KOMISJA EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 30.3.2017
COM(2017) 148 final
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA RADY
Sprawozdanie z postępów poczynionych w zakresie poziomu odniesienia w dziedzinie mobilności edukacyjnej
KOMISJA EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 30.3.2017
COM(2017) 148 final
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA RADY
Sprawozdanie z postępów poczynionych w zakresie poziomu odniesienia w dziedzinie mobilności edukacyjnej
1. Wprowadzenie
W niedawnym komunikacie Komisji „Inwestowanie w młodzież Europy” 1 podkreśla się pozytywny wpływ mobilności edukacyjnej na szanse na zatrudnienie i aktywną postawę obywatelską. Uczenie się, studiowanie oraz szkolenia w innym państwie dostarczają wyjątkowych doświadczeń oraz mogą otwierać nowe perspektywy. Umiejętności zdobyte w ramach doświadczeń związanych z mobilnością, takie jak umiejętność rozwiązywania problemów, zdolność dostosowania się, tolerancja i pewność siebie, są cenione przez pracodawców i stanowią kluczowe wartości we współczesnym społeczeństwie.
Komisja propaguje mobilność edukacyjną osób młodych w ramach prowadzonej polityki i realizowanych programów, w tym w ramach specjalnego poziomu odniesienia oraz wsparcia w ramach programu Erasmus+.
W konkluzjach Rady z 2011 r. na temat poziomu odniesienia w dziedzinie mobilności edukacyjnej (2011/C372/08) 2 Komisję zachęca się, aby: „do końca roku 2015 przedstawiła Radzie stosowne sprawozdanie, tak by można było zweryfikować i w razie potrzeby zmodyfikować europejski poziom odniesienia w dziedzinie mobilności edukacyjnej”.
W konkluzjach Rady zwrócono się również do Komisji i państw członkowskich o przeprowadzenie szeregu innych działań, w szczególności jeżeli chodzi o wskaźniki w dziedzinie mobilności studentów, osób młodych i nauczycieli. Z tymi działaniami nie wiąże się jednak żaden obowiązek sprawozdawczy względem Rady. Bardziej szczegółowy opis tego rodzaju działań można znaleźć w dostępnych oddzielnych dokumentach Komisji.
Konkluzje Rady z 2011 r. opracowano w kontekście strategicznych ram europejskiej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia (ET 2020), w których Komisja jest proszona „o przedłożenie Radzie do końca 2010 roku propozycji dotyczącej poziomu odniesienia w tej dziedzinie; poziom taki powinien początkowo koncentrować się na fizycznej mobilności międzynarodowej w ramach szkolnictwa wyższego [...]” 3 . Przed konkluzjami Rady opublikowano dokument roboczy służb Komisji z dnia 24 maja 2011 r. w sprawie prac nad poziomem odniesienia w dziedzinie edukacji na rzecz zatrudnialności oraz nad poziomem odniesienia w dziedzinie mobilności edukacyjnej (dok. 10697/11) 4 .
Niniejsze sprawozdanie stanowi dopełnienie obowiązku przedstawienia Radzie sprawozdania z postępów poczynionych w zakresie poziomu odniesienia w dziedzinie mobilności w celu kontynuowania prac do 2020 r.
Poziom odniesienia w dziedzinie mobilności edukacyjnej składa się z dwóch wskaźników i został określony w załączniku do konkluzji z 2011 r. w następujący sposób:
– „Do roku 2020 średnio co najmniej 20 % osób kończących studia wyższe w UE powinno mieć za sobą okres nauki lub szkolenia za granicą związany ze studiami wyższymi (w tym praktyki zawodowe), odpowiadający co najmniej 15 punktom ECTS lub trwający co najmniej trzy miesiące.”
– „Do roku 2020 średnio co najmniej 6 % osób w UE w przedziale wiekowym 18–34 lata posiadających kwalifikacje w zakresie kształcenia i szkolenia zawodowego (I-VET) powinno mieć za sobą okres nauki lub szkolenia za granicą związany z kształceniem i szkoleniem zawodowym (w tym z praktykami zawodowymi), trwający co najmniej dwa tygodnie(3) lub mniej, jeżeli jest poświadczony dokumentem Europass (3) = 10 dni roboczych”.
Poziom odniesienia koncentruje się na mobilności zewnętrznej, tj. na stopniu, w jakim osoby fizyczne wyjeżdżają za granicę w celu uczenia się i poszerzania kwalifikacji. W UE cel ten wiąże się z podstawowymi unijnymi zasadami swobodnego przepływu osób i pracowników na rynku wewnętrznym.
Za pomocą przedmiotowego unijnego poziomu odniesienia mierzy się liczbę absolwentów, którzy zarówno byli mobilni podczas studiów, jak i z powodzeniem je ukończyli. O ile w ramach tego poziomu odniesienia nie określono obszaru geograficznego, to jednak w konkluzjach z 2011 r. podkreśla się, że: „mobilność edukacyjna to mobilność fizyczna obejmująca cały świat”. Pomiar wskaźnika poziomu odniesienia w dziedzinie mobilności w ramach kształcenia i szkolenia zawodowego w praktyce określa się wyłącznie za pomocą instrumentu, o którym mowa w konkluzjach (badania gospodarstw domowych osób należących do określonej szerokiej grupy wiekowej), natomiast źródło wskaźnika poziomu odniesienia w dziedzinie szkolnictwa wyższego nie zostało określone.
W styczniu i lutym 2016 r. przeprowadzono konsultacje w sprawie projektu niniejszego sprawozdania z odpowiednim organem doradczym Komisji (stałą grupą ds. wskaźników i benchmarków), po wstępnym omówieniu przez grupę tej kwestii w grudniu 2015 r. W odpowiednich miejscach w niniejszym sprawozdaniu powołano się na wyniki tychże konsultacji. W ramach konsultacji uzyskano informacje na potrzeby przeprowadzonej przez Komisję oceny technicznej wykonalności dalszych prac.
W niniejszym sprawozdaniu uwzględniono prace wykonane od 2011 r. i dostępne dowody, oraz sformułowano wnioski dotyczące wskaźników poziomu odniesienia odpowiednio w dziedzinie szkolnictwa wyższego oraz kształcenia i szkolenia zawodowego (sekcje 2 i 3). Ponadto w sprawozdaniu przedstawia się propozycje Komisji dotyczące dalszych prac (sekcja 4).
2. Wskaźnik poziomu odniesienia w dziedzinie szkolnictwa wyższego
2.1. Prace wykonane od roku 2011
Grupa zadaniowa Eurostatu, prowadząca prace w latach 2011–2012, sporządziła wniosek dotyczący metodyki i środków gromadzenia danych na potrzeby spełnienia wymogów przedmiotowego wskaźnika poziomu odniesienia. Dane nie były dostępne w prawidłowym formacie przed uzgodnieniem konkluzji Rady. Grupa zadaniowa ustaliła, że najważniejszą kwestią jest wykonalność gromadzenia danych, które spełniłyby definicję poziomu odniesienia.
Określenie definicji wskaźnika poziomu odniesienia i późniejsze prace przeprowadzono w ścisłej współpracy z podmiotami uczestniczącymi w procesie bolońskim 5 , co również było wymogiem określonym w konkluzjach Rady. Ustalono, że należy kłaść większy nacisk na poprawę jakości danych dotyczących mobilności edukacyjnej (również zgodnie z przyjętą w ramach procesu bolońskiego strategią pt. „Mobilność na rzecz lepszego uczenia się” obowiązującą na europejskim obszarze szkolnictwa wyższego 6 ).
Dane na temat mobilności edukacyjnej obejmują głównie dane dotyczące edukacji gromadzone przez UNESCO, OECD i Eurostat (UOE), głównie z wykorzystaniem informacji administracyjnych. Eurostat opracował – we współpracy z państwami członkowskimi (za pośrednictwem grupy zadaniowej), OECD, UNESCO, DG ds. Edukacji, Młodzieży, Sportu i Kultury i innymi odpowiednimi organami Komisji – podręcznik metodyczny na temat mobilności edukacyjnej oraz tabele z gromadzonymi danymi 7 . Dane na potrzeby poziomu odniesienia z państw członkowskich UE gromadzi się na podstawie rozporządzenia Komisji przyjętego w 2013 r. 8 , którego wdrożenie przebiega stopniowo i zostało rozłożone na lata 2015–2018.
W 2022 r. dostępne będą dane za pięcioletni okres odniesienia 2016–2020, biorąc pod uwagę fakt, że cel wyznaczono na 2020 r. W 2019 r. konieczne będzie przeprowadzenie bardziej szczegółowej oceny sytuacji, mając na uwadze okres po 2020 r. W 2019 r. baza dowodowa na potrzeby oceny będzie obejmować dane z dwóch lat (za lata 2016 i 2017).
2.2. Dostępne dowody
Dane na potrzeby wskaźnika poziomu odniesienia w dziedzinie szkolnictwa wyższego dzielą się na dwa typy: dane dotyczące mobilności w celu uzyskania punktów zaliczeniowych oraz dane dotyczące mobilności w celu uzyskania dyplomu. Poniżej odnośne dwa typy danych omówiono odrębnie ze względu na znaczne różnice pod względem metodyki i wymogów dotyczących danych.
– Mobilność w celu uzyskania punktów zaliczeniowych
Mobilność w celu uzyskania punktów zaliczeniowych definiuje się jako ograniczony w czasie okres kształcenia lub stażu za granicą w ramach realizowanego programu szkolnictwa wyższego w „instytucji macierzystej” (zazwyczaj) w celu uzyskania punktów zaliczeniowych (tj. punktów zaliczeniowych, które zostaną uznane przez instytucję macierzystą). Absolwentów, którzy przebywali za granicą w ramach mobilności w celu uzyskania punktów zaliczeniowych, definiuje się jako absolwentów, którzy ukończyli dany program szkolnictwa wyższego (zdefiniowany zgodnie z ISCED 9 ) i którzy przez określony czas studiowali w ramach szkolnictwa wyższego za granicą lub odbywali staż za granicą, a następnie wrócili do „instytucji macierzystej”, aby uzyskać dyplom. Dane dotyczące mobilności w celu uzyskania punktów zaliczeniowych dostarczają do krajowych urzędów statystycznych instytucje macierzyste (a następnie dane te są przekazywane do Eurostatu w uzgodnionym formacie).
Eurostat nie dysponuje jeszcze danymi dotyczącymi mobilności absolwentów w celu uzyskania punktów zaliczeniowych. W 2017 r. państwa członkowskie zaczną przekazywać do Eurostatu dane za okres odniesienia 2016 (rok akademicki 2015/2016), które mają zostać opublikowane w pierwszej połowie 2018 r. Dane dotyczące mobilności w celu uzyskania punktów zaliczeniowych będą wtedy niemal kompletne 10 , gdyż opierają się one na danych gromadzonych z państw, do których studenci wracają po pobycie za granicą w ramach mobilności w celu uzyskania punktów zaliczeniowych (tj. z 28 państw członkowskich UE), a przekazanie danych do Eurostatu jest obowiązkowe zgodnie z rozporządzeniem przyjętym we wrześniu 2013 r. 11 .
Do tego czasu najlepszym źródłem informacji na temat mobilności w celu uzyskania punktów zaliczeniowych za poziomie UE są dane dotyczące programu Erasmus+. Dane te nie obejmują jednak mobilności poza programem, a obecnie jedynymi dostępnymi danymi są dane dotyczące osób przyjętych na studia, przy czym tego rodzaju danych nie można użyć jako wskaźnika zastępczego dla odpowiedniej części wskaźnika poziomu odniesienia, który wymaga przedstawienia danych dotyczących absolwentów.
– Mobilność w celu uzyskania dyplomu
Mobilność w celu uzyskania dyplomu definiuje się jako fizyczne przekroczenie granicy państwa w celu zapisania się na program na poziomie studiów wyższych kończący się uzyskaniem dyplomu w kraju docelowym. Absolwenci mobilni w celu uzyskania dyplomu to absolwenci, których kraj pochodzenia 12 nie jest krajem, w którym uzyskali dyplom na poziomie studiów wyższych.
Dane dotyczące absolwentów mobilnych w celu uzyskania dyplomu są gromadzone na poziomie kraju docelowego. W rezultacie w celu obliczenia całościowej liczby absolwentów w UE wyjeżdżających za granicę, według pochodzenia, należy uwzględnić dane przedstawione przez wszystkie kraje docelowe w UE i poza UE. Oznacza to, że wiarygodność wskaźnika mobilności zewnętrznej zależy od jakości i szczegółowości informacji przekazanych przez inne państwa, a także od liczby krajów docelowych, w odniesieniu do których dane są dostępne.
Pierwsze wyniki w ramach nowego gromadzenia danych przez UOE w zakresie mobilności w celu uzyskania dyplomu zostały udostępnione jesienią 2015 r. Ośrodek badań w dziedzinie edukacji i uczenia się przez całe życie (CRELL – ang. Center for Research in Education and Lifelong Learning) przy JRC przeanalizował i opublikował pierwsze szacunkowe wartości dotyczące mobilności zewnętrznej europejskich studentów na poziomie szkolnictwo wyższego (poziomy 5–8 ISCED) oraz na wszystkich poszczególnych poziomach ISCED 13 .
Na podstawie dostępnych danych ustalono, że unijny poziom odniesienia wynosi 2,9 % za okres odniesienia 2013 (rok akademicki 2012/2013). Wynik ten jest daleki od wyniku docelowego na poziomie 20 %, wynika to jednak z faktu, że obecnie dostępne są jedynie dane cząstkowe. Jak wspomniano powyżej, brak jest jeszcze danych dotyczących mobilności w celu uzyskania punktów zaliczeniowych. Dane dotyczące mobilności w celu uzyskania dyplomu są obecnie dostępne jedynie w odniesieniu do niektórych krajów docelowych, co jest wynikiem odstępstw przyznanych niektórym państwom UE w zakresie przedstawiania danych oraz braku informacji ze strony wielu krajów docelowych spoza UE. W związku z powyższym faktyczny poziom odniesienia prawdopodobnie jest znacznie wyższy.
Jeżeli chodzi o poszczególne państwa, na podstawie danych widać, że wyniki uzyskane przez Cypr i Luksemburg znacznie przekraczają docelowy poziom odniesienia (odpowiednio 63 % i 68 %); większość studentów z tych państw uczęszcza do instytucji szkolnictwa wyższego lub uzyskuje dyplom takiej instytucji w państwach sąsiadujących lub w Zjednoczonym Królestwie i Szwajcarii (przy czym zarówno Zjednoczone Królestwo, jak i Szwajcaria tradycyjnie przyciągają wielu studentów mobilnych). Należy zauważyć, że pomimo częściowej dostępności danych znaczny odsetek absolwentów z Bułgarii, Niemiec, Estonii, Irlandii, Grecji, Litwy, Łotwy, Malty, Słowacji i Finlandii uzyskuje dyplom za granicą (5–13 %). W przypadku większości tych państw duża liczba tego rodzaju studentów udała się do państw sąsiadujących ze względu na historyczne i często językowe powiązania. Z danych wynika również, że poziom szkolnictwa wyższego zasadniczo wiąże się z większym udziałem mobilności edukacyjnej, przy czym największy tego rodzaju udział odnotowuje się na poziomie studiów doktoranckich.
Z pierwszych danych przedstawionych w odniesieniu do mobilności w celu uzyskania dyplomu zasadniczo wynika, że państwa członkowskie odpowiednio przestrzegają przepisów rozporządzenia Komisji. Kilku państwom przyznano odstępstwa umożliwiające późniejsze przekazywanie danych (Grecji i Francji – w odniesieniu do głównej części danych; Hiszpanii i Polsce – w odniesieniu do konkretnych części).
Jak już zauważono, poziom odniesienia nie ogranicza się do państw członkowskich. Wielu studentów pochodzących z UE uzyskuje dyplom w państwach spoza Unii, co wymaga gromadzenia danych z tego rodzaju państw 14 . W związku z powyższym od 2014 r. mechanizmy gromadzenia danych uruchomiły również OECD i UNESCO (we współpracy z Eurostatem). Inaczej jednak niż w przypadku państw członkowskich UE przekazywanie danych ma charakter dobrowolny, i w pierwszym roku gromadzenia danych odnotowano znaczne różnice pod względem poziomu przekazywania danych przez państwa niebędące członkami UE.
Jeżeli chodzi o państwa spoza Europy, na podstawie pierwszych wyników widać, że jedynie Australia, Brazylia, Kanada, Chile i Nowa Zelandia przedstawiły dane w wymaganym formacie. Poziom odniesienia ma uwzględniać (czego jednak nie osiągnięto) państwa takie jak Stany Zjednoczone, co do których wiadomo, że przyjmują większość studentów mobilnych z państw UE, tak aby szacowany całkowity zakres wynosił 95 % całkowitej światowej mobilności 15 .
2.3. Wnioski na podstawie przeprowadzonych prac i aktualnej bazy dowodowej
Z informacji przedstawionych w sekcji 2.2 wynika, że konieczne jest prowadzenie długofalowych działań zmierzających do uzyskania lepszej jakości danych dotyczących mobilności edukacyjnej na poziomie szkolnictwa wyższego, które to działania mają na celu udostępnienie danych porównawczych dotyczących mobilności w celu uzyskania punktów zaliczeniowych oraz zapewnienie dostępności danych dotyczących absolwentów pochodzących z państw członkowskich, którzy uzyskali dyplom w państwach spoza UE, w przypadku wszystkich głównych krajów docelowych.
Komisja popiera obecną definicję wskaźnika poziomu odniesienia w dziedzinie szkolnictwa wyższego. Podobnie w ramach konsultacji ze stałą grupą ds. wskaźników i benchmarków wskazano, że odnośny poziom odniesienia powinien pozostać w niezmienionej formie, gdyż uznano, że został on zdefiniowany w sposób racjonalny, odpowiadający zainteresowaniu mobilnością na całym świecie. Należy podjąć dalsze działania w celu uzyskania odpowiednich danych dotyczących państw spoza UE, aby poszerzyć aktualny częściowy zasięg do roku 2018 16 .
W pierwszej kolejności należy uzyskać kompletne dane dotyczące wszystkich państw uczestniczących w procesie bolońskim, gdyż wykazują one podobną ambicję, jeżeli chodzi o poziom odniesienia. Z niedawno zgromadzonych danych dotyczących państw uczestniczących w procesie bolońskim spoza UE wynika jednak, że dostępność danych dotyczących głównych państw jest ograniczona 17 .
Po drugie, priorytetem powinno być umocnienie współpracy z OECD i UNESCO w zakresie światowych dowodów dotyczących mobilności edukacyjnej poprzez dalsze usprawnianie już uzgodnionego gromadzenia danych międzynarodowych. W szczególności mając na uwadze fakt, że wielu studentów pochodzących z UE studiuje w Stanach Zjednoczonych, istotne jest uzyskanie tego rodzaju danych. Realizując wspólne cele strategiczne dotyczące mobilności edukacyjnej, Komisja prowadzi ścisłą współpracę z OECD i UNESCO w zakresie gromadzenia danych.
OECD wskazuje, że znaczne zmiany dotyczące gromadzenia danych przez UOE, które wprowadzono w 2014 r., mogły uniemożliwić przedstawienie danych przez niektóre państwa. Sposób gromadzenia danych przez UOE realizowany w 2014 r. poddano gruntownej zmianie w wyniku zmiany głównej klasyfikacji kształcenia ISCED 2011. Zdaniem UNESCO-UIS odnośne państwa nie posiadają zdolności do dostosowania swoich narzędzi badań (wedle wszelkiego prawdopodobieństwa konieczne byłoby zgromadzenie nowych danych).
Kolejną zmianą, oprócz usprawnienia procesu gromadzenia danych i metodyki, jest rozpowszechnianie istniejących danych uwzględnianych we wskaźniku poziomu odniesienia. Eurostat planuje rozpowszechnienie danych dotyczących mobilności zewnętrznej, obejmujących obszary geograficzne uwzględnione w Europejskim Systemie Statystycznym, a także swojego Kodeksu Praktyk 18 . Ważne jest jednak również, aby Komisja zapewniła dane uwzględniające mobilność absolwentów z UE na całym świecie, zgodnie z wymogami określonymi dla wskaźnika poziomu odniesienia, mając na uwadze istotne znaczenie mobilności edukacyjnej dla polityki w zakresie szkolnictwa wyższego na szczeblu unijnym i międzynarodowym.
Stała grupa ds. wskaźników i benchmarków w dużej mierze poparła przedstawione obszary dalszych prac. Respondenci biorący udział w konsultacjach zgodzili się, że poziom odniesienia zdefiniowano prawidłowo, a jego realizacja z technicznego punktu widzenia wymaga dodania danych dotyczących mobilności w celu uzyskania punktów zaliczeniowych i uzupełnienia danych dotyczących mobilności w celu uzyskania dyplomu.
Jako że na tym etapie prace wykonano częściowo, zostanie przewidziana ponowna ocena postępów w realizacji prac do końca 2019 r. w celu ich kontynuacji i rozwinięcia.
Kompletne dane zasadniczo należy przedstawić do 2018 r., w którym to roku dane dotyczące mobilności w celu uzyskania punktów zaliczeniowych będą dostępne w odniesieniu do państw UE. Jeżeli chodzi o państwa spoza UE, oznacza to, że dane należy gromadzić za okres odniesienia obejmujący rok 2016 (dane należy przedstawić w 2017 r.). Komisja zamierza zatem zachęcić odnośne państwa do jak najszybszego przekazania danych.
Podsumowując, nie ma wątpliwości, że podstawa prawna przyczyniła się do regularnego zgłaszania wysokiej jakości danych dotyczących mobilności edukacyjnej w ramach szkolnictwa wyższego. Jednocześnie stworzenie tego rodzaju systemu gromadzenia danych wymaga czasu. Obie uwagi, w połączeniu z nadrzędnym rosnącym strategicznym znaczeniem mobilności edukacyjnej w ramach szkolnictwa wyższego, mają wpływ na dalsze prace w tym obszarze (zob. sekcja 4).
3. Wskaźnik poziomu odniesienia w dziedzinie kształcenia i szkolenia zawodowego
3.1. Prace wykonane od roku 2011
W momencie przyjmowania poziomu odniesienia dla mobilności w ramach kształcenia i szkolenia zawodowego nie istniało żadne europejskie zharmonizowane źródło danych na potrzeby tego wskaźnika. W związku z powyższym w latach 2011–2012 grupa zadaniowa Eurostatu prowadziła prace nad technicznymi kwestiami związanymi z ewentualnym wykorzystaniem do tego celu badań gospodarstw domowych oraz nad określeniem ogólnego wskaźnika dotyczącego mobilności edukacyjnej młodzieży. Zgodnie z definicją wskaźnika poziomu odniesienia mobilność w ramach kształcenia i szkolenia zawodowego należy mierzyć wśród osób w wieku 18–34 lat. Grupa zadaniowa stwierdziła, że wiarygodne szacunki uczestnictwa w mobilności w ramach kształcenia i szkolenia zawodowego osób z tej grupy wiekowej można uzyskać wyłącznie za pomocą reprezentatywnego narzędzia badań.
Wnioski sformułowane przez grupę zadaniową zostały omówione w ramach prac dyrektorów europejskich urzędów ds. statystyki społecznej, w których rezultacie w listopadzie 2012 r. zawarto porozumienie w sprawie Europejskiego Systemu Statystycznego (ESS) do celów przeprowadzenia pilotażowego procesu gromadzenia danych dotyczących mobilności edukacyjnej z wykorzystaniem badań gospodarstw domowych. Uczestnictwo państw w pilotażowym gromadzeniu danych było dobrowolne (nie wprowadzono żadnego obowiązku prawnego), a te państwa, które zdecydowały się wziąć udział w tym przedsięwzięciu, otrzymały środki finansowe od Komisji 19 . Porozumienie w sprawie ESS zawierało wykaz zmiennych, wymogi dotyczące próby i wymogi jakościowe oraz format przekazywanych danych i opóźnienia w ramach ich przekazywania.
3.2. Dostępne dowody
Jak wnioskowano w konkluzjach Rady na temat poziomu odniesienia w dziedzinie mobilności edukacyjnej (2011/C372/08), pilotażowe gromadzenie danych przeprowadzono w 2014 r. z zastosowaniem badań gospodarstw domowych – badania sondażowego siły roboczej UE albo szczególnego niezależnego badania (Bułgaria, Hiszpania i Szwecja). W pilotażowym gromadzeniu danych udział wzięło 16 państw członkowskich (Belgia, Bułgaria, Estonia, Hiszpania, Włochy, Łotwa, Litwa, Węgry, Niderlandy, Austria, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowenia, Słowacja, Szwecja), z których 10 skorzystało z proponowanego przez Komisję wsparcia finansowego (Bułgaria, Hiszpania, Włochy, Litwa, Węgry, Niderlandy, Austria, Rumunia, Słowenia, Szwecja). Dane z 16 państw uczestniczących w pilotażowym gromadzeniu danych uznaje się za porównywalne, co wynika ze sprawozdań Eurostatu 20 .
Ponadto kilka państw członkowskich przedstawiło również informacje ze źródeł administracji krajowej (w tym Republika Czeska, Niemcy i Zjednoczone Królestwo). Państwa członkowskie mogły wybrać krótką albo długą wersję kwestionariusza. Długa wersja kwestionariusza dodatkowo służyła do pomiaru mobilności młodzieży.
Ze sprawozdań Eurostatu wynika, że wiarygodne wyniki o współczynniku zmienności poniżej poziomu 15 % uzyskano wyłącznie w przypadku sześciu państw: Belgii, Włoch, Węgier, Niderlandów, Austrii i Szwecji. Chociaż dane dotyczące pięciu kolejnych państw można uznać za wiarygodne zgodnie z wymogami dotyczącymi wielkości próby, współczynnik zmienności w ich przypadku wynosił jednak co najmniej 15 %: Bułgarii, Hiszpanii, Polski, Portugalii i Słowenii. Ze względu na wątpliwości co do wiarygodności danych nie można opublikować wyników dotyczących mobilności edukacyjnej w ramach kształcenia i szkolenia zawodowego w przypadku trzech państw: Estonii, Łotwy i Litwy. Ponadto mało wiarygodne wyniki uzyskano w przypadku dwóch innych państw: Rumunii i Słowacji. Wynika z tego, że główny problem związany z wybraną metodą polegał na uzyskaniu wiarygodnych danych dotyczących małych społeczności na podstawie badania reprezentacyjnego.
Średnia w zakresie mobilności edukacyjnej w ramach kształcenia i szkolenia zawodowego uzyskana po uwzględnieniu łącznych dostępnych wyników z 16 państw wynosi 3,1 % (średnia ważona wyników 16 państw).
Podsumowując należy stwierdzić, że badanie gospodarstw domowych nie jest najlepszym narzędziem do zobrazowania mobilności w ramach kształcenia i szkolenia zawodowego, gdyż tego rodzaju badanie wymagałoby bardzo dużych prób, a jednocześnie wiązałoby się wysokimi kosztami i nie gwarantowałoby uzyskania wysokiej jakości danych na potrzeby osiągnięcia celu UE.
3.3 Wnioski na podstawie przeprowadzonych prac i aktualnej bazy dowodowej
Biorąc pod uwagę wynik pilotażowego gromadzenia danych dotyczących mobilności w ramach kształcenia i szkolenia zawodowego, Komisja omówi możliwe warianty z głównymi zainteresowanymi stronami na szczeblu państw członkowskich w celu znalezienia realnego i trwałego sposobu poprawy bazy dowodowej na potrzeby wskaźnika poziomu odniesienia w dziedzinie mobilności w ramach kształcenia i szkolenia zawodowego.
W tym zakresie ważne jest, aby podejmowano starania na miarę wyników, a co za tym idzie, aby w ramach wybranych narzędzi monitorowania uzyskiwano wiarygodne i regularnie gromadzone dane bez nadmiernego obciążenia i kosztów dla systemu statystycznego.
Na podstawie pilotażowego gromadzenia danych i dyskusji odbytych z władzami państw członkowskich Komisja stwierdza, że warto rozważyć możliwość zastosowania danych administracyjnych jako podstawy poziomu odniesienia w dziedzinie mobilności w ramach kształcenia i szkolenia zawodowego oraz zbadać kwestię wykonalności zastosowania tego rodzaju danych do tego celu. W niektórych państwach UE tego rodzaju dane administracyjne już istnieją, co dotyczy również innych państw uczestniczących w programie Erasmus+.
Ze strategicznego punktu widzenia z przejściem na stosowanie danych administracyjnych wiążą się wyraźne korzyści polegające na możliwości połączenia danych dotyczących uczestników Erasmus+ z innymi danymi dotyczącymi mobilności w ramach kształcenia i szkolenia zawodowego 21 oraz na możliwości zwiększenia częstotliwości przekazywania danych i uzyskania bardziej aktualnych danych. Dzięki takiemu podejściu, które zostało już przyjęte w odniesieniu do wskaźnika poziomu odniesienia w dziedzinie szkolnictwa wyższego, Komisja mogłaby stosować monitorowanie w celu dalszej realizacji unijnych celów strategicznych/programowych w zakresie mobilności w ramach kształcenia i szkolenia zawodowego.
Z konsultacji ze stałą grupą ds. wskaźników i benchmarków wynika, że 12 z 15 państw, które udzieliły odpowiedzi, zgodziłoby się na zmianę źródła danych. Dwa państwa nie wyraziłyby na to zgody (ze względu na brak dostępnych danych lub na opowiadanie się za stosowaniem danych sondażowych) 22 . Komisja proponuje zatem zbadanie, czy gromadzenie danych ze źródeł administracyjnych jest wykonalne.
Należy podkreślić, że zmiana źródła danych oznaczałaby konieczność nieznacznej zmiany definicji poziomu odniesienia, z której obecnie wynika, że gromadzenie danych ma odbywać się z zastosowaniem badania gospodarstw domowych (ze względu na uwzględnianą grupę wiekową).
Podobnie zatem jak w przypadku podejścia zastosowanego w odniesieniu do wskaźnika poziomu odniesienia w dziedzinie szkolnictwa wyższego proponowane badanie wykonalności będzie dotyczyło możliwości przedstawienia przez instytucje kształcenia i szkolenia zawodowego informacji na temat tego, jak wygląda mobilność edukacyjna ich studentów/absolwentów. Wariant ten został również podkreślony w uwagach stałej grupy ds. wskaźników i benchmarków w związku ze strategicznym znaczeniem tego wskaźnika zarówno na szczeblu krajowym, jak i instytucjonalnym.
Zmiana definicji poziomu odniesienia w dziedzinie kształcenia i szkolenia zawodowego może zostać przewidziana wyłącznie w świetle wyników badania wykonalności pod względem dowodów dostępnych na szczeblu administracyjnym/instytucjonalnym (dane ze źródeł administracyjnych). Konieczne będzie również przeprowadzenie dalszych dyskusji w kwestii, czy należy skoncentrować się na wewnętrznej czy na zewnętrznej mobilności edukacyjnej. Poziom odniesienia w aktualnej formie nie obejmuje absolwentów mobilnych w celu kształcenia i szkolenia zawodowego (w wieku 18–34 lat), którzy pochodzą z UE a mieszkają w państwie niebędącym członkiem UE.
Prace te zostaną przeprowadzone wspólnie z Eurostatem w ścisłej współpracy z głównymi partnerami na szczeblu unijnym, krajowym i instytucjonalnym w dziedzinie kształcenia i szkolenia zawodowego. Przeprowadzenie badania wykonalności wymaga jednak czasu, a zatem mało prawdopodobne jest, aby cel w zakresie mobilności w ramach kształcenia i szkolenia zawodowego można było ocenić przed rokiem 2020.
4. Perspektywy
We wspólnym sprawozdaniu z 2015 r. z wdrażania strategicznych ram europejskiej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia (ET 2020) przedstawiono poczynione postępy i określono nowe priorytety na rok 2020. W sprawozdaniu podkreśla się, że mobilność edukacyjna to priorytet, w przypadku którego główny problem polega na tym, że „potrzebne są lepsze dane umożliwiające oparte na dowodach monitorowanie mobilności” 23 .
Komisja i państwa członkowskie w dalszym ciągu i coraz bardziej angażują się w osiągnięcie jeszcze większej mobilności edukacyjnej, o czym bez wątpienia świadczy zwiększenie budżetu programu UE Erasmus+ (na lata 2014–2020) o 40 % względem poprzedniego programu – programu „Uczenie się przez całe życie” (realizowanego w latach 2007–2013). W przeglądzie wieloletnich ram finansowych 24 Komisja zaproponowała dalsze zwiększenie budżetu, a w ramach niedawnej inicjatywy „Inwestowanie w młodzież Europy” potwierdziła pozytywne skutki mobilności i zachęciła do dalszej tego typu aktywności, podkreślając, że „mobilność młodych ludzi jest nieodzowna, aby wzmocnić europejską świadomość i tożsamość”.
W Nowym europejskim programie na rzecz umiejętności 25 podkreśla się również znaczenie mobilności edukacyjnej, zaznaczając, że mobilność osób uczących się powinna być objęta większym wsparciem. W programie wzywa się państwa członkowskie do wykazania większego zaangażowania, w tym w ramach wsparcia finansowego.
Te ostatnie inicjatywy zostały poprzedzone szeregiem komunikatów Komisji i konkluzji Rady od roku 2011 r., które z kolei opierają się na znacznych dowodach świadczących o wadze, jaką przypisuje się mobilności edukacyjnej w polityce na szczeblu europejskim, krajowym i instytucjonalnym 26 . Wyniki badań dotyczących skutków mobilności edukacyjnej dla społeczeństwa i poszczególnych osób uwidaczniają pozytywne skutki w tym w zakresie szans na zatrudnienie 27 i dla instytucji.
Tablica wyników mobilności 28 w zakresie szkolnictwa wyższego pokazuje jednak, że środowisko dla mobilności edukacyjnej jest znacznie zróżnicowane w poszczególnych państwach członkowskich i nadal utrzymuje się wiele barier w zakresie informacji, wsparcia uczących się i uznawania kwalifikacji. Podobne wyniki zaobserwowano w podobnym działaniu dotyczącym kształcenia i szkolenia zawodowego. W tej kwestii we wspólnym sprawozdaniu podkreśla się, że działania dotyczące przejrzystości, zapewnienia jakości oraz walidacji i uznawania umiejętności i kwalifikacji muszą być kontynuowane i monitorowane 29 .
Dalszy rozwój bazy dowodowej w odniesieniu do danych ilościowych dotyczących mobilności edukacyjnej należy postrzegać w przedstawionym szerszym kontekście. Wskaźniki poziomów odniesienia stanowią czynny wkład w bazę dowodową świadczący o potrzebie ukierunkowania polityki na zwiększenie mobilności edukacyjnej nie tylko na szczeblu unijnym, ale również na szczeblu krajowym, regionalnym i instytucjonalnym. Lepsza baza dowodowa ma kluczowe znaczenie dla podejmowania świadomych decyzji politycznych dotyczących przyszłych unijnych i krajowych programów mobilności edukacyjnej.
W tym kontekście w niniejszym sprawozdaniu podkreśla się, że Komisja ma zamiar:
1) kontynuować wdrażanie wskaźnika poziomu odniesienia w dziedzinie mobilności edukacyjnej w ramach szkolnictwa wyższego zgodnie z wytycznymi określonymi przez państwa członkowskie i organizacje współpracujące;
2) określić i omówić warianty wdrażania wskaźnika poziomu odniesienia w dziedzinie mobilności w ramach kształcenia i szkolenia zawodowego na podstawie wyników badania wykonalności gromadzenia danych dotyczących mobilności w ramach kształcenia i szkolenia zawodowego ze źródeł administracyjnych; prowadzić działania następcze w związku z wynikami tych konsultacji, i w razie potrzeby przedstawić wniosek dotyczący zmiany definicji wskaźnika poziomu odniesienia w dziedzinie mobilności w ramach kształcenia i szkolenia zawodowego.
Komisja zwraca się do Rady o poparcie takiego rozwoju sytuacji.
COM(2016) 940 final z 7.12.2016.
Dz.U. C 119 z 28.5.2009. Dalsza część tego akapitu brzmi następująco: „[...] poziom taki powinien początkowo koncentrować się na fizycznej mobilności międzynarodowej w ramach szkolnictwa wyższego, uwzględniać zarówno aspekty ilościowe, jak i jakościowe oraz odzwierciedlać starania poczynione w ramach procesu bolońskiego i jego cele, co podkreślono ostatnio na konferencji w Leuven i Louvain-la-Neuve. Jednocześnie Komisja jest proszona o zbadanie, czy można rozszerzyć taki poziom odniesienia o mobilność w ramach kształcenia i szkolenia zawodowego oraz o mobilność nauczycieli”.
https://www.eumonitor.nl/9353000/1/j4nvgs5kjg27kof_j9vvik7m1c3gyxp/vipo5nwh1fzn/f=/10697_11.pdf
http://www.ehea.info/ . W pkt 18 komunikatu z konferencji w Leuven/Louvain la Neuve z 2009 r. określa się poziom odniesienia w dziedzinie mobilności edukacyjnej, który następnie rozwija się w pkt 19–21 i 26 ( http://media.ehea.info/file/2009_Leuven_Louvain-la-Neuve/06/1/Leuven_Louvain-la-Neuve_Communique_April_2009_595061.pdf ).
Przyjęta na konferencji ministerialnej w Bukareszcie (2012 r.) w ramach oficjalnego komunikatu z Bukaresztu: http://www.ehea.info/Uploads/%281 %29/2012 %20EHEA%20Mobility%20Strategy.pdf .
Podręcznik metodyczny i tabele na potrzeby gromadzenia danych są dostępne pod adresem: Podręcznik metodyczny https://circabc.europa.eu/sd/a/3bc0cfff-6ba0-462b-a799-5b75490868b7/Methodological%20manual%20on%20LM_rev_28072015.pdf i tabele na potrzeby gromadzenia danych https://circabc.europa.eu/sd/a/849a866e-d820-4006-a6af-21cb1c48626b/UOE2016manual_12072016.pdf .
Zob. ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (UE) NR 912/2013 z dnia 23 września 2013 r. w sprawie wykonania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 452/2008 dotyczącego tworzenia i rozwoju statystyk z dziedziny edukacji i uczenia się przez całe życie, w odniesieniu do statystyk dotyczących systemów kształcenia i szkolenia.
ISCED 2011: Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Kształcenia – http://www.uis.unesco.org/Education/Pages/international-standard-classification-of-education.aspx .
Z wyjątkiem Włoch i Polski, którym przyznano odstępstwa: w przypadku Włoch do dnia 31 grudnia 2019 r. w odniesieniu do absolwentów poziomu 8 ISCED według rodzaju programu mobilności oraz według kraju docelowego, a w przypadku Polski do dnia 31 grudnia 2018 r. w odniesieniu do poziomów 6–8 ISCED.
Jeżeli chodzi o mobilność w celu uzyskania punktów zaliczeniowych, wskaźnik poziomu odniesienia wymaga przedstawienia danych dotyczących absolwentów, którzy w trakcie studiów przebywali za granicą w celach edukacyjnych. W praktyce dane można zatem gromadzić w momencie uzyskania przez studenta dyplomu, rejestrując jego pobyt za granicą w ramach mobilności w celu uzyskania punktów zaliczeniowych.
O ile w najbardziej optymalnym przypadku kraj pochodzenia jest krajem wcześniejszej edukacji, tj. „krajem uzyskania dyplomu ukończenia szkoły średniej II stopnia”, w ramach gromadzenia danych za lata akademickie 2012/2013 i 2013/2014 dopuszczono stosowanie krajowych definicji kraju pochodzenia, według których może to być kraj wcześniejszej edukacji, kraj zwykłego pobytu lub kraj obywatelstwa.
https://crell.jrc.ec.europa.eu/?q=publications/learning-mobility-technical-report , zob. w szczególności tabela 1, s. 20. Wskaźnik poziomu odniesienia zdefiniowano jako średnią unijną. Dane gromadzone przez UOE obejmują dane spisowe (np. dla wszystkich jednostek określonych w społeczeństwie), dzięki czemu uzyskane wyniki są wiarygodne, według państw w podziale na ustalone kategorie.
Państwa członkowskie UE niekoniecznie wiedzą, ani niekoniecznie są w stanie ustalić, które osoby będące ich obywatelami po ukończeniu szkoły średniej II stopnia odbyły następnie studia za granicą. Najbardziej wiarygodnym źródłem tego rodzaju danych są państwa, w których studenci uzyskują dyplom.
Oprócz Stanów Zjednoczonym głównymi brakującymi krajami docelowymi są: państwa Południowo-Wschodniej Azji, takie jak Korea i Japonia; a także Meksyk, Chiny i Indie.
Podejście to poparto w konkluzjach Rady z dnia 25–26 listopada 2013 r. w sprawie globalnego wymiaru europejskiego szkolnictwa wyższego.
Sprawozdanie z wdrożenia deklaracji bolońskiej z 2015 r., rozdział 7, Eurydice 2015, dane dostępne dla: Armenii, Azerbejdżanu, Mołdawii, Czarnogóry, Serbii, a także dla Szwajcarii i Norwegii.
http://ec.europa.eu/eurostat/web/quality/european-statistics-code-of-practice
Proces ten różnił się od procesu określonego na potrzeby wskaźnika poziomu odniesienia w dziedzinie szkolnictwa wyższego. Państwa mogły skorzystać z dofinansowania zarówno w przypadku pilotażowego gromadzenia danych dotyczących mobilności w ramach kształcenia i szkolenia zawodowego, jak i w przypadku części dotyczącej szkolnictwa wyższego (przy czym w przypadku tejże części wykorzystanie dofinansowania było minimalne).
Dokument 2015-ETS-05 i załącznik do tego dokumentu: https://circabc.europa.eu/w/browse/92373d62-bba3-42d2-be57-578a165bd0bb Początkowo w porozumieniu w sprawie ESS uczestniczyło 20 państw, ostatecznie nie przeprowadzono jednak żadnego gromadzenia danych w Republice Czeskiej, Grecji, Francji i Luksemburgu. Francja miała przeprowadzić pilotażowe gromadzenie danych w 2016 r.
To samo dotyczy poziomu odniesienia w dziedzinie szkolnictwa wyższego (co może nastąpić wówczas, gdy dostępny stanie się prawidłowy format danych dotyczących mobilności w celu uzyskania punktów zaliczeniowych).
Kolejne państwo stwierdziło, że interes polityczny związany z tym obszarem jest ograniczony, i zaproponowało zaprzestanie dalszego działania.
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52015XG1215(02)&from=PL ; część 2.3 akapit czwarty.
COM(2016) 603 z 14.9.2016, s. 3: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52016DC0603&qid=1488790242434&from=EN
„Nowy europejski program na rzecz umiejętności” (COM(2016) 381/2), zob. s. 13 część „Większe wparcie dla mobilności osób uczących się”.
Konkluzje Rady z 2011 r. zawierają obszerny wykaz referencyjnych dokumentów programowych do roku 2011. Jeżeli chodzi o lata 2012–2015, znaczenie mają następujące akty: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:32013R1288, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:32013R1288 ; http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:52011XG1220(07)
Zob. na przykład: http://ec.europa.eu/education/library/study/2014/erasmus-impact_en.pdf , http://www.voced.edu.au/content/ngv%3A40712 , http://www.pedz.uni-mannheim.de/daten/edz-b/gdbk/10/vetpro_en.pdf .
Tablice wyników mobilności w dziedzinie szkolnictwa wyższego (2. edycja ) oraz kształcenia i szkolenia zawodowego są dostępne na wspólnej platformie, publikacja z dnia 8 grudnia 2016 r.: http://eacea.ec.europa.eu/erasmus-plus/news/online-platform-mobility-scoreboard_en