedsiębiorca nie jest więc zobowiązany udzielić informacji o terminie dostawy towarów, jeżeli ma zamiar dostarczyć je w standardowym terminie 30 dni, o którym mowa w art. 18. Powyższe nie uniemożliwia oczywiście przedsiębiorcy poinformowania konsumenta o innym terminie dostawy ani nie uniemożliwia przedsiębiorcy i konsumentowi uzgodnienia innej daty. Uzgodniona data stanowi wówczas „uzgodniony” termin dostarczenia, o którym mowa w art. 18 (zob. także sekcja 6 dotycząca dostarczenia).

W art. 7 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/644 (85) w sprawie transgranicznych usług doręczania paczek wymaga się, aby wszyscy przedsiębiorcy zawierający z konsumentami umowy sprzedaży, które obejmują wysyłkę paczek transgranicznych, udostępniali przed zawarciem umowy, tam gdzie to możliwe i stosowne, informacje o opcjach dostawy zagranicznej w odniesieniu do konkretnej umowy sprzedaży i opłatach, jakie mają zostać poniesione przez konsumenta z tytułu transgranicznego doręczenia paczki, a także, w stosownych przypadkach, o stosowanych procedurach rozpatrywania skarg.

W odniesieniu do treści cyfrowych i usług w trybie online należy zauważyć, że zgodnie z art. 5 ust. 1 dyrektywy w sprawie treści cyfrowych przedsiębiorca musi dostarczyć je konsumentowi bez zbędnej zwłoki po zawarciu umowy, chyba że uzgodniono inaczej. Jednak zgodnie z art. 7 ust. 3 i art. 8 ust. 8 dyrektywy w sprawie praw konsumentów w odniesieniu do umowy o świadczenie usług cyfrowych (zob. sekcja 5.6) oraz art. 16 akapit pierwszy lit. m) dyrektywy w sprawie praw konsumentów w odniesieniu do umów o dostarczanie treści cyfrowych w trybie online (zob. sekcja 5.7), przed wygaśnięciem prawa do odstąpienia od umowy dostawca powinien uzyskać uprzednie wyraźne żądanie/uprzednią wyraźną zgodę konsumenta dotyczące świadczenia usługi cyfrowej lub dostarczenia treści cyfrowych w trybie online. W przeciwnym wypadku konsument mógłby nadal odstąpić od odpowiednich umów i byłby uprawniony do niezapłacenia (lub żądania zwrotu zapłaty) za otrzymaną zgodnie z art. 14 ust. 4 dyrektywy w sprawie praw konsumentów (zob. sekcja 5.8) usługę cyfrową lub treści cyfrowe w trybie online.

Ponadto art. 5 ust. 2 dyrektywy w sprawie treści cyfrowych wyjaśnia, że przedsiębiorca wykonał swoje zobowiązanie do dostarczenia w momencie, gdy:

(a)	treści cyfrowe lub środki pozwalające na uzyskanie dostępu do treści cyfrowych lub pobieranie treści cyfrowych zostały udostępnione konsumentowi lub fizycznej lub wirtualnej platformie wybranej przez konsumenta do tego celu lub gdy konsument lub taka platforma uzyskali do nich dostęp;

(b)	konsument lub fizyczna lub wirtualna platforma wybrana przez konsumenta do tego celu uzyskali dostęp do treści cyfrowych.

3.2.5. Uzgodnienia dotyczące płatności

Wśród uzgodnień dotyczących płatności, które należy w szczególnie jasny sposób objaśnić konsumentowi, można wymienić:

—	Płatność doliczaną do rachunku telefonicznego konsumenta;

—

Postanowienie znajdujące się w umowach o prenumeratę, obejmujących na przykład abonament na internetowe gry wideo, na mocy którego przedsiębiorca wykorzystuje informacje o sposobach płatności (na przykład dane karty kredytowej) przekazane przez konsumenta w chwili pierwszego zakupu abonamentu także przy naliczaniu kolejnych opłat, bez zwracania się do konsumenta o ponowne podanie tych informacji.

Płatności podlegają dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2366 (86) w sprawie usług płatniczych (zob. także sekcja 8 dotycząca art. 19 odnoszącego się do opłat za korzystanie ze sposobów płatności). Art. 64 ust. 1 tej dyrektywy stanowi, że „państwa członkowskie zapewniają, aby transakcję płatniczą uważano za autoryzowaną tylko pod warunkiem udzielenia przez płatnika zgody na wykonanie transakcji płatniczej.”Transakcja płatnicza może być autoryzowana przez płatnika przed wykonaniem transakcji płatniczej lub, jeżeli płatnik i dostawca usług płatniczych tak uzgodnili, po jej wykonaniu.

Ponadto konsumentów należy jasno, zawczasu i w wyraźny sposób poinformować o uzgodnieniach dotyczących płatności z tytułu takich dodatkowych zakupów przed wykupieniem głównego produktu cyfrowego, w ramach którego są one oferowane.

Domyślne ustawienia nie powinny pozwalać na dokonywanie dodatkowych płatności bez wyraźnej zgody konsumenta (na przykład za pomocą hasła lub innych stosownych rozwiązań). Co się tyczy zakupów wewnątrz aplikacji, w przypadku gdy system przydziela określony czas uwierzytelnienia (na przykład wynoszący 15 minut), przedsiębiorcy nie powinni automatycznie stosować ustawień domyślnych, lecz poprosić konsumenta o wyraźną zgodę także w odniesieniu do odpowiedniego czasu na dokonanie uwierzytelnienia (87).

3.2.6. Prawny obowiązek zapewnienia zgodności towaru z umową i usługi posprzedażne

Artykuł 5 ust. 1

e)	oprócz przypomnienia o istnieniu prawnego obowiązku zapewnienia zgodności towaru, treści cyfrowych i usług cyfrowych z umową, istnienie i warunki usług posprzedażnych oraz gwarancje handlowe, w przypadku gdy ma to zastosowanie;

Artykuł 6 ust. 1

l)	przypomnienie o istnieniu prawnego obowiązku zapewnienia zgodności towarów, treści cyfrowych i usług cyfrowych z umową;

m)	w przypadku gdy ma to zastosowanie – istnienie i warunki obsługi posprzedażnej konsumenta i usług posprzedażnych oraz gwarancji handlowej;

Umowy zawierane w lokalu przedsiębiorstwa oraz umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa / umowy zawierane na odległość podlegają nieco inaczej sformułowanym, choć w praktyce identycznym, wymogom dotyczącym udzielania informacji o prawnym obowiązku zapewnienia zgodności towarów z umową oraz o możliwych usługach posprzedażnych.

Przepisy prawa materialnego dotyczące gwarancji prawnej zostały ustanowione w art. 10 dyrektywy w sprawie sprzedaży towarów i w art. 11 dyrektywy w sprawie treści cyfrowych. Przepisy te określają:

—	W przypadku towarów – odpowiedzialność sprzedawcy za brak zgodności (wada), który istniał w momencie dostawy i ujawnił się w ciągu dwóch lat od dostawy (lub dłuższy okres odpowiedzialności w stosownych przypadkach zgodnie z odpowiednim prawem krajowym);

—

W przypadku treści cyfrowych i usług cyfrowych – odpowiedzialność dostawcy za brak zgodności, który istniał w momencie dostawy i ujawnił się w ciągu dwóch lat od dostawy (lub dłuższy okres odpowiedzialności w stosownych przypadkach zgodnie z odpowiednim prawem krajowym), gdy są one dostarczane w ramach jednej dostawy lub w umownym okresie dostawy w przypadku treści cyfrowych lub usług cyfrowych, które są dostarczane w sposób ciągły.

W art. 6 ust. 1 lit. l) dyrektywy w sprawie praw konsumentów użyto terminu „przypomnienie o istnieniu”, w związku z czym nie jest konieczne przedstawianie szczegółowych informacji na temat gwarancji prawnej. Jednak dla spełnienia wymogów informacyjnych przedsiębiorca musi co najmniej poinformować konsumentów o istnieniu gwarancji prawnej i wskazać okres jej obowiązywania.

Zasadniczo dyrektywa w sprawie sprzedaży towarów i dyrektywa w sprawie treści cyfrowych w pełni harmonizują przepisy objęte ich zakresem stosowania. Państwa członkowskie mogą zapewnić silniejszą ochronę konsumentów, w szczególności dłuższe okresy odpowiedzialności, wyłącznie w niektórych aspektach (88).

Przedsiębiorcy, w szczególności transgraniczni przedsiębiorcy internetowi, mogą kierować swoje oferty na rynki kilku państw członkowskich bez konieczności dostosowywania informacji dla każdego rynku docelowego. W celu uwzględnienia potencjalnych różnic w krajowych wymogach prawnych, przedsiębiorcy ci powinni w związku z tym brać pod uwagę ewentualne bardziej rygorystyczne przepisy, które mogą istnieć w różnych państwach członkowskich, do których kierują swoje działania. W szczególności powinni oni odnieść się do faktu, że minimalny okres obowiązywania gwarancji prawnej to dwa lata oraz że prawo krajowe państwa miejsca zamieszkania konsumenta może przewidywać wzmocnione prawa konsumentów.

Oprócz przypomnienia o gwarancji prawnej, przedsiębiorca dostarczający towary lub usługi musi również dostarczyć informację na temat wszelkich świadczeń posprzedażnych, które są dobrowolnie zapewniane przez dostawcę towarów lub usług lub innych zainteresowanych przedsiębiorców, takich jak producent towarów.

Informacje o istnieniu i warunkach obsługi posprzedażnej konsumenta, usług posprzedażnych lub gwarancji handlowych należy podawać wyłącznie wtedy, gdy takie dodatkowe świadczenia są rzeczywiście oferowane.

Gwarancja handlowa jest szeroko zdefiniowana w art. 2 pkt 14 Dyrektywy jako zobowiązanie do zwrotu zapłaconej ceny lub do wymiany, naprawy lub obsługi towarów, jeśli nie są one zgodne z przepisami lub nie spełniają innych wymogów. Nie wprowadzono definicji dla pozostałych rodzajów świadczeń. W praktyce ten sam rodzaj świadczenia może być sprzedawany pod różnymi nazwami przez różnych przedsiębiorców.

Dyrektywa w sprawie sprzedaży towarów ustanawia gwarancję handlową, która może być udzielona przez sprzedawcę lub inną stronę, np. producenta, prawnie wiążącą dla strony wystawiającej gwarancję. Niezależnie od tego, prawa konsumentów wynikające z gwarancji handlowej są ustalane umownie i będą się w związku z tym różnić w zależności od przedsiębiorcy, a nawet w zależności od towaru oferowanego przez tego samego przedsiębiorcę (89). Jeżeli, zgodnie z art. 17 dyrektywy w sprawie sprzedaży towarów, producent udziela „handlowej gwarancji trwałości” na określony czas, konsument jest uprawniony do naprawy i wymiany zgodnie z postanowieniami dyrektywy w sprawie sprzedaży towarów.

W informacji o tych świadczeniach posprzedażnych należy zwłaszcza wyjaśnić w jakim miejscu będzie wykonywana usługa oraz kto ponosi koszty przewozu (jeżeli ma to zastosowanie). Nieprawdziwe lub wprowadzające w błąd informacje na temat świadczeń posprzedażnych mogą stanowić praktykę wprowadzającą w błąd w rozumieniu dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych. Dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych zabrania „prezentowania praw przysługujących konsumentom na mocy przepisów prawnych jako cechy wyróżniającej ofertę przedsiębiorcy” (zob. art. 6 ust. 1 lit. g) oraz pkt 10 załącznika I) (90).

3.2.7. Czas trwania umowy i jej rozwiązanie

Artykuł 5 ust. 1 lit. f) i artykuł 6 ust. 1 lit. o)

w przypadku gdy ma to zastosowanie – czas trwania umowy lub, jeżeli umowa zawarta jest na czas nieoznaczony lub jeśli ma ulegać automatycznemu przedłużeniu, warunki jej rozwiązania;

Artykuł 6 ust. 1

p)	w przypadku gdy ma to zastosowanie – minimalny czas trwania zobowiązań konsumenta wynikających z umowy;

Informacje dotyczące warunków rozwiązania umowy zawartej na czas nieoznaczony lub umowy ulegającej automatycznemu przedłużeniu (których udzielenie jest obowiązkowe zarówno w odniesieniu do umów zawieranych w lokalu przedsiębiorstwa, jak i umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa / umów zawieranych na odległość) muszą w szczególności obejmować informacje na temat:

—	nakładanych opłat;

—	procedur rozwiązania umowy, w szczególności okresu wypowiedzenia oraz środków, przy użyciu których należy zawiadomić o rozwiązaniu umowy (np. poprzez wysłanie zawiadomienia na adres e-mail lub adres pocztowy).

W przypadku umów zawieranych na odległość i umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa, w art. 6 ust. 1 lit. p) zawarto dodatkowy wymóg podania informacji o minimalnym czasie trwania zobowiązań konsumenta, tj. minimalnym okresie, przez który od konsumenta oczekuje się regulowania płatności zgodnie z warunkami podanymi przez przedsiębiorcę:

—	na przykład zawarta na 24 miesiące umowa o świadczenie usług telefonii komórkowej może przewidywać, że w sytuacji jej wcześniejszego wypowiedzenia płatności należy regulować przez minimalny czas sześciu miesięcy (91).

Każdy taki minimalny okres, podczas którego rozwiązanie umowy nie jest dozwolone, musi być także traktowany jako jeden z istotnych warunków rozwiązania umowy zawieranej na czas nieoznaczony lub umowy ulegającej automatycznemu przedłużeniu w rozumieniu art. 5 ust. 1 lit. f). W związku z tym informacje o minimalnym czasie [trwania zobowiązań konsumenta] muszą być także udzielane w odniesieniu do umów zawieranych na czas nieoznaczony i umów ulegających automatycznemu przedłużeniu, które są zawierane w lokalu przedsiębiorstwa oraz które podlegają regulacji art. 5 ust. 1 lit. f).

Dyrektywa określa wyłącznie wymogi informacyjne dotyczące rozwiązywania i przedłużania umów. Ocena rzetelności poszczególnych klauzul umownych podlega dyrektywie 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (92). Przepisy szczegółowe dotyczące okresu obowiązywania, przedłużania i rozwiązywania umów mogą być określone w odpowiednich przepisach sektorowych UE (93).

3.2.8. Funkcjonalność, kompatybilność i interoperacyjność

Zgodnie ze zmianami wprowadzonymi dyrektywą (UE) 2019/2161, przedsiębiorcy oferujący towary z elementami cyfrowymi („urządzenia inteligentne”), treści cyfrowe i usługi cyfrowe muszą informować konsumenta również o ich funkcjonalności, kompatybilności i interoperacyjności. Odpowiednie wymogi zostały określone w identyczny sposób w art. 6 ust. 1 lit. r) i s) w odniesieniu do umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa i na odległość oraz w art. 5 ust. 1 lit. g) i h) w odniesieniu do umów zawieranych w lokalu przedsiębiorstwa.

Art. 5 ust. 1 lit. g) i art. 6 ust. 1 lit. r)

w przypadku gdy ma to zastosowanie – funkcjonalność towarów z elementami cyfrowymi, treści cyfrowych i usług cyfrowych, w tym również mające zastosowanie techniczne środki ich ochrony;

Art. 5 ust. 1 lit. h) i art. 6 ust. 1 lit. s)

w przypadku gdy ma to zastosowanie – każda mająca znaczenie kompatybilność i interoperacyjność towarów z elementami cyfrowymi, treści cyfrowych i usług cyfrowych, o której przedsiębiorca wie lub, racjonalnie oczekując, powinien był wiedzieć;

Pojęcia funkcjonalności, kompatybilności i interoperacyjności zostały zdefiniowane w art. 2 dyrektywy w sprawie treści cyfrowych.

„Towary z elementami cyfrowymi" (tj. „urządzenia inteligentne”) stanowią podkategorię w zaktualizowanej definicji „towarów” zawartej w dyrektywie w sprawie sprzedaży towarów, która ma również zastosowanie w kontekście dyrektywy w sprawie praw konsumentów. W motywie 14 dyrektywy w sprawie sprzedaży „towarów wyjaśniono, że „towary z elementami cyfrowymi” zawierają treści cyfrowe lub usługę cyfrową lub są z nimi połączone w taki sposób, że brak tych treści cyfrowych lub usługi cyfrowej uniemożliwiłby spełnianie przez te towary ich funkcji. Treści cyfrowe zawarte w towarze lub wzajemnie z nim połączone mogą stanowić dane wytwarzane i dostarczane w postaci cyfrowej, takie jak systemy operacyjne, aplikacje i inne oprogramowanie. Treści cyfrowe mogą być w chwili zawarcia umowy sprzedaży uprzednio zainstalowane lub, jeżeli umowa tak stanowi, mogą zostać zainstalowane później. Treści cyfrowe wzajemnie połączone z towarem mogą obejmować usługi umożliwiające tworzenie, przetwarzanie i przechowywanie danych w postaci cyfrowej lub dostęp do takich danych, takie jak „oprogramowanie jako usługa” oferowane w chmurze obliczeniowej, dostarczanie w sposób ciągły danych o ruchu w systemie nawigacji lub dostarczanie w sposób ciągły indywidualnie dostosowanych planów treningu w przypadku inteligentnych zegarków.

Przedsiębiorca powinien ocenić potrzebę udzielenia informacji o właściwościach towarów z elementami cyfrowymi, treściach cyfrowych lub usłudze cyfrowej zgodnie z ich szczególnymi cechami. Poniższa orientacyjna i niewyczerpująca lista elementów, obejmująca również aspekty funkcjonalności, kompatybilności i interoperacyjności, może być stosowana jako lista kontrolna przy podejmowaniu decyzji o tym, jakie informacje należy podać na temat konkretnego towaru z elementami cyfrowymi, treści cyfrowej lub usługi cyfrowej (zob. również sekcja 3.2.1 dotycząca informacji o podstawowych cechach):

(1)	Język(i) interfejsu towarów z elementami cyfrowymi, język treści cyfrowych lub usług oraz, jeśli jest inny, język(i) wszelkich instrukcji użytkownika dotyczących ich obsługi;

(2)	Sposób dostarczania treści cyfrowych lub usług: na przykład transmisja strumieniowa, dostęp online, jednorazowe pobranie, możliwość pobierania przez określony czas;

(3)	W odniesieniu do plików wideo lub plików dźwiękowych: czas odtwarzania treści;

(4)	W odniesieniu do plików przeznaczonych do pobrania: typ i rozmiar pliku;

(5)	Informacja o tym, czy przedsiębiorca lub osoba trzecia zobowiązują się (bądź nie) do utrzymywania lub aktualizowania towarów z elementami cyfrowymi; treści cyfrowych lub usług cyfrowych;

(6)

Warunki, które nie są bezpośrednio powiązane z interoperacyjnością, takie jak:

(a)	śledzenie lub personalizacja;

(b)	konieczność korzystania z połączenia internetowego oraz związane z nim wymagania techniczne (takie jak minimalna prędkość pobierania i wysyłania danych);

(c)	konieczność posiadania przez innych użytkowników konkretnego oprogramowania (na przykład w odniesieniu do oprogramowania służącego do komunikacji).

(7)

Ograniczenia użytkowania, takie jak:

(a)	ograniczenia dotyczące tego, ile razy treść lub usługa cyfrowa może być oglądana, czytana lub wykorzystywana bądź ograniczenia dotyczące czasu oglądania, czytania lub korzystania z treści lub usługi cyfrowej;

(b)	ograniczenia dotyczące ponownego wykorzystania w celach takich jak na przykład tworzenie kopii na własny użytek;

(c)	ograniczenia nakładane w zależności od położenia urządzenia konsumenta;

(d)	wszelkie funkcjonalności, z których skorzystanie zależy od dokonania dodatkowego zakupu, na przykład treści płatnych, członkostwa w klubie lub dodatkowego sprzętu lub oprogramowania.

(8)	Urządzenia, z których można korzystać z treści cyfrowych lub usług oraz, w stosownych przypadkach, niezbędny system operacyjny i dodatkowe oprogramowanie komputerowe, w tym numer wersji, oraz sprzęt, np. szybkość procesora i parametry karty graficznej.

(9)	Wszystkie szczegóły związane z funkcjami „Internetu rzeczy” w odniesieniu do towarów z elementami cyfrowymi.

3.3. Dodatkowe wymogi dotyczące umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa i umów zawieranych na odległość

3.3.1. Indywidualnie dostosowana cena

Artykuł 6 ust. 1

ea)	w przypadku gdy ma to zastosowanie – informacja o tym, że cena została indywidualnie dostosowana w oparciu o zautomatyzowane podejmowanie decyzji;

Ten wymóg informacyjny wprowadzony dyrektywą (UE) 2019/2161 ma zastosowanie do umów zawieranych na odległość i umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa. W praktyce będzie on miał znaczenie wyłącznie w przypadku umów zawieranych przez internet, które umożliwiają stosowanie zautomatyzowanego podejmowania decyzji oraz profilowania zachowań konsumentów w celu indywidualnego dostosowania ceny dla konkretnych konsumentów lub konkretnej kategorii konsumentów.

W przypadku stosowania takich technik w celu indywidualnego dostosowania ceny konsumenci powinni być o tym jasno i wyraźnie poinformowani, aby, podejmując decyzję o zakupie, mogli uwzględnić potencjalne ryzyko.

Jak wyjaśniono w motywie 45 dyrektywy (UE) 2019/2161, „[t]en wymóg informacyjny nie powinien mieć zastosowania do takich technik jak „dynamiczne” ustalanie ceny lub ustalanie ceny „w czasie rzeczywistym”, które wiążą się z bardzo elastyczną i szybką zmianą ceny w reakcji na wymogi rynku, o ile techniki te nie obejmują indywidualnego dostosowania w oparciu o zautomatyzowane podejmowanie decyzji”.

Dynamiczne ustalanie ceny odnosi się do zmian cen wynikających ze zmiennych, które nie są związane z klientem, takich jak pora dnia, dostępna podaż, ceny oferowane przez konkurentów. W przypadku stosowania dynamicznego ustalania ceny bez indywidualnego dostosowywania cen różni konsumenci lub różne grupy konsumentów, robiąc zakupy w tym samym czasie, widzą taką samą cenę za ten sam produkt – niezależnie od ich profilu i indywidualnych cech.

Indywidualnego dostosowywania ceny nie stanowią także różnice w cenach wynikające z różnic w podatkach lub mających zastosowanie opłatach (np. różnice w stawkach VAT w poszczególnych państwach członkowskich). Podobnie do kategorii indywidualnego dostosowywania ceny nie należą obniżki cen, które są stosowane ogólnie i nie są skierowane do konkretnej osoby ani grupy wybranej poprzez zautomatyzowane profilowanie.

Indywidualne dostosowywanie ceny polega na uwzględnieniu potrzeb klienta. Przedsiębiorcy gromadzą dane o poszczególnych konsumentach, wykorzystując zautomatyzowane podejmowanie decyzji w celu profilowania zachowań konsumentów. Elementami, które mogłyby zostać wykorzystane do określenia profilu konsumenta, są dane na temat historii wyszukiwania lub urządzenia.

Na przykład przedsiębiorca internetowy mógłby w ramach dynamicznego ustalania ceny podnieść cenę, jeśli zauważy zwiększony ruch na stronie internetowej. „Liczba kliknięć” konsumenta na konkretnej stronie internetowej może jednak również zostać wykorzystana przez algorytm do określenia profilu zachowania konsumenta i ustalenia dla niego indywidualnej ceny.

Wymóg określony w dyrektywie w sprawie praw konsumentów ogranicza się do informacji o fakcie personalizacji. Jest to dodatkowy wymóg informacyjny, który powinien być spełniony w momencie oferowania indywidualnie dostosowanej ceny. Pozostaje on „bez uszczerbku dla rozporządzenia (UE) 2016/679, które przewiduje między innymi przysługujące każdej osobie fizycznej prawo do tego, by nie być poddawaną zautomatyzowanemu podejmowaniu decyzji w indywidualnych przypadkach, w tym profilowaniu” (motyw 45 dyrektywy (UE) 2019/2161). Indywidualne dostosowywanie ceny może podlegać przepisom szczegółowym dotyczącym zautomatyzowanego podejmowania decyzji, zawartym w art. 22 RODO (94). Inne wymogi RODO istotne w tym kontekście obejmują wymóg dotyczący podstawy prawnej na podstawie art. 6, a także obowiązki informacyjne na podstawie art. 12–14.

Zamieszczenie informacji o zautomatyzowanym podejmowaniu decyzji w polityce prywatności przedsiębiorcy nie będzie wystarczające do spełnienia wymogów w zakresie informacji udzielanych przed zawarciem umowy na temat personalizacji ceny, zgodnie z dyrektywą w sprawie praw konsumentów. Informacje na temat indywidualnego dostosowywania ceny powinny być przekazywane przed każdą transakcją, a nie tylko jako część ogólnych informacji o przetwarzaniu danych osobowych przez przedsiębiorcę.

3.3.2. Koszt korzystania ze środka porozumiewania się na odległość

Artykuł 6 ust. 1

f)	koszt korzystania ze środka porozumiewania się na odległość w celu zawarcia umowy, w przypadku gdy koszt ten obliczany jest w sposób inny niż na podstawie taryfy podstawowej;

Ten wymóg dotyczący informacji znajdzie zastosowanie szczególnie w przypadkach, w których konsument, aby zawrzeć umowę obejmującą oferowane towary lub usługi, musi wybrać podany przez przedsiębiorcę numer usługi o podwyższonej opłacie (PRS).

3.3.3. Kaucje i gwarancje finansowe

Artykuł 6 ust. 1

q)	w przypadku gdy ma to zastosowanie – istnienie oraz warunki kaucji lub innych gwarancji finansowych, które mają być wpłacone lub dostarczone przez konsumenta na żądanie przedsiębiorcy;

Kaucje i gwarancje finansowe to elementy typowe dla umów najmu obejmujących pozostawienie wartościowej rzeczy do użytku konsumenta, na przykład umów najmu pojazdu. Jak wyjaśniono w motywie 33: „Przedsiębiorca powinien być zobowiązany do informowania konsumenta z wyprzedzeniem o każdym postanowieniu nakładającym na konsumenta obowiązek wniesienia kaucji na rzecz przedsiębiorcy, w tym poprzez zablokowanie określonej kwoty na karcie kredytowej lub debetowej konsumenta”.

—	Przykładowo w informacji dotyczącej warunków gwarancji należy w szczególności wyjaśnić, czy określona kwota będzie zablokowana na rachunku konsumenta lub z niego pobrana, a także kiedy oraz na jakich warunkach zostanie ona odblokowana lub zwrócona konsumentowi.

3.3.4. Pozasądowe mechanizmy dochodzenia roszczeń

Artykuł 6 ust. 1

t)	w przypadku gdy ma to zastosowanie – możliwość skorzystania z pozasądowych mechanizmów rozpatrywania reklamacji i dochodzenia roszczeń, którym podlega przedsiębiorca, oraz możliwości dostępu do tych procedur.

Powyższy wymóg informacyjny odnosi się do dowolnego pozasądowego mechanizmu rozpatrywania reklamacji i dochodzenia roszczeń, któremu podlega przedsiębiorca, w tym do mechanizmów, które wchodzą w zakres dyrektywy 2013/11/UE Parlamentu Europejskiego i Rady (95) w sprawie alternatywnych metod rozstrzygania sporów konsumenckich („dyrektywa w sprawie ADR w sporach konsumenckich”).

Dyrektywa w sprawie ADR w sporach konsumenckich zapewnia mieszkańcom UE dostęp do mechanizmów pozasądowego rozstrzygania sporów na potrzeby rozstrzygania sporów z przedsiębiorcami mającymi siedzibę w UE. Przewidziano w niej szczegółowe wymogi jakościowe dotyczące alternatywnych metod rozstrzygania sporów oraz podmiotów zajmujących się alternatywnym rozstrzyganiem sporów. Za „podmioty ADR” na mocy dyrektywy w sprawie ADR w sporach konsumenckich uznaje się wyłącznie organy zajmujące się alternatywnym rozstrzyganiem sporów, które zostały ocenione przez państwa członkowskie pod kątem spełnienia wymogów i zgłoszone Komisji.

Dyrektywa w sprawie ADR w sporach konsumenckich ma zastosowanie w krajowych i transgranicznych sporach dotyczących zobowiązań umownych wynikających z umów sprzedaży lub umów o świadczenie usług, niezależnie od tego, jaki produkt lub jaką usługę nabył konsument (wyłączone są jedynie spory dotyczące zdrowia i szkolnictwa wyższego (96)), czy produkt lub usługa zostały nabyte przez internet czy poza nim oraz czy przedsiębiorca ma siedzibę w państwie członkowskim konsumenta czy w innym państwie członkowskim.

W związku z tym, jeżeli mechanizm pozasądowy, o którym przedsiębiorca informuje konsumenta zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. t) dyrektywy w sprawie praw konsumentów, jest „podmiotem ADR” zdefiniowanym w art. 4 ust. 1 lit. h) dyrektywy w sprawie ADR w sporach konsumenckich, przedsiębiorca musi również spełnić wymogi określone w art. 13 tej dyrektywy. W art. tym nałożono na przedsiębiorców obowiązek informowania o podmiocie lub podmiotach ADR, które są właściwe dla tych przedsiębiorców, w przypadkach gdy zobowiązują się oni lub są zobowiązani do korzystania z alternatywnych metod rozstrzygania sporów do celów rozstrzygania sporów z konsumentami. Informacje te muszą obejmować adres strony internetowej stosownych podmiotów ADR. Zgodnie z art. 13 ust. 2 dyrektywy w sprawie ADR w sporach konsumenckich informacje te należy udostępniać w sposób jasny, zrozumiały i łatwo dostępny na stronie internetowej przedsiębiorcy, jeśli taka istnieje, i, w stosownych przypadkach, w ogólnych warunkach umów sprzedaży lub umów świadczenia usług między przedsiębiorcą a konsumentem.

Trybunał wyjaśnił w tym względzie, że w świetle zarówno art. 13 ust. 2 dyrektywy w sprawie ADR w sporach konsumenckich, jak i art. 6 ust. 1 lit. t) dyrektywy w sprawie praw konsumentów nie wystarczy, by konsument otrzymał informacje o alternatywnych metodach rozstrzygania sporów dopiero w momencie zawierania umowy z przedsiębiorcą – czy to jako część ogólnych warunków umowy, czy w odrębnym od nich dokumencie. Zamiast tego konsument powinien otrzymać te informacje we właściwym czasie przed zawarciem umowy, a nie tylko na etapie jej zawierania (97).

Ponadto w art. 14 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 524/2013 (98) w sprawie internetowego systemu rozstrzygania sporów konsumenckich (rozporządzenie w sprawie ODR w sporach konsumenckich) zobowiązano przedsiębiorców mających siedzibę w Unii zawierających internetowe umowy sprzedaży lub umowy o świadczenie usług oraz mających siedzibę w Unii pośredników internetowych do podania na swoich stronach internetowych łącza elektronicznego do platformy ODR (99)..

3.4. Dodatkowe wymogi dla internetowych platform handlowych

Dyrektywą (UE) 2019/2161 zmieniono zarówno dyrektywę w sprawie praw konsumentów, jak i dyrektywę o nieuczciwych praktykach handlowych poprzez wprowadzenie obowiązków informacyjnych dotyczących „internetowych platform handlowych”. Internetowe platformy handlowe są zdefiniowane w art. 2 pkt 17 dyrektywy w sprawie praw konsumentów (100).

Art. 2

17) »internetowa platforma handlowa« oznacza usługę korzystającą z oprogramowania, w tym strony internetowej, części strony internetowej lub aplikacji, obsługiwanego przez przedsiębiorcę lub w jego imieniu, która umożliwia konsumentom zawieranie umów na odległość z innymi przedsiębiorcami lub konsumentami;

Dyrektywą (UE) 2019/2161 dodano do dyrektywy w sprawie praw konsumentów nowy art. 6a „Dodatkowe szczegółowe wymogi informacyjne w przypadku umów zawartych na internetowych platformach handlowych”.

Art. 6a rozpoczyna się od klauzuli ogólnej określającej wymogi dotyczące dostępności informacji, których ma udzielać internetowa platforma handlowa. Te wymogi formalne odpowiadają wymogom przewidzianym już w art. 6 ust. 1 i art. 8 ust. 1 w odniesieniu do wszystkich umów zawieranych na odległość:

Artykuł 6a

1. Zanim konsument zostanie związany umową zawieraną na odległość lub jakąkolwiek ofertą w tym zakresie na internetowej platformie handlowej, dostawca internetowej platformy handlowej, nie naruszając dyrektywy 2005/29/WE, udziela konsumentowi w sposób jasny i zrozumiały oraz odpowiedni do środków porozumiewania się na odległość następujących informacji:

Szczegółowe obowiązki informacyjne określono w art. 6a ust. 1. W lit. a) wymagana jest przejrzystość parametrów decydujących o plasowaniu, natomiast w lit. b), c) i d) nałożono obowiązki dotyczące udzielania informacji na temat statusu drugiej strony umowy, możliwości zastosowania praw konsumenta oraz tego, kto jest odpowiedzialny za wykonanie umowy.

3.4.1. Kryteria ustalania kolejności

Artykuł 6 a ust. 1

ogólnych informacji, udostępnionych w specjalnej części interfejsu internetowego, która jest bezpośrednio i łatwo dostępna ze strony, na której oferty są prezentowane, dotyczących głównych parametrów decydujących o plasowaniu, w rozumieniu art. 2 akapit pierwszy lit. m) dyrektywy 2005/29/WE, ofert przedstawionych konsumentowi w wyniku wyszukiwania oraz względnego znaczenia tych parametrów w porównaniu z innymi parametrami;

Dyrektywą (UE) 2019/2161 wprowadzono podobny obowiązek informacyjny również w dyrektywie o nieuczciwych praktykach handlowych – jako nowy ust. 4a w art. 7 dotyczącym zaniechań wprowadzających w błąd. Ponadto do załącznika I dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych zawierającego „czarną listę” praktyk dodano nowy pkt 11a zakazujący nieujawniania reklamy i płatnego promowania w wynikach wyszukiwania.

Obowiązek określony w dyrektywie w sprawie praw konsumentów ma zastosowanie do internetowych platform handlowych umożliwiających bezpośrednie zawieranie umów konsumenckich z osobami trzecimi (zarówno umów między przedsiębiorcami i konsumentami, jak i między konsumentami). Nie ma on natomiast zastosowania do narzędzi do porównywania cen oraz wyszukiwarek internetowych, gdy nie działają one jako internetowe platformy handlowe – ci pośrednicy podlegają wyłącznie wymogom określonym w dyrektywie o nieuczciwych praktykach handlowych.

Pojęcie „plasowania” zdefiniowano w art. 2 lit. m) dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych jako „przyznawanie określonej widoczności produktom w formie, w jakiej to plasowanie zostało przedstawione, zorganizowane lub przekazane przez przedsiębiorcę, niezależnie od środków technologicznych wykorzystanych do takiego przedstawienia, zorganizowania lub przekazu”. Ta sama definicja ma również zastosowanie w kontekście dyrektywy w sprawie praw konsumentów.

W motywie 19 dyrektywy (UE) 2019/2161 dołączono dodatkowe wyjaśnienie w brzmieniu: „w tym w wyniku zastosowania mechanizmów sekwencjonowania algorytmicznego, wystawiania oceny lub opinii, podświetlania wyników lub innych narzędzi wyróżniania, lub też ich kombinacji”.

Obowiązek informowania o parametrach decydujących o plasowaniu powstaje wówczas, gdy platforma handlowa wyświetla, w następstwie wyszukiwania konsumenta, wyniki wyszukiwania odnoszące się do produktów oferowanych przez różnych przedsiębiorców lub konsumentów obsługiwanych przez tę platformę. Nie ma on natomiast zastosowania do domyślnej organizacji interfejsu internetowego widocznego dla konsumenta, która nie wynika z konkretnego wyszukiwania na tym interfejsie internetowym.

W odniesieniu do treści informacji platforma handlowa musi przedstawiać „ogólne” informacje na temat głównych parametrów decydujących o plasowaniu produktów i „względnego znaczenia” tych parametrów w porównaniu z innymi parametrami.

Zgodnie z motywem 22 dyrektywy (UE) 2019/2161 „[p]arametry decydujące o plasowaniu to wszelkie ogólne kryteria, procesy, specyficzne sygnały wbudowane w algorytmy lub inne mechanizmy korygowania lub obniżania pozycji stosowane w związku z plasowaniem”.

Informacje dotyczące plasowania pozostają bez uszczerbku dla przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/943 (101) o tajemnicach przedsiębiorstwa. Jak wyjaśniono w równoległym wymogu dotyczącym przejrzystości plasowania określonym w odniesieniu do wszystkich platform internetowych i wyszukiwarek internetowych w art. 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1150 (102) („rozporządzenie w sprawie platform dla przedsiębiorstw”), oznacza to, że uwzględnianie interesów handlowych odnośnych dostawców nie powinno nigdy prowadzić do odmowy ujawnienia głównych parametrów determinujących plasowanie. Jednocześnie ani w dyrektywie (UE) 2016/943, ani w rozporządzeniu w sprawie platform dla przedsiębiorstw nie wymaga się ujawniania szczegółowego funkcjonowania mechanizmów plasowania istotnych dostawców, w tym algorytmów (103). Takie samo podejście stosuje się do wymogu informacyjnego wynikającego z dyrektywy w sprawie praw konsumentów.

Opis domyślnych parametrów decydujących o plasowaniu może pozostać ogólny i nie musi być przedstawiany indywidualnie dla każdego wyszukiwania (104). Ponadto, oprócz ogólnych wymogów dotyczących dostępności, informacje na temat parametrów decydujących o plasowaniu muszą być udostępniane w specjalnej części interfejsu internetowego, która jest w sposób bezpośredni i łatwy dostępna ze strony, na której prezentowane są oferty (105).

Obowiązek informacyjny ma zastosowanie również w sytuacji, gdy przedsiębiorca umożliwia wyszukiwanie w interfejsie internetowym przy użyciu poleceń głosowych (poprzez „asystenta cyfrowego”), nie zaś przy pomocy klawiatury. Również w tym przypadku informacje muszą być udostępniane na stronie internetowej lub w aplikacji przedsiębiorcy „w specjalnej części interfejsu internetowego”.

W przepisach dotyczących przejrzystości plasowania wobec konsumentów (zawartych w dyrektywie w sprawie praw konsumentów i dyrektywie o nieuczciwych praktykach handlowych) definiuje się „plasowanie” w bardzo podobny sposób jak w rozporządzeniu w sprawie platform dla przedsiębiorstw. W rozporządzeniu w sprawie platform dla przedsiębiorstw wymaga się, aby platformy informowały swoich użytkowników biznesowych, umieszczając informacje w warunkach korzystania z usług przez użytkowników biznesowych lub udostępniając informacje na etapie poprzedzającym zawarcie umowy.

Chociaż odpowiednie wymogi informacyjne są podobne, ich „odbiorcy” są różni. Z tego względu w dyrektywie w sprawie praw konsumentów (i dyrektywie o nieuczciwych praktykach handlowych) wymaga się wyłącznie „ogólnych” informacji na temat głównych parametrów plasowania i ich względnego znaczenia. Ta różnica w porównaniu z rozporządzeniem w sprawie platform dla przedsiębiorstw odzwierciedla potrzeby informacyjne konsumentów, którzy potrzebują zwięzłych i łatwo zrozumiałych informacji. Z tego samego powodu w przepisach dyrektywy w sprawie praw konsumentów (i dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych) nie wymaga się wyjaśnienia „powodów” względnego znaczenia głównych parametrów plasowania, które to wyjaśnienie jest wymagane na mocy rozporządzenia w sprawie platform dla przedsiębiorców.

Praktycznie oznacza to, że dostawcy usług pośrednictwa internetowego będą mogli korzystać z bardziej szczegółowych informacji, które dostarczają swoim użytkownikom biznesowym, na podstawie rozporządzenia w sprawie platform dla przedsiębiorstw, jako podstawy opracowania zorientowanego na konsumentów wyjaśnienia dotyczącego parametrów plasowania. Komisja opublikowała wytyczne dotyczące przejrzystości plasowania na podstawie rozporządzenia w sprawie platform dla przedsiębiorstw (106). Wytyczne te dotyczą kilku kwestii, które są również pośrednio istotne przy stosowaniu przepisów dyrektywy w sprawie praw konsumentów i dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych dotyczących przejrzystości plasowania, które to kwestie obejmują m.in. „główne parametry”, „względną widoczność” i „bezpośrednie i pośrednie wynagrodzenie”.

3.4.2. Status drugiej strony umowy

Artykuł 6 a ust. 1

b)	informację o tym, czy osoba trzecia oferująca towary, usługi lub treści cyfrowe jest przedsiębiorcą, na podstawie oświadczenia tej osoby trzeciej złożonego dostawcy internetowej platformy handlowej;

Podobny wymóg dotyczący statusu zewnętrznego dostawcy określono w lit. f) dodanej do art. 7 ust. 4 dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych, który dotyczy zaproszenia do dokonania zakupu.

Celem tego wymogu informacyjnego skierowanego konkretnie do internetowych platform handlowych jest zapewnienie, aby konsumenci zawsze wiedzieli od kogo kupują produkt lub usługę na internetowej platformie handlowej – od przedsiębiorcy czy od innego konsumenta. Błędne założenie, że zewnętrzny dostawca jest przedsiębiorcą, może stworzyć dla konsumenta problemy w razie kłopotów z zakupem online (np. niezgodnością towarów z umową), jeżeli okaże się wtedy, że przepisy dotyczące ochrony konsumentów, takie jak prawo do odstąpienia od umowy w ciągu 14 dni lub gwarancja prawna, w rzeczywistości nie mają zastosowania do zawartej umowy.

Zarówno przepisy dyrektywy w sprawie praw konsumentów, jak i dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych określają, że informacje o statusie zewnętrznego dostawcy powinny opierać się na oświadczeniu tego dostawcy, które internetowa platforma handlowa przekazuje następnie konsumentowi. W związku z tym internetowa platforma handlowa może polegać w pierwszej kolejności na oświadczeniu dostarczonym przez zewnętrznego dostawcę. Takie podejście jest zgodne z zakazem nakładania na pośredników internetowych obowiązku ogólnego nadzoru na podstawie dyrektywy o handlu elektronicznym (107) w zakresie, w jakim właściwe przepisy dyrektywy o handlu elektronicznym mają zastosowanie do internetowej platformy handlowej. Jednocześnie pozostaje to bez uszczerbku dla zobowiązań platformy handlowej dotyczących bezprawnych treści, takich jak działanie na podstawie zgłoszenia informującego platformę o konkretnych nieuczciwych ofertach przedsiębiorców (108).

Należy podkreślić, że w art. 6a ust. 1 lit. b) określa się wymóg informacyjny dotyczący promowania przejrzystości dla konsumentów dokonujących zakupów na internetowych platformach handlowych. Oświadczenie własne jest dobrym wskaźnikiem prawnego statusu dostawcy, nie zastępuje jednak definicji „przedsiębiorcy”, którą należy stosować zgodnie z określonymi kryteriami. W tym względzie należy odnieść się do pkt 22 załącznika I do dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych zawierającego „czarną listę” praktyk, w który zakazuje się przedsiębiorcom udawania, że nie są przedsiębiorcami. Na podstawie tego nowego przepisu dotyczącego informowania wspomniany zakaz ma zastosowanie do każdego błędnego lub nieprawdziwego oświadczenia, że nie jest się przedsiębiorcą.

3.4.3. Informacje o braku zastosowania unijnego prawa ochrony konsumentów

Art. 6a ust. 1 lit. c) ma na celu zachęcenie przedsiębiorców do deklarowania swojego statusu zgodnie z prawdą. Wymaga się w nim, aby dostawca internetowej platformy handlowej ostrzegał konsumentów, iż w sytuacji gdy dostawca zewnętrzny zadeklarował, że nie jest przedsiębiorcą, nie przysługują im prawa konsumentów.

Artykuł 6 a ust. 1

c)	w przypadku gdy osoba trzecia oferująca towary, usługi lub treści cyfrowe nie jest przedsiębiorcą – informację o tym, że prawa konsumentów wynikające z unijnego prawa ochrony konsumentów nie mają zastosowania do tej umowy;

Informacji o tym, że unijne prawa konsumentów nie mają zastosowania do umowy, musi towarzyszyć – podana w sposób zwięzły i jak najbardziej widoczny – informacja, że zewnętrzny dostawca zadeklarował, iż nie jest przedsiębiorcą. Głównym celem tego powiadomienia jest ostrzeżenie konsumentów, że nie mogą liczyć na ochronę prawną, której normalnie by oczekiwali, taką jak prawo do odstąpienia od umowy lub gwarancja prawna oraz zapewnienie, aby zawierali oni umowę z pełną świadomością tych ograniczeń.

3.4.4. Podział obowiązków związanych z umową

Artykuł 6 a ust. 1

w przypadku gdy ma to zastosowanie – sposobu, w jaki obowiązki związane z umową są podzielone między osobę trzecią oferującą towary, usługi lub treści cyfrowe a dostawcę internetowej platformy handlowej; informacje te pozostają bez uszczerbku dla odpowiedzialności, jaką dostawca internetowej platformy handlowej lub przedsiębiorca będący osobą trzecią ponoszą w związku z umową na mocy prawa Unii lub prawa krajowego.

Konsumenci korzystający z internetowych platform handlowych zawierają umowy z dostawcami platform handlowych lub z zewnętrznymi dostawcami na dostawę konkretnych produktów oferowanych na platformie handlowej. Ponadto konsument zawiera także umowę (ramową) z dostawcą internetowej platformy handlowej, a ten ostatni – z dostawcami działającymi na platformie handlowej. Umowy te regulują warunki korzystania z usługi platformy handlowej przez użytkowników, w tym z usług oferowanych przez platformę handlową konsumentom w związku z umowami na konkretne produkty zawartymi przez nich z dostawcami.

Art. 6a ust. 1 lit. d) ma na celu zapewnienie konsumentom jasności co do tego, „w jaki sposób obowiązki związane z umową są podzielone między” zewnętrznego dostawcę działającego na platformie a dostawcę platformy handlowej w momencie, gdy zawierana jest umowa z zewnętrznymi dostawcami działającymi na platformie handlowej. W artykule tym nałożono na platformę handlową wymóg przypominania konsumentowi o wszelkich obowiązkach, które platforma handlowa mogła przypisać konsumentowi w związku z takimi umowami.

Takie informacje dotyczące podziału obowiązków między dostawcę internetowej platformy handlowej a zewnętrznego dostawcę działającego na platformie, należy przekazywać „w przypadku gdy ma to zastosowanie”. Wymóg ten ma bowiem zastosowanie wyłącznie wówczas, gdy obowiązki dotyczące konsumentów są dzielone między internetową platformę handlową a zewnętrznego dostawcę. Na przykład internetowa platforma handlowa mogłaby przejąć odpowiedzialność za dostawę towarów, podczas gdy zewnętrzny dostawca pozostawałby odpowiedzialny na zgodność towarów.

W dyrektywie w sprawie praw konsumentów nie uregulowano sposobu, w jaki obowiązki są dzielone między strony. Do internetowej platformy handlowej i przedsiębiorcy będącego osobą trzecią należy uzgodnienie zakresu ich poszczególnych obowiązków w odniesieniu do umów zawieranych na platformie handlowej, z zastrzeżeniem mającego zastosowanie prawa krajowego, o czym platforma handlowa musi odpowiednio informować konsumentów.

Motyw 27 dyrektywy (UE) 2019/2161 zawiera przykład tego, w jaki sposób internetowa platforma handlowa mogłaby wdrożyć ten nowy obowiązek informacyjny: „Dostawca internetowej platformy handlowej mógłby wskazać, że przedsiębiorca będący osobą trzecią ponosi wyłączną odpowiedzialność za przestrzeganie praw konsumenta lub określić zakres swoich własnych szczegółowych obowiązków, gdy przejmuje on odpowiedzialność za niektóre aspekty umowy, na przykład za dostawę lub wykonanie prawa do odstąpienia”. W motywie 27 zaznaczono również, że informacja ta powinna być udzielana w jasny i zrozumiały sposób, i nie tylko w standardowych warunkach umownych lub innych podobnych dokumentach umownych.

3.4.5. Możliwość nałożenia dodatkowych wymogów informacyjnych

W art. 6a ust. 2 zezwala się państwom członkowskim na nakładanie na internetowe platformy handlowe dodatkowych wymogów informacyjnych, z uwzględnieniem przepisów dyrektywy 2000/31/WE o handlu elektronicznym.

Artykuł 6a

2. Nie naruszając dyrektywy 2000/31/WE, niniejszy artykuł nie uniemożliwia państwom członkowskim nakładania na dostawców internetowych platform handlowych dodatkowych wymogów informacyjnych. Takie przepisy muszą być proporcjonalne, niedyskryminujące i muszą być uzasadnione ochroną konsumenta.

Ta opcja regulacyjna jest zatem podobna do bardziej ogólnej opcji zawartej w art. 6 ust. 8, zgodnie z którą państwa członkowskie mogą nakładać dodatkowe wymogi informacyjne (jak omówiono w sekcji 3.1.5 powyżej).

4. Wymogi szczególne dotyczące umów zawieranych na odległość

4.1. Definicja umowy zawieranej na odległość

Umowy zawierane odległość są zdefiniowane w art. 2 w następujący sposób: 7) „umowa zawierana na odległość” oznacza każdą umowę zawartą między przedsiębiorcą i konsumentem w ramach zorganizowanego systemu sprzedaży lub świadczenia usług na odległość, bez jednoczesnej fizycznej obecności przedsiębiorcy i konsumenta, z wyłącznym wykorzystaniem jednego lub większej liczby środków porozumiewania się na odległość do chwili zawarcia umowy włącznie.

W motywie 20 pojęcie to zostało wyjaśnione nieco szerzej; przedstawiono w nim także przykłady środków porozumiewania się na odległość: Definicja umowy zawieranej na odległość powinna obejmować wszystkie przypadki, w których umowa zawarta jest między przedsiębiorcą a konsumentem w ramach zorganizowanego systemu sprzedaży lub świadczenia usług na odległość, wyłącznie przy użyciu jednego lub większej liczby środków porozumiewania się na odległość ( takich jak sprzedaż wysyłkowa, Internet, telefon lub faks ) aż do momentu zawarcia umowy włącznie. Definicja ta powinna również obejmować sytuacje, w których konsument udaje się do lokalu przedsiębiorstwa jedynie w celu uzyskania informacji o towarach lub usługach, a następnie negocjuje i zawiera umowę na odległość. Z kolei umowa, która jest negocjowana w lokalu przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy i zostaje ostatecznie zawarta przy użyciu środków porozumiewania się na odległość, nie powinna być uważana za umowę zawieraną na odległość. Za taką umowę nie należy także uznawać umowy zainicjowanej za pomocą środka porozumiewania się na odległość, ale ostatecznie zawartej w lokalu przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy. Pojęcie umowy zawieranej na odległość nie powinno także obejmować rezerwacji dokonanej przez konsumenta – przy użyciu środka porozumiewania się na odległość – usługi profesjonalisty, tak jak w przypadku telefonicznej rezerwacji przez konsumenta wizyty u fryzjera. […].

Przy finalizowaniu umowy zawieranej na odległość strony mogą również korzystać z połączenia kilku różnych środków porozumiewania się na odległość (takich jak strona internetowa, aplikacja mobilna lub rozmowa telefoniczna). Fakt, że strony spotykają się ze sobą po zawarciu umowy zawieranej na odległość – zazwyczaj w momencie dostawy lub płatności, nie powinien zmieniać kwalifikacji umowy jako umowy zawieranej na odległość. Jeżeli konsument udaje się do lokalu przedsiębiorstwa wyłącznie w celu uzyskania informacji na temat towarów i usług, negocjowana i zawierana przez niego następnie z przedsiębiorcą na odległość umowa jest traktowana jako umowa zawierana na odległość. Choć sam fakt dokonania rezerwacji wizyty u przedsiębiorcy nie jest uważany za umowę zawieraną na odległość, wiążąca rezerwacja dokonana na przykład przez telefon i dotycząca odebrania towarów lub skorzystania z usług w określonym terminie będzie prawdopodobnie stanowić umowę zawieraną na odległość do celów Dyrektywy.

Dyrektywa dotyczy jedynie takich umów zawieranych na odległość, które są zawierane w ramach zorganizowanego systemu sprzedaży na odległość lub świadczenia usług na odległość. Na przykład jeżeli przedsiębiorca jedynie wyjątkowo zawiera umowę z konsumentem za pośrednictwem poczty elektronicznej lub telefonu po skontaktowaniu się z nim przez konsumenta, umowa taka nie jest uważana za umowę zawieraną na odległość w rozumieniu Dyrektywy. Nie jest jednak konieczne, aby do celów sprzedaży na odległość przedsiębiorca wprowadzał złożoną strukturę, taką jak interfejs internetowy. Zastosowanie wymogów określonych w dyrektywie w sprawie praw konsumentów spowodują również prostsze rozwiązania, takie jak promowanie korzystania z poczty elektronicznej lub telefonu do celów zawierania umów z konsumentami.

Przedsiębiorca może do zawierania umów podlegających regulacji Dyrektywy korzystać z internetowej platformy handlowej. Jak wyjaśniono w motywie 20: [...] Pojęcie zorganizowanej sprzedaży lub świadczenia usług na odległość powinno obejmować systemy oferowane przez osobę trzecią inną niż przedsiębiorca, ale z których przedsiębiorca korzysta, takie jak platforma internetowa. Definicja ta nie powinna jednak obejmować przypadków, w których strony internetowe oferują jedynie informacje o przedsiębiorcy, jego towarach lub usługach oraz dane kontaktowe przedsiębiorcy.

Zastosowanie dyrektywy w sprawie praw konsumentów nie zależy od technologii, z której korzysta przedsiębiorca. Nie ma znaczenia, czy konsument zawiera „zwykłą” umowę zawieraną na odległość przez internet czy realizuje transakcje z zastosowaniem technologii blockchain (109).

4.2. Informacje przed zawarciem umowy

4.2.1. Informacje, które należy przedstawić bezpośrednio przed złożeniem zamówienia

Art. 8

2. Jeżeli umowa zawierana na odległość, która ma zostać zawarta przy użyciu środków elektronicznych, nakłada na konsumenta obowiązek zapłaty, przedsiębiorca przekazuje konsumentowi w jasny i widoczny sposób oraz bezpośrednio przed złożeniem przez niego zamówienia, informacje przewidziane w art. 6 ust. 1 lit. a), e), o) i p).

Art. 8 ust. 2 odnosi się do informacji, które należy przedstawić konsumentom bezpośrednio przed zawarciem umów za pomocą urządzeń elektronicznych, z czym wiąże się uiszczenie ceny.

W Dyrektywie brak jest definicji „środków elektronicznych”, jednak w świetle wyjaśnień zawartych w motywie 39, termin ten należy interpretować jako odnoszący się do umów zawieranych za pośrednictwem stron internetowych i innych interfejsów internetowych: „Ważne jest zapewnienie, aby w przypadku umów zawieranych na odległość zawartych za pośrednictwem stron internetowych konsument miał możliwość przeczytania i zrozumienia w całości głównych elementów umowy przed złożeniem zamówienia. W tym celu w niniejszej dyrektywie należy zawrzeć przepis wprowadzający wymóg, aby elementy te były widoczne w bezpośrednim sąsiedztwie potwierdzenia wymaganego do złożenia zamówienia” [...]. Ponadto, w świetle definicji „drogi elektronicznej” zawartej w dyrektywie (UE) 2015/1535 Parlamentu Europejskiego i Rady (110), art. 8 ust. 2 może mieć zastosowanie także do innych rozwiązań technicznych, np. treści cyfrowych dostarczanych za pośrednictwem przystawek telewizyjnych set-top box.

Art. 8 ust. 2 Dyrektywy należy postrzegać w kontekście norm krajowych transponujących przepisy dyrektywy 2000/31/WE o handlu elektronicznym, które dotyczą zawierania umów i które mają zastosowanie w przypadku, gdy umowa wchodzi w zakres pojęcia „usługi społeczeństwa informacyjnego”, tj. każdej usługi świadczonej normalnie za wynagrodzeniem, na odległość, drogą elektroniczną oraz na indywidualne żądanie usługobiorcy.

W art. 8 ust. 9 Dyrektywy w sposób wyraźny potwierdzono, że pozostaje on bez uszczerbku dla przepisów zawartych w art. 9 i 11 dyrektywy 2000/31/WE, na mocy których przedsiębiorca musi zapewnić konsumentowi możliwość weryfikacji elektronicznego zamówienia przed jego złożeniem.

W praktyce art. 8 ust. 2 dyrektywy w sprawie praw konsumentów znalazłby więc zastosowanie w sytuacji, w której konsument jest proszony o zweryfikowanie zamówienia zgodnie z przepisami dyrektywy o handlu elektronicznym, tj. o sprawdzenie zawartości koszyka przed kliknięciem przycisku „kup” (111).

Użyty w art. 8 ust. 2 termin „bezpośrednio przed” odnosi się przede wszystkim do aspektu czasowego i musi być interpretowany jako oznaczający „zaraz przed”. Ponadto użyte w art. 8 ust. 2 wyrażenie „widoczny sposób” oraz użyte w motywie 39 wyrażenie „w bezpośrednim sąsiedztwie” sugerują surowsze wymogi dotyczące podawania informacji niż ogólne wymogi określone w art. 6 ust. 1 i art. 8 ust. 1. Informacje mają być podawane w sposób, który faktycznie umożliwia konsumentowi ich dostrzeżenie i przeczytanie przed złożeniem zamówienia, bez konieczności przechodzenia do stron innych niż strona wykorzystywana do złożenia zamówienia.

Szczególne wymogi informacyjne dotyczące podawania niektórych informacji przed zawarciem umowy, o których mowa w art. 8 ust. 2:

(1)	główne cechy (art. 6 ust. 1 lit. a));

(2)	łączna cena (art. 6 ust. 1 lit. e));

(3)	czas trwania umowy i warunki jej rozwiązania (art. 6 ust. 1 lit. o));

(4)	w przypadku gdy ma to zastosowanie – minimalny czas trwania umowy (art. 6 ust. 1 lit. p)).

4.2.2. Przycisk potwierdzania zamówienia

Art. 8

2. […]

Przedsiębiorca zapewnia, aby konsument w momencie składania zamówienia wyraźnie przyjął do wiadomości, że zamówienie pociąga za sobą obowiązek zapłaty. Jeżeli w celu złożenia zamówienia wymagane jest aktywowanie przycisku lub podobnej funkcji, przycisk lub podobna funkcja muszą być oznaczone w łatwo czytelny sposób jedynie z użyciem słów „zamówienie z obowiązkiem zapłaty” lub równoważnego jednoznacznego sformułowania informującego, że złożenie zamówienia pociąga za sobą obowiązek zapłaty na rzecz przedsiębiorcy. Jeżeli przedsiębiorca nie przestrzega przepisów niniejszego akapitu, konsument nie jest związany umową lub zamówieniem.

W art. 8 ust. 2 akapit drugi znajduje się wymaganie, zgodnie z którym przycisk używany do złożenia zamówienia na stronie internetowej musi być oznaczony w jasny sposób. Odpowiednie oznaczenie (etykieta) musi znajdować się na samym przycisku lub bezpośrednio obok niego. Może ono przybierać różne formy, pod warunkiem, że w jasny sposób komunikuje obowiązek zapłaty (112):

—	Komunikat wymagany na mocy tego przepisu jest przekazany na przykład w sytuacji wykorzystania zwrotów takich jak „kup teraz”, „zapłać teraz” lub „potwierdź zakup”;

—	Z kolei prawdopodobieństwo spełnienia wskazanego wymogu przez zwroty takie jak „zarejestruj”, „potwierdź” lub „zamów teraz”, a także niepotrzebnie długie wyrażenia, które mogą doprowadzić do faktycznego ukrycia komunikatu o obowiązku zapłaty, jest mniejsze;

Wymóg ten ma także zastosowanie wówczas, gdy przedsiębiorca przekazuje konsumentowi informacje przed zawarciem umowy zgodnie z art. 8 ust. 4.

4.2.3. Informacje o ograniczeniach w dostarczeniu i sposobach płatności

Art. 8

3. Na stronach internetowych służących do prowadzenia handlu elektronicznego wskazuje się w jasny i czytelny sposób, najpóźniej na początku procesu składania zamówienia, czy mają zastosowanie jakiekolwiek ograniczenia w dostarczeniu i jakie sposoby płatności są akceptowane.

Zgodnie z art. 8 ust. 3 strony internetowe służące do prowadzenia handlu elektronicznego muszą informować konsumentów o ograniczeniach w dostarczeniu, w tym ograniczeniach geograficznych, udostępniając łatwe do zrozumienia informacje w wyraźnie widoczny sposób. Na przykład informacje te nie powinny być podawane wyłącznie w warunkach ogólnych przedsiębiorcy lub wyłącznie na oddzielnych stronach internetowych, które nie są wyraźnie oznakowane i do których konsumenci w związku z tym prawdopodobnie nie będą mieli dostępu podczas zakupów.

Informacje o „ograniczeniach w dostarczeniu” podawane zgodnie z art. 8 ust. 3 muszą odpowiadać informacjom o uzgodnieniach w sprawie dostarczenia podawanym zgodnie z art. 6 lit. g) dyrektywy w sprawie praw konsumentów.

Ograniczenia w dostarczeniu i płatności podlegają rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/302 w sprawie blokowania geograficznego (113). W szczególności automatyczna modyfikacja informacji o ograniczeniach w dostarczeniu na podstawie geolokalizacji użytkownika mogłaby pociągać za sobą naruszenie art. 4 rozporządzenia w sprawie blokowania geograficznego, w szczególności w przypadku, gdy uniemożliwia ona dostęp do towarów na obszarze zwykle obsługiwanym przez przedsiębiorcę.

—

Na przykład przedsiębiorca, który na swojej międzynarodowej stronie internetowej z domeną „.com” oferuje dostawę w danym państwie członkowskim, zgodnie z mającymi zastosowanie ogólnymi warunkami, nie może automatycznie wyłączyć tej opcji dostawy, gdy wykryje konsumenta łączącego się z tego państwa członkowskiego, który ma również dostęp do specjalnej krajowej strony internetowej.

W odniesieniu do sposobów płatności w art. 5 rozporządzenia w sprawie blokowania geograficznego zakazuje się przedsiębiorcom ograniczania akceptacji ze względu na obywatelstwo klienta, jego miejsce zamieszkania lub miejsce prowadzenia działalności w UE, takie jak miejsce wydania karty bankowej.

4.2.4. Umowy zawierane przy użyciu środka porozumiewania się na odległość przewidującego ograniczoną przestrzeń lub czas

Art. 8 ust. 4 dotyczy środków porozumiewania się na odległość przewidujących ograniczoną przestrzeń lub czas na przedstawienie informacji:

Art. 8

4. Jeżeli umowa jest zawarta przy użyciu środka porozumiewania się na odległość, przewidującego ograniczoną przestrzeń lub czas na przedstawienie informacji, przed zawarciem takiej umowy przedsiębiorca dostarcza, z wykorzystaniem lub za pośrednictwem tego konkretnego środka, przynajmniej informacje przed zawarciem umowy dotyczące głównych cech towarów lub usług, oznaczenia przedsiębiorcy, łącznej ceny, prawa do odstąpienia od umowy, czasu trwania umowy, a jeżeli umowa została zawarta na czas nieoznaczony – warunków rozwiązania umowy, o których to informacjach mowa, odpowiednio, w art. 6 ust. 1 lit. a), b), e), h) i o), z wyjątkiem wzoru formularza odstąpienia od umowy określonego w załączniku I część B, o którym mowa w lit. h). Pozostałe informacje, o których mowa w art. 6 ust. 1, w tym wzór formularza odstąpienia od umowy, udzielane są przez przedsiębiorcę konsumentowi w odpowiedni sposób zgodnie z ust. 1 niniejszego artykułu.;

Art. 8 ust. 4 zawiera w związku z tym te same wymogi informacyjne, co art. 8 ust. 2, dodając do nich informacje dotyczące:

(1)	danych identyfikujących przedsiębiorcę, o których mowa w art. 6 ust. 1 lit. b);

(2)	prawa do odstąpienia od umowy, o którym mowa w art. 6 ust. 1 lit. h), tj. informacje o warunkach, terminach oraz procedurach korzystania z tego prawa.

Art. 8 ust. 4 nie zawiera określonego w art. 6 ust. 1 lit. p) obowiązku podania informacji o „minimalnym czasie trwania zobowiązań konsumenta wynikających z umowy”. Jak jednak wyjaśniono już wcześniej w sekcji 3.2.7, każdy taki minimalny okres traktowany jest także jako jedna z istotnych przesłanek rozwiązania umowy zawieranej na czas nieoznaczony lub umowy ulegającej automatycznemu przedłużeniu, o których mowa w art. 6 ust. 1 lit. o). W związku z tym informacja ta w praktyce również powinna wchodzić w zakres art. 8 ust. 4.

Art. 8 ust. 4 dotyczy umów zawieranych przy użyciu takich technologii jak telefon, obsługiwani głosowo asystenci zakupów, wiadomości SMS lub innych środków porozumiewania się na odległość, narzucających ograniczenia techniczne dotyczące ilości informacji, które można przedstawiać konsumentowi (114). W takich sytuacjach Dyrektywa umożliwia przedsiębiorcy udzielenie konsumentowi przed zawarciem umowy na odległość informacji w bardziej ograniczonym zakresie, podczas gdy pozostałe informacje wymagane na mocy art. 6 ust. 1 należy dostarczyć za pomocą innego źródła w prostym i zrozumiałym języku (zob. także motyw 36, w którym jest mowa o „podaniu bezpłatnego numeru telefonu lub hiperłącza do strony internetowej”).

Dyrektywą (UE) 2019/2161 zmieniono art. 8 ust. 4 dyrektywy w sprawie praw konsumentów, wyłączając z obowiązków informacyjnych obowiązek dostarczenia wzoru formularza odstąpienia od umowy, określonego w załączniku I część B. W związku z tym wystarczy przekazanie tego formularza w prostym i zrozumiałym języku za pomocą innego źródła (115). Po zawarciu umowy pełne informacje należy, zgodnie z art. 8 ust. 7, zawrzeć w potwierdzeniu zawarcia umowy na trwałym nośniku.

Trybunał rozpatrywał kwestię zastosowania art. 8 ust. 4 w sprawie C-430/17, Walbusch Walter Busch, która dotyczyła sprzedaży wysyłkowej na odległość (pocztówka zamówieniowa rozprowadzana za pośrednictwem gazet i czasopism).

Trybunał orzekł, że „[o]ceny kwestii, czy w konkretnym wypadku dany środek porozumiewania się na odległość przewiduje ograniczoną przestrzeń lub ograniczony czas na przedstawienie informacji w rozumieniu art. 8 ust. 4 dyrektywy 2011/83, należy dokonywać z uwzględnieniem wszystkich cech technicznych komunikatu handlowego przedsiębiorcy. W tym względzie należy sprawdzić, czy uwzględniając przestrzeń i czas komunikatu oraz minimalny rozmiar pisma typograficznego, który byłby odpowiedni dla przeciętnego konsumenta będącego odbiorcą rzeczonego komunikatu, wszystkie informacje, o których mowa w art. 6 ust. 1 wspomnianej dyrektywy, mogą zostać obiektywnie przedstawione w ramach owego komunikatu”.

Natomiast „wybór przedsiębiorcy w zakresie organizacji oraz wykorzystania przestrzeni i czasu, którymi dysponuje w ramach środka porozumiewania się, z którego postanowił on skorzystać, nie jest istotny przy przeprowadzaniu tej oceny” (116).

W praktyce „środki porozumiewania się na odległość, przewidujące ograniczoną przestrzeń lub ograniczony czas”, o których mowa w art. 8 ust. 4, to te, które nie pozwalają na warstwowe udzielanie informacji (poprzez np. rozwijane nagłówki lub hiperłącza, kierujące konsumentów do bardziej szczegółowej prezentacji odpowiednich informacji) – zob. w tym zakresie sekcja 3.1.1 dotycząca udzielania konsumentom informacji w jasny i zrozumiały sposób.

Smartfony nie kwalifikują się jako „środki porozumiewania się na odległość, przewidujące ograniczoną przestrzeń lub ograniczony czas na przedstawienie informacji”, ponieważ dodatkowych informacji można w każdym wypadku udzielać użytkownikom takich ekranów również poprzez rozwijane drzewa treści lub dodatkowe strony. W przypadku gdy przedsiębiorca dostosował treść i prezentację interfejsu internetowego do takich urządzeń, może skorzystać z art. 8 ust. 4 i związanego z nim orzecznictwa jako wytycznej przy wyborze informacji, które powinny zostać podane w najbardziej widocznym miejscu. W takich przypadkach przedsiębiorca może skoncentrować się na informacjach wymaganych na mocy art. 8 ust. 4, w stosownych przypadkach w formacie rozszerzalnym (117), i udzielić pozostałych obowiązkowych informacji na dodatkowych stronach.

4.3. Umowy zawierane przez telefon

Art. 8

5. Bez uszczerbku dla ust. 4, jeżeli przedsiębiorca kontaktuje się z konsumentem przez telefon w celu zawarcia umowy na odległość, na początku rozmowy z konsumentem podaje dane go identyfikujące oraz, w przypadku gdy ma to zastosowanie, dane identyfikujące osobę, w imieniu której telefonuje, a także handlowy cel rozmowy.

Art. 8 ust. 5 zawiera specjalną normę dotyczącą umów zawieranych przez telefon, zgodnie z którą dane identyfikujące przedsiębiorcę oraz handlowy cel rozmowy muszą być podane na początku rozmowy. Ponieważ w przepisie tym wskazano, że pozostaje on „bez uszczerbku dla ust. 4”, przedsiębiorcy mogą ograniczyć ilość informacji podawanych podczas rozmowy telefonicznej zgodnie z art. 8 ust. 4.

Art. 8

6. W przypadku gdy umowa na odległość ma być zawarta przez telefon, państwa członkowskie mogą postanowić, że przedsiębiorca musi potwierdzić ofertę złożoną konsumentowi, który staje się związany dopiero po podpisaniu oferty lub przesłaniu swojej pisemnej zgody. Państwa członkowskie mogą również postanowić, że takie potwierdzenia muszą być przekazywane na trwałym nośniku.

Art. 8 ust. 6 zawiera kolejną opcję regulacyjną, która może być wykorzystana przez państwa członkowskie. Niektóre z nich skorzystały z tej opcji w nieco bardziej ograniczony sposób, tj. zastosowały odpowiednie wymogi dodatkowe wyłącznie w odniesieniu do umów zawieranych przez telefon, jeżeli rozmowa telefoniczna została nawiązana przez przedsiębiorcę.

„Trwały nośnik”, o którym mowa w tym przepisie, oznacza papier i inne trwałe nośniki, zgodnie z wyjaśnieniem przedstawionym w motywie 23: Trwałe nośniki umożliwiają konsumentowi przechowywanie informacji tak długo, jak jest to dla niego konieczne w celu ochrony swoich interesów wynikających ze stosunków łączących go z przedsiębiorcą. Takie nośniki powinny obejmować w szczególności papier, pamięć USB, płyty CD-ROM, DVD, karty pamięci lub dyski twarde komputerów, a także pocztę elektroniczną. W związku z tym państwa członkowskie mogą zdecydować, że zarówno potwierdzenie oferty dostarczane przez przedsiębiorcę, jak i zgoda konsumenta, muszą znajdować się na trwałym nośniku, co nie oznacza jednak konieczności wykorzystania papieru i może odnosić się na przykład do wymiany wiadomości e-mail.

4.4. Potwierdzenie zawarcia umowy

Art. 8

7. Przedsiębiorca dostarcza konsumentowi potwierdzenie zawarcia umowy na trwałym nośniku w rozsądnym terminie po zawarciu umowy na odległość, a najpóźniej w chwili dostarczenia towarów lub przed rozpoczęciem świadczenia usługi. Potwierdzenie to obejmuje:

(a)	wszystkie informacje, o których mowa w art. 6 ust. 1, chyba że przedsiębiorca już dostarczył te informacje konsumentowi na trwałym nośniku przed zawarciem umowy na odległość; oraz

(b)	w przypadku gdy ma to zastosowanie – potwierdzenie uprzedniej wyraźnej zgody konsumenta i przyjęcia do wiadomości przez konsumenta zgodnie z art. 16 lit. m).

Przedsiębiorca dostarcza konsumentowi potwierdzenie zawarcia umowy, obejmujące wszystkie informacje wymagane na podstawie art. 6 ust. 1, chyba że zostały już one dostarczone na trwałym nośniku, na przykład w katalogu sprzedaży wysyłkowej, wiadomości SMS lub w wiadomości e-mail, przed zawarciem umowy.

Definicja „trwałego nośnika” stanowiła przedmiot analizy Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-49/11 (Content Services) dotyczącej dyrektywy 97/7/WE o sprzedaży na odległość, której art. 5 ust. 1 również zawierał wymóg potwierdzenia zawarcia umowy zawieranej na odległość na trwałym nośniku. Według Trybunału samo zamieszczenie informacji na stronie internetowej nie oznacza dostarczenia ich na trwałym nośniku: „Wykładni art. 5 ust. 1 dyrektywy 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 maja 1997 r. w sprawie ochrony konsumentów w przypadku umów zawieranych na odległość należy dokonywać w ten sposób, że praktyka handlowa polegająca na udostępnieniu konsumentowi informacji przewidzianych w tym przepisie wyłącznie za pomocą hiperlinku na stronie internetowej danego przedsiębiorstwa nie spełnia wymogów ustanowionych we wskazanym przepisie, gdyż informacje te nie są »przekazane« przez to przedsiębiorstwo ani nie są one »otrzymane« przez konsumenta w rozumieniu tego przepisu, a strona internetowa taka jak będąca przedmiotem postępowania przed sądem krajowym nie może być uznana za »trwały nośnik« w rozumieniu rzeczonego art. 5 ust. 1” (118).

Jednocześnie Trybunał nie wykluczył, że niektóre strony internetowe mogą być kwalifikowane jako trwałe nośniki, o ile tylko spełniają określone wymogi: „Tymczasem z akt sprawy nie wynika, że strona internetowa sprzedawcy, do której odsyła link przekazany konsumentowi, pozwala mu na przechowywanie informacji, które są do niego osobiście skierowane w taki sposób, aby mógł on mieć do nich dostęp i odtworzyć je w niezmienionej postaci w odpowiednio długim okresie czasu z wyłączeniem możliwości późniejszej, jednostronnej zmiany ich zawartości przez sprzedawcę” (119).

Pojęcie „trwałego nośnika” poddano dalszej analizie w sprawie C-375/15, BAWAG, w odniesieniu do dyrektywy 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (120) w sprawie usług płatniczych, która zawierała podobną definicję „trwałego nośnika”. Trybunał orzekł, że niektóre strony internetowe można uznać za „trwałe nośniki”, z zastrzeżeniem spełnienia dwóch przesłanek:

—	strona internetowa umożliwia konsumentowi przechowywanie informacji adresowanych osobiście do niego w sposób umożliwiający dostęp do nich i odtworzenie ich w niezmienionej postaci, bez możliwości jednostronnego wprowadzenia przez dostawcę lub przez innego przedsiębiorcę zmian do ich treści oraz

—

jeżeli konsument jest zmuszony wejść na tę stronę internetową, aby zapoznać się z nowymi informacjami, przekazaniu tych informacji towarzyszy aktywne zachowanie dostawcy usług płatniczych zmierzające do podania do wiadomości konsumenta istnienia i dostępności tych informacji na wskazanej stronie internetowej (121).

W związku z tym prywatne internetowe konto klienta na stronie internetowej przedsiębiorcy, na które przedsiębiorca ten przesyła informacje adresowane do konsumenta i nie może ich jednostronnie usunąć ani zmienić ich treści, może zostać uznane za trwały nośnik do celów Dyrektywy. Jeżeli konto takie stanowi jedyną drogę dostarczenia przez przedsiębiorcę potwierdzenia zawarcia umowy, konsumentowi należy zapewnić do niego ciągły dostęp przez odpowiedni okres, także po rozwiązaniu umowy łączącej konsumenta z przedsiębiorcą.

Jeśli chodzi o to, co stanowi „aktywne zachowanie” służące zwróceniu uwagi na nowy komunikat, TSUE potwierdził w sprawie BAWAG, że wystarczające może być wysłanie wiadomości elektronicznej na osobistą skrzynkę pocztową konsumenta może być wystarczające, pod warunkiem że: (i) dana skrzynka pocztowa jest zwykle używana przez konsumenta do komunikacji z innymi osobami oraz (ii) strony umówiły się korzystać z tej skrzynki w odpowiedniej umowie o świadczenie usług zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem. Nie może to być jednak adres przydzielony temu konsumentowi na stronie internetowej zarządzanej przez przedsiębiorcę (122).

Przedsiębiorca pozostaje związany określonym w art. 8 ust. 7 wymogiem dostarczenia potwierdzenia zawarcia umowy na trwałym nośniku także wówczas, gdy informacje przed zawarciem umowy zostały dostarczone konsumentowi zgodnie z art. 8 ust. 4. Obowiązek ten można uznać za należycie wykonany m.in. wówczas, gdy za zgodą konsumenta przedsiębiorca prześle pocztą elektroniczną potwierdzenie zawarcia umowy.

Gdy chodzi o czas dostarczenia potwierdzenia, art. 8 ust. 7 wymaga, aby zostało ono przesłane „w rozsądnym terminie po zawarciu umowy na odległość”. Ponadto potwierdzenie ma zostać dostarczone najpóźniej w chwili dostarczenia towarów lub przed rozpoczęciem świadczenia usługi.

Co się tyczy usług, brak jest wymogu dostarczenia potwierdzenia przed końcem okresu na odstąpienie od umowy (jeżeli wykonanie umowy rozpoczyna się po zakończeniu tego okresu). Jednak z wymogu przesłania potwierdzenia w „rozsądnym terminie” wynika, że ma być ono wysłane na tyle wcześnie, aby umożliwić konsumentowi wykonanie prawa do odstąpienia od umowy. Fakt czy potwierdzenie dokonane z opóźnieniem ma być uznawane za dokonane w terminie niebędącym terminem rozsądnym w rozumieniu art. 8 ust. 7 należy oceniać w zależności od konkretnego przypadku.

Brak jest wyraźnego, bezwzględnego terminu na potwierdzenie umów o dostarczanie mediów i umów o dostarczanie internetowych treści cyfrowych. Drogą analogii do tych umów należałoby zastosować normy odnoszące się do umów o świadczenie usług, tj. potwierdzenie ma zostać dostarczone najpóźniej przed rozpoczęciem wykonywania umowy. Zastosowanie tej analogii wydaje się być poparte zawartymi w Dyrektywie normami wspólnymi dotyczącymi obliczania okresu na odstąpienie od umowy stosowanego w odniesieniu do tych umów zgodnie z art. 9 ust. 2 lit. a) i c).

Umowy o dostarczanie internetowych treści cyfrowych są zazwyczaj wykonywane natychmiast, tj. przed wygaśnięciem okresu na odstąpienie od umowy, a najbardziej powszechnym środkiem dostarczania potwierdzenia jest poczta elektroniczna. W tym kontekście warto jest zadać pytanie, czy przedsiębiorcy muszą zapewnić to, że konsument faktycznie otrzyma potwierdzenie pocztą elektroniczną przed rozpoczęciem procesu pobierania lub transmisji strumieniowej treści cyfrowych, czy też wystarczające jest przesłanie przez przedsiębiorcę takiej wiadomości e-mail przed rozpoczęciem wykonywania umowy.

W tym miejscu należy zauważyć, że art. 8 ust. 7 nie odnosi się do „otrzymania” potwierdzenia przez konsumenta; zobowiązuje natomiast przedsiębiorcę do jego „przekazania”. Znaczenie terminów „przekazanie” i „otrzymanie” w kontekście dyrektywy 97/7/WE o sprzedaży na odległość było przedmiotem analizy TSUE w sprawie C-49/11, Content Services. Art. 5 ust. 1 dyrektywy o sprzedaży na odległość stanowi, że konsument musi w stosownym czasie otrzymać potwierdzenie w formie pisemnej lub na innym trwałym, dostępnym dla niego nośniku, chyba że informacje te zostały wcześniej przekazane konsumentowi przed zawarciem umowy w formie pisemnej lub na wspomnianym trwałym nośniku.

Trybunał zauważył w swoim wyroku, że pojęcia „przekazania” i „otrzymania” są odmienne od pojęcia „dostarczenia” użytego w innych przepisach Dyrektywy i interpretowanego przez Trybunał jako sformułowanie „neutralne”: „Należy również zauważyć w tym względzie, że o ile prawodawca Unii w art. 4 ust. 1 dyrektywy 97/7/WE w większości wersji językowych zdecydował się na użycie neutralnego sformułowania, zgodnie z którym konsument „otrzymuje” istotne informacje, to w art. 5 ust. 1 tej dyrektywy zastosował on pojęcie bardziej wiążące względem przedsiębiorcy, zgodnie z którym konsument musi „otrzymać” potwierdzenie rzeczonych informacji. […]” (123).

Należy również wskazać, że przedsiębiorca nie ma wpływu na proces transmisji wiadomości e-mail zawierającej potwierdzenie. W tym świetle wymogi określone w art. 8 ust. 7 należy uznać za spełnione, jeżeli wiadomość e-mail zawierająca potwierdzenie jest przesyłana bezpośrednio przed dostarczeniem treści cyfrowych, tj. przed rozpoczęciem procesu pobierania lub transmisji strumieniowej.

5. Prawo do odstąpienia od umowy

5.1. Obliczanie okresu na odstąpienie od umowy

5.1.1. Wprowadzenie

Art. 9

1. Z zastrzeżeniem przypadków, gdy zastosowanie mają wyjątki przewidziane w art. 16, konsumentowi przysługuje prawo do odstąpienia od umowy w przypadku umowy zawieranej na odległość lub umowy zawieranej poza lokalem przedsiębiorstwa przez okres 14 dni, bez podawania jakichkolwiek powodów i bez ponoszenia jakichkolwiek kosztów innych niż koszty przewidziane w art. 13 ust. 2 i art. 14.

Artykuł 9 daje konsumentowi 14 dni na odstąpienie od umowy zawieranej na odległość lub umowy zawieranej poza lokalem przedsiębiorstwa, bez podawania jakichkolwiek powodów. W przypadku umów zawieranych w kontekście nieumówionych wizyt przedsiębiorcy w domu konsumenta lub wycieczek zorganizowanych przez przedsiębiorcę, których celem lub skutkiem jest promocja lub sprzedaż produktów konsumentom, państwa członkowskie mogą wydłużyć okres na odstąpienie od umowy z 14 dni do 30 dni. Stosowanie opcji regulacyjnych w przypadku nieumówionych wizyt lub wycieczek omówiono w sekcji 5.9.

W motywie 41 określono, że „[...] wszystkie terminy przewidziane w niniejszej dyrektywie należy rozumieć jako wyrażone w dniach kalendarzowych . W przypadku gdy termin wyrażony w dniach ma być liczony od chwili zaistnienia zdarzenia lub wykonania czynności, do danego okresu nie powinno się wliczać dnia, w którym miało miejsce to zdarzenie lub czynność.

W związku z tym „14 dni”/„30 dni”, o których mowa w tym przepisie, oznacza 14 dni kalendarzowych, lub odpowiednio 30 dni kalendarzowych, począwszy od dnia następującego po dniu, w którym miało miejsce odpowiednie zdarzenie (tj. zawarcie umowy lub dostarczenie towarów):

—	Przykładowo jeżeli dostarczenie towarów lub zawarcie umowy o świadczenie usług ma miejsce 1 marca, ostatnim dniem na wykonanie prawa do odstąpienia od umowy powinien być 15 marca lub, w przypadkach przewidzianych w ust. 1a, 31 marca.

W motywie 41 wskazano, że do Dyrektywy zastosowanie ma rozporządzenie Rady (EWG, Euratom) nr 1182/71 (124). Zgodnie z tym rozporządzeniem (art. 3 ust. 3): Dany okres obejmuje dni ustawowo wolne od pracy, niedziele i soboty, z wyjątkiem przypadków wyraźnie wyłączonych lub jeżeli okres wyrażony jest w dniach roboczych.

W okres 14 dni/30 dni wchodzą więc dni ustawowo wolne od pracy, niedziele i soboty.

Jednakże w przypadku gdy okres na odstąpienie od umowy kończy się w jednym z tych dni, należy wydłużyć go o kolejny dzień roboczy, a to z uwagi na brzmienie art. 3 ust. 4 rozporządzenia 1182/71: Jeżeli ostatni dzień okresu wyrażonego inaczej niż w godzinach jest dniem ustawowo wolnym od pracy, niedzielą lub sobotą, okres wygasa wraz z upływem ostatniej godziny następnego dnia roboczego.

Wykaz dni wskazanych przez państwa członkowskie jako dni wolne od pracy do celów rozporządzenia nr 1182/71 jest opublikowany w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (125).

—	Przykładowo jeżeli wynoszący 14 dni okres na odstąpienie od umowy zawartej z rumuńskim konsumentem kończy się 25 grudnia 2021 r., to należy wydłużyć go do 27 grudnia 2021 r., ponieważ 25 i 26 grudnia są w 2021 r. wskazane jako dni wolne od pracy w Rumunii.

Choć przedsiębiorcy powinni respektować przysługujące konsumentowi prawo do odstąpienia od umowy podczas wydłużonego okresu na odstąpienie od umowy, nie ciąży na nich jednak w sposób wyraźny obowiązek poinformowania konsumenta o możliwości wydłużenia tego okresu (zob. także załączony do Dyrektywy „wzór pouczenia o odstąpieniu od umowy”).

5.1.2. Rozpoczęcie biegu okresu na odstąpienie od umowy

Art. 9

2. Bez uszczerbku dla art. 10 okres na odstąpienie od umowy, o którym mowa w ust. 1 niniejszego artykułu, wygasa po upływie 14 dni albo w przypadku, gdy państwa członkowskie przyjęły przepisy zgodnie z ust. 1a niniejszego artykułu, 30 dni od:

(a)	w przypadku umów o świadczenie usług – dnia zawarcia umowy;

(b)

w przypadku umów sprzedaży – dnia, w którym konsument lub osoba trzecia inna niż przewoźnik i wskazana przez konsumenta wejdzie w fizyczne posiadanie towarów lub:

(i)	w przypadku złożonego przez konsumenta jednego zamówienia obejmującego wiele towarów, które dostarczane są osobno – dnia, w którym konsument lub osoba trzecia inna niż przewoźnik i wskazana przez konsumenta wejdzie w fizyczne posiadanie ostatniego z towarów;

(ii)	w przypadku dostarczenia towarów partiami lub w częściach – dnia, w którym konsument lub osoba trzecia inna niż przewoźnik i wskazana przez konsumenta wejdzie w fizyczne posiadanie ostatniej partii lub części;

(iii)

w przypadku umów o regularne dostarczanie towarów przez określony czas – dnia, w którym konsument lub osoba trzecia inna niż przewoźnik i wskazana przez konsumenta wejdzie w fizyczne posiadanie pierwszego z towarów;

(c)

w przypadku umów, których przedmiotem jest dostarczanie wody, gazu lub energii elektrycznej, w przypadku gdy nie są one wystawione na sprzedaż w ograniczonej objętości lub w ustalonej ilości, dostarczanie centralnego ogrzewania lub dostarczanie treści cyfrowych, które nie są dostarczane na trwałym nośniku – dnia zawarcia umowy.

To, od którego dnia należy obliczać bieg 14-dniowego/30-dniowego okresu na odstąpienie od umowy, zależy od tego, czy umowa jest umową sprzedaży, umową o świadczenie usług, umową o dostarczanie internetowych treści cyfrowych, czy też umową o dostarczanie mediów. W Dyrektywie wskazano dwa momenty rozpoczęcia biegu tego terminu:

—	dzień zawarcia umowy – w przypadku umów o świadczenie usług, umów o dostarczanie mediów i umów o dostarczanie treści cyfrowych w trybie online;

—

dzień wejścia w fizyczne posiadanie towarów (dostarczenie) – w przypadku umów sprzedaży, z zastrzeżeniem jednak pewnych uregulowań szczególnych dotyczących: 1) jednego zamówienia obejmującego wiele towarów, które dostarczane są osobno; 2) towarów dostarczanych partiami lub w częściach oraz 3) umów o regularne dostarczanie towarów przez określony czas.

W przypadku towarów podlegających dostarczeniu bieg okresu na odstąpienie od umowy rozpoczyna się w dniu następującym po dniu, w którym towary te fizycznie weszły w posiadanie konsumenta lub innej osoby wskazanej przez konsumenta, która nie jest jednak przewoźnikiem (art. 9 ust. 2 lit. b)). Uregulowanie to jest odmienne od art. 20, zgodnie z którym ryzyko przechodzi na konsumenta z chwilą dostarczenia towarów przewoźnikowi, jeżeli konsument zlecił temu przewoźnikowi ich transport, a przedsiębiorca nie oferował takiej możliwości.

W przypadku gdy towary są dostarczane więcej niż jednokrotnie, bieg okresu na odstąpienie od umowy rozpoczyna się w dniu następującym po dniu dostarczenia ostatniego z towarów zamówionych w ramach jednego zamówienia i dostarczanych osobno (art. 9 ust. 2 lit. b) ppkt i)). Zasada ta jest umotywowana uzasadnionym interesem konsumenta w otrzymaniu wszystkich elementów pojedynczego zamówienia przed podjęciem decyzji o odstąpieniu od umowy obejmującej na przykład:

—	towar główny oraz akcesoria, na przykład aparat fotograficzny i obiektywy, lub

—	odzież, na przykład kurtkę i spodnie, które zostały zamówione łącznie z myślą o noszeniu ich jako zestaw.

W tego rodzaju przypadkach bieg jednego okresu na odstąpienie od umowy rozpoczyna się w dniu następującym po dniu dostarczenia ostatniego elementu.

Jak wskazano w motywie 40: [...] konsument powinien mieć możliwość skorzystania z prawa do odstąpienia od umowy przed wejściem w fizyczne posiadanie towarów. Ponadto w takim przypadku nic nie uniemożliwia konsumentowi odmowy wejścia w posiadanie towarów:

—	Przykładowo po zamówieniu produktu od przedsiębiorcy X konsument natrafia na lepszą ofertę sprzedaży tego samego produktu od przedsiębiorcy Y; w związku z tym konsument powiadamia przedsiębiorcę X o skorzystaniu z prawa do odstąpienia od umowy i nie odbiera produktu z placówki pocztowej.

5.2. Informacja o prawie do odstąpienia od umowy

Zgodnie z art. 6 ust. 1 przedsiębiorcy są zobowiązani udzielić pewnych informacji dotyczących prawa do odstąpienia od umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa i umów zawieranych na odległość.

Artykuł 6 ust. 1

h)	w przypadku gdy istnieje prawo do odstąpienia od umowy – warunki, terminy oraz procedury korzystania z tego prawa zgodnie z art. 11 ust. 1, a także wzór formularza odstąpienia od umowy zawarty w załączniku I część B;

w przypadku gdy ma to zastosowanie – informacja, że konsument będzie musiał ponieść koszty zwrotu towarów w przypadku odstąpienia od umowy oraz, w odniesieniu do umów zawieranych na odległość, koszty zwrotu towarów, jeżeli towary ze względu na swój charakter nie mogą zostać w zwykłym trybie odesłane pocztą;

j)	informacja, że – jeśli konsument wykona prawo do odstąpienia od umowy po zgłoszeniu żądania zgodnie z art. 7 ust. 3 lub art. 8 ust. 8, zobowiązany jest do zapłacenia przedsiębiorcy uzasadnionych kosztów zgodnie z art. 14 ust. 3;

k)	w przypadku gdy prawo do odstąpienia od umowy nie jest przewidziane zgodnie z art. 16 – informacja, że konsument nie będzie miał prawa do odstąpienia od umowy lub, w przypadku gdy ma to zastosowanie, okoliczności, w których konsument traci swoje prawo do odstąpienia od umowy; [...].

W art. 6 ust. 1 postawiony jest wymóg, że informacje te muszą być jasne i zrozumiałe. Zgodnie z art. 6 ust. 4 przedsiębiorca może w celu dostarczenia informacji, o których mowa w lit. h), i) oraz j), skorzystać ze wzoru pouczenia o odstąpieniu od umowy znajdującego się w załączniku I część A Dyrektywy. Jeżeli pouczenie jest odpowiednio wypełnione i przekazane konsumentowi, przedsiębiorca dochowuje zgodności z tymi wymogami informacyjnymi.

Niemniej jednak znajdujący się w załączniku I część A wzór pouczenia o odstąpieniu od umowy nie jest obowiązkowy, a przedsiębiorca może zmieniać jego brzmienie, na przykład stosując wyrażenia „ja/mnie” zamiast „my/nas”, jeżeli jest on przedsiębiorcą indywidualnym, lub podając dane identyfikujące przedsiębiorcę oraz dane kontaktowe w nagłówku formularza i czyniąc odniesienie do tych informacji w tekście.

Z kolei w przypadku gdy prawo do odstąpienia od umowy przysługuje na podstawie art. 6 ust. 1 lit. h), przedsiębiorca jest zobowiązany zawsze dostarczyć konsumentowi wzór formularza odstąpienia od umowy zawarty w załączniku I część B, nawet wówczas, gdy przedsiębiorca również daje konsumentowi możliwość wypełnienia i przesłania formularza odstąpienia od umowy na swojej stronie internetowej zgodnie z art. 11 ust. 3. Obowiązują różne zasady udostępniania wzoru formularza odstąpienia od umowy w przypadku zawierania umów przy użyciu środka porozumiewania się na odległość, przewidującego ograniczoną przestrzeń lub czas zgodnie z art. 8 ust. 4 – zob. sekcja 4.2.4.

Dodatkowy formularz odstąpienia od umowy, który przedsiębiorca może zamieścić na swojej stronie internetowej zgodnie z art. 11 ust. 3, może różnić się od wzoru formularza odstąpienia od umowy określonego w załączniku I część B dyrektywy w sprawie praw konsumentów. Jeżeli jednak przedsiębiorca chce skorzystać z takiego formularza internetowego w celu zebrania od konsumenta większej ilości informacji, na przykład dotyczących powodów odstąpienia od umowy, wszelkie inne pytania tego rodzaju należy prezentować oddzielnie, a także umożliwić przesłanie formularza bez udzielania na nie odpowiedzi.

Przy udzielaniu zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. h) informacji dotyczących terminów odstąpienia od umów sprzedaży na podstawie art. 9 (z wyjątkiem umów o regularne dostarczanie towarów), jeżeli dokładny sposób dostarczania (jednokrotne lub wielokrotne) nie jest znany z góry, przedsiębiorca może poinformować konsumenta, że okres na odstąpienie od umowy wygaśnie z upływem 14 dni od dnia, w którym konsument lub osoba trzecia inna niż przewoźnik i wskazana przez konsumenta wejdzie w fizyczne posiadanie ostatniego towaru lub partii w ramach zamówienia.

Jeżeli zastosowanie znajduje jeden z wyjątków od prawa do odstąpienia od umowy, o których mowa w art. 16, konsumenta należy poinformować o takim wyjątku zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. k).

Jeżeli zastosowanie znajduje jeden z wyjątków bezwarunkowych, konsumentowi należy udzielić wyłącznie informacji wymaganych na podstawie art. 6 ust. 1 lit. k), a nie informacji o prawie do odstąpienia od umowy, o których mowa w art. 6 ust. 1 lit. h) oraz i):

—

Przykładowo w odniesieniu do towarów takich jak kwiaty, które są objęte zakresem wyjątku wskazanego w art. 16 akapit pierwszy lit. d), zastosowanie mają wyłącznie informacje wymagane na podstawie art. 6 ust. 1 lit. k), tj. przedsiębiorca powinien poinformować konsumenta o tym, że nie przysługuje mu prawo do odstąpienia od umowy, gdyż towary te ulegają szybkiemu zepsuciu lub mają krótki termin przydatności do użycia.

Z kolei w przypadku wyjątków mających zastosowanie jedynie w określonych sytuacjach, informacje wymagane na postawie art. 6 ust. 1 lit. k) są udzielane w uzupełnieniu informacji wymaganych na podstawie art. 6 ust. 1 lit. h) i j):

—

Na przykład oferując soczewki kontaktowe lub szczoteczkę do zębów, których opakowanie stanowi „pieczęć” w rozumieniu art. 16 akapit pierwszy lit. e), przedsiębiorca powinien poinformować konsumenta o warunkach, terminach itp., zgodnie z wymogami art. 6 ust. 1 lit. h). Przedsiębiorca powinien także poinformować konsumenta o tym, że ze względu na ochronę zdrowia i ze względów higienicznych konsument traci prawo do odstąpienia od umowy w przypadku otwarcia opakowania towarów.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. i) przedsiębiorca podaje koszty zwrotu towarów, które nie mogą zostać w zwykłym trybie odesłane pocztą:

—	Dotyczy to na przykład produktów wielkogabarytowych, takich jak meble i duże urządzenia (lodówki, zmywarki itp.), które są zazwyczaj dostarczane na zasadzie „od drzwi do drzwi”, a nie pozostawiane do wysyłki w placówce pocztowej.

W motywie 36 wyjaśniono, że ten wymóg informacyjny jest spełniony na przykład wówczas, gdy przedsiębiorca określa przewoźnika (na przykład przewoźnika, któremu powierzył dostarczenie towarów) oraz jedną cenę zwrotu towarów.

W motywie 36 wskazano ponadto, że W przypadku gdy przedsiębiorca nie może w sposób racjonalny wcześniej obliczyć kosztów zwrotu towarów, na przykład ponieważ sam przedsiębiorca nie oferuje organizacji zwrotu towarów, powinien on przedstawić oświadczenie, że koszty te będą musiały zostać pokryte przez konsumenta oraz że mogą one okazać się wysokie, a także dostarczyć rozsądne oszacowanie maksymalnych kosztów, które mogłoby opierać się na kosztach dostarczenia dla konsumenta.

Jeżeli przedsiębiorca umożliwia skorzystanie z różnych metod dostarczenia, koszty zwrotu mogą zostać oszacowane na podstawie kosztów konkretnej metody dostarczenia wybranej przez konsumenta:

—	Przykładowo jeżeli dostarczenie ma nastąpić na adres pocztowy konsumenta, to również koszty zwrotu mogą być oparte na kosztach odebrania towarów spod tego adresu.

Obowiązek wskazania kosztów zwrotu lub ich oszacowania nie oznacza, że przedsiębiorca jest zobowiązany udzielić tej informacji w odniesieniu do różnych możliwych scenariuszy zwrotu (na przykład zwrotu w formie zmontowanej mebli, które były dostarczone w opakowaniu jako niezmontowane).

5.3. Wykonanie prawa do odstąpienia od umowy

Zgodnie z art. 11 Dyrektywy konsument może odstąpić od umowy, korzystając ze wzoru formularza odstąpienia od umowy lub składając jakiekolwiek inne jednoznaczne oświadczenie. Odpowiedni motyw 44 odnosi się do „odesłania towarów wraz z jasnym oświadczeniem”: [...] Konsument powinien jednak nadal mieć możliwość odstąpienia od umowy, posługując się własnymi słowami , pod warunkiem że jego oświadczenie o odstąpieniu od umowy skierowane do przedsiębiorcy jest jednoznaczne. Pismo, telefon lub odesłanie towarów wraz z jasnym oświadczeniem mogłyby odpowiadać temu wymogowi, ale ciężar dowodu, że odstąpienie od umowy miało miejsce w terminie ustalonym w niniejszej dyrektywie, powinien spoczywać na konsumencie. Dlatego w interesie konsumenta leży, aby – informując przedsiębiorcę o swoim odstąpieniu od umowy – korzystał on z trwałego nośnika.”

W związku z tym odstąpienie od umowy nie powinno być możliwe za pośrednictwem samego zwrotu towarów dokonanego bez wyraźnego oświadczenia o odstąpieniu. Odmowa przyjęcia dostarczanych towarów lub nieodebranie towarów z placówki pocztowej samo w sobie nie stanowi wyrażenia w sposób ważny woli odstąpienia od umowy. W ten sposób w Dyrektywie zagwarantowano, że przedsiębiorca nie zinterpretuje mylnie zwrotu wysyłki jako odstąpienia od umowy, w przypadku, gdy z określonych przyczyn technicznych wysyłka nie zostanie dostarczona do klienta.

Z drugiej strony składane przez konsumenta oświadczenie o odstąpieniu od umowy nie musi koniecznie odwoływać się do „prawa do odstąpienia od umowy” wyrażonego za pomocą terminów prawnych:

—	Przykładowo oświadczenie, w którym wspomniano o „rozwiązaniu” lub „unieważnieniu” umowy bądź też użyto podobnych słów, będzie uznawane za wystarczająco „jednoznaczne”, o ile możliwe będzie zidentyfikowanie konsumenta oraz konkretnej umowy.

Ponieważ ciężar dowodu w zakresie wykonania prawa do odstąpienia od umowy spoczywa na konsumencie, w motywie 44 Dyrektywy wskazano korzyści wynikające ze skorzystania z trwałego nośnika w razie zaistnienia sporu. Ponadto dowód wysłania zawiadomienia będzie z pewnością stanowił dla konsumenta dodatkowe zabezpieczenie pozwalające mu wykazać słuszność zajmowanego stanowiska:

—	Konsument może przykładowo zachować kopię przesłanej wiadomości e-mail lub potwierdzenia nadania listu poleconego.

5.4. Skutki odstąpienia od umowy dotyczące danych

W art. 13 dyrektywy w sprawie praw konsumentów określono obowiązki przedsiębiorcy w przypadku odstąpienia od umowy. Dyrektywą (UE) 2019/2161 zmieniono ten artykuł, wprowadzając przepisy dotyczące skutków prawa do odstąpienia od umowy w odniesieniu do przetwarzania danych.

Art. 13

4. W odniesieniu do danych osobowych konsumenta, przedsiębiorca musi wykonywać obowiązki mające zastosowanie na mocy rozporządzenia (UE) 2016/679.

5. Przedsiębiorca powstrzymuje się od wykorzystywania treści innych niż dane osobowe, które zostały dostarczone lub wytworzonych przez konsumenta w trakcie korzystania z treści cyfrowych lub usługi cyfrowej dostarczonych przez przedsiębiorcę, z wyjątkiem sytuacji, gdy takie treści:

a)	nie są użyteczne poza kontekstem treści cyfrowych lub usługi cyfrowej dostarczonych przez przedsiębiorcę;

b)	dotyczą wyłącznie aktywności konsumenta w trakcie korzystania z treści cyfrowych lub usługi cyfrowej dostarczonych przez przedsiębiorcę;

c)	zostały połączone przez przedsiębiorcę z innymi danymi i nie mogą zostać z nich wydzielone lub mogą zostać wydzielone jedynie przy nakładzie niewspółmiernych wysiłków; lub

d)	zostały wygenerowane wspólnie przez konsumenta z innymi osobami, a inni konsumenci nadal mogą wykorzystywać te treści.

6. Z wyjątkiem przypadków, o których mowa w ust. 5 lit. a), b) lub c), przedsiębiorca na żądanie konsumenta udostępnia mu treści inne niż dane osobowe, które zostały dostarczone lub wytworzone przez konsumenta w trakcie korzystania z treści cyfrowych lub usługi cyfrowej dostarczonych przez przedsiębiorcę.

7. Konsument ma prawo odzyskać te treści cyfrowe od dostawcy nieodpłatnie, bez przeszkód ze strony przedsiębiorcy, w rozsądnym terminie i w powszechnie używanym formacie nadającym się do przetwarzania automatycznego.[...]

Przepisy te są identyczne z przepisami art. 16 ust. 2–4 dyrektywy w sprawie treści cyfrowych. Dotyczą one skutków rozwiązania umowy – w dyrektywie w sprawie praw konsumentów uregulowano rozwiązanie umowy na podstawie prawa do odstąpienia od umowy, zaś w dyrektywie w sprawie treści cyfrowych – rozwiązanie umowy z powodu braku zgodności z umową.

Ogólne rozporządzenie o ochronie danych (RODO) reguluje skutki rozwiązania umowy w odniesieniu do danych osobowych. Nowe przepisy art. 13 dyrektywy w sprawie praw konsumentów (i art. 16 dyrektywy w sprawie treści cyfrowych) dotyczą danych, które konsument przesłał lub wygenerował w wyniku korzystania z usługi cyfrowej i które nie są danymi osobowymi.

W szczególności, zgodnie z art. 13 ust. 6 dyrektywy w sprawie praw konsumentów, w odpowiedzi na żądanie konsumenta przedsiębiorca ma obowiązek dostarczyć dane w formacie nadającym się do przetwarzania automatycznego, który jest powszechnie używany w chwili rozwiązania umowy po wykonaniu prawa do odstąpienia od umowy.

W przypadku skorzystania przez konsumentów z prawa do odstąpienia od umowy na podstawie dyrektywy w sprawie praw konsumentów (lub środka ochrony prawnej polegającego na rozwiązaniu umowy na podstawie dyrektywy w sprawie treści cyfrowych) ocenę, czy odstąpienie od umowy powoduje również uchylenie podstawy prawnej przetwarzania danych osobowych, przeprowadza się w świetle RODO. W wielu sytuacjach jest bardzo prawdopodobne, że oświadczenie konsumenta o skorzystaniu z prawa do odstąpienia od umowy i wypowiedzeniu umowy może być interpretowane jako obejmujące uchylenie podstawy prawnej, w tym cofnięcie zgody na inny rodzaj przetwarzania danych osobowych, które nie było niezbędne do wykonania umowy w rozumieniu RODO. W takiej sytuacji przedsiębiorca/administrator musi ocenić, czy nadal istnieje ważna podstawa prawna takiego innego przetwarzania tych danych osobowych, jak na przykład wywiązanie się z obowiązku prawnego. W przypadku braku ważnej podstawy prawnej należy zaprzestać przetwarzania.

Ponadto dyrektywą (UE) 2019/2161 dodano do dyrektywy w sprawie praw konsumentów przepisy szczegółowe dotyczące praw przedsiębiorcy i obowiązków konsumenta w przypadku odstąpienia od umowy. Przepisy te zawarte w art. 13 ust. 8 i art. 14 ust. 2a są identyczne z przepisami art. 16 ust. 5 i art. 17 ust. 1 dyrektywy w sprawie treści cyfrowych.

Art. 13

8. W przypadku odstąpienia od umowy przedsiębiorca może uniemożliwić konsumentowi dalsze korzystanie z treści cyfrowych lub usługi cyfrowej, w szczególności przez uniemożliwienie konsumentowi dostępu do treści cyfrowych lub usługi cyfrowej lub przez zablokowanie konta użytkownika, bez uszczerbku dla ust. 6.

Art. 14

2 a. W przypadku odstąpienia od umowy konsument powstrzymuje się od korzystania z treści cyfrowych lub usługi cyfrowej i udostępniania ich osobom trzecim.

5.5. Prawo do odstąpienia od umowy w odniesieniu do towarów

5.5.1. Wiele towarów lub towary wadliwe

Konsument może pragnąć częściowo odstąpić od umowy obejmującej wiele towarów, jeżeli jego zamiarem jest anulowanie zakupu tylko jednego towaru lub niektórych spośród nich.

Choć takie prawo nie zostało wyraźnie przyznane w Dyrektywie, nie uniemożliwia ona jednak przedsiębiorcy i konsumentowi uzgodnienia częściowego odstąpienia od umowy w drodze zwrotu pojedynczego towaru lub kilku towarów sprzedanych w ramach jednego zamówienia. W takiej sytuacji, gdy towary dostarczane w ramach jednej umowy obejmują produkty promocyjne, przedsiębiorca nie jest zobowiązany wyrazić zgody na zwrot jedynie towarów sprzedanych za pełną cenę.

Sytuacja wyglądałaby inaczej gdyby konsument nie wyraził zgody na przyjęcie prezentu, który mimo to został przekazany przez przedsiębiorcę. Tego rodzaju prezent może zostać potraktowany jako niezamówiona dostawa towarów i jako taki wejść w zakres regulacji dotyczących dostaw niezamówionych. Zgodnie z art. 27 dyrektywy w sprawie praw konsumentów i pkt 29 załącznika I do dyrektywy 2005/29/WE o nieuczciwych praktykach handlowych zabronione jest „[ż]ądanie natychmiastowej lub odroczonej zapłaty za produkty bądź zwrotu lub przechowania produktów, które zostały dostarczone przez przedsiębiorcę, ale nie zostały zamówione przez konsumenta [...]”.

Jeżeli konsumentowi dostarczono towar wadliwy, który nie jest zgodny z umową w myśl dyrektywy w sprawie sprzedaży towarów, konsument powinien mieć w okresie, w którym przysługuje prawo do odstąpienia od umowy, możliwość wyboru między podjęciem środków prawnych przysługujących mu na podstawie tej dyrektywy lub odstąpieniem od umowy.

5.5.2. Zwrot towarów

Art. 14

1. O ile przedsiębiorca nie zaproponował, że sam odbierze towary, konsument odsyła towary lub przekazuje je przedsiębiorcy lub osobie upoważnionej przez przedsiębiorcę do odbioru towarów, bez zbędnej zwłoki, a w każdym razie nie później niż 14 dni od dnia, w którym poinformował przedsiębiorcę o swojej decyzji o odstąpieniu od umowy zgodnie z art. 11. Termin zostaje zachowany, jeżeli konsument odeśle towary przed wygaśnięciem okresu 14 dni.

Konsument ponosi tylko bezpośrednie koszty zwrotu towarów, chyba że przedsiębiorca zgodził się je ponieść lub nie poinformował konsumenta, że musi on ponieść te koszty.

W przypadku umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa, gdy towary zostały dostarczone do miejsca zamieszkania konsumenta w momencie zawarcia umowy, przedsiębiorca odbiera towary na swój koszt jeżeli, ze względu na ich charakter, nie można tych towarów w zwykłym trybie odesłać pocztą.

Zgodnie z art. 14 ust. 1 konsument jest zobowiązany zwrócić towary przedsiębiorcy, odsyłając je w terminie 14 dni od dnia, w którym poinformował przedsiębiorcę o odstąpieniu od umowy. Jednak z uwagi na fakt, że podczas trwania okresu na odstąpienie od umowy konsument jest odpowiedzialny za obchodzenie się z towarami oraz za zmniejszenie się ich wartości (zob. także sekcja 5.5.4), w oczywistym interesie konsumenta leży możliwie jak najszybsze dokonanie ich zwrotu, a nie czekanie do chwili upływu przewidzianego terminu.

Wyjątek dotyczy umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa. Jeżeli towary zostały dostarczone do miejsca zamieszkania konsumenta w momencie zawarcia umowy, przedsiębiorca odbiera na swój koszt te towary, których „nie można w zwykłym trybie odesłać pocztą”.

Wymóg ten stanowi w związku z tym odstępstwo od zasady ogólnej wyrażonej w art. 6 ust. 1 lit. i), zgodnie z którą przedsiębiorcy są zobowiązani poinformować konsumenta o kosztach zwrotów towarów, które „nie mogą zostać w zwykłym trybie odesłane pocztą” (zob. sekcja 5.2).

Bezpośrednie koszty zwrotu towarów są ponoszone przez konsumenta, chyba że przedsiębiorca nie poinformował go o tym wymogu zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. i) lub zgodził się ponieść te koszty. Te dwie informacje są także uwzględnione we wzorze pouczenia o odstąpieniu od umowy znajdującym się w załączniku I część A, z którego przedsiębiorcy mogą skorzystać w celu spełnienia ciążącego na nich obowiązku udzielenia informacji konsumentowi. Pojęcie „kosztów bezpośrednich” nie obejmuje kosztów administracyjnych, kosztów obsługi towarów ani kosztów „opłat manipulacyjnych za zwrot towarów”, które są ponoszone przez przedsiębiorcę w związku z ich zwrotem.

Złożona przez przedsiębiorcę oferta „odebrania towarów samemu” wiąże konsumenta jedynie wówczas, gdy przedsiębiorca zobowiązał się przy tym ponieść koszty. W przeciwnym razie oraz w sytuacji, w której konsument natrafi na bardziej opłacalną i wciąż niezawodną metodę dokonania zwrotu oferowaną przez uznanego usługodawcę, Dyrektywa nie zobowiązuje konsumenta do przyjęcia złożonej przez przedsiębiorcę oferty odebrania towarów.

5.5.3. Zwrot płatności otrzymanych od konsumenta

Art. 13

1. Przedsiębiorca zwraca wszystkie płatności otrzymane od konsumenta, w tym – w przypadku gdy ma to zastosowanie – koszty dostarczenia, bez zbędnej zwłoki, a w każdym razie nie później niż w terminie 14 dni od dnia, w którym został poinformowany o decyzji konsumenta o odstąpieniu od umowy zgodnie z art. 11.

Przedsiębiorca dokonuje zwrotu, o którym mowa w akapicie pierwszym, przy użyciu takich samych środków płatniczych, jakie zostały użyte przez konsumenta w początkowej transakcji, chyba że konsument w sposób wyraźny zgodził się na inne rozwiązanie i pod warunkiem że konsument nie poniesie żadnych kosztów w związku z takim zwrotem.

2. Niezależnie od ust. 1, w przypadku gdy konsument wyraźnie wybrał sposób dostarczenia inny niż najtańszy standardowy sposób dostarczenia oferowany przez przedsiębiorcę, przedsiębiorca nie jest zobowiązany do zwrotu dodatkowych kosztów.

3. W odniesieniu do umów sprzedaży, o ile przedsiębiorca nie zaproponował, że sam odbierze towary, może on wstrzymać się ze zwrotem kwot otrzymanych od konsumenta do czasu otrzymania towarów z powrotem lub dostarczenia przez konsumenta dowodu ich odesłania, w zależności od tego, które zdarzenie nastąpi najwcześniej.

Zgodnie z art. 13 ust. 1 przedsiębiorca jest zobowiązany dokonać zwrotu bez zbędnej zwłoki oraz nie później niż w terminie 14 dni od dnia, w którym konsument poinformował przedsiębiorcę o decyzji o odstąpieniu od umowy.

W przypadku umów sprzedaży, zgodnie z art. 13 ust. 3, przedsiębiorca może wstrzymać się ze zwrotem tych kosztów po upływie tego terminu jedynie do momentu, w którym otrzymał towary lub w którym konsument przedstawił co najmniej dowód ich odesłania.

Jeżeli towary lub dowód zostały otrzymane po upływie 14 dni, przedsiębiorca zwraca koszty konsumentowi bez zbędnej zwłoki. Znaczenie terminu „bez zbędnej zwłoki” musi być analizowane w zależności od konkretnego przypadku; w normalnych okolicznościach dokonanie zwrotu nie powinno zająć jednak więcej niż kilku dni roboczych.

Pojęcie „dowodu odesłania towarów” ma znaczenie dla stosowania art. 13 ust. 3. Co do zasady za „dowód” należy rozumieć pisemne oświadczenie wydane przez mającego ugruntowaną pozycję na rynku usługodawcę świadczącego usługi przewozowe lub pocztowe, w którym określono nadawcę i odbiorcę.

Co do zasady dowód ten nie musi zawierać składanych przez osoby trzecie gwarancji, że towary zostały skontrolowane i sprawdzone. Tego rodzaju usługi dodatkowe mogą być drogie, zniechęcając przez to konsumenta do wykonania prawa do odstąpienia od umowy; taka sytuacja stoi w wyraźnej sprzeczności z Dyrektywą (zob. motyw 47: [...] Obowiązki konsumenta w przypadku odstąpienia od umowy nie powinny zniechęcać go do korzystania z przysługującego mu prawa do odstąpienia od umowy.

Choć art. 14 ust. 2 pozwala przedsiębiorcy pociągnąć konsumenta do odpowiedzialności za wszelkie zmniejszenie wartości towarów wynikające z niewłaściwego obchodzenia się z nimi podczas trwania okresu na odstąpienie od umowy, to jednak zgodnie z art. 13 ust. 3 przedsiębiorca musi zwrócić konsumentowi otrzymane od niego kwoty po otrzymaniu dowodu, że towary zostały odesłane.

Jeżeli konsument zaakceptuje złożoną przez przedsiębiorcę ofertę odbioru towarów lub jeżeli przedsiębiorca zaoferuje ich odebranie na swój koszt, przedsiębiorca nie może powołać się na prawo do wstrzymania zwrotu otrzymanych kwot, o którym mowa w art. 13 ust. 3. Stanowi to dla przedsiębiorcy dodatkową zachętę zorganizowania zwrotu towarów najszybciej jak to możliwe.

Na mocy art. 13 ust. 1 przedsiębiorca jest w sposób wyraźny zobowiązany do dokonania zwrotu przy użyciu takich samych środków płatniczych, jakie zostały użyte przez konsumenta w początkowej transakcji. Przedsiębiorca powinien w szczególności zwrócić całą zapłaconą przez konsumenta kwotę w walucie, w której dokonano płatności:

—	Na przykład jeżeli konsument przelał 50 EUR na rachunek bankowy przedsiębiorcy, ten ostatni jest zobowiązany dokonać zwrotu na rzecz konsumenta, przelewając mu z powrotem tę właśnie kwotę, a także pokrywając wszystkie opłaty nakładane w odniesieniu do tego przelewu przez bank konsumenta.

—	Przedsiębiorca nie jest jednak w takim przypadku zobowiązany do pokrycia opłat bankowych uiszczonych przez konsumenta przy dokonywaniu początkowej płatności.

—	Jeżeli rachunek bankowy konsumenta jest prowadzony w określonej walucie, a płatność i zwrot są dokonywane w innej walucie, przedsiębiorca nie odpowiada za żadne straty poniesione w związku z operacją przewalutowania wykonywaną przez bank konsumenta w odniesieniu do zwracanej kwoty.

Zgodnie z art. 13 ust. 1 przedsiębiorca i konsument mogą także w sposób wyraźny uzgodnić między sobą zastosowanie innej metody, np. dokonanie zwrotu przy użyciu czeku bankowego zamiast przelewu lub wykorzystanie innej waluty aniżeli waluta, w której dokonana była płatność, pod warunkiem że konsument nie poniesie żadnych kosztów w związku z wykorzystaniem takiej innej metody:

—

Przykładowo jeżeli konsument zgodzi się na dokonanie zwrotu przy użyciu czeku bankowego zamiast przelewu, przedsiębiorca ponosi wszelkie dodatkowe koszty nakładane na konsumenta, na przykład koszty przewalutowania lub koszty bankowe wynikające z zastosowania przez przedsiębiorcę innej metody płatności.

W motywie 46 odniesiono się do wykorzystania bonów wartościowych: Zwrot płatności nie powinien być dokonywany za pomocą bonu wartościowego, chyba że konsument używał bonów wartościowych przy początkowej transakcji lub wyraźnie zgodził się na nie.

5.5.4. Odpowiedzialność konsumenta za niewłaściwe obchodzenie się z towarami

Art. 14

2. Konsument odpowiada tylko za wszelkie zmniejszenie wartości towarów wynikające z obchodzenia się z towarami w sposób inny niż konieczny do stwierdzenia charakteru, cech i funkcjonowania towarów. Konsument w żadnym przypadku nie odpowiada za zmniejszenie wartości towarów w przypadku gdy przedsiębiorca nie poinformował go o prawie do odstąpienia od umowy zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. h). (...)

5. Z wyjątkiem przypadków przewidzianych w art. 13 ust. 2 oraz w niniejszym artykule, konsument nie ponosi jakiejkolwiek odpowiedzialności z tytułu wykonania prawa do odstąpienia od umowy.

Jak wyjaśniono w motywie 47, konsumenci mogą odstąpić od umowy niezależnie od tego, w jaki sposób obchodzili się z towarami podczas okresu na odstąpienie od umowy: Niektórzy konsumenci korzystają z przysługującego im prawa do odstąpienia od umowy po użyciu towarów w stopniu większym, niż jest to konieczne do stwierdzenia charakteru, cech i funkcjonowania towarów. W takim przypadku konsument nie powinien tracić prawa do odstąpienia od umowy, ale powinien odpowiadać za każde zmniejszenie wartości towarów. […].

W takich przypadkach konsument odpowiada jednak, na podstawie art. 14 ust. 2, za wszelkie zmniejszenie wartości towarów wynikające z obchodzenia się z towarami w sposób inny niż konieczny do stwierdzenia charakteru, cech i funkcjonowania towarów. W motywie 47 obowiązek ten został wyjaśniony szerzej: […]. W celu stwierdzenia charakteru, cech i funkcjonowania towarów konsument powinien obchodzić się z towarami i sprawdzać je tylko w taki sam sposób, w jaki mógłby to zrobić w sklepie . Na przykład: konsument powinien jedynie przymierzać odzież, lecz nie powinien móc jej nosić. W związku z tym w okresie na odstąpienie od umowy konsument powinien obchodzić się z towarami i sprawdzać je z należytą starannością.

Zmniejszenie wartości towaru może polegać w szczególności na konieczności uiszczenia kosztów czyszczenia i naprawy, o ile towar nie może być już oferowany jako nowy, czy też na obiektywnie uzasadnionej utracie dochodu przez przedsiębiorcę, która jest związana ze sprzedażą zwróconego towaru jako towaru używanego.

To, czy sprawdzanie przez konsumenta towarów wykraczało poza zakres czynności wymaganych do stwierdzenia ich charakteru, cech i funkcjonowania należy w przypadku sporu analizować w zależności od konkretnego przypadku. Odpowiedni punkt odniesienia stanowi porównanie przeprowadzonych czynności z działaniami, które mogą być standardowo wykonywane w lokalu handlowym, na przykład:

—	Przed zakupem urządzeń audio-wideo i sprzętu nagrywającego konsument jest standardowo w stanie sprawdzić jakość obrazu lub dźwięku;

—	Przymierzenie ubrania w sklepie nie wiąże się z usunięciem metek producenta;

—	Konsument nie jest standardowo w stanie sprawdzić w praktyce urządzeń gospodarstwa domowego, na przykład sprzętów kuchennych, z których skorzystanie nieodłącznie wiąże się z pozostawieniem śladów;

—	Konsument nie jest w stanie dokonać konfiguracji oprogramowania na komputerze; w związku z tym uzasadnione koszty związane z przywracaniem ustawień fabrycznych na takim urządzeniu również będą stanowiły zmniejszenie wartości.

—

Konsument mógłby testować perfumy i podobne produkty kosmetyczne, które zazwyczaj można testować w sklepach, za pomocą bezpłatnego testera, który przedsiębiorca mógłby dołączyć do produktu. W takiej sytuacji konsumenci nie musieliby otwierać opakowania produktu w celu wykonania przysługującego im prawa do stwierdzenia charakteru i cech produktu (niektóre produkty kosmetyczne mogą być zapieczętowane ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych – zob. sekcja 5.11.4).

Należy pamiętać, że użyty w tym kontekście termin „stwierdzenie funkcjonowania” towarów nie oznacza sprawdzenia, czy są one pod każdym względem wolne od wad. Jeżeli w toku dalszego użytkowania towaru okaże się, że jest on wadliwy, ochronę konsumenta zapewnia dyrektywa (UE) 2019/771 w sprawie sprzedaży towarów.

Co do zasady konsument powinien móc otworzyć opakowanie, aby uzyskać dostęp do jego zawartości, jeżeli podobne towary są zazwyczaj wystawiane w sklepach bez opakowania. W związku z tym uszkodzenie opakowania jedynie poprzez jego otwarcie nie stanowi podstawy do dochodzenia rekompensaty. Wszelkie folie ochronne, w które owinięty jest produkt, należy jednak zdejmować wyłącznie wówczas, gdy jest to bezwzględnie konieczne do sprawdzenia produktu.

Zwrot towaru bez oryginalnego opakowania (126) (np. pudełka zawierającego urządzenie elektroniczne) lub w nadmiernie zniszczonym opakowaniu może zostać uznany za zmniejszenie wartości towaru.

W sprawie C-681/17, slewo, TSUE orzekł, że materace zapakowane w folię ochronną nie są objęte zakresem wyjątku od przewidzianego w art. 16 lit. e) prawa do odstąpienia od umowy w odniesieniu do towarów, które zostały zapieczętowane ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych. Trybunał uznał, że materace można zrównać z odzieżą, w przypadku której wyraźnie zezwala się na przymierzenie. Dlatego materace z usuniętą folią ochronną i potencjalnie używane przez konsumenta uznano za nadające się do ponownej sprzedaży i użytkowania przez nowego nabywcę, o ile przedsiębiorca jest w stanie sprawić, że dzięki czyszczeniu lub dezynfekcji materace (lub odzież) będą nadawać się do ponownego użycia przez osobę trzecią, bez uszczerbku dla wymogów w zakresie ochrony zdrowia lub higieny (127).

Jednocześnie Trybunał wyraźnie zwrócił uwagę na istnienie rynku materacy używanych (128). Co ważniejsze, Trybunał odniósł się również do odpowiedzialności konsumenta za zmniejszenie wartości towaru wynikające z obchodzenia się z nim w sposób inny niż jest to konieczne do stwierdzenia jego charakteru, cech i funkcjonowania zgodnie z art. 14 ust. 2.

W świetle tych ustaleń taka odpowiedzialność może odpowiednio powstać, jeśli ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych konieczne jest wyczyszczenie materaca (lub odzieży i porównywalnych towarów) w celu ponownej sprzedaży nowemu nabywcy. Może ona również powstać, gdy takich wyczyszczonych towarów nie można sprzedać jako towary nowe, a jedynie jako towary używane po (znacznie) niższej cenie. W związku z tym przedsiębiorca nie może wprowadzać w błąd nowego nabywcy wyczyszczonych towarów co do ich specyfikacji (nowy lub „używany”), ponieważ jest to ważny element cech produktów, również w kontekście dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych.

W odniesieniu do prawa do odstąpienia od umowy przysługującego na podstawie uchylonej dyrektywy 97/7/WE o sprzedaży na odległość w sprawie C-489/07, Pia Messner, (129) Trybunał orzekł, że regulacja krajowa nakładająca na konsumenta ciężar udowodnienia, że nie używał towarów w okresie, w którym przysługuje prawo do odstąpienia od umowy, w sposób wykraczający poza to, co jest niezbędne do umożliwienia skutecznego wykonania prawa do odstąpienia, narusza funkcjonalność i skuteczność prawa do odstąpienia.

Zgodnie z art. 14 ust. 5 konsument nie ponosi jakiejkolwiek odpowiedzialności z tytułu wykonania prawa do odstąpienia od umowy, z wyjątkiem przypadków przewidzianych w Dyrektywie. W tym zakresie wyrok w sprawie Messner potwierdził również, że sprzedawca nie może żądać odszkodowania za używanie towarów przez konsumenta w okresie poprzedzającym ich zwrot przedsiębiorcy (130).

W Dyrektywie nie uregulowano kwestii egzekwowania spoczywającej na konsumencie odpowiedzialności z tytułu zmniejszenia wartości towarów. W szczególności nie wskazano, czy z faktu ponoszenia przez konsumenta tej odpowiedzialności wynika to, że przedsiębiorca może wystąpić przeciwko konsumentowi na drogę sądową, czy też to, że może on w sposób jednostronny obciążyć konsumenta kosztami wynikającymi z powstania szkody lub dokonać obniżenia wysokości jakiejkolwiek kwoty zwracanej konsumentowi w celu zrekompensowania sobie rzekomego zmniejszenia wartości towarów.

Kwestie te podlegają zatem ogólnemu prawu umów i prawu procesowemu obowiązującym w państwach członkowskich, jak zostało to wskazane w art. 3 ust. 5. Przykładowo państwa członkowskie mogą zezwolić przedsiębiorcom na obniżenie kwoty wypłacanej przy zwrocie towarów w celu zrekompensowania sobie ich zmniejszonej wartości będącej wynikiem niewłaściwego obchodzenia się z nimi podczas trwania okresu na odstąpienie od umowy.

Art. 14 ust. 2 stanowi, że Konsument w żadnym przypadku nie odpowiada za zmniejszenie wartości towarów w przypadku gdy przedsiębiorca nie poinformował go o prawie do odstąpienia od umowy zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. h).

Kolejnym skutkiem nieudzielenia [konsumentowi] informacji, o której mowa w art. 10 Dyrektywy, jest wydłużenie okresu na odstąpienie od umowy o 12 miesięcy. Oznacza to, że konsument może odstąpić od umowy po dłuższym okresie, podczas którego rzeczywiście korzystał z towarów, bez ponoszenia jakiejkolwiek odpowiedzialności z tytułu zużycia wynikającego z tego korzystania (zob. również sekcja 5.3 o skutkach braku poinformowania konsumenta o prawie do odstąpienia od umowy).

Art. 6 ust. 1 lit. h) nie zawiera żadnego szczególnego wymogu poinformowania konsumenta o odpowiedzialności za zmniejszenie wartości towaru w przypadku skorzystania z prawa do zwrotu. Informacje o zmniejszeniu wartości towarów znajdują się jednak we wzorze pouczenia o odstąpieniu od umowy określonym w załączniku I część A. Udzielenie tych informacji może być przydatne zarówno dla konsumentów, jak i przedsiębiorców, nawet jeśli przedsiębiorca nie stosuje się do tego wzoru pouczenia.

5.5.5. Ryzyko związane ze zwrotem towarów do przedsiębiorcy

W Dyrektywie nie wskazano, kto ponosi ryzyko przypadkowego uszkodzenia lub utraty zwracanych towarów w sytuacji odstąpienia od umowy przez konsumenta. W związku z tym kwestia ta jest również regulowana przez prawo krajowe, którego przepisy mogą przewidywać na przykład, że ryzyko związane ze zwracaniem towarów ponosi konsument, gdyż – zgodnie z art. 20 – zostało ono na niego przeniesione z chwilą ich dostarczenia.

Co do zasady w sytuacji zwrotu towarów, konsument powinien dochować należytej staranności, na przykład wybierając mającego ugruntowaną pozycję na rynku usługodawcę świadczącego usługi przewozowe lub pocztowe w celu zapewnienia tego, że towary dotrą do przedsiębiorcy i nie zostaną uszkodzone podczas przewozu.

Jeżeli konsument nigdy nie wszedł w fizyczne posiadanie towarów, na przykład dlatego, że odmówił przyjęcia dostarczanych towarów, to zarówno w sytuacji, w której nie złożono żadnego wyraźnego oświadczenia, jak i w sytuacji, w której przedsiębiorcy zostało złożone oświadczenie o odstąpieniu od umowy, ryzyko utraty lub uszkodzenia towarów nadal spoczywa na przedsiębiorcy, gdyż przejście ryzyka na konsumenta zgodnie z art. 20 nie miało w ogóle miejsca.

5.6. Prawo do odstąpienia od umów o świadczenie usług i dostarczanie mediów

5.6.1. Zgoda konsumenta na natychmiastowe wykonanie

W art. 7 ust. 3 i art. 8 ust. 8 dyrektywy w sprawie praw konsumentów określono wymogi formalne mające zastosowanie do konsumentów chcących rozpocząć wykonywanie umów o świadczenie usług poza lokalem przedsiębiorstwa i na odległość lub umów o dostarczanie mediów przed upływem okresu na odstąpienie od umowy. Te dwa przepisy są przedstawione w identyczny sposób, z wyjątkiem tego, że w art. 7 ust. 3 wymaga się, aby przedsiębiorca uzyskał na trwałym nośniku żądanie konsumenta o natychmiastowe wykonanie:

Artykuł 7 ust. 3 i art. 8 ust. 8

W przypadku gdy konsument chce, aby świadczenie usług lub dostarczanie wody, gazu, energii elektrycznej, w przypadku gdy nie są one wystawione na sprzedaż w ograniczonej objętości lub w ustalonej ilości, lub dostarczanie centralnego ogrzewania, rozpoczęły się w okresie na odstąpienie od umowy przewidzianym w art. 9 ust. 2, a zgodnie z umową na konsumencie spoczywa obowiązek zapłaty, przedsiębiorca wymaga od konsumenta zgłoszenia [takiego] (*1) wyraźnego żądania [na trwałym nośniku] (*1) oraz przyjęcia przez konsumenta do wiadomości, że z chwilą pełnego wykonania umowy przez przedsiębiorcę konsument nie będzie miał już prawa do odstąpienia od umowy.

Przepisy te mają więc zastosowanie wówczas, gdy konsument chce, aby świadczenie usług lub dostarczanie mediów rozpoczęło się w okresie na odstąpienie od umowy. Nie uniemożliwiają one jednak przedsiębiorcy proponowania w sposób aktywny, aby konsument zgłosił takie żądanie. Jednocześnie przedsiębiorca nie jest zobowiązany do zaoferowania takiej możliwości ani do zaakceptowania żądania zgłoszonego przez konsumenta.

Zgodnie z art. 14 ust. 3 konsument może odstąpić od umowy o świadczenie usług lub dostarczanie mediów nawet po zgłoszeniu wyraźnego żądania. Powyższe znajduje potwierdzenie także w motywie 50: konsument powinien korzystać z przysługującego mu prawa do odstąpienia od umowy, nawet w przypadku gdy przed zakończeniem okresu na odstąpienie od umowy zwrócił się o świadczenie usługi.

Niemniej w odniesieniu do umów o świadczenie usług, zgodnie z art. 16 akapit pierwszy lit. a), konsument traci prawo do odstąpienia od umowy, gdy usługa została w pełni wykonana, z zastrzeżeniem określonych warunków:

Art. 16

„Państwa członkowskie nie mogą przewidzieć prawa do odstąpienia od umowy określonego w art. 9–15 w odniesieniu do umów zawieranych na odległość i umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa w następujących przypadkach:

umów o świadczenie usług, w ramach których usługa została w pełni wykonana, lecz, w przypadku gdy zgodnie z umową na konsumencie spoczywa obowiązek zapłaty, wyłącznie jeżeli rozpoczęto spełnianie świadczenia za uprzednią wyraźną zgodą konsumenta oraz po przyjęciu przez niego do wiadomości, że utraci on przysługujące mu prawo do odstąpienia od umowy z chwilą pełnego wykonania umowy przez przedsiębiorcę;”

Art. 7 ust. 3 i art. 8 ust. 8 dyrektywy w sprawie praw konsumentów zostały zmienione dyrektywą (UE) 2019/2161. Zmiana zapewniła dostosowanie do art. 16 akapit pierwszy lit. a). Mianowicie art. 7 ust. 3 i art. 8 ust. 8 zawierają teraz te same dwa wymogi co art. 16 akapit pierwszy lit. a): 1) żądanie konsumenta o natychmiastowe wykonanie oraz 2) oświadczenie konsumenta, że z chwilą pełnego wykonania umowy przez przedsiębiorcę nie będzie miał już prawa do odstąpienia od umowy.

Zmiany przyczyniły również do doprecyzowania, że wymogi te dotyczą wyłącznie usług płatnych. Było to konieczne w kontekście rozszerzenia zakresu dyrektywy w sprawie praw konsumentów w obszarze usług cyfrowych na mocy art. 3 ust. 1a (131).

Niedopełnienie przez przedsiębiorcę wymogu otrzymania od konsumenta żądania natychmiastowego wykonania prowadzi do skutków przewidzianych w art. 14 ust. 4 lit. a), tj. prawo konsumenta do nieponiesienia kosztów usługi lub dostarczania mediów – aby uzyskać więcej informacji, zob. sekcja 5.8.

„Wyraźną zgodę” konsumenta, o której mowa w art. 16 akapit pierwszy lit. a), należy interpretować jako „wyraźne żądanie” wymagane na podstawie art. 7 ust. 3 i art. 8 ust. 8.

Drogą analogii do znajdujących się w art. 22 zasad dotyczących płatności dodatkowych, terminy „wyraźne żądanie / wyraźna zgoda” należy w tym kontekście traktować jako wymagające podjęcia przez konsumenta działania, na przykład zaznaczenia odpowiedniego pola na stronie internetowej. Zastosowanie w tym celu zaznaczonego domyślnie pola lub umieszczenie klauzuli w warunkach ogólnych nie będzie stanowiło spełnienia tych wymagań (132).

Wyraźną zgodę konsumenta i przyjęcie przez niego do wiadomości utraty prawa do odstąpienia można uzyskać przed zawarciem umowy, w trakcie jej zawierania lub po jej zawarciu, o ile nastąpi to przed rozpoczęciem wykonywania umowy. Żądanie konsumenta i przyjęcie przez niego do wiadomości utraty prawa do odstąpienia od umowy mogą być wyrażone równocześnie. Wymogi określone w art. 7 ust. 3 i art. 8 ust. 8 oraz w art. 16 akapit pierwszy lit. a) można spełnić na przykład w drodze zastosowania następującego sformułowania:

—	[...] Niniejszym żądam [natychmiastowego wykonania lub wykonania w dniu/od określonej daty w okresie na odstąpienie od umowy] umowy o świadczenie usług i przyjmuję do wiadomości, że utracę przysługujące mi prawo na odstąpienie od umowy z chwilą pełnego wykonania umowy o świadczenie usług.

W przypadku umowy zawieranej poza lokalem przedsiębiorstwa, o której mowa w art. 7 ust. 3, wymóg dotyczący „trwałego nośnika” jest spełniony wówczas, gdy żądanie konsumenta i przyjęcie przez niego do wiadomości utraty prawa do odstąpienia są zapisane na nośniku, który umożliwia stronom przechowywanie informacji w sposób dostępny do wglądu w przyszłości oraz pozwala na ich odtworzenie w niezmienionej formie (aby uzyskać więcej informacji, zob. sekcja 4.4). Ogólnie rzecz biorąc, zaznaczenie przez konsumenta okienka na dokumencie zamówienia jest wystarczające, jeśli żądanie konsumenta i przyjęcie przez niego do wiadomości utraty prawa do odstąpienia są odpowiednio odtworzone w kopii dostarczonej konsumentowi.

5.6.2. Obowiązek wypłaty rekompensaty na rzecz konsumenta

Art. 14

3. W przypadku gdy konsument wykonuje prawo do odstąpienia od umowy po zgłoszeniu żądania zgodnie z art. 7 ust. 3 lub art. 8 ust. 8, konsument płaci przedsiębiorcy kwotę, która jest proporcjonalna do zakresu świadczeń spełnionych do chwili, w której konsument poinformował przedsiębiorcę o skorzystaniu z prawa do odstąpienia od umowy, w porównaniu z całym zakresem umowy. Proporcjonalna kwota, którą konsument ma zapłacić przedsiębiorcy, jest obliczana na podstawie łącznej ceny uzgodnionej w umowie. Jeżeli łączna cena jest nadmierna, proporcjonalna kwota obliczana jest na podstawie wartości rynkowej spełnionych świadczeń.

Jeżeli konsument odstępuje od umowy podczas trwania okresu na odstąpienie od umowy po zażądaniu jej natychmiastowego wykonania, jest on zobowiązany, zgodnie z regulacją art. 14 ust. 3, zapłacić przedsiębiorcy kwotę, która jest proporcjonalna do zakresu spełnionych świadczeń i obliczana na podstawie łącznej uzgodnionej ceny:

—

Przykładowo konsument odstępujący od umowy o świadczenie usług telefonii komórkowej będzie zobowiązany – w przypadku korzystania z usługi przez 10 dni – zapłacić przedsiębiorcy kwotę w wysokości jednej trzeciej miesięcznego abonamentu (133) oraz kwotę wszystkich dodatkowych usług otrzymanych podczas trwania tego okresu.

W przypadku gdy świadczenie usług wiąże się z poniesieniem przez przedsiębiorcę jednorazowych kosztów dotyczących udostępnienia takich usług konsumentowi, przedsiębiorca może uwzględnić te koszty przy obliczaniu rekompensaty:

—	Przykładowo przedsiębiorca może uwzględnić koszty prac montażowych realizowanych w miejscu zamieszkania konsumenta, które są wykonywane w ramach usług o świadczenie naziemnych usług łączności elektronicznej przed odstąpieniem przez konsumenta od umowy.

Jeżeli łączna cena jest nadmierna, rekompensata powinna być jednak obliczana na podstawie wartości rynkowej spełnionych świadczeń. Przydatne wyjaśnienia dotyczące sposobu określania wartości rynkowej znajdują się w motywie 50, który stanowi: [...] Obliczenie proporcjonalnej kwoty powinno opierać się na cenie ustalonej w umowie, chyba że konsument wykaże, że sama łączna cena jest nieproporcjonalna, w którym to przypadku kwota do zapłaty powinna zostać obliczona na podstawie wartości rynkowej wykonanej usługi. Wartość rynkowa powinna być określana poprzez porównanie z ceną równoważnej usługi świadczonej przez innych przedsiębiorców w chwili zawarcia umowy. […]”

W motywie 14 odniesiono się do stosowania obowiązujących w państwach członkowskich przepisów „o nadmiernych lub wygórowanych cenach”, które mogą mieć znaczenie przy stosowaniu art. 14 ust. 3.

W sprawie C-641/19, PE Digital, TSUE wyjaśnił, że stosując art. 14 ust. 3 w celu określenia proporcjonalnej kwoty, jaką konsument jest zobowiązany zapłacić przedsiębiorcy, w przypadku gdy konsument ten odstępuje od umowy, po tym jak wyraźnie zażądał, aby świadczenie usługi rozpoczęło się w trakcie biegu terminu uprawniającego do odstąpienia od umowy, należy co do zasady uwzględnić cenę uzgodnioną w umowie za cały okres jej obowiązywania i obliczyć kwotę należną pro rata temporis.

Jedynie w przypadku, gdy umowa wyraźnie przewiduje, że: (i) jedno lub kilka świadczeń będzie w całości spełniane wraz z rozpoczęciem wykonania umowy (ii) po cenie, którą należy uiścić oddzielnie, przy obliczaniu kwoty należnej przedsiębiorcy na podstawie art. 14 ust. 3 należy uwzględnić całość ceny przewidzianej za takie świadczenie (134).

W wyroku w sprawie PE Digital Trybunał wyjaśnił ponadto, że ocena tego, czy żądana przez przedsiębiorcę rekompensata nie jest nadmierna, ma charakter rynkowy. Na podstawie art. 14 ust. 3 dyrektywy w sprawie praw konsumentów, interpretowanego w świetle jej motywu 50, w analizie tej należy uwzględnić cenę usługi oferowanej przez przedsiębiorcę innym konsumentom na tych samych warunkach oraz cenę równoważnej usługi świadczonej przez innych przedsiębiorców w chwili zawarcia umowy (135).

Co się tyczy usług świadczonych na podstawie umowy sprzedaży, motyw 50 stanowi, co następuje: […] W przypadku umów, których przedmiotem są zarówno towary, jak i usługi, przewidziane w niniejszej dyrektywie zasady zwrotu towarów powinny mieć zastosowanie do aspektów związanych z towarami, a system rekompensaty odnoszący się do usług – do aspektów związanych z usługami.

Rekompensata za usługi świadczone podczas trwania okresu na odstąpienie od umowy jest określona w art. 14 ust. 3 i art. 14 ust. 4 lit. a) – zob. również sekcja 5.8.2. Zatem w sytuacjach, gdy usługa jest świadczona podczas trwania okresu na odstąpienie od umowy przysługującego na mocy umowy sprzedaży (na przykład natychmiast po dostarczeniu towarów), przedsiębiorca powinien także uzyskać od konsumenta wyraźne żądanie wykonania usługi podczas trwania okresu na odstąpienie od umowy, o ile chce on otrzymać rekompensatę z tytułu wykonania tej usługi w przypadku odstąpienia przez konsumenta od umowy:

—

Przykładowo umowa sprzedaży zawierana na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa może przewidywać dostarczenie i montaż urządzenia gospodarstwa domowego. Jeżeli konsument wyraźnie zwróci się do przedsiębiorcy o zamontowanie urządzenia niezwłocznie po jego dostarczeniu, a następnie zdecyduje się odstąpić od umowy podczas trwania okresu na odstąpienie od umowy (14 dni od dostarczenia), przedsiębiorca będzie uprawniony do dochodzenia rekompensaty z tytułu poniesionych kosztów montażu (oprócz ewentualnej rekompensaty za zmniejszoną wartość urządzenia w stosownych przypadkach).

Obowiązek żądania przez przedsiębiorcę od konsumenta oświadczenia, że z chwilą pełnego wykonania umowy przez przedsiębiorcę konsument nie będzie miał już prawa do odstąpienia od umowy, który został dodany w art. 7 ust. 3 i art. 8 ust. 8 dyrektywą (UE) 2019/2161, nie ma zastosowania w przypadku usług świadczonych na podstawie umów sprzedaży. Obowiązek ten dotyczy wyłącznie umów o świadczenie usług, ponieważ tylko umowy o świadczenie usług podlegają wyjątkowi od prawa do odstąpienia od umowy przewidzianemu w art. 16 akapit pierwszy lit. a).

5.7. Prawo do odstąpienia od umów o dostarczanie treści cyfrowych w trybie online

Prawo do odstąpienia od umowy o świadczenie usług cyfrowych zostało omówione w poprzedniej sekcji 5.6 dotyczącej ogólnie umów o świadczenie usług.

Konkretne ograniczenia prawa do odstąpienia od umów o dostarczanie treści cyfrowych w trybie online są określone w art. 16 akapit pierwszy lit. m).

Dyrektywą (UE) 2019/2161 zmieniono ten przepis, dodając trzeci warunek, który musi być spełniony przez przedsiębiorcę, aby konsument utracił prawo do odstąpienia od umowy. Jest to zgodne z warunkami określonymi w art. 14 ust. 4 lit. b), który dotyczy skutków nieprzestrzegania wymogów informacyjnych/formalnych.

Art. 16

Państwa członkowskie nie mogą przewidzieć prawa do odstąpienia od umowy określonego w art. 9–15 w odniesieniu do umów zawieranych na odległość i umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa w następujących przypadkach:

[...] m) umów o dostarczanie treści cyfrowych, które nie są dostarczane na nośniku materialnym, jeżeli rozpoczęto spełnianie świadczenia i zgodnie z umową na konsumencie spoczywa obowiązek zapłaty, w przypadku gdy:

(i)	konsument wyraził uprzednią wyraźną zgodę na rozpoczęcie świadczenia w czasie trwania okresu na odstąpienie od umowy;

(ii)	konsument przyjął do wiadomości, że tym samym traci on przysługujące mu prawo do odstąpienia od umowy; oraz

(iii)

przedsiębiorca dostarczył potwierdzenie zgodnie z art. 7 ust. 2 lub art. 8 ust. 7.

Cel wyrażony w art. 16 akapit pierwszy lit. m) jest podobny do celu określonego w art. 16 akapit pierwszy lit. i), w myśl którego możliwość odstąpienia od umowy jest wyłączona w odniesieniu do zapieczętowanych nośników trwałych (płyty CD, DVD itp.), jeżeli ich opakowanie zostało zdjęte przez konsumenta. Oznacza to, że w tych dwóch przypadkach konsumentowi nie przysługuje prawo „sprawdzenia” treści cyfrowych podczas trwania okresu na odstąpienie od umowy, inaczej niż ma to miejsce w sytuacji odstąpienia od świadczenia usług (zob. sekcja 5.6).

Konsument traci więc prawo do odstąpienia od umowy z chwilą rozpoczęcia wykonywania umowy za jego zgodą oraz po przyjęciu przez niego do wiadomości utraty tego prawa, jeżeli przedsiębiorca dostarczył potwierdzenie zawarcia umowy. Jak przewidziano w art. 7 ust. 2 dotyczącym umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa oraz art. 8 ust. 7 dotyczącym umów zawieranych na odległość, potwierdzenie to musi również zawierać potwierdzenie uprzedniej wyraźnej zgody konsumenta i przyjęcia przez niego do wiadomości utraty prawa do odstąpienia (zob. również sekcja 4.4 dotycząca potwierdzenia umowy).

Świadczenie rozpoczyna się od pobierania lub transmisji strumieniowej pliku wideo lub audio. Jeżeli przedsiębiorca udostępnia odnośnik pozwalający na rozpoczęcie transmisji strumieniowej lub pobierania, konsument traci prawo do odstąpienia od umowy po aktywowaniu tego odnośnika.

Wyraźną zgodę konsumenta i przyjęcie przez niego do wiadomości utraty prawa do odstąpienia można uzyskać przed zawarciem umowy, w trakcie jej zawierania lub po jej zawarciu, o ile nastąpi to przed rozpoczęciem wykonywania umowy. W art. 7 ust. 2 i art. 8 ust. 7 dyrektywy w sprawie praw konsumentów wyraźnie wymaga się, aby potwierdzenie umowy zawierało potwierdzenie uprzedniej wyraźnej zgody konsumenta i przyjęcia przez niego do wiadomości utraty prawa do odstąpienia zgodnie z art. 16 akapit pierwszy lit. m). Dlatego też w przypadku gdy konsument wyraża zgodę na natychmiastowe wykonanie i potwierdza przyjęcie do wiadomości utraty prawa do odstąpienia po wysłaniu przez przedsiębiorcę potwierdzenia umowy, przedsiębiorca musi przed rozpoczęciem wykonania dostarczyć konsumentowi osobne dodatkowe potwierdzenie tej zgody i faktu przyjęcia do wiadomości utraty prawa do odstąpienia.

Do celów art. 16 akapit pierwszy lit. m) „wyraźną” zgodę i przyjęcie do wiadomości utraty prawa do odstąpienia należy interpretować analogicznie jak w przypadku zasad dotyczących wyraźnej zgody, które zawiera art. 22 dotyczący płatności dodatkowych za usługi dodatkowe. Oznacza to, że konsument musi podjąć działanie, na przykład zaznaczyć pole na stronie internetowej przedsiębiorcy. Wyrażenie zgody i przyjęcie do wiadomości utraty prawa do odstąpienia poprzez zastosowanie zaznaczonego domyślnie pola lub zaakceptowanie warunków ogólnych nie będzie stanowiło spełnienia wymagań określonych w art. 16 akapit pierwszy lit. m).

Wyraźna zgoda konsumenta i przyjęcie przez niego do wiadomości utraty prawa do odstąpienia od umowy mogą być wyrażone w ramach jednego oświadczenia, w którym znajduje się również informacja o wyjątku od prawa odstąpienia od umowy, zgodnie z wymogami określonymi w art. 6 ust. 1 lit. k), na przykład w następujący sposób:

—	(...) Niniejszym zgadzam się na natychmiastowe wykonanie umowy i przyjmuję do wiadomości, że utracę przysługujące mi prawo do odstąpienia od umowy z chwilą rozpoczęcia pobierania lub transmisji strumieniowej treści cyfrowych.

Przedsiębiorca musi przestrzegać obowiązków informacyjnych dotyczących prawa do odstąpienia od umowy na podstawie art. 6 ust. 1 lit. h). Jedynie w przypadku umów o dostarczanie treści cyfrowych w trybie online, które są wykonywane natychmiast po wyrażeniu zgody przez konsumenta i przyjęciu przez niego do wiadomości utraty prawa do odstąpienia, co jest zdarzeniem uruchamiającym rozpoczęcie wykonywania umowy, przedsiębiorca nie musi przekazywać informacji, o których mowa w art. 6 ust. 1 lit. h), w tym wzoru formularza odstąpienia od umowy zawartego w załączniku I część B.

5.8. Skutki braku poinformowania o prawie do odstąpienia od umowy

Zgodnie z art. 6 ust. 1 przedsiębiorca musi udzielić konsumentowi informacji przed zawarciem umowy w jasny i zrozumiały sposób. W szczególności w przypadku, gdy przysługuje prawo do odstąpienia od umowy, w art. 6 ust. 1 lit. h) nakłada się na przedsiębiorcę obowiązek poinformowania konsumenta o warunkach, terminie i procedurach korzystania z tego prawa, a także o wzorze formularza odstąpienia od umowy zawartego w załączniku I część B (136). Niedopełnienie tych obowiązków pociąga za sobą skutki wynikające z art. 10 ust. 1, który przewiduje przedłużenie prawa do odstąpienia od umowy dla wszystkich umów. Jeżeli przedsiębiorca nie udzieli tych informacji, okres na odstąpienie od umowy przedłuża się o 12 miesięcy.

Art. 10

1. Jeżeli przedsiębiorca nie udzielił konsumentowi informacji o prawie do odstąpienia od umowy, wymaganej zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. h), okres na odstąpienie od umowy upływa po 12 miesiącach od zakończenia początkowego okresu na odstąpienie od umowy, określonego zgodnie z art. 9 ust. 2.

Art. 10 ust. 2 dotyczy sytuacji, w której przedsiębiorca udziela informacji wymaganych w art. 6 ust. 1 lit. h) z opóźnieniem w ciągu 12 miesięcy od zakończenia początkowego okresu na odstąpienie od umowy obliczonego na podstawie art. 9 ust. 2. W takim przypadku okres na odstąpienie od umowy wygasa po upływie 14 dni po dniu, w którym konsument otrzymał te informacje.

Art. 10

2. Jeżeli przedsiębiorca udzielił konsumentowi informacji przewidzianych w ust. 1 niniejszego artykułu w ciągu 12 miesięcy od dnia, o którym mowa w art. 9 ust. 2, okres na odstąpienie od umowy wygasa po upływie 14 dni albo w przypadku, gdy państwa członkowskie przyjęły przepisy zgodnie z art. 9 ust. 1a, 30 dni od dnia, w którym konsument otrzymał te informacje.

5.8.1. Skutki w odniesieniu do towarów

Oprócz wyżej wspomnianego przedłużenia okresu na odstąpienie od umowy, w przypadku towarów art. 14 ust. 2 stanowi, że konsumenci nie odpowiadają za zmniejszenie wartości towaru, jeżeli przedsiębiorca nie poinformował ich o prawie do odstąpienia od umowy w zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. h).

Art. 14

W odniesieniu do towarów dostosowanych do potrzeb klienta lub łatwo psujących się towarów (zob. sekcje 5.11.2 i 5.11.3), które są bezwarunkowo wyłączone z prawa do odstąpienia od umowy na podstawie art. 16 akapit pierwszy lit. c) i d), dyrektywa w sprawie praw konsumentów nie określa skutków nieprzestrzegania przez przedsiębiorcę wymogu poinformowania o braku prawa do odstąpienia od umowy zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. k). Niepoinformowanie konsumenta o braku prawa do odstąpienia od umowy w takiej sytuacji może jednak stanowić nieuczciwą praktykę handlową (wprowadzające w błąd zaniechanie) zakazaną na mocy dyrektywy 2005/29/WE o nieuczciwych praktykach handlowych, jeżeli skłania ono konsumenta do podjęcia decyzji dotyczącej transakcji, której inaczej by nie podjął.

5.8.2. Skutki w odniesieniu do usług i mediów

W odniesieniu do usług (w tym usług cyfrowych) oraz mediów art. 14 ust. 4 lit. a) stanowi, że konsument nie ponosi kosztów, tj. że konsument jest uprawniony do zwrotu zapłaconej kwoty albo do powstrzymania się od zapłaty w przypadku gdy przedsiębiorca nie dostarczył wymaganych informacji dotyczących prawa do odstąpienia od umowy zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. h) lub j) lub w przypadku gdy konsument nie zażądał w sposób wyraźny rozpoczęcia spełniania świadczenia w okresie na odstąpienie od umowy zgodnie z art. 7 ust. 3 lub art. 8 ust. 8.

Art. 14

4. Konsument nie ponosi kosztów:

świadczenia usług lub dostarczania wody, gazu lub energii elektrycznej, w przypadku gdy nie są one wystawione na sprzedaż w ograniczonej objętości lub w ustalonej ilości, lub dostarczania centralnego ogrzewania, w całości lub w części, w okresie na odstąpienie od umowy, w przypadku gdy:

(i)	przedsiębiorca nie dostarczył informacji zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. h) lub j); lub

(ii)	konsument nie zażądał w sposób wyraźny rozpoczęcia spełniania świadczenia w okresie na odstąpienie od umowy zgodnie z art. 7 ust. 3 i art. 8 ust. 8; […]

W związku z tym w takich przypadkach konsument może odstąpić od umowy o świadczenie usług lub dostarczanie mediów, której wykonanie już się rozpoczęło i trwa nadal w przedłużonym okresie 12 miesięcy liczonych od zakończenia początkowego okresu na odstąpienie od umowy obliczonego na podstawie art. 9 ust. 2, i nie będzie ponosić żadnych kosztów spełnionych świadczeń.

Jeśli przedsiębiorca poinformuje konsumenta o prawie do odstąpienia od umowy w ciągu 12 miesięcy od zakończenia początkowego okresu na odstąpienie od umowy obliczonego na podstawie art. 9 ust. 2, konsument ma prawo odstąpić od umowy w ciągu 14 dni od otrzymania tej informacji bez ponoszenia żadnych kosztów za świadczenia spełnione do chwili, w której poinformowano konsumenta o prawie do odstąpienia od umowy.

Konsument nie poniesie żadnych kosztów za spełnione świadczenia także w przypadku, gdy świadczenie usług lub dostarczanie mediów zakończono (w pełni wykonano) przed skorzystaniem z prawa do odstąpienia od umowy, w tym w okresie przedłużonym na podstawie art. 10, z wyjątkiem przypadku, gdy przedsiębiorca spełnił wymogi formalne określone w art. 7 ust. 3 lub art. 8 ust. 8, co skutkuje utratą przez konsumenta prawa do odstąpienia od umowy zgodnie z art. 16 akapit pierwszy lit. a) (więcej informacji można znaleźć w sekcji 5.6.1).

5.8.3. Skutki w odniesieniu do treści cyfrowych w trybie online

Jeżeli którykolwiek z trzech warunków określonych w art. 16 akapit pierwszy lit. m) nie jest spełniony (zob. sekcja 5.7) w odniesieniu do umów o dostarczanie treści cyfrowych w trybie online, a konsument skorzysta z prawa do odstąpienia od umowy, zastosowanie znajduje art. 14 ust. 4 lit. b), na mocy którego konsument może nie dokonać zapłaty za otrzymane treści albo otrzymać zwrot zapłaconej kwoty:

Art. 14

4. Konsument nie ponosi kosztów:

[…]

dostarczania, w całości lub w części, treści cyfrowych, które nie są dostarczane na trwałym nośniku, w przypadku gdy:

(i)	konsument nie udzielił uprzednio swojej wyraźnej zgody na rozpoczęcie spełniania świadczenia przed zakończeniem 14-dniowego okresu, o którym mowa w art. 9;

(ii)	konsument nie przyjął do wiadomości utraty przysługującego mu prawa do odstąpienia od umowy w chwili udzielania zgody; lub

(iii)

przedsiębiorca nie dostarczył potwierdzenia zgodnie z art. 7 ust. 2 lub art. 8 ust. 7.

5.9. Rozwiązanie umowy po wykonaniu prawa do odstąpienia od umowy

Art. 12

Wykonanie prawa do odstąpienia od umowy powoduje wygaśnięcie obowiązków stron, dotyczących:

a)	wykonania umowy zawieranej na odległość lub umowy zawieranej poza lokalem przedsiębiorstwa; lub

b)	zawarcia umowy zawieranej na odległość lub umowy zawieranej poza lokalem przedsiębiorstwa, w przypadkach złożenia oferty przez konsumenta.

Art. 12 stanowi, że wykonanie prawa do odstąpienia od umowy powoduje wygaśnięcie obowiązków stron dotyczących wykonania umowy, w szczególności spoczywającego na konsumencie obowiązku zapłaty lub zawarcia umowy, jeżeli oferta została złożona przez konsumenta.

Zgodnie z art. 3 ust. 2 zasada ta nie narusza jednak innych, odnoszących się do konkretnego sektora, unijnych przepisów dotyczących rozwiązywania umów.

—

Przykładem może tu być dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/944 (137) w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej oraz dyrektywa 2009/73/WE dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego, (138) które stanowią, że jeżeli odbiorca chce zmienić dostawcę, z poszanowaniem warunków umowy, operator lub operatorzy muszą dokonać tej zmiany w terminie trzech tygodni.

Tak więc jeżeli konsument zdecyduje się na odstąpienie od umowy o dostarczanie energii elektrycznej lub gazu oraz na zmianę dostawcy, poprzedni dostawca i konsument mogą być w dalszym ciągu związani umową przez okres do trzech tygodni, co stanowi odstępstwo od zasad określonych w art. 14 ust. 3 dotyczących rekompensaty z tytułu świadczeń spełnionych do chwili odstąpienia od umowy.

5.10. Umowy dodatkowe

Art. 15

1. Bez uszczerbku dla art. 15 dyrektywy 2008/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki, jeżeli konsument wykonuje przysługujące mu prawo do odstąpienia od umowy w przypadku umowy zawieranej na odległość lub umowy zawieranej poza lokalem przedsiębiorstwa zgodnie z art. 9–14 niniejszej dyrektywy, wszelkie umowy dodatkowe ulegają automatycznemu rozwiązaniu, bez żadnych kosztów dla konsumenta, z wyjątkiem tych przewidzianych w art. 13 ust. 2 i art. 14 niniejszej dyrektywy.

2. Państwa członkowskie ustanawiają szczegółowe warunki rozwiązywania takich umów.

W art. 2 pkt 15 umowę dodatkową zdefiniowano jako: „umowę, na mocy której konsument nabywa towary lub usługi powiązane z umową zawieraną na odległość lub umową zawieraną poza lokalem przedsiębiorstwa, w przypadku gdy towary te są dostarczane lub usługi te są świadczone przez przedsiębiorcę lub osobę trzecią na podstawie porozumienia między tą osobą trzecią a przedsiębiorcą”, jaką może być na przykład:

—	umowa o dostarczenie towarów, konserwacji lub montażu,

—	umowa ubezpieczenia i kredytu mająca na celu sfinansowanie zakupu,

—	dodatkowa gwarancja handlowa.

Choć art. 3 ust. 3 lit. d) w sposób ogólny wyklucza z zakresu zastosowania Dyrektywy mające charakter umów dodatkowych umowy ubezpieczenia i kredytu, to jednak są one rozwiązywane zgodnie z art. 15.

W celu stwierdzenia, która umowa jest umową główną, a która stanowi umowę dodatkową, należy dokonać analizy związku zachodzącego pomiędzy poszczególnymi umowami powiązanymi.

—

Jeżeli na przykład klient nabywa u tego samego przedsiębiorcy, na mocy oddzielnych umów, usługi telefonii komórkowej oraz smartfon, za który płaci w ratach fakturowanych co miesiąc wraz z ceną abonamentu za świadczoną usługę, umowę o świadczenie usług należy traktować jako umowę główną. Nie uniemożliwia to konsumentowi odstąpienia jedynie od dodatkowej umowy sprzedaży, bez odstępowania od umowy o świadczenie usług.

W przypadku gdy umowa dodatkowa podlega regulacji Dyrektywy (na przykład umowa o dostarczenie towarów lub umowa montażu), konsument rekompensuje przedsiębiorcy koszty spełnionych świadczeń zgodnie z art. 13 ust. 2 i art. 14.

Z drugiej strony jeżeli umowa dodatkowa co do zasady nie wchodzi w zakres stosowania Dyrektywy (np. umowa ubezpieczenia lub umowa kredytu), skutki jej rozwiązania podlegają regulacjom sektorowym lub ogólnemu prawu umów obowiązującym w państwach członkowskich.

Szczegółowe zasady dotyczące rozwiązywania umów dodatkowych mają zostać określone przez państwa członkowskie. Mogą one obejmować na przykład obowiązek poinformowania przez przedsiębiorcę innego właściwego przedsiębiorcy w sytuacji przekazania przez konsumenta informacji o decyzji o odstąpieniu od umowy głównej.

5.11. Wyjątki od prawa do odstąpienia od umowy

W akapicie pierwszym art. 16 wskazano 13 umów/sytuacji, w odniesieniu do których konsumentowi nie przysługuje prawo do odstąpienia od umowy lub w odniesieniu do których traci on, w pewnych okolicznościach, to prawo.

Ponadto w dyrektywie (UE) 2019/2161 wprowadzono dwie opcje regulacyjne dla państw członkowskich w przypadku umów zawieranych w kontekście nieumówionych wizyt organizowanych przez przedsiębiorcę w domu konsumenta lub wycieczek oraz w przypadku napraw wyraźnie wymaganych przez konsumenta.

W tym miejscu należy szczególnie przyjrzeć się następującym sytuacjom lub umowom. Wyjątki dotyczące w pełni zrealizowanych umów o świadczenie usług oraz umów o dostarczanie treści cyfrowych w trybie online opisano oddzielnie, odpowiednio w sekcjach 5.6 oraz 5.7.

5.11.1. Towary lub usługi, których cena jest zależna od wahań na rynku finansowym

Art. 16

b)	dostarczania towarów lub świadczenia usług, których cena jest zależna od wahań na rynku finansowym, nad którymi przedsiębiorca nie może mieć kontroli i które mogą wystąpić w okresie na odstąpienie od umowy;

W motywie 43 dyrektywy (UE) 2019/2161 wyjaśniono, że prawo do odstąpienia od umowy nie powinno mieć zastosowania do umów o indywidualne dostawy energii niesieciowej zgodnie z art. 16 akapit pierwszy lit. b), ponieważ „cena jest zależna od wahań na rynku finansowym, nad którymi przedsiębiorca nie może mieć kontroli i które mogą wystąpić w okresie na odstąpienie od umowy”.

5.11.2. Towary wyprodukowane według specyfikacji konsumenta lub wyraźnie zindywidualizowane

Art. 16

c)	dostarczania towarów wyprodukowanych według specyfikacji konsumenta lub wyraźnie zindywidualizowanych;

„Towary wyprodukowane według specyfikacji konsumenta” zostały w art. 2 Dyrektywy zdefiniowane jako towary nieprefabrykowane, które wykonano na podstawie indywidualnego wyboru lub decyzji konsumenta. W motywie 49 Dyrektywy jako przykład towarów wyprodukowanych według specyfikacji konsumenta lub wyraźnie zindywidualizowanych wskazano „zasłony wykonane na zamówienie”.

Z uwagi na fakt, że przepis ten stanowi wyjątek od bardziej ogólnej zasady ujętej w dyrektywie w sprawie praw konsumentów, zgodnie z którą konsumenci mogą skorzystać z prawa do odstąpienia od umów zawieranych na odległość/umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa, podlega on wykładni zawężającej.

Wydaje się, że wyjątek ten powinien obejmować na przykład:

—	towary, dla których konsument podał specyfikacje, na przykład wymiary mebli lub rozmiar tkaniny;

—

towary, które zgodnie z życzeniem konsumenta mają mieć określone cechy indywidualne, na przykład specjalne elementy konstrukcyjne samochodu wytwarzane na zamówienie lub określony podzespół komputerowy, który musi być indywidualnie sprowadzony na potrzeby konkretnego zamówienia i który nie stanowił części ogólnej, kierowanej do nieoznaczonego kręgu osób, oferty przedsiębiorcy;

—	etykiety adresowe zawierające dane kontaktowe konsumenta.

Pojęcie specyfikacji/personalizacji należy w tym kontekście rozumieć w taki sposób, że towary są co do zasady unikalne i wytarzane zgodnie z indywidualnymi życzeniami i wymaganiami określonymi przez konsumenta i uzgodnionymi z przedsiębiorcą.

Z kolei w przypadku gdy konsument po prostu przygotowuje towar, wybierając standardowe (określone zawczasu) opcje udostępniane przez przedsiębiorcę, nie można mówić ani o „specyfikacji”, ani o „personalizacji” w wąskim rozumieniu tego przepisu. Wyjątek nie ma zatem zastosowania w następujących przypadkach:

—	wybieranie mebli w określonym kolorze lub o określonej fakturze z katalogu producenta;

—	samochód z dodatkowym wyposażeniem wybranym z katalogu producenta;

—	komplet mebli na bazie elementów standardowych.

Ponadto wyjątek nie ma zastosowania do umów o świadczenie usług prowadzących do namacalnych rezultatów. W sprawie C-208/19, NK (Projekt domu sporządzony na indywidualne zamówienie), Trybunał uznał, że umowy pomiędzy architektem a konsumentem, zgodnie z którą ten pierwszy ma obowiązek opracowania projektów budowy nowego budynku, nie można uznać za objętą zakresem art. 16 lit. c) dyrektywy w sprawie praw konsumentów. Mimo że projekty mogą być dostarczone w formie materialnej (w formie papierowej lub cyfrowej), przedmiotem umowy jest usługa intelektualna – projekt architektoniczny, a późniejsze dostarczenie dokumentów pełni jedynie funkcję pomocniczą (139).

W tym uzasadnieniu TSUE podkreśla znaczenie procesu twórczego niezbędnego do wystąpienia namacalnego rezultatu jako czynnika decydującego o klasyfikacji umowy. Podobny tok rozumowania można zastosować do innych usług intelektualnych (np. świadczenie porad księgowych lub prawnych czy fotografowanie wydarzeń rodzinnych), których rezultaty można by przedstawić w namacalnej formie.

Natomiast tam, gdzie wyjątek ma zastosowanie, ograniczenie odstąpienia od umowy o dostawę towarów wykonanych według specyfikacji konsumenta lub wyraźnie zindywidualizowanych jest bezwzględne i nie zależy od tego, czy przedsiębiorca rozpoczął już pracę nad zamówieniem czy nie. Potwierdzono to w sprawie C-529/19, Möbel Kraft, w której Trybunał zauważył, że jest to jedyna wykładnia art. 16 lit. c) dyrektywy w sprawie praw konsumentów mogąca zagwarantować pewność prawa, co stanowi jeden z celów dyrektywy, o czym mowa w motywach 7 i 40 tejże dyrektywy (140). Istnienie prawa konsumenta do odstąpienia od umowy podlegałoby dyskusji, gdyby zależało od stanu zaawansowania wykonania umowy przez przedsiębiorcę, o którym to stanie konsument zazwyczaj nie jest informowany, i, co więcej, na który nie ma żadnego wpływu. Ponadto takiej wykładni nie dałoby się pogodzić z obowiązkiem przedsiębiorcy polegającym na udzieleniu jasnych informacji przed zawarciem umowy.

5.11.3. Towary, które ulegają szybkiemu zepsuciu lub mają krótki termin przydatności do użycia

Art. 16

d)	dostarczania towarów, które ulegają szybkiemu zepsuciu lub mają krótki termin przydatności do użycia;

fakt, iż towary „ulegają szybkiemu zepsuciu lub mają krótki termin przydatności do użycia”, jest obiektywną cechą przedmiotowych towarów. Niektóre z oczywistych przykładów towarów ulegających szybkiemu zepsuciu lub mających krótki termin przydatności do użycia, o których mowa w lit. d), to:

—	artykuły spożywcze i napoje o krótkim terminie przydatności do spożycia, w tym artykuły spożywcze i napoje, które należy przechowywać w warunkach chłodniczych;

—	zamówienia na wynos z restauracji;

—	świeże kwiaty.

Jeśli chodzi o umowy o subskrypcję regularnych dostaw zamówień na wynos z restauracji, konsument nie ma wprawdzie prawa do odstąpienia od umowy w przypadku zrealizowanej dostawy, może jednak anulować subskrypcję zgodnie z zasadami prawa do odstąpienia od umowy w przypadku „regularnego dostarczania towarów” zgodnie z art. 9 ust. 2 lit. b) ppkt (iii), tj. w ciągu 14 dni od otrzymania pierwszej dostawy.

Rośliny mają z natury ograniczoną żywotność, podczas której zachowują swoje cechy. W zasadzie konieczność czyjejś aktywnej ingerencji (np. firmy kurierskiej, konsumenta) służącej utrzymaniu przez rośliny ich właściwości sprawia, że rośliny takie różnią się obiektywnie od innych towarów (tekstyliów, sprzętu elektronicznego itp.). Te inne towary nie są towarami, które „ulegają szybkiemu zepsuciu lub mają krótki termin przydatności do użycia”, jeśli są przechowywane w odpowiednich warunkach, a konsument jest jedynie zobowiązany do nienarażenia ich na nietypowe warunki przed ich odesłaniem, aby uniknąć odpowiedzialności wynikającej z art. 14 ust. 2.

W związku z tym konieczna jest indywidualna ocena z uwzględnieniem opieki niezbędnej, aby rośliny zachowały swoje właściwości przez dłuższy czas, w tym w przypadku zwrotu przez konsumenta. Z tego powodu prawo do odstąpienia od umowy powinno mieć zastosowanie tylko w przypadku, gdy dana roślina nie jest towarem, który „ulega szybkiemu zepsuciu lub ma krótki termin przydatności do użycia”.

5.11.4. Towary zapieczętowane ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych

Art. 16

e)	dostarczania zapieczętowanych towarów, które nie nadają się do zwrotu ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych i których opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu;

Aby możliwe było zastosowanie zwolnienia z prawa do odstąpienia od umowy, o którym mowa w lit. e), towary muszą być zapieczętowane na przykład przy użyciu opakowania ochronnego lub folii z uwagi na rzeczywiste względy związane z ochroną zdrowia lub względy higieniczne. Wyjątek ten może mieć przykładowo zastosowanie, gdy konsument otworzy po dostarczeniu następujące produkty:

—	produkty kosmetyczne, na przykład szminki;

—	szczoteczki do zębów, golarki i inne przedmioty higieny osobistej.

W sprawie C-681/17, slewo, Trybunał orzekł, że wyjątek ten nie ma zastosowania w przypadku materacy. Trybunał w szczególności stwierdził, że to charakter towaru może uzasadniać zapieczętowanie jego opakowania ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych, a co za tym idzie, że otwarcie takiego opakowania pozbawia opakowany towar gwarancji w kontekście ochrony zdrowia lub higieny (141).

Należy zatem stwierdzić, że prawo do odstąpienia od umowy powinno być wyłączone na podstawie art. 16 lit. e) dyrektywy 2011/83 jedynie wtedy, gdy po otwarciu zapieczętowanego opakowania towar w ten sposób opakowany znajduje się definitywnie w stanie nienadającym się do ponownej sprzedaży ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych, ponieważ z uwagi na charakter danego towaru jest niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, by przedsiębiorca podjął kroki pozwalające na przywrócenie towaru do sprzedaży bez szkody dla jednego lub drugiego z tych wymogów (142).

5.11.5. Towary, które są w sposób nierozłączny połączone z innymi przedmiotami

Art. 16

f)	dostarczania towarów, które, po dostarczeniu, ze względu na swój charakter są w sposób nierozłączny połączone z innymi przedmiotami;

W motywie 49 Dyrektywy jako przykład towaru, który jest nierozłącznie połączony z innymi przedmiotami, wskazano dostarczanie „paliwa”.

5.11.6. Umowy przewidujące konkretny dzień lub okres świadczenia usługi

Art. 16

l)	świadczenia usług w zakresie zakwaterowania, innych niż do celów mieszkalnych, przewozu towarów, najmu samochodów, gastronomii lub usług związanych z wypoczynkiem, jeżeli umowa przewiduje konkretny dzień lub okres świadczenia usługi;

Aby możliwe było zastosowanie tego wyjątku, w umowie musi być podany „konkretny dzień lub okres świadczenia usługi”. Ponieważ również jest to wyjątek, podlega on wykładni zawężającej (143). W związku z tym należy go stosować, mając na uwadze argumenty podane w motywie 49: [...] Przyznanie konsumentowi prawa do odstąpienia od umowy może być nieodpowiednie także w przypadku niektórych usług, gdy zawarcie umowy wiąże się z rezerwacją zasobów , które w przypadku wykonania prawa do odstąpienia od umowy mogą okazać się dla przedsiębiorcy trudne do zbycia. Tak byłoby na przykład w przypadku rezerwacji hotelowych lub rezerwacji domków letniskowych lub biletów na wydarzenia kulturalne lub sportowe. W związku z powyższym ograniczenie prawa do odstąpienia od umowy, o którym to ograniczeniu mowa w art. 16 akapit pierwszy lit. l), nie powinno mieć zastosowania do umów dotyczących usług związanych z wypoczynkiem, w których to umowach nie przewidziano ograniczenia zasobów.

W motywie 49 przedstawiono następujące przykłady sytuacji, w których może mieć zastosowanie wyjątek określony w art. 16 akapit pierwszy lit. l):

—	rezerwacje hotelowe i rezerwacje domków letniskowych;

—	bilety na wydarzenia kulturalne lub sportowe, a także na przedstawienia teatralne odbywające się w konkretnym dniu;

—	usługi cateringowe świadczone podczas urodzin lub wesel organizowanych w konkretnym dniu.

Podobnie wykładni rozszerzającej podlega zwrot „przewóz towarów”. W sprawie C-336/03, easyCar, dotyczącej dyrektywy 97/7/WE o sprzedaży na odległość TSUE orzekł, że pojęcie „transportu” oznacza także udostępnianie konsumentowi środka transportu (144). Zgodnie z tą interpretacją wypożyczanie samochodów ciężarowych do przewozu towarów w konkretnym dniu może wchodzić w zakres zastosowania wyjątku dotyczącego „przewozu towarów”, o którym mowa w art. 16 akapit pierwszy lit. l).

Ponadto, choć art. 16 akapit pierwszy lit. l) ma zastosowanie do umów przewozu towarów, nie dotyczy on usług przechowania, nawet w sytuacji, gdy są one świadczone w konkretnych dniach.

5.11.7. Naprawy na żądanie konsumenta

Art. 16

umów, w przypadku których konsument wyraźnie zażądał od przedsiębiorcy, aby przyjechał do niego w celu dokonania pilnej naprawy lub konserwacji. Jeżeli przy okazji takiej wizyty przedsiębiorca świadczy dodatkowo inne usługi niż te, których konsument wyraźnie zażądał, lub dostarcza towary inne niż części zamienne, które muszą być wykorzystywane do konserwacji lub naprawy, prawo do odstąpienia od umowy ma zastosowanie do tych dodatkowych usług lub towarów;

Wyjątek od prawa do odstąpienia od umowy przewidziany w art. 16 akapit pierwszy lit. h) dyrektywy w sprawie praw konsumentów obejmuje pilne naprawy i konserwacje.

W przypadku wszystkich pozostałych napraw innych niż „pilne” konsumentom przysługuje prawo do odstąpienia od umowy, a przedsiębiorcy muszą ich poinformować między innymi o tym prawie. W przypadku nieprzekazania przez przedsiębiorcę konsumentom informacji o prawie do odstąpienia od umowy lub przekazania jej z opóźnieniem zastosowanie ma art. 10 i art. 14 ust. 4 lit. a). Konsumenci mogą skorzystać z przysługującego im prawa do odstąpienia od umowy w terminie 14 dni od zawarcia umowy. Zgodnie jednak z art. 16 akapit pierwszy lit. a) konsument traci prawo do odstąpienia od umowy, gdy usługa (naprawa) została w pełni wykonana. Aby takie ograniczenie miało zastosowanie, przedsiębiorca musi: 1) uzyskać wyraźną uprzednią zgodę konsumenta oraz 2) zapewnić, aby konsument przyjął do wiadomości, że utraci przysługujące mu prawo do odstąpienia od umowy z chwilą pełnego wykonania umowy. Te dwa warunki rozpoczęcia świadczenia usługi przed upływem okresu na odstąpienie od umowy określono w art. 7 ust. 3 w odniesieniu do umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa oraz w art. 8 ust. 8 w odniesieniu do umów zawieranych na odległość.

Art. 16

W przypadku umów o świadczenie usług, zgodnie z którymi obowiązek zapłaty spoczywa na konsumencie, w przypadku gdy wyraźnie zażądał on od przedsiębiorcy, aby ten przyjechał do niego w celu dokonania naprawy, państwa członkowskie mogą wprowadzić przepisy przewidujące, że konsument traci prawo do odstąpienia od umowy, jeżeli usługa została już w pełni wykonana, pod warunkiem że spełnianie świadczenia rozpoczęto za uprzednią wyraźną zgodą konsumenta.

Ta opcja regulacyjna wprowadzona w art. 16 akapit trzeci dyrektywą (UE) 2019/2161 (145) daje państwom członkowskim możliwość zastosowania odstępstwa od warunków utraty prawa do odstąpienia od umowy na podstawie art. 16 akapit pierwszy lit. a), ponieważ zgodnie z tym przepisem w przypadku napraw wchodzących w zakres art. 16 akapit trzeci wystarczy, aby przedsiębiorca uzyskał wyraźną uprzednią zgodę konsumenta na rozpoczęcie spełniania świadczenia. W związku z powyższym w takim przypadku przedsiębiorca nie ma obowiązku zapewnienia uzyskania potwierdzenia przyjęcia przez konsumenta do wiadomości faktu, że utraci przysługujące mu prawo do odstąpienia od umowy, o którym to obowiązku mowa w art. 7 ust. 3 lub art. 8 ust. 8.

5.12. Opcje regulacyjne w przypadku nieumówionych wizyt lub wycieczek

5.12.1. Wprowadzenie

Dyrektywą (UE) 2019/2161 zmieniono zarówno dyrektywę o nieuczciwych praktykach handlowych, jak i dyrektywę w sprawie praw konsumentów, umożliwiając państwom członkowskim przyjmowanie przepisów mających na celu ochronę uzasadnionych interesów konsumentów w odniesieniu do agresywnych i wprowadzających w błąd praktyk marketingowych lub sprzedaży w kontekście nieumówionych wizyt przedsiębiorcy w domu konsumenta lub wycieczek zorganizowanych przez przedsiębiorcę, których celem jest promocja lub sprzedaż produktów konsumentom. Uzasadnienie tych przepisów wyjaśniono w motywach 54–57 dyrektywy (UE) 2019/2161, w których podkreślono zasadę pomocniczości i cel, jakim jest ułatwienie egzekwowania prawa.

Dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych zawiera ogólny przepis umożliwiający państwom członkowskim przyjmowanie proporcjonalnych, niedyskryminujących i uzasadnionych przepisów krajowych w celu ochrony konsumentów przed agresywnymi lub wprowadzającymi w błąd nieumówionymi wizytami lub wycieczkami zorganizowanymi przez przedsiębiorcę (więcej szczegółowych informacji znajduje się w sekcji 1.1 wytycznych dotyczących dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych).

Oprócz ogólnych przepisów dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych zmieniona dyrektywa w sprawie praw konsumentów umożliwia państwom członkowskim przyjmowanie przepisów krajowych przewidujących korzystniejsze zasady dotyczące prawa do odstąpienia od umowy. W tym celu w kontekście art. 9 ust. 1a, art. 10 ust. 2, art. 14 ust. 4 i art. 16 dyrektywy w sprawie praw konsumentów państwa członkowskie mogą przewidzieć dłuższy okres na odstąpienie od umowy wynoszący 30 dni (zamiast 14) lub zastosowanie odstępstwa od szeregu istniejących wyjątków od prawa do odstąpienia od umowy w przypadku nieumówionych wizyt lub wycieczek.

W art. 29 ust. 1 dyrektywy w sprawie praw konsumentów zawarto wymóg, aby do dnia 28 listopada 2021 r. państwa członkowskie poinformowały Komisję o środkach krajowych przewidujących zastosowanie odstępstwa od prawa do odstąpienia od umowy i o wszelkich późniejszych zmianach, tj. w drodze specjalnego powiadomienia wyjaśniającego dokładnie przepisy krajowe, których to dotyczy, a nie tylko jako część ogólnego powiadomienia o środkach transpozycji.

5.12.2. Przedłużenie okresu na odstąpienie od umowy

Art. 9 ust. 1a stanowi, że państwa członkowskie mogą wydłużyć okres na odstąpienie od umowy wynoszący 14 dni do 30 dni w przypadku umów zawieranych w kontekście nieumówionych wizyt przedsiębiorcy w domu konsumenta lub wycieczek zorganizowanych przez przedsiębiorcę, których celem lub skutkiem jest promocja lub sprzedaż produktów konsumentom.

Art. 9

1a. Państwa członkowskie mogą przyjąć przepisy, zgodnie z którymi okres na odstąpienie od umowy wynoszący 14 dni, o którym mowa w ust. 1, zostaje wydłużony do 30 dni w przypadku umów zawieranych w kontekście nieumówionych wizyt przedsiębiorcy w domu konsumenta lub wycieczek zorganizowanych przez przedsiębiorcę, których celem lub skutkiem jest promocja lub sprzedaż produktów konsumentom, z myślą o ochronie uzasadnionych interesów konsumentów w odniesieniu do agresywnych lub wprowadzających w błąd praktyk marketingowych lub sprzedażowych. Takie przepisy muszą być proporcjonalne, niedyskryminujące i muszą być uzasadnione ochroną konsumenta.

Dyrektywą (UE) 2019/2161 zmieniono także art. 6 ust. 4, art. 9 ust. 2, art. 10 ust. 2 i art. 14 ust. 4 dotyczące okresu na odstąpienie od umowy, tak aby odzwierciedlić możliwość wydłużenia tego okresu do 30 dni.

Artykuł 6 ust. 4

4. Informacje, o których mowa w ust. 1 lit. h), i) oraz j) niniejszego artykułu, można dostarczyć przy użyciu wzoru pouczenia o odstąpieniu od umowy znajdującego się w załączniku I część A. Przedsiębiorca spełnił wymogi informacyjne określone w ust. 1 lit. h), i) oraz j) niniejszego artykułu, jeżeli dostarczył konsumentowi takie odpowiednio wypełnione pouczenie. Wskazanie 14-dniowego okresu na odstąpienie od umowy we wzorze pouczenia o odstąpieniu od umowy znajdującym się w załączniku I część A zastępuje się wskazaniem 30-dniowego okresu na odstąpienie od umowy w przypadkach, gdy państwa członkowskie przyjęły przepisy zgodnie z art. 9 ust. 1a.

Artykuł 9 ust. 2

2. Bez uszczerbku dla art. 10 okres na odstąpienie od umowy, o którym mowa w ust. 1 niniejszego artykułu, wygasa po upływie 14 dni albo – jeżeli państwa członkowskie przyjęły przepisy zgodnie z ust. 1a niniejszego artykułu – 30 dni od:

Artykuł 10 ust. 2

2. Jeżeli przedsiębiorca udzielił konsumentowi informacji przewidzianych w ust. 1 niniejszego artykułu w ciągu 12 miesięcy od dnia, o którym mowa w art. 9 ust. 2, okres na odstąpienie od umowy wygasa po upływie 14 dni albo – w przypadku gdy państwa członkowskie przyjęły przepisy zgodnie z art. 9 ust. 1a – 30 dni od dnia, w którym konsument otrzymał te informacje;

Artykuł 14 ust. 4

4. Konsument nie ponosi kosztów:

dostarczania, w całości lub w części, treści cyfrowych, które nie są dostarczane na trwałym nośniku, w przypadku gdy:

i)	konsument nie udzielił uprzedniej wyraźnej zgody na rozpoczęcie spełniania świadczenia przed zakończeniem 14-dniowego albo 30-dniowego okresu, o którym mowa w art. 9

5.12.3. Odstępstwa od wyjątków od prawa do odstąpienia od umowy

Art. 16

Państwa członkowskie mogą zastosować odstępstwo od wyjątków od prawa do odstąpienia od umowy określonych w akapicie pierwszym lit. a), b), c) i e) w przypadku umów zawieranych w kontekście nieumówionych wizyt przedsiębiorcy w domu konsumenta lub wycieczek zorganizowanych przez przedsiębiorcę, których celem lub skutkiem jest promocja lub sprzedaż produktów konsumentom, z myślą o ochronie uzasadnionych interesów konsumentów w odniesieniu do agresywnych lub wprowadzających w błąd praktyk marketingowych lub sprzedażowych. Takie przepisy muszą być proporcjonalne, niedyskryminujące i muszą być uzasadnione ochroną konsumenta.

W przypadku umów zawieranych w kontekście nieumówionych wizyt przedsiębiorcy w domu konsumenta lub wycieczek zorganizowanych przez przedsiębiorcę, których celem lub skutkiem jest promocja lub sprzedaż produktów konsumentom, państwa członkowskie mogą zastosować odstępstwa od następujących wyjątków od prawa do odstąpienia od umowy:

—	umów o świadczenie usług, w ramach których usługa została w pełni wykonana (art. 16 akapit pierwszy lit. a));

—	dostarczania towarów lub świadczenia usług, których cena jest zależna od wahań na rynku finansowym, nad którymi przedsiębiorca nie może mieć kontroli i które mogą wystąpić w okresie na odstąpienie od umowy (art. 16 akapit pierwszy lit. b));

—	dostarczania towarów wyprodukowanych według specyfikacji konsumenta lub wyraźnie zindywidualizowanych (art. 16 akapit pierwszy lit. c));

—	dostarczania zapieczętowanych towarów, które nie nadają się do zwrotu ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych i których opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu (art. 16 akapit pierwszy lit. e)).

Odstępstwo niekoniecznie oznacza całkowite niestosowanie wyjątku od prawa do odstąpienia od umowy. Może ono polegać również na zmianie istniejącego wyjątku, tak aby był on korzystniejszy dla konsumenta, przy jednoczesnym zapewnieniu, aby był on proporcjonalny (również w odniesieniu do uzasadnionych interesów przedsiębiorców), niedyskryminujący i uzasadniony ochroną konsumenta.

6. Dostarczanie

Art. 18

1. O ile strony nie uzgodniły innego terminu dostarczenia, przedsiębiorca dostarcza towary poprzez przeniesienie fizycznego posiadania towarów lub kontroli nad nimi na konsumenta, bez zbędnej zwłoki, ale nie później niż 30 dni od zawarcia umowy.

2. W przypadku gdy przedsiębiorca nie spełnił swojego obowiązku dostarczenia towarów w terminie uzgodnionym z konsumentem lub w terminie określonym w ust. 1, konsument wzywa go do dostarczenia w dodatkowym terminie stosownym do okoliczności. Jeżeli przedsiębiorca nie dostarczył towarów w tym dodatkowym terminie, konsument ma prawo rozwiązać umowę.

Akapit pierwszy nie ma zastosowania do umów sprzedaży, w przypadku gdy przedsiębiorca odmówił dostarczenia towarów lub w przypadku gdy uzgodniony termin dostarczenia ma istotne znaczenie z uwagi na wszystkie okoliczności związane z zawarciem umowy, lub w przypadku gdy konsument informuje przedsiębiorcę przed zawarciem umowy, że dostarczenie przed określonym dniem lub w określonym dniu ma istotne znaczenie. W takich przypadkach, jeżeli przedsiębiorca nie dostarczył towarów w terminie uzgodnionym z konsumentem lub w terminie określonym w ust. 1, konsument ma prawo do natychmiastowego rozwiązania umowy.

3. Po rozwiązaniu umowy przedsiębiorca bez zbędnej zwłoki dokonuje zwrotu całej kwoty zapłaconej w ramach umowy.

4. Oprócz rozwiązania umowy zgodnie z ust. 2 konsument może skorzystać z innych środków przewidzianych w prawie krajowym.

Jak wyraźnie wskazano w art. 17 ust. 1, art. 18 dotyczy wyłącznie umów sprzedaży. Zawarte w art. 18 przepisy dotyczące terminu dostarczenia są powiązane ze znajdującym się w art. 5 ust. 1 lit. d) i art. 6 ust. 1 lit. g) wymogiem wskazania terminu dostarczenia towarów.

Art. 6 ust. 1 lit. g) dotyczący umów zawieranych na odległość i umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa zobowiązuje przedsiębiorcę do poinformowania konsumenta o terminie, w jakim przedsiębiorca zobowiązuje się do dostarczenia towarów. Co się tyczy umów zawieranych w lokalu przedsiębiorstwa, informacje te muszą być przekazane, zgodnie z art. 5 ust. 1 lit. d), „w przypadku gdy ma to zastosowanie”.

W związku z tym informacje te nie muszą być przekazywane w odniesieniu do umów zawieranych w lokalu przedsiębiorstwa, o ile dostarczenie towarów lub świadczenie usług ma miejsce natychmiast. W przypadku umów sprzedaży zawieranych w lokalu przedsiębiorstwa, informacje te nie muszą być przekazywane również wówczas, gdy sprzedający zamierza dostarczyć towary w terminie 30 dni, o którym mowa w art. 18 ust. 1 (zob. także sekcja 3 dotyczący wymogów w zakresie informacji przed zawarciem umowy).

Należy zauważyć, że Dyrektywa nie zawiera żadnych konkretnych przepisów dotyczących umów o świadczenie usług w sytuacji, w której przedsiębiorca nie wskazuje terminu świadczenia usług. Skutki takiego zaniechania mogą być uregulowane w prawie krajowym.

Art. 18 ust. 2 stanowi, że jeżeli przedsiębiorca nie dostarczył towarów w tym terminie lub w terminie uzgodnionym z konsumentem, konsument uzgadnia z przedsiębiorcą wydłużenie terminu dostarczenia. Jeżeli przedsiębiorca nie dostarcza towarów przed upływem wydłużonego terminu dostarczenia, konsument jest uprawniony do rozwiązania umowy.

Jednak jeżeli dotrzymanie uzgodnionego terminu dostarczenia lub standardowego, 30-dniowego terminu, ma istotne znaczenie (np. dostarczenie sukni ślubnej – zob. motyw 52), a przedsiębiorca nie dostarcza towarów na czas, konsument powinien mieć prawo do rozwiązania umowy natychmiast po upływie początkowo uzgodnionego terminu.

Sposób powiadamiania przedsiębiorcy o rozwiązaniu umowy może być uregulowany w prawie krajowym (zob. motyw 52).

Art. 18 ust. 4 stanowi, że konsument może korzystać z innych środków przewidzianych w prawie krajowym. Ich przykłady są podane w motywie 53: Oprócz prawa konsumenta do rozwiązania umowy w przypadku gdy przedsiębiorca nie wywiązał się ze swojego obowiązku dostarczenia towarów zgodnie z niniejszą dyrektywą, konsument może – zgodnie z mającym zastosowanie prawem krajowym – skorzystać z innych środków, takich jak wyznaczenie dodatkowego terminu na dostarczenie, dochodzenie wykonania umowy, wstrzymanie się z płatnością, a także dochodzenie odszkodowania.

Art. 18 ust. 3 przewiduje, że w przypadku rozwiązania umowy, przedsiębiorca bez zbędnej zwłoki zwraca całą zapłaconą kwotę. W Dyrektywie nie określono terminu dokonania takiego zwrotu. W sytuacji zaistnienia pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą sporu dotyczącego czasu dokonania zwrotu, właściwe organy i sądy krajowe będą zmuszone przeprowadzić analizę konkretnego przypadku. Co do zasady kilka dni roboczych powinno wystarczyć przedsiębiorcy na dokonanie zwrotu.

7. Przejście ryzyka

Art. 20

W przypadku umów, zgodnie z którymi przedsiębiorca wysyła towary konsumentowi, ryzyko utraty lub uszkodzenia towarów przechodzi na konsumenta w chwili wejścia przez konsumenta lub osobę trzecią wskazaną przez konsumenta, inną niż przewoźnik, w fizyczne posiadanie towarów. Jednakże ryzyko przechodzi na konsumenta z chwilą dostarczenia towarów przewoźnikowi, jeżeli konsument zlecił temu przewoźnikowi ich transport, a przedsiębiorca nie oferował takiej możliwości, bez uszczerbku dla praw konsumenta wobec przewoźnika.

Art. 20 stanowi, że ryzyko przechodzi na konsumenta także z chwilą dostarczenia towarów przewoźnikowi, jeżeli przewoźnik ten został wybrany przez konsumenta, a przedsiębiorca nie oferował takiej możliwości.

W przypadku regularnego dostarczania towarów zamawianych za pośrednictwem handlu elektronicznego, drogą wysyłkową itp. konsument często nie kontroluje natychmiast dostarczanych towarów. Dyrektywa stanowi, że ryzyko przechodzi na konsumenta w chwili wejścia w fizyczne posiadanie towarów, niezależnie od tego, czy zostały one sprawdzone pod kątem wad. Jednak w dyrektywie (UE) 2019/771 w sprawie sprzedaży towarów przewidziano wymóg dostarczenia towarów pozbawionych wad. W art. 11 tej dyrektywy określono przepisy dotyczące ciężaru dowodu w odniesieniu do braku zgodności z umową.

8. Opłaty za korzystanie ze sposobów płatności

Art. 19

Państwa członkowskie zakazują przedsiębiorcom pobierania od konsumentów, w związku ze stosowaniem określonych sposobów płatności, opłat, które są wyższe od kosztów poniesionych przez przedsiębiorców w związku z korzystaniem z tych sposobów.

8.1. Wprowadzenie

Artykuł 19 dotyczy korzystania ze „sposobów płatności”. Z uwagi na fakt, że termin ten nie jest w żaden sposób zdefiniowany, art. 19 ma zastosowanie do wszystkich sposobów płatności, w tym do płatności gotówką.

Należy zauważyć, że „usługi płatnicze” jako takie wchodzą w zakres kategorii „usług finansowych”, które wyłączono z zakresu stosowania dyrektywy w sprawie praw konsumentów zgodnie z jej art. 3 ust. 3 lit. d). W rezultacie dostawcy usług płatniczych nie podlegają wymogom określonym w Dyrektywie. Obowiązek określony w art. 19 nie dotyczy dostawców usług płatniczych, lecz innych przedsiębiorców, którzy zawierają umowy z konsumentami objęte dyrektywą w sprawie praw konsumentów. Przepis ten zakazuje takim przedsiębiorcom pobierania od konsumentów, w związku ze stosowaniem określonych sposobów płatności, opłat, które są wyższe od kosztów poniesionych przez przedsiębiorców w związku z korzystaniem z tych sposobów.

Zakres stosowania art. 19 został znacznie ograniczony zmienioną dyrektywą w sprawie usług płatniczych („druga dyrektywa w sprawie usług płatniczych”), mającą zastosowanie od dnia 13 stycznia 2018 r. W art. 62 ust. 4 tej dyrektywy wprowadzono konkretny zakaz pobierania dodatkowych opłat za:

—

korzystanie z instrumentów płatniczych, w przypadku których opłaty interchange (146) są regulowane na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/751 (147) w sprawie opłat interchange w odniesieniu do transakcji płatniczych realizowanych w oparciu o kartę („rozporządzenie w sprawie opłat interchange”) – zakaz ten dotyczy płatności za pomocą kart debetowych i kredytowych dla konsumentów wykorzystywanych w przypadku ponad 95 % transakcji na unijnym rynku kart płatniczych;

—	usługi płatnicze, do których zastosowanie ma rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 260/2012 dotyczące SEPA (148), tj. poleceń przelewu i poleceń zapłaty w euro.

W rezultacie art. 19 dyrektywy w sprawie praw konsumentów pozostaje właściwy jedynie w odniesieniu do kart „bez limitu środków”, tj. kart biznesowych, na przykład kart służbowych, oraz kart wydawanych przez tak zwane systemy trójstronne, w przypadku których karty są wydawane przez same systemy, które jednocześnie kwalifikują się jako banki, a także do płatności gotówkowych.

Należy jednak zauważyć, że w art. 62 ust. 5 drugiej dyrektywy w sprawie usług płatniczych zapewniono państwom członkowskim możliwość zakazania lub ograniczenia pobierania dodatkowych opłat za korzystanie z konkretnych instrumentów płatniczych nieobjętych rozporządzeniem w sprawie opłat interchange, takich jak wspomniane powyżej karty biznesowe i karty wydawane przez systemy trójstronne.

8.2. Definicja „opłat”

Art. 19 ma zastosowanie do wszystkich rodzajów opłat, które są powiązane ze sposobami płatności, niezależnie od tego, w jaki sposób są one przedstawiane konsumentom.

—	Przykładowo opłaty określane jako opłaty administracyjne, rezerwacyjne lub manipulacyjne powinny być objęte zakresem stosowania art. 19, jeżeli ich pobrania można uniknąć, korzystając z określonego sposobu płatności.

Rabaty udzielane konsumentom w związku z wykorzystaniem określonego sposobu płatności (którym jest najczęściej polecenie zapłaty) nie mogą być automatycznie traktowane jako opłaty nakładane za korzystanie z wszystkich pozostałych dostępnych sposobów płatności w rozumieniu art. 19. Jest to związane z tym, że „rabat” może wynikać z uzasadnionego interesu przedsiębiorcy w promowaniu korzystania z określonego sposobu płatności, którego zastosowanie okazuje się być bardziej racjonalne w ramach jego struktury handlowej (149).

Nie można jednak wykluczyć tego, że pobieranie dodatkowych opłat (w rozumieniu art. 19) może mieć miejsce w przypadku udzielania identycznych lub różnych rabatów za wykorzystywanie różnych sposobów płatności przy zachowaniu poza programem rabatowym na przykład tylko jednej metody płatności lub dwóch takich metod. Zgodność każdego programu rabatowego z art. 19 musi być analizowana w odniesieniu do konkretnego przypadku.

Art. 19 reguluje „opłaty” pobierane w związku ze stosowaniem określonych sposobów płatności. Nie uniemożliwia on przedsiębiorcom stosowania różnych cen tych samych towarów lub usług w przypadku ich sprzedaży z wykorzystaniem różnych kanałów sprzedaży:

—	Przykładowo bilet na koncert wystawiony bezpośrednio w filharmonii może kosztować więcej niż bilet wystawiony w innym punkcie sprzedaży.

8.3. Definicja „kosztów” poniesionych przez przedsiębiorców

8.3.1. Opłata akceptanta i inne koszty bezpośrednie

W Dyrektywie ani nie zdefiniowano, ani nie uszczegółowiono pojęcia „kosztów poniesionych przez przedsiębiorców”, o których mowa w art. 19.

Dla większości przedsiębiorców największym pojedynczym składnikiem kosztów akceptowania płatności kartowych jest opłata akceptanta. Opłata ta zawiera zwykle:

(1)	opłatę interchange uiszczaną przez bank przedsiębiorcy (bank przyjmujący płatność) na rzecz wystawcy karty (150);

(2)	opłaty uiszczane przez bank przedsiębiorcy na rzecz systemu (np. Visa lub MasterCard); oraz

(3)	marżę pobieraną przez bank przedsiębiorcy w celu pokrycia kosztów i wygenerowania zysku.

W przypadku transakcji przeprowadzanych z wykorzystaniem kart kredytowych, opłata akceptanta stanowi zazwyczaj procent wartości transakcji, natomiast w przypadku transakcji przeprowadzanych z wykorzystaniem kart debetowych częściej (choć nie powszechnie) stosowana jest stawka stała. Wysokość opłaty akceptanta może być bardzo różna i zależeć od obrotów, sektora handlowego i innych cech charakteryzujących przedsiębiorcę.

Ponadto mogą obowiązywać opłaty transakcyjne lub ogólne, które są uiszczane przez przedsiębiorcę na rzecz banku przyjmującego płatność lub pośredników w usługach płatniczych.

Pośrednicy w usługach płatniczych pomagają niektórym sprzedawcom detalicznym w akceptowaniu bezpiecznych płatności, a ponadto mogą pobierać opłaty za udostępnianie funkcji płatniczych, świadczenie usług w zakresie wykrywania oszustw, usług administracyjnych lub usług oferowanych zazwyczaj przez banki przyjmujące płatności (151).

8.3.2. Ogólne koszty prowadzenia działalności

Przedsiębiorcy ponoszą zwykle inne koszty prowadzenia działalności, które mogą być pośrednio związane z akceptowaniem lub przetwarzaniem płatności w zależności od wykorzystywanego sposobu płatności. Są to zwykle koszty administracyjne, opłaty z tytułu instalacji i konfiguracji sprzętu, a także koszty wynikające z zarządzania wykrywaniem oszustw oraz z zarządzania ryzykiem.

8.3.3. Uzasadnione koszty pozwalające na pobranie opłaty za korzystanie ze sposobów płatności

Za „koszty” związane ze sposobami płatności w rozumieniu art. 19 należy uważać jedynie opłaty, które są bezpośrednio nakładane na przedsiębiorcę z tytułu korzystania z tych sposobów płatności.

Koszty, które mogą być w sposób uprawniony uwzględnione przez przedsiębiorcę jako pozwalające na pobieranie opłat od konsumentów, obejmują opłatę akceptanta oraz opłaty transakcyjne lub ogólne uiszczane na rzecz pośredników z tytułu świadczenia na rzecz akceptanta niektórych lub wszystkich usług, które są zazwyczaj oferowane przez banki przyjmujące płatność. W takich przypadkach pośrednik zazwyczaj utrzymuje kontakty z bankiem przyjmującym płatność oraz działa jako punkt kontaktowy dla detalistów, pobierając marżę od opłat nakładanych przez bank przyjmujący płatność w związku ze świadczeniem odpowiednich usług.

To od przedsiębiorcy zależy decyzja o zleceniu w ramach podwykonawstwa świadczenia na przykład następujących usług:

—	nabycie i utrzymywanie urządzeń wykorzystywanych w punkcie sprzedaży, na przykład czytników kart płatniczych;

—	monitorowanie oszustw i dochowywanie zgodności z normami bezpieczeństwa Payment Card Industry Data Security Standards (PCI DSS) w celu zapobiegania oszustwom, co jest wymagane przez wszystkie duże sieci kartowe;

—	opracowanie i eksploatacja infrastruktury pozwalającej na obsługę płatności kartowych, na przykład funkcji dokonywania płatności na stronach internetowych lub poprzez centra obsługi telefonicznej; oraz

—	szkolenia personelu.

Koszty związane z urządzeniami płatniczymi, świadczeniem usług w zakresie wykrywania oszustw i usług administracyjnych (lub podobnych) należy taktować jako ogólne koszty prowadzenia działalności niezależnie od tego, czy są one ponoszone bezpośrednio przez przedsiębiorcę czy przez podmiot zewnętrzny. W przypadku ich zlecenia na zewnątrz, są one co do zasady nakładane odrębnie od głównych „kosztów ogólnych” lub opłaty akceptanta.

Przetwarzanie płatności i obsługa gotówki pociąga za sobą koszty personalne, które trudno jest wyrazić liczbowo, gdyż są one często uwzględnione w ogólnych kosztach administracyjnych. Koszty wynikające z zarządzania wykrywaniem oszustw oraz z zarządzania ryzykiem różnią się od siebie znacząco w zależności od konkretnego sektora i przedsiębiorcy, ale co do zasady są one coraz niższe dzięki wprowadzaniu nowych technologii płatności elektronicznych. Ponieważ wspomniane koszty są nierozerwalnie związane z daną działalnością gospodarczą (nawet jeżeli ponosi się je w celu zachowania zgodności regulacyjnej), powinny również zostać wyłączone z pojęcia „kosztów ponoszonych w związku ze stosowaniem określonych sposobów płatności” w rozumieniu art. 19; należy natomiast traktować je jako element ogólnych kosztów prowadzenia działalności.

Podejście to jest szczególnie uzasadnione w przypadku firm sprzedających towary lub świadczących usługi jedynie w internecie oraz akceptujących jedynie elektroniczne sposoby płatności. W przypadku takich firm, koszty personalne ponoszone w związku z przetwarzaniem płatności elektronicznej oraz koszty wynikające z zarządzania wykrywaniem oszustw lub z zarządzania ryzykiem mają zasadnicze znaczenie dla ich modelu handlowego.

Ponadto biorąc pod uwagę bardziej praktyczny punkt widzenia, objęcie pojęciem „kosztów” wszystkich możliwych elementów, które mogą być nawet pośrednio powiązane ze sposobami płatności spowodowałoby trudności w egzekwowaniu art. 19 oraz pozbawiłoby go jakiejkolwiek skuteczności („effet utile”). Powyższe należy uznać za prawdziwe, mając na uwadze na przykład to, że publicznie dostępnych jest bardzo niewiele informacji na temat kosztów administracyjnych oraz że dokładny koszt urządzeń lub instalacji może być wyliczony jedynie poprzez rozłożenie całej kwoty na nieznaną liczbę transakcji. Dlatego też przedsiębiorcy powinni dążyć do odzyskania takich kosztów poprzez ich uwzględnianie w cenie oferowanych przez siebie towarów lub usług, a nie poprzez nakładanie na konsumentów dodatkowych opłat w związku ze stosowaniem określonych sposobów płatności.

8.4. Płatności dokonywane w walucie obcej

Płatność gotówkowa w walucie obcej również stanowi „sposób płatności” w rozumieniu art. 19. W związku z tym przedsiębiorca nie może wykorzystywać przeliczania waluty jako sposobu faktycznego nakładania na konsumenta dodatkowych opłat, które nie znajdują uzasadnienia w rzeczywistych kosztach ponoszonych z tytułu umożliwienia zapłaty gotówką w walucie obcej (w szczególności kosztów ponoszonych przez przedsiębiorcę w celu wymiany otrzymanej gotówki).

—

Przykładowo w sytuacji, w której przedsiębiorca prowadzący restaurację w regionie oddalonym przyjmuje w drodze wyjątku płatność gotówkową dokonaną przez turystę w walucie obcej, stosowany kurs wymiany może być nieznacznie wyższy niż faktyczny kurs z danego dnia, aby zrekompensować dodatkowy koszt związany z koniecznością udania się przez przedsiębiorcę do najbliższego banku oraz pokryć wszelkie opłaty pobierane przez bank z tytułu wymiany walut.

—	Zastosowanie zbyt wysokiego kursu wymiany w opisanym powyżej scenariuszu stanowiłoby jednak naruszenie przepisów art. 19, ponieważ przychody z takiej transakcji przewyższałyby znacząco dodatkowe koszty.

—

Z kolei w przypadku gdy standardowo stosowaną przez przedsiębiorcę praktyką handlową jest akceptowanie sposobu płatności polegającego na zapłacie gotówką w walucie obcej, uzasadnionymi kosztami byłyby najprawdopodobniej jedynie obowiązujące opłaty z tytułu wymiany waluty. Dotyczyłoby to na przykład restauracji położonej w regionie turystycznym, która często obsługuje klientów dokonujących płatności gotówkowych w walucie obcej.

9. Porozumiewanie się z wykorzystaniem telefonu

Art. 21

Państwa członkowskie zapewniają, aby w przypadku gdy przedsiębiorca posiada linię telefoniczną przeznaczoną do telefonicznego kontaktowania się z nim w sprawie zawartej umowy, konsument – kontaktując się z przedsiębiorcą – nie był zobowiązany do płacenia taryfy wyższej niż taryfa podstawowa.

Akapit pierwszy pozostaje bez uszczerbku dla prawa dostawców usług telekomunikacyjnych do pobierania opłat za te połączenia.

Celem tego przepisu jest ochrona konsumentów przed ponoszeniem dodatkowych opłat w razie zaistnienia konieczności telefonicznego skontaktowania się z przedsiębiorcą, z którym zawarli oni umowę, na przykład w celu zgłoszenia reklamacji. Za tego rodzaju rozmowy telefoniczne konsument nie może płacić taryfy wyższej niż „taryfa podstawowa”. Dyrektywą (UE) 2019/2161 zmieniono przepisy art. 3 ust. 3 lit. k) dyrektywy w sprawie praw konsumentów, rozszerzając zakres stosowania art. 21 w taki sposób, aby obejmował on również pasażerskie usługi przewozowe.

Choć w Dyrektywie nie znajduje się wyraźna definicja taryfy podstawowej, odwołanie do niej oznacza zobowiązanie przedsiębiorców do zapewnienia tego, by konsumenci nie płacili za rozmowy podlegające regulacji art. 21 więcej niż czyste koszty usługi łączności elektronicznej. Znalazło to potwierdzenie w wyroku w sprawie C-568/15, w którym Trybunał stwierdził, że pojęcie „taryfy podstawowej” odpowiada standardowemu kosztowi zwykłego połączenia, jakiego konsument może się spodziewać, oraz że przedsiębiorca nie jest zobowiązany informować konsumenta o takim koszcie (152). Innymi słowy, wysokość opłat za połączenia nie może przekraczać kosztu połączenia ze standardową linią (geograficzną) w sieci stacjonarnej ani kosztu połączenia z numerami telefonów komórkowych.

Numery niegeograficzne, które dostawcy usług łączności elektronicznej uwzględniają standardowo w swoich ofertach „pakietów” minut do wykorzystania za stałą miesięczną opłatą, a także numery, z którymi połączenia nie kosztują więcej niż połączenia z numerami geograficznymi, również stanowią przykłady numerów, za połączenie z którymi obowiązuje taryfa podstawowa.

Z kolei zakresy numeracyjne, które są standardowo objęte specjalnym systemem taryfowym, prawdopodobnie nie będą spełniały wymogu dotyczącego „taryfy podstawowej”. Zazwyczaj tzw. numery usług o podwyższonej opłacie (PRS) zapewniają ich użytkownikom (przedsiębiorcom) możliwość finansowania lub częściowego finansowania kosztów prowadzenia centrów obsługi telefonicznej lub pozyskiwanie dodatkowych przychodów z tytułu tych rozmów telefonicznych dzięki zasadzie podziału zysków z operatorami telekomunikacyjnymi. W praktyce koszty połączeń z numerami telefonicznymi PRS niezwykle rzadko nalicza się zgodnie z „taryfą podstawową”. Jednocześnie Trybunał wyjaśnił również w wyroku w sprawie C-568/15, że – z zastrzeżeniem poszanowania zasady dotyczącej „taryfy podstawowej” – bez znaczenia pozostaje to, czy przedsiębiorca generuje zysk z tytułu takich połączeń (153).

W art. 21 wprowadzono wprawdzie ograniczenie dotyczące kosztów połączeń telefonicznych, jednak faktyczna cena połączenia telefonicznego nawiązywanego z przedsiębiorcą w celach określonych w art. 21 w dalszym ciągu będzie różnić się w przypadku różnych konsumentów, w zależności od dostawcy usług łączności elektronicznej wybranego do realizacji połączenia.

Pojęcie „taryfy podstawowej” nie może być, do celów dyrektywy w sprawie praw konsumentów, rozumiane jako zobowiązanie przedsiębiorców do wykorzystywania tak zwanych „numerów darmowych”, z których korzystanie co do zasady nie wiąże się z pobieraniem żadnych opłat od wywołującego. Nie należy interpretować go także jako zobowiązania przedsiębiorcy do wybrania konkretnego operatora telekomunikacyjnego lub do przejścia z telefonii komórkowej na stacjonarną lub odwrotnie.

Art. 21 nie ma wpływu na różnice istniejące pomiędzy cenami rozmów realizowanych w ruchu krajowym, międzynarodowym, a także w roamingu komórkowym, które są pobierane przez dostawców usług łączności elektronicznej. W związku z tym konsument wywołujący przedsiębiorcę mającego siedzibę w innym państwie członkowskim może zapłacić za taką rozmowę więcej niż klienci tego samego przedsiębiorcy, którzy znajdują się na obszarze jego państwa.

W wyroku w sprawie C-332/17, Starman, (154) Trybunał rozpatrywał sytuację, w której przedsiębiorca zapewniał swoim konsumentom możliwość skorzystania – do celów przewidzianych w art. 21 – zarówno z numeru podlegającego taryfie podstawowej, jak i ze skróconego numeru telefonu podlegającego wyższej taryfie niż taryfa podstawowa w przypadku połączenia z telefonu komórkowego. Trybunał stwierdził, że również w tym przypadku przepisy art. 21 uniemożliwiają przedsiębiorcy pobieranie od konsumenta opłat wyższych niż te przewidziane w taryfie podstawowej. Zakaz ten obowiązuje niezależnie od tego, czy przedsiębiorca poinformował konsumenta w zrozumiały i przystępny sposób o możliwości połączenia się z innym numerem telefonu objętym taryfą podstawową i czy konsument mimo to dobrowolnie zdecydował się skorzystać z innego numeru telefonu do celów art. 21:

„[A]rt. 21 akapit pierwszy dyrektywy 2011/83/UE należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on temu, aby w sytuacji gdy przedsiębiorca udostępnił wszystkim swoim klientom jeden lub kilka skróconych numerów telefonicznych podlegających wyższej taryfie niż taryfa podstawowa, konsumenci, którzy zawarli już umowę z tym przedsiębiorcą, płacili więcej niż taryfa podstawowa, jeżeli kontaktują się oni z rzeczonym przedsiębiorcą przez telefon w przedmiocie tej umowy” (155).

Dlatego też nawet w przypadku gdy dany konsument (omyłkowo) zadzwonił pod droższy, alternatywny numer telefonu, a nie pod numer telefonu podlegający „taryfie podstawowej”, konsument ten nadal jest uprawniony do uiszczenia za takie połączenie wyłącznie kwoty przewidzianej w „taryfie podstawowej”. Aby konsument mógł w takiej sytuacji skorzystać z prawa przewidzianego w art. 21, musi on – zgodnie z prawem krajowym danego państwa członkowskiego – dysponować dostępem do odpowiednich środków odwoławczych, tj. mieć możliwość wystąpienia o odszkodowanie z tytułu uiszczenia kwoty wyższej niż ta określona w taryfie podstawowej.

Wyrok Trybunału sam w sobie nie uniemożliwia przedsiębiorcom wykorzystywania różnego rodzaju numerów telefonu do celów innych niż te określone w art. 21, np. w celu dokonywania rezerwacji. W takiej sytuacji przedsiębiorcy powinni jednak zwrócić szczególną uwagę na zagwarantowanie, aby konsumenci, wykonując połączenia w celach określonych w art. 21, korzystali z właściwego numeru, tj. z numeru podlegającego taryfie podstawowej.

10. Płatności dodatkowe

Art. 22

Zanim konsument zostanie związany umową lub ofertą, przedsiębiorca powinien uzyskać wyraźną zgodę konsumenta na każdą dodatkową płatność należną oprócz uzgodnionego wynagrodzenia za główne obowiązki umowne przedsiębiorcy. Jeżeli przedsiębiorca nie otrzymał wyraźnej zgody konsumenta, lecz założył jej istnienie poprzez stosowanie domyślnych opcji, które konsument musi odrzucić w celu uniknięcia dodatkowej płatności, konsument ma prawo do zwrotu tej płatności.

Zgodnie z art. 3 ust. 3 lit. k), wyrażony w art. 22 zakaz stosowania zaznaczonych domyślnie pól w celu świadczenia dodatkowych towarów/usług i pobierania za nie opłat, obowiązuje również w odniesieniu do pasażerskich usług przewozowych. Ponadto ma on zastosowanie niezależnie od tego, czy sama dodatkowa usługa podlega co do zasady regulacji Dyrektywy. Zaznaczone domyślnie pola, których stosowanie na podstawie art. 22 jest zabronione, mogą dotyczyć na przykład:

—	opcji dostawy ekspresowej lub umowy konserwacyjnej w przypadku zakupu urządzeń komputerowych;

—	umowy ubezpieczenia zawieranej przy zakupie biletu lotniczego.

11. Egzekwowanie

11.1. Egzekwowanie na drodze publicznoprawnej i prywatnoprawnej

Zgodnie z art. 23 państwa członkowskie muszą zapewnić odpowiednie i skuteczne środki zapewniające przestrzeganie przepisów Dyrektywy.

Art. 23

1. Państwa członkowskie zapewnią, aby przyjęte zostały odpowiednie i skuteczne środki zapewniające przestrzeganie dyrektywy.

2. Środki, o których mowa w ust. 1, obejmują przepisy, zgodnie z którymi co najmniej jeden spośród wymienionych poniżej organów, w zależności od prawa krajowego, może podejmować działania na mocy prawa krajowego przed sądami lub właściwymi organami administracyjnymi w celu zapewnienia stosowania przepisów krajowych transponujących niniejszą dyrektywę:

a)	instytucje publiczne lub ich przedstawiciele;

b)	organizacje konsumenckie mające uzasadniony interes w ochronie konsumentów;

c)	organizacje zawodowe posiadające uzasadniony interes w podejmowaniu działań.

W szeregu przepisów dyrektywy w sprawie praw konsumentów przewidziano możliwość skorzystania z bezpośrednich środków odwoławczych, jeżeli przedsiębiorca nie wywiąże się ze spoczywających na nim zobowiązań. W szczególności w art. 6 ust. 6, art. 10, art. 18 ust. 2 i art. 22 dyrektywy w sprawie praw konsumentów ustanowiono szczególne środki odwoławcze dla konsumentów, natomiast w art. 21 wprowadzono zakaz uniemożliwiający przedsiębiorcy nakładania na konsumenta opłat w kwocie wyższej niż kwota przewidziana w „taryfie podstawowej” z tytułu połączeń telefonicznych nawiązywanych w celu zadania pytań po zawarciu umowy; z kolei w art. 27 konsumenta zwalnia się z obowiązku uiszczania jakichkolwiek opłat z tytułu dostaw niezamówionych. Jak wyjaśniono w motywie 14 dyrektywy w sprawie praw konsumentów, nie powinna ona wpływać na prawo krajowe w dziedzinie prawa umów w odniesieniu do tych aspektów prawa umów, które nie są przez nią uregulowane, uwzględniając prawo krajowe w zakresie środków ochrony prawnej o charakterze ogólnym dotyczących umów. Dlatego też państwa członkowskie mogą przewidzieć dodatkowe środki ochrony prawnej dotyczące umów w swoim prawie krajowym.

Konsumenci mogą korzystać z takich środków, wytaczając powództwa indywidualne. Ponadto dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1828 (156) w sprawie powództw przedstawicielskich wytaczanych w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów we wszystkich państwach członkowskich wprowadzono możliwość egzekwowania zgodności z przepisami dyrektywy w sprawie praw konsumentów również za pośrednictwem powództw przedstawicielskich. Takie powództwa mogłyby wytaczać uprawnione podmioty domagające się zastosowania środków nakazujących zaprzestanie szkodliwych praktyk oraz środków naprawczych w imieniu konsumentów, których dotyczy dane naruszenie (157).

11.2. Stosowanie przepisów Dyrektywy w odniesieniu do przedsiębiorców z państw trzecich

Kwestie związane ze stosowaniem dyrektywy w sprawie praw konsumentów w odniesieniu do przedsiębiorców spoza UE uregulowano w rozporządzeniu (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady (158) dotyczącym prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych („Rzym II”) i w rozporządzeniu (WE) nr 593/2008 w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I). Przepisy rozporządzeń Rzym I i Rzym II mają zastosowanie w sporach cywilnych lub handlowych. W dyrektywie w sprawie praw konsumentów przewidziano zarówno zobowiązania pozaumowne (w szczególności wymogi w zakresie informacji przed zawarciem umowy, zakaz stosowania domyślnie zaznaczonych pól itp.), jak i zobowiązania umowne (w szczególności prawo odstąpienia, przepisy dotyczące dostarczania towarów oraz potwierdzenie zawarcia umowy).

Jeżeli chodzi o zobowiązania pozaumowne, prawo umów, które miałoby zastosowanie w przypadku, gdyby umowa została zawarta, stanowiłyby w szczególności wymogi w zakresie informacji przed zawarciem umowy ustanowione w dyrektywie w sprawie praw konsumentów, zgodnie z rozporządzeniem Rzym II prawem właściwym w odniesieniu to takich zobowiązań (159). W związku z powyższym przy ustalaniu prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych stosuje się ten sam zestaw kryteriów jak przy ustalaniu prawa właściwego dla zobowiązań umownych w sprawach cywilnych i handlowych zgodnie z rozporządzeniem Rzym I. Oznacza to, że prawem właściwym dla zobowiązań umownych i zobowiązań pozaumownych byłoby to samo prawo, chyba że strony umowy uzgodniłyby inaczej. W rozporządzeniach Rzym I i Rzym II ograniczono jednak możliwość zawierania umów dotyczących wyboru prawa właściwego.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. b) rozporządzenia Rzym I w przypadku gdy konsument zawiera umowę z przedsiębiorcą w innym państwie, który w jakikolwiek sposób kieruje swoją działalność gospodarczą do państwa miejsca zamieszkania konsumenta, umowa podlega zasadniczo prawu państwa, w którym konsument ma miejsce zwykłego pobytu. Pojęcie „kierowania” działalności handlowej lub zawodowej do państwa konsumenta wyjaśniono bardziej szczegółowo w sekcji 3.1.8 niniejszych wytycznych.

Zgodnie z art. 6 ust. 2 rozporządzenia Rzym I, jeżeli strony umowy wskażą inne prawo jako właściwe, wybór taki nie może prowadzić do pozbawienia konsumenta ochrony przysługującej mu na podstawie bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa państwa jego miejsca zwykłego pobytu, których nie można wyłączyć w drodze umowy.

Przepisy dotyczące praw i obowiązków przewidziane w dyrektywie w sprawie praw konsumentów stanowią właśnie takie „bezwzględnie obowiązujące przepisy”, ponieważ jej art. 25 stanowi, że konsumenci nie mogą zrzec się praw przyznanych na mocy krajowych środków transponujących tę Dyrektywę. Podobnie w przypadku gdy przedsiębiorca z państwa trzeciego kieruje swoje usługi do konsumentów w jednym państwie członkowskim UE lub w kilku państwach członkowskich UE, taki przedsiębiorca musi przestrzegać wymogów ustanowionych w dyrektywie w sprawie praw konsumentów, w szczególności wymogów w zakresie informacji przed zawarciem umowy, a także zapewnić poszanowanie prawa do odstąpienia od umowy.

11.3. Sankcje

Art. 24 dyrektywy w sprawie praw konsumentów dotyczy sankcji za naruszenie przepisów krajowych transponujących Dyrektywę. Zgodnie z wymogiem przewidzianym w ust. 1 tego artykułu państwa członkowskie są zobowiązane przyjąć przepisy określające sankcje z tytułu naruszenia przepisów krajowych przyjętych zgodnie z dyrektywą w sprawie praw konsumentów. Przepisy Dyrektywy pozostawiają państwom członkowskim swobodę uznania w kwestii określenia rodzaju możliwych sankcji i przyjęcia procedury ich nakładania, o ile będą one skuteczne, proporcjonalne i odstraszające.

Przepisy dotyczące sankcji różnią się od wspomnianych powyżej przepisów dotyczących indywidualnych środków ochrony prawnej dostępnych dla konsumentów, wobec których dopuszczono się naruszenia, i pełnią funkcję uzupełniającą względem tych przepisów.

Dyrektywą (UE) 2019/2161 art. 24 uzupełniono o dodatkowe wymogi. Po pierwsze, zawarto w nim niewyczerpujący, orientacyjny wykaz kryteriów w zakresie stosowania sankcji (ust. 2). Po drugie, ustanowiono w nim bardziej szczegółowe przepisy (ust. 3 i 4) dotyczące grzywien za poważne naruszenia o charakterze transgranicznym, które podlegają skoordynowanym działaniom w zakresie egzekwowania prawa na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/2394 (160) w sprawie współpracy między organami krajowymi odpowiedzialnymi za egzekwowanie przepisów prawa w zakresie ochrony konsumentów („rozporządzenie w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów”).

W motywie 15 dyrektywy (UE) 2019/2161 zachęca się państwa członkowskie, aby przy podejmowaniu decyzji o przeznaczeniu dochodów z grzywien „rozważyły wzmocnienie ochrony ogólnego interesu konsumentów, jak również innych chronionych interesów publicznych”.

W ust. 5 na państwa członkowskie nałożono wymóg powiadamiania Komisji o krajowych przepisach dotyczących sankcji oraz o wszelkich późniejszych zmianach, tj. w drodze specjalnego powiadomienia wyjaśniającego dokładnie przepisy krajowe, których to dotyczy, a nie tylko jako część ogólnego powiadomienia o krajowych środkach transpozycji.

11.3.1. Kryteria w zakresie nakładania sankcji

W art. 24 ust. 2 zawarto wykaz sześciu niewyczerpujących i przykładowych kryteriów, które właściwe organy i sądy państw członkowskich powinny uwzględnić, nakładając sankcje. Stosuje się je w stosownych przypadkach do wszystkich naruszeń, niezależnie od tego, czy doszło do nich w kontekście krajowym, czy też w kontekście transgranicznym.

Art. 24

2. Państwa członkowskie zapewniają, aby przy nakładaniu sankcji uwzględniano, w stosownych przypadkach, następujące niewyczerpujące i przykładowe kryteria:

a)	charakter, wagę, skalę i czas trwania naruszenia;

b)	działania podjęte przez przedsiębiorcę w celu złagodzenia lub naprawienia szkody poniesionej przez konsumentów;

c)	wcześniejsze naruszenia dokonane przez przedsiębiorcę;

d)	korzyści majątkowe uzyskane lub straty uniknięte przez przedsiębiorcę wskutek z naruszenia, jeżeli dostępne są odpowiednie dane;

e)	sankcje nałożone na przedsiębiorcę za to samo naruszenie w innych państwach członkowskich w sprawach transgranicznych, jeżeli informacje o takich sankcjach są dostępne w ramach mechanizmu ustanowionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/2394;

f)	inne czynniki obciążające lub łagodzące mające zastosowanie w okolicznościach danej sprawy.

W motywie 7 dyrektywy (UE) 2019/2161 wyjaśniono niektóre kryteria. W motywie 8 wyjaśniono, że kryteria „mogą nie być adekwatne przy podejmowaniu decyzji dotyczących kar w odniesieniu do każdego naruszenia, w szczególności w odniesieniu do naruszeń innych niż poważne”. Ponadto „państwa członkowskie powinny także uwzględniać inne ogólne zasady prawa mające zastosowanie do nakładania sankcji, takie jak zasada non bis in idem”.

Umyślny charakter naruszenia ma znaczenie dla zastosowania kryteriów określonych w lit. a) i f). Zamiar nie jest jednak warunkiem koniecznym nałożenia sankcji w przypadku naruszenia przepisów.

Kryterium określone w lit. c) obejmuje takie same lub inne wcześniejsze naruszenia przepisów dyrektywy w sprawie praw konsumentów popełnione przez danego przedsiębiorcę.

Kryterium określone w lit. e) dotyczy przypadków, w których do tego samego naruszenia doszło w szeregu państw członkowskich. Ma ono zastosowanie wyłącznie w przypadku, gdy informacje na temat sankcji nałożonych przez inne państwa członkowskie w odniesieniu do tego samego naruszenia są dostępne w ramach mechanizmu współpracy ustanowionego na podstawie rozporządzenia w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów.

W zależności od okoliczności sprawy, sankcje nałożone na tego samego przedsiębiorcę w innym państwie członkowskim lub państwach członkowskich za takie samo naruszenie mogą wskazywać zarówno na większą skalę i wagę w rozumieniu lit. a), jak i kwalifikować się jako „wcześniejsze naruszenie” w rozumieniu lit. c). W związku z tym sankcje nałożone za takie samo naruszenie w innych państwach członkowskich mogą stanowić okoliczność obciążającą. Nałożenie sankcji za takie samo naruszenie w innych państwach członkowskich można również rozważyć w związku z innymi okolicznościami „obciążającymi” objętymi pozostałymi kryteriami, o których mowa w lit. f), która zasadniczo odnosi się do „innych” czynników obciążających lub łagodzących. Sankcja nałożona przez inne państwo członkowskie na tego samego przedsiębiorcę za takie samo naruszenie może mieć jednak również znaczenie dla zastosowania zasady non bis in idem zgodnie z prawem krajowym i art. 10 ust. 2 rozporządzenia w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów (161).

11.3.2. Sankcje w kontekście skoordynowanych działań w zakresie egzekwowania prawa w ramach współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów

W art. 24 ust. 3 i 4 zawarto dodatkowe przepisy o charakterze bardziej nakazowym (w porównaniu z ogólną zasadą ustanowioną w ust. 1) dotyczące sankcji, które muszą być dostępne na podstawie prawa krajowego w przypadku naruszeń będących przedmiotem skoordynowanych działań zgodnie z rozporządzeniem w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów.

Zgodnie z art. 21 rozporządzenia w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów właściwe organy państw członkowskich, które zajmują się skoordynowanym działaniem, muszą wprowadzać środki egzekwowania prawa obejmujące stosowanie kar w sposób skuteczny, sprawny i skoordynowany względem przedsiębiorcy odpowiedzialnego za naruszenie powszechne lub naruszenie powszechne o wymiarze unijnym. „Naruszenia powszechne" i „naruszenia powszechne o wymiarze unijnym” to naruszenia transgraniczne zdefiniowane w art. 3 pkt 3 i 4 rozporządzenia w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów (162).

W przypadku tej kategorii naruszeń w art. 24 ust. 3 zobowiązano państwa członkowskie do zapewnienia możliwości nakładania grzywien, przy czym maksymalna wysokość grzywny musi wynosić co najmniej 4 % rocznego obrotu przedsiębiorcy. Oznacza to, że państwa członkowskie mogą ustalić maksymalną wysokość grzywny również na poziomie wyższym niż 4 % rocznego obrotu przedsiębiorcy. Mogą one również podjąć decyzję o nałożeniu grzywny na podstawie większego obrotu referencyjnego, takiego jak obrót przedsiębiorcy w skali światowej. Podobnie mogą one rozszerzyć dostępne sankcje w przypadku działań skoordynowanych w ramach współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów na inne rodzaje naruszeń, takie jak naruszenia krajowe.

Jeżeli informacje o rocznym obrocie przedsiębiorcy nie są dostępne – taka sytuacja może mieć miejsce np. w przypadku niedawno założonych przedsiębiorstw – zgodnie z art. 24 ust. 4 państwa członkowskie są zobowiązane do zapewnienia możliwości nałożenia grzywny, której maksymalna wysokość wynosi co najmniej 2 mln EUR. Również w tym przypadku państwa członkowskie mogą ustalić maksymalną wysokość grzywny na poziome przekraczającym 2 mln EUR.

Celem harmonizacji przepisów krajowych dotyczących grzywien jest zapewnienie możliwości stosowania środków egzekwowania prawa i ich spójności we wszystkich państwach członkowskich uczestniczących w skoordynowanych działaniach w zakresie egzekwowania przepisów sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów.

Nakładanie grzywien zgodnie z art. 24 ust. 3 i 4 podlega wspólnym kryteriom określonym w art. 24 ust. 2, które obejmują w szczególności „charakter, wagę i czas trwania lub skutki w czasie dokonanego naruszenia”. Wysokość rzeczywistej grzywny nałożonej przez właściwy organ lub sąd w konkretnym przypadku może być niższa niż maksymalna wysokość opisana powyżej, w zależności od charakteru, wagi i innych istotnych cech naruszenia.

Z zastrzeżeniem obowiązków w zakresie koordynacji wynikających z rozporządzenia w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów, właściwy organ lub sąd może podjąć decyzję o nałożeniu okresowych grzywien (takich jak grzywny dzienne), dopóki przedsiębiorca nie zaprzestanie naruszania przepisów. Komisja może również zadecydować o warunkowym nałożeniu grzywny, jeżeli przedsiębiorca nie zaprzestanie naruszania przepisów w wyznaczonym terminie pomimo wydanego w tym celu nakazu.

Obrotem właściwym, który należy uwzględnić przy obliczaniu grzywny, jest obrót wygenerowany w państwie członkowskim nakładającym grzywnę. W art. 24 ust. 3 przewidziano jednak także możliwość ustalenia grzywny na podstawie obrotu przedsiębiorcy wygenerowanego we wszystkich państwach członkowskich, które zajmują się skoordynowanym działaniem, jeżeli w wyniku koordynacji współpracy w zakresie ochrony konsumentów jedno państwo członkowskie nakłada grzywnę w imieniu uczestniczących państw członkowskich.

W motywie 10 dyrektywy (UE) 2019/2161 wyjaśniono, że „w niektórych przypadkach przedsiębiorca może być również grupą przedsiębiorstw”. W związku z tym, jeżeli przedsiębiorca odpowiedzialny za naruszenie jest grupą przedsiębiorstw, przy obliczaniu grzywny uwzględniona zostanie wielkość obrotów osiąganych przez tę grupę w poszczególnych państwach członkowskich.

W dyrektywie nie określono roku odniesienia dla definicji rocznego obrotu. W związku z tym przy ustalaniu wysokości grzywny organy krajowe mogą wykorzystać na przykład najnowsze dane dotyczące rocznego obrotu dostępne w chwili podejmowania decyzji o nałożeniu sankcji (tj. w poprzednim roku obrotowym).

(1) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylająca dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.U. L 304 z 22.11.2011, s. 64).

(2) Zob. art. 1 Dyrektywy.

(3) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2161 z dnia 27 listopada 2019 r. zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 98/6/WE, 2005/29/WE oraz 2011/83/UE w odniesieniu do lepszego egzekwowania i unowocześnienia unijnych przepisów dotyczących ochrony konsumenta (Dz.U. L 328 z 18.12.2019, s. 7).

(4) Dyrektywa Rady 85/577/EWG z dnia 20 grudnia 1985 r. w sprawie ochrony konsumentów w odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa (Dz.U. L 372 z 31.12.1985, s. 31).

(5) Dyrektywa 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 maja 1997 r. w sprawie ochrony konsumentów w przypadku umów zawieranych na odległość – Oświadczenie Rady i Parlamentu, dotyczące art. 6 ust. 1 – Oświadczenie Komisji dotyczące art. 3 ust. 1 tiret pierwsze (Dz.U. L 144 z 4.6.1997, s. 19).

(6) https://e-justice.europa.eu/591/PLconsumer_law_database

(7) Dz.U. L 1 z 3.1.1994, s. 3

(8) Zob. C-329/19, Condominio di Milano, ECLI:EU:C:2020:263, pkt 34.

(9) C-105/17, Kamenova, ECLI:EU:C:2018:808, pkt 33.

(10) Przez analogię C-105/17, Kamenova, pkt 36–37.

(11) C-105/17, Kamenova, ECLI:EU:C:2018:808, pkt 27–29, 34.

(12) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2005/29/WE z dnia 11 maja 2005 r. dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniająca dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE oraz rozporządzenie (WE) Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2006/2004 („dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych”) (Dz.U. L 149 z 11.6.2005, s. 22).

(13) C-105/17, Kamenova, ECLI:EU:C:2018:808, pkt 27–29, 34–40 and 45.

(14) C-922/19, Stichting Waternet, ECLI:EU:C:2021:91.

(15) Ibidem, pkt 39.

(16) Rodzaj nośnika jest z kolei istotny, jeżeli chodzi o stosowanie dyrektywy (UE) 2019/770 w sprawie treści cyfrowych oraz dyrektywy (UE) 2019/771 w sprawie sprzedaży towarów, ponieważ pierwsza z nich ma zastosowanie do treści cyfrowych dostarczanych na nośniku materialnym, takim jak DVD, CD, pamięć USB i karta pamięci, jak również do samego nośnika materialnego, pod warunkiem, że nośnik materialny służy wyłącznie jako nośnik treści cyfrowych (zob. motyw 20 dyrektywy w sprawie treści cyfrowych).

(17) Zastosowanie mają także odpowiednie ograniczenia, takie jak wyjątek od prawa do odstąpienia od umowy przewidziany w art. 16 akapit pierwszy lit. i), dotyczący dostarczania zapieczętowanych nagrań dźwiękowych lub zapieczętowanych nagrań wizualnych, lub zapieczętowanego oprogramowania komputerowego, których opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu.

(18) C-20/03, Marcel Burmanjer, ECLI:EU:C:2005:307, pkt 24–35. To samo podejście zostało potwierdzone przez Trybunał w sprawie C-108/09, Ker-Optika bt, EU:ECLI:EU:C:2010:725 (zob. pkt 43).

(19) W tym kontekście zob. C-208/19, NK, pkt 58–59.

(20) W szczególności chodzi tu o dyrektywę 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 września 2002 r. dotyczącą sprzedaży konsumentom usług finansowych na odległość oraz zmieniającą dyrektywę Rady 90/619/EWG oraz dyrektywy 97/7/WE i 98/27/WE (Dz.U. L 271 z 9.10.2002, s. 16) oraz o dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającą dyrektywę Rady 87/102/EWG (Dz.U. L 133 z 22.5.2008, s. 66).

(21) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/770 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów o dostarczanie treści cyfrowych i usług cyfrowych (Dz.U. L 136 z 22.5.2019, s. 1).

(22) C-641/19, PE Digital, ECLI:EU:C:2020:808, pkt 41–46.

(23) Ibidem, pkt 44.

(24) Zob. motyw 46, w którym przy objaśnianiu art. 13 ust. 1 dotyczącego zwrotu kwot otrzymanych od konsumenta w sposób wyraźny uczynione zostało także odwołanie do płatności dokonywanej przez konsumenta przy użyciu bonów wartościowych. Sama umowa nabycia bonu będzie podlegać wymogom określonym w dyrektywie w sprawie praw konsumentów, w tym w szczególności w odniesieniu do udzielania przed zawarciem umowy informacji na temat okresu ważności, warunków wymiany na towary i usługi oraz możliwości przeniesienia bonu.

(25) Pojęcie „cyfrowego odwzorowania wartości” wyjaśniono w motywie 23 dyrektywy (UE) 2019/770 w sprawie treści cyfrowych, podając przykłady takie jak bony elektroniczne, e-kupony oraz waluty wirtualne, w zakresie, w jakim te ostatnie są uznawane przez prawo krajowe.

(26) W sektorowych przepisach UE można jednak przewidzieć, że (niektóre przepisy) dyrektywy w sprawie praw konsumentów będą miały zastosowanie również do takich „bezpłatnych” umów. Mianowicie w art. 102 dyrektywy (UE) 2018/1972 ustanawiającej Europejski kodeks łączności elektronicznej („Europejski kodeks łączności elektronicznej”) wymaga się, aby informacje, o których mowa w art. 5 i 6 dyrektywy w sprawie praw konsumentów, były przekazywane również w odniesieniu do usług łączności elektronicznej świadczonych bez bezpośredniej opłaty pieniężnej, jednak to wiąże się z nałożeniem na użytkowników innych obowiązków. W takich przypadkach w rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) 2019/2243 ustanawiającym formularz zawierający podsumowanie warunków umowy, który ma być używany przez dostawców publicznie dostępnych usług łączności elektronicznej na podstawie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1972, wymaga się, aby przedsiębiorcy wskazywali w sekcji „Cena”, że usługa jest świadczona z zastrzeżeniem pewnych obowiązków nałożonych na użytkowników.

(27) Aby uniknąć wątpliwości, umowa odpłatna mogłaby również obejmować przekazanie danych osobowych przez konsumenta, ale do celów klasyfikacji uznaje się ją za umowę odpłatną.

(28) W takich sytuacjach przedsiębiorca musi przetwarzać dane osobowe zgodnie z RODO.

(29) Do pełnej lub częściowej identyfikacji poszczególnych użytkowników lub urządzeń, nawet przy wyłączonych plikach cookies, wykorzystywane może być znakowanie. W każdym przypadku każde zbieranie informacji (czy to danych osobowych, takich jak dane dotyczące lokalizacji lub abonenta, czy też innych danych, takich jak informacje o typie i wersji przeglądarki, systemie operacyjnym, aktywnych wtyczkach, strefie czasowej, języku itp.) z urządzenia końcowego użytkownika musi być zgodne z dyrektywą o prywatności i łączności elektronicznej, w szczególności z jej art. 5 ust. 3.

(30) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz.U. L 119 z 4.5.2016, s. 1). Termin „administrator” został zdefiniowany w art. 4 pkt 7.

(31) W wytycznych EROD (październik 2019 r.) dotyczących stosowania art. 6 ust. 1 lit. b) RODO potwierdzono wcześniejsze stanowisko Grupy Roboczej Art. 29 w sprawie poprzedniej dyrektywy 95/46/WE, zgodnie z którym sformułowanie „niezbędne do wykonania umowy, której stroną jest osoba, której dane dotyczą”: [...] trzeba interpretować w sposób zawężający. Nie obejmuje on sytuacji, w których przetwarzanie nie jest rzeczywiście konieczne dla realizacji umowy, ale raczej jednostronni e narzucone osobie, której dane dotyczą, przez administratora danych. Również fakt, że niektóre czynności przetwarzania są objęte umową, nie oznacza automatycznie, że przetwarzanie to jest niezbędne do jej realizacji.

(32) Oprócz zgody w art. 6 RODO przewidziano szereg innych podstaw prawnych do przetwarzania danych, które mogą być stosowane w zależności od okoliczności konkretnego przypadku.

(33) Zob. art. 27 ust. 2 dyrektywy (UE) 2015/2302 w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych.

(34) Zob. np., sprawa C-215/08, E. Friz GmbH, ECLI:EU:C:2010:186, pkt 32: W tym względzie należy na wstępie przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem wyjątki od norm prawa Unii zmierzających do ochrony konsumentów należy interpretować w sposób ścisły (zob. między innymi: Sprawa C-481/99:Heininger [2001] ECR I-9945, pkt 31).

(35) C-208/19, NK (sporządzenie projektu nowego domu jednorodzinnego), ECLI:EU:C:2020:382, pkt 43.

(36) Ibidem, pkt 58–59.

(37) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2302 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych, zmieniająca rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE oraz uchylająca dyrektywę Rady 90/314/EWG (Dz.U. L 326 z 11.12.2015, s. 1).

(38) Zdefiniowane w art. 3 pkt 5 dyrektywy w sprawie imprez turystycznych.

(39) Zob. odmienne podejście do tej kwestii uregulowane w dotyczącym prawa do odstąpienia od umowy art. 14 dyrektywy 2008/48/WE w sprawie umów o kredyt konsumencki, w którym mowa jest o umowach „zawieranych z mocy prawa” przy udziale notariusza: „6. Państwa członkowskie mogą postanowić, że ust. 1–4 niniejszego artykułu nie stosuje się do umów o kredyt zawieranych mocy prawa przy udziale notariusza , z zastrzeżeniem, że notariusz potwierdza, że konsument ma zagwarantowane prawa określone w art. 5 i 10.”

(40) Sprawa C-583/18, DB Vertrieb, ECLI:EU:C:2020:199, pkt 35.

(41) „Publiczny automat telefoniczny” zdefiniowano w art. 2 dyrektywy 2002/22/WE o usłudze powszechnej, która została uchylona przez Europejski kodeks łączności elektronicznej (dyrektywa (UE) 2018/1972). W Europejskim kodeksie łączności elektronicznej nie przewidziano osobnej definicji „publicznego automatu telefonicznego”, jednak w motywie 235 wykorzystano brzmienie art. 2 dyrektywy o usłudze powszechnej.

(42) Zob. także sektorowe prawodawstwo, w szczególności Europejski kodeks łączności elektronicznej, który zawiera przepisy dotyczące umów o usługi łączności elektronicznej, np. art. 102–107.

(43) Mogą to być określone „usługi o wartości dodanej” lub „usługi o specjalnej taryfie”. Zgodnie z wnioskiem Komisji z dnia 24 lutego 2021 r. dotyczącym rozporządzenia w sprawie roamingu (wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie roamingu w publicznych sieciach łączności ruchomej wewnątrz Unii, COM/2011/0402 final – 2011/0187 (COD)), usługi o wartości dodanej należy rozumieć jako usługi świadczone z wykorzystaniem, przykładowo, numerów o podwyższonej opłacie, numerów bezpłatnych lub numerów z kosztami współdzielonymi oraz podlegające szczególnym warunkom cenowym na szczeblu krajowym (zob. motyw 36 wspomnianego wniosku). Dlatego też opłaty PRS są tylko jedną kategorią usług o wartości dodanej, które mają szersze znaczenie i obejmują również połączenia z gorącą linią/telefonem zaufania, które są dla konsumenta bezpłatne.

(44) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1972 z dnia 11 grudnia 2018 r. ustanawiająca Europejski kodeks łączności elektronicznej (Dz.U. L 321 z 17.12.2018, s. 36).

(45) C-485/17, Verbraucherzentrale Berlin, ECLI:EU:C:2018:642.

(46) Ibidem, pkt 46.

(47) C-423/97, Travel-Vac, S.L, ECLI:EU:C:1999:197, pkt 37.

(48) C-465/19, B & L Elektrogeräte GmbH, ECLI:EU:C:2019:1091, pkt 29 i 34.

(49) Zgodnie z art. 7 ust. 4 dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych zaproszenie do dokonania zakupu musi zawierać następujące informacje, jeżeli nie wynikają one z kontekstu: główne cechy produktu, w takim zakresie, w jakim jest to właściwe dla danego środka przekazu i produktu; adres i dane identyfikacyjne przedsiębiorcy; cenę wraz z podatkami; uzgodnienia dotyczące sposobu płatności, dostawy lub wykonania, jeżeli odbiegają one od wymogów staranności zawodowej; oraz, w stosownych przypadkach, istnienie prawa do odstąpienia od umowy.

(50) Sprawa C-536/20, Tiketa, która w chwili publikacji jest w toku, dotyczy tego, czy w przypadku umowy zawartej na platformie biletowej (tj. internetowej platformie handlowej) można spełnić wymogi Dyrektywy akceptując warunki ogólne.

(51) W lipcu 2019 r. unijne organizacje przedsiębiorców opublikowały inicjatywę samoregulacyjną „Recommendations for a better presentation of information to consumers” („Zalecenia dotyczące lepszego przedstawiania informacji konsumentom”). Dotyczy ona zarówno przedstawiania obowiązkowych informacji dla konsumentów, jak i warunków umów zawieranych z przedsiębiorcami. W szczególności proponuje się w niej model („podróż konsumenta”) udzielania informacji konsumentom na różnych etapach transakcji, w tym za pomocą elementów graficznych. Dostępne pod adresem: https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/sr_information_presentation.pdf.

(52) Zob. sekcja 2.9 wytycznych dotyczących dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych.

(53) Artykuł 3 ust. 2 ma następujące brzmienie: „Jeżeli jakikolwiek przepis niniejszej dyrektywy koliduje z przepisem innego aktu prawnego Unii regulującego poszczególne sektory, pierwszeństwo ma przepis tego innego aktu prawnego Unii; przepis tego innego aktu prawnego Unii ma zastosowanie do tych poszczególnych sektorów”.

(54) Dyrektywa 2002/58/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 lipca 2002 r. dotycząca przetwarzania danych osobowych i ochrony prywatności w sektorze łączności elektronicznej (dyrektywa o prywatności i łączności elektronicznej), (Dz.U. L 201 z 31.7.2002, s. 37).

(55) Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2019/2243 z dnia 17 grudnia 2019 r. ustanawiające formularz zawierający podsumowanie warunków umowy, który ma być używany przez dostawców publicznie dostępnych usług łączności elektronicznej na podstawie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1972 (Dz.U. L 336 z 30.12.2019, s. 274).

(56) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/13/UE z dnia 10 marca 2010 r. w sprawie koordynacji niektórych przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących świadczenia audiowizualnych usług medialnych (dyrektywa o audiowizualnych usługach medialnych) (Dz.U. L 95 z 15.4.2010, s. 1).

(57) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywę 2003/54/WE, (Dz.U. L 211 z 14.8.2009, s. 55).

(58) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/73/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego i uchylająca dyrektywę 2003/55/WE (Dz.U. L 211 z 14.8.2009, s. 94).

(59) Bardziej szczegółowy wykaz przepisów sektorowych i przepisów dotyczących poszczególnych produktów znajduje się w sekcji 1.2 wytycznych dotyczących dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych.

(60) Dyrektywa 2006/123/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. dotycząca usług na rynku wewnętrznym (Dz.U. L 376 z 27.12.2006, s. 36).

(61) Dyrektywa 2000/31/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 czerwca 2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego („dyrektywa o handlu elektronicznym”) (Dz.U. L 178 z 17.7.2000, s. 1).

(62) Zob. art. 5 i 10 dyrektywy w sprawie handlu elektronicznego. We wniosku Komisji dotyczącym rozporządzenia w sprawie jednolitego rynku usług cyfrowych (COM/2020/825 z dnia 15 grudnia 2020 r.) przewidziano zastąpienie niektórych przepisów dyrektywy o handlu elektronicznym (art. 12–15), nie przewidując zmiany jej art. 5 dotyczącego wymogów informacyjnych.

(63) https://ec.europa.eu/info/law/law-topic/consumers/consumer-contract-law/consumer-rights-directive/regulatory-choices-under-article-29-crd_en

(64) Dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. L 95 z 21.4.1993, s. 29).

(65) Powiadomienia państw członkowskich o tej opcji regulacyjnej są dostępne na stronie internetowej: https://ec.europa.eu/info/law/law-topic/consumers/consumer-contract-law/consumer-rights-directive/regulatory-choices-under-article-29-crd_en

(66) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I), (Dz.U. L 177 z 4.7.2008, s. 6).

(67) Zob. C-585/08 i C-144/09, Peter Pammer i Hotel Alpenhof GmbH, ECLI:EU:C:2010:740, w szczególności pkt 92 i 93.

(68) W dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/48/WE z dnia 18 czerwca 2009 r. w sprawie bezpieczeństwa zabawek (Dz.U. L 170 z 30.6.2009, s. 1) wymaga się, by producenci i importerzy zapewnili, by do zabawki została dołączona instrukcja obsługi oraz informacje na temat bezpieczeństwa w języku lub językach łatwo zrozumiałych dla konsumentów, zgodnie ze wskazaniem zainteresowanego państwa członkowskiego.

(69) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/53/UE z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich dotyczących udostępniania na rynku urządzeń radiowych i uchylająca dyrektywę 1999/5/WE (Dz.U. L 153 z 22.5.2014, s. 62). Wymaga, aby do urządzenia radiowego dołączyć instrukcję obsługi oraz informacje na temat bezpieczeństwa w języku łatwo zrozumiałym przez konsumentów i innych użytkowników końcowych, określonym przez zainteresowane państwo członkowskie. Wymaga również, aby do urządzenia radiowego dołączona była deklaracja zgodności UE lub uproszczona deklaracja zgodności UE, i aby obie te deklaracje były przetłumaczone na język lub języki wymagane przez państwo członkowskie, w którym urządzenie radiowe jest wprowadzane do obrotu lub udostępniane na rynku.

(70) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/771 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów sprzedaży towarów, zmieniająca rozporządzenie (UE) 2017/2394 oraz dyrektywę 2009/22/WE i uchylająca dyrektywę 1999/44/WE (Dz.U. L 136 z 22.5.2019, s. 28). Umożliwia ona państwom członkowskim ustanowienie przepisów dotyczących języka lub języków, w których konsumentowi udostępnione ma być oświadczenie o gwarancji handlowej.

(71) Zob. również sekcja 2.9.5 wytycznych dotyczących dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych w sprawie „istotnych informacji” w zaproszeniach do dokonania zakupu – art. 7 ust. 4.

(72) C-149/15,Wathelet, ECLI:EU:C:2016:840.

(73) Dyrektywa 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 maja 1999 r. w sprawie niektórych aspektów sprzedaży towarów konsumpcyjnych i związanych z tym gwarancji (Dz.U. L 171 z 7.7.1999, s. 12).

(74) Ibid., pkt 33–34.

(75) Ibidem, pkt 44.

(76) Ibidem, pkt 37.

(77) Dyrektywa 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 listopada 2001 r. w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi (Dz.U. L 311 z 28.11.2001, s. 67) wymaga, aby tylko uprawniony (lub upoważniony na podstawie prawa krajowego) sprzedawca detaliczny w aptece mógł sprzedawać produkty lecznicze przez internet. Sprzedawca detaliczny musi umieścić na swojej stronie internetowej logo UE, które umożliwia sprawdzenie, czy dany podmiot prowadzi działalność zgodnie z prawem.

(78) Zob. art. 85c dyrektywy 2001/83/WE.

(79) Zasadę tę wyraźnie określono również w odniesieniu do pośredników internetowych w art. 5 ust. 3 wniosku dotyczącego aktu o usługach cyfrowych. Można się spodziewać dalszych wytycznych dotyczących pojęcia „przedsiębiorcy” w sprawie zawisłej C-536/20, Tiketa, w której rozważana jest kwestia, czy pośrednik internetowy (platforma biletowa) może odpowiadać solidarnie z przedsiębiorcą rzeczywiście świadczącym usługę, zwłaszcza jeżeli pośrednik nie podał jasnych informacji, że działa wyłącznie w charakterze pośrednika.

(80) C-649/17, Amazon EU, ECLI:EU:C:2019:576, pkt 41.

(81) Ibidem, pkt 52.

(82) C-73/06, Planzer, ECLI:EU:C:2007:397, pkt 61.

(83) W odniesieniu do usług łączności elektronicznej zob. również art. 102 ust. 1 i załącznik VIII do dyrektywy 2018/1972 (Europejski kodeks łączności elektronicznej), a także formularz zawierający podsumowanie warunków umowy i zawarte w nim szczegóły dotyczące ceny za usługi łączności elektronicznej przewidziane w rozporządzeniu wykonawczym (UE) 2019/2243.

(84) Aby uzyskać informacje na temat kupowania przez internet towarów pochodzących z kraju spoza Unii Europejskiej, zob.: https://ec.europa.eu/taxation_customs/buying-goods-online-coming-non-european-union-country_en.

(85) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/644 z dnia 18 kwietnia 2018 r. w sprawie transgranicznych usług doręczania paczek (Dz.U. L 112 z 2.5.2018, s. 19).

(86) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2366 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego, zmieniająca dyrektywy 2002/65/WE, 2009/110/WE, 2013/36/UE i rozporządzenie (UE) nr 1093/2010 oraz uchylająca dyrektywę 2007/64/WE (Dz.U. L 337 z 23.12.2015, s. 35).

(87) Zob. IP/14/187 z dnia 27 lutego 2014 r. oraz wspólne stanowisko krajowych organów odpowiedzialnych za egzekwowanie przepisów w dziedzinie ochrony konsumentów dotyczące „zakupów w ramach aplikacji” w grach internetowych, dostępne pod adresem: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/IP_14_187 oraz https://ec.europa.eu/info/sites/ default/files/common-position_of_national_authorities_within_cpc_2013_en_0.pdf .

(88) Zob. na przykład art. 11 ust. 2 akapit drugi dyrektywy w sprawie sprzedaży towarów.

(89) Zgodnie z art. 17 ust. 1 dyrektywy o sprzedaży towarów, każda gwarancja handlowa jest wiążąca dla gwaranta na warunkach określonych w oświadczeniu o gwarancji handlowej i związanych z nim reklamach, dostępnych w momencie zawarcia umowy lub przed jej zawarciem.

(90) Zakres, w jakim przedsiębiorca musi poinformować konsumenta o gwarancji handlowej udzielonej przez osobę trzecią (producenta), jest przedmiotem toczącej się sprawy C-179/21, Victorinox.

(91) Zob. art. 105 ust 1 i art. 107 Europejskiego kodeksu łączności elektronicznej.

(92) Zob. również zawiadomienie Komisji „Wytyczne dotyczące wykładni i stosowania dyrektywy Rady 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich” (Dz.U. C 323 z 27.9.2019, s. 4).

(93) Na przykład w art. 105 i 107 dyrektywy (UE) 2018/1972 (Europejski kodeks łączności elektronicznej) w odniesieniu do usług łączności elektronicznej.

(94) Aby uzyskać dalsze wskazówki, zob. Grupa Robocza Art. 29: Wytyczne w sprawie zautomatyzowanego podejmowania decyzji w indywidualnych przypadkach i profilowania do celów rozporządzenia (UE) 2016/679.

(95) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/11/UE z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie alternatywnych metod rozstrzygania sporów konsumenckich oraz zmiany rozporządzenia (WE) nr 2006/2004 i dyrektywy 2009/22/WE (dyrektywa w sprawie ADR w sporach konsumenckich) (Dz.U. L 165 z 18.6.2013, s. 63).

(96) Zob. art. 2 ust. 2 dyrektywy w sprawie ADR w sporach konsumenckich, aby zapoznać się z wyłączeniami z zakresu jej stosowania.

(97) C-380/19, Bundesverband der Verbraucherzentralen und Verbraucherverbände, ECLI:EU:C:2020:498, pkt 34–35.

(98) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 524/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie internetowego systemu rozstrzygania sporów konsumenckich oraz zmiany rozporządzenia (WE) nr 2006/2004 i dyrektywy 2009/22/WE (rozporządzenie w sprawie ODR w sporach konsumenckich) (Dz.U. L 165 z 18.6.2013, s. 1).

(99) https://ec.europa.eu/consumers/odr/main/index.cfm?event=main.home2.show&lng=PL

(100) We wniosku Komisji dotyczącym rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie kontestowalnych i uczciwych rynków w sektorze cyfrowym, COM(2020) 842 final z dnia 15 grudnia 2020 r., 2020/0374(COD) (akt o rynkach cyfrowych) przewidziano nałożenie dodatkowych obowiązków na niektóre platformy, które są obsługiwane przez tzw. strażników dostępu.

(101) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/943 z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie ochrony niejawnego know-how i niejawnych informacji handlowych (tajemnic przedsiębiorstwa) przed ich bezprawnym pozyskiwaniem, wykorzystywaniem i ujawnianiem (Dz.U. L 157 z 15.6.2016, s. 1).

(102) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1150 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie propagowania sprawiedliwości i przejrzystości dla użytkowników biznesowych korzystających z usług pośrednictwa internetowego (Dz.U. L 186 z 11.7.2019, s. 57).

(103) Zob. motyw 23 dyrektywy (UE) 2019/2161 oraz motyw 27 rozporządzenia w sprawie platform dla przedsiębiorstw.

(104) Zob. motyw 23 dyrektywy (UE) 2019/2161.

(105) Zob. art. 7 ust. 4a dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych.

(106) Zawiadomienie Komisji –– Wytyczne dotyczące przejrzystości plasowania na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1150 (Dz.U. C 424 z 8.12.2020, s. 1).

(107) Taki sam przepis został przewidziany we wniosku Komisji dotyczącym aktu o usługach cyfrowych, zob.: https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/europe-fit-digital-age/digital-services-act-ensuring-safe-and-accountable-online-environment_pl

(108) Zob. art. 14 ust. 2 dyrektywy o handlu elektronicznym.

(109) Ta zasada dotyczy również transakcji, w których wykorzystuje się tzw. inteligentne kontrakty. Termin „inteligentny kontrakt” opisuje program komputerowy lub protokół transakcji, który ma na celu automatyczne wykonywanie, kontrolowanie lub dokumentowanie zdarzeń i działań istotnych z punktu widzenia prawa. Nie wypracowano jeszcze spójnej definicji „inteligentnego kontraktu”. Według sprawozdania na temat ram prawnych i regulacyjnych dotyczących technologii blockchain i inteligentnych kontraktów, przygotowanego przez CensenSys AG w imieniu European Union Blockchain Observatory & Forum, termin ten co do zasady oznacza kod komputerowy, który jest przechowywany w rejestrze blockchain i do którego dostęp ma co najmniej jedna strona (https://www.eublockchainforum.eu/sites/default/files/reports/report_legal_v1.0.pdf). Programy te są często samowykonywalne i wykorzystują właściwości technologii blockchain, takie jak odporność na ingerencje, zdecentralizowane przetwarzanie itp. Mimo że „inteligentny kontrakt” funkcjonuje zgodnie z postanowieniami konkretnej umowy, którą wykonuje, nie należy w związku z powyższym używać tego terminu jako synonimu samej umowy.

(110) Dyrektywa (UE) 2015/1535 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 9 września 2015 r. ustanawiająca procedurę udzielania informacji w dziedzinie przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz.U. L 241 z 17.9.2015, s. 1). Art. 1 lit. b) pkt (ii): «drogą elektroniczną» oznacza, iż usługa jest przesyłana pierwotnie i otrzymywana w miejscu przeznaczenia za pomocą sprzętu elektronicznego do przetwarzania (włącznie z kompresją cyfrową) oraz przechowywania danych, i która jest całkowicie przesyłana, kierowana i otrzymywana za pomocą kabla, odbiornika radiowego, środków optycznych lub innych środków elektromagnetycznych.

(111) Niektórzy przedsiębiorcy prezentują inne produkty, które „mogą się spodobać” konsumentom na ostatnim etapie procesu zamawiania, a to może utrudnić konsumentom sprawdzenie zamówienia i upewnienie się, czy wszystko się zgadza. Taka praktyka może zostać uznana za wprowadzającą w błąd na podstawie art. 6 lub 7 dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych, jeżeli prezentacja mogłaby wprowadzić konsumenta w błąd i uniemożliwić mu właściwe zrozumienie głównych elementów umowy przed złożeniem zamówienia.

(112) Dalszych wskazówek dotyczących interpretacji „podobnego jednoznacznego sformułowania” można się spodziewać w wyroku w sprawie zawisłej C-249/21, Fuhrmann-2, która dotyczy tego, czy takie sformułowanie należy oceniać, uwzględniając wszystkie okoliczności towarzyszące procesowi zamawiania lub rezerwacji, w szczególności sposób, w jaki proces zamawiania jest zorganizowany, czy też wyłącznie na podstawie języka użytego do oznaczenia przycisku lub podobnej funkcji.

(113) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/302 z dnia 28 lutego 2018 r. w sprawie nieuzasadnionego blokowania geograficznego oraz innych form dyskryminacji klientów ze względu na przynależność państwową, miejsce zamieszkania lub miejsce prowadzenia działalności na rynku wewnętrznym oraz w sprawie zmiany rozporządzeń (WE) nr 2006/2004 oraz (UE) 2017/2394 i dyrektywy 2009/22/WE (Dz.U. L 60I z 2.3.2018, s. 1).

(114) Zob. także motyw 41 dyrektywy (UE) 2019/2161.

(115) C-430/17, Walbusch Walter Busch, ECLI:EU:C:2019:47, pkt 46.

(116) Ibidem, pkt 39.

(117) Przedsiębiorcy mogą zastosować opcję „spisów treści” z rozwijanymi nagłówkami. Na najwyższym poziomie konsumenci mogliby znaleźć główne tematy, z których każdy można rozwinąć za pomocą kliknięcia, co przenosi konsumentów do bardziej szczegółowej prezentacji istotnych informacji. W ten sposób konsumenci znajdą wszystkie potrzebne informacje w jednym miejscu, zachowując jednocześnie kontrolę nad tym, co i kiedy przeglądają.

(118) C-49/11, Content Services Ltd, ECLI:EU:C:2012:419, pkt 51.

(119) Ibidem, pkt 46.

(120) Dyrektywa 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego, zmieniająca dyrektywy 97/7/WE, 2002/65/WE, 2005/60/WE i 2006/48/WE i uchylająca dyrektywę 97/5/WE (Dz.U. L 319 z 5.12.2007, s. 1).

(121) C-375/15, BAWAG, ECLI:EU:C:2017:38, pkt 43–45.

(122) Ibidem, pkt 51 i 53.

(123) C-49/11, Content Services Ltd, ECLI:EU:C:2012:419, pkt 35.

(124) Rozporządzenie Rady (EWG, Euratom) nr 1182/71 z dnia 3 czerwca 1971 r. określające zasady mające zastosowanie do okresów, dat i terminów (Dz.U. L 124 z 8.6.1971, s. 1).

(125) Wykaz na rok 2021 jest na przykład dostępny pod adresem: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3AC2020%2F451%2F02&qid=1617356863154.

(126) Dotyczy to opakowania przeznaczonego dla danego produktu, które jest częścią jego prezentacji marketingowej. Konsumenci powinni mieć możliwość wymiany wszelkich dodatkowych opakowań służących wyłącznie do ochrony towarów podczas transportu.

(127) C-681/17, slewo, ECLI:EU:C:2019:255, pkt 43–46.

(128) Ibidem, pkt 42.

(129) C-489/07, Messner, ECLI:EU:C:2009:502, pkt 27.

(130) Ibidem, pkt 22–24.

(*1) dodatkowe elementy wskazano w art. 7 ust. 3

(131) Zob. motyw 42 dyrektywy (UE) 2019/2161 w odniesieniu do potrzeby dostosowania.

(132) Na przykład w sprawie C-673/17, Planet49, EU:C:2019:801, pkt 65, dotyczącej przetwarzania danych osobowych, Trybunał orzekł, że wymogi dotyczące wyrażenia zgody nie zostaną spełnione, jeżeli okienko wyboru zostało domyślnie zaznaczone przez administratora.

(133) Zob. także art. 3 ust. 2 lit. d) rozporządzenia (EWG, Euratom) nr 1182/71, który stanowi, że „jeżeli okres zawiera części miesiąca, przy obliczaniu tych części bierze się pod uwagę miesiąc liczący trzydzieści dni”.

(134) C-641/19, PE Digital, ECLI:EU:C:2020:808, pkt 29 i 32.

(135) Ibidem, pkt 37.

(136) Z zastrzeżeniem przepisów szczegółowych zawartych w art. 8 ust. 4 – zob. sekcja 5.2.3.

(137) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/944 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej oraz zmieniająca dyrektywę 2012/27/UE (Dz.U. L 158 z 14.6.2019, s. 125), art. 12 ust. 1: „Zmianę dostawcy lub uczestnika rynku zajmującego się agregacją przeprowadza się w jak najkrótszym czasie. Państwa członkowskie zapewniają, by odbiorca chcący zmienić dostawców lub uczestników rynku zajmujących się agregacją był uprawniony, z poszanowaniem warunków umowy, do takiej zmiany w ciągu maksymalnie trzech tygodni od wystąpienia z takim żądaniem [...].”

(138) Dyrektywa 2009/73/WE, art. 3 ust. 6: „Państwa członkowskie zapewniają, aby:

a)	w przypadku gdy odbiorca chce zmienić dostawcę, przestrzegając przy tym warunków umowy, dany operator (dani operatorzy) dokonywał (dokonywali) tej zmiany w terminie trzech tygodni; oraz

b)	odbiorcy mieli prawo do otrzymywania wszystkich stosownych danych dotyczących zużycia.

(139) C-208/19, NK (Projekt domu sporządzony na indywidualne zamówienie), ECLI:EU:C:2020:382, pkt 58–59.

(140) C-529/19, Möbel Kraft, ECLI:EU:C:2020:846, pkt 27–29.

(141) C-681/17, slewo, ECLI:EU:C:2019:255, pkt 37.

(142) Ibidem, pkt 40. Zob. również sekcja 6.5.4 zawierająca szczegółowe informacje na temat sprawy C-681/17.

(143) Dalszych wytycznych dotyczących prawa do odstąpienia od umowy w odniesieniu do usług związanych z wypoczynkiem oczekuje się wraz z zakończeniem toczącej się sprawy C-96/21, CTS Eventim, dotyczącej sytuacji, w której przedsiębiorca nie świadczy usługi związanej z wypoczynkiem bezpośrednio na rzecz konsumenta, a jedynie odsprzedaje konsumentowi prawo dostępu do takiej usługi.

(144) Zob. C-336/03, easyCar, ECLI:EU:C:2005:150, w szczególności pkt 26 i 31.

(145) Zob. motyw 42 dyrektywy (UE) 2019/2161.

(146) Wielostronne opłaty interchange to uzgadniane wielostronnie opłaty należne do zapłaty w stosunkach pomiędzy dostawcami usług płatniczych obsługującymi płatnika/konsumenta oraz dostawcami usług płatniczych obsługującymi odbiorcę/akceptanta.

(147) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/751 z dnia 29 kwietnia 2015 r. w sprawie opłat interchange w odniesieniu do transakcji płatniczych realizowanych w oparciu o kartę (Dz.U. L 123 z 19.5.2015, s. 1).

(148) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 260/2012 z dnia 14 marca 2012 r. ustanawiające wymogi techniczne i handlowe w odniesieniu do poleceń przelewu i poleceń zapłaty w euro oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 924/2009 (Dz.U. L 94 z 30.3.2012, s. 22).

(149) Polecenie zapłaty umożliwia przedsiębiorcy w szczególności prognozowanie przepływów pieniężnych. W związku z tym rabat za wykorzystywanie polecenia zapłaty może być udzielany nie tyle ze względu na fakt korzystania z określonego sposobu płatności, lecz raczej w celu zachęcenia konsumenta do dokonywania regularnych płatności w określonym terminie.

(150) W rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/751 z dnia 29 kwietnia 2015 r. w sprawie opłat interchange w odniesieniu do transakcji płatniczych realizowanych w oparciu o kartę (Dz.U. L 123 z 19.5.2015, s. 1) określono wysokość opłat interchange na poziomie 0,2 % wartości transakcji w przypadku transakcji kartą debetową dla konsumentów i na poziomie 0,3 % wartości transakcji w przypadku transakcji kartą kredytową dla konsumentów. Jest to jasne określenie jednej części kosztów ponoszonych przez przedsiębiorcę.

(151) Pośrednicy w usługach płatniczych pomagają niektórym sprzedawcom detalicznym w akceptowaniu bezpiecznych płatności internetowych, a także w innych sytuacjach, w których posiadacz karty nie jest fizycznie obecny, na przykład wówczas gdy w grę wchodzą centra obsługi telefonicznej lub sprzedaż wysyłkowa. Pośrednicy mogą pobierać opłaty z tytułu: i) dostarczania urządzeń i świadczenia usług niezbędnych do przyjmowania płatności internetowych i innych płatności dokonywanych na odległość, na przykład w celu umożliwienia dokonywania płatności na stronach internetowych detalistów; lub ii) świadczenia usług w zakresie wykrywania oszustw i usług administracyjnych (w których specjalizują się niektórzy pośrednicy); lub świadczenia niektórych lub wszystkich usług na rzecz akceptanta, które zwykle są oferowane przez banki przyjmujące płatność, a które mogą obejmować nawet kompletne przetwarzanie transakcji. W takich przypadkach pośrednik zazwyczaj utrzymuje kontakty handlowe z bankiem przyjmującym płatność oraz działa jako punkt kontaktowy dla detalistów, pobierając marżę od odpowiednich opłat nakładanych przez akceptanta.

(152) Sprawa C-586/15, Zentrale zur Bekämpfung unlauteren Wettbewerbs Frankfurt am Main, ECLI:EU:C:2017:154, pkt 22.

(153) Ibidem, pkt 31 i 32.

(154) Sprawa C-332/17, Starman, ECLI:EU:C:2018:721.

(155) Ibidem, pkt 33.

(156) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1828 z dnia 25 listopada 2020 r. w sprawie powództw przedstawicielskich wytaczanych w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów i uchylająca dyrektywę 2009/22/WE (Dz.U. L 409 z 4.12.2020, s. 1).

(157) Zob. art. 4 dyrektywy (UE) 2020/1828.

(158) Rozporządzenie (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych („Rzym II”) (Dz.U. L 199 z 31.7.2007, s. 40).

(159) Art. 12 ust. 1 rozporządzenia Rzym II.

(160) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/2394 z dnia 12 grudnia 2017 r. w sprawie współpracy między organami krajowymi odpowiedzialnymi za egzekwowanie przepisów prawa w zakresie ochrony konsumentów i uchylające rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 (Dz.U. L 345 z 27.12.2017, s. 1).

(161) Art. 10 ust. 2 rozporządzenia w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów: „Realizacja i wykonywanie uprawnień określonych w art. 9 w związku ze stosowaniem niniejszego rozporządzenia powinno być proporcjonalne i zgodne z prawem Unii oraz prawem krajowym, w tym z mającymi zastosowanie gwarancjami proceduralnymi i zasadami Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Środki dochodzeniowe i środki egzekwowania prawa przyjęte w związku ze stosowaniem niniejszego rozporządzenia są odpowiednie do charakteru naruszenia oraz ogólnej wynikającej z niego faktycznej lub potencjalnej szkody naruszenia przepisów prawa Unii chroniących interesy konsumentów”.

(162) Art. 3 pkt 3 rozporządzenia w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów: „naruszenie powszechne” oznacza: a) czyn lub każde zaniechanie sprzeczne z przepisami prawnymi Unii chroniącymi interesy konsumentów, które szkodziły, szkodzą lub mogą zaszkodzić zbiorowym interesom konsumentów zamieszkałych w co najmniej dwóch państwach członkowskich innych niż państwo członkowskie, w którym: (i) czyn lub zaniechanie miały swoje źródło; dopuszczono się czynu lub zaniechania; (ii) przedsiębiorca odpowiedzialny za czyn lub zaniechanie ma siedzibę; lub (iii) znajdują się dowody bądź mienie przedsiębiorcy związane z tym czynem lub zaniechaniem; lub b) czyny lub zaniechania sprzeczne z przepisami prawnymi Unii chroniącymi interesy konsumentów, które szkodziły, szkodzą lub mogą zaszkodzić zbiorowym interesom konsumentów i mają cechy wspólne, w tym dotyczą tej samej bezprawnej praktyki, naruszają ten sam interes oraz zachodzą jednocześnie, i dopuszcza się ich ten sam przedsiębiorca w co najmniej trzech państwach członkowskich”.

Art. 3 pkt 4 rozporządzenia w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów: „Naruszenie powszechne o wymiarze unijnym” oznacza powszechnie występujące naruszenie, które szkodziło, szkodzi lub może zaszkodzić zbiorowym interesom konsumentów w co najmniej dwóch trzecich państw członkowskich zamieszkałych łącznie przez co najmniej dwie trzecie ludności Unii.